Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graMthamALA" varSa 30 muM, sa. 1997, aMka 341 thI 344 yarveda nibaMdhamALA bhAga 1lo tathA 2jo DAD -220 zAtiya tArAya: vaidha-surata tu sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI. saMpAdaka ne prakAzaka-bhikSu akhaMDAnaMda amadAvAda ane muMbaI-1 tiyothI, 14 739, savata 1467, prata 5500 mUlya rUpiyA savAbe For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Oncode Tricshikskskskitrakootoorke 8000 m seokootstecte.sed. 20000000000 1000000000000 MG.... ..................... ........ ........ "vividha graMthabhASA" varSa 30 , saM. 1887, 341 thI 344 ..... ........ ...... . Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1lo tathA 2jo ------CONCoroom lekhaka-ravazAha tilakacaMda tArAcaMda vaidya-surata che AONOM sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI saMpAdaka ne prakAzaka-bhikSu akhaMDAnaMda amadAvAda ane muMbaI-2 AvRtti cethI, pRSTa u36, saMvata 1997, prata 5500 mUlya rUpiyA savAbe 10000000000000000000000000000000000000000000000000000 000000000000000000000.80000000000000000000.000000000000000000000 100000000000000000000 VI For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org no vaidya manujasya saukhyamathavA duHkhaM ca dAtuM kSamo / jantoH karmavipAka eva bhuvane saukhyAya duHkhAya ca // duHkhAya tasmAnmAnava duHkhakAraNa rujAM nAzasya cAtra kSamo / vaidyo buddhi nidAna dhAma caturonAmnaiva vaidyo'paraH / arthAt vaidya kaMi mANasane sukha ke duHkha ApI zakatA nathI; e teA prANInA kamaphaLa pramANe ja A lekamAM sukha ane duHkha maLe che. AthI manuSya ja duHkhanuM kAraNa che ane te ja rAganA nAza karI zake che. vaidya, buddhi, nidAna ane dhAma e cAra maLIne ja kharA vaidya kahevAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agatyanI sUcanA A graMthanAM kula pRSTha 1152 hAI te badhAM eka pustakarUpe bAMdhavAthI graMtha mATe! daLadAra thaI jAya; tethI pAna 704 sudhI A graMthamAM apAyAM che; ane te pachInAM pRSThanA judA graMtha " Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 2 jo (cAlu )" nAme dhAnyeA che. ane e baMne graMtha ekasAthe lenArane tenA mUlyanA thatA rUpiyA sADAtraNane badale mAtra rUpiyA traNamAM maLaze. 79 " sastu sAhitya mudraNAlaya rAyakhaDa-amadAvAdamAM -bhikSu akha`DAna'danA prabaMdhathI mudrita For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzakanuM nivedana tr A " Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1 le| tathA 2 jo '' " vividha graMthamALA '' nA saMvata 1997nA trIsamA vanA, saLaMga aMka 341 thI 344 rUpe prasiddha thAya che. A graMthanA lekhaka svastha zAhu tilakacaMda tArAcaMda suratanA eka agragaNya vaidyarAja hatA. temaNe A graMtha peAtAnA svAtubhavathI taiyAra karelA haiAvAthI, vaidyo uparAMta sAmAnya janatAne paNa ghaNA upayeAgI thaI paDayo che. temanI hayAtI bAda paNa tenI e AvRttie suratamAMthI prasiddha thaI che; eja e vAtanI pratIti Ape che. tenI A cothI AvRtti atra taraphathI prasiddha thAya che. sva - stha lekhake A graMthanA leAhitArthe janatAmAM vadhu pracAra thAya e sAru, sarva hakka svAdhIna nahi rAkhatAM sava kASThane chApavA-chapAvavAnI chUTa ApelI che. temanI e niSkAmatAthI teo keTalA pApakArapremI ane AyurvedanA pracAra mATe utsuka hatA tene saheje khyAla AvI zake che. Ayurveda sivAyanAM anya cikitsAzAstra meTe bhAge rAgonAM kAraNe| tarapha dhyAna ApatAM nathI; mAtra tenA kAryane zAMta karavA prayatna kare che; paraMtu Ayurvede teA rAganA mULa kAraNeAne zeAdhIne ane doSanAM sUkSma tattvanA abhyAsa karIne, tenA upAya yeAjyA che. e ja 3 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanAM mULa tattvone lekhake anubhava sahita AmAM ApyAM che. AmAM prathama bhAgamAM daza nibaMdho ApelA che. temAM sRSTinI utpattithI mAMDIne bALaka janme ane te pachI tenuM bALapaNa pahoMce tyAM sudhInI bAbate vistArapUrvaka samajAvAI che; ane te pachI garbhiNInA rogo, suvAvaDInI sAravAra ane bALarogonA upAya ityAdi apAyuM che. te pachI pRSTha 15 thI zarU thatA bIjA bhAgamAM vAyu, pitta ane kapha-e tridoSanI avyavasthA kevI rIte ane kevA saMjogomAM thAya che te samajAvIne tridoSasiddhAMtanuM pratipAdana karyuM che. manuSyazarIramAM rahelA pAMca prakAranA vAyu, pAMca prakAranAM pitta ane pAMca prakAranA kaphanA judA judA guNa-dharmane vicAra karI, te te vAyu, pitta ane kaphanA hana, mizyA ane ativegathI thatA regonAM lakSaNe kahevAmAM AvyAM che. temAM kayA ne hIna, mithyA ke atiga thayuM che, te jANavA mATenI samajUta ghaNI saraLa rIte apAI che. vaLI che ke RtuomAM vAta, pitta ane kaphanA thatA hIna, mithyA ane atiyoga vize samajaNa ApIne tenA lIdhe utpanna thatA rogonI samajUta tathA tenA upAyo ApyA che. e pachI judA judA rogo upara yogya vivecana karIne tenA upAya ApyA che. e uparAMta anya vaidyarAjee te te roga upara ajamAvelA upAya paNa AmAM te vaidyonA nAmaThAma sAthe saMgrahAyA che ane e rIte A graMthanI upayogitA temaNe anekaghaNuM vadhArI dIdhI che. emAM koI paNa upAya anubhava sivAya, koI graMthanA utArA tarIke levAmAM AvyuM nathI. roganA upAya ane te upAyo arthAt davAonI banAvaTa ane tene upayoga kema kare te tathA te davAo banAvatAM kaye kaye ThekANe kevI kevI jAtanAM vidyo Ave che ane tevA samaye temaNe kevI sAvadhAnI rAkhavI, te paNa darzAveluM che. For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhaka taraphathI bahAra paDelA puratakanA bhAga 1 lAmAM daza nibaMdha ane bhAga bIjAmAM trIsa nibaMdho ApelA che. atra taraphathI baMne pustako eka graMtharUpe prasiddha karavAnuM prathama nakakI kareluM paraMtu ethI pustakanuM kada ghaNuM vadhI javAthI mULa pustakanA 1 lA bhAganA 10 nibaMdha uparAMta bIjA bhAganA 14 nibaMdho paNa AmAM levAyA che ane e bIjA bhAganA bAkI rahelA 16 nibaMdhe tathA pariziSTa "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga ra je-(cAlu)" e nAmathI judA pustakarUpe prasiddha karyA che. A baMne graMthanuM mUlya rU. 3 thAya che paraMtuM te ekasAthe kharIdanArane mAtra rUpiyA 3) mAM maLaze. A pachInAM pRSThomAM A "nibaMdhamALA lakhavAne udeza" ane svargastha lekhakanAM bhAga 1 lA tathA bhAga rajAnAM nivedane chapAyAM che; ane te pachI anukramaNikA ane zuddhipatra apAyuM che, te tarapha vAcakabaMdhuonuM dhyAna doravAmAM Ave che. aMte sarvanA parama suda 9 nArAja >> nA parama kalyANakArI zaraNane sarva kaI Iccha, meLave ane AdhivyAdhi tathA upAdhimAtrathI sadAne mATe mukta thAya evI bhAvanA sAthe hariH OM tatsat / saMvata 1997 che. bhAdaravA vada-11 ? -kharAba bhikSu akhaMDAnaMda For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nibaMdhamALA lakhavAno uddeza (lekhaka-sva. vaidya tilakacaMda tArAcaMda zAha) amArA keTalAka vaidyabaMdhuo tathA itara vidvAno e prazna kare che ke, AyurvedanAM prAcIna ane arvAcIna pustaka eTalAM badhAM che ke tenI uparavaTa jaI navAM pustaka racavAnI jarUra nathI; kAraNa ke je pustaka hAthamAM laIe chIe athavA navAM vasAvIe chIe, paraMtu jyAre avalokana karIe chIe tyAre te sarvamAM thoDA pheraphAra sAthe tenI te vAto dekhAya che; ane ghaNAM pustakomAM to ekamAM ApelA tenA te ja pAThe tathA auSadho ane tenAM te nAme jovAmAM Ave che. te pachI AvI nibaMdhamALA lakhIne nakAme samaya ane dhanano vyaya kare tathA karAvavo e nirarthaka che. tevuM kahenArAone upakAra sAthe jaNAvavAnuM ke, AjakAla AyurvedanAM pustakanI sthiti Apa kaho che tevI ja che; ane evAM pustaka lakhavAM-lakhAvavAM, chApavA -chapAvavAM e ApanA vicAra pramANe nirarthaka haze; ema jaNAya te paNa Apa nIcenI hakIkta upara dhyAna Apaze, te Apane prazna karavAne avakAza raheze nahi. ame jyAM sudhI vicAra karyo ane jyAM sudhI joI zakaLyA tyAM sudhI amArA jevA-jANavAmAM eTaluM ja AvyuM ke, hAlamAM cAlatI vidyakavidyAmAM dezI vaidya eTale AyurvedIya upacArakanA cAra bhAga pADI zakAya che. prathama rAjavaidyo ke jeo pitAne pUrNa mAne che; eTale teone AyurvedIya upacArakanI avasthA ke vyavasthA tarapha dhyAna ApavAnI jarUra jaNAtI nathI. bIjA vaidyarAje ke jeo AyurvedanA jJAtA ane mahAna cikitsake che; ke jemAM vidyAnuM dAna karavA sadA tatpara rahe che, paNa sarva vidyArthIone pahoMcI vaLatA nathI, chatAM banatuM karI rahyA che. For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trIjA vaidyo ke jeo vaidyarAjene tyAM abhyAsa karI pitAno dhaMdhe calAvI jagatamAM kAMIka nAmanA meLavavA bhAzALI thayA che ane thatA jAya che. cothA prakAranA vaidyo che, jemane rAjavaidyo, UMTavaidyonA nAma thI oLakhAve che te che. amAro mata evo che ke, jemAM brAhmaNo thakane sudhAre nahi. paNa tenI niMdA nirbharsanA kare, to teo IzvaranA pAda (paga) nI niMdA kare che; tema je rAjavaidyo UMTavaidyonI niMdA kare che, teo pitAnA nAnA bhAInI ja niMdA ke nirbhatsanA kare che. Ayurveda upara yunAnI ane elopathI vagere ghaNI cikitsA prahAra karI rahI che; A TIkA prahAro mAtra UMTavaidyone nahi, paNa AkhI Ayurveda paddhatine UMTavaidAnuM nAma ApavA maMthana kare che ! ! ! vaidyakane dhaMdho karanAra amArA laghubaMdhuo ke jeone rAjavaidya UMTavaidyanA nAmathI pokAre che, teonI sthiti tarapha dhyAna ApavAnI khAsa agatya che. kudaratanA niyamanuM avalokana karatAM jaNAya che ke, mahAna rAjapura, tattvajJAnIo, zilpIo, kavio, zAstrIo, vahepArIo, hunnarama, vaktAo, vidvAne ane vaidyo janme che, kAMI utpanna karI zakAtA nathI, eTale pUrvajanmanA saMskAra laIne je janma che, tene ja sahAya maLe te tenA saMskAra khIle che ane sahAya nahi maLe te teo gUMcavAIne, mUMjhAIne, akaLAIne te viSayamAM AgaLa vadhe che, paraMtu Akhare tene karamAI javuM paDe che. jema eka AMbAnuM jhADa jaMgalamAM UgyuM hoya, tenuM nAma ApaNe jaMgalI AMbo pADIe ane tevuM ja bIjuM AMbAnuM jhADa bAgamAM UgyuM hoya tenuM nAma Asa-pAyarI pADIe; eTale prathamane AMbAne jaMgalIene sahavAsa thAya ane bIjAone amIrono sahavAsa thAya; paraMtu jaMgalI AMbAne pUratI keLavaNI eTale joItuM khAtara pANI ApIe, te te paNa amIrAnI thALImAM pIrasI zakAya. tema amArA laghubaMdhuo ke jeo sahAya vinA, mArgadarzana vinA, koI paNa jAtanA For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Azraya vina ane anubhava vinA akaLAya che, mUMjhAya che, chatAM potAnA pUrva janmanA saMskArane lIdhe, je vaidhakano dhaMdho kare che, temanI avahelanA nahi karatAM je temane yogya uttejana, sahAya, sagavaDa ke anubhavI bhArga batAvI ApIe te teo ghaNuM sArA vaido banI zake ema che. vaidyakane dhaMdho zIkhanArane roga pArakhatAM, vasANAM oLakhatAM, davAo banAvatAM, davAo ApatAM ane davAonAM pariNAma jANatAM zIkhavAnI khAsa jarUra che. paNa vartamAnakALanI paThana paddhati evI nathI ke pAMcadaza varSa koI paNa saMsthAmAM vidyAbhyAsa karela vidyAthI vaidyakanI saMpUrNa kaLA zIkhIne bahAra paDe ! hAlanI paThanapaddhati pramANe to amuka amuka graMthonAM amuka pAnAM ke adhyAya zIkhavyA, amuka davAnI banAvaTa jANI, parIkSAmAM pAsa thayA ke vaidyarAja banI gayA ! jo ke pAsa thatAM sudhI vidyAbhyAsa karatAM to manamAM ghaNo umaMga rahe che ane havAmAM killA bAMdhe che ke, have ApaNe saMpUrNa vaidya banI gayA ! paNa jyAre davAkhAnuM khole ane pUrNa bhabhakAmAM dukAne bese tyAre ja samajAya ke skUlanI parIkSAmAM ane jagatanI parIkSAmAM ghaNuM aMtara che. ApaNe eka dAkhalo laIe ke jANe eka vidyAthIe guTikAdhikArane abhyAsa karyo che. te vakhate te tene ema jaNAya ke have mAre hAthe huM koI paNa rogane maTADI zakIza, kemake teNe te gokheluM che ke, "ka tripaNe kavare. nUtane madrAsTerone ja gunA mAm eTale koI paNa jAtanA tAva, sannipAta ane mahAna lemarogamAM A sUtarAja mRtaprANadAyI rasa ApIzuM ke beDe pAra ! paNa jeNe sutarAja banA vavA mATenAM vasANAM oLakhyAM nathI, pArAgaMdhakanI zuddhi gurune tyAM joI nathI, kayuM vasANuM kema khAMDavuM, vATavuM ke keTaluM jhINuM karI kema meLavavuM; auSadhane rasanA paTa kema ApavA, paTa kyAre ApavA ane te apAyA ke kema? ane kharala kema karavI; goLI vALavA jevuM kayAre thayuM, gaLI kema vALavI ane taiyAra thayA pachI te gALI kayA tAvamAM, kayA sannipAtamAM, kevI avasthAmAM keTalI ApavI, tenA jJAna vinA mAtra bhaNIne pAsa thayelAne keTalI mUMjhavaNa thAya che te to For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amArA jevAne vItyuM hoya te ja jANe. dAkhalA tarIke eka rAjavane pUchIe ke, eka vastune khAMDavI, chuMdavI, vATavI, lasoTavI, khalavI, ghasavI, daLavI, cALavI, jhATakavI, zohavI, chaNakavI, ghoLavI, nIkaNavI, TAbasavI, tapAvavI, bAphavI, zekavI, rAMdhavI, halAvavI, cALavavI, uthalAvavI, taLavI, cAsaNI karavI, TharAvavI, nitAravI, nicevavI, goLavI, samAravI, vINavI, cholavI, phADavI, phelavI, bALavI, rAkhoDI banAvavI vagere kriyAmAMnI tame keTalI kriyA karI zake che. huM dhAruM chuM ke, AvI kriyAo koI saMsthA anubhavasiddha zIkhavI zakatI nathI. te pachI puTa, puTapAka, phaTa, hima, kaccha, cUrNa, avaleha, Asava, gUgaLa, taila, ghata, bhame, rasa ane pAradanA saMskAro teo zI rIte karI zake ? jenA khAMDatA hAtha chUMdAya, vATatAM bAhu rahI jAya, goLI vALatAM AMgaLI tharaDAI jAya, halAvatAM garama chAMTA UDavAthI dajhAya ane kapaDamiTTI karavAthI hAtha ane kapaDAM dhULavALAM ke kAdavavALAM thAya, te te zI rIte vaidyano dhaMdho karavAne davA banAvI zake? kadAca javAba maLe ke, "amAre hAtha dukhAvavA, dAjhavA ke lUgaDe chAMTA uDADavAnI koI jarUra nathI. amAre mATe phArmasI (davA vecanAra) taiyAra che. amAre mahenata karavAnI koI jarUra nathI." tevAone ame eTaluM ja kahIe chIe ke phArmasI te bajAranuM pakavAna che, paNa hAthanI rasoI jevo saMga teva te ApI nathI zakatI. heTa mAM ja ke lojamAM bhale ja, paNa gharanI rasoInI vAta te nyArIja che. khera, game tema hoya te vAtamAM vadhatAM viSayAntara thavAnA bhayathI ame pAchA vaLIe chIe ane amAre khAsa uddeza eTaleja che ke, A amArI Ayurveda nibaMdhamALAthI eTaluM te thaze ja ke, je nibaMdhamALA dhyAna daIne vAMcavAmAM Avaze to huM khAtarIthI kahuM chuM ke amArA laghubaMdhuo (jeone rAjavaidyo UMTavaidya kahIne bolAve che ) jarUra vidya thaze ane vaidyo vaidyarAja banaze, vaidyarAje AnaMda pAmaze ane pitAne anubhava bIjAne ApavA amAruM anukaraNa karaze; kAraNa ke AkhA pustakamAM anubhavelA upAyo ja lakhavAmAM AvyA che. rAjavaidyo ke jeo pUrNa che temane For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A nibaMdhamALA jema vedAntIone mATe jagata mithyA che, tema temane mATe mithyA che! A nibaMdhamALA mUMjhAtA vaidyane mArgadarzaka thAya, vidyArthIone sahAyaka thAya, vaidyone bhomiyo thAya ane vaidyarAjone AnaMda tathA utsAha ApanArI thAya eTale ja amAre uddeza che. amArA dezamAMthI asaMkhya vaidyarAje pitAnA anubhavane sAthe laI gayA che ! ane haju keTalAke e sAthe laI javA mATe vaidyakavidyAnA pitAne anubhavanAM poTalAM bAMdhI rAkhelAM che; teo amArA kiMcitmAtra prasthAnane joI potAnA anubhavane pitAnI sAthe nahi laI jAya, paNa pitAnA anubhavane vAra potAnA baMdhuone ApI jAya eTalo ja A Ayurveda nibaMdhamALA lakhavAne hetu, muddo ke uddeza che. nidhima puchu lekhakanuM nivedana bhAga 1 lo akhila vizvanA utpAdaka ke jene svayaMbhU, brahma, paramezvara, Izvara vagere aneka nAmathI varNavAmAM AvyA che; paraMtu tene jANavAne mATe yogI puruSo tathA siddha puruSoe prayana AraMbhI eTaluM siddha karyuM che ke, je paramAtmA parAnI pAra, akSarAtIta ane anirvacanIya che, te paramAtmAnI gati, zakti ane lIlA kaho ke kudarata kaho, te sarve ekaja vAta che. kudaratanA niyama tapAsatAM kArya kAraNarUpe je drazyamAna jagata jaNAya che, temAM koI paNa prANInI pravRtti keI paNa jAtanA projana vinAnI jaNAtI nathI. eTalA uparathI samajI zakAze ke, pUrvAcAryoe manuSyajIvanamAM nirAmaya AyuSya bhogavavAne mATe AyurvedanI saMkalanA eTalAja projanathI karelI che ke, prANImAtra yAvata jIvanaparyata nirAmaya jiMdagI gujarI, kudaratanA niyamone pALI, saMsArarUpa samudrane tarI, IzvaranA For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padamAM lIna thAya. e pramANe jyAre AyurvedAcAryoe AyurvedarUpa naukA taiyAra karI, koI paNa jAtanI apUrNatA vinA, keI paNa jAtanI khAmI vinA, saMzayarahitapaNe siddha vacanane samudAya racIne manuSyasRSTimAM prakaTa karyo che. te pachI teja viSayamAM AyurvedanAM lakhAyelAM sAhityamAM A Ayurveda nibaMdhamALAnuM zuM prayojana che? e prazna svAbhAvika UThe temAM Azcarya pAmavA jevuM nathI. Ayurveda nibaMdhamALA lakhavAnuM prayojana kAMIja hatuM nahi. paraMtu surata zaheranI vaidyasabhAe dara ravivAre AyurvedamAMthI amuka viSayane lai, vyAkhyAna ApavAnuM zarU karyuM. te eTalA mATe ke vartamAnakALamAM Ayurvedano abhyAsakrama prAyaH lupta thayelo jaNAto. hevAthI, tathA Itara dezanA cikitsAzAstrajJa paMDitanI AgaLa AyurvedanI avahelanA thatI hovAthI, jo ke AkhI pRthvInAM cikitsAzAstra Ayurveda uparathIja laIne nirmANa karelAM che, tathApi Ayurveda tenI chAyAmAM eTale badhA AcchAdita thaI gayo che ke, tenA tarapha bArIka daSTie jotAM paNa tenAM darzana durlabha thaI paDyAM che. te AyurvedanuM digadarzana karAvavA mATe, vartamAnakAlamAM AkhA AryAvartAmAM vaidyasabhAo tathA vaidakasaMmelana dvArA uhApoha cAlu thayelo jovAmAM Ave che. te pramANe surata zaheranI vaidyasabhAe paNa vyAkhyAnano krama zarU karyo. te sabhAmAM bhAre vyAkhyAna ApavA karavAthI becAra vyAkhyAne AyAM, teTalAmAM amArA mitravarga taraphathI evI sUcanA AvI ke, AvAM spaSTIkaraNavALAM vyAkhyAno saMgraha thAya to A viSayamAM rasa lenArAone te ati upayogI thaI paDe. eTalI vAta nakakI thayA pachI amAro vicAra Ayurveda nibaMdhamALA lakhavA tarapha dorAye, paraMtu dareka kAryamAM be zaktinI athavA be vyakitanI jarUra hoya che. te pramANe surata nivAsI zrIyuta IzvaralAla ratanalAla trivedIe AgrahapUrvaka lekhananuM kAma, koI paNa jAtanA svArtha vinA pitAne mAthe upADI lIdhuM ane te evI rIte pAra pADavAmAM AvyuM ke, pitAne vyavasAya choDIne mAtra paropakAvRttithI, niyamita samaye lakhavAnuM kAma zarU karavAmAM AvyuM. jethI A nibaMdhamALA For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghaNuM Traka vakhatamAM Apa lokenA karakamaLane bhAvI manane AnaMda ApanArI thaI paDI. e nibaMdhamALAmAM Apa lokonA jovAmAM Avaze ke, A kArya keTalI tvarAthI saMpUrNa karavAmAM AvyuM che. Ayurveda nibaMdhamALA lakhavAnuM prayojana eTalA mATe upasthita thayuM ke, prAcIna kALamAM RSimunionI graMtha lakhavAnI paddhati evI jovAmAM Ave che ke, jema bane tema TUMkAmAM paNa saMpUrNa jJAna ApanArA sUtromAM lakhavuM ane te pachI vidvAnoe te uparathI samajI levuM. paraMtu jema jema kALane pravAha vahete gayo, tema tema jIvananI jarUriyAtono vadhAro thato gaye. e jIvanakalahamAM svArthavRttie eTaluM moTuM parAkrama darzAvyuM ke, amuka zAstro amuka vyakti sivAya koIthI paThana pAThana karI zakAya nahi. te eTale sudhI ke, A jagatane utpAdaka, pAlaka ane saMhArakazakitavALA paramAtmAnuM nAma, eTale praNava zabda sara bIjAthI belAya nahi; jo ke praNava zabdanI kAMI kiMmata UpajatI nathI. te jyAre evA amUlya praNava zabdo uccAra karavAnI sattA je lokee potAnA hAthamAM rAkhI te lake bIjAM upayogI zAstro bhaNavAnI chUTa, itara prajAne zI rIte ApI zake ? e kAraNathI Ayurveda jevA upayogI zAstrane gupta rAkhavAno rivAja zarU thaye; eTale bIjAM zAstro upara jema bhASya, TIkA, cUrNikA, avacUrNikA vagere prAcIna dharmazAstranA Azaya samajAvavA mATe racavAmAM AvyAM, tema Ayurveda upara racavAne avakAza maLe nahi; eTale e vidyA guruparaMparAthI jANavAne tathA bhaNavAna krama, mAtra ekaja prajAnA hAthamAM rahevAthI e vidyAnI vizeSa unnati thaI zakI nahi; jethI kALa badalAtAM ane saMskRta bhASAne prajAnI mAtRbhASA tarIkenA hakane lopa thavAthI, prAkRta bhASAomAM lokonI jIvanakalaha pravRtti gUMthAI gaI; eTaluM ja nahi paraMtu kALanA yoge AryaprajA paracakramAM joDAyAthI potAnuM bhAna bhUlI gaI ! te eTale sudhI ke, sAMsArika, vyAvahArika tamAma vartanamAM pArakI vastu priya lAgavA mAMDI; jethI pitAnI vidyA upara abhAva utpanna thayA. eka tarapha evA abhAva For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 nuM utpanna thavuM ane bIjI tarapha pazcima dizA taraphathI briTiza sUrya ne prakAza thavo. jenA prakAzathI Arya prajA eTalI badhI aMjAI gaI ke, potAnA hAthamAM ratna che, paraMtu jyAM sudhI pazcimanA vidvAne tene ratna tarIke svIkAre nahi, tyAM sudhI te pitAne ratnane paththara mAnI phekI detAM sudhI paNa vicAra kare nahi ! ! ! AvI dazAmAM AvI paDavA chatAM briTiza prajAo dezamAM suleha, zAMti, vidyAne pracAra ane udyoganI jAgRti eTalI hada sudhI vadhArI che, AryAvartanI prajA tenA sukhAnaMdamAM mohavaza thaI tRpta banI gaI ! paraMtu briTiza prajAe jema jema vidyAne pracAra vadhAravA mAMDyo, eTale prajAmAM satya zuM che, tenI zodha jArI thaI. paraMtu pazcimanA vidvAneno siddhAMta kaSimunionA siddhAMta ke jemAM thoDAmAM ghaNuM samajAya tethI UlaTo eTale ghaNAmAM thoDuM samajAya evo hovAthI, prajAmAM hetuvAdane paDato mUkI, zabdavAda upara vicAra karavAnI prathA paDI. eTale te dRSTie jotAM Ayurveda apUrNa che, temAM sudhArAnI ghaNI jarUra che, e vAta bahAra AvI ! paraMtu Ayuvaida apUrNa nathI, paNa te saMpUrNa che, e vAta siddha karavAne mATe AyurvedanI ekeka prakriyAne laIne tenA upara vivecana karIne prajAnA manane saMzaya dUra karavA mATe A nibaMdhamALA lakhavAnuM prayojana utpanna thayuM che. Ayurveda nibaMdhamALAnA A prathama bhAgamAM daza nibaMdhane samAveza karavAmAM Avyo che. temAM eTaluMja projana rAkhavAmAM AvyuM che ke AyurvedamAM apUrNatA nathI. AyurvedamAM vicAra karavAne mATe vivecakone vastunI khoTa nathI. AyurvedamAM TUMkAmAM ghaNuM samajAvavAmAM AvyuM che ane AyurvedamAM lakhelA niyama pramANe tenA hetune samajIne te hetupura:sara je manuSya pitAnI jIvanacaryA calAve, eTale te pramANe varte te vartamAna prajAne hAlamAM je rage jakaDI lIdhI che, tenA baMdhanamAMthI chUTe ane bhAvI prajAne raMgarUpI zatru potAnA baMdhathI bAMdhI zake nahi; eTaluM ja A Ayurveda nibaMdhamALA lakhavAnuM prayojana che. manuSyasRSTimAM dareka mANasa apUrNa For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14. che, bhUlane pAtra che; chatAM ajJAna dazAmAM ahaMkArathI evuM samaje che ke, huM je samajuM chuM te pUrNa che ane mArA karatAM itara manube mArA jeTaluM samajatAM nathI. eTale huM je karuM chuM ane kahuM chuM te pUrNa vAjabI ane satya che, mATe mArAmAM keIe bhUla kADhavI nahi. A rivAja ghaNA prAcInakALathI cAlate Avelo hovAne lIdhe, AkhI duniyAnI prajAmAM judA judA vicAranA judA judA samUha jovAmAM Ave che. je ema na hoya te dareka mANasanA sukhaduHkha ane pratikAra ekasarakhA hoya ane jo ema heta te AjakAla AkhI duniyAmAM sukha, zAMti, AnaMda ane lAMbA kALa sudhI jIvavAne mATe je prayatno cAlI rahyA che ane jene mATe navIna nibaMdho, navIna pustako ane navIna cikitAo vadhatI jAya che tenuM prayojana hota nahi. paraMtu amAruM mAnavuM evuM che ke, ame pite dareka bAbatamAM apUrNa chIe ane jagatanA pravAhamAM eka vidyArthI tarIkenuM jIvana pUruM karavA mATe, pUrvajanmanA kRtakarmanA saMketa pramANe vahyA jaIe chIe. jethI amane itara vidhAnanA AzrayanI, upadezanI ane anubhavanI saMpUrNa IcchA tathA lAlasA che; paraMtu kudaratanA niyama pramANe jyAM sudhI manuSya pitAnI pAsenuM bIjAne Ape nahi tyAM sudhI bIjAnI pAsenuM levAne mATe te hakadAra thaI zakatuM nathI. eTalA mATe amArA jIvana kalahamAM prajAne upayogI thAya evA kaMIka vicArone anubhava amane thayo che; te anubhava amArA vaidyabaMdhuone Apavo ane teo pAsethI teono anubhava mAMgo eTaluM ja A Ayurveda nibaMdhamALA lakhavAnuM prayojana che. bAkI amArI sthiti ane A amAruM kArya AvuM che - yatra vidvajjano nAsti zlAdhya statrAlpadhIrapi / nirasta pAdape deze eraMDopi gumAyate // arthaheya nahi vidvAna jyAM, alpabuddhi vakhaNAya; jhADa vagaranA dezamAM, ereDa krama thAya, uparanA jevI sthiti che. te chatAM A Ayurveda nibaMdhamALA pragaTa karI che, temAM banatI sAvadhAnI, kALajI ane dakSatA rAkhavAmAM AvI For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. chatAM je bhUlacUka rahI gaI hoya te vidvAnoe sudhArIne vAMcavA kRpA karavI ane je apUrNatA jaNAtI hoya, te vidvAna AyurvedAcAryoe pote potAnA taraphathI bIjI nibaMdhamALAo lakhIne pUrNa karavI eTaluMja A nibaMdhamALAnuM prayojana che. amita vistAra pazcida vareSukimadhikam / lI. Apane pAkAMkSI, zAha tilakacaMda tArAcaMda vaidya-surata lekhaka- nivedana bhAga 2 jo Ayurveda nibaMdhamALAne prathama bhAga Ape dhyAna daIne vAMco hazeja. Aje bIjo bhAga Apane sAdara karavAmAM Ave che, te lakSapUrvaka vAMcazo, chatAM amAre kahevuM joIe ke, A bIjA bhAganA bIjA nibaMdhamAM pIyUSa pANino nibaMdha vAMcI te upara manana karI te pramANe vartavAthI vaidyonA hAthamAM jarUra amRta Avaze. nibaMdhamALAne trIjo nibaMdha patudarpaNane che. zuzruta ane caraka jevA mahAna ane Adi graMthomAM paNuM hatunuM varNana ghaNuMja TUMkANamAM kareluM che; eTaluM ja nahi paNa vaidyakanA prAcIna pustakonI RtucaryA tathA dInacaryA vAMcatAM samajAya che ke, e vidhie rAjAmahArAjAo mATe lakhAyelI che; paNa RtunA hInayoga, mithyAga ane atiyogathI vAtAvaraNamAM zuM pheraphAra thAya che ane te pheraphArathI prajAjIvana tathA manuSyanA upara zI asara thAya che, te jANI zakAtuM nathI; jethI hAlanA samayamAM vAtAvaraNa-vidyA vaidyomAM nAza pAmI che ema jaNAya che; ane tethI ja kahevAmAM Ave che ke "havAnA guNadoSamAM vaidyo zu samaje ? e te DokaTaroja samaje ane te je kahe te ja kharuM." evuM belanArA amArA vaidyarAje ja For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 che, te pachI prajA tema kahuM temAM Azraya zuM? paraMtu A niSedhamAM ame RtunuM vana, tenA hIna, mithyA ane atiyeAgathI havAmAM zuM pheraphAra thAya che ane tethI kayA kayA ane kaI kaI jAtanA raMge pedA thAya che te khullI rIte batAvI Apyu che. eTale e nibadha dhyAna dardane vAMce ane thADA vicAra karI avalokana karavAnI Teva pADe to, sAdhAraNa vaidyA paNa havAnA guNadoSa jANI zake. mATe e nibaMdha vAMcavAnI khAsa bhalAmaNa karavAmAM Ave che. cArthA nibaMdha vidyASasiddhAntane che. e nibaMdha dareka vaidyakanA dhaMdhA karanArAoe abhyAsInI rIte vAMcavAnA che. je vaidya A nibaMdhane abhyAsa karaze, tene AkhuM nidAnazAstra hastAmalakavat dekhAze. eTale hAlamAM keTalAka vidvAnamAM gaNAtA vaidyo ema samajelA che ke, AyurvedanuM nidAnazAstra apUrNa che athavA temAM sudhArA karavAnI ghaNIja jarUra che; teonI khAtarI thaze ke, Ayurvedanu nidAna apU nathI, paNa bIjAone haju nidAnazAstranI bArAkhaDI zIkhavAnI che. A nidhamALAnA kolerAnA niSadha ghaNAja dhyAna kheMcanArA che; kAraNa ke hAlanA jaMtuvidyAnA zeAdhakAnI zeSa jone ApaNA le| mugdha batI jAya che; paNa jaMtuvidyAnA pitA jaMtu utpanna thayA pachI te jaMtu phalANI jAtanAM che eTalu kahI zakaze. paNa te jaMtu utpanna thavAnu kAraNa zu ane te enI meLe zI rIte zAnta thAya che, te samajAvI zakatA nathI. paraMtu amArA vaidya Rtune hina, mithyA ke atiyeAga samajI vAtAvaraNane pheraphAra tapAsI sAbita karaze ke, AvI jAtanAM jaMtuo AvI havAmAM pragaTa thaze ane te Rtune pheraphAra thavAthI zAMta thai jaze. eja pramANe khIjA nibaMdho lakhIne amArA anubhavanA amArA davAkhAnAmAM cAlatA tamAma upAyeA A nibaMdhamALamAM dAkhala karavAmAM AvyA che. te upAyeAnI banA vaTa, vAparavAnI rIta ane kaye! upAya kevI avasthAmAM ApavA tenI vigatavAra hakIkata evI rIte lakhavAmAM AvI che ke, sAdhAraNu vaidya paNa dhyAna rAkhIne kAma kare ane peAtAne hAthe temAM lakhelI auSidha banAvI vApare te eka mahAna vaidyarAja banI jAya. For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A nibaMdhamALAmAM bIjA vaidyarAje taraphathI AvelA upAya dAkhala karavAmAM AvyA che ane te sAthe te vaidyarAjonAM nAmaThekANuM lakhavAmAM AvyAM che, eTale te saMbaMdhe koIne kAMI pUchavuM hoya te te vaidyane pUchI levAya, jethI kaI vAtanI zaMkA raheja nahi. A nibaMdhamALAmAM amArA tathA anya vaidyarAjene je upAyo AvelA che, temAM dhAtu-upadhAtu, raso-upAse ane viSe-upavi nA ghaNA prayogo che. temAM AvelA padArthone zuddha karyA sivAya tathA vidhipUrvaka tenuM mAraNa ke jAraNa karyA sivAya te padArtho koI paNa vaive vAparavA nahi, ame tenuM zodhana lakhavuM nathI; kAraNa ke bIjA dareka graMthakAre tenI zodhanavidhi lakhelI che. temAMthI jeIne dareka padArthanuM zodhana karIne pachI ja evI auSadhine upacoga karavo. A nibaMdhamALAmAM je guNa dekhAya che te AyurvedanA che ane je kAMI de dekhAya che te amArA pitAne che, ema jANI kSamA karavI. te sAthe ame jaNAvIe chIe ke, Apane A nibaMdhamAM keTalIka apUrNatA jaNAze athavA siddhAMtamAM kAMI phera jaNAya te tenI upara TIkA nahi karatAM pote mAnelA pitAnA siddhAMtane jude nibaMdha lakhavo; eTale kharuM zuM che te samajAI jaze. mithyA vAdavivAda karavAno amAro vicAra nathI. x x x x li Apane kRpAbhilASI zAha tilakacaMda tArAcaMda vaidya-surata For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuzAmaLi -- bhAga 1 lo viSaya pUrNAMka viSaya pRSAMka 1-Ayurveda ane tenI pratibUra agatya bIjaka 99 -Ayurveda ane vartamAna nisaMvarNa pathI e 6 : prasUtA kacchatI hoya te .. 3-AyurvedanuM vanaspati je zastrakarma karanArane jega zAstra 14 : na hoya to 101 4-prANImAtranI utpatti je ora rahI gaI hoya to 101 ane manuSya zarIranI yonimAM jakhama paDelo racanA jaNAya te pa-garbheyatti ne zarIra- malaka thayo hoya te canAno krama para garbhaprada prayogo 102 6-mAtApitAnI kuceSTAthI garbhanivAraNuM prayoga 103 garbhamAM thatI vikriyA 71 suvA roganuM nidAna ane ha-uttama guNakarmavALI ane cikitsA rUpALI saMtatine upAya 80 paMcaraka pAka 8-garbhiNInA raMganI saubhAgya suMThI pAka cikitsA 9-prasava ane prasUtAutpalAdi gaNa nI sAravAra 105 garbha paDato aTakI jAya prasUtigRhanuM sthAna 106 kuMThita gati prasUtA strIne bIje vAse 112 mUMDha garbha havaLAI 116 saMkilaka 98 | dazamULanI paDI 117 18 1 06 98 98 For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19 142 142 144 viSaya pUrNAMka viSaya pRSThaka devadAbyadi kavAtha 117 bALakane vizeSa jhADA thatA prasUtAne tRSA lAge te 119 heya te 139 tejAnAnI rAbaDI 121 gulAbI 139 nibhraMza thayo hoya te 123 yUliyuM 139 ni dhasI AvI hoya to ,, madhapAka 140 chardiripunI goLI 124 varAdha, vAvaLI tathA sasaNI141 prasUtAvasthAmAM tAva lAgu varAdhanuM lakSaNa 141 paDe te vAvaNInuM lakSaNa 141 khAMsI lAgu paDI hoya te 125 sasaNInuM lakSaNa 142 jhADA vizeSa thatA hoya te ,, zItabhaMjI rasa bharaDe thayo hoya te mANekarasAdi guTikA suvAvaDamAM uNavAyu , khalI 143 suvAvaDI strIne yonimaMDu 126 kRmikuThAra garbhAvasthAmAM zarIre sojA vadhAriyAM Ave to ratavA 146 paMcAmRta parpaTI gulebana phasA laghuvasaMtamAlati 127 - bhabArakhI 150 suvarNa vasaMtamAlati 127 naLabaMdha 150 prasUtAne jhADo kabaja 128 saurASTI raktapradara, 128 nALakoTa 151 vetapradara 128 naThArI udharasa 15ra somaraga 129 ! bALakanI AMkhe dukhavI yonidvArane avAja karato vAyu, rAta surata 10-bALakanI sAravAra AMkhe paDavAnI goLI 154 ane tenA rogonI babulAdi svarasa cikitsA 130 pAuro lAge che 157 bALazoSa 135 dhAvaNa sApha thAya che 158 mAlaticUrNa 137 dUdhanI tANa paDatI hoya te 15 146 147 150 153 154 155 For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya merajAne malama nAnA bALakane sakhata tAva Ave tA rAnI mAhezvara dhUpa zItaLA Aga gheLe! malama bALakanA rAga pArakhavAnI rIta ka ALakane leAhIvALA jhADA viSaya 1-vaidyavijaya (kavitA) mra prayAjana uddeza vedyalakSaNa niSiddha vaidya rAgI lakSaNa vaidyanuM kartavya avidha parIkSA dUtaparIkSA svamaparIkSA nADIparIkSA nADInAM sAdhya lakSaNa www.kobatirth.org pRSAMka 162 164 165 167 170 9 180 20 viSaya pravAhikA - hAya tA pa vahetuM hoya te! kAnamAM nAsura paDayuM 181 hAya te 182 182 AchA bhAga 2 jo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hi pezAba karatAM bALaka raDatA hAya te 183 mUtra TapakyA karatuM hAya tA 183 narkArI phUTatI hai|ya te| 183 kAnamAM casakA mAratA pRSThoka viSaya 187 190 191 194 194 194 194 191 195 196 kALAnAna 198 2-pIyUSapANI 3-5Datu paNa 201 mRtraparIkSA maLaparIkSA zazparIkSA spardhA parIkSA bhaparIkSA netraparIkSA asAdhya taMtra mukhaparIkSA svarUpaparIkSA For Private and Personal Use Only pRSTAka 182 182 183 183 183 184 pRSTAMka 204 206 207 201 207 208 208 209 209 209 215 234
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 319 ( 374 cha cha viSaya pRSThaka viSaya pUrNAMka 4-trideSasiddhAMta 297 AgaMtukanvara 354 vAtajavara vAgyAne kharaDa 359 sUryazekhara rasa 318 viSamajavara , 362 hiMgaLezvara rasa zrImRtyuMjaya rasa 14 pittajavara 320 viSamajavaranAM vizeSa lakSaNe 370 kapha javara 624 prAkRtajavara 371 zItabhaMjI rasa 324 vikRtajavara 37ra sutarAja rasa 325 javarabiMdu 374 svacchedabhava rasa 325 navIna sudarzana cUrNa kalpataru rasa 325 tAva utAravA mATe 374 mRgazaMga puTapAka 326 mallarAja guTikA 375 vAtapittajvara 328 tribhuvanakIti rasa 375 lemavAtajavara pILo javarAMkuza 376 pittajavara ekAMtariyA tAvanuM osaDa 376 vAsAgara rasa 30 cothiyA tAvanI davA 376 zvAsakuThAra rasa 330 jIrNajavara tripurabhairava rasa 331 varavaMsa rAmabANa rasa 331 javaravinAzaka 377 mahAvarAMkuza rasa madanamaMjarI guTikA 378 paMcavaphatra rasa 332 navarAdi rasa 378 vidhatApaharaNa rasa 332 rAte javarAMkuza svachaMdabhairava rasa 332 bharava rasa 378 sApAta 334 javarahma cUrNa rasakezvara guTikA 3pa0 varaghI vaTI 379 semalabhasma navajavA~bhasiMha somalanAM phUla pADavAnI rIta 35ra rAjavallabha rasa 379 bAjIbhAI mAtrA 353 rAmabANa guTikA kALAri rasa 3pa3 jIrNajavara mATe 329 329 cha 399 377 che ( 378 378 351 379 280 For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrNAMka viSaya pRSThaka viSaya sarvajavara 381 ekAMtariyo tAva 388 sudarzana cUrNa 381 siddha guTikA 389 ladhusudarzana cUrNa 382 mRtyuMjaya 389 paMcAnana javarAMkuza 382 - mArtaDeya 389 kravyAda cUrNa 38ra jIrNajavarAMtaka 389 aniyamita tAva 38 3 phIvara pilsa 390 lAMbA divasane tAva 38 3 thiye tAva 390 tamAma tAva upara cUrNa 383 javara 360 viSamajvara mATe 38 3. javarakuza 392 zItajavara mATe 384 tAva utAravAnuM cUrNa 393 tAvanuM cUrNa 384 ekAMtariyo, thiye ane ekAMtariyA tAva mATe 384 : TADhiyo tAva 394 cothiyA tAva mATe 384 | sarvajavara 394 varAbhairava rasa javarAMkuza AnaMdabhairava rasa 385 mahAmRtyuMjaya rasa 398 varAMkuza leganI gAMTha mATe 399 varakSayakara guTI 385 legane upAya 399 javarAMkuza 385 | lAla rasa 40 0 badhI jAtanA tAva jaya 385 kapha javara upara 401 javarAMkuza 386 javaraghabhairava rasa 402 cAturthikajavara mATe 386 : tAva mATe tAvanA upAya 386 javara mATe 40 ratnagiri rasa 386 tridoSavara 40 3 nArAyaNa javarAMkuza 386 sadAgyavaTI 40 ciMtAmaNi caturbhuja 387 tAva mATe 408 TADhiye tAva 387 tariyA tAvanI davA 409 varAMkuza 388 palADu guTikA 409 siddha javarAMkuza 388 roTalA 410 o * 384 : K o K o 402 R o < o For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 pakSAMka 436 437 438 439 412 412 444 444 444 445 446 446 444 415 451 416 456 viSaya pUrNAMka viSaya agnikumAra rasa 411 vAtasaMgraha tripurabhairava rasa 41 1 pitasaMgrahaNI kALAri rasa kaphasaMgrahaNI azvinIkumAra rasa tridoSasaMgrahaNI agnikumAra rasa sarjarasa bhamezvara rasa 412 rUparasa haMsa poTalI rasa 412 dADimASTaka lakSmInArAyaNa rasa 413 madanakAmezvara unmatta rasa 413 maMgustAnanuM phaLa graMthikAdi kADhe 413 jIrakAdi medaka mallAdi guTikA sApyAsAdhya lakSaNa mRtyuMjaya rasa 416 harasaroga nyUnika plega atisAranA upAya inphalyuenjhA 421 kesarAdi guTikA viSatidukAdi lepa 426 kuMkumavaTI InphalyuenjhA 427 sUtarAja cUrNa dvitrisAga kADhe ladhugaMgAdhara cUrNa inphalyuenjhA dADimAdi guTikA pa-atisAra, saMsUjhaNuM atisArabhairavI tathA arza zaga 428 atisAra upara goLI atisAra atisAra harivaTI vAtAtisAra 432 maraDAnI goLI pittAtisAra 43 3 bRhagaMgAdhara cUrNa kaphAtisAra 433 bAlakuTajAvaleha sanipAtAtisAra kesarAdi cUrNa zokAtisAra 433 atisAra mATe bhayAtisAra saMgrahaNInA upAya saMgrahaNI 436 grahaNIpATa rasa 456 456 456 457 4ra7 428 459 459 460 460 431 461 413 - o - o 464 434 | 465 465 416 For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSThaka 495 465 496 498 43 498 498 498 490 490 499 500 581 445 viSaya pUrNAMka / viSaya . jhADAbaMdhanI goLI 46 6 amRtaharitakI dADimadi guTikA 467 | hutAzane rasa lAhI cUrNa laviMgAdi gUgaLa kanakasuMdara rasa 468 saMjIvana guTikA maraDAnI goLI kapUrAdi guTikA amRtaprAzana jakara ' cacAbhadalAtaka saMgrahaNI maMjana guTikA 472 kALIjIrI kapUrAsava 473 zaMkhAvaTI kesarAdi goLI 474 AnaMdarbhiravI kuTajAdi kavAya 475 vizALAkSAra marIca cUrNa 475 hiMgyAdi guTikA ajAjyAdi cUrNa nAgezvara cUrNa aSTakAdi guTikA recaka guTikA saMgrahaNI kapAvaTI 479 drAkSAdi cATaNa jAtiphaLAdi guTikA 477 hiMgyAdi guTI maraDo 899 hutAzana rasa lAhI cUrNa 479 navIna zaMkhAvaTI reca baMdha karavAnA upAya 480 saMcalAdi cUrNa areganA upAyo 480 lasunAdi vaTI kAkSAdi guTikA malama 481 bhImasenI guTikA mahAtmAprasAda 487 | Aditya sa harasane malama agnikumAra harasa mATe dhUNI 488 / maLazuddhi cUrNa 6-ajIrNa 489 svAdiSTa goLI kapardabhasma 454 zyAma rasa kSArAmRta 484 hiMgulavaTI kesaravaTI 494 - suvAvardhaka cUrNa 501 51 pa02 pa02 502 lepa 48 0. 50 3 50 3 50 3 488 50 3 504 505 pa06 506 507 For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 519 509 509 510 510 viSaya sAmudrAdika cUrNa ajIrNa kuza cUrNa gaMdhakavaTI charakAdi cUrNa azvaLI IbhedI rasa pratApAzi kumAra rama agnirasa agnituMDa rasa amRtavaTI kavyAda rasa, zaMkhavaTI ajINuM amRtaprabhA agnituMDIvaTI ajIrNora rasa bhasmakaraga mATe svAdiSTa virecana jaTharano sojo baMdhakoza, lIlA eraMDAdi cUrNa navasAranAM phUla svajIkAdya kSAra alavaNuM agnikumAra zaMkhAvaTI agnimaMda mATe lIhA mATe ajIrNa mATe puNAMka viSaya puNAMka 507 azvaLI goLI 518 rAmabANa cUrNa pa19 508 paMpamukha rAjanaga gulAba 519 509 avaleha sulemAnI para 509 ajIrNa mATe para 0 kaphapittaharacUrNa 520 Aditya vATikA para agnikumAra rasa para1 510 hiMgASTaka cUrNa para1 511 kALe rasa 521 511 jaTharAgni mATe pa22 512 naLabaMdha vAyu pa22 513 yakRta tathA lIhA mATe 522 kabajiyAta mATe 523 51 3 udararoga mATe para3 baroLa mATe 52 3 raktaredha cUrNa pa24 514 peTane sakhata dukhA 514 7-vicikA (kelerA) para 5 514 kolerA tela 515 laviMgAdi cUrNa 538 515 kolerAvaTI 515 viSacikAnta guTikA 538 ajIrNakaTaka rasa 539 516 agnikumAra rasa 539 517 ahiphe nAsava 517 kelerA mATe pa42 cha 51 3 cha 513 513 524 paM9 5 38 pada 541 For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 546 552 * 550 550 pa94 551 594 555 (cha che viSaya gaMdharvaTI -kRmiga kRmizatru cUrNa kRmikuThAra kRmigha guTikA kRmi mATe kRmihara cUrNa kRmikuThAra viDagAdivaTI karamanI goLI 9-pADuMroga, kamaLe ane raktapitta caMdrakaLA rasa aSTAmRta parpaTI maMDUravaTaka pADuroga mATe kamaLA mATe raktapittanA upAya raktapitta mATe 10-kSayaroga pUrNacaMdradaya pArAnA ATha saMskAra zIte palAdi cATaNa hiMgaLAkanI goLI laviMgAdi guTikA kSayaroga mATe caturmukha rasa viSamajavarAMtaka leha prachaka viSaya pUrNAMka para akIkanI bhasma 593 kSayanA atisAra mATe 597 550 kSayanA sojA mATe 594 kSayakezarI rasa 594 rAjayamAM 594 kharAdighana kya mATe pepara 11-uraHkSata, kAsa, hikA, 552 ne zvAsa ane svarabhaMga palpa papa4 kharparabhasma 600 baMgabhasma 601 nAgabhasma suvarNabhAkSikabhasma rasasiMdUra 104 565 daradama 605 605 567 vAsAdi 605 568 | zaMkhabhasma pravAlabhasma 571 kanakaphaLa pUTapAka 579 khadirAdi guTikA 606 581 | drAkSAdi guTikA 6 07 pIlozvAsakuThAra 607 pa9 rAjamRgAMka 608 kaMTakAvaleha 592 drAkSAsava 592 madhuSTi guTikA 610 ja kaNAcUrNa 601 591 | 107 591 sUyaoNvartA para ! 608 For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya elA nAgabaMdha mAsac kapha-kSaya, jUnI udharasa kAsAMntaka rasa guDaviMda guTikA livaMgAdi vaTI pRSThoMka 10 10 18 621 22 23 623 6 23 I khAMsIne! akasIra upAya cha varasanI jUnI khAMsI 624 kAzAdi guTikA kheDAMdi cUrNa khAMsInI gALI khAMsI mATe STimavaTI sAbaraziMgAnI bhasma www.kobatirth.org kanakadhRta khAMsInI davA 27 624 624 / ra5 : 25 udharasa 631 udharasatA kak chUTA karavA 631 bahu udharasa mATe 6 31 livaMgAdi vaTI 6 31 kherasAdi zuTikA ambyulArdi guTikA zvAsAra rasa kaphakezarI 673 zULa kezarI, sAmalanAM phUla 634 635 sAbaranI bhasma krama mATe 635 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya zvAsayukta phak haratAlabhasma sapheda nAgavallabha rasa abhyakhalaJa sAmalanI bhasma tAlama calamamAM pIvAnI davA semalanAM phUla kuSmAnDa damane mATe kSaya, khAMsI tathA zvAsa mATe kapha, kSaya, krama mATe svarabhaMganA upAya! 6 26 28 6ra9 12-aruci, UlaTI ane 630 tuSArAga arucirAga OkI mATe haThIlI heDakI UlaTI ( chaMda) rAga tyAreAga UlaTInA upAya! 32 tAnA upAya! 633 13-mUrchAroga 633 caitanya rasa mUrchAnAzaka nasya mUrchArAganuM aMjana AMcakI bALakane AMcakI For Private and Personal Use Only pRSThazaMka 35 63 636 637 63U 6 36 38 40 64. 41 642 642 43 44 45 46 46 649 pura 654 654 59 }}ra } 63 66 3 64 664
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 668 693 viSaya pRSaka viSaya pUrNAMka hisTIriyAnA upAya 6 64 kaMpavAyuno upAya kanakAsava saMdhivA, lazunAsava 667 dhanuravAyune upAya AMcakI mATe bhallAtaka pAka 691 14-vAyuvega samIragajakezarI tela 691 bhilAmAnI goLI 675 bhilAmAM (lakavA upara) 692 laviMgAdi gUgaLa 6 75 bhilAmAMnuM tela pacyA gUgaLa 675 | malama 693 ciMcAbhalAtaka 776 lepa dhAtrIbhadalAtaka 677 kuSmAnDA 684 yogarAja gUgaLa 677 vijayabhairava tela vAtanAzana gUgaLa 178 vAtahara guTikA punaranavAdi gugaLa 178 vAtahara rasa amRtAdi gUgaLa 179 jherakacUrAnuM cUrNa 696 kizora gUgaLa 680 rAsnAdi cUrNa 187 cakramAMka tela 681 pakSaghAta mATe 697 nArAyaNa tela 681 gurutA guTikA vAyu upara coLavAno malama 683 dhanuravAyunA upAya sojAnI goLI haritakI guTikA 699 pILA kharaDa 184 bhallAtaka guTikA 190 0 karAdi guTikA 184 mallAdi guTikA vAtanAzinI guTikA 984 vAnagajakuza rasa hutAzane rasa 987 paMcamUtrAsava 701 lasaNudi guTikA 687 yogarAja gUgaLa bedhabaddha rasa 987 rAsnAdi kavAthI 702 vyAdhigajakesarI mahArAsnAdi kavAtha vAgaramInuM esiDa 689 ajamodAdi cUrNa zUnyavAyune upAya 690 | vijayabhairava tela 698 699 683 19 0 0 701 701 190 che. 703 - - - - - - - - - - - - For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0jhuddhipatra bhAga 1 lo paNa paMkti azuddha 5 10 AyurvedamAM Ayurveda 22 12 zrAva strAva 31 25 vanaspatinA vanaspatinA 8 uparAkALe upakArArthe 47 15 menanA 55 7 napura napuMsaka 59 9 kArAgRhamAM kaMdarpagraha 134 3 gRhaNa grahaNa 137 13 suvADavanI suvAvaDanI 140 22 cokhuM cokhuM 15ra 9 yuvavANyA yuvAvasthA 184 17 ekA ochI medanA bhAga 2 jo 233 14 paraMtu na jaMtuH 239 23 sidhAM sIdhAM 2para 9 zaziraRtu ziziraRtu 258 20 ane Agneya 294 24 vAtAvaraNamAM vAtAvaraNamAM 322 10 phaTakakI phaTakaDI 326 22 TIkaDIoe TIkaDIo 342 25 upa upadra For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 koziza brAjakapitta goLI madanakAmezvaranI dhovANuM saMcaLa gALa pRSTha paMkti azuddha 421 4 ke ziva 433 8 zrAjapitta 448 9 boLI. 448 11 madanakAmerazvanI 464 11 cAvaNa 465 12 caMcaLa 472 8 gALa 480 7 mahAvira 491 7 prAMca 492 8 lakSavALA 513 2 svAda pa36 10 AhAra 581 15 dhumaDAnI pa95 14 Azakta 596 12 pAtALa 614 18 kasuvavADa 631 25 sasabhAve 662 13 zirogRha mahAvIra pAMca lakSaNavALA svAdiSTa AhAra dhumADAnI azakta pAtaLA kasuvAvaDa samabhAge ziragraha 6 . . - '': kamara w - gulal For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " vividha graMthamALA " nuM cAlu dhoraNa 1-vArSika mUlya pAkAM pUDAM sAthe rUpiyA 5) hAi TapAlakha cAlu varSanuM mAk hoya che. AphrikA ityAdi dezAvara mATe vArSikamUlya rUpiyA 8) athavA ziliMga 12) che. ra--pratyeka varSe kAratakathI AsA sudhInuM gaNAya che. vacce game tyAre grAhaka thavA chatAM kAratakathI pustakA apAya che. 3-5"xNA"nA kadanAM pRSTha 1900 thI 2100 sudhI traNathI cAra pustako dvArA apAya che. temAMnAM nIkaLyAM haiya te te pustaka grAhaka thatI vakhate apAi, bAkInAM nIkaLe tema mekalAya che. 4--kAi vAra pustakeAnI saMkhyA cArathI vadhe te te vadhArAnu' pustaka sAdAM pUThAMvALu ja baMdhAro; athavA bIjA borDa paTTInA pUThAMvALA pustakanA bheguM baMdhAvAze. pa--pratyeka varSoMnuM chellu pustaka vI. pI. thI mekalIne te pachInA varSoMnuM vArSika mUlya magAvI levAze; paNa banatAM sudhI te viSe agAuthI cetavaNI apAI jee navA varSa mAM grAhaka rahevAnI nA lakhaze temane e chellu pustaka vI. pI. thI nahi paNa sAdI rIte mekalAze. 6-2ee prathamathI nA nahi lakhatAM vI. pI. Avye te pAchuM vALaze, te te chellA pustaka uparate sarva hakka gumAvaze. paraMtu jemanu vI. pI. bhUlathI ke evA kAi kAraNathI pAchuM vaLyuM haze, te peAtAnu vArSika mUlya mekalI ApIne peAtAnu nAma pAchuM cAlu karAvI zake che tathA vI. pI. pAchuM vaLavAthI TapAla Adi kharca rada gayuM hoya te mAkalIne pAchu` vaLeluM pustaka paNa tee meLavI zake che. 7--' vividha graMthamALA"nAM pustakA pUratI cokasI karIne TapAlamAM naMkhAya che; chatAM te grAhakane maLe nahi te tene mATe A saMsthA javAbadAra nathI. TapAlakhAtA para arajI karavA chatAM jeo te pustaka na meLavI zake, te te khAtatA TapAlakhAtA sAthenA patravahevAra jovA mekalI Apaze teA banate vicAra thaze. 8--geravalle jAya nahi teTalA mATe dareka pustaka rajisTarDa posTathI meLavavuM hoya temaNe te khanA khAra AnA vadhu mekalavA. 9--vArSika mUlya rUbarUmAM bharanArane te ja vakhate chApelI pAvatI apAya che tathA vI. pI. dvArA vArSika mUlya bharanAre vI. pI. upara je saranAmuM, TapAlanI chApa vagere hAya che tene ja pAvatI tarIke jALavI rAkhavAnuM che. 10--mubainA kAryAlayamAM vividha graMthamALA'nu' vArSika mUlya bharanAre te bharyo pachInA sarva saMbaMdha amadAvAdanA ja kAryAMlaya sAthe samajavAnA che. (( 31 For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama vaidyonI ane svadezanI auSadhionI mahattA smRtimAn yuktihetujJo jitAtmA pratipattimAn / bhiSagauSadhasaMyogaizcikitsAM kartumarhati // arthAt smaraNazaktivALe, yuti tathA hetune jANanAre, jitAtmA ane sArI parIkSA karI jANanAra vaidya ja auSadha vaDe rogInI cikitsA kare. - zrIcarakAcArya varamAzIviSaviSaM kvathitaM tAmrameva vaa| pItamatyagnisaMtaptA bhakSitA vASpayo guddaaH|| na tu zrutavatAM vezaM vibhratA zaraNAgatAt / gRhItamannapAnaM vA vittaM vA rogapIDitAt / / crkH| arthAt sapanuM jhera pIvuM, garama karela tAMbAne rasa pI athavA agnimAM lAla karela leDhAnA geLAne gaLI ja e sAruM; paNa vidvAna vaidyanA velavALA manuSya zaraNe AvelA rogapIDita manuSyanuM annapANI athavA dhana levuM e ati kharAba che. -zrIcarakAcArya yasya dezasya yo jantustajantasyauSadhaM hitam / dezAdanyatra vasatastattulyaM guNamauSadham // arthAt je dezamAM je manuSyane janma thayele che, tene mATe te ja dezanI auSadhi hitakAraka che. bahArathI AvelI auSadhi pUro lAbha karatI nathI. vaLI dezathI bahAra rahelAne paNa tenI janmabhUminI ja auSadhi vizeSa lAbhadAyaka che. 3ra For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ORSAD 20 ke 22.5ccococc ooooooooo , export d: cc: obsoooooo ess zrIAyurveda nibaMdhamALA 1-Ayurveda ane tenI agatya 0ecra : - - - - 00000000 | maMjAvara ne praNamya jagaduptatisthitisaMhArakAraNam / svargApavargayoAraM trailokyazaraNaM zivam / / vartamAnakALamAM AkhI duniyAmAM manuSyamAtrane jema bane tema vadhAre jIvavAnI tRSNa vadhI paDI che ane teTalA mATe zarIrane TakAvI rAkhavA sAru bhagIratha prayatna zarU thayA che. e prayatna che ke stutipAtra che, tathApi keTalAka zeAdhako jUnI vAtane navA rUpamAM goThavI, A zedha ame svataMtra karelI che evuM pratipAdana kare che; paNa jema ziSya gurunI niMdA kare tema, je zAstra uparathI jJAnavAna thaI, navA rUpamAM teja vAtane gaThavI, te mULa zAstranI teo niMdA kare che, eTaluM ja mAtra zocanIya che. A. 1 For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA manuSyamAtranA jIvanane mATe, kalyANane mATe, Arogya mATe ane saMpUrNa sukha pAmavA mATe, judI judI dizAmAM, judI judI bhASAmAM, judA judA rUpamAM ane jude jude prakAre pravRtti thAya, e jarUranuM tema AnaMdadAyI che, paraMtu te pravRtti evI na hevI joIe ke jethI ekabIjAnA mAnane hAni pahoMce. hiMdustAnanI AryaprajA, sRSTinA AdithI eTale vedakALathI manuSyanA jIvanane pRthvIthI paramezvaraparyata saraLatAthI sukharUpa pahoMcavA mATe kevA mArgo levA tene vicAra karatI AvI che. ane Arya prajAe zArIrika, mAnasika ane Atmika unnati kevI rIte karavI tenA niyame, jJAna dvArA, anubhava dvArA ane pratyakSa anumAna ane upamAnathI siddha karI, Apta-pramANamAM evI rIte geThavI tenI saMkalanA karI che ke, te saMkalanAmAM thoDo paNa pheraphAra karavAnI AvazyakatA rahI nathI, paraMtu te jASimunio e je niyame harAvyA che athavA je zedha karI che, tene samAveza jema ghaDAmAM samudrane samAvI dIdhuM hoya tema, eka vAkyamAM athavA eka sUtramAM kare che. eTale havenA vidvAnonA hAthamAM eTalI ja vAta rahelI che ke, te sUtrane samajIne pitapetAnI buddhi pramANe tene vistAramAM lakhI, A kALanA ochI buddhivALA manuSya samajI zake tevA rUpamAM lAvI, jagata para upakAra kare; e sivAya bIjo upAya rahyo nathI. keTalAka vidvAnene e aniprAya che ke, AryonuM vaidyakazAstra apUrNa che, temAM sudhArAnI ghaNuM jarUra che, e lokee pratyakSamAM joyA sivAya jema mana mAM AvyuM tema lakhI mAryuM che, paraMtu evA vicArane hasI kADhavA sivAya ApaNI pAse bIjo upAya nathI. ApaNA zAstra pramANe athavA ApaNI bhASA pramANe jyAM sudhI manuSya jIve athavA janma ane mare tenI vacamane je kALa For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayurveda ane tenI agatya tene Ayu kahe che ane e Ayune upadravarahita, rogaDita, kalezarahita ane nirbaLatArahita nibhAvI rAkhavAnI je vidyA, tene Ayurveda kahe che zAstrakAra ApaNane zIkhave che ke - zarIraprANayorevam sNyogaadaayucyte| : kAlena tadviyogAddhi paMcatvaM kathyate budhaiH // eTale zarIra ane prANano jyAM sudhI kega kAyama rahe, tyAM sudhInA kALane AyuSya kahe che. have ApaNe samajavAmAM Ave che ke, jyAre je dezamAM manuSya trASipadane, gIpadane ane siddhapadane pAmatA hatA, tyAre teoe niHsvArthapaNe manuSyamAtranA kalyANane mATe je zAstro racelAM che, te zAstro apUrNa kema hoI zake? - mitra! ApaNe eTaluM te dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke, A paNa mAtA vAtsalyapremathI ApaNA upara je heta banAvI, kAyama nA sukhane mATe je jana kare, te eka aparamAtA ApaNe sukhanI hAni karavAne, ApaNuM manasvI taraMgene puSTi ApI, ApaNane ADe raste dorI jAya ane ApaNe ajJAnadazAmAM mehavaza thaIne, ApaNI vatsalatAthI paripUrNa mAtAne tyAga karI, (jyAM sudhI ApaNane ApaNuM bhUla na jaNAya tyAM sudhI) aparamAtAnA svarUpane jANyA vinA derAI jaIe, te zocanIya che. kharI vAta te e che ke, je zAstramAM (pachI te game te bhASAmAM lakhAyeluM hoya) paramezvaranuM, prakRtinuM, AtmAnuM, AtmAnAM karmonuM ane tethI joDAtA prANI zarIranuM tathA sukhaduHkhanuM varNana karavAmAM AvyuM hoya tathA manuSya jagyA pachI tenA zarIra upara AkAzamAM prakAzanA gRhanAM kiraNonI, vAtAvaraNamAM vahetA vAyuonI, trAtumAM thatA (hIna, mithyAga ane atiyoga) pheraphAranI, tema mAbApanAM karmo, cAritrya ane mane vikAranI For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : ---- - , , , , , , , , , , , , , , , , - - - - zrI Ayurveda nibaMdhamAM thatI asaronI ane pitAnA AhAravihArathI utpanna thatI asarathI zarIra upara thatA nAnAvidha prakAranA pheraphAronI vidyAne ullekha karavAmAM AvyuM hoya, tene Ayurveda nAma ApI zakAya che. je zAstramAM svAbhAvika eTale manuSyanA AhAravihArathI thayelA, AgaMtuka eTale manuSyanI upAdhithI thayelA kAyika eTale mAbApathI vArasAmAM AvelA ane kamaMja eTale AtmAe karelAM pUrvajanmanAM kRtakarmathI utpanna thayelA rogonuM varNana karavAmAM AvyuM hoya, te zAstra Ayurveda kahevAya che. je zAstramAM manuSyanI prakRti pramANe vicAra calAvI, trideza siddhAMtanuM pratipAdana karI, pAMca prakAranA vAyu, pAMca prakAranA pitta, pAMca prakAranA kapha, tene rahevAnAM sthAne, tene karavAnAM karmo ane tenA atiga, hIga ane mithyAgathI thatA guNadoSanuM varNana karavAmAM AvyuM hoya, tene Ayurveda kahe che. je zAstramAM manuSyanA traNa de, pAMca tatta, pAMca tanmAtrA ane cAra aMtaHkaraNanI vyavasthAthI manuSya zarIrane tesaTha prakRtinuM varNana karI, temAM thayelI avyavasthAne pAMca tattva ane cha RtuonA vegathI tathA sUrya ane caMdranA baLanI asarathI utpanna thayelA cha raso ane te cha rasenA nyUnAdhika saMmelanathI utpanna thatA tesaTha rasa (svAde)nuM vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM hoya, tene Ayurveda kahe che. je zAstramAM prakRtine samajI, deSane samajI, AhAravihAranA niyamane samajI, tumAna pramANe havAmAM thatA pheraphArane samajI, zarIranuM Arogya rAkhI prANane AtmA sAthe ane AtmAne paramezvara sAthe joDavAne aMtaHkaraNanI je ghaTane racAyelI che, tene tinuM varNana tathA sUrya ane canAdhika * For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayurveda ane tenI agatya yathArtha rUpamAM goThavI dharma, artha, kAma ane mokSaparyanta pahoMcavAne mATe praNAlikA TharAvI hoya, tene Ayurveda kahe che. mitro! ApaNA rASioe manuSyanA athavA kahe ke prANImAtranA hitane mATe AyurvedanI sthApanA karI, keI paNa svArtha vinA mAtra paramArtha buddhithI pitAnA jJAna samudramAMthI niSkarSarUpa je mukatAphaLanI mALa pramANe zabdarUpa mALAo goThavI rAkhI che, tenuM paridhAna karavAthI ApaNuM AbAlavRddhanA Adhidaivika, Adhibhautika ane AdhyAmika tApanuM sAMtvana thAya che. mATe ApaNe te AyurvedanA rahasyane samajavAne ane AyurvedamAM lakhelAM TUMkA sUtromAM rahelAM rahasya samajavA prayatna karavAnI khAsa jarUra che. teTalA mATe A prathama nibaMdha tenI prastAvanArUpe lakhI, Apa lekanAM manane AnaMda pamADavA ane Apane Ayurveda e zuM che ane AyurvedamAM keTaluM gAMbhIrya che tathA Ayurveda bhaNavAnI ane tenuM manana karavAnI keTalI badhI AvazyakatA che, te tarapha ApanuM dhyAna kheMcavAnI amArI khAsa pharaja che. AjakAla evuM manAyuM che ke, Ayurvedane abhyAsa kare e mAtra vaidone mATe che, ApaNe (bIjAoe) enA tarapha daSTi karavAnI koI jarUra nathI; paNa evA vicAra karanArAo kevaLa bhUla kare che. kAraNa ke jene AyuSya che athavA jene potAnuM AyuSya TakAvI rAkhavAnI IcchA che athavA jene janmathI maraNaparyanta regirUpI zatrunA daLane zarIramAM dAkhala nahi thavA devAne vicAra che, teNe te bIjA dharma zAstrone, arthazAstrone, kAmazAstrone abhyAsa karatAM pahelAM Ayurvedane abhyAsa karavAnI khAsa jarUra che. For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 - madhura ane kartamAna "g IT . ? --------- cha- ---- ghaNA prAcIna kALathI AyurvedanI sthApanA ApaNA AryAvartamAM thayelI che. AryAvartamAM athavA AkhI duniyAmAM prAcIna namAM prAcIna gaNatAM pustakamAM, "veda" nAmathI oLakhAtAM pustaka sivAya bIjuM kaI paNa pustaka jANavAmAM AvyuM nathI. te vedane mAnanArAo tathA vedanuM manana karanArAo, vedane anAdi tathA apauruSeya mAne che; ane teja vedapikI nAdane upaveda, te Ayurveda gaNAya che. eTale sRSTinA AdimAM je je maMtradraSTA RSio utpanna thayA, te te RSione vedamaMtro dekhAyA ane te pachI te maMtranuM vivecana karatAM AyurvedanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM, A uparathI samajI zakAya che ke, Ayurveda vedakALanI sAthe sAtheja utpanna thayeluM che. have jANavAnuM eTaluM bAkI rahe che ke, A yurveda nAmanuM koI pustaka hAlamAM hayAta nathI; paNa hAlamAM je pustake upalabdha thAya che te Ayurvedano Azaya laIne RSimu nioe caraka, suzrata Adi saMhitAo racelI che, tene Ayurveda kahevAmAM Ave che te AyurvedanI judI judI saMhitAe judA judA RSioe gUMthelI hovA chatAM, te eTalI te pUrNa che ke, jema vartamAnakALamAM kaI paNa RSi utpanna thaI vedamaMtrane draSTA thavAne dA kare, paNa teNe game tevA goThavelA maMtranA Azaya asala vedamAMthI nIkaLI Ave che te maMtradraSTA gaNAya nahi; paNa mAtra vedamaMtranA vivecaka athavA bhASyakAra gaNAya. tema AyurvedanA siddhAMta ne lIdhA sivAya, keI paNa zedhaka, vaidakavidyAmAM navI zodha karI zake nahi. paNa AyurvedanA vivecake bhAgyakAra gaNAya; eTale kahevA nI matalaba evI che ke, Ayurveda 6 For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayurveda ane vartamAna "pathI e nA pAna , - - - - - - - - - pachInA Itara graMthakAre tathA AyurvedanAM bhASAMtara karI, te bhASAMtara uparathI pitAne taka deDAvI, temAM pheraphAra karI, paradezI lekee je rUpAMtara karyo hoya te teonI svataMtra zeAdha nahi, paNa Ayurvedaneja pratApa che. dAkhalA tarIke, AyurvedanA cikitsA khaMDamAM dareka rogane mATe rogInI tesaTha prakRti jANI, vanaspatinA cha rasane oLakhI, tenA tesaTha svAda kalpI, kayA rogIne karyo rasa anukULa paDaze tene vicAra karI, dareka rogIne vanaspatine tAje rasa ApI, tenA ginI nivRtti karavAmAM AvatI hatI, paNa te pachInA kALamAM manuSyanI vastInA vistAranA pramANamAM, je sthaLe joIe te sthaLe te te rasa, guNa, virya, vipAka ane zaktivALI lIlI vanaspati nahi maLavAthI, te te vanaspatione lAvI, sUkavI ane saMgrahIne tene phAnTa, hima, kalaka, cUrNa ane kAtharUpe A pavAne rivAja paDyo. te pachI ghaNe kALe jyAre yunAne vaidakane AvirbhAva AryAvartAmAM thaye, teNe e sudhAro karyo ke, je je dranAM phAnTa Adi upara kahelAM svarUpe vaparAtAM hatAM, te te dravyane zarabata, mAjuna, khamIrA, javArIza, itaraphala, yAkuti, gulakaMda vagere rUpamAM pheravI, AyurvedanuM navuM svarUpa banAvI, tene yunAnI vaidaka athavA mugalAI davAonuM nAma ApyuM. eTale A paNa lekene pravAha te tarapha jhUkate gaye. evI rIte Ayurveda nI upara mugalAIne sakhata AghAta thaye. jenI UthalapAthalamAM Ayurvedane lagatAM seMkaDe pustake bhasmIbhUta thayAM. te pachI pazcima dizAthI navA sUryane udaya thayA eTale pUrvanA upAsake pazcimanA sUryanA pUjArI banyA. te sUryanA upAsakee mugalAI athavA yunAnI vaidakanuM rUpAMtara karI ukALAne TincaramAM ane cUrNane pAuDaramAM tathA sarane ekasaTrekaTanA rUpamAM pheravyAM ane pitAnA vadakane elepathI" evuM nAma ApyuM. e pramANe A For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA ekaja dAkhalAthI, vaidakazAstramAM kALe kALe kevo ke ane kaI kaI jAtane keTakeTalo pheraphAra thayo che, te tarapha daSTi karatAM ApaNane samajAze ke, jema vaDanA jhADanuM gAMbhIya, vaDanI vaDAvaI. othI Avata thaI, ghaNe kALe jenArane asala thaDa zodhI kADhavuM muzkela thaI paDe che, tema vartamAna cikitsAzA jenAM prAcIna Ayurvedane zodhI kADhave kaThina thaI paDyo che, paNa ame leke hiMmata ane khAtarI sAthe kahI zakIe chIe ke, hAlamAM je judI judI jAtanAM cikitsAzAstro pravartI rahyAM che, te mULa AyurvedanA putra-putro ane vaMzajo che, tenuM digdarzana nIce karAvavAmAM Ave che. veda ane AyurvedanA prAcIna siddhAMto tapAsatAM jema vedadharmanI upara jude jude samaye, judI judI jAtanAM paDe caDelAM jaNAya che, tema Ayurveda upara paNa te te kALamAM judAM jAdAM paDe caDelAM mAluma paDe che. veda ane Ayurveda e prANImAtranA kalyANa mATe nirmANa thayelAM che, tethI hAlamAM je kiMvadaMtI cAle che, ke "vahI hiMsA hiMsA na mavati" te pramANe veda tathA AyurvedamAM hiMsA hatI nahi. paNa jyArathI kRSNa yajurvedanI sthApanA thaI, tyArathI vedamAM yajJanimitte hiMsAnI rIti cAlu thaI. te pramANe AyurvedamAM pazuyajJa, pakSInuM mAMsa vagere avayane, judAM judAM dravya gaNIne tenA rasa, guNa, virya, vipAka ane zaktine vicAra karIne, te te pramegenuM eka navuM paDa caDAvavAmAM AvyuM. eTale vedadharma upara jevuM hiMsAnuM paDa caDyuM, tevuM AyurvedanI upara paNa caDayuM. te pachI jyAre vAmamAgIoe surA ane vANI vagere ghaNI jAtanAM mAdaka dravyanI zodha karI, eTale Ayurveda upara Asa ane ariSTane bIjo lepa caDyo. te pachI te dravyomAM aniSTatA dekhAvAthI, zuddha dravyane siddha lekee For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ayurveda ane vartamAna "pathI e * * - - - - - - - - - zuddhi-saMskAra karIne, pRthvInA vikArathI utpanna thayelAne auSadhirUpamAM ANI, manuSyamAtrane dIrghajIvI, Arogya ApavAvALI ane zarIrane ajarAmara ApavAvALI cikitsAne trIjuM paDa caDAvyuM. paNa te pachInA je leke thayA, te pathIkArenA nAmathI oLakhAya che. mATe have ApaNe vartamAna "pathI"ene vicAra karavAne te tarapha ApaNuM dhyAna lagADIzuM ke vartamAna "pathIo paikI je "pathIo, pitAnuM navuM svarUpa dhAraNa karI, AyurvedathI rUpamAM ane bhASAmAM judI paDI, potAnuM svarUpa juduM batAve che, te "pathIe AyuvedanA kayA kayA bhAgamAM samAI jAya che, jenuM oLakhANa ApaNane thaI zake; ane je pathIkAro AyurvedamAMthI, AyurvedarUpI kalpavRkSanuM eka pAMdaDuM laI, tenA uparathI navuM vRkSa banAvI, A vRkSa AyurvedanA bIjamAMthI utpanna thayuM nathI, paraMtu ame navuM bIja utpanna karI A vRkSane uddabhava karyo che e dA kare che, tenuM rahasya ApaNA dhyAnamAM barAbara Ave. jyAre Ayu dAcAryoe tridoSa siddhAMtane sthApI vAyu, pitta ane kaphanA pAMca pAMca bhAga pADI, tenAM sthAne ane kAryone nizcaya karI, tenA hIga, atiga ane mithyAgathI manuSya zarIramAM thatA pheraphAra jANI temAM thayelI vikiyAne rAga nAma ApyuM. ane te roganI cikitsA karavAne je cejanA gaThavavAmAM AvI, tenuM nAma cikitsAzAstra pADyuM. tyAre te pachInA pathIoe tridoSa siddhAMtane tyAga karI, eTale roganAM kAraNane dUra karavAne badale, reganAM kAryane maTADavAno prayatna AraMbhyo. dAkhalA tarIke eka manuSyane tAva Ave che, tyAre AyurvedanI cikitsA pramANe tene laMghana, pAcana, mana ane dhana auSadhe ApI, dadIne nirAma karavA prayatna karavAmAM Ave che. tevI rIte 5thIonA Azritacikitsake karI zakatA nathI, paraMtu teo tAvanA dadIne tAvanA For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAve, niSTha dhamALA je je upadrave jaNAya, te te upadrave ne maTADavAnA prayatna kare che tethI ema thAya che ke darI'nA kADhI nirAma nahi thavAthI, rega samULa jatA nathI, paNa tene pharI pharIne humale thAya che. ! prathama ApaNe elepathI mATe vicAra karIe. elepathInI cikitsAmAM auSadho ane zasrakama prAdhAnya gaNAya che. oyayenA vinimaya te Ayurve*da uparathIja karavAmAM Avye che; kAraNa ke Ayurvede mAnelAM dravyenAM rUpAMtara karI tene peAtAnI bhASAnAM nAma ApI Ticara peTAza, ekasTraeNTanA rUpamAM gehavyAM che ane zastravidyA tarapha jyAre dhyAna ApIe chIe, tyAre amArA suzru tAcArya' suzrutasa MhitAmAM je "zalyata Mtra" lakhyuM che, temAM kApa vAnAM, phADavAnAM, chelavAnAM, ukheDavAnAM, vIdhavAnAM, bhedavAnAM ane sIvavA vagerenAM ekasA ejArA nirmANa karelAM che. huM' dhAruM chuM ke eleApathInA AcAryAM e karatAM vizeSa kei paNa jAtanu ejAra bhAgyeja pragaTa karI zakayA haze. eTale elepathIne Ayurve danI prathama putrI ke putra gaNIe, te kAMI atizakti gaNAya nassi, e pachI " hAmicepathI " ne vArA Ave che. hemiceApa thInA prakaTa karanAra eve dAvA kare che ke, amArI cikitsA kudaratI, sagavaDavALI, ghaNeA guNa karanArI ane kei paNa jAtanA vikAra utpanna nahi karanArI che. tee ema mAne che ke, je dravyamAM virecana karavAnA guNa che, teja dravya jhADAne rAke che ane te jo bahuja ochA pramANamAM ApyuM hoya te vadhAre kAma kare che. paraMtu amArA AyurvedanAM zAstro, amane pratyakSa batAve che ke, jema jema ro|nuM mana vadhAre thatu jAya, tema tema tenA guNumAM vadhArA thatA jAya che. kAraNa e rasane vadhAre vakhata madana karavAmAM Ave, te tenAM paramANuo chUTAM paDe ane chUTAM paDelAM For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - Ayurveda ane vartamAna "pathI A 11 paramANuo jema pramANamAM ochAM ApavAmAM Ave, tema te vadhAre phAyado kare che. vizeSamAM jema hemipathIkAro pitAnAM dravyane khAMDanI sAthe meLavI, tene ghaNA bhAgamAM vaheMcI nAkhe che, tema AyurvedanA AcAryo nahi karatAM, rogane anukULa tenI pIDAne hAraka ne prakRtine mAphaka Ave tevAM vasANAM laI temAM amuka bhAge eka dravyane mUkI, tene vidhipUrvaka bhAvanA ApI, ghaNAja nAnA pramANamAM gaLIo vALI, te geLIne megya anupAna sAthe ApavAthI zarIranAM judAM judAM tamAM pravezI ragane nimULa kare che. dAkhalA tarIke cUMTha, marI, pIpara, haraDAM, beDAM, AmaLAM, TaMkaNakhAra, akkalagaro ane citro; e vasANAM ekeka tela laI, temAM tAmrabhasma tele eka nAkhI, tene bArIka vATI, traNa vakhata AdunA rasamAM ghUMTI, pachI traNa vakhata citrAnA rasamAM ghUMTI, pachI pAMca vakhata lIMbunA rasamAM ghUMTI, tenI maga jevaDI geLI karavAmAM Ave, te e pramANe ghUMTAyalI vastuonI maga jevaDI geLI. mAM, dazame bhAge tAmrabhasma Ave, eTale ghaNAja ochA pramANa mAM AvelI tAmrabhasmavALI gaLI je ke tAMbAne guNa sAmAnya rIte vanti ane bhrAMti karAvanAra gaNAya che, chatAM A goLIthI vAti brAMti maTI jAya che, eTale hemiyopathInA siddhAMta pramANe Ayurveda paNa "vipakva vipaupadha"ne upadeza kare che. eTale hemiyopathInAM mULatattva paNa AyurvedamAMja che. bAkInI pathIo jevI ke hAIDopathI, kopathI, kaleopathI vagere ghaNI pIo vate che; paraMtu te paikInI ekaja pathIthI badhA rogo sArA thaI zakatA nathI. hAIpathI eTale mAtra pANI thIja rege sArA karavAnI vidyA. te tenA pramANamAM game te kAma karatI haze, paNa amArA AyurvedamAM pANInA sthAna paratve, deza paratve, kaTibaMdha para ane jamIna paratvenA judA judA guNane For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA vicAra karI, tene AkAzamAMthI jhIlIne athavA jamIna uparathI laIne athavA jamInanI aMdarathI kADhIne, tene gALIne athavA ukALIne ane ukALatAM paNa ekapAda zeSa, dripAda zeSa, tripAda zeSa ane aSTAvazeSa banAvI, vAparavAne vidhi nirmANa karela che. ane tApamAM tapAvIne ke caMdranAM kiraNamAM mUkIne banAvavAmAM AveluM "suMdaka" je kAma kare che, tene hAIpathI pahoMcI vaLe tema nathI. kAraNa ke hAIpathI AyurvedanuM eka aMga che, nahi ke te saMpUrNa Ayurveda che. kopathI eTale prakAzanAM kiraNomAM judA judA raMganA kAcanI zIzImAM bhareluM pANI, taDake mUkI, temAM sUryanAM kiraNane grahaNa karI, tathA dIvAnA prakAzamAM judA judA raMganA kAcane rAkhI, temAMthI prakAzanAM kiraNa bahAra pheMkI, dadI sAre karavAnI vidyA. A vidyA sahelI, sagavaDa bharelI ane tAtkAlika asara karanArI nIvaDe che. te paNa enA upara AdhAra rAkhI AkhI duniyAnA regIne rogamukta karavAnuM ane duniyAmAM cAlatI tamAma cikitsAone mAMDI vALavA jeTalI zakti e dharAvatI nathI. komepathInA utpAdake e vidyAnI pite svataMtra zodha karelI mAnI, tene prAdhAnya Ape che, paNa amArA Ayurvede, e vidyAne eTalo mATe pracAra karyo che ke, sUryanAM kiraNathI manuSya zarIra para thatI asara TALavA mATe Rtu jatumAM paheravAnAM kapaDAM judAM judAM batAvyAM che ane e bAbatamAM jeTale UMDo vicAra karatA jaIe, teTale teTale phAyade ane camatkAra dekhAte jAya che. kaleepathI eTale mAtra mATIthI roga sArA karavAnI vidyA. jo ke A pathI saMpUrNa rUpamAM jAheramAM AvI nathI. paNa enA For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - , , , , , , , , , , , , Ayurveda ane vartamAna pathI A 13 prayoga karanArA ghaNA che. te paNa amArA Ayurvede jeTalI zodha e bAbatamAM karelI che teTalI zeAdha e pathInA utpAdako karI zakyA nathI. Ayurvede LI, rAtI, pILI ane kALI evI cAra jAtanI mATI kalpIne tene bahAtva, kSatriyatva, vaizyatva ane zuddhatvanuM nAma ApI, vAyu, pitta, kapha ane lehIvikAranAM darede upara, je janA karavAne batAvyuM che, tene jema jema vicAra karatA jaIe tema tema vizeSa lAbha dekhAtA jAya che. dAkhalA tarIke nI mATI brahmatvane pAmelI che eTale AkhA zarIranI jJAnendriyane sudhAravA mATe, tene khAsa upayoga karavAmAM Ave che. jemake gopIcaMdana, khaDI, bhUtaDA vagere, rAtI mATI kSAtradharmavALI hovAthI zarIra para thayelA kSate ane lehInA vikAra, eTale gaDagUmaDa, graMthi Adi vikAronuM chedanabhedana karavAnA upayogamAM Ave che. jema ke nAgeru gule aramAnI vagere-pILI mATI - zyatva dharmavALI hovAthI te zarIramAM apavitratAthI utpanna thayelA reze ane tame guNathI utpanna thayelA vikArane zAMta kare che ane kALI mATI zakatvavALI havAthI jema zUdravarNa trivarNanI sevA karI tene AdhArabhUta thaI rahelI che, tema kALI mATI traNa prakAranA upadravane zAMta karI, rogane nirmULa kare che, eTale kalepathI game teTaluM abhimAna dharAve, paNa te pitAnI apUrNatAja sUcave che. bAkI rahI have "IlekaTropathI" je ke ilekaTropathI eTale vidyutavidyAne pracAra sthalarUpe hAlamAM eTale badhe jovAmAM Ave che. ke, tene prabhAva, tenAM yaMtro ane tenAM kAryo joIne manuSya Azcaryacakita thAya che. te paNa tene sUkSma tatvane oLakhI, te upara barAbara vicAra karI, Ayurvede e vidyutane nitya ane naimi. ttika kAryamAM goThavI, dharma ane rUDhimAM ArUDha karI che. eTale sudhI IlekaTropathIne upAsako pahoMcI zakyA nathI. jemake be For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA mANase bhegA sUvuM nahi, keInuM pIdheluM pANI pIvuM nahi, keIna eThA vAsaNamAM jamavuM nahi, kAMsAnuM pAtra keIne aDakADavuM nahi, be mANase hAtha jhAlI sAthe cAlavuM nahi, keInuM pahereluM kapaDuM paheravuM nahi. arthAt TUMkAmAM kahIe te ApaNA dezamAM je sparzAsparza, bhakSAkSa ane piyA peyane viveka cAlu thaye che, te khAsa A vividyAne avalaMbIne thayela che. have Apa lekenA dhyAnamAM AvyuM haze ke Ayurveda te vedadhamanI peThe pUrNa varma che, ane vartamAna "pathI e te mata, paMtha ke saMpradAyanI jema phAMTAo che. mATe vicAravAna puruSe e jJAnanA bhaMDArarUpa ane vidyAnA samudrarUpa AyurvedarUpI mahAsAgaranuM mathana karI, kevaLa niSkAmavRttithI ane paramArtha buddhithI maharSioe jagatanA upakAra mATe je saMhitAo nirmANa karelI che, tenA rahasyane samajIne je je tattvanuM nirIkSaNa thAya te janahitArthe prakaTa karI, tene vistArapUrvaka samajAvI, potAnA samayane sadupayega karo eja kartavya che. " - - 3-Ayurvedana vanaspatizAstra ------- -- --- Adi sRSTimAM utpanna thayelAM prANImAtrane cAra bhAgamAM vaheMcavAmAM AvyAM che. sveda, ubhija, aMDaja ane jarAyuja. te pakI ubhijaja eTale jamIna phADIne nIkaLanArA jIvamAM vanaspatino samAveza thAya che. vanaspati asaMkhya ane anaMta che. tepaNa vidvAna lekee tenA judA judA vargo pADelA che. jenazAe 10 lAkha pratyeka vanaspatikAya ane 14 lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya maLI 24 lAkha vanaspatinI ni TharAvelI che. ane For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAstra 15 - - - - - - - - - - - - --- - - - - - - - - - - - AryazAe vanaspatinI aDhAra bhAra vanaspati che evI gaNanA karelI che; paraMtu vartamAnakALamAM je pustaka vanaspatinA guNadoSa jaNAvavA mATe nighaMTunA nAmathI upalabdha thAya che, te jotAM temAM aDhArabhAra vanaspatine ulekha jovAmAM AvatuM nathI tema jeTalI vanaspatio ApaNI AMkhothI dekhAya che, te sarvanuM varNana kareluM hAya, evuM jaNAtuM nathI; paNa mAtra cikitsAzAstramAM vaparAtI ghaNIkharI vanaspatine oLakhANa karavAmAM AveluM che, eTale aDhArabhAra vanaspatinI zodha karavI e mAtra kapanA upara AdhAra rAkhe che; atre ame je kalpanA karIe chIe te karatAM sArI, sacoTa ane baMdhabesatI kalpanA karavAnuM AyurvedanA paM Dita ke jeo vanaspatizAstranA jJAtA che tenA upara rAkhI, ame amArI kapanA AgaLa calAvIe chIe. gujarAtI bhASAmAM vIza maNa vajanane mApane eka bhAra kahevAmAM Ave che, tethI ghaNA vaMde pUche che ke, aDhArabhAra vanaspati eTale, e kathA vajananuM nAma haze? ame paNa e bAbatamAM ghaNuone pUchayuM paNa saMtoSakAraka javAba nahi maLavAthI Akhare evI kalapanA upara AvyA chIe ke, aDhArabhAra eTale e vajana vAcaka zabda nathI, paraMtu varNavAcaka zabda che. mATe vanaspatinA aDhAra varge ame nIce pramANe TharAvIe chIe. 1. tRNajAti (ghAsa jevI), 2. supajAti (jamIna para patharAtI), 3. cheDajAti (DavA), 4. velajAti (vela), pa. gulmajAta (nahi vRkSamAM ane nahi velAmAM), 6. ane vRkSa jAti (jhADa, e pramANe mukhya bhAga pADI zakAya che ane AkhI duniyAnI vanaspatine e cha vargamAM samAveza thaI jAya che. have dareka vargamAM vanaspatinA vaNa traNa prakAra jevA mAM Ave che, jevA For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA ke keTalIka vanaspatine phaLa Ave che paNa phUla AvatAM nathI, keTalIka vanaspatine kUla Ave che paNa phaLa AvatAM nathI ane keTalIka vanaspatine phaLa ane phUla baMne Ave che. eTale dareka varganI traNa traNa jAti gaNatAM aDhArabhAra athavA aDhAra vargo TharAvavAmAM Ave che ane tene laukikamAM aDhAra bhAra vanaspati kahevAmAM Ave che. e aDhAra bhAra vanaspatine judAM judAM nAma ApI tenA guNadoSanuM varNana karavAmAM Ave te kALanA kALa vahI jAya te paNa tene pAra Ave nahi. prAcInakALamAM rAdhionA samayamAM lekhanapaddhatinuM sAhitya vartamAnanA jevuM nahi hovAthI ane cikitsAzAsa jANanArAone vanaspati vidyAnuM saMpUrNa jJAna ApavuM jarUranuM hovAthI, pUrvAcAryoe jema ghaDAmAM samudrane samA be ya athavA nyAyazAstranA siddhAMta pramANe sthAlI mulAkanyAyavat evI yuktithI vanaspatizAstra samajAvyuM che ke, te niyamane anusarI vartanAra veda vanaspatinuM nAma ke guNa jANyA sivAya pitAnI buddhi ane anumAnathI kaI paNa vanaspatine upayogamAM laI zake. mAtra vaidyane pAMca tattanA, cha trAtuonA ane cha rasanA guNadharmanuM jJAna hovuM joIe. A jagatamAM dazyamAna thatI tamAma sthAvara ane jaMgama prANI jAtio jenAthI utpanna thayelI che ane je AtmAne bhegAdi karmathI bAMdhIne janmamaraNanA pherAmAM athaDAve che, tema je vastu ApaNI AMkhe dekhAya che te mULa prakRtinuM sthaLabhAvane pAmeluM tattva che. jene ApaNe paMcabhUtanA nAmathI oLakhIe chIe, e paMcabhUtanuM suma rUpa te prakRti kahevAya che. e prakatine eka kaNa jenuM bIjuM nAma dravya kahevAmAM AvyuM che ane te dravyane nyAyazAstrakAre dravya, guNa, paryAya ane upalabdhimAM goThavI tenA svarUpaguNanuM varNana kareluM che. ApaNe A sthaLe For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAs 17 vanaspatizAstranuM varNana karavAnu che, temAM je je vanaspatimA je je jAtanA dravyanA samAveza thayA che te dravyanA guNa, kama ane svabhAva jANIne ceAjanA karelI che ane ajANI vanaspatinI teja pramANe ceAjanA karavAnI che. pratyeka vanaspatimAM cha rasa haiAya che, jevA ke madhura, khATo, khArA, tIkhA, kaDavA ane kaSAya (turA). e rase pAMca tattvanA saMmelanathI athavA nyUnAdhikapaNAthI vanaspatimAM utpanna thAya che, jemake pRthvItattva ane pANItattva e e maLavAthI madhurasa utpanna thAya che. pRthvItattva ane agnitattva e e maLavAthI khATe rasa utpanna thAya che. pANItattva ane agnitattva e e maLavAthI khAre rasa utpanna thAya che ane AkAza tathA vAyu e e tattvA maLa vAthI tIkhA rasa utpanna thAya che. vAyu ane agni e me tattvA maLavAthI kaDavA rasa utpanna thAya che ane pRthvI ane vAyu e e tavA maLavAthI kaSAyarasa utpanna thAya che. e pAMca tattva paikI pRthvItattvanA svabhAva bhAre che. pANItattvanA svabhAva smi gya che, agnitattvanA svabhAva tIkSNa che, vAyutattvanA svabhAva rukSa che ane AkAzatattvanA svabhAva laghu kahetAM halakA che. evI rIte te te tattvAnA nyunAdhika samelanathI AkhI duniyAnI vanaspati judA judA svAdavALI utpanna thayelI che. je je dezamAM je je vanaspati je je RtumAM navapallavita thAya che, te te vanaspati tenA dasa svAda uparathI tenA guNanu' jJAna karAve che. kAraNa ke vanaspatine ugADIne tenA mULathI rasane caDAvI, pAMdaDAM, phaLa ane phUla sudhI AkarSavAnuM kAma sUya kare che ane tene pASIne temAM svAda umerI, rasane sthira rAkhI, pASaNanuM kAma caMdra kare che. have AkhA vizvane laine pRthvI sUrya'nI AsapAsa phare che ane caMdra pRthvInI AsapAsa phare che tathA pRthvInI bhramaNa kara For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 zrI Ayurveda nibaMdhamALa - - - - - - - - - - - - - - - - - vAnI gatimAM niyamita pheraphAra thavAthI, sUryanA uttarAyaNa ane dakSiNAyana evA be bhAga paDe che. e be bhAgane jema jema ayanano samaya vahete jAya che, tema tema tene traNa traNa bhAgamAM vaheMcIne traNa traNa bAtu kalpavAmAM AvI che. te rAtanA samaye gathI dareka vanaspati upara sUrya ane caMdranAM kiraNonA prabhAvathI jevI asara thAya che, te te rasa vanaspatimAMthI utpanna thAya che. te cha bhAganuM athavA te chAtunA prabhAvanuM varNana A pramANe karavAnuM che. meSa ane vRSabhasaMkrAMtimAM sUrya hoya tyAM sudhI grISmahatu kahevAya che. mithuna ane karma saMkAMtinA samayane prAvuM SaRtu (cama suM) kahe che. siMha ane kanyAsakrAMtinA samayane varSo rAtu kahe che; tulA ane vRzcika saMkrAMtinA samayane zaradabAtu kahe che, dhana ane makarasaMkrAMtinA samayane hemaMtaRtu kahe che ane kuMbha mathA mInasaMkrAMtinA samayane vasaMta Rtu kahe che. e ye trAtuomAM jevI rIte TADha, taDake ane varasAda Ave che, athavA tenuM nyUnAvikapaNuM thAya che tevI rIte dareka vanaspatimAM tevA tevA ra utpanna thAya che. RtunA kALadharmane tapAsatAM AkhA varSamAM taDakAnI mosama be vakhata Ave che. varSo ane TADha ekeka vAra Ave che, eTale sUrya dakSiNAyanamAM jatAM jyAre sIdhAM kiraNavALe thAya che tyAre zaradaRtune tApa paDe che ane te sUrya jyAre uttarAyaNamAM jaI sIdhAM kiraNavALe thAya che tyAre grISmaRtune tApa paDe che. pRthvItattvane svabhAva nIcI gatie javAne che; pANItatvane svabhAva DhaLatI jagyAmAM vahevAne che; vAyutavano svabhAva tIrachI gatie cAlavAno che, agnitatvane svabhAva UMce caDavAne che ane AkAzatatvane svabhAva e cAre tane avakAza Apa vAne che. have kudaratano niyama e che ke, jyAM AgaLa agni For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAstra 1 -- ---- -- -- -- --- - - - tattva vadhAre hoya tyAMthI vAyutattva AvuM khase che ane jaLatattva pAse Ave che. te pramANe jyAre dakSiNAyanane sUrya pRthvInA je bhAgamAM sIdhAM kiraNa nAkhI tyAMnA vAyune dUra khaseDe che, eTale uttara dizAmAM rahele pANI bharele rukSa vAyu tenI samIpa Ave che, te kAraNathI zaradabAtunA tApa pachI ziyALAnI TADhanI mesama Ave che. tevI rIte uttarAyaNane sUrya zrImatumAM pitAnAM sIdhAM kiraNa nAkhI prakhara tApathI pRthvIne tapAvI vAyune A khaseDe che. jethI tenI sAmA pazcima tathA nRtyanA pavana pitAnI sAthe pANI laIne deDatA Ave che ane varSotratu utpanna kare che. e uparathI ApaNane samajAya che ke, be tApanI katunA vacamAMnA be gALa, eka ziyALAnA nAmathI ane eka comAsAnA nAmathI oLakhAya che. jemAsuM besatAM pahelAM taDakAnI mosama ane varasAdanI mosamane vacale gALe tApamizrita pANI bharela hoya che. tema zadAtuno tApa ane hemaMtaRtunI TADhane vaza mane gALa, bhUkhara pavanathI rasane sUkavanAro thAya che. hemaMtaRtu UtaratAM ane grISmaRtu besatAM vacamAM gALe vasaMtaRtune nAme oLakhAya che. ane te vakhate havA samazItoSNa hevAthI AnaMdadAyI jaNAya che. grISmaRtumAM tApa ghaNe paDavAthI pRthvI upara agnitattva vadhAre thAya che, jethI vanaspatimAM khATe rasa vadhAre utpanna thAya che. varSARtumAM jaLatattavane vadhAre thavAthI pANInA atyaMta vahanane lIdhe pRthvImAM meLe athavA madhurarasa utpanna thAya che. tema ziyALAmAM vAyutattva, jaLatatva ane pRthvInI ekatA thavAthI kaMIka madhura, kaMika kaDa, kaMIka khaTamIThe ane kaMIka kaSAya athavA tUro rasa utpanna thAya che. te pramANe grISmaRtunA tathA varSARtunA gALAmAM madhura ane khAro rasa utpanna thAya che. tema zarada ane hemaMtaRtunA gALAmAM kaDa, tIkhuM, gaLe ane For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 - , - .. - - zrI Ayurveda nibaMdhamALA khATe rasa utpanna thAya che. temaja hemaMta ane grISmaRtunA gALAmAM madhura rasa prAdhAnya bhegavatAM chatAM, e chaye rasa utpanna thAya che. eTale vAcakonA dhyAnamAM Avaze ke, jema jema sUrya pitAnA rAzicakrane paribhramaNa karatuM jAya tema tema AkAzamAM rahelA tatvane pitA tarapha kheMcI, jema ravaiyAthI dadhinuM maMthana karavAmAM Ave che, tema AkAzamAM rahelA tattvanuM maMthana karI tenA sArarUpa rasane utpanna karI, dareka vanaspatine pitApitAmAM guNa, dharma ane svabhAvavALe rasa, joItA pramANamAM vaheMcI Ape che; ane te vaheMcI ApelA rasane caMdra piSIne sthira kare che. dareka vanaspatimAM AyurvedAcAryoe rasa, guNa, vIrya, vipAka ane zakti e pAMca avasthA mAnelI che ane e pAMca avasthA pramANe te vanaspatiomAM prAbhAvika ane svAbhAvika zaktio utpanna thAya che, temAMthI AyurvedanA abhyAsIoe vanaspatinI svAbhAvika zakti jaNAvavAno prayatna karavAno che ane prabhAva zakti siddho ane megImahAtmAone mATe rAkhelI che AyurvedanI tamAma prakriyA, dravyanA upara AdhAra rAkhe che. ane je je vanaspatimAM je je rasavALuM dravya AveluM hoya, te te rasanA guNa dharma pramANe te dravyanI yojanA svAbhAvika rIte karavAmAM Ave che. dravya zabdathI vaidakazAstramAM jaLa, chAla, sAra, guMdara, nALa, svarasa, palava, dUdha, dUdhavALAM phaLa, phUla, bhasma, tela, kAMTA, patra, TIzI, kaMda, mULa, Adi laIne sthAvara, jaMgama, sarva dravya zabdathI gaNavAmAM Ave che ane te dravyamAM cha rasa madhuraAdi cUnAdhikapaNe rahelA che; tema guNa traNa prakAranA rahelA che tathA vIrya zIta ane uSNu e be prakAranA rahelA che. vipAka traNa prakAranA rahelA che ane zakti anaMta prakAranI rahelI che. dravya vinA rasa nahi, rasa vinA vIrya nahi, vIrya vinA vipApha nahi ane vipAka For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- * * * * * * * * - - - - - - * * * -- --- - -- - - - - - - AyurvedanuM vanaspatizAstra vinA zakti nahi tathA zakti vinA prabhAva nahi. eTale upara je dravyanA bhAga pADavAmAM AvyA che te dareka bhAgane dravya gaNI tene rasa, guNa, vIrya, vipAka ane zaktimAM gaThavI, tenI pAsethI je kAma karAvavuM athavA phaLa meLavavuM eTale rogIne Arogya ApavuM, e vedanuM khAsa kartavya che. ApaNe upara jaNAvI gayA temawtuonA ane pAMca tanA guNadharma pramANe dareka vanaspatimAM athavA vanaspatinAM dravyomAM te te samayane anusaratA rasa utpanna thAya che ane te rasanA guNadharmane jANanAra veda, aDhAra bhAravanaspatipika, pitAnI pAMca iMdriya vaDe tapAsI, tenuM nAma jANyA sivAya, tenAmAM jUnAdhikapaNa rahelA rasanA guNadharmane jANI, dardInI prakRtimAM thayelA pAMca tattanA nyUnAdhika ulavAthI rogane jANI, te upara tenI janA karI zake che. jemake eka dravyane laI tene AMkhethI jeIne, hAthacAmaDIthI sparza karIne, nAkathvI sUMghIne, jIbhethI cAkhIne ane kAnethI tene teDatAM, masaLatAM, bhAMgatAM, nIkaLatA avAjanuM zravaNa karIne, tenAmAM kayA kyA rasa cUnAvikapaNe samAyelA che tenuM jJAna meLavI, rojanA karI zake che. te pejanA karavAne rasadharmamAM praveza karanAra vedane sugama paDavA mATe caraka saMhitA mAMthI rasonA guNadharmanuM varNana karavAmAM Ave che. madhura rasa zarIramAM samAnabhAva pAmanAre hevAthI zarIra mAM rahelA rasa, dhira, mAMsa, meda, asthi, majajA ane zukane vadhAranAra che. tema AyuSyane ApanAra, pitta, viSa ane vAyune nAza karanAra, tRSNAne samAvanAro, tvacA, vALa ane kaMTha ene hitakArI, prANune piSanAra, jIvana, tapaNa, snehanane sthira karanAre, kSatane sAMdhanAre, nAka, mukha, heTha, kaMTha, tALavuM, emAM AnaMda ApanAre, dAha, mUchane samAvanAro ane nidha,. For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 zrI Ayurveda nibaMdhamALA zItaLa tathA bhAre che. e madhura rasa, je dravyamAM vizeSapaNe rahele hoya te te jADApaNuM, kamaLapaNuM, ALasa, bhArepaNuM, annanI aruci, agninI maMdatA, meM, kaMTha ane mAMsanI atyaMta vRddhi, zvAsa, khAMsI, saLekhama, zItajvara, peTa caDavuM, huM mIThuM thavuM, oDakAra AvavA, saMjJA ane svarane nAza, gaLAmAM gaMThamALa, slIpada, gaLAne sojo, mUtrAzayamAM bhArepaNuM gudAmAM cIkAza, AMkhanA rogo ane abhiyadanA vikArane utpanna kare che. khATo rasa bhejanamAM ruci utpanna kare che, agnine dIpana che, dehanI vRddhi kare che, mananuM jIvana che, iMdriyane daDha kare che, baLane vadhAre che, vAyunuM anulemana kare che, hRdayane tRpta kare che, mukhamAM rasane sarva kare che, khAdheluM anukarSaNa kare che ane kaledane utpanna kare che. te jAte ladhu, uSNa ane snigdha che, paNa je dravyamAM atyaMtapaNe vartate hoya te dAMtane khATA karI nAkhe che, A khAne mIMcAvI de che, vALane kheravI nAkhe che, kaphane pigaLAvI nAkhe che, pittane vadhArI Ape che, lehIne duSita kare che, mAMsamAM dAha kare che, zarIrane DhIluM pADI nAkhe che, nabaLApAtaLA ane durbaLa mANasane sajA utpanna kare che, ghA vAgelA, mAra khAdhelane, hADakAM bhAMgelAne, paDI gayelAne, madana thayelAne, kApelAne vAMdhAye. lAne ane bhacaDAI gayelAne pacAvI de che ane agnirUpa svabhAva hevAthI kaMThane, hRdayane tathA uru yAne chAtIne dagdha kare che. khAre rasa pAcana, kaledana, dIpana, cyavana, chedana, bhedana, tIkSaNa, sara, vikAsI, adhaHsaMdhI, avakAzane karavAvALo, vAyune haravAvALe, bha, baMdha, saMghAta, ene nAza karanAre moDhAmAM lALa utpanna karanAra, kaphane pAtaLe karanAre athavA ukheDanAra, zirAonA mArganuM zedhana karanAre, AkhA zarIranA avayavene kamaLa karanAra, AhAranuM recana karanAre, ane sahagI, For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAsa 23 halakA temaja snigdha ane uSNa che. e rasa je dravyamAM atyaMtapaNe vatA hoya te dravyanA sevanathI pittane kApAve che, raktane vadhAre che, tRSAne utpanna kare che, mUrchA, tApa, dAha kare che, mAMsane sukAve che, viSanI vRddhi kare che, sejAne phADe che, dAMtane kALA kare che, puruSatvane nAza kare che, iMdriyane zake che, vaLI palIta ane khAlityane utpanna kare che tathA leDUitapitta, amlapitta, viSapa, vAtarakta, viSucikA, iMdralupta Adi vikArAne utpanna kare che. tIkhA rasa meDhAne zuddha kare che, agnine dIpana kare che, leAja nanuM zeASana kare che, nAkanA srAva kare che, AMkhanuM virecana kare che, iMdriyAnA sphoTana kare che, alasa, yathu, upacaya, utta, abhisyantra, sneha, sveda, kaleda, maLa, enA nAza kare che; annamAM ruci kare che; kaDu, vraNa, kRtma ene nAza kare che; mAMsanA tathA leAhInA samUhanuM chedana kare che, baMdhenuM-chedana kare che, mArgone khullA kare che, kaphanI zAMti kare che tathA svabhAve laghu, uSNa ane rukSa che. evA prakAranA rAsa je dravyamAM vadhAre vatA hoya te dravya, vi pAkanA prabhAvathI puruSanA nAza kare che ane rasa tathA vIyanA prabhAvathI meAha, glAni, sAdhana, kaNa, mUIna, namana, tama, bhrama, ene utpanna kare che; kaMThane drugdha kare che, zarIramAM paritApa kare che, maLane kSINa kare che, tRSAne vadhAre che, vAyu ane agninI adhi katAthI bhrama, mada, utpAta, kapa, teda, bheda, enA hAvAthI paga, hAtha, pAsAM, vAMse, Adi sthAnAmAM vAyunA vikArane utpanna kare che, kaDavA rasa arocaka, viSa, kRmi ene nAza karanAra che. mUrchA, dAha, kaDu, kuSTa, tRSNA enuM rAmana karanArA che ane tvacA tathA mAMsane sthira karanAneA che. jayaranAzaka, dIpana, pAcana ane For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA - - ----- .... - - - -... - - - - - ... ........ stanyane zedhana tathA lekhana karanAre che ane kalera, meMdA, vasA, majajA, lasikA, pUya yAne paru, sveda, mUra, jhADepitta kapha ene sUkave che ane te svabhAvathI rukSa, zIta ne laghu che. evA prakArane rasa je dravyamAM vadhAre vartate heya te dravya, vipAkanA prabhAvathI rukSa, khara, viSada svabhAvane thaIne rasa, rudhira, mAMsa meda, asthi, majajA, zuka eone atyaMta sUkave che. tene khara banAve che, baLanuM AkarSaNa kare che, mehane utpanna kare che, zarIranuM zepaNa kare che ane bIjA paNa vAtavikArone utpanna kare che. kapAya(tUro) rasa saMzamana karanAro, saMzaDI, saMdhAraNa, pIDaNa, reSaNa, zeSaNa ane thaMbhana karavAvALe che. kapha tathA raktapittanuM zamana karanArI che ane svabhAvathI rukSa, zItaLa ne bhAre che. evA guNavALA dravyamAM e rasa atyaMtapaNe vatate hoya te mukhanuM zeSana, hRdayanuM pIDana, peTamAM AdhumAna, vANInuM grahaNa ne tenuM baMdhana karanAra thAya che. tvacAmAM kALAza lAve che, puruSatvane nAza kare che ane baLAtkArathI vRddhAvasthA lAve che. e rasa vAta, mUtra, maLa ene bAMdhe che ane kRzatA, glAni, tRSA, ane sthaMbhanane utpanna kare che. e rasa svabhAvathI bara, viSadane rukSa hovAthI pakSAghAta, zirogRha, apatAnaka, Ardita Adi vAyunA vikArane utpanna kare che. evI rIte e cha rase judA judA pitApitAnI anukULa mAtrAthI mizrabhAvane pAmI, jagatanA upakArane arthe yojAyelA che; paraMtu manuSya tenA kudaratI baMdhAraNa tarapha AMkha ADA kAna karI, pite pitAnuM DahApaNa vAparI, kudaratI rIte bIjA maLelA rasane dUra karI, mAtra eka ja rasane grahaNa karI, je pejanA kare che, tene te rasa UlaTI asara karI, tenI cikitsAne niSphaLa banAve che. eTaluM ja nahi, paNa manuSya prakRtimAM bIjA prakAranA bha For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAstra 25 utpanna kare che. dAkhalA tarIke eka madhura rasa tapAsIe ke je vanaspatinuM ApaNe nAma jANatA nathI, paraMtu te vanaspatinuM mULa cholI jatAM cIkaNuM mAlUma paDe che ane cAkhI jotAM meLuM jaNAya che; te vanaspatine jANanAra vede jANavuM joIe ke A vanaspatimAM madhura rasa pahelI paMkti che, eTale te zarIrane poSavAne guNa dharAve che, te sAthe temAM cIkAza eTale neha maLela hevAthI te vayane vadhAranAra che. evA madhura rasamAM jema jema madhuratA vadhatI jAya tema tema tene mATe ApaNe gaLacaTe zabda vAparIe chIe. te vadhatAM vadhatAM zeraDI sudhI Ave eTale te madhura rasane ApaNe gaLyA rasa kahIe chIe. te pachI kudaratI kAyadAne bAjue mUkI, ApaNe te zeraDImAMthI mULa madhura rasa jene ApaNe meLo rasa kahIe chIe tene dUra karI, kudaratanA niyamomAM pheraphAra karI, te rasane geLa, khAMDa ane sAkaranA rUpamAM pheravI nAkhIe chIe. eTale jema eka mANasa pAMca ke daza zeraDInA sAMTho cUsI, madhurarasanuM sevana karI, tRpti meLave che, tema goLa, khAMDa, ke sAkara, teTalA pramANamAM khAnArane tRpti maLatI nathI, paNa tethI UlaTe avaguNa thAya che. paraMtu tethI vadhIne tapAsatAM mAlUma paDe che ke, vartamAna kALamAM vidyAnI parAkASThA thayelI hevAthI, e mULa zeraDInA madhura rasamAMthI meLApaNuM dUra karatAM karatAM, sekerina nAmano padArtha banAvavAmAM Ave che, jemAM sAkara karatAM 400 thI mAMDIne ekahajAragaNuM gaLapaNa utpanna karavAmAM, eTale je sthaLe eka hajAra ratala khAMDa vAparavAnI jarUra jaNAya tyAM eka ratala sekerina vAparavAthI teTale ja svAda utpanna thAya che. paraMtu e sekerinane gaLe rasa jANI jema sAkarane kaTake meMmAM nAkhI game te mANasa cAvI khAya paNa tene koI jAtane apAya thatuM nathI ane thAya che te ghaNA cheDA pramANamAM thAya che, tema ekerinano For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA eka phAke bharavAmAM Ave to te haLAhaLa jheranuM kAma karI mANasanA prANanuM haraNa kare che. eTalAja mATe paramakRpALu paramAtmAe jevI jevI prakRtivALAne jevA jevA rasanI jarUra joI tevA tevA mANasane mATe judI judI vaspatiomAM ochevadhate madhura rasa utpanna karI, tenI sAthe bIjA rasene joDIne vana spatinI yojanA mAtra jagatanA upakAra mATe karI che. eja pramANe dareka vanaspatimAM rahelA nyunAdhikapaNe cha rasonA pramANane samajI, manuSyaprakRtimAM thayelI asamAnatAne samavRttimAM lAvavA mATe maharSioe vanaspati mAtramAM rahelA chaye rasanuM pR thakkaraNa karI, tene vAparavAnI je yejanA taiyAra karI che tenuM nAma cikitsAzAstra che. e cikitsAzAstranuM adhyayana karI te upara pitAnI buddhipUrvaka vicAra karI, ye rasanA guNadharmane jANuM, vaidya rasezadharmAcAryanI padavI meLavI manuSya prakRti upara janA karI zake che. ane vidya aDhAra bhAra vanaspatimAMnI kaI paNa vana spati mATe zAstramAM kaI paNa prakArane ulekha nahi hovA chatAM, te vanaspatine pitAnA upayogamAM laI zake che. eTalA mATeja pUrvAcAryoe ApaNe AgaLa kahyuM tema ghaDAmAM samudra samAya tema vanaspatinA rasanuM varNana karI buddhimAna ane vicakSaNa manubene mATe vicAra karavAnuM sthaLa bAkI rAkhyuM che. - kudaratanA niyama pramANe RtuonA pheraphArathI vanaspatinA rasamAM je je Rtune anukULa je je rasa prANImAtrane jarUranA hoya che, te te rase te te tumAM utpanna thAya che, ane je akSAMza athavA rekhAMza ke kaTibaMdhamAM je rasanI jarUra jaNAya che, te rasavALI vanaspati te te sthaLomAM navapallava eTale rasa bharelI taiyAra thaI rahelI hoya che. A uparathI manuSyamAtrane vicAra For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAstra karavAnI jarUra che ke, je je phaLo, pupi, anAja, pala, je je dezamAM pAkatAM hoya, te te dezamAM ja upayogI thaI zake che. paraMtu je dezamAM je tu vartatI hoya ane te tumAM te phaLaphUla te dezamAM na pAkatAM heya paNa bIjA dezamAMthI AvatAM hoya, te pitAnA dezamAM pAkelAM phaLe, manuSyaprakRti upara je jAtanI asara upajAvI phAyado kare che, teTalI asara teo karI zakatAM nathI, paraMtu mArA vicAra pramANe kAMIka UlaTI asara paNa kare. kAraNa ke dravyane rasa pachI tenA guNe, vi, vipAke ane zaktinA rUpamAM tene palaTAvuM paDe che. te palaTAvAnA samayamAM potAnA dezamAM je Rtu vartAtI hoya te RtunA vAtAvaraNamAM pasAra thatAM sUryanAM kiraNe manuSya zarIrane nibhAvavA mATe ane manuSya zarIre je rasanuM khAnapAnamAM sevana kareluM hoya tene rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majajA ane zukranA rUpamAM pheravavAnA kAmamAM lAgelA hoya che. te samayamAM videzathI AvelAM phaLo athavA AhAravihAranA padArtho te te dezanA havAmAna pramANe rasathI pUrNa thaI, bIjA dezamAM AvelAM hoya tyAMnA rasa ane vipAkamAM badalAtAM UlaTI asaravALAM thayA vinA cAlatuM ja nathI, e vAta nivivAda che. jemake hiMdustAnamAM dareka RtumAM dareka tu vate che eTale eka sthAnamAM ziyALo hoya te ja vakhate bIjA sthAnamAM unALo hoya che ane teja vakhate trIjA sthAnamAM mAsuM hoya che. je sthAnamAM ziyALe hoya te sthAnanA manuSya zarIramAM himapUrNa vAtAvaraNane lIdhe zuSkatA vadhelI hoya che, te vakhatamAM manuSyanA khorAkamAM puSTikAraka vastu jevI ke masAlA tathA tejAnA vagere khAIne, vAtAvaraNanI zuSkatA aMtaregI na thaI jAya eTalA mATe khorAkamAM pheraphAra karI, aMtaramAM uSmA utpanna karavAnI jarUra paDe che. tevA samayamAM je sthAnamAM unALAne pAchale bhAga vatate hoya eTale e For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA sthAnamAM grImamAM utpanna thayela mATe rasa pravRSaRtu (comAsA) mAM madhuratA pAmI,gaLI kerI tarIke utpanna thAya che. te kerIje sthAnamAM ziyALe vartato hoya te sthAnamAM lAvI tenA AhAra karavAthI, masAlAthI ubhA utpanna karavAne badale madhura rasanI zItaLatA utpanna thAya che ane bhItaramAM zItaLatA utpanna thavAthI lohImAM je garamI hoya che te zItaLatA tarapha doDI javAthI lehI ThaMDuM paDI tenI gati maMda thAya che, jethI zarIrane poSanArA tathA nibhAvI rAkhanArI bIjI dhAtuone utpanna thavAmAM aTakAva thAya che, jene pariNAme zarIra dIna para dIna azakta thatuM jAya che. AthI pUrvAcAryo amane zIkhave che ke, je sthAnamAM je traDatumAM vanaspatinavapallavita thayelI hoya, teja vanaspati teja sthAnamAM auSadharUpa banI, jIvanane TakAvI rAkhanArI thAya che." have e saMbaMdhI thaDe vicAra AgaLa calAvIe. dhAro ke eka vanaspatine rasa tIkho che ane jyAre te pAke tyAre paNa te tIkhA rasanI vRddhi kare che. eka vanaspatine rasa khATo che ane te pAke che tyAre gaLyo thAya che. eka vanaspatino rasa meLe che ane te pAke che tyAre kaDA thAya che. evI rIte vanaspatinA rasa tenA mULa rasa karatAM vizeSa bhAvane pAme che athavA te paripakava dazAmAM AvatAM tenA mULa rasamAM pheraphAra thAya che. A tarapha AkhI sRSTimAM judA judA AkAranI judI judI jAtanI, judA judA rasavALI, aDhAra bhAra vanaspitio gaNAyelI che. tenA judA judA rasa samajavAne mATe pUrvAcAryoe khAsa dayAna ApeluM che, jemake madhura, khATe khAro, kaDe, tI che ane kaSAya, (1) madhura, khATo, khAreka, tIkhe, (2) madhura, khATe, khAre kaDa, (3) madhura, khATA, khAre, (4) madhura, khATe. (5) ane madhura (6) A pramANe cha rasa paikIne keIpaNa rasa prAdhAnyapaNuM bhegavate hoya te paNa tenI sAthe bIjA rase For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - -- - - AyurvedanuM vanaspatizAstra 29 ochA vadhatA pramANamAM maLelA te hoya che ane je te pramANe maLelA na hoya te upara kahI gayA tema, ekale eka rasa, viSanuM kAma karI manuSyanA prANanI hAni kare che. judAM judAM dravyomAM judA judA re goThavAyA chatAM ApaNe tene prAdhAnya rasanuM nAma ApIe chIe. paraMtu te dravyamAM gehavAyalA judA judA guNadharmavALA thaIne, judA sthAnamAM judI judI asara utpanna kare che; dAkhalA tarIke cUMTha, marI, pIpara e traNe dravyomAM tIkho rasa pradhAna hovAthI ApaNe tene tIkhA padArthamAM gaNIe chIe. jo keIne ApaNe pUchIe ke sUMTha, marI ane pIparane svAda ke che ? te javAba maLaze ke tIkha che. manuSya prakRtine svabhAva e che ke eka vastu cAkhIne tIkhI che, vadhAre tIkhI che, ghaNI tIkhI che, mehuM baLI jAya eTalI tIkhI che, e pramANe kahI zakaze; paraMtu eAchIvadhatI tIkhAza keTalA pramANamAM che? ane kaye rasa maLavAthI A tIkhAzamAM vadhaghaTa thaI che te kahI zakaze nahi. dAkhalA tarIke eka zera dUdhamAM vIsa telA sAkara nAkhIe, pachI dareka zeramAM tela tele ghaTADatA jaIe ne dUdhane pA pA zera vadhAratA jaIe ane te dvadha bIjA mANasane cAkhavAne ApIe te cAkhanAro mANasa dUdha gaLyuM che, ema kaheze paNa tenAthI sAkaranuM pramANa kahI zakAze nahi. tevI rIte suMTha, marI ane pIparane cAkhanAre mANasa tIkhA rasa sivAya bIjA rasanI kalapanA karI zakaze nahi. paraMtu sUMTha, marI ne pIparanAM judAM judAM paDIkAM vALI, cAkhanAra mANasane ajANamAM rAkhI, rAtrIne vakhate aMdhArI oraDImAM besADI,e keka paDIkAmAMthI judA jude bhUke tene cAkhavA ApIe, te te pitAnI jIbha para mUkI sUMTha, marI ane pIparane bhUke che ema judAM judAM nAme kahI batAvaze. e uparathI sAbita thAya che ke cUMTha, marI ne pIpara ke tIkhAM che te paNa For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 zrIAyurveda nima dhamALA tenI sAthe judA judA pramANamAM judA judA rasA maLelA che; jethI dravyanA zudhane jANanArA vaidyAe te te rasAne eLakhI, tene jude jude sthAne kAme lagADayA che. kemake sUMThamAM tIkhAza sAthe khAre| rasa ane madhura rasa maLele hAvAthI te hAjarImAM rahelA kRSita maLane kADhI, agnine pradIpta karavAne zaktimAna thAya che. tathA pIparamAM tIkhA rasa sAthe madhura, khAre| ane kaSAyarasa maLele! hAvAthI te pAnavAyumAM jaIne kaphanuM unmUlana kare che ane marImAM tIkhA guNa prAdhAnya bheLavatA chatAM tenI sAthe madhura, khATA rasa, kaSAyarasa maLeleA heAvAthI te udAnavAyu eTale hRdayanA upalA bhAganA jJAnata MtuovALI jJAnendriA ane magajanA snAyuone nirAmaya kare che. A pramANe aDhAra bhAra vanaspatimAM rahelA nyUnA dhikapaNe judA judA rasAne oLakhI, judIjudI prakRtinA manuSyAne dekhAtA eka jAtanA paNa judA judA doSathI utpanna thayelA upara ceAjanA karanAra vaidya, rasezadharmocAya athavA prANAcAya'nI paDhavIne lAyaka thaI, jagatane mahAna upakAra kare che, ApaNe atyAcArasudhImAM dravyanA rasa ane guNa sabaMdhI thoDA vicAra karyAM. have dravyanAM vIya, vipAka ane zakti tathA prabhAvanuM varSoMna karIe chIe. je dravyeAne pachI te phaLanA rUpamAM hai| athavA patra, chAla ke mULa thavA kadanA rUpamAM he, paNa te zItIya ane uSNuvIya e be rUpamAMja vaheMcI zakAya che; paraM'tu manuSyaprakRtinA judA judA sa MmelanathI prakRtinA tresaTha bheda pADavAmAM AvelA che. te tresaTha bhedanA upa2vanaspatie athavA dravyeA, zIta ane uSNa e jAtanA vIryaMnI asara kare che; e tenA svAbhAvika prabhAva che. e vIyanI zakti asa Mkhya, anaMta ane acitya che. tene zeAdhavA mATe pUrvAcAryAe keTalAka niyamA bAMdhelA che, paNa te manuSyene pUrNa rUpamAM vartamAnakALamAM upalabdha thaI zakatA For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AyurvedanuM vanaspatizAstra 31. nathI; jemake je vanaspatinA bIja khAMDI, vastragALa karatAM ghaNI mahenata paDe athavA je bIja kaThaNa hoya ane te madhurarasaprAdhAnya heya te te vayane vRddhi karI, zarIrane daDha karanArI zakti dharAve che. je vanaspatinAM phaLamAM snehaguNa heIne, picApaNuM hoya che, te phaLanAM bIjemAM virecana athavA vamana karAvavAnI zakti hoya che. je vRkSanA aMgamAMthI athavA phaLamAMthI dUdha utpanna thAya che, tenI sAthe je kaSAya rasa maLela hoya te te dUdhamAM vanavirecana karavAnI zakti hoya che, paraMtu evA vRkSo nA dUdhamAM je madhura rasa maLela hoya te te vRkSe zarIrane puSTa karI, dhAtunI vRddhi karanArA gaNAya che. je dravyamAM kaDe rasa prAdhAnya bhagavate heya evAM phaLe je khAMDavAmAM kaThaNAza batAve te te paNa zarIrane poSaNa karanArAM, daDha karanArAM ane zakti vadhAranArAM gaNAya che. e pramANe jema jema kaThaNatAvALA dravyanA paramANuo ghaTTa thaI, ghanapaNAne pAmelA hoya che, te te dravya, zItavIrya eTale pioSaNa karavAvALI zaktivALA hoya che. ane jema jema dravyomAM picAza vadhatI jAya che ane tene khAMDavAmAM athavA vA TavAmAM e zrama paDe che, tema tema dravya uSNavarya gaNAI, zarI ranA vikArone hAsa karI, piSaNatane te sthAnamAM praveza karIne sthira thavAnI jagyA taiyAra karI Ape che. evI rIte dareka dareka vanaspati upara vicAra karI zakAya che, paraMtu upara kahI gayA tema vanaspatinA prabhAvanuM varNana te siddho ane yogIeja jANe che, jema javanA prakaraNamAM traSionAM zAstro laMghana, pAcana, zamana ane zedhana dravyenI bhejanA karI, javarane dUra karavA manuSyane nirAma banAve che. paraMtu vanaspatinA prabhAvane jANanAra yegI kAMTAsariyAnA mULane telane dhUpa daI, hAthe bAMdhe athavA tAva AvatAM pUrve prAtaHkALamAM khIjaDAnA jhADanuM dAtaNa karAve, te For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA uparanI vidhi vaDe manuSyane nirAma karavAnI jarUra vinA, varane nasADI mUke che. eTale prabhAvanuM varNana karavuM e amArI zaktinI bahAra che. A viSayamAM amArI buddhi pramANe TuMkANa mAM kahevAmAM AvyuM che, paraMtu vidvAna ane paDita vaidyo ke jeo dravyanI zakti ane prabhAvane jANanArA hoya teo, jeTaluM jeTaluM jANatA hoya teTaluM, manuSya prANInA hitArthe athavA jagatanA uparAkALe prasiddhimAM lAvI, sahelAmAM sahelI rIte rogo kema nAza pAme, te upara ajavALuM pADI pitAnI vidyAne prakAza janasamUha para pADavA cUkaze nahi; evI AgrahapUrvaka vinaMti karI, A viSaya saMpUrNa karIe chIe. chANImAcanI utpatti anke manuSya zarIranI racanA jagadyoneranicchasya cidAnaMdaikarUpiNaH / puMso'sti prakRti nityA praticchAyeva bhaasvtH|| acetanAdi caitanya yogena prmaatmnH| akarodvizvamakhilamanityaM naattkaakRtiH|| prANumAvanI utpatti kaho ke jagatanI utpatti kahe, paNa e beu sAmAnya rIte ekatAvAcakaja che; paraMtu ApaNe A sthaLe vaidakIya viSayanI carcA karatA hovAthI prANImAtranI utpatti ane tenA zarIranI racanA, e viSaya rAkhavAnI jarUra paDI che. jene ApaNe jagata kahIe chIe te jagatamAM cAra vastu anAdi mAnavAnI jarUra paDe che. Izvara, prakRti, AtmA ane AtmAnAM For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA 33 karmo. e cAra vastu maLIne ApaNane A jagata daSTigocara thAya che. jema dIvAnI pAse beThA vinA ane sUryanA teja vinA ApaNe koI paNa kArya karI zakIe nahi, tema IzvaranA sAnnidhya vinA ApaNA jagatane vyavahAra cAlI zake nahi. jema dI ke sUryanAM kiraNamAM rahIne ApaNe sAruM ke mAThuM kAma karIe, te dIvAne ke sUryane baMdhanakartA nathI athavA dI ke sUrya tene aTakAvI zako nathI; tema IzvaranA sAnnidhyamAM ApaNe je karma karIe te Izvarane baMdhanakartA nathI temaja te kAma karatAM Izvara ApaNane aTakAvate nathI. paraMtu jagatanI vyAvahArIka racanA evI che ke, ApaNe je jAtanA saMkalpavikalpa karIe tene anukULa karmanAM paramANuo ApaNA tarapha kheMcAI AvI AtmAnI AsapAsa vIMTAya che, te karmAnusAra zarIra pitAne vyavahAra calAve che. jyAre jagatane utkAntikALa hoya che, tyAre dareka AtmAne pitAnA zarIranI vRddhi thatI mAlUma paDe che ane jyAre avakAntine kALa hoya che tyAre dareka vastu dina para dina nAnA rUpamAM dekhAtI jAya che. eTale dareka prANI sUmarUpane pAmatAM pAmatAM prakRtibhAvane pAme che, jene ApaNe mahApralaya kahIe chIe. paraMtu prakRtibhAvamAM rahelA AtmAo te sthitimAM paNa navuM karma upArjana kare che ane jUnAne bhegave che athavA khapAve che. e pramANe avakAtikALa vItyA pachI utkrAntikALamAM pAchuM e prakRtipa jagata vRddhine pAmatuM jAya che. e uparathI A jagatamAM rahelA AtmAo ane temanAM karmo anAdi che ema mAnavuM paDe che ane eTalAja mATe Izvarane jo ke te kartA nathI te paNa kartAnuM AropaNa karavuM paDe che. Izvarane kartA, akartA, dAtA-bhaktA, katuMma-akartama, anyathA kartama, samartha vagere kahevAna, mAnavAne ane manAvavAne viSaya ghaNe takarArI ane takane che. vaLI A viSaya sAthe A. 2 For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 zrIAyurveda niSa'mALA tenA sa'adha nahi heAvAthI, e takarAramAM UtaravAnuM ame pasaMda karatA nathI. paraMtu prakRtimaya jagatamAMthI vikRtirUpa jagata kevI rIte utpanna thAya che ane te kramavAra geAThavAyA pachI prANIzarI ranI racanA kevI yuktithI racAya che, te viSayanuM pratipAdana karavAnuM hAvAthI ApaNe te mukhya viSaya tarapha vaLavAnI jarUra paDe che. prakRtirUpa jagatane ALakhavA ApaNe vanaspatinA nAnAmAM nAnA khIjanA dAkhalA lai zakIzuM. vanaspati mAtramAM jude jude rUpe khIja rahelAM che, paNa keTalIka vanaspatimAM te bIja pratyakSa dekhAtAM nathI ane keTalIkamAM pratyakSa dekhAya che. dAkhalA tarIke ApaNe eka vaDanuM khIja laie. te trIjane khArIka dRSTithI avaleAkatAM ane tene buddhipUrvaka tapAsI vicAra karatAM ApaNane samajaNa paDe che ke, A bIjarUpa dravyamAM Abu' vaDavRkSa sUkSma rUpe samAyeluM che ane A khIjamAM tenA rasa, guNa, vIya, vipAka ane zaktio rahelI che ane tethIja AkAzamAM rahelA sajAtIya dravyanuM AkarSaNa karI, peAtAmAM rahelI AkRti pramANe te mULane, cheDane, tenA jhADane, tenI chAlane, pAMdaDAMne, TIzIne, phaLane ane dUdhane dhAraNa karIne vRkSarUpe zele che. have A sthaLe koI za`kA kare ke je khIja jamInamAM vavAyeluM che, te jamInamAMnAM tattva laine vRkSanuM rUpa dhAraNa kare che, paraMtu AkAzamAMthI kAMi tattvane grahaNa karatuM nathI. tenu N samAdhAna evI rIte thaI zake ke, jo pRthvImAMthI tamAma vRkSA, pAtapeAtAne joitAM tattvA lai, vRddhi pAmI, pAchAM sukAi, ghasAi, khaLI, saDI, pRthvImAM samAi jAya te paNa pRthvInuM' vajana vadhavu' na joie; paraMtu vicAra karatAM samajAya che ke, jema jema kALa jatA jAya che tema tema pRthvInuM vajana vadhatu jAya che. tenA pratyakSa dAkhave e che ke jyAre sRSTinA Adi sarjana pachI kALanI gaNanA thai tyAre pRthvI sUrya*nI AsapAsa 360 For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA rUpa divasamAM eka pherA pharatI hatI. te tene hAlamAM sUryanI AsapAsa pharatAM 36pa divasa ane kaMIka ghaDI vadhAre jeTalI vAra lAge che. arthAt sAra e nIkaLe che ke, pRthvI jema jema bhAre thatI jAya che tema tema sUryanA AkarSaNathI chUTI thaI dUra jatI jAya che. eTale jeTale dUra te gayelI hoya te pramANamAM tene pharavAne mArga laMbAya che ane tethI ja pRthvInuM vajana vadhyuM che ema sAbita thAya che. A uparathI siddha thAya che ke, bIjarUpa vanaspati athavA bIjarUpa prANImAtra pitAne bIjamAM rahelA karma pramANe AkAzamAMthI paMcabhUtAtmaka dravyone AkaSI, pitAne maLatA sajAtIya dravyanuM AkAzamAMthI AkarSaNa karI, pitAnuM svarUpa khaDuM kare che. te svarUpanI racanA ke ke prakAre thAya che ane te te prakArene te te rUpamAM goThavAyA pachI tene kyA nAmathI oLakhavAmAM Ave che, tenuM varNana karavuM A sthaLe Avazyaka che. jagatanI utpattinA kAraNabhUta je prakRti che, te prakRti IcchAmayI eTale sattva, raja ane tame guNanA svabhAvavALI hovAthI buddhine utpanna kare che, ane buddhithI ahaMkAra utpanna thAya che, te ahaMkAra rAjasa, tAmasa ane satvaguNanA bhedathI traNa prakArane gaNAya che. arthAt vikAravALe sattvaguNI, jyAre tejasa evA roguNI ane bhUtAdirUpamAM Ave che tyAre te tame guNa gaNAya che. have je prakRtimAM sahAyaka guNa hoya ane tame guNa temAM mizrita thayo hoya te sAttvika ahaMkAra kahevAya che ane e sAtvika ahekArathI kAna, cAmaDI, AMkha, jIbha, nAka, paga, hAtha, vANI, liMga, bhaga, gudA mane mana e 11 iMdriye utpanna thAya che. temAM prathamanI pAMca Idriyone buddhine Azaya hovAthI, te jJAnendriya kahevAya che ane bAkInI pAMca dine karma (kiyAne) Azraya hevAthI te kaDhiye kahevAya che. A mana e buddhi ane karmanA bhegA vyava For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA hAranuM upAdAna kAraNa hovAthI, manane 11mI Idriya gaNelI che, ane vA rAjasa ahaMkArathI iMdriya, sAtvika ahaMkArathI idrinA devatA ane mana emane judAM judAM pADIne tenAthI cAlate vyavahAra tene utpattikrama kahe che. have rAjasa ahaMkAra jene sahAyaka thAya che ane sAtvika ahaMkAranuM mizraNa thavAthI je tAmasa ahaMkAranuM rUpa pakaDe che, tene tamAtrAo kahevAmAM Ave che. ane te tanmA trAo jude jude sthaLe rahI judAM judAM kArya kare che, tethI tene pAMca nAma ApavAmAM AvyAM che; jevAM ke zabdatanyAtrA, sparza tamAtrA, rUpatanyAtrA, rasatanmAvyA ane aMdhatanmAvA, e pramANe pAMca tamAtrAonAM nAma ApI zakAya che, paraMtu tenA kharA sva. rUpane yogIoja jANI zake che. e pAMca tamAtrAo jema jema sthalapaNane pAmatI jAya che ane te saMpUrNatAne pAme che tyAre te bhUta evA nAmathI oLakhAya che. evA paMcamahAbhUtAnAM nAma AkAza, vAyu, agni, jaLa ane pRthvIrUpe manuSyane pratyakSa dekhAya che. zrotra, vaiku, cakSu, jihavA ane grAhu, e pAMca buddhiIdriya che ane enA zabda, sparza, rUpa,rasa ane gaMdha, e pAMca viSaya kamapUrvaka che. jemake zrotrendriyane viSaya zabda che, tvakriyane viSaya sparza che, cakSuIdriyane viSaya rUpa che, jihavAIdriyane viSaya rasa che ane dhrANendriya viSaya gaMdha che. tevI rIte vANI, hAtha, paga, upastha ane gudA e karmendriya che ane tenA bhASaNa, AdAna, vihAra, AnaMda ane utsarga, e pAMca viSaya che, jemake vANI indriyane viSaya bhASa Na, hastendriya viSaya grahaNa, pAdendriyane viSaya vihAra, upaikiyane viSaya AnaMda ane gudAikiyane viSaya udArga che. mahattattva, ahaMkAra ane pAMca vanmAtrA e sAta iMdri utpanna thavAnuM kAraNa che, eTale te vikAMtarUpa kahevAya che. A For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA 37 saMpUrNa jagatamAM daza iMdriye, mana ane paMcamahAbhUta e seLa vikAra sarvatra vyApaka che. 1. avyakta, 2. mahAna, 3, ahaMkAra, 4. zabdatanmAtrA, 5, sparzata mAtrA, 6. rUpati-mAtrA, 7. rasatanmAtrA, 8. gaMdhatamAtrA, 9. zrIvratamAtrA, (kAna) 10. kU (cAmaDI), 11. cakSu (netra), 12, ghANa (nAka), 13, (rasanA) jIbha, 14. vAka (vANI), 15. hAtha, 16. paga, 17. upastha liMga ane ni), 18. pAyu (gudA, 19. mana, 20. pRthvI, 21. pANuM, 22. teja, 23. vAyu ane 24. AkAza. e prakAre 24 ta thayAM. emAMthI nirmANa thayelA zarIrarUpa gharamAM rapame puruSa eTale AtmA sarvakALe rahe che. tene jIvAtmA kahe che; mana tene dUta che. e jIvAtmA mahadAdikRta sUkSma liMgazarIramAM rahe che, eTalA mATe te dehI kahevAya che ane te pApa, puNya tathA sukhaduHkhathI yukta che ane vartamAna kAryavAhI mananA vegathI te karmabaMdhanathI baMdhAyele che. te mananA yege IcchA, dveSa, prayana, prANa, apAna, umeSa, buddhi, saMkalpa vicAra, mRti, vijJAna, adhyavasAya, viSaya, upalabdhi ItyAdi kamane karavAvALI sUma prakRtithI baMdhAyela che. kAma, krodha, lobha, moha, ahaMkAra, daza Idriya ane buddhi e jIvanA baMdhanarUpa che, tenAM lakSaNa nIce pramANe kahevAmAM Ave che - kAma-puruSane strIomAM ane strIone puruSomAM paraspara prIti karAve che, jethI bhAgya ane bhaktAnA hakako sthApita thAya, tene kAma kahe che. ko-eka vakhate manuSya zarIranA hRdayamAMthI garamI utpanna thaIne, anya manuSyane duHkha utpanna karavAvALI vANIthI cittane kaleza utpanna kare che tene koi kahe che, For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 zrI Ayurveda nibaMdhamALe lebha-pArakuM dhana, pArako bhAga ke pArakuM sAmarthya joIne athavA sAMbhaLIne tethI manuSyanA cittamAM je tRSNa utpanna thAya che, tene lobha kahe che. meha-akalyANakArI athavA kalyANakArI viSayomAM buddhinA bramathI jene saMzaya utpanna thAya che ane jene hitakArI vastumAM ahita dekhAya che ane ahitakArImAM hita dekhAya che, tene meha kahevAmAM Ave che. ahaMkAra-je prANI kArya-kAraNayukta thaIne A kArya huM ja karuM chuM evA abhimAna sAthe kaI paNa kiyAmAM praveza kare che, tene ahaMkAra kahe che. prANImAtra ajJAnane lIdhe kalezAdika baMdhanane prApta kare che ane jJAnarUpa vicArathI e baMdhanathI chUTe che. je zarIra zarIrI kahetAM jIvAtmAne je duHkha utpanna kare che te vyAdhi kahevAya che ane je zarIra jIvAtmAne sukha utpanna kare che te Arogya kahevAya che. duHkha jIvAtmAne svabhAvathI pratikULa che ane sukha prANImAtrane svabhAvathI ramanukULa che. paraMtu havaza ane viSayanI lelupatA tathA ajJAnane lIdhe sukhanI abhilASA chatAM, duHkharUpa rogane pote pitAnI meLe utpanna karI karelAM kamanAM phaLa bhogave che. have ahIMthI manuSyanA sthala zarIranA baMdhAraNanuM vivecana karavAmAM Ave che. manuSya zarIramAM rasAdi dhAtuone rahevAnAM je sthAna che tenI maryAdAbhUta evI sAta kaLA che. te kaLAne rahevAne mATe tenA sAta Azaya eTale sthAna che. rasa, rudhira, mAMsa, meda, hADakAM, majA ane zuka. e sAta dhAtu che tathA e dhAtuonA sAta maLe che. dhAtu For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSyazarIranI racanA 39 enI samIpamAM rahenArA sAta upadhAtu che ane te badhA vyApArane DhAMkI surakSita cAlavA mATe cAmaDInAM sAta paDa che. vAyu, pitta ane kapha e traNa doSa che. manuSyazarIramAM DhorInI peThe athavA velInI peThe 900 dhana che, jene snAyu kahe che. A zarIramAM 210 sAMdhAo che ane keTalAka AcAyonA mata pramANe enAthI adhika paNa che. zarIrane AdhArabhUta ane maLane ApavAvALAM 300 hADakAM che. jIvanAM AdhArabhUta 107 mama sthAna che. doSa, dhAtu tathA maLane vahevAvALI 700 zirA eTale nasA che. temAMthI rasane vahevAvALI 24 dhamanI eTale nADI che. puruSa-zarIramAM mAMsapezIe eTale mAMsanA lAMkhATUMkA 500 kakaDAo che, tathA strIonAM zarIramAM 20 mAMsapezI adhika che. meATA meTA snAcue jene kanDarA kahevAmAM Ave che te 16 che. puruSanA zarIramAM daza radhra eTale chidra che ane strIonAM zarIramAM traNa chidra vadhAre che. e pramANe manuSyazarIranA judA judA bhAgonu TrakAmAM vaNa na karavAmAM AvyuM, tene have vistArapUrvaka khulAsA karavAmAM Ave che. kaLA-pahelI kaLA mAMsane dhAraNa kare che tethI te mAMsadharA kahevAya che. bIjI kaLA rudhirane dhAraNa kare che tethI tene raktadharA kahe che ane evI rIte medane dhAraNa karanArI medadharA kahevAya che. yakRta ane plIhAnI ceAthI kaLA che, je e beunI madhyamAM rahe che. eTalA mATe ene kadharA kahe che. AMtaraDAMne dhAraNa karavAvALI pAMcamI kaLAne purISadharA kahe che. agnine dhAraNa karavAvALI chaThThI kaLAne pittadharA kahe che ane sAtamI kaLAne zukradharA kahe che; eTalA mATe enu` nAma reteAdharA ApavAmAM Avyu' che. Azaya-vakSa:sthaLamAM kanu sthAna eTale kaphanA Azaya che. kaphanA sthAnanI jarA nIce AmAzaya che. nAbhinI upara DAbI AjI tarapha agninuM sthAna che tene grahaNI kahe che, e agninA For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - zrI Ayurveda nibaMdhamALA sthAnanI upara tila che, tene kalema kahe che ane te tRSAnuM sthAna che, eTale tRSA tyAMthI utpanna thAya che. keTalAka AcAryone e mata che ke tilanI upara jaLa che, arthAt agninI upara pANInuM sthAna che ane pANI upara annane rahevAnuM sthAna che ane agninI nIce pavana sthira rahIne agnine kUke che. evI rIte vAyue pradIpta karela agni, uparanA jaLane garama kare che tethI uSNa jaLane lIdhe ane sArI rIte paripAka thAya che. agninA sthAnanI nIce je pavananuM sthAna che, te pavananuM nAma samAna vAyu kahe. vAya che. te pavananA sthAnanI nIce maLAzaya eTale maLanuM sthAna che ane tene ja pakvAzaya kahe che, je DAbA bhAgamAM rahe che. laukikabhASAmAM tene uMduka kahe che ane keTalAka tene kilaka kahe che. A kilaka-uMdukathI pakavAzaya juduM che, paraMtu carake purISa dharA eTale aMtra zabdathI tene uMduka kahyo che ane tenI pAseja jarAka nIcethI DAbI bAju para cAmaDAnI thelInA AkArane mUtrAzaya che, jene bastI kahevAmAM Ave che. jIvane dhAraNa karanAruM jIvanA jevuM rakta che, tenuM sthAna uramAM che. e sAta Azaya eTale sthAna jANavAM, paraMtu puruSanA karatAM strIomAM traNa Azaya vadhAre che, eTale, eka garbhAzaya ane be stanyAzaya. arthAt stana saMbaMdhI dUdha rahevAnAM sthAna che. garbhAzaya, pitta ane pakavAzayanI madhyamAM AveluM che ema jANavuM. rasa, dhira, mAMsa, meda, asthi, majajA ane zukra e sAta dhAtuo pittanA tejathI pAcana thaI krame kame ekathI eka utpanna thAya che. jemake rasathI rudhira, rudhirathI mAMsa, mAMsathI meda, medathI asthi, asthithI majA ane majajAthI zuka utpanna thAya che. e sAta dhAtuonA sAta maLe che jemake jIbhanuM jaLa, netranuM For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane anurArIranI racanA 41 jaLa,kapALatu jaLa, e rasadhAtunA maLa jANavA, rajakapitta eTale rudhirane raLavAvALu pitta, rudhiranA maLa che. kAnanA mela e mAMsanA maLa che. jIbha, dAMta, kAkha ane upastha iMdriyanA mela te meda dhAtunA maLa che. nakha, hADakAMnA maLa che. tema vALa, ane rUvADAM e paNa hADakAMnA maLa che, AMkhane mela, tathA meDhA uparanI cIkAza e majA dhAtunA maLa che; mukha uparanI kALI phAllIe tathA dADhI, mUcha ane gupta bhAganA vALa, e zuka dhAtunA maLa che. stanamAM utpanna thatuM dUdha rasadhAtunI upadhAtu che ane raja arthAt strIAne mAsika rudhira Ave che te rudhira dhAtunI upadhAtu che. e beu upadhAtu srIemAM kALavizeSe karIne pragaTa thAya che ane kALavizeSe naSTa thAya che. zuddha mAMsathI utpanna thayelI upadhAtune vasA kahetAM carabI kahe che. meda dhAtunI upadhAtu paraseve che. asthi dhAtunI upadhAtu, dAMta ane nakha che; keza e majajA dhAtunI upadhAtu che ane ejasa e zukra dhAtunI upadhAtu che. evI rIte sAta dhAtuthI utpanna thayelI sAta upadhAtu jANavI. cAmaDInAM sAta paDe paikI pahelA paDanuM nAma avabhASinI che. temAM sima nAmanA kADha pedA thAya che. bIjA paDanuM nAma leAhitA che te tila ane kALA kADhanI janmabhUmi che. trIjA paDanuM nAma zvetA che. te ca`daLa nAmanA kuSTha roganI janmabhUmi che. ceAthA paDanuM nAma tAmrA che, te paDamAM kilAsa nAmanA kuSTha utpanna thAya che. pAMcamA paDanu' nAma verdinI che, te sapUrNa kuSThanI janmabhUmi che, chaThThA paDanuM nAma rehiNI che, te gAMTha, gaDamALa, apace tathA akhudarAgane pedA thavAnu sthAna che. sAtamA paDanu" nAma sthUlA che te vidradhI, aza, bhagaMdara, Adi roga thavAnI jagyA che. ane e sAte paDanuM ekaMdara mApa e trihI jeTalu che, eTale ke tenI jADAI bhAtanAM e chAlAM jeTalI che. For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA zarIramAM vAyu, pitta ane kapha e traNa doSa che. je rasAdi dhAtuone dUSita kare che, eTalA mATe tene deSa kahe che. e doSa samAnabhAve vartatA hoya te zarIrane dhAraNa karanArA hovAthI temane dhAtu nAma paNa ApavAmAM AvyuM che. ane te rasAdi dhAtuene malina kare che. eTalA mATe ene maLasaMjJA paNa ApavAmAM AvI che. e dene zarIradhAraka hevAthI eka ekane pAMca pAMca prakAranA kahyA che. jemake praspandana, udvavahana, pUraNa, vivecana ane dhAraNa lakSaNavALa vAyu pAMca prakAre karIne zarIrane dhAraNa kare che. evI rIte rAga, paMkti, ojasa, te jAtmaka ane pitta pAMca vibhAgamAM besIne agnikarmathI dehanuM pAlana kare che tathA vRddhi, siMdhI, lemaNa, snehana, ropaNa, apUrNAtmaka kaphanA pAMca vibhAgothI chUTuM paDIne, jaLakama karIne dehanuM pAlanapoSaNa kare che. vAyu, pitta ane kapha e traNa damAM vAyu baLavAna che ane maLAdi denA pRthaka pRthak bhAga karavAthI ane pitta tathA kapha ene jyAM IcchA hoya tyAM laI javAnI zakti vAyumAM che, mATe vAyunuM prAdhAnya che. e vAyumAM rajoguNa adhika che; ane ene svabhAva zItaLa tathA dareka chidramAM praveza karavAno hovAthI te bahu pAtaLA che. e jAte zItaLa ane lukho che, te halake ane caMcaLa che, tethI pAMca sthAnomAM gamana karI zake che, eTalA mATe tene pAMca prakArane kahyuM che. te pAMca prakAramAM prathama maLAzaya ke pakavAzayamAM je vAyu rahe che, tene apAnavAyu kahe che. keThAmAM agninuM sthAna che. te sthAnamAM je vAyu rahe che tene samAnavAyu kahe che. hRdayamAM rahevAvALA vAyune prANavAyu kahe che. hRdayanI upara ane mastiSka sudhI je vAyu rahele che, tene udAnavAyu kahe che ane AkhA zarIramAM rahelA vAyune vyAnavAyu kahe che. pitta nAmane je deSa che te uSNa ane pAtaLe padArtha che. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA 43 tene raMga pILe che, paNa te dUSita thAya che, tyAre te nIlavarNa thaI jAya che. pittamAM sattvaguNa adhika che tema zuddha pittane svAda tIkho ane kaDavo che. uNAdi padArthane saMga thavAthI pitta vida thaI jAya che, eTale tene svAda khATo thaI jAya che. e pitta zarIranAM pAMca sthAnamAM rahe che. koThAmAM agninuM sthAna che. te sthAnamAM je pitta te agnirUpa thaIne eka tila barAbara che, te pitta pitAnA sthAnamAM rahIne cAra prakAranA AhArane pacAve che. eTalA mATe tene pAcakapitta kahe che. cAmaDImAM je pitta rahe che te pitta zarIramAM kAnti utpanna kare che. caMdanAdine lepa, tailAdikane atyaMga ane snAna karelA pANIne pacAve che, eTalA mATe tene bhrAjaka pitta kahe che. te pitta DAbI tarapha plIhAnA sthAnamAM rahIne jema rasamAMthI rudhirane utpanna kare che, tevI ja rIte jamaNI tarapha yakRtanA sthAnamAM rahIne paNa rasathI rudhirane utpanna kare che ane te pitta daSTigocara thAya che tethI tene raMjakapitta kahe che. be AMkhamAM je pitta rahe che te sapheda, nIla, pILAM Adi rUpanAM darzana karAve che, tethI tene Alecaka pitta kahe che. je pitta hRdayamAM rahIne medhArUpa ne prajJArUpa buddhi utpanna kare che, tene sAdhakapitta kahe che. kapha nAmane je deSa che te cIkaNe, bhAre, sapheda, pichila ane zItaLa che. kaphamAM tamoguNa adhika che ane te mIThe che. te vikRtine pAme che tyAre khAro thaI jAya che. e ja kapha pAMca sthAnamAM rahIne dehanI sthiratA tathA puSTatAne kare che. AmAzayamAM je kapha rahe che, tene kaledana kapha kahe che. te AmAzayamAM rahIne cAra prakAranA AhArane AdhAra Ape che tathA madhura, pizkila, praleditva hovA chatAM pitAnI zaktie karIne saMpUrNa kaphanAM sthAna para te te sthAnanAM kAryo karIne upakAra kare che. mAthAmAM rahevAvALA kaphane nehana kapha kahe che. e paNa Adi dvArA Idriyone For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA pitatAnA kAryamAM samartha yukta kare che. kaMThamAM rahelA kaphane rasana kapha kahe che. te jIbhanI jaDamAM sthira rahIne kahutiktAdi rasanA jJAnanuM kAraNa thAya che. hRdayamAM rahevAvALA kaphane avalaMbana kapha kahe che, te avalaMbanAdi karma dvArA hRdayanuM poSaNa kare che. zarIranA sAMdhAomAM rahevAvALA kaphane saMleSaNa kahe che. te dareka sAMdhAne yathAsthita rAkhe che. e pramANe vAyu, pitta ane kapha, zarIranAM ekaMdare paMdara sthAnamAM rahIne, zarIrane kArabhAra calAve che; paraMtu temAM je vAyu vikriyA pAme, te je je sthAnamAM jeTalAM kapha tathA pitta joIe te karatAM ochAM pahoMcADe che athavA te vadhAre pahoMcADe che tethI zarIrane regarUpe dekhADI, AkhA zarIrane chinnabhinna karI nAkhI Akhare paMcatva eTale mRtyune zaraNa karI de che. jethI manuSyanI prathama pharaja e che ke, vAyune niyamita rAkha. snAyuo je che te mAMsa, hADakAM ane meda ene baMdhanarUpa che. eTale hADakAM mAMsa ane medane pATe bAMdhI kheMcI rAkhyAM heya tema pakaDI rAkhe che. zarIramAM hAtha, paga Adi aMgonA cheDA je ThekANe ekatra thAya che tenA joDANane sAMdhA kahe che, ane te sAMdhAo kapha jevA padArthathI bharelA rahe che. zarIramAM je hADakAM che te sArarUpe eTale baLarUpe AdhArabhUta che ane tenI kapALa, rucaka, valaya, taruNu ane nakala evI pAMca jAte che. have snAyuone jeNe baMdhanarUpa ApyuM che, te 900 pratAna eTale phelAyelI, vRtta eTale geLa ane bhItarathI pilI zAkhAo che. temAMthI hAtha, paga Adi zAkhAomAM kamaLanALa taMtunI peThe phelAvAvALA ane geLa moTA 600 snAyuo che. koThAmAM 230 snAyu maTA tathA chidravALA che, tathA grIvAmAM For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA 45 u0 snAyuo che te meTA ane pILA che. e prakAre saghaLA maLIne 900 snAyuo thAya che ane tethI dehanuM baMdhAraNa thayeluM che. e snAyuthI baMdhAyelA sAMdhAo be prakAranA che. eka caLa ane bIje acaLa. temAM DekI, kammara, hAtha tathA pagamAMnA ane nADInA sAMdhAo calAyamAna che, bAkInA sarva sAMdhAo acaLa che. evI rIte badhA sAMdhAo maLIne 210 thAya che. temAM kaphanA je padArtha bhareluM che. tenuM prayojana evuM che ke, jema rathanAM cako lAdikanA saMyogathI nivine phare che, tevI rIte e sAMdhAo padArthanA saMgathI calAyamAna viSayamAM sAmarthyavALA thAya che. manuSya zarIramAM AtmAnAM AdhArabhUta evAM 107 marmasthAna che. e marmasthAna pAMca prakAranAM che. jemake mAMsamama 11, zirA marma 41, snAyumama 27, asthimama 8 ane saMdhimarma 20 e prakAre badhAM maLI 107 marmasthAna che. e marmasthAnamAM keTalAMka tarata prANa haranArAM che, keTalAMka kALAMtare prANa haranArAM che, keTalAMka vaikaTaya karanArAM che ane keTalAMka mAtra pIDAkArI che. zirAo eTale ke naso je sAMdhAone bAMdhI rAkhanArI che ane vAtAdidoSa ane rasAdi dhAtune vahevAvALI che, te skUla ane sUkama ema be prakAranI che ane tenAM mULa nAbhisthAnamAM che. nAbhisthAnamAMthI te zirA upara, nIce ane tIrachI gatimAM phelAyelI che, jenI saMkhyA 40 che. temAM 10 vAyune vahana karAvavA vALI, 10 pittane, 10 kaphane vahana karAvavAvALI ane 10 rUdhirane vahana karAvavAvALI che. have vAyune vahana karAvavAvALI je 10 zirAo che temAMthI 175 bI jI zirAo phUTelI che. evI ja rIte pittane vahana karavAvALI, kaphane vahana karAvavAvALI ane raktane vahana karavAvALI zirAomAMthI eka paMcetera bI zirAo nIkaLelI che. e sarvane gaNatAM 700 zirAo thAya che, For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA manuSya zarIramAM je rasavAhinI nADI che te pavananuM dhamana kare che, eTalA mATe tene dhamanI kahe che. e dhamanI nADI 24 che. e paNa nAbhisthAnathI pragaTa thaIne 10 nIce gaI che, ke je vAyu, maLamUtra, zuka, Artava ane anna ane jaLarasane vahana karAve che tathA 10 UddhagAminI dhamani che. te zabda, rUpa, rasa gaMdha, zvAselphasa, bagAsAM, sudhA, hasavuM, bolavuM, raDavuM ItyAdine vahana karAvI dehane dhAraNa kare che. ane tIrachI gatimAM javAvALI 4 dhamani che. e ja dhamanImAMthI asaMkhya dhamanIo utpanna thayelI che, jethI manuSya zarIra jALanI peThe parivyApta eTale vIMTaLAIne gUMthAyeluM che. tenAM mukha romakupIthI baMdhAyelA che ane te rasane sarvatra pahoMcADe che, pasInAne bahAra kADhe tathA uvaTana snAna ane lepAdikanA vIryane bhItara laI jAya che. e prakAre 24 dhamanIonuM kArya che. manuSya zarIramAM mAMsanI pezIo 500 che ane strIomAM para che. te manuSyanAM zarIrane sIdhA UbhA rAkhavAnuM kAma kare che. manuSya zarIramAM je se kanDarI che, te moTA snAyuo ane hAthapagAdi aMgone lAMbATUMkAM karavAnA kAmamAM Ave che. manuSya zarIramAM 10 chidro che. nAka, netra, kAna, emAM babbe chidra che. liMga, gudA ane mukha; emAM ekeka chidra che ane masta kamAM eka chidra che tene brahmaraMdhra kahe che. e pramANe puruSamAM daza chidro che ane strIomAM stana saMbaMdhI be ane trIjuM garbhAzayanuM e pramANe traNa adhika che. te ja pramANe prANImAtranI cAmaDImAM aneka chidro che, paraMtu atyaMta bArIka hovAthI te dekhI zakAtAM nathI. temaja prANa, jaLa, rasa, rudhira, mAMsa, meda, mUtra, maLa, zukra ane Atavane vahevAvALAM bIjA chidro paNa che, For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA ka7 hadayanA DAbA bhAgamAM raktathI utpanna thayelI plIhA kahetAM baLa che ane tenA upara rudhiranA bhAgathI utpanna thayeluM phephasuM hRdayanI nADIne vaLagI rahIne dhAsanuM kArya kare che, je dvArA tamAma dehanI ceSTA thAya che, je ke enI utpatti DAbI taraphathI thayelI che, te paNa jamaNI bAju sudhI phelAyelI che. hRdayanA dakSiNa bhAgamAM yakRta eTale kalejuM raheluM che, temAM phephasuM, je che udAna arthAt kaMThastha vAyune AdhAra che ane je lIhA che te rudhirane vahevAvALI zirAonuM mULa che. e pramANe yakRta che te raMjakApitta ane adhiranuM sthAna che. rudhiranI kITIthI utpanna thayeluM ane jamaNA bhAgamAM raheluM je kalejuM che tenI pAse tila nAmanuM eka sthAna che, jene kalama kahe che. e kalema jaLane vahevAvALI nADIonuM mULa che eTalA mATe tRSAnuM AcchAdAna kare che. vRka rakta ane kendranA sArAMzathI utpanna thAya che, jene kukSigolaka eTale guradA kahevAmAM Ave che. te peTamAM rahevAvALA medane puSTa kare che, arthAt bIjA sthAne je meda rahe che tene e puSTi ApI zake tema nathI. mAtra peTanA medane ja e puSTi Ape che. mAMsa, kapha ane medanA sArAMzathI vRSaNa arthAt aMDakoza utpanna thAya che ane te viryavAhI nADIone AdhAra che eTalA mATe te puruSArtha arthAt puruSabaLane ApavAvALA che. liMga kahetAM upastha iMdriya jenI sAthe vartamAna hRdayane baMdhana karAvavAvALI cAra kaMDarA rahelI che ane tenA agra bhAgathI A liMga pedA thAya che, te liMga virya dvArA garbhane utpanna kare che ane e vIrya tathA mUtrane bahAra kADhavA mAge che. dhiranA sArathI pragaTa thayeluM hRdaya, kamaLanI kaLInI peThe jarA For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 zrI Ayurveda nibaMdhamALA khIleluM, nIcA mukhavALuM citanyanuM sthAna thaIne, eja eTale saMpUrNa dhAtuonA tene sArI che. jo ke sAmAnya rIte sarva dehaja citanyanuM sthAna che, paraMtu mukhyataH hRdayaja caitanyanuM sthAna che. nAbhinA sthAnamAM rahevAvALI zirA ane dhamanIo saMpUrNa zarIramAM vyApta thaIne, rAtridivasa vAyune saMga pAmIne, rasAdi sarva dhAtuone sarva zarIramAM laI jaIne zarIranuM piSaNa kare che. te taruNa puruSanA zarIrane puSTa kare che ane vRddha manuSyanA dehanuM pAlana kare che. kahyuM che ke, pavananA saMyegathI eTale prAkRta pavananI sahAyathI poSaNa kare che. ahIM keI prazna kare ke, A zirAo kaI vastuthI piSaNa kare che? enA javAbamAM kahevAnuM ke saMpUrNa rasAdi dhAtuothI piSaNa kare che. - nAbhimAM rahelo prANavAyu ke jyAM prANa agni ane samAdikA nAbhimAM rahe che, te prANavAyu hRdayane sparza karIne kaMTha dvArA bahAra nIkaLIne, viSNunA pAdAmRtane pAmIne, tyAMthI amRtanuM pAna karIne teja mAge pAcho AvIne dehane, jIvane tathA jaTharAgnine poSe che. e pramANe guNaviziSTa prANapavana hRdayakamaLanA atyaMtarane sparza karIne eTale prakullita karIne kaMThanuM u. laMghana karIne, viSNupAdAmRta pIvAne prApta thAya che, tyAMthI amRtapIne jevA vegathI upara jAya che, tevAja vegathI te pAchA pharIne potAnA sthAnane prApta thaIne sakaLa jIvanuM tathA zarIranuM piSaNa kare che, e paNa keTalAka AcAryone mata che. ahIthI upara varNana karelA zarIranI vRddhi karavA ane TakAvI rAkhavAnA AdhArabhUta je AhAra che te bhojana karyA pachI annAzayamAM jaIne tenI vyavasthA ke prakAre thAya che, tenuM varNana karavAmAM Ave che - For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racane 49 paMcabhautika annAdikanA AhAra prANavAyuthI prerita thaIne AmAzayamAM jAya che. pachI te cha rasavALA AhAra madhurabhAvane tathA phINanA rUpane prApta thAya che; kAraNa ke AmAzaya kaphanuM sthAna che ane kaphane mIThe rasa che. eTalA mATe e sthAnamAM gayelA cha prakAranAM rasavALAM anne miSTabhAvane pAme che ane e miNa avasthAvALA rasane AmAjIrNa kahevAmAM Ave che. te pachI te AhAra, teja AmAzayamAM pAcakapittanA tejathI pAkIne khATe padArtha bane che. te pAcakapitta pILA raMgane pAtaLe padArtha che. jyAre te pUrve kahelA madhura AhAramAM maLe che, tyAre te madhura padArthane khATA banAvI de che. te pachI te AmAzayanA samAnavAyune laIne gRhaNI eTale agni sthAnamAM laI jAya che. te gRha sthAnamAM kaNAgnine lIdhe te AhArane pAka thAya che. te pAka kaTu kahetAM tIkho thAya che eTale AhAranI prathamAvasthA madhura, bIjI avasthA khATI ane trIjI avasthA kaTu kahetAM tIkhI thAya che. e AhArane uttama pAka thayela hoya te tene rasa kahe che ane kA paripAka tho hoya te tene Ama kahe che. pUrve kahela rasa, agninA baLe karIne madhura bhAva ane cIkAzane prApta thaIne saMpUrNa raktAdi dhAtuonuM piSaNa kare che. eTalA mATe uttama prakAre paripakava thayelo rasa amRtatulya kahevAya che ane teja rasa, maMdAgnine lIdhe vidagdha thaIne viSabhAvane pAme che arthAt kaTu-amla thaIne prANane nAzakartA thAya che. keI vakhate te cheDe hovAthI metanuM kAraNa thatuM nathI, te paNa dene dUSita karIne aneka prakAranA lehIvikAre, javara, bhagaMdara ane kuSThAdi regene utpanna kare che. te AhAranA uttama paripAkane sAra kahe che ane te sArathI UlaTe je nisAra padArtha che tene maLadrava kahe che. te paikI je drava padArtha che te mUtravAhinI zirAo dvArA bastImAM AvIne For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 zrI Ayurveda nibaMdhamALA mUtra thaI jAya che ane je maLa bAkI rahyo te kITarUpa dhAraNa karIne pakavAzayanA eka dezamAM jaIne maLa (vi) banI jAya che, te maLa gudA sAthe saMbaMdha dharAvanAra apAnavAyuthI adha:prerita thaIne gudAnI AkRti ke je zaMkhanI nAbhinA AMTAnA AkAranI che ane je traNa AMTAmAM goThavAyelI che, tenA pahelA ATAnuM nAma pravAhinI, bIjAnuM nAma sajanI ane trIjAnuM nAma grAhika che, jenA dvArA te maLa bahAra nIkaLI jAya che. tathA AhArane sAra je rasa, te samAna vAyue prerita thaIne, hRdayamAM AvIne, pittathI pacIne tathA raMjakapittathI raMgAIne rakta paNAne pAme che, tene ApaNe lehI nAmathI oLakhIe chIe. te sarva zarIramAM rahelA paMcabhautika rudhira dehanuM mULa kAraNa hovAthI jIvane uttama AdhAra che ane tene guNa snigdha, guru, caMcaLa ane svAdu che. te rudhira vidagdha thavAthI pittanI peThe tIkhuM ane khATuM thaI jAya che; evI rIte rasAdika dhAtuo pittanA tApathI paripakava thaIne kAme kame tenuM vIrya bane che. te vIrya banavAno kALa eka mAsane kapele che ane te pramANe strIone raja paNa eka mAse taiyAra thAya che. sRSTinI AdithI eTale prakRtirUpa jagatamAMthI vikRtirUpa je A dRzyamAna jagata dekhAya che. te tamAma jaDacetanarUpe bhAsatuM sarva jagata jaDacetanAtmaka puruSa ane prakRtinA vegathI utpatti, sthiti ane layanA rUpamAM zeThavAyaluM che. eTale e jagata pravAharUpe anAdi che ema mAnIe te kaI paNa jAtane doSa AvatuM nathI. prakRtirUpa jagatamAMthI vikRtirUpa pratyeka prANune zarIra hoya che ane te zarIrarUpa dekhAvAnA kAraNarUpa je paramANuo AtmAmAM rahelA karmabIja pramANe AkAzamAMthI kheMcAIne AtmAnI AsapAsa goThavAIne zarIrarUpe dekhAya che. tene ane AtmAne sthAyI saMbaMdha nathI; paraMtu te te paramANuomAM rahele akeka AtmA For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA para ApaNA AtmAnI sAthe anAdi kALathI mitratA ane zatrutAnA saMskAra vaDe karmabaMdhanathI baMdhAyelo hovAthI, kALanuM baLa pAmIne gya samaye pitAnA sUkSma zarIrane sAthe laIne, ApaNA AtmA sAthe joDAya che. jyAre jyAre tenA karmane vipAka pUro thAya che tyAre tyAre te sukha kiMvA duHkhanuM bhAna karAvI, zarIramAMthI chUTo paDI cAlyA jAya che, eTale manuSya janma pachI dararoja AtmA pitAne AkarSaNabaLathI ane khAnapAnanA vegathI sATha bhAga paramANune navAM AkarSe che ane cALIsa bhAga paramANu pitAnuM kAma bheLavIne te AtmA sAthenuM RNAnubaMdha samApta karIne kharI jAya che. jene ApaNe vRddhino kALa gaNIe chIe, te jyAre vIsa varSanI ummara pUrI thAya tyArathI pacAsa bhAganuM AkarSaNa thAya che ane pacAsa bhAgane kSaya thAya che. eTale tene sthirAvasthA kahevAmAM Ave che jemAM manuSya zarIra sthira thaI jAya che. paraMtu je e sthiravasthAmAM manuSya potAnA AhAravihAranI caryA pALavAmAM bhUla kare, te AkarSaNazakti ghaTe che ane paramANunI chUTA paDavAnI zakti vadhe che, tethI vRddhAvasthA jaladI AvI mota pAse Ave che eTale zarIra ane prANane viyoga jaladI thAya che. paraMtu sthirAvasthAmAM rItasara kaI paNa jAtanI bhUla karyA sivAyanI carcA pALavAmAM Ave, te te manuSya se varSa paryata pitAnA jIvanane nirAmaya sthitimAM TakAvI rAkhI zake che. je pitAnA prANane saMyamamAM rAkhI, tenA vahanane kabajAmAM rAkhavAnI vidyA jANIne carcA karavAmAM Ave, te A deha ane prANane viyoga pitAnI IcchA pramANe game teTalA kALa sudhI TakAvI zakAya che. A uparathI eTaluM siddha thAya che ke, manuSyanuM AyuSya keTaluM che athavA manuSya keTalA kALapayata jIvI zake che athavA kyAre maraNa pAme che, tenI niyamita hada nathI; paNa meDuM ke For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para zrI Ayurveda nibaMdhamALA vaheluM maraNane AmaMtraNa karavuM te manuSyanI potAnI marajI upara che. vartamAna kALamAM pUrvanI vidyA karatAM pazcimanI vidyAnA vidvAne lAMbuM jIvana meLavavA mATe bhagIratha prayatno karI rahyA che. paraMtu teo AtmA, paramAtmA ane prakRtine saMbaMdha yathArtharUpe nahi jANI zakelA hovAthI tene krama goThavI zakatA nathI. paraMtu e vidyAne pUrvanAM zAstromAMthI grahaNa karI veda, vedAMga, upaniSada ane zastrone satya mAnI, temAM kahelAM gaMbhIra, gUDha ane bArIka tanuM vicAra dvArA avalaMbana karI, cAra varNa ane cAra AzramanA dharmane jANI, pitAnI carcAne goThave te saMsAramAM Adhi, vyAdhi ane upAdhi trividha tApathI je sukha duHkhanI atyaMta nivRtti meLavI zake ane janmamaraNanA pherAthI TaLI pitAnA jIvananuM sArthaka kare. 5-gotpatti ne zarIraracanAko krama A saMsArane sRSTikama tapAsatAM ApaNane spaSTa rIte samajAya che ke, prANI mAtranA cAre vargo jagatanI utpattimAM vRddhi karatA jAya che, tathA kudaratane kAyade paNa eja jaNAya che ke, prANImAtre pitAnI jAtane vadhAro kare, e tene pharaja pADavAmAM AvI hoya, ema jaNAya che. manuSyAdi sarva prANune svAbhAvika aMgajJAnathI vadhAre kAma karavAne lAyaka banAvavA hoya, te temane keLavaNI ApavAnI jarUra paDe che, paraMtu vaMzavRddhi karavAnuM kArya aMgajJAnamAM gaNAI tenI svAbhAvika preraNA thAya che; tethI vaMzavRddhinA jJAnanI kaI paNa jagyAe keLavaNI maLatI nathI. zarIranA bAhya ane atyaMtara avayavo paripakava dazAne pAmI sarva kriye pitA potAnuM kAma pitApitAnI meLe karavA mAMDe che, For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 53 garlotpatti ne zarIraracanAne krama tema viryane paripakava dazAmAM AvatAM ane rajanI zuddhi thatAM, mehanaI diya svAbhAvika rIte utpattikramamAM joDAya che. je kSetra zuddha hoya ane bIja paripakava hoya te vRkSa baLavAna, rasadAra ane kadAvara utpanna thAya che; paNa je kSetra azuddha hoya ane bIja paripakava thayeluM na hoya te vRkSa satvahIna, nAjuka ane rasavi. nAnuM utpanna thAya che. sRSTikamanA niyama pramANe bIja ane kSetra e be maLavAthI vRkSa utpanna thavuM e svAbhAvika che; paraMtu cAre khANanA ja pikI manuSya prANIne aMgazAna uparAMta vastunA guNadharma jANavA mATe ane te dharma pramANe vartana rAkhIne jagatanI zobhAmAM ane pitAnI sagavaDamAM vadhAro karavA karmAnusAriNuM buddhi ane tamAma prANI mAtra karatAM saMpUrNa sagavaDavALI daza idhio hovAthI teNe pitAnA dharma pramANe cAlavuM ja joIe. AhAranidrA bhayamaithunaM ca / sAmAnyametatpazubhirnarANAm // dharmo hi teSAMmadhiko vizeSA / dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH // AhAra, niMdrA, bhaya ane maithuna manuSya ane pazumAM ekasarakhI rIte pravarte che; paraMtu manuSyamAM vizeSa karIne dhama e vadhAre che. ahIMyAM dharma eTale vastunA guNadharmane jANIne, te pramANe vatIne, pAchuM ardhagatimAM na javAya evuM vartana, A dhama manuSyamAtrane pharajiyAta lAgu paDe che.' have jema kheDUte bIjanI vAvaNI karavA mATe prathama kSetranI zuddhi kare che ane kSetranI zuddhi thaI rahyA pachI ja bIjanI vAvaNI kare che, tema manuSya paNa strIrUpI kSetranI zuddhi thavA mATe tenA tattvathI poSAvAne bhAga paripUrNa avasthAmAM AvavA devo. e paripUrNa avasthAmAM AvyA che ke kema, te jANavA mATe vaidya ke DokTaranI parIkSAnI jarUra nathI, paraMtu strIne jyAre raja utpanna For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 54. zrI Ayurveda nibaMdhamALA thaIne pratyakSa dekhAya, tyAre garbhadhAraNanA kArya mATenA avaya paripakva dazAne pAmyA che, ema samajI levuM. je strIrUpa kSetramAMthI keda, baMTI, nAgalI, bAvaTe ane sAme vagere khaDadhAnyarUpI bAlakanI utpatti karavI na hoya, te te kSetrane vadhAre zuddha karavAne ane te jamInanuM baLa vadhAravAne udyoga kare joIe ane te manuSyanA hAthamAM raheluM che. strIne rajodarzana prApta thayA pachI 36 vAra rajodarzana AvI jAya tyAre jANavuM ke, A strIrUpa kSetramAM have khaDadhAnya jevI tuccha prajA utpanna thaze nahi; paraMtu anna, phaLa ane phUlarUpI uttamamAM uttama manuSyaratnanI utpattine lAyaka e kSetra thayeluM che. te pachI puruSe paNa pitAne bIjane keI paNa jAtane saDo lAgu na paDe ane temAMnuM ojasa nAza na pAme, teTalA mATe potAmAM paripakava dazA utpanna thAya tyAM sudhI te bIjanuM vidhipUrvaka rakSaNa karI, pachI kSetramAM vAvavAnA prayatnamAM joDAvuM. enI paNa kSetranI peTheja parIkSA karavAnI che. eTale ke, jyAM sudhI dADhI ane mUchanA vALa UgI, te bharAu dazAne pAmI suzobhita bane nahi, tyAM sudhI viya paripakava ane zuddha banyuM nathI ema samajI tenuM rakSaNa karavuM ane eTalA mATe AyurvedAcAyoe kahyuM che ke - praviMzati varSa junA nAri tu paze samatvAgataviyatau, jAniyAt kuSAlemiSak / / bAvIsa varSanA puruSa ane soLa varSanI kanyAmAM paripakava, zuddha ane uttama saMtati utpanna karanArAM rajavArya bane che. te vaidya! uttama phaLanI AzA rAkhanArA gRhasthane A pramANe AyurvedanI AjJAnuM zravaNa karAve. evA paripakava dazAmAM AvelA bIja ane kSetranAM dhAraka manuSya turata samAgamamAM Ave che ke te vakhate For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhotpatti ne zarIraracanAne kema garbhanI sthApanA thAya che, paraMtu te garbhamAM strIliMga ke puliMga vA napuMsaka liMganI sthApanA karavI, e manuSyonA hAthamAM che ke kudaratanA hAthamAM che, e bAbatamAM judA judA AcAryone judA judA mata pravarte che. Adhikye rajasaH kanyA putraH zukrAdhike bhavet / napuMsaka samatvena yathecchA pAramezvarIH || mehanakALa vakhate jyAre vikhalita thaI rajamAM maLI garbhazayAmAM gabharUpe sthita thAya che, tyAre je rajane bhAga vizeSa hoya, to te garbhamAM kanyA utpanna thAya che ane je vIryane bhAga adhika hoya te te garbhamAM putra utpanna thAya che; paraMtu raja ane vIrya be sarakhAM hoya te napuMsaka utpanna thAya che. e traNe liMganA garbhane utpanna thavAmAM IzvarecchA prabaLa che, temAM manuSya nuM kAMI cAlatuM nathI; A pramANe maharSi zAraMgadharAcAryanuM kahevuM che. paraMtu manuSya zarIranA skUla, sUkSama ane kAraNadehane vicAra karatAM, jAgRta, svama, suSupti ane suryAvasthAnuM avalekana karatAM tathA parA, pazyati, madhyama ane kharI vANIne kama tapAsatAM, evuM jaNAI Ave che ke, veda, ubhijaja, jarAyuja ane aMDaja khANanA chane paramezvare pitAnI zaktithI je kama zeThavele che athavA kudaratanA niyama pramANe je kama goThavAyeleche, temAM amuka kALe amuka pheraphAra karavA mATe Izvarane IcchA pradarzita karavI paDatI nathI; kemake IcchA, dveSa, prayana, jJAna, sukha, duHkha, e AtmAnAM liMga che. paramezvara te nirvika95, nirAkAra, akhaMDa ane saccidAnaMda che. te vAtavAtamAM pitAnI irachAne AdhIna thAya e asaMbhavita che. je IzvaranI IcchA mAnIe te dveSa, prayatna, sukha ane duHkhanuM AropaNa IzvaramAM karavuM paDe, te For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyuveda nibaMdhamALA pachI pApa ane puNyathI svarga ane narakarUpa karmanA phaLane AtmA bhegavI zake che, e vyavasthA tUTI jAya. e parathI jaNAya che ke, AtmA arthAt prANi mAtrane pitAnI kriyA karavAmAM svataMtratA maLelI che. tethI teo mana, buddhi, citta ane ahaMkArarUpa aMtaHkaraNa tathA zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha e pAMca mAtrAo sahita nava taravane vAsanAliMga vaDe jevI jevI sagavaDavALI iddhi meLavI zakelA heya, tevI tevI rItanI pitAnI anukULatA pramANe kriyA kare che. e uparathI eTaluM siddha thAya che ke, manuSya potAne maLeluM pazu prANIo karatAM vizeSa dharma jANavAnuM jJAna tathA sAdhanano upaga karIne jagatanI racanAmAM zobhArUpa, jagatanI vyavasthAmAM sthAyIpaNuM vAsanArUpa, jagatanAM prANI mAtrane AnaMda upajAvavArUpa pitAnA vAsanAliMgathI maLelAM sAdhanene gya upaga karI, jagatanA bhUSaNarUpa manuSyaratnanI utpatti karavI. te utpatti karavA mATe AyurvedAcAryoe tathA vivi. dAcAryoe ane gAcAryoe pitAnA jJAna karIne, joIne vicAra rIne, praNAlikA goThavI che. tene joIne vicArIne, samajIne manuSya pitAnuM kAma calAvI, potAnA dharmane jANuM, jagatanI utpattimAM sArarUpa manuSyanI vRddhi karavA prayatna kare, temaja temanA manuSyajanmanuM sAphalya gaNAya. paraMtu manuSyadhamane cheDI, pazuvRtti eTale pazudhane avalaMbIne jagatanA pravAhamAM vahana karI, pitAnA sArarUpa ojasavALA vIryane gumAvI de che te pazu karatAM paNa ardhagatine pAme emAM kAMI Azcarya nathI, zAraMgadharAcAryanuM kahevuM eTale sudhI te kharuM che ke, adhika vIryathI putra ane adhika rajathI kanyA ane samAna rAjavIryathI napuMsaka thAya che. eTaluM kabUla rAkhyA pachI e viSayane puruSa tathA strIone svAdhInamAM keTale darajajo mUkavAmAM Avyo che, tenuM vivecana have pachI karavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gabheMtpatti ne zarIraracanAne kama paS Avaze. temAM prathama garbhAdhAnane kALa nizcaya karavAnI jarUra che. judA judA dezamAM judAM judAM vAtAvaraNa hovAthI tene kALa jude jude gaNavAmAM Ave che. kALa vItyA pachI bhale garbhAdhAna thAya, paraMtu te kALa pahelAM garbhAdhAna kaI paNa ThekANe thatuM nathI. ApaNe deza uSNakaTibaMdhavALe hovAthI strIone Rtudharma bIjA deze karatAM vahele Ave che, chatAM A dezamAM tudharmanI vATa nahi jotAM, ghaNe bhAge puruSa samAgamamAM strI vahelI AvI jAya che. ghaNA lAMbA vakhatathI ApaNA deze svataMtratA gumAvelI hevAthI ane paradezIone amala thavAthI, te lekee pitAnI viSayavAsanA tRpta karavA sAru ApaNu dezanI strIone baLAtkAre bhraSTa karavAthI, te vakhatanA AcAryoe kALamAnane vicAra karI, eka zIghadhanAmano graMtha lakhI, Ayurvedane anusarato eka glaeNka banAvI, bALalagnano rivAja dAkhala karyo jethI prAcIna zAstra pramANe lagnamAM carabhakSaNa karyA pachI "caturthe ani eTale cothe divase garbhAdhAna karavAno rivAja hatuM, tene aTakAva thaye; ane garbhAdhAna karavAnA kALanI hada tUTI gaI; jethI strIpuruSanA dhyAnamAM Ave tema, puruSanI strI bhegya hovAthI puruSanI marajI pramANe raje dharma prApta thatAM pahelAM samAgamamAM AvavAnI rUDhi dAkhala thaI. eTale zAstra varjIyarIzAstra karatAM rUDhi baLavAna thaI paDI. ApaNA dezamAM zAstrakAroe janasamAjanI vyavasthA rAkhavA sAru tathA janasamAjanAM Arogya, aizvarya ane AyuSyanI zuddha vyavasthA rAkhavA sAru, judI judI rItanAM zAstro racI je maryAdA bAMdhelI che, te tamAma zAstro, rUDhinA baLa AgaLa nibaLa thayelAM jaNAya che. upara kahyuM tema zIghadha" nAmanA graMthamAM ApatkALane mATe eka vacana lakhI, lagnane kALa najIka TheravI, bALalagnanI rUDhi dAkhala karI. tenI matalaba evI hatI ke, A aMdhAdhUMdhIne kALa For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 zrI Ayurveda nibaMdhamALA badalAyA pachI zAstra pramANe varNa ane varNAzramanI asala maryAdA para AvI zakAze, paNa tema nahi banatAM te lekamAM lakhyA pramANe aSTavarSA bhavet gaurI navavarSAtu rohiNI / dazavarSoM bhavet kanyA ata urdhva rajasvalA // A zloka uparathI evuM TharAvavAmAM AvyuM athavA rUDhimAM evuM dAkhala thaI gayuM, ke daza varSa pachI strIne raje dharma dekhAya athavA na dekhAya to paNa tene rajasvalA gaNavI; ane je mAbApa athavA vAlIo e pramANe nahi mAne te narakanAM adhikArI thaze. te uparathI moDAmAM meMDuM agiyArame varSe kanyAdAna ApavuM ja joIe evuM rUDhinuM baMdhana sakhata baMdhAI gayuM. paNa ApaNe AyurvedanuM jyAre "zArIrazAstra" tapAsIe chIe tyAre temAM strInA garbhasthAnanI vyavasthAnuM ane garbhane dhAraNa karavA mATe vIryane AkarSanArI je zirAonuM varNana karavAmAM AvyuM che, tenuM anusaraNa karate A loka che. e zlekanA cothA caraNane jarA tapAsIe te jaNAze ke, ataH kartha janaravA eTale e pachIne kALa rajasvalA thavA mATe che. paNa ethI evuM siddha thatuM nathI ke daza varSa pUrAM thayAM eTale strIne rajasvalA gaNavI ja ! e te mAtra garbhAdhAna saMskArane mATe je nADIonuM prakaTIkaraNa thavuM joIe, te nADIonA prakaTIkaraNane viSaya che; jema manobhavAgAramukhe'SalAnAM tisro bhavaMti pramadAsanAnAm / samIraNA caMdramukhI ca gaurI vizeSamAsAmupavarNayAmi // arthAt kAmagRhanA mukhane viSe strI janone traNa prakAranI nADIo hoya che, temAM eka samIraNa, bIjI caMdramukhI ane triIjI gaurI nAmanI che, enA bhedanuM varNana have huM karuM chuM. For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra va - - - - +--- - - - - - - - -nAta - - gA~tti ne zarIraracanAno kema para pradhAnabhUtA madanAMtapatre samIraNAnAma vizeSa nADIH / tasyAmuse yat patitaMtu vIrya, taniSphalaM syAditi caMdramaulIH / / arthAt madanarUpI chatramAM pradhAnabhUta evI je samIraNuM nAmanI vizeSa nADI che, tenA mukhamAM je viya paDe te niSphaLa thAya, ema caMdramauli nAmane AcArya kahe che. yA cAparA caMdramasIci taaddii| kaMdarpagehe bhavati pradhAnA / / sA suMdArI yoSita meva sUMte / sAdhyA bhavadalpa ratotsaveSu / / arthAt jyAre saMgrahamAM caMdramaNI nAmanI nADI pradhAnabhUta thayelI hoya ane temAM je vIrya paDe to te strInA garbhamAM kanyAja utpanna thAya che ane te saMbhoganA thaDA utsavamAM siddha thaI zake che. gaurIti nADI yadupastha garbhe / pradhAnabhUtA bhavati svabhAvAt / / putraM prasUte bhudhaanggnaasaa| yaSTApabhogyo sUrato paviSTA / / arthAt strInI upastha iMdriyanA garbhasthAnamAM gaurI nAmanI nADI je pradhAnabhUta hoya ane tenA mukhamAM vIrya paDe, te te strI putrane utpanna kare che ane tene sUratasamAgamane vakhata vadhAre lAge che. A pramANe "zArIrazAstra ane abhiprAya jatAM ane "zIghabedha" mAM lakhele zleka jotAM samajAya che ke, strIne AThame varSe gaurI nAmanI nADIne udaya thAya che, tathA navame varSe rehiNI arthAt caMdramAsI nADIne udbhava thAya che ane te pachI samIraNa nADI utpanna thAya che. traNe nADIo paripakavapaNAne pAme che eTale te strIne tuma dekhAya che. te Rtudharma dekhAyA pachI 36 vAra rajodarzana dekhAya te daramiyAnamAM garbhAdhAna karavAmAM Ave te vAjabI na gaNAya. ApaNe vicAra kare joIe ke bALala For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyurveda nikha dhoI gnanI rUDhi ghaNA julamI rAjyamAM ApaNe baLAtkArathI dAkhala karavI paDI che; x x x paraMtu havenA vakhatamAM rUDhinA baMdhanathI chUTIne AyurvedanA dharmasiddhAMta pramANe ApaNe ApaNI manuSya. jAtine pAzavavRttimAMthI bahAra kADhI, manuSyavRtti athavA dhruvavRtti mAM joDavAnA prayatna nahi karIe te ApaNuM durbhAgyeja gaNAze. Ayurvede ApaNane pAkArI pe!kArIne kahyuM che ke, jo tame khALA strImAM garbhAdhAna karaze te tamArI sthiti nIce pramANe thaze, jAtovAna ciraMjIvet jIvedtyaMta durbalaH / tasmAt atyaMta bAlAyAM garbhAdhAnaM na kArayet || jo atyata mALA strImAM garbhAdhAna karavAmAM Ave te te te khALaka atyaMta dukhaCLa utpanna thAya athavA bilakula gabhadhAraNa thaI zake nahi, teTalA mATe atyaM'tu khALA strImAM garbhAdhAna karavuM nahi, evA spaSTa ullekha chatAM Rtudhama pAmIne chatrIsa vAra rajUdana AvI gayA pachI, garbhAdhAna karavAnI vAta te dUra rahI paNa rajodazananI vATa joyA vinA je puruSA strIonA saMbaMdhamAM Ave che, te garbha sthAna tathA gabhazayyA ke je sukumAra phomaLa avasthAmAM hAya che tene kevuM nukasAna kare che ! tathA e avayavA kevA chinnabhinna karI nAkhe che! ane e avayavA agaDacA pachI athavA bagaDavAthI strIne judI judI jAtanA (vayApaNuM, gabhagalana, mRtavatsA, kAkavaMdhyA, pradara, kSaya vagere) asAdhya rAgAmAM hUkhI. javuM paDe che! ane strIonAM je TUMkI ummaramAM akALa mRtyu thAya che tenuM mukhya kAraNa mAtra garbhAdhAna karavAnI utAvaLa sivAya khIjuM kAMIja nathI. ApaNe ATale sudhI je vaNa na karatA AvyA te zAra'gadharAcAyanA abhiprAya pramANe '- yathecchA mezrvarI'nA niyama For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAtpatti ne zarIraracanAnA krama 1 pramANe putra ke kanyA utpanna thavI e IzvarI icchAne AdhIna che tene puSTi ApavA barAbara kahevAyuM che. para'tu havethI manuSye e viSayamAM kudaratanA niyamanA peAtAnA saMyamathI kevI rIte pheraphAra karI zake che ane putra ke kanyA, peAtAnI icchA pramANe maneAni grahathI zI rIte utpanna karI zake che tenuM varNana karavAmAM Ave che. yugmAsu putrA jAyaMte striyo'yugmAsurAtriSu / arthAt strI ane puruSa peAtAnAM mana upara aMkuza rAkhI RtusnAta thayA pachI ekI rAtrimAM eTale ceAthI, ThThI, AThamI, dazamI, khAramI, caudamI ane seALamI rAtrimAM garbhAdhAna kare che tene putraratnanI prApti thAya che. ane je strIpuruSAne kanyAratnanI icchA hoya temaNe pAMcamI, sAtamI, navamI, agiyAramI, teramI ke padaramI rAtrie garbhAdhAna karavuM. seALa rAtri pachI garbhAdhAna karavAmAM Ave te garbha rahevAnA sabhava nathI. eTale AvI rItanuM vartana rAkhavAthI jyAre putraputrI utpanna karI zakAya che,te temAM IzvarI icchA mAnavAnuM kAraNa nathI. have prazna e thAya che ke, jyAre A pramANe thAya te pachI cadramauli nAmanA AcAye je ca'dramukhI, gorI ane samIraNA nAmanI nADImAM vI paDevAthI je putra ke kanyA utpanna thavAnuM lakhyuM che. tenuM kema ? e praznanA khulAsAmAM ApaNe ceAgazAstra aMtargata svarazAstrane vicAra tapAsavA paDaze. svarazAstramAM cokhkhA zabdomAM lakhavAmAM AvyuM che ke, je samayamAM puruSanI sUrya nADI eTale jamaNI nAsikAnuM vahana thatuM hoya te samayamAM suratasamAgamamAM joDAi garbhAdhAna karavAmAM Avete te strIne putranA gabha rahe che ane caMdranADI eTale DAbI nAsikAmAM svara cAlatA hAya te avasthAmAM garbha dhAraNa karavAmAM AveteA putrI utpanna thAya che; ane suSumhA eTale eka nasakeArAMmAMthI vAyu vahetA hAya teA napu'saka gabha utpanna thAya For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA che. A vAtane puSTi ApanArI hakIkata aMgrejI bhASAmAM lakhAcelA "erisToTala" nAmanA pustakamAM evI rIte lakhavAmAM AvI che ke, puruSanA DAbA aMDakezane kApI nAkhI jamaNuM aMDakozane bacAvI, pachI te puruSathI jeTalA garbha dhAraNa thayA te sarvamAM putraja utpanna thayA. tevI ja rIte DAbA aMDakezane bacAvI, jamaNuM aMDakezane kApI nAkhI, pachIthI je garbho utpanna thayA te garbhamAM kanyAja utpanna thaI; eTale AyurvedamAM kahevAmAM AvyuM che ke, vRSaNe eTale aMDakeza, e vIryanuM AdhArabhUta sthAna che. ane vAsanAliMganA baLathI vIryanuM calana thaI upastha IdriyamAM AvavAthI mehana dvArA garbhamAM te viya pahoMce che. anubhavasiddha bAbata evI che ke, jyAre strI ane puruSa ekaja sthaLe maLe che, tyAre je puruSane jamaNe svara cAlato hoya te strIne DAbe svara cAle che ane puruSane DAbe svara cAlatuM hoya te strIne jamaNe svarAja cAle che. eTale puruSane jamaNe svara (sUrya) calate heya tyAre strIne DAbe svara (caMdra) cAle, te vakhatamAM puruSanA jamaNA aMDakozamAMthI vIrya calita thaI strInI gaurI nAmanI nADImAM khalita thAya che, jethI putranI utpatti thAya che, tevI ja rIte purupanI caMdranADI (DAbI) cAlatI hoya ane strInI sUryanADI (jamaNI) cAlatI hoya, te puruSanA DAbA aMDanuM vIrya calita thaI putrInA garbhane utpanna kare che, paraMtu puruSanA beu nAkamAMthI svara vahete hoya te vakhate strIne paNa beu nAkamAM vahe che, jethI puruSanA be3 aMDakezamAMthI vIrya calita thaI, strInI caMdramukhI ane gaurI beu nADImAM praveza karI, gabhazayyAmAM poMcavAthI napuMsaka garbhanI utpatti thAya che, temAM je caMdramAsI vadhAre vIryane kheMce te kanyA napuMsaka utpanna thAya che ane je gaurI vadhAre vIryane kheMcI jAya te putra napuMsaka utpanna thAya che. A vAtathI nirvivAda siddha thAya For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhAtpatti ne zarIraracanAnA krama 63 che ke, traNa li`ga paikI koi paNa liMganuM manuSya prANI utpanna karavuM e manuSyanA pAtAnAja hAthamAM che, eTalA mATe patipatnIe ke je uttama sa Mtati utpanna karavAnI icchA dharAvatAM hoya, teoe potAnAM zarIranuM, mananuM ane iMdriyAnuM ArAgya sAcavI ekI athavA ekI tithione nakkI karI, RtukALanA samayamAM jyAre ulkApAta vinAnA, viplava vinAnA,kAnti vinAnA, upAdhi vinAnA, zeka vinAnA ane manane AnadadAyI divasa hAya, te vakhate prasanna manathI koi paNa jAtanA kSeAbhavinA AnaMdapUrvaka srIsevana karavuM. AvI rIte ekaja vAra strIsevana karyAM pachI, eka mAsa panta eTale pharI Rtudhama dekhAya nahi tyAM sudhI brahmacarya' pALavu. jo brahmacaya pALavAmAM na Ave teA garbhanA dvAranuM mathana thavAthI gasrAva thavAnA saMbhava che. garbha rahyA pachI tajavA jevI khAbatane tyAga karavAnA hetuthI te strIne tarata gabha rahyo che evuM jANavAne mATe vIya ane rudhiranA yAni dvArA srAva thAya nahi, zarIrane thAka lAgyA jevAM cihanA jaNAya, sAthaLanA bhAga pAtaLA dekhAya, tRSA lAge ane ceAnimAM sphuraNa Upaje te jANuvu' ke gala' rahyo che; garbha rahetI vakhata jevA AhAra, jevA AcAra ane jevI ceSTAthI yukta hoine strIpuruSa samAgama kare che,tevAja AhAra, AcAra ane ceSTAvALA gabha utpanna thAya che. garbhAzayamAM rahela vI, Arttava, temAM prakaTa thayelA jIva, vikArasahita prakRti, e sane gabha evI sa'jJA ApI che; e gabha jyAre kALe karIne vRddhi pAme che, tyAre aMga ane upAMgathI sa'yukta thAya che, tene munie zarIrI (zarIravALA) kahe che.tegabha'nAM a'ga tathA upAMga suzruta:stramAMthI jANIne prathama mastakathI AraMbhIne kahIe chIe. prathama aga mAdhu` che. tenAM upAMga keza, mAthAmAM rahelu' magaja, lalATa, khate bhramara, e netra, temAM be kIkIo che te, e dRSTi, kRSNa For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - zrI Ayurveda nibaMdhamALA gela, kRSNagalanI AsapAsanA be zveta bhAgabe pepacAM,be pAMpaNe, be apAMga, be lamaNa, be kAna, kAnanI bahAranAM be pilANanI AsapAsane bhAga, banne kAnanI pALIo, be gAla, nAsikA, banne heTha, be galephAM, mukha, tALavuM, banne jaDabAM, dAMta, dAMtanI Asa pAsanuM mAMsa, veSTita (avALu) jIbha, haDapacI, gaLuM, eTalAM upAMga mAthAnAM gaNAya che. bIjuM aMga DekuM che. je vaDe mAthuM dhAraNa karI zakAya che. trIjuM aMga banne bAha (hAtha) che. tenAM upAMga, banne bAhu upara khabhA che, tenI nIce be bagala, tenI nIce ne bhAga, keNa, tathA banne prakeSTa, be maNibaMdha (kAMDA) hAthanI hAtheLI pachI hAtheLIne pAchaLanA bhAga, be hAtha, tenI daza AMgaLIo, tenA nakha, nakhamAM paNa daza sthApya (nahi kApavAnA) tathA daza chedya (kApavAnA) kahelA che. cothuM aMga chAtI che. tenAM upAMga puruSa tathA strIne be be stana che. te baMnenA stanamAM phera e che ke strIne juvAnI Ave che tyAre tenA stana mAMsa pUrita thAya che tathA jyAre garbhavatI hoya ane te prasUtA thAya tyAre te be stana dUdhathI bharAya che. chAtInI aMdara te pAse hRdaya che. te kamaLa sarakhuM tathA nIcA meDhAnuM che. manuSya jAgate heya tyAre te khIleluM rahe che ane UMghe che tyAre biDAI jAya che. te hRdaya jIvanuM sthAna che mATe te jyAre tame gu. NathI vyApta thAya che tyAre prANIo sUI jAya che. hRdaya cetanAnuM sthAna che ema kahevAmAM e abhiprAya che ke keza, lema, nakhanA agrabhAga, maLa e vinA bAkIne indriye sahita deha ane mana e cetanAnuM sthAna che ane eTalA mATe carake AkhuM zarIra cetanAnuM sthAna che, ema kahyuM che. paNa sarva karatAM hRdaya vizeSa karIne cetanAnuM sthAna che ema jANavuM. kAkha ane chAtInI vaccenA sAMdhAne jagu kahe che. te be jagyu ane be je kAkha kahelI che For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garlotpatti ane zarIraracanAne krama tenA be vaMkSaNa banelA che. pAMcamuM aMga udara (peTa) che, chaThuM aMga be pAsAM che ane sAtamuM aMga baraDAnI kareDa sudhAM baraDe che. tenAM upAMga rudhira thakI plIhA utpanna thaI che, te rakta vahenArI zirAonuM mULa che; hRdayanI nIce DAbe pAse phephasuM che te rudhiranA phaNathI utpanna thayuM che. hRdayanI nIce jamaNI bAju yakRta AveluM che, te rudhirathI utpanna thayeluM ane raMjakapittanuM sthAna che. hRdayanI nIce jamaNe pAse kalema AveluM che, te jaLa vahenArI zirAonuM mULa che, jethI tRSAnuM AcchAdana thAya che. kalamanuM bIjuM nAma tilaka che ane te vAyu tathA rudhirathI UpajeluM che ema vRddha vAmbhaTTa kahe che. te vAyu sAthe maLelA raktathI kALajuM utpanna thayuM che. meda ane rudhiranA sAra vaDe banne aMDakeza banelA che tathA te jaTharamAM rahelA medane puSTi karanArA che. vidvAna pue puruSanAM AMtaraDAM sADAtraNa vAma lAMbAM kahelAM che. strIenAM AMtaraDAM te karatAM arthe vAma kamI (nAnA) che. ulka, kaTi, trika (baraDAnI karoDane cheDo), paddha, jAMghanA banne sAMdhA ne moTA snAyunA aMkura te vIrya ane mUtranuM sthAna che. strInA garbhAzayamAM garbhanuM AdhAna paNa teja kare che. zaMkhanI nAbhi samAna yoni che tathA tene traNa Avata che. tenA trIjA AvatamAM gabhane rahevAnuM sthAna che. kapha, rudhira ane medanA tattvathI vRSaNa banelA che, te vIyane vahana karanArI zirAnA AdhArabhUta che ane puruSatvane ApanAra che. sarva kenI gudAnuM mApa sADAcAra AMgaLa che tathA temAM zaMkhanA Avarta sarakhA traNa Avata che. paMDitee gudAnuM mukha ardhA AgaLa pramANanuM mAneluM che. maLane utsarga karavAnA mArgarUpa A gudAsthAna zarIramAM nirmANa kareluM che. puruSanAM je protha eTale DhagarAM kahevAya che te ja strInA nitaMba kahevAya che. DhagarAMnI upara tathA karoDanI nIce be bAjue je khADA hoya che, te A, 3 For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 - ~ zrI Ayurveda nibaMdhamALA kakuMdara kahevAya che. baMne sAthaLa AThamuM aMga che. tenAM upAMge, banne ghUMTaNa, banne piMDIo, be jAze, be ghUMTI, be paganI pATalIo, be paganI eDIo, be paga, tenI dasa AMgaLIo ane tenA dasa nakha che. e pramANe zarIranA AThe aMganuM saMkSepamAM varNana karyuM che. have garbhamAM kayuM aMga prathama utpanna thAya che, te viSe lakhavAmAM Ave che. saunaka kahe che ke, saghaLAM aMbemAM prathama mAthuM utpanna thAya che, kAraNa ke mukhya indriyo mAthAmAM ja thAya che. kRtavIya muni kahe che ke, prathama hadaya utpanna thAya che, kAraNa ke mananuM ane IMdriyenuM sthAnaka hRdaya kahevAya che. pArAzara muni kahe che ke, prathama nAbhi utpanna thAya che, kAraNa ke temAM rahIne prANa garamInI sahAyatAthI dehane vadhAre che. mArkanDeya munine mata e che ke, saghaLAM prANIomAM hAthapagavALAM prANI zreSTha che, eTalA mATe hAtha ane paga prathamathI utpanna thavAne saMbhava che. muniomAM uttama muni gautama muni kahe che ke, prathama koThe utpanna thAya che ane pachI saghaLAM aMge utpanna thAya che. paraMtu dhanavaMtarine mata evo che ke, saghaLAM aMge sAthe utpanna thAya che, paNa te sUkSma hovAthI jovAmAM AvatAM nathI. jema AMbAnAM nAnAM phaLomAM mAMsa, ThaLiye, majA, chAla, kesara, aMkura ane DITiyuM e padArtha ekIvakhate thAya che, paNa jhINuM jhINA hovAne lIdhe judA judA dekhAtA nathI ane jyAre puSTa thAya che tyAre spaSTa dekhAya che. tema gabhamAM saghaLA avayavo ekIvakhate utpanna thAya che, paNa jhINA hovAne lIdhe dekhAtA nathI, jyAre moTA thAya che tyAre ja spaSTa dekhAya che. have zarIramAM pitAthI, mAtAthI, rasathI ane AtmAthI kayA kayA bhAga utpanna thAya che, te lakhIe chIe. keza, dADhI, mUcha, rUMvADAM, nakha, dAMta, zirAo, dhamanio, For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gabheMtpatti ane zarIraracanAne krama snAyuo, hADakAM ane vIrya eTalA bhAga pitAthI utpanna thAya che. mAMsa lehI, majajA, meda, jamaNA paDakhAMnI gAMTha, baLa, AMtaraDA, nAbhi, hRdaya ane gudA eTalA bhAga mAtAthI thAya che. zarIranuM vadhavuM, varNa, baLa ane dehanI sthiti eTalAM vAnAM rasathI thAya che. jJAna, aparokSa anubhava, AyuSya, sukhaduHkha ane aneka ceniomAM janma thavA e AtmAthI thAya che. A viSayamAM je ke jJAnAdi saghaLI Idri AtmAthI thAya che ema kahyuM che, te nirAkAra AtmAmAMthI kaI vastu utpanna thavI ghaTatI nathI. eTalA mATe AtmAthI eTale AtmAnA pAse rahevAthI ema samajavuM. have kayA kayA padArtho garbhane mukhya upakAraka che te joIe. agni, caMdra, pRthvI, vAyu, AkAza, satva, raja, tathA tama, pAMca iMdriya ane prArabdha karma e sau garbhane jivADe che te nIce pramANe che. - pAcaka, bhrAjaka, Alecaka, raMjaka ane sAdhaka e pAMca prakAranA pittAnI tathA paMcamahAbhUtamAM rahelI garamInI tathA sAta dhAtuomAM rahelA agninI zaktirUpe rahele agni ke je vANInA devatApaNAne pAme che, te pAcanAdi kAma karIne garbhane jivADe che. pAMca prakAranA kapha, rasa ane vIryAdi caMdrarUpa padArthonI ane rasanA (jIbha) iMdriyanI zaktirUpe rahele caMdra ke je mananA devatApaNAne pAme che, te ja Adi sAmya dhAtuonA piSaNathI ane pavana tathA agnithI sukAyelA bhAgane bhIne karavArUpa kAma karIne garbhane jivADe che. - pRthvI pANIthI bhIMjAyelA bhAgane kaThaNa banAvavArUpa kAma karIne garbhane jivADe che. For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyurveda nibaMdhamALA vAyu doSa, dhAtu, maLa, aMga ane upAMgone sArI rIte calana ApavArUpa kAma karIne garbhane jivADe che. AkAza avakAzarUpa hevAthI ucchavAsa ane niHzvAsanA mArga ApIne garbhane jivADe che. satva, raja ane tama e traNa guNe manarUpe pariNAma pAmelA hovAthI jIvana jIvavAmAM,bIjuM zarIra levAmAM ane mukti ApavAmAM paNa kAraNabhUta che tethI teo garbhane paNa jivADe che. zrotra, vacA, netra, jIbha ane prANa e pAMca iMdriya anukrame zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdhanuM grahaNa karavArUpa kAma karIne garbhane jivADe che. prArabdha karma saghaLA dehamAM caitanya rahevAnA kAraNarUpa che mATe te paNa garbhane jivADe che. e badhAM kAraNe sAthe strInI rasane vahenArI nADI garbhanI nAbhinI nADI (nALavA)nI sAthe lAgelI hoya che, tethI garbhanI niraMtara vRddhi thAya che. garbhane mAtAne niHzvAsa thavAthI niHzvAsa, ucchavAsa thavAthI ucchavAsa, calana thavAthI calana ane svama thavAthI svama prApta thAya che. arthAt mAtA je je ceSTAo kare che te te ceSTAo garbha paNa kare che. e uparathI jANavAnuM ke garbha rahyA pachI mAtA jevI jevI jAtanA vicAronuM sevana kare che athavA jevAM jevAM kAryo vA ceSTAo kare che, tevAM tevAM bALaka zIkhI le che, teTalA mATe kahevAmAM Ave che ke, bALakanA janma thatAM pahelAM bALakane keLavaNI ApavAnI jarUra che. garbhanI nAbhinA madhyamAM eka avicaLa tejanuM sthAna che, te sthAna vAyu dhame che, tethI garbhane deha vRddhi pAme che. te vAyu garamInI sahAyatAvALo hevAthI garbhanA UMcena, nIcenA ane For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gabheMtpatti ane zarIraracanAne kema dula ADA strotone jema jema vistAra jAya che tema tema gabhane deha vadhatuM jAya che. je ke viSayanuM jarA viSayAtara thAya che, paraMtu garbhane lagatI bAbata hovAthI ame lakhavAnuM durasta dhArIe chIe. garbhavALI strIe pahelA divasathIja AnaMdamAM rahevuM, zaNagArela rahevuM, kALAM vastra paheravAM nahi, deva, guru ane brAhyANanA pUjanamAM tatpara rahevuM, ghaNuM karIne madhura ne snigdha hRdayane game evA halakA ane dravarUpa padArtho jamavA. vaghAra AdithI saMskAra ApelA ane agnine pradIpta kare evA padArtho, nitya levA. garbhavALI strIe ati parizrama kare nahi. jamatAM bhUkhyA rahevuM nahi, tema atyaMta dharAvuM paNa nahi. maithuna karAvavuM nahi, rAtanuM jAgaraNa karavuM nahi, zeka kare nahi, vAhana upara caDavuM nahi, lehI kaDhAvavuM nahi, viSTA ke mUtrAdinA vegane rokavA nahi ane ubhaDaka besavuM nahi. garbhavALI strIne zarIranI aMdaranA dethI ke bahArathI AghAta ke pratyAghAta thavAthI tenA keI paNa bhAgane pIDA thAya to tenA garbhamAM rahelA bALakanA paNa teja bhAgane pIDA thAya che. garbhavALI strIe malina, kharAba AkAravALI ke ochAM aMgavALI keI strIne sparza paNa kare nahi. dudhavALA padArthane sUMgha nahi, manane apriya lAge evA padArthane jevA nahi, kAnane apriya lAge evAM vacana sAMbhaLavA nahi, vAsI sukAyeluM ke kavAtha kareluM anna jamavuM nahi, thALAM bAMdhelAM jhADa, smazAnanAM jhADa ke glAni karAve evA padArthanI pAse javuM nahi; jhAjhuM bahAra nIkaLavuM nahi, ujajaDa gharamAM rahevuM ke javuM nahi, UMce sAde bolavuM nahi, zarIre tela coLavuM nahi, kaI vastune cALIne kharaDa karAve nahi, kaThaNa bichAne sUvuM nahi ane sUvAnuM ke besavAnuM Asana ghaNuM UMcu rAkhavuM For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA nahi. A saghaLA niyamo uttama prakAranI ratatinI IcchA rAkhanArI mAtAe avazya dhyAna daIne pALavA. vizeSamAM kahevAnuM ke tusnAnanA divasathI athavA garbha rahyAnA divasathI strIe nIce pramANe vartana rAkhavuM - hiMsA karavI nahi, brahmacarya rAkhavuM, AMsu pADavAM nahi, nakha kApavA nahi, tela cALavuM nahi, caMdana cepaDavuM nahi, AMkhe AMjavI nahi, divase sUvuM nahi, deDavuM nahi, ghaNe mATe zabda sAMbhaLe nahi, ghaNuM hasavuM nahi, ghaNuM bolavuM nahi, pravAsa kare nahi, bhUmi pedavI nahi ane ghaNo vAyu seva nahi. ajJAnathI athavA pramAdathI athavA lobhathI niSiddha karelAM kama kare te te thakI je doSa thAya, te dene garbha pAme che. garbhavatI strInA rudanathI garbha netranA rogavALo thAya. nakha kApavAthI naThArA nakhavALo thAya, tela ceLavAthI kuSTha rogavALe thAya. caMdana Adine lepa karavAthI duHkhayukta AcaraNavALe thAya, aMjana AMjavAthI AMdhaLo thAya, divase sUvAthI ghaNI UMghavALe thAya. ghaNe UMce zabda sAMbhaLavAthI bahere thAya. ghaNuM hasavAthI tALavuM, dAMta, hoTha ane jIbha tapakhIriyA raMga jevAM thAya. bahu bolavAthI bahu bakanAro thAya, parizrama karavAthI unmatta thAya, pRthvI pedavAthI jyAM tyAM paDI jAya evAM evAM AcaraNavALe thAya ane ghaNe vAyu sevavAthI unmatta eTale gAMDa thAya. uparokta bAbatethI vAcakanA dhyAnamAM Avaze ke, garbhanuM sthApana karavuM, garbhane kayA liMgane utpanna kara, garbhanuM liMga baMdhAyA pachI tene ke rUpALa, baLavAna, AyuSyamAna, ezvacaMvAna, buddhimAna ke zrImAna kare te mAbApanA pitAnA hAthamAM rahelI bAbata che. ahIMyAM kaI zaMkA karaze ke je For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtApitAnI kaceSTAthI garbhamAM thatI vikriyA ha1 ATalI badhI bAbate ApaNA hAthamAM che, te pachI pUrvanAM karmo ane Izvarane niyAmaka mAnavAnI jarUra zI? enuM samAdhAna evI rIte thaI zake che ke, AtmA anAdi che ane AtmAnAM karmo pravAhathI anAdi che. te zubhAzubha karmanA yoge zubhAzubha phaLanI utpatti thAya che, paraMtu temAM puruSArthathI azubha karmane udaya dabAvI daI, zubha karmane udaya karI zakAya che. jema karmanA udayathI pagamAM kAMTA vAge evA mArge cAlavAno prasaMga Ave, paraMtu je puruSArtha karIne pagane anukULa pagarakhAMne upayoga karavAmAM Ave, te kAMTA bhAgavArUpa karmane udaya dAbI zakAya che tema AtmA anAdikALathI karma bAMdhate ane bhagavato janmamaraNanA cakamAM bhramaNa karyA kare che ane karmanA zubhAzubha phaLane bheLave che, temAM je zubha puruSArtha karavAmAM Ave, te tenuM phaLa uttama nIpajI, te karmanA phaLane udaya thatuM aTakAvI zakAya che. 6-mAtApitAnI kuceSTAthI garbhamA yatI vikriyA sRSTikamano niyama tapAsatAM samajAya che ke, je bIja pRthvI para repavAmAM Ave che, te bIjAnI sAthe ja tene mahAprANa AtmA tathA alpa-prANu (jI) heAya che ane jema jema kALanuM vahana thatuM jAya che tema tema te vRddhine pAmI, potAnAmAM rahelA guNa pramANe pitAnI AkRti bAMdhe che. tevI rIte manuSyanA rajavIryanA vegathI je vakhate garbhAdhAna thAya che, te vakhatathIja temAM AtmAnA kama pramANe vadhAre thai tenI AkRti baMdhAvA mAMDe che paNa jema vRkSane UgatI vakhate ane vRddhi pAmavAnI kriyA For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 zrI Ayurveda nibaMdhamALA cAlatI hoya tyAre kheDUtanI bhUlathI athavA ajJAnathI tenI barAbara sAravAra thAya nahi, te vAtAvaraNa eTale taDake ane hiMmathI tathA pavananA jhapATA ane hojama(chAyA) thI te bIja vikiyA pAmI saMkocAI jAya che, jethI te saMpUrNa avayavALuM, rasavALuM ane guNavALuM utpanna nahi thatAM, hInatvane pAmI khAmIvALuM bane che tema mAtApitAnA egathI garbhathAnamAM je garbhanuM dhAraNa thayuM hoya, tene zArIrika ke mAnasika upadravathI bha utpanna thAya ane mananA vicAra, zeka, bhaya, kodha, lajajA athavA nila japaNAne lIdhe tenAM AMgopAMga khIlavavAmAM nahi AvatAM, te saMkecane pAmI temAM hInatva utpanna thAya che. jethI tenI mAnasika vRttio bhale Idi upara hukama calAve; paraMtu te Idri AjJA pramANe yathAsthita kAma kare nahi, eTale tenI kiyA niSphaLa thAya che. eTalA mATe garbharUpa bIjanuM sthApana thayA pachI, tene sRSTinA khullA medAnamAM AvatAM sudhI, tenA upara koI paNa jAtanI mAThI asara thavA nahi devI; eTaluM ja nahi, paraMtu mAThI asara thavAnA je ge utpanna thAya, tene pati patnIe caturAIthI, hiMmatathI ane zAMtithI buddhipUrvaka vicAra karIne tenuM nivAraNa karavuM, jethI garbha SiAI yatheccha bALakarUpe janmI, jagatane namUnArUpa jaNAya. paNa je te pramANe tenuM rakSaNa karavAmAM na Ave, te te garbhamAM vRddhi pAmatuM bALaka, pitAnI vAsanAliMganI kriyA karIne pitAnI vRddhi karavA mATe je paramANune AkaSI pitAnuM zarIra race che, temAM vAsanAliMga tathA jJAnataMtuone sevyasevaka bhAva utpanna karI, zarIrayaMtrane calAvavA mATe tenA je mArgo saraLatA bharelA thavA joIe tevA thaI zakatA nathI. te mATe garbhamAM vIryanuM sthApana thayA pachI te vIrya bALakanA rUpamAM kevI rIte pheravAya che tene cheDeka vicAra karavAnI jarUra che. For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtApitAnI kuceSTAthI garbhamAM thatI vikriyA 73 garbhAdhAna samaye, vIrya ane raja garbhAzayamAM jevuM paDyuM hoya, tevuM ne tevuM dravarUpa paNAthI pahelA mahinAmAM rahe che. e garbhAzayamAM rahelA vAta, pitta ane kaphathI pAkata vIrya ane rajamAM rahelA paMcamahAbhUtane samudAya bIjA mahinAmAM ghATa thAya che. vAyu ane kaphathI paNa garbha pAke che, kAraNa ke teo mAM paNa garamI rahelI che. carakamAM kahyuM che ke, pRthvInI, jaLanI, tejavI, vAyunI ane AkAzanI evI rIte pAMca prakAranI garamIo che. trIjA mahinAmAM be hAthanA be, be paganA be ane eka mAthAne evI rIte pAMca piMDa ane zarIranA sUphama avaya siddha thAya che. cethA mahinAmAM saghaLAM aMge tathA upAMge spaSTa thAya che. hRdayanI spaSTatA thavAthI cetanA paNa cothA mahinAmAM spaSTa thAya che, tethI garbhane cothA mahinAmAM aneka vastuonI IcchA thAya che. eka pitAnuM ane bIjuM garbhanuM evI rIte te samaye strInA zarIramAM be hRdaya thAya che, mATe gabhi strI dauhadinI" kahevAya che. garbhavALI strIne je IcchA thAya, temAM khAmI rAkhavAmAM Ave, te te strIne khUbuM, huM, napuMsaka, ThIMgaNuM, AMdhaLuM, kAMNuM ke phAMguM saMtAna Ave che. garbhavALI strIne je IcchA (dehada) utpanna thAya ane te pAra pADavAmAM Ave te te strIne parAkramI ane lAMbA AyuSyavALuM saMtAna prApta thAya che; eTalA mATe tene je vastunI IcchA thAya te vastu ApavI joIe, gaNiI strI je je vastu bhegavavAnI IcchA kare, te te vastuo garbhiNIne harakata thavAnI bIkane lIdhe vedya pAse meLavAvIne ja ApavI joIe. jenI IcchA pUrI pADavAmAM Ave te strI guNavAnA saMtati jaNe che ane jenI IcchA pUrI na paDe, te strIne garbhamAM athavA pitAne zarIramAM harakata utpanna thAya che. garbhiNI strIe IrachelI vastuomAM je je indriyanA viSaya saMbaMdhI tenI IcchA pUrI For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA karavAmAM na Ave, te te IdriyamAM kheDakhAMpaNa Adi vyathAvALuM bALaka avatare che. garbhavALI strIne nokhA nokhA padArthanI IcchA thavAthI khAMkhAM phaLa thAya che. je strIne rAjAnuM darzana karavAnI IcachA thAya, te strI dhanavAna ane atyaMta pUjya putra jaNe che. je strIne uttama vastrAbharaNa vagerenI IcchA thAya te strI varaNAgiye ane rUpALo dIkaro jaNe che. je strI tapasvIonA AzramamAM javAnI athavA potAnA sadgagurunA darzananI IcchA kare tene jitendriya ane dharmAtmA saMtAna utpanna thAya che. je strIne sarSanI jAtio jovAnI IcchA thAya te strIne hiMsA karavAnA svabhAvavALuM bALaka thAya che. je strIne AmAM kahyA sivAyanI kaI vastu nI icchA thAya te strI zarIra, AcAra ane svabhAvathI IlI vastunA guNa-karma-svabhAva jevI saMtati utpanna kare che. pAMcame mahine mana jAgRta thAya che ane cha mahine buddhi jAgRta thAya che; sAtame mahine saghaLAM aMge ane upAMgo sArI peThe spaSTa thAya che. AThamA mahinAmAM eja anukramathI mana ane buddhi, jarA vAramAM bALakamAM ane jarAvAramAM mAtAmAM AvajA kare che. tethI mA ane dIkaro vAraMvAra kheda tathA harSa pAmyA kare che ane je putra avatare che te jIvato nathI. AThamA mahinAmAM janmele putra jIvato nathI, tenuM kAraNa e ja che ke, te mahinAmAM ojasa sthira rahetuM nathI. strI navame mahine, dazame mahine, agiArame mahine athavA bArame mahine paNa jANe che, paraMtu koI vikAra hoya te ethI uparAMtanA samayamAM paNa jaNe che. garbhamAM je putra-vIryanuM sthApana thayuM hoya to te garbha bIjA mahinAmAM piMDAkAra (goLa) mAluma paDe che ane te strInuM jamaNuM netra DuM moTuM jaNAya che. pahelAM jamaNA stanamAM dUdha utpanna thAya che. jamaNI jAMgha puSTa thAya che. mukhane raMga zreSTha ane prasanna For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtApitAnI kucethI garbhamAM thatI viDyiA 75 jaNAya che. te puruSa saMjJAvALAM dravyanI IcchAvALI hoya che. jenA garbhamAM kanyAnA garbhanI sthApanA thayelI hoya tene garbha bIje mAse pezI eTale lAMbI gAMTha je mAlUma paDe che ane temAM putragarbhavALI strI karatAM UlaTAM lakSaNa mAlUma paDe che ane je strInA garbhamAM napuMsaka bALaka hoya che, te strInA garbhane AkAra abu dAkAra eTale khADATekarAvALo piMDa jaNAya che, baMne kUvAmAM garbha UMce jaNAya che ane AgaLathI peTa moTuM dekhAya che. e napuMsaka garbhanA judA judA bhede che. te pitAmAM rahelA napuMsa. kapaNAthI athavA pitAne saMgatidoSathI je kuceSTAonI Teva paDI gaI hoya, athavA ke kazAstra jevAM zAstrone vAMcI tenA rahasyane samajyA vinA, tene UlaTA arthamAM gaThavI, pitAnI manovRttinA taraMgane AdhIna thai, je kuceSTArUpakiyA kare che, tevA guNavALA, svabhAvavALA ane ceSTAvALA napuMsaka utpanna thAya che. e napuMsaka (1) Asekya,(2) sugaMdhI,(3) kuMbhika ane (4) IrSaka e cAra jAta. nA napusako vIrya sahita hoya che ane pAMcame vaMDha nAmane napuMsaka virahita hovAthI athavA vIryane vahana karanArA tathA vIryane grahaNa karanArA snAyuothI rahita hevAthI te paMDha (hIjaDo) kahevAya che. mAtapitAnAM zuka ane Artava alpa hovAthI Asekaya nAmane napuMsaka thAya che. te napuMsaka jyAre anya puruSanA vIryanuM bhakSaNa kare che tyAre madamata thaIne maithunanI zaktivALo thAya che. enuM bIju nAma mukhani che. je garbha dudhavALI nimAM utpanna thAya che, tene saugaMdhika napuMsaka kahe che. jyAre te liMga ane bhaganI gaMdha sUghe che tyAre puruSatvane prApta thaI zake che. enuM bIjuM nAma nAsAni che. je napuMsaka prathama pate gudAmAM bhoga karAvIne, strImAM puruSanI samAna AcaraNa kare che, te kuMbhika napuMsaka kahevAya che. tenuM bIjuM nAma gudAni che. je manuSya For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 zrIAyurveda nibaMdhamALA bIjA manuSyane maithuna karatAM dekhIne pachI maithuna karavAne zaktimAna thAya che, tene IrSaka napuMsaka kahe che. tenuM bIjuM nAma dRSTini che ane je puruSa ajJAnathI mehane vaza thaIne, strInI peThe pote sUIne ane strIne pitAnA upara caDhAvIne samAgama karAve, tethI jo putra utpanna thAya, te te strI jevAM lakSaNavALe thAya che. arthAt te dADhImUcha sahita ane liMgasahita hovA chatAM kAMI paNa kAma karI zaktA nathI. tene paMDha kahe che, tathA strInA RtukALamAM strI upara caDhe ane puruSane nIce rAkhIne bhegA kare, temAM je kanyA utpanna thAya che te puruSanAM lakSaNavALI thAya che ane te sadaiva puruSanI peThe strIne upara ArUDha thaIne, tenI ni sAthe pitAnI enine ghase che tathA tene dADhImUchanAM kAMI kAMI cihane mAlUma paDe che. be strIo kAmane vazIbhUta thaIne paraspara ceninuM gharSaNa kare che, jethI pitAnA vayathI ane pitAnA raja. thI hADakAM vinAne garbha utpanna kare che. keI strI hatusnAta thayA pachI je svamamAM puruSanI sAthe maithuna kare, te A tavaneja laIne vAyu kUkhamAM je garbha utpanna kare che te te garbha mAse mAse garbhanA lakSaNasahita vadhe che ane jyAre prakaTa thAya che, tyAre pitAnA guNathI vajita, keza, dADhI, mUcha, rema, nakha, dAMta, nADI AdithI hIna hoya che. AthI garbha sApa, vIMchI ke kumAMDanI AkRtivALe athavA strIonA dehadane pUrNa nahi karavAnA puruSanA pApane lIdhe AgaLa kahyuM tema hIna ikriye vALa thAya che. tevI ja rIte je AhAra, jevI ceSTA tathA jevAM AcaraNa sahita strIpuruSo maithuna kare che, tevA prakAranI ceSTAvALo garbha utpanna thAya che. strIpuruSane rajavIryane garbhAdhAna samaye vAyu pitAnA baLe karIne be bhAgamAM vaheMcI nAkhe che, jethI garbhamAM be saMtAna utpanna thAya che. temAM raja ane vIryane barAbara vibhAga thaI jAya, te be putre For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtApitAnI kuceSTAthI garbhamAM thatI vikriyA 77 athavA be kanyA utpanna thAya che. paraMtu vAyu pitAnuM samatolapaNuM gumAvI, mAtAnA AhArane paripakva dazAmAM AvatAM pahelAM, raja ane vIryanA vibhAga karI nAkhe te te garbhamAM eka putra ane eka kanyArUpe be saMtati utpanna thAya che. AgaLa varNavI gayA tema garbhasthApana thavAne mATe seLa rAtri paryantane kALa nizcita karavAmAM AvyuM che, paraMtu keTalIka vAra evuM bane che ke, RtukALa AvatAM pahelAM eTale tusnAta pachI eka mAsa pUrNa thavA agAu jyAre strIne khabara paDe che ke have tuM prApta thaze arthAt pitAnA stanamAM bhAra dekhAya che, kammaramAM duHkhAvo thAya che, peDhAmAM jhINAM jhINAM zULa mAre che tathA nidvAramAM dudhI utpanna thAya che eTale strIo samajI jAya che ke, have ekabe divasamAM tu prApta thaze. je arasAmAM garbhasthAnamAM raja AvI cUkeluM hoya che, te samayamAM suratasamAgama karavAmAM Ave, te ghaNebhAge garbha rahe. vAne saMbhava che ane je rahe che temAM kAM te strI garbha rahyA mAsa gaNatAM bhUlI che ema kahevAmAM Ave che athavA upara kahyuM tema, vAyuthI vibhAga paDI, be garbha dhAraNa thavAthI trIje garbha rahe che, eTale apavAda tarIke strI bALakane janma Ape che. A ThekANe koI prazna kare ke garbhAzayanA be paDadA che, te sivAya garbhAzayamAM bALakane rahevAnI jagyA nathI, te pachI trIjA athavA te karatAM vadhu bALakane zI rIte samAveza thayo? tenA javAbamAM jaNAvavAnuM ke, eka sthAnamAM eka athavA ekathI vadhAre bALaka rahI zake che kAraNa ke manuSya jarAyuja khANanuM prANI che, eTale bALakanI AsapAsa jarAyune eka paDade baMdhAya che, te paDadAmAM bALaka ane bALakanI AsapAsa, pAMca tatvathI maLela masAlo pANIrUpe rahe che, te pANI prasUti samaye paheluM vahI jAya che ane te paDade jarAyu) phADIne bALaka bahAra Ave che, jethI bALaka For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 zrIArve nimadhamALA janmyA pachI te paDadAmAM rahelA masAlA eranA nAmathI khAra paDe che. eTale eka ga sthAnamAM game teTalA garbho utpanna thAya, paraM'tu tenI jarAyu judI judI hAvAthI ekabIjAne sparza karyo sivAya athavA aDacaNa karyAM sivAya vRddhi pAmI bALakarUpe janmI zake che; ane te janmyA pachI tenI judI judI era paDe che. paraMtu eTalu' teA nakkI thAya che ke, e karatAM vadhu bALakAne rahevAnI jagyA nahi hAvAthI, tene vadhavAmAM saMkoca thAya che, jethI te khALakA kadamAM ghaNAM nAnAM utpanna thAya che. paraMtu daivayeAge jarAyunA paDadA a'darathI phATI e jarAyu joDAI jAya che, teA te e gala sAthe joDAine cATelI avasthAmAM janme che, jethI te cAra pagavALA, cAra hAthavALA ane e mAthAMvALA dekhAya che. AvAM joDAyalAM khALake amArI najare jovAmAM AvyAM nathI; paNa zrIyuta DaoNkaTara sAheba tribheAvanadAsa mAtIcaMda zAhe peAtAnA " zarIra ane vaidakazAstra " nAmanA pustakamAM evA vikRta garlonAM citro ApelAM che, eTale hAlanI pazcimanI vidyA paNa, e vAtane puSTi Ape che. "" ApaNe upara jaNAvI gayA tema garbhane prasava thavAnA kALa vadhumAM vadhu bAra mAsanA jaNAya che, paNa jo gabha vikriyAne pAme te amaryAda kALa sudhI te gA~mAM rahI zake che. kAraNa ke duSTa pitA ane pitAnA pakSanAM sa'ba'dhIo, kuLameATapanA abhimA nathI athavA kei bIjA kAraNathI strI upara julama gujAre ane te zrI hamezA bhayamAM athavA klezamAM rahe te te garbha adhUre paDI javAnA athavA garbhavAsamAM maraNa pAmavAne vadhAre sa'bhava che. kadAca prasavakALa sudhI kheMcI jAya tA prasanyA pachI paNa te alpAyuSI thAya che. tevI rIte jo gabhavALI mAtAne kAmane athavA zAkanA athavA bhayanA prasaMga Ave; ane te mAtA For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAtApitAnI kuceSTAthI garbhamAM thatI vikriyA 99 hamezAM glAnivALI avasthAmAM rahe, te "jAmajamAdAyu:" e vacana pramANe kAma, zeka ane bhayathI vAyu utpanna thaI, te garbhane sukAvI nAkhe che, tene ApaNuM leke "cheDa thaI gayuM" ema kahe che. e bAbatamAM sukRta, caraka, vAmbhaTTa ane zAre gadhara jevA mAnya graMtho tathA bhAvaprakAza ane nighaMTuranAkara jevA saMgrahagraMthe paNa vAyuthI zuSka thayelA garbhane, upaviSTaka nAmathI oLakhAve che ane te aparimitakALa sudhI garbhamAM rahI zake che. A bAbatamAM pazcimanI vidyAne jANanArA ane te sivAyanA bIjA cikitsAzAstrone nahi mAnanArAone evo mata che ke, garbhamAM bALaka 280 thI 30 divasa karatAM vadhu vAra rahetuM ja nathI. paraMtu evA matavALAone jaNAvavAnuM ke, zuSka thayelA garbhanI cikitsAmAM, AyurvedanA AcAryo pauSTika, baLavardhaka, ane vAyune parihAraka auSadhio tathA kherAka ApavAnuM nidAna kare che. te uparAMta aneka ThekANe, evA zuSka garbhane poSaNa karI, praphulAvasthAmAM lAvI, bALakarUpe janmAvavA mATe mAMsarasa ApavAnI bhalAmaNa kare che. e uparathI sAbita thAya che ke, mAMsAhArI prajAmAM mAMsAhArane lIdhe tenI garamIthI vAyu kepa pAmI garbhane sUkavI zakatA nathI. pazcimanAM zAstromAM e vAtanuM pratipAdana na karavAmAM AvyuM hoya, te temAM kaMI Azcarya pAmavA jevuM nathI, paraMtu amArA AyurvedamAM A viSayane TUMkamAM paNa khulelA zabdomAM carcavAmAM Ave che. evI rIte bALakane garbhAzayamAM rahevAnI kALamaryAdA bAMdhI zakAtI nathI. e uparAMta garbhiNI mAtA pitAnA manevikArane tAbe thaI, jevA jevA vicAranuM sevana kare che, tevA tevA svabhAvavALA putrane utpanna kare che. For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 uttama guNakarmakALI ane rUpALI saMtatino upAya A duniyAmAM kudaratane niyama evo jaNAya che ke, dareka prANIe pitAnI jAtanI unnati karI sRSTinI zobhAmAM vadhAre kara tathA sRSTimAM prANInI utpatti karavAne kAma cAlu rAkha. jeo sRSTinI vRddhi karavAnA kAmamAM ADe Ave che, teo kudaratanA gunegAra gaNAya. paraMtu je kAma karavAnI jene pharaja paDI hoya, athavA je jenI IcchA hoya tene, te kAma karavAne adhikAra joIe. je adhikAra meLavyA sivAya kAma karavA mAMDe te kAma yathArtha rIte jovuM joIe tevuM, pAra paDI zake nahi. kAtyAyana sUtranA prathama sUtramAM kahyuM che ke, kSAtaH avivAraH ema adhikArInuM varNana karyuM che. te pramANe dareka kAma karavA mATe adhikArI thavAnI jarUra che. jyArathI ApaNA dezamAM kareka kAma karavAne adhikAra meLavyA sivAyanA mANasane kAma leMpavAne rivAja paDyo, tyArathI dezanI pragabha zebhAne nAza thavA mAMDayo. jema brAhmaNane Aje paNa te veda ke zAstra bhaNela na hoya te paNa tene dvivedI, trivedI, caturvedI, zAstrI, jezI ane vevanA nAmathI oLakhavAmAM Ave che, tene te kArya karavA besADIe te te kaMI paNa karI zake nahi; paNa uparokta padane jeNe adhikAra meLavyo hoya tene te te kAma soMpavAmAM Ave, te te yathArtha rIte karI zake che. teja pramANe manuSya saMtati utpanna karavAnuM kAma adhikAra meLavyA sivAya seMpavAmAM Ave, te te sRSTimAM robhArUpa bALaka utpanna karI zake nahi. e uparathI sAbita thAya che ke, saMsAramAM uttama guNa- kamavALI ane rUpALI saMtati utpanna karavA mATe tene khAsa adhikAra meLavavAnI jarUra che. saMtati utpanna karavAnA kAmamAM strI, For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtatine upAya 81 e mukhya pAtra che ane puruSa tene sahAyakArI che. je puruSa game te vidvAna, DAhyo ane buddhizALI hoya paraMtu tene strI evA guNavALI na maLI hoya te tenI saMsAranI zobhA vadhAravAnI icchA niSphaLa thAya che. arthAt te marajI pramANenA bALaka utpanna karI zakato nathI. paNa je upara kahelA puruSanA jevA guNavALI strI hoya ane puruSa te na hoya, te strI potAnA adhikAra pramANe uttama saMtati utpanna karI zake che. mATe uttama saMtati utpanna karavA sAru prathama strIne adhikAriNI banAvavAnI khAsa jarUra che ane puruSane tenA sahAyaka thavA mATe adhikAra meLavavAnI khAsa jarUra che. je strI ane puruSa sarakhAM adhikArI hoya, pachI bhalene te DuM bhaNelAM, nidhake keI avyavasthita dazAmAM mukAyelAM hoya to paNa teo pitAnA adhikArathI sArI saMtati utpanna karI zake che. atre e savAla thAya che ke, sArI saMtati eTale zuM? zarIre gauravaNa, bharAvadAra, baLavAna ane rUpALI saMtati sArI kahevAya ke zarIra bhale rUpALuM na hoya, paNa vidvAna, dhImAna ane azva ryavAna saMtati sArI kahevAya? athavA uparokta guNavALI saMtati utpanna thayA chatAM, temAM AtmabaLanI khAmI hoya te uttama gaNAya? A praznano uttara amArI buddhi pramANe, jenuM zarIra, jenuM aMtaHkaraNa ane jene AtmA suzobhita hoya teja uttama saMtati gaNAya, nahi te ekalA zarIranI zobhAvALo putra kAMI uttama gaNAya nahi. jemake - yauvanaM dhanasampattiH prbhutvmvivkitaa| ekekamapyanarthAya kimu yatra catuSTayam / / arthAt yauvana, dhanasaMpatti ane prabhutA tathA aviveka e For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA cAre pikI eka eka anarthane karanAra nIvaDe che, te jyAM cAre ezvarya bhegAM thayAM hoya, tyAM keTale anartha karaze? eTalA mATe amAre kahevuM paDe che ke zarIra, aMtaHkaraNa ane AtmA e traNe rUpALAM hovAM joIe ane te traNene rUpALAM karavA mATe strIne saMpUrNa adhikAriNI banAvavI joIe. eTalA mATe strIne pAMca prakAranI parIkSAmAMthI pasAra thaI, pAMca prakAranA adhikAra meLavavAnI khAsa jarUra che. pahele adhikAra strIne kanyArUpe pasAra karavAnuM che, eTale te avasthAmAM mAbApane ghera rahI, lADakeDathI maTI thaI, svataMtra AcaraNavALI ane IcchA pramANe Icchita vastune meLavanArI vRttimAMthI chUTIne, lagna thayA pachI zvazurapakSamAM kevaLa ajANyA, kevaLa aparicita ane kevaLa jenA guNakama-svabhAva jANelA nathI, evA kuTuMbanA sahavAsamAM jaIne pitAnA pitAne gRhamAM meLavelI ane bhagavelI svataMtratAne dabAvI, zvazuragRhanAM aparicita mANasonA tAbAmAM rahI, yaza ane kIrti meLavavA mATene udyoga kare, te je kanyAvasthAmAM keLavaNI laIne kanyAne adhikAra meLavyuM hoya to ja sAsarAmAM nirvAha karI bIjo adhikAra vahu tarIkene meLavI zake che. eTalA mATe mAbAe potAnI putrIne vahu tarIkene adhikAra sAsarAmAM jaIne meLave, eTalI keLavaNI ApavAnI khAsa jarUra che. bIjo adhikAra vahu tarIkene Ave che te adhikAramAM pitAnA pitAnA lADakeDane bhUlIne sasarAnA gharane tamAma bhAra vahana karavAnI zakti hoya ane judI judI vRttinA, judA judA svabhAvanA manuSyanA mananA dhArelA vicArane anukULa thavAnA svabhAvanI buddhi khIlelI hoya, eTale pitAnI mane vAsanAne dAbI rAkhI, pitAnI anicchA chatAM, mukha para hAsya kAyama rAkhI, duHkhane, zaka, IrSA, dveSane ke apUrNatAne bhAsa, For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtatine upAya 83 . . . sAmA mANasanA jovAmAM na Ave evI rIte manathI, vacanathI ane zarIrathI vartana calAvI, pitAne vahu tarIkene adhikAra sthApI, AkhA kuTuMbanA kAryanuM vahana kare, tyAre te vahu kahevAya che. te pachI trIje adhikAra gRhiNIne Ave che. gRhiNI zabdane artha e thAya che ke, te strIe gRhanA mAlika thaI paDavuM. eTale evuM vartana calAvavuM joIe ke, zvazurapakSamAM pitAnA sasarA, sAsu, jeTha, jeThANI, diyara, derANI, naNaMda ane tenAM saMtAne tathA gharamAM dAsadAsIo hoya, te sarve tene pUchIne kAma kare. arthAt evI yuktivALuM belavuM ke je satya ane priya hoya, jethI sarvane vizvAsa saMpAdana karI levAya; eTale A vahu ghaNI buddhizALI che, jethI tenI salAha dareka kAmamAM levI joIe, e vicAra gharanA vaDIlanAM manamAM sthApana karavo; ane jyAre eTale adhikAra athavA vizvAsa sthApana karI zakAya, tyAre ja te gRhiNI kahevAI zake che. vaLI te gRhiNI-avasthAmAM rahIne tene mAtAne adhikAra meLavavAnI jarUra che, eTalA mATeja ApaNA lokamAM sAdhAraNa rivAja paDI gayela che ke, prathama avasthAmAM mAtAne adhikAra meLavavAne lAyaka je strI thAya che, tene agRhiNI eTale agharaNuM AvI che ema kahe che. matalaba evI che ke, evI avasthAmAM jyAre garbhavALI strI, pitAnA garbhane bhArathI akaLAtI hoya, tyAre zvasurapakSanA vaDIlee tene pAMcame mahine sImaMtonnayana ke puMsavana saMskAra karI, tene manane bhAra ocho karavA sAru, tene agRhiNInuM rUpa ApI, pitAnA pitAne ghera vidAya karavI, evI rUDhi Aje paNa cAle che. e gRhiNa-avarathAmAM mAtAne adhikAra meLavyA pachI ane agRhiNInuM rUpa dhAraNa karyA pachI sAsune adhikAra meLavavAnI jarUra jaNAya che; eTale mAtA thayA pachI tene sAsune adhikAra For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALa meLavo paDe che. kemake uttama saMtati utpanna karavAvALI gRhiNImAM game teTalI saMpUrNatA hoya tathApi sAsu svabhAve karkazA hoya, te koI paNa prakAre IrSA athavA zreSathI agara te kuLamoTapa ke vaDIlapaNAnA abhimAnathI pitAnA gharamAM adhikAra bhagavatI gRhiNIne agRhiNa-avasthAmAM evo kSobha utpanna kare ke, jethI gRhiNInA adhikAravALI mAtAnA adhikArane pAmatI garbhiNI strI, garbhanA vRddhikALamAM, poSaNakALamAM garbhanA vAsanAliMgane tathA AtmAne susaMskAra ApavAnuM kAryathI myuta thaI jAya; jethI dhArelA rUpa, guNa ane ArogyavALA bALakane banAvavAmAM khAmI Ave. eTalA mATe mAtAe kanyA tathA vahu thavAya eTalI keLavaNI ApavI; ane te pachI sAsue gRhiNI, mAtA ane sAsune adhikAra prApta thAya eTalI keLavaNI ApavI. sAsunA adhikAramAM pAsa thayelI sAsu pitAnA putrane sArI saMtati utpanna karavAne sahAyabhUta ane gRhiNIne IcchA pramANe nAM bALaka utpanna karavAne mArgadarzikA thAya. aMte te te kArya mAM jyAre jyAre jarUra paDe tyAre, sAsune putra ane gRhiNIne pati, tene sahAyaka thAya toja uttama guNa-karmavALI ane rUpALI saMtati utpanna karI zakAya, anyathA nahi. ApaNA AyurvedamAM eTaluM to varNana karavAmAM AvyuM che ke, trAnusnAta thayelI strIe jatusnAta thayA pachI potAnA svAmI sivAya koInuM paNa meTuM jevuM nahi. teja vAtane laIne tenA upara kAMIka akhatarA karIne athavA tenA upara vadhAre vivecanA karIne, pazcimanA vidvAnee e bAbatamAM pustake lakhyAM che; paraMtu amArAmAM cAlatI kahevata pramANe "bApa tevA beTA" eTale bApanA je chokarA utpanna thavuM joIe. pazcimanA vidvAnoe lakhelAM pustako vAMcatAM jaNAya che ke, te lekee mAtra zarIra For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtatine upAya 85 - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - rUpALuM suzobhita ane AkarSaka banAvavAnAM sAdhane mATeja lakhyuM che; paraMtu amArA Ayurvede pitAnAM zarIra, aMtaHkaraNa ane AtmAnA jevAM bALaka utpanna karavAnuM vidhAna kareluM che, paNa te ghaNuM saMkSiptamAM hovAthI vidvAna vaidyoe ane vRddha vaDIlee tenA upara vicAra karI, te dizAe vahana karavAnuM che. - je eka mAtA pite rUpALuM bALaka utpanna karavAnI icchA rAkhatI hoya, te teNe amuka mANasane prathamathI mukarara kare che, A manuSyanA je mAre tyAM putra utpanna thAya, je ema karavAmAM nahi Ave ane koI ajANI bhaLatI ja chabI athavA citranI pasaMdagI karI, tenA upara tIvra dhyAna apAya te ghaNe bhAge te citra jevI saMtati utpanna thAya; paraMtu temAM joItA guNe utpanna thaI zake nahi. je eka mAtA pitAnA udarathI rU5-guNasaMpanna saMtati utpanna karavAnI IcchA dharAvatI hoya, to teNe banatAM sudhI pitAnA mAnelA deva-gurunI pratimA upara dhyAna rAkhavuM, athavA pitAnA vaMzamAM kaI prabhAvazALI, buddhizALI, baLavAna athavA dezaddhAraka puruSa utpanna thaye hoya, te tenI chabI upara premathI avalaMbana karI, tenA jevuM rUpALuM manuSya duniyAmAM bIju cheja nahi, athavA tenA jevA guNavALuM manuSya bIjuM nathI, e daDha saMkalpa kare ane te pachI garbha dhAraNa kare. je prathamathI mAtAnA aMtaHkaraNamAM mahApuruSanI chabI citrAI gaI nahi hoya, te garbha rahyA pachI jyAre eka mahinA bAda khabara paDe ke mane garbha rahyo che ane te pachI bALaka kenA jevuM utpanna karavuM, tenI cUMTaNI karatAM ghaNuM puruSa upara dhyAna doDAvavAmAM Ave, te kudaratane niyama e che ke, jema garbhamAMthI bALaka bahAra paDe ke te ja vakhate sUrya, caMdra ane grahonAM kiraNe trAtu, ayana ane kALanA prabhAve tenI upara paDe che, tema garbhamAM vIryanuM For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 86 zrIyurveda timadhamALA sthApana thayuM' ke, teja vakhate je je mANasanI AkRti, guNa, svabhAva, smRtimAM Ave, tenI chAyA gabha upara paDe che. te pachI bIjI cUMTaNI thai, eka chabIne dhyAnamAM levA mATe mukarara karIne te upara citta cAMTatAM sudhImAM jeTale samaya vItI jAya teTalA samayamAM jeTalAM svarUpA tathA jevA jevA guNavALA tathA rUpavA LAnu smaraNa thatuM jAya, teTalA teTalA rUpa-guNunI chAyA paDavAthI te bALakamAM guNunI tathA rUpanI sa`karatA thAya che. eTalA mATe AyurvedAcAryAMe, pativratA strIne peAtAnA pati sivAya bIjA puruSane svapne paNa vicAra nahi karavAnA hAvAthI, RtusnAta thayA pachI peAtAnA pati sivAya koinuM paNa mAMDu jovAnA niSedha karyAM che; tathApi dareka manuSyanAM aMta:karaNu tathA svarUpa ane zarIra, unnatine pAmelAM nahi heAvAthI, daradrI ne dhanavAna, niLa ne baLavAna mUkha ne guNavAna, hInAvasthAvALA ne aizvaryavAna darekane saMtati utpanna karavAnI svAbhAvika icchA hAya che; eTalA mATe upara kahevAmAM Avyu' che ke, patithI bIje nabare pAte mAnelA deva-gurunA svarUpa--guNanuM avalaMbana karavuM e vadhAre nirdoSa ane baMdhabesatuM che. have vicAra karavAnA e che ke, eka strIe peAtAnI kanyAvasthAmAM bhagavAna rAma ane zrIkRSNa jevA gRhasthadhama ne jANanArA tathA rAjyadhamane jANanArA puruSanuM varNana jANeluM che; temAMthI tenI svabhAva-prakRtine baMdhabesatuM karyu rUpa Ave che ane keAnA upara tene vizeSa prema utpanna thAya che, tenI lAgaNI tapAsI mAtAe te kanyAne zrIrAmanA athavA zrIkRSNanA guNanu sthApana peAtAnI kanyAnA aMtaHkaraNamAM karavuM ane te pachI, jyAre tene vahu thavAnA prasaMga Ave tyAre sAsue te tattvAnu pASaNa karavu' ane patie te viSayamAM sahAyabhUta thavuM. jo te strIne zrIrAmacaMdranA upara prIti dekhAya, te tenA rUpanuM', maLanuM prathama A For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama guNarmavALI ane rUpALI saMtatino upAya 87 rohaNa karAvavuM, eTale tenA garbhamAM raheluM bALaka tevA rUpavALuM tathA baLavALuM thavAnuM ja. pachI tenA guNanuM varNana, ahorAtra tenA mana upara lAvatA rahevuM, jethI te bALaka mAtRbhakta, pitRbhakta, bhrAtRbhAva ane prajAvAtsalyavALuM utpanna thaze. * * * je koI paNa mahAtmAnuM athavA Adarza puruSanuM citra khaDuM karI, tenI chApa garbhavatInA garbhamAM rahelA bALaka upara pADavA athavA tevA guNa bALakamAM utpanna karavAnI IcchA hoya te te evA puruSanuM caritra, jema bane tema zuddha varNaveluM hovuM joIe. je e pramANe na thaI zake te saddaguNa karatAM durguNane AvirbhAva jaladIthI thato hovAne lIdhe, durguNanI chApa jaladI paDe che. ApaNuM lekamAM zrIkRSNacaMdranA caritramAMthI zrImad bhagavaddagItAne pATha karavAne, bhaNavAne ane tenuM manana karavAne sAmAnya rivAja cAle che. paraMtu Azcarya te e che ke, je gItAne ekavAra sAMbhaLavAthI ane cheDI dIdhelAM hathiyAra grahaNa karI, bhArata jItyu, teja gItAne nitya pATha karanArAomAM leza, vaira, IrSA, dveSa, bhIrutA, kAyaratA, zaThatA ane kRtanatA Aje jovAmAM Ave che ! paraMtu AmAM kAMI gItAne doSa nathI. x x x eja pramANe vicAra karatAM ApaNane spaSTa samajAya che ke, garbhavALI strIne utpanna thayelAM dehada pUrAM pADavAnI vAta to eka bAjue rahI ane tenA manane zAMta rAkhI, svAbhAvika rIte tene svataMtratA tathA saMteSamAM rahevA devAnI je vakhate kharI jarUra che, te vakhate sAsu, sasarA, pati ane bIjA vaDIla taraphathI tene kaleza, bhaya ane zeka, utpanna thAya evAM kAraNe, vinAkAraNe UbhAM karavAmAM Ave ane pachI pitAnA vaMzanI unnatine I che athavA pitAnA vaMzamAM koI Adarza puruSa utpanna thAya evI AzA rAkhe, e kaI paNa kALe banavAjoga nathI. For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - zrI Ayurveda nibaMdhamALA paraMtu eTaluM te banI zake che ke, garbhavALI avasthAmAM tene krodha utpanna thavAthI krodhI, IrSA utpanna thavAthI IrSALu, zeka utpanna thavAthI nirbaLa, bhaya utpanna thavAthI aMgahIna ane kAma utpanna thavAthI unmAdAvasthAvALA bALaka utpanna thAya che. eka rajapUta kuTuMbane dAkhalo ApIzuM. UMcA kuLamAM gaNAtA rajapUta ke jeo garAsiyA kahevAya che, te lokomAM eka sAdhAraNa rivAja e che ke, vahu eTale jANe ke eka kaniSTha prakArane nokara na hoya! mAtra tene ekaja haka vadhAre gaNavAmAM Ave che ke, tene saMtati utpanna karavAnA eka sAcArUpa gaNI zakAya che. e karatAM vizeSa adhikAra, tene hoI zakatA nathI. ame pratyakSa joyuM che ke, gharanAM mANase eTale sAsu, sasarA, diyera ke jene mATe je uttama prakAranI rasoI banAvavAmAM Ave, temAM vahune bhAga hoyaja nahi; paraMtu vahune mATe te bIjA nokaro je khetI vagerenuM kAma karavAne rAkhelA hoya, temane mATe je halakA prakAranI rasoI thAya, temAMthI ja tene bhejana maLe che. vaLI jeTalAM kaDavAM vacana vahune kahevAmAM Ave che teTalAM ane tevAM vacana, je cAkarane kahevAmAM Ave te te nAsI jAya; eTalA mATe cAkarane samajAvIne vAta karavAmAM Ave, paNa vahune te dhikkArabharI rIte, tochaDAIthI je zabda kahevAmAM Ave che, te to sevAdharmo paramANu yoninAmathaTkhyA" e sUtra pramANe tenI vAta te teja jANe! AvI sthitimAM je kuTuMba hoya ane pachI baLavAna, vairyavAna, ezvaryavAna, dhImAna ane zrImAna saMtatinI AzA rAkho e zI rIte banI zake? ApaNAM zAstromAM kahevuM che ke, catra mAryA ,pUSacaMte matte tatra devatAH" arthAt jyAM bhAryAnuM pUjana eTale satkAra thAya che tyAMja devatAo rame che. jyArathI ApaNA dezamAMthI strIonI pUjA (satkAra) baMdha thaI tyArathI prajA uttama For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtatine upAya 89 guNathI vaMcita rahetI thaI; ane pariNAme mahemAhe vera, dveSa, kaleza, kRtajJatA, chaLakapaTa ane zatrune Azraya levAthI dina para dina hInAvasthAne pAmatI gaI - pazcimanA vidvAnoe A bAbatamAM ghaNe vicAra karIne, ghaNuM prAge ajamAvI evuM siddha karyuM che ke, strIne aMtaHkaraNa upara rUpALA ke kadarUpa, game tevA manuSyanI chApa paDe tevAM putraputrI utpanna thAya. jema eka strIe garbhAvasthAmAM lUle, pAMgaLe, AMdhaLe, eka hAthavALA, eka pagavALe ke nAka-kAna vagarano eka mANasa che ane tene manamAM eja bhAsa paDI, bhaya utpanna thAya ke rakhene mArA garbhamAM AvA deSa AvI jAya. teTalA mATe te chabIne manamAMthI dUra karavAne jema jema te prayatna karatI jAya tema tema pilI kheDavALI chabI, te strInA aMtaHkaraNamAM vadhAre daDhIbhUta thAya, jethI pariNAme te strInA peTamAM rahele garbha te te aMga vinAno janma ane evA janmelA bALakonA ghaNA dAkhalA noMdhAyA che. tema je pati potAnI strI upara vizvAsa rAkhatuM na hoya ane pitAnI strIne zakanI najare jete heya, paraMtu strI pativratavALI ane sadAcaraNI hoya; chatAM tene pati pitA upara vizvAsa nahi rAkhatA hovAthI evI AjJA kare ke, phalANA vaidya, phalANa sAdhu, phalANA sagA ke phalANA mitra tarapha jevuM nahi, athavA tenI sAthe koI paNa jAtane vyavahAra rAkhavA nahi. te strI patinI AjJAne mAthe caDhAvI garbhAvasthAmAM pitAnA manamAM bhayane lIdhe, rakhene manA karelA manuSyanuM mukha jevAI jAya tethI haMmezAM DaratI rahevA chatAM virodhAbhAsathI tenuM ciMtana satata te strInA manamAM thayA kare che, ane tethI manA karelA manuSyanI AkRti pitAnA aMtaHkaraNanI sAme haravakhata taiyAra rahe che. jethI ema bane che ke, garbhamAM utpanna thayele bALaka, te niSedha For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 zrIAyurveda niSma dhamALA karelA manuSyanA jevI AkRtivALA utpanna thAya che. jethI hajAra kauTuMbika kleza utpanna thai, te strIpuruSanA sa'sAra niSphaLa nIvaDe che. eTalA mATe gabha vALI strIne garbhAvasthAmAM tenA aMtaHkaraNa para khATI chApa na paDe, tenA vicAra AsapAsanA sattAdhArI ane javAbadAra vyaktioe avazya karavA joie. A sa'sArarUpI kSetramAM, manuSya prANIrUpa rApAne UgavAnA be prakAra che. pahelA prakAra evA che ke kSetramAM pANInuM siMcana thayuM ke, keTalAka ropAo potAnI meLe jamInamAM rahelA mIja pramANe keipaNa jAtanI kheDa-khAtara vinA UgI nIkaLI jamInane gherI le che. ane bIjI jAtanA rApAne mATe kheDUtane ghaNA vicAra karavAnI jarUra paDe che, tethI te kheDUta prathama te evA vicAra kare che, ke hu' je rApA ucherI tenAM phaLa meLavavA icchuM chuM te rApAne harakatakartA tathA tenI jagyA rokatA, koi paNa bIjA rApA UgI na nIkaLe tevI jamIna banAvavAnI khAsa sa'bhALa rAkhIza. te pachI peAtAnA dhArelA rApAnAM bIjane sabhALathI tapAsI temAM koi paNa jAtanI vyAdhi ke kheDa na hAya tevA bIjanI vAvaNI karI, tene havAajavALu joitA pramANamAM ApI, tApa, hima ane pavanathI rakSaNa karI, ghaNI sabhALathI uchere che ane tyAreja te peAtAnA ropA parathI icchelA phaLane upajAvI zake che. te pramANe vatamAnakALamAM sa'sArakSetramAM je je sthaLe ane temAM mukhyatve karIne ApaNA dezamAM kSetranI zuddhi karavAthI, sArA rApA ucherI zakAya che. e vidyAnA ghaNu karIne nAza thayelA DhAvAthI, game tevI bhUmimAM game tevu' khIja vAvI, IzvarecchA para AdhAra rAkhI, ' kama'mAM lakhyuM haze tevu banaze ' evA siddhAMta sthApI, besI rahenArAne je avasthA bhAgavavI paDe te bhAgavatA jovAmAM Ave che. kudaratanA kAyado evA che ke prANImAtramAM ' maLavAna : For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtatine upAya ha1 nirbaLane mArI khAya" "dhanavAna garIbane cUsI khAya ane vidvAna mUrkhAone gulAma banAve."eTale baLavAna, dhanavAna ane vidvAna manuSya, AdarzarUpa gaNAya ane nirbaLa, daridrI tathA mUkha mANaso sRSTimAM bhArarUpa manAya che. e pramANe vicAra karatAM, manuSyamAtranI pharaja che ke, upara batAvelA traNa prakAranAM AdarzarUpa saMtAna utpanna karavAne bhUmikA zuddha karI, tene saMskAra ApI eTale khAtara nAkhI temAM zuddha bIjanuM vAvetara karI, baLavAna, dhanavAna athavA vidvAna saMtati utpanna karavAno prayAsa kare. evI rItane traNa prakAranI saMtati utpanna karavA mATe prayAsa je dezamAM cAlu thAya, to kALakame karIne te dezanI prajA sArvabhauma sattA bhegavavAne lAyaka thAya; paraMtu je dezamAM prArabdhavAdathI prajA parAbhavane pAmI, jaDarUpa banelI hoya, te te jaDarUpa prajAmAMthI caitanyarUpa uttama guNakarmavALI ane rUpALI saMtati utpanna karavAnI AzA zI rIte rAkhI zakAya eTalA mATe kahevAnI jarUra che ke, strIpuruSanA dhamane jANI te dhamanI ADe AvanArAM jeTalAM baMdhane, pachI te rUDhithI ke dharmathI utpanna thayAM hoya tenuM mULa chedana karI, jema pRthvIne phADIne vRkSa potAnuM svarUpa bahAra pADe che, tema rUDhinAM baMdhanene cIrIne, sRSTinI zobhArUpa Adarza prajA banAvavAno prayatnavAna thavAnI manuSyamAtranI pharaja che. pacha For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garmiNInA rogonI cikitsA ApaNA dezamAM ane khAsa karIne gujarAtamAM, garbhiNI strI, nI zArIrika saMpattimAM thayelI vikiyAne lIdhe utpanna thatA roge - no upAya karavAnuM cAla ghaNe thoDe jaNAya che. ghaNA vaidyarAjene bolatA sAMbhaLIe chIe ke, garbhiNI strIne phalANe rega thaye che, paNa tene upAya hAlamAM thaI zakaze nahi; e te prasUti thayA pachIja sAruM thaze. evI rIte vaidyone abhiprAya hevAthI, paraM. parAnA rivAja pramANe gharanAM gharaDAM mANaso paNa garbhinA reganA upAya karavAmAM bedarakAra rahe che. teone eTale ja bhaya rahe che ke, garbhiNane auSadha ApavAthI vakhate garbha gaLI jAya athavA adhUre paDI jAya. jo ke zAstra pramANe cikitsA karatAM garbhamAM vikiyA thatI nathI ane kadAca thAya to te devecchAthIja thAya, paraMtu cogya auSadha karavAthI garbha paDI jato nathI, kiMtu garbhiNInuM zarIra taMdurasta rahevAthI garbhane puSTi maLe che! eTalA mATe garbhiNInA regathI bedarakAra rahenArAne mATe ane garbhiNInuM rakSaNa karavA mATe A nibaMdha lakhavAnI jarUra paDI che. A nibaMdhamAM lakhelA upAye paikI keTalAka zAstrokta che ane keTalAka anubhavelA che; paraMtu te sarve upacAra buddhipUrvaka javAmAM Ave, te garbhiNIne roganI zAMti kare ane bALakane nukasAna thAya nahi, e khAtarI bhareluM che. garbhiNIne prathamAvasthAmAM garbha rahyAnA cihuna tarIke meDhAmAM maLI Ave che, rasoInI gaMdha Ave che, temAM khAsa karIne narama dALanI gaMdha asahya thaI paDe che. haMmezAM khAvAne khorAka For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNiInA raMgenI cikitsA khAI zakatI nathI ane je khAdhuM hoya te jIva kacavAIne UlaTI thaI khAdheluM anna nIkaLI jAya tyAre ja tene zAti thAya che. tevI avasthAmAM divase caDatA jAya che ane e upadrava, abhAve athavA arajanA nAmathI oLakhAya che. te strIne UlaTI thAya che, jIva gabharAya che, cakkara Ave che, AMkhe aMdhArAM Ave che, zarIranuM baLa ghaTatuM jAya che, khorAka khavAtuM nathI ane eTalI badhI pIDA thAya che ke, te strIne asahya thaI paDe che, temAM khAsa karIne te strIthI bhAvate rAka ane bhAvatAM vyasana bilakula laI zakAtAM nathI, eTale ke je pAnasopArI khAvAnI Teva hoya te tene moMmAM mUkatAM tarata UlaTI thAya che ane AvI avasthA mAM kaI paNa vaidya bhAgyeja tene osaDa ApI zake che. Ula TInA rogane zAstramAM "chadi rega" evuM nAma ApyuM che ane temAM garbhathI utpanna thatI chadine eka prakAra lakhyA che. evI UlaTIne mATe ane upara kahelA abhAvAne lIdhe thatI gabharAmaNane sahelAmAM sahele upAya e che ke, cAra rUpiyA bhAra ThaMDuM pANI laI, temAM khATuM lIMbu naMga eka nicovI koI paNa jAtanuM gaLapaNa nAkhyA sivAya pAvuM; tethI gabharAmaNa ane UlaTI narama paDI jAya che, eTaluM ja nahi paNa strIne khAdhele khorAka hajama thaI, prakRti sudharI jAya che. A upacAra khAsa anubhave che. ApaNA lokomAM evuM kahevAne sAdhAraNa rivAja paDI gayo che ke, garbhiNa strIne khaTAza khavaDAvavAmAM Ave te te kheMcAI jaze athavA tenA sAMdhA rahI jaze athavA tene prasava thatI vakhate mahA kaSTa paDaze; paraMtu A khaTAzathI bilakula DaravAnuM kAraNa nathI. kemake khaTAza sAthe je gaLapaNa meLavavAmAM Ave te ja te zaradI kare che. AyurvedanA siddhAMta pramANe te mATe rasa garama che, paraMtu AmalInI khaTAzamAM gaLapaNa maLeluM che, For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA kekamanI khaTAzamAM tela maLeluM che, mATe e khaTAza ApatAM zaradIno bhaya utpanna thAya e svAbhAvika che. paNa lIMbunI khaTAzamAM khATo, kaDa, tUre, khAro ane madhura e pAMca raso maLelA hovAthI te "paMcAmRta" jeTaluM kAma karI, zarIrane Arogya Ape che, eTalA mATe khATA lIMbuno rasa pIvAne bhalAmaNa karI zakAya che. keTalIka garbhiNane tAva Ave che, ane te tAva ghaNA divasa auSadha vinA cAlu rahevAthI, tenuM pariNAma ghaNuM bhayaMkara Ave che. kAraNa ke prasUti thayA pachI, teja tAva zarIramAM nabaLAI vadhavAne lIdhe vadhAre baLavAna bane che, ane te garbhi Nane vara "prasUtijavaramAM pheravAI jaI pariNAme kSayanuM rUpa dhAraNa kare che; mATe garbhiNIne tAva Avate heya te. mahuDA, sukhaDa, vALa, upalasarI, jeThImadha ane padamakASTha ene ukALe madha meLavIne Ave athavA sukhaDa, upalasarI, ledhara ne drAkSa ene ukALe sAkara meLavIne Apa. athavA dUdhI magaja, pahADamULa, vALa, metha ene ukALo karI, ThaMDo paDyA pachI pAve, jethI tAvanI zAMti thAya che. je garbhiNIne tAva "viSamajavara"nuM rUpa pakaDe, te gadheDInA dUdhamAM sUMTha ghasIne pAvAthI tenI zAMti thAya che. je garbhiNI strIne "navarAtisAra" eTale tAvanI sAthe jhADA thatA hoya te majITha, jeThImadha, ledhara enuM cUrNa karI, sAkaranA Une pANI sAthe ApavuM. athavA AMbAnI goTalI, jAMbunA ThaLiyA ane je te maLavAne saMbhava na heya te, AMbA tathA jAMbuDAnI chAla ane bhAtanI dhANIne ukALo karI, Apa. athavA AMbA tathA jAbuDAnI chAlanuM cUrNa karI, bhAtanI dhANInI kAMjI banAvI temAM te cUrNa nAkhI pAvuM. tethI atisAra, saMgrahaNI ane maraDo baMdha thAya che. je garbhiNIne UlaTI thatI hoya to sUThane ukALe karI, temAM java For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhiNInA rAgAnI cikitsA pa ane bhAtanI dhANInu cUrNa meLavI pAvu, tA jhADA ane UlaTI beu baMdha thai jaze, athavA dhANAnA kalka karI cAkhAnA dheAtraNamAM sAkara meLavIne pAvAthI UlaTI zAMta thaze. athavA khIlIne gara, cAkhAnI dhANInA ukALAmAM meLavIne pAve, athavA bhAra gamULa, suMTha, pIpara enuM cUrNa karI gALa meLavIne Apavu. gabhiNIne khAMsI ane zvAsa hAya tA, praznIparaNI (gadhI sameravA) kAMsakInAM pAMtarAM ane araDusAe traNa, athavA traNamAMthI je maLe tenA rasa kADhI pAvAmAM Ave te, garbhiNInAM raktapitta, kamaLA, sAjA, khAMsI, dama ane tAvane maTADe che. jo bIlInAM phaLa ne araNInAM mULa, athavA paTALa ane sUMThanA phAMTa karIne pAya te garbhi NInA vAyurAganA nAza kare che. jo kALIjIrI, dheALuM jIru' ane kaDunA ukALe karIne pAvAmAM Ave, te garbhiNInA seALane nAza kare che. jo ajamAi, sU'haM, pIpara, jIruM enuM samabhAge, cUrNa' karI gALa athavA madha sAthe ApavAmAM Ave te gabhi NIne jaTharAgni pradIpta thAya che. danAM maLa, kAsanAM mULa, eraDamULa, gAkharu, ene laine tene dUdhamAM ukALI sAkara nAkhIne pAvAthI garbhiNInuM zULa maTe che. temaja geAkharu, jeThImadha ane drAkSa, dUdhamAM vATI temAM sAkara meLavI pAvAthI zULa maTe che, jo vaja, ane lasaNa meLavIne dUdha ukALelu` hAya ane temAM hi'ga ane saMcaLakSAra meLavIne pAvAmAM Ave, te garbhiNInA anADuvAyu eTale peTa caDatuM hoya te maTI jAya che. jo tRNupaMcaka eTale darbhanAM mULa, kAMsanAM mULa, bhAtanAM mULa, zeraDInAM mULa ane kharunAM mULa enA kalka karI dUdhamAM meLavI, te UnuM karIne pAvAthI gabhiNIne pezAba bahu gaMdhAtA hoya te te maTe che; athavA pezAba aTakI jatA hAya te te chUTathI Ave che. e pramANe sAmAnya cikitsA karavAthI phei paNa jAtanA upadrava thatA nathI, have gabhane For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - zrI Ayurveda nibaMdhamALA paDI javAno bhaya dekhAya eTale strIne adhUre mAse prasava thavAne saMbhava jaNAya, te tenI cikitsA nIce pramANe karavI - pahele mAse garbha paDavAne saMbhava dekhAya te drAkSa, jeThImadha, sukhaDa, ratAM jaLI, ene gAyanA dUdhamAM vATIne, temAM jarA ghI nAkhIne pAvuM; athavA kamaLanAM phUla, vALa, ziMgaDAM, SaDacUro ene ThaMDA pANImAM vATIne dUdhamAM meLavIne pAve. je bIje mAse garbha paDavAne saMbhava jaNAya te kamaLanAM phUla ane nAgakezara, vATIne dUdha sAthe pAvAM. je telamAM zULa hoya te, tagara, kamaLa, bIlInuM phaLa, kapUra, e gadheDInAM dUdhamAM vATIne pAvAM. trIje mAse garbhapAta thavAne saMbhava jaNAya te, nAgakezara vATIne dUdhamAM kAlavIne temAM thoDI sAkara nAkhIne pAvuM. temAM je zULa jaNAya te pAka, sukhaDa, vALA, kamaLanA nALa; e ThaMDA pANImAM vATIne, dUdhamAM meLavIne pAvA. je cothe mAse garbhapAtane saMbhava jaNAya ane tenI sAthe tRSA, zULa, dAha ane javara hoya, te keLane kaMda, nIlakamaLa, vALe; ene vATIne dUdha meLavIne pAvuM. je pAMcame mahine garbhapAtane saMbhava jaNAya te dADamanAM pAna tathA sukhaDa vATIne dUdha tathA dahIM meLavIne pAvA; athavA nIlakamaLa, kamaLa kAkaDI tathA beranAM pAtarAM, nAgakezara, padmakASTha, ene pANImAM vATIne, kapaDe gALIne, dUdhamAM meLavI pAvuM, jethI garbha paDaze nahi ane zULanI zAMti thaze. je chaTTa mahine garbhapAtane saMbhava jaNAya, te geru, gAyanAM aDAyAMnI rAkhaDI, pIpara ane kulA velI phaTakaDI, ene ukALo karI, TADhe paDyA pachI, dUdha, sAkara ane sukhaDane ghasAre meLavI pA. je sAtame mahine garbhapAta thavAno saMbhava jaNAya, te vALe, gokharu, metha, lajAmaNI, nAgakezara ane pAka ene ukALe sAkara meLavIne pA. je AThame mahine garbhapAtane saMbhava jaNAya te ledhara, ane pIparanuM cUrNa For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaNiInA roganI cikitsA madha sAthe ApavuM; ane navame mahine te prasUti thavAno saMbhava che eTale te mahinAmAM kaI paNa jAtanuM osaDa ApavAnI jarUra nathI. A garbhapAtanA prakaraNamAM oSadhi kahevAmAM AvI che, paNa tenuM vajana lakhavAmAM AvyuM nathI. tenuM kAraNa evuM che ke, ghe garbhiNInI sthiti tathA tenA azmibaLane vicAra karI, bhejanA karavAnI che, eTalA mATe davAnuM vajana ane ukALo tathA dUdhanuM vajana, AyurvedanA kavAthAdhikAramAM tathA kaleka ane phAMTanA adhikAramAM joIvicArIne tenI cejanA karavI. garbhiNIne bhaya, tADana, AghAta, viSama Asana ane uSNu annapAna, evAM kAraNathI garbha paDavA lAge che, tyAre temAM zULa tathA rajodarzana dekhAya che. cAra mahinA sudhI garbhapAtaLo hoya che, tethI te garbha paDe te garbhane srAva thaye ema kahevAya che; ane te pachInA mahinAomAM gabha kaThina ane AkAravALe thAya che ane te paDe te tene garbhapAta thaye ema kahevAya che. garbhasAva thavA mAMDe tyAre dAha, pAsAM ane kammaramAM zULa, pradara, peTanuM caDavuM ane mUtrabaMdha, e upadra thAya che; paraMtu sAtame, AThame ke navame mahine garbhanuM calana thAya che, eTale garbha phera de che ema kahevAya che; tyAre AmAzaya ane pakavAzayamAM pUrvaka pIDA thAya che temAM pradara heta nathI; tethI garbhapAta thavAno che, ema jANI gabharAvuM nahi. garbhapAtanAM lakSaNa jaNAya te vakhate "utpalAdigaNa" ghaNe upayegI thaI paDe che, tethI te paNa lakhIe chIe. lIlAM kamaLa, lAla kamaLa, kahAra, kumudinI, dhoLAM kamaLa ane madhuka nAmanuM kamaLa; A utpalAdigaNa kahevAya che. emAMthI jeTalAM maLe teTalAM laI, vATIne pAvAthI dAha, tRSNA, hRdayaroga, raktapitta, mUcha, UlaTI ane acinI zAMti thAya che. athavA lajajA, dhAvaDInAM phUla, lIlAM kamaLa, jeThImadha, ledhara-ene A. 4 For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir leTa zrIyurveda nibadhamALA ukALA karIne giNI strIne ThaMDA pANImAM besADIne pAvAthI garbhapAtanuM nivAraNa thAya che. athavA kuMbhAranA hAthe ceAMTelI mATI, bakarInA dUdhamAM meLavIne jarA madha nAkhIne pAvAthI, gabha paDatA aTakI jAya che. athavA dheALI garaNInA mULane ghasIne pAvAthI galanuM staMbhana thAya che. athavA kabUtaranI aghAra pAnanA rasamAM pAvAthI, garbhamAMthI paDatA lehIne aTakAve che. athavA sAkara, kamaLakAkaDI ane tala samabhAge laine cUNa karI madha sAthe caTADavu', jethI gabhapAtanA bhaya rahe nahi. athavA atikhalA (kAMsakI)nuM mULa vidhipUrva ka lAvI, kuvArI kanyAne hAthe kAMtelA sUtaranA sAta tAramAM bAMdhI ga`iNInI kammare bAMdhavAthI garbhapAta thatA aTake che. ' kuMThitagati ' evA vAyu garbhane ADA kare che. eTale ceni tathA peTamAM zULa utpanna kare che ne mUtrane avadha kare che. e vAyu vadhu joramAM vadhavAthI garbha viparIta dazAmAM ane ADe thaine, aneka prakArathI cenidvAramAM Ave che. tenA mukhya ATha prakAra che. 1. keAI gabha mAthAthI ceninuM dvAra baMdha karI Ave che. 2. koi peTathI ceAnidvAra adha karIne Ave che. 3. koi zarIra vALIne kUbaDA thaIne Ave che. 4. koi gabha ekaja hAtha bahAra kADhIne Ave che. 5. kAi beu hAtha pAchaLa bahAra kADhIne ceAnidvAramAM Ave che. 6. kei pAsAbhera ADe Ave che. 7. kAI garadana bhAMgI gai haiAya tema le mAthe Ave che. 8 kAI pAsAne bhAMgyA jevA kAraNathI lUlA thaine ceAnidvAramAM Ave che. e prakAre 'mUMDhagarbhA'nI ATha prakAre gaNanA karelI che. bIjI rIte je gabha hAthapaga UMcA karI, mAthu' pAchaLa rAkhI, ceAnidvAramAM AvI khIlA jevA dvAramAM aTakI rahe che tene ' salika' kahe che. je garbhanA hAthapaga pazunI kharI jevA bahAra dekhAya ane bAkIne deha aTakI rahe tene ' pratiqhara' kahe che. je gabha e hAtha ane For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhiNIne reganI cikitsA mAthuM pAchaLa rAkhI aTake che te "bIjaka" kahevAya che; ane je garbha parigha pramANe enimAM aTakI rahe che te parigha kahevAya che. je garbhiNI strIne bacIne kAMThe DhIluM paDI javAthI mAthuM sthira rahI zakatuM nathI, zarIra ThaMDuM paDatuM jAya ane lajajAne nAza thAya tathA tenI kukha upara lIlI nase tarI nIkaLe, te garbhiNI tathA ga, ekabIjAne prANa le che. garbhiNIne garbhanI hAlacAla baMdha thayelI jaNAya, veNe AvatI baMdha thAya, zarIra pILuM ke lIlAza paDatuM jaNAya, zvAsecchavAsamAM durgadha Ave ane peTa phUlI jAya te jANavuM ke peTamAM garbhanuM maraNa thayuM che. garbhiNI strIne mAnasika tathA AgaMtuka, evAM duHkha utpanna thavAthI athavA kaI mahAna vyAdhithI garbhanuM maraNa thAya che. je garbhiNI strIne vAyunA gathI nine saMkeca thaI, kUkhamAM gabha aTakI rahe ane tenI sAthe makkalazULa, AMkaDI, khAMsI, zvAsa Adi upadrava hoya te garbhiNI jIve nahi. je garbhiNI vAtakAraka anna ane pAna, maithuna, jAgaraNa enuM ati sevana kare, jethI garbhanA nimArgane vAyu kepIne nidvArane baMdha kare che ane e dvAra baMdha thayA pachI, nigata vAyu garbhAzayanA dvArane roke che tathA garbhAzayamAM pIDA utpanna kare che, tethI garbhanuM mukha-nAka baMdha thaI zvAsocchavAsa baMdha paDavAthI garbhane nAza thAya che. athavA zvAsocchavAsa baMdha thavAthI garbhiNIne paNa nAza thAya che. A yamanI peThe mArI nAkha. nArA rogane "cenisaMvarNa" nAmano vyAdhi kahe che. tethI vaidya enI cikitsA karavI nahi. prasUtikALe vAyuthI garbhane saMkoca thAya jethI prasUti thaI zake nahi, te strIe khAMDaNiyAmAM thoDuM dhAnya laIne sAMbelAthI khAMDavuM ane viSamAsane (ubhaDaka) besavuM athavA viSama vAhana para besIne pharavuM, jethI prasava thAya che prasavane kALa thaye hoya ane prasutA kaNAtI hoya to, sApanI For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19The. zrI Ayurveda nibaMdhamALe kAMcaLI athavA tagarane dhumADe cenidvAramAM Apa. athavA kauvacanAM mULane dorIthI bAMdhI hAthe bAMdhavAM. athavA sUrajamukhI kiMvA iMdravAraNanA mULane yonimAM dhAraNa karavuM. athavA pIpara ane gheDAvaja pANImAM ghasIne, temAM thoDuM divela meLavIne nimAM lepa kara, jethI strIne sukharUpa prasava thAya che. athavA bijorAnuM mULa ane jeThImadhanuM cUrNa karI, ghImAM meLavI pAvuM jethI strIne sukhe prasava thAya che. athavA zeraDInuM uttara dizAnuM mULa laI garbhiNInI laMbAI jeTalA sUtaranA sAta tAra laI temAM bAMdhI, kamare bAMdhavAthI AsAnIthI jaladI prasava thAya che. tADanuM uttara dizAnuM mULa laI, upara pramANenI vidhithI kammare bAMdhavAthI jaladI prasava thAya che. athavA apAmArga (jhaMjhaTenuM mULa upara pramANe kammare bAMdhavAthI sukharUpa prasava thAya che. jyAre strI kaSTAtI hoya, tyAre je je kriyAthI prasUti jaladIthI thAya che te tamAma kiyA, mRtagarbha upara paNa ajamAvavI. je garbhAzayamAM garbha maraNa pAme che ema khAtarI thAya, te garbhiNInA bacAva mATe, nirbhaya, catura ane zastravidyAmAM kuzaLa vaidyoe, pitAne hAthe thI paDIne, te hAtha nimAM mUkI, garbhane kApI kADha; paraMtu sajIva garbhane kadI paNa zastrathI kApIne kADha nahi. sajIva garbha para zastrakriyA karavAthI, te garbha marI jAya che ane garbhiNIne paNa mArI nAkhe che. temaja garbhasthAnamAM garbha marI gaye che evuM nakakI thayA pachI eka kSaNamAtra paNa upekSA karavAmAM Ave che, te mAtAne mArI nAkhe che. eTalA mATe maraNa pAmelA garbhane jema bane tema tAkIde, tenuM je aMga athavA vibhAga meninI sAme Avyo hoya tene vaidhe kApIne kADhavo; ane jema bane tema strInuM rakSaNa karavuM. e pramANe garbhanuM zalya kADhI nAkhyA pachI te strIne UMcA prakAranA telane For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vA . . , , , - - - - - - - - - - - garbhiNIne regonI cikitsA atyaMga karI garama pANIthI zeka kare ane te pachI nimAM neha dhAraNa karAvavuM, eTale ni kemaLa thaze ane tenuM zULa zAMta thaze. je zastrakarma karanArane jega na hoya te rAI ane hiMganuM cUrNa karI, kAMjImAM meLavI pAvAthI garbha sthAnamAM marelA garbhane pAta thAya che. athavA phAlasAnAM mULano lepa, nAbhi, basti ane enimAM karavAthI sUMDha garbhanuM AkarSaNa kare che. je prasUtA strInA peTamAMthI ora bahAra na paDe te zULa, peTa caDavuM ane agnimAMdyanA upadrava thAya che. e upadrava jaNAya tyAre sApanI kAMcaLI, kaDavI dUdhI, nAgaramotha ane sarasanAM bIja, enuM cUrNa karI sarasavanA telamAM meLavI nimAM dhUNuM ApavI. je ora rahI gaI hoya te suyANIe potAnA nakha levaDAvIne hAthe tela copaDIne te hAtha nimAM mUkIne, ora kADhI levI. je nimAM jakhama paDela jaNAya te bhUrA keLAnAM pAna ane ledhara e samabhAge laI bArIka vATIne tene lepa kare. je nibhraMza thayA hoya te palAsapApaDe ane gullaranAM phaLa vATI talanA telamAM meLavIne nimAM lepa karavAthI ni ghaTTa thAya che. bALakane prasava thayA pachI nimAM vAyupraveza na thAya evA upacAra karI tenuM rakSaNa karavuM. jo tema karavAmAM na Ave te vAyu kepIne bahAra nIkaLatA raktane rAkI prasUtAne hRdaya, mastaka ane batimAM zULa utpanna kare che, tene mallaka" (makkala) roga kahe che. je mallaka thayo hoya te javakhAranuM cUrNa karI te UnA pANI sAthe athavA ghInI sAthe pAvAthI, mallaka zuLa maTI jAya che. athavA sUMTha, marI, pIpara, taja, tamAlapatra, elacI, nAgakezara, dhANuM enuM cUrNa jUnA geLa sAthe khAvAthI makkala ne nAza kare che. athavA hiMgane zekIne ghImAM meLavI caTADavAthI makkala zULane nAza thAya che. keTalIka vAra strIne prasava thayA pachI tene pezAba For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 zrI Ayurveda nibaMdhamALI baMdha thaI jAya che ane pachI tene zULa utpanna thAya che. athavA uSNa vAta (UnavA) paNa thAya che. tyAre tene javakhAra ghImAM caTADavAthI, athavA te UnA pANImAM pAvAthI pezAbanI chUTa thAya che. keTalIka strIne prasava thayA pachI pANInI tarasa ane chAtInI gabharAmaNa, eTalI badhI vadhI paDe che ke, te vakhatamAM je yogya upacAra na thAya te AMkaDI (AkSepaka) thaI jAya che, athavA tenuM maraNa thAya che. tevA vakhatamAM phulAvelI ghApANa Azare vAla be bakarInA athavA gAyanA dUdhamAM meLavI pAvAthI turata phAyado thAya che. A upAya anubhave che. cAlu prakaraNamAM garbhaprada ane garbhanadanAthoDA prayoga lakhI, A nibaMdha samApta karIzuM. garbhaprada pragaH -divelInI mIja ane bijerAMnAM biyAM vATIne ghImAM meLavI pIvAthI garbha utpanna thAya che. athavA lamaNAnuM mULa gaLAmAM bAMdhavAthI ane te ghImAM ghasIne tene nAsa levAthI garbha utpanna thAya che. athavA eka bijerAnAM jeTalAM nIkaLe eTalAM biyAM dUdhamAM vATIne RtumatI strIne pAvAthI garbha rahe che. athavA Asanane ukALo meLavIne dUdha ukALavuM ane temAM ghI meLavIne tusnAta thayA pachI traNa divasa pAvAthI te strI garbha dhAraNa kare che. athavA pArasa pIpaLA nAM bIja ane jIruM e benuM cUrNa karI vAsI pANI sAthe phAkavAthI garbha dhAraNa thAya che. athavA mIThI dUdhInuM mULa ane koThAne garbha, dUdhamAM meLavIne pIvAthI, te strIne putra utpanna thAya che, kanyA utpanna thatI thatI nathI. peLI bheMyarIMgaNInAM mULa dUdhamAM ghasIne pAvAthI garbha rahe che. keTalAka AcAryone e mata che ke, A mULane dUdhamAM ghasIne jamaNuM nAkathI pIvAmAM Ave te putra utpanna thAya che ane DAbA nAkathI pIvAmAM Ave te putrI utpanna thAya che; kharITI vAta paramezvara jANe. For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhiNInA rogonI cikitsA 103 garbhanivAraNa prayoga je pIpara, vAyavarkiMga ane TaMkaNakhAra; enuM samabhAge cUrNa karI jatukALe je strI pIe tene garbha rahetuM nathI. athavA jAsUdanuM phUla kAMjImAM vATIne je rajasvalA pIe ane uparathI cAra telA geLa khAya te te strIne kadI garbha dhAraNa kare nahi. athavA je strI siMdhavane kaTake telamAM baLIne nimAM dhAraNa karyA pachI puruSathI rame tene kadI paNa garbha dhAraNa thaze nahi. athavA je strI tAMdaLajAnAM mULane cokhAnA dhAvaNamAM vATI tusnAta thayA pachI traNa divasa pIe te strI vaMdhyApaNAne pAme che. suvAreganuM nidAna ane cikitsA zarIra bhAMge, tAva Ave, kaMpArI thAya, tarasa lAge, aMga sajajaDa thAya, sojA, zULa ane jhADA evAM lakSaNa jene thAya tene suvArega thaye che, ema jANavuM. je prasUtA strIne bhaLateja upacAra karIne athavA duSTAnna athavA duSTa pANInA sevana karavAthI athavA viSamAsana, ajIrNa ane bhejana ItyAdine lIdhe je bhayaMkara roga utpanna thAya che te A pramANe che. vAyu kupita thaIne svasthAnamAMthI chUTelA rudhirane avarodha karIne prasUtAnA mastaka, hRdaya ane bastimAM zULa utpanna kare che, jene makkala kahevAmAM Ave che ane tAva, jhADA, sejA, peTanuM phUlavuM, azakti, kapha, vAtajanya rogathI utpanna thanAruM ALasa, adveSathI moDhAmAMthI pANI chUTavuM evA vikAra thAya che, te savanI suvAragamAM gaNanA karavI ane temAM mAMsa, baLa ane agni e kSINa thAya tyAre kaSTasAdhya jANavAM. A suvA rogamAM ekAda prakAra prAdhAnya bhegavI, bAkInA upadravarUpe tenI sAthe rahe che, evuM jaNAya, tyAre gaLo, sUMTha, kovacabIja, lajAmaNuM, UMTakaMTA, paMcamULa, nAgaramotha ene For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 zrI Ayurveda nibaMdhamALA ukALo karIne TADhe paDyA pachI madha nAkhIne pIvAthI suvAreganI zAMti thAya che. athavA devadAra, vaja, pAnanI jaDa, pIpara, sUMTha, kAyaphaLa, matha, kariyAtu, kaDu, dhANA, haraDAM, gajapIpara, rIMgaNa,gekha ru, dhamAse, ativiSa, gaLe, bIlI, ane zAhajIruM ene ukALe karI temAM siMdhava ane hiMga meLavIne pIvAthI zULa, khAMsI, tAva, zvAsa, mUcha, kaMpa, mastakapIDa, lavAro, tRSA, dAha, taMdrA, atisAra ane okArI eTalA upadravavALA tridezAtmaka suvAregane nAza thAya che. suvAvaDa maLyA pachI suvAvaDIne paMcaraka pAka khavADa. tenI rIta A pramANe che-jIruM, zAhajIruM, suvA, variyALI, ajameda, ajame, dhANA, methI, sUMTha, pIpara, pIpaLImULa, citraka, vAyavaDiMga, bhaMyakeLAnuM cUrNa e dareka cIja cAra cAra tela laI temAM cAra tolA goLa, ekaso aThThAvIza telA dUdha ane soLa telA ghI meLavIne tene pAkanI vidhi pramANe pAka kare. te pAka tene khavaDAvavAthI suvArega maTe che, eTaluM ja nahi paNa prasUtAnA niroga, tAva, kSaya, khAMsI, dama, kAzya, (sukAI javuM) pAMDuroga, ane vAyunA rogane paNa nAza thAya che. saubhAgyasUThI pAkA-dhI 32 tolA, dUdha 512 tolA, sAkara 200 telA, temAM sUMThanuM cUrNa 200 tela meLavIne geLanA pAka jevI cAsaNI karavI; temAM dhANa tolA 12, variyALI tela 20, vAyavaDiMgatelA 4, sUvA tolA 4, jItelA 4, ane sUMTha, marI, pIpara, metha, tamAlapatra, nAgakezara, bIlIne gabha e darekanuM caccAra tolA cUrNa meLavI, tene pakAvavuM. A pAkane nAgarakhaMDa" paNa kahe che. strIne mATe A ghaNuM uttama pAka che. jethI tRSA, UlaTI, javara, dAha, zeSa, khAMsI, plIhA, kRmi ane maMdAgnine nAza thAya che. athavA suMTha 3ra telA, thI 80 telA, dUdha 256 talA, sAkara 200 tela ane zatAvarI, jIru, sUTha, For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 105 marI, pIpara, taja, elacI, tamAlapatra, sUvA, virayALI, ajameda, ajame, cavaka, citrA ane mAtha e darekanA caccAra telA cUNu meLavIne pakAvavuM. te cATavA jevA thAya eTale siddha thaye samajavA ane tene ghInA cIkaNA vAsaNamAM athavA kAcanA vAsaNamAM bharIne rAkhI mUkavA. prasUtAnA agnimaLane vicAra karIne ApavAthI suvArAgane maTADI, khaLa, vaNu ane puSTine Ape che. A pAka vayasthApaka, hRdayane priya lAge evA, agnine vadhAranArA ane AmavAta, makkalazULa ane suvArAganA nAza karanArA che. e pramANe prasUtA strInI suvAvaDa ane suvAregamAM kahelI vidhi pramANe vatana calAvI, je vaidya prasUtAnu ArAgya vadhAravAne zaktivAna thAya che, temaja prasUtA tathA prasUtAnA pati ane vaDIle| prasUtAne taMdurasta rAkhavAmAM sahAyabhUta thAya che, te te prasUtA ( va'mAnakALamAM TUMkA AvaradAvALI, rAgI ane nirmULa thai, kALanA mukha tarapha dorAI jAya che temAMthI bacI ) ArAgya, sukha ane vaibhavanA lAbha meLavI, lAMbA kALa sudhI AyuSya bhagavI, sa'sArasukhamAM AdarUpa thai, baLavAna, buddhivAna, azvayavAna, saMtatine mUkI svaganuM sukha bhogave che. 9- masaka ane mastAnI sArakAra ApaNe pAchalA nibaMdheAmAM jaNAvI gayA chIe ke, sRSTinA zaNagArarUpa ane sRSTinI vRddhi karavA mATe, rUpALI, guNavAnI ane baLavALI sa ti utpanna karavAnI kudarate ApaNane pharaja pADelI che; ane te pharaja pADavA sAthe kudaratI niyame Apazune mAMdhI ApyA che. te pramANe nahi vanAra mANasa pApa kare che. te pApanA phaLarUpa, je dezanAM manuSye e niyamane teADI, mana For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA svIpaNe vartanArA thAya che te deza patita thaI, paDate paDate chelle gulAmagIrImAM sapaDAya che. te pApamAMthI mukta thavA mATe kudaratanA niyamane anusarIne vartana rAkhavuM, enuM nAma "dhama" gaNIne, te pramANe vartanAra manuSya dhArmika vRttinA gaNAya che; ane je deza e pramANe vartate hoya, te deza te dharmanA prabhAvathI unnatine pAmI, sarvane ziromaNi, baLavAna, dhanavAna ane vidvAnamAM gaNAI, Itara deza para Adhipatya bhegavavAvALo thAya che. eTalA mATe ApaNe sArI saMtati utpanna karavA mATenA kudaratanA niyamane tAbe thaI je garbhane utpanna karyo che, te garbhane prasava karAvI garbhavatInI prasUtAvasthAmAM tenI sAravAra kema karavI, te A nibaMdha lakhavAne uddeza che. je strI navame, dazama, agiyArame ke bArame athavA vikAra pAmI game teTalA mAse ke varSe prasUtA thavAne lAyaka jaNAya te vakhate, te strIne mATe ATha hAtha lAMbuM, cAra hAtha pahoLuM, pUrvabhimukha athavA uttarAbhimukhanuM suzobhita havA ane ujAsane samAnabhAge praveza karAve evuM, bheja vagaranuM, svacchatAvALuM eka sthAna taiyAra karAvavuM ane jyAre prastAvasthAnA pUrvAcihanarUpa peTa picuM paDI jAya, hRdayanA baMdha makaLA thaI jAya, peDhAmAM zULa mAravA mAMDe tathA keDamAM ane pIThamAM pIDA thAya, jhADa tathA pizAba vAraMvAra karavuM paDe evuM dekhAya, tyAre tene prasUtikALa pAse Avyo che ema jANI, prasUtigRhanuM je sthAna mukarara karyuM che te sthAnamAM praveza karAvavuM. te pachI te strI prasUtA thavAne taiyAra thAya tyAre tenAM gAtrAmAM telane atyaMga karI, tene UnA pANIthI navarAvIne, jemAM vajanasara ghI nAkheluM hoya evI goLa, asALiye, sUMTha, taja, akkalagare ane tejabaLanA masAlAvALI, goLanA pANImAM ukALelI rAba pAvI ane jyAre pIDA vadhe For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 107 tyAre te strIne picA ozikAvALI pathArI upara paga mUkIne ubhaDaka besADavI. te vakhate te strInI sAravAra karanArI athavA prasUti karAvanArI, jenA upara koI paNa jAtane vahema na hoya evI, prasUtinI kriyAmAM kuzaLa, jenA nakha sArI rIte utarAvI nAkhyA hoya ane je prasUtAnuM prasanna cittathI hita karanArI hoya, evI kuzaLa, anubhavI cAra strIone te kAmamAM rekavI. chokaruM avataravAnA mArgane cAre kora tela cepaDayA pachI, teomAMthI eka suyANIe te kaSTAtI strIne kahevuM ke, "bAI, je tane barAbara pIDa na AvatI hoya te jera karIza nahi, paNa je barAbara paDa AvatI hoya te jera karaje. prathama dhIre dhIre thoDuM jera karaje ane pachI vadhAre jora karaje. tAro garbha ninA dvAramAM Ave tyAre tyAMthI nIkaLIne era sahita dharatI para paDatAM sudhI bahaja jera karaje." je samaya vagara jera karavAmAM Ave te prasava thatuM bALaka, mUMguM, baheru, khUchuM zvAsanA rogavALuM, udharasavALuM, kSayavALuM ke zithila zarIravALuM Ave che. have A viSaya upara thoDuMka vivecana karavAnI jarUra che. te evI rIte ke, hAlamAM cAlatA rivAja pramANe, prasUtAne prasUti. gRhamAM eka evI zamyA upara suvADavAmAM Ave che ke, te suvADanAra mANasane te zayyA upara cAra rAtri sUvAne hukama karyo hoya te te jarUra marI jAya athavA maravA paDe. te AvI taddana zithila thaI gayelI prakRtivALI, zrama ane thAkathI kaMTALI gayelI, jene ArAmanI ghaNuM jarUra che evI strIne tene manane AnaMda ApavAnI pharajane bhUlI jaI, eka derIthI bharelo khATale ane te khATalA para kAmaLa athavA TATanA phATelA, gaMdhAtA kakaDA pAtharelA hoya che! jemAMthI gaMdha ane jaMtune udbhava thAya evA bichAnA upara daza divasa gALavAnI pharaja pADavAmAM Ave che; For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 zrIAyurveda niMdhamALA paraMtu te strInA manane zAMti ApavAnI eTalI badhI jarUra che ke, je strIne saMtati utpanna thayelI che, tenA bhaviSyanuM khaMdhAraNu baMdhAvavAne mATe chaThThInA divasa nirmANa thayelA che. te chaThThIne divase vidhAtrI lekha lakhavA Ave che evI daMtakathA ApaNAmAM cAlu che. ane tenA dAkhalA tarIke chaThThIne divase rAtre eka dIvA prakaTAvI, bALakanI pAse eka bAjaTha upara mUkI, keAi vRddha puruSanA vAparelA jUnA kapaDAnA kaTakA pAtharI, tyAM AgaLa ka ane kalama karavAnuM kharuM gADhavI, evuM dhAre che ke, Aja rAtre vidhAtrI AvIne kaMkunA akSare enA lekha lakhI jaze; jethI khALaka bhAgyazALI nIvaDaze. paNa jo vidhAtrI kaMkunA akSarane badale kALA akSarathI lekha lakhI jaze, te te bALaka bhAgyahIna thaze. eTalA mATe vidhAtrIne lekha lakhavA sAru kaku, kAgaLa ane kalama geAThavavAmAM Ave che; ane adhArAmAM bhUla na thai jAya eTalA mATe tyAM dIvA akhaMDa rAkhavAmAM Ave che; paraM'tu A cAlatI rUDhinuM rahasya evuM che ke, manuSyaprakRtinA AhAranuM kharuM vIya manavAne, khAdhelA kheArAka pachI, pAMca ahArAtra ane agiyAra ghaTikA jeTalA kALa jAya che, eTalA mATe prasUti thayA pachI prathama divase khAdhelA AhAranu vAya cha divase bane che ane te khAdhelA AhArane rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi anemannAnA rUpamAM bakalAtAM cha divasa lAge che. te AhAranA abhisaraNathI uttarAttara rUpAMtara thatAM, tenI sAthe mAtAnA mane vega athavA AcAravicArathI utpanna thatA mAnasika pravAhanA vega maLIne, bALakanI sAta dhAtu ane sAta upadhAtu, pAMca tattva, pAMca tanmAtrAo ane cAra a'taHkaraNa sAthe Ataprota thaI, zarIranA tamAma avayaveAmAM peASAine, mALakanI AkhI jiMdagI zubha ke azubha pravRttinA khIjarUpe, e prathamanA 7 divasa mukarara karelA For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 100 - - che ane tethIja chaThThIne divase vidhAtrI nahi, paNa vidhAtA eTale paramAtmA athavA kudaratathI nirmANa thAya che, tene "chInA lekha" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. have vicAra kare che, prasUti thavAthI nirbaLa thayelI ane prasUtikALamAM zarIranI azuci ane pANI AdithI bhejavALI ane aMdhArAmAM AcchAdita thayelI, havA ane ujAsa rahita sthAnamAM akaDAyelI prasUtAnA mana para kevI jAtanI asara thaze, tene vicAra karyA vinA, tene tUTelI, phATelI, gaMdhAtI, melI ane nahi vaparAyalI avAvarudaDIomAM suvADI, tenI upara julama gujAravAmAM Ave che, te pachI te strI AnaMdanA ane nItinA vicAronuM sevana zI rIte karI zake? arthAt evuM samajAya che ke, je suvAvaDI strIne aMdhArAmAM ane azucimAM rAkhyA pachI kAMI rega utpanna thAya, te tenI sAravAra mATe vaidyo ane DokaTaronI phI tathA davAnA bilanA seMkaDe rUpiyA kharcAya paNa eka suvAvaDI strIne sukha, ArAma ane Arogya ApavA mATe, jUja rakamanA bichAnAnI kasara karavAmAM Ave e keTaluM badhuM khedakAraka ane zecanIya che? upara jaNAvI gayA tema prasUtigRha uttarAbhimukha athavA pUrvAbhimukhanuM rAkhavuM, tenuM kAraNa evuM che ke, je dakSiNAbhimumukhanuM dvAra karavAmAM Ave, te prasUtAne uttara dizAmAM mAthuM rAkhavAne prasaMga Ave, ane uttara dizAe lehacuMbakane pahADa AvavAthI tathA te lehacuMbaka, lekhaMDane AkarSaNa karanAra hevAthI, prasUta thayelI strInA zarIramAM pauSTika tatva eTale je lehane bhAga che, tenA upara AkarSaNanuM jora vadhavAthI, tenA zarIranA baLane ghaTavAne ane magajanA jJAnataMtune kheMcavAne saMbhava hovAthI, te prasUtAne AMkaDI, laka athavA eja mahAna vAtayAdhi utpanna thavAne saMbhava che. tevI ja rIte pazcimAbhimukhatuM For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 zrI Ayurveda nibaMdhamALA dvAra rAkhavAmAM Ave che, te strIne pUrva dizAmAM mAthuM rAkhavAnI jarUra paDe che. tethI sUryanA udayathI asta lagImAM, tenA zarIra upara sIdhAM kiraNo paDavAthI prasUtAnA zarIramAM atyaMta lehIne ukALe thAya ane tethI, tenA hRdayanAM phephasAM, yakRta ane plIhA jevA lehInA banAvanArA, lehIne sudhAranArA ane lohIne raMganArA avayave upara bhAre asara thatAM lohInI gatimAM meTe pheraphAra thAya che. tethI te strInuM dUdha vikAravALuM thAya che ane tethI, te dUdha dhAvanAra bALakane vRddhi pAmatuM aTakAvI regI avasthAmAM lAvI nAkhe che. kadAca koIe vicAra kare che, pazcimAbhimukha athavA dakSiNAbhimukhanuM dvAra rAkhIzuM, tathApi te strIne uttarAbhimukha ke pUrvAbhimukha suvADIzuM nahi, jethI upara lakhyA mujabanI asara mAMthI bacAvI zakIzuM; paraMtu tema banavAmAM ghaNI aDacaNe che. kAraNa ke dakSiNa dizAethI Avate pavana garamIthI bharelo ane jherI hoya che ane eTalAja mATe "dakSiNe yamAlaya" kapeluM che. te taraphanuM dvAra khulluM rahevAthI e jherI pavananI asara prasUtA upara thAya che, jethI tene vyAdhigrasta thavAne vizeSa saMbhava che. tevI ja rIte pazcimAbhimukhanuM dvAra hoya te pazcima samudramAMthI pANI bharele pavana prasUtigRhamAM AvavAthI prasUtAne nirmalAvasthAmAM zaradI utpanna karI, tenA lehImAM pANIne bhAga vadhArI, tene maMdAgni, sejA vagere darada utpanna karavAne sahAyabhUta thAya che. eTaluM ja nahi paNa cAra hAtha pahoLI jagyAmAM ADe khATale rAkhavAthI prasUtAnI sAravAra karanAra paricArikAone te jagyA sAphasUpha karatAM, bALakane letAMmUkatAM, prasUtAnA maLamUtrane dUra karatAM ane uttaranA tathA pUrvanA pavanane rokatAM temaja sUrya ane caMdranA AkarSaNane pratibaMdha karatAM meTI agavaDo veThavI paDe che. eTalA mATe AyurvedAcAryoe prasUtigRha, pUrvAbhimukha ke uttarAbhimukha rAkhavAnuM nirmANa kareluM che. For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 111 upara jaNAvavAmAM Avyu che ke, prasUtigRha karAvanArI suyANI ziyAra, dhIrajavALI ane hasamukhI tathA prItithI kAma karanArI ane vizvAsapAtra hAvI joie. vaLI tenA nakha levaDAvelA hAvA joie, tenu` kAraNa e ke, strIne prasava vakhate AmaraNAnta duHkha utpanna thAya che, tevA samayamAM je suyANI gabharAI jAya evI, calita mananI ane anubhava vagaranI hAya, teA peAtAnA mananI sthiti sAcavI nahi zakavAthI, te karkaza tathA bhayabharelAM vacaneA kheAlI jAya, tethI bhaNInA mana upara evI kharAba asara thAya ke, jethI tene prANa javA sudhInA sa`bhava AvI jAya. nakha levaDAvavAnuM kAraNa e che ke, garbhasthAnamAM AMgaLI mUkavI paDe athavA hAtha mUkavA paDe ane nakha vadhelA hAya, teA gabhasthAnanA kAI bhAgane athavA garbhanA kumaLA zarIrane nakhanA jakhama lAgI jAya, te nakhanA jakhamane bIjA jakhamA karatAM rujhavavAnuM kAma ghaNuM muzkela thai paDe che. e uparAMta suyANI sivAya trIjI bethI cAra vRddha strIe jee e kAmanI anubhavI hAya, teone hAjara rAkhavAnuM kAraNa e che ke, teo peAtAnA anubhavathI prasUtAne zAMti Ape, te tenI saMbaMdhI heAvAthI, prasUtAne zAMti ane vizvAsa sAthe hiMmata rahe. tenA anubhavathI prasUtAnI prakRtimAM kAMi pheraphAra thatA haiAya te te lakSamAM rAkhI, tenA satvara ilAja kare ane prasUtAnI cenimAM tela cepaDayA pachI tene ubhaDaka besADIne jora karavAnu kahevAmAM Ave, ane te pramANe jora karavAthI khALaka garbhazayyAmAMthI khasI, ceAnindvAramAM Ave, eTale strIne cattA suvaDAvavAnI jarUra paDe che. te arasAmAM duHkha tathA bhayane lIdhe, strInA garbhasthAnanA snAyuA saMkecAvAthI garbha pAche UMce caDI jai, kALajAnI sAthe joDAi javAne saMbhava hAvAthI, eka vRddha strI tenA peTane evI ', For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 zrIAyurveda nibaMdhamALA "" rIte pakaDI rAkhe ke, gabha pAThA upara caDI zake nahi. e kriyAne " kallA devA " evu' laukika nAma ApavAmAM AvyuM che. mIjI strIe prasUtAnA pagane rItasara pakaDI rAkhavA ke jethI garbhanI sAthe AvatI veNunI pIDAne lIdhe utpanna thatI zULane lIdhe, prasUtA peAtAnA pagane pachADI, prasUti thatA khALakane hAni pahoMcADI zake nahi. evI rIte kuzaLatAthI kAya karavAmAM Ave eTale sukharUpa prasanna thAya. je vakhate mULa suyANI, bALakane hAthamAM jhIlI lai te bALakanI sAravAramAM eTale tenuM mAthu' geALa karavAmAM, tenA zarIra para ceAMTelI Arane dUra karavAmAM, bALakanI upara eka ThaMDA pANInA lATo reDavAmAM rokAyalI hAya, teve prasage mAkInI strIe strInA gasthAnane yathAsthita sthitimAM geAThavavAmAM ane strInA peTa upara majabUta pATA bAMdhavAnA kArya - mAM rAkAya che. jo evI rIte kuzaLatAthI kAya karavAmAM na Ave, tA strInA gabha sthAnamAM evA koi jAtanA rAga utpanna thAya, ke jenA upAya maLeja na'i ane te strI jidrugIpayata te duHkha bhAgavatI rahe che. ATaluM varNana karyA pachI, ApaNe bALakI sAravAra kema karavI, e viSayane bAjue rAkhI, prasUtAnI sAravAra kema karavI, e viSayane mATe vivecana karIzu. AALakanA janma thayA pachI tenI Ara athavA melIne nAme oLakhAtI azuci, je bALakanI AsapAsa vITaLAI rahIne bALakane peASavAnuM kAma karatI hatI; jene Ayurve'dAcAryoe ' jarANu' evu" nAma Apela che, te garbhasthApana thatI vakhatathI ganI AsapAsa, strInA zarIrathI alaga rahIne, jema jema gabha vadhatA jAya tema tema te vadhIne strInA maLa-mUtrathI macAvavAstu' kAma kare che. te phUTIne pANIrUpe temAMnuM pravAhI vahI jaIne, gabha sthAnathI chUTI paDIne Ara athavA mailInA nAmathI eLakhA For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 113 ine, enI meLe bahAra paDe che. jo e melInA gheADA bhAga paNa gasthAnamAM rahI jAya tA prasUtAne suvAvaDamAM keDa pArka che, athavA temAMthI ceAnika'Da, makkala athavA cenimA nA dIdha varama ke sAjA ane suvArAgane jvara utpanna thAya che. eTalA mATe melI paDavAnI ghaNI AturatAthI vATa jovAmAM Ave che; ane te melI paDI gayA pachI, prasavanI vedanAthI athavA prasava thatAM ceninA thayelA vikAsathI athavA prasava thatAM ceAnine pahoMcelA jorathI, ceAnimAM kSata, phATa ke seAjo Avye hAya, te maTADavA mATe peTa upara pATo bAMdhyA ke turata cenimAM geALa, mIThuM ane sUkI haLadhara bharI devAmAM Ave che. tethI upara lakhelI pIDAnI zAMti thavA uparAMta melInA kAi paNa bhAga rahI gayA hAya, te A upacArathI gaLIne bahAra nIkaLI jai, caini svaccha thAya che. e pachI jaNanArI strIe peAtAne hitakArI hAya te AhAravihAra karavA, pazrima karavA nahi, maithunanA tyAga karavA, kaudha karavA nahi ane ThaMDA padArthanuM sevana karavuM nahi. je suvAvaDI strIthI AhAravihAramAM bhUla thAya ane tene pariNAme je vyAdhi thAya che, te ghaNe prayatne maTe che athavA maTatAja nathI, eTalA mATe teNe pRthyanuM ja sevana karavuM joie. suvAvaDI strInu' saghaLuM kharAkha leAhI nIkaLI gayA pachI paNa teNe sAvadhAna rahI eka mAsapanta nitya pathya ane ghIvALuM theADu' thADuM jamavu, zeka levA ane telanA abhyaMga karAvave. prasUti pachI dADha mahinA thaI jAya, athavA pharIthI aTakAva Ave, tyAre suvAvaDI kahevAtI maTe, evA dhanva rinA mata che. ekaMdare evu che ke, strIne upadravarahita ane ceAkhkhI thayelI jaNAyA pachI paNa suvAvaDane cAra mAsa vItyA pachI te niyame cheDavA. A uparathI samajAya che ke, strIne prasUtikALa AvyA pahelAM gabha thI pAMcame athavA sAtame mAse, peAtAnA For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 zrIAryuveda nibaMdhamALA pitRgRhe mAkalavAnA ane prasUti thayA pachI pAMcame yA sAtame mahine patigRhe AvavAnA je rivAja paDelA che, te ghaNA vicArapUrNAMka ghaDAyelA ane stutipAtra che. kAraNa ke tethI garbhiNInA ane suvAvaDInA niyame barAbara pALI zakAya che. AjakAla ApaNA dezamAM strIomAM suvArAga, sagrahaNI ane kSayanAM dardI vadhI paDavAthI je maraNanuM pramANa vadhI paDyu che ane ghaNIkharI strIe eka yA bIjI suvAvaDe, yuvAvasthAnA kALa hAvA chatAM akALe mRtyune vaza thaI peAtAnA janmahArI jAya che, tenu' mukhya kAraNu A rUDhi athavA niyamanA bhagaja che. AjakAla vagara keLavAyalI ane areMja galInA nAmathI oLakhAtI prajA karatAM, keLavAyalI ane ucca paktinuM abhimAna dharAvanArI prajAmAM evA eka cAla paDI gayA che ke, patine bahAragAma neAkarI ke vepAra heAvAthI te strIthI lAMkhA samaya sudhI patigRhathI dUra thavAnA niyama pALI zakAtA nathI,tema prasuti karavA mATe tenA pitAne ghera na chUTake mAkalI hoya tyAM paNa cALIsamu' nAhavAnI rUDhinA bhaMga karI, hAlamAM aThThAvIza divase athavA khatrIza divase, sUtikAsnAna karAvI, te pachInA betraNa divasamAMja peAtAnI strIne peAtAnI sagavaDa sAcavavA sAru peAtAnI pAse khelAvI le che; tethI te kAcI suvAvaDI strI vaidakazAstranA ane dharmAMzAstranA kha'dhanane cheADI, tenA pati te dhanane teDI, tenI sAthe samAgamamAM Ave che; ane rasAipANI vagere sAMsArika khaTapaTamAM paDavAthI, tene jINujavara ke jhaDAnA roga lAgu paDI jai, te strI maraNanA mukha tarapha khe'cAtI jAya che; paraMtu te strIne suvAregamAM sapaDAyA pachI, jyAre te pathArIvaza thAya che tyAre te pati tenI sAravAramAM rAkAi, vakhata ane paisAnA bhega ApI, Akhare tene maraNa pAmatI jovAne rAjI thAya che; paNa prasUti thatAM pahelAnA cAra mAsa, For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 115 ane prasUti thayA pachI cha mAsanI dhIraja rAkhI zakatuM nathI, eTalI ja dilagIrInI vAta che. mATe AyurvedAcAryoe baLavAna, buddhimAna ane Arogya tathA aizvaryavAna saMtati utpanna karavA mATe je divasathI garbha sthApana thAya te ga vadhI tene prasava thayA pachI, bALaka dhAvavAnuM baMdha karI anna khAtuM thAya, tyAM sudhI pati patnIne brahmacarya pALavuM e siddhAMta sthApelo che. e siddhAMtane teDIne mohavaza thaIne, jeTalA pramANamAM UlaTe mArge cAlavAmAM Ave, teTalA pramANamAM te adhamI gaNAya ane te adharmane lIdhe thayelA pApanA phaLa tarIke upara kahelA guNathI UlaTA guNa-karma-svabhAvavALI ane alpAyuSI tathA regI saMtati utpanna thAya temAM kAMI paNa Azcarya nathI. have prasUtA strIne traNa divasa athavA pAMca divasa sudhI cattI ne cattI suvADavI ane tene saMbhALapUrvaka sAcavavI. je tema karavAmAM nahi Ave ne kAMIka parizramanuM kAma karavAmAM Ave, te te strInuM garbhasthAna (kAyA) nIcenA bhAgamAM dhasI Ave che, ane je strI vadhAre vAra besI rahe, te garbhasthAna para bojo paDavAthI garbhasthAna pAke che, jene keDa pAkI che ema kahevAmAM Ave che. jo ke te prayanathI sAruM thAya che, paNa tenI kammaramAM thayela dukhAve tenI jiMdagIparyata rahI jAya che, te maTatuM nathI. eTalA mATe strIne cattI suvADI mUkavAnI khAsa jarUra che. e pramANe traNa ke pAMca vAsA vItyA bAda strIne dararoja tela coLI, garama pANIthI snAna karAvavuM; ane tene svaccha kapaDAM tathA svarachabichAnuM ApavuM tenI sAthe halake paNa ghIvALo khorAka Apa; paraMtu cAlatA jamAnAnA rivAja pramANe dUdha athavA cA to bilakula ApavAM ja nahi vartamAnakALamAM strIone bALakanA peTa pUratuM paNa dUdha UtaratuM nathI tenuM kharekharuM kAraNa garbhAvasthAmAM athavA prastAva For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 zrI Ayurveda nibaMdhamALA sthAmAM dUdha ane cA che. je prajAmAM dUdha ane cA ApavAmAM AvatAM nathI, te prajAmAM bALakane dhAvavA uparAMta, dUdhane eTale meTe pAne caDate jovAmAM Ave che ke, eka tarapha bALaka dhAvatuM hoya te bIjI taraphanA stanamAMthI dUdha vahI jatuM dekhAya che. A bAbatane anubhava A jamAnAnI sudhArelI ane phaeNnsI suvAvaDI karatAM; AjathI pacAsa varSa uparanI prasUtA strIne pUchavAthI, te pitAnI hakIkata A vAtane puSTi ApanArI jaNAvaze. prasUtA strIne bIjA vAsAthI savAramAM prathama suvA telA be, ane methI telA bene, eka zera pANI mUkI, ukALI, navaTAMka pANI rahe tyAre kapaDe gALI laI, temAM be rUpiyAbhAra cekhuM madha nAkhI pAvuM; ane te pachI ochAmAM oche pA tela baLa, bhUko karIne gaLAvo. baLane mATe e vahema che ke, baLa maLanArI strI je baLane potAnA dAMtane aDakADe te dAMta paDI jAya che, paNa e vAta taddana khoTI che. hetu e che ke, beLa dAMtamAM bharAI javAthI tenI kaDavAza ane gaMdhathI meTuM ghaNI vakhata sudhI bagaDeluM rahe che, jethI bIje khorAka khAvAmAM aruci utpanna thAya che, eTalA mATe baLane dAMte nahi aDakADatAM gaLI javAnI bhalAmaNa karavAmAM Ave che. bene gaLyA pachI be AnIbhAra hiMgaLo le ane te hiMgaLAnI AsapAsa rU lapeTavuM, te rUne saLagAvI bALI mUkavuM eTale hiMgaLa phUlI jaze. tenI bhUkI karIne phAkI marA. vavI. te pachI havaLAI taiyAra karelI hoya te madhamAM caTADavI. te havaLAI nIce pramANe banAvavIH sUMTha, marI, pIpara, pIparImULa, akkalagare, pAnanI jaDa, taja, lavaMga, jAyaphaLa, jAvaMtrI, elaranI ane tejabaLa ene samabhAge laI, khAMDI, vastragALa cUrNa karI rAkhavuM. keTalAka leke emAM hiMgaLo meLave che ane keTalAka nathI meLavatA. For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 117 upalI havaLAI caTADyA pachI thoDI vAre bhUkha lAge tyAre ghauMnI roTalI, suMvALI, sAtapaDI ke dazamI athavA bhAve te ghauMnA leTane gALamAM banAvele zIro khAvA Apa. jeTalI sAthe gaLapaNa tarIke madha ApavuM. evI rIte pAMca divasa calAvavuM. te pachI suvA-methIne ukALo baMdha karI, bAkInI kiyA kAyama rAkhI, suvA-methInA ukALAne ThekANe dazamULane ukALo Ape. te dazamULa AjakAla kharAM maLatAM nahi hovAthI amArI kalpanA pramANe nIce pramANenI dazamULanI paDI meLavAvavIH dazamULanI paDI-AMkaDAnuM mULa, divelAnuM mULa, araNinuM mULa, kAcakInuM mULa, bhAraMgamULa, pahADamULa, citrAmULa, lIMbachAla sUkI, gaLo, bheMyarIMgaNI paMcAMga, sUMTha, suvA, vAyavaDiMga, eTalAM vasANuM lAvI, svaccha karI, tene ukALe karI, te ukALAnuM cAra telA pANI, eka tele svacha madha nAkhIne pAvuM. je A amArI kavipata paNa anubhavelI paDI upara dhyAna na pahoMce to zAraMgadhara saMhitAmAM lakhelo "devadaryAdi kavAtha" pAve te kavAtha nIce pramANe meLave - - devadAra, vaja, vajakAvaLI, pIpara, sUMTha, kAyaphaLa, motha, kari. yAtuM, kaDu, dhANA, maTI haraDe, gajapIpara, dhamAso, gokharu, haiyarIMgaNI, ativiSa, gaLe, kAkaDAziMga ane zAhajIruM, e sarvane samabhAge ekeka tela laI pANI zera be mUkI, eka aSTamAMza pANI bAkI rahe, tyAre eka tele cekhuM madha nAkhIne pAvuM. eTale prathama ukALo pAve, pachI beLa gaLAva, pachI hiMgaLa gaLAva, pachI havaLAI caTADavI; ane te pachI sUMTha tela 1, kepa tolo 1, geLa tela 1 ane ghI tele 1, ekaThuM karI cALIne eka TaMke khavaDAvavuM. ATale vidhi savAramAM karyA pachI rAtre vALu karyA bAda prathama havaLAI caTADavI, pachI hiMgaLA gaLA For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 zrIAyurveda nibaMdhamALA va; pachI ukALo pAve ane je eTaluM karavA chatAM vAyunuM jora vadhAre jaNAya, te pAkAM pAna (cevalI) naMga 5, Adu telA 2, kudIne telA. 4, ene vATIne rasa kADhI temAM madha tela 1 nAkhI, jarA garama karI pAvuM jethI khATA oDakAra, peTanuM caDavuM, peTanI akaLAmaNa vagere maTI jaI, rAka sArI rIte pace che. upara prasUti samayamAM je goLa, mIThuM haLadara (nimAM) levAnuM kahyuM che, te traNa divasa lIdhA pachI baMdha karI devuM ane te pachI vAyavaDiMga, vAkuMbhA suvA, methI, AMbAhaLadara, sAjI ane ledhara, khAMDI bhUko karI temAM thoDuM madha meLavI tenI piTalI karI, yonimAM vAparavA ApavI. e pramANe 10 vAsA eTale bALAbaLiyA pUjatAM sudhI, athavA daza uThaNa snAna karatAM sudhI, upara jaNAvela krama cAlu rAkha. e krama cAlu hoya chatAM kaI prasUtAne pANInI atyaMta tRSA lAge, te tene senAne varakha naMga eka madhamAM caTADe, e caTADavAthI tarasa mane meMmAM amI Avaze. je prasUti thayA pachI zarIre kaLatara thatI hoya, paganI jAMghanI ane peDhAMnI naso kheMcAtI hoya, te zarIra upara dArU coLAva ane te pachI tela cALIne ranAna karAvavuM. paraMtu snAna karyA pachI paNa dArU caLavAnI harakata nathI. keTalAka lekamAM prasava thAya ke turata garbhasthAnamAM dArU reDavAne cAla che, keTalAka le kemAM phaTakaDInA kakaDA levaDAvavAne cAla che ane keTalAkamAM AkhI suvAvaDamAM kaI paNa padArtha levaDAvavAne bilakula cAla nathI; paraMtu amArA vicAra pramANe e traNe rIta sArI nathI. kAraNa ke dArU reDavAthI tenAM Akehela (nazA) vALAM ta magaje caDI javAthI ghaNI vAra hisTIriyA jevA bhayaMkara rogane upadrava thAya che, tema phaTakaDI ApavAthI nasa kheMcAI, vakhate nizULa ke maphalarega thavAne saMbhava che ane kaMI paNa padArtha nahi levaDAva For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra vAthI ghaNI vAra prasUtine doSa bAkI rahI jAya che, tethI pradara (likeriyA) thavAne saMbhava che. pradaranA dadI vartamAnakALamAM kaI paNa prakAranI davA nahi vAparanArI kemomAM tathA ApaNAmAM sudharelI Dhabe suvAvaDanI sAravAra thayelI prasUtAmAM seMkaDe 90 TakA dekhAya che. e bAra vAsA daramiyAna mAtra ghauM, ghI ane madha khAvAnuM lakhavAmAM AvyuM che, paraMtu maTha, maga, e be kaThoLa ane pANI nAkhyA vagaranuM sUraNanuM zAka, tela, marI ane garama masAlA sAthe khAya te harakata nathI. AjakAlanA sarva leke suvAvaDIne jhAmeluM pANI pAya che, paraMtu te eka phArasa jevuM che. kAraNa ke eka iMTane kakaDo lAlacoLa tapAvI athavA eka lekhaMDane kakaDe lAlacoLa tapAvI te upara pAMcasAta dANA laviMganA mUkI te garama kakaDA pANImAM chamakAre che ane te pANI prasUtAne pIvA Ape che. paraMtu prasUtAne prathama daza vAsAmAM aAvazeSa athavA dvipAdazeSa pANI banAvIne pIvA mATe ApyuM hoya, te ghaNA prakAranA vyAdhine nAza kare che ane pachI bAra vAsA bAda tripAdazeSa eTale UkaLatAM traNa bhAganuM pANI bAkI rahe, te pANIne gALIne ThaMDuM paDayA pachI cALIsa vAsA lagI pAvAmAM Ave te ghaNuM uttama che. kAraNa ke eka bhAga baLeluM pANI pittanI zAMti kare che, be bhAga baLeluM pANI kaphanI zAMti kare che ane ATha bhAga baLeluM pANI vAyunI zAMti kare che. eTalA mATe kAmelA karatAM ukALeluM pANI vadhAre phAyadAkAraka che. prasUtA strIne jhAmeluM ke ukALeluM pANI pAtAM eTalI sAvadhAnI rAkhavAnI che ke, divasa UgyA pachI taiyAra kareluM pANI, divasa AthamyA pachI pAvuM nahi; ane divasa AthamyA pachI taiyAra kareluM pANI divasa UgyA pachI pAvuM nahi. kAraNa ke eTale kALa vItyA pachI te pANI durjara athavA bhAre thaI jAya che. keTalAka lokomAM e rivAja che ke, For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 zrIyurveda niSadhamALA prasUtA strIne daza vAsAmAM tamAma jAtanA khArAka, pharijayAta Ave che; ane teo ema samaje che ke, daza vAsAmAM je jAtanA khArAka khAdhelA DeAya te te suvAvaDI strI suvAvaDamAMthI UThA bAda, jyAre jyAre te te khArAka khAya tyAre tenA dUdhamAM magAMDa nahi thatAM te khArAka bALakane naDI nathI. eTalA mATe tamAma jAtanA khorAka ApavAnA cAla che; paraMtu e rivAja ghaNA bhUlabharele ane bhaya'kara nukasAnakartA che. kAraNa ke lAvasI zIrA, lADu, dUdhapAka, dheAyelA ghauMnI purI, veDhamI, mAlapUDA ane badhI jAtanAM pakavAne guru kahevAya che, tathA bhajiyAM,pAtarAM, mUThiyAM DhokaLAM, DhokaLI, pUDA, khANamI, ghege (vesaNu)vagere khAraka vidAhI kahevAya che ane te guru ane vidAhI, bhegA maLavAthI athavA eka pachI eka khAvAthI prasUtAnA peTamAM AdhamAna (peTa caDavuM), vAyu, ajINu ne utpanna karI tene tAva lAve che. paraMtu eTalethI aTake te tA ThIka, paNa jo ethI vadhIne dagdhAjI, viSamAjINuM, AmajI, vidagdhAjI ke bhammAjInA roganA upadrava thAya, te te strIne prasUtAvasthAmAM sa'grahaNI, ceAnizULa, gulma, tAva ane sannipAta tathA zvAsanA roga lAgu paDe che. eTalA mATe prasUtA strIne pace eTaleA puSTikAraka, jemAM vidAhI ke gurvAnnanA samAveza na thaye hAya tevA halakA khArAka ApavA; paNa halAkAmAM gaNAtuM dUdha tA ApavuMja nahi. dUdha ApavAthI prasUtAnA maLa bagaDe che ane tenA pAka khATe heAvAthI peTamAM eka jAtanA kRmi utpanna thAya che, tethI te strIne saMgrahaNI ke sAjA utpanna thavAnA bhaya rahe che. athavA eTaluM te nakakI che ke, je strI suvAvaDamAM dUdha khAtI nathI paraMtu upara lakhyA mujakha ghInuM sevana kare che, tenA karatAM dUdha khAnArI strIne pratyakSamAM koi roga kadAca nahiM dekhAya; te paNa suvAvaDamAMthI UThavyA pachI tenA mukha upara ejasanA caLakATa For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 121 dekhAtuM nathI, paNa cahere lolaTe phikako mAluma paDe che. eTalA mATe ApaNuM paraMparAnA rivAjamAM anubhavI ane gharaDAM mANaso suvAvaDI strIne dUdha ApavAne sakhata pratibaMdha kare che, ane je te ApavAnI bhalAmaNa karIe te babaDe che. e pramANenI vidhie vicAratAM daza uThaNa snAna athavA bALAbaLiyAnuM pUjana karatAM sudhI upara pramANenA upacAra cAlu rAkhavA ane te pachI jarUra jaNAya te devadarbhodi kavAtha cAlu rAkhave; paNa je peTamAM zaLa, maLane avarodha, piTanuM bhArepaNuM, tAva, UlaTI mAthAnI cakarI ane meTuM besvAda na hoya to pachI kavAthanI jarUra nathI, paraMtu bALa, hiMgaLa ane havaLAI jArI rAkhI, te pachI tejAnAnI rAbaDI zarU karavI. tenI vigata nIce pramANe che - - sUMTha, marI, pIpara, akkalakara, taja, laviMga, elacI, jAya. phaLa, jAvaMtrI, badAma, pistAM, cAreLI, lAla drAkSa, chINeluM sUkuM kaparuM, khasakhasa, asALi ane nAgakezara-e sarva vasANAM samabhAge laI, temAMnAM kaThaNa vasANAM vATI vastragALa karavAM; magaja tathA drAkSane jhINAM chaMdavAM, sUkA koparAne chINavuM ane khasakhasa tathA asALiye AkhAM nAkhI sarvane ekatra karI bharI rAkhavuM. pachI temAM ekathI be telA sudhI bhUke laI, teTalAja ghImAM tene jarA sAMtaLI, temAM be tolA goLanuM pA zera pANI karI, sAMtabelA masAlAmAM reDI be UbharA AvavA devA ane te rAbaDI bahu garama paNa nahi ane bahu ThaMDI nahi, evI madhyamasaranI pAvI. te pAyA pachI AgaLa batAvavAmAM AvyuM che te pramANe sUTha, gaLa ane ghIvALI gaLI khavaDAvavI. te pachI bhUkha lAge te zIre roTalI, suMvALI sAta paDI ke dazamI ane tela, maracAM, hiMga, garamamasAlAvALuM sUraNa, dUdhInuM, kArelAMnuM, paravaLanuM, ghileDAMnuM, vagara leTa nAkhelI sekaTAnI siMganuM zAka; ane maga, maTha, caNA For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 zrIyurveda nikha dhamALA nI dALa eTalu kaThoLa khAvu. kaThoLa zAka tarIke khAvAnI rajA apAyelI che, paNa tethI samajavAtu nathI ke caNAnI dALanAM khamazuDhokaLAM, caNAnA loTanI khAsI, maga, maTha, caNA ghauMne bharaDIne tenu khanAveluM 'geluM ane kapUriyAM tathA mUThiyAM, DhokaLAM ke DhokaLI khAvAnI rajA maLI che; paraMtu evA vidAhI kheArAkane khAvAnI khAsa manA karavAmAM AvI che. e pramANe paccIsa vAsA lagI A kriyA cAlu rAkhavI. te pachI cALIsamu' nAhatAM lagInA vAsAmAM jo jarUra jaNAya ane prasUtAthI na rahI zakAya te eka vAra thADA bhAta, meALI dALa athavA meALA dahI'nI Adu ane kudIne nAkhIne kaDhI ApavI, temAM viveka e karavAnA che, ke jo prasUtAne badhakAza hAya, te bhAta sAthe dALa ApavI ane jo badhakAza na hoya tA kaDhI ApavI. paraMtu jo anI zake ane rahI zakAya te cALIsamu nAhatAM sudhI tene bhAta, kaDhI ke narama dALa ApavI nahi. have bAra vAsA pachI, prasUtAne gabhasthAna sudhAravAne suratanA gAMdhIene tyAM nichALavAnA kaTakA athavA bhRka ane khadhArAnAM mULiyAM maLe che; te khArathI vIsa vAsA sudhI nihALavAnA bhUkA lai temAM jarA madha mUkI te peATalI telamAM oLI levaDAvavI ane te pachInA daza divasa badhArAmAM mUThiyAMne rU vI'TALI levaDAvavAM. eka mAsa pachI koi paNa jAtanI davA cenimAM levAnI jarUra nathI; paNa jo nichALavA tathA khadhArAnAM mUThiyAM na maLe teve ThekANe daza uDaNa nAhyA pachI, vIza vAsA sudhI vAyaDaMga tAlA 4, vAkuMbhA tAlA 4, AMbAhaLadara teAlA ra, ene khAMDI, khArIka karI tenA cUrNamAM madha meLavI tenI peATalI levaDAvavI. athavA dhI teAlAra,madha teAlA ra nA pAyeA karI temAM vAyaviDaMgavALeA bhUkA samAya eTale nAkhI, rUnA pUmaDAmAM lapeTI tenI ardhA rUpiyAbhAranI gALI karavI ane jo cAnimA ardhAbhAra For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ga5 DIgAravAra prasava ane prasUtAnI sAravAre 123 nI goLI laI zake eTale pahoLe na rahyo hoya te gaLI nAnI karavI ane te pachI te levaDAvavI. vIza vAsA pachI cALIzamuM nAhatAM sudhI baMdhArAne mATe ledhara, phaTakaDI, mAyuM, vAyavaDiMga, vAkuMbhA, AMbAhaLadara, kasale ane kALIjIrIne khAMDI, vastragALa karI veMgaNanA pAtarAMnA rasamAM gaLI vALI, chAMye sUkavI, tenI cara jevaDI goLI levaDAvavI eTale nisaMkecana thaze. athavA ajame te 1, ledhara tele 1, vAvaDiMga tele 1, vAMkubhA telo 1, mAyuM tela 1, bhAMgatelA2, ane rAtI kareNanAM sUkavelAM phUla telA 2 ene vATIne zilArasamAM tenI caNIbora jevaDI baLI vALavI ane te goLI levaDAvavAthI prasUtAvasthAmAM athavA prasUtA na hoya evI avasthAmAM nibhraMza thayo hoya, nizULa thayuM hoya, nimArgane dIrdha varama thayo hoya, nimAMthI dudhabharyo strAva thato hoya, te tene A goLIo levaDAvavAthI phAyado thaze. je AhAravihArano niyama nahi sacavAvAthI athavA bhAra UMcakavAthI, eni dhasI AvI hoya te, araDUsAnAM pAtarAM, araNinAM pAtarAM, cevalI pAna ane nageDanAM pAtarAM sarakhe bhAge lIlAM ne lIlA laIne eka vAsaNamAM bharI, te vAsaNa para DhAMkaNuM DhAMkI, nIce tApa karIne, te pAtarAne bALI rAkheDI karavI. e rAkheDImAM DuiM madha meLavI tenI piTalI levaDAvavAthI nine saMkeca thAya che. dhaselI indriya pitAne sthAne jAya che ane penisAva baMdha thAya che. e pramANe sAmAnya suvAvaDane vidhi lakhavAmAM Avye. havethI suvAvaDamAM thatA upadravanI zAMti ane prasUtAnA zarIranuM rakSaNa kema karavuM, e viSe ApaNe vicArIe. kadAca ke prasUtAnA mukhamAM atyaMta garamI hoya ane tIkhI vastu khAI zakatI na hoya, te tene havaLAI ApavI baMdha karI, be rastIne Asare kAca hiMgaLaka ane eka senAne For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir varakha , pachI te cALI : 124 zrI Ayurveda nibaMdhamALA varakha prasUti thayA pachI dasa vAsA sudhI madhamAM caTADe. daza vAsA pachI tejAnAnI rAbaDI, garamIne lIdhe na pI zake che, tene badAma, pistA, cAroLI, elacI, akhareDa, cIlagAjhA, kAkaDI, cIbhaDI, taDabUca ane dUdhIne magaja tela tela laI, temAM sapheda marI tele eka nAkhI, pANImAM gaLa agara sAkara sAthe rAbaDI banAvIne pAvI. sAkarane badale gALa vApare e ati uttama che; kAraNa ke goLanA pANIthI magajanI garamI ane pezAbanI garamI, tenA iMdriya julAbanA guNane lIdhe jovAI jAya che, temaja hRdaya, koTho ane bastinI zuddhi thAya che. sAkara ghaNuM svAdavALI tathA rUpALI che, paNa A guNa dharAvatI nathI. ghaNuM prasUtAne suvAvaDamAM pAchalI araja (abhAve) paDe che. te arajane lIdhe tenAthI kazuM khavAtuM nathI. tevA vakhatamAM khATAM lIbune cIrI, tene mATInA vAsaNamAM mUkI, nIce tApa karI, bALIne keyalA karavA. te kayalAnI rAkhaDI vAla be ane elacI naMga cArane cheDA sAthe vATI, tene pANImAM meLavI te pANI divasamAM traNa vAra pAvuM, jethI abhAva maTI jaze ane anna upara ruci thaze. keTalIka prasUtAne abhAva paDatuM nathI paraMtu khAdhA pachI turata UlaTI thAya che ane te UlaTIthI tenA garbhasthAnanI vyavasthA bagaDe che. tevA vakhatamAM kapUrakAcalI bArIka vATI pANImAM meLavI tenI vaTANA jevaDI goLIo banAvavI ane te chardiripunI goLI kalAka kalAka athavA babbe kalAke pANI sAthe gaLAvavI, jethI UlaTI baMdha thaI jaze. A geLIthI nAnAM bALakane ke meTAM mANasane koI paNa prakAranI UlaTI thatI hoya te te UlaTI baMdha thaI jAya che e anubhava che. kaI paNa prasUtAne prasUtAvasthAmAM tAva lAgu paDI jAya te tene mATe ativiSanI kaLInuM cUrNa vAla eka madhamAM caTADavuM. For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 prasava ane prasUtAnI sAravAre athavA vAyavaDiMga, iMdrajava, ativiSa, annIsu; kAcakAnI mIja ane kamaNI ajame-ene vATIne vastragALa karIne, tenI madhamAM vaTANA jevaDI geLI karIne divasamAM traNavAra baLabe athavA traNa traNa goLI pANI sAthe gaLAvavI. je tene khAMsI lAgu paDI gaI hoya te, erasAra, laviMga, zekeluM jIru, jeThImadhanuM mULa, ajame ane siMdhavakSAranuM bArIka cUrNa karI madhamAM caTADavuM athavA te cUrNane pAnamAM mUkI tenI bIDI meMmAM rAkhI tene rasa gaLAva. je prasUtAvasthAmAM jhADA vizeSa thatA hoya to ativiSa, jAyaphaLa, jAvaMtrI, vAyavaDiMga, ajisa, kaDAchAla ane carasa samabhAge laI tenuM cUrNa karI, te cUrNamAMthI 1 tela cUrNa laI, tene pANImAM vATI cAra telA pANI karI, temAM ghaDAnI pAtaLI ThIMkarI agnimAM lAlacoLa tapAvI, pelA pANImAM chamakArIne divasamAM traNavAra pAvuM eTale jhADA baMdha thaze. evI ja rIte prasU tAne maraDo thayo hoya eTale peTamAM duHkhIne Ama, jaLasa, tathA lehIvALo zeDe thoDe jhADo thato hoya te, maraDAnI goLI hImajIharaDe telA 8, AmaLAM telA da, variyALItelA 2, kaDachAla talA 2, ativiSatelA 2, pIparImULa telA ra, ajamedatalA 2, kAkaDAsiMga tolA 2, iMdrajava telA 2, vALa telA 2,citrAmULa tolA 2 ane sUMTha telA 2, e sarvane laIne khADI vastragALa karI, tene dive. lanA mULanA ukALAmAM vATI caNA jevaDI goLIo vALavI, temAthI babbe goLI divasamAM traNavAra je lehI paDatuM hoya to sukhaDanA pANI sAthe ane je lehI na paDatuM hoya ane ekale maraDo hoya te phakta pANI sAthe ApavAthI Ama jaLasa ane lehIvALA jhADA baMdha thAya che. e gaLI suvAvaDa na hoya te paNa strI-puruSa ane bALakone ApI zakAya che. ghaNI vakhata suvAvaDamAM uSNavAyu eTale UnavA baLe che ane babe TIpAM pesAba UtarI, peDhAmAM phATa For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA , - - .. thAya che. te vakhate sukhaDa ghasIne tenA pANImAM jarAka sAkara nAkhIne pAvAthI athavA aDAyAnI rAkheDI telA bene Azare pANI zera mAM rAtre palALI mUkI, te pANI savAre kapaDAthI gALIne pAvAthI UnavA maTe che. ghaNI vAra suvAvaDI strIne nikaDu eTale ceninA heTha upara ane bAjumAM puSkaLa khUjalI thAya che. tevA vakhatamAM te khUjalI upara tela copaDavuM athavA aDAyAMnI rAkhaDI ghasavAthI te maTe che. keTalIka strIone garbhAvasthAmAM zarIre sejA Ave che ane te sajA ghaNI vAra bALakane prasava thayA pachI enI meLe UtarI jAya che, paraMtu ghaNIvAra evuM bane che ke, e sejA bALakanA jamyA pachI paNa UtaratA nathI ane suvAvaDI strInI ghaNI bhayaMkara avasthA thaI paDe che. te vakhate sajAnI cikitsAmAM mUtra ane lehabhasma athavA "punaranavAdi kavAtha" e roga para akasIra gaNAya che. paraMtu prasUtAvasthAmAM e upacAra sagavaDabharyo ane phatehamaMda nIDarato nathI. paraMtu evI avasthAmAM je "paMcAmRta parpaTI" nAM ardhA ardhA vAlanA traNa paDIkAM madha sAthe ApIne tene ghI khAvAnuM baMdha karAvIne e papeTI cAlu rAkhI hoya te jhADAUlaTIne kAMI paNa upadrava nahi thatAM, sajA enI meLe UtarI jAya che evo amAro khAsa anubhava che. paMcAmRta parpaTI banAvavAnI rIta evI che ke, pAre te, 2, gaMdhaka tA. 2, tAmrabhasma te. 1, lehabhasma te. 1, abrakabhasma to. 1, e sarvane vATI kAjaLI karI lekhaMDanI kaDhAImAM ghI copaDI temAM te kAjaLI nAkhI, dhIme tApe e saghaLuM pigaLAvavuM. e pIgaLIne dravarUpa thAya eTale gAyanA chANa upara keLanuM pAtaruM pAtharI te upara kaDhAImAMne dravarUpa padArtha nAkhI pAtharI deze ane tarata te upara bIju keLanuM pAtaruM DhAMkIne te pAtarA upara bIjuM gAyanuM chANa DhAMkavuM, ane te ThaMDuM paDayA pachI, keLanA pAtarAnI vacamAMthI papeTI For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 127 rasane kADhI lai, tene kharalamAM ghaNA jhINA vATI zIzImAM bharI levA. A 55 TIrasathI seAjA, tAva, sa'grahaNI, atisAra prasUtAnI khAMsI ane amUMjhaNa maTI jAya che ane zakti paNa Ave che. prasUtA strIne ghaNI vAra tAva AvyA pachI AhAravihAranI khAmIne lIdhe te tAva viSamajvaranA rUpamAM pheravAi jAya che; eTale tAva ghaNA Ave che, paNa hAthapaga ThaM'DA rahe che, te tAvanA upacAra karatAM bhUla thAya athavA krupanu sevana karavAmAM Ave, te temAMthI jINu javara athavA khAMsI sAthenA jINu javara thaIne kSayanA rUpamAM pheravAi jAya che; ane te tAva, prasUtijvaranA nAmathI oLakhAya che. tevI avasthAmAM je ekalA jINu javara hAya tA, laghuvasaMtamAlita, madha-pIparanA anupAna sAthe ApavI; paNa jo khAMsI sAthenA jvara hAya ke jemAM kSaya thavAnA sa'bhava che, tevA tAvamAM suvarNa vasaMtamAlata ghaNuM sAruM kAma kare che. laghutrasa tamAlati banAvavAnI rItaH-khApariyAnI khApa tAlA ATha, kALAM marI tAlA cAra, hiMgaLAka tAlA 2 ene khUba jhINAM vATIne temAM traNa tAlA mAkhaNa nAkhIne kharala karavuM; e kharala thai rahyA pachI temAM khATA lIMbunA rasa jyAM sudhI mAkhaNanI cIkAza dUra thaI jAya tyAM sudhI nAkhatA javuM' ane ghUMTatA javuM. jyAre saMpUrNa mAkhaNa marI jAya, tyAre tenI ardhA ardhA vAlanI geALIe banAvI, temAMthI khabbe geALI, divasamAM traNa vAra madha-pIpara sAthe ApavI. athavA ekalA madha sAthe ApavI; athavA phakta pANI sAthe ApavAthI paNa strI ane puruSanA jIrNajvarane mATADe che, suvaNuvasatamAlita banAvavI hAya teA. senAnA varakha tAlA eka vagara vIdhelAM jhINAM meAtI tAlA ra, hiM'gaLeAka tAlA 4, kALAM marI tAlA 8 ane khApariyAnI khApa telA 16 lai, jhINAM vATI laghuvasaMtamAlatinI, rIta pramANe, mAkhaNu tathA lIbunA rasamAM For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 zrIAyurveda nima...dhamALA ghUMTI eka vAlanI cAra geALI thAya evaDI gALI banAvI, ekeka geALI divasamAM traNa vAra, laghuvasaMtamAlatinA anupAna pramANeja ApavAthI, khAMsI sAthenA tAva maTI jai, kSayaroga thavAnA saMbhavavALA tAva athavA pahelI avasthA athavA bIjI avasthA lagInA kSayane AkhAda maTADe che. ghaNI vAra Avu' mane che ke, prasUtAnA jhADA kamaja thaI jAya che ane tevI avasthAmAM julAba ApavA e salAmatI bharelA gaNAtA nathI, eTalA mATe sUTha zera ba, jIru'tAlA eka, khAMDIne, eune meLavIne tene divelanuM meNu devu'. te pachI te meNuvALA bhUkAne divelAnAM pAtarAMnA rasamAM meLavI gALA vALavA. te geALAnI upara divelAnAM pAtarAM lapeTIne tenA upara kapaDuM lapeTI, tenA upara mATIne lepa karavA eTale kapaDemaTTI karavuM. pachI te gALAne thADAM aDAyAMnI AMcamAM zekI kADhavA athavA vaidakanI rIti pramANe kahIe te tene 'kukuTapuTa' ApavA. pachI te geALAne kADhIne mATI tathA pAtarAM dUra karI temAM rahelA sUMThanA cUrNane tAle na athavA nA tAle pANI sAthe skADaye| hAya tA, jhADA sApha Utare che. jo suvAvaDI strIne kAi kAraNathI lohI baMdha na thAya athavA pAchaLathI, lAhIvA thaI jAya ( jene raktapradara kahevAmAM Ave che,) te thAya te jUnA cAmaDAne khALIne rAkheADI karI tene madhamAM caTADavI ane te rAkhADInI madhamAM gALI vALIne levaDAvavI, jethI raktapradara maTI jAya che. jo zvetapradara hAya ane peDhunI naso phUlI gaI hAya, peTa mATu' thaI gayuM hAya, tA phudInAnI paNI na`ga cAra, sAkara tAlA eka e enA eka zera pANImAM ukALA karI, cAra teAlA rahe tyAre kapaDAthI gALI, vAMsakapUra teAlA e lAvI, ghaNuM jhINuM vATI, temAMthI beAnIbhAranuM eka paDIkuM' karI, jIbha upara mUkI, uparathI sAkara-phudInAvALA upalA ukALA pAA ane e For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prasava ane prasUtAnI sAravAra 129 pramANe rAtre paNa pA, peTane kulA ane vetapradara baMdha thAya che tathA semaroga(nidvAramAMthI strIne khabara paDyA vinA 01 zerathI be zera sudhI pANe vahI jAya che)ne paNa maTADe che. suvAvaDI strInI suvAvaDa gayA pachI kamaLamukhamAM vAyune vikAra rahI javAthI, jema sArA mANasane gudAdvArathI AdhevAyu avAja karIne athavA avAja karyA vinA bahAra nIkaLe che, te pramANe strIne UThatAM, besatAM, cAlatAM pharatAM ane khAsa karIne suratasamAgama vakhate avAja thaI vAyu nIkaLe che, jethI strIone mahA lajajA utpanna thAya che. tevA rogamAM strIne pauSTika khorAka Apa ane jAvaMtrI telA be, nageDanAM lIlAM pAtarAM tela eka, vATIne bAra telA talanA telamAM ukALatAM te pAtarAM baLI jAya tyAre te telane kapaDAthI gALI zIzImAM bharI rAkhavuM. temAM pUmaDuM bebI nimAM levaDAvavAthI canidvArane avAja karatA vAyu baMdha thAya che. prasUtA strI cALIsa divasamAM ochAmAM oche daza telA bALa gaLe te tenI kammaramAM dukhAvo rahetuM nathI. te pramANe cALIsa divasamAM ochAmAM ochI savAzera sUMTha khAya te tene jaTharAgni maMda paDatuM nathI, eTaluM ja nahi paNa tenuM dhAvaNa eTaluM zuddha thAya che ke, tenuM bALaka nIrogI ane baLavAna thAya che. prasUtA strI cALIsa divasamAM ochAmAM ochA pAMca talA hiMgaDo gaLe, te tenA peTamAM pavanane ane maLAzayamAM maLane avarodha thata nathI, tethI tene ajIrNa thaI, peTanA vyAdhi thatA nathI. prasUtA strI cALIsa divasa sudhI vAyaDAM zAka, bhAta, kaDhI, narama dALa ane upara kahelAM vidAhI tathA gurvAnnanuM sevana na kare te te cALIsa divasa pachI sUtikAsnAnathI mukta thaI bahAra Ave, tyAre tene cahere lehI bharele, sazakta ne tejasvI dekhAya che. e pramANe TUMkamAM ane amArA anubhava pramANe suvAvaDane viSaya pUro karatAM A. 5 For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 zrI Ayurveda nibaMdhamALA -- - - - - - - -- = ", ~~ ---- -- -- -- - jaNAvavuM joIe ke, A pramANenI vidhisahita suvAvaDa karanAranI sAravAramAM je prasUtA AvelI hoya te bhAgye ja kaI bhayaMkara reganA paMjAmAM sapaDAya che. paraMtu dareka bAbatamAM deza kALa, vaya, vahina ane agnibaLane vicAra karI, pitAnI prakRtine anukULa AhAravihAra tathA AcAravicAra pALave e jarUranuM che, paNa ATaluM te nakakI che ke, je prasUtA ane ThekANe kaThoLa, zAka ane vidAhI padArtho potAnI jIbhanA savAdane lIdhe, pitAne keThe pUrI sudhAne zAMta kare che ane prasUtA thayA pachI, suvAvaDamAMthI paravArI jema bane tema jaladI gRhakAryamAM praveza karI, puruSanA samAgamamAM jeTalI jaladI Ave che teTalI rogagrasta thaI, maraNane AmaMtraNa karI, saMsArasukhathI vaMcita thaI, duniyAne tyAga karI, pitAnI utAvaLane lIdhe thayelA pApane nyAya cukAvavA, paramakRpALu paramAtmAnI samIpa jaI pahoMce che. eTalA mATe duniyAmAM rahI, taMdurastIthI ane AnaMdathI saMsArane lahAve levA IcchanArAM strIpuruSee amArI A chelI zikhAmaNane mudrAlekha gaNI, te pramANe vartavuM eja kharA manuSyanuM kartavya che. 10-bALakanI sArakAra ane tenA rogonI cikitsA kudaratane niyama ane dharmazAstrane siddhAMta ApaNane zIkhave che ke, pUrvajanmanA kRtakarmathI baddha thaIne Ama vAsanAliMgarUpa sUkSma zarIra sAthe no janma dhAraNa kare che ane te jyArathI garbharUpe mAtAnA garbhamAM Ave che, tyArathI kharekharuM jotAM tene bALaka nAma ApI zakAya che. garbhamAM rahelA bALakanI sAravAra kema karavI, te viSaya parokSa rIte kaMIka kahevA che; Aje have For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA raMgenI cikitsA 131 - - - - - - - te pratyakSa rIte kahevAne samaya AvI lAge che. jyAM sudhI AryA vatamAM AyurvedAcAryo ane vaidika dharmAcAryonA bAdhelA prabaMdha pramANe vartavAmAM AvatuM hatuM, tyAM sudhInA mithyA AhAra ane mithyA vihArathI thatA upadrathI garbhiNI strIne, garbhasthita bALakane ane prasava thayA pachInA bALakane je rogo thatA hatA, tenI cikitsA AyurvedAcAryo lakhI gayA che, paraMtu jyArathI vaidakazAstra ane dharmazAstranAM bAMdhelAM baMdhana toDIne, varNAzramadharma tyajIne, manuSya svarachedAcArI thayA ane te svacchedane lIdhe bALakanA zarIramAM vikiyA thaI, bALaka jamyA pachI te vikiyAne lIdhe regI banI, je roganAM svarUpa pragaTa dekhADe che tenuM varNana karavAnuM te pachInA vidvAnane mAthe AvI paDayuM che. paraMtu te bAbatamAM AyurvedanA upAsake vadhAre zodhakhoLa karI tenI cikitsA ane kAraNane nirNaya karavAne, keTalAMka cekasa kAraNone lIdhe pAchaLa paDelA che. mATe ApaNe te saMbaMdhI kAMIka tarkathI, kAMIka anubhavathI ane kAMIka AyurvedanA AdhArathI, bALakanA rege ane tenI sAravAra karavAnA vicAra, prajA saMmukha rajU karavA joIe, evA vicArathI A nibaMdha lakhavA derAIe chIe. ame mAnIe chIe ke te aprAsaMgika gaNAze nahi. "mAtApitAnI kuceSTAthI garbha para thatI asara" nA nibaMdhamAM ApaNe ghaNuM joI gayA chIe; paraMtu bALaka para jenI pratyakSa asara thAya, evA dAkhalA saMpUrNa rIte ApI zakyA nathI. ApaNuM zAstrakAroe "puMsavana saMskAra karyA pachI strIne amR. hiNI gaNI, tenA pitAne tyAM vidAya karavAne je prabaMdha racele, te prabaMdhane teDIne ApaNe pazuvRtti dhAraNa karI, garbhavALI strInI sAthe prasavanA pUrA mAsa thatAM sudhI, saMsArasukha bhegavavAnuM cAlu rAkhIe chIe. paNa ApaNane vArevAre parokSa rIte gharanI For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13 zrIAyurveda nibaMdhamALA ke bahAranI, ApaNI prajAnA hitaciMtaka DozIo, ApaNuM gRhiNIne sUcanA ApatI rahe che ke, "je tuM tArA patinI sabata jeTalI vadhAre karaze teTaluM tArA bALakanuM tALavuM picu thaI jaze." vidyAthI rahita paNa anubhavI DozIe, eTaluMja kahIne aTake che, paraMtu ApaNe UMDA UtarI vicAra karIe chIe, te ApaNAM dharmazAstro ane pazcimanA vidvAnoe tene sudhArIne pragaTa karelAM mastiSkazAstra" A bAbatathI thatI hAnine khyAla pUrepUre Ape che. mAnavazAstramAM mAthAnI vidyAnuM saMpUrNa varNana karavAmAM AvyuM che ane AkhA mAthAmAM magajamAM rahelI judI judI 43 mAMsapezIo, judA judA guNa dharAve che, je guNavaDe manuSya sAMsArika ane pAralaukika arthane sAdhe che temAM spaSTa rIte jaNAvavAmAM AvyuM che ke, ApaNAM zAstromAM dazamuM dvAra jene brahmaraMdhra kahevAmAM Ave che ane jyAM caMdanapuSpa caDhAvavAmAM Ave che, te sthaLane tALavuM kahe che. te sthaLa athavA tenI AsapAsanA mAthAnI zikhAnI hada sudhInA UpaselA magajamAM, manuSyane upakAra karanArA ane jagatane uddhAra karanArA vicAronAM sthAna AvelAM che. eTale dayA, kSamA, titikSA, paropakAra, vidyA, yAdadAsta, udAratA, samatA, paragajupaNuM, zIla, zAMti ane paraduHkhabhaMjanapaNanI mAMsapezIo goThavAyelI che; ane kAnanI AsapAsa AMkhanA cheDA sudhI, enAthI UlaTI eTale hiMsA, cerI, vyabhicAra, ekalapeTApaNuM, IrSA,mitradroha, rAjadroha kRtaghI paNuM vagere jene ApaNe duguNamAM gaNIe chIe tenI pezIo goThavAyelI che, te AjakAlanA pazcimanA melajI (mastiSkazAstra) jANanArA mANasanuM mAthuM tapAsIne temAM kyA kyA guNe che tenuM varNana karI batAve che, ane te varNana karanAra jeTale UMDe Utarele anubhavI hoya, teTaluM tenuM kathana satya paDe che. For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA reganI cikitsA 133 have vicAra kara joIe ke je bALakane prasava thayA pachI tenuM tALavuM pocuM paDI jAya che, jene ApaNe "gaLuM paDyuM che" athavA tALavuM paDyuM che ema kahIe chIe, tenA upAya tarIke, te bALaka je jamIna para pezAba kare te pezAbavALI chANathI lIMpelI jamInanI mATI ukheDI, tene tALavAnA khADA upara mUkI,te upara divela cepaDI pocA paDelA mAthAnuM AghAtathI rakSaNa karavA mATe te popaDAne sukAvA daIe chIe, jethI bALakanuM mAthuM kaThaNa thAya che. paraMtu brahmaraMdhramAM ane tenI AsapAsa brahmavidyAne jANI, sadAcArathI vartI, AdarzarUpa banI, jagatane upakAra karavAnI vRttinAM je sthAna che te dabAI javAthI ane jagatane nukasAna pahoMcADanArAM sthAne baLavAna thavAthI je anartho utpanna thAya che, tevAM bALake utpanna karavAmAM pazuvRttivALAM mAbApa, dharmazAstranA baMdhanane teDIne kevA anarthonAM bhaktA thAya che, tene mATe varNana karavAnI amArAmAM zakti nathI. je kahevA mAgIe chIe tene upalaka dRSTithI avalokana karanArA vidvAne, atizakti bhareluM gaNI kADhaze evI amArI khAtarI che. chatAM ame kahI zakIe chIe ke, jyArathI A dharmazAstranI rUDhine bhaMga karI, strIne agRhiNI (agharaNI) thayA pachI, pitAne ghera vidAya nahi karavAne cAla vadhato gaye, tyArathI ApaNA dezamAM hInabhAgyazALI, svArthavRttivALI ane bIjAne nukasAna pahoMcADI pitAne svArtha sAdhavAvALI prajA utpanna thatI gaI. jema jema vayane vaparAza vadhate gaye tema tema manuSyanA mAthAnI parI saMkecAtI gaI, jethI saguNene rahevAnAM sthAne saMkeca thavAthI, sadgaNanI vRtti khIlavavAnAM sAdhanane nAza thate gaye, eTale durguNane vadhAre thaye. eTaluM kahyA pachI, evI sthitimAM janmelA bALakanuM gaLuM paDe che tene lIdhe te bALakanAM hADakAM poSAtAM nathI, zarIra para For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 13. zrI Ayurveda nibaMdhamALA mAMsa vadhatuM nathI, tene meDhAnA ane AMkhanA rogo utpanna thAya che ane te bALavayathI piSakatane grahaNa karavA azakta hevAne lIdhe nabaLA bAMdhAvALo, kAyara, bhIru, sAhasika, risALa, cIDiye, duvyasanI ane svecchAcArI thAya che, mATe A roga bALakamAM prakaTa na thAya evI saMbhALa rAkhavAnI khAsa jarUra che. AgaLa lakhavAmAM AvyuM che ke, brahmacaryane nAza thavAthI mAthuM saMkecAI jAya che. A vAta evI che ke, hADakAMnI banelI khoparI eka vAra paripakava thayA pachI, te saMkecAya zI rIte? kAraNa ke hADakuM vadhyA pachI TUMkuM thAya, e vAta dhyAnamAM AvatI nathI; paraMtu A vAta satya che ane amArA anubhavathI siddha karelI che. jeNe ajamAyaza karavI hoya teNe eka traNa hAtha lAMbI dorI levI, te derIne garadana uparathI nAkhIne tenA beu cheDA, stananI DIMTI sudhI lAvIne pakaDI rAkhavA. te pachI te pakaDelI derI kAyama pakaDI rAkhI, kAnanI uparathI, garadananI pAchaLathI beu cheDA kapALa tarapha lAvavA. je te puruSa brahmacArI nahi hoya ane tene kaI paNa jAtanA ghasArAthI viryapAta thatuM haze, te te dorInA cheDA, kapALa mAthuM ane garadananA parigha karatAM vadhI paDaze; ane je akhaMDa brahmacArI haze, te te derI TUMkI paDaze. evuM jevAmAM AvyuM che ke, jema jema je puruSanuM vIrya vadhAre gayuM haze, tema tema tenuM mAthuM, pelI derInA mApa karatAM vadhAre nAnuM jaNAze. jene A vAta ajamAvavAnI icchA hoya teNe traNa varSanI uparanA ane paMdara varSanI nIcenA baLAkane mApI jevuM ane pachI strInA samAgamamAM AvelA keI paNa puruSane mApI che, jethI pratyakSa thaze ke, jema jema vIrya gumAvatA jaIe chIe tema tema mAthAne saMkeca thato jAya che. ApaNe jyArathI viyenI kiMmata bhUlI jaI, tene geraupayoga karI, ojasa gumAvyuM che, tyArathI ApaNe dIna For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA raMgenI cikitsA 135 hInadazAne pAmatA AvyA chIe. je A pramANeja cAlu raheze, te pariNAme ApaNA dezamAM, keTalI nirbaLa, bhIru, rogagrasta ane alpAyuSI prajA utpanna thaze tenuM anumAna karI zakAtuM nathI. bALakane traNa varSanI uMmara thatAM pahelAM, eTale te jyAM sudhI dhAvaNa upara jIve che, te daramiyAnamAM tene eka evo roga thAya che ke, bALaka sukAIne mAtra hADapiMjara banI jAya che. jenuM nidAna AyurvedanA graMthamAM jovAmAM AvatuM nathI. hAlanA keTalAka udyo tene "bALazoSa" evuM nAma Ape che, paraMtu amArA gujarAtamAM tenuM nAma "sukatAna" tathA "revAsaNa" kahe che. sukatAnanuM lakSaNa evuM che ke, tene cheDe tAva hoya kiMvA na hoya, paNa pAtaLA jhADA AmajaLasa sAthe thayA kare ane bALaka sukAIne kevaLa asthirUpa thaI jAya. vAsaNanuM lakSaNa evuM che ke, bALakane jhADA thAya nahi paraMtu jhINe tAva lAgu paDI jAya; jethI bALaka sukAIne hADapiMjara jevuM banI jAya. A roga paNa ApaNA dharmazAstranI prAcIna paddhatinuM ullaMghana karavAnuM phaLa che. enI utpatti evI che ke, strIne nAnuM cheka dhAvaNuM hoya, te chokaruM khoyA agara pathArImAM sUteluM hoya ane te vakhate strIpuruSane saMga thAya, te arasAmAM peluM chokaruM jAgI UThe ane raDavA mAMDe, jethI tene laI chAnuM rAkhavA mATe dhavaDAvavAnI jarUra paDe. athavA na dhavaDAve to paNa potAnA hAthamAM tathA khoLAmAM ke pAsAmAM dAbI de ne chAnuM rAkhavAnI jarUra paDe, tethI A roga thAya che. kAraNa evuM che ke suratasamAgamathI strInuM aMga zramita thaI tRpta thAya che ane tethI hAtha ane pagamAMthI je orA (vIjaLane pravAhI vahe che, tenI sAthe garamI azuddha thaI bALakanA zarIramAM praveza kare che, ane te samayamAM mAtAnA stananuM dUdha jADuM, pILuM, khATuM ke virasa thaI jAya che, tethI bALakane dUdha pacatuM nathI, eTale tene jhADAne For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 zrIAyurveda nibadhamALA rAga thai, te sukAi jAya che. jo dhavaDAvavAmAM na Ave, paNa mAtra hAthe sparza karavAmAM Ave te hAthanI garamI tenA zarIramAM praveza karI tAva utpanna kare che, jethI tene ' revAsaNa ' nAmanA roga thAya che. jema jema jamAnA sudharatA jAya che, tema tema A sukatAna tathA revAsaNanA rAgeA vadhu pramANamAM jovAmAM Ave che. tenA upAyamAM e bALakane puSTi ApI, pezI, mAMsa ane rudhirathI paripUNu karavA mATe, eka upAya para parAthI cAlatI rUDhinA che ke, strI rAtre je caNiyA paherIne sUtI hAya te caNiyA bIje divase savAre badalI, bALakane savAramAM tela cALIne navaDAvI, tenI AMkhamAM jarA mesa AMjI, pelA NiyAmAM lapeTI, gheDiyAmAM athavA pAraNAmAM suvADI devuM, jethI mAtAnA lehInI zuddha vidyutathI pAsAi, bALaka puSTa ane baLavAna bane che. pa eTaluM yAda rAkhavuM ke, upara jaNAvelA caNiyA rAtre paherele, vagara pecelA ane vAzIja hAvA joIe, paNa bIjo dheAyelA svaccha caNiyA darAja paheravA joie. ATalI badhI sa'bhALa levA chatAM mAtAnI bhUlathI bALakane sukatAna ke revAsaNa thAya, te tenI davA nIce batAvI che te pramANe karavIH-- khApariyAnI khApa (ThIkarAM) je rAtI pakAvelI khajAramAM maLe che, te zera eka lAvI, tene khAMDI, temAM lI'bunA rasa zera eka nAkhI, peNImAM bharI, devatA upara mUkI, rasa maLI jAya ane khApariyAnI khApa karI paDI jAya tyAM sudhI tapAvavuM. pachI temAM eka zera meATI haraDenuM daLa ardho zera elacI cheDA sAthe meLavIne pelI khApa, haraDenuM daLa tathA elacIne khAMDI vastragALa cUrNa karI zIzImAM bharI rAkhavuM. temAMthI eka ratIthI mAMDI eka vAla sudhI, mALakanI vaya ane vahuninA vicAra karI, jo jhADAvALu sukatAna thayuM DAya te prathama sAta divasa cAkhAnA For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA genI cikitsA 137 dhAvaNa sAthe, bIjA sAta divasa chAsanI parAI (chAsa uparanuM kareluM pANI sAthe ane te pachInA sAta divasa madhamAM caTADavuM. ane pachI jyAM sudhI jarUra jaNAya tyAM sudhI madhamAM athavA mAtra pANI sAthe athavA mAtAnA dUdha sAthe ApyA karavuM. je tAvavALuM vAsaNa heya te upara pramANenA vajanathI e cUrNa ke jenuM nAma ame 'mAlaticUrNa rAkheluM che, te mAtra madha sAthe athavA pANI sAthe eka mAsa paryata ApavAmAM Ave, te bALaka rogamukta thaI puSTa bane che. A mAlaticUrNanI eka vAla mAtrA divasamAM traNa vakhata pakAvelI, ghApaNu eka vAla meLavI suvAvaDathI lAgu paDelA jIrNajvarathI kRza thaI gayelA eTale sukAI gayelA zarIravALI strIne ApavAmAM Ave te tene paNa puSTi ApI, jIrNajavarathI mukta kare che. suvAvanI nabaLAIthI nabaLI paDelI strIne savAragamAM sapaDAvavAnuM kAraNa pahele naMbare prasUti samayanI vikriyA, bIje naMbare pathyApathyanI khAmI ane trIje naMbare patinI kAmavAsanA che, jene patnIe anicchAe paNa tAbe thavuM paDe che. mATe pati patnIe tene vicAra karI, patnIe pitAnA bALakanA sukhane mATe ane patie patnInI taMdurastIne mATe khAsa kALajI rAkhavAnI jarUra che. ane eTalAja mATe jyAM sudhI bALaka dhAve che tyAM sudhI pati patnIe brahmacarya pALavA mATe judA rahevAnI pharamAza Ayuvaide karelI che. mAtAe saMtAnane dUdha kema pAvuM te AgaLa lakhAze, paraMtu ATalI sUcanA karavAmAM Ave che ke, bALakane dUdha pAtI * vakhate keInI daSTi na paDe evA ekAMta sthAnamAM besIne pAvuM athavA dhavaDAvavuM. ane je tevuM sthAna na hoya, te meLAmAM laIne kheALAmAMthI chekaruM na dekhAya tevI rIte potAnuM lUgaDuM oDhADIne tene stanapAna karAvavuM. savAre athavA sAMje te bALakanA mAthA upara rAI ane mIThuM dararoja utArIne devatAmAM nAkhavAM, hAlanA For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 zrIAyuvedra nibadhamALA sudharelA jamAnA pramANe A kriyA vahemI lAgaze, paraMtu nAnA ALakane dUdha sivAya bIjA kanye ApavAne niSedha che ane tevA vakhatamAM ghaNI jarUra jaNAya te, te dravye mAtAne khavaDAvI tenA dUdhamAM joitA guNa utpanna karI, te dUdha bALakane dhavaDAvI rega mukta karavuM, athavA mALakanI AsapAsanA vAtAvaraNane auSadhi maya karI, bALakanA zvAseA%0Asa dvArA te dravyeAnAM tattvA khALakanA zarIramAM dAkhala karavA mATenI A rUDhi dAkhala thayelI che. jemAM rAi-mIThuM' mALavu, kulaDI karavI, najara bAMdhavI, ghaDUlA karave, sUpaDAnA pANIe navaDAvavu vagere jUnA rivAjo, vAtAvaraNanI zuddhi ane bALakanA zarIramAM upayegI dravye dAkhala kara vAnA nimitte yejavAmAM AvelAM che, te hasI kADhavA jevAM nathI. jyArathI evA prayAgAne hasI kADhI tenA anAdara karavAmAM AvyA che, tyArathI paMdara vAsAnA bALakathI mAMDIne dUdha dhAve tyAM sudhInA bALakane, vaidyo ane DAkaTarezane tyAM lai jai, davA pAvAnI eka phaeNzana paDI gaI che. paNa jo uparanA vahemI gaNAtA ilAja karavAmAM Ave ane bALakane jyAM sudhI dhAve che ane tene pANI pAtA nathI tyAM sudhI, vaDuM esaDa, vahANavaTI goTalI ane jherI koparuM e traNa cIja ekeka vAla ghasI, temAM jarA siMdhava ke madha nAkhI, bALakanI mAtA dararAja AchAmAM ochu eka vAra pIe ane bALakane jyArathI pANI ApavA mAMDe tyArathI vaDuM esaDa, mATI haraDe, kariyAtuM, ativizvanI kaLI, si'dhava, saMcaLa ane bALavaja enA ghasArA karI pAyA kare, teA te bALakane vaidya-DokaTaranAM ghara jovAM paDe nahi. jo bALakane vizeSa ADA thatA hAya, te AMbAnI geATalI, jAMbunA ThaLiyA, meAcarasa ane vALA sarakhe bhAge lai, bArIka vATI, tenuM vastragALa cUrNa karI, te cUNa jo eka zera hAya tA kAcA hiMgaLeka tAle eka lai, prathama tene bahu ja bArIka, For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tene roganI cikitsA 138 vATI, temAM peluM cUrNa thoDuM thoDuM meLavatA jaI, kharalamAM vATatA javuM, eTale gulAbI raMgane bhUke thaze, enuM nAma amArA davAkhAnAmAM "gulAbI" rAkheluM che. e cUrNamAMthI eka ratIthI eka vAla sudhI, bALakanI ummaranA pramANamAM pANI sAthe ApavAthI, bALakanA jhADA, atisAra ane maraDe baMdha thaI jAya che. A upAyamAM AMbAnI goTalI ane jAMbunA ThaLiyA, tenI mosamamAM saMgrahI rAkhavA joIe. paNa kharI vAta e che ke, e cUrNa e mosamamAMja taiyAra karavuM joIe. kAraNa ke vAsI thayA pachI eTale mAruM gayA pachI, AMbAnI goTalI kALI paDI jAya che ane jAMbunA ThaLiyA saDI jAya che, eTalA mATe enI mosamamAMja e cUrNa taiyAra karI rAkhavuM. A cUrNamAM hiMgaLaka nA khAvAnuM kAraNa evuM che ke, je hiMgaLaka na nAkhIe te thoDA vakhatamAM e AkhuM cUrNa saDI temAM jALAM baMdhAI, jaMtu paDI jAya che, eTale cUrNane pheMkI devuM paDe che. hiMgaLaka meLavIe chIe, eTale te saDIne jIvADA paDavAnA bhayamAMthI mukta thAya che. hiMgaLaka A cUrNa sAthe maLavAthI bALakane koI paNa jAtanI vikriyA thatI nathI, paNa UlaTuM jhADo baMdhAI, te sazakta bane che. bALakane daza vAsAnI aMdara moDhAmAM "zUliyuM" eTale eka jAtanI garamI AvI jAya che. temAM evuM jovAmAM AvyuM che ke, je mAtAe garbhAvasthAmAM ati khATuM, ati tIkhuM ane ati UnuM khAdhuM hoya, tenA bALakane jIbha upara garamI AvI jAya che, jene lithuM kahe che. ene thaliyuM kahevAnuM kAraNa evuM che ke, jIbha upara ghauMnA thalAnI mAphaka phelalIo thAya che. e pramANe thayuM hoya te rAtAM rezamI paToLAnA kapaDAnA kaTakAne bALI tenI rAkha te bALakanA maeNmAM bhabharAvavI athavA madha meLavIne jIbha para cepaDavI; athavA kUliyuM nAmanI vanaspati, jenA choDa eka phUTa karatAM UMcA thatA nathI, tenAM pAtarAM For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 zrIAyurveda nibaMdhamALA tulasInA AkAranAM thAya che, paNa temAM tulasI jevI tIkhAza ke seDama nathI. tenAM pAtarAMnA dAMDA AgaLa bhAtanI dhANu jevA AkAranAM phUla thAya che, tene bArIka vATI moMmAM bhabharAvavAthI ghaNI jhaDapathI zaliyuM maTI jAya che. je daza vAsA pachI bALakanuM meM pAkI jAya, te temAM paNa A upAya kAma lAge che, paraMtu daza vAsA pahelAM jeTalI jhaDapathI e kAma kare che, teTalI jhaDapathI te pachInA divasamAM karatuM nathI. daza vAsA pachI bALakanuM mukha AvI jAya te, pAkanuM lAkaDuM lAvI, pANImAM ghasI, moDhAmAM copaDI, DI vAra bALakane UMdhuM suvADavAthI garamI jharI jAya che ane me sAruM thAya che. daza vAsA pachI ane deDha varSanuM bALaka thAya tenI vacamAM te bALakane "madhapAka nAmane mukhane roga thAya che. tenuM kAraNa evuM che ke, tenI mAtAne garbha dhAraNa karatAM pahelAM garamIne rega heya athavA janmathI Agane roga heya, te te bALakane madhapAka thAya che. tenI nizAnI evI che ke, te bALakanI jIbhanA TeravA upara athavA jIbhanA madhya bhAgamAM ane tALavAmAM caNAnI athavA vAlanI dALa jevaDI, dhoLI chArIvALI cAMdI paDe che. je e cAMdI enI meLe maTI jAya, te te peTamAM UtarI gaI che ema jANavuM. tethI bALakanuM tarata maraNa thAya che. paraMtu e madhapAkane mATe hImajIDaraDe (hImaja) eka AkhI laI caMdana ghasIe eTalI jADI pANImAM ghasI nAkhavI. te ghaselI hImajamAM be AnIbhAra cekhuM madha meLavavuM ane temAM eka vAla phulAvelI phaTakaDI meLavI, traNene kAlavI kAcanI pyAlImAM bharI rAkhavuM. temAMthI AMgaLI upara laIne madha pAkavALA bALakanI jIbha upara divasamAM traNacAra vakhata paDI tene UMdhuM suvADavuM. UMdhuM na sUe ane e osaDa peTamAM Utare te paNa harakata nathI, paraMtu A esathI game teve madha pAka heya te ghaNuM thaDA divasamAM For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 14 - - - - maTI jAya che. jyAre bALakane madhapAka thayo hoya tyAre tenI mAtAne, hiMga, Adu, caNA ane khAMDavALe kherAka Ape nahi. ghaNI vAra evuM bane che ke, bALaka traNa mahinAnuM thayA pachI te dhAve che ke tarata UlaTI thAya che. temAM je te bALakane UlaTImAM dUdha ja nIkaLe, te gharaDAM mANase tene "bhaLe che," evuM nAma Ape che. eTale ethI AkaruM vadhe che paNa e kAMI rega nathI. paraMtu bALaka dhAvIne dahIM jevuM che ke, te jANavuM ke tenI chAtImAM pitta thayuM che. evI dahIM jevI UlaTI thatI hoya, te kapUrakAcalI eka ratIbhArane asare dudhamAM ghasIne pAvI eTale UlaTI baMdha thaI jaze. ghaNI vAra bALakanI mAtAnA kupathyathI bALakane varAdha, vAvaNI, tathA sasaNI thAya che. te varAdhamAM duMda varAdha, cUMkiyA varAdha ane varAdha evA traNa prakAra che. A roga AyurvedamAM khAMsI ane zvAsanA nAma sivAya vadhAre varNavelo jaNAtuM nathI, paNa hAlamAM e roga ThAmaThAma jovAmAM Ave che. temAM prathama varAdhanuM lakSaNa evuM che ke, bALakane jhADe ke UlaTI thAya nahi, peTa caDe ane zvAsa cAle tene duMda varAdha kahe che. je varAdhamAM peTa caDe, jhADA pAtaLA thAya tAva sakhata hoya ane hAMpha cAlatI hoya tathA peTamAM cUMka AvatI heya, tene cUkiyA varAdha kahe che; ane jene jhADA, UlaTI ke cUMka ane tAva na hoya, paNa mAtra peTa caDI hAMpha cAlatI hoya, tene varAdha kahe che. tevI rIte vALInuM lakSaNa evuM che ke, bALakane tAva Ave, jhADA pAtaLA, kucApANI jevA ane lIlA raMganA thAya ane tenI sAthe zvAsa cAlate heya. sasaNunuM lakSaNa evuM che ke, tAva De hoya, jhADo Utarate na hoya, peTa caDeluM naheAya, paNa chAtImAM kapha avAja sAthe bolate hoya ane zvAsa tathA khAMsI hiya, e pramANe bALakane A traNa prakAranA roga ghaNI vAra prANa For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA ghAtaka nIvaDe che. keI paNa prakArane e roga utpanna thaye hoya ke turata tenI mAtAne tela, ghI, maracuM ane gaLapaNavALe rAka baMdha karAva. sasaNI hoya te dUdha khAvAnI chUTa ApavI, paNa varAdha ke vAvaLImAM dUdha paNa baMdha karAvavuM ane je bALaka dhAve te tene dhAvavA devuM. paNa bALaka be dahADAnuM bhUkhyuM che ane AhAra vinA karamAI jaze ema dhArI tene kaI paNa jAtanuM dUdha pAvuM nahi; kAraNa ke bALakanA peTamAM bhUkha lAgI haze, te te dhAvyA vinA rahevAnuM nathI. ane ApaNuM akkala pramANe bhUkha lAgI haze ema dhArI tene dUdha pAIe, te dUdha nahi pacavAthI ajIrNa thaI tenA peTamAM dUdhiyA karama utpanna thaze. evI avasthAmAM nIce lakhelA upAye karavAthI bALaka jaladI sArAM thAya che. zItabhaMcha rasa - pAre, gaMdhaka, pArAgaMdhakamAM mAreluM tAMbuM, vachanAga, sUMTha, marI, pIpara phulAvele TaMkaNakhAra e sarvane samabhAge laI, vATI,vastragALa karI, citrAnA ukALAnA traNa paTa ApavA. pachI AdunA rasanA sAta paTa ApavA ane pachI pAnanA rasanA traNa paTa ApavA. paTa ApanI rIta evI che ke, rasa eTale nAkha ke masAle dUdhapAka je narama thAya. pachI kharalamAM ghUMTIne tene goLI vaLe e banAve. ane te pachI bIjA paTane mATe bIjo rasa ke ukALe nAkhe. evI rIte paTa ApIne tenI marInA dANA jevaDI goLI vaLI, taDake sUkavI, zIzImAM bharI rAkhavI. e zItabhaMjI rasa ghaNA kAmamAM Ave che. mANekarasAdi guTikA -eLiyo , baLa 2, hiMgaLaka che, mANekarasa , kezara 1, pIpara 4, marI 2, suMTha 2, jAyaphaLa 1, jAvaMtrI 1, akakalakare 2, elacI 1, tamAlapatra 1,siMdhava 4, saM caLa4, javakhAra 2, kulAvele TaMkaNa 2, ajamera, vAyavaDigara, For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA regonI cikitsA 143 iMdrajava 4, revaMcIne zIre 1, garaNanAM bI 4 ane manasIla 2 bhAga laIne sane jhINuM vATavAM. temAM hiMgaLaka, manasIla, mANekarasa ane kezarane judAM traNa divasa lagI kharalamAM vATavAM. pachI temAM bAkInAM osaDa vastragALa karIne thoDAM thoDAM umeratA javuM ane kharala karatA javuM. evI rIte kharala thaI rahyA pachI pAkAM cevalI pAnanA rasamAM traNa divasa ghUMTI maga jevaDI goLI vALavI. enuM nAma mANekarasAdi guTikA ame pADayuM che, kAraNa ke e pATha zAstrane nathI paNa amAro gaThavela che. khalI-kALA taMbAkunA dAMDA laIne tene sApha vINI kADhI tenI sAthe je taMbAkunA jhADanA thaDane bhAga Avela hoya te te kADhI nAkhI, mAtra jADI nasenA ekeka IcanA kakaDA karI, tene ThIkarAnA vAsaNamAM mUkI tenA upara DhAMkaNuM DhAMkI nIce tApa karI evI rIte bALavA ke tenA keyalA banI jAya, paNa rAkheDI bane nahi, e vAta dhyAnamAM rAkhavI. te evI rIte ke, dhumADe nIkaLatA baMdha thAya ke turata, tene bIjA vAsaNamAM ThAlavI laI, tenA upara DhAMkaNa DhAMkavuM, eTale bahAranI havA baMdha thavAthI tenA keyalA banI jaze. te kayalAne judA rAkhI jeTalA vajananA dAMDA lIdhA hoya teTalA vajanane siMdhavakSAra laI te sAthe bhego khAMDI vastra gALa karI, zIzImAM bharI, majabUta bUca mArI mUkave. A davA banAvatAM eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che ke, koyalA banAvavA, khAra meLavIne khAMDavuM ane tene cALIne zIzImAM bharatAM sudhInI kriyA ekaja divasamAM pUrI karavI. je keyalA vAsI raheze te bahAranI havAthI te narama thaI jaze, eTale e osaDamAM dhArela guNa rahI zakaze nahi. mATe sAvadhAnI rAkhI davA banAvavI. A pravega amAro goThavela che, eTale zAstramAM nathI, For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 144 zrIAyurveda nima dhamALA kRmikuThAraH-kaDA chAla. 1, trAyamANu 1, ajamAi 1, vAyavaDi'ga 1, kezara 1, kAkaDAziMga 1, gheADAvaja 1, siMdhava 1, sacaLa 1, haraDedaLa 1, kheArAsAnI ajanmA 1, karamANI ajanmA 1, hiMgaphulAvelI 1, kAcA hi'gaLeAka 1,vachanAga 1, ane kapIlA 4 bhAga lai, sarve nI kharAkhara AratI kapUra levuM. e sarve ne vATIne bhAMgarAnA rasanA eka paTa ApavA; pachI UMdara kAnInA rasanA eka paTa Apavo. pachI lIlI bharamI (brAhmI) nA rasanA eka paTa ApavA ane te pachI tenI sarasavanA dANA jevaDI gALI vALatI. A gALI nighaMTu ratnAkaranA pAThe pramANe temAM amArI buddhi pramANe sudhArA-vadhArA karI, taiyAra karelI che ane te bALakanA kRmi para akasIra nIvaDelI che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyAre uparanAM lakSaNavALI varAdha, duMdavarAdha ke cUkiyA varAdha thai hAya tyAre te bALakane ghaNA vaidyo jhulAma Ape che. julAma ApavAthI zarIramAMnuM pitta dravarUpa thaIne nIkaLI jAya che ane kapha vadhI paDe che tathA kaphanA sthAnamAM vAyu praveza karI, kapha vadhavAthI hAMkaNane vadhAre che ane pittanA sthAnamAM vAyu AvavAthI peTa caDhe che eTalA mATe julAba ApavA nahi. paraMtu upara lakhelI ' zItala'jI rasa ' nI geALI naga eka athavA adhI pANImAM ghasI ne pAvI. e goLI divasamAM traNa vAra pAvAthI traNe prakAranI varAdha, kamajAmAM AvI jAya che ane e-traNa divasamAM bALaka rAgamukta thAya che. , phAi bALakane upara kahelAM lakSaNavALI thAvaLI thai hAya te, upara lakhelI ' mANekarasAdi guTikA ' naga eka lai, nAgaravelanA pAnanA rasamAM ApavAthI vAvaLInI hAMne turata besADe che ane jhADAnA raMga badalI tAvane turata utAre che. jo koi bALakane sasaNI thaI haiAya te eka pArka pAna tathA ajame vAla a For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA ragAnI cikitsA 145 athavA tethI eche, e ene sAthe vATI pANI mUkI rasa kADhavA; ane te rasane jarA garama karI temAM upara lakhelI khAMkhalI nI davAmAMthI eka ratIthI eka vAla sudhInuM paDIkuM meLavIne divasamAM traNa vAra pAvuM, jethI khAMsI ane sasaNI (zvAsa ) maTI jAya che.e pramANe varAdha,vAvaLI tathA sasaNInI jAtA pArakhI tenA upacAramAM A traNa prakAranI davA ApavAthI ghaNAja phAyado thAya che ane hajArI khALakA sArAM thAya che, paraMtu varAdha ane vAvaLIvALA bALakanI mAtAne cIkaTa tathA dUdha khAvA devuM nahi. paNa sasaNIvALuM ALaka hoya te tenI mAtAne cIkaTa baMdha karI dUdha khASAnI rajA ApavI. jo ekathI traNa varSanA bALakane kRmi thayA che ema mAlUma paDe eTale te bALakane UlaTI thAya, mehu gaMdhAya, tAva Ave paNa hAtha paga ThaMDA rahe, AMkhAnAM cakkara pherave, camake AMkaDI Ave athavA kAMpe te jANavuM ke, e bALakane kRmi thayA che. tevI avasthAmAM upara batAvelA kRmikuThAra rasa nI goLI, khALakanI ummaranA pramANamAM dara vakhate ekathI traNu sudhI divasamAM traNa vAra mAtra pANI sAthe ApavAthI ane daza vAsA uparanuM tathA cha mAsanI aMdaranu bALaka hAya ! mAtra eka gALI dUdha sAthe meLavIne ApavAthI kRmino nAza thAya che. te evI rIte ke keTalAka bALakane kRmi paDI jAya che ne navA utpanna thatA nathI; keTalAkanA samAI jAya che. A gALImAM evA cama tkAra che ke, jema 'senTonAina' ekaluM athavA khAMDamAM meLavelI tenI banAvaTA bALakane khavaDAvavAmAM Ave che, paNa tenI pAchaLa divelane julAba ApavA paDe che ane jo divelanA julAba ApavAmAM na Ave, te te bALaka pILuM paDI jAya che; tema A gALI khavaDAvyA pachI divelanA ke khIjA kAinA julAba Apa For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA vAnI jarUra paDatI nathI ane bALaka pILuM paNa paDatuM nathI, temaja kRmi pitAnI meLe bahAra nIkaLI jAya che. amArA AyurvedAcAryo peTamAM thatA aDhAra jAtanA kRmi ane bahAra thatA be jAtanA kRmi, jene jU ane cAmajUnA nAmathI oLakhAve che, tathA eka cAmaDImAM thato kRmi ke jene vALo (nALuM) kahe che, e pramANe ekavIza jAtanA kRmi gaNelA che. te paikI aMdaranA bhAgamAM thatA aDhAra jAtanA kRmine mATe A kRmikuThArarasa eka akasIra ilAja che. keTalAMka bALakone daza vAsAnI aMdara zarIra upara dAjhelA jevA phellA nIkaLe che, jene gharaDAM mANaso "vaghAriyAM kahe che. tenI utpatti evI che ke, je gharamAM prasUtA strI sUtI hoya ane te gharamAM rAIkhAnAmAM tela, hiMga, rAI ane maracAMne, zAkamAM ke dALamAM vaghAra karavAmAM Ave ane tenI gaMdha AkhA gharamAM phelAya, jethI bALakanA zarIrane te lAgavAthI dAjhelA jevA phelA thAya che. paNa te phelAthI mAbApoe akaLAvuM nahi. kemake e enI meLe ja maTI jAya che. paNa jo tene upAya kare hoya te, tenA para abila chAMTavuM. keTalAka bALakane "ratavA" (visarSa) thAya che. te eka pahADiye eTale pahADa (kaThaNa ane duHkhate saje) ghAle che. bIje "dAjhi" eTale dAjhelA jevA phelA thAya che ane trIjo "cepiyo eTale motInA dANA jevA eka sthAnamAM jathAbaMdha phelA thaI, te phUTI, jyAM jyAM tene cepa lAge tyAM tyAM phellA thAya che. e cepa mAtApitAne lAge to tene paNa phelA thAya che. A ratavAne roga ghaNe bhAge bALakane jIva le che. kavacita ja koI bALaka emAMthI bacI jAya che. eTaluM chatAM traNe jAtanA ratavAnI cikitsA nIce pramANe karavAthI vakhate bALaka bacI jAya che. prathama bALakanI mAtAne cIkaTa tathA gaLapaNavALuM khAvAnuM bilakula baMdha karI devuM. bALakane paNa cIkaTa aDake For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rAgAnI cikitsA 147 nahi, evI saMbhALa rAkhavI. bALakanI mAtAne lUkhA roTalA ane mIThu nAkhIne bAphelI cAlAInI bhAjInuM zAka khAvA ApavuM'. bALakanA traNe prakAranA ratavA upara 'ratavelIe' nAmane vele je kAThiyAvADamAM prasiddha che, tene ghasIne bALakane pAve, tathA zarIra upara gulearamAnI ane gulAbajaLa ceApaDacA karavu . ethI pahADa ogaLI jAya che ane cAMdAM sukAi jAya che ne vakhate khaLaka khacI paNa jAya che. athavA rApheda kAthA, sa'khajIru, kalai, salphetA ane seAnAgeru samabhAge laI tene vastragALa cU karI, gulAbajaLa athavA pANI sAthe cepaDayA karavAthI, traNe prakAranA ratavA maTI jAya che. A ratavAnA roga, ghaNe bhAge strInA gabha-sthAnanI garamIne lIdhe thAya che ane lokikamAM 'te strIne keThe ratavA che' ema kahevAya che; ane bane che paNa ema ke, je strIne keDe ratavA hoya tenA dareka bALakane ekaja jAtanA ane amukamAsanu' khaLaka thayA pachI, teja mAsamAM ratavA nIkaLI khALaka maraNu pAme che. e pramANe jeTalAM bALaka thAya te sane teja pramANe ratavA nIkaLe che ane maraNa pAme che. AvA bhaya'kara regane mATe mAtAnA kADhAmAMthI ratavAnI jaDane ukheDI nAkhavA mATe amAre khAsa anubhavele ane sekaDA strIenA keAThAnA ratavAne maTADI, bALakane janmyA pachI ratavA thAya nahi tevuM, temaja keTalIka strIone gasthAnamAMthIja ratavAvALu, saDeluM, lIlu thai gayelu mALaka janme che, tene paNa asarakAraka rIte ArAgya ApanAre ilAja nIce lakhIe chIe. jhulekhanazA zera na laine temAMthI kacarA tathA mATI vINI kADhI, tene daza zera pANImAM nAkhI ukALavA ane jyAre traNa zerane Azare pANI bAkI rahetyAre temAM peANAmazera sAkaranA khI cAsaNI karI zarabata banAvavu eTale eka mATalI zarakhata thaze. For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 zrI Ayurveda nibaMdhamALA te zarabata, jene kaThe ratavA heya te strI jyAre garbha dhare ane trIje mahine bese tyAre savArasAMja ekeka tele, pANImAM meLavI pAvuM. eTale eka mahinAmAM eka bATalI khalAsa karavI. te pachI pAMcame mahine eka bATalI zarabata upara pramANe pAvuM. te pachI sAtame mahine upara pramANe pAvuM. te pachI chokaruM janme ane mAtA cALIsamuM nAhI suvAvaDamAMthI UThe, te pachI eka bATalI pAvuM. A pramANe cAra bATalI zarabata je strIne pAvAmAM Ave che, te strInA keThAmAM ratavAnI asara bilakula rahetI nathI ane tenA bALakane koI paNa vakhate ratavAne rega thatuM nathI. vizeSamAM jaNAvavAnuM ke, je strInA koThAmAM ratavA heya, tene dareka garbha vakhate A zarabata pAvAnI jarUra nathI, paraMtu ekaja garbha vakhate pAvAthI, AkhI jiMdagI sudhI paNa game teTalAM bALaka thAya te paNa tene ratavA thatuM nathI. paraMtu amAre khulAso kare joIe ke, jyAre jyAre A zarabata pAvAne vakhata Ave, tyAre tyAre te zarabata tA tAju banAvIne pAvuM. je paisAnA lebhathI ane vArevAre banAvavAnA ALasathI, sAmaTA zIzA banAvI mUkaze te zarabata saDI jaze, ane tene pheMkI devuM paDaze. e zarabata pItI vakhate, te strIne keI paNa jAtanuM vizeSa pathya pALavAnI jarUra nathI. ghaNaka mAtA pitAne dUdha ochuM AvavAthI bALakane madha ane ghInuM cATaNa karAve che. ane te bALaka theDI paNa khAvAnI IcchA dharAvatuM jaNAya te tene khorAka ApavAnI utAvaLa kare che. ane temAM ghaNI mAtAo ema samajatI jaNAya che ke, jema jema ghIvALe, sAkaravALo, badAmavALe-khorAka bALakane apAya, tema tema bALaka utAvaLe moTuM thaI baLavAna thAya. paraMtu kudaratane kAyade e che ke, jyAM sudhI bALakane saMpUrNa dAMta phUTI rahe nahi, tyAM sudhI tene ghI ApavuM nahi. kAraNa ke ghI kaMI AhAranI vastu For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 149 nathI paNa te annane snehALa batAvI, anna pace evA kAThAvALAne puSTa banAvavA mATenuM eka snehana dravya che. mATe anna khAvAne sAru jyAre kudarata dAMta Ape, tyAreja tene anna sAthe ghI ApavuM. te daramiyAnamAM mAtAnA dUdhathI bALakanuM peTa na bharAya, te gAyanuM, bakarInu ane chevaTe te jo naja maLe te bhezanu dUdha lAvI, temAM adhu pANI umerI, temAM pAMcadaza dANA vAyaDiganA jarA khAkharA karIne nAkhI, tene dhIme tApe ukALI, mAtra pANI maLI jAya ane dUdha bAkI rahe tyAre nIce utArI, ThaMDuM pADI kapaDAthI gALI lai zIzImAM bharI mUkavu' ane te dUdha bALakane pAvuM. paNa eTaluM te yAda rAkhavu' ke, eka vAra ukALelA dUdhane pharIthI Uttu' karavuM nahi. savAranA ukALelA dUdhane sUryAsta pachI pAvuM nahi ne zatane mATe phrIthI bIjI dUdha banAvI levuM ane te dUdha sUryahRdaya thayA pachI pAvu" nahi. ane " A dUdha mArA bALaka mATe lAvye chu, mAruM bALaka ATaluM badhuM dUdha pIe che " evu kAine meADhe kahevuM nahi. tema jyAre jyAre dUdha pAvAnu` hAya tyAre tyAre ekAMtamAM kAinI najara na paDe teve sthaLe besIne pAvuM, paNa jo koine meDhe "mAruM bALaka ATaluM dUdha pIe che" ema kahyuM ane sAMbhaLanAra mANasa AzcayathI eTaleja zabda khelaze ke, " ahe!! ATaluM badhuM dUdha pIe che!" eTalu' kahevAthIja, teja divasathI te bALaka dUdha pItu aTakI jaze, eTalA mATe phrIphIthI kahevAmAM Ave che ke ALakanA dUdhanI vAta keAIne karavI nahi, tema bALakane stanapAna ke dUdhapAna paNa kAinA dekhatAM karAvavuM nahija jo bALakane dAMta AvatA pahelAM ghI ApavAmAM Avaze, te tene vAvaLI ke sasaNIne rAga jaladI lAgu paDI jaze,temaja jyAre bALakanA dAMta phUTavAne vakhata thaze, tyAre te bALakane pAtaLA jhADA thaze ane zarIra eTalu' badhu lathaDI jaze ke mAtApitA phikaramAM paDI jaze. ane For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 zrAAyurveda niSadhamALA je bALakane dAMta AvatA pahelAM anna khavaDAvavAnI Teva pADaze te te khALakane pAtaLA jhADA, baraDA ane jhINA tAva lAgu paDI jaze, jethI te bALakane ' hAtha-paga deraDI ane peTa gAgaraDI '. nI kahevata lAgu paDaze. pachI temAMthI makhArakhI tathA nALa kATa jevAM bhayaMkara darAnA janma thaze. je bALakane anna pace nahiM, jhaDe thAya nahi ane greDe bhAge kRmi utpanna thAya. jethI hAtha, paga ane mAM upara cAmaDInA raga jevA ceDA thADe sejo Ave, tenI phUTI (nAbhi) ulaTA' (uthalA) jAya tyAre jANavu ke ene "khArabhI thai che. ane je bALakane anna pace nahi, jhADA thAya nahi, tathA cAmaDInA raMga, AMkhanA DoLA ane jIbha pILI thAya; hAtha, paga, peTa, peDu ane seAM upara sAjA hAya tene " nA kATa cha kArDa che. " naLa baMdha '--kAMNI ame, kAcakA, kALIjIrI, phelama, kaDu, kiAmALI, siMdhava, saMcaLa, iMdrajava, vAyaDiMga, SaTkasUra, kAsiMga, lIMboLI, kALAM marI e sarve samabhAge lai, tenuM vastragALa cUrNa karavuM e bhrUNanu nAma ame naLabaMdha pADayu che. e cUrNa ardhA vAlathI e vAla sudhI nAnA mULakane ke meTA pANasane divasamAM jhu vAra ApavAthI tAva, kRmi, UlaTI, ADA, peTanA dukhAve ane badha kAzane maTADe che. jo mabArakhI thai hoya te A bhrUNamAMthI vAla eka tathA phulAvelI phaTakaDI jenu nAma saurASTi ApyuM che te vAla ardhI meLavI, pANImAM vATI pAvAthI magArakhI maTI ^ya che tathA sAjA UtarI Aya che. te nAkaTa thayeA hAya te kAcI phaTakaDI teAlA ATha ane bAvaLanA kAlasA tele eka vATI tenuM cUNaeN karI rAkhavuM. pachI gAyanA sUtrane ekavIza vakhata gALIne temAM rANInI U MmaranA pramANamAM mALakane ardhA vAlathI e vAla For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA zenI cikitsA 65 sudhI ane mATA mANasane ATha vAla sudhI, gALelA gAyanA mUtramAM ApavuM. mabArakhI tathA nALakATavALAne thI athavA tela bilakula Apavu' nahi. banatAM sudhI meLu dUdha ane bhAta ApavA. bhAta na khAi zake te ekalA dUdha upara rAkhave, paNa mIThuM maracu' ke masAlA kAMija Apavu naDe. meTA mANasathI na rahevAya te jIvAranI dhANI ane zekelA caNA khAvAne ApavA paNa tethI ema na samajavu ke poA ne dUdha bhegu karI khAi zakAze. parejI kALajIpUrvaka pAchaLa mAM Avaze te dadI jarUra sArA thaze; paNa eTalI jAta khUba cAda rAkhavI ke, je ALaka athavA bALakIne, marada athavA sIne nALakATa thA hAya ane tenI IMdriya upara pANIthI bharelA caLakatA sene jaNAya te nahi; kAraNa ke indriya upara sAne AvyA sivAya mIte koi bacAvI zake tema nathI. tenuM esaDa vaghe karavu pachI tene paramezvara hAlamAM keTalAMka mALA karAMnI mAtAne dhAvaNa nahi AvavAthI athavA dhAvaNa eha AvavAthI aDhavA dhALu AvatuM hAya chatAM, che!karuM' dhAve te tenI mAtAne khAMdhe cusAI javAnA bhayathI athavA stana tUrkI javAnA bhayathI teo bALakane dhavaDAvatAM nathI; paNa tene dUdha. ane A pAtrAnI Teva pADe che. jo ke tethI bALakane tAva teA vaLe che, paraMtu peSaNa maLatuM nathI. jethI mALakanAM hADakAM bilakula peSAyA vinAnAM sUkAM rahI jAya che ane khaLaka bAMdhA vagaranu pAtaLu ane nirmAlya thaI jAya che. jethI juvAnImAM kSaya jevA vyAdhine zaraNe thai caraNa pAme che; ane kadAca kSaya na thAya te alpIya athavA hIhIna athavA napuMsaka jevA cIDiyA svabhAvano, magajanI zakti vinAnA, kAma karavAmAM kAyara ane kAi paNa jAtanA cIkaNuA rAgane bheLavatA jovAmAM Ave che. mATe ame bhalAmaNa karIe chIe ke, AkhI For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - 152 zrI Ayurveda nibaMdhamALA jiMdagIparyaMta cA na pIvI e te A phezanebala ane cAlu rUDhinA jamAnAmAM amArAthI kahI zakAtuM nathI, paNa bALakanI dayA khAtara, tenI jiMdagInA bhalA khAtara, tene pAMca varSanI uMmara thayA pachI bhale vadhAre dUdhavALI zeDI cA pAvI, paNa eTaluM yAda rAkhavuM ke jyAM sudhI vIrya paripakava thayuM nathI ane bALakane dADhImUcha phUTI yuvavasthA prApta thaI nathI, tyAM sudhI cA na apAya te ati uttama che. sAta mahinAnA bALakathI te dasa varSa bALakane eka vAra eka jAtanI naThArI udharasa thAya che ane te udharasa evI cepI che ke, gharamAM ke mahelamAM te chokarA sAthe ramatAM, tenuM khAdheluM khAtAM, tenuM pIdheluM pItAM bIjA chokarAne te udharasa lAgu paDe che. ane teo paNa udharasana bhegA thaI paDe che. e udharasanuM svarUpa evuM che ke, udharasa khI khIka khI khI khIka bIka khI; evI rIte pAMca miniTa ke daza miniTa sudhI cAlu rahe, vacamAM vacamAM chIMka AvatI jAya, cahero lAla thaI jAya, udharasanI sAthe bALakane jhADe ane pizAba thaI jAya, tathA evI asahya vedanA thAya ke te bALa keja khamI zake che. evI rIte eka vaLa narama paDyo ke pAMcadaza miniTe athavA kalAka be kalAke bIje vaLa caDe che. te joIne mAbApa ghaNAM akaLAya che paNa koI IlAja nahi cAlavAthI nirAza thaI jAya che. mAtra eka ja upAya ghaNAkharA leke jANe che ke, je vakhate udharasane vaLa caDe che te vakhate te bALakanI beu hAthanI nADI eTale aMgUThI nIcenI nasa, jorathI dabAve che, tethI kAMIka vaLa ocho Ave che. e udharasa naThArI udharasa, khokhalI, uTA. TiyuM, haDakhI, bhUMDI ane meTI udharasanA nAmathI oLakhAya che ane aMgrejImAM ene "hupiMga kapha"kahe che. ene mATe lekamAM cAlu upAya evA che ke, keI bALakane aNabelyA laI jaIne For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA ginI cikitsA 153 nanAmA jhADa" (cera AmaLe) ne sUrya UgatAM pahelAM bheTADe che, ke UTanI gAMDa suMghADe che, keI khuMkhalI (kehalI)nuM dara suMghADe che te koI mecInI ke khAlapAnI kaMDInuM pANI pAya che. kaI kasAIne eTale tene besADe che. keI gaLAmAM keDI ane ajamAnI piTalI bAMdhe che. keI chokarAnI mAtAnAM navAM lUgaDAM upara dheluM thIgaDuM mAre che. keI nakaTI nAmanI heDInA ghATanI be khAnAvALI eka vanaspati gAMdhIne tyAM maLe che te Deke bAMdhe che. koI bAvaLanA jhADa upara kAMTAnuM bakhtara banAvI tenI aMdara eka jIvaDe rahe che, jene gAmaDAnA leke kAMTAnI DozIne nAme oLakhe che te lAvI, tene gaLAmAM bAMdhe che. ema karatAM karatAM jyAre udharasa narama paDatI nathI tyAre "e te enI mudate jaze" ema mAnI saMteSa pakaDe che. paNa e bAbatamAM amAro anubhava evo che ke, "varAdhavAvALI'nA prakaraNamAM batAvelI " khalI nAmanI davA ardhA vAlathI eka vAla sudhI pAna eka pAkuM tathA elacI naMga be cheDAM sAthe, jarA pANI mUkI, khUba jhINuM vATI tene rasa kADhI te rasane jarA garama karI, te pachI temAM peluM osaDa nAkhI divasamAM be athavA traNa vakhata pAvAthI te bALakane ghaNe phAyade kare che. e naThArI udharasa ghaNA joramAM AvatI hoya tene A khakhalI nAmanA esaDathI jaladI phAyado thAya che ane udharasa dhImI gativALI hoya te tenAthI dhIme dhIme phAyade jaNAya che. A khalI nAmanI davA sAdhAraNa lukhI udharasavALAne madhamAM caTADavAthI sAre phAyado kare che. mATe A davA banAvIne vAparavAnI khAsa bhalAmaNa karavAmAM Ave che. nAnAM bALakanI ghaNI vAra AMkhe dukhavA Ave che, AMkhamAM khIla thAya che, AMkhe cIpaDA vaLe che, AMkha caeNTI jAya che, bALaka AMkha ughADI zakatuM nathI ane AMkhamAM kAMkare gUMcavAthI divasa For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 zrIAyurveda nimadhamALA ane rAta, ecena rahI rahyA kare che. ane vakhate evu mane che ke, AMkhanA khIla vadhAne upalAM pApAcAMmAM eka lIMbu jevaDe pAtaLI cAmaDIvALe caLakatA seAjo utpanna kare che. jethI mALakanI AMkha koi paNa prakAre UghaDI zakatI nathI. te joi tenAM mAtApitAne evA bhaya rahe che ke, rakhene bALaka AMdhaLu thAya. evA seAjAthI khALaka AMdhaLu' te thatuM nathI, paNu vakhate AMkhamAM phUla paDI Ave che. AvI rIte AAMkhanAM dardomAM nIce pramANe upAya karavAH & le surAkhAra tAyA 1, dheALAM marI teAlAra, UMcA prakAranuM siMdUra teAlA 8, ene evuM jhINuM vATavuM ke capaTI bharIne hAtheLI mAM mUkI upara AMgaLI pheravIe tA paNa kAMkarI jaNAya nahi. evuM vATIne zIzImAM bharI rAkhavuM, enuM nAma ame rAte suramA ' pADelu che; tathA lAdhara tailA 1, phaTakaDI tAlA 1 ane aphINa 01 e traNene bArIka vATI pANImAM meLavI tenI caNA jevaDI gALIeA vALI sukAvI rAkhavI. e gALInu nAma ' AMkhe cApaDa vAnI gaLI' evu rAkhyu che. tathA bAvaLanI lIlI pAlI zera eka lAvI, temAMnA kAMTA vagere vINI kADhI, tene daza zera pANImAM ukALavI. pANI garama thAya eTale temAM sa'cere navaTAMka tathA si`dhavakhAra navaTAMka nAkhI UkaLavA devuM. jyAre cAra zerane Azare pANI bAkI rahe, tyAre tene gALI lai kUcA niceAvI phekI devA. te gALelA pANIne tapelAmAM pAchu cUle caDhAvI, temAM ceAkhkhuM madha zera eka nAkhI, dhIme ukALI, tenI madha jevI cAsaNI karavI. je cAsaNI karatAM bhUla thaze ane cAsaNI narama raheze, te tenA upara phUga Avaze, eTale te esaDa phekI devu' paDaze. ane jo cAsaNI kharI thai jaze te, te AsaDa AMkhamAM AMja vAne lAyaka raheze nahi, kAraNa ke AMkhamAM AMjatAM guMdaranI paDe, saLI sAthe te vaLagI raheze ane AMkhamAM pasaraze nahi eTa le For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 15 * AsaDa nakAmu' thai jaze. mATe banAvanAre te cAsaNI ThaMDI paDayA pachI, madha jevI jADI rahe che ke nahi tenI tapAsa karI buddhipUrvaka cAsaNI banAvavI. A upAya zAraMgadhara saMhitAmAM ' bammu lAdi svarasa ' e nAmathI lakhelA che. mAtra temAM ame saceArA ane siMdhava umerIne, te DhalA anAvIe chIe ane tethI ghaNAja phAyado thatA jovAmAM Ave che. jo bALaka eka mAsa karatAM paNa nAnu` hAya ane tenI AMkheA dukhavA Ave, te A ' ambulAdi svarasa' saLIthI ghaNAja thADA pramANamAM AMjave. e bhaththulAdi svarasa nAnA mALakathI mAMDIne, meATA mANasa sudhI, darekanI AMkhamAM AMjI zakAya che. e svarasa AMjavAthI AMkha dukhavA AvI haiAya, AMkhe cIpaDA vaLatA haiAya, AMkha coMTI jatI hoya, AMkhamAMthI pANI gaLatuM hAya, AMkhamAM kAMkarA khUMcatA hAya, AMkhamAM agana maLatI hoya, AMkhamAM khIla vadhyA hAya, vagere [ AMkhanA meAtiyA, kAcikha u, paravALAM (bevaDA vALa Uge chete) ane haiye; eTalA rezaLa sivAyanA tamAma rogo ghaNIja sarasa rIte maTe che. jo koi bALakane upara lakhyA pramANe khIla para lIMbu jevaDA mATe sojo AvI jAya te upara lakhelA varasamAM saLI eALI te svarasavALI saLI upara lakhelA lAla suramAmAM kheLI, te bALakanI AMkhamAM AMjavAthI be ke traNa divasamAM tana ArAma thai jAya che. sAjo kayAM ane kevI rIte jatA rahe che, tenI khabara paNa paDatI nathI. je kAinI AMkhamAM phUlAM paDayAM hAya, teA paNa upara pramANe svarasamAM saLI eLI, te saLI lAla suramAmAM eLI AMjavAthI, phUlAM paNa maTI jAya che. AMkhamAM sAdhAraNa khIla paDacA haiAya ane AMkha nacaramAi gai hoya eTale - AMkha dukhavA AvI AMkha mArI gai hAya, tyAre ekale svarasa AMkhamAM AMjI, AMkhanI pAMpaNa ane pepacAM para ' AMkhe cApaDa For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 zrI Ayurveda nibaMdhamALA - - - - - - - - - - - - - vAnI goLI" ThaMDA pANImAM ghasIne copaDavI. keTalIka vAra te evuM jovAmAM AvyuM che ke, AMkhanA kALA DeLA ane sapheda DeLAnA sAMdhA para, athavA sapheda DeLA para maganI dALa jevaDI helI thAya che ane A De lAla banI jAya che. te pachI pelI phelalI phUTI jaI AMkhanA DoLAmAM maganI dALa jevaDe khADo paDe che ane te khADAmAMthI paru vahe che. tevI AMkhamAM je kaI davA nAkhIe ane pelA khADAmAMthI AMkhanI bhItaranA kAcamAM UtarI jAya che, tene AMdhaLo thavAne saMbhava che. tevI AMkhamAM mAtra "babulAdi svarasa" AMjavAthI ajAyaba je phAyado thAya che. keTalIka vAra AMkhanI nAka taraphanI bAjuthI masAnuM paDa vadhIne kALA DoLA tarapha Ave che ane AMkhanI bIjI bAjuthI bIju masAnuM paDa kALA DoLA tarapha vadhatuM Ave che. je tene aTakAvavAmAM na Ave te AkhI AMkha, masAnA paDathI DhaMkAI jAya che. evI avasthAmAM babulAdi svarasavALI saLI rAtA suramAmAM baLIne divasamAM eka vAra savAre athavA rAtre AMjavAthI mase vadhato aTakI jaI, AMkha sArI thaI jAya che. jo keI strIne eka bALaka dhAvaNuM hoya ane tevI avasthAmAM bIje garbha rahe tyAre je te chokaruM te mAtAne dhAve, te te bALaka dUbaLuM, teja vinAnuM ane pILuM thatuM jAya che, hAthapaga kaMtAya che ane peTa moTuM thAya che. keTalAkane jhADA thAya che ane keTalAkane jhADe bilakula baMdha thaI jAya che, jene laukikamAM pAro lAge che" ema kahevAmAM Ave che. tevA rogomAM te bALakane AgaLa kahelA mAlaticUrNane upayoga karavAthI ghaNe phAyado thAya che. paraMtu evI avasthAmAM te bALakane tenI mAtAnuM dUdha dhAvatuM baMdha karI devuM joIe athavA bIjI dhAvane ApavuM ke AgaLa kahI gayA te pramANe dUdha banAvIne te dUdha pItAM zIkha 2 . vinaya che ke ya che For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tene raMgonI cikitsA 157 vavuM. jyAre pAro lAge che athavA strIne dUdha AvatuM nathI, tyAre ghaNe bhAge bALakane mATe dhAva rAkhavAmAM Ave che, paraMtu dhAvanuM dUdha bhAgye ja koI bALakane mAphaka Ave che. kAraNa ke bALaka jeTalA mahinAnuM hoya teTalA mahinAnI suvAvaDI dhAva maLavI muzkela che. ane je dhAva bALakanA karatAM vadhAre mAsanI suvAvaDI heya, te te bALakane tenuM dUdha pacatuM nathI. bIjuM kAraNa evuM che ke, je mAtAnA peTamAM bALaka utpanna thayuM hoya te mAtAnI prakRti pramA Ne bALakanA zarIranuM baMdhAraMNa thayuM hoya che. ane te karatAM paNa vadhAre vakhatanI ane judI mAtAnA judA khAnapAthI ane judI prakRtithI, dUdhamAM viruddha guNa utpanna thavAthI te dUdha, bALakane mAphaka AvatuM nathI. temAM je ApaNI jAti karatAM hInajAtinI dhAva maLI Ave, te bALakanA zarIrane nukasAna kare, eTaluM ja nahi paNa tenA mAnasika vicArane paNa nukasAna kare che. eTalA mATe nIca jAtinI dhAva rAkhavA karatAM, gAya-bakarI ke bheMsanuM dUdha ghaNuM uttama gayuM che ane je dhAva rAkhavAnI IcchA hoya te, pitAnI jAtavALI, madhya avasthAvALI sArA savabhAvavALI, sarvadA AnaMdamAM rahenArI, ghaNuM ane sApha dUdhavALI, putra upara bahu prema rAkhanArI, pitAne AdhIna rahenArI, thoDuM maLavAthI saMtoSa pAmanArI, kapaTa vagaranI ane bALakane peTanA putra samAna gaNanArI dhAva rAkhavI. paNa je strI zAkathI vyAkuLa, bhegathI pIDAyelI, thAkelI, sarvadA vyAdhivALI, bahu UMcI, bahu nIcI, bahu jADI, bahu pAtaLI, garbhavALI, tAvavALI, lAMbA tathA UMcAM stanavALI, ajIrNa rahyA chatAM jamanArI, pathya vagaranI, kSudra kAmamAM Asakta, dukhathI pIDAyelI ke caMcaLa vRttinI heya, tene dhAva tarIke rAkhavAthI bALaka regI thAya che. pAkA AhArathI thayelA rasane madhura sAra saghaLA dehamAMthI stanamAM AvatAM te sAra For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 zrIAyurveda nibaMdhamALA dhAvaNurUpe thAya che, ane jaNyAne traNa rAta athavA cAra rAta pachI, hRdayamAM rahelI dhamanIo khullI paDIne, dhAvaNunI pravRtti kare che. strIne putranA sparzathI, dazanathI maraNathI ane teNe stana pakaDavAthI, vIya nI peThe dhAvaNa chUTe che. putra upara nira'tara rahetA snehaja, dhAvaNane pravAha thavAmAM kAraNabhUta che. putra upara prema nahi rAkhavAthI, bhayathI, zeAkathI krodhathI bhUkhyA rahevAthI athavA khIne gabha rahevAthI, strIonuM dUdha ochu thaI jAya che. mAtAe bhAre AhAra karavAthI aceAgya vihAra karavAthI, tenA zarIramAM DhASAnA prakApa thAya che. jethI dhAvaNu kharAba thAya che. agya AhAra ane ayeAgya vihAra karanArI strInA vAyu, pitta ane kara, dhAvaNune bagADI nAkhe che ane tethI bALakanA zarIramAM roga utpanna thAya che. jo dhAvaNa pANImAM nAkhatAM, pANI upara taryo kare ane svAdamAM kaSAya hAya teA tene vAyuthI kharAba thayeluM jANavuM, jo pANImAM nAkhatAM jenI pILI pILI kaNIe thaI jAya ane svAdamAM khATuM tathA tIkhu hAya tA tene pittathI kharAba thayelu jANavuM, ane jo pANImAM nAkhatAM mUDI jAya ane cIkaNuM hAya, tA dhAvaNa kaphathI kharAma thayeluM jANavuM. jemAM e nizAnIe maLatI Ave, te e dveSathI ane traNe nizAnI maLatI Ave te traNe doSathI bagaDeluM jANavu'. evA bagaDelA dhAvaNane sudhAravA mATe bALakanI mAtAe maganuM osAmaNa pIvuM. athavA bhAragI, devadAra, vaja, ativiSa, ene vATIne pIvAM athavA kALI pahADa, pIluDI, meAtha, kariyAtu, devadAra, sU'Tha, IMdrajava, upaleTa ane kaDu enA kavAtha pIvAthI paNa dhAvaNa sApha thAya che. je dhAvaNa pANInI sAthe maLI jAya, jenA raMga badalAyA na hAya, tAMtaNAvALu na heAya ane dhALu, pAtaLuM tathA TADhuM hoya te dhAvaNu sAph che ema jANavu', mALakane mAtAe athavA AyAe, For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA raMgenI cikitsA 150 pitAnAM aMga svaccha karI, sArAM kapaDAM paherI, pUrva dizAmAM mukha rAkhI, Asana para besI, pachI jamaNA stanane pANIthI sArI paDe dheAI, jarA dUdha kADhI nAkhI, bALakanuM moDhuM uttaradizAmAM rahe tevI rIte dhIrethI khoLAmAM laI dhavaDAvavuM. stanamAMthI thoDuM dUdha kADhI nAkhyA vinA te dUdhane jo bALaka dhAve che, te bALakane vamana, udharasa ane zvAsanI pIDA thAya che. bALakane dUdha dhavaDAvatI vakhate, mAtA pitAnA manamAM evA vicAra karavA ke, mArA stanamAM kSIrasAgara dUdhanI vRddhi karaje, mAruM bALaka sarvadA kalyANane pAmanAra ane baLavAna thaje. jema devatAo amRta pIne lAMbu AyuSya bhegave che, tema mAro putra mAruM amRtarasa jevuM dUdha pIne, lAMbA AyuSyavALa thaje. A vicAra karI bALakane dUdha dhavaDAvavuM. je bALakane dUdhanItANa paDatI hoya te satAvarI le arthe dUdhamAM ghasIne temAM bIjuM dUdha pAzerane Azare meLavIne te dUdha mAtAne pAtA rahevuM jethI dUdha vadhe che. athavA khajUrInA jhADanA thaDamAM jathAbaMdha lIlAM mULiyAM Uge che ane te tamAma jhADane nahi, paNa keTalIka khajUrInAM jhADane khAsa Uge che te mULicAM lAvI, temAMthI be mULiyAM cekhAnA dhAvaNamAM ghasI, A ravivArathI pelA ravivAra lagI ATha divasa pAya, te jarUra dUdha vadhu Utare che. A mULiyAMthI AgaLanI betraNa suvAvaDamAM bilakula dUdha nahi UtarelI strIne pAMca ravivAra sudhI pAvAthI tene dUdha UtareluM jaNAya che. AgaLa kahevAmAM AvyuM che ke, mAtAe svasthatApUrvaka ugamaNe meDhe besIne jamaNuM stanane dhoIne, DuMka dUdha kADhI nAkhIne, bALakane uttara dizA tarapha suvADIne dhavarAvavuM. A vicAra hasavA sarakhe ane mAtAne agavaDabharyo lAgaze ane koI zaMkA karaze ke, pUrva dizA tarapha besavAthI jamaNuM stana dakSiNa dizAmAM jAya che ane bALakanuM mukha uttara dizAmAM For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA rAkhavuM e keTaluM badhuM agavaDabhareluM che! tema svAbhAvika rIte jIvatA mANasane uttara dizAmAM mAthuM karIne suvADavuM e vahema bhareluM manAya che. enA samAdhAnamAM jaNAvavAnuM ke, mAtA je bALakane pitAnA kheALAmAM gAdI rAkhIne dhavaDAve te bALakanuM adhuM zarIra mAtAnI jAMgha upara samAI rahe ane paga jamIna para laTakatA rahe, jethI bALaka maLamUtra kare ane maLamUtra mAtAnA zarIre lAge, jethI svAbhAvika rIte mAtAnA manamAM kSe utpanna thAya ane bALakane dhavaDAvatI vakhate jarA paNa kSebha thAya te dUdhane vahevAvALI kezavAhinIomAM dUdha AvatuM aTakI jAya. ane pitAnA sthAnethI chUTuM paDeluM dUdha, kezavAhinIomAM aTakI rahevAthI, stanamAM eka jAtane dukha utpanna kare ane te dukhAvAvALuM dUdha bALakanA dhAvavAmAM Ave te, bALakanI prakRtine bagADe, eTalA mATe bALakanuM mAthuM uttara dizAmAM rAkhavAnuM vAjabI gaNeluM che. bIjuM kAraNa evuM che ke, je mAtA pitAnA bALakane meLAmAM laIne dhavaDAve che, te bALaka catuM kheLAmAM sUIne dhAve tethI vaso kamAnanI peThe goLa thAya che. ane annAzayane bhAga, pakavAzayanI upara dabANa kare che tethI dhAveluM dUdha pacatuM nathI ane UlaTI thaI bahAra nIkaLI jAya che. eTalA mATe bALakane jamaNI jAMgha para suvADavuM e ghaNuM sagavaDavALuM che. have uttara dizAe mAthuM rAkhavA bAbatamAM zaMkA bAkI rahI; tenuM samAdhAna evuM che ke, yogIo ane siddha puruSene hamezAM uttara dizAnuM mastaka rAkhIne sUvAnI prathA che, kAraNa ke teo manuSyanA jeTalI viSayavAsanA ane Sasa bhajana letA nathI. jethI uttara dizAnA lehacuMbakanuM AkarSaNa temane lAgatuM nathI. te ja pramANe bALaka je dUdha pItI prathamAvasthAmAM minA vegathI rahita hoya che ane vasa laI zakatA nathI tethI tenuM uttaradizAmAM mukha rAkhavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rigenI cikitsA 11 - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - harakata nathI. paraMtu ethI UlaTuM dakSiNa dizAmAM mAthuM rAkhIne dUdhapAna karAvavAthI dakSiNa dizAne AgnecavAyu je jherI gaNAya che, te bALakanI kema mastakamAM praveza karI, vakhate bhayaMkara rogane utpanna kare che. eTalA mATe bALakanuM mAthuM uttara dizAmAM rAkhavAnuM Ayurvede pharamAvyuM che. e niyamano bhaMga karI Aje bALakane game te rIte dhavaDAvavAmAM Ave che, tethI ghaNI strIonAM stanane bALakanuM mAthuM aDakI jAya che, athavA mAthuM stana sAthe aphaLAya che, jethI stanamAM rahelI kezavAhinIomAM avyavasthA thavAthI ratanamAM gAMTha ghAle che ane temAM asahya dukhAvo thAya che; eTaluM ja nahi paNa ghaNI vAra stana pAke che. tethI strInI tathA bALakanI prakRtimAM ghaNe bhAre bagADa thAya che, eTalA mATe bALakanuM mAthuM pitAnA stanane na aDake evI saMbhALa mAtAe jarUra rAkhavI. kadAca daivayoge stanamAM pahADa ghAle ane dukhA thAya te keTalIka vRddha strIo te stana upara kALI mATI ane mIThuM cepaDAve che, paraMtu tethI ghaNI vAra strIne dUdha AvatuM aTakI jAya che. eTalA mATe kALI mATI paDavI nahi, paNa rAtI mATI eTale nAgeru athavA guleharamAnI pANImAM meLavI kaDhI jevI karI vAraMvAra cepaDavI, jethI gAMTha pIgaLI jAya che ane dUdha vahetuM rahe che. upara kahyuM tema, mAtAe potAnA stanane, bALakane dhavaDAvatAM pahelAM devuM joIe. te mujaba je strI potAnA stanane dhetI nathI, te strIne stananI DIMTaDInI AsapAsa melanA pipaDA vaLe che ane jyAre bALaka dhAve, tyAre te popaDA UkhaDI jaI, te jagyAe pAka thAya che, jethI bALakane dhavaDAvatAM tenI mAtAne asahya dukhAvo thAya che. eTaluM ja nahi paNa te phATamAMthI nIkaLatuM paru, bALakanA piTamAM jAya che ane bALakane dhAvatAM je dukhAvo thAya che tethI pUruM dUdha te dhavaDAvI zakatI nathI, eTale pAne caDeluM dUdha stanaA. 6 For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 zrIAyurveda nikha dhamALA mAM AvI, mahApIDA utpanna kare che. jyAre evI pIDAthI stana. mAM sAjo AvyeA hAya, gAMTha vadhatI jatI hAya, stana pAka para caDavA mADayuM hoya, tyAre ghaNAka cikitsake| e stanane pakavavA mATe ALasIne ke ghauMnA lAnA zeka karAve che; ane pachI pAkatA stanavALI srInI pIDA echI karavA mATe tenA stanane zastrakriyAthI cIrI, 'daranuM paru kADhI nAkhe che. atre cikitsakane e vAta saMbhALavAnI hAya che. eka tA kAcuM cIreluM hAvAthI tene pakavavA mATe, pelTisa jArI rAkhavu paDe che ane paru nIkaLavA mATe jakhamanu' mAM khullu rAkhavu paDe che. evI rIte ciki sA karavAthI strInA sukhanA ane bALakanA dUdhanA nAza thAya che. paraMtu stana pAkatuM jAya, bALaka dhAvatuM jAya ane stana sAruM thAya, evI cikitsA karavI hoya,tA strInA stana upara koi paNa jAtanA zeka karavA nahi tathA nastara lagADavuM nahi; paNa jo jarUra paDe tA ane tene pakAvavAnI utAvaLa karavI hAya tA tene kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI nAkhI, khUba khArIka vATI, pANI chAMTatyA vinA tenI paTTI banAvI, stana upara lagADavI. ethI egaLavAne bhAga AgaLI jaze ane pAkavAnA bhAga jaladI pAkIne paruupara AvI jaze. darada enI meLe phUTI jaze ane jo eja paTTI cAlu rAkhavAmAM Avaze te darada aMdarathI rujhAtuM AvI tenA meDhAmAM rabaranI TayUba ke battI dAkhala karyA sivAya, athavA jakhamamAM reSA pUryA sivAya, jakhama nIcethI rujhAtA Avaze ane jakhamanu mAM madha thaze nahi. jo e stanapAkamAM pittanuM prAdhAnya haze, tA ekalI drAkSanA prayoga khasa thaze. paNa kaphanI pradhAnatAvALuM stana (krAhaka guNa vinAnuM) haze te tene erajAnA malamanI jarUra paDaze. mATe te malama nIce pramANe banAvaveAH-- talanuM cAkhkhu tela zera eka tathA UMcA prakAranu' si'dUra ardho For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rAgonI cikitsA 163 zera lai, pAMca zera ceAkhA caDhe evaDu vAsaNa lai,temAM prathama tela nAkhI, garama karI, temAMthI dhumADA nIkaLavA mAMDe, tyAre temAM siMdUra nAkhI lekha'DanA tavethAthI halAvavu'. jene tavethA pakaDatAM nahi AvaDatuM hAya, te chAMTA UDavAthI dAjhaze ane hAthapagane samAlavA jaze te malama UbharAkane cUlAmAM paDaze, tethI meTA bhaDake| thai malama manAvanAranuM ghara maLI jaze. mATe A cAsaNI saMbhALapUrvaka karavAnI che. jyAre tela ne si MdUra kALu banI jAya, tyAre tavethA vatI temAMnA malama lai, pANInA pAtramAM mecAra TIpAM pADavAM ane pachI tapAsI jevA ke gALI vaLe evA thaye che ke nahi. jo cAsaNI tapAsavAmAM nahi Ave ane malama kharo thaI jaze, teA tenI paTTI thaze nahi ane jo malama kAcA rahI jaze tA bAMdhA pakaDaze nahuM. eTalA mATe cAsaNI upara khUba dhyAna rAkhavuM. tenI rIta evI che ke, ThaMDA pANImAM malamanuM' TIpu nAkha vAthI pANImAM chUTa' dekhAya te jANavu` ke cAsaNI kAcI che ane jo pANImAM TIpuM nAkhyuM ke DUbI jAya, te jANavuM ke cAsaNI kharI thai gai che, eTale malama pheMkI devAnA thayA che. evI rIte kharAkhara cAsaNI thayelA malama taiyAra karIne, te eka zera telanA malama Aya tene pA dhImA tApa upara mUkIne, khadakhade nahiM evA garama karavA, eTale te pAtaLA thaze tyAre temAM merajo zera cAra, gheADe thADe nAkhatA javuM ane halAvavA. evI rIte cAra zera ero AgaLI jAya eTale nIce utArIne ThaMDu paDavA devuM. AvI rIte merajAne malama taiyAra karI tenI paTTI banAvI, strInA kaphapradhAna pAkatA stana para mAravI, jethI stana jaladI pAkI paru nIkaLI jaze ane stana rujhAi jaze, tathA temAMnuM dUdha jIvatuM raheze, jestanamAM dUdha vadhAre bharAi Ave te tene keAI sArI bAI mANase dhAvIne thUMkI nAkhavuM joie, athavA vilAyatI kAca ane For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 zrIAryuveda nibaMdhamALA rabaranA phukko (yaMtra) Ave che, te vaDe sahelAithI dUdha kheMcI levAya che; te pachI bALakane dhavaDAvavAmAM Ave tethI bALakane koI paNa prakAranA roga thatA nathI; kAraNa ke dUdhane vahevAvALI naseA agaDI hAya teA, DI'TaDImAMthI dUdha AvatuM hAya tA dhAvavAne harakata nathI. keTalIka vAra nAnA bALakane sakhata tAva Ave che ane te tAva AvavAnuM kAraNa jema meTA mANasane mithyA AhAra ane mithyAvihAra karIne AmAzayamAM rahelA je doSa, te rasane anugAmI thaine kAThAmAM AvavAthI, zarIra tape che tene tAva kahe che; tema bALakane mAtAnA mithyA AhAra ane vihAre karIne tAva Ave che. meTA mANasane jeTalA prakAranA tAva Ave che teTalA prakAranA tAva, nAnA bALakane paNa Ave che, paNa jeTalA prakAranA auSadhe|pacAra meTA mANasane karavAmAM Ave che, teTalA prakAranA auSadheAcAra nAnA bALakane karI zakAtA nathI. jema meDA mANusane la'ghana karAvavAnI jarUra che, tema bALakane paNa ladhananI jarUra che. paraMtu bALakane dUdha ApavAnuM baMdha nahi karatAM, tenI mAtAnA gunna ane vidAhI AhAra baMdha karavAthI bALakane ladhana thaI zake che. jo eka mAsanI aMdaranuM bALaka heAya ane tene tAva AvatA hAya, te tenI mAtAne esaDa khavaDAvavAthI, te bALakanA tAva jAya che. paNa traNa mAsa uparanuM bALaka thAya ane tene tAva Ave, tA te bALakane osaDa ApavAnI jarUra che ane tenI mAtAne pathya paLAvavAnI jarUra che. mATe zaradaRtu Utaryo pachI, hemaMtaRtunA arasAmAM juvAra, bAjarI ke kapAsanA khetaramAM " kaDavI nAI" ne nAme ALakhAtA eka cheDaUge che. te che|Da nava AMgaLa UMcA, lAMbAM ane sAMkaDAM pAtarAMvALA, pILAM, bhUrAM ane dhoLAM phUlavALA, svAdamAM bahuja kaDavA thAya che. tene ukheDI lAvI, chAMyAmAM sUkavI, sukAyA pachI jeTaluM vajana (6 For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAzvAra ane tenA rAgonI cikitsA 165 thAya temAM cothe bhAge kALAM marI meLavI, ghaNuMja bArIka vastragALa cUrNa karI rAkhavuM. e cUrNanuM nAma ame "rAsnA ? pADeluM che. e grUNanI mAtrA eka rastIthI eka vAla sudhI nAnA bALakane ane be vAla sudhI meTA mANasane pANI sAthe divasamAM traNa vakhata ApavAthI tAva jAya che. A cUrNathI sudarzana cUrNa karatAM, paNa vadhAre phAyade jaNAya che. je bALakane tAvanI sAthe pAtaLA jhADA thatA hoya te phaTakaDIne kulAvIne tenuM vastragALa cUrNa karIne eka zIzAmAM bharI rAkhavuM. je bALakane ApavuM hoya tene rAsnAnuM cUrNa" ane phulAvelI phaTakaDI uphe "sirASTi" te ardhA bhAge laI, bene meLavI pANI sAthe ApavAthI tAva sAthe pAtaLA jhADA thatA hoya te maTe che. upara batAvI gayA tema varAdha-- vAvaLI ke sasaNInI sAthe je bALakane tAva Avato hoya, te tAvane kAMI paNa upAya kare nahi.kAraNa ke sasaNI varAdha ke vAvaLImAM tAva eja bALakanuM jIvana che. je tAvano upAya karatAM tAva jate rahyo ane hAMphaNa bAkI rahI gaI te e hAMphaNa maTatI nathI. paNa hAMphaNane upAya karavAthI e hAMphaNu narama paDI ke, tAva pitAnI meLe ja cAlyA jAya che. mAtAnA ati kupacyathI ane rasa dagdha thaI dUdha dvArA bALakanA zarIranA pitta ane kaphamAM avyavasthA utpanna karI tAva lAve che jethI bALakanA hAthapaga ThaMDA thaI, mAthuM garama thaI jAya che. hAthapaga ane mAthuM garama thAya che ane bAkInuM zarIra ThaMDu paDI jAya che. evA "viSamajavaramAM bALakanA mAthA upara ThaMDA pANInAM pitAM mukAvavAM, jethI hAthapaga garama thaze, ane "rAsnA sAthe sArASTi ApavAthI tAva jaze. paNa hAthapaga garama ane zarIra ThaMDuM thaI jAya, evA tAvavALAM bALaka bhAgye ja jIve che. te paNa temAM AgaLa batAveluM "naLabaMdha" nAmanuM sUrNa vadhAre kAma kare che. je bALakane kRminI sAthe tAva Avate For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA hoya, te te bALakane naLabaMdha sAthe saurASTi meLavIne ApavAthI tAva jAya che. AyurvedAcAryoe evuM lakhyuM che ke, moTA mANasane je osaDa ApI zakAya che, te nAnA bALakane paNa ApI zakAya che kAraNa ke vayamAM nAnAMmoTAM che kAMI roga nAne mATe nathI. mATe vayanA pramANamAM jeTalA pramANamAM moTA mANasane davA apAya tevI davA, nAnA pramANamAM bALakane paNa ApI zakAya. paraMtu amAre anubhava e che ke, nAnA bALakane rasAyaNa praganA keI paNa upacAra karavA e bhayabhareluM che. nAnA bALakane UlaTI sAthe tAva heya te, zarane tathA sauSTinI sAthe ekeka goLI AgaLa batAvelI chardiripunI, pANImAM vATI ApavAthI UlaTIne baMdha karI tAvane maTADe che. nAnA bALakane dararoja cAlu anyaduSka, tRtIyaka, caturthaka nAmanA tAva paNa Ave che. e tAvamAM ekalI saurASTi ApavAthI ghaNuM sAruM kAma thAya che. paraMtu e tAvamAM satata ane satata e avadhiyA tAva che eTale te sAta divase athavA cauda divase, nava divase athavA aDhAra divase, agicAra divase athavA bAvIza divase Utare che; ane avadha pahelAM e tAvane kADhavAno prayatna karavAmAM Ave te dadIne sannipAta thaI, vakhate tenuM maraNa nipajAve che. eTalA mATe evA avadhimAM tAvamAM 7, 9 ke 11 divasa pachI saurASTine upayoga kare; ane te pahelAM pAcaka davA tarIke, ativiSa, kAkaDAsiMga, vAyavaDiMga, siMdhava enuM cUrNa karI, te cUrNamAMthI eka vAla cUrNa laI tene eka kAcanA pyAlAmAM mUkI tenA upara bALakane pAI zakAya eTaluM khakhaLatuM UnuM pANI reDI DhAMkI devuM. TATuM thayA pachI te pANIne kapaDAthI nicAvyA ke dAkhyA sivAya gALI levuM. e pANI divasamAM betraNa vAra ApavuM, eTale bALakane Ama pAcana thaI jaze ane pachI je saurASTi ApavAmAM Ave te tAva jatuM raheze. For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - bALakanI sAravAra ane tenA gAnI cikitsA 167 je bALaka ekathI traNa mAsanuM hoya ane tene tAva Ave te rAI, sarasava, mIThuM, gUgaLa, lobAna-zerIlobAna, gheDAvaja, vAyavaDiMga, lImaDAnAM pAtarAM enuM cUrNa karI bALaka sUtuM hoya tyAMthI cheDe che, e cUrNane dhUpa kara. jethI te dhUpanI gaMdha bALakanA zvAsocchavAsa dvArA, bALakanA zarIramAM praveza karI, tAvane aTakAve che athavA utAre paNa che. A dhUpanA cUrNanuM nAma ame "mAherapa" rAkheluM che. je bALakane tAvanI sAthe kheMca AvatI hoya, jene leke "jhaLaka AvI che? ema kahe che, ane jenA kAraNamAM kRmi prAdhAnya bhagave che, tevA tAvamAM AgaLa batAvelI kRmikuThAra rasanI goLIo ane bhuta kAma bajAve che. ATalI vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che ke, jyAM sudhI bALakane tAva Ave tyAM sudhI tene navaDAvavuM nahi, zarIre tela ke ghI paDavuM nahi, havA ane ajavALAne lAbha Apa, paNa tenA hAtha ke paga ughADA rAkhavA nahi. hAthapaga ughADA rAkhelA hoya ane bALakane satatavara AvatuM hoya tevA arasAmAM, bALakanA hAtha ke paga upara pavanane jhapATe lAge che, tethI jJAnataMtune nukasAna pahoMcI, te bALakanA hAtha ke paga jUThA paDI jAya che, je jIvatAM sudhI maTatA nathI. mATe bALakanA hAthapagane saMbhALathI DhAMkI rAkhavA. A pheMsI jamAnAmAM, bALakane kALA kATavAnuM jhabhaluM paherAvavAne rivAja, jagalI ane asabhya lAge che. paNa gaLIthI raMgelA kALA kapaDAnA jhabhalAthI bALaka ke je duniyAmAM prathama ziyALo, unALe ke comAsuM bhegave che, tenA vAtAvaraNanI asarathI bALakanI cAmaDIne ane tenA zarIrane bacAva karavA mATe, kALAM kATavAnAM jhabhalAM paherAvavAno rivAja ApaNA gharaDAoe pADele hato. have terivAja gaye ane tethI, je bALakanuM peTa haMmezA DhAMkeluM rahetuM hatuM te peTa ughADuM rahevA For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16. zrIyurveda nibadhamALA mAMDayuM. jethI bALakanI DUMTI dvArA patrana nAbhimAM praveza karI, peTamAM eka jAtanI zULa utpanna kare che. nAbhinA sthAnamAMthI rasane vahevAvALI ane leAhIne vahevAvALI zirAo prakaTa thayelI tathA pavanane dhamavAvALI dhamanIo prakaTa thayelI che. te zirAo ane dhamanIomAM bahAranA vAyunA praveza thavAthI, bALakane nAnA prakAranA rAgo utpanna thavAnA sa`bhava che. eTalA mATe mALakanuM rakSaNa karanArAee bALakanu peTa koi paNa avasthAmAM, bhUlecUke paNa ughADuM na rahI jAya, tenI sa`pUrNa kALajI rAkhavI joIe, keTalIka mAtAomAM peAtAnA bALakane rakhene zaradI lAgI jaze evA bhayathI nAnA bALakane UnanAM kapaDAM paherAvavAnA zaiAkha thAya che. temAM khAsa karIne UnanAM meAjA' ane UnanA ecalA ( kAnaDhAMkaNI TopI jevu') paherAvavAnA rivAja paDI gayeA che. ghaNI vAra teA evuM jovAmAM Ave che ke, mAthAnA becalA khALakathI na U'cakAya eTalA vajananA meATA meATA phUmatAvALA, jhAlarIvALA paherAve che. te mAtAonAM manane jANe cheAkaru eTale eka lAkaDAnuM pUtaLu ja hAya, ema lAgatu hAvu joie; jo ema na lAgatu hoya tA evA mATA becalA paherAvI 'khALa kanu mAthuM ane kAna DhAMkI dai tenA gaLAmAM kasa bAMdhI, bALakane gabharAvI nAkhanArI kriyA karatAM pahelAM tene vicAra Avave joie ke, AvA bhArI vajananA becalA paherAvavAthI khALakane keTale paritApa thaze ! paNa phaeNzananI phisiyArI AgaLa vicAra ane sAmAnI lAgaNI tapAsI zakAtI nathI. khALakanA zarIra upara Unanu' kApaDa pachI te phalAlina hA, banAta ke ke UnanuM gU'celuM kapaDuM' hA, para'tu tenI garamIthI pasInA thAya che, ane te UnanuM kApaDa dararoja dhAvAmAM na AvavAthI, temAM jhINAM ja tu utpanna thai bALakanI cAmaDInAM chidro dvArA tenA For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 169 lehImAM praveza karI, bALakanAM phephasAM ane hRdayane nabaLAM pADI nAkhe che. je vakhate bALakanI chAtIne khulI rAkhI havAne sparza thavAnI jarUra che, te vakhatamAM hRdaya upara garama kapaDuM rahe vAthI, havA nIkaLI zakatI nathI ane praveza paNa karI zakatI nathI; eTale ghaNA rogo utpanna thavA saMbhava che. hRdaya upara khullI havA lAgavAthI hRdayane puSTi maLe che evA hetuthI, pazcimanA vidvAne hArTa DijhIjha" eTale hadayanI zULavALA daradIne chAtI upara mAravA mATe beleDonA plAsTara" nI paTTI Ape che. te paTTIne paNa pramANasara jALI jevAM kANAM pADe che. tene hetu chAtImAM havAne praveza karAvavA sAru ane chAtIne pasIne bahAra kADhavA sAru te kANuM pADelAM che. te pachI ApaNA leke chAtI upara garama kapaDuM rAkhI, zo phAyade uThAvatA haze, te samajI zakAtuM nathI. keTalAka moTA mANase paNa, unALAnI Rtu hovA chatAM, garama gachapharAka paherI rAkhe che, ane evI baDAI mAre che ke, A garama maMjIpharAka paheravAthI pasIno vaLe che paNa tethI zarIramAM tenI bhInAzane lIdhe ThaMDaka rahe che. paraMtu ame ghaNA puruSa ke je garama gaMjIpharAka paheranArA che, teone chAtInA dukhAvAnI phariyAda karatA sAMbhaLyA che. chAtImAM dukhAvAnI phari. yAda karanArAne ame prathama eja prazna pUchIe chIe ke, tame garama gaMjIpharAka pahere che? tenA javAbamAM te je hA kahe te garama gaMjIpharAka nahi vAparavAnI tene sakhata bhalAmaNa karIe chIe. jethI koI paNa jAtanI auSadhi ApyA sivAya, thaDA divasamAM tene dukhAve maTI jAya che. paraMtu jene garama gajhapharAka paheravAnI Teva paDI hoya che tene te paheryA vinA cAlatuM nathI. te ame tene zarIra upara sutarAu gaMjIpharAka paherI, tenA upara garama gaMjIpharAka paheravAnI chUTa ApIe chIe. For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 190 zrIAyurveda nima dhamALA * AkhI duniyAnAM bALake ne 'zItaLA 'nA nAmathI eLakhAtA ane Ayurvede masurikA'nA nAmathI varNavele tathA ApaNA dezamAM zItaLA, sayaDakAkA, mAtA, devakAkA vagere nAmathI prakhyAti pAmela eka bhayaMkara roga cAlu che. ApaNA lAke tene devanA prakopa mAnIne koi paNa upacAra nahi karatAM, tenI AdhAAkhaDI rAkhe che. ApaNA dezanA musalamAna leka paikI jee hiMdunA musalamAna thayelA che, temAMnA keTalAka bAdhA-AkhaDI rAkhe che, paNa teo pUjavA jatA nathI. chatAM kei hiMdune hAthe mAdhA caDhAvI de che; ane mAkInA cusalamAne bilakula bAdhA rAkhatA nathI. te pramANe pazcimanA vidvAnA ke khristI prajA bAdhA rAkhatI nathI; paraMtu " vesinezana " nAme eka rIta zedhI kADhI che, je zItaLA nIkaLelA phallAmAMthI cepa lai bIjA bALakanA zarIramAM zItaLA nIkaLatA pahelAM dAkhala kare che, jene " zItaLA kaDhAvyA" ema kahevAmAM Ave che. e cepa lagADacA pachI, te ThekANe zItaLAnA phollA nIkaLe che, ane tenI bAdhA-AkhaDI rAkhavAmAM Ave che, tethI zItaLAthI Akhu zarIra bagaDatuM nathI. ane jete zItaLA kaDhAvavAmAM na AvyA hoya tene bhayakara zItaLA nIkaLI ghaNAne kheADakhAMpaNavALA banAvI ghaNAnuM meta nipajAve che. zIta LAmAM, zItaLa, achabaDA, ane geAmaru e traNa jAta jovAmAM Ave che, ane e traNe jAta leAhIgata, mAMsagata, medagata ane asthigata hAya che; eTale leAhI, mAMsa, meda ane hADakAM sudhI te paheAMcelI DaeNAya che. tenuM varNana karatAM amAre jaNAvavu joie ke, e zItaLA mAtApitAnA vIyaranA doSathI utpanna thatA hAvAne lIdhe, bALakane AkhI jiM'dagImAM eka vAra nIkaLavAnA tA kharAja; paNa bAdhAAkhaDIthI te aTakAvAnA ke maTavAnA nathI. jemake je zItaLA, achabaDA ke gAmaru leAhImAMthI AveluM hoya ane tenI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rAnI cikitsA 171 sukhaDI game teTalI vadhAre athavA bhayaMkara hoya, chatAM tene bAdhAAkhaDI rAkhavAmAM na Ave te paNa te zItaLA sukAI gayA pachI, te bALakane zItaLA AvI gayA che tenI koI paNa nizAnI dekhAtI nathI; paNa UlaTuM cAmaDInuM rUpa vadhe che. tevI rIte je mAMsamAMthI zItaLI AvyA hoya te te zItaLA maTayA pachI, te bALakanI cAmaDImAM khADA paDavAnA ja. jene ApaNe zItaLAnA traNanA nAmathI oLakhIe chIe. je zItaLA medamAMthI AvelA hoya tene mATe mAtA-pitA game teTalI kharcALa ane game tevI muzkelI bharelI bAdhA-AkhaDI rAkhe te paNa, zItaLAdevI tenI bAdhA-AkhaDIne koI paNa svIkAra karyA sivAya, te bALakane prANa le che. athavA je kaI bALaka bacI gayuM, to tene AMkhe, kAne athavA hAthe page, jIvatAM sudhI kAyama rahe evI, kheDa rahe che. je zItaLA asthi eTale hADakAMmAMthI AvelA hoya, te zItaLAmAM game teTalI agharI bAdhA rAkhavAmAM Ave, to paNa te bALaka bacatuM nathI. A sthAne traNe jAtanA zItaLAne mATe che. temAM mAMsagata zItaLA oDa mUkI jAya che paNa mAMsagata achabaDA ane gebate prANa laIne jAya che. eTaluM te kharuM ke A zItaLA nAmanA rogamAM kaI paNa jAtane auSadhepacAra kAragata thatuM nathI. tethI bheLA lekene zItaLAdevI para zraddhA hevAthI tenI bAdhA AkhaDI rAkhe che ane jemajema upadrava vadhato jaNAya, tema tema vadhAre bAdhA rAkhavAmAM Ave che. jyAre gharamAM zItaLA AvyA hoya tyAre gharamAM zItaLA sivAya bIjA keI devanuM pUjana thatuM nathI. gharamAM kaI paNa mitra ke atithi AvyA hoya, tene AdaramAna ApI zakAtuM nathI, gharanA puruSavargathI hajAmata karAvAtI nathI tema kapaDAM dhovAtAM nathI ke dhevA apAtAM nathI. gharamAM te bALakanI mAtA sivAya koI rajasvalA thAya te tene paDachAye zItaLA upara pADI zakAte For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hara zrImayurveda nibadhamALA nathI, ane ekadare kahIe teA zItaLA AvelA hoya te gharamAM, anAja khAvu ane pANI pIvA sivAyanA badhA vyavahAra baMdha karavA paDe che. chatAM sAdhAraNa khAdhA-AkhaDI uparAMta upadravanI khAdhA judI rAkhavI paDe che, jemake khAMsI UpaDe te kheLa caDhAvavAnI khAdhA mAne che, AMkaDI upaDe te rUpAnI AMkaDI caDAve che, hAthapaga rahI jAya te samaDInA lAkaDAnA hAtha-paga caDhAve che, mA UghaDatI na hAya teA, rUpAnI ke kAcanI AMkha caDAvavAnI khAdhA mAne che. eTalI eTalI mAnatA levA chatAM paNa, zItaLA devI prasanna na thAya te mAthA upara maLatI sagaDI, lImaDAnI DALI ane Akhare naraka bhareluM khAsaDu mAMmAM ghAlIne zItaLA devInI pUjA karavAnI bAdhA rAkhe che. A uparathI ApaNA dezamAM peAtAnA putro upara mAtAnA vAtsalyaprema keTalA che tenI parAkASThA jaNAya che! putraratnane mATe bIjA dezemAM paNa vAtsalya prema hoya che, paraMtu Avate te tenI hada karI che ! kharI rIte jotAM zItaLA eka prakAranA kALa che ane tenA sAmAnya upacAra karavAthI sAdhya hAi te sukharUpa maTe che; kaSTasAdhya duHkharUpa nIvaDe che ane asAdhya hAya te prANa le che, chatAM ApaNe sabhALa rAkhavAnI khAsa jarUra che. zItaLA mAtAnA 24-vIya sAthe sabaMdha dharAvatA hovAthI, AsapAsanA vAtAvaraNanI ane khabara levA AvanArA lAkeAnA vicAranI tenA upara jaladI asara thAya che. tethI je leAkeAnAM mana baLavAna haiAMtAM nathI tene AlaMbanarUpe mAdhA-AkhaDI rAkhI zItaLAdevInA upara vizvAsa rAkhI tenuM dhyAna dharavAthI manane satApa rahe che ane eTalA mATeja jene zItaLA AvelA hAya tenI pAse brAhmaNu athavA geAra dvArA 'zItaLASTaka' nA nitya pATha karAvavAmAM Ave che. ApaNA leAkeAmAM evA rivAja che ke, zItaLAnI mAsama cAlatI hAya te ara For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bALakanI sAravAra ane tenA roganI cikitsA 193 sAmAM bALakane tAva Ave te ghaNAM mANasA tathA vaidyo jANI zake che ke A tAva zItaLAnA che, jethI teneA kAMija upacAra karatA nathI, e kArya ghaNuM vAjabI che; ane zItaLA AvyA pachI lImaDAnAM tAraNu khAMdhavAM, dardInI AsapAsa lImaDA rAkhavA, lImaDAnI DALIthIja tene pavana nAkhavA tathA ghaNAM mANase bhegAM thai vAtAvaraNane agADI na nAkhe evA hetuthI kAine AdaramAna nahi ApavuM tathA ghaNI strIe ekaDI thaI, AkhA gAmanI kUthalI ane niMdA kare che, tenI kharAma asara zItaLAvALA bALakane thAya nahi teTalA mATe ' zItaLAne vacaku paDI jaze' evI mAnyatA TharAvelI che te ceAgya che. e sivAyanI bIjI garabaDA nakAmI che ema amAruM mAnavu che. paraMtu jenA manamAM zItaLAnA bhaya lAgatA hoya, tene mATe game tema karavAnI chUTa che. ' sy Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyAre gAma ke mahAllAmAM zItaLAnA upadrava zarU thAya, tyAre dareka mAbApe peAtAnAM bALakAne divasamAM eka vAra apeAranA vakhate sukhaDa ghasIne temAM jarA sAkara nAkhIne pAvI ane sukhaDa ghasIne tenuM pANI banAvIne Akhe zarIre cApaDavuM; jethI zItaLA AvatA aTakI jaze ane kadAca Avaze te te lehI athavA mAMsamAMthIja Avaze e vAta nakkI che. je bALakane zItaLA Ave tene zarUAtamAM geLa ane caNA khavADavAmAM Ave te zItaLA jaladI bahAra nIkaLI jai dANA ghaNA sArA bharAya che, eTaluMja nahi paNa temAM upadrava echA thAya che. jyAre nava divase nIra bharAi rahe eTale dANA khIlI rahe tyAre navamA divasanI pAchalI rAtre tene rakSA caDhAvavAmAM Ave che. te divasathI aDAyA nI rAkhoDI banAvI tene jADe kapaDe cALI te Akhe zarIra ghasavI. ghaNA leAke zItaLAnI cAmaDI khe'cAtI heAvAnA bhayathI tene ghI lagADI upara rAkhADI dAbe che, tethI cAmaDI narama manI vedanA ochI 5 For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1es zrI Ayurveda nibaMdhamALA thAya che kharI, paNa ghI ane rAkheDIne vega thavAthI cAmaDIne raMga kALe paDI jAya che, te jIvatAM sudhI badalAtuM nathI. mATe ghI sAthe rAkheDI lagADavI nahi. paNa je jarUra jaNAya te rAkheDIne cALyA pachI pANImAM palALI rAkhI, be divasa vAsI thayA pachI te rAkhoDI copaDavAthI rasI jharatAM khADA paDI gayelA ane pAka para caDelA tathA kheMcAtI cAmaDIvALA zItaLAne ghaNe phAyado thAya che. jema jema vadhAre divasa ane vadhAre vakhata aDAyAnI rAkheDI cALavAmAM Ave tema tema cAmaDIne raMga gauravarNI banI cahero tejasvI thAya che. jyAre zItaLAnA dALa-cheDAM UkhaDI jAya tyAre ApaNuM leke zItaLA devInA sthAnaka upara bALakane teDI jaI tenI bAdhA caDhAve che. paraMtu tenI kharI bAdhA ane pUjA jenA zarIramAM zItaLA AvelA che, jene ApaNe deva tarIke mAnIe chIe, te te bAdhA ane pUjA, te zataLA AvelA bALakane ja caDAvavI joIe. je bALakane hAthe page kheDa AvavA je saMbhava hoya, te bALakane mATe samaDInA lAkaDAnA hAtha-paga zItaLAne caDhAvyA karatAM, tenA lAkaDAne ghasIne tenA hAthe page copaDavAthI, hAtha-paga sArA thAya che ane gAMThe pIgaLI jAya che. tevI ja rIte radiyAM-phadiyAM eTale ghauMnA leTanAM ghImAM taLelAM nAnAM biskiTa jevAM geLa cakatAM caDAve che, te ema sUcave che ke e khorAka zItaLAvALA bALakane khavaDAvavAthI tene naDatuM nathI ane zakti Ape che; tathA khAsa karIne celAInI bhAjI. lIMbaDAnAM pAtarAM, TADhakiyAM eTale dhANA, variyALI, ela. -. bara ane lIbaLInAM paDIkAM, caDAvavAmAM Ave che. tene hetu e che ke, zItaLAnI garamI bahu vadhI gaI hoya ane bALakane jhADA pAtaLA thatA hoya, meM AvI gayuM hoya, AMkha para jhAMkha lAgatI hoya te ekapAta lIMbaDAnuM, sAta pAtarAM cAlA rApta karavA che ke, AtA hAtha lAMbA For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , , , , bALakanI sAravAra ane tenA roganI cikitsA 175 InI bhAjInAM, eka vAla variyALI, be vAla dhANA, be dANA ela. cInA ane eka lIMbaLI, ene vATIne tenuM pANI banAvI kapaDe gALI lai, temAM DI sAkara meLavI divasamAM be vakhata pAvAthI, garamI zAMta thaI jAya che. A prayoga zItaLA AvyA pachI eTale divase zItaLA pUjAya, te pUjAyA pachI teTalA divasa pAvAthI, tamAma garamI nIkaLI jaI, zarIra taMdurasta bane che. zItaLAnI zarUAtathI zItaLA gaLAmAM ane meDhAmAM bharAI gayA hoya tevA vakhatamAM, te bALakane thoDuM dUdha ane ghI garama karIne pAyA karavuM, ne tethI paNa vadhAre bhayaMkara rUpa pakaDayuM hoya te ekaluM ghI tenA meMmAM, rUnA pUmaDA vaDe mUkyA karavuM. je khAMsIhAMpha jera mAratAM hoya to jeThImadhanuM choDuM pANImAM ghasI, divasamAM betraNa vAra pAvAthI khAMsI vagere maTI jAya che. A jamAnAnI navI zodha pramANe pazcimanA vidvAne "komepathI" nA kAyadA pramANe zItaLAnI AsapAsa rAtA paDadA bAMdhavAnuM pharamAve che. paraMtu te ApaNA dezane baMdhabesatuM nathI, bhale te dezamAM phAyade karatuM hAya. ApaNuM dezamAM te zItaLAnI AsapAsa bArIbAraNe lIlA paDadA bAMdhavA, dadInI ummara moTI hoya te tene lIlAM 5DAM paheravAevA ApavAthI vadhAre phAyado thAya che. ane eTalA mATeja amArA pUrvajoe ThaMDaka ApanAre, pittanI zAMti karanAra, zItaLAnI mosamamAM navapallava thanAre, keI paNa upadrava nahi karatAM manane gamanAre, lIMbaDe pasaMda karI tene prAdhAnya ApyuM che. sarakAra taraphathI paNa zItaLAnA roga mATe eka juduM khAtuM bolI kaTarI upacAra karAya che ane tethI keTaleka phAyado paNa thayo che. paraMtu tenAthI eka upAdhi vadhI paDI ke je bALakane zItaLA AvyA hoya te bALakane cepa laI bIjA bALakamAM mUkavAmAM Ave, tethI sAdhAraNa rIte keI paNa jAtanuM nukasAna dekhAtuM nathI. paraMtu je For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 zrIAyurveda niSNa dhamALA chekarAnA cepa lIdhe hAya, te chekarAnA vazamAM, kAyika eTale pedvIdhara UtaratA rAgeA, jenA zarIramAM cepa mUkayA hoya te bALakanA zarIramAM praveza karI, tenA vazamAM dAkhala thai jAya che. dAkhalA tarIke eka pitAne prameha athavA TAMkIne rAga thayA hoya ane te rAga sArA thai gayA pachI, tenA vIyathI bALaka utpanna thAya, tA te bALakane mitAnA pramehane lIdhe, pezAmanI sAthe dhAtu paDevAnA athavA je jagyAe pezAba kareleA haiya te jagyAe sapheda DAghA paDavAne, athavA tenA pezAbamAM patharI badhAvAnA, ke pezAbamAM retI paDavAnA roga thavAnAja, ane jo TAMkI (phiga rAga) thai gayA pachI te sArI thai gai hoya ane te pachI bALaka utpanna thAya, te tene da athavA rAMdhaNavAyu (pAMgaLApaNuM) ka 5vAyu ke ardho gavAyu thavAne. evA bALakanA pitAnI tapAsa karatAM tene prameha ke TAMkInA rAga thaye nathI ema sAbita thAya te pachI tenI mAtAe bIjAnA vIyathI e bALaka utpanna karelu che ema kahI zakAya. paraMtu tenI tapAsamAM paNa te strI pativratA nIvaDe, te te rAga kayAMthI AvyeA, enI tapAsa karavAnI svAbhAvika rIte pharaja paDe. te tapAsane aMte sAbita thayuM ke, je bALakanA cepa laI A bALakane zItaLA kaDhAvelA, te bALakanAM mAtASitAne A rAga thayele ane tenA cepa dvArA A TekarAnA zarIramAM AvirbhAva thayele. e mAbatane mATe ame bhUlatA na hAie tA, ghaNAM varSa upara eka iMgleMDanA chApAmAM chapAyalo mAkhata, gujarAtanA chApAmAM chapAyelI amArA vAMcavAmAM AvelI. temAM jaNAvela ke, IMgleMDamAM eka likharala strI peAtAnA bALakane zItaLA kaDhAvavA gai. tenA bALakanA zarIramAM e kanjharaveTiva bALakanA cepa mUkavAnA DokaTare vicAra karyAM. te vakhate te mAtAe vAMdhA uThAvye ke mArA kAnA zarIramAM hu'kanjharaveTivanuM' le hI For Private and Personal Use Only *
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 197 - - dAkhala karavA daIza nahi. te uparathI amArA anumAnane vadhAre puSTi maLI ke, amArA dezamAM dina para dina uracavaNamAM gaNAtI kemamAM AhAra, vihAra ane svabhAva, anAyAse nIcavaNanA jevA thatA jAya che ane prajAnuM AtmabaLa tathA dharmabaLa ane zraddhAbaLa ghaTatuM jAya che, tenuM kharuM kAraNa A zItaLAne cepa che. kAraNa ke kaI paNa bALakane UMcavarNanA bALakane cepa laI bIjA bALakane mUkavA devAne UMcavarNanA leka rAjI hotA nathI. tethI vekisaneTare nIca varSanA bALakanI mAtAne amuka paisA ApI athavA kAMI paNa nahi ApatAM teonA bALaka paikI je bALaka sazakta ane uparathI nIrogI jaNAtuM hoya teno cepa laI, UMcavarNanA bALakamAM mUkatA hatA; tenuM pariNAma evuM AvatuM hatuM ke, te sazakta jaNAtA bALakanA zarIramAM piDhIdhara UtaratA eTale harasa kuSTa, kSaya, dama, guma, prameha, TAMkI vagere roge dAkhala thaI jatA ane je tevA regavALuM bALaka na hoya te paNa tenA zarIramAM vaMzaparaMparAthI utarI AvelAM durvyasana, abhakSyAbharyA karavAnI Teva ane adharmanI vRtti, e te jarUra dAkhala thatAMja, jene pratyakSa purA vartamAnakALanI prajAnuM vartana che ! paraMtu jyAre sarakAranA manamAM A vAta barAbara UtarI ke turata, zItaLA AvelA bALakane cepa laI bIjA bALakanA zarIramAM mUkavAne rivAja baMdha karavAmAM AvyuM ane kharcane mATe je uThAvIne paNa, dara varSe lAkha bALakone mATe, gauzItaLAne cepa kAcanI TayUbamAM bharIne vekisaneTarone joItA pramANamAM pUro pADavAnuM bhagIratha kAya pitAne mAthe laI, bALakomAM thatuM reganuM saMkaratva tathA varNanuM saMkaratva aTakAvyuM. Ayurvede masurikA nAmathI lakhelA ane prajAe zItaLAnA nAmathI oLakhelA A bhayaMkara rogane viSaya pUro karatAM, ame For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 zrI Ayurveda nibaMdhamALe bhalAmaNa karIe chIe ke, jema bane tema zItaLAne mATenA vahemo ochA karI, zItaLAne mATe pUjanavidhi mATe TharAvelAM dravya bhale zItaLAne caDAvI Ave, paNa kharI rIte zItaLAthI pIDAtA ane zItaLAnI garamI je bALakanA zarIramAM avazeSa rahI gayelI hoya te bALakane, te pUjApAmAM AvatAM vasANAM tathA vastuo pAvAthI ghaNo ja phAyado thaze ane tethI vadhAre phAyado meLava heya te sarakAre eka vAra zItaLA kaDhAvyA pachI pAMca varSe, daza varSe ke paMdara varSe pharIthI zItaLA kADhavAnuM kAma AraMbhya che teno lAbha laI, potAnA bALakane pharIthI zItaLA kaDhAvavA tatpara rahevuM, evI amArI khAsa vijJApanA che. kAraNa ke zItaLA kaDhAvavAthI mAtapitAnA rajavayathI utpanna thayelI garamI nAza pAme che. eTaluM ja nahi paNa pharIthI zItaLA kaDhAvavAmAM Ave, te amArA vicAra pramANe, bALakanA zarIra upara cAmaDInAM thatAM tamAma dardIne nAza thAya che eTalA mATe pharIthI sUcanA karIe *A rega cepI che tethI gharanAM mANasoe dadI thI aLagA rahevuM, eTale ke jarUra sivAya vadhAre mANasoe dardInA saMbaMdhamAM AvavuM nahi. zItaLA, orI, achabaDA ane moTA baLiyA vagere dardIne paDadAmAM rAkhavAmAM Ave che, tema bIna mANasone chAMya baMdha karavAmAM Ave che, te rivAja ghaNoja uttama che. A pramANe A roga cepI hovAthI dardInI sUvAnI jagA svaccha rAkhavI, svaccha pavana AvavA de. agarabattI, sugaMdhI dhUpa saLagAvavAM. zItaLA orI, achabaDA ane baLiyA e mAtAnAM dardo che ema lekenuM mAnavuM che, ane mAtAjI maTADaze ema kahe che. paNa nIcenA upAyo mAtAjInI AjJA samajIne karavA Avazyaka che. anubhavI upAya:- zItaLAnA sAdhAraNa humalAmAM bahu ciMtA rAkhavAnuM kAraNa nathI ane koI paNa upAyu vagara sAruM thaI jAya che; paNa sakhta humalAthI bALake ane meTI uMmaranAM For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA raMgenI cikitsA 179 - - - - chIe ke, vIza varSanI nIcenAM ane jarUra hoya to ethI meTI ummaranAM mANasee paNa gauzItaLA khuzIthI kaDhAvavA. eTaluM kahIne ame A zItaLAne viSaya pUre karIe chIe, jemAM ke IpaNa jAtanI khAmI rahI gaI hoya, te zarIravidyAnA jANanAra tathA prakRtizAstranA jANanAra ane sAyansanA jANanArA vidvAna gRhasthAe sudhAre karI, prajA upara upakAra kare. ghaNAMkharAM nAnAM bALakone gudAne sthAne ane bALakIone gudA tathA pezAbane sthAne garamI jaNAI te jagyA rAtA raMganI ane jarA jarA pAkatI, dukhatI ane agana baLatI jaNAya che. tene lekabhASAmAM "Aga" thayuM che ema kahevAmAM Ave che. tene mukhya kAraNamAM mAtAnA lehIne bagADa tathA devAnI khAmI che. evuM darda dekhAya tyAre sonAgeru, kalasaphete, sapheta kALe ane zaMkhajIruM sarakhe bhAge laI, tenuM vastragALa cUrNa karI, je rasI mANasa bavAya bacI zakatAM nathI. sakhta humalAmAM AkhuM zarIra baLiyAthI UbharAI gaMdhAI UThe che, ane te vakhate dadIMne ArAma maLe, cepa ochuM thAya ane jakhama UMDA na jAya tevA upAye karavA. (1) jhADA kabaja raheto hoya te haraDenuM cUrNa dararoja uMmaranA pramANamAM ApavuM. agara eraMDiyuM (divela) ApavuM. (2) vAdaLI linTanuM kapaDuM agara 2 pANImAM boLIne vAraMvAra baLiyAnA pipaDA upara rAkhavuM. (3) AMkho mIMcAI gaI hoya te triphaLAM (haraDAM, baheDAM ane baLAM) nA athavA mahuDAMnA athavA sAdA garama pANIthI AMkho dhovI tathA zeka kara. (4) gaLAmAM sojo Avyo hoya te aMdaranA traNa sArA karavA mATe mahuDAM tathA AMbaLAM sarakhA vajane pANImAM ukALIne te garama pANInA kogaLA karAvavA; agara te pANImAM madha nAkhIne pAvuM. (5) AMkhomAM vraNane lIdhe baLatarA tathA caLa AvatI hoya te dararoja divelanuM TIpuM nAkhavuM. (6) zarIra para bhIMgaDAM sakhata hoya ane vAsa mAratI hoya to AkhA zarIra para hasekA pANuMne vAdaLIthI For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA jharatI hoya te tenA para keruM dAbavuM ane rasa jharatI na hoya, to joyelA ghImAM meLavI copaDavuM. ghI ochAmAM ochuM 21 vAra dhAyeluM hovuM joIe. jema jema dhIne vadhAre pANIthI dhevAmAM Ave, tema tema temAM rujhAvavAnI zakti vadhAre Ave che. bIjo eka malama banAvI lagADavAthI paNa jaladI ArAma thAya che. tenuM nAma ame "dhe malama" "pANIno malama" rAkhyuM che. talanuM tela telA soLa laI tapelImAM mUkI, sagaDI upara kelasAnA tApamAM mUkavuM. temAMthI dhumADA nIkaLavA mAMDe, eTale temAM rALa telA cAranuM cUrNa karI, telamAM nAkhI nIce utAravuM eTale rALa telamAM pIgaLI jaze. tene kapaDAthI gALI laI eka thALImAM nAkhI ke suMvALA kapaDAthI zeka karyA pachI tenA upara gAyanuM ghI, divelA, lIMboLInuM tela athavA veselAina lagADavuM. (7) dANA bahAra nIkaLI aMdara samAtA jaNAya to kAMcanAranA jhADanI chAlane kavAtha karI temAM thoDuM madha nAkhI pIvAthI dANA bahAra pAchA Ave che. (8). AmAM tAvanuM jora vadhAre rahe che, mATe lImaDAnI aMtarachAla, khaDasaliye, paToLa, vALA, kAlIpATa, sukhaDa, ratAMdaLI, kaDu, AMbaLA ane araDUsIne kavAtha sarakhA vajane uMmaranA pramANamAM karI temAM sAkara nAkhI pA. (9) gulakaMda, gulAbapAka athavA lIMbaDAnI aMtarachAlanuM hima sAkara nAkhIne ApavAthI zItaLA tathA erI zAMta paDe che. (10) dANuM phUTIne temAMthI rasI vahe che tyAre durgadha chuTe che. te vakhate prathama batAvelA pANIthI dhoI nAkhI jasata (kAjaLa) athavA zaMkhajIrAne bhUke dabAve. (11) keTalIka vakhate garamIne lIdhe jhADA bahu thAya che; mATe dhANuM, ativiSanI kaLI, variyALI ane khasakhasanuM sAkaramAM zarabata karI pAvuM. (12) azakti jaNAya te drAkSAsava uMmaranA pramANamAM Apa. (lekhakaDa-vaidazAstrI nArAyaNazaMkara devazaMkara-vaidaka saMbaMdhI vicArobhAga 1 lo mAMthI") For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogonI cikitsA 181 ThaMDuM paDavA devuM. te ThaMDuM paDyA pachI temAM thoDuM thoDuM mIThuM pANI umeratA javuM ane phINatA javuM. jema jema phINatA jaIe, tema tema te rALa ane tela phUlatuM jaze ane mAkhaNa je raMga tathA AkAra pakaDatuM jaze. jyAre bheMsanA mAkhaNa jeTalI kaThaNAza tathA saphedI Ave, tyAre e malama taiyAra thaye ema jANavuM. e malama taiyAra thayA pachI tene eka kAcanA pAtramAM rAkhI, tenA upara pANI reDI mUkavuM. jyAM sudhI te pANImAM DUbelo raheze tyAM sudhI te bagaDaze nahi. thoDe thoDe divase te pANI badalatAM javuM. je pANI badalaze nahi te te pANI kALuM paDI jaze ane malamamAM upara pepaDo vaLaze. paNa je pANI bilakula nAkhavAmAM nahi Ave, te vAtAvaraNanI garamIthI jema jema pANI sukAtuM jaze, tema tema malama cIkaNuM thatuM jaze. eTale cepaDavAnA kAmamAM Avaze nahi paNa pheMkI devuM paDaze. mATe e malamane pANImAM ja rAkhI mUke. e malama copaDavAthI Aga, cAMdAM, saDatA phelA ane dAjhelA upara ghaNeja phAyado thAya che, e amAro anubhava che. meTA mANasanI mAphaka nAnAM bALako belIne pitAne thatAM duHkhanI hakIkata kahI zakatAM nathI, tethI ghaNI vakhate mAtapitA tathA vaidyo tenI cikitsAmAM bhUla kare che. teTalA mATe nIce pramAzenI saMjJAo dhyAnamAM rAkhI hoya te, rogane pArakhavAmAM ghaNI sahAyabhUta thaI zake che. bALakanA raDavA upara tene ochI ke vadhatI pIDA thAya che te samajAya che. te bALaka vAraMvAra je ThekANe hAtha aDakADe che ane je ThekANe ApaNe hAtha aDakADatAM vadhAre rahe che athavA samajaNuM hoya te ApaNe hAtha khaseDI nAkhe che, te The. kANe kaI paNa jAtanuM duHkha che ema samajavuM. je bALaka AMkha mIMcIne raDatuM hoya che, tenuM mAthuM dukhe che ema jANavuM. jhADAnuM baMdha thavuM, ekArInuM AvavuM, mAtAnA stanane karaDavuM, peTamAM gaDa For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 zrI Ayurveda nibaMdhamALA gaDATa thave, peTa caDavuM ane peTa UchaLavuM, e lakSaNathI bALakanA kaThAmAM pIDA che ema jANavuM. maLamUtramAM gaMdha AvavI, cAre tarapha AMkha phADIne javuM e lakSaNa heya te, tenI gudAmAM athavA pizAbamAM kaI prakAranI pIDA che ema jANavuM. vaidyoe bALakanuM nAka, meTuM, kAna, hAtha, paga ane bIjA avaya tathA sAMdhAene vAraMvAra tapAsatA rahevuM, jethI nahi belI zakatA bALakane gupta re dhyAnamAM AvI jaze ane te pramANe cikitsA karavAthI bALakane jaladI ArAma thaze. eka"kuphaNaka nAmano roga dUdhanA doSathI bALakane ja thAya che. tenuM lakSaNa evuM che ke, bALakanI AMkhamAM caLa Ave che, AMkha gaLe che ane te bALaka kapALa, AMkha ane nAkane ceLe che, tathA te taDakA sAmuM joI zakatuM nathI ane AMkha ughADatuM nathI. e roga thayo hoya te haraDAM, beDAM, AmaLAM, ledhara, sADI, Adu, rIMgaNIbhULa ane deDakInuM mULa, ene vATIne eka geLe banAvI mUko. pachI te goLAne ghasIne jarA Une karIne bALakathI khamAya te kapALe copaDe jethI e rega maTe che. bALakane lohIvALA jhADA thatA hoya to mocarasa, lajajAbu, dhAvaDInAM phUla ane kamaLanuM kezara enA cUrNane pANImAM ukALI pAvAthI raktAtisAra baMdha thAya che. je bALakane pravAhikA (maraDe) thaye heya te ledhara, iMdrajava, dhANuM, AmaLAM, vALe ane metha; enuM cUrNa karI madhamAM caTADavAthI tAva ane pravAhikAne nAza thAya che. ghaNI vAra bALakane bhasmAjIrNa thAya che, temAM bALaka puSkaLa khAya che ane bhUkhyuM ne bhUkhyuM jaNAya che. tevA rogamAM. "laghuvasaMta mAlati ghaNo phAyado kare che. je bALakane hikko (heDakI) thaI hoya to. eka khApUra mANekarasa laI, tene ceDA goLane pANImAM meLavI pIvAthI, heDakI baMdha thaI jAya che. je For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanI sAravAra ane tenA rogAnI cikitsA 183 bALakane pezAba ghaNI vAre thatuM hoya, pezAba karatAM raDatA hoya tA gaLenuM sattva ardhA vAla sudhI divasamAM traNa vakhata madha sAthe caTADavuM athavA dUdhamAM ke pANImAM meLavIne pAyuM. jo ALakane mUtra TapakyA karatuM heAya te elacI na'ga eka cheDAM sAthe pANI sUkI jhINI vATI divasamAM traNa vakhata pAvI, jethI pezAba TapakatA baMdha thaI jAya che. jo bALakanI nasakArI phUTatI hAya eTale nAkathI leAhI paDatuM hoya, te dADamanA phUlane rasa nAkamAM mUkavA. jo bALakanA kAnamAM casakA mAratA hAya to ekae TIpAM sarasiyA telanAM mUkavAthI casakA maTe che. paNa jo paru vahetuM hAya tA kAgaLanI bhUMgaLI banAvI samudrInuM cUrNa athavA phulAvelI phaTakaDInuM cUrNa, athavA abila phUMkavAthI kAna pAkatA maTI jAya che. athavA AvaLanAM phUlane chAMce sUkavI tenuM bArIka cUrNa karI, saLI upara rU lapeTI tenAthI paru lUchI kADhI temAM te phUlanA bhUkA phUMkavAthI ArAma thAya che. jo kAnamAM nAsura paDI gayuM hoya ane paru vahyA karatuM hoya, te vaDanAM pAka pAna, kara janAM pAna, gUDhInAM pAna ane kALiyAM sarasanAM pAna bhegAM vATIne tenI vaDI banAvI telamAM taLI kADhI, te telane gALI zIzImAM bharI mUkavuM. e tela kAnamAM mUkavAthI, kAna rujhAi jAya che. je mALakane achamaDA thayA hAya eTale hAthanA kAMDAMthI hathelInA pAchalA bhAga, paganA kAMDAMthI paganI pATalI sudhI maganA dANA jevaDA, rAtI bheAMyavALA sakhyAbaMdha phollA thAya che ane e maTe che, cAra sukAya che ane ATha navA nIkaLe che. evuM jo thayuM hAya te, tenA upAya ravivAra, magaLavAra ke guruvArane divase eka DALI pIpaLAnI, ke jenA upara sAta pAMdaDA heAya te maMgAvI, tenA dareka pAMdaDA upara nIcene laika lakhavAH-- samudrasya pare pAre laMkAnAma mahApurIm / vAyunA putra gacchati yatra rAjA vibhISaNaH // For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 zrI Ayurveda nibaMdhamALA tyArabAda te DALIne telane dhUpa daI, te bALakanA gharanA rAMdhavAnA cUlA upara laTakAvavAM. e pramANe ravivAre pIpaLAMnA pAna upara, maMgaLavAre AkaDAnA pAna upara ane guruvAre nAgaravelanA pAna upara lakhIne baMdhAvavAthI, ochAnAM cAMdAM sukAI jAya che. A prayogamAM zuM camatkAra che athavA zI yukti che, te samajAtuM nathI; paNa seMkaDe bALakanA echA sArA thaI gayA che, mATe ame te ene prabhAvika guNavALe prayoga mAnIe chIe. bALakane bIjA ghaNuM jAtanA roga thAya che ane te rogonI cikitsA maTAM mANasa pramANe ja karavAmAM Ave che, jene prayoga cAlu hovAne lIdhe ame vadhAre laMbANa karatA nathI. bALakane mATe nighaMTu ratnAkara, bhAvaprakAza, rasaratnasamuccaya, vagere graMthamAM ghaNuM regenA ghaNA upAye lakhelA che; paraMtu te anubhavelA nahi hovAthI ame tene utArA karI TipaNa vadhAryuM nathI. paNa nighaMTu ratnAkaramAM "mAtRkAonI pIDA? ane jotiSazAstranA mAnelA nava graho sivAyanA bIjA nigameyAdi grahonA naDavAthI bALakanA judA judA raMgonuM varNana kareluM che. temAM te mAtRkAo ane graho bALakane zA kAraNathI naDe che, te nahi samajAvAthI ane te zabdomAM zA alaMkAra rahelA che te akakalamAM nahi UtaravAthI tenuM varNana karyuM nathI. je kai mahAna tarkavAdI e grahane je alaMkAramAM goThavelA che tenI zodha karI, pravega siddha kare, te bALako upara ghaNe upakAra thAya ema che, eTaluM ja kahIne A viSayane saMpUrNa karIe chIe. bhAga pahelo samApta For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R , 2.3.3.1 3.2 3.3 3. sl . ppsyyyyyyyyyyysssssssssaaexcepyttpsupstt ------- --------------- -- || zrIAyurveda nibaMdhamALA pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppphaasytt pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp mene kitan -nes psssssssssssssssssssssssssssssssces prpslluprpppppppppppppppppppseyedpellts For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 00 0000064 MgOMWIOSIVOTA JAVIOIMOC 20000000000 baosses - =coooooooooooooooooAT 3000000ese7000possesses coooo 00070000000000000000000000 * : zrIAyurveda nibaMdhamALA amAro janma 1 vaidyavijaya AI DOOOOOOOOOOOOOOOOOOook ta cheda || maMjAvA | anuSTa5 chaMda vaMdu jagatpati svAmI vibhu kalyANakAraka; vaMdu sarvajJa sarvAtmA prabhu jagadudvAraka. zArdUlavikrIDita chaMda vaMdu vizvapati di zubha mati rUDI gati jJAnamAM, dise sAra apAra addabhuta kaLA vyomAdi saMsthAnamAM AkAze ati zobhatA gRhagaNe tejasvI teje bharyA, cAle nima dharI sahu nija paMthe bhAre niyama karyA. 2 vRkSa nautama jAtanAM avanimAM UMcAM dase opatAM, pupe cheDalatA tathA taruvara nAnA vidhi zetAM saMkhyA sarvenI kema huM kahuM kathI vicAratAM visaruM, tArI zakti apAra pAra na lahuM dAsatvathI karagaI. 187 dIse sArA dile zu For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 maMdAkrAntA chaMda vizvAdhArA vinati karavA vizvamAM eka tuM che, bIje kaI tuja viNa nathI emAM Azcarya zuM che; bIjA deve bhamatA bhavamAM UlaTI AzA rAkhe, niHsvArthe te jagatajanane satyane mArga dAkhe. 4 dumilA chaMda kara bahAra vibhu duHkhamAM DUbatAM bhavasAgara pAra utAre mane, manamAMhI ati kilivaSa bharyuM taravAnuM nathI bala Atamane, tamane vinati karI ema vaMduM bala buddhi diye daDhatAja mane, jamane jitavA sakama karuM pachIthI na gaNuM dukhasAgarane. 5 chapaya chaMda kara karuNA jagadiza ziza namAvuM svAmI, jagatAraNa jaga tAta Apa cho aMtarayAmI; alaba agocara nAtha vibhu ajarAmara Ape, karuM vinati karajoDa TALa vividhanA tApa; pApa kApa saMteSa hara Apa mati rUDI ane racuM graMtha he guNa bha te zakti Apo mane. 6 metIdAma chaMda prabhu paramAtama puraNAnaMda, vibhu ajarAmara AnaMdakaMda, tame kare sevakanI pratipALa, diye mati auSadhajJAna vizALa. 7 racyuM nija zakti thakI jaga jeha, pAra muni paMDita pAme nateha rahe sukhI sarvayuvA vRddhabaLa,diye mati auSadha jJAna vizALa. 8 vanaspati auSadhi vRkSa aneka, karyA guNa jUjavA jUjavA cheka; phaLa mULamaMda tvacA taNe tAla,diye mati auSadhajJAna vizALa. 9 For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 nathI - --- - -- vaidyavijaya karAvavA jagata mahIM upakAra, rahe sukhI jeha thakI naranAra; sukhI sahu thAya mATe duHkha kALa,diye mati auSadhajJAnavizALa. 10 rahe nahi roga zarIramAM paMca, kare paramANuM maLI jana paMcaka phare sukhI sarva thaI ujamALa, diye mati auSadhajJAna vizALa. 11 zizupaNuM cheka nathI muja jJAna, rahyuM TharI aMtaramAM abhimAna; dukhI raMka jANI duraguNa TALa,diye mati auSadhajJAna vizALa. 12 karI karuNAja diye zubha paMtha, racuM zubha vedya vijayane graMtha; rakhe paDe cUka kare pratipALa, diye mati auSadhajJAna vizALa. 13 bhujaMgI chaMda mahA buddhivaMtA thayA kekavio,karI sAMbhaLIvAratA ke navio. nItivaMtake saMta the tattvajJAnI, karI che kavitA bahu manamAnI. 14 gIrA gujarI gurjarI guNavALA,rase varNavyA kAvya Ide rUpALA; dIsatarkamAMgarbha chevAta tAjI rUDI kiti jethI rahI jagata gAja. 15 karI kalpanA a5nA kalpabAMdhyA, pharI devathI devInA maMtra sAdhyA. paDI lakSamAM vAta pote utArI,vaDI juktithIte racyAM kAvya bhArI. 16 karyA chedate te sahavizva jANe, suNuM zIza dhUNe mukhe te vakhANe; madhurI madhurI madhumiSTa vANI kahe pAra kyAMthI maLe vANuM pANI. 17 bharyo zabda bhaMDAra samudra sAre, dIse Ara ke pArakyAMthI kinAre lahe jehavatu paLe mana jenuM, jaDe tarkathI kheLatAM tattva tenuM. 18 nItithI rahyAM zAstrasAhitya sArAM, ho te kavine namaste hamArA; ati dInane hIna chuM bALajJAnI,kSamA depa mArA kare tatvajJAnI. 19 nathI kAvyazakti nathI tarkazakti, alaMkArayuktina jANuM vibhakti; tathApikRpA zrIgururAja pAmI, karaMgUthaNI graMthanI zIzanAmI. 20 For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 190 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyurveda nikha dhamALA bhAga-ra jo graMthaprayojana vasaMtatilakA chaMda je je thayA kavivarA gujarAta madhya, te te gayA lakhI bahu rasa kAvya padya; nIti vadhe niyamathI zubha kArya kIdhuM, kintu zubhauSadha bhaNI nahi lakSa dIdhuM. jo zAmaLe chapayamAM bahu niti bhAkhI, vedAnta vAkaya lakhIakhe maNA na rAkhI; jJAne nimagna thai amRta pAna pIdhuM, kintu zubhauSadha bhaNI nahi lakSa dIdhu'. prItibharyo priyatameja racyA rUpALA, zrRMgAra varNana karyAM. vrajavAsI bALA; mALA rasA varaNuvI, sukha mAnI lIdhu, kintu zubhauSadha bhaNI nahi lakSa dIdhu, jainI kavi kavitvathI samakti pAme; prAktatra janma kRta phaLa duHkha deha vAge, vairAgya pAmI mana kathI re'cha pIdhuM, kintu gujauSadha bhaNI nahi lakSa dIdhuM. nIti thakI guNa vadhe sukha sa ThAme, chA racyA rasabharyAM dalapattarAme; peAte kavIzvara thaI zubha kArya kIdhuM, kintu zubhauSadha bhaNI nahi lakSa dIdhuM. zArdUlavikrIDita chaMda premAnaMda purANu bhArata racyuM pAnDu taNI khyAtamAM, rAmAyaNa rasarUpa te gIradhare chaThThA karyA nATyamAM; For Private and Personal Use Only 21 23 23 24 25
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya e Adi gujarAtamAM bahu thayAM kAbe rUDI bhAtamAM, dIdhuM lakSa nahIM are ! kavivare vaidyotaNI vAtamAM. 26 27 uddeza Indravijaya chaMda kavitA karIne karati ucaruM, guNa gAuM kadI guNavaMta taNA. prati bedha karuM koI mahAjanane maLe nAma InAma ke gAma ghaNAM; parane upakAra thaze na kadI, yadi dravya maLe ke maLe dakSaNA parapIDa harI pharI sukha diye, racanA karUM graMtha rahe na maNuM, jhalaNa chaMda gUMthaNI graMthanI gUMthavA mana karuM, ati dharuM hAma che kAma meTuM eka upadeza mama guru taNe mana vasyA, avara DaMphANane jANuM khoTuM. parane pIDA samuM pApa jagamAM nathI, puNya ke haraNa para duHkha jevuM tApa tananA same vyAdhine te dame, AdaruM graMthanuM rUpa evuM. viSaya vaidyakatavistaryo atighaNe, RSi muni dvAranA graMtha jhAjhA bhASA saMskRtathI saMskArate pAmiyA, kAvyarasa jAmiyA meTI mAjhA; 28 For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ACT Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 caraka suzrata hArita mAdhava vaLI, vAgabhaTa bhAvaminne vakhANI; ke kavi thaI gayA graMtha tenA rahyA, kAvya vicitra vicitra vANI. bhASya tenAM thayAM bhASA gujarAtImAM, gadyamAM varaNavyA guNa bhArI; paNa nahIM te abhyAsathI mukha caDhe, bahu paDe zrama hade je vicArI; padyamAM thAya te rasa bahu Upaje, sukhathI thAya chavAgra sarva; ema jANI kavitA kaI rasabharI, TALavA duSTa regAdi garva. harigIta chaMda kavio sahune karagarI karuM vinati ke lakSamAM, rasabhaMga ke gaNadoSa niramaLa buddhithI karajo kSamA; paramArtha buddhie racuM guNavaMta graMtha guNabharyo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI tA. 31 dise ghaNA rasa kudaratI nava raMga bhUmi jAmi, bahuvidha vanaspati tRNa latA phaLa dekhI AnaMda pAmiye; che. jUjavA guNa tehanA AzcaryarUpe rasa kare, muja zrama saphaLa tyAre thaze, cadi eka nara duHkhathI taryo. 32 jihavA tvacA vicAra nADI, jJAna maLa mUtro taNuM, zabda sparza ne rUpanI karavA parIkSA te bhaNuM; ema aSTavidha karavA vivecana lakSa muja manamAM karyo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI tA. 33 For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyavijaya 193 - - - - - - - - rege taNA vicAra sAdhyA, sAdhyA oLakha ApavA, kahuM kALa jJAna prazasta puraNa bhAna vidyAne thavA; rasa dhAtu maLa kSaya vRddhi e guNadoSa zuM te mana dharyo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI taryo. 34 rega taNuM nidAna saMkhyA lakSaNe tenAM lahuM, bastI virecana vamana vidhio nasya AdinI kahuM; kahu DAga pita vidhAna je A graMthe Acaryo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI taryo. 35 kahuM paMca paMca kazAya prathame aMga rasa vRkSe taNA, vaLI phAMTa hImane kalka paMcama kavAthanA vidhIo ghaNa; vaLI cUrNa gaLI tela chUta amRta taNe jharaNe jharyo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI taryo. 36 suvarNa cAMdI Adi dhAtu sapta ne upa dhAtuo karI zuddhi saMskAre pharI mAro TaLe upAdhio; vidhivata bhasma rasAyane dukha raga bhayathI Ugaryo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathIta. 37 jema vyAdhi zatranI phojamAM hathiyAra auSadha kara grahI, je subhaTa vaidya bhaDavIra ddhA ari daLa madhye rahI; karI cUrNa vyAdhi pheja pAme vijaya rasa meM Adaryo, muja zrama saphaLa tyAre thaze yadi eka nara duHkhathI tA. 38 manahara chaMda baMDakhera baMDathI akhaMDa trAsa varatAve, rAjA daMDa karI duHkha prajA taNAM TALe che; kAma krodha lobha Adi aMtaranA baMDakhora, tene gIrAja jJAna zAMti thakI bALe che; For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 thIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nIti riti priti bhiti tajI anitiye caDhe; tene guru rAja dharma guru ke prajA rAge pIDAya, vaidyarAja auSadhathI saMkaTa prajALe che. vaidalakSaNa zArdUlavikrIDita chaMda Ayurveda vicAraje guru thakI nizca karIne bhaNya, . vettA sarva kiyA taNo kuzaLa te dhImaMta zuro ga; udyogI mukha miSTa vANI vadate nirlobha zAMti bharyo, sAdhyA sAdhya vicArI auSadha diye sada ni Tharyo. 40 niSiddha vaidya upajAti chaMda mele mUkhe karkaza vANI bele, garviSTa grAmINa kuThAra tele; Ave kadApi aNa teDavAthI, dhavaMtari te paNa kALa bhAthI. 41 rogI-lakSaNa teTaka chaMda dharI pairya ane vizvAse rahe, nija vItI hakIkata sarva kahe, karI pathya rahe vaza vaida taNe, duHkha zAMti thaye upakAra bhaNe kara nathI je gayo varNa zarIra taNe, rahe indriyanigrahogI ghaNe; kahe vaidya yathAvidhi tema kare, nakI auSadhayogya te rogI khare, 43 vaidyanuM kartavya pramANika chaMda suvaidya kArya eTaluM ke je vyAdhi keTaluM, karI ja siddha rogane pachI vicAra vegane. 44 For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya samAya rAga jevA upAya Apa tehave, kriyA asAdhye vyatha che na rakSavA samatha che. aSTavidha parIkSA dAharA sAdhya sAdhya vicAravA dhAravA bhaiSaja dharma, vAMcA vAta vicArIne kahuM avidha ka daMtaparIkSA jIya da vaidya khelavA jAya heya rAgInI jJAte, zveta vastra paridhAna graheluM draSyaja hAthe; khAdhuM hoya tAMbula vANI mIThI mukha bhAkhe, deDha citta suzIla vAhanArUDhaja rAkhe; dhoLAM phaLaphUla hAthamAM grahI jAya bhaiSaja gRhai, zubha lakSaNa e dUtanuM roga zarIre nA rahe. strI ke be jaNa hAya koi rAgI aMgahIna, karkaza eTale vANu zeAkamAM hAce lIna; bhagavAM kALAM vastra rakta paherelAM hAya, suzaLa daDa jo hAtha AMkhamAM AMsutAya; dIna vyAkuLa raDatA ane tailAbhya'ga karI kadI, kALa same e dUta rahyo bhasmAgni sAthe di. bhujaMgI chaMda sivaNI chada sUrya dizA taje dugdha tene kahA, jAya jayAM teja mita krizA laDeA; For Private and Personal Use Only 195 45 4 47 yadi vaidyane teDavA kRtaveze dizA dakSiNe hAtha mAMdhIja bese, nIce UMce ese yadi eka pAde, UbhA dUta te nidya che nivivAde. 49 48
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 191 zrAAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 je dIpta diza jANIe jyAM te vAsA rahe, prathama IzAna eka phAra zAstro kahe. dugdha IzAnane pUrva mita che, yAma AThe rahe ehavI rIta che; vhAre vhAre dizA ema badalAya che, pAMca diza zAMti traNa TveSI kahevAya che. zAMta diza AvI kRta jo ke UbhA rahe, lAma dakSiNa rahI madhura vacanA kahe; evAM lakSaNa thakI vaidya yaza pAmaze, rAgI tana tApa pIDA badhI vAmaze. dagdha dhumita dIkSAmahI jo kadI, pUThethI AvI krUta vAkaca khele di; dUta niSedha rAgI nahi jIvaze, jIve te paNa nahi yazanI prApti thaze. upajAti chaMda khele mukhe akSara te gaNI je, saMkhyA sahu ardhuM ja bhAga kIje; khAkI vadhe zuM traNa bhAga dIje, zUnyeja mRtyu prathame na bIje, 54 vasaMtatilakA chaMda praznAkSara dUta taNA gaNI yuktiethI, kIje pachI traNagaNA mULa aMka jethI; bAkI vadhe gaNita AThaja bhAga detAM, mRtyu thaze samathI viSama sukha che tyAM. svapnaparIkSA cAmara chaMda jo kadApi svasamAMhe nhAya telo dUdhathI, ghI thakI kare jo snAna mAnavAta cegathI; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 50 1. para 53 55
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya zyAma vasa haeNrI nArI zyAma caMdane haze, svasthane thazeja rAga, rAgI mRtyu pAmaze. kSIrakama jo kare ke dekhe draSTa lagnane, Apaghera nAcaraga thAya che khuzI mane; jhADa mhADa Adi UMcuM sthAnathI paDe se, svarane thazeja rALa, rAgI, mRtyu pAmaze, kSauranA karela nAgA jogI ke gAMsAi kA, kALI lAla pAgha zIza hAtha pAza hAya kA; hAtha khaDga bhAlA dhArI jenI pAse Avaze, svasthane thazeja rAga, rAgo mRtyu pAmaze. kAna, nAkahAna pAMgaLo ke hAya kUbaDA, AMdhanAra cArane ke mAranAra sevaDA; bhesa U'Ta ke gadheDe besI pUThe lAgaze, svasthane zeja rAga, rAgI mRtyu pAmaze. anna pakava lAhu tila lAla ehanAM thaze, tela dArU pAna kIdha netra ekae jaze; sAgamAM baLe ke nIre DUbe zvAna karaDaze, svasthane thazeja rAga, rAgI mRtyu pAmaze, zA lavikrIDita chaMda For Private and Personal Use Only 197 5 57 58 59 lIlAM jhADa sumhela ke giri taNA U'cA zikhare caDha, viSTAe nija `ga lepana karyuM, mRtyu pAte raDe; rAjA, hAthI, suvarNa, gau, haya ane bele bahu dekhaze, nIrogI dhanalAbha sapatti lahe rAgI nIrAgI thaze. 61 ese cheLe vRSabha ke gaja pare UMce sthaLe jo jame, nAve besI nadI tare ane vaLI agamya strI zu rame;
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sAgara jAya tarI ane manuSyanuM mAMsa kadI bhalaze, nIrogI dhanalAbha saMpatti lahe regI nIrogI thaze. 62 rAtAM ujajavala raMganAM ane vaLI pILAM suvastro dharI, rAtAM ujajavala pIta caMdana karI dekhe yadi suMdarI; mitro Indra narendrane sajIva je svamAmahIM dekhaze, nIrogI dhanalAbha saMpatti lahe regI nigI thaze. 63 kanyA caka ratha davajA phaLabharyA vRkSanAM vRde bahu, mALA puSpa taNI ane dIpakanA lAbha thayA te kahuM; agni dhUmrarahita najare paDe ke tIrtha moTAM haze, nIrogI dhanalAbha saMpatti lahe rogI nIrogI thaze. 64 dekhe maMDaLa caMdra sUraja taNA ke dUdha tAjuM pIe, machara sarpa jaLa Dase bhamarIo pAra nadI pAmIe; kIcaDa mizrita pANImAM thaI karI pile kinAre jaze, naregI dhana lAbha saMpati lahe regI nIrogI thaze. 65 nADIparIkSA upajAti cheda gherAyaluM regathI aMga jenuM, kare suvaidya nidAna tenuM taMtukI mUtra maLa cAra, zabda tvacA rUpa ane AkAra 66 kepela dIse kapha pitta vAta, deSa ka ala5 adhika mApa, jJAnArtha kIje nADI parIkSA, Aghanta tenI karavI nirIkSA 27 tAre vINAnA bahu rAga bole, kaLAvatA jaMtraja dAva khele, temaja vaidyo dhamani tapAse, abhyAsathI spaSTaja roga bhAse. 68 nAnA kupaye maLapa pAme, rege badhAnuM mULa eka ThAme; nidAnane artha jaga jANe, ge taNe artha nidAna mAne, 69 For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya 199 - - - - - je vaidya nADI jIbha mUtra jeya, tene ja rega taNuM bhAna hoya; kare cikitsA nahi sarva ThAme, regI mare vaidya yazane na pAme. 70 vyAdhi baLAbaLa ne dezakALa, joI vicAre duHkharUpa mALa; pachI cikitsA karaze vicArI, te vaidya pAme yazakIti bhArI. 71 aMguSa je dakSiNa hAtha kera, mAre adha bhAgaja nADI phere, dakSiNa hAthe karI sparza tene, jANe viSe nI roga ene. 72 ekAgra citte mana zAMta rAkhe, dakSiNa haste dhamanija dAkhe; strIo taNA reganidAnakALe, nADI ja DAbA karanI nihALe. 73 grahI rahIne traNa vAra mUke, nADI parIkSA karatAM na cUke, manabuddhitake lejo vicArI, utpatti roge taNuM sarva sArI. 74 traNa aMgulie sparzaja kIje, kapha pitta vAyu nakI jANI lIje, maMdaja madhya ati tIvra jANe, videSanAM lakSaNa e pramANe, 75 be be maLe DhaMDhaja tyAM kahIe, tridoSa tyAM je taraNe lahI je, sAtha, asAdhya ane kaSTasAdhya, nADI batAve sahate abAdhya. 7 nADI batAve yadi regI AvI, lakSaNa tenAM dauM chuM batAvI, maLamUtra vegAdikanA bharelA, abhaMga talAdikanAM karelAM. 77 nidrAmahIMthI yadi UThI Ave, snAna karI keI nADI batAve; bhUkhyuM haze ke anna khAdhuM hoya, lAgI tRSA nIranI maMna teya. 78 kAmAtura ke bhayabhIta aMge, mana vAtamAM ke nArI prasaMge, evA naronI nahi nADI jovI, joIne zuM phekaTa kIti khovI? 79 strIotaNI vAmaja hasta pAde, dIse rUDhi zAstraja nirvivAde, pachI anubhava pitAtaNe je, sarvoparI taka ja jANI lIje. 80 ratna taNuM je guNadoSa jANe, abhyAsa take sahu te vakhANe, upAya bIje nahi cAle eka, nADI parIkSA kare viveka. 81 For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo vAyu taNI nADI brahmAsvarUpe, pittadoSa kepe zakarape; kapha nADI jANA viSNu svabhAve, trideSa dhruve traNathI batAve. 82 agre vahe vAtaja nADI jANeA, madhye vahe pittaja te pramANe; aMte vaDe che ! vyAdhi nADI, rUpe! kaDu bhinnaja te pachADI. vAMkI gati vAyunI nADI cAle, kUde paDe pitta gati uchALe; maMda gatithI karphe rAga dvIse, trideSamAM tIvra gatti atize. 84 83 zAdUlavikrIDita chaMda cAle sa jaLeA taNI gati ati vAyu taNA vegamAM, kALA maMDUka teto sama cale pitto taNA cAgamAM; rAjA haMsa kapAta kukuTa samI zleSma gatie sahI; sannipAta trideSamAM sahu maLe eke adhUrI nahi. 85 bhujaMgI chaMda dIse taja nI pAsa vAyunI rIte, vahe madhyamAM aMguli pAsa pitte; kAdhiya anAmikA pAsa jANe, triaSe traNe aMguline vakhANe!, 86 gati sarpane deDakAnIja cAle, vaLI vAMkIne kUdatI spaSTa hAle; vaDe madhyamAM tanI heThe jyAre, kahe vAyune pittanI nADI tyAre. 87 juo sane haMsanI cAla jema, anAmikA tanI pAsa tema; vahe maMDha vAMkI karA lakSa tenuM, kaDA vAyune zleSma che mizra enu'. 88 haze deDakA haMsanI cAla jema, dhase madhya anAmikA pAsa ema; kUde UchaLe ne vaLI maMda jeha, kAdhikaya ne pitta jANeAja teDa. 89 phUTe kAne jema pakSI suthAra, vahI vegathI tema te vAravAra; laheA kUdatIne vaLI sthira jyAre, sannipAta dioSane rAga tyAre. 90 gati nADInI heAya jo eka rIte,sukhInI vahe trIza ne trIzani-ye; vahI sthiradhI tIvrane sthira thAya, lahI mRtyu rAgI yamadvAra jAya. 91 For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya 201 phUlelIne gaMbhIra te mAMsavAhI, rahe uSNu jaladI vahe tAva mAMhI; haze kAma ke krodhamAM vegavAna, bhayabhIta ciMtAture kSINAna. 92 jaDa uSNa ne rAthI pUrNa jAe, jaDa mAtrane AmavAyu pramANe; vahevethI hallakI agni dIse, rahe stharavAhI jue tRpti yukta. 93 sacApalyatA te kSudhAtura prANI, vahemada dhAtu kSayI te vakhANI; ghaNI mada cAle kahe! gnamaH, vidhie kahI nADI tilakarAda 94 nADInAM asAdhya lakSaNa zA lavikrIDita chaMda cAle maMdaja ma`da zithila vaLI zithila ne vyAkuLI, thAye vyAkuLa ne pachI rahI rahI dhImI vahe che vaLI; dekhAye phANamAM vaLI kara taNA mULe kSaNe aMguli, thai vahuM vibiMdhe kALasvarUpe maLI. 95 upajAti chaMda sthAnabhraSTa ghaNuM karIne sthira nADI cAle,madhye vaLI vidyuta jema hAle; dina eka rAgI jarUra jIve, bIje dine me tanuM pAna pIve. 96 vasatatilakA chaMda jotAMja pitta taNI gati nADI jaNAya, madhye maLI kRti anila thAya; dhImI pachI vahI ati tItra thAya, cakre caDhe jyama vaDe jamapura jAya. tArAca chaMda ghaNIja kAMpatI vaLI dekhAya thADI hAlatI, ne ma' jevI thAya ne jaNAya pAchI cAlatI; For Private and Personal Use Only 97
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - ke cAlI maMda tIvra thAya, thAya maMda ema re, asAdhya jANI choDavI nathI ja tene hema re. deharA zIghra vake maLa kepamAM, athavA lAge zIta; bIje dina mRtyu thaze, evI enI rIta. bhujaMgI chaMda vahe tIvra nADI gati vAyumAMDI, vaLI zItathI zItaLA hoya kyAMhI; pasIne vaLI cIkaNe sarva ThAme, jIve sAta rAtri pachI mRtyu pAme.100 teTaka chaMda aMga zIta ane mukha zvAsa paLe, dhamanI ati tIvrane dAha baLe; karIne suvicAraja ema kahyuM, dina paMdara AyuSa bAkI rahyuM. 101 zAlinI chaMda vAyunADI bahArathI dIse nAhIM, aMtaryAmI zItaLA hoya kyAMhI; glAni dIse nADI maMda vahIne, mRtyu pAme traNa rAtrI rahIne. 102 bhujaMgI chaMda vahe nADI regI taNI sUma kiMsA, ati vegavALI ghaNuM heya kiMvA; vahe zItaLA zItanuM jora bhAre, ta vaidya nADI nakI eja mAre. 103. vasaMtatilakA chaMda nADI vahe kadI kadI vIjaLI svarUpe, dIse vaLI nahi kadI yadi jhAjhAM rUpe; caitanyajJAna kSaNamAM, kSaNamAM na zuddhi, jIve nahIM bahu zrame suvicAra buddhi. 106 For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vaidyavijaya zAlinI chaMda nADI cAle uSNa vAMkI gatie, sarpAkAre vegavALI thatI e; kaThe jene rAyatA zleSma bhAre, nizce jANA rAga regIne mAre. 105 mAlinI chaMda dhRti zrRti cAle, cacalA tIvra vegI, zItaLa zItaLa dIse nAsikA zvAsa legI; kaThina jIvita tenuM heAra e heAra nakI jaze yamadvAre vedya vicAra upajAti chaMda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jvaranI nADI vagama chaMda madhya, sabhya. sa pitta kapha ane vAyu ekaThA thAya jyAre, ekaja rAmaya nADI Azraya jAya tyAre; kadI kadI nara evA cahnathI sAdhya thAya, ati ghaNA nara evA mRtyune dvAra jAya. tridoSa nADI ati tIvra cAle, agni same| tAva madhyAhanakALe; jIveja raMgI dina eka teDa, bIje dine AvaradAnA cheha 107 sivaNI chaMda pagamahI mAtra nADI zrama karI hAthamAM mahu jIve nA lahe; adha mukha hAya paNa dAMta dekhAya che, vedya taja rAgI yamadvAra te jAya che. mAlinI chaMda jenI vahe, For Private and Personal Use Only vadhu capaLane zIta vAta jvaramAM rahe, tIvra saraLanI cAla pItta jvaramAM kahe; 203 106 108 109
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11.0 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sthira zItane snigdha zleSmajavara jANIe. capala kaThina je hoya vAta pitta ANIe. zleSma vAna mAMhe maMda dIse kadA, sthira kalene zIta pitta me sadA. e vidha nADIjhAna zAstramAMhI kahyuM, tilakacaMda mana dhyAna dharI sarve lahyuM. 111 nADI haMsagati vahe ke gajagati pamAna; sukha prasanna nIrogInuM nizca kare nidAna. 112 mUtraparIkSA upajAti chaMda rAtri ghaTikA rahe cAra jyAre, uThADo nizcaya rAgI tyAre; kAMsA tathA kAcanA pAtra madhya, mUtra graho vagha vicArI sa. 113 Adi ane aMtanI dhAra chaDe, jyAM madhya dhArA tahIM draSTi mAMDe; sUryodaye mUtra tame tapAsa roge ta bheda bahu prakAze. 114 dhaLuM dise vAyu taNe vikAre, pitarata vaNe pitta hoya jyAre; phiNayukta dhaLuM kapha rogamAMhI, dekhAya kALuM traNa dezamAMhI. 115 chape nIla varNa ke rukSa kepa vAyunI mAMhI, tAMbUla vaNe tela jevuM pitta che jyAMhI; cIkaNuM chuM jeha 2leSma rogI te kahIe, raktavikAre uSNu cIkaNuM lAla lahIe. rasa birAM jehavuM athavA kAMjI sArakhuM, jaLaviA caMdana samuM aApacyuM nahIM parakhuM, 116 For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya 205 vasaMtatilakA chaMda cabA taNuM dhAvaNa jema ajIrNa madhya, dhUmro samuM atighaNuM nava javara sadya; je uSNa dhUmra pitta maLyuM pitta vAta jANe, dhaLuM ane phINa maLyuM kapha vAta mANe. 117 upajAti chaMda kaphapitta rAtuM bahu ghADuM dIse, jINejavare pitta rAtuM atize; trideSa ke pe sahu bhAta vaNa, dhAre vidhie sahu vAta karuM. 118 zArdUlavikrIDita chaMda je IcchA mana rega nizcaya taNI rAkhe tame ekadA, pAtre mUtra bharI pachI saLI te biMdu sutele tadA; biMdu tela taNuM paDe prasare je te sAdhya nirvidhanuM, sthire kaSTa ja sAdhya DUbatuM kadA mRtyu thaze tehanuM. 119 madirA chaMda tela dharo java mUtramahIM jaze pUrva dizA bhaNu sAdhya gaNe, dakSiNa jAya ati vara hoya tathApi suauSadha rega haze, uttara tema vahe bahu hema nIrogI haze nara ema kaho, pazcima jAya ati sukha thAya, dizA kahI cAra vicArI lahe. 120 dumilA chaMda javabiMdu sutelaIzAna dizA jaze ekaja mAsamAM mRtyu thaze, naitya vahI mahIM chidra paDe yamadvAra bhaNI nakI zIdhra jaze; eka mAsa mahIMvaLI tehamare java agnidizA bhaNI biMdu dhase. bhale sAdhya tathApina jIve kadIyadivAyavya dizAbhaNI biMdu khase. 121 khajJa daMDa manuSyane thAya taila AkAra, nice te regI mare ghaNA graMtha mata sAra, 122 For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pA hAthI ke huM sa sama cAmara chatra samAna, ane saravara sarakhuM sAdhya lahe guNavAna, 123 cALaNI jevAM chidra je thAya telanI mAMhe, doSa kahe e pitRne mAgo prabhunI sAhe. 124 upajAti chaMda manuSya ke mastaka be taNe re, AkAra dise bhUta deSane re, maMtrAdi taMtre karI zAMta tene pachI diye auSadha yogya ene. 125 dehare vAtavikAre sapa sama pittamAM chatrAkAra, motIbiMdu kapharogamAM tridoSa traNa prakAra. maLaparIkSA deharA dhUmra varNa truTita ane phINa sahita hoya, bAMdhele kALe sadA vAta rogamAM joya. pILo ne rAte jarA pitta vikAre jANe, dhoLa phINa maLyo mRdukapha vyAdhija pramANa. pILe tAMbUla vaNane vAta pitta gada teha, zyAma pIta tUTela te pitta vAyu maLa jeha. pILe kALA cIkaNe jarA narama kaphapitta, dudhI trutiTa ane kAco ajINe pita. kALe paLe ta ne hoya gAMTha sahita, bahuraMgI maLa jehane tridoSe evI rIta. zArdUlavikrIDita chaMda vAtAdi kSINa thAya maLane juo pILo ne gAMThe maLe, pILuM dudhI maLyo kaTi dukhe vAyuja Ame kaLyo; 20 For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vaidyavijaya dhoLe durgaMdhI jaLe!daramahI kALA kSayarogamAM, moMdAgni pAtaLa lahe| truTita te tIkSNAgninA jagamAM. 132 mAlinI chaMda aruNa varaNa pILA zyAma ne zveta hAya, cakacaka ati uSNu mAMsa jevAja joya; bahuvidha bahu raMgI vicitra citra dIse, taja taja taja bhAI mRtyunuM pAna pIze, zabdaparIkSA doharA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svara meTA kapha rogamAM, pittamAM khele spaSTa, ghera ghera mele vAyumAM tridoSa taraNe kaSTa. sparzaparIkSA kaharA uSNa aMga rahe pittamAM, lakhu' dIse vAta, kapha zItaLane cIkaNuM, trideoSa taraNuM bhAta. jIbhaparIkSA chappA ThaMDI sUkI ane phulelI vAyu rege, hAya rakta ne kRSNe pitta vAyune joge; cIkaNI dhALI hAya zleSmanA rAgaja jANeA. kaTakavALI kRSNa zuSka sannapAta vakhANe; OMdvaja rAge jANavI esvadI eraga che, trideSamAM taraNe maLe jevA jenA saMga che. For Private and Personal Use Only 207 133 134 135 136
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 137 netraparIkSA dehare rukSavarNa je netrane kiMcita dIse lAla, sthira rahe nahi bahu phare vAta netrane tAla. pILI athavA lAla ke lIlI AMkhaja thAya, dIpaka daSTa nava paDe pitta netra kahevAya. pANI bharelI cIkaNI, tejahIna ne veta, tilakacaMda kapha netra te jANe rega sameta. sarva deSa maLe ekaThA lakSaNa sa sahita, trideva tene jANa netra parIkSA rIta. 138 139 140 asAdhya netra cho eka netra rahe baMdha eka ughADuM dIse, ughADuM vikarALa vAMkaDuM heya atize. nahi dekhAe kAMI vAMku upara caDheluM, dekhe bhayaMkara duSTa daSTi pAse paDeluM. bahu bArIka zira phUTe netra cetana hIna che; asAdhya mRtyu pAmaze jANe duHkhamAM lIna che. 141 doharA dIse bhayaMkara eka netra bIjuM hoya je baMdha, traNa divasa te jIvaze lAge mRtyu dhaMdha. 42 rakta varNa kALI jarA dIse bhayaMkara jeha, taje vaidya ni jaze mRtyadhAmamAM teha. 143 For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya cApAI te hINune kiMcita kALI, vaidya juo e AMkhe lALI; nakI jAze yamadvAre marI, karA parIkSA dilamAM dharI. 144 mukhaparIkSA cApAi vAte madhura mukha kaDavu pitta, madhura khAru' koganI rIta; bhRta bharyuM jema aNe thayuM, agnimada kaSAyaja kahyuM. 145 svarUpaparIkSA tATaka chaMda kara pAdane keza te phATI jaze, aMga zyAma svarUpa adhika haze; smRti buddhi suceSTita maitrI nahI', kharuM mukha prakRti vAyu kahI. 146 pitta snigdha svarUpa che agnithakI, tRSavAna kSudhAtura uSNu nakI, kara pAda ane mukha lAla rahe, abhimAna pitta zUravIra kahe. 147 karUpa che caMdra samAnantu, kahuM' prakRti sa'zaya sa khU; bahu zItala aMga suzeAbhita che,kahe satya sadA nirale bhita che.148 hADasadhi ane dRDha mAMsavALI vaka snigdha dIse 25 che kUmaLI bhUkha ze!ka tRSAsama zAMta rahe, guNa sAttvika buddhi marhuta kahe. 149 doharA vAyu pittane kapha taNA kahyA prakRti bheda, tilakacaMda tarka laDA anupama Ayurveda. 209 kALajJAna dAharA prathama parIkSA e. kareA Ayu che ke kema, Ayune auSadha maLe thAya rAgIne kSema. For Private and Personal Use Only 150
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - 210 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo zArdUlavikrIDita chaMda rogIne mukha netrane karaNa te saumya prasanna haze, nAsA dhAsa vahe barAbara vaLI sugaMdha sArI rase; jihuvA ke maLa tAva dahIna ne kaThe na zleSma kadA, dAha svalpa na zIta aMga mahIM je sAdhya te regI sadA. 2 svapa AyuSyanAM lakSaNa je regI jaLa madhya biMba ravi ke caMdra taNA pUrva kepazcima dakSiNa uttare yadi jue chidra sahite thake; cha be eka anukrame traNa vaLI mRtyu divase kahyA, dhUmra daza dina jIvaze nara nakkI nizca karIne lahyA. 3 | vasaMtatilakA chaMda je jIbha ke bhrakuTinAka taNe agra bhAga, jatAM jaNAya nahi te bahu vidha lAga; kAne beu kara dhare yadi zabda nAve, mRtyu thaze nakI nakI yamapUra jove. 4 teTaka chaMda nava dIna bhrakuTi na dee kadI, dinA pAMca rahe nahi netra di; nahi kazuM suNe dina sAta rahe, traNa divasa nAsikA agra kahe. 5 bhujaMgI chaMda akasmAta jADe ane sthaLa thAze, ghaNe sthaLa te sUkSma rUpe jaNAze; thaze zAMta kodhI ane krodhI zAMta, khaTa mAsamAM kALabhede kRtAMta. 6 thaze jIbha kaLI haze mukha rAtuM, nathI jIbhathI parzanuM jJAna thAtuM, yadi daiva rakSA kare che tathApi, nakI mRtyu pAme na jIve kadApi. 7 For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya zArdUlavikrIDita chaMda rAtre dAha maLe ane divasamAM ThaMDIja lAge mahu, kaMThe zleSma mukhe nahi ruci vaLI rAtAMja ne kahuM; nADI jhINI jaNAya te vaLI kadI phUlelI jADI haze, jihavA kALI kaThAra te puruSanu jANeAja mRtyu thaze. 8 chappe aMge kALA DAgha da'tapaktio kALI, nAka samIpe sAra ThaMDI che jagA rUpALI; hAtha pagone kAna hoya jo lUlAM zIta, eka AMkha che lAla ga ThaM'DuM e rIta, uSNu zvAsa cheTe ghaNA kAryokA samaje nahI', maraNa prabhu e auSadhI yamadvAre jAze sahI. huM bhujaMgI chaMda 11 dIse zItane mastake sveda bhAre, jIve cIkaNu aMga rAgInuM jyAre; kare rAdhIyuM kaMThanuM dvAra evuM, jaze mRtyu pAmI camaddAra ke'vuM. 10 sArA zarIra ne svabhAva, malAye aNuci'tabyA; lAge yamanA dAva mRtyu thAze tenu . 11 bhujaMgI chaMda suNe zabda jhAjhA kadI nAja suNe, suNe teya te UlaTI vAta suNe, akasmAta evA thaze rega bhArI, bahu kaSTa veThI kare mRtyu yArI.12 vasa'tatilakA chaMda The'DI jaNAya ati uSNuja vastu jene, uSNeA bahu vidhi taNA zIta lAge tene; For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tita banyA ane gaLyA kaDavA jAya, jANe na svAda jIbhane yamapura jAva. 13 - zArdUlavikrIDita chaMda mAre to samaje nahIM ane nahIM mAre pikAre bahu, jANe dhULa thakI bharyuM nija taNuM dekhe zarIra sahu sugaMdhe duragadha gaMdha na lahe nAsAnuM (jJAna) jAtuM rahyuM, te rogI yamadvAra nizcaya jaze jANI vicArI kahyuM. 14 toTaka chaMda nija aMga te rAI thakIja bharyuM, rUpa raMga zarIranuM sarva pharyuM; jue caMdana carcita aMga chatAM, nIlakSI Dise paMca gatA, 15 savaiyA ekavAsA ravi prakA? rAtre dee divase cAMdaraNAM dekhata, gADI, pAlakhI, vimAna, gheDA AkAze dekhe atyaMta; pRthvI vastra thakI patharAI vAyu deha dhArI dekhAya, jANe leka sahu jaLanI mAMhe paDe paDene DUbI jAya. 16 kamaLa pAMkhaDI khIlyA pramANe dekhe pRthvI phATI jema, AkAze tArA cAMdaraNAM nahi dekhe AMkhethI ema; divase nakSatre rokAze bhaDa bhaDa bhaDa bhaDake baLatA, tilakacaMda rogIe evA yamadvAre dIse paLatA. 17 vasaMtatilakA chaMda je ArasImahIM nahIM pratibiMba dekhe, chAMyA nahI nija taNI taDakeja ; dekhe yadi paNa nahIM sahu pUrNa bhAse, rogya relI thaIne yamapura jAze. 18 For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyavijaya 213 che ". . . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 w - - - - - - - - ~ ~- nA bhujaMgI chaMda jaze te lakSmI ane lAja, zakti, jaze rUpa kurUpa the sarva zakti; akasmAta sau jAya ke sarva Ave, mare zegI tyAM kALanuM jera pha. 19 upajAti chaMda nIce taNe hoDa nIce DhaLe che, bIje rahyo upara te vaLe che; kALe paDe ke yadi pAkI jAya, jarUra rAgI yamapura jAya. 20 dAMta jaNAye yadi lAla kALA, DhaLyA sarIkhA hasatA rUpALA, durghaTa dIse bahu rU5 varNa, nize jaze te yAneja zaNa. 21 je cIkaNIne ati jIvA kALI, ghaNI ja zUnya nahi javAdavALI; aMkura pheTe bahu duHkha pAme, mRtyu pachI te duHkhathI virAme. 22 vAMkuM dIse ke yadi jhA phUle, sukAya kiMvA pharake atule; tUTeluM dIse dinAka jayAre, vize kahe te maraze tyAre. 23 dehara pAMpaNa be netre taNI UMcI jAya apAra; ghaNuM zIgha mRtyu thaze ni te niradhAra, Taka chaMda liye cAsa mukhe na cavAya yadi, ziza sthira rahe na jarAya kadI, gati bhaMga ane sthira daSTi rahe, saMjJAhIna tatakSaNa mRtyu lahe. 25 vasaMtatilakA cheda uThADatAM vaLI vaLI mehu pAme, Arogya rogathI bharyA baLa buddhi vAme, For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo vRkSo thakI jema paDe phaLa pakava tUTI, mRtyu thaze naDI jaze deha-prANu chUTI. 26 deharA ati pachADe hAtha paga, ghaDI ghaDI cATe haTha, bhUtapreta sama belata, pretarUpa te TheTha, 27 viSa khAdhA viNa idriyanA chIdra vALathI rakta, vahe mare te tatakSaNe rogI heya azakta, 28 toTaka chaMda auSadha ati uttama vaidya kare, tema temaja roga ati Ubhare; baLa mAMsaja kSINa thaze kamathI, taja vaidya zuM kAma bhare che mathI? ra9 upajAti chaMda nizadina nidrA Ave atize, nizadina nidrA niha nAma dIse, vAta karatAM yadi meha pAme, zIdhra jaze te yamane mukAme. 30 teTaka chaMda yakSa rAkSasa bhUta pizAca ane najare paDe regI vicAra mane, baLavAna chatAM bacaze na kadI, dhanavaMtari rakSaka heya di. 31 For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2-pIyU pachADi -- * - * --- yato yataH samIhase tato no abhayaM kuru / rA guru prajJAgyoDamarthana zu: || he paramAtmana ! jyAM jyAM amane bhaya dekhAya tyAM tyAMthI amAruM rakSaNa kare. tevI ja rIte amArA prabaMdhuone tathA pazupakSI Adi prANImAtrane nirbhaya kare. A jagatamAM evuM ke prANa nathI ke, tamArA savarUpane yathArtha jANI zake; paraMtu amAruM mAnavuM evuM che ke, tamArA sAnnidhya vinA A jagatamAM eka paNa kArya banI zakatuM nathI. eTalA mATe he jagandhitA ame nirbaLa prANIo upara kRpA karI roza, zeka, bhaya ane ApattinA samUhathI amAruM rakSaNa kare; tathA amArI buddhimAM jJAnane AvirbhAva karI, te jJAnanA prakAzathI amArA baMdhuone sanmArgadarzaka thavAya evA hetuthI A Ayurveda nibaMdhamALAne bIjo bhAga lakhavAnI IcchA dharAvIe chIe te nividane samApta thAo. 3 zAntiH zAntiH zAntiH sadagRhastha ! Ape amAre lakhele Ayurveda nibaMdhamALA. ne prathama bhAga jemAM daza nibaMdhone samAveza karavAmAM Avelo che, te vAMcyA pachI tene aMte Ayurveda nibaMdhamALA bhAga bIjAnuM digadarzana vAMcavAthI Apane khAtarI thaI haze ke, A nibaMdha mALAnA bIjA bhAgamAM je nibaMdhane samAveza karavAmAM AvavAne che, te vaidyone manana karavA lAyaka tathA rogInA raMgane haTAvavAmAM sahAyabhUta thaI paDaze. eTalA mATe A nibaMdhamALAnA bIjA bhAga vaDe ApanA karakamaLane zobhAvatAM amane AnaMda thAya che. e nibaMdhanuM avelekana karIne emAM lakhelA vicAreluM 215 For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo manana karavAthI tathA nididhyAsa rAkhavAthI Apa A jagatamAM reganA samUhane pAchA haThAvI regIne nirAmaya banAvI, kIrtivaMta thaI, AyurvedanA zuddha siddhAMtonA hetune tathA gAMbhIryane ujajavaLa karaze. e sivAya amAre bIjo koI prakArane hetu nathI. AyuvedamAM regIne Arogya ApavA mATe vinA cAra pAyA ane ekeka pAyAnI cAra cAra kaLA maLI, soLe kaLAnI saMpUrNa cikitsA karavAmAM Ave; athavA soLe kaLAne ega enna thAya te eka vAra asAdhya ane AmaraNAnta rogI paNa sAdhya ane nIrogI thaI zake che. te pramANe cikitsAnA cAra pAyA pikI vaidya e prathama pAme che. ane eTalA mATe vRddhatrayI ane laghu trayInAM Ayurveda praNita pustakamAM vaidyanAM lakSaNa kevAM joIe, tenuM yathArtha varNana bhAra mUkIne karavAmAM AvyuM che. paraMtu vartana mAnakALanA vaidyanAM lakSaNa paikI keTalAM lakSaNa teNe prApta karelAM che, tenI parIkSA karavAnuM sAdhana nahi hovAthI dareka vaidyarAjone ame vinaMti karIe chIe ke, potAnA abhAvane tyAga karI pite pitAnI parIkSA karI levI ke, amArA ghAravA pramANe ane vaidyajIvananA lakhavA pramANe guru pAse vidyA bhaNele, jenA hAthamAM amRta hoya eve, kriyAmAM kuzaLa, pRDA vinAne eTale lebha vinAne, kRpALu ane zairyavAna, eTalA guNe jenAmAM utpanna thayA hoya teja savaidya gaNAya che. eTalA mATe A badhA guNe paikI "pIyUSapANi" eTale jenA hAthamAM amRta che teja vaidya rogIne sArA karI zake che. mATe jenA hAthamAM amRta nathI te vaide potAnA hAthamAM amRta lAvavuM joIe. te amRta lAvavA vaide lebharahita, dhIrajavAna ane kRpALu buddhivALA thavAnI jarUra che. - vartamAnakALamAM Ayurveda upara tathA AyurvedanA abhyAsI vaidyarAje upara pazcimanA cikitsAzAe e prabhAva batAvyo For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIyUSapANi 217 che ke, jema tejastrI puruSanI samIpamAM jatAM dIna-hIna puruSane plAni utpanna thAya che ane tene ejasavAna tejavI puruSa je vAta kahe te satya mAnI grahaNa karavI paDe che, tema pazcimanI vi ghAmAM eTaluM adhu' ejasa jovAmAM Ave che ke, meTA meTA AyuvedAcAya paNa tenA ejasamAM dabAine tenI cikitsAne mAnya karatA jaNAya che. jo ke hAlamAM keTalAka AyurvedAbhijJa paDitA tenA ejasamAMthI chUTavA mATe prayatna karI rahyA che. paraMtu teTaluM ejasa peAtAnAmAM nahi hovAthI ghaNI vAtamAM dukhAvuM paDe che. jyAre AyurvedanA jJAtA paDitanI AvI dazA che tA pachI thADu ghaNu jANIne rAjavaidya ke vaidarAja nAma dharAvanArA vedyAne pAchA haThavu paDe emAM kAMi Azcaya jevu nathI. eTalA mATe amAre kahevuM paDe che. ke, vadyoe prabhAvazALI vaidya thavA mATe peAtAnA ejasane vadhAravA sAruM prayatnavAna thavAnI jarUra che. ApaNA dezamAM AjakAla vaidyone dhaMdhA pAchA haDatA jAya che ane chelle evI kahevata sudhInI amArI avasthA thayelI che ke, "na AvaDe bhIkha, tA thairuM zIkha" AvA upanAmane lAyaka ame thatA jaIe chIe ane thayA chIe. temAMthI bahAra nIkaLI e kalaMkane bhUMsI nAkhI, " vaidyo nAcaLo : " e kahevata sudhI pahoMcavAnI vaidakanA dhadhe! karanArA dareka vaidyanI pharaja che. paNa jyAM sudhI manuSya pote potAnI bhUlane samaje nahi, paNa pAte je kare che te vAjabI kare che athavA tema karavAne peAtAnA haka ke adhikAra che ema mAne che, tyAM sudhI tene sudharavAnI A rAkhI zakAtI nathI. eTalA mATe amArA vicAra tathA anubhava pramANe dareka vaidyarAje peAtAnI cAlatI rUDhimAM phera phAra karI, peAtAnA hAthamAM amRtanA kuMbha kema utpanna thAya tenI prakriyA jANI, te meLavavAne prayatnavAna thavAnI khAsa jarUra che. For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nana na nana = - - - - --------- - -- - -- -- - -- - - - - - -- - -- - - --- - - - -- - ---- - - -- * ---- - --- -- - - 218 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je eTalA mATe dezI vaiduM karanArA dareka vaidyarAjane amArI bhalAmaNa che ke, ApaNAmAM ApaNane pAchA haThAvavA mATenA ane hAthamAMnuM thoDuM ghaNuM amRta hoya te DhaLAvI nAkhavAnA kAraNabhUta ApaNuM je avidyA che, tene choDavAno prayatna karavAnI ApaNuM sarvanI pharaja che. mArA anubhava pramANe dezI vaidakane dabAvavAnAM, pAchA haThAvavAnAM ane apakIrti meLavavAnAM pAMca kAraNe upasthita thayelAM che. e pAMca kAraNene pratirodha karavAmAM Ave, te jarUra vaidyonA hAthamAM chalochala bharele amRtakuMbha AvI jAya. te pAMca kAraNa tarapha amArA vaidyarAjonuM dhyAna kheMcavAmAM Ave che. 1. amArA gujarAtamAM ghaNA vaidyo mAtra nADI parIkSA, kALajJAna ane gata bhaNI gurumukhathI pAMcadaza jAtanAM osaDe jANyAM eTale vaidya banI jAya che. ghaNAja thoDA vaidyo triSa, cikitsAsAra ke zAraMgadharanA abhyAsI heya che. paraMtu amAruM mAnavuM evuM che ke, je vaidyarAje vaidakanA dhaMdhAmAM saMpUrNa jJAna meLavavuM hoya, teNe AghopAtta bhAvaprakAzanuM adhyayana karavuM joIe; ane jene adhyayana karavAne avakAza na hoya teNe bhAvaprakAzane ghaNI vAra vAMcIne tenuM manana karavuM joIe. kAraNa ke bhAvaprakAza eka evo saMgrahagraMtha che ke, jemAM vRddhAtrayI, laghutrayI ane rasavidyAne sArAMza AvI jAya che. eTalA mATe vedyakanuM saMpUrNa jJAna meLavavuM e vaidyonuM prathama kartavya che. 2. keTalAka vaidyo pitAnA vidyArthIone vaidaka zIkhavI davA batAve che. paraMtu temane potAne ghera gayA pachI (davA banAvatAM joyelI nahi hevAthI) kiyAmAM gUMcavADo UbhuM thAya che. eTalA mATe dareka vaidyarAje vidyArthInA abhyAsakramanAM varSo pUrAM thayAM pachI te vidyArthIne pitAne ghera jaI auSadhAlaye khelavA mATe pitAne tyAM jeTalI oSadhi vaparAtI hoya teTalI pitAnI dekharekha nIce For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taiyAra karAvI vidyArthIne pitAnuM davAkhAnuM goThavavAnI sagavaDa karI ApavI joIe, je hAlamAM nathI. 3. keTalAka vaidyone e dhAre che ke, dadI pitAnA hAthamAM AvyA pachI dadIne kaheze ke, tamAre mATe amuka davA banAvavI paDaze mATe tenA kharcanA amuka rUpiyA Ape, je e pramANe dardI pAMcapacAsa ke se rUpiyA Ape ane vaidya te pramANe davA banAve, paNa te davA te rogIne anukULa na paDe, eTale "vedya mArA ATalA rUpiyA khAI ga" e apavAda vaidya upara AvavAthI AyurvedanI cikitsAne eka kadama pAchA haThavuM paDe che. 4. keTalAka vaidyane e niyama che ke, regIne joIne tenA reganI amuka kiMmata karAvI, TharAvelA UdhaDA rUpiyAmAMthI ardhA rUpiyA AgaLathI laI, ardhA rUpiyA sAruM thayA pachI levAnI zarate tenA roganI cikitsA karavAne AraMbha kare che. te AraMbha karyA pachI TharAvelI mudatamAM te roga sAre na thAya, te rogI kaheze ke, mArA ATalA rUpiyA phalANe vaidya khAI gaye! ane je sAruM thAya te pAchaLanA rUpiyA ApavAne mATe regI bahAnAM zodhaze ane kaheze ke, tamArI davAthI mane kAMI sAruM thayuM nahi, paNa phalANA devanI bAdhA rAkhI, phalANA sAdhue dero karI Ape, phalANAe eka jhADanuM mULiyuM batAvyuM, tethI mAre roga mAtra ATha divasamAM ja rahyo ! ema karIne pAchaLanA rUpiyA ApavAnuM vAMkuM bele che, jethI vaimanasya utpanna thaI te regI te vaidyane upakAra mAnavAne badale niMdA karanAro thaI paDe che, jethI AyurvedanI cikitsAne thoDuM pAchuM haThavuM paDe che. 5. keTalAka vaidyone e dhAre che ke, regIne pitAnI cikitsAthI ArAma thate jANIne pAchaLathI InAma levAnI lAlasA For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 227 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo rAkhe che, ane regInA IchamitronI bhalAmaNa pahoMcADIne InAma meLave che jenA pariNAme AyurvedanI cikitsAne apakIrti maLe che. A pAMca kAraNe paikI eka paNa kAraNa evuM nathI ke jenI upekSA karI zakAya. dAkhalA tarIke eka vaidane e niyama hoya ke, dadIne ghera jaI tapAsavAnI phI dara pherA eka rUpiyA hoya ane davAnA rojanA be AnA levAnA hoya ane bIjA vaidyane e niyama che ke dadInI sAthe parpheNa karIne ardhA rUpiyA AganathI levAnA hoya. have dhAro ke eka mahollAmAM be dadIo che; te beu dadIne tyAM judA judA niyamavALA beu vaidyo pitAnI cikitsA calAve che. temAM paDraNa karanAra vadhe te dadI pAse se rUpiyA TharAvI, pacAsa rUpiyA AgaLathI laI, bIje pacAsa sAru thayethI levAnI AzAe kALajIpUrvaka, niyamasara dararoja eka vakhata dardI ne tapAsI sArAmAM sAruM auSadha te dadIne Ape che. bIjo vidya dararoja pitAnI phIne eka rUpiye tathA davAnA be AnA laI, kALajIpUrvaka sArAmAM sArI davA Ape che. paraMtu te be prakRtinA velve kALajIpUrvaka esiDa karavA chatAM devecchAthI be dadI sArA thayA nahi, paraMtu temane bIjA vaidyanI sAravAramAM javuM paDyuM. paNa tenuM phaLa evuM nIvaDe che ke, je veze mAtra phI ane davAnA paisA laIne davA karI che, tene mATe te dadI ane tenI AsapAsanA lekomAM (jo ke te vaidyane be mahinAmAM 68 rUpiyA pahoMcyA chatAM) evuM kahevAmAM Ave che ke, vedyarAje ghaNI mahenata karI, sArA sArAM auSadha badalyAM chatAM ApaNA kamabhAgyane lIdhe ApaNane sAruM thayuM nahi, e vaidyarAja mAM bilakula lebha nathI, mATe bIjI vAra kAma paDe te ApaNe eja vaidyarAjane bolAvavA. bIjI tarapha je vadhe pacAsa rUpiyA AgaLathI lIdhA che ane teNe paNa teTalI ja mahenata karI che, chatAM regI ane tenA saMbaMdhIo evuMja kahe For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - che. vAnA ke vaidya amArA pacAsa rUpiyA khAI gayo ! mATe havethI e vaidya sAthe ApaNe kAma pADavuM nahi. evI rIte daradanI kiMmata TharAvI ardhA rUpiyA AgaLathI lenAra vaidyane apakItinA bhega thavuM paDe che. temaja je vaidyo InAmanI AzA rAkhanArA che, te vaidyonI dazA evI thAya che ke, jarA jarA dadIne phera paDavA mAMDe eTale tene tathA tenAM sagAMne tathA tenA mitrone ane tenA munImane ema kahevAno AraMbha kare che ke, juo sAheba! A roga ghaNe bhayaMkara che, paNa ene huM ja sArA karI zakuM ema chuM. emane mATe huM je davA vAparuM chuM te ghaNuM ja kImatI che, eTalA mATe zeTha sAhebane sAruM thayA pachI, mAre mATe kAMIyAdagArI ke InAmanI goThavaNa karaze athavA karAvaze. thAya che ema ke, te rogI sAre thAya che ane vaidyarAjane InAma maLe che. paNa te InAma upara cAra jaNAne sarakho dave lAgu paDe che. cAra pikI dareka mANasa jude jude vakhate vaidyane mAthe bhAra mUke che ke vaidyarAja ! A InAma meMja apAyuM che! huM na hato te zeTha eka pAI paNa Ape ema hatuM nahi. te vakhate te vaidyarAjane te InAma ghaNuM gaLyuM gaLyuM lAge che, paNa kAma pUruM thayA pachI te InAma apAvanArAo InAmanA badalAmAM vaidya pAse je kAma kADhI levA mAge che, te vakhate vagara pise sapADAmAM kAma karatAM vaidyane kaDavuM jhera lAge che, ane jarA je bedarakArI batAvI te cAre jaNa vaidyanI niMdA karavA lAgI jAya che. jethI bIjI vakhata te vaidyane bolAvatAM kacavAya che athavA koI bolAvatA hoya te jhaTa kaheze ke, vaidya te ghaNe lebhiye che. evI rIte InAma lenAranI paNa kIrti vadhatI nathI. mATe amAre anubhava e che ke, vartamAnakALamAM dareka dhaMdhAmAM uparanI TApaTIpa ane ADaMbara aMgrejI Dhaba para rAkha vAmAM Ave che, ane aMdaranI rItabhAtamAM dezI paddhati rAkhavA For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je mAM Ave che, jethI Akhare haMsa ane bagale judA paDI jAya che. paNa tema nahi karatAM, Dhabachaba ane ADaMbara dezI rAkhI, aMgrejI rItanuM anukaraNa karavAmAM Ave to duniyAmAM yaza ane kIti meLavI zakAya che. eTalA mATe tamAma vaidyarAjone ke jeo upara batAvelAM pAMca kAraNenA abhyAsI hoya teoe potAnA vicAra sudhArI, nIcenA niyama pramANe pitAnA davAkhAnAnI paddhati rAkhavI. jethI vaidyarAjenA hAthamAM amRta ekaThuM thaze ane kIrti meLavI regone sArA karavAmAM phatehamaMda thavAze. te niyame nIce lakhyA pramANe AgrahathI pALavA joIe - 1. dareka vive pitAne apUrNa mAnI vidyArthI-avasthAmAM rahI, navA navA graMthamAMthI navA navA upAye zodhI kADhI tene ajamAvatA rahevuM. ane navA navA vaidyonI sAthe paricaya karI, temanI pAse anubhavasiddha auSadhI hoya te vidyArthabhAvathI meLavavI, tevI ja rIte pitAnI pAse je anubhavelI vastu hoya te bIjA vaidyane batAvavAne sadA tatpara rahevuM. 2. tamAma jAtanAM auSadho pitAnA paisAthI pitAnI jAte banAvI, pitAnA dadI'ne dararojanI amuka phI laI eTale tamAma dadI pAse eka sarakhI phI laI davA ApavI. paraMtu keI paNa dadI. ne mATe tenA pisA laI khAsa davA banAvavI nahi. kAraNa ke daranA jeTalA paisA laIne davA banAvIe teTalI davA te. dadIne kAmamAM AvatI nathI, ane temAM niSphaLa jaIe te bIjI vAra bIjI davA banAvavAnA paisA dadI ApatuM nathI. eTalA mATe niyamita phI rAkhI ApaNA gharanI davA ApIe te te dadI ApaNA upara vizvAsa rAkhI ApaNuM davAthI sAro thaI, ThAmaThAma ApaNA guNa gAya che. 3. game teTalA athavA hada karatAM vadhAre rUpiyA maLavAne saMbhava hoya te paNa kaI paNa saMgamAM kaI paNa dadInA rogane For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - UdhaDa TharAvI sAruM karavAnI zarata karavI nahi. kAraNa ke, roga e regInA pApanuM phaLa che. te pApa keTaluM che te ApaNe jANatA nathI. mATe ApaNe te eTaluM ja kahI zakIe ke, paisA kharacavA ane vizvAsa rAkhe e regInuM kAma che, rega pArakha ane davA ApavI e vaidyonuM kAma che ane sAruM karavuM e rogInAM pApa pUrAM thayA pachI paramezvaranuM kAma che. keI paNa saMjogamAM daradanI kiMmata TharAvI rUpiyA ughaDa TharAvavA nahi. 4. kaI paNa saMjogamAM koI paNa dadI pAse te dadI pitAnI khuzIthI ApavA taiyAra thAya te koI paNa jAtanuM InAma levuM nahi. upara pramANenA cAra niyama pALI, tenI upara lakhelA pAMca deSane TALI, je vaidya pitAne dhaMdhe calAvaze, tenA hAthamAM amRtane kuMbha" bharele kAyama raheze. ane tenA vaDe bhayaMkaramAM bhayaMkara darede sArAM thaIdhana, yaza, kIti ane puNyane lAbha thaze. have vaidyanA hAthamAM zuddha amRta zI rIte AvI zake che ane amRta hoya temAM viSa zI rIte maLI jAya che, te viSaya tarapha amArA vaidyarAjonuM dhyAna kheMcavAmAM Ave che. kuMdaratanA niyamane jANavA mATe prAcInakALanA ane arvAcIna kALanA vidvAnoe siddha padArthavijJAna nAmanA zAstranI racanA karelI che. jyAM sudhI siddhapadArthavijJAnanAM mULa to jANavAmAM nahi Ave tyAM sudhI kudaratanAM gupta rahasya samajavAmAM nahi Ave. te kudaratanAM gupta rahasyane jANanArAo ke nahi jANanArAene pitAnI marajI mAphaka ADe raste doravI jaI tenA aMta - karaNamAM bhaya utpanna karI, tene pitAnA camatkAra batAvI, pitAne svArtha-sAdhI le che, ane te svArthI lekenA paMjAmAM sapaDAyAthI thayelI vahemI prajA vividha prakAranA camatkArane mAnI, ajJAnadazAmAM mahuvaza thayelI vartamAnakALamAM jovAmAM Ave che. siddha For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je padArtha vijJAnazAstra ApaNane zIkhave che ke, dareka paramANumAM AkarSaka ane prakarSika evI be zaktio rahelI che. dareka paramANumAM vaLagavuM ane vikharAvuM evA be guNa rahelA che. dareka paramANu game te rUpamAM joDAyA hoya te paNa tenI vacamAM avakAza rahe che. dareka paramANu vikeNa, catuSkoNa, paMcakoNa, satakaNa ke aSTakoNI hoya che. dareka paramANu upara bIjA paramANu samUha vaLagavAthI, mULa paramANune raMga badalAya che ane te paramANuo upara caDhele raMga UtarI javAthI te pitAnA asala rUpamAM AvI zake che. ATalI vAta dhyAnamAM rAkhIne vicAra karatAM samajAze ke, jagatamAM dazyamAna thatI jaDa ane cetanadharmavALI sRSTi triguNAtmaka, SaDarasAtamaka ane paMcabhUtAtmaka jevI rIte dekhAya che, tevI rIte te sUkSma rUpamAM adazya rahevAthI paNa te tenA dharmathI yukta hoI, kAryAkArya saMbaMdhe joDAyelA rUpamAM pravAhI vahe che. evI ja rIte manuSya zarIramAM garbhavAsamAM Avele AtmA jyAre vIryanAM raMga rUpa vaDe potAnA sthala zarIrane race che. te vakhate bArIka daSTithI jatAM AtmAnuM cAra aMtaHkaraNa ane pAMca tanmAtrAovALuM liMga-zarIra jene sUkSma zarIra kahIe chIe, te ApaNA jevAmAM AvatuM nathI. paraMtu sUphama zarIramAM rahele AtmA, nava tattvanA prakRtirUpa sUma paramANunA samUhanA AkarSaNadhamarane pAmI, mAtAnA udaramAMthI nAnataMtu dvArA mAtAnA AhAramAM rahelA paMcabhUtAtmaka ane SaDAtmaka rasathI piSaNa pAmI, pitAnA sUphama zarIra upara sthala zarIranI racanA kare che. te sUkSma zarIranA ge skUla zarIranI racanA thatAM, je je paramANu AvIne paraspara vaLagIne jema jema banAvatA jAya che, tema tema caitanyane vege catanyapaNuM pAmatA jAya che. eTale zarIranA baMdhAraNamAM sthalarUpe For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIyaSapANi 225 vIrya, majajA, asthi, meda, mAMsa, rakta ane rasarUpa dhAtuo ane mULa prakRtinA paramANuo svabhAvane pAmI, jevA jevA rUpamAM gehavAya che tevAM tevAM tenAM saptadhAturUpa sata nAma pADavAmAM Ave che. ane paramANunA AkarSaNa tathA prakarSaNa dharmane lIdhe caitanyanI sattAvALA sUkSma zarIranI sattA, sthala zarIra upara jAmelI kAyama rahe che. arthAt sUma zarIramAM pAMca jJAnendriyanI ane pAMca karmendriyanI evI goThavaNa kare che. ane te goThavaNa karatAM pitAnA svabhAvathI athavA kahe ke prabhAvathI, mAtAnA pasAbhaka AhAramAM paramANuone chUTA pADI deze. IndriyamAM pitAne anukULa paDatA paramANunI evI goThavaNa kare che ke, tevI goThavaNa karavAne kaI paNa siddhapadArthavijJAnazAstrI tema karI zake nahi athavA tenuM pRthakkaraNa karI samajAvI zake nahi. dAkhalA tarIke zarIranA koI paNa bhAgane tapAsIzu to dareka ThekANe lehamAMsAdi saptadhAtune samUDa dIThAmAM Avaze; parantu AkAzatatvane zabdaguNa hovA chatAM, nAkamAM ke mukhamAM raheluM AkAza, zabdane sAMbhaLI zakatuM nathI. tema nAkane gaMdhaguNa kAna jANI zakate nathI. mukhathI jovAtuM nathI ane AMkhathI belAtuM nathI. e paramANuonI ghaTanA mAtra sUkSma zarIramAM rahelI tanmAtrAoja goThavI zake che ane tenA gupta rahasyane vegIo ke siddhoja mAtra jANI zake che, chatAM paNa teo vANI dvArA samajAvI zakatA nathI. uparanI aTapaTI ane jaTila racanAnuM phaLa te A jagatamAM dazyamAna thatAM prANImAtranA zarIranI racanAnuM avelekana karatAM pratyakSa dekhAya che. ane jyAre garbhamAMthI bALakarUpe prANIne prasava thAya che, te pachI te bALaka pitAnA karmaprabaMdhathI racAyalA sthala zarIrane anukULa pitAnA vAsanAliMga dvArA SaDarasanuM pAna karIne pitAnI Indriyene piSe che. paraMtu paramANunA mukhya A. 8 For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dharma tarIke mULa prakRtimAM rahelA paramANu pitApitAne kamanI sthiti paripakava dazAne pAmatAM, te paramANuo pitAnA dharmAnuMsAra kharatA jAya che ane bIjA paramANuo AvIne vaLagatA jAya che. e kiyAne lIdhe ja prANImAtra vRddhi pAmI vadhe che, sthira. tA pAmI sthira rahe che, ane hInatva pAmI nAza pAme che. eTalA uparathI e siddhAnta thAya che ke, sUkSma zarIranA eTale vAsanAliMganA svabhAva pramANe athavA dharma pramANe athavA kArya pramANe athavA vicAra pramANe, zarIramAMthI aheniza eka jAta. nA paramANune chUTA paDela pravAha vahI jAya che ane te sthAne joItA svajAtIya paramANuo khAlI paDyA hoya che, tyAM tyAM te te jAtanA paramANuo vaLage che. pAMca tanmAtrAo ane cAra aMtaHkaraNa e nava tatvanA banelA vAsanaliMgamAM mana e prAdhAnya bhegave che ane te mana AkhA zarIrataMtrane pitAnI marajImAM Ave tema calAvavAne adhikArI che. eTale AtmAnI AsapAsa nA sUma zarIramAM pUrvajanmanA kutakamane yege je paramANuo sukama sAthe AvelA hoya che, temane anukULa mana, buddhi ane citta bIjA paramANune kheMcI tene yogya sthAnake gaThave che. tevI rIte zarIramAMthI chUTA paDelA paramANane mana, buddhi, citta ane aha kAra maLIne bahAra phekavAnuM kAma bajAve che. paraMtu jema ApaNA gharamAM paDele kacare sAvaraNIthI vALI gharanI bahAra uDAvI daI zakAya che, tema te kacarAne cagya sthAne nAkhavAmAM paNa Ave che. paraMtu je mana, buddhi, citta ane ahaMkAranI ekatA sivAya kacaro vALavAmAM Ave, te te kacare gharanI bahAra game tyAM uDAvI devAmAM Ave che. paNa je mana, buddhi, cittanI ekatAthI kacaro vALavAmAM Ave che te kacarogya sthAnake mekalI zakAya che. tevI rIte zarIrarUpI gRhamAMthI kacaro kADhavAnuM kAma mana, For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIyUSapANi 127 buddhi, citta ane ahaMkAranI ekatA vinA karavAmAM Ave tyAre te kacaro game tema uDAvI devAmAM Ave che, tethI tenuM pariNAma ApaNane samajAtuM nathI; paNa mana, buddhi, citta ane aha kAranI ekatAthI chUTA paDelA paramANurUpa kacarAne cAgya sthAne paheAMcADavAmAM Ave, te tenu pratiphaLa ApaNA jANavAmAM AvI zake che. eTalA uparathI have ApaNane spaSTa samajAya che ke, zarI ramAMthI nIkaLatA kacaro paNa nakAmA nathI; parantu tene cegya sthAnake rAkhavAnI, mUkavAnI athavA saMgraha karavAnI gAThavaNA karavAmAM AvI hoya, te te kacarAnu khAtara jema jamInane phaLadrupa banAvI uttama phaLane ApavAvALu thAya che, tema zarIramAMnA kacarA paNa amRtarUpamAM pheravAi, jagatanA kalyANarUpa Aragya ane Anadane ApavAvALA thAya che. upara jaNAvavAmAM AvyuM che ke, dareka paramANumAM AkarSIka ane prakaka evA e dharmAM rahelA che tathA dareka paramANu jyAM sudhI caitanyanA cegathI tenA saMparkamAM rahe che tyAM sudhI te cetanarUpa jaNAya che ane chUTA paDavAthI DarUpa thaI rahe che. manuSyazarIramAM rahele AtmA, aMtaHkaraNa ane tanmAtrAne ceAge peAtAne joitA paramANuenuM AkaSa Nu karI zake che, tema peAtAnA zarIramAMthI zubha ke azubha paramANune bahAra pheMkI zake che. e uparathI sAbita thAya che ke, AtmAnAM mAnelAM sukhaduHkha-dhamane anu saratA jevA jevA vicAra aMtaHkaraNamAM thatA jAya che, tetrA tevA raMgA zarIramAMthI nIkaLatA paramANu upara caDIne te paramANue tevA raMganA thaIne bahAra pheMkAya che. parantu upara kahyuM tema mana, buddhi, citta ane ahaMkAranI ekatA sivAya dharamAMnA je paramANuo bahAra pheMkavAmAM Ave che, te paramANue jema ApaNA bAraNAmAM aniyamita rIte UMDavyA kare che tema zarIramAMnA nIka For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 belA paramANu zarIranI AsapAsa UDyA kare che. eTale evuM siddha karavAmAM AvyuM ke zarIramAM rahele AtmA aMtaHkaraNa dvArA paMca viSaya saMbaMdhI jevA jevA vicAranuM sevana kare, tevA tevA vicAranA raMgathI raMgAIne tevA paramANuo bahAra chUTA paDa tA jaNAya che. eTalA mATe kaI paNa jAtane raMga caDhyA sivA cana potAnA mULa guNavALa paramANuone bahAra pheMkavAnI kriyA je mANasa karI zake che, tenA ejasathI te mANasa jyAM jAya che tyAM Arogya, AnaMda ane zAMtine jamAva thAya che. manuSya zarIramAM rahelA sUkSma zarIranA guNadharmane lIdhe je paramANu chUTA paDavAnA hoya che, te tenA guNadharma pramANe zarIranA cheDAmAMthI eTale be hAtha, be paga ane mAthuM e pAMca ThekANethI haMmezAM pravAhanI peThe vahyA kare che. jo ke A vAta athavA A vahanakArya ApaNA jANavAmAM ke jovAmAM AvatuM nathI; paraMtu siddhapadArthavijJAnanA niyama pramANe e vAta satya TharelI che. ane tenuM pratyakSa pramANa evuM che ke, eka mANasanA kapALanI bhammaranI vacamAM be IMca cheTethI ApaNI AMgaLI dharIe te thoDA samayamAM ApaNI AMgaLImAMthI nIkaLate paramANune pravAha sAmA mANasanA kapALamAM praveza thavAthI athavA athaDAvAthI athavA tene sparza thavAthI tenuM kapALa kheMcAvA athavA dukhavA mAMDe che. e uparathI sAbita thAya che ke, mANasanA hAtha, paga ane mAthAmAMthI aMtaHkaraNanA vicAra pramANe paramANuo chUTA paDI te mANasanI AsapAsa pharyA kare che ane Akhare AkAzamAM vilIna thaI jAya che, athavA aMtaHkaraNa jyAM mekale tyAM jaI. ne ekaThA thaI tenI zubha athavA azubha asara nipajAve che. je ke siddhapadArthavijJAnazAstrane abhyAsa hAlamAM "sAyansanA aMgrejI nAmathI zIkhavavAmAM Ave che, paraMtu vedAntadarzanamAM For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIyUSapANi 229 5. jene pazcima kahe che ane jainadhama zAstramAM jene lessA nAmathI oLakhe che, tenA svarUpanuM vana A siddhAMtane sapUNaeN puSTi Ape che. have jANavAnu ane jaNAvavAnuM' ATaluMja che ke, jyArathI mANasa janme che, tyArathI maraNapayaMta eka paNa kSaNu evI jatI nathI ke aMtaHkaraNamAM paddhami paikI koi paNa UminA abhAva hAya ! eTale jevI kiMma` UThe tevA raMgathI ragAine zarIranA para mANu chUTA paDavAnA pravAha cAlu rahe, ane je jAtanI Umi UDavAthI je jAtanA athavA ra'nA paramANue chUTA paDatA jAya teja jAtanI UmithI manuSyanAM khAnapAna tathA AhAvihArane cAge teja jAta athavA raMganA paramANu zarIramAM ekaThA thatA jAya, eTale paramANunA guNa-dhama pramANe AkaSa ka ane prakaSTakanI kriyA jyAM sudhI mANasa jIve tyAM sudhI cAlu rahe che ane teja Urmine pAMca yamanA nAmathI ApaNe oLakhIe chIe. arthAt pAMca yama paikI keAI paNa yamane lagatI a'taHkaraNamAM zubha athavA azubha mi UThe te pramANe zubha athavA azubha phaLa nipAlanArA paramANunuM AkaSa Nu ke prakaraNa thAya. hiMsA sA sarvA sarva prALiyu mitrohia sA hiMsA' eTale koi paNa sogamAM koi paNa prANInA droha thAya evA vicAra karavAthI hiMsA thAya che. asatya-krodhathI, lAbhathI, bhayathI ane hAsyathI je vicAra athavA vacana anyathA khelavAmAM ke vicAravAmAM Ave tene jUTha eTale asatya kahe che. cArI--je vastu ApaNI nathI athavA tene levAnA, rAkha vAnA ke bheLavavAnA ApaNA adhikAra nathI chatAM te vastu meLavavAnA ke bhegavavAnA vicAra karavA tenuM nAma cArI che. bya bhicAra-je strI manuSyane dhamA~thI anupayeAgI che tevI strInA spazathI, sAMnidhyathI, zabdathI, dazanathI, citrathI vagere yAga For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo thI mana viDvaLa thai te strIne meLavavAnA vicAra karavAmAM Ave. tene vyabhicAra kahe che. lAbha--je vastu ApaNI nathI athavA je vastu meLavavAnA ApaNA haka nathI athavA je vastu meLavavAnI ApaNAmAM ceAgyatA nathI te vastu meLavavAnA vicArathI sAmA mANasanA tAbAmAMthI meLavavAne je SaDayaMtranI goThavaNa matamAM karavAmAM Ave tene lAbha kahe che. e rIte pAMca yamanA prabhAvathI je pravAha aMtaHkaraNamAM vahevA mAMDe tene Umi athavA lesyA kahevAmAM Ave che. have jo e pAMca minA samUha nAza thAya te chaThThI ekaja zubha Umi bAkI rahe. tenu svarUpa evu' tejomaya che ke A ThekANe ame te lakhI zakatA nathI parantu e chaThThI zubha Urmi athavA zukala lesyAnuM varNana jANavu` hAya teNe kirA tAjuMna kAvyamAM arjunanA tapanA prabhAvathI tenA mastiSkamAMthI nIkaLatA tejanA prabhAvathI je vanamAM te tapa karatA hatA, te vanamAM je prakAza paDelAnuM varNana kareluM che te vAMcIne tenA svarUpanA vi cAra karI levA. atre eTaluM jaNAvavAnu` che ke 'isAnI UrminA raMga kALA che, asatyanI UminA raMga nIlavaNa che, cArInI minA ra'ga bhUkharA kiramajI che, vyabhicAranI mi'nA ra'ga citra vicitra che ane lAbhanI UrminA raMga rAtA che. eTale ApaNane samajAze ke jevA jevA vicAranuM setrana karavAmAM Ave tevA tevA rganA paramANu zarIramAMthI bahAra paDe che. manuSyanA zarIranA iMDAmAMthI je pravAha vahe che te pravAha jevI jevI jAtanA paMca viSaya paikI je je viSayanA vicAra karavAmAM Ave tevI tevI jAtanA pratyeka athavA mizra raganA pravAha bahAra nIkaLatA rahe che. ane te pravAhane cegI lAkA joi zake che, athavA je prANIone kudarata taraphathI divase ane rAtrIe ekasarakhuM dekhAya evI AMkha maLelI hAya temane te pravAhanA raMga dekhAya che. For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIyUSapANi 1 have ATaluM vivecana karyo pachI vaidyarAjenA hAthamAM amRta kema utpanna thAya che, tenA vicAra karIne te amRtamAM nyUnapaNu zI rIte Ave che, te tarapha lakSa kheM'cIzuM. eka vaidya eka dadInI cikitsA karatA hAya, parantu theADA divasa gayA pachI te nadInA zatru taraphathI kAMI bhalAmaNa thAya athavA vaidyanA aMtaHkaraNamAM nadI nA roga vadhe evuM auSadha ApavAnuM kAMi kAraNa upasthita thAya ane tene mATe vedya je je jAtanA vicAranI geAThavaNa kare te te samaye vaidyanA hAtha ke paga ane mAthAmAMthI kALA raMganA paramAhyunA pravAha cAlu thAya che, tathA je rAgInI cikitsA karavAne mATe vaidyane elAvavAmAM Ave eTale te rAgInI sthiti ane samRddhi joine vaidyanA manamAM evA vicAra Ave ke, A dhanavAna gI pAse kevI yuktithI vAta karAya ke jethI pAte bhaya pAmI mArI ceAgyatAne uttama gaNI mane ghaNu dhana Ape! evA vicArathI te vaidya roganI yathAtha cikitsA nahi karatAM rAganu je svarUpa hAya tethI meTu svarUpa batAvI peAtAnA auSadhanI ki'mata vadhAre batAvI, jeTalA pramANamAM jUhu' khelavAnI geAThavaNa kare che, teTalA pramANamAM tenA zarIramAMthI nIlava paramANune pravAha vahe che. tathA je vedya rAgInI pAse jaine tene game tema samajAvIne tenI pAse paisA kaDhAvIne tene mATe khAsa davA manAvIne ApavAnuM kahIne te davAne ThekANe mIjI bhaLatI davA ApIne athavA manA velI davAmAMthI raMgInA kahyA vagara amuka bhAga peAtAnA gharamAM rAkhI mUkavA mATenA vicAranuM setrana kare che, jethI te vaidyanA hAthamAMthI bhUkharA kiramajI raMganA paramANunA pravAha vahevA mAMDe che. tathA je vaidyanA prasaMgamAM peAtAnA daraDhane jaNAvavA mATe athavAparIkSA karAvavA mATe athavA tenA upacAra karAvavA mATe koI strI ke je svarUpavAna ane yuvAna AvI heAya te strIne joIne (jo ke For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo game tevI paDadenazIna athavA la~taLu strI hAya tA paNa rAjA, guru ane vedyanI sAthe paDado rAkhI zakatI nathI ) vaidyanuM mata calAyamAna thAya, jethI te srInA darzana ane spana kArya thI tenA sabaMdhamAM ane tenI samIpamAM kevI rIte vAta karavAthI te strInI sAthe vyabhicAra karI zakAze, te saMba MdhamAM gUMcavaNa bharelA vicAra karavAthI te vaidyanA hAthamAMthI hiMsA, asatya, cerI ane kAmanA cAra prakAranA maLelA paramANuenA vicitra raMganA pravAha cAlu thaze. tevIja rIte rAgInA rogana, roganA svarUpano, rALanA nidAnanA ane rAgane sArA karavAnA upacArane vicAra bAjue mUkI je vaidya mAtra rogI pAsethI dhana zI rIte meLavI zakAya, evA vicAranuM sevana karavAthI tenA zarIramAMthI rAtA raMganA para mANuonA pravAha vahe che. A uparathI Apane jaNAze ke jyAM sudhI vaDIla manuSyanAM, dharmaguruonAM ane vaidyonAM aMtaHkaraNamAM upara lakhelA pAMcaviSayatA vicArA goThavAtA, gUMcavAtA ramaNu karatA hoya tyAM sudhI temanA ejasathI ke temanA hAthathI ziSyanA ke rAgInA kalyANanI mAzA rAkhavI e AkAzakusumavat che. tema je gurue athavA je vaidyo pAMca viSayanA vicAramAM nimagna thayA pachI, pAte yaza, kIti, puSpa, paropakAra ke dhananI IcchA rAkhatA haiAya tenI icchA kAi paNa divase paripUrNa thavAnI AzA rAkhavI te phekaTa che. eTalA mATe amAre bhAra mUkIne kahevuM paDe che ke, je vadhI potAnA hAthamAM amRta meLavavAnI icchA rAkhatA hoya te vaidyarAjee upara lakhelA pAMcaviSayanA vicA rathI jeTaluM banI zake teTaluM alaga rahevuM ane eTalAja mATe dadIne joine athavA tenI pAse jaine tene mATe davA banAvavAnA, raMganuM nidAna karIne tenI kiM'mata TharAvI ardho rUpiyA AgaLathI levAnA tathA rogIne sAruM' thayA pachI InAma levAnA je niSedha AgaLa For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 ja nA - - - - - - - -- - -- - - 1 --- -- -- karavAmAM Ave che, tene tyAga karavAthI upara lakhelA pAMca prakAranA viSAnA vicAra karavAne avakAza vaidyarAjone raheze ja nahi. jethI pitAnA zarIramAMthI eTale hAthamAMthI zuddha ane amRtarUpa paramANu jhare deva vahevAzI vaidyarAjanI daSTi razI upara paDatAM, vaidyarAjanA hAthane rogIne sparza thatAM ane vaidyarAjane regI pAse besIne vAtacItano samAgama thatAM te rogInI AsapAsa tathA rogIne zarIramAM vaidyarAjanA zarIramAMthI amRtamaya paramANane vahanane lIdhe rogIne ekavAra vagara auSadhathI zAMti thatI jaNAze. te pachI evA amRtamaya paramANuvALA hAthathI je davA banAvelI hoya ane te davA te hAthathI amRtamaya thaIne rogIne ApavAmAM Ave, to te rogI game tevA bhayaMkara regamAM sapaDAyelo hoya te paNa tene zAMti te vaLeja, kAraNa ke - namaMtuH kazcidamaraH pRthivyAM jAyate kacit / / ato mRtyuravAryaH syAt kintu rogAnivArayet / / arthAta je daradI maravAno hoya tene te vaidya bacAvI zako nathI paraMtu jenA hAthamAM jeTalA pramANamAM amRta hoya teTalA pramANamAM te roganI zAMti karI zake che. eTalI vAta kahyA pachI vaidyarAjone vinaMtI, bhalAmaNa athavA upadeza karIe chIe ke, dhana, yaza, kIti ane puNyanI IcchA rAkhanArA vaidyarAjee jema bane tema paMcaviSayanA vicArane tyAga karI potAnA hAthamAM amRta meLavavAne puruSArtha kare ane te puruSArtha jeTalA pramANamAM e chavadhate karavAmAM Avaze tene teTalA pramANamAM lAbhAlAbhanI prApti thaze. kahyuM che ke - parAnenodaraMdagdham hastodagdhaH pratigrahAt / netraMdagdhaM parastribhyaH kAryasiddhiH kuto bhavet / / For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo - , , , - - - - - - arthAt uparanAM vacana pramANe jenAM netra, mukha, jihavA ane hata dagdha thayelA che, eTale pAMca prakAranA kamaLathI kharaDAyelA che te jema kAdavamAM kharaDAyelA pagane kAdavathI devAne prayatna niSphaLa thAya che, tema viSayavAsanAthI kharaDAyelA zarIrane sparza thavAthI viSayanA sevananI parAkASTArUpa kAdavamAM kharaDAIne rogarUpa dudhanI pIDAmAM saDabaDatA regIne nirAmaya zI rIte karI zakaze? mATe vaidyoe vaidakane dhaMdho zarU karatAM pahelAM potAnA hAthamAM amRta meLavavAne udyoga kare, athavA je vaidyarAjonA hAtha amRtamaya heya temaNe haMmezAM DaratA rahevuM ke rakhene amArA hAthamAMnuM amRta vijAtIya dravyanA maLavAthI kadarUpuM athavA virasa ke saDeluM banI jaze, jethI apayazanI prApti thAya. ATalI saMbhALa rAkhIne je vaidyo A nibaMdhamAM lakhelI paddhati pramANe pitAnuM auSadhAlaya calAvaze temane kudarata taraphathI yaza, kIti ane dhananI nyUnatA raheze nahi, eTaloja AzIrvAda ApI A viSayane pUrNa karIe chIe. A paMcabhUtAtmaka ane parasAtmaka sRSTinI racanA jotAM tenA prakaTakartA paramakRpALu paramAtmAnA jJAnane pAra pAmavAne mATe moTA moTA moTA maharSie thAkI jAya che te pachI e suSTinuM varNana karavAne amArA jevA chaghastha jIne prayatna zI rIte * prAcIna RSipraNIta graMthamAM paRtuonuM spaSTIkaraNa sUtrarUpe karavAmAM AveluM jovAmAM Ave che ane te RtucaryA tathA dinacaryAnuM prakaraNa A jamAnAne baMdhabesatuM nathI AvatuM, paNa te rAjAmahArAjAone baMdhabesatuM dekhAya che. eTalA mATe prajAnA For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vatu-darpaNa 235 saphaLa thAya? evuM jANavA chatAM IzvaralIlA eTale kudaratanA baMdhAraNa mATe je gupta niyamo ghaDAyA che, tenA rahasyanuM jeTaluM ane jeTale sudhI amArI buddhi pahoMce teTaluM ane teTale sudhInuM varNana karavAne ame te vidyAmAM praveza karavA dhArIe chIe; ane e maMthanamAMthI je upalabdha thAya te prajA sammukha rajU karavAnI IcchA rAkhIe chIe. RSimunio, zAstrIo ane paMDite tathA tavajJAnIo A viSayane mATe ajANa nathI. ane teoe A viSayamAM UMDA UtarIne prajAne pitAnA jJAnane lAbha Apela che. tathApi kALanA parivartananI sAthe jagatanuM parivartana thatuM hovAthI vartamAnakALane anusarI A vidyAnuM gupta rahasya navesarathI gaThavIne prajAne jANamAM lAvavAnI khAsa jarUra samajIne, A nibaMdha lakhavAnuM prajanI upasthita thayuM che. A kudaratI sRSTimAM jyArathI pRthvIe sUryanI AsapAsa bhramaNa karavAnuM zarU karyuM tyArathI te sUryanA AkarSaNamAM pitAnI gatie pitAnI dharI upara bhramaNa karIne cakA khAtI khAtI sUryanI AsapAsa ApaNA eka varSanA kALamAM eka phero pharI zake che. eTale pRthvI sUryanI AsapAsa eka phere phare che tene ApaNe eka varSa gaNIe chIe. paraMtu eka varSamAM pRthvIne eka phere khAtAM pRthvI sAthe saMbaMdha dharAvatA bIjA grahanuM te pRthvIne AkarSaNa lAgavAthI ane je sUryanI pAchaLa pRthvI phare che te sUryane pitAnI dharI para pharatAM ApaNuM 365 divasamAM 12 rAzimAM pharavAnuM upayogamAM Ave ane vartamAna cikitsake prajAne te mArge dora evA hetuthI amArI jeTale aMze buddhi pahoMcI teTale aMze A varNana karyuM che. emAM je apUrNatA jaNAya te bIjA vidvAna paidee pUrNa karavI; kAraNa ke IzvarI sRSTinA gupta bheda eka manuSyane pUrNapaNe jANavAmAM AvatA nathI. For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 zrIAyurveda niSadhamALA-bhAga 2 jo hAvAthI, ApaNI pRthvI upara eka varSamAM avanavA pheraphAra thAya che. te pheraphArAthI manuSyasRSTinA svedaja, aMDaja, ubhijaja ane jarAyu e cAre khANanA jIvA upara judI judI jAtanI asare thAya che. te asara thavAnu` kAraNa hAlanA vijJAnazAstranA zeAdhakAe praNImAtra upara thanArAM rAganAM judI judI jAtanAM jatue zeAdhI kADhavAM che, ane te ja tuethI cAre khANanA jIve upara judI judI asara thAya cheevuM nirmANa karyuM che. paraMtu te vidvAnA hajI A vicAra karI zakayA nathI ke judI judI AtanAM jaMtue pAkavAnu kAraNa zuM che ? manuSya tathA prANIonuM sukharUpa AyuSya TakAvI rAkhavA mATe AyurvedanI racanA karavAmAM AvI che ane jema vedanAM pustakAmAM dareka vidyAnAM mULatattvA bharI rAkhavAmAM AvyAM che; eTale duni cAmAM jeTalI vidyA navIna rUpa dhAraNa karI navIna rUpamAM prakaTa thAya tA paNa tenuM mULa vedamAMthI jaDI Ave che. tema Ayurveda eka evA jJAnabhaMDAra che ke vartamAnakALanA vidvAnA je je navI vArtAnI zeAdha kare che tathA bhaviSyanA vidvAnA navI zeAdhA karaze te paNa tenuM mULatattva AyurvedamAM nathI ema keAIthI kahI zakAze niha ane teTalA uparathI vartamAnakALanA na gaNI zakAya eTalA regA ane te rAgeA mATe na gaNI zakAya teTalA upAyo tathA tenAM kAraNeA je zeAdhavAmAM Ave che, te tamAmanuM mULa AyurvedamAM jovAmAM Ave che; paraM'tu ApaNe tenA vicAra karavAnI zakti dharAvatA nathI athavA vicAra karavAnI kALajI dharAvatA nathI. IzvarI jJAnanI gAthA samajavA mATe IzvarI bhASA, izvarI lipi bhaNuvA tathA jANavAnI khAsa jarUra che. te Izvara zabdAtIta che, akSarAtIta che, aniva canIya che, eTale tenI bhASA tathA lipi paNa tevIja hAvI joIe temAM kAMi Azcaya nathI, e lipinA For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu-karSaNa 237 akSarane ukelavA mATe, tene jJAnanI samaja meLavavA mATe IzvaranA svarUpanuM darzana karyA sivAya e gupta bhedanI gAMTha ukelI zakAya ema nathI. je ApaNane IzvaranA gupta rahasyanI gAMTha ukelavAnI IcchA hoya te IzvaranuM svarUpa eTale A kudaratI sRSTinuM darzana athavA avakana karavAne abhyAsa paDe joIe. jyAM sudhI kudaratanA niyama pramANe cAlatA suSTikama samajavAmAM nahi Ave tyAM sudhI IzvaranA jJAnanuM gupta rahasya keInA paNa jANavAmAM AvI zake evuM nathI. A jagatamAM kALa-ene bhagavAna, svayaMbhU, anAdi ane samartha mAnelo che, eTale e koIne utpanna karela nathI. tema e AdithI, madhyathI ane aMtathI rahita che. rasavALA padArthonuM vadhavuM tathA ghaTavuM ane mANasonuM jIvavuM tathA maravuM kALane AdhIna che. e padArtha jarA vAra paNa bhate nathI tethI, athavA saMhAravAthI sarve prANIone ekaThAM karI nAkhe che tethI, athavA prANIone sukhaduHkhomAM jaDI de che tethI, athavA sarvane saMkSepa karI nAkhe che tethI, athavA sarvane maraNanI samIpamAM laI jAya che tethI kALa kahevAya che. meTI zaktivALA sUryanArAyaNa pitAnI gatinA vizeSathI (udayAstathI) e varSarUpa zarIravALA kALanA akSinimeSa, kASTA, kaLA, muhurta, ahorAtra pakSa, mAsa, tu, ayana, saMvatsara ane yuga e nAmanA vibhAgo kare che. e vibhAgamAM eka laghu svaranuM uccAraNa karavAmAM jeTale vakhata lAge che teTalA vakhatane akSinimeSa kahe che. 15 akSinimeSa thAya tyAre kASTA kahevAya che. 30 kASTa thAya tyAre kaLA kahevAya che, 20 kaLA thAya tyAre muhUrta kahevAya che. 30 muhUrta thAya tyAre ahorAtra eTale divasa ane rAtra kahevAya che. ane 15 ahorAtra thAya tyAre pakSa kahevAya che. zukalapakSa ane kRSNa pakSa e rIte For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - be prakAranA pakSa che. be pakSa thAya tyAre eka mAsa kahevAya che. be mAsanI eka tuM thAya che. cha saMkrAMtinuM eka ayana thAya che. evI rIte dakSiNAyana ane uttarAyaNa e be ayana maLIne varSa thAya che. ane evAM pAMca varSo thAya tyAre yuga evA nAmane prApta thAya che. cakanI peThe pharyA karate nimeSathI mAMDIne yuga sudhIne je kALa te kALa-caka kahevAya che, evuM AyurvedanA jJAtA maharSi rAtAcAryanuM mAnavuM che. e kALanuM svarUpa jema jema samajAtuM jAya tema tema IzvaranI kRtinuM kaho ke kALa-bhagavAnanI kRtirUpa kahe, paNa A paMcabhUtAtmaka ane varasAtmaka rUpe jaNAtI kudaratanI lIlAmAM AnaMda dekhAto jAya che. jo ke sRSTinI adbhuta racanA ane tenAM judAM judAM dravya, judA judA guNa, rasa, ane viSAkavALA, judI judI AkRtinA tathA judA judA dharmavALA, rUpa, raMga, AkRti, svAda ane judI judI zaktivALA jovAmAM Ave che, te uparathI evI racanA racavAnuM gupta rahasya zuM che, ane te ApaNAthI jANI zakAya evuM che ke kema, ene vicAra karavAnI ApaNane AvazyakatA jaNAya che. pratyakSarUpe ApaNane ApaNI pRthvI, pRthvI uparanA padArtho, sUrya, caMdra ane pRthvIne lAgu paDatAM nakSatra tathA graho jaNAya che ane tene vadhavAghaTavAne, hAlavAcAlavAne, pedA thavA ane maravAno, utpanna thavA ane vadhavAne kALa nizcita karavAmAM AveluM chepaNa te kevI rIte, zA kAraNathI, vadhaghaTe ke jamemare che, te ApaNI AMkhe joI zakAtuM nathI. dAkhalA tarIke eka mANasa garbhamAM upasthita thaI bALakarUpe janme che, jamyA pachI yuvAvasthAne pAmI vRddhA vasthA gavI mRtyune zaraNa thAya che tyAM sudhImAM te kayA samayamAM keTale vaLe, kAlanA karatAM Aja keTale vaLe, te jovA-jANa vAmAM AvatuM nathI; mAtra kALacakane eka phere thAya tyAre A For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 paDatu-paNa mANasanuM zarIra ATaluM vadhyuM, juvAna thayuM, ghaTyuM ke gharaDuM thayuM ema samajI ApaNe e mANasa mATe che ema kahIe chIe. eTalA uparathI samajAze ke jagatanA parivartanamAM sUrya eka rAzimAM praveza karyA pachI jema jema eTale jeTale aMze te rAzine bhagavate jAya che, tema tema te rAzionI banelI hatuomAM pheraphAra thato jAya che ane te pheraphArathI cAre khANAnA jIvo eTale prANi mAtramAM pheraphAra thatA jaNAya che. dAkhalA tarIke grISma tunI saMkrAMtimAMthI sUrya cAlatA cAlatA varSARtunI saMkrAMtimAM praveza kare eTale varSArAtu beThI ema kahevAya, paNa jayAM sudhI vardhAtunI eka saMkAMti eTale varSARtune madhyakALa bhegavatAM sudhI sUrya AvI pahoMce nahi, tyAM sudhI varSARtu pitAnA saMpUrNa svarUpamAM prakaTapaNe dekhI zakAya nahi. te pramANe rAzio ane tethI utpanna thatI ratuo tathA ayanamAM jema jema sUrya pharate jAya tema tema AkhA varSamAM pheraphAra thato jaNAya che. have vicAra karavAnuM e rahyo ke, kudaratane kAyadA pramANe meSa saMkrAMtithI sUrya nIkaLI pAche meSa saMkrAMtimAM Ave ane pRthvI pitAne akSAMzamAM uttarAyaNa ane dakSiNAyana pramANe pAsuM badale, eTale pRthvIne je bhAga sUryanAM sIdhAM kiraNamAM Ave tyAM prakhara tApa paDe che. AthI ema samajAya che ke AkhA varSamAM e eka paNa divasa nahi jAya ke pRthvInA kaI kaI bhAgamAM sUryanAM kiraNa sIdhA paDatAM nahi hoya. jyAM sUryanA kiraNasidhAM paDatAM hoya tyAM grISmaRtu gaNAya, ane jyAM sUryanAM kiraNa atyaMta tIrachAM paDatAM hoya tyAM zizira Rtu gaNAya. grISma ane zizirane sarakhAvavAmAM Ave te tenA svabhAvamAM ekabIjAthI UlaTo pheraphAra jaNAya. tevI rIte jema jema kALanuM vahana thatuM jAya tema tema zItamAMthI garamI ane garamI For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja mA - - - - - - - - mAMthI zIta vadhuochA pramANamAM thAya che. eTale je pramANe garamI ane zIta ochAM thatAM jAya te pramANenA jI, oSadhe, vanaspatio tathA sthAvarajaMgama tamAma pRthvInI vibhUtine udaya ane asta jaNAtA jAya, e pramANe jyAre niyamita vyavahAra cAle che te pachI jagatamAM je jAtanI judA judA varSamAM, judA judA mAsamAM athavA judI judI RtumAM je avyavasthA dekhAya che tenuM kAraNa zodhavAnI ApaNane AvazyakatA jaNAya che. upara ApaNe joI gayA chIe ke pRthvI sUryane AkarSaNathI pitAnI dharI para pharatI sUryanI AsapAsa phare che, ane sUryanAM kiraNe pRthvI upara asara nipajAve che. tenI sAthe sUryamALAmAM sUryanI AsapAsa pharatA bIjA grahe paNa pitAnAM kiraNe pRthvI tarapha pheMkatA jAya che, jethI pRthvI upara judI judI avyavasthA dekhAya che. kAraNa ke pRthvInI AsapAsa pharatA grahe pitapatAnA svarUpa pramANe judA judA svabhAvanA hovAthI judA judA raMganAM kiraNe pRthvI tarapha pheke che, eTale sUryanAM sAta kiraNa (razmi)nA sAta raMgo pRthI upara Ave che. temAM bIjA grahonA judA judA raMgavALAM kiraNe maLavAthI sUryanAM kiraNanA raMgamAM pheraphAra thaI jAya che, ane e pheraphAranI asara vAtAvaraNamAM thavAthI te vAtAvaraNane lIdhe jatuomAM, vanaspatiomAM, prANIomAM ane manuSyamAM pheraphAra thAya eTaluM ja nahi, paNa tenA rasa, guNa, vIrya, vipAka ane zaktimAM pheraphAra thAya che; eTale je vakhate je jAtanuM vAtAvaraNa joIe te maLI zakatuM nathI. sRSTinI racanA jatAM tenuM baMdhAraNa evuM gaThavavAmAM AvyuM che ke sRSTimAM utpanna thayelA dehadhArI je pakI manuSya ke je uttama prANI gaNAya che ane je IzvarI jJAna meLavIne IzvaranI samIpa javAne mATenAM saMpUrNa sAdhana dharAve che, tenuM For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - na -- -- patu-darpaNa saMpUrNa rIte rakSaNa thAya ane te mokSane pAme evA hetuthI tamAma jaDa,cetana prANIonI beThavaNa karavAmAM AvI che evuM spaSTa jaNAya che. e bAbatane pUrepUro vicAra Ayurvede eTalo badho UMDANamAM UtarIne karyo che ke je manuSyo te niyamane samajavA mATe kudaratanuM avalokana karatAM zIkhe to IzvarI jJAnanI gAthAne gupta bheda temanA samajavAmAM AvI jAya ane jyAre e bheda samajAya tyAre tumAM game tevA pheraphAra thAya te paNa jJAtA purUnA zarIra upara te pheraphArathI koI paNa asara thAya nahi eTaluM kharuM. paNa dareka mANasa IzvarI vidyAne samajI tenI bhASA tathA lipi je kudaratane nAme ApaNI daSTie athavA ApaNI jJA nendriyathI jaNAya che, te jANavAne-samajavAne azakta hovAthI pUrvAcAryo eTale ApaNe trASimunioe AyurvedarUpa bArAkhaDI lakhIne tamAma IzvarI vidyA vAMcatAM AvaDe evI beThavaNa karI che. upara kahevAmAM AvyuM che ke varSanI cha hatuo uttarAyaNa ane dakSiNAyanamAM vaheMcAyelI che ane te RtunA samayegathI prANImAtrane sukhI karavAnuM vAtAvaraNa taiyAra thAya che. je te tune atiyoga, hIna ke mithyAyoga thAya te vAtAvaraNa mAM pheraphAra thaI manuSyane pratikULa vAtAvaraNa utpanna thaI roganA paMjAmAM sapaDAve che. paNa je manuSya tune hIna, mithyA ke atiga jANIne pitAnA AhAravihAramAM ghaTate pheraphAra kare athavA jeone ghaTato pheraphAra karavAnuM kahe, te pramANe teo vate, te trAtunA hIna mithyA ane ativegathI AvanArI bhAvi ApattimAMthI teo bacI zake. eTalA mATe ApaNe tunA guNadhama jANavAne prayatna kare joIe. prathama Rtuone samaga eTale tu bagaDelI nathI ene nizcaya karavAmAM Ave te uparathI Rtune hIna, mithyA ke atiga samajI zakAya. eTalA For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 che mATe ame prathama tu bagaDelI nathI te jANavA mATe nahi bagaDelI RtunAM lakSaNe lakhIe chIe. hemaMtaRtu- hemaMtaRtumAM IzAna ane uttara taraphane zItaLa pavana vAta hoya, dizAe rajathI tathA dhummasathI vyAsa rahetI hoya, sUrya jhAkaLathI DhaMkAyele rahete hoyajaLAzaye ThaMDIthI vyApta rahetAM hoya, kAgaDA, geMDA, pADA, gheTAM tathA hAthIo masta rahetA hoya ane ledhara, ghauM, ghauMlA, nAgakezaranAM vRkSe pupayukta thaI rahyA hoya, AkAzamAMthI Asa paDI jhADa para TharatuM hoya ane hajArI goTAnA phUla tathA sItAphaLInAM phaLa pAkatAM heya, te te hemaMtaRtumAM Rtune samaga thayo che ema jANavuM. ziziraRtu-je zizira RtumAM ThaMDI adhika haya, dizAo vAyu sahita vRSTithI vyAkuLa thatI hoya, mANasanA hAthapaga phATI jatA hoya, kapAsa, ghauM veMgaNa ane taMbAkunA cheDa upara hima paDatuM hoya, jethI keTalAMka jhADanAM pAna kharI jatAM hiya, rAtre ziyALavAM bahu belatAM hoya, jaMgalamAM caNubera pAkelAM hoya ane AkAza vAdaLathI nirmaLa thaI gayuM hoya te te ziziAtune samaga thaye che ema jANavuM. vasaMtaRtu vasaMtaRtumAM dizA nirmaLa rahetI hoya, khAkharA, kamaLo, rasaLI, AMbA tathA azaka Adi navapalava vRkSethI bharapUra thayelAM vana bhI rahelAM hoya, koyala TahukA karatI hoya ane bhramaranA gujAravAthI mananuM AkarSaNa thatuM hoya, dakSiNa dizAne pavana vAta hoya, vRkSe navIna pa puSpa tathA phaLethI dIpI rahelA hoya, zeraDIne rasa paripakava thayo hoya, sAga, sAmara ane laviMganAM jhADe puSpa tathA phaLathI lacI rahyAM hoya tathA kAdava nahi, kacare nahi, TADha naDi, tApa nahi, dhULa UDe nahi, For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu paNa 243 AkAzamAM vAdaLa nahi, pavana himALu paNa paNa nahi tema vAyavyakoNanA paNa nAya tAvasataRtunA samayeAga thayA che, ema jANavuM. grISmaRtu-jo grISmaRtumAM sUrya tIkSNa kiraNavALA hAya, gabharAvanArA naitya khUNAne pavana vAtA hAya, pRthvI dhagelI rahetI haiAya, nadIe pAtaLA pravAhAvALI thai gayelI hAya, dizAe saLagelI jevI dekhAtI hAya, cakravAka pakSInAM joDAMo jaLAzAne mATe bhaTakatAM hAya, mRgA pANI mATe vyAkuLa rahetAM hAya, dRDha latAe, khaDa tathA kemaLa latAe sukAi gayAM hAya, vRkSA pAMdaDAM vagaranAM thaI gayAM hoya, AMbA ane drAkSanAM phaLa rasadAra khanatAM hAya, vAMdarAM bUmAbUma karatAM hoya, ke DA pAtaLA pavana upara javAthI garamAgarama pavana phuMkAtA hoya, khAkharAnAM jhADA phUlathI ze bhIrahyAM hAya, samudranu pANI ghaNu' UchaLatuM hAya, vahAze! cAlatAM aTakI paDatyAM hAya, samudramAM meTA juvALa AvatA hAya, mANasanA mukha upara parasevAnA relA cAlatA hAya, nadInAM pANI uSNu ane kUvAnAM pANI ThaMDAM jaNAtAM hAya, taLAvanAM pANI ghaTI gayAM hoya, khArA raNamAM pANI mIThAM thayAM hoya, a gastranA tArAnA asta thayA hoya, mAMkaDa bahu pAkavA ya, raNamAM jhAMjhavAnAM pANI dekhAtAM hoya, vAyumAM varTALiyA thatA hAya, jhaDanA paraspara ghasAvAthI jaMgalamAM dava lAgatA haiAya, AMbA, vaDa, pIpaLA, pIpara, lImaDA jevAM vRkSe puSTa jaNAtAM hAya, capelI, ca MpA, jUi, jAi, sevatI vagere sugaMdhIdAra phUlA khIlelAM haiAya; cAMpA, papaiyAM, phAlasAM, setUra, keLAM, taDabUca, TeTI, rAyaNa ane lI'beLInAM phaLA pAkelAM hoya, pazcimanA pavana jorathI phuMkAtA hAya, savAramAM menApeApaTa ele, bapore kAyala khele, sAMje cakalIo chele ane rAtre bulabula khele te te grISmaRtunA samayeAga thayA che ema naNavu. For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je varSARtu-keTalAka graMthakAroe grISma pachI prAvRSajANelI che. eTale je pravRSa gaNIe te Rtuo sAta thAya. tema keTalAka zakAroe hemaMta pachI ziziraRtu gaNelI che eTale e rIte paNuM trA, sAta thAya. jyAre pravRSane athavA zizirane tyAga karavAmAM Ave te hatuo cha gaNI zakAya. kadAca prAvRSa ane zizira be hatuo paryAyavAcaka che eTale ene ekaja artha kare ema kahevAya paNa te banI zakatuM nathI. kAraNa ke varSane AdimAM prAvRSa ane vasaMtanI AdimAM zizira Ave che tethI ghaNe gUMcavADe utpanna thAya che. paraMtu zISma, prAvRSa, varSA, zarada hemaMta, zizira ane vasaMta e pramANe sAta gAtu lakhavAmAM AvI che. eTale ene teDa evI rIte karavAmAM Ave ke hemaMta ane zizirane bhegI gaNavI ane pravRSa ane varSone bhegI gaNavI. evI rIte gaNavAthI RtuonA vicArane bAdha Avaze nahi ane suthata Adi che vAMcatAM je gUMcavADe Ubhe thAya che tene saMtoSakAraka nikAla Avaze. jethI varSArAtu nahi bagaDelI lakhIe chIe, temAM prathama pravRSAtu ane pachI varSARtune vega jANa. varSanI zarUAtamAM eTale pravRSAtumAM pazcima dizAnA pavane kheMcI ANelAM vIjaLInA camakATavALAM, bhAre gaI. nAovALAM, jaLanI vRSTi karatAM vAdaLAMothI AkAza DhaMkAyeluM rahetuM hoya ane pRthvI komaLa kALA raMganA khaDethI saMpanna thayelI hAya tathA kasuMbI raMganA kIDAothI (bITIthI) bhI rahelI hoya, kada ghULI kada bethI ane ketakIothI zaNagAra pAmelI heya, vakhate vakhate netratya khUNAne vAyu vAya eTale grISmanA tApathI ThaMDaka thAya, iMDAMvALI kIDIo nIkaLe, pakSIo ghAsanA mALA bAMdhe, kAcaMDA (zaraDA) rAtA thAya, pAtALa deDakI bele, mIThAnA pAtramAM pANI chUTe, lekhaMDa tathA dhAtunAM vAsaNa For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu-darpaNa 245 para kATa caDhe, cakalIo dhULamAM nahAya, sUrya karka rAzine thAya, vAdaLAM rAtAM dekhAya, AkAzamAM meghadhanuSya taNAya, TiTeDI iMDAM mUke, IzAna dizAnI vIjaLI thAya, caMdrane jaLakuMDALAM thAya; AkAza kALuM dekhAya, tArA tathA caMdra paNa jhAMkhA dekhAya, vAdaLAM parvatanA zikhara jevAM jaNAya, vAdaLAM Amatema doDI jamIna sAthe joDAI jaI jamIna tarapha jhUlatAM jaNAya, vIjaLI camake, vAdaLa gAje, zarUAtamAM vakhate karA tathA barapha paDe, era TahukA kare, meTA deDako bole, kerImAM gaLapaNa vadhe, marI kaMthAra ane jAMbunAM phaLa pAke, te pachI varSARtu saMpUrNa rUpamAM jaNAya che eTale nadIenA kinArAonAM vRkSe jaLanA pUrathI bhAMgI gayAM haya, vAve tathA taLAve rAtrivikAsI kamaLathI tathA nIlakamaLathI zebhI rahyAM hoya, pRthvInA sapATa pradeze ke khADAo pANane lIdhe barAbara varatI zakAtA na hoya, khetaramAM ghaNuM ghaNuM dhAnyanA cheDa dIpI rahyA hoya, AkAzamAM vAdaLAM garjanA vagara jaLane sAva karyA karatAM hoya, vAdaLAMothI sUrya tathA bIjA graho DhaMkAI gayelA hAya, jamInamAMthI tRNe, latAo, velIo, vadhatI jatI hoya, siMha rAzine sUrya thaye haya, nadItaLA pANIthI UbharAI jatAM haya, jANe pRthvInuM taLiyuM devAIne sApha thatuM heya, aLasivAM vagere ghaNuM jAtanAM jaMtuone pAka thato hoya, sArasa pakSIe taLAva tathA nadIo choDI cAlyAM jatAM hoya, bapayA belatA hoya, mera kaLA karatA hoya, bagalA jhADa para caDelA hoya ane temane bagalIo cAro lAvI khaDAvavatI hoya, jhADe velIothI chavA I gayAM heya, kevaDAnA daDAmAM sugaMdhI vadhI tene khUba pAka thayo hAya, jamIna para bhamapheDA (bilADInA Tepa) UgyA hoya, sUrajamukhInAM pILAM phUla, gulAba, baTamogare, pArijAta, ghatUro ane vanakezare phUlathI prakulita thayAM heya, agathiyA, jAsUda, kadaMba, For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAdavALA ane bagalAe , taLAve 246 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 bakula ane capilInAM phUla khIlyAM hoya; AmalIne kAcA kAtarA dekhAtA hoya, rAtre tamarAM bolatAM hoya; AgiyA camakatA hoya, siMhasaMkrAMti pUrI thatI hoya, kIDI ane maMkoDAne pAMkha AvI heya, te varSARtune samaga thaye che ema jANavuM. * zaradaratu-je zaradaRtumAM sUrya pILA raMgane dekhAto heya, AkAza sapheda vAdaLAovALuM dekhAtuM hoya, tathA vAdaLAM vinAnuM vaccha paNa dekhAtuM hoya, taLAve tathA nadIne kinAre haMsa, sArasa ane bagalAo beThelA hoya, pRthvI nIcA pradezamAM kAdavavALI, UMcA pradezamAM sukAyalI, sapATa pradezamAM vRkSovALI tathA kAMTAsariyA, saptaparNa, bapariyA, bilA, dArUDiyA, kALI charI ane kalArathI zobhA pAmatI hoya, vanaspatio pILAM sonerI kavacita rAtAM ane bhUrAM jAMbalI phUlathI zobhI rahI hoya, sAgara (samudra) ane saritA (nadIo) zAMta thayAM hoya, agastanA tArAne udaya thaye heAya, pavananuM tephAna narama paDyuM hoya, pUrva dizAne vAyu Avate heya, keI vAra pUrva taraphathI varasAda Avate heya, mInasaMkrAMti pachI pavana pazcimane AvatA hoya ane kanyAsaMkrAMtimAM pavana IzAnane Avato heya; hasta nakSatra (hAthI)nI sUDha phare eTale varasAda jyAM caDe tyAM paDe; kaI vAra kALAM, keI vAra rAtAM ne kaI vAra dheLAM vAdaLa thAya; temAM koI vAra pILAM ane senerI paNa thAya. koI vAra sUrya dekhAya, keI vAra na paNa dekhAya, koI vAra megha gAje ne kaI vAra cUpa rahe AkAza svaccha thAya; caMdranuM teja nirmaLa ane tIvra thAya, cakera pakSI caMdra tarapha joI rahe, devatara pakSI pANI mATe bUma pADe, tItara pakSI kheDUtane Thapako Ape, AkAzagaMgA svaccha jaNAya, kumudinI (rAtrikamaLa) rAtre khIle, nadIkinAre chIpa maLI Ave, nadI taLAvanA pANI svaccha thAya, bhamarA phUla For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paDatuM--paNa para UDe, taLAvathI vANiyA (pakSI) UDI jAya, deDakAM belatAM baMdha thAya, ghAsamAM pagathI paDe ne mArga khullA thAca nadI taLAve cakavAke bese, ghItelAM (kamaLanAM phaLa) pAke, tulA rAzine sUrya thAya, divasarAta sarakhAM thAya, ane pAka dekhAya, bAjarI ne aDadane pAka thAya, citrAne sakhata tApa paDe, keLAM bahu pAke, bhIMDAnAM jhADa vadhI jAya, kAgaDAne (dane) dhoLAM phUla Ave, bagalA nadIkinAre bese, gulabAsa ane pacaraMgI phUla sAMje khIle, rAtA bapariyAnAM divase khIle, dhatUrAne phaLa ane phUla Ave ane rAtre svaccha cAMdanI khIle to zaradaRtuno samAga jANe. e pramANe hatuone samayoga hevAthI vanaspatio, oSavio, anno ane jaLa amRtarUpa thAya che, jethI manuSya ane prANuM mAtra Arogya ane baLavAna rahe che. paNa hatuo pitapitAne guNane ativega pAmelI hoya athavA pitapotAnA guNathI hIna vega pAmelI hoya athavA zItamAM uSNa, uSNamAM zIta, varSomAM avRSTi evI rItanI viparItatA pAmelI hoya athavA anumavilema cihanevAlI thaI hoya te te RtuomAM mANasanAM vAta, pitta ane kapha prakopa pAme che. e pramANe tuonA samayeganuM varNana karavAmAM AvyuM ane aMte tenA hana, mithyA ane atiganuM prakaraNa batAvyuM. paraMtu atuene kALa kyAM sudhI nizcita nahi thAya tyAM sudhI tune hIna, mithyA ke atiga gaNI zakAya nahi eTale samajI zakAya nahi. eTalA mATe jyotiSazAstra, vaidakazAstra ane sAhitya eTale ziMgArazAstra hatuonI gaNanA kyAMthI kyAM sudhI karelI che tenuM varNana karavAnI atre AvazyakatA jaNAya che. suzrutasaMhitAnA kartA maharSi suzrutAcArya tunuM varNana karatAM grI, prAvRSa, va, zarada, hemaMta, zizira rAmane vasaMta e pramANe For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 sAta hatuo gaNAvIne uttarAyaNa ane dakSiNAyana evA be bhAga pADe che; paraMtu dezanA saMcaya, prakepa ane zAMti mATe cha Rtune grahaNa kare che, eTale ziyALAmAM zizira Rtune gaNI unALAmAMthI pravRSaRtune bAda kare che. carakamunie carakasaMhitAmAM RtunA guNadoSanuM varNana kareluM che paraMtu tune kALa kyAMthI gaNuM tene nizcaya karyo nathI. zAraMgadharanA kartA zAraMgadharAcArya pravRSa, varSA, zarada, hemaMta, vasaMta ane grISma e rIte cha Rtuo gaNAve che, arthAt hemaMta, vasaMta ane zrIma e traNa RtunuM uttarAyaNa ane pravRSa, varSA, zarada e traNa tratunuM dakSiNAyana mAne che. vAga bhaTTe varSA, zarada, hemaMta, zizira, vasaMta ane grISma Rtu mAnIne varSA, zarada ane hemaMta RtunuM dakSiNAyana ane zizira, vasaMta ane grISmaRtunuM uttarAyaNa mAneluM che. brahanighaMTu ratnAkara, nighaMTu ratnAkara, bhAvaprakAza Adi vaidyaka graMthAe suzruta pramANe tuo gaNelI che. kavi narmadAzaMkare pitAnA narmakavitA nAmanA graMthamAM cha bAta vAgabhaTTa pramANe mAnelI che ane kavi dalapatarAma pitAnA dalapatakAvyamAM varSA, zarada ane hemaMtanuM dakSiNAyana ane zizira, vasaMta ane cImanuM uttarAyaNa mAneluM che. e pramANe mAnavA chatAM Rtune kALa gaNavAmAM ghaNuM TALe utpanna thAya che. kAraNake sukRta bhAdara ane Aso varSARtu, kArataka ane mAgazara zaradaRtu, piSa ane mahA hemaMtaRtu, phAgaNa ane caitra vasaMtaRtu, vaizAkha ane jeTha zrImatu ne ASADha ane zrAvaNa pravRSAtu gaNe che. ane vaLI pharIthI ema paNa mAne che ke zrAvaNa ane bhAdara varSARtu, A ane kArataka zaradaRtu, mAgavAra ane piSa hemaMtaRtu, mahA ane phAgaNa ziziraRtu, citra ane vaizAkha vasaMtaRtu ane jeTha ane ASADha grISmaRtu jANavI. vAbhaThThanA mata pramANe suyute zrAvaNathI varSARtu gaNuM ASADhamAM For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paratu-darpaNa 24 grISmaRtu pUrI karelI che, te mane puSTi ApI che. sAraMgadhara meSa ane vRSabha saMkrAMtine grISmaRtu, mithuna ane karka saMkrAMti ne prAvRSabatu, kanyA ane siMha saMkrAMtine varSARtu, tulA ane vRzcika saMkrAMtine zaradaRtu, dhana ane makara saMkrAntine hemaMta tu ane kuMbha tathA mIna saMkrAMtine vasaMtaRtu gaNe che. eTale hemaMta, vasaMta ane grISma e traNa tunuM uttarAyaNa tathA prAvRSa, varSA ane zarada e traNa trAtunuM dakSiNAyana mAne che. kavi dalapatarAma jeTha suda pUnamathI varSARtu, zrAvaNa suda pUnamathI zaradaRtu, A suda pUnamathI hemaMtaRtu, mAgasara suda pUnamathI zizira Rtu, mahA suda pUnamathI vasaMtaRtu ane caitra suda pUnamathI zrIma tu beDI ema mAne che, jyotiSazAstranA paMcAMga pramANe karka ane siMha saMkrAntimAM varSARtu, kanyA ane tulA saMkatimAM zaradahatu, vRzcika ane dhana saMkrAMtimAM hemaMtaRtu, makara ane kuMbha saMkrAMtimAM ziziraRtu, mana ane meSa saMkAntimAM vasaMtaRtu ane vRSabha ane mithuna saMkrAntimAM grISmaRtu gaNelI che. upara pramANe avalokana karatAM ApaNe prathama zizira ane prAvRSAtune nirNaya karavAnI jarUra paDe che. je ene nirNaya na thAya te trae sAta gaNavI paDe, kAraNake prAvRSa ane ziziraRtuo kAMI paryAyavAcaka zabda nathI, paraMtu prAkRSaRtu grISmane aMte ane ziziraRtu hemaMtane aMte Ave che ane te pramANe gaNatAM traNa traNa RtunuM ekeka ayana thavAne badale eka ayanamAM cAra tu gaNavI paDe ane je tema na gaNIe te eka tarapha mAsuM cAra vastunuM athavA ziyALe cAra Rtune gaNa paDe paNa tema gaNavuM e vAstavika kahevAya nahi. paraMtu je pravRSAtune varSotratune paryAyavAcaka zabda gaNIe te cha RtunI gaNanA barAbara AvI rahe. eTale For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo varSA, zarada ane hemaMtanuM dakSiNAyana ane zizira, vasaMta tathA grI dhamanuM uttarAyaNa barAbara baMdhabesatuM Ave. - have kaI natu kyArathI zarU thAya che, te bAbatane nirNaya karatAM eTaluM jANavAnuM ke je tithie jyotiSazAstranA paMcAMga pramANe je tune udaya thaye heya te tithie te bAtune udaya thayele jaNAto nathI. eTale uttarAyaNa ane dakSiNAyana A vAtanuM pratyakSa pramANa che. kAraNa ke makarasaMkrAMtithI jyAre uttarAyaNa thAya; eTale sUrya uttara dizA tarapha jato dekhAya te vakhatathI ekekaminiTa athavA amuka samaya divasa vadhatuM jAya ane rAtrI ghaTatI jAya, tema kaka saMkrAnti athavA dakSiNAyana jayArathI zarU thAya, tyArathI dararoja e keka miniTa athavA amuka samaya divasa ghaTatuM jAya ane rAtrI vadhatI jAya. A vAtamAM kaI paNa AcAryane matabheda nathI. tema pratyakSa pramANathI uttarAyaNa ane dakSiNAyana nakkI karI zakAya che. ane e keka ayanamAM traNa traNa hatu Ave che e vAta nirvivAda che. ApaNe eTalA uparathI nakakI vicAra para AvIzuM ke tiSazAstramAM lakhelI varSA, zarada ane hemaMta e traNa Rtuo dakSiNAyananI che ane zizira, vasaMta ane zrIma e traNa trAo uttarAyaNanI che. uttarAyaNanI zarUAtathI divasa lAMbA thavA mAMDe che ane rAtrI TUMkI thavA mAMDe che tema dakSiNAyananI zarUAtamAM divasa TUMkA ane rAtrI lAMbI thavA mAMDe che. paraMtu e niyama tapAsatAM tiSazAstrAnukULa paMcAMgane jotAM ema jaNAya che ke paMcAMgamAM lakhelI je tithie uttarAyaNa thavAnuM hoya che te tithi pahelAM 21 divasa athavA 23 divasa pahelAMthI divasa vadhate ane zatrI ghaTatI jaNAya che. eTale A uparathI paMcAMgamAM lakhelI tathie uttarAyaNa athavA dakSiNAyana thatuM nathI e vAta siddha thAya che. A takarArane nikAla lAvavA mATe jatiSazAstranA pUNavattA For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patrakatuM-darpaNa 251 ane amArA mitra surata-saMghAThiyAvADa nivAsI vidvAna jozI bhAnuzaMkara dulabharAmane pUchatAM temaNe potAnA grahaavakana ane rAzinirNayanA anubhava uparathI e nirNaya Ape ke, hAlamAM ghaNA varSathI ApaNA dezamAM grahone vedha thato nathI, eTale dara vaSe amuka ghaDI, paLa, vipaLa, kaLA ane vikaLAne gaNitamAM phera paDatuM jAya che. eTale jyAM sudhI vedhazALAmAM besIne jozIo grahane vedha karIne ko graha A samaye kaI rAzimAM, keTalA aMze, keTalI kaLAe, keTalI vikaLAe che, te pratyakSa joIne neMdha karI te pramANe grahone geive nahi tyAM sudhI A gabaDane nikAla Ave nahi. paNa je vidvAna jezIoe sUryasiddhAMta vagere siddhAMtanA the joyelA che arthAta abhyAsa karela che, teo siddhAMtanA graMthenA gaNita pramANe pote gaNita upajAvI grahonI cAlanI kasarakApI . taone nirNaya kare che. eTale dareka ayanamAM athavA tumAM divasa ne taphAvata gaNIne teo tu athavA ayanane goThave chee khulAsAvedakazAstra mAnelI ane paMcAMgamAM lakhelI tune nirNaya thaI jAya che, jethI aMgreja tiSIonI gaNanA pramANe TUMkAmAM ke divasa ane lAMbAmAM lAMbI rAtrI 22 Disembare athavA e arasAmAM thAya che, tathA lAMbAmAM lAMbe divasa ane TUMkAmAM TakI rAtrI 22 mI jUne athavA e arasAmAM thAya che. jethI bAtu gaNanAnA kAmamAM A nirNaya chellAmAM chelle ane satya che ema mAnavAne harakata nathI. e uparathI ame evA nirNaya upara AvyA chIe ke kavi dalapatarAma DAhyAbhAIe je trAtane nirNaya karyo che te A vAtane ghaNe baMdhabesate Ave che. eTalA mATe ke je leke zAstranuM ke paMcAMganuM avelekana karI zakatA nahi heya teo paNa Aso suda pUname zaradaRtu pUrNa thaI, mAgazara suda pUname hemaMta Rtu pUrNa thaI, mahA suda pUname ziziraRtu pUrNa thaI caitra suda For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pUname vasaMtatratu pUrNa thaI ane jeTha suda pUname grISmaRtu pUrNa thaI ema mAne te kAMI vadhAre pheraphAra jaNAze nahi. jema cAlu niyama pramANe A varSanA cetrI paMcAMgamAM 14 mI jAnyuArIe eTale piSa vada 9 ne divase ziziraRtu ane tenI sAthe uttarAyaNa zarU thAya che. paraMtu kharI rIte jotAM 6 ThThI Disembara nA divasathI divasa vadhavA mAMDe che, eTale 14mI tArIkhamAMthI athavA poSa vada 8 mAMthI 23 divasa bAda karIe te mAgazara suda pUname ziziraRtu beThI. eTale ziraRtu AdithI uttarAyaNa zarU e vAta amArA vidvAna jezI-mitra ane kavi dalapatarAmanA matane baMdhabesatI Ave che. eTale judA judA AcAryonA ane judA judA graMthanA tathA judAM judAM paMcAMganA vAdavivAdane nirNaya A vAta uparathI spaSTa samajAya che, pachI RtunA besavA ane UtaravAmAM, saMkrAMtinA pravezakALa ane aMtakALamAM paMcAMgamAM eka-be tithine pheraphAra Ave te paNa kavi dalapatarAma ane jozI mahArAja bhAnuzaMkarabhAIne vicAramAM kAMI vAMdhe AvatuM nathI. ATalo nirNaya karyA pachI tunA guNadharma pramANe vAtAvaraNamAM je pheraphAra thAya che ane te pheraphArathI havA, pANI, vanaspati ane jIvajaMtu upara asara thavAthI tenI vRddhi athavA hAsano nirNaya karI zakAya che. te nirNaya karavA mATe amArA vaidyamitroe pitAnI avalokanazaktine kevI rIte vadhAravI tene mArgadarzaka nizcaya have pachI lakhIe chIe. sukRtAdi AyurvedanA graMthe ApaNane zIkhave che ke varSAnAtumAM bATe rasa baLavAna thAya che, zaradatumAM khAro rasa baLavAna thAya che, hemaMtaRtumAM madhurasa baLavAna thAya che, ziziraRtumAM kaDave rasa baLavAna thAya che, vasaMtaRtumAM tUro rasa baLavAna thAya che ane grISmaRtumAM tIkho rasa baLavAna thAya che. eTalA For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rtu-darpaNa 53 uparathI ApaNe kAi paNa nizcaya upara AvI zakatA nathI eTale ApaNane vadhAre khulAsAnI jarUra che. kudaratane niyama tapAsatAM ApaNane jAya che ke, koi paNa rasa kAi paNa RtumAM ekalA utpanna thatA nathI paraMtu jaMtu prAdhAnya hAya che. tenuM ja nAma ApavAmAM Ave che. eTale dareka RtumAM chaye rasanI vanaspatie maLI zake che. paraMtu eTale teA nizcaya che ke je je RtumAM je rasanA kApa thayelA hAya te rasanI vanaspati phaLaphUlavALI thAya che. je RtumAM je rasanA saMcaya thatA hAya te RtumAM te rasanI vanaspati UgatI ane vadhatI dekhAya che, ane je RtumAM je rasanuM zamana thatuM hoya te vanaspati kAM te sukAI jAya che athavA kAM te pote bIjI RtumAM navapallava thavA mATe peAtAnA jUnA zaNagAra utArI nAkhe che. eTale e uparathI ApaNe nizcaya karI zakIe chIe ke je Rtune anukULa je vanaspatine UgavAno, vadhavAnA eTale navapallava thavAnA ceAga hoya ane teja vanaspati te RtumAM UgI hAya tA te RtunA samayeAga thayele gaNAya che. je je RtumAM je vanaspatine navapallava thavAnA ceAga nathI paNa te RtunI pAchaLa AvatI bIjI RtumAM ke trIjI RtumAM utpanna thavAnA caiAga DAya, chatAM nahi utpanna thavAnA yogavALI RtumAM te vanaspati navapallava thatI kekhAya te cAlu RtumAM, AvanArI Rtune mithyAyeAga thayA che ema mAnavuM; ane je RtumAM vanaspatinA UgavAnA athavA navapallava thavAnA saMbhava che paNa te RtumAM tema na thAya te te Rtune hInayeAga thayA che ema RRNuvuM, ane je RtumAM je vanaspatinA jeTalA phelAvA thavA joie te karatAM adhika phelAvA dekhAya te te RtunA atiyeAga thayA che ema jANavuM. ApaNe eTaluM yAda rAkhavAnu` che ke ApaNA dezamAM huM Rtue For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 AAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ne varte che ane huM RtumAM sUya 12 saMkrAMtimAM praveza kare che ane te 12 sa'krAnti 12 mAse pUrI thAya che. chatAM ziyALA (TADhanI meAsama) unALA (tApanI meAsama) ane ceAmAsu (varasAdanI) meAsama evI rIte 3 mAsama cAra cAra mAsanI gaNAya che, chatAM tApanI meAsama varasamAM e vakhata Ave che ane TADha tathA varasAdanI meA sama varasamAM ekeka vAra Ave che. temAM khAsa karIne zaraRtu dakSiNAyananA tApanI Rtu che paraMtu te haMmataRtunA bhegavALI hAvAthI temAM jamInane sUkavavAvALA bhUkhara eTale pUrvanA pavana Ave che. tevI rIte grISma ane varSAnI vacamAM prA%0Sa Rtu Ave che, jemAM grISmanA tApanA ane varSAnA varasAdane bhega hoya che. teja pramANe vasataRtumAM ziyALAnI TADhanA ane grISmanA tApanA bega hoya che; eTale je je RtumAM je je RtunA bhega thavAnu kudarate nirmANa kareluM che, te RtumAM legavALI vanaspatie Uge athavA manuSyaprakRtimAM bhegALA doSonA upadrava jaNAya te te upadrava gaNAya nahi. eTale je RtumAM je thavAnuM che te thAya che tethI kAMi ApaNe Rtune hIna, mithyA ke atiyAga gaNI zakIe nahi. e uparAMta bIjo niyama evA yAda rAkhavAnA che ke je RtunA je vakhate udaya thAya te vakhate te RtunA prathamanA 15 divasa pAchaLa gayeI RtunA kSetravALA hoya che, ane cAlu RtunAM pAchaLanA 15 divasa AgaLa AvanArI RtunA legavALA thatA jAya che. eTale cAlu RtumAM jema jema sUrya potAnI rAzine bhAgavatA jAya che tema tema pAchaLanI RtunA bhega ghaTatA jAya che ane DhADha mahinA pachI jema jema sUrya` peAtAnI rAzine bhegavatA jAya tema tema AgaLanI AvanArI RtunA lekha thatA jAya che. eTale kharI rIte jotAM cha RtunA cha mahinA zuddha RtunA guNadhama vALA hAya che, ane RtunI AgaLanA ane pAchaLanA paMdara paMdara divasa For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu-darpaNa 255 babbe RtunA guNa-dhamavALA hoya che. have ApaNe vicAra kare joIe ke prAvRSa RtumAM varasAdanI zarUAta thAya che, paraMtu temAM grISmaRtunA pAchalA kALane bhega hovAthI varSARtu kharekharI gaNuM zakAtI nathI. paNa je prAkRSaRtu pitAnA guNadharma pramANe vitelI jaNAya te varSARtu amRtamaya vRSTi karI chaye rasane utpanna karavA vALI vRSTine lAvaze ema anumAna karI zakAya che. AkhA varSamAM cha Rtuo pikI je samayamAM varSARtune hIga, atiga ke mithyAga thayo hoya te tene prabhAva AkhA varSanI bIjI pace tuo upara paDe che. kAraNa ke varSARtune samaga thavAthI ativRSTi ke anAvRSTi thatI nathI, paNa jyAM jyAM jeTalI vRSTinI jarUra che tyAM tyAM teTalI teTalI vRSTi thavAthI jamInamAM rahelI vanaspatinAM bIjene je je hatumAM UgavAne, vadhavAne ane phaLaphUla AvI marI javAne guNa rahele che te guNane puSTi ApavAvALuM pANI tene maLI jAya che, ane je varSARtune hIna thayo hoya eTale anAvRSTi thaI hoya te prathamanA varasAdathI vanaspatio jo ke judA judA guNadharmavALI che to paNa te UgI nIkaLe che ane keTalIka vanaspationAM bIja jamInamAM hovA chatAM paNa varSARtumAM UgavAne guNadharma nahi hovAthI te mUchavasthAmAM sajIvapaNe paDI rahe che. paraMtu varSARtune hInagane lIdhe AnAvRSTi thavAthI varSARtumAM UgIne zarada ke hemaMtamAM athavA vasaMtamAM phaphila ApanArI vanaspatio sukAI jAya che. temaja je bIja mU vasthAmAM sajIvapaNe jamInamAM paDI rahelAM hoya che te paNa pitAne UgavAnI Rtu Ave te paNa UgI zakatAM nathI athavA UgI nIkaLe te paNa te rasapUrNa thaI phaLaphUlane ApavAvALAM thaI zakatAM nathI. have karmasaMkAntithI dakSiNAyanane prAdurbhAva thAya che eTale dina para dina rAtri lAMbI thatI hovAthI caMdranuM baLa vadhatuM jAya For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 zrIkhayurveda nima dhamALA-bhAga 2 jo che. ane jema jema caMdranuM khaLa vadhatuM jAya tema tema havA, pANI, vanaspati, jIvajaM tuo ane manuSyanuM maLa paNa vadhatuM jAya che. eTale evuM sAbita thayu' ke je varSamAM varSAkALa samayeAgavALe nIvaDe te varSoMnI bIjI tamAma Rtue samayegavALI eTale sukhakartA nIvaDe; paNa je va mAM varSARtu hIna,mithyA ke aticeAgavALI nIvaDelI DaeNAya te vamAM bIjI tamAma Rtue hIna, mithyA ke atiyeAgavALI nIvaDe che. ApaNe AgaLa jaNAvI gayA ke varSARtumAM khATA rasa, zaradaRtumAM khArA rasa ane hemataRtumAM madhura rasa baLavAna thAya che; paraMtu varSARtumAM khATAM phaLe jovAmAM AvatAM nathI, paNa vizeSe karIne meALAM phaLa utpanna thatAM jaNAya che. eTalA uparathI kAi ema anumAna kare ke je RtumAM je rasa maLAvAna thavAnuM kahelu hoya te saranI vanaspati upara asara thavI joie. arthAt te saranA guNadhama vALI vanaspati taiyAra thavI joie, paNa ema thavAnu asavita che. kAraNa ke varSARtumAM pittanA sacaya thAya che ane vAyune kopa thAya che, tathA kanuM sa'zamana thAya che. eTale jyAre pitta vidagdhapaNAne pAmela hoya che tyAreja pittanA svAda khATA thAya che; paNa zuddha pittanA svAda tIkhA ane kaDavA che; eTale je samayamAM pittanA saMcaya thatA hAya jethI pittanA ugra svabhAvane lIdhe jaLatattva je saumya svabhAvavALu' che te pittanuM AcchAdana kare che; ane jema jema pittanuM AcchAdana vadhatuM jAya tema tema pittanI uSNutAnelIdhe prANInA zarIramAM baLa vadhatuM jAya che. tethIja varSAkALanI zarUAta thAya ke tarata pRthvImAMthI asabhya vanaspatie UgI nIkaLI vadhavA mAMDe che, jo ke varasAdanA pANIthI UgatI vanaspatio chace rasa ane tenA 63 svAdavALI hAya che; paraMtu varSARtumAM vAyunA kepa heAvAthI vAyu For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paDatu-darpaNa 2pa7 pradhAna madhurarasa eTale madhurane prathama bhAga ke jene ApaNe moLe rasa kahIe chIe tenI atizayatA dekhAya che. jema jema varasAda AvatA jAya che ane pRthvImAM pANInuM siMcana thAya che, tema tema meLe rasa (jo ke bIjI senA tatvavALI vanaspati ugelI hoya che te paNa temAM) tenA mULa rasavALe vAda nahi AvatAM meLApaNuM vizeSa karIne heya che. varSARtumAM pittane saMcaya thavAthI jenA garbhamAM tIkhA ane kaDavA raso hoya che, te vanaspatio akadama vadhavA mAMDe che. tevI ja rIte jenA garbhamAM madhurarasa hoya che te mALA rasanA nAmathI jyAM sudhI pitAne saMpUrNa madhuratA meLavavAne kALa Ave nahi tyAM sudhI vadhyA kare che. e pramANe ye rasamAM goThavAyelI 63 svAdavALI keTalIka vanaspatio UgIne vadhe che ane keTalIka vanaspationAM bIja ke jeo saMpUrNa pittaprakRtinAM che, teo jamInamAM rahIne pivAya che. dAkhalA tarIke varSARtunI zarUAtamAM kaDavA rasanI vanaspati eTale kuMvADiyA, kAcakI, kaDu, kariyAtuM vagere ugavA mAMDe che. paraMtu jyAre zaradaRtumAM pittane kepa thAya che tyAre ja te saMpUrNa rasavALI thAya che. varSARtunI zarUAtamAM jyAre grISmaRtune bhegA hoya che, tyAre grISmanA agnitatvane lIdhe agnitatvane svAda khATe havAthI grISmane aMte ane varSanI zarUAtamAM jaMtuomAM ane vanaspatiomAM rAte raMga praveza pAme che. AthI rAtA raMganA kIDAo jamInamAM pAke che ane vRkSo upara kareNa, bariyA, gulabAsa ane jAsUda jevAM khAsa rAtA raMganAM phUle AvatAM jaNAya che. pachI jema jema sUrya karkasaMkrAMti pUrI karI siMhasaMkrAMtine bhegavate jAya che, tema tema rAtA raMganAM puchapa ane jaMtuo badalAIne gulAbI raMga dhAraNa kare che. eTale kaLagAye, bhAdaravA nAmanA kIDA ane aLasiyAM gulAbI raMga dhAraNuM A. 9 For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - 258 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je kare che ane gaTAkaraNa ke gulAba jevI vanaspatione gulAbI raMganAM puSe AvatAM jaNAya che. ane varSARtunA madhyabhAgamAM jyAre zuddha vAyune kopa hoya che ane kaphanI zAMti thaI gayelI hoya che, eTale kaphanA mIThA svAdavALI vanaspatione lepa thaI vAyunA meLA svAdavALAM phaLe eTale kAkaDI, cIbhaDAM gavAra, vagere phaLa pAkelAM dekhAya che. tevI rIte varSARtunA aMtabhAgamAM jyAre zaradabAtunuM pitta mizra thAya che, tyAre pAMce to ekaThAM maLI sapheda vastune prakaTa kare che. jethI sapheda che ke jemane koDI, zaMkha, chIpa ne khAMgaDA jevA paDamAM rahevAnuM hoya che tevA ja utpanna thAya che, ane te ja pramANe vanaspatimAM jAI, juI, caMpalI, sAhelI ane megarAnAM phUla utpanna thAya che, ane vanaspatimAM dhULe rasa vadhavAthI AkaDA, kaMTALA thera, vaDa, gullara (umaraDe) Adi laIne dUdhavALI vanaspati baLavAna thatI jaNAya che. eTale varSARtunA pAchalA bhAgamAM zaradatratune kAMIka aMze prAdurbhAva thavAthI je pittane kepa thAya che, kaphane saMcaya thAya che ane vAyunuM zamana thAya che. e vAyunuM zamana thavAthI pitta je jaLatatvanI nIce dabAI rahyuM hatuM tene khIlavAne samaya Ave che. jethI vanaspatione pILAM phUla AvavA mAMDe che, tema jaMtuemAM Aneya tavALI eTale pittanA raMgavALI pILI ane lIlI mAkhIo tathA evAM jaMtuo utpanna thAya che, ke je manuSyanA zarIra para besavAthI ke masaLAvAthI dAha athavA dAha sAthenA phallA utpanna kare che. AkAzamAM tulA ane vRzcika rAzimAM sUrya Ave che jethI pittane prakepa thAya che; ane pittamizrita hemaMta tune bhegA thavAthI pittane pILo raMga badalAIne ratAza paDate pILo eTale nAraMgI raMga vAtAvaraNamAM pasarele jaNAya che. AthI pILAM phUlanA kAMTAsariyA, jene sonerI raMganAM phUla Ave che te For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu-da Na 259 tathA galagoTA, pILI kareNa, rAjaca'pe! ane ketakIne pILAM seAnerI raMganAM athavA rAtAM puSpA Ave che. pachI jema jema zaraHRtunA madhyabhAga Avate jAya che, tema tema kAI DhAi vanaspatiA ke jemAM trideSa prakRtine damAvavAnA guNa rahyo che, te vanaspatiemAM ekeka puSpamAM babbe traNatraNa raMganAM phUlA jovAmAM Ave che. jema ke pILAM, rAtAM ane dheALAM phUlanA gulabAsa, pILA, rAtA ane sAnerI ra'gavALA vacchanAga vagere. eTale varSAnA mALA, zaradanA tIkhA tathA kaDavA ane hematane madhura e traNa svAdavALAM tathA guNadharmavALAM vRkSA, velAo, IMDA ane gulma jovAmAM Ave che. jyAre varSARtu zAMta thaI zaradaRtu pUra ahAramAM khIlIne haima'tamAM praveza kare che, eTale hemaMtaRtunA mizraNathI jemAM agnitattva vadhAre che ane vAyutattvanA aMtarabhAga che ane kaphanA paDadA DhaMkAyalA che, evA madhura rasanAM dhAnyA jevAM ke aDada, bAjarI, DAMgara, halakI juvAra, sAmA, baMTI vagere utpanna thAya che. e pramANe je je RtumAM je je rasane baLavAna gaNavAmAM AnyA hoya, te te rasa vanaspatinA garbhamAM ekaThA thAya che ema samajavuM; ane je RtumAM je rasa kApane pAme che ema lakhela' hAya, te RtumAM te jAtanI vanaspatie rasapUrNa jAya che. je RtumAM je rasanuM' saMzamana thavAnuM lakhelu hoya che, te RtumAM te rasane pAkIne tenAM phaLeA AvIne tenI rasapUrNatA maTI jaine, te jhADanAM puSpA tathA patrAnA nAza thAya che. arthAt sa'cayamAM rasa ga'mAM ekaThA thAya che, kApamAM prakaTapaNe dekhAya che ane zamanamAM te phaLarUpa banI, jagatane upakAra karavA mATe divyarUpa thaI pRthvI upara rahI jAya che ane tenAM utpAdaka tattvA kALadhamane pAmI jAya che. jema vanaspatinA che. UgyA pachI tenuM vIrUpa puSpa ke phaLa gaNAya che, jema khAdhelA annaneA rasa For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je banyA pachI tenuM vIrya phaLarUpa gaNAya che, tema chatuonA saMcaya, prakepa ane zamanarUpa AvRttithI tenA phaLarUpa jagatamAM Arogya vyApI rahe che. jema tunA hIna, mithyA ane ativegathI jIvajaMtu ane vanaspatiomAM tenA guNadharmanuM viSama paNuM utpanna thAya che, tema tevA padArthonA darzanathI, spazanathI, svAdathI, kherAkathI ke saMsargathI tevI jAtanuM viSama paNuM manuSya zarIramAM utpanna thAya che, jene ApaNe duHkha, rega ke metanA nAmathI oLakhIe chIe. varSA, zarada ane hemaMtanuM varNana karatAM khATe, khAre ane madhura rasa baLavAna thAya che ema kahyuM, eTale te se garbhamAM baLavAna thAya che tenuM nirAkaraNa upara karavAmAM AvyuM. have zizira, vasaMta ane grISma e traNa trAtuonuM dakSiNAyana thAya che, temAM ziziramAM kaDa, vasaMtamAM tUro ane grISmamAM tIkho rasa baLavAna thAya che. Rtune saMcaya, kepa ane zamana tapAsatAM samajAya che ke, dareka rasa traNa traNa Rtu pachI prakepane pAmI tenI zAMti thAya che. jevI rIte grISmaRtumAM tIkhA rasane saMcaya thAya che, eTale tIkhe rasa pratyakSa nahi jaNAtAM vanaspatinA garbhamAM baLa pAme che te tIkhe rasa varSanA aMta pachI zaradamAM kepa pAmI zaradane aMte eTale hematamAM tenuM zamana thAya che. tethI tIkhA rasapradhAna vanaspati jevI ke Adu, maracAM mareThI vagere phaLarUpa pUrNa avasthAmAM, hemaMtanI zarUAtamAM jyAre pittanuM zamana thAya che tyAre, pratyakSa dekhAya che ane te pachI te vanaspatio eTale tIkhA rasavALI phaLarUpe jaNAtI nathI. te pramANe hemaMtaRtune kaDave rasa je garbhamAM rahI vasaMtamAM vRddhi pAmI grISmamAM zAMta thAya che, eTale lImaDA, saragavA Adi kaDavA rasapradhAna vanaspatine phaLaphUla Avo tenI nivRtti thAya che, te pramANe vasaMtaRtumAM For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaRtu-druNa 21 - tUrA rasa baLavAna thai, te rasa prAtRRtu (ceAmAsA) mAM phaLaphUlavALA thAya che, jevA ke jA'bu, marIkathAra, di'kharu vagere, e pramANe ApaNe avaleAkana karatAM zIkhavuM joIe ke, zAstramAM je rasane je RtumAM sacaya thavAnuM nirmANa karela hAya, te rasa tenA garbhamAM baLavAna thAya che ane je rasanuM prakaipa thavAnuM lakhyuM hoya te RtumAM te vanaspatie navapallava eTale rasapUrNa thAya che, ane je RtumAM jenuM zamana thavAnu lakhyu hAya te RtumAM tene phaLaphUla AvI tenI zAMti thAya che. have vicAra karavAne rahyo ke jema zaradaRtumAM khArA rasa maLavAna thAya che ane ziziraRtu mAM kaDavA rasa baLavAna thAya che tayA hemataRtumAM madhura rasa aLavAna thAya che. tenA cege khArA rasa ane saheja kaDavA rasa sAthe maLelA tUrA rasavALAM dhAnyA eTale maga, maTha, cALA, vAla, caNA vaTANA ane masUra jevA tUrA, khArA,kaDavA ane madhurasavALAM dhAnya zizira, vasaMta ane grISmanI zarUAtamAM k| ApIne aTakI jAya che, hemataRtumAM gaMbhamAM rahelA madhurarasa jema jema sUrya peAtAnI rAzine bheLavatA jAya tema vadhatA vadhatA zizirane a te vasaMtanI zarUAtamAM madhuratA vadhIne sapUNu gaLyA thai vasaMtane aMte zAMti pAmI jAya che. eTale zeraDInA pAka vasaMtaRtu pachI khalAsa thai jAya che. ane grISmamAM khATA rasanA kopa thavAthI kerI, kamarakha, karamadAM vagere khATAM phaLe dekhAya che; ane prAtRSamAM khATA rasanI zAMti thayAthI e khATAM phaLo gadhyAM banI jAya che. eTale ApaNe jANI zakyA ke, sUrya jema jema rAzine bhAgathatA jAya tema tema sUryanA AchAvadhatA tApathI ane caMdra jema jema rAzine bhegavatA jAya tema tema tenA echAvadhatA raja ( zItaLatA)thI te vanaspatiemAM tenA guNadhama pramANe rasane sthAyIbhAva ApatA jAya che. pRthvInA uttarAyaNa ane dakSiNAya For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - -- - --- --- - -- - - * * * - --- --AjA - - - ma 26 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je namAM jema jema sUrya ane caMdra rAzione bhegavatA jAya che, tema tema rAzi, sUrya, caMdra ane bIjA grahanAM teja, AkarSaNa tathA gatine lIdhe judI judI dizAmAMthI judA judA guNadharmavALA vAyune vahana thavuM paDe che. ane je tumAM je dizAne vAyu Ave joIe te nahi AvavAthI athavA ati AvavAthI athavA vahele AvavAthI athavA meDe AvavAthI, athavA ocho AvavAthI athavA vadhate AvavAthI, te te guNadharmavALI RtuomAM UgatI vanaspatio, vahetAM pANIo, pharatAM jaMtuo ane jIvatAM manube upara tenA hIna, mithyA ke atiyoganI asara thAya che. e rAzionA krama tathA sthAnane jarAka vicAra karavAnI jarUra che. ApaNe AkAza tarapha rAtrI nirmaLa thayA pachI dRSTi pheravIzuM te AkAzamAM nAnAmoTA asaMkhya tArAo najare paDe che. e tArAomAMthI je je tArAone ApaNuM grahamALA sAthe AkarSa Na ke prakarSaNane saMbaMdha jaNAya, te tenArAnAM maMDaLone nizcaya karI "rAzi" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. "zi" zabdane sAmAnya artha Dhagale ke ja thAya che. evA tArAonA jaththAnA vibhAga pADI jotiSazAstra tenI 12 rAzi gaNelI che. eTale AkAzamAM ka graha kaI rAzimAM che athavA kaI rAzine keTale aMze bhegave che, tenuM gaNita siddhAMtanA graMthamAM nakkI kareluM che, je jotAM ApaNane Azcarya thAya che. ApaNI pRthvIne bIjA tamAma graho karatAM sUrya ane caMdra sAthe ghoDe saMbaMdha hovAthI, sUrya ane caMdranI asara ApaNA upara sIdhI thAya che ane bAkInA grehenI asara te te grahe che je rAzi bhegavatA hoya te te rAzinA guNadharma sAthe maLIne pRthvInA vAtAvaraNamAM ADakatarI rIte pheraphAra karavAmAM kAraNabhUta thAya che. eTale AkAzamAM azvinI 3, bharaNI 3, kRttikA 6, rahiNI 5, mRgazIrSa 3, Adra1, punarvasu For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRtu-darpaNa ka, puSya 3, azleSA 5, maghApa, pUrva ra, uttarA 2, hasta pa, citrA 5, svAtI 1, vizAkhA 4, anurAdhA4, jeSThA 3, mULa 11, pUrvASADhA 3, uttarASADhA 4, abhijita 3, zravaNa 3, dhaniSThA, zatabhiSA 100, pUrvAbhAdrapada 2, uttarAbhAdrapada 2, revatI 3ra ema tArAonAM e 28 nakSatro banelAM che. temAM abhijita saMdhigata hovAthI pratyakSa nahi gaNatAM 27 nakSatro gaNIne tene 12 rAzimAM goThavelAM che. te 27 nakSatro paikI azvinI, bharaNI, maghA, pUrvAphAgunI, uttarAphAlganI, svAti, vizAkhA pUrvA bhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA e nava nakSatro uttarAcArI, eTale AkAzanA uttara bhAgamAM rahelAM che. tathA kRttikA rahiNI, puSya, azleSA, citrA, zravaNa, ghaniSThA, zatabhiSA ane revatI e nava nakSatro madhyacArI eTale AkAzanA madhya bhAgamAM rahelAM che. mRgazIrSa, Adra, punarvasu, hasta, anurAdhA, jayeSThA, mULa, pUrvASADhA, uttarASADhA, e nava nakSatre dakSiNAcArI eTale AkAzamAM dakSiNa bhAgamAM goThavAyelA che. e 27 nakSatro, 12 rAzie ane 9 grahe e darekane viSuvavRtta eTale AkAzagaMgAnI nIcethI pharavA mAge che. jema jema sUrya rAzine bhagavato jAya ane eka ayanamAMthI bIjA ayanamAM jAya, tema tema AkAzagaMgAnA cheDA uttarAbhimukha ane dakSiNAbhimukha vAMkA thatA jAya che. have e 1ra rAzimAM caMdra savAbe divasamAM 1 rAzi bhagave che ane sUrya 1 mAse 1 rAzi bhegave che. te uparathI sUrya 12 rAzinI banelI 6 RtuonAM be ayanamAM 1 varSamAM pharI rahe che, ane caMdra bArerAzi 1 mAsamAM pharato hovAthI te divasane 1 cAndramAsa gaNavAmAM Ave che. e cAndramAsa ane sauryamAsanI gaNatarImAM phera AvavAthI pAMca varSamAM eTale eka kALacakramAM be adhika mAsa Ave che. adhika mAsa te gaNAya che ke, jemAM sUrya saMkrAMti badale nahi. eTale je mAsamAM sUryasaMkrAMti hoya nahi te adhikamAsa For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 zrIAyuveda nidhamALA-bhAga 2 jo gaNAya che. 12 rAzi pakI meSa ane vRzcikarA zinA svAmI ma'gaLa che, mithuna ane kanyA rAzinA svAmI budha che, dhana ane mIna rAzine svAmI guru che, vRSabha ane tulArAzinA svAmI zukra che, makara ane kuMbha rAzinA svAmI zani che, kakara rAzinA svAmI caMdra che ane siMha rAzinA svAmI ravi che, eja pramANe kaka, mIna ane vRzcika rAzinA vaNu brAhmaNu che. meSa, siMha ane dhanarAzinA traNa kSatriya che, vRSabha, kanyA ane makara rAzinA va vaizya che ane mithuna, tulA tathA kubha rAzine vaNu gu<= che. huM graha paikI sUnA raga pArA jevA che, cadranA raMga tAMbA jevA che, budhanA raMga cAkhkhA pILe che, gurunA raMga seAnerI pILe che, zukanA raga nIlamaNi jevA che, ninA raMga gherA AsamAnI che ane rAhunA ra'ga kALA che. jema pArAmAM cha raMga rahelA che ane jema saghaLAM rasAyaNonuM upasthita sthAna pA2e che, tema AkhI duniyAnu upasthita sthAna sUrya che. te sUryanA ekeka kiraNane laine ekeka grahu banelA hAya, ema anumAna thAya che. jema tamAma raMgA kALA raMgamAM tibhAva pAmI jAya che tema rAhu eTale pRthvIne raMga kALA arthAt prakAza vinAnA haiAvAthI, temAM sUrya AdithI laine tamAma graheAnA judA judA ra`ganAM kiraNeA AvirbhAva pAmI pracchannarUpe tiAbhAvane pAme che. tethI pRthvInI asara bIjA keAI graha para thatI nathI pararaMtu bIjA graheAnI asara pRthvI upara thAya che. tenuM pratyakSa pramANa e che ke, pRthvImAM chaye rasanA 63 svAdavALAM judI judI AkRti, svAda, raMga ane svabhAvanAM bIja rahelAM che. paraMtu te jyAre jyAre sUrya, caMdra ane bIjA brahAnAM kiraNe jevI jevI rIte pRthvI upara Ave che, te svajAtIya guNavALAM kiraNAnA AkaSa NuthI pRthvImAM rahelAM ane jamIna para UgelAM tathA AkAzamAM pharatAM tamAma bIjAnA prAdurbhAva kare che. eTale For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patu- na ra sUrya ane caMdra niyamita rIte rAzine bheLavatA haiAvA chatAM, vAtAvaraNamAM avanavA pheraphAra thaI RtuAmAM hIna, mithyA ane te coga utpanna kare che. sUrya ane caMdranI pharavAnI gati jema jema rAzimAM badalAtI jAya che tema tema rAzinA guNadharma pramANe vAtAvaraNanA svAvamAM pheraphAra thatA jaNAya che. jema AkAzane avicchinnapaNu hAvAthI temAM kAMi pheraphAra thatA nathI, paraMtu A kAzamAMthI utpanna thayelI spardhA tanmAtrA eTale vAyutattva jenA svabhAva AkhA jagatane jotA rasa, guNa, vIrya, vipAka ane zakti vaheMcI ApavAnuM kAma karavAnA che; te pramANe brAhmaNa svabhAvanA manuSyAne cAra vaNa nA leAkeAnA vibhAga pADIne temane pAtapeAtAne mAge pravartAvavAnuM kAma seAMpeluM. huMAvAthI kaka, mIna ane vRzcika rAzine brAhmaNadhama vALI gaNavAmAM AvI che. sparza tanmAtrA pachI rUpatanmAtrA jene agnitattva kahevAmAM Ave che, tenu' kAma jagatanA tamAma jIvenuM rakSaNa karI agninA yuga vastunA guNu dhanu pRthakkaraNa karI rakSaNa karavAnuM che. tema manuSyamAM kSatriyanuM kAma paNa traNa varNanuM rakSaNa karavuM eja hovAthI, te guNalama vALI meSa, siMha ane dhana rAzine kSatriya svabhAvavALI gaNavAmAM AvI che. jema rUpatanmAtrA pachI rasatanmAtrA eTale jaLatattva jagatanAM tamAma drabyAne A Nu ApI, jagatanA paramANuone je je drabyAmAM je je paramANuonA khapa hoya te te dravyane meLavIne vadhavAghaTavarUpa kriyA karI jagatane peSaNa Ape che; tema manuSyasamUhamAM vaizya prakRtivALA mANasA jagatane vaizyatvathI pASaNa Ape che. tevI rIte vRSabha, kanyA ane makara e traNa rAzie vaizyadharmAvALI hAvAthI jagatane poSaNarUpa manAya che. jema pAMcamI adhatanmAtrA eTale jemAM zabda, sparza, rUpa, rasa ane gadha evA pAMca tanmAtrAnA svabhAva maLavAthI, gaMdhatanmAtrAvALI pRthvI For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je utpanna thayelI che ke, je cAre tanmAtrAo tathA cAre tane AdhArabhUta che. tema manuSyaprANImAM zUdrarUpa gaNAtA manuSya traNe varNanI sevA bajAve che. eTale je zUdraprakRtinA manuSya hAyaja nahi te brAhmaNa, kSatriya ane vaizya svabhAvanA manuSyane kArya nirvAha cAlI zake ja nahi. tevI rIte mithuna, tulA ane kuMbha rAzio jagatane AdhArarUpa hovAthI temane zudra svabhAvavALI hevAnuM kaheluM che. have je je rAzinA je je svAmI mukarara karelA che te eTalA mATe ke, te rAzimAM te graha Ave tyAre te rAzinA ane grahanA guNadharma eka thaI jAya. paNa je brAhmaNanI rAzimAM zudraguNavALe ane zUdranI rAzimAM brAhmaNaguNavALe graha praveza kare, te brAhmaNanI rAzimAM gayele zUdragraha nirbaLa thaI jAya, eTale tejahIna thAya. ethI UlaTuM zUdranI rAzimAM brAhmaNasvabhAvavALe graha jAya tyAre rAzine svabhAva dabAIne brAhmaNane guNa vRddhi pAme. ApaNe jotA AvyA chIe ke brAhmaNe rajoguzuM che; kSatriyo satvaguNa gaNAya che, vezyA tame guNa hoya che ane zudromAM triguNAtmaka buddhi haiya che; ane tethI ja zuddha traNa varNanA lokonI sevA karavAnAM kAmamAM upayegI thaI zake che. eTalA uparathI evA anumAna upara AvI zakAya che ke, RtuonA pheraphAra te grahonI cAla, tenA svabhAva, rAzinI jAti, tenA svabhAva ane tethI ja thAya che. kahevAnI matalaba e che ke, teo nA hIna, ativega ane mithyAga jANavAne mATe jene pravRtta thavuM hoya teNe graho ane rAzionA gaNitane dhyAnamAM laI kaI RtumAM kaye graha baLavAna thayo che athavA nirbaLa tha che te lakSamAM rAkhI, vicAra karavAthI sahaja samajAze ke, AvatI tumAM amuka rasane athavA amuka dezane hIna, mithyA ke atiyAga thaze. ATaluM vivecana karyo pachI ApaNe thoDuM pazcAta For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patu-darpaNa 267 - - - avelekana karavAnI jarUra che, kAraNa ke tune hIna, mithyA ke atiga jANavAne sahelAmAM sahele ane dareka manuSya vaidya) avelekana karI zake te raste jANavAnI ApaNane jarUra che. eTaluM te yAda rAkhavuM joIe ke kaI paNa jAtumAM kaI paNa ekalA rasane saMcaya, ke 5 ke zamana thatuM nathI, paraMtu darekamAM eka doSane saMcaya,ekane kepa ane ekanuM zamana thAya che jethI RtunA avalokanamAM keTalAkane bhrama utpanna thAya che. paNa je ekaja deSa kope athavA ekaja rasane saMcaya thAya ane bIjA raso zAMta thaI jAya, te te viSarUpa banI AkhA vizvane nAza kare. jema manuSya zarIramAM vAyu, pitta ane kapha pikI eka deSa kope che te tenI sAthe paNa bIjA deza hInapaNe rahI zake che ane tethIja rogI mANasa ghaNA kALa sudhI jIvI zake che. te pramANe tumAM paNa saMcaya, kopa ane zamananI kriyA cAlatI hovA chatAM tene samULa nAza thatuM nathI. eTale ApaNe ema jANavuM joIe ke, pravRSAtu je varSAne prathama kALa che temAM vAyune kepa ane pittane saMcaya thAya che. eTale je guNI vanaspatine prAdurbhAva jaNAya che, jethI vanaspatine dheLAM phUla vizeSa karIne Ave che. paNa jyAre varSAkALa saMpUrNa rUpamAM Ave che tyAre je je vanaspa timAM pitta baLavAna thAya che tene pILAM phUla AvavA mAMDe che ane je je vanaspatimAM pitta baLavAna thaI upara kaphanuM AcchAdAna thatuM jAya che, eTale te vanaspatinAM phUlemAM rAte raMga vadhate jAya che. te pachI zaradaRtumAM jyAre pittane kepa thAya che tyAre pittanA guNadharma pramANe tamAma vanaspatine pILAM ane bhUrAM eTale pittanA raMga jevAM puSei Ave che. te pILAM puSamAM jema jema kaphanuM AcchAdana thatuM jAya che tema tema temAM rAte raMga umerAtA jAya che. jema jema rAte raMga vadhatuM jAya che tema tema For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je hemaMtaRtunuM ramAgamana thatuM jAya che. eTale hemaMtavratunA guNadharma pramANe kaphane saMcaya thAya che, pittanuM zamana thAya che ane vAyune kepa thAya che. jethI hemaMtaRtumAM jema jema sUrya rAzine bhagavate jAya che tema tema rAte raMga vadhIne dhoLA raMgano arthavA pILacaTA dhoLA raMgane AvirbhAva thato jAya che. eTale juvAra, bAjarI, aDada vagere sapheta raMgapradhAna madhurarasavALAM phaLa, phUla anna ane kaTheLa paripakva thAya che. je hemaMtaRtumAM vAyune kepa na thAya, anna pAke nahi ane je kaphane saMcaya na thAya te anAjamAM madhuratA, mIThAza ane vajana vadhe nahi. eTalA mATe hemaMtaRtumAM kaphane saMcaya ane vAyune kapa gaNavAmAM Avyo che. paraMtu je, hemaMtaRtumAM pittane kapa cAlu rahe ane kaphane saMcaya aTakI paDe, te paripakva dazAne pAmavAnI aNI upara AvelAM anna ane phaLane vinAza thaI jAya. te pramANe hemaMtanune pAchalo bhAga je ziziraRtune nAme oLakhAya che, temAM kaphane saMpUrNa sacaya, pittanI zAMti ane vAyune pUrNa kepa thavAthI jema jema sUryarAzi jAya, tema tema madhurarasamAM pittane lIdhe kaDavA ane khATA rasa umere thavAthI kaThoLa ane tevI ja jAtanA bIjA bhAjIpAlAo utpanna thAya che. te pachI vasaMtaRtumAM kaphane kopa thavAthI pittane saMcaya thAya che ane vAyunI zAMti thAya che. eTale vAyu samAnabhAvane pAmavAthI chaye rasanA 63 svAdavALI tamAma vanapatie navapallava ane phaLa phelayukta thAya che. eTale vasaMtavAtu pachI grISmaRtu bese ke sUryane prakhara tApa paDavAthI ati tApane lIdhe pitta dagdha thaI jAya che, jethI havAmAM dagdha pittanA svabhAva pramANe khATo rasa utpanna thAya che. ane te mATe rasa jema jema sUryarAzi bhagavate jAya tema tema eTale zrI mAtunA aMta bhAgamAM madhurapaNAne pAmate jAya che, jethI khATAM phaLe gaLyA For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pavatu-darpaNa 269 na nanananana nananana - kema na nanananana mAne svabhAvavALAM ane tUrAM phaLe khaTAzavALAM thAya che. tema je phaLa pariNAma pAmavAne svabhAvavALAM nathI te jevAM ke vaDa, pIpaLa, rAyaNa vagere vadhAre madhura thAya che. ATalA uparathI avalokana karanArane samajAze ke, je RtumAM te tune samAnAga thA hAya te tumAM anna, phaLa, puSpa, latAe tevA svabhAvavALAM Uge che, vadhe che ane phaLaphUla ApIne zAMta thaI jAya che. ApaNe ema jANavuM joIe ke, varSARtu zrAvaNa sudi pUname pUrNa thAya che. paNa je vastumAM eTale tenI pAsenI AvatI zaradaRtumAM zaradaRtunAM cihana dekhAya nahi, eTale vAdaLAM dhoLA raMganAM thAya nahi, megha gAje nahi ane vIjaLI thAya nahi te zaradaRtunAM cihana dekhAtAM nathI, paNa varSARtune atiga thayo che ane zaradaRtune hInAga thaye che ema mAnavuM. tevI rIte zaradaRtune amala A sudi pUnama sudhIne che. te uparAMta je zaradane tApa cAlu rahe ane hemaMtane bhUkhara pavana AvI ziyALAnAM ciDana dekhADe nahi, te zaradabAtune atiga ane hemaMtaRtune hInAga gaNAya. teja pramANe ziziraRtu je hemaMtaRtune pAchale bhAga mAne che ane citra sudi pUnama sudhImAM vasaMtaRtune aMta Ave che; paNa citra sudi pUnama pachI divase tApa paDe ane rAtre TADha paDe te vasaMtaRtune atiga ane grISmane hInAga gaNAya. te ja pramANe varSARtumAM varasAda ochA varase ane zrAvaNa suda pUnama pahelAM zaradaRtumAM UgatI ane khIlatI vanaspatio dekhAya te varSARtumAM hemaMtane mithyAroga thayo che. te ja pramANe zaradamAM hemaMta ke zizira, hemaMta keziziramAM vasaMtane ane vasaMtamAM grISmane tathA grISmamAM varSone eTale prAvRSane mithyAga thAya che. evI rIte RtunA hIna, mithyA ane atigathI je je tune je je tumAM mithyAga thAya For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gha70 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je che. te te chatumAM mithyAgavALI RtunA guNadharmane lIdhe te tamAM kopa pAmanAra denA roga jaNAya che. paNa kaI vakhate eka trAtunI joDenI trAtane mithyAga nahi thatAM, tenI pAchaLanI eTale trIjI tune mithyAga thAya che. to te vakhatamAM AkhA dezamAM bhayaMkara marakI-regacALo phATI nIkaLe che. dAkhalA tarIke saMvata 1974 nA bhAdaravA mahinAmAM zaradabAtamAM vasaMta tune mithyAga thaye hato. eTale te RtumAM AMbAne mora ane kerI utpanna thayAM hatAM tethI kapha-pittajavara ane kaThakuja sannipAta je kaphapradhAna roga gaNAya che, tene upadrava thavAthI Akho deza InphaluenjhAnA humalAthI bhAre ApattimAM sapaDAye hate. ane teja pramANe hemata-ziziramAM grISmanuM AvAgamana dekhAvAthI vidvAna vaidyone pILo tAva eTale hAridraka sannipAta nAmane kALarUpa jvara AvavAne bhaya jaNAtuM hatuM. paraMtu IzvarakRpAthI mALavA prAntamAM barapha ane varasAdanuM bhAre jora thavAthI havAmAM Avate grISmakALa aTakI gayo ane ziziraRtune samaga thavAthI, dezamAM zAMti patharAI gaI. te ja pramANe kudarata manuSyanA rakSaNa mATe aNadhArI madada mekale che, te paNa jyAre jyAre trIjI AvatI tune pahelI tumAM mithyAga thAya che tyAre tyAre mahAmArI athavA evAja prakAranI kaI bImArI sarvatra phelAI jAya che. A uparathI ema samajavuM joIe ke, tu ne sAmAnya rIte hIna, mithyA ke atiga thavAthI prAkRtajavara utpanna thAya che ane tenI nidAnapUrvaka cikitsA karavAthI vaidyonA kabajAmAM AvI zake che. paNa je trIjI tune mithyAga thaye hoya te vikRtajavara pedA thAya che tene vaidyonA kabajAmAM lAvavAnuM ghaNuM muzkela thaI paDe che; arthAta vikRtajavarane nidAnazAstramAM asAdhya gaNavAmAM Avyo che, tene kaSTasAdhya ke sAdhya kare te For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - patu-darpaNa 271 IzvarecchA hoya teja thaI zake che. ATaluM kahyA pachI have jyAre jyAre tumAM hIna, mithyA ke atiga thaye hoya tyAre tyAre manuSya potAnI carcA kevA prakAranI rAkhavI joIe, tene ulekha karatA pahelAM pUrvAcAryoe tumAM samAga cAlatuM hoya, tyAre manuSyae kevA prakArane AhAravihAra ane vyavahAra rAkhe joIe te parvarUpe gaThavyuM che, tenuM avalokana karavAnI jarUra che. ApaNA dezamAM sAmAnya ane vizeSa evAM be jAtanAM parvo goThavAyelAM che. sAmAnya parve AkhA dezamAM pasarelAM che. ane te parvomAM tamAma manuSya jAtibheda, varNabheda, mata, paMtha ane saMpradAyano bheda cheDI daI pUrNapaNe bhAga le che; ane vizeSa parvomAM pitA potAnA mata, paMtha, saMpradAya, jAti ane deza paratve bhAga levAmAM Ave che. eTalA mATe A sthaLe gAtunA guNadharmane viSaya hevAthI, sAmAnya parvonA vicAra karavAnI jarUra paDe che; kAraNa ke te manuSya mAtrane lAgu paDe che. jyAre sUrya uttarAyaNane thAya che eTale je divasathI divasa vadhato jAya che ane rAtrI ghaTatI jAya che, arthAt je divasathI sUryanuM baLa vadhatuM jAya che ane caMdranuM baLa ghaTatuM jAya che, tyArathI manuSyamAM athavA cAre khANanA jImAM rasane ghaTADe thato jAya che. eTalA mATe makarasaMkrAMtine ziziraRtu gaNI te tane baMdhabesate khorAka te parvamAM khAvAne khavaDAvavAno rivAja dAkhala thayela che. paNa te rivAja jyAre tene samaga thaye heya tyAre prakRtine anukULa thaI paDe che, paNa jo atiga, hInAga ke mithyAga thaye heya te te prakRtine viSamaga karanAro nIvaDe che. eTale ApaNe eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke, dareka saMkrAMtimAM athavA dareka RtumAM vAtAvaraNamAM te tenA guNadhamane hIna, ati ke mithyAga thaye heya te pramANe manuSya zarIranAM vAyu, pitta ane For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - 272 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 kaphanAM 15 sthAnamAM hIna, mithyA ane atiyoga thAya che. ATaluM yAda rAkhyA pachI dareka parvonA AhAra-vihAra ane dAna tapAsIzuM te tenA guNadharma pramANe denA saMcaya, kepa ane zAMtine vicAra samajI zakIzuM. makarasaMkrAMtimAM maga, cokhA, bera, tala, goLa ane zeraDI tathA lIlA caNAnuM dAna ApavAnI tathA maganI khIcaDI athavA navI juvArane ke navA ghauMne khIcaDe khAvAne rivAja che. tema amArA suratamAM keLAM, ghI ane khAMDa sAthe roTalI khAvAno rivAja che. e uparathI eTaluM siddha thAya che ke, TADhanI mosamamAM vAyunuM prabaLapaNuM eTale rasane sukAvavA guNa hovAthI, je prajA nehadravya eTale tala, geLa, keLAM ane ghauMnA padArtho khAya nahi te vAyu baLavAna thaI zarIramAMnA rasa tathA raktane sukAvI nAkhe che; ane ema paNa samajAya che ke, madhura padArtho ke jemane kapha prakapa karavAne svabhAva che paNa te pittanuM zamana kare che. eTalA mATe pittane saMcaya thatuM aTakAvavA sAru pittanI zAMtivALAM madhura dravyuM ane snehavALA tala jevA padArtho khAvAnuM nirmANa kareluM che. temAM jeonI prakRtimAM vAyu ke kadde baMdhAyela hoya, teo je madhura dravyanuM sevana kare te kapha vadhI paDI, vasaMtatra tumAM kaphapita rogamAM sapaDAI jAya. eTalA mATe bera jevA khaTamadhura ane caNA jevA kSAramadhura padArtho khAvAthI teone agni samAnabhAvane pAme che. tevI rIte pittapradhAna prakRtinA manubene mATe maganI khIcaDI ane ghauM juvArane khIcaDo khAvAne cAla pADelo che, jethI grISmavAtumAM pittane prabaLa kopa thAya tyAre teonA zarIranuM rakSaNa thAya. e pramANe ziziraRtu pUrI thayA pachI sUrya jyAre uttarAyaNanA madhya bhAgamAM Ave che, eTale vasaMtaRtumAM hALI (hutAzanI)nuM parva Ave che. heLIne mATe pAchalA kALamAM For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . . paDatu-ipaNa ha3 judI judI mAnyatA utpanna thayelI jaNAya che. paraMtu amArA vicAra pramANe haLIne tahevAra eTale vasaMtetsava rAjA prajAe maLIne UjavavAne prAcIna rivAja che. eTale vanamAM jaIne sRSTisauMdaryathI AnaMda pAmIne praphulla banelAM vanaspatidravyane sAthe laIne, grISmakALanA prakhara tApamAM praveza karavA mATe, potAnA zarIrane lAyaka banAvavA arthe taiyArI karI mUkavA sAru vasaMtsava UjavavAnI jarUra che. haLIne nAme havA zuddhi karavA gAmegAma ane ThAmaThAma moTA moTA ya karI, temAM melAM hutadravyathI havAmAM eTale AkAzanA vAtAvaraNamAM evAM dravyane phelAve kare, ke jethI grISmaRtunAM tapatAM kiraNe je vAtAvaraNamAMthI pRthvI upara Ave, te vasa tayajJanA phelAyelA kaphapradhAna vAtA. varaNamAMthI zItaLa thaIne Ave. jethI grImatumAM pitta prakopa e che thavAthI manuSyanuM baLa kAyama rahe. eTalA mATe heLInI samidha tarIke yajJanI samidhene nahi letAM paracUraNa vanaspatio ke je upalabdha thaI zake temane tathA chANano upaga karavAmAM Ave che. jema yajJamAM amuka dravyane pureDAza karavAmAM Ave che ane te dvArA Ahutio ApavAmAM Ave che; tema nahi karatAM te tumAM utpanna thayelAM phaLa, anno ane puSpa caDAvavAmAM Ave che. ane je kAcAM anno hoya che temane zekIne caDAvavAmAM Ave che. matalaba ke, hoLImAM khAsa karIne abIla eTale ziMgaDAMnA leTamAM mogarAnA telane paTa dIdhela ane gulAla ke jemAM ziMgoDAMnA loTane kasuMbAnA raMgathI raMgela heya, te hadapAra uLavavAmAM Ave che. AthI zarIrane ane zarIramAMnA rasa tathA raktane grISmaRtunA tApathI surakSita thavAnuM baLa utpanna thAya che. tevI rIte vasaMtatratumAM kaSAya (tUrA) rasavALAM AMbAnAM phaLa (maravA) ane juvAra tathA ghauMne zekIne tene banAvelo sAthe For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo khAvAnA rivAja hatA, tene badale hAlamAM dhANIcaNA khAvAnA rivAja che. vasa'tAtsavamAM eka eve rivAja jovAmAM Ave che ke, je leAkeAnA vAjiMtra vagADavAnA dhA nathI evA lAkA paNa vAji tra vagADe che. tenuM mULa kAraNa evuM che ke, mahiSa suzrutAcArye sunnuta sahitAmAM kahyuM che ke, jyAre vAtAvaraNa viSavALuM thai jAya che ane te viSathI prajA mahAmArI jevA bhayaMkara rogamAM sapaDAya che, tyAre vAjiMtrA upara amuka viSane haravAvALAM dravyAnA lepa karIne te vAjiMtro dareka manuSye khUba jorathI vagADavAM. AthI vAjiMtranA nAdanI sAthe viSahArI dranyA AkAzamAM phelAvAthI viSa vALAM jaMtunA upadrava zAMta thAya che. eTalA mATe huMALInA divaseAmAM eTale vasaMtanA utsavamAM tamAma leAkeAe vArji'tra vagADavAnA cAla hAla paNa jovAmAM Ave che. kAraNa ke vasataRtumAM baLavAna thayelA rasAvALI auSidhanA sUrya lopa kare, te pahelAM vanaspatienAM tattvAne AkAzamAM phelAtAM karI devAM, ke jethI grISma RtunA prakhara tApathI vAtAvaraNamAM jherI jaMtuo utpanna thAya nahi, amArA surata zaheramAM vasaMtetsavamAM dareka mahAlle mahAle hALIe pragaTe che ane temAM dareka gharathI hoLInA pUjana tarIke abIla, gulAla, dhANI, AMbAnA maravA ane ekeka nALiyera khAsa karIne caDAvavAmAM (hAmavAmAM) Ave che. eTale grISma RtumAM kApanArA pittanuM zamana khAsa karIne nALiyera ke je telavALA padAtha che ane tela huMmezAM jherI jaMtunA athavA pittanA prakApane zamAvanAruM che; tenA paramANu AkAzamAM phelAvavAnI khAsa jarUra hovAthI ane te paramANune utAvaLathI AkAzamAM UMce meAkalavA mATe traNa divasa sudhI judA judA zaheranA bhAgamAM gheraiyA nIkaLe che. temAM sArA sArA AbarUdAra vepArI zeThi cAe paNa tAMsAM ane Dholaka vagADatA ane tenI sAthe divela For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patu-darpaNa 275 nA dIvA tarIke moTI masAle ke jenA bhaDakA babbe gaja UMcA thAya te laIne phare che. dareka mahellAmAMthI AvuM ekeka TeLuM nIkaLI hArabaMdha lagnanA varaghoDAmAM uttama vastro paherAya che tevAM vastro paherIne, rAtanA ATha vAgyAthI te be vAgatAM sudhI jarA paNa dama khAdhA vinA potAnA jillAmAM phare che. eTale vAjiMtranA nAdane athavA keI paNa nAdane evo svabhAva che ke, te nAda vAtAvaraNamAM lIna nahi rahetAM amara rahe che ane jema vAyu pitAnI sAthe bIjA kane laIne vahe che, tema nAda paNa hutadravyane laIne jyAM jyAM AkAza hoya tyAM tyAM pasarI vAtAvaraNanA chellA paDa sudhI jaI zake che. eTale grISmaRtumAM UpajanArAM jherI jaMtuono nAza karavAnA eka moTAmAM moTA sAdhananI ghaNA prAcIna kALathI zedha thayelI che. hAlamAM mAtra dilagIra thavA jevuM eTaluM ja che ke, te vAjiMtro vagADanArAM TeLAM ghaTatAM jAya che tathA divelane ThekANe ghAsatelanI masAle thAya che ane heLI mAM hemelAM nALiyerene keTalAka loko bahAra kADhI pheDI khAya che, tethI havAmAM jete sudhAro thatuM nathI. A vAta upara ApaNA dezanI tamAma prajAe puSkaLa dhyAna ApavAnuM che ane hoLInA utsavanI prathAne tuccha nahi gaNatAM jyAM jyAM e rivAja baMdha thaye hoya tyAM tyAM pAchA cAlu kare joIe ane temAM puSkaLa nALiyera homIne puSkaLa vAjiMtro vagADavAM joIe. te pachI citra sudi pUname eTale vasaMtanA aMtamAM ane grISmanI zarUAtamAM caitrI pUnama e hiMdu mAtrane yAtrAne divasa gaNAya che. te divase jaine tathA hiMduo khAsa karIne potapotAnA mAnelA tIrthamAM yAtrALe jAya che ane nadI, sarovara ke taLAvamAM ThaMDe pANIe nahAya che; ane yAtrA gayelA athavA nahi gayelA loke paNa yAtrAnuM moTuM parva gaNIne te divase khATI kerImAM goLa nAkhIne tenuM garamANuM athavA vaida For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 zrIyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo kIya bhASAmAM kahIe teA prapAnaka (panuM) banAvI reATalI sAthe khAya che. eTale grobmaRtumAM khATA rasa ane gaLye rasa e e bhegA khAvAthI pittanI zAMti thAya che e nirvivAda che. eTalA mATe keTalAka loko khATI kerInuM, khATI AmalInuM ane khATAM AmaLAMnuM pattu (prapAnaka) banAvI grISmaRRtunA bIjA divaseAmAM paNa tenuM sevana kare che. jethI sUryanA tApathI pitta vidagdha thaI, vidagdhANa ne lIdhe viSucikA ( kaoNlerA )nA rAgane utpanna thavA de nahi, athavA utpanna thAya te ghaNuM jora karI zake nahiM. te pachI grISmane aMte ane prAvRSanI zarUAtamAM divAsAnu parva Ave che. jo ke A pavacAmAsAnuM' prathama paDAya che ane te pachI khIjA' parvA AvavAnAM hAvAthI e patra' upara leAkeA pUratuM dhyAna ApatA nathI; tA paNa grISmaRRtunA pittanA kepane ane varSARRtunA vAyunA kApane samAvavA sAru, e paCmAM dUdhanI khIra ane ghImAM taLelI pUrI khAvAno rivAja che. e arasAmAM mAkhInuM jora bhAre thai paDeluM DeAya che. tene mATe evI kahevata cAle che ke, 8 mAkhIo divAsAnI khIra khAIne jaze. ' ane ane che paNa ema ke, prAkRSaRtune samaye ga thayeA hAya eTale gAjavIja sAthe varasAda AvatA hoya, te te RtumAM mAkhIe AchI thai jAya che ane pitta tathA vAyunI zAMti thAya che. te pachI varSARtune ate ane zaradanI zarUAtamAM baLevanuM pa Ave che. jo ke A aLevanA mahimA AkhA dezamAM nathI athavA kadAca haze te paNa dariyAkinArAnAM 'darAnAM zaherAmAM khAsa UjavavAmAM tathA jovAmAM Ave che. eTale zrAvaNa sudi pUname varSAMRtu pUrI thaI zaradamAM praveza karavAnA haiAvAthI, zaradaRtu ke jene vedakALathI vadhAre maraNu upajAvanArI gaNavAmAM AvelI che. vedamAM evI prAthanA kara. vAmAM AvelI che ke, huM paramAtmA ! mane se| zaradaRtu sudhI ( For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rtu- paNa 277 jIvatA rAkhA !" e uparathI zaradaRtumAM ke jyAre vAsunI zAMti thAya che ane pittanA prakApa thAya che ane te prakeApa thayeluM pitta vidagdha thai potAnA tIkheA ane kaDavA svabhAva cheDI dai khATuM bane che; eTale TADha sAthe UlaTIvALA tAva prakaTa thAya che ane te tAvamAM jo svAbhAvika rIte UlaTI na thaI te| saMtata, satata ane anyadu nAmanA adhiyA tAvA ke je triSAtmaka che temanA upadrava thAya che. eTale ghaNA dadIe e kALarUpa tAvathI maraNane zaraNa thAya che. eTalA mATe zrAvaNa sude pUnamane eka meTu pava mAnI, varasadivasamAM thayelA doSenu parivatana karI, jivaNuM upavIta badalI ane anya vaLe rakSAma'dhana karAvI gurunA athavA mahAtmAenA AzIrvAda meLavI, zaradaRtunA bhayakara divaseAmAM TakI rahevA sAru taiyAra thai rahevAnA rivAja paDelA che. ane te sAthe zaradaRtumAM pitta ane kaphanuM AcchAdAna havAnI khAsa jarUra haiAvAthI, kaphane utpanna karanArI ane pittane zamAvanArI madhurasapradhAna veDamI athavA pUrapALI puSkaLa ghI sAthe khAvAnA tathA te sAthe khATA rasa utpanna karanAru' abhidi dahI ane temAM kAkaDI tathA rAi meLavIne banAveluM rAyatuM khAvAnA rivAja che, jethI pitta vadhI vAyunI zAMti thaI kaphanuM AcchAdana thAya che. eTale jo ajIrNa utpanna na thAya e pramANe e khArAka lIdhe. hAya tA zaradaRtumAM pittanA kAya thavAneA saMbhava rahetA nathI. eTaluM karyAM pachI zrAvaNa mAsamAM vAyune kApa thayelA heAvAthI ane zaradamAM pittanA kepa thavAnA che ema jANavAthI, te dveSanI zAMtine mATe tamAma leAkeA koi ne koi jAtanAM vrata kare che ke jemAM upavAsa karavAnuM athavA ekabhuktA rahevAnuM athavA phaLAhAra karIne rahevAnu hoya che. tethI varSAne lIdhe thayelA vAyunA kopathI jaTharAgni maDha paDelA heAya temAM ajINu thavA pAme nahi For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raha8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ane dareka vratanI Akhare maga ane bhAta khAvAnuM pharamAna hovAthI vAyunA kepathI maLa sukAya nahi. zaradamAM pittane kepavAne saMbhava rahe nahi, evA hetuthI khAsa karIne zrAvaNa mAsamAM dareka kemanA rakSaNa mATe sarvane anukULa paDe evAM judI judI jAtanAM vrate goThavavAmAM AvyAM che, ke jethI zaradaRtumAM upadrava thAya nahi. ane zaradane tathA hemaMtanA AdinA divaso ke jene "yamanA dAMta' kahyA che, te dAMtamAM eTale yamanI dADhamAM sapaDAtAM bacI javAya. paraMtu dilagIrI eTalI che ke, je vratamAM je rItane AhAravihAra karavAnuM kaheluM che, te vratamAM te AjJAne bhaMga karI vatane bagADI nAkhavAmAM Ave che, tethI zaradane pittamAM sapaDAI javuM paDe che. dAkhalA tarIke vizeSa vrata vizeSa leke kare che, paraMtu sAmAnya lokone mATe cAturmAsanI ATha agiyArasa karavAne rivAja sAdhAraNa che. temAM paNa khAsa karIne aSADa ane zrAvaNanI agiyArase ghaNA leke kare che. te agiyArasa karavAnI evI AjJA che ke, dazamane divase eka vAra jamavuM ane agiyArasane divase upavAsa karI taLazInA pAMdaDA upara rahe eTale phaLAhAra karo. ane jenAthI upavAsa na thaI zake teNe phaLAhAra karIne rahevuM. pachI bArasane divase bapore maga ane bhAtanuM bhejana karavuM jethI ekAdazInuM mahApuNya prApta thAya. paraMtu te vAtane bAjue mUkI Aje te agiyArasa karavI che eTale rAjagarAnI pUrI athavA sAbUcekhAnI kAMjI banAvavI. dUdhane ThekANe dUdhanI malAI, bAsUdI, peMDA, baraphI ane zikhaMDa banAva! phaLanA badalAmAM ratALu, sakariyAM ane sUraNanAM zAka banAvavA! kAcAM keLAMne sUkavIne daLIne tenA leTanA lADu, pUrI ane zIro banA va tathA vividha prakAranI vAnIo taiyAra karI upavAsanA divasamAM agnine pradIpta karavA mATenAM phaLo khAvAne badale rAjagarAnI For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaRtu- daNa 298 pUrI, dUdhanA bhore padArtho, keLAM tathA ziMganA lADu, dahIM ane kAkaDInuM rAyatuM, ziMgaDAM ane khajUranA lADu vagere phaLAhArane nAme annAhAra karatAM paNa vadhAre bhAre padArtho khAvAmAM jarAya kasara mUkatA nathI! chatAM bArasane divase kaheze ke, gaI kAle te agiyArasa karelI che eTale agiyArasanA upavAsI chIe, tethI jaladI rasoI karAvI jamavuM joIe! ema karIne ajIraNamAM ajIraNa utpanna karI, zarIramAM phaLAhArarUpI amRtane saMcaya na karatAM viSane saMcaya kare che, ane teo pachI zaradamAM sapaDAIne mAMDamAMDa maratAM bace che temAM kone doSa kADhaze te pachI zaradaRtumAM jyAre pitta prakepa thaye heya, chatAM Rtu samayegavALI heya te pittanI zAMti karavA mATe zrAddhapakSanuM paMdara divasanuM parva Ave che; te vakhate ghaNuM karIne pittathI dagdha thayelA rasene zAMta karavA mATe dUdhapAka pUrInAM jamaNo karavAmAM Ave che. AthI pittanI zAMti thaI zarIramAM sUryanA tApathI kheMcAI jatA baLane aTakAvI zakAya che, ane te pachI navarAtrInuM parva AvIne A sudi pUnamane divase zaradabAtu pUrNa thAya che ane hemaMtane AdikALa Ave che. eTale zaradabAtunA pittanI zAMti karavAne mATe zaradajatunI cAMdanIne prakAza zarIramAM dAkhala karavAthI AyuSyanI vRddhi thAya che ane pittanI zAMti thAya che. teTalA sAru manuSya mAtrane mATe pharajiyAta navarAtrI ane zaradapUrNimAnA tahevAro utpanna karelA che. eTale navarAtrI e devI (mAtA)no utsava che arthAt mAtAnA rajathI pilAyeluM bALaka jema hRSTapuSTa bane che, tema caMdrarUpa mAtAnA rajane varasAvatI navarAtrInI kahe ke zaradanI rajanI caMdranA nirmaLa rajane vasAva jagatane piSe che. eTale e RtumAM strIpuruSanAM zarIra baLavAna thAya che ane te zarIrane piSavAvALAM anno, phaLo ane auSadhio paNa baLavAna thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 zrIyuta nibaMdhamALA-bhAga 2 jI te rajanImAM varasatA rajane manuSyanAM zarIramAM dAkhala karavA mATe navarAtrImAM strIpuruSAne garabA gAvAnuM tathA te jovAne bahAne caMdranAM kiraNamAM pharavAnuM TharAvavAmAM AvyuM che. AthI kAi paNa vakhate rAtrIe mahAra nahiM nIkaLanArAM srIpuruSA ane bALaka Aso suda paDavAthI te AsA vida pAMcama sudhI garabA nimitte mahAra nIkaLI caMdranAM kiraNa peAtAnAmAM dhAraNa kare che. ane chelle AsA sudi pUnama ke je mANekaThArI pUnama athavA zaradapUrNimAM kahevAya che, te divase zaradaRtumAMthI nivighne pasAra thayelA manu cce AnaMdathI pauApUnamanA utsava kare che; paraMtu dilagIrI eTalI che ke, navarAtrInA divaseAmAM mAtAnA rajanA vicAra tathA caMdrakiraNamAMthI levAnuM amRta bhUlI jaine, devIne bahAne asaMkhya jIvAnI nirdayapaNe hiMsA karavAmAM Ave che..DAkI jo navarAtrInA nava divasamAM rasapUrNa thayeluM sUNu bAphIne athavA taLIne tenAja AhAra upara nava divasa rahevAmAM Ave, te AkhI duniyAmAMthI harasanA roga nAza pAme ! ane pUnamane divase dUdhane garama karI, poAne palALI, te beune bhegAM karI, caMdranI cAMdanImAM ( ajavALamAM ) dharI rAkhavAthI jema caMdranAM kirAthI nadIsarAvara vagerenuM pANI azka eTale amRtarUpa bane che; tema dUdha ane pauA cAMdanImAM jyAM sudhI cadranAM kiraNa sIdhAM Ave tyAM sudhI tene TharavA daI pachIthI cAMdanImAM mesI te khAvAthI, zarIranI bhItara ane mahAra aMgeaMgamAM zItaLatA prasarI pittano ane viSanI zAMti thAya che. parantu ApaNA leka dUdha ane pauAnI sAthe galakAMnAM bhajiyAM, vakhate pAtarAM ane AkhI gavAraphaLInuM zAka karIne khAya che ane pachI cAMdanImAM mAheramAM pharavA nIkaLe che; tyAM adhUrAmAM pUruM sevagAMThiyA, mamarA, baraphI, ghArI, magaja, bhajiyAM, pUrI vagere bhAremAM bhAre khArAka khAI, caMdranI zItaLa For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - , , , , , , , paRtu-darpaNa 281 tAne kyAMnI kyAM nasADI mUke che! eTale zaradapUnama arthAt mANekaThArI pUnamane mahimA je kudarate mokalele che, tene nAza karI nIcenI kahevata pramANe tAvane AmaMtraNa Ape che - tAva kahe huM tUriyAmAM vasuM, galakuM dekhI khaDakhaDa hasuM; dUdha-pauA ne khATI chAza, tene ghera amAro vAsa.' hAla to upara pramANe jovAmAM Ave che. mATe amAre khAsa cetavaNI ApavAnI jarUra che ke, mANekaThArI pUname dUdha ane pauMAnuM zUdaka banAvI khAvA sivAya bIjI upAdhimAMthI dUra rahevuM ke, jethI ArogyanI vRddhi thAya. suratamAM te zrAvaNa mAsathI zeraDI AvavA mAMDe che ane loko khuzIthI tene khAya che. paNa je leke kamamAM kama mANekaThArI pahelAM e zeraDI khAya che temane jarUra tAva Ave che e amAre khAsa anubhava che. mATe mANekaThArI pUnama pachI na chUTake ja te khAvI. paNa kharekhAta zeraDI khAvAne vakhata devadivALI eTale kArataka sudi agiyArasa pachI che. A samaye zeraDI khAvAthI koI paNa jAtane roga thato nathI paNa UlaTo phAyado thAya che. mANekaThArInuM eTale zaradapUrNimAnuM parva gayA pachI divALI eTale A vadi amAsanuM parva Ave che. e parva hiMdu mAtra ghaNI khuzIthI ane AnaMdathI Ujave che. hinduo vikrama saMvatathI ane jene mahAvIra saMvatathI divALInI utpatti mAne che. paraMtu divALInI utpatti e karatAM paNa ghaNA prAcIna kALathI heya ema amane samajAya che. kAraNa ke jaina ane bauddha saMpradAyanI sthApanA thatAM pahelAM A dezamAM kRSNayajurveda pramANe zAktamAga judI judI zAkhAomAM cAlate hite. ane te mAganI kALarAtrI te A divALInA kALIcaudazanA divase ujavAya che. eTale divALI jainadharmanI sthApanA pahelAM paNa hatI e vAta nirvivAda siddha thAya che. tethI divALInA parvamAM For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sarvane ekasarakhe AnaMda bhegavavAne hevAthI, jAtajAtanAM khAnapAnanI taiyArI divALI AgamacathI karI mUkavAmAM Ave che. ane te pachI divALInA divasomAM khavAya che. tenuM eka vaidakIya kAraNa evuM che ke, jema jema hemaMtaRtu bhegavAtI jAya tema tema jaTharAgni tIkSaNAgninuM rUpa pakaDatA jAya che ane vAyune saMcaya hevAthI vAyu laMghanane sahana karI zakatA nathI. AthI parva ne divase miSTAnna banAvavAnuM hovAthI jamavAne niyamita kALa cheTe jAya che, eTale jamatAM pahelAM kAMIka upAhAra tarIke sAruM khAvAnuM joIe; tethI ApaNA loko thApaDA, khaDakhaDiyAM, ghUgharA, ghArI, saMjerI vagere padArtho banAvI mUke che ane tene upAhAra karyA pachI zAMtithI jyAre rasAI thAya tyAre miSTAnnanuM bhajana kare che, jethI hemaMtanune vAyu kepa pAmI rasa ke dhAtune sUkavavAnuM kAma karI zake nahi. paNa e khorAkamAM atizakti thayelI jaNAya che. kAraNa ke vaidakazAstranA niyama pramANe telamAM taLela kherAka vidAhI kahevAya che ane ghImAM taLelo khorAka gunna gaNAya che. eTale vidAhI ane guru e beu jAtanA kherAka je vAsI thaI gayA hoya te atyaMta avaguNakartA thaI paDe che. te upara dhyAna nahi ApatAM divALInA ATha divasa pahelAMthI banAvelI kherI vAnIo kame krame dararoja khavAvA mAMDe che. ane te divALI pachI akSayanema (kAtaka sudi nema)ne annakUTa utsava thAya che tyAM sudhI pahoMcADI annakUTamAM tene chellA khorAka tarIke khAIne pite kRtArtha thAya che! paNa jANavuM joIe ke, telamAM taLelA padArtha jema jema vAsI thatuM jAya che, tema tema tene rasa badalAte jaI kherApaNuM AvatuM jAya che, ane ghI-khAMDa meLavele padArtha jema jema samaya jAya che tema tema tene rasa calita thaI khaTAza pakaDate jAya che. eTale eTaluM te nakkI che ke, keI paNa jAtane barAka For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 - - - - dhatu-darpaNa 283 hoya tene rasa calita thavA mAMDyo ke temAM rezane utpanna karanArAM ta umerAtAM jAya che. mATe evI vAnIo divALImAMja taiyAra karavAne pUrve saMpradAya hate. kAraNa ke telamAM taLavAnA padArtho AgaLathI banAvavAmAM Ave che, paNa mAvAnA ghUgharA, ghArI ke, khAMDanA sAMjAnA ghUgharA ane saMjerI divALInI bArasane divase ghaNuM karIne banAvavAmAM Ave che. te uparathI jaNAya che ke pUrve A pramANe vAsI khAvAne rivAja na hatuM. mATe ame bhalAmaNa karIe chIe ke, telavALA padArtho eka divasa karatAM vadhAre vAsI ane ghIvALA padArtho cAra divasa karatAM vadhAre vAsI khAvA nahi. eTaluM kharuM che ke, amArI sUcanA pramANe karavA mAM Ave te banAvanAra strIvargane divALInA utsavanA A naMdano lAbha levAne badale A divasa eja kAmadhAM gUMcavAI rahevuM paDe, tethI pitAnI sagavaDane khAtara AgaLathI dareka kAma ATopI levAmAM Ave che. paraMtu A bAbatane ekaja khulAso karavAne che ke, telavALI judA judA prakAranI ghaNI vAnIo karavAmAM Ave che, tema nahi karatAM dararoja rAtanA ekeka vAnI savArane mATe thoDI thoDI karavAmAM Ave te kAMI vizeSa aDacaNa Ave tevuM jaNAtuM nathI. ane divALInA 6 divasamAM dararoja tAjetAjuM ane judI judI jAtanuM khAvAnuM maLe. ema chatAM je na banI zake tevuM hoya te bhale cAlatI rUDhipramANe cAlavA de. paNa ame khAsa AgrahathI kahIe chIe ke, divALInI bIja pachI divALI pahelAMne telamAM taLele kherAka khAve na paDe eTalA pramANamAM ja banAva, ke jethI telavALe khere khorAka khAIne vasaMtaRtumAM jyAre kapha kope che, tyAre khAMsInA bhaMga thaI paDAya nahi. A ThekANe eTalI vAta yAda rAkhavAnI che ke, kudarate manuSyane mATe anna ane kaThoLa (dvidaLa) khAvAne sAru nirmANa kareluM che. temAM For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra44 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je annathI vIrya utpanna thAya che ane kaTheLanA madhuramAM bIjA pAMca rasono vadhAro karavAthI ane pacAvavAmAM sahAyabhUta thAya che. eTaluM kahyA pachI cetavaNI ApavAnI ke, je leke divALImAM telanA taLelA kakeLanA padArtho khAIne eka TaMka nibhAvI le che, temanAM zarIramAM vIryanuM piSaNa zI rIte thaI zake? matalaba ke tethI reganI utpatti sivAya bIjuM phaLa thatuM nathI. upara pramANe saMkrAtithI mAMDIne divALI sudhInI chaye tu emAM judI judI jAtanA vAtAvaraNane anukULa tathA judI judI jAtanI prakRtine anukULa parve nirmANa karIne temAM AnaMdathI bhAga levA mATe prajAne deravIne hatunI AgaLa AvatI gAtumAM kepanArA doSenuM zamana thAya ane te denuM manuSya zarIra upara AkramaNa thAya nahi e prabaMdha karanArA amArA RSimunione upakAra mAnyA vinA amAre cAlatuM nathI. e pramANe chatunA samayeganuM nirIkSaNa karyA pachI have tunA hIna, mithyA ane ativega samaye kevI rIte vartana rAkhavuM ke jethI manuSya taMdurasta rahI sAMsArika, vyAvahArika ane pAramArthika sukhane lAbha meLavI, AnaMdathI pitAne kALa gujAre. A hetuthI ame vratarAja nAmanA graMthanuM avalokana karyuM te temAM saibhAgyasuMdarI vrata jevAmAM AvyuM. jo ke vratarAjamAM aneka prakAranAM vratA kahevAmAM AvyAM che ane te pramANe phaLanirdeza thato hoya tene anubhava vrata karanArane thayela hoya te khare; paNa saubhAgyasuMdarIvrata tenA nAma pramANe kAma karatuM jaNAvAthI ane temAM lakhelI manuSyane Arogya ApanArI jaNAvAthI ame lakhIe chIe. saubhAgyasuMdarIvratamAM devInuM sthApana karavAmAM Ave che ane khAsa karIne e vrata strIone mATe nirmANa thayeluM che. strIo saubhAgyavatI rahevAnuM vadhAre pasaMda kare che, paNa A kALamAM strIonA karatAM puruSanA vizeSa haka keTaleka aMze For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhatudarpaNa 285 manAtA hovAthI, e bejo strIone mAthe AvI paDele jaNAya che. paratu strInA saubhAgyathI puruSane ane puruSanA saubhAgyathI strIne ekasarakho lAbha hoya che. kAraNa ke strI athavA puruSa vidhavA athavA vidhura thAya ane je pharI lagnane kALa vyatIta thaI gayA hoya ane gharamAM nAnuM bALaka hoya te tenA saMsAramAM pachI te strI che ke puruSa che, paNa kevuM viSa reDAya che te keIthI ajANyuM nathI. eTalA mATe zAstrakAroe dAMpatyadharmanuM nirUpaNa karI, 100 varSa paryata puruSa tathA strIne ArogyapUrNa jiMdagI gujArI varNAzramanA dharma pALI sukhI thavA mATenA prabadhe racelA che. A prabaMne dharmazAstramAM evI rIte goThavelA jovAmAM Ave che ke, daMpatImAM paraspara saneha vadhe, Arogya vadhe, AyuSya vadhe ane saMsAra sukharUpa nIvaDe. temAM prathama zarIranI taMdurastI upara vadhAre dhyAna ApavAmAM AvyuM che. eTale A saubhAgyasuMdarIvrata tene eka namUna che. e vrata dara mAsanI kRSNatRtIyA eTale aMdhArI triIjane divase karavAnuM che ane bAra mAsa sudhI dara mAse trIjane divase vrata karI bAra mAsa pachI tenuM udyApana karavAnuM che. paraMtu amAro mata e che ke, strI ane puruSe janmaparyanta dara mAse e vrata karavuM ke jethI tunA guNadharma pramANe zarIramAM je vikriyA thatI hoya te dUra thAya ane zarIra sadA tandurasta rahe. have A vratanA saMbaMdhamAM devInI pUjA karatAM devInI amuka puSpa vaDe pUjA karavI, amuka phaLane artha Apa, amuka vastunuM naiveda dharAvavuM, pachI amuka vastu pate khAvI evuM lakhyuM che. tene bhAvArtha e samajavAne ke, pUjAnI sAmagrI vagere vrata karanAre devInA prasAda tarIke khAvAnI, pIvAnI tathA vAparavAnI che. eTale ApaNA zarIramAM vadhatA-ghaTatA denuM zamana thAya che. ame je lakhIe chIe te vratarAjanA saubhAgyasuMdarIvratane utAre ApIe chIe, For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8 zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo tethI uparanA lakhelA khulAsA pramANe vavuM athavA peAtAnI jevI mAnyatA hoya te pramANe vartavuM, e trata karanAranI marajI upara rAkhavAmAM Ave che. paraMtu amArA mata evA che ke, vratamAM lakhelA phaLa tarapha dhyAna ApavA karatAM tenA guNa tarapha vizeSa dhyAna ApavuM, e khAsa jarUranu' ane lAbhakartA che. saubhAgyasuMdarItrata mAgazara mAsathI athavA mAgha mAsanI adhArI trIjanA divasathI Arala karavAnu kahyu che. temAM te divase upavAsa karavA, adheDAnu dAtaNa karI dAMta zuddha karavA, pachI miyAnI droNu puSpa vaDe pUjA karavI, dADamanA ardhya ApavA, lADunu naiveda dharavuM ane pachI kapUra khAvuM. poSa vade 3 ne divase vrata karavu' temAM caitrikA ( gujarAtI nAma jaDayuM' nathI ) nuM dAtaNa karavuM, maruka vaDe pUjana karavuM', AmaLAnA ardhya ApavA, vaDAM, ghI ane sAkaratuM naiveda dharavuM, rAtrIe kaMkAla khAvAM ane ka`kAlanuM jaLa pIvu', mAgha mAsamAM vadi 3 ne divase beraDInuM dAtaNa karavu, AMbAnAM puSpa vaDe pUjA karavI, nALiyeranA ardhya ApavA, jalebInu naiveda dharavuM ane kastUrInuM pANI pIvuM, phAgaNa vade 3 ne divase e vrata karavu' temAM khIlInu dAtaNa karyAM bAda snAna karI kAMcanAranA puSpa vaDe pUjA karavI, ghI-sAkara sahita sAthavAnuM naiveda dharavu', agara-caMdananA dhUpa karavA, bijorAnA aghya ApavA ane caMdananA jaLanuM pAna karavuM. caitra vadei 3 ne divase jAMbunu' dAtaNa karavuM', damanaka (Damare)thI pUjA karavI, khIlInA phaLane ardhya ApavA, ghI ane sAkara sAthe mAMdA (pAtaLI roTalI athavA peALI) nu naiveda dharavuM ane maNinu pANI pIvuM. vaizAkha vadi 3 ne divase mAlatInu' dAtaNa karavuM, dheALAM tathA lAla kamaLa vaDe pUjA karavI, ghI, sAkara ne dahI' sahita bhAtanu naiveda dharavuM, AMbAnI kerInA aghya ApavA ane suvaNa vALuM jaLa pIvu', jeTha vadi 3 ne divase jUinA kASThanuM' dAtaNu 3 For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - paRtu-darpaNa karavuM, malikAnAM puSpathI pUjA karavI, keLAne arthe Apa, ghInI pUrInuM naiveda dharavuM ane metIvALuM pANI pIvuM. aSADha vadi 3 ne divase azokanuM dAtaNa karavuM ane kumaLAM bIlIpatra vaDe pUjA karavI, jAMbunA phaLane artha Apa, sAkara ane ghI sahita dUdha pAkanuM naiveda dharavuM, rAtre paravALAvALuM jaLa pIvuM. zrAvaNa vadi 3 ne divase bIlI athavA beraDInuM dAtaNa karavuM, jUInAM puSpathI pUjA karavI, zveta pakavAnuM naiveda dharavuM, keLAMne artha Ape ane rUpAvALuM jaLa pIvuM. bhAdaravA vadi 3 ne divase bijerAnuM dAtaNa karavuM, kamaLa vaDe pUjA karavI, kAkaDIne artha Ape, azokanI maMjarInuM naiveda dharavuM ane mANekavALuM jaLa pIvuM tathA kapUra agara kastUrIthI moTuM sugaMdhita karavuM. A vadi 3 ne divase plakSavRkSa (pIpara)nuM dAtaNa karavuM, kamaLa vaDe pUjA karavI, nAraMgI agara keLAne artha Apa, ghImAM taLelA sAkaranA ciTAnuM naiveda (gulAbajAMbu) ane dharavuM, uMbarAvRkSavALuM jaLa pIvuM. kArtaka vadi 3 ne divase uMbarA (gUlara)nuM dAtaNa karI, kevaDAthI pUjA karavI, cekhAnA mAlapUDAnuM naiveda dharavuM, akhareDane arthe Apa ane laviMga khAvAM. e pramANe saubhAgyasuMdarIvratane vidhi jotAM ApaNane samajAya che ke, Ayurvede je RtumAM je vanaspati nava pallava thAya che athavA phaLavALI thAya che, te RtumAM te vanaspati auSadharUpa gaNAya che, ema kahyuM che. temAM amAruM mAnavuM evuM che ke, babbe mAsanI e keka RtumAM be vakhata upavAsa karavAmAM Ave, te divase arthapradAna karelA phaLano pite AhAra karI, temAM kahe lA jaLanuM pAna kare ane tenAM puSponI sugaMdhI le ane pachI je vastunuM niveda dhareluM hoya tene bIje divase pite AhAra kare, te zarIramAM rUpa, guNa, kAMti ane Arogya Ave. ane e pramANe vratarAjamAM bAra mAsanuM ekaja vrata kaheluM che tema nahi karatAM, For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - 288 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je jiMdagI sudhI A pramANe vrata cAlu rAkhe, te tethI strI ane puruSa baMnenAM saubhAgya ane AyuSyanI vRddhi thAya e niHsaMzaya che. eTaluM jaNAvyA pachI have ApaNe hIna, mithyA ane atigavALI RtuomAM kevI rIte vartavuM tene vicAra karIe. ghaNuM kALathI upara lakhelAM parvonI paraMparA cAlatI AvelI, jethI ApaNe te parva Ave ke te parvanA niyama pramANe cAlu AhAravihAra karIe chIe, paraMtu jyAre jyAre vAtumAM viSamayega jaNAya tyAre tyAre ApaNe koI jAtane pheraphAra karatA nathI. AthI zarIramAM rahelI traNe dhAtuo doSanuM rUpa pakaDe ane do maLanuM rUpa pakaDe; eTale zarIramAM avyavasthA thaI roga utpanna thAya che. kahevAnI matalaba evI che ke, paraMparAthI cAlatA AvelA parvanA divasonA AhAravihAra RtumAnane samajIne karavAnA te dUra rahyA, paNa te cAlu rItamAM ora vadhAre karIe chIe ane tethI ja jiMdagI TakI thatI jAya che. eTalA mATe trAtunA pheraphAra vakhate kevI rIte vartavuM, tene vicAra karavAnI khAsa jarUra che. ApaNe jarAka pAchaLa avalokana karIzuM ke, je tu laMbAIne bIjI tumAM potAnA guNadoSa sAthe praveza kare, te laMbAnArI tratane atiga thaye che ema jANavuM. je ratumAM pAchaLanI Rtu laMbAyelI hoya che te Rtune hIga thaye che ema jANavuM; ane je tu AgaLa AvavAvALI che tenA guNadhama cAlu jatumAM dekhAya te te te AvanArI tune mithyAga thayele jANa. eTaluM jANyA pachI ApaNe jANavuM joIe ke, je varSARtune atiga thAya to te varSARtumAM thayelA atyaMta vAyunA kepane dabAvavA mATe ApaNe zrAvaNa mAsamAM je rAka khAIe chIe, temAM pheraphAra karI, tIkhA ane khATA tathA kaDavA rasapradhAna khorAka khAvAnuM zarU kare, eTale vAyu ApaNA zarIrane nukasAna karaze nahi. je zarada For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 289. - -- - - - - - - - - sevana karavAthI vadhate ka ma pachI paNa paRtu-darpaNa tune atiga cAlate heya, eTale zaradane tApa Aso sudi pUnama pachI paNa A vada amAsa athavA kArtika suda pUnama lagI cAlato rahe ane temAM IzAna khUNAne pavana nahi AvavAthI bhUkharanI ThaMDI lAge nahi to tevA vakhatamAM, pittanI zAMti karavA mATe madhura (gaLyA), tIkhA ane khATA rasavALA padArthonuM sevana karavuM. te pramANe hemaMta ane zizirane atiga thayo hoya te vasaMtaRtunA aMta sudhI ThaMDInuM jora jaNAya che. tevA vakhatamAM je khorAkamAM jalada garama masAlA AvatA hoya tevA rAkanuM sevana karavAthI ziziraRtumAM thatA kaphanA saMcayane nAza thavAthI vasaMtatratumAM hada karatAM vadhate kapha kepe nahi. je vasaMtatratune atiga thAya ane grISmaRtumAM citra suda pUnama pachI paNa rAtre ThaMDI jaNAya, te grISmane aMte kolerAne rega prakaTa thAya. eTalA mATe je padArthomAM tela, maracAM, khArAza tathA tUrAza AvatI hoya evAM phaLo tathA anno ane temAM khAsa karIne kAcuM talanuM tela khAvAnI Teva rAkhavI, eTale kolerAnI asara thaze nahi. e pramANe grISmaRtune ativega thaye heya eTale aSADa suda pUnama sudhI tApa sakhata paDe ane vRSTi thAya nahi te te sumAM AMbAnI kerI, jAbu vagere tUrA, khATA ane madhura rasanuM vadhAre sevana karavuM ke, jethI vaSatanA hInAgane lIdhe zarIramAM joIe teTalo pittane saMcaya thaI zake. eja pramANe jyAre varSA tu hInAga thayo hoya tyAre vrata-upavAsa ochAM karavAM ane karavAM te tenA phaLAhAramAM khaTamadhurAM phaLane upayoga vadhAre karave, paNa bhAre khorAkane bilakula tyAga kare, jyAre zaradaRtune hInayoga thayo hoya ane varSARtune atiga thaye hoya, te te ratumAM tIkhA ane kaDavA rasavALo khorAka vadhAre khAve ane khAsa karIne dUdhapAkapUrI khAvAM. je hemaMtanune hInaA. 10 For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . .. . 290 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je coga ane zaradabAtune atiga thaye haiya, te zaradaRtumAM atigamAM batAvyA pramANenuM khAnapAna rAkhavuM. e pramANe pAchalI tune atiga thavAthI cAlu jatune hInAga thaye hoya, te upara batAvelI atiyegavALI tumAM je AhAravihAra karavAnuM kahyuM che, te pramANenI tamAma tunA hInAgamAM vartana rAkhavuM. paNa je varSARtumAM zaradaRtune mithyAga thaye heya ane tethI zaradane hInAga thaye heya, te tevI RtumAM zrAvaNa suda pUnama pachI miSTAnna padArthane samULa tyAga kare ane kevaLa halake kherAka khAvo. je hemaMtaRtumAM zizirane athavA ziziramAM vasaMtane mithyAyoga thayo hoya te tevI masamamAM jalada masAlAdAra rAka vizeSa khA; paNa keLAM jevAM madhura phaLo, tema navA dhAnyanA khIcaDA-khIcaDI khAvAM nahi. je vasaMtatratumAM grISmaRtune mithyAga thaye heya; eTale phAgaNa suda pUnama pahelAM sakhata tApa paDavA mAMDe ane ThaMDI bilakula jatI rahe te khATA, madhura ane kaDavA rasavALA padArtho rAkamAM vAparavA ane je grISmaRtumAM prAvRSa athavA varSARtune mithyAga thatAM grISmane hInAga thaye heya, te te mosamamAM tUrA, kaDavA, gaLyA ane khArA rasavALA padArthonuM bhakSaNa vadhAre karavuM; jethI mithyAganA upadravarUpa vikRtajvarathI ApaNe bacAva thAya. e pramANe chaye tunA atigathI thayelA hIganuM ane mithyAgathI thayelA hInAganuM varNana karavAmAM AvyuM. have hIna, mithyA ke ativegathI vAtAvaraNamAM zuM pheraphAra thAya che ane tenI parIkSA kevI rIte karI zakAya che, te joIe. A viSayanuM pratipAdana karatAM pahelAM ApaNe yAda rAkhavuM joIe ke madhura, khATe, khAre, tIkho, kaDe ane kaSAya () e cha rasamAM, prathama prathamanA rasa pAchaLanAthI adhika baLavAna For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - dhatu-darpaNa 21. che. temAM madhura, khATe, khAro e traNa rasa vAtanAzaka che. kaSAya, kaDa ane madhura e traNa rasa pittanI zakti kare che. kaDa, tIkho ane kaSAya e traNa rasa kaphanAzaka che; tema tIkho, kaDavo ane kaSAya e traNa rasa vAyukartA che. tIkhe, khAre ane mATe e traNa rasa pittakartA che ane madhura, khATe ane khAre e traNa rasa kapha karanArA che. paNa je rasa vAyunI zAMti karanAra hoya, temAM je rUkSatA, zItaLatA ane halakApaNuM hoya te te vAyune harI zakato nathI. je rasa pittane haravAvALA hoya temAM je tINatA, uSNatA ane halakApaNuM hoya te te pittane maTADI zakatuM nathI. je rasa kaphane haravAvALe che, temAM je snigdhatA, bhArepaNuM ane zItaLatA hoya, te te kaphane zamAvI zakatuM nathI. e pramANe uNa-vIya vastuothI vAyu tathA kapha nivRtta thAya che ane pitta vadhe che, zItavIryathI pittanI zAMti thAya che, tema vAyu tathA kapha vadhe che. uSNavIryathI bhrama, tRSA, glAni, sveda temaja dAha thAya che ane vAyu tathA kapha zAMta thAya che. zItavIryathI AnaMda, jIvana, maLAdine sthaMbha ane raktapittanI svacchatA thAya che. madhura ane khArA rasanI adhikatAthI madhura pAka thAya che. khATA rasane ghaNuM karIne khATe pAka thAya che. tIkhA, kaDavA ane kaSAya rasane ghaNuM karIne tIkho pAka thAya che. eTale madhura pAka kaphane utpanna kare che, tema vAyu tathA pittanuM haraNa kare che. mATe pAka pittane utpanna kare che ane vAyu tathA kaphanuM haraNa kare che. pAka vAyune utpanna kare che ane pitta tathA kaphane nAza kare che. e pramANe jovAthI ApaNane AkAzamAM kayuM tattava vadheluM che ane te tatva zI rIte vadhavA pAmyuM, tene khulAso karavAnuM ThIka paDaze. eTale pRthvI ane jaLatattava maLavAthI madhurarasa utpanna thAya che. pRthvI ane agnitattva maLavAthI khATA rasa utpanna thAya che. jaLa For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 zrIyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo ane agnitattva maLavAthI khArA rasa utpanna thAya che. AkAza ane vAyutattva maLavAthI tIkhA rasa utpanna che, vAyu ane agnitattva maLavAthI kaDavA rasa utpanna thAya che; tathA pRthvI ane vAyutattva maLavAthI kaSAya rasa utpanna thAya che. e uparathI ApaNe ema samajavuM joIe ke, madhura rasamAM pRthvI ane jaLatattva che, khATA rasamAM pRthvI ane agnitattva che, khArA rasamAM jaLa ane agnitattva che, tIkhA rasamAM AkAza ane vAyutattva che; kaDavA rasamAM vAyu ane agnitattva che ane kaSAya rasamAM pRthvI ane vAyutattva che. eTale jyAre jyAre pRthvI upara UgatI, vadhatI, khIlatI ane phaLaphUla ApatI vanaspatiomAM jevA jevA svAdavALI vanaspatinA vadhArA jaNAya, tevA tevA svAdavALuM vAtAvaraNa thayeluM che. eTale vAtAvaraNamAM te svAdane utpanna karanArAM tattvAnA vadhArA thayelA che, ema samajavuM. ApaNA dezamAM ( gujarAtamAM ) prAkRSa ane varSAmAM pazcimanA pavana Ave che, zaradamAM dakSiNa ane pUrvanA pavana Ave che, haMmatamAM kAMika pUtra ane vadhAre IzAnanA pavana Ave che, ziziraRtumAM uttaranA pavana Ave che, vasaMtamAM uttaranA ane vAyagya kANanA pavana Ave che ane grISmamAM ne tyakANanA pavana Ave che; te uparathI te te RtunA guNadhama jANavAnuM sAdhana upasthita thAya che. jo grISmaRtumAM naiRRtya keNanA pavana badalAine pazcimanA pavana zarU thAya, eTale varSARtunA caiga pramANe grISmane aMte thata madhura rasa aTakI jAya ane tene ThekANe varSAnA meLe rasa utpanna thAya, eTale pittanA agnitattva sAthe varSAtuM jaLatattva maLavAthI havAmAM khArA rasa utpanna thAya che; ane jyAre vAtAvaraNamAM madhurarasa ane kaSAyarasa utpanna thavAnI jarUra che, tyAre khArA rasa utpanna thavAthI eka rasane bagADe che, jethI pittanI For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paRRtu- paNa 293 zAMti thavAne badale te pittanA kapha banI jAya che. jo evI Rtu cAlatI haiAya, te prajAmAM varSARtumAM sUkI khAMsInA upadrava vadhI paDaze, jethI kapha-vAtajavaranA upadrava thaze. te vAta ekalA pavana uparathI nahi samajavAmAM Ave te varSARtumAM UgatI madhurarasa pradhAna vanaspatie je je jillAmAM ane je je gAmamAM athavA je je prAntamAM UgatI haiAya te upara dhyAna ApavuM. jo varSAR tumAM UgatI vanaspati paikI kAkaDI, cIbhaDAM, tUriyAM vagere mALArasapradhAna velAo tema ghAsanI jAte| ane vRkSe UgI nIkaLatAM jaNAya ane teo upara dheALA ra'ganAM phUla AvelAM hAya, tA nakkI jANavuM' ke havAmAM khArA rasa eTale jaLatattva ane agnitattva maLelAM che. jo zaradaRtumAM AvatA dakSiNa ane pUrvanA pavana varSARtumAM zrAvaNa suda pUnama pahelAM dekhAya ane AkAzanu vAdaLa phADIne meghanI garjanA thAya, te havAmAM khATA, tIkhA tathA kaDavA rasa utpanna thayeA che ema jANavu'. A uparathI samajI zakAya che ke, agni, pRthvI, AkAza ane vAyu eTalAM tattvA vAtAvaraNamAM bhegAM thayAM che, tethI pILA phUlavALA, bhUrAM phUlavALA jAMbalI phUlavALA, cheDa ane velAo najare paDe che, ke jenA svAda khATA, tIkhA ane kaDavA heAya che. e uparathI ApaNe anumAna karI zakIe chIe ke, AvI rItanA vAtAvaraNane lIdhe prajAmAM vAta-pittajavaranA upadrava thaze. jo zaradaRtumAM dakSiNa ane pUrvanA pavana nahi AvatA IzAnanA bhUkhara pavananI zarUA* ta thaI jAya, te| zaradaRtunA tIkhA ane khATA rasa nahi maLavAthI kaDavA rasanI utpatti vadhI jAya; jethI kaDavArasapradhAna vanaspatie navI Uge ane UgelI vanaspati upara rAtA seAnerI raganAM ane rAtA raMganAM puSpo AvelAM dekhAya. Ama ane tyAre ApaNe jANavu joie ke, AkAzamAM pRthvItattva, vAyutattva ane agnita For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tva vadhAro thayo che ane teTalA mATe prajAmAM pitta, kapha athavA tridoSajvarane upadrava cAlaze. je hemaMta ane ziziramAM IzAna tathA uttarane pavana Ave che, tenA badalAmAM vasaMtane vAyavyaka ne pavana cAlu thAya te AkAzamAM pRthvI, vAyu ane agnitatvane vadhAre thAya, jethI kaLakaThera (dvidaLa) vanaspatio ochI pAke ane madhurarasa bahu ochuM thaI jAya; jethI zeraDImAM ane zeraDInA banatA goLamAM khArAza utpanna thAya athavA kAMIka aMze khaTAza utpanna thAya. AthI te unALAnA tApamAM dravapaNuM pAmI UbharAI jAya ane vasaMtaRtumAM pAkatI vanaspatio piSa ke mahA mAsamAM dekhAya. eTale je vakhate vanaspatimAM vAyune lakhApaNuM phelAvIne tamAma jAtanAM kaTheLe ane maMjarIvALA vRkSone piSavAne hoya che, te vAtamAM maMjarIne kSaya thaI tene phaLa lAgI jAya che, eTale te samamAM kaphapradhAna vAtajvaramAM prajAne sapaDAvuM paDe che. je vasaMtanAtumAM uttara-vAyavyanA pavanane badale grIsanA netratyakeNane pavana vadhAre AvavAthI kaSAya ane kaDavA rasane pAka jaNAya, to ApaNe jANavuM joIe ke, vAtAvaraNamAM pRthvI, agni ane vAyutatvanuM mizraNa thayeluM che. jethI vasaMtane aMte pAkanArI kaDavI, madhura ane kaSAyarasanA mizraNavALI, jevI ke lIMbaDA, AmaLAM, AMbA, gUlara jevI vanaspatio phaLadrupa thAya. eTale vAtAvaraNamAM pitta ane kaphane vadhAre thaI te jotanA tAva vagere rogone upadrava jaNAze. tevI rIte grISmaRtumAM je pravRSanAM phaLa jevAM ke jAMbu, marIkaMthArA, TiMbara vagere kaSAyarasanAM phaLa pAkatAM jaNAya, te vAtavaraNamAM kaSAya rasane upadrava thayelo che, jethI pRthvItattva ane vAyutatvanuM jora vadheluM jANavuM. Ama thavAthI agnimaMda, annane abhAva, khAdheluM pace nahi ane tethI dagdhAjIrNa thaI kolerA, AdhyAnavAyu, ala For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaRtu- Na 295 saka ane vila`bikA nAmanA ajINu nA rogamAM prajA sapaDAze. ApaNe jANavu' joie ke, dareka jillAnI, dareka prAntanI athavA dareka rekhAMzaakSAMzanI RtumAM keraphAra jaNAya che. dAkhalA tarIke muMbaI ane muMbainI pAsenA pradezamAM atyaMta meghavRSTi thavAthI damaNugaMgAnA pradeza sudhI krame krame UtaratI paNa vadhAre vRSTivALI Rtu hAya che. jethI tyAM vizeSe karI pRthvI ane jaLatattvavALI madhura vanaspati eTale DAMgara, zeraDI tathA phaLaphUla vagerenA vizeSa pAka thatA jaNAya che. te pachI damaNagaMgAthI vaDAdarAnI vizvAmitrI nadInA pradeza sudhImAM te karatAM oche varasAda varasavAthI tIkhA, kaDavA,khATA,madhura ane kaSAya raseAvALI vanaspati ane dhAnyA jevAM ke juvAra, ghauM ane kAMika gaLapaNavALI zeraDI pAke che ane bAkInA rasA goNapaNe utpanna thAya che. te pachI vizvAmitrIthI pAlaNapura sudhIneA pradeza jotAM te pradezamAM te karatAM paNa AchI vRSTi thAya che, tethI unALAmAM garamI vizeSa paDe che ane ziyALAmAM lUkhI TADha vizeSa paDe che. Ama hAvAthI te dezamAM kayAcarasapradhAna rAi, sarasava, jIruM, khAjarI, tuvera, maga, caNA vagere dhAnyA vizeSa pAke che, arthAta jyAM jyAM vRSTi vadhAre thatI hAya tyAM tyAM madhurarasa vadhAre pAke che ane jyAM jyAM vRSTi AchI thatI hoya tyAM tyAM anukrame khATA, khArA, tIkhA, kaDavA ane kaSAya rasamAM vadhArA thaI pAMcarasavALI, cArarasavALI ke traNa rasavALI judI judI jAtanI vanaspatio utpanna thAya che. temAM eTaluM teA yAda rAkhavuMja ke, havAnA guNadoSa tapAsatAM vanaspatinAM phUlanA raMge, phaLanA svAda ane tenI navapallavatA, pAMdaDAMnuM kharI javuM, cheDanuM UgavuM, velAnuM vadhavu ane te te vakhatanAM jIvajaMtuonuM utpanna thavu, te jaMtuonA ra'ga ane svabhAva, phUlanA raMga ane svabhAva tathA phaLe nAM ra'ga, rUpa, svAda ane svabhAva uparathI jenuM mAhulya jaNAya, te For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo jAtane vizeSa dhamavALA vAtAvaraNunA svabhAtra thayA che ema kalpanA karavI. jayAre pAchaLanI ke AgaLanI RtunA guNadhama vALI vanaspati utpanna thatI jaNAya, tyAre cAlu RtunA guNadhama pradhAnapaNuM bhAgavI temAM AgalI ke pAchalI RtunuM mizraNa thAya che. te uparathI avaleAkana karanAra tathA vicAra karanArane sapUrNa samajAze ke havAmAM kaI jAtanAM tattvA vadhyAM che. jema vAyu, pitta ane kapha, pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAza, rajoguNa, tame guNu ane sattvaguNavALu jagata che, chatAM vAyu, pitta ane kapha e traNaja prakRtinA paraspara samelanathI prANImAtra judI judI prakRtinAM, judIjudI AkRtinAM, judAjudA AkAra nAM ane judA judA svabhAvanAM banelAM jaNAya che; tema AkAzamAM rahelAM pAMca tattvA, traNa guNA ane pAMca tanmAtrAnA mizraNathI AkhA jagatanuM vAtAvaraNa baneluM che. te vAtAvaraNanuM sUrya ane caMdra vaDe mathana thAya che, jethI tenA sArarUpa rasA mAkhaNunI peThe phaLarUpe prakaTa thatA jaNAya che, ane te jagatamAM vasatA tamAma prANImAtrAne AdhArabhUta ane ArAgyane ApavAvALA che. eTale upara jema kahevAmAM AvyuM che ke, amuka rasa vAyune maTADanArA che, tema pitta ane kaphane vadhAranArA che; amuka rasapittanI zAMti karanArA che, teA vAyu ane kaphane vadhAranArA che; amuka rasa kanI zAMti karanArA che, te vAyu ane pittane vadhAranArA che; eTalA mATe prakRtinuM jJAna meLavelA vaidyonI khAsa pharaja che ke, amuka pradezamAM vasanArA leAkeAnI amuka jAtanI prakRti hAvAthI tene amuka rasa anukULa ke pratikULa paDaze, tenA vicAra karI, STinuM avalokana karI, (jema jema UMDA Utaraze tema tema jagatanI racanAmAM addabhuta camatkAra dekhAze ) ane prajA ke je hAla adhArAmAM athaDAya che ane tethI jema DUbatA mANasa tarAne vaLagI bacavAnAM For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 297 - - , , , , .... . .. ... . . . . . . . . phAMphAM mAre che, tema AyurvedarUpa naukAne cheDI athavA te hAthamAM nahi AvavAthI ke nahi dekhAvAthI kRtrima ane tarehavAra phaLazrutine vaLage che, temAMthI tene uddhAra karI, jagatane khAsa mArga para mUkI zakAze. Ama manuSyajanmanI saphaLatA mATe dharma, artha, kAma ane mokSa jevA cAra padArtha meLavavAnuM sAdhana, je A zarIra, te zarIranA, prakRtinA, vAtAvaraNanA, vAtAvaraNamAM thatA pheraphAranA, manuSyanA AhAravihAranA, karmavipAkane jANa vicArIne tenuM rakSaNa karI zakAze. -tridoSa-siddhAMta vedadharma ane vedadharmazAstro ApaNane je pramANe sRSTikamanA niyame samajAve che, te pramANe AkhI duniyAnAM kaI paNa dharma zAstro ke vaidakazAstro samajAvI zakatAM nathI. jema Itara dharmazAstro jagatanI utpattimAM judA judA mata dharAve che, jevA ke paramezvare khAkamAMthI pUtaLuM banAvI temAM rUha (jIva) pheMkya eTale sRSTinI prathama utpatti thaI, tema ApaNAM dharmazAstro mAnatAM nathI, paraMtu teo pratyakSa anumAna, upamAna ane A pramANathI je bAbate siddha thaI zake teneja satya kahe che ane satya mAne che. sRSTinI utpattimAM ApaNane samajAve che ke, AkAzamAMthI vAyu utpanna tha, vAyumAMthI agni utpanna thaye, agnimAMthI pANI utpanna thayuM ane pANImAMthI pRthvI utpanna thaI. tevI rIte nirUpa AkAzamAMthI vAyu utpanna thaIne gharSaNanA vegathI agni utpanna thaye, gharSaNa agnimAMthI vIryarUpa pANI prakaTa thayuM ane te pANImAMthI zarIrarUpa pRthvI utpanna thaI sRSTirUpa jagatamAM vAyu, agni ane pANI, e traNa bhUte jema kArya kare che, tema zarIrarUpa sRSTimAM For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 zraAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo vAyu, pitta (agni) ane karphe (pANI) e traNa bhUte kArya kare che. vAyu, pitta ane kapha jyAre zarIrane puSTi Ape che, tyAre tenu nAma dhAtu kahevAmAM Ave che ane jyAre e traNe mahAbhUta viki yAne pAmI zarIranAM bIjA tattvone vikriyA pamADI dUSita kare che, tyAre e traNa doSa kahevAya che. jyAre sRSTimAM rahelA vAcuvikAra ne pAme che,tyAre suSTimAM rahelAM agni ane pANI vikArane pAmI vividha prakAranI upAdhi, eTale RtuomAM hInayAga, atiyeAga ane mithyAyeAga utpanna kare che. te hIna, mithyA ane atiyAgathI vAtAvaraNamAM avyavasthA thaI je je tavAne je je dravye joie, te te drabyA nahiM maLavAthI, te te tattvAmAM avyavasthA thAya che. te vIja rIte zarIramAM vAyu kupita thAya, te pitta, kaph ane bIjA tavAmAM avyavasthA thavAthI zarIra regI mane che. pittaH paMguH kaphaH paMgu paMgavoH mala dhAtavaH / vAyunA yatra nIyaMte tatra gacchaMti meghavata || A zleAkathI upara lakhelA bhAvAtha sahejamAM samajAze; kA raNa ke pRthvImAM ke zarIramAM vAyu, agni ke pANI, kAI paNa vakhate echu' thatu nathI tema vadhatu' paNa nathI; paraMtu jema sUryanA tApathI vAyu pAtaLA thaI UMce caDI jAya, eTale je vAyunI jagyA khAlI paDe tyAM AgaLa bIjo vAyu jorathI dhasArA karI AvI paheAMce, e dhasArAnA ghasArA ApaNane lAgavAthI ApaNe kahIe chIe ke, pavana bahu AvyA. tevI rIte zarIramAM pittarUpa agninA vadhArA thavAthI tyAM rahelA vAyu Udhvagatine pAmI peAtAnu` sthAna cheDI de che. eTale bIjA sthAnanA vAyu te jagyA pUravA mATe jorathI Ave che, jethI ApaNe kahIe chIe ke, vAyu thayA. pRthvI uparanA vAyu je dizAmAMthI Ave che, te dizAnA AkAzamAM rahelAM bIjA tavAne ApaNI tarapha kheMcI lAve che; tevI rIte zarIramAMnA vAyu For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizvASa-siddhAMta 20 paNa je sthAnamAMthI Ave che te sthAnamAM rahelI dhAtuo, dASA ane maLeAne khe'cI lAve che. AthI sthAnabhraSTa thayelA ane judA sthAnathI AvelA deSA navA sthAnamAM Ave che. A doSo te sthA nanA svabhAvathI viruddha guNavALA haiAvAne lIdhe, te sthAnanI vyavasthAne avyavasthita karI, je jAtanI judI judI upAdhi kare che, tene ApaNe judA judA rAganA nAmathI eLakhIe chIe. jema sRSTimAM game te jAtanI upAdhi thAya te paNa ApaNe tene vAyu, agni ane pANInA hIna, mithyA ke aticegathIja mAnIe chIe, tema zarIramAM judA judA prakAranA game te nAmathI oLakhAtA rAge prakaTa dekhAtA hAya, te paNa ApaNe tene vAyu, pitta tA ane kaphanA DIna, mithyA ane atiyAgathI thayelA mAnIe chIe. eTale ApaNAmAM eka cAlu kahevata che ke, "pi De se brahmAMDe cha matalaba ke, virATarUpa IzvaranA zarIramAM anata brahmAMDa sAthe ApaNI pRthvI samAI rahelI che. te virATa svarUpamAM rahelA vAyu, agni ane pANInA hIna, mithyA ane atiyeAgathI jevI rIte upAdhio jaNAya che, tevI rIte pRthvInA vikArathI utpanna thayelA paMcabhUtAtmaka zarIramAM vAyu, pitta ane kaphanA dIna-mithyA ane atiyAgathI nAnA prakAranA vikArA utpanna thAya che. jema IzvaranA virATa svarUpamAM hIna, mithyA ane atiyAga vAyunA vikArI thavAthI thAya che, tema manuSyazarIramAM paNa vAyu, pitta ane kaph nA hIna, mithyA ane aticega, vAyunA vikArIpaNAthI thAya che. eTalA mATe amArA AyurvedAcAryAe raja, tama ane sattvaguNI triguNAtmaka sRSTinI racanA pramANe 'manuSyazarIramAM raja, tama ane sattvaguNurUpa vAyu, pitta ane kaphanA bhedathI tridoSa-siddhAM tanu sthApana karyuM, e tridoSasiddhAMtanI vyAkhyA kharAkhara samajAvA mATe AyurvedAcAryoe caraka, suzruta Adi sahitA For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300 zrIAyurveda nimdhamALA-bhAga 2 jo khanAvI che. jo vaidyavidyAmAM kuzaLatA meLavavA icchatA vaidya, A tridoSa-siddhAMtane barAbara jANI tenA kA kamane samajI-vicAra karIne, temAM thayelA hIna, mithyA ane atiyeAgane dUra karavA mATe prayatnavAna thaI, traNe doSane samAna bhAve vatatA banAve, te zarIrane kaI paNa jAtanI vikriyA vinAnu` eTale nirAmaya rAkhI zake. e uddezathI uparanA zleAka lakhIne ApaNane samajAve che ke, mANasanA zarIramAM pitta, kaph, maLa tathA rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majjA ane zukra e sAta dhAtueA pAMgaLI che, eTale peAtAnI meLe gati karI zakatI nathI. jema pANIthI bharelA vAdaLane, vAyu peAtAnI gati pramANe khecI jAya che, tema zarIramAM rahelA jAcu pitta, kaph, maLa tathA sAte dhAtuone peAtAnI marajImAM Ave tyAM kheMcI jAya che. e uparathI sAbita thAya che ke, vAyu peAte rAmabhAvathI vatatA heya te, zarIramAM kaI paNa prakA ranI upAdhirUpa vyAdhi utpanna thatA nathI. jo ke zarIramAM rahelA vAyu ekaja jAtaneA che, paraMtu sthAna-bhede karIne tene pAMca prakA raneA gaNavAmAM Avye che. te pAMca prakAranA vAyu zarIranAM pAMca sthAnAmAM rahIne judAM judAM pAMca prakAranAM kAmeA kare che. te bAbata vistArathI nIce lakhavAmAM Ave che. vAyunuM mULasthAna maLAzaya che ane te rajoguNI che. pittanuM mULasthAna agnyAzaya che ane te sattvaguNI che. tevI rIte kaphanuM mULasthAna AmAzayamAM che ane te tame guNI che. maLAzayamAM rahe lai| vAyu mahAbaLavAna ane dareka vastunA bhAga pADanArA, svabhAve rUkSa ane caLa che. te pitta, kaphaeN, maLa ane dhAtuonA vibhAga pADIne jyAM joie tyAM pahAMcADavA mATe peAtAnA bIjA cAra sthAnaka rAkhIne rahyo che. e cAra sthAnakeAmAM rahelA ane maLA zayamAM utpanna thayelA vAyunA sthAna paratve judAM judAM nAme For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 3 - - - - - - - - ApavAmAM AvyAM che. jemake maLAzayamAM rahelA vAyune apAnavAyu kahe che, kaThAmAM agnisthAna pAse je vAyu rahe che tene samAnavAyu kahe che, hRdayamAM rahevAvALA vAyune prANa (pAna) vAyu kahe che, kaMTha ane tenI uparanA bhAgamAM rahevAvALA vAyune udAvAyu kahe che ane saMpUrNa dehamAM vyApI rahelA vAyune vyAnavAyu kahe che. e pramANe pitta jAte uSNa, kavarUpa, pILuM, lIlAza paDatuM ane satvaguNuM che. tene svAda tIkho tathA kaDave che ane te bagaDI jAya che tyAre khATo thAya che. e pittanuM sthAna anyAzaya che. e anyAzayamAM rahelA pittane pAcakapitta kahe che ane cAmaDImAM rahelA pittane brAjakapitta kahe che. yakRta ane plIhAmAM rahelA pittane raMjakapitta kahe che. AMkhamAM rahelA pittane Alecaka pitta kahe che ane hRdayamAM rahelA pittane sAdhakapitta kahe che. tevI rIte kapha snigdha, guru, zveta, pirichala, zItaLa tathA tame guNa che, svAdamAM mIThe che ane jyAre bagaDe che tyAre khAro thAya che. e kaphanuM mULasthAna AmAzaya che. te AmAzayamAM rahelA kaphane dana kapha kahe che, mAthAmAM rahevAvALA kaphane snehana kapha kahe che, kaMThamAM rahevAvALA kaphane rasana kapha kahe che, hRdayamAM rahevAvALA kaphane avalaMbana karpha kahe che ane sAMdhAomAM rahevAvALA kaphane saMzleSaNa kapha kahe che. e rIte vAyu, pitta ane kapha maLIne AkhA zarIrataMtrane calAve che ane jyAre e traNene atiga, hInAga ke miyAga thAya che, tyAre zarIramAM roga thAya che. - je ke manuSyanA jIvana mATe khAna ane pAnanI bhejanA kudarate karelI che ane te khAnapAnamAM manuSya balake prANImAtra racIpacI rahelAM che. prANImAtramAM IrSA, dveSa, vera, lebha, lAlaca vagere je mAnasika vyavahAre jovAmAM Ave che ane jene vaza thaIne mane tuSe AkhA jagatamAM UthalapAthala karI mUke che, te mAtra khAnapA For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nanA lebhathI ja thAya che. paraMtu te je adhyAtmajJAnanA ge eTaluM samajI jAya, ke duniyAmAM janma pAmIne, egya khAnapAna karIne karelAM kamane kSaya karavA mATe IzvaranI AjJA pALavA sAru mAre A janma tha che, ema je kharI rIte mAne te duniyAmAMthI bhaya, zoka ane krodhane samULa nAza thAya ane AkhuM jagata . zAMtimaya ane AnaMdanuM dhAma dekhAya. paraMtu kamanI preraNAthI raja, tama, satvaguNanA hIna, mithyA ane atiyogathI vAsanAliMganI vRttio, pUrvajanmanAM karmathI baMdhAyelA AtmAne ghasaDI jaI tene sAkSIbhUta rAkhI, bIjA prANInA svArtha, hakka duHkha ane jarUriyAtane vicAra nahi karavA detAM, tenI pAse svArtha, ekalapeTAM ane bIjA prANIone duHkha upajAvanArAM kRtyo karAve che. AthI duniyAne duHkharUpa joIpate AnaMdamAnanA prANI, pitAmAM raja, tama ane sattvaguNane hIna, mithyA ane atiga karIne je vicAronuM sevana kare che, te vicAre dvArA, tevA guNavALAM khAna ane pAnathI pivAya che. tethI zarIramAM rahelA vAyu, pitta ane kapha asAmyabhAvane pAmI, zarIramAM avyavasthA karI, tenA duSkarma vicAranA phaLarUpa raMgonI utpatti karI, tene ja pitAnA kRtakamanuM phaLa bhagavAve che. raje, tame ane sattvaguNAtmaka vastuo je khAnapAnamAM Ave che ane tethI utpanna thayelA pArasane svAda levAne AnaMda judI judI prakRtinAM, judAM judAM manubene, judA judA svAda priya hoya che. je je svAda upara je je manuSyane jevI jevI ruci ke aruci hoya, tevA tevA sattva, raja ane tamoguNa prakRtine A manuSya che ema kahevAya che. tevAM khAna ane pAnanA karavAvALA tathA svAdamAM priya-apriya vicAra dharAvanArAnAM khAnapAna uparathI te vAyu, pitta ke kapha prakRtine che ema jANI zakAya che. manuSyanA For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 303 jIvanane mATe khAna ane pAna game te svAdavALuM hoya, te paNa te paMcabhUtAtmaka ane SaDasAtmaka hoya che ane tethI ja jema jagatamAM vAyu prAdhAnya bhegavI paMcabhUtAtmaka ane SaDarasAtmaka sRSTine utpanna karI, vRddhi karI, nAza kare che, tema zarIramAM rahele vAyu paMcabhUtAtmaka zarIrane sAtmaka khAnapAnathI pALI, piSI vRddhi karI tene nAza kare che. tethI vAyune mahAbaLavAna gaNavAmAM AvyA che, ane te baLane lIdhe zarIramAM rahelA pitta, kapha, maLa ane dhAtuone samAnabhAve rahI calAve che. te je asamAnabhAvane pAme, te jyAM jyAM jeTalA jeTalA pramANamAM pitta ane kapha joIe tyAM tyAM teTalA teTalA pramANamAM nahi pahoMcADavAthI tene hInAga thAya che, ane joIe te karatAM vadhAre pahoMcADavAthI tene ati ga thAya che. temaja je sthAnamAM je joIe, tenAthI bIjuM eTale ke pittanA sthAnamAM kaphane ane kaphanA sthAnamAM pittane pahoMcADavAthI, tene mithyAga thAya che. e hInAga, atiga ane mithyAyogane lIdhe zarIramAM rahelA, utpanna thatA ane vadhatA tathA pizAtA maLa tathA dhAtuomAM hInAga, mithyAga ane atiyoga thAya che. tethI zarIranuM piSaNakArya aTakI paDI, moTI avyavasthA utpanna thaI, tridoSanA kepathI zarIra ane prANane viyega thAya che. eTale AtmAne bIjuM zarIra badalavAne vakhata AvI lAgavAthI, A deha choDI bIje deha dhAraNa karavAnI pharaja paDe che, tene ApaNe "maraNa pAye, paMcatva pApe, devaleka thayo vagere nAmo ApI saMtoSa mAnIe chIe. have e mahAbaLa. vAna vAyu pittamAM, kaphamAM, maLamAM ke dhAtuomAM hIna, mithyA ke atiyAga kare che, tenuM mukhya kAraNa zuM che ane te upadrava zarIranA kayA kayA bhAgamAM, kyA kayA raMgane nAme oLakhAya che, tenuM varNana karavAne sugamatA thaI paDaze. dhAre ke For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAtaprakRtine manuSya hoya, tene pittaprakRti ke kaphaprakRtivALuM khAnapAna ApavAmAM Ave, pitta prakRtivALA mANasa hoya, tene vAtaprakRti ke kaphaprakRtivALuM khAnapAna ApavAmAM Ave ane kaphaprakRtivALe mANasa hoya, tene vAta ke pittaprakRtivALuM khAnapAna ApavAmAM Ave, te tethI manuSyanA maLAzayamAM rahelA apAnavAyumAM avyavasthA thAya, tethI te vAyu samAnavAyu, prANavAyu, udAnavAyu ane vyAnavAyunAM sthAne mAM hInAgane utpanna kare che. AthI tene sthAnamAM rahelA ane tene avalaMbanarUpa thayelA maLa ane dhAtuone joItAM pitta ane kapha nahi pahoMcavAthI, te te maLa ane dhAtuo hInAgane pAmI, zarIrane hIna banAvI de che. eTalA mATe vAyune samAnabhAve vartAvavA sAru manuSya prakRtiviruddha khAnapAnane tyAga kare, ane pavananI gatine vahevAvALI dhamanIone tAjI rAjI rAkhavA mATe, manuSya mAtra prANAyAma (dIrghazvAsa-prazvAsanI kriyA karatA rahevuM joIe. A sthaLe vAyunuM varNana cAlatuM hovAthI prANAyAmanuM varNana che ke asaMgata dekhAze; paraMtu zrIzAraMgadharAcArye vAyunI zuddhi rAkhavA mATe athavA vAyu zuddha kevI rIte rahI zake che ane zuddha thayele vAyu zarIrane poSaNa ApI dIrghajIvI kevI rIte banAve che, tenuM varNana kareluM che. ame prANAyAmane viSaya A sthaLe nahi lakhatAM mAtra zAraMgadharAcAryanuM vacana lakhIne te upara vAyunI zuddhatA eTale samAnatA kevI rIte rahI zake che, tenuM digdarzana karAvIzuM e uparathI mAluma paDaze ke, vAyu eTale havA-jene ApaNe cA khI havA mAnIe chIe tehavA; cekhI hovA chatAM te upayogI che. mATe manuSya mAtra zuddha havA levAne abhyAsa rAkhavAthI, zarIra nirogI rahI zake che ane vAyu samabhAve vatI, zarIrane jotAM to barAbara pUrAM pADe che. AthI manuSya nIrogI rahI, jagatanA For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . .. .... ..... . .. . . . - tridoSa-siddhAMta vividha prakAranAM upayogI kAryo karI, te jagatkartA paramakRpALu paramAtmAnI samIpa jaI, janmamaraNanA pherAmAMthI chUTe che, jene ApaNe mokSa mAnIe chIe. teTalA mATe zAraMgadharAcArya kahe che ke - nAbhisthA prANapavanaH spRSTvA hkkmlaaNtrm| kaMThAbahirviniryAti pAtuM viSNu padAmRtam / / pItvAcAMvara pIyUSaM punarAyAti vegtH| prINayandeha makhilaM jIvaM ca jaTharAnalam / / rAmitha bALapavana eTale nAbhimAM rahele prANavAyu puTTA dumawAMtaram eTale hRdayakamaLane sparza karIne, kaMTAgharviti tti eTale kaMThanI bahAra AvIne, pAnuM viSNu pAmRtam eTale viSNunA pAdAmRtane namaskAra karIne, ullAvAMvara yUSa eTale viSNunA padanA AgaLa rahelA amRtanuM pAna karIne, punarAti verAtaH eTale pharIne vegathI pAcho Ave che. trIjI viruM eTale dehane piSaNa Ape che. viMjarAna eTale teja pramANe jIvane tathA jaTharAgnine poSaNa Ape che. e pramANe upadeza karatAM zrImad zAraMgadharAcArya ema samajAve che ke, je viSNunuM caraNAmRta dara vakhate pIvAmAM Ave te manuSya zarIranuM piSaNa thAya che ane zarIra taMdurasta rahe che. viSNunuM caraNAmRta pIvAne mATe ApaNe je sAdhana joIe te kudarate ApeluM che, paraMtu te sAdhanane upa ga nahi karavAthI ane viSNunA caraNanAM darzana pratyakSamAM nahi thavAthI, athavA kahe ke e alaMkArane nahi samajavAthI-manuSya mAtranI prANAyAma karavAnI vRttine lepa thaI javAthI, AjakAla manuSya rogI, duHkhI ane alpAyuSI jaNAya che. vartamAnakALamAM ghaNA cikitsake mAMdA paDelA mANasane havAphera karavA mATe athavA havA khAvA mATe pRthvInI pAsenA vAtAvaraNanI jADI havA For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nahi sahana thavAthI, nabaLAM paDelAM phephasAvALAone pahADa ane DuMgara uparanI pAtaLI havAmAM mokalavAnI bhalAmaNa kare che. paraMtu zAraMgadharAcAryanA lakhelA alaMkArane samajIne viSNunuM caraNAmRta pItAM jene AvaDe, te mANasa dada thatAja nathI ane kadAca dadI thAya te tene havApheranI jarUra paDatI nathI. eTalI vAta kharI che ke, vAyu pRthvInI upara maLamUtrathI tathA prANIonA maraNanA pramANamAM tenA asthimAMsAdi saDavAthI ane vanaspationAM pAMdaDAM Adi varSARtumAM paDIne saDavAthI pRthvI uparanI havA, tenA saDelA paramANunA vegathI, vikAravALI thavAthI, te te paramANuone sAthe laIne, pitAnA svabhAva pramANe tIrachI gatie vahe che ane jema eka lIMbumAM khATe rasa bharelo che, paraMtu te rasa lIMbunI aMdara rahelA kezaranA paDepaDamAM jude rahI zake che; tema havAmAM judI judI jAtanA guNa, kamara ane svabhAvavALA paramANuo judA judA bhAgamAM svajAtIya maLIne vahana kare che, ane te vahana karatAM je prANamAM AkAzatattvane bhAga vadhata hoya ane jaLatatva ochuM hoya temAM praveza karIne pitAnuM kharuM . svarUpa batAve che. dAkhalA tarIke jyAre dakSiNAyana cAlatuM hoya ane temAM uttarAyanane pAse bega Avato hoya, tyAre sUryanAM sIdhAM kiraNe dakSiNa dizAmAM paDavAthI tyAMnI havA pAtaLI thaI AkAzamAM cAlI javAthI, uttara dizAmAMthI himALu pavana patAnI sAthe baraphane laIne deDate Ave che. e pavanamAM pavananuM rUkSapaNuM ane pANImAM rahelA kapha, jenI zItaLatA be sAthe rahIne jemAM AkAzatattva vadhatuM che evA, kapAsanA ane taMbAkunA cheDa upara, tenI asara nipajAvI cheDAja vakhatamAM tene sUkavI nAkhe che. paNa bIjAM vRkSe ke jemAM AkAzatattva ochuM che, tene te pavana asara karI zakatuM nathI. e uparathI eTaluM sAbita thAya che ke, For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridAya-siddhAMta 307 havA chUTI paDIne vahetI nathI, paraMtu lIMbumAM rahelA rasanI peThe, judA judA pravAhamAM vahe che; ane jyAM tene praveza karavAnu` sthAna jaDI Ave che, tyAM te praveza karI, peAtAnI sAthe je jAtanA paramANu letI AvelI hoya, tenA guNadharma pramANe asara upajAve che. eTalA mATe manuSyamAtra viSNunA pAdAmRtanuM pAna karavAnI haMmeza Teva rAkhavAnI jarUra che. jema manuSyanA zarIramAM, nAbhimAM, prANavAyu rahe che ema kahevAmAM AvyuM, paraMtu vAyunA prakaraNamAM pAnavAyunuM sthAna hRdayamAM kahyuM che, teja pramANe pRthvI para je vAyu ApaNane spaza kare che, te prANavAyu nathI. jema sRSTimAM rahelA prANavAyu je aMgrejImAM 'Ithara 'nA nAmathI eALakhAya che, jenA svabhAva hu'mezAM acaLa che, tema nAbhimAM rahelA prANavAyu paNa acaLa che. eTalA mATe pAne jIddati kALa mALeDavAnuM tathA pa2e / eTale apAnavAyune prANavAyu sAthe meLavaveka ane prANavAyune apAnavAyu sAthe meLavavA, evI je kriyA, te nAbhimAM rahelA pAnavAyune kheMcIne hRdaya sudhI lAve che. ane hRdayane sparza karIne nAsikA dvArA bahAra nIkaLIne viSNupAdAmRtane pahoMcavA mATe kudaratI-svAbhAvika kriyA thayA kare che. e kriyA jeTalA pramANamAM ceADI thADI aMdha thatI jAya, teTalA pramANamAM zarIrane amRtanuM pASaNa nahi maLavAthI zarIra ghasAtuM jAya che. tene ghasAtuM a TakAvavA mATe manuSye peAtAnA prANavAyune viSNupada sudhI pahoMcA DavAnI kriyA zIkhavAnI jarUra che. kAraNa ke sRSTimAM rahelA vAyu caLa che ane te vAyunI nIce rahelA prANavAyu acaLa che; te praNAvAyunI nIce pravezI rahelA athavA vyApI rahelA akhaMDa, pUrNa, acaLa, abhedya evA viSNu pravezI raheleA che, ane e pravezavAnA guNane lIdheja paramezvaranuM eka nAma viSNu ApavAmAM AvyuM che. te viSNunA pAda sudhI eTale tenA eka aga For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 zrIyurveda nima dhamALA-bhAga 2 jo sudhI, ApaNA prANa nitya dareka zvAseAAse paheAMcatA rahe che ane tethIja ApaNe jIvIe chIe. jo ApaNA ekaja vakhatanA zvAsa, pRthvI para rahelA prANavAyune bhedIne, viSNunA pAdanuM amRta pIdhA vinA pAche zarIramAM jAya, te mANasanuM hRdaya cAlatuM baMdha paDI mANasa turata maraNa pAme; jene aMgrejImAM 'hArTa pheila' ane yunAnImAM 'muge nAgahAnI' kahe che. eTalA mATe ApaNe bahAranI havAmAM ApaNA zvAsane meLavI, tenA upara zarIranI bhItaranA DhASA ane maLeAnA viSathI je paDa caDeluM hoya, tene amRtanA rUpamAM pheravI nAkhavuM joie. je leA paramANu upara raMga caDAvavAnI vidyAne jANe che, te leAkeA zvAsanA upara caDelA viSane amRtanA rUpamAM pheravavAnI kriyAne samajI zakaze, jemake kamarakhanuM phaLa khATA rasathI bhareluM che. kamarakhamAM rahelA jaLatattvanA paramANu upara khATA rasanu paDa caDelu che; te kamarakhane cIrIne eka AMgaLI kaLIcUnA cApaDayo hoya, te tenI khaTAza bilakula UDI jAya che. tevI rIte kALIjIrImAM kaDavA rasa atyaMta bharelA che. te kALIjIrInA ukALe karIne, te ukALe UkaLatA hAya te vakhate temAM thADu' akkalakarAnuM cUrNa nAkhyuM hAya tA kALIjIrInA kaDavA paramANu bilakula kaDavAza vinAnA thaI jAya che. e pramANe ApaNA zvAsa viSNupadane paheAMce, eTale tenA amRtane lIdhe zvAsamAM rahelA viSarUpa paramANue amRtarUpane pAme che, e vAta dhyAnamAM Avaze. jo ke kudaratI rIte ApaNA zvAsa nAbhimAMthI nIkaLI viSNupada sudhI paheAMcyA kare evI geAThavaNa kudarata taraphathI thayelI che; paraMtu manuSyeA zArIrika ane mAnasika vikriyAne lIdhe, tenA kramamAM avyavasthA kare che. jema kabIra bhagate kahyuM keH-- beThata khArA, calata aThArA, sUte vIsavIsA, maithuna karatAM tesaTha tUTe, kahete dAsa kakhIrA, For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridASa-siddhAMta 39 eTale svarazAstranA kAyadA pramANe eka ahArAtramAM, manuSyanA ekavIsa hajAra ane chaseA zvAsa cAlavA joie;temAMthI jeTalA AchA karAvI zakAya, eTaluM AyuSya vadhe che ane jeTalA vadhAre calAvavAmAM Ave, teTalu AyuSya ghaTe che. eTalA mATe manuSye jema bane tema peAtAnA zvAsa jaladI ane TUMkA na cAle, paNu dhImA ane lAMbA cAle, evI Teva pADavI joIe. te Teva pADavA mATe manuSye sa MdhyAprANAyAma karavAnI jarUra che; paraMtu tamAma manuSyA sadhyA karatA nathI ane jee saMdhyA kare che teone prANAyAma karatAM AvaDatu' nathI. eTalA mATe dIrgha zvAsaprazvAsanI kriyA nIce pramANe karavAthI ApaNA hetu pAra paDI zake che. dareka manuSye savAramAM pathArImAMthI UThIne maLamUtrane tyAga karI, snAna karI, jamIna upara sAdaDI ke zetaraMjI pAtharI, mAthA nIce esIku mUkyA vinA cattA sUine, hAthapaga DhIlA rAkhIne, keDanuM aMdhana DhIluM karIne mukha badha karIne, nAkethI zvAsa evI rIte levA ke, peTanI phUTI (nAbhi) sAthe peTa phUlatuM jAya. e pramANe peTa bharAyA pachI, mAM aMdha rAkhI nAka vATe evI rIte zvAsa mUkavA ke, dhIme dhIme peTa esatu' jAya, nAka vATe pavana letAM-mUkatAM, ekasarakhA samaya rahevA joie. paraMtu te samaya, ghaDiyALathI mApI zakAtA nathI, eTalA mATe IzvaraprAthanAmAMthI koI kavitA akSara meLavALInu ekacaraNa lai tenA manamAM eka vAra pATha thai rahe tyAM sudhI zvAsa levA ane eka vAra pATha thaI rahe tyAM sudhI zvAsa mUkavA. pachI jema jema abhyAsa vadhatA jAya tema tema te kavitAnuM bIjuM caraNa umeratA javu'. eTale cAvIza akSaphlAya teTalA samaya suzrI 'zvAsa levAnI ' ane eTalAja samaya sudhI 'zvAsa mUkavAnI" Teva pADavI, e pramANe echAmAM ochI sAta vAra ane vadhumAM vadhu ekavIza vAra, zvAsa levAnA niyamita For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo abhyAsa rAkhave. ane eTalI vAta jarUra dhyAnamAM rAkhavI ke, zvAsa letAM nAbhi sudhI pahoMce che ke kema, ane zvAsa mUkatAM nAbhi khAlI thaI jAya che ke kema ? e pramANe kriyA karyA pachI, rAta ane divasa evI saMbhALa rAkhavI ke, zvAsa TUMkA thaI jAya nahi. je manuSyA A pramANe kriyA kare che ane temAM kAi paNa jAtanI khAmI rahI jatI nathI, tenI parIkSA pe teja karavAnI che. jo e kriyA barAbara thatI haze, te te kriyA karanArane maLa sApha Utaraze, pezAma para ThaMDaka vaLaze, bhUkha barAbara lAgaze, khAdhelA AhAra barAbara pacI jaze, AMkhe teja vadhaze, mAthAmAM AvatA cakkara ane magajanI garamI zAMta thaze ane zarIramAM zakti vadhavA mAMDaze. jo A kriyA barAbara nahi thAya ane zvAsa levA karatAM mUkavAmAM samaya eche lAgaze, te upara batAvelA guNA karatAM UlaTI asara jaNAze. kadAca kAi vakhate jarUrI kAmane lIdhe zramathI zvAsa joramAM cAle te te vakhate akaLAine meDhethI zvAsa mUkave nahi, para'tu meDhuM baMdha rAkhI nAkethI zvAsa mUkavAthI thoDAja vakhatamAM, zvAsa niyamita thai, zrama UtarI jaze. jema jema nAbhithI zvAsa upADI havAmAM phekIzuM ane te havAmAM zuddha thayelA zvAsa nAka dvArA nAbhi sudhI paheoMcADIzuM, tema tema viSNupAdAmRtanA lAbha vadhatA maLate jaze. paNa jema jema peTane halAvyA vinA chAtI uparathI zvAsane bAraNe phe kIzuM ane bahAranA vana chAtI sudhI AvavA daizuM, tema tema zarIramAM nakhaLAi vadhArI AyuSyane TUMku karatA jaizuM, ATalA uparathI ApaNane samajAze ke, prakRti agaDyA pachI pahADAnI zItaLa havAmAM havAphera mATe javA karatAM, zaherAnI gIca vastImAM rahIne paNa zuddha havA meLavI zakAya che. kudarate hRdaya, kaDha ane tenI upara rahelA brahmara prarUpI garaNI ApaNane ApI che; ane te evI yuktivALI che ke, zarIramAMnA For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSa-siddhAMta maLathI dUSita thayelA pavanane bahAra nIkaLatAM aTakAvatI nathI, paraMtu bahAranA pavanamAM rahelA dene gALI gALIne zuddha karIne le che. eTale kharAba havA Ave te nAka tarata jANI jAya che. eTalA mATe A kriyA manuSya mAtre khAsa karavAnI jarUra che ane jeo e kiyA karanArA che teone bagaDelI havA kaMIpaNa asara karI zakatI nathI. eTalA mATe zAraMgadharAcArya uparokta be kaleka lakhI, manuSyanA jIvanane Adhi, vyAdhi ane upAdhirahita rAkhavAnI kriyA samajAvI che. e pramANe kiyA karanArane vaza akSara eTale covIza mAtrA sudhI dhAsa levA tathA mUkavAnuM mApa kahevAmAM AvyuM che. te mApamAM je pitAnA gurudvArethI maLela ATha, bAra ke covIza akSarane maMtra hoya te tenuM dhyAna karavuM; athavA gAyatrI maMtranuM dhyAna karavuM. kAraNa ke e maMtra paNa covIsa akSarane che. je te pramANene koI maMtra ke gAyatrI na AvaDatI heya te, "ahe deva! huM te sadA dAsa tAre, prabhu tuM mane prANathI pUrNa yAro." athavA " prabhutA prabhu tArI moTI mahAna, kRpAsiMdhu dejo mane jJAna-dAna. A pramANe eka caraNanA bAra akSara athavA be caraNa maLI cAvIza akSaranuM dhyAna, eka zvAsamAM dharavuM. e pramANe dhyAnanI sAthe nAbhimAM rahelA prANavAyune baLavAna karavAthI bAkInA cAre vAyu yathAsthita baLavAna thAya che. Ama teo niyamita rIte kaphane, pittane, maLane tathA sAte dhAtuone tenA hInayoga, atiga ke mithyAga karyA sivAya niyamita samarUpamAM calAve che. jethI manuSya ArogyavAna tathA AyuSyamAna thaI zake che. have zarIranA pAMca bhAgamAM rahelA pAMca nAma dharAvatA vAyuone paraspara saMbaMdha ane dareka sthAnamAM, sthAnapati vAyu hevA chatAM, tenI sAthe bIjA cAre vAyu rahIne zuM zuM kAma, kevI kevI rIte bajAvI For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - kuri zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo de, maLa ane dhAtuone sudhArI, zarIranI vyavasthA rAkhe che, tenuM varNana karavAmAM Ave che. zarIramAM rahelA pAMca vAyu, pAMca pitta ane pAMca kapha, je jude jude nAme oLakhAya che ane jude jude sthAne rahe che, te sthAnamAM rahetA sthAnapati vAyunI te sthAna oNphisa che, ema ApaNe kalpanA karavI paDaze. jema eka oNphisane mAmalatadAra je ke pitAnI oNphisamAM svataMtra che ane te pitAnA tAbAnA nekara pAse judAM judAM kAma karAve che, paraMtu te mAmalatadAra jyAre kalekaTaranI ophisamAM jAya che tyAre tyAM kalekaTarane tAbAmAM rahI, tenI ophisanuM kAma kare che, ane kalekaTara, te oNphisane mAlika gaNAya che, tevI rIte kalekaTara, revanyu kamizanarane ane revanyu kamizanara sakreTariyarane temaja sekeTaTine mAlika gavarnaranI ophisamAM, tene tAbedAra gaNAya che. tema zarIramAM rahelA apAnavAyunA sthAnamAM, samAna, pAna, udAna ane vyAnavAyuo rahelA che, chatAM te sthAna apAnavAyunI ja sattAmAM che. tevI rIte samAna vAyunI sAthe, apAna, prANa, udAna ane vyAnavAyuo rahIne kAma bajAve che, chatAM te sthAna samAnavAyunuM ja kahevAya che. te pramANe bIjA sthAnamAM rahetA vAyuo potAnA sthAnamAM sattA bhogave che ane bAkInA vAyuo tenA kalArka tarIke pitAnuM kAma karyuM jAya che. evI rIte pAMca prakAranAM pitta ane pAMca prakAranA kapha paNa, pitapitAnA sthAnamAM rahe che, tenI sAthe paNa bIjA cAra prakAranAM pitta ane cAra prakAranA kapha, sAthe maLIne pitapitAnuM kAma kare che. jyAM sudhI amaladAra tarIke pitAnA sthAnamAM rahele vAyu ALasu, utAvaLiye ke bIje sthAne jaI besI rahenAra (hInayoga, mithyAga ane ati gavALe) bane nahi tyAM sudhI, For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyASa-siddhAMta 13 tenA sthAnamAM rahelA cAre vAyue niyamita kAma karyuM` jAya che, paNa jema amaladAranI bedarakArIne lIdhe AsinA kArakunA avyavasthita thaI jAya che, tema sthAnapati vAyu avyavasthita thavAthI, tenA tAkhAnA vAyue aniya'trita banI jaI, kAma karatA nathI. eTalA mATe dareka sthAnamAM rahetA ane dareka sthAnanA mAlika gaNAtA pAMce vAyuA, niyamitapaNe kAma kare, teja manuSyanuM zarIra ta`durasta rahI zake che. A ThekANe jaNAvavAnI jarUra che ke, zarIramAM rahelA pAMce prakAranA vAyunI pAMce phisAmAMnA dareka mAla bIjAone pahAMcADe che, ane pitta tathA kapha e ene, pAMca pAMca AphisAmAM vAyue mekalelA mAla laIne te mAlamAM pheraphAra karI, tene maLarUpe, dhAturUpe, banAvI, zarIranA je dezamAM jenI jarUra hoya te dezamAM mekalavA mATe pAtAnI oNphisamAM rahelA vAyune soMpI de che; eTale te vAyu te mAlane kahele ThekANe paheAMcADI de che. e uparathI eTalu' sAbita thAya che ke, dareka vAyunI, pittanI athavA kanI, AphisamAM eka menejara tarIke ane cauda vAyu tenA tAbAnA nAkara tarIke judAM judAM kAma kare che. manuSyazarIramAM apAnavAyu maLane bahAra kADhI nAkhavAnuM kAma kare che; samAnavAyu khAna ane pAnathI utpanna thatA padArthonA bhAga pADe che, prANavAyu zarIramAM rahelAM tattvAne pASaNanA padArtho paheAMcADe che; udAnavAyu hRdayamAMthI medhA ane buddhi tathA vIya ne laI phephasAMnI pAchaLathI kha'kanALane raste, magajamAM rahelI jJAnendriyAne paheAMcADe che ane magajamAM rahelI jJAnendriye peAtAnA apa jeTalA mAla rAkhIne bAkInA mAla vyAnavAyune sAMpe che. te vyAnavAyu AkhA zarIramAM rahelA pitta ane kaphanA jJAnataMtune paheAMcADe che. jo vAyunI pAMca AphisA paikI kAi paNa AsimAMnA amaladAra (vAyu) bedarakAra thAya, te nIcalI For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ophisane mAla khape nahi, ane upalI ophisamAM mAla pahoce nahi. eTalA mATe ApaNe e paMdare aiphisa ane dasa Indri, je paMdare ophisane avalaMbIne rahelI che. eTale daza IndriyarUpa daza pradezane, paMdara ophisamAMthI mAla (piSaNa) pUro pADavAmAM Ave che. je je pradezamAM mAla e che pahoMce (hInayega) athavA je je pradezamAM mAla vadhAre pahoMce (atiga) tathA je je pradezamAM je je jAtano mAla joItuM hoya, tene badale keI bIjoja pahece (mithyAga) te, te te pradezamAM avyavasthA thAya, tene ApaNe roganA nAmathI oLakhIe chIe. te roganuM bhAna karAvanAra ane prakRtie karelA baLavAnI khabara ApanAra mana nAmanI agiyAramI indriya che. te dareka ophisamAM dalAlInuM kAma karI kayA kayA mAlanI beTa che, kayAM kaye mAla khape nathI kyAM karyo mAla badalAya che tenI tapAsa rAkhIne, aMtaHkaraNanI ophisamAM riporTa kare che. ripiTa maLavAthI aMtaHkaraNanI sAthe rahelA jIvAtmAne tenuM bhAna thAya che ane jIvAtmAmAM IcchA, dveSa, prayatna, sukha, duHkha, jJAna e svAbhAvika guNe hevAthI aMtaHkaraNanA kAryane vaza thaI, mananA AvelA riporTa upara, IcchA tathA dveSane hukama mokalatAM pahelAM, prayatnavAna thAya che. je te prayatnamAM niSphaLatA maLe te tene duHkha thAya che ane saphaLatA maLe te sukha thAya che ane e sukha tathA duHkha, pitAnA jJAna svabhAvane lIdhe jANI zake che. ATalA uparathI ApaNe eTale sudhI samajI zakyA ke, samAnavAyu dareka vastunA sarakhA bhAga pADI, jyAM mekalavA hoya tyAM mokalI zake che ane te bhAga pADatAM athavA tene gALatAM je kacare paDe, tene apAnavAyu bahAra pheMkI de che. manuSya pAMca tattvothI banelA, traNa guNavALA ane che rasamAM vaheMcAyelA agni ane soma, evA be vIryavALA padA For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyASa siddhAMta kupa baMne khAna ane pAnamAM vApare che. te khAnapAnanA padArthAMmAMthI zarIranA pASaNane mATe sAte dhAtu banI zake evA upayegI bhA gane samAnavAyu pAnavAyu tarapha mAkalI Ape che, ane temAMthI rahele maLa te apAnavAyune seAMpI de che. eTale apAnavAyu te maLanA kacarAne zarIranI bahAra kADhI nAkhe che. have ApaNe e viSaya para AvI cUkavyA ke, jo apAnavAyu kacarAne barAbara khatasara bahAra pheMkI na de ane peAtAnA kAryoMmAM sustI kare,te| maLAzayamAM maLanA sa'caya thAya, eTale samAnavAyumAMthI arthAt paDavAzayamAMthI AvatA maLa (kacarA ) lai zake nahi; tethI samAnavAyumAM kacarAnI silaka vadhatI jAya ane te kacarA maLAzayamAM nahi paheAMcatAM AmAzayamAM rahe tyAM sudhI te 'Ama' ne nAme eLakhAya che. have e AmathI oLakhAtA maLe jyAre maLAzayamAM jAya che tyAre te pAkA maLa, jene ApaNe maLamUtranA nAmathI oLa khIe chIe, te bane che. ane AmAzayamAM rahelA maLa ' Ama'nA nAmathI oLakhAI AmAzayamAM rahelA vAyu, pitta ane kaphane dUSita kare che. Ama thavAthI AmAzayamAM rahelA doSa, pakavAzayamAM AvI, samAnavAyunI vyavasthAmAM khalela UbhI kare che. eTale pakavAzayane samAnavAyu, pAnavAyue mekalelA khAnapAnane grahaNa karavA rAjI nahi heAvAthI, te udAnavAyu upara sadeze! mAkale che ke, 'jyAM sudhI mane jarUra na jaNAya tyAM sudhI tamAre mAla meAka lavA nahi.' eTale udAnavAyu peAtAnI oNphisamAM rahelA 'rasana' nAmanA kane hukama kare che. eTale rasana kak khAna ane pAnanA padArthAne levAnuM kAma baMdha kare che, jene ApaNe ' bhAvatuM nathI ' athavA 'ruci nathI' evA nAmathI oLakhIe chIe. A taraphathI rasana kak udAnavAyunA hukamathI mAla levAnA adha kare, chatAM apAnavAyu ALasa karIne peAtAnuM kAma barAbara bajAve nahi, tA For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 zrIve nibadhamALA-bhAga 2 jo pakavAzayamAM rahele samAnavAyu pAcakapittane AmAzayamAM rahelA AmarUpI maLane pacAvavAno hukama kare che. A rIte Amane pacatAM je samAnavAyune ane pAcanapittane vadhArAnuM jora kADhavuM paDe, tethI mANasanuM... zarIra garama thAya, jene ApaNe tAvanA nAmathI eLakhIe chIe. ane eTalA mATe AyurvedAcArya e tAvanI cikitsAmAM la'dhana, pAcana ane zeAdhananA prayAgeA karavAnuM kaheluM che. AmAzayamAM rahelA Amarasane anugAmI thaI ne pakavAzayamAM Ave che eTale zarIra tape che, evenA nidAnazAstranA siddhAMta A vyavasthAthI sAbita thAya che. paraMtu AmAzayamAM rahelA maLane 5cAvatA hAie te vakhate pittAzayamAM pitta vadheluM heAya athavA kafAzayamAM kapha vadhelA hAya, tA te sthAneAnAM tAbAnAM sthAnAmAM tenI avyavasthA jaNAya che. eTale AmAzayamAM rahelA Amane pacAvatAM samAnavAyunA bhAga pADatAM ane bIjA vAyune te te bhAga pahAMcAhatAM je agavaDa UbhI thAya che, tethI tAvanAM dareka svarUpa judAM paDe che. A judAM judAM paDelAM svarUpamAM judA judA upadravA thAya che. jo ke tAva (jvara ) ekaja prakAranA che paraMtu tenA ATha bhAga pADavAmAM AvyA che, chatAM upadravazede karIne te ATha bhAganA ghaNA bhAgA eTale ghaNA nAmanA tAvAnI kalpanA karavAmAM AvI che. te eTalI sagavaDa mATe ke, te tAvanu nAma detAMja cikitsaka samajI zake ke, upara kahelI 5dara oNphisemAM rahelA mukhya ama ladAra paikI kacA ALasu, utAviLayeA ke bedarakAra anele che. te jANyA pachI te amaladAra (vAyu, pitta ane kapha) paikI je amaladAranA doSathI avyavasthA thaI hoya tene sudhAravAnI vyavasthA karavI e tenuM kAma bAkI rahe che. have nidAnazAe kahelA jvara, kaI kaI oNphisamAM gaDabaDa thavAthI kayA kayA nAme ALakhAya che, ane tenA upadravA kayA kayA kAraNathI thAya che,tenA vicAra karIe, For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir videSa-siddhAMta 317 1. maLAzayamAM rahele apAnavAyu, pakavAzayamAM rahelA samAnavAyue mokalAvela kacare (maLa) bahAra kADhI zakato nathI, eTale te kacaro AmanuM rUpa dhAraNa karI, maLAzayamAM paDI rahe che. jethI samAnavAyunI ophisamAM kAma vadhavAthI, cAmaDImAM rahelA brAjaka pittane bIjuM pitta pahoMcADI zakAtuM nathI, eTale AkhA zarIramAM rahela saMleSaNa kapha vadhI paDe che. tethI Akhe zarIre TADha vAya che ane pittanA sthAnamAM kapha ane kaphanA sthAnamAM pitta javA AvavAthI, ghaDImAM zarIra UnuM dekhAya che ane ghaDImAM TADhuM dekhAya che. apAnavAyunI bedarakArIthI, samAnavAyu kaMThasthAnamAM rasa kapha pahoMcADI zakatuM nathI. AthI udAnavAyu uparanuM dabANa ochuM thavAthI vAyunA svabhAva pramANe gaLuM, mukha ane heTha sukAI jAya che, tema mastakamAM snehana kapha nahi pahoMcavAthI Alecaka pittanI vRddhi thaIne udAnavAyu UMghane AvavA detA nathI. samAnavAyunI avyavasthA thavAthI hRdayamAM raheluM sAdhaka pitta prANa vAyu upADI zakatA nathI, tethI pAnavAyu ane udAnavAyune gharSaNa lAgavAthI chIMka AvatI nathI. tevI rIte prANavAyu maMda paDavAthI hRdayamAM rahele avalaMbana kapha, dhirane baLa Apata nathI, jethI sAdhaka pitta cAmaDImAM brAjaka pittane javA detuM nathI. tethI vyAnavAyu vadhI javAthI zarIranA tamAma sAMdhA dukhe che, eTale zarIra bhAre lAge che, mAthAmAM rahele udAnavAyu, hRdayamAM rahele prANavAyu ane gAtromAM rahele vyAnavAyu vadhI javAthI mAthuM, hRdaya ane gAtromAM pIDA thAya che. maLAzayamAM rahele apAnavAyu pitAnuM kAma nahi karavAthI jhADo sApha Avato nathI ane samAna navAyumAne judA paDelA bhAga nahi kheMcAvAthI peTamAM dukhe che, piTa caDe che ane pAnavAyune tathA udAnavAyune dhakako lAgavAthI bagAsAM ghaNuM Ave che. A uparathI zArIrazAstranA jANanArA For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo cikitsakee, ATalI jAtanA upadrava sAthe, je tAva Avele heya che tene "vAtAvara" nAma ApyuM che. evA upadravavALe vAtajavara jaNAya, te pakvAzayamAM rahelA samAnavAyunI oNphisamAM rahelA kAcA AmarUpa maLane pacAvavA mATe, te dadIne prathama sAta divasa sudhI laMghana karAvavuM. laMghana sAta divasanuM kahyuM che paraMtu sAta divasa pahelAM kaMThamAM rahelo rasa kapha sudhare te jANavuM ke, samAnavAyunI upara AvI paDele beje ocho thayo che, eTale te dadIne rucikara halake khorAka Apavo. paraMtu traNa divasamAM rasana kapha sudhare nahi, te sUMTha, devadAra, dhANA, bheMyarIMgaNI ane gaLe ekeka tela laI, jarA khAMDI, eka zera pANImAM vAsaNa upara DhAMkaNuM DhAMkyA vinA ukALI, cAra telA pANuM rahe tyAre kapaDAthI gALI pAvuM. evI rIte sAMja savAra maLI A ukALo sAta TUMka pAve, eTale sAtame divase samAnavAyumAM rahele Ama, pacIne temAM rahele maLa apAnavAyunI pAse jaI, tenI sAthe AveluM pAcaka pitta apAnavAyune jAgRta karIne, maLane bahAra kADhI nAkhavAnI pharaja pADaze. e pramANe pharajiyAta kAma soMpavA chatAM apAnavAyu e hukamanuM apamAna kare, te zuddha pAre eka bhAga, zuddha gaMdhaka eka bhAga, phulAvele TaMkaNa eka bhAga, zuddha karele nepALo be bhAga, siMdhava eka bhAga, marI eka bhAga, AmalInI chAlane kSAra eka bhAga, sAkara eka bhAga, e sarvane jhINuM vATI, lIMbunA rasamAM eka divasa kharala karI, be caThIbhAra pANI sAthe ApavAthI, apAnavAyune tamAma kacaro kADhavAnI pharaja pADaze. enuM nAma "sUryazekhara rasa che. apAnavAyu sudharyA chatAM, samAnavAyumAM avyavasthA jaNAya, eTale bhUkha lAge nahi, meTuM sukAya ane tAva AvyA kare, te sAta divasa pachI hiMgaLaka, pIpara ane zuddha vachanAga sarakhe bhAge laI, traNa divasa sudhI For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 319 kerAM vATI, pANI meLavI, adhIra ratInI gaLI vALI rAkhavI. e goLInuM nAma "hiMgaLezvara rasa" che. e goLI eka athavA be, divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI pAcakapittane vadhAre kare che, jethI samAnavAyu pitAnA kAmamAM vadhAre baLavAna thaI khAna ane pAnane pacAvI zake che. AthI vAyu, pitta ane kaphanI paMdare ophise vyavasthita kAma karavA lAgI jAya che. paraMtu samAnavAyu sudharI gayA hoya athavA vAtajvara sivAya bIjo jvara AvatA hoya, temAM je kaMI ciki tsaka A hiMgaLezvara rasa Ape, te pakavAzayamAMnuM pAcakapitta vadhI paDavAthI, te agnine dabAvavA mATe cAmaDImAMthI vyAnavAyu deDate Ave che, eTale cAmaDImAM rahelA saMzleSaNa kaphane vahevAmAM aTakAva thAya che, tethI bhrAjakapitta AkhA zarIramAM jema kIDI caTakA mAratI hoya tema caTakA mAre che. eTalA mATe e rasa samAnavAyu sudharatAM sudhI ane vAtajvaramAMja A pa. vAtavaranA judA judA upadrave paMdara ophise paikI judI judI ophisomAM avyavasthA thavAthI thAya che. paraMtu pAcakapitta, samAnavAyu ane apAnavAyunI ophisamAM vyavasthApUrvaka kAma cAlyuM ke bIjI tamAma ophise rItasara kAma karavA maMDI paDe che. 2. jyAre manuSya sattvaguNI khAnapAnanuM vizeSa sevana kare che, tyAre maLAzayamAM rahele apAnavAyu bagaDI AmAzayamAM rahelA kaledanakaphane sUkavI nAkhe che, jethI pakavAzayamAM raheluM pAcakapitta vadhI paDe che, ne te vadheluM pitta hRdayamAM jaI sAdhakapittamAM vadhAro karI, pAnavAyune dabAvI, Alecaka pittamAM tene udAnavAyu kheMcI le che. udAnavAyu pitta vadhavAthI nehana kaphane sUkave che. jethI te pittane cAmaDImAM rahela vyAnavAyu kheMcI jaI brAjakapittamAM vadhAro kare che. eTale manuSyanI cAmaDI atyaMta For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka20 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je uSNa thAya che. bIjI tarapha AmAzayamAM rahelo kapha sukAya che, jene lIdhe AmAzayamAM raheluM pitta dravarUpa hovAthI rokAI nahi rahetAM, pAtaLA jhADA thAya che. udAnavAyue sAdhakapittane mAthAmAM kheMceluM hovAthI nidrAne nAza thAya che. pAcakapitta vadhavAthI ane avalaMbana kapha sukAvAthI vadheluM pAcakapitta hRdayamAM AvI, sA. dhakapitta sAthe maLe che, tethI hRdayamAM tene samAveza nahi thavAthI te UlaTInA rUpamAM bahAra nIkaLI jAya che. samAnavAyu sarakhA bhAga nahi pADI zakavAthI, kaMThamAM rahelA rasanakaphane ghaTate rasa maLatuM nathI. eTale udAnavAyue kheMcelA pAcaka ane bhrAjakapittathI gaLuM, mukha ane haTha pAkI jAya che. samAnavAyu AkhA zarIramAM rahelA saMzleSaNa kaphane jyAre bhrAjakapittanA sthAnamAM mokalI Ape che, tyAre zarIramAMthI atyaMta pasIne chUTe che. pakavAzayamAM raheluM pAcakacitta, samAnavAyumAM utpanna thayelA rasane yakRtamAM rahelA raMjakacittane pahoMcADe che; paNa raMjakacittanI upara prANavAyunuM dabANa ochuM hovAthI, tene barAbara raMga ApI zakAtuM nathI; jethI te hRdayamAM rahelA sAdhakapittamAM zuddha lehI banavAne mATe jAya che, tyAM avalaMbana kaphane vadhAro thayo chevAthI te lohI pILuM banI zarIramAM pharavA nIkaLe che. jethI zarIranI kezavAhinIomAM pILA raMganA paramANa vadhavAthI te manuSyane jhADe, pezAba, AMkha, jIbha ane cAmaDI pILA raMganI dekhAvA mAMDe che. sAdhakapitta dagdha thaIne rasanA kaphamAM maLe che, jethI jIbhamAM kaDave svAda utpanna thAya che ane te dagdha thayeluM pitta udAnavAyu kheMcIne mastaka upara laI jAya che, tethI dadI pralApa (lavAre) kare che. e pramANe upadrava sahita jyAre lakSaNe dekhA ya, tyAre tene pittajavara nAma ApavAmAM Ave che. AvA pittavaravALA dadIne daza divasa laMghana karAvavuM e zAstrane mata For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triASa-siddhAMta 31 che, paraMtu apAnavAyu sudharI kaledanakane sthira kare, eTale jhADA aMdha thAya ane pAnavAyu sudharI sAdhakapittane kabajAmAM rAkhI avala bana kaphane sthira kare; jethI dugdha thayeluM pitta udyAnavAyune khe'cavAnuM maLe nahi, eTale te kaThamAM rasanakane sthira kare; jethI jIbhanI kaDavAza maTI jAya ane lavArA madha thaI jAya. jyAre dadIne anna upara ruci thAya, te vakhate tene halakA rajoguNI khArAka ApavA. rajoguNa e vAyunA svabhAva che, jethI pittanA agnithI vAyu kSINa thayelA hAya, te baLavAna thaI peAtAnAM pAMce sthAnamAM thayelI avyavasthA sudhAre che. vAyunAM pAMce sthAna sudhAryAM' eTale kaphanAM pAMce sthAnamAM karphe sthira thaI, pittane kabajAmAM rAkhe che, eTalA mATe daza divasanuM laMdhana kaheluM che. dI'ne kharAkhara bhUkha lAge eTale tene khArAka ApavAnI jarUra che. jo daza divasanI maryAdAvALA zAstravacanane vaLagI rahI DhAI cikitsaka peAtAnA mamatathI bhUkha lAgavA chatAM khArAka nahiM Ape, te atilaghana thavAthI dardInuM vIya aLI jaze ane nadIne pralApa, mUrchA tathA azakti vadhI jaze. eTalA mATe bhUkha lAge tyAre khArAka ApavA. jo dardIne pANInI tarasa lAge, tA pANIneukALIne tripAdazeSa pANI manAvI, ThaMDu karI, te pANI pAvuM, anna na khavAya athavA anna na apAya, evI avasthAmAM paNa pANI aTakAvavu' nahi, keTalAka leAkeAnA evA vicAra che ke, anna vinA pANI ApavAthI AMtaraDAM phUlI jAya che; paraMtu pANIthI AMtaraDAM phUlatAM nathI, paNa pANImAM rahela agni ane vAyu, e e maLIne doSane sudhArI, zarIrane nirAmaya batAve che. eTale pittanA tAvamAM pAcaka auSadhirUpa, upara kahyA pramANe ukALeluM tripAdazeSa pANI ApavAne jarA paNa AMcakA khAvA nahi. pittajavaramAM kAI paNa jAtanAM tIkSNa vasANAM athavA A. 11 For Private and Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - 322 zrI Ayuveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je zAstromAM kahelA rasa pikI kaI paNa rasa Ape nahi; paraMtu tAvanI mudata pahelAM te dadIne lImaDAnI pAMdaDAM vinAnI sUkI saLI naMga sAta, dhANa tela ardhA ane kALAM marI naMga cAra, e savene pANI mUkI bhAMganI peThe puSkaLa vATI, kapaDe gALIne temAM ThIkarI chamakArI divasamAM traNa vakhata pAvuM. e pAvAthI UlaTI ane jhADA baMdha thaI jAya che ane peTamAM bhUkha lAgI anna upara ruci thAya che. bIjA upAya tarIke prathama bhAgamAM lakhavAmAM AvelI "rAsnA" nAmanI davA athavA "naLabaMdha" nAmanI davA babbe vAla laI, temAM ardho vAla phulAvelI phaTakaDI meLavI, divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI pittavaranI zAMti thAya che. athavA pittavaravALAne variyALI, dhANA, vAyavaDiMga, nIlephara, jeThImadha, pAka, vALe, pittapApaDe ghAsa, kAkaDA siMga ane kamaLakAkaDI samabhAge laI, tenuM vastragALa cUrNa karI, te cUrNamAMthI 0 tele cUrNa laI tene garama pANImAM ukALI athavA ThaMDA pANImAM vATI kalaka karI athavA te cUrNa upara khakhaLatuM pANI nAkhI, tene phAMTa banAvI, athavA te cUrNane bAra kalAka pacchImAM bhIMjavI rAkhI, tenuM hima banAvI, athavA ekalA pANI sAthe phAkI marAvI upagamAM levAmAM Ave, te ghaNA upadravavALo pittajvara zAMta thaI jAya che. pittajvaravALAne zarIre caMdanane lepa karavo. moranI pIMchIna, netaranA, vALAnA ane tADanA paMkhAvatI pavana nAkhe, paNa vAMsanA paMkhAthI pavana nAkha nahi; vAMsanA paMkhAthI pavana nAkhavAmAM Ave te zarIramAM raktapitta vadhI jAya che. kaI jAtane paMkhe na maLe te saphepha kapaDAthI pavana nAkha paNa dadIne ughADe sUvA de nahi ane bahAranAM havAujAsane AvatAM aTakAvavAM nahi. 3. jyAre manuSya tame guNapradhAna khAnapAnanuM atizaya For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta sevana kare che, tyAre AmAzayamAM rahele kaledanakapha vRddhi pAmI, pakavAzayamAM rahelA pAcakapittane maMda karI nAkhe che. eTale samAnavAyu brAjaka, raMjaka, sAdhaka ane Alecaka pittane joItuM pitta pahoMcADI zakatuM nathI; pariNAme tete pittanA sthAnamAM pitta ghaTI javAthI, kaphane pacAvavAnI kriyA, lagabhaga baMdha paDI jAya che. eTaluM ja nahi paNa samAnavAyu pakavAzayamAMthI vadhelA kaphane, kaphanAM sthAne upara ekalato jAya che, eTale zarIramAM rahelI paMdare ophisamAM pittanuM jora ghaTavAthI AkhA zarIranI cAmaDI upara pANImAM bhIMjAvelAM kapaDAM vIMTALyAM hoya evI zaradI jaNAya che ane brAjakapittane jeTale bhAga avazeSa raheluM hoya, te kaphathI chUTe paDI zarIrane thoDuM thoDuM garama kare che. hRdayamAM raheluM sAdhakapitta ghaTI javAthI, avalaMbana kaphane vadhAre thAya che. tethI zarIra bhAre thavAthI zarIramAM ALasa utpanna thAya che. sAdhakapitta maMda thavAthI Alocakapittane udAnavAyu kheMcI zakatA nathI ane udAnavAyusana kaphane vadhAre kheMce che, tethI dardInuM mukha cIkaNuM ane madhura(mIThuM) thaI jAya che. AmAzayamAM rahelo kaleinakapha vadhI javAthI, maLAzayamAM kaphane bhAra vadhe che, jethI jhADo ane pezAba dhoLAM thAya che ane saMzleSaNa kapha vadhavAthI cAmaDI ane AMkhe dhaLI dekhAya che. saMzleSaNa kaphanI sAthenuM jAjakapitta kamI thavAthI ane vyAnavAyune vadhAro thavAthI zarIra jaDa banI jAya che tathA TADha vAya che ane rUMvADAM UbhAM thAya che. hRdayamAM rahelA avalaMbana kaphanA vadhavAthI sAdhakapitta ghaTI jAya eTale dadIne UlaTI thavA mATe ubakA AvyA kare paNa UlaTI thAya nahi; rasanakaphamAM vadhAre thavAthI ane tenI sAthe udAnavAyu maLavAthI UMgha ghaNuM Ave che, saLekhama jaNAya che, aruci thAya che ane khAMsI vadhI paDe che. paNa je avalaMbana kaphanI sAthe pAnavAyu vadhI paDyo hoya, te te For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dadIne zvAsa thAya che. upara pramANenA upada dekhAya eTale ni. dAnazAstra tene "kaphavara" evuM nAma Ape che. AvA upadrava sahita kaphavara thayo hoya te regIne bAra divasa sudhI laMghana karAvavuM. daramiyAnamAM je jIbha sudhare ane khAvAnI ci thAya te kaphane utpanna karanArA tame guNI khAnapAna sivAya, pittane vadhAranArAM khAnapAnane upaga kare. A varamAM je ke pANInI tarasa lAgatI ja nathI, te paNa jarUra jaNAya te tene ardhavazeSa athavA aAvazeSa pANI pAvuM. regIne garama kapaDAM oDhADavAM ane bahAranA pavanathI bacAva. A uparAMta sUMTha, marI, pIpara, taja, akkalagare, kAyaphaLa, gaLe ane bheMyarIMganuM tela tela laI, tene kavAtha karI divasamAM traNa vakhata cAra cAra telA kavAthamAM eka tela madha meLavIne pIve. e pramANe nava TaMka e ukALa pAyA pachI "zItabhaMcha rasa" nI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavI. zItabhaMjI rasanI banAvaTaH-zuddha pAre, zuddha gaMdhaka, tAMbAnI bharama, zuddha vachanAga, sUMTha, marI, pIpara, phulAvele TaMkaNakhAra e sarve samabhAge laI, pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, bAkInAM vasANAM temAM meLavI khelamAM bArIka vATyA pachI citrAnA rasamAM traNa puTa ApavA, pachI AdunA rasanA traNa puTa ApavA, pachI pAnanA rasanA traNa puTa ApI, marI jevaDI goLIo vALavI. A zItabhajI rasa kaphanuM zoSaNa karI, zarIrane garama banAve che. A goLImAM eka evo camatkAra che ke, jyAre koI cikitsakanI davAthI kaI paNa jAtane tAva ekadama chaTakI jaI, zarIre zIta vyApI jAya tyAre be goLI sUThanA pANImAM ghasI, regIne pAvAthI pA kalAkamAM zarIranuM zIta UDI jaI, pANInA nIkaLatA metiyA baMdha thaI, zarIra garama bane che. paNa je pa kalAkamAM AveluM For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSasiddhAMta - zIta maTI jaI garamA na Ave te te dadIne jIvavAnI AzA nathI. ethI UlaTuM je "sanatu java2' hoya ane Utarateja na hoya, tene babbe geLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ghasIne pAvAthI, tAva UtarI zarIra ThaMDuM paDe che. je peTamAM dukhatuM heya, peTa caDatuM hoya, hAMpha cAlatI hoya ane chAtImAM kapha belate heya, te babbe goLI pANImAM ghasIne ApavAthI daradane maTADe che. sutarAja rasa-zuddha pAre, zuddha gaMdhaka, zuddha vachanAga ane phulAvele TaMkaNakhAra sarakhe bhAge laI, tenA samagra vajana jeTalAM dhaMtUrAnAM chAzamAM bAphIne sUkavelAM bIja laI tene bArIka vATI, eka divasa kharala karI, pachI e vasANAnuM vajana jeTaluM thayuM hoya, tene ethe bhAge dhaMtUrAnAM bIja tathA vachanAga laI tene ukALo karI, e ukALAnA traNa puTa ApavA. te pachI sUMTha, marI ne pIpara e vasANAM cothe bhAge laI tene ukALe karI, te ukALAnA pAMca puTa ApavA. tyAra pachI tenI aDada jevaDILI . e vALavI eTale mRtaprANadAyI sutarAja rasa taiyAra thaye. e rasa kaphavaramAM ane temAMya khAsa karIne saLekhamanuM jora vadhAre heya ane regIne zaradI bahu lAgatI hoya te vakhatamAM, babbe geLI pANI sAthe ApavAthI ghaNe phAyado kare che. svacchedabhairava rasa-zuddha pAre pAMca bhAga, zuddha gaMdhaka pAMca bhAga, zuddha vachanAga pAMca bhAga, jAyaphaLa be bhAga, pIpara daza bhAga, e sarvene jhINA vATI AdAnA rasamAM ghUTI marI jevaDI goLIo karavI. e goLImAMthI aneka athavA babbe A pavAthI tridoSamAM, kapha javaramAM ane jemAM chAtI kaphathI bharAI gaI heya te tAvamAM moTAM tathA nAnAM mANasane ghaNe phAyado kare che. kalapataru rasa:-zuddha pAro eka bhAga, zuddha gaMdhaka eka For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3ra6 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je bhAga, zuddha vachanAga eka bhAga, zuddha manasIla eka bhAga, suva mAkSika bhasma eka bhAga, phulAvele TaMkaNa eka bhAga, sUMThapIpara be bhAga ane marI daza bhAga laI, pArA-gaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bIjAM vasANAM nAkhI, bArIka kharala kare eTale kalapataru rasa taiyAra thAya che. A rasamAMthI eka vAla athavA arthe vAla kapha javaramAM ApavAthI, khAMsI, zvAsa, hAMphaNasahita tAvane maTADe che. je kaI mANasanA dAMta baMdha thaI gayA hoya ane mUcha AvI hoya te A rasamAMthI eka capaTI laI, nAkamAM pheMkavAthI dAMta UghaDI jAya che ane zuddhi Ave che. kapha javaramAM hRdayamAM zULa mAratuM hoya te haraNanAM AkhAM ziMgaDAM laI, tenA babbe AMgaLanA kaTakA karI, saMpuTamAM mUkI, kapaDamaTTI karI, gajapuTa agni ApI, svAMga zItaLa thAya eTale kADhI levuM. tenI kALI bhasma thaze te vATI, zIzImAM bharI mUkavI. temAMthI eka vAta divasamAM traNa vakhata madha sAthe caTADavAthI zULane maTADI de che. tema chatAM je kapha javara caDyA sivAya hRdayamAM bhayaMkara zULa mAratuM hoya te e "mRgazuga puTapAka? eka vAla ghI sAthe caTADavAthI hRdayanA zULane tarata maTADe che. te ja pramANe sAbaranAM ziMgaDAM lAvI, tenA babbe AMgaLanA kaTakA karI, mATInA vAsaNamAM mUkI, tenuM mukha baMdha karyA vinA gajapuTa agni ApavAthI tenI sapheda bhasma thaze. te bhasmane jhINI vATI, AkaDAnA dUdhamAM palALI tenI TIkaDIoe banAvI, taDake sUkavI, pharIthI vAsaNamAM bharI gajapuTa agni ApI, svAMga zItaLa thAya eTale bilakula ThaMDuM paDyA pachI vATI, zIzImAM bharI mUkavI. emAMthI je rogInA pAsAMmAM zuLa mAratuM hoya athavA je rogI lavAra karate hoya ke jene kapha sukAI gaye hoya, tevA regIne Aduno rasa ane madha meLavI, tene jarA garama karI, A "sAbarabhama nI For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 37 - . . . . . . - - - - - - - adha vAlanI mAtrA divasamAM traNa vAra ApavAthI, ghaNe phAyadA kare che. tevIja rIte "mANekarasa je AgaLa prathama bhAgamAM kahevAmAM Ave che, te paNa Adu, kudIne ane madhanA ekatra anupAna sAthe ApavAthI teTaleja phAyado kare che. 4. je manuSya tame guNapradhAna satvaguNI khAnapAnanuM atisevana kare che, tenA apAnavAyumAM vikAra thavAthI, pakavAzayamAM rahele samAnavAyu je rasane yakRtaplIhAmAM raMjaka pittane pahecADavA, pAnavAyune Ape che. te pAnavAyu samAnavAyue mekalelA teTalA pittanuM grahaNa nahi karI zakavAthI, vadheluM pitta tIlA (ma) mAM jaIne, jaLane vahevAvALI nasene phulAve che, jethI te rogIne atyaMta tRSA utpanna thAya che. komanA mULamAM pitta AvavAthI hRdayamAM rahelA sAdhakapittane udAnavAyu jorathI kheMcI le che, jethI mAthAmAM rahele rasanakapha pAtaLo thaI javAthI, te regIne mUcha thAya che. te mUcha thAya eTaluM pitta udAnavAyu nahi kheMce ane DuM kheMce, jethI AlecakapittamAM vadhAro thavAthI te rogIne bhrama thAya che. samAna vAyue mekalelA raMjakapittamAMthIvadhelA pittane, lemamAM rahevuM paDavAthI, pAnavAyu pAtaLo paDI jAya che, jethI vyAnavAyune pAchA AvavuM paDe che, eTale cAmaDImAM raheluM brAjakapitta vadhe che ane saMleSaNa kapha ghaTe che. tethI rogIne Akhe zarIre dAha thAya che. tevI rIte sAdhakapittane udAnavAyu kheMcI jaI, mAthAmAM rahelA rasanakaphane pigaLAvI nAkhe che, tethI rogIne UMgha AvatI nathI. mAthAmAM rahelA udAnavAyune hRdayamAM rahele pAnavAyu bhrAjakapitta tathA rasanakapha pUrAM pADI zakta nathI. jethI udAnavAyu magajamAM rahelA kaphane sukAvI nAkhI, AigInA mAthAmAM zULa utpanna kare che. udAnavAyu sAdhakapittane tathA rasanakaphane levAmAM bedarakAra thAya che. jethI rogInA gaLA For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo tathA meDhAmAM zeSa paDe che. upara batAvyuM che tema je rAgIne bhrama thAya che, te bhramaNAne lIdhe, te lavArA kare che. samAnavAyue mekalelA joIe te karatAM vadhAre sAdhakapittane hRdayamAM sthAna nahi maLavAthI te pitta bahAra nIkaLavA mATe prayatna kare che. paraMtu rasanakaphanA gherAvAne lIdhe bahAra nIkaLI zakatuM nathI; eTale te rogIne ubakA Ave che. sAdhakapittamAM vadhAreA thavAthI byAnavAyu hacamAM pittanI zAMti mATe Ave che; jethI cAmaDImAM sa'zleSaNa kaphanA vadhArA thavAthI rAgInAM rUvADAM TADha vAIne UbhAM thAya che. apAnavAyu maLane bahAra kADhatA nathI, tethI pakavAzayamAM kAcA Ama ekaThA thavAthI anna para alAvA thAya che. sa'zleSaNa kanI sAthenuM bhrAjakapitta ghaTI javAthI vyAnavAyu kane sUkavI nAkhe che, tethI sAMdhAomAM kaLatara thAya che. AvI rItanA upadravavALA tAva je rAgIne AvyA hAya tenu nAma * vAtapittajvara" pADayu' che, 5. je mANasa tamAguNapradhAna rajoguNI khAnapAnanA vadhAre upayega kare che, tenA AmAzayamAM rahelA gledana kapha ane maLAzayamAM rahele apAnavAyu bagaDe che. jethI samAnavAyu tenA kharAkhara bhAga pADI zakatA nathI; eTale pakavAzayamAM rahelA pAcakRpittanI sAthe bhrAjakapittanemekalavAnA masAle meAkalI zakAtA nathI. AthI tvacAmAM rahelA vyAnavAyu ane sa'zleSaNa kapha vadhI paDavAthI rAgInA zarIra upara bhInAM kapaDAM vITALyAM. hAca evuM lAge che. byAnavAyu bhrAjakapittanA abhAve, saMzleSaNa kaphane sUkavI nAkhe che, tethI te rAgIne sakhIvAnI peThe sAMdhAmAM tItra vedanA thAya che, samAnavAyu, snehaga karne hRdayamAM rahelA avala bana karyu tarapha meAkale che, jene udAnavAyu jorathI kheMcI laI jAya che. eTale Alecaka pitta ThaMDuM paDI jaI rAgIne UMdha ghaNI Ave che ane tenI sAthe mAthA para ghaNA bhAra mUkayo heAya evI pIDA thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - na - - - - - - - - tridoSa siddhAMta 29 samAnavAyue mokalelA nehaga kaphano udAnavAyue kheMcelA kapha karatAM vadhArAne bhAga hadayamAM rahI javAthI te rogIne udharasa thAya che. tvacAmAM rahelA bhrAjakapittane vyAnavAyu zeSaNa nahi karavAthI zarIra garama thAya che; ane te pittane cAmaDImAM rahelA apAnavAyu bahAra kheMcI laI zarIrane ThaMDuM pADe che tyAre rogIne pasIne thAya che. kapha ane vAyunI be ophisemAM gaDabaDa thavAthI pittanuM jora kamI thavAne lIdhe tAvanuM jora madhyama dekhAya che. evI rItanAM lakSaNa je rogImAM dekhAya che, tene nidAnazAstrane jANanArA cikitsake " lema-vAtajavara kahe che. 6. AmAzayamAM rahelA kaledana kaphane ane pakavAzayamAM rahe lA pAcakapittane samAnavAyu vyavasthita nahi rAkhI zakavAthI, hudayamAM raheluM sAdhakapitta vadhI jAya che, jethI rogInuM 8 kaDavuM thaI jAya che ane rasana kaphamAM vadhAre thavAthI meM cIkaNuM lAge che. sAdhakapitta dagdha thavAthI udAnavAyune Alecaka pitta maLatuM nathI, jethI mAthAmAM rahele sanehaga kapha AMkhe upara AvIne dabANa kare che, tethI AMkhanA popacAM UghaDI zakatAM nathI, eTale dadI ghenamAM paDI rahe che ane tene zuddhi rahetI nathI. sAdhakapitta dagdha thavAthI avalaMbana kaphane vadhAre thAya che, tethI udharasa thAya che ane koThAmAM kaledana kapha vadhavAthI anna para aruci thAya che, cAmaDImAM raheluM brAjakapitta ane cAmaDImAM rahelA vyAnavAyune sAdhakapitta dagdha thavAthI vArevAre hRdayamAM javuM paDe che. tethI rogIne ghaDImAM TADha vAya che ne ghaDImAM tApa lAge che. evA upadravasahita je rogIne tAva Ave che, tene nidAnazAstra jANanArA ciki. tsake "pleima-pittajvara evuM nAma Ape che. uparoktavAta-pittajavara, zleSma-vAtavara ane zleSma-pittajvara hoya, te temAM laMghana ane pAcana tathA zodhana be be deSanA mizraNa For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pramANe karavAM ane evA be be doSavALA tAvanA upAya ame ekaThA lakhIe chIe, chatAM te upAya lakhAI rahyA pachI tenI cejanA amArA anubhava pramANe lakhIzuM. sudhAsAgara rasa -sUMTha, marI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, javakhAra, siMdhavakhAra, sAjIkhAra, khaDikhAra, baMgaDIkhAra, TaMkaNakhAra kulAvela, varAgaDu mIThuM, saMcaLakhAra, pAre, gaMdhaka ane vachanAga e sarakhe bhAge laI, prathama pArA-gaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANa temAM meLavI, AdunA rasanA sAta 5Ta ApavA. e zeLI ke parNa jAtanA tAvanA madhyabhAgamAM, pAcana tarIke ApI zakAya che ane ghaNuM sAruM kAma kare che, e zrudhAsAgara rasamAM ame e sudhAro karI goLI banAvIe chIe ke, taiyAra thacelA sudhAsAgara rasanI goLI vALatAM pahelAM tenAthI cothe bhAge kulAvelI hiMga meLavI, tene caNAnA kSArane eka paTa ApI, marI jevaDI goLI vALIe chIe. te geLI eka athavA be divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI, ajIrNa peTazULa, pAtaLA jhADA, baMdhakoSa, peTanuM caDavuM vagere apAna ane samAnavAyunA bagADa upara AbAda kAma kare che. zvAsakuThAra rasa-zuddha pAre, zuddha gaMdhaka, zuddha manasIla, phulAvela TaMkaNakhAra, kALAM marI, pIpara, e sarvene vATI AdunA rasane eka paTa ApI te sukAtAM sudhI vATI zIzImAM bharI mUkache. tAvamAM, kaphane upadrava hoya athavA hAMpha cAlatI hoya, te gALe-vacagALe ekeka paDIkuM madha sAthe ApavAthI ghaNuM sArI asara kare che. e rasamAM ame e sudhAro karyo che ke, uparanAM badhAM vasANAM tela tela hoya, te manasIla tathA kALAM marI e baMne cAra cAra teAlA nAkhIe chIe, tethI khAMsI, zvAsa, amUMjhazune bahu phAyadA thAya che. je koI strIne AMkaDI eTale tANa For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - trideSa-siddhAMta 33 AvatI hoya, je keInA dAMta baMdhAI gayA haya, je kene bhAre saLekhama thayuM hoya athavA keI ThaDe paDI gayela hoya te eka ratI zvAsakuThAra tenA nAkamAM pheMkavAthI tarata camakAra batAvI zagIne zuddhimAM lAve che. | tripurabhairava rasa -zuddha vachanAga bhAga eka, sUTha be bhAga, pIpara traNa bhAga, kALAM marI cAra bhAga, pArAgaMdhakathI mAreluM tAMbuM pAMca bhAga, hiMgaLaka cha bhAga-e sarvane jhINA vATI, mAtra pANImAM kharala karI, tenI adhIra ratInI goLI vALavI. e goLI ekathI traNa, vAta-kapha javaramAM ApavAthI tAvane maTADe che. rAmabANa rasa-zuddha pAre, zuddha gaMdhaka, zuddha vachanAga, haraDA, baheDAM, AmaLAM, sUMTha, marI, pIpara ane akkalagaro e save samabhAge laI ane e sarvanA samagra vajana barAbara zuddha karela nepALe meLavI, bArIka vATI lIMbunA rasamAM aDadanA dANA jevaDI gaLI vALI, regInA agnibaLane vicAra karI, ekathI traNa goLI sudhI ApavAthI julAba thAya che. paNa vaidya khUba yAda rAkhavuM ke, vAtavAtamAM jhaTa julAba Ape nahi. kharuM kAraNa jANyA sivAya athavA tAvamAM zodhananI jarUra paDayA sivAya julAba keIne Ape nahi. je vaidyane julAba ApavAnI Teva paDelI che ane vAtavAtamAM julAba ApI mANasonAM zarIra bagADe che, tene ane mArI A vAta dhyAnamAM Avaze nahi. tevA vaidyone ame vAgabhaTTanuM sUtrasthAna vAMcavAnI bhalAmaNa karIe chIe. AthI temane samajAche ke, julAba levAne karyo regI adhikArI che ane julAba ApavA kevA vaidyane adhikAra che, mATe vagarasamaye julAba Apa nahi. je khAsa agatya jaNAya te cAlatI davAmAM mizraNa karIne, maLa sApha thAya eTale zudhana julAba ame te ApIe chIe. jo svataMtra julAba ApavAmAM Ave ane regInI pittaprakRti For Private and Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 zrIAyurveda niSa'dhamALA-bhAga 2 jo hAya, teA kAcA maLa tUTI paDI, jIlAma ApelA mANasanA zarIramAM phoi navAja roga pedA thaze ane tenuM pApa vaidyane lAgaze. mahAvarAMkuza rasaH-zuddha pArA eka bhAga, zuddha gaMdhaka e bhAga, dhatUrAnAM bIja traNa bhAga, vachanAga eka bhAga, sUMDha cAra bhAga, marI cAra bhAga ane pIpara cAra bhAga, e sarva khArIka vATI AdunA rasamAM aDada jevaDI gALI vALavI. e gALI ekathI traNa sudhI divasamAM traNa vakhata ApavAthI, eka doSathI utpanna thayelA athavA e doSathI utpanna thayelA tAvane maTADe che. paMcavatra rasa:--zuddha pAra, zuddha gaMdhaka, phulAvelA Ta'kaNakhAra, marI ane vachanAga samabhAge laI, bArIka vATI dhatUrAnA rasanI eka bhAvanA ApI, pachI AdunA rasanI eka bhAvanA ApI, maga jevaDI gALI vALI, rAgInA doSanuM baLa joine ekathI traNa gALI ApavAthI AvatA tAva aTakI jAya che. paNa e genI ApavAmAM bhUla thAya tA rAgIne nazA caDe che athavA phera Ave che, athavA lavArA kare che. tevA vakhatamAM tene dahI' ane bhAta bhuvaDAvavA athavA lIMbunA rasa pAve, eTale A gaLInA upadravanI zAMti thaze. vizvatApaharaNa rasaH-zuddha pArA, zuddha gadhaka, zuddha cha nAga, Ta'kaNa, mAreluM tAMbu', sUMTha, marI, pIpara ane akkalagaro e sarva bArIka vATI kArelInA pAtarAMnA rasamAM aDada jevaDI geALI vALavI, e gALI eka athavA e, sAkara vAla e ane jIrU' vAla e vATI pANI karI ApavAthI haThIlAmAM haThIlA tAva jAya che. svacchaMdabhairava rasa-zuddha pArA pAMca bhAga, zuddha gaMdhaka pAMca bhAga, zuddha vachanAga pAMca bhAga, jAyaphaLa me bhAga, pIpara daza bhAga laI prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANAM For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triASa-siddhAMta 333 meLavI, bArIka vATI, AdAnA rasamAM marI jevaDI gALI karavI ne divasamAM traNa vAra eka athavA babbe geALI pANImAM Apa* vAthI tridoSamAM, vAyumAM, ajINu mAM, meATA mANasane tathA nAnAM ALakane ghaNo phAyado kare che. - upara lakhelA raseA tAvanA kAmamAM amAre tyAM ghaNI phatehamaMdIthI kAma kare che ane kAi paNa jAtanuM anupAna enI sAthe ApavuM paDatuM nathI. kadAca ApavuM paDe te AgaLa lakhelA 'naLamadha athavA ' rAranA nuM paDIku sAthe khAMdhI ApIe eTale regIne anupAna levA mATe bajAramAM javuM paDatuM nathI. A tAvAmAM khAsa karIne halakA kheArAka ApavA, keAI paNa jAtanA vidyAhI eTale telamAM taLele ane bhAre eTale ghImAM taLelA khArAka ApaveA nahi. tema jyAM sudhI tAva gayA pachI zakti Ave nahi tyAM sudhI, kasarata karavI nahi, maithuna sevavuM nahi, snAna karavuM nahi, thAka lAge eTale pharavuM nahi ane huM pace eTalu jamavuM nahi. pakavAna khAvAnI jema manA karavAmAM AvI che, tema po'AmamarA jevAM rUkSAnna paNa khAvAM nahi. e pramANe pathya pALI je tAvane tenI muddata eTale vAyumAM sAta divasa, pittamAM daza divasa ane kavaramAM khAra divasa sudhI dhIraja rAkhI zarIramAM pAcana tathA zeAdhana thavA daI, maTADavAmAM Ave che, te tAva kIthI AvI zakatA nathI. para`tu tAvanI jAta pArakhyA sivAya, tAvane joine gabharAIne, je vaidya rAgInI utAvaLane dhyAnamAM laI, tAva kADhavAne mATe athavA tAva aTakAvavAne mATe tene Ama pacatAM pahelAM tAva kADhavA prayatna kare che, athavA tAvane kADhe che, te jo ke zarIra ThaMDuM kare che paNa khIjA rAganAM bIja vAve che. 7. je mANasa ghaNA khATA, ghaNA cIkaNA, ghaNA tIkhA, ghaNA kaDavA, ghaNA madhura ane ghaNA kaSAyarasanuM sevana kare; je mANasa For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ghaNe dArU, ghaNe tApa, ghaNuM kAma ane ghaNuM krodhanuM sevana kare; je mANasa ghaNuM lUkhA, ghaNuM bhAre, ghaNe mAMsAhAra ane zIta padArthanuM sevana kare, je mANasa ghaNe zeka, ghaNI kasarata, ghaNuM ciMtA ane ghaNe strIprasaMga rAkhe; te tevA mANasane vAyu, pitta ane kapha kepIne citra, vaizAkha, zrAvaNa bhAdara, Ase ane kArtaka mAsamAM ghaNuM karIne sannipAtane rega utpanna thAya che. nidAna zAstrakAre sannipAta ane metamAM kAMI phera gaNe nathI. eTale jene sannipAta thaye tene kALa AvI cUkI che, ane temAM thI jIve che tenuM moTuM bhAgya mAneluM che. paraMtu ghaNe lAMbe vicAra karatAM ane nidAnazAstranuM avalokana karatAM samajAya che ke, vAyu, pitta ane kapha e traNane traNa doSa kahelA che, tema e traNane traNa dhAtuo paNa kahelI che. have jyAre e traNa doSarUpe kepe che, te te sannipAtano rAgI sAra thAya che, paNa je traNa dhAturUpe kope te te rogI marI jAya che. eTalA mATe videSajavara (tripAta) dhAtupAka che ke maLapAka (deSa) che, te nakakI karavuM e cikitsakanuM kAma che. A ThekANe trideSa-siddhAMta pramANe, tridoSajavaramAM AgaLa kahelI paMdara ophisamAM kyAM kayAM hInAga, atiga, ke mithyAga thAya che ane tethI manuSyanA zarIramAM kevA kevA upadrava jaNAya che, tene vicAra karavAnI AvazyakatA che. maLAzayamAM rahele apAnavAyu, pakvAzayamAM rahelA samAnavAyue pADelA bhAga pachIne maLa bahAra kheMcavAmAM ALasu thAya che, tethI pakvAzayamAM raheluM pAcakapitta, kherAkane pacAvavAmAM ALasu thAya che. ane AmAzayamAM rahele kahedana kapha bIjI kaphanI ophisamAM kapha mokalavAnuM kAma karatAM ALasu thAya che. eTale e traNe doSanI ophisamAM, ALasane lIdhe hInayoga thavAthI, traNe ophisane lAgatI bIjI bAre ophisamAM rahelA adhikArIo, For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maga - tridoSa-siddhAMta mAla maMgAvavAne tathA pitAne mAla bIje ThekANe mekalavAne utAvaLiyA thAya che, jethI te te ophisamAM atiga thAya che. ane paMdare ophisamAM kAma karate manarUpI dalAla pUrI dekharekha rAkhavAmAM ALasu nIvaDavAthI, eka ThekANe pahoMcADavAne mAla bIje ThekANe pahoMcI jAya che. tethI te ThekANe doSane mithyAga thAya che. eTale daze iMdriyarUpI dezamAM khaLabhaLATa utpanna thAya che, tene ApaNe tridoSa athavA sannipAta kahIe chIe. te evI rIte ke, pakavAzayamAM rahele samAnavAyu, pAcakapittane cakRtamAM raMjakapittanI pAse ocho mekale, te raMjakapittamAMthI pAnavAyu hRdayamAM tene jorathI kheMcI le, jethI sAdhakapittamAM vadhAro thaI avalaMbana kapha pAtaLuM paDI jAya; eTale phephasAMmAM je utpanna thAya, jene ApaNe zuLa (hUka) kahIe chIe. te vadhelA sAdhakapittane vyAnavAyu cAmaDImAM kheMcI javAthI bhrAjakapittamAM vadhAro thAya eTale zarIra tape che, tene ApaNe tAva kahIe chIe. tevI rIte hadayamAM rahele avalaMbana kapha pAtaLA thavAthI pAnavAyu tene sUkavI nAkhe che. tethI phephasAM ane hRdayanI kriyAmAM (sAMdhAmAM) saMleSaNa kapha e che maLavAthI khAMsI utpanna thAya che. eTale e regIne trideSa thaye che, ema kahevAmAM Ave che. jyAMsudhI e trideSanA upadrave nahi dekhAtAM mAtra hUka, Thesa ane tAva eka sAthe heya tyAM sudhI te videSa kahevAya che. arthAt vAyu, pitta ane kaphanI mukhya aiphisamAM gaDabaDa thAya tene tridoSa kahevAya, paNa vAyu, pitta ane kaphanI paMdare ophisa ane te sAthe mana, buddhi, citta ane ahaMkAranI ophisa ke je, tridoSanI paMdara ophisa ane indriyonA daza pradeza upara sattA calAve che, tenI sattAne jyAre anAdAra thAya, tyAre sannipAta thaye che, ema kahI zakAya. te sannipAtamAM vAyu, pitta ane kaphanI dhAtuo aMtaHkaraNanI For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 376 zraAyurvedya nibadhamALA-bhAga 2 jo sattAmAMthI svata'tra thAya, tene " dhAtupArka sannipAta" kahe che, je mRtyukAraka che. e traNe dhAtuo dveSanA rUpamAM kepe eTale a'taHkaraNanI sattAne cheka anAdara na kare, paraMtu daze iMdriyarUpI daze pradezamAM mAtra halakA vegavALe maLavA jagADe, tene " dASapArka sannipAta H" kahe che, jene cikitsA khacAvI zake che. have te sannipAtanAM sAmAnya lakSaNA kahIe chIe. 64 jyAre bhrAjakapitta vadhelu hAya che, tyAre avalana kaphanI khATa pUravA mATe pAnavAyu, cAmaDImAM rahelA vyAnavAyune sazleSaNa kapha meAkalavAnA hukama kare che, eTale sa'zleSaNa kak avalaMbana ka kak tarapha jAya che. AthI bhrAjakapittanuM jora vadhe che ane bhrAjakapitta sa'zleSaNa kane pAche khelAve che tethI TADha vAya che. eTale te rAgIne kSaNamAM dAha thAya ane kSaNamAM zIta lAge che. sazleSaNa kaphanA hInayAga thavAthI sAMdhAeAmAM, hADakAMmAM ane mAthAnI kheApa rImAM pIDA thAya che. hRdayamAM rahelA sAdhakapittanA bhAga, udyAnavAyu khe'cIne AleAcakapittane nahi pahoMcADatAM magaja para lai jAya che ane AlecakapittanA sthAna para snehaga karyuM vadhI paDavAthI AMkhamAMthI pANIne srAva thAya che ane AMkhanuM teja ghaTI jAya che. sAdhakapittanI pAse rahelA avalaana kapha pAtaLA paDI javAthI ane udAnavAyu te kaphane AlecakapittanI AphisamAM mAkalI ApavAthI, ka'ThamAM rahelA rasana kaphane bIjo kapha maLatA nathI. eTale rasana kaphanA hInaceAgathI gaLu, tALavu' ane jIbha sukAI jAya che. eTaluMja nahi paNa rasana kanA hInaceAge ane udAnavAyunA atiyeAge jIbha sukAine lUkhI paDe che tathA tenA upara AMgaLI pheravavAthI te kharabacaDI ane kAMTA jevI khUMce che, jethI keAI paNa rasanA svAda jANI zakatI nathI. AleAcakapittane sthAne snehaga kaph javAthI rAgIne tadrA (ghena ) ane meha (bebhAnapaNu) For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyASa-siddhAMta 337 utpanna thAya che. ane AlAcakapitta peAtAnI Aphisa cheDIne magajamAM javAthI mananA kAbU magaja uparathI ghaTI jAya che, tethI te rAgI lavArA kare che. udAnavAyunI AphisamAM hInayAga thavAthI ane bhrAjakapittanI AphisamAM snehagakakanA mithyAyeAga thavAthI, kaNendriyanA pradezamAM maLavA jAge che, jethI te rAgI kAne sAMbhaLatA nathI ane kadAca sAMbhaLe che te te judu ja sAMbhaLe che. eTale udAnavAyunI AksimAM hInayAga, AlecakapittanI AphisamAM mithyAyAga ane snehaga kanI ophisamAM atiyAga thavAthI, te rAgInI tamAma jJAnendriyAnA pradezamAM maLavA jAgI, aMtaHkaraNanI sattAnA anAdara thAya che. eTale te rAgI ApaNuM bele sAMbhaLatA nathI ane nahi melAyalA vAkyanA javAba Ape che. ApaNI ApelI vastunA svIkAra karatA nathI, paNa nahiM ApelI vastunA svIkAra kare che. eTale udAnavAyu, AleAcakapitta ane rasaga kanI traNe ophise je AkhA zarIrane calAvavAnu' kAma kare che, tyAMthI manarUpI dalAlane kharatarapha thavu' paDe che, jethI mane sa'grahI rAkhelA guptamAM gupta vicAro prakaTa thaI jAya che, eTale mana svaprasRSTimAM rahIne tamAtrA sAthe vahIvaTa calAve che. Ama rAgI trIjI duniyA sAthe vatatA hAya ema jaNAya che ane mananA aMkuza ghaTI javAthI, bIjI tamAma AphsiA anyasthita thAya che. AthI sAdhapittanI AphrisamAM gaDabaDa thavAthI khAMsI ane zvAsa jaNAya che. rasana kak sAthe rajakapitta maLavAthI ane thoDA avalakhana karyuM maLavAthI, dheALA kak jevA ane rAtA lehI jevA aLakhA paDe che. udAnavAyunA hInayAgane rasaga kaphanA aticAga thavAthI mAthuM bhAre thAya che, tethI tene sAdhakapitta UMcakI zakatuM nathI, eTale te Amatema DhaLI paDe che. sAdhakapitta vadhavAthI ane hRdayamAM rahelA avala`bana kapha ghaTavAthI hRdayamAM vyathA thAya For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je che. apAnavAyu, samAnavAyue mokalelA maLane bahAra nahi kADhavAthI ane apAnavAyumAM pAcakapittane hInAga thavAthI pasIne, jhADe ane pezAba ghaNe kALe ane ghaNA thoDA pramANamAM dekhAya che. vAyunI pAMce ophiso hInagamavAthI ane kaphanI ophisamAM mithyAga thavAthI te regInuM zarIra sukAI jatuM nathI paNa tAju dekhAya che. avalaMbana kapha zeDa UMce caDe che ane rasana kapha zeDo nIce UtarI, pAnavAyune kaMThadvAramAMthI bahAra nIkaLI viSNupAdAmRtanuM pAna karatAM aDacaNa kare che. ane prANavAyu bahAra nIkaLavAne jora kare che, jethI gaLA ane chAtImAM gaDagaDATa thAya che. cAmaDImAM bhrAjakapittane atiga thavAthI ane saMlepaNa kaphane hInAga thavAthI, raMjakapitta raMgelA kezavAhinImAM pharatA lehIne cAmaDImAM dekhAva thavAthI, cAmaDInI sapATInI barobaranA rAtA maMDala (DAghA) dekhAya che. udAnavAyunI avyavasthAne lIdhe rogI mULe thAya che, samAnavAyunI avyavasthAne lIdhe peTa moTuM thAya che ane sAdhakapittanA ativegathI dene, dhAtuone ane maLene, vahevAvALI senA strota (moDhAM) pAkI jAya che. Ama badhI avyavasthA thavAthI eTale tridoSanI paMdare ophisamAM hIga, atiyoga ane mithyAga thavAthI daze Indriye mananA tAbAmAMthI nIkaLI jaI je baLa kare che ane tethI paMdare ophisamAM je maLa deSarUpe ekaThe thAya che, tene pAkatAM ghaNe kALa vahI jAya che. jyAre pAnavAyu, apAnavAyu ane samAnavAyu, temaja pAcakapitta, raMjakapitta ane sAdhakapitta, tathA kaledana kapha, avalaMbana kapha ane rasana kaphanI ophisanA maLe (8) pAkI, zuddha svarUpamAM Ave che, tyAre prakRti svastha thatI najare paDe che. e pramANenI upadravavALI avyavasthA jaNAya te rogIne sannipAta thayA che, evuM nAma ApavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir videSa-siddhAMta 339 upara pramANe tridoSanI traNe mukhya ophisamAM avyavasthA thavAthI tridoSanI paMdare ophisamAM avyavasthA thAya che, tene sannipAta kahevAmAM Ave che. paraMtu dareka regInA guNa, karma ane svabhAva judA hevAthI tenA prakRtibhedathI sannipAtanA svarUpamAM je bheda jaNAya che, tenA judA judA tera bheda nidAnazAstra varNavyA che. 1. samAnavAyunI ophisamAM asamAnatA thavAthI vAyu dareka oNphisamAM vadhI paDe che, jethI avalaMbana kaphane prANavAyu sUkavavAthI zvAsa ane udharasa thAya che. magajamAM rahelA snehaga kaphane udAnavAyue sUkavavAthI bhrama, mUcha, bakavAda ane meha thAya che. pAnavAyu ane udAnavAyunI samAnatAmAM bheda paDavAthI, paDakhAmAM vedanA thAya che ane bagAsAM Ave che. tevI rIte udAnavAyu rasana kaphane sUkavavAthI moDhuM lUkhuM paDe che, ane jIbhamAM tUrAza Ave che. AvAM lakSaNovALA rogIne " vAvaNa sannipAta kahe che ane e dAruNa sannipAtanuM bIjuM nAma "vIsaphareka' ApyuM che. 2. pAcakapittanI ophisamAM pittane atiyoga thaI te pitta apAnavAyunA sthAnamAM AvavAthI, regIne jhADA thAya che ane te pitta udAnavAyu sAthe maLavAthI kaphane sUkavI bhrama ke mUchane utpaja kare che. pAcakapitta udAnavAyu sAthe maLavAthI jyAre rasa kapha sukAI jAya che, tyAre meTuM pAke che ane zarIramAM rAtAM cAThAM thAya che, tathA brAjakapitta vadhavAthI Akhe zarIre dAha thAya che. evAM lakSaNavALA sannipAtane "pitto ghaNu" kahe che ane enuM bIjuM nAma nidAnazAse "AzukArI" ApyuM che. 3. hRdayamAM rahelA avalaMbana kaphane atiga thavAthI mAthAmAM rahelA snehaga kapha ane gaLAmAM rahelA rasanA kaphamAM atiroga thAya che. tethI rogIne bolavAmAM gadgAdapaNuM thAya che, nidrA ghaNI Ave che, tema tethI Alecakapitta ghaTI javAthI AMkhe For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 zrIyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo akkaDa thaI jAya che ane rasana kaphanA vadhavAthI, me u' mIThuM' thAya che, evAM lakSaNAvALA sannipAtane ' kafAvaNa sannipAta' kahe che ane tenuM bIjuM nAma 'kampana' Apyu` che. 4. je samAnavAyu ane pAcakapittanI AphisamAM atice ga thaye| hAya tA pAcakapitta bhrAjakapittamAM maLavAthI tAva rahe che. pAcakapitta udAnavAyu sAthe maLavAthI mada thAya che, samAnavAyu rasana kaphane sUkavavAthI tRSA sAthe mehuM sukAya che, samAnavAyunA atiyAgathI peTa caDe che, aruci thAya che ane udAnavAyu rasaga kakane AMkhe para meAkalavAthI AMkha UghaDatI nathI. pAnavAyu avala'bana kaphane sUkave che jethI udharasa ane zvAsa thAya che. tevI rIte vAyu kaphane sUkave che ane pitta vAyune pAtaLA banAve che, eTale beunA mithyAyeAgathI zrama thAya che arthAta raMgI zaktihIna thaI jAya che. evA lakSaNavALA rogIne ' vAtapittovaNa sannipAta thayA che' ane tenuM bIju nAma paDitAe 'babhra' rAkheluM che. 5. samAnavAyu ane avalaMbana kaphanI ophisamAM atiga thavAthI, avala'mana kaphanA vadhAre eTale saMzleSaNa kaphamAM aticeAga thavAthI, tene zItajvara Ave che, samAnavAyumAM atiyeAga thavAthI bhUkha nAza pAme che ane peTamAM zULa utpanna thAya che. pAnavAyu avalaMbana kane sUkave che tethI paDakhAMe sajjaDa thai gayAM hAya evI pIDA thAya che. udAnavAyu snehana kaphane sUkave che tethI mUrchA thAya che; ane udyAnavAyu rasana kane sUkave che tethI tarasa lAge che. AlAcakapittanA ghaTavAthI ghena Ave che ane avala bana kaphanA sukAvAthI zvAsa cAle che. A sannipAtane 'vAtazrlemA svaNu' kahIne tenuM bIjuM nAma 'zIghrakArI' kahyuM che. A sannipAtanA rogI eka divasa pazu jIvatA nathI. 6. je mANasane pAcakacitta ane avala bana kanA atiyAga For Private and Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidAya-siddhAMta 341 thAya che, tene pittanA aticeMgane lIdhe zarIranI aMdara dAha thAya che, ane kaphanA atiyAgane lIdhe zarIra bahArathI ThaMDu' rahe che. avalabana kanA aticeAgathI paDakhAMmAM vyathA thAya che, chAtI ane gaLu tathA mAthuM jhalAI jAya che; rasana kare sukAi javAthI ghaNI mahenate karphe pitta jevu...ke che. bhrAjakapittamAM atiyega thavAthI zarIre rAtAM cAThAM dekhAya che. apAnavAyumAM pitta vadhavAthI pAtaLA jhADA thAya che. rasana kaeNpha ane avalaMbana ke, pAnavAyunA mAgane razake che tethI heDakI ane zvAsa thAya che. AvAM lakSaNAvALA rAgIne 'pittazleSmaNa sannipAta kahe che ane tenuM bIju nAma paDitAe 'bhallu' pADathu' che. 7, samAnavAyu, pAcakapitta ane avala'bana kaphanI AphisamAM mithyAyeAga thayA hAya, te AkhA zarIramAMnI mAkInI khAra eNkissA ane tenI sAthe saMbaMdha dharAvanArA daza iMdriyAnA prade zeAmAM trideSanA mithyAyeAgathI, saghaLe hInaceAga, mithyAyeAga ke atiyeAga thAya che. tene joine ghaNA leAkeA ' rAkSasAnI jhaDapa lAgI che, devInI jhaDapa lAgI che, yakSaNI vaLagI che, brahmarAkSasanI chAMyA paDI che, athavA bhUta vaLagyu che' vagere devatAI camatkAranI vAta kare che. paNa kharu' kAraNa e che ke, tridoSanI paMdare Aphi sAmAM hInayAga, atiyAga ane mithyAyeAga thavAthI, a'taHkaraNanI oNphisamAM kAma adha thaI jAya che. ane manarUpI dalAlane ghaDI ghaDImAM judI judI AphisamAM dAMDAdeDa karavI paDatI hovAthI, eTale avakAza nathI maLatA ke, je aMtaHkaraNa sAthe vicAra calAvI zake. tethI daze iMdriyarUpa pradezamAM kAMI paNa vyavasthA rahI zakatI nathI, tethI IMdriyA peAtAnA dhama ne cheDI de che. jo kriyAmAM hInayAga thayA hAya te te iMdriye zithila thaI jAya che, jo aticANa thayA hAya tA te iMdriyA uzkerAI jAya che, For Private and Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je paNa mithyAga thayo hoya te, te Idriye pitAne nahi karavAnuM kAma karavAno prayatnavAna thAya che. eTalA mATe A lakSaNe vALA satripAtane "tridoSa sannipAta' kahIne paMDitoe tenuM "phaTapAlaka" evuM nAma ApyuM che. upara pramANe prathamathaka taMdraja ane saMghAtaka (tridoSa)nAM lakSaNe kahevAmAM AvyAM. paraMtu videSamAM hInayoga, samaga ane atiga eTale pravRddha vAta, madhya pitta, hIna kapha, e rIte judA judA uvaNethI je sannipAte thAya che, tenAM lakSaNe kahIe chIe. A sthaLe kaI zaMkA kare ke, vRddhi pAmela vAyu javarane utpanna karaze, paNa pitta madhya eTale samAna bhAve raheluM tAvane zI rIte utpanna karaze? kAraNa ke je dhAtu maLane-doSone, sama sthitimAM rAkhe che, athavA je dhAtu samasthitimAM hoya che, te baLa tathA puSTine Ape che. evI zaMkA karanArane jaNAvavAnuM ke, sannipAtamAM pitta madhya sthitimAM rahevA chatAM paNa asala sthitimAM rahetuM nathI, paNa vAyu tathA kaphanA bagaDavAthI kAMIka ochuM bagaDe che, ema samajavAnuM che. eTalA mATe jyAM jyAM samadeSa kahevAmAM Ave, tyAM tyAM DuM thoDuM bagaDeluM che ema samajavuM. - 8, pravRddhavAta, madhyapitta, hInakapha eTale apAnavAyu ne atiga ane avalaMbana kaphane hInAga thavAthI AgaLa kahevA pramANe vyathA, kampa, nidrAne nAza ane kabajiyAta saMbaMdhI rogo thAya che ane kaphane hInAga thavAthI bhArepaNuM, agninI maMdatA, udharasa ane nAkamAMthI tathA memAMthI pANInuM jharavuM vagere kapha saMbaMdhI pIDA thAya che. jo ke pitta madhyama prakAre bagaDeluM che, te paNa dAha, tRSA, UnApaNuM ane pasIne Adi udrapa thAya che. paraMtu khAsa upadravate Alocaka pittamAM udAnavAyu vadhavAthI lavAra, moha, kapa, mUcha ane bhrama thAya che. tevI rIte kaphanI, For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 343 hInatA thavAthI vizeSa karIne pakSAghAta thAya che. evA bhayaMkara sannipAtanuM "sAhaka evuM nAma paMDitoe ApyuM che. 9. madhyavAta, pravRddhapitta, hInakapha e sannipAtamAM te te dezanAM baLa pramANe kaMpa, dAha ane bhArepaNuM Adi thAya che, paraMtu pittanA ativegane lIdhe meha, lavAre, mUcha bhrama, saM. jJAne nAza, IndriyanA chidramAMthI lehInuM nIkaLavuM ane netranuM rAtA thavuM tathA vAyu madhyama sthitimAM rahevA chatAM mAthAnuM jhalAI javuM, zarIranuM akaDa thavuM vagere lakSaNe vizeSamAM thAya che. AvAM lakSaNovALA rogI traNa divasamAM mArI jAya che, ane enuM nAma paMDitae "pAka' ApyuM che. 10. hInavAta,pravRpitta, madhyakaphaeTale jenA zarIramAM samAnavAyune hInAga thAya che, pAcaka pittane atiga thAya che ane kaledana kaphane samaga thAya che, jethI vAyunAM sthAne mAM zithilatA thavAthI pAcakapittane atiga dAha kare che. jamaNA paDakhAnI baraLa, AMtaraDAM ane phephasAM pAkI jaIne meMmAMthI tathA gudAmAMthI paru tathA lehI nIkaLe che. uparAMta pAchaLa kahelA de pramANe kaMpa, dAha ane bhArepaNuM, e lakSaNe evA ne evAM thAya che. A sannipAtamAM vizeSa karIne maraNa thAya che. AvAM lakSaNevALA sannipAtanuM paMDitoe pAmya evuM bIjuM nAma ApyuM che. 11. pravRddhavAta, hInapitta, madhyakapha eTale vAyune atiga ane pittane hInAga thaIne kapha jemAM madhyapaNe rahyo hoya, te samAnavAyunA atigane lIdhe pAcakapitta sukAI jAya che, tathA kaledaka kapha TharI javAthI pittanI tathA kaphanI daze phisamAM zItaLatA ane bhArepaNuM vadhI paDe che, ane temAM paNa la. vA, zrama, meha, kaMpa, mUcha, bhrama, aruci, aMgenuM jakaDAI For Private and Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAMga 2 jo javuM ane chelle vizeSe karIne maraNa thAya che. evAM lakSaNAvALA sannipAtane paDitAe ? kruca' evu' nAma Apyu' che. 12. madhyavAta, hInapitta, pravRddhaka eTale samAnavAyu ma kaeNcama sthitimAM rahI pAcakapittane sUkavI nAkhI tene hInaceAga kare che, jethI kane atiyoga thAya che. jo ke ka'pa, dAha, bhArepaNuM vagere saghaLA enA e upadravA thAya che. bhrAjakapittanA hInaceAga thavAthI saMzleSaNa kaphane atiyAga thAya che, jethI pAcakapitta evA dAhane utpanna kare che ke je mADhethI kahI zakAtuM nathI. bhrAjakapitta AlAcakapitta sAthe maLavAthI aLatAthI raMgAyuM heAya evu' mukhamaMDaLa thAya che. sAdhapitte kheMcelA kapha hRdayamAMthI bahAra nIkaLatA nathI ane pAnavAyu bagaDelA haiAvAthI, samAnavAyunu* maLa ghaTeluM hAvAthI, jANe chAtImAM bANa vAgyuM hAya athavA chAtIne kAI khAdI nAkhatu hAya evI pIDA thAya che. rasaga kaphanA atiyeAgathI AMkhA upara bhAra vadhatA jAya che. sAdhaka kapha vadhI paDI zvAsanaLIne rAkavAthI hIcakI ane zvAsa divase divase vadhatA jAya che. rasana kapha sAthe udAnavAyu maLavAthI jIbha kALI tathA kharasaTa thaI jAya che. gaLu jANe dhAnyanI aNIethI vI'TAyeluM heAya evu' thAya che. AmAzayamAM kleina kaphanA vadhAro thavAthI maLAzaya evu' banI jAya che ke, jhADA nIkaLavAnI khakhara paDatI nathI. jo ke kanu atyaMta paripUrNa paNuM thAya che, te paNa vAyune lIdhe mAddha, DADha ane tALavu' sukAya che. kaMThamAM rahelA rasana kanA atiyAga thavAthI ane sAdhapittanA hInayAga thavAthI, rAgIne viparIta vastuonI icchA thAya che. AvA mahAna dAruNa sannipAtanuM bIju nAma 'kaTika' ApavAmAM AvyuM che. 13. hInavAta, madhyapitta, pravRddha'pha eTale samAnavAyunA hInaceAga thAya, pAcakapitta madhya sthitimAM rahe ane For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta (35 ledana kaphane atiga thAya, te te denA baLa pramANe kaMpa, dAha, bhArepaNuM vagere vagere lakSaNe jaNAya che. paraMtu vizeSa karIne vAyunA hInayegathI thoDuM thoDuM zULa thAya che. apAnavAyunA hIna gathI keDamAM vyathA thAya che ane mUtrAzayamAM aMDakepamAM pIDA thAya che. samAnavAyunA hInAgathI kaphane atiyoga thAya che, tethI atyaMta glAni thAya che. udAnavAyune hInAga thavAthI mAthAmAM ane vANImAM pIDA thAya che. samAnavAyune hInayoga thaI pittane dUSita karatuM nathI tathApi avalaMbana kaphane atiga thavAthI zvAsa, heDakI, jaDatA ane bebhAnapaNuM thAya che. jo ke A sannipAta egya upAyathI maTe eve che, paraMtu e sannipAta maTayA pachI, bhrAjakapitta udAnavAyu sAthe maLIne kAnanA mULamAM mahAdAruNa vedanAvALI phekalI kare che. A phollInA upadravathI regI mAMDamAMDa jIvI zake che. A mahAbhayaMkara sannipAtane paMDite e "vedArika' evuM bIjuM nAma ApyuM che. e sannipAta je traNa rAtri egya cikitsA vinA vItI jAya te te pachIthI enI cikitsAnI je kalpanA karavI te vyartha che. evI rIte judAM judAM kAraNethI tathA judA judA hIna, mithyA ane ativegathI saksipAtanA tera bheda pADavAmAM ane tenA mukhya upadravanA guNadharma uparathI tenAM tera nAma ApavAmAM AvyAM che. tevI ja rIte bIjA AcAryoe je sannipAtamAM je upadrava baLavAnapaNe jAte heya, te upadrava pramANe te sannipAtanAM nAma ApyAM che. jemake sAMdhA dukhe te "saMdhIka, chAtImAM dukhe te "rUgadAha, bhAna jatuM rahe te aMtaka, bahuja lavAje kare te "cittabhrama," zIra ati ThaMDuM thaI jAya te "zItAMga, AMkhamAM bahuja ghena Ave te "taMdrika, mukhamAMthI lehI thake te "raktasTIvI, kAnanA mULamAM je Ave te "karNaka, gaLAmAM sojo Ave te "kaThakuja, jIbha kALI For Private and Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 346 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je paDI sukAI jAya te "nihalaka, baherA, mUMgo ke AMdhaLo banI jAya te "abhinyAsane mAtra AMkhe bagaDI jAya te "bhanetra e pramANe je je dezane je je upadrava vadhAre dekhAya, te te uparathI tenAM nAma pADelAM che. sannipAtanA jeTalA bheda pADI zakIe teTalA ochA che; paraMtu te badhAmAM videSane hInayoga, atiyoga ane mithyAga thavAthI e keka deSanI pAMca pAMca ophisamAM rahetA bIjA cauda cauda hIna, mithyA ane atiga pAmelA de hovAthI, aMtaHkaraNanI sAthe saMbaMdha cheDI de che ane te paMdare ophisonI upara mananI sattA cAlI nahi zakavAthI daze IndriconA pradezamAM baLave thAya che, tene sannipAta evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. bAkI je je kAmamAM mANasa pravRtta thAya che ane bIjA AsapAsanA vicArenuM bhAna bhUlI jAya che, tene paNa saripAta kahevAya che. jema mAtAne putra ramADatAM, puruSane sevana karatAM, be pADozIne parasparamAM laDatAM, dArU pIne rastAmAM paDatAM, AvezamAM AvI kUvAmAM ke agnimAM jhaMpApAta karatAM, arthAt ekaMdare bhaya, lajajA, AmanyA ane sArAsAranuM bhAna bhUlI javAya tevA badhA vikAre mananA dAba vinA ane aMtaHkaraNanI sattA vinA utpanna thAya che, tethI e saghaLA deze sannipAtamAM gaNAya che. paraMtu e deze bIjA evAja dethI dabAI jatA hevAthI tenAthI kaMI bhaya pAmatuM nathI. je mANasa buddhipUrvaka vicAra kare, te AkhI duniyAne eka jAtane sannipAta thayela che ema jaNAya. ApaNe jeTalI jAtanA vicAra karIe chIe teTalI jAtanA vicAro je aMtaHkaraNamAMthI gALIne na belatA hoIe, paNa jeTalA vicAra manamAM thAya che teTalA badhA temane temane belIe te ApaNe gAMDapaNa athavA sannipAtanA regI gaNAIe. mAtra ApaNA daze pradezamAM mananI sattA rahelI che, tethI ApaNane For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 347 sahaja rahe . tema karIe chIe mananA vicAra pramANe belatAM bhaya ane lajajA Ave che, ane sannipAtanA regIne bhaya tathA lajajAne nAza thayela hovAthI, te svamasRSTimAM rahI, mananA kAbUne mAnato nathI. eTale ApaNe tene sannipAta thaye che, ema kahIe chIe. bAkI ApaNA sUkSma zarIramAM ane regInA sthaLa zarIramAM ekasarakhe sannipAta cAlu ja rahe che. eTalA mATe ApaNe sUma zarIranA ekasarakhA sannipAtane paDatuM mUkI, sthaLa zarIranA sannipAtavALA rigInI sAravAra kema karavI, te viSe vivecana karIe chIe. sannipAtane regI jyAM sudhI tridoSanI avasthAmAM eTale huka, se ane tAva Ave tathA cheDe theDe lavAre kare, tyAM sudhI tenI jIvavAnI AzA rAkhI cikitsA karavI. paNa tAvanI zarUAtamAMja sannipAtanA sarva upadrave eka pachI eka thavA mAMDe ane te dezane samAvavA mATe, pacAvavA mATe athavA zodhana karavA mATenI kriyA karavAmAM Ave, chatAM upadrava ghaTe nahi, te te rogI bacave kaThaNa che ema mAnI yatnapUrvaka cikitsA karavI. ghaNI vAra evuM jovAmAM AvyuM che ke, asAdhya dekhAtA sannipAta sArA thAya che ane sAdhya dekhAtA cheDA upadravavALA regInuM maraNa thAya che. eTalA mATe vede deva upara vizvAsa rAkhI cikitsA karavAmAM prayatnavAna thavuM. - sannipAtanA regIne traNe deSamAM vaidya prathama kaphane nigraha thAya evI cikitsA karavI. je be deSavALe sannipAta hoya te temAM je doSanuM prabaLa jera hoya tene nigraha kare. je sannipAtamAM doSanA aMzAMza nakkI na thAya tevA sannipAtamAM sAdhAraNa cikitsA karavI. sannipAtanI cikitsAmAM laMghana, retIne zeka, nasya, thuMkAvavuM ane aMjana, e pAMca prago pitAnA anubhava pramANe javA. amArA anubhava pramANe sAmAnya tAvamAM ke sannipAtanA tAvamAM, laMghana e mukhya pravega che. laMghana karA For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 zrIoyurveda nibaMdhamALa-bhAga 2 je vavAthI vadhelA de pAcana thAya che ane pAcakapitta prabaLa thAya che, jethI bIjA deze sudharI regI bacI jAya che. paraMtu vartamAnakALamAM AyurvedanA abhyAsIonuM paNa tridoSa-siddhAMta uparathI ane maLa tathA dee AmanuM rUpa pakaDeluM che tene nirAma karavAne mATenuM lakSa ochuM hovAthI, temaja khorAka vinA rogInuM baLa ghaTI jaze evI mAnyatA vadhatI javAthI, ghaNA rogIo saMpUrNa sAravAra chatAM maraNane zaraNa thAya che. eTalA mATe jyAM sudhI rogI pUrepUre bhAnamAM Ave nahi athavA bhAnamAM AvyA pachI, jIbhamAM svAda utpanna thAya nahi, athavA regI pate "mane bahu bhUkha lAgI che" evuM kahe nahi, tyAM sudhI tene khorAka Ape nahi. kadAca khorAka ApavAne samaya Ave, te paNa tene piyA (cekhAnuM osAmaNa, siMdhava ane mArI nAkheluM) ApavI, peyA pacyA pachI cavAgu (maga eka rUpiyA bhAra laI eka zera pANImAM ukALI, cAra telA pANI bAkI rahe tyAre temAM suMTha ane siMdhavanuM cUrNa nAkhI, thaDe svAda Ave eTaluM AmaLAnuM cUrNa meLavI) pAvI. cavANuM pacI gayA pachI tene vilepI (eka rUpiyAbhAra cekhAnI kaNakI eka zera pANImAM ukALI, sUMTha, siMdhava ane jIrAnuM cUrNa nAkhI cAra telA rahe athavA caTAya evuM thAya te) ApavI. vilepI pacyA pachI tene meLe bhAta ane meLI chAzanI kaDhI, sAthe jarUra jaNAya te bAphelA maga, sUMTha ane siMdhava nAkhI ApavA. paNa sannipAtanA regIne dUdha, ghI ane tela te kadApi ApavAM nahi, dUdha, tela ane ghI sannipAtanI maryAdA je chelalAmAM chellI covIza divasanI che, tyAM sudhI baMdha rAkhavAM. paNa je te mudata daramiyAnamAM ghI, dUdha ane tela ApavAmAM Ave, te pharIthI gayele tAva viSamajvaranuM rUpa dhAraNa karIne Avaze ane te pachI regI bhale ghaNAM varSa jIvaze, For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 349, tridoSa-siddhAMta paNa te Avele viSamajavara te zAMta thaze ja nahi. sannipAtanA regIne deSanA baLa pramANe ukALeluM pANI pAvuM, tema pittanA doSamAM traNa bhAga raheluM, kaphanA doSamAM be bhAga raheluM ane vAyunA kepamAM ATha bhAga raheluM pAchuM ThaMDuM karIne pAvuM. Ayurveda bhalAmaNa kare che ke, sannipAtane lIdhe tarasa lAgelI hoya ane paDakhAmAM pIDA thatI hoya tathA tALavuM sukAtuM hoya, evA regIne je vaidya nahi ukALeluM TADhuM pANI pAya, tene mANasanA rUpamAM yamarAja samaja. vAyunA tathA kaphanI adhikatAvALA rogIne rUkSa padArthothI banAvelo zeka kara. kevaLa vAyuthI ja thayelA sannipAta sivAya bAkInA sannipAtajavaramAM snigdha (cIkaNA padArthothI banAvelo zekaniSiddhaja che. mATe rUkSada retIne ThIbamAM garama karI lugaDAmAM tenI poTalI bAMdhI, tenA upara kAMjI ke khATI chAza chAMTI zeka kare te zekathI vAyu tathA kaphanA rogane, mAthAnA zULane, ane zarIranI treDane ArAma thAya che. e rUkSada, sone kUNuM pADI, jaTharAgnine tenA AzayamAM pahoMcADI, vAyu tathA kaphanA stabdhapaNane harI laI javarane maTADe che. sannipAtanA regIne tandrA (ghena) moha (bebhAnapaNuM) pralApa (lavAro) hoya te tene nasya eTale nAkamAM auSadha pheMkavAnI jarUra che. cikitsAnA graMthamAM sannipAtamAM nasya ApavAnA ghaNuM prAge lakhelA che, paraMtu amArA anubhava pramANe kAyaphaLanuM chaDuM lAvIne, khUba jhINuM vATIne rAkhI mUkI, temAMthI eka maga jeTale bhUke nAkamAM pheMkavAthI ghaNuM phAyado thAya che. e bhUkAthI sAdhAraNa mANasane pratizyAya (saLekhama) thayA hoya, nAkamAMthI pANI TapakatuM hoya, vAre vAre nAka khaMkheravuM paDatuM hoya, nAka baMdha thaI jatuM hoya, te temAM eka ja vAra nAkamAM tapakhIranI mAphaka suMghavAthI tarata phAyade thAya che. sannipAtanA regIne niSThIvana (thuMkAva For Private and Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo vuM) karavu DAya eTale jIbha, tALavuM ne gaLu' sukAtuM hAya, jIbhamAM svAda mAlUma na paDatA hAya, jIbhanA upara kAtarA paDI gayA hAya, tyAre kALI drAkSa vATIne jIbhe ghasavI. AdunA rasamAM kALI drAkSa vATI temAM sUMTha, marI ane pIpara umerI meADhAmAM ghasavAthI kapha bahAra kheMcAi Ave che, jethI jIbha kemaLa thAya che. evA evA ghaNA upacArA lakhelA che; paraMtu amArA anubhava pramANe pAchaLa lakhelA 'zvAsakuThAra rasa' eka vAla lai, madhamAM meLavI, jIbha para ceApaDavA, ethI ema thaze ke, jo rAgI bebhAna avasthAmAM haze ane jIbha para cApaDela' esaDa peTamAM jaze,te tyAM kaphane jItaze ane thakI nAkhaze te paNa jIbha kaiAmaLa thaze. jyAre sannipAtanA rAgInI saMjJAnA nAza thAya che, eTale tene bilakula bhAna rahetuM nathI, tevI avasthAmAM tenI AMkhamAM AMjana karavAthI ghaNA phAyadA thAya che. aMjanane mATe AyurvedeM ghaNA upacArA batAvyA che. paraM'tu amArA anubhava pramANe 'vaidAmRta' nAmanA nAnA pusta kamAM kahelu 'rasakekcaraguTikA'nuM aMjana ghaNI tvarAthI saMjJA (bhAna) lAve che. te guTikA nIce pramANe banAvavI: khApariya', si'dhava, zekeluM mArathu, TAMkaNuM, sUMTha, marI, pIpara, e samabhAge lai vATI vastragALa karI lAkha`DanI peNImAM nAkhI te DUbe eTale lI'bunA rasa nAkhI, lekhaDanA dastAthI sAtadivasa ghUTI, pachI sAgaThInA AkAranI tenI la'khagALa gALI anAvavI. te gALI chAMyAmAM sukAyA pachI rAkhI mUkavI. e gALI madhamAM ghasIne AMjavAthI sannipAtamAM ghaNuM sarasa kAma kare che, eTaluMja nahi paNa AMkhanA ghaNA rAge temAM khAsa karIne phUlAM, masAnuM vadhavuM, khIla ane AMkhanI AMkha upara ghaNI phAyadAkAraka che. jo A guTikA taiyAra na hAya, tA dhALAM marInA eka dANu For Private and Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triASa-siddhAMta 351 laI, paththara upara pAnIthI ghasI, sannipAtanA rAgIne AMkhamAM AMjavAthI paNa teTaleAja phAyadA thAya che. eTale bhAna Ave che. sAmalabhamaH-kharasANI thuveranI sUkI DIrI khALIne tenI pAMca ratala rAkha karavI. te rAkhane vastragALa karavI. pachI eka mATInI TIbamAM adhI rAkha dAkhIne bharavI ane tenA upara sAmala tAlA cAranA gAMgaDA mUkavA. pachI bAkInI rAkha tenA upara dAkhavI. tyAra pachI tene cUlA upara caDAvIne maMdAgni ApavA. e paheAra thavAthI sAmalanI bhasma thaI jAya che. A davA manAvatAM bahu dhyAna rAkhavAnI jarUra che. kAraNa ke seAmalane tApa lAge che eTale phUle che ane tenA phUlavAthI rAkheADI dAbelI hAya tA pazu temAM phATa paDe che, ane e phATamAMthI dhumADA thai sAmala UMDI jAya che. tethI phATa paDe ke turata dAkhI dai, vAsaNane cUlA parathI nIce utAravu.. te utAratAM ghaNI sAvacetI rAkhavAnI che. kemake enA dhumADA AMkhe lAgaze te AMdhaLA thaze ane pharIthI sArA thavAnI AzA nahi rahe. jo e dhumADA zarIrane lAgaze, tA Akhe zarIre visphoTaka jevA phAllA thaze. e phAllA ghI lagADavAthI maTI jaze. mATe sAvacetIthI nIce utArI ThaMDu thayA pachI rAkhane dhIrethI kADhI khIlelA seAmalane laI, vATI zIzImAM bharI mUkavA. jyAre kAI regIne trideSamAM pAMsAmAM zULa mAratI hAya, athavA sannipAta thayeA hAya, athavA mUrchA AvatI hoya athavA tANu AvatI hAya, te eka mATA mANasane eka ceAkhA jeTalA sUThanA dhasArAmAM athavA AdAnA rasamAM eka athavA evAra ApavA. enI asara turata jaNAya che; paNa bhUlecUke vadhAre vajanamAM ApavA nahi. vadhAre vajanamAM ApavAthI gaLuM besADI de che, jIva bhamAve che, akaLAmaNa thAya che, AMkhe garamI mAlUma paDe che, ane zarIra ThaMDu paDI jAya che, mATe samAlIne sAmala For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je Apa. evI evI vikriyA jaNAya che tene khAvAne kALe pANImAM meLavIne pAve, eTale tarata jhera UtarI jaze. e samalanI mAtrA ApyA pachI regIne bilakula khaTAza ApavI nahi, je rogI khaTAza khAze te tarata phUlI jaze. ane te upadrava - maTADatAM vedyane ghaNI mahenata paDaze. vizeSamAM jaNAvavAnuM ke, kaI paNa strIne, kaI paNa banAvaTathI banelI somalanI mAtrA kaI paNa rogamAM ApavI nahi. je ApavAmAM Avaze te teno raMga jaze, paNa yakRta (kalejuM) sUjI jaze, tethI tene jIrNajvara pedA thaze ane te jIrNajvara jIvatAM lagI jaze nahi. te strI duHkhI thaze ane tenuM pApa vaidyane lAgaze. mATe strIne samalavALI davA, koI paNa avasthAmAM ApavI nahi, e amAre anubhava che. somalanAM phUla pADavAnI rIta -jeTalA varasanI maLe teTalA varSanI jUnAmAM jUnI IMTa lAvavI. tenI vacamAM khADe kare, pachI tAMbAnI vADakI banAvI tenI barobara iTamAM e geLa kApe pADa ke jethI vADakInI dhAra te iTamAM dabAya. pachI pelA khADAmAM semalane kaTake mUke ane IMTanA kApAmAM vADakI besatI karavI tenI AsapAsa saMdhIe kALI mATI, mIThuM, navasAra ane lekhaMDane vahera meLavI lepa karI sUkave. sukAyA pachI te IMTa cUlA para mUkavI ane tenI nIce boraDInAM lAkaDAne agni kara. eTale ITamAMthI semala UDIne tAMbAnI vADakIne eMTI, caLakatAM sapheda phUla paDaze. jyAM sudhI e kriyA cAlatI hoya tyAM sudhI agni maMda Ape ane vADakI upara ThaMDA pANInAM pitAM mUkyA karavAM, eTale ghaNuM sarasa phUla taiyAra thAya che. e phUlanI eka cakhApura mAtrA sannipAtanA regIne divasanA be vAra sUThanA ghasArA sAthe ApavI ane khaTAza khAvA devI nahi. paNa bhAnamAM Ave, bhUkha lAge ane khAvAnuM mAge, te ghavALe For Private and Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : - - - - - - - - - - tridoSa-siddhAMta 353 rAka Ape. A mAtrA vAyu ane kaphanA vikAramAM ghaNuMja kAma kare che, paraMtu jemAM pittaprakepa vadhAre dekhAtuM hoya, temAM ApavAthI bhAre nukasAna kare che. bAjIbhAI mAtrA -semala, manasIla, haratALa, kere kaLIcUne, gaMdhaka ane phaTakaDI sarakhe vajane laI, kuMvAranA rasamAM kharala karI, pachI eka piMDe banAvI saMpuTamAM mUkI, saMpuTane kapaDamaTTI karI gajapuTa agni Ape. eTale enI bhasma thaze. e bhamamAMthI eka cakhApura sUThanA ghasArA sAthe tAva, mUcha athavA sannipAtanA regIne divasamAM be athavA traNa vAra ApavAthI ghaNe phAyado kare che. jo ke keIsannipAta sivAyanA rogIne paDakhAmAM zULa mAratuM hoya athavA amUMjhaNa (zvAsa) jorathI vadhI paDI hoya, te vakhate Adu ekatale tathA phadIne eka telo vATIne rasa kADhavete rasamAM madha vAtole umerI traNene garama karI, temAM eka cekhApura bAjIbhAI mAtrA nAkhI, pAvAthI eka kalAkamAM hAMphaNa narama paDI jAya che; paNa ethI zvAsane rega samULa nAza thatuM nathI. mAtra regIne rAhata maLaze. kALAri rasa-zuddha pAro bAra bhAga, zuddha gaMdhaka viza bhAga, zuddha vachanAga bAra bhAga, kALA marI vIza bhAga, pIpara cALIza bhAga, laviMga soLa bhAga, vaMtUrAnAM bIja tera bhAga, phulAvele TakaNa vIza bhAga, jAyaphaLa vIza bhAga ane akkalakare viza bhAga e sarva vasANAM vATI, pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bAkInAM vATelAM vasANAM meLavI, AdAnA rasanA traNa paTa ApavA. te pachI lIMbunA rasanA traNa paTa ApavA; te pachI keLanA rasane eka paTa ApI tenI marI jevaDI goLIo vALavI. e goLI sannipAtanA keI paNa prakAranA dadIne ekeka athavA A12 For Private and Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 zrIAyurveda niSNa"dhamALA-bhAga 2 e khakhkhuM pANI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI ghaNuM sarasa kAma kare che. e sivAya jo kaphanu jora vadhAre hoya te sutarAja rasa tathA mALekarasa Apave; paNa jo vAyunuM jora vadhAre hAya teA zItala'jIrasa Apave. lavArA, mUrchA, taMdrA, meha vagere upadrava hAya tA upara matAvelI sAmalanI kAi paNa banAvaTa ApavI. sa nnipAtanA rAgIne veDhe gabharAyA vinA, buddhipUrvaka zAMtithI upacAra karavA; ane je esaDanI ceAjanA vicArapUrvaka karelI hoya temAM dararAja pheraphAra karavA nahi. kAraNa ke sannipAtanA doSA peAtAnI avadhIe pAke che. Ama hAvAthI esaDanA tAtkAlika phAyado jaNAtA nathI. eTalA mATe prathamathIja cAjanA evI karavI ke davA badalavI paDe nahi. sannipAtanA rAgIne sArA karavA mATe bhAvaprakAza, nidha'TuratnAkara, rasaratnasamuccaya, rasaratnAkara ane bhaiSajya ratnAvalimAM ghaNI jAtanA upAye lakhelA che. temAMnA je je vaidyarAjoe anubhavelA ane ajamAvelA DAya te te kavAthA, guTikA, rase ane mAtrAo ApavAnI jarUra jaNAya tema peAtAnA anubhava pramANe ApavI. athavA anubhava na heAya temaNe judA judA prayAgA ajamAvI anubhava meLavavA. A tridoSa-siddhAMtamAM amArA anubhava ame lakhI jaNAvyeA che. khIjA vaidyarAje paNa peAtAnA anubhavelA upAye vidhipUrvaka khullA manathI vaidyone mATe prasiddhimAM mUkaze te vaidyonI ane AyurvedanI kItimAM vadhAre thaze ane jagata para meATA upakAra thaze. Aga tuke var--zastra, sukkI ke lAkaDI vagerenA mArathI, kAma, zAka, bhaya, krodha ane bhUtanA AvezathI, DhAi zatrue karelA atyAcArathI athavA brAhmaNu, guru, vRddha, ke siddha, For Private and Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridASa-siddhAMta 355 AdinA zApathI AgaMtukannara utpanna thAya che. e jvarane te te doSanAM lakSaNAthI jANI levA. Aga tukavara eTale jemAM rAgIe mithyA AhAra ane mithyA vihAranuM sevana kareluM na hAya, paraMtu bahAranA upadravathI je tAva Ave che, tene Aga Mtukajvara, evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. ApaNe AgaLa jaNAvI gayA chIe ke, zarIramAM rahelA tridveSanI para Asi. jemAM nI dareka AphisamAM coka kArakunA ane eka Aphisara gaNelA che. e 5dare Aphisa upara ane daza indriyarUpa pradeza upara aMtaHkaraNanI Asi amala calAve che. jema trideSanI mukhya traNa AphrisAmAM avyavasthA thAya te tenI asara a'taHkaraNane paheAMce che, tevI rIte daza indriyanA daza pradezamAM garabaDa thavAthI tenI asara sIdhI ataHkaraNane paheAMce che. have 'taHkaraNanA vyavahAra padara Aphise paikI je Aphisa sAthe chUTA thaI jAya, te AphisamAM avyavasthA thavAthI je rAga utpanna thAya tene Agatuka roga kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke eka gRhasthanA putranA paradezathI maraNanA samAcAra patra dvArA Ave che. te patramAM lakhelA jaDa akSarane AMkhanA pradeza joine a'taHkaraNane pahoMcADe che. AthI a'taHkaraNa AMkhanI upara vizvAsa rAkhI zekagrasta thAya; eTale AMkhamAM raheluM sAdhapitta AleAcakapittathI chUTuM paDI hRdayamAM UtarI paDe che. Ama thavAthI magajamAM rahele udAnavAyu AMkhamAM rahelA samAnavAyune khecI le, jethI AMkhamAMthI pANI TapakavA mAMDe che. pachI hRdayamAMnA prANavAyu samAnavAyu tarapha kheM cAi javAthI ' e A ' evA zabda jhaTa nIkaLe ane samAnavAyu sAthe rahela' pAcaka pitta apAnavAyu kheM'cI jAya, teA te mANasane jhADA chUTI jAya. "tamArA putra maraNa pAmyA che" eTalA akSara joIne AMkha e vAta manane paheAMcADe che, tethI ATalI avyavasthA k *r For Private and Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upa zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je thAya che. paNa je be kalAka pachI evo TeligrAma Ave ke, "je putrane maraNa pAmele dhAratA hatA te putra pitAnA mitro sAthe phalANa gADImAM sahIsalAmata Ave che, tene mATe rasoI taiyAra rAkhajo." eTalI khabara AMkha aMtaHkaraNane pahoMcADe ke turata dareka ophisane dareka amaladAra pitAnuM kAma rItasara karavA maMDI paDe che, tene ApaNe AgaMtuka AnaMda mAnIe chIe. tevI rIte keImANasane mAra paDavAthI, paDI javAthI, ghasaDAvAthI ke aka smAta vAgavAthI paNa vyAnavAyunI oNphisamAM avyavasthA thAya che. Ama thavAthI samAnavAyue pAcakapitta ane avalaMbana kaphane je mAla ekalA heya, tene vyAnavAyu grahaNa karI zakatA nathI. AthI vadhArAnuM pitta ane vadhArAne kapha pitA potAnA sthAnamAM ekaThA thavAthI tene pacAvavA mATe AzAne athavA kaLAone je zrama paDe che tene lIdhe zarIra tape che. eTale ApaNe ema mAnIe chIe ke, A mANasane abhighAta eTale vAgavAthI tAva AvyuM che. keI mANasane viSaprayoga thavAthI-jhera khAvAthI athavA jherane sparza thavAthI paNa vyAnavAyu bagaDIne bhrAjakapitta mAM vadhAre thAya, te te mANasanuM mukha kALuM thaI jAya che, cAmaDImAM dAha thAya che ane pAcakapitta apAnavAyu tarapha deDI javAthI pAtaLA jhADA thAya che. samAnavAyu pitAne bhAga nahi pADI zakavAthI annane abhAva thAya che, tenI asara sAdhakapittamAM thavAthI rasa kapha sukAI jAya che. eTale tene tarasa lAge che ane cAmaDImAM rahele kaledana kapha sukAvAthI pitta vadhe che, tethI zarIramAM soya ghecAvA jevI pIDA thAya che ane mAthAmAM rasa kaphanA sukAvAthI ane AlecakapittanA vadhavAthI te regIne mUcha thAya che. tema dhrANendriyathI keIviSavALA osaDanI vAsa levAmAM Ave athavA je vAtAvaraNamAMthI viSapravAha dhrANendriya dvArA praveza For Private and Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - vidoSa-siddhAMta 357 kare, te AlecakapittamAM vadhAro thAya che ane udAnavAyu pitta vadhavAthI mAthAmAMthI pAtaLo thaI nIkaLI jAya che. jethI rasana kapha Une thAya che, eTale regIne mAthAmAMthI tAvanI zarUAta dekhAya che, mUchI thAya che ane kapALa dukhe che. vaLI samAnavAyu sAdhakapittane jorathI UMce caDAve che ane prANavAyu udAnavAyunI jagyA pUravA upara caDe che, AthI te rogIne chAtImAM gabharAmaNa thAya che, UlaTI thAya che ane chI ke Ave che, tene abhizaMga AgaMtukanvara" kahevAmAM Ave che. AMkhadvArA keI rUpALI strI jevAmAM Ave, athavA koI strIne upara kaI mANasane meha thaye hoya, te strI tene nahi maLavAthI te puruSanA hRdayamAM rahelo pAnavAyu te strInA AlecakapittamAM praveza karavAno prayatnavAna thAya che. tethI te puruSanA hRdayamAM lehI jorathI cAlI magaja tarapha deDavA mAMDe che, eTale aMtaHkaraNanI ophisamAM raheluM mana, pitAnI pharaja cUkI che ane daza IndriyonAM daza pravezadvAra ane videzanI paMdara - phisane sUnI mUkIne te strInA manamAM javAne cAlyuM jAya che. AthI cittamAM brAnti utpanna thAya, AMkhamAM raheluM brAjakapitta rasana kapha ane samAnavAyu DhIlA paDI javAthI ghana Ave, dhamaniomAM rahelo pavana AkhA zarIramAM je pavanane dhame che, temAM khoTa paDavAthI zarIramAM ALasa Ave che; ane samAnavAyu rasanakaphane sUkavI nAkhe che tethI dhamanio bhUkhI paDI jAya che, jethI aMtaHkaraNamAM pIDA, thAya che. evI rItanA upadrava sahita je tAva Ave che, tene "kAma thI utpanna thayele AgaMtukavara" kahe che. koI mANasane potAnI Akhe bhayaMkara vastu javAthI, athavA kAne bhayaMkara zabda sAMbhaLavAthI, tene sIdho dhakko aMta:karaNane lAgavAthI athavA zeka thAya evI vAta kAne sAMbhaLavAthI athavA najare jevAthI, sAdhakapitta ghaTI jaI samAnavAyumAM kaledana kapha kheMcAI AvI, sAdhakapittane For Private and Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je udAnavAyu kheMcI laI jaI tAva utpanna kare che, jethI cittamAM zithilatA utpanna thavAthI rogI bhAna bhUlI jaIne cahnAtakA bake che. je mANasane pitAnI dhArelI IcchA nahi pUrI thavAthI athavA sAmA mANase potAnuM dhAryuM kahyuM nahi karavAthI, te vAta manAvavAne mATe athavA kahyuM karAvavA mATe aMtaHkaraNane je jeza Ave che; tethI sAdhakapitta AlecakapittamAM maLavA mATe jhapATAbaMdha mAthA upara dehe che. tethI A rogInuM AkhuM aMga dhruje che ane tAva Ave che. tene paNa abhizaMga" nAmane AgaMtuka javara kahevAmAM Ave che. koI mANasa mATe koI mANasa potAnA mananA saMkalpathI tenuM aniSTa ciMtave ane je ciMtavanAranA manane vega ati baLavAna hoya, te AkAzamAM rahelA prANavAyu (Ithara) ne bhedIne te saMkalpa madhyamA vANImAMthI nIkaLI, bIjA mANasanI madhyamA vANImAM praveza kare che. jethI madhyamAvANuM ke jenuM hadayamAM sthAna che, te hRdayamAMnA sAdhakapittane uzkerI udAnavAyu sAthe meLavI, hRdayamAM rahelA avalaMbana kaphane kSINa kare che. jethI rogIne tarasa ghaNI lAge che ane bebhAna thAya che. evA lakSaNa vALA regIne "abhicAra" nAmane AgaMtukAra" AvyuM che, ema jANavuM. je regInI tanmAtrAo vikArane pAmI avyavasthita thAya, jethI aMtaHkaraNanI ophisamAM avyavasthA thavAthI tAva Ate te tAvamAM regI hase che, raDe che, gAya che, dhUNe che ane pUje che. evAM lakSaNavALA rogI ke jenI pAMce tanmAtrAo vikAra pAmI zarIramAM rahelAM pAMce bhUtane ke pAve che, jethI evA tAvanuM nAma paMDitae "bhUtAbhizaMga" pADyuM che. have upara kahelA cAre prakAranA AgaMtukajavaranAM kAraNe bahArathI Ave che, chatAM te kAraNe utpanna thayA pachI zarIranA traNe doSane pitapotAnA guNa pramANe ke pAve che. eTale cikitsakane te deSane kepa najare paDe For Private and Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSa-siddhAMta 35 che; paraMtu enAM lakSaNe upara dhyAna ApI tenuM bArIka nirIkSaNa karI, tenI cikitsA karavAnI che. mAnasika vikArathI utpanna thayelA javaramAM mAnasika upacAra karavA joIe. paraMtu abhighAta nAmanA AgaMtuka javaramAM je je prakAranA abhighAtathI je je prakAranI paDA utpanna thayelI hoya, te te prakAranI pIDAne dUra karavA mATenI yojanA karavAnuM kAma cikitsakane mAthe raheluM che. tenI cikitsA nIce pramANe karavI joIe. je paDI javAthI paga athavA hAtha macakoDAyo hoya, te tene tela ane haLadara coLIne masache ane te upara AmalInAM pAtarAM jarA mIThuM nAkhI pANImAM bAphI pATA bAMdhavAthI, kaLatara ane dukhAvo maTI jAya che. A pATA divasamAM be vAra badalavA. je hADakuM bhAMgyuM hoya te tene rItasara caDAvavuM athavA sAMdhavuM ane tenA upara vAgyAne kharaDa cepaDa. eLiye, baLa, gUgaLa, zerI lebAna, gujajara, revaMcIne zIre, meMdAlakaDI, AMbAhaLadara, sAjI, ledhara ane mAyusarasa samabhAge laI, mAyusarane dUra rAkhI, bAkInAM vasANAM vATI vastragALa karI temAMthI joIe teTale bhUke le. pachI pANImAM khadakhadAvI, pANI garama thAya te vakhate mAyusarasa nAkhI pharI ukALatAM mAyusarasa ogaLI jAya eTale nIce utArI khamAya teTaluM garama rAkhI bhAMgelA, aphaLAyelA ke sUjelA bhAga para paDI tene para rU vaLagADI jarUra jaNAya te pATe bAMdho. ethI ghaNe phAyade thAya che. jo keIne mUDha mAra paDyo hoya ane lehI TharI gayuM hoya te, ghauMnA loTane telanuM moNa daI, te leTane AThame bhAge sAjI tathA AMbAhaLadaranuM cUrNa nAkhI pANImAM meLavI, kaDhI jevuM pAtaLuM karI, khadakhadAvI copaDavA jeTaluM ghATuM thAya eTale khamAya teTaluM garama copaDavAthI lehI chUTuM paDI pharatuM thAya che. je UMcethI paDavAthI keInuM AkhuM zarIra kacaDAI gayuM hoya, te For Private and Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo tene nALiyerInA lIlA tarapa lAvI tene ema ne ema chUMdI, chAlane nicovI tenuM pANI pAvAthI pachaDAyalA mANasane ghaNe phAyade thAya che. athavA be rUpiyAbhAra ghI laI, temAM be bhilAmAnA ATha kaTakA nAkhI baLI jatAM sudhI taLavA ane pachI te kaTakAne kADhI nAkhI te ghImAM ghauno leTa sAMtaLI, goLanuM pANI reDI zIro banAvI traNa athavA sAta divasa khavaDAvavAmAM Ave, to te pachADa khAdhelA rogIne taddana ArAma thAya che. upara vAgyA para lagADavAne je kharaDa lakhavAmAM AvyuM che, temAM lakhelAM tamAma vasANAM vATI vastragALa karI judAM rAkhavAM, ane mAyusarane dArUmAM mUkI dhIme tApe pigaLAva jethI te pIgaLIne locA je thaze. pachI temAM pelAM vasANane bhUke meLavIne ghaTato dArU umerIne bharI rAkho. jyAre jarUra paDe tyAre temAMthI joIe teTale (je te sukAI gaye hoya te temAM bIje dArU umerI taDake mUkI narama kare.) kharaDa lagADI rU coTADI ema ne ema rahevA devAthI athavA pATo bAMdhavAthI vAgelA, bhAMgelA, sUjelA, macakaDAyelA ane acakAyelA upara bhAga ghaNI ja sArI asara kare che. je dezI dArU na maLe te brAnDI athavA spiriTamAM taiyAra karo. e kazuM ja na maLe te upara batAvelI rIta pramANe te kharaDa pANuMmAM athavA baLadanA mUtramAM taiyAra karavAthI paNa ghaNeja sAre phAyade kare che. upara lakhelo AgaMtukavara heca athavA AgaLa lakhelA ATha prakAranA vara pikI kaI paNa jAtane tAva Avyo hoya, te tAva maTayA pachI jyAM sudhI zakti Ave nahi tyAM sudhI tAvanA regIe maithuna, kasarata ke, snAna karavuM nahi ane page cAlIne pharavuM nahi. je snAna kare te tAva pharIthI Ave che. je cAle. te prameha thAya che. je kasarata karavAmAM Ave te hAMphavALe tAva For Private and Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSasiddhAMta pharIthI Ave che athavA zvAsaroga thAya che, ane je maithuna karavAmAM Ave te taMbha athavA mUcha thAya che ane vakhate maraNa paNa thAya che. eTalA mATe tAvanA rogIe jyAM sudhI barAbara zakti Ave nahi, tyAM sudhI AhAra ane vihArathI padhyamAM rahevuM kAraNa ke manuSya mAtramAM je je roga jovAmAM Ave che ane je je re judA judA nAmathI oLakhAya che, te tamAma roganuM AdikAraNa tAva che. te tAvanuM svarUpa nahi samajAvAthI athavA tAvanI jAta jANyA sivAya viruddha cikitsA thavAthI, athavA tAva gayA pachI ane zakti AvatAM pahelAM mithyA AhAravihAranuM sevana karavAthI, zarIramAM rahelA traNe dezanI paMdare aiphisomAM rahelA dezo paikI eka, be athavA traNa de kepI, jude jude sthaLe judI judI jAtanI pIDA utpanna karI, AkhA zarIrane gherI le che. nidAnazAstra jANanArA vidyo ene judA judA rogone nAme oLakhe che; paNa je cikitsaka tAvanI jAtane pArakhI, tenA baLAbaLanuM tela karI, yathArtha cikitsA kare ane cikitsAnA cAra pAyA tathA ekeka pAyAnI cAra cAra kaLA, eTale soLe kaLAnI saMpUrNa cikitsA thAya, te tAvamAMthI bIjA roga utpanna thaI zakatA nathI. paraMtu vartamAnakALamAM rogI ane vaidya, auSadha ane paricAraka evA cAre pAyAnuM ThekANuM nathI, te tenI seLe kaLAnI saMpUrNa cikitsA te kayAMthI ja thAya? hAla te - doharo guru lobhI celA lAlacu, dene khele dAva; dene bUDe bApaDe, caDha paththarake nAva. evI dazA regIo ane cikitsake vacce cAlI rahI che. doSo'lpo'hitasaMbhUto jvarotsRSTasyavApunaH / dhAtumanyatamaMprApyakaroti viSamajvaram / / For Private and Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - kara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo tAvane deSa alpa rahI gayela hoya ane rogI ahitanuM sevana kare, te te tAva bIjI dhAtumAM praveza karIne pharIthI tAvanA rUpamAM dekhAya che, te tAvane paMDitae "viSamajvara evuM nAma ApyuM che. e viSamajavarane saMtata, satata, anya duSka, tRtIyaka ane caturthaka e prakAre pAMca prakAranA viSamajavara kahelA che. je videSajanya tAva Avela hoya ane tene alpaSa rahyo hoya, temAM kupathyanuM sevana kare te rasadhAtumAMthI tAva vadhIne raktadhAtumAM praveza kare che. jemAM evI kriyA thAya che ke, tridoSanA tAvane lIdhe samAnavAyu, kaledana kapha ane pAcakapitta nirbaLa thayelAM hAya. AthI zarIramAM rasadhAtune kSaya thayele hAya, eTale cAmaDImAM rahelA brAjakapittane kAbUmAM rAkhavAne vyAnavAyu tathA saMzlepaNa kapha azakta thavAthI, brAjakapitta lehIMmAM maLI jAya che. lehImAM maLyA pachI lehImAM raheluM rajakapitta ane hRdayamAM raheluM sAdhakapitta bhrAjakapittamAM maLavAthI ahorAtra tAva caDele rahe che. AthI covIsa kalAka sudhI athavA bAra kalAka sudhI ekasarakhe tAva rahe che, tene saMtatajvara ke satatavara kahevAmAM Ave che. evA satatajavaramAM pAcakapitta baLavAna thAya, paraMtu samAna vAyu ghaTI jAya ane kaledana kapha sukAI jAya, jethI rogIne bhUkha lAge paNa khAdheluM pace nahi. tethI samAnavAyu nirbaLa thavAne lIdhe tenA bhAga pADI zake nahi, eTale khAdhelA padArthane rasa nahi banatAM Ama banI jAya che ane te Amane pacAvavA mATe je mahenata paDe che, tethI mAMsamAM rahela samAnavAyu tathA kaledana kapha sukAI javAthI, sAdhakapitta vadhI jaIbrAjakapitta sAthe maLI, saMtata, satata ke anya duka nAmane tAva utpanna kare che. A tAva sAta divasa, dasa divasa athavA bAra divasa sudhI rAtrI ane divasa ekasarakhe rahe che, ane tethI paNa traNe deSa na pace te aDhAra, For Private and Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - .. ... - - - - - - - - trideSa-siddhAMta 363 ekavIza athavA sattAvIsa divasa sudhI tAva UtaratuM nathI. tevA tAvamAM jyAM sudhI Ama pace nahi tyAM sudhI cikitsake regIne laMghana, pAcana ane dhana dravyane upayoga karI, roganI sAravAra karavI joIe, paNa je rogInI athavA regInA paricArakanI utAvaLane lIdhe, athavA pitAnI hoziyArI batAvavAnI UlaTane lIdhe, e tAvane kADhavA mATe kaI auSadhi Ape, te tAva kADhavAnI vAta te dUra rahI, paNa hAthapaga ThaMDA thaI, tAva magaja upara jaI, rogIne sannipAta utpanna kare che, athavA tenuM maraNa nipajAve che. eTalA mATe cikitsake saMtata, satata ke anya duSka tAvanI jAta pArakhIne upacAra karavA. je rogI athavA paricAraka utAvaLa kare, te te rogIne choDI de paNa tAvane kADhavAnuM osaDa te ApavuMja nahi. mAtra tene pAcana auSadha athavA dhana auSadha ApavuM. ghaNA cikitsakonuM ema mAnavuM che ke, AvA sakhata tAvamAM paNa je tene keI paNa jAtane khorAka nahi apAya te regInI zakti kSINa thaI jaze. eTalA mATe dUdha ane barapha, sAbUAkhAnI kAMjI ke akhaDabadAmanI kAMjI ApavAnI bhalAmaNa kare che. paraMtu e kAMjI vagere koI paNa jAtane khorAka, rogIne kaThe nirAma thayA sivAya ApavAmAM Ave te tethI upara kahelI mudate tAva nahi UtaratAM, jema jema khorAka apAto jAya, tema tema "Ama" banatuM jAya ane tAva potAnI mudata laMbAvate jAya che. AthI tAvamAM zvAsa, mUcha, aruci, tarasa, UlaTI, atisAra athavA baMdhAza, mUtradhAta, heDakI, udharasa ane baLatarA e upadra roganA baLa pramANe vAyu, pitta ane kaphanA hIna, mithyA ane atiga pramANe eka pachI eka dekhAtA jAya che. Ama thavAthI rogI tathA rogInA paricArake gabharAya che, eTale vaidya mUMjhAya che. mATe rAgIne kaThe nirAma thayA sivAya keI For Private and Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 zrIve niSNa"dhamALA-bhAga 2 jo paNa tAvamAM rAka ApavA nahi. satata, satata ane anyaduSka tAvanI avadhI AvyA pachI mahAvarAMkuza sutarAja, zItabha'jI rasa, pa cavakrarasa ke zrImRtyujaya rasa ApavAthI tAva jatA rahe che ane rAgI ta'durasta bane che. zrImRtyu'jaya rasa:---chanAga, marI, pIpara, gaMdhaka ane Ta'kaNakhAra sarve samabhAge laI tethI khamaNA vajane hiMgaLeAka levA. te hiMgaLAkane prathama lIbunA rasanI bhAvanA ApIne zuddha karavA ane pArAne vidhipUrvaka zuddha karI adhaka jeTale levA. vachanAga gaumUtramAM zeAdhelA levA ane tene khArIka vATI lIbunA rasanA tathA AdunA rasanA ekeka paTa ApI maga jevaDI gALIe. thALI, vAyunA tAvamAM dahImAMnA pANI sAthe, dheAr sannipAtamAM AdunA rasa sAthe, arjINu 12mAM lIMbunA rasa sAthe, viSamavaramAM jIruM ane geALanI sAthe, meATA mANasane dara Take cAra gALI sudhI ApavI ane cAra gALI karatAM vadhAre kAi paNa avasthAmAM ApavI nahi, upara pramANe bhaiSajya ratnAvalinu kahevuM che. paraMtu lImaDAnI saLI, dhANA, kALAM marI, laviMga ane kamaLanAM phUla (nIle phrI) ne vATI kapaDe gALI laI, temAM ThIkarI chamakArI, te pANI sAthe zrImRtyujaya rasanI geALI ApavAthI ajanma jAtanA camatkArika phAyadA thAya che. e pramANe viSama javaranA sa tata, satata ane anyakruSNa varanI cikitsA karavI. je tAva trIje divase Ave che, tene 'tRtIyaka' ( ekAMtariyA ) ane ceAthe divase Ave che, tene ' caturthi ka ' ( ceAthiyA ) kahe che. paNa emAM evI za'kA karavAmAM Ave ke, 'Ama' yAre rasane anugAmI thai, kaiATAmAM AvI, samAnavAyune dakhAvI, pAcakaSittane uzkere che, tyAre zarIra tape che. AthI kAThAmAM Ama rahelA For Private and Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidAya-siddhAMta 365 hAvA chatAM eka divasane AMtare athavA e divasane AMtare tAva Ave che, tenu kAraNa zuM? enuM samAdhAna evuM che ke, nivRtti pAmelA viSamajavara pAche niyamita divase Ave che, temAM te doSane svabhAvaja kAraNarUpa che, ema paDitAe kahyuM che. doSAnA svabhAvanuMja kAraNa hovAne lIdhe upara kahelAM sthAnakeAnA vibhAgonI apekSA rAkhyA vagara paNa ekAMtariyA, ceAthiyA ane viSaya ya Adi bIjA viSamajavarA potapotAnA samayamAM prakaTa thAya che. jema khIja pRthvImAM rahe che ane te bIja samaya prApta thatAM Uge che; tema dveSa dhAtuomAM rahe che ane peAtAneA samaya prApta thatAM prakApa pAse che. suzrute pazu kahyu che ke, e viSamajvara kadI paNu dehane mUkatA nathI, kAraNa ke viSamajvaravALA mANasa glAnithI, bhArepaNAthI ane dukhaLapaNa thI mukta thatA nathI. doSane vega TaLI jAya, tyAre jvara thatA rahyo jaNAya che; pazu te jatA nahi rahetAM bIjI dhAtuomAM chupAi jAya che, ke jethI sUkSmapaNAne lIdhe pratyakSa mAlUma paDatA nathI. eTalA mATe javara, kALa pAmIne niyamita samaye peAtAnA svabhAvathI pA| dekhAya che. ekAMtariyA tAvamAM kaeN ane pittane aticeMga thayA hAya tA trikamAM pIDA thAya che, vAyu ane kaphanA atiyeAga thayA hAya te kharaDAmAM pIDA thaI tAva Ave che. ane jo vAyu tathA pittanA atiyeAga thayA hAya, te prathama mastakamAM pIDA thAya che. evA ekAMtariyA tAva traNa jAtanA thAya che. je traNe sthAnAmAM te duHkha kare che, te kharuM jotAM vAyunAM sthAna che. tyAM gayele vAyu, kanA sthAnamAM ane kaeNklR vAyunA sthAnamAM sthAnabhraSTa thavAthI, eTale tenA mithyAyeAga thavAthI, dubaLa ane che ane tethI teo trIje divase tAva lAve che. jo teo peAtAnA sthAnamAM rahe, teA tenA atiyAgathI satata Adijavara utpanna thAya che. A pramANe mAthu For Private and Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je e kaphanuM sthAna che, baraDo e pittanuM sthAna che ane peTa e vAyunuM sthAna che. temAM rahelA vikAre pArakI jagyA para javAthI tene mithyAga thaI, tRtIyakavara tathA cAtuthikavara utpanna kare che. have ekabIjAnA sthAna para vikAro zA mATe jAya che, e prazna kara nahi; kAraNa ke sthAnane niyama prakRtistha vikArone mATe che. paNa e vikAra je bIjA vikAre pedA kare che, te vikAre te AkhA zarIramAM pharatA phare che. cAturthika varamAM kaphane vikAra vadhAre hoya, te te jAMghamAMthI pedA thaI AkhA zarIramAM bharAI bese che ane je vAyune vikAra vadhatuM jAya te, pahelAM mAthAmAM dukhA thaI pachI AkhA zarIramAM tAva bharAya che. A pAMca prakAranA tA athavA cAra prakAranA te ghaNuM karIne sannipAta jvaramAMthI thAya che, e carakane mata che. hAritAcArya kahe che ke, cAturthika tAvamAM pittane atiga mukhya hoya che, chatAM A viSamajvaranI utpatti, vRddha suzrutamAM je lakhI che, te mujaba kaphanAM pAMca sthAna che, jemAM vikArane saMcaya thavAthI tAva Ave che. AMtaraDAM, hRdaya, gaLuM, kaMTha, mAthuM ane sAMdhA e pAMca sthAna gaNa, je vikAra AMtaraDAMmAM jAya che, te saMtata eka divasamAM be veLA Ave che. hRdayane vikAra je AMtaraDAMmAM Ave che, te tethI anya duSkavara eka veLA Ave che, kaMThane vikAra eka divase hRdayamAM Ave che ane bIje divase AMtaraDAmAM praveza kare che, jethI ekAMtari tAva Ave che. A pramANe mAthAne vikAra kaMTha, hRdaya ane AMtaraDAMmAM traNa divasa daramiyAna kamathI AvI, cethiyA tAvane utpanna kare che ane je divase te pAchA pharI pitAnA sthAnamAM jAya che te divase pralepakavara Ave che. A javara paNa viSamajavaranI jAtane che, kAraNa ke tenI utpatti paNa kaphanA sthAnamAMthI che ane te vAtane suzruta paNa kabUla rAkhe che. cAthiyA tAvathI For Private and Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 367 ulaTa je bIje viSamajavara che, te pahelA ane chellA be divasa AvI, vaccenA be divasa AvatuM nathI. tema ekAMtariyA tAvamAM paNa vacce eka divasa tAva AvI pahele ane chelle divase UtarI jAya; te tRtIyakajvarathI UlaTa tAva che. eka vakhata UtarI AkhI rAta je tAva caDyo rahe che, tene anya dukane UlaTe tAva sama . je tAvane rogI zarIre levAI jAya che, AkhuM aMga kaLe che, kaphanuM baLa vadhI paDe che, zarIra sukAIne jaDa thaI jAya che, te tAva vAyunA atigathI ane kaphanA nAgathI thAya che. mATe tene "vAtabalASaka" nAma ApavAmAM AvyuM che. jyAre kapha ane pittane atiyoga thAya che ane vAyu hInAgane pAme che, evA regIne je tAva Ave che tenuM AkhuM zarIra cIkaNuM dekhAya che, TADha caDhe che, paNa tAva zeDo Ave che, te pUre Utarate nathI; paNa pAche jeramAM Ave che. AvA tAvane "pralepaka' kahe che. e tAvamAM traNe doSa kepe che, e paNa keTalAkane mata che. je AMtari, cAthiyo athavA niyamita vakhate Avate veLAvara hoya te tene pazcimanA vidvAne "kivanAIna" nAmanI davA sAthe, eka athavA be TIpAM sakyUrika esiDa meLavI, tAva AvatA pahelAM eka athavA be vakhata pAIne te tAvane te divase AvatAM ja aTakAvI de che. te pramANe vedyo pILAM phUlanI dArUDInAM bIja beAnI bhAra laI tene cAra telA pANImAM jhINuM vATI, temAM khATAM aDadhAM lIMbuno rasa nAkhI tAva AvatAM pahelAM, ekaja vAra pAya te tAvane aTakAvI de che. paNa je keI sthaLe lIMbu na maLe che te biyAne pANImAM vATIne temAM eka vAla kulAvelI phaTakaDI meLavIne pAvAthI paNa tAva aTakI jAya che. ekAMtariyA tathA cethiyA tAvamAM vizvatA paharaNa, zrImRtyuMjaya rasa ane sutarAja rasa paNa sAruM kAma kare che. ekAMtariyA For Private and Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - 368 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tAvane mATe kAMTAsariyAnuM mULa telane dhUpa daI hAthe bAMdhavAthI tAva aTakI jAya che. khIjaDAnA jhADanuM tAvanI vArIne divase savAramAM UThI aNubelyA dAtaNa kare, te te divasathI ja tAva AvatuM nathI. phulAvelI phaTakaDI eka vAla laI, patAsAmAM bharI, tAva AvatAM pahelAM khAI javAthI, ekAMtari ke veLAjavara Avate aTakI jAya che. tevI rIte ardhA rUpiyAbhAra goLamAM be vAla phaTakaDI meLavI tAva AvatAM pahelAM khavaDAvavAthI tAva aTakI jAya che. eka pAvalIbhAra geLamAM karoLiyAnuM gheluM paDa meLavIne khavaDAvI devAthI ekAMtari tathA thiye tAva aTakI jAya che. arIThAnI mIjane bhAMgI tene magaja gALamAM meLavI ApavAthI paNa tAva aTakI jAya che. ekAMtariyA tathA cethiyA tA osaDa karatAM AvA AvA TucakAthI jaladI jAya che. paraMtu eTalI vAta yAda rAkhavAnI che ke, cethi tAva gayA pachI cha mAsanI aMdara dALamAM, zAkamAM pakavAnnamAM ke amatho jarA paNa geLa khAdhAmAM Avaze, te tene bIje divase ja tAva AvavAne e vAta nakkI che. mATe cha mAsa sudhI jarA paNa geLa khA nahi. keI vakhate A viSamajavare haTha upara caDI, potAnI niyamita hada kudAvI mahinAnA mahinA sudhI regIne pIcho choDatA nathI. tevA tAvamAM rogI akaLAya che ane vaidya mUMjhAya che. tevA tAvane kADhavA mATe kAcakAnI mIja telA cAra ane sUkAM rAtAM maracAM te arthe e bene khUba bArIka vATIne rAkhI mUkyAM. temAMthI eka vAlanuM eka paDIkuM rAtanA nava vAge pANI sAthe athavA madha sAthe ApavuM ane eka vAlanuM bIjuM paDIkuM rAtre cAra vAgatAM pahelAM ApavuM. te rogIne divasamAM koI paNa jAtanI davA ke A paDIkAM ApavAM nahi. evI ja rIte traNa rAtamAM cha paDIkAM ApavAthI game te haThIle tAva aTakI jAya che. paNa eTaluM yAda rAkhavAnuM che For Private and Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - tridoSa-siddhAMta ke, jyAre A kAcakA ne maracAMvALI davAnAM paDIkAM cAlatAM heya teTalA divasa dUdha, dahIM, chAza, mAkhaNa, ghI ane goLa rogIne ApavAM nahi. e sivAya game te khAya tenI aDacaNa nathI. ekAMtariyA tathA cothiyA tAvamAM eka iMca lAMbo ane ardho IMca pahoLa, korA kAgaLane kaTake laI, tenA upara kalama ane kALI dezI zAhIthI phalANAne phalANe tAva jaje" eTalA akSara keIna vAMcI zake tevI DhabamAM lakhI, traNa ciThThI karI ApavI. ciThThI lakhatI vakhate ApaNe zvAsa baMdha rAkha ane manane kapALamAM be bhramaranI vacamAM rAkhI ciThThI lakhavI. te ciThThImAMthI eka ciThThI para eka vAla ghI mUkI, regIne kapaDuM oDhADI, dhumADA vagaranA devatA upara te ciThThI mUkI, tenI dhUNI tAva AvatAM pahelAM be kalAka agAu rogIne ApavI, jethI tAva Avoja nahi ane kadAca Ave te bIjI ciThThInI bIjI dhUNI tAvanI zarUAtamAM upalI rIte ApavI, eTale tAva bhaze nahi; chatAM tAva bharAya te chellI trIjI ciThThI tAva UtaravA mAMDe tyAre upalI rIte ApavI, jethI bIje divase athavA bIjI vAra tAva Avaze nahi, kadAca koIne ekAMtarie ke TADhiyo tAva AvatA hoya, te jUnA kAmaDAnI be IMca lAMbI ane pA thI ardho IMca pahoLI cIpa chalIne banAvavI. te chelelI kAmaDI para upara lakhyA pramANe lakhI, ghI mUkI, upara pramANenI rIte dhUNI ApavAthI tAva aTakI jAya athavA jato rahe che. paNa dhUNI ApatI vakhate gaLA sudhI kapaDuM oDhADavuM. matalaba ke moDhuM ughADuM rAkhavuM, DhAMkavuM nahi. upara lakhelA dArUDInA bIjavALe praga cAlatuM hoya temAM te bIjanuM vajana lakhyA karatAM vadhatuM apAya te kivanAInanI peThe te kAne baherAza lAvatuM nathI; paNa vakhate ekAda UlaTI ke jhADo karAvI zarIramAMthI maLanuM zodhana For Private and Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaheTha zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja kare che. jo keInA peTamAM dukhatuM hoya te dArUDInAM bIja be AnIbhAra tathA siMdhava tethI aDadhe meLavI, bene bhegAM vATI, pANu sAthe divasamAM traNa vAra phakAvavAthI peTanuM zULa tathA dukhAve baMdha thAya che. jo keIne je Avyo hoya te dArUDInAM pAtarAMne rasa jarA haLadara tathA mIThuM nAkhI copaDavAthI seje UtarI jAya che. tevI rIte enAM mULiyAMmAM paNa eja guNa rahe che. dArUDInAM pAtarAMne rasa telA be tathA ghI tela eka meLavI ghaNA divasa sevana karavAthI viTaka maTI jAya che. viSamajavaranAM vizeSa lakSaNe-jyAre apAnavAyu ane samAnavAyune hInAga thAya che, tyAre kledakapha ane pAcakapitta avyavasthita thAya che. eTale je sthAnamAM pittane atiga thAya che, te sthAna garama thAya che; ane jyAM kaphane atiga thAya che te bhAga ThaMDA paDI jAya che. arthAt ghaNI vAra evuM bane che ke, regInuM zarIra nRsiMhAkAranI peThe athavA ardhanArIzvaranI peThe aDadhuM ThaMDuM ane aDadhuM garama thAya che. jyAre piTamAM pitta vikArI thAya che ane hAthapagamAM kapha vikAravALe thaI TharI jAya che, tyAre hAthapaga ThaMDA thaI jAya che ane zarIrane bAkIne bhAga garama thaI jAya che. tevI rIte peTamAM kolejanakapha vadhe che ane hAthapagamAM brAjakapitta vadhe che tyAre zarIra ThaMDuM ane hAthapaga tathA mAthuM garama thAya che. jyAre kapha ane vAyu pittadhAtunI pAse jAya che, tyAre prathama regIne TADha vAya che; TADhanI zAMti thayA pachI ekaluM pitta Akhe zarIre baLatarA kare che, paNa e tAvamAM zarIra garama thatuM nathI. tevI rIte vAyu ane pitta kaphanA sthAnamAM ja vAthI prathama rogInA zarIramAM tAva sAthe baLatarA thAya che ane pachI chevaTe TADha vAya che. e dAhapUrvaka ane zItapUrvaka tridoSanA saMbaMdhathI thAya che, temAMthI dAhapUrvaka javara atyaMta duHkhadAyaka For Private and Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 371 ane asAdhya che, paNa zItapUrvaka javara sAdhya che. e pramANe viSamajavara nidAnazAstrakAre kahyA che. paraMtu amArA jevAmAM eka eve viSamajavara AvyuM che ke, regI khorAka khAte jAya, gharanuM kAmakAja karate jAya, jarUra paDe te DuM ghaNuM cAlatuM jAya, paraMtu be, cAra, pAMca, sAta ke daza divasamAM game te divase athavA game te vakhate tene TADha caDe ane puSkaLa oDhavA chatAM zarIra dhruje. e pramANe ochAmAM ochA eka kalAka ane vadhumAM vadhu cAra kalAka TADha vAyA pachI tene pasIno thAya ane TADha samAI jAya; paNa viSamajavaramAM kahyA pramANe dAha thAya nahi, tema zarIra UnuM paNa thAya nahi. AvA tAvavALAne AgaLa kahelA zItabhaMjI rasanI be be goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI tAva ga ema amane jaNAyuM, tyAre mahinAmAM eka vAra athavA be mahine eka vAra tAva AvavA mAMDyo. pachI tene TADha vAI hoya te arasAmAM cAra divasa sudhI zItabhaMjI rasa ApIne AgaLa kahelI mahAnvarAMkuzanI gebI lAgeTa cAra mahinA sudhI divasamAM traNa vakhata traNa traNa goLI ApavAthI te tAva gayo. e pramANe viSamajavaramAM cikitsake buddhipUrvaka keI sArA rasanI cejanA karavI ane rogIe dhIraja rAkhI vaidyanI pAse utAvaLa karAvi davA badalAvavA Agraha kare nahi, paNa zAMtithI ekaja davAne upayoga kare. Ama karaze teja viSamajavara jaze. paNa viSamajavara cAlatA hoya tevAmAM bhAre khorAka khAya athavA ghaNe zrama kare athavA mAnasika vyApAramAM kAma, krodha, lobha ane IrSA vagerenuM vadhAre sevana kare, te te viSamajavara pharIthI Ave che ane te jIvatAM sudhI jatuM nathI e vAta nirvivAda che. varSAvatu, zaradaRtu ane vasaMtaRtumAM vAyu AdinA atigathI kramAnusAra je tAva Ave che, te prAkRtajavara kahevAya che, For Private and Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 zrIAyurveda niSadhamALA-bhAga 2 jo temAM varSARtumAM AvanAra tAla vAtajavara, zaradaRtumAM pittajvara ane vasaMtaRtumAM kaphavara Ave che. A sivAyanA bIjA tAvA te 'vikRtajvara" kahevAya che. jema varSARtumAM pittajvara, zaradaRtumAM kaphajvara ane vasa'taRtumAM vAtavara DAya, tA te vikRtajvara asAdhya eTale maTe nahi tevA che. A uparathI samajI za kAze ke, je RtumAM je deSAnA saMcaya, phApa ke zAMti thavA joIe, tema je RtumAM vAntika, pattika ke kakArI khArAka khAvA joie, te nahi khAtAM paraparAnA cAlatA rivAja pramANe khArAka bhAya, tA RtunA hIna, mithyA ane atiyAgathI vikRtavara Ave che, jethI ghaNA manuAA paTakAI paDe che. dAkhalA tarIke zaradaRtumAM zrAddhapakSa ane navarAtra tathA divALInA divaseA Ave che; eTale zrAddhapakSamAM peAtAnA pUrvajonA nimitte miSTAnna bheAjanA levAnA cAla che. paNa e zaradaRtumAM tulA ane vRzcika sa'krAMtimAM uttarA, hasta ane citrA nakSatramAM sUryanA tApa vizeSa paDatA hAya te manuSyazarIramAM ane vanaspatiomAM khATA, tIkhA ane kaDavA rasa utpanna thavAthI zrAddha, navarAtra ane divALInA divaseAmAM khAdhelA madhurarasa pacI jAya che. paNa jo e RtumAM tApa nahi paDatAM varasAda cAlu rahe, te vanaspatimAM tathA manuSyazarIramAM madhurarasane vadhAro thai vAtavaranA upadrava thAya che. athavA varasAda na Ave ane TADha vadhI paDe, jethI tApa che| paDavAthI, manuSyane kaphajvaranA upadrava thAya che. eTalA mATe ApaNI mejazeAkhanI jIbhanA svAdanI paDelI Tevane lIdhe, para'parAthI je phiDha cAlatI hoya, te pramANenA khArAka nahi khAtAM, RtunA hInayAga, mithyAyeAga ke atiyeAganA vicAra karI, te Rtune anukULa khArAka khAvA, jethI vikRtajvaranA bhayathI ApaNA bacAva thAya. ghaNAM pramaLa kAraNeAthI je tAva Ave che ane jemAM ghaNA For Private and Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viASa-siddhAMta 34 upadravA hAya che, temaja je tAva AvatAMja kaNa, cakSu Adi ekAda indriyane naSTa kare che, te tAva asAdhya che. je tAvamAM zarIra sukAi jAya che athavA seAjA caDe che te tAva asAdhya che, je tAvamAM aMtaHkaraNamAM pIDA thAya che, te tAva jIvatAM sudhI keDA cheDatA nathI; temaja je tAva baLavAna haiAya ane tAvamAMja mAthAnA vALa UtarI paDe, te tAva asAdhya che. je tAva mULathIja aniyamita kivA viSama hAya, jetAva lAMkhI mudatanA hAya te; tathA sukAyalA, tavAyalA mANasanA je gaMbhIra javara hAya te; je tAvathI rAgI bebhAna thaI jAya ke, bichAnA parathI UThI na zake te; tathA je tAvamAM bahArathI TADha caDe ane bhItaramAM agni UThe tevA tAvavALAne jIvavu'muzkela che. je tAvamAM regInAM romAMca UbhAM thAya, AMkhA rAtI thAya, hRdayamAM dukhAve thAya ane phakta mukhathI zvAsa levAtA hAya, te tAva asAdhya che. je tAvamAM rAgIne heDakI, zvAsa tathA tarasa thatAM hoya, ezuddha thatA hAya, AMkheA Amatema pharatI hAya ane zvAsathI pIDA pAmatA haiAya te A rAgI maraNa pAme che. je tAvathI rogInI indriyonI zakti nAza pAmI hAya, tenA zarIra para chAMyA pharI gaI hAya, zarIranuM mAMsa sukAi gayuM hoya tathA gaMbhIra ane tIkSNu tAvathI pIDAtA haiAya, evA rAgIne ArAma karavAnI sujJa vaide AzA rAkhavI nahi. je tAvamAM zarUAtathIja tataDIne tAva Ave che ane sUkI udharasa thAya che temaja maLanA nAza thAya che te; je rANIne khapeAre tAva caDe che, kapha--udharasa ghaNAM jaNAya che ane baLa temaja mAMsa kSINa thaI jAya che te; je rAgIne ekadama tAvane dAha thAya che, tarasa ane mUrchA Ave che, aLa naSTa thAya che ane sAMyAe DhIlA paDI jAya che te; savAranA je rAgInA meADhA upara puSkaLa paraseve vaLe che ane rAtadivasa zrIramAM tAva bharAyelA rahe che te; je rANInA kapALa para zItaLa For Private and Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - paraseve vaLe che, ghaNI TADha caDe che, zarIra cIkaNuM jaNAya che ane gaLA para thatA parase chAtI para AvatA nathI te tathA je regIne gADha ane cIkaNe paraseve AkhA zarIramAM vaLe che ane zarIra ThaMDugAra thAya che, tevA tAvavALe regI mRtyu pAmavAnI taiyArImAM che ema jANa sujJa vedya tenI cikitsA karavI nahi. e pramANe tAva, sannipAta ane viSamajavaranI nidAnapUrvaka cikitsA samApta thaI che. anya vaidyarAjonA anubhavI ilAjo 1-vedha dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1, javarabiMdu -ativiSanI kaLI tela 1, sUrokhAra tele 1, phulAvelI phaTakaDI tela 1, sonAgeru tole che e sarvane khAMDI vastragALa karI, khalamAM traNa kalAka sArI rIte ghUMTIne zIzImAM bharI mUkavAM. e osaDa bethI cAra ratI sudhI madhamAM caTADI uparathI Adu-phudInAvALI cA pAvI, jethI saghaLA tAva UtarI jAya che. 2. navIna sudarzana cUrNa -kaDu, kariyAtuM, kALIjIrI, iMdrajava, zekelA kAcakAnI mIja, lIMbachAla, goLa, lImaDAnAM sUkAM pAtarAM, kalama, suMTha, marI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, phulAvelI phaTakaDI, nAI,divelamAM zekelA jherakalcara e sarva samabhAge laI khAMDI vastragALa karI, temAM pAro tela tathA gaMdhaka telA ekanI kAjaLIkarI, te kAjaLIne ghUMTI, tAvamAM 1 thI 2 vAla sudhI divasamAM 3 vakhata pANI sAthe khavaDAvavuM. A cUrNathI jIrNajavara, viSamajavara ane asthigata javara maTI jAya che. 3. tAva utAravA mATe-sAjIkhAra zera rA lAvI jhINe, For Private and Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyASa-siddhAMta 375 khAMDIne 20 zera pANImAM nAkhI halAvIne TharavA devA. pachI bIje divase uparanuM nItaratuM pANI laIne kaDhAimAM cUle caDAvI tenA khAra kADhavA. evI rIte taiyAra karelA kSAra vAla e tathA phulAvelA navasAra vAla che, aDhIrUpiyAbhAra pANImAM nAkhI ogALI, tAva AvelA daradIne pAvuM eTale tAva UtarI jaze, jo eka vAra ApavAthI tAva na Utare teA 3 kalAka pachI upara pramANe bIjI vAra ApavuM. A davAthI tAva Utare eTale hiMgaLezvara athavA tribhuvanakIti rasamAMthI game te tAvane aTakAvavA mATe ApavA. ghaNI vAra uparanI davAthIja tAva UtarI jAya che, khIjI vAra davA ApavAnI jarUra paDatI nathI. upara pramANe sAjIkhAra kADhatAM jene khaTapaTa lAge teNe seADA mAyakAba vAparavA, 4. malarAja guTikA-sAmala teluA bA, manasIla tAlu bA, kAthA tAlA nA, pIpara tele !, e cArene lIbunA na zera rasamAM chUTIne goLI vALavA jevu' thAya tyAre bAjarInA dANA jevaDI geALI vALavI. ceAthiyeA tAva AvatA hAya tenI pALIne divase tAva AvatA pahelAM traNa kalAka Agamaca jIruM ane sAkaranA pANI sAthe gALI ekathI e gaLAvI te upara sAkaranA zIre athavA dUdhabhAta khavaDAvavA, ekAMtariyA tAvamAM paNa e rIte gALI khavaDAvavI. ethI ceAthiyA, ekAMtariyA vagere tAva jAya che. A geALI traNa divasathI vadhAre khavaDAvavI nahi. strIone eka divasathI vadhAre khavaDAvavI nahi. rogIne dUdha, ghI, sAkara, ghauM' ane ceAkhA sivAya kaMi khAvAnuM ApavuM nahi. 5. tribhuvanakIrti rasaH-hiM gaLeka, vachanAga, pIpara, pIpaLI mULa, sUMTha, marI ne TaMkaNakhAra e sarve sarakhe bhAge laI, vATI vastragALa karI, eka divasa keArA dhU'TI, AdunA rasanI, dhaMtu For Private and Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir so zrIAyurveda nimALA-bhAga 2 jo rAnA pAtarAMnA rasanI ane tuLasInA rasanI ekeka bhAvanA ApI, vaTANA jevaDI geALI vALI divasamAM 3 vakhata 1 thI 3 sudhI ceAgya anupAna sAthe ApavAthI sarve jAtanA tAva jAya che. 2-tizrI ravihu'sajI dvIpahuM sajI-surata 1. sajavaranAzaka pILA jvarAMkuza:-haratALa tAle 1 ane kaLIcUnA tAle 1 e enA ATha divasa sudhI kuvAranA rasamAM khala karavA. pachI tenA goLA banAvI sarAvasa'puTa karI, kapaDamaTTI karI, cAra zera aDAyAMne agni ApaveA. ThaMDuM paDathA pachI vATIne zIzImAM bharI levu'. emAMthI eka ceAkhApura mAtrA madhamAM athavA cevalI pAnamAM mUkI cAvI khAi uparathI pANI pIvu. rAgIe kaI paNa jAtanu athANuM ane telanI sakhata parejI pALavI, AnuM nAma ame pILA javarAMkuza pADyu che. 2. ekAMtariyA tAvanuM' esaDaH-surokhAra tAle 1, kulAvelI phaTakaDI tAlA 1, seAnAgeru tAle 1, e sarvane bArIka vATI kAcanI zIzImAM bharI rAkhavAM. ekAMtariyA tAvavALAne je divasa tAvanI vArI hAya te divasathI zarU karI 3 vArI sudhI, tAva Ave ke na Ave te paNa darareAja divasamAM be vAra hazeTTImAM khAMDa sUkI, tenI upara eka vAla davA mUkI tenA upara khIjI khAMDa sUkI pANI sAthe phAkI marAvavI. A davA upara mAtra dUdha khAvA devuM nahi, te ekAMtariyA tAva jaze. 3. cAthiyA tAvanI davA:-kariyAtu, kALIjIrI, kaDuM, vAyaviMga ane nAgakezara, e pAMcene samabhAge teAlA tAle lai khArIka cUrNa karI, te cU mAM zuddha karele sAmala tAle 1 meLavI dhruve,sAmala zuddha karavAnI rIta evI che ke, eka iMTa laI tenI For Private and Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - tridoSa-siddhAMta 377 upara madhyamAM rUpiyAnA kada jeTale geLa ane aDadhI iMTa jeTale De khADe karI temAM somala goThavI, te ITane cUlA para caDAvI tApa Apa. pachI bhUrAM-keLAMne chINIne tenuM pAchuM eka zera laI, ITa garama thAya ke tarata ghelA somala para TIpAM pADIne TravA devA ane tamAma pANI e rIte khalAsa karavuM. e rIte zuddha karelA semala upalA cUrNamAM meLavI, tene pAnanA rasamAM ghUMTIne rAIrAI jevaDI goLIo vALavI. pachI cAthiyA tAva vALAne babe goLI savArasAMja pANI sAthe pAMca pALI sudhI gaLAvavI, jethI tAva pharIne Avaze nahi. A geLI upara davA baMdha karyA pachI tela, maracuM ane AmalInI ATha divasa sudhI parejI pALavI. 4. jIrNajvara-kaTAsariyAnAM lIlAM pAtarAM naga sAta laI adhakacarAM vATI, vA zera pANImAM ukALI, cothA bhAganuM pANI rahe tyAre kapaDAthI gALI, temAM eka rUpiyAbhAra madha nAkhI, 21 divasa sudhI te jarUra divasamAM be vAra pAvuM. vadhu jarUra jaNAya te maTatAM sudhI pAvuM. ethI jIrNajvara eTale kSayane tAva jarUra jAya che. e kAMTAsariyAnAM phUla naMga be vATI, madhamAM caTADavAthI tAva gayA pachInI azaktine maTADe che. - pannaravaMsa -ativiSanI kaLI telA 2, kAkaDAziMga tole 1, pIpara tole 1, hiMgaLaka tole che, e sarva vastune bArIka vATI, gaLI vALavA jeTaluM madha nAkhI, vaTANA jevaDI goLI vALI, ghApaNanA bhUkAmAM ragadoLavI. pachI temAMthI eka goLI nAnA chokarAne ane meTA mANasane babbe goLI divasamAM be thI traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI varAtisAra maTe che. rAkamAM bhAre cIja ApavI nahi. javaravinAzaka-gaLosatva tele 1, pIpara tele 1, For Private and Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - divelamAM taLelA jherakacUrA telA 2, e traNene bArIka khala karI, madha meLavI, vaTANA jevaDI gaLI vALI, ghApaNanA bhUkAmAM ragadeLI rAkhI mUkavI. e gaLI nAnA chokarAne akeka ane meTAne babbe, divasamAM 2 thI 3 vAra pANI sAthe ApavAthI viSamajavara, satatajavara tathA magaje caDI gayele tAva Utare che ane Amane pacAvI bhUkha lagADe che. 7. madanamaMjarI guTikA -AmaLAM, zekele jherakasUre, pIpara, gaLosatva ane lehabhasma, e tamAma vastu samabhAge laI, bArIka vATI, madhamAM vaTANA jevaDI gaLI vALI. ghApaNanA bhUkAmAM ragadoLI rAkhI mUkavI, reganI ummara joI e keka athavA babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe gaLAvavI. A guTikA maMdavADa gayA pachInI azaktine dUra karI, viryane vadhAre che, lehIne sudhAre che, khAdhuM pacAve che ane tAvane kADhe che. 8, javarAdi rasaH-gaMdhaka, dhaMtUrAnAM bIja, haratALa, vachanAga, pAro, marI ane manasIla, samabhAge laI judI judI vATyA pachI badhI cIjo ekaThI karI, kArelInA rasamAM be divasa ghUMTI, moTA maga jevaDI goLI vALavI. e eka goLI AdunA rasamAM ApavAthI saghaLA prakAranA tAva UtarI jAya che. e goLIthI peTanuM caDavuM, zItanuM AvavuM, jaTharAgninI nyUnatA ane kaphane nAza thAya che. 9 rAte javarAMkuzA-TaMkaNuM, marI, pIpara, hiMgaLaka ane vachanAgane sarakhe bhAge laI, jhINAM vATI AdAnA rasamAM moTA maga jevaDI goLI vALI chAMye sukAvI, ekathI be goLI divasamAM 3 vAra AdunA rasamAM ke madhamAM ApavAthI tAva jAya che. 3-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata 1, bhairava rasa-hiMgaLaka, vachanAga, marI, TaMkaNakhAra, For Private and Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 378 pIpara, akalagare, jAvaMtrI, laviMga, vAMsakapUra, kastUrI kulIjana (pAnanI jaDa), jAyaphaLa ane kezara, e vasANAM sarakhe bhAge laI vATI vastragALa cUrNa karI, AdunA rasanI traNa ane nAgaravelanA pAnanA rasanI traNa bhAvanA ApI, tenI maga jevaDI goLIo vALavI. tAvanA daradIne pANI sAthe traNa goLI khAMsIvALAne pAnanA rasamAM be goLI ane vAyuvALAne AdunA rasamAM eka gaLI ghasIne ApavI, jethI zarIramAM tarata garamA lAve che. A geLI amArA davAkhAnAmAM paMdara varSathI vaparAya che. 2. varazna cUrNa -ativiSanI kaLI telA 5,phulAvelI phaTakaDI telA 5, sUrekhara tolA 5 ane hiMgaLaka tele 1, e sarvene jhINA vATI cUrNa karI, tAvanA regIne e keka vAlanuM paDIkuM garama pAchuM cA sAthe athavA sAthe ApavAthI pasIne vaLI tAva Utare. 3. varaznavaTI -pIpara telA 2, jIruM telA rA, kAcakAnI mIja tolA 4 ane bAvaLanAM pAtarAM tole nA, ene bArIka vATI cUrNa karI, pANImAM ghUMTI vaTANu jevaDI goLIo karI chaye sUkavI, divasamAM traNa vAra babbe geLA garama pANI sAthe ApavAthI sarva prakAranA tAva Utare che. 4. navajIbha siMhA-pAre, gaMdhaka, lehabhasma, tAmrabhasma, nAgabhasma, marI ane pIpara, e sarva samabhAge laI zuddha vachanAga nA bhAga laI tene AdunA rasamAM be divasa khala karI, pachI 1 ratI vajananI goLIo karavI. A goLImAMthI 1 athavA 2 goLI garama pANI sAthe ApavAthI tAva utAre che, chAza sAthe ApavAthI saMgrahaNI maTADe che, temaja madha sAthe ApavAthI peTane duHkhAva, maMdAgni ane ajIrNane maTADe che. 5. rAjavallabha rasa-pAre, gaMdhaka ane vachanAga e traNa e For Private and Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 780 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je keka tela tathA navasAra kula 2 lA laI prathama pAra gaMdhakanI kAjaLI karI, pachI be vasANAM meLavI khala kare. AmAMthI eka paDIkuM be ratI pramANanuM kariyAtAnA ukALA sAthe athavA Adu, phUdIne ane tulasInA ukALA sAthe ApavAthI pasIne vALI tAvane utAre che. 6. rAmabANuM guTikAra-ghImAM taLIne zuddha karele jherakasUre telA 10, pIpara tele 1, pIpaLAmULa tele 1, sUMTha telA pa, vAvaDiMga telA 2, ativiSanI kaLI tele 1, marI telA 2, haraDedaLa tela 1, dUdhamAM zodhela vachanAga tele 1, laI sarvenuM bArIka cUrNa karI, cevalI pAnanA rasamAM 3 divasa ghUMTI vaTANA jevaDI goLIo vALavI. A gALI AdunA rasa sAthe divasamAM traNa vakhata ekekI ApavAthI tAva, tAvanI pAchaLanI azakti, peTanI cUMka ane ajIrNanA jhADAne maTADe che. 7. jIrNajavara mATe gaLosava,pIpara ane sAkaranuM samabhAga cUrNa karI temAMthI vAla 1 thI 6 sudhI divasamAM be vakhata dUdha sAthe ApavAthI eka mahinAmAM game te jIrNajavara maTI jAya che ane ghaNuM ja zakti Ave che. - 8, rAtI khUbakalA (rAtI khasakhasa) lAvI, aDadhI zekI, aDadhI kAcI rAkhI, pachI beu ekatra karI temAMthI vadhumAM vadhu tela sAkara athavA pANI sAthe phakAvavAthI jIrNajavara maTI jAya che. 9sapheda jIruM (IsabaguLa) 8 bhAga, kulAvelI phaTakaDI 1 bhAga, enuM vastragALa cUrNa karI temAM samAya teTale geLa meLavI caNIbera jevaDI goLI vALavI. divasamAM traNa vakhata akeka geLI ApavAthI, jIrNajavara, viSamajavara, je khAMsI sAthe hoya te maTe che. 10. pravALapiSTi madha ane pIpara sAthe athavA sAkara tathA For Private and Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 381 tridoSa-siddhAMta dUdha sAthe dararoja eka vakhata ApavAthI jIrNajavarane maTADI zarIramAM zakti lAve che. 4-IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. sarvajavara -manasIla, kaLIcUna ane amalasAre baMdhaka samabhAge laI, jhINo vATI eka kUlaDImAM bharI, tenuM meM baMdha karI 25 chANAne agni Apo. ThaMDuM paDyA pachI kharalamAM khala karI sArI kAcanI zIzImAM bharI levuM. jene dararoja tAva Avate heya tene AkhA divasamAM 1 cakhApuranuM ekaja paDIkuM madhamAM caTADavuM. ekAMtariyo tAva Avato hoya tene ekeka khApuranAM traNa paDIkAM madhamAM ApavAM. cethi tAva AvatuM hoya tene ekeka khApuranAM cAra paDIkAM madhamAM ApavAthI tAva jAya che. A paDIkAM sAkara sAthe paNuM apAya che. 2. kAcI phaTakaDI khAMDIne traNa divasa lagI AMkaDAnA dUdhamAM palALI rAkhavI. pachI tene ghUMTIne tenI TIkaDI banAvavI ane sarAva saMpuTamAM mUkI chANAnA agnine kukuTapuTa Apa. pachI keDiyAmAM thI kADhIne mA vAlane vajane pAnanA rasamAM divasamAM be vAra Apa vAthI tAva jAya che. temaja udharasa para paNa sAro phAyado thAya che. pa-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata 1. sudarzana cUrNa triphalA, dAruhaLadara, bheMyarIMgaNI, SaDakacerI, suMTha, marI, pIpara, piparImULa, sUkA maravA, gaLo, dhANA, araDUse, kaDu, trayamANa, pittapApaDe, motha, vALa, lImachAla, piparamULa, jeThImadha, ajame, ajameda, bhAraMga, iMdrajava, saragavAnAM bI, gheDAvaja, taja, phaTakaDI, sukhaDa, ativiSa, balabIja, vAyavaDiMga, citra, paTela, laviMga, cavaka, vAMsakapUra ane For Private and Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38ra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tamAlapatra eTalI vastu eka eka tela laIne kariyAtuM telA eMzI laI bArIka khAMDI vastragALa karI zaradInA tAvamAM e cUrNa tela , Aduno rasa tolA be, kudIne rasa tela 1 ane madha tela 1, sAthe divasamAM traNa vAra pAvuM. pittanA tAvamAM cUraNa tele che ane sAkara tela 0 meLavI pANI sAthe phAkavuM. bAdInA tAvamAM cUraNa be AnIbhAra traNa vAra ThaMDA pANI sAthe phAkavuM. 2. laghusudarzana caNu-gaLa, sUMTha, pIpara, taja, laviMga, pIparImULa, lImachAla, kaDu, sukhaDa, ane haraDe e sarve samabhAge laI tenAthI adhuM kariyAtuM laI khAMDI cUrNa karavuM. A cUrNathI paNa saghaLI jAtanA tAva jAya che. 6-vaidya rUghanAthasiMga gayAdI-surata paMcAnana javara kuza-pAre, gaMdhaka, vachanAga, marI, pIpara, sUMTha, gaLe, kariyAtuM vaMtUrAnAM bI, methe, kaDu, nepALa, IMdrajava ane kAkaDAsiMga e sarve samabhAge laI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bIjI vastuo meLavI, eka divasa ghUMTI, pachI AdunA rasanI be bhAvanA ApavI tathA nagoDanA rasanI bebhAvanA ApI marI jevaDI goLI vALI sarva prakAranA tAvamAM ekathI traNa sudhI divasamAM traNa vAra ApavAthI tAva UtarI jAya che. ane eja geLI kalathInA ukALA sAthe ApavAthI tAva Avate aTake che. 7-vaidya manasukhalAla lalubhAI-surata kravyAdicUrNa -jherakacUrAne gAyanA mUtramAM sAta divasa palALI AThame divase cheDAM kADhI be phATa karI tenI jIbha kADhyA bAda ghImAM taLI bArIka cUrNa karavuM. pachI cA sAthe athavA pANImAM ekathI pAMca varasanAM bALakone eka cakhApura, pAMcathI daza varasanAne eka vaTANAbhAra ane daza varasa pachInAne eka vAla For Private and Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridAya-siddhAMta 383 bhAra cA sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI tAva, mAthAnA dukhAvA garamI, vAyu tathA ajINu vagerene maTADe che. 8-vaidha bhAbhAI AdhavajI trivedI-bhAdarADa 1. aniyamita tAvaH-kivanAIna 36, kAcakAnI sIja aDatALIsa bhAga ane gaLAsava etera bhAga e savane ekaThu' karI pANImAM caNIyera jevaDI gALI karI savArasAMja eka eka pANI sAthe ApavI. 2. lAMbA divasanA tAvaH-kariyAtuM, vAyavaDiMga, devadAra, paTAla, kaDu, trAyamANu, pittapApaDA, garamALA, ativiSa, pIpa rImULa, e sarve samabhAge laI tenA kavAtha karI savArasAMja pAve, jo bhAranA tAva haiAya tA kaDu, garamALA ane trAyamANu nAkhavAM; ** vizeSa hoya te kAyaphaLa ane bhAraga umeravuM; recaka auSadha nAkhavuM nahi jethI tAva jaze. 3. tamAma tAva upara ca:-kAlaMbhA, ativiSanI kaLI, kAcakAnAM bIja ( krAMkaciyA ) lI eALI, kaDu, iMdrajava, kALIjIrI, tIkhAM (marI) ane kariyAtAnI pAMdaDI e sava samabhAge lai vastragALa cUrNa karI Tha'DA pANI sAthe ApavAthI tAva jAya che. 4. kAla'bhA aDadhA bhAra, kAcakAM 4 bhAra, IMdrajava 2 bhAga e traNene vastragALa karI kivanAInanAM paDIkAM cAra meLavI caNI khAra pramANe gALI vALI, meATI umaravALAne e ane bALakane eka gALI pANImAM meLavI pAvAthI, lAMkhA divasanAM jINu vara paNa A gALIthI gayA che. 5. viSamajavaraH-araDUsA, UbhI rIgaNI, gaLeA, meAtha, sUMTha ane AmaLAM, enA vidhipUrvaka kavAtha karI madha ane pIparanuM cUrNa nAkhI sAMjasavAra pAvuM, For Private and Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 384 zrIve nimadhamALA-bhAga 2 jo 6. zItavara:-UbhI rIMgaNI, dhANA, sUTha, gaLA, metha, padamaka, ratAMjaLI, kariyAtuM, kukaDavelanAM pAna, puskara mULa, iMdrajava lImahAla, bhAraga mULa ane pittapApaDA sarakhe bhAge lai vidhipUrvaka kavAtha karI divasamAM be vAra pAvA. 9-vedha a'khArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. tAvanuM' ca:-tIkhAM, kAcakAnI mIja, gaLA, kaDu kALIjIrI, kariyAtuM, kIDAmArI, lImaDAnAM pAtarAM, kaDavI nAinAM pAna, khaDazaliyA (pittapApaDA), iMdrajava ane ativiSa sarakhe bhAge lai vATI cUraNa karavu', temAMthI be AnIbhAra cUraNa TADhA pANI sAthe phAkavAthI tamAma jAtanA tAva UtarI jAya che. 2. ekAMtariyA tAva mATeH-gAyanuM dahIM rUA. rA bhAra laI temAM dhaMturAnA pAtarAMnA rasanAM traNaja TIpAM nAkhI, tAva AvatAM pahelAM pAvAthI tAva aTakI jAya che. 3. kareALiyAnI jALanA tAMtaNA laI tenI battI banAvI. telamAM bhIMjavI dIvA saLagAvI kAjaLa pADavu'. te kAjaLa AMkhamAM AMjavAthI ekAMtariyA tAva aTake che. 4. ceAthiyA tAva mATe:-nAgadhelInA rasa tAlA 4mAM na tAle marInuM cUraNa meLavI savAramAM pIvuM. ema traNa divasa khAvAthI ceAthiyA tAva jAya che. 5. javarAbhairava rasa:-hiMgaLAka, kADInI bhasma, Ta kaNakhAra, vachanAga, dhatUrAnAM bI, marI, aphINa, gAMjo e sa` samabhAge lai bArIka vATI, AduM tathA lI'bunA rasanA eka eka paTe ApI, khUba vATI eka eka retInI gALI vALavI. temAMthI eka eka gALI sAMjasavAra trikaTunuM bhrUNa be AnIbhAra tathA madha For Private and Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 385 sAthe cATavAthI sAta divasamAM TADhiye tAva jAya che. triSa, dama, udharasa, zaLa, casakA, mAthAnuM dukhavuM, bastI, zULa, sAMdhAnI kaLatara, saLekhama vagere ghaNuM rega maTe che. de. AnaMdabhairava rasa-vachanAga, TaMkaNuM, trikaTu, tAmrabharama, dhatUrAnAM bI, hiMgaLo, gaMdhaka, e sarva sarakhe bhAge laI, tene bhAMga tathA AdAnA rasanI eka eka bhAvanA ApI,caNA jevaDI geLI karI ApavAthI tAva tathA rASipAta zItAMgane maTADe che. 7. jyAMkaH -pAro, gaMdhaka ane vachanAga eka eka bhAga, ghaMtUrAnAM bI traNa bhAga ane dArUDInAM mULa bAra bhAga, badhAM zuddha laI sAthe meLavI traNa divasa kharala karI, mAtrA bethI cAra ratI mAM mUkI UnA pANIthI utAravuM, tethI traNe prakAranA tAva Utare che. 8. jIvarakSayakara guTikAkALe, samala, tIkhAM (kALAM marI) enI geLI bAjarInA dANA jevaDI vALI, eka eka goLI ApavAthI tamAma jAtanA tAva, samastavAyu, ardhA gavAyu vagere maTe che. goLI ghI-sAkaramAM ApavI. 9javarAMkuza -mala telo che, kA tela 1, e bene jhINA vATI gulAbajaLamAM ghUMTIne bAjarInA dANA jevaDI goLI karI, eka eka ApavAthI tAva, saMdhivA, tvacAroga ane ajIrNa vagerene asarakAraka rIte maTADe che. . 10-dha trikamalAla kALIdAsa-khAnapura 1. badhI jAtanA tAva jAya -zekelAM kAcakAM tathA kALAM marI samabhAge khAMDI tenI banne vAlanI goLI pANImAM karavI. divasamAM eka eka goLI be vakhata pANI sAthe ApavI. trideza thaye hoya te e geLInuM cUrNa ane navasAra bae vAla meLavI divasamAM be vakhata ApavAthI maTI jAya che. A. 13 For Private and Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 386 zrIAyurveda niSa"dhamALA-bhAga 2 jo 11-vaidha umiyAzaMkara bApubhAi mahetA-vIramagAma jvarAMkuza:-viMga 1 bhAga, marI 1 bhAga, eLiyA 1 bhAga, likheLI 3 bhAga, ane vATI pANI sAthe ekeka ratInI gALI karavI athavA lImaDAnAM pAtarAMnA rasamAM goLI khanAvI ambe geALI divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavI. A goLIe inphalyUeMnjhA ane plegamAM ame ghaNA baheALA pramANamAM vAparI che. game tevA sakhata tAvamAM ApI zakAya che. enAthI parasevA vaLe che, dasta sAph Utare che ane zakti sArI rahe che. 12-vaidha cUnIlAla haragovida jozI-surata cAturthika vara:-manasIla tAle 1, cUnA tAleA 1, e anene jhINAM vATI kuMvAranA rasamAM 24 kalAka ghUMTavuM, ane caNeADI jevaDI gALI vALI ekeka gALI savArasAMja ApavI, ne te upara khArAka khavaDAvavA. khArAka nahiM khavaDAvAya te UlaTI karAvaze, A davAthI traNa divasamAM cAthiyA tAva jAya che. 13--vaidya AdhavajI mAdhavajI goMDaLa 1. tAvanA upAyaH-nepALA, TaMkaNakhAra, pArA, merathu ane gaMdhaka e sarvane sarakhe bhAge laI ekeka ratInI gALI vALavI. ekeka geALI divasamAM traNa vAra ApavAthI tAva jAya che. khArAkamAM cAkhA ane maga ApavA, 2. ratnagiri rasa:-manasIla, hiM...gaLeAka, laviM'ga ane jAyaphaLa e sarvAMnuM samabhAge cUrNa karI AdunA rasamAM be vAra ghUMTavu; emAMthI 1 2tI dhANAnA pANImAM athavA dUdhamAM A pavAthI tAva Utare che. guruprasAdI che. 3, nArAyaNa vAMkuza -taruNuvara mATe sAmala, 17 For Private and Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - tridoSa-siddhAMta 387. nAga, gaMdhaka, pAra, haratAla, trikaTu, pILI keDInI bhasma, bhAMga, dhaMtUrAnAM bIja ane TaMkaNakhAra samabhAge laI AdAnA rasamAM khUba ghUMTI, bAjarInA dANA jevaDI goLI vALI, ekeka athavA babe goLI divasamAM be vakhata pANI sAthe ApavAthI, game te tAva hoya te paNa jaladIthI UtarI jAya che. 14-vaidya zrIdhara bhAvarAva dANe-AkoTa ciMtAmaNi caturmukha rasa-rasasiMdUra 2 bhAga, lehabhasma 2 bhAga, abarakhabhasma 2 bhAga, senAne varakha 01 bhAga, e pramANe sarvane vATI kuMvAranA rasamAM khala karavAne kahe che paNa amArA davAkhAnAmAM vATIne rAkhI mUkavAne cAla che. kAraNa ke ekalAM paDIkAM ghaNuM sAruM kAma kare che. e rasa moTA mANasone savArasAMja babbe ratI, rudrAkSa ane zaMkhanA ghasArAmAM thoDuM madha mUkIne Ape ane temAM tulasInAM pAnano rasa bA tela meLavIne Apyo hoya te vadhAre phAyade kare che. rudrAkSa ane zaMkha na maLe te mAtra madhathI cAle che. A osaDathI ekaja di. vasamAM meTo taphAvata dekhAya che e amAro bahoLo anubhava che. A oSadhathI eka paNa nyumeniyAne dadI asAdhya thatuM nathI. 15-vaidya cUnIlAla jekIzanadAsa caTapaTa-surata TADhiyo tathA mAsamane tAva-navasAra telA 10, kaLIcUne telA 10 e bannene judA judA vATI kapaDANa karI, eka cInI pyAlAmAM meLavI temAM zeraDIne sarake che zera reDavo eTale phINa Avaze. te phiNa besI gayA pachI temAM pANI zera 4 reDI halAvI nItaravA devuM. nItayuM pANI tamAma nitArI laI zIzImAM bharI rAkhavuM. temAMthI tAvavALA dadIne traNa traNa kalAke telA 1 thI 2 sudhI variyALInA eka sAthe athavA pANI sAthe For Private and Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 688 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ApavAthI tAva UtarI jAya che. keTalAka daradIone te ekaja vAra ApavAthI UtarI jAya che ane trIjI vakhata pAvAthI te tAva rahetA ja nathI. A davAthI pasIne khUba Ave che, pezAba khulAsIne Ave che ne lehI sApha thAya che. InphalyuenjhA mATe A davA e so TakA akasIra nIvaDI che. 16-vaidya naMdarAma prAgajI paMDayA-nAgezrI 1, vAMkA-haratAla 9 bhAga, chIpano cUne 4 bhAga, rathayuM 1 bhAga; sarvene bArIka vATI kuMvAranA bAmaNA rasamAM khala karI sarAva saMpuTamAM gajapuTa agni ApI, bArIka pIsI zIzI bharI levI. temAMthI 1 caNoThIbhAra khAMDa sAthe Apa ane upara dUdhabhAta khavaDAvavAthI AThe prakAranA tAva jAya che. 2. sidavarAMkeza-pAre, vachanAga, gaMdhaka, semala, haratAla, TaMkaNa, keDInI bharama, dhaMtUrAnAM bIja, suMTha, marI, pIpara, bhAMga, eLiye e sarva samabhAge laI eka divasa AdunA rasamAM tathA eka divasa IdravaraNAnA rasamAM kharala karI, ekeka ratInI gaLI vALavI. eka goLI savAre tathA sAMje dUdhamAM agara ThaMDA pANImAM athavA sAkara ane jIrAnA anupAnamAM ApavI. savipAta upara ardhA tolA AdAnA rasAmAM ApavI. sAdA tAvavALAne pathyamAM sAcekhAnI kAMjI athavA dUdhabhAta ApavA sannipAtavALAne kevaLa bakarInuM dUdha ApavuM. 3. ekAMtariye tAva-phaTakaDI phulAvI vATI zIzImAM bharI mUkavI. pachI je divase vAro na hoya te divase vAla phaTakaDI, 3 vAla patAsAMnA bhUkAmAM ApavI. aradhA kalAka sudhI pANI pIvA na devuM. e rIte 3 divasa ApavAthI ekAMtariyo tAva jarUra aTakI jAya che. A upAyathI seMkaDe mANasanA tAva gayA che. For Private and Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidaSa-siddhAMta 4 siddha guTikA -nepALa, TaMkaNa, pAra, merathuthu ane gaMdhaka samabhAge AdunA rasamAM vATI 1 caNoThI jeTalI geLI banAvavI. sarva jAtanA tAvamAM ekeka gALI divasamAM be vakhata pANuM sAthe ApavAthI sarve jAtane tAva jAya che. pathyamAM bhAta, sAkara ane maganuM osAmaNa ApavuM. A anubhaveluM upacAra che. pa. pAre, gaMdhaka, vachanAga, TaMkaNu, sUMTha, marI ane pIpara e sarvene mAge laI bhAMgarAnA rasanI bhAvanA ApI, marI jevI geLI karavI. e goLI divasamAM traNa vakhata ekekI sAkara sAthe ApavAthI sarva prakAranA tAva jAya che. 19-vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDedarA 1. mRtyuMjaya rasa-vachanAga, marI, pIpara, TaMkaNa ane gaMdhaka, e sarva samAnabhAge ane zuddha hiMgaLaka be bhAga laI AdunA rasamAM kharala karI eka ratInI gaLI vALavI. A goLI sarva jvara upara AbAda kAma kare che. TUMTiyAnA tAva upara ghaNIja asarakAraka nIvaDI che. ajIrNa jvara upara Aditya rasa ane A eka goLI eka lIMbunA rasa sAthe ApavI. - 2, mArtaDadaya:-hiMgaLaka telA 2, nepALe telA . TaMkaNa tolA 1 ane vachanAga le . A sarvane AdunA rasamAM khUba kharala karI vAla vAlanI goLI karI tAva, zvAsa, udararoga, gulama, pAMDuroga, ajIrNa vagere rogamAM ApavI ane chAzabhAta khAvA Apo. goLI ghaNI recaka che mATe vicAra karIne ApavI. 3. jIrNajavarAMtaka-sUryapuTI pravAlabhasma 4 bhAga, keDIbhasma 2 bhAga, gaLArAva 4 bhAga ane pravAlabhasma agnipuTI bhAga e sarva meLavI ghUMTIne eka eka vAla divasamAM traNa vAra A pavAthI game te jIrNajavara hoya te maTIne zakti Ape che. A For Private and Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 387 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sAthe phIvara pilasa, niMbAdi cUrNa, mRtyuMjya vagere ApavAthI ghaNe jaladI ArAma thAya che. A davA paNa mArA pitAne anubhavanI che. jIrNajvarAMtaka madha pIpara sAthe ApavI. 4. phIvara pisa-marI, hImajIharaDe, mIMDhI AvaLa, divelInI mIja, liMbeLInI mIja e baLe tela tathA eLiyo tele 1, A sarvane khAMDI kuMvAranA rasamAM caNIbora jevaDI goLI karI te pANI sAthe gaLAvavAthI sarva javarano nAza kare che, jhADe sApha lAve che ane pittane dUra kare che. bhAvaprakAzanA varAdhikAramAM kaheluM liMbAdI cUrNa tenA lakhyA pramANe barAbara kAma kare che. 18-vaidha dhIrAbAvA gumAnabAvA-saNI A thiye tAva khAtarIthI maTADe hoya te khetaramAM bhara. vADAne cheDa thAya che te cheDane kALIcaudasane divase gUgaLane dhUpa de tathA cekhAthI vadhAvI ema kahevuM ke, "amAre joIze tyAre laI jaIzuM ane je kAme laIzuM te kAma tamAre siddha karavuM." pachI joIe tyAre lAvI zaNanI sAthe bharavADAnuM mULiyuM sAta gAMTha vALI bAMdhIne ApavuM. tene hAthe bAMdhI gUgaLane dhUpa de. mULiyuM tAjuM lAvavuM eTale tAva jaze. paNa nava vAra sudhI goLa khAvA nahi; goLa khAvAthI tAva pAche Ave che; anubhavasiddha che. 19-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma javara-sUkAM AmaLAM, citra, himaja, pIpara ane siMdhava, ene kADhe pIvAthI sarva javara nAza pAme che. suMTha tathA kari yAtAne kADhe ThaMDe pADI pIvAthI tAva jAya che. ra0-vaidha chaganalAla rAyacaMda-gAbaTa saLIvALe navasAra pANImAM pigALI gALIne tene leDhAnI For Private and Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trideASa-siddhAMta DI kaDhAimAM nAkhI pakAvavA, pANI maLatAM jADuM thavA Ave eTale uMDe utArI sukAvA deve, eTale rAkhADI raganA banaze, te meTI uMmaranAne mo vAla, be vAra ke traNa vAra kariyAtAnI cA sAthe meLavIne nitya ApavA, vadhAre divasa cAlu rAkhavAthI jINu vara gAMDa, kamaLeA pAMDu, sejA, harasa ane khareALa tathA maMdAgnine maTADe che. temaja tethI evaDe vajane levAthI ekAMtaricA tathA cethiyeA tAva, AdAzIzI, mAthAnuM dukhavuM, saNakA, rAMjhaNavA, TacakiyuM ane kaphajvara tathA udharasa maTADe che. mArA davAkhA nAmAM dasa varasathI vaparAya che, 21-kampAunDara rAmakRSNa revAza'kara-jAdara 1. samudraphaLanA jhADanI chAlanA ukALA karI aDhI rUpiyAbhAra pAvAthI ekAMtariyA tAva UtarI jAya che. leya rIgaNInuM dAtaNa karavAthI paNa tAva aTakI jAya che. 2. rI'gaNInuM dAtaNa karavAthI traNa divasamAM tAva jAya che. 3. kareALiyAnAM jALAMnI diveTa karI, kAjaLa pADI AMkhamAM AMjavAthI tAva jAya che. 4. kaDu tAlA 2, marI tAlA 1, sacaLa tAle nA, bhAMga tAlA 0aa, sava' vastunuM cUraNa karI AdAnA rasamAM athavA sUDanA ukALAmAM chUTI sADa geALI vALavI. savArasAMja eka eka goLI khavaDAvavI. traNa divasamAM tAvanA nAza thAya che. anubhavasaddha che, 22-vaidha maNizaMkara bhAnuzaMkara--valasADa kAcA jherakacUrAnuM cUraNu telA 2, vachanAga e mAnIbhAra, dhALAM marI tAlA 1 laI jherakacUrAne gAyanA mUtramAM divasa padara palALI tenAM cheDAM kADhI khAMDavAM. tenuM cUraNa karI temAM vachanAga vagerenu cUraNa meLavI pAnanA rasamAM khalI maga jevaDI goLI vALI, For Private and Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je babe goLI divasamAM traNa vAra pAnanA rasa sAthe ApavAthI jIrNa javara, zULa, maMdAgni kAcA jhADA, vAyu vageremAM phAyado kare che. ra3-mahaMta jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa kariyAtuM pANImAM palALIne pAvuM. 24-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI kaDu tela 01 khAMDI ThaMDA pANI sAthe ApavAthI sarve prakAranA tAva kabajiyAta maTI sArA thAya che. InphayUjhAmAM A davA vAparavAthI seMkaDe 75 TakA saphaLa pariNAma maLyuM hatuM. 25-gha puruSottama becarabhAI yAjJika-kAlela 1. javarAMkuzavarakI haratAla bhAga 9, metInI chIpane cUne bhAga 2, morathu bhAga eka ane kuMvArapAThAne garbha sarva cIjonA vajanathI bamaNuM laI, pachI temAM te sarvane eka divasa sudhI khala kare, tyAra pachI tene pANI sAthe goLo karI, be sarAvaLAnI aMdara te goLAne mUkI, te banne sarAvaLAne ekabIjA sAthe ghauMnA ATAnI kaNakathI majabUta jaDI daI kapaDamaTTI karI, te sukAyethI gajapuTa agni Apa. pachI bhaThThI zAMta thAya tyAre aMdara mUkeluM sarAvasaMpuTa kADhI temAM taiyAra thayelI davA kADhI laI, tene ghUMTI kAcane eka bATalImAM bharI levI. tAva caDatAM pahelAM A davA vAla eka tathA khAMDa vAla ekanuM mizraNa karI pANI sAthe phAkavuM ane tenI upara turataja dUdha ane meLA khA khAvA. game te jAtane tAva eka ja divasamAM nAza pAme che. A davA phakata ekaja vakhata ApavAnI jarUra paDe che. 2. nAgalA dUdhelInAM pAtarAne rasa telA 4 kADhI kapaDAthI gALI, tenI aMdara kALAM tIkhAM (ArI)nuM cUrNa le che meLavI, For Private and Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - tridoSa-siddhAMta 393 pAvAthI game te jAtane tAva mAtra eka agara traNa divasamAM nAza pAme che ane pharIthI Uthale mArI pAcho Avato nathI. A davA meTI nAmAMkita paTaTa davA karatAM paNa sAruM kAma bajAve che. pacAsa kesa para vAparI che paNa niSphaLa nIvaDI nathI. 3. tAva utAravAnuM cUka-sonAmukhI tele 1, pIpara tela be, kariyAtuM tela 1, kaDu tela 1, e dareka cIja uparanA mApa pramANe laI, vATI vastragALa karI, tenAM sarakhA vajananAM traNa paDIkAM banAvavAM. savArasAMja eka paDIkuM ThaMDA pANI sAthe pAvuM. bAkInuM paDIkuM bIje divase savAre ApavuM. ethI game tevA caDele tAva, kAyamanI garamI rAkhI UtarI jAya che. tathA hRdaya ThaMDuM paDatuM nathI. ghaNA kesomAM vAparI khAtarI karI che. 4. aMkalanAM mULanI aMtarachAlanI bhUkI vastragALa banAvI garama cA agara garama pANI sAthe ApavAthI be kalAkamAM ja tAva UtarI jAya che. hRdaya narama paDatuM nathI. pAMcathI daza greIna sudhI A davA apAya che. UlaTI thAya te bilakula bIvuM nahi. A davAnI bhUkI garama cA sAthe pAI dadIne tarata suvADI upara godaDAM oDhADavAM. parasevo puSkaLa thaI tAva Utare ke godaDAM kADhI levAM. eka kapaDuM aMga para te jarUra rAkhavuM. ra6-zAha durlabhadAsa karasanadAsa mahetA-muMbaI 1, zekelAM kAkIne bhUke tele vA tathA marI vAla rA laI temAM meLavI traNa paDIkA banAvavAM. tAva AvavAne vakhata thAya tyAM sudhI kalAka kalAkane aMtare e paDIkAM ApavAM. A davAthI ekAMtari tathA cothi tAva Avaze nahi. kadAca eka vArImAM phAyado na dekhAya ne tAva Ave te bIjI vArIe te jarUra ArAma thaI jaze. For Private and Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - ... A 384 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 2. ekAMtari, ethi tathA TADhiye tAva je je kkasa vakhate Ave che te AvatuM hoya, tyAre tenI eka kalAka agAu 1 pisAnI bhAga laI temAMthI biyAM vagere kacare kADhI nAkhI temAM jarA pANI nAkhI, bArIka ghUMTavI ne lugadI banAvavI. pachI e telA goLanuM pANI karI temAM pelI lugadI nAkhI, ekarasa karIne daradIne pAI devI. ethI daradI vakhate ghenamAM paDaze, paNa bIjI vArIe tAva Avaze nahi. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke, cekasa vakhate ThaMDI sAthe tAva Avato haze ane kalAka AgaLa A davA apAI haze tene ja phAyado karaze. UMghamAMthI UThe ne je daradI khAvA mAge, te tene magaja tara thAya ane pAcana thAya te rAka Apa. A upAyathI seMkaDo daradIo sArA thAya che. ra7-kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA sarvajavara-kivanAIna tela 1, guMdara be AnIbhAra, kapUra be AnIbhAra, amULanI chAla tole che, e sarvanI pANImAM tuveranA dANA jevaDI goLIo vALavI. savAra, bapora ne sAMja ekeka goLI pANImAM gaLAvavI. 28-vaidha kRSNArAma bhavAnIzaMkara-bhAvanagara 1. kaDu, javakhAra ane ativiSanI kaLI enuM bArIka cUrNa karI, AdunA rasamAM divasamAM traNa vAra ApavAthI je tAvamAM bAdI vadhAre hoya ane tAva jeramAM caDela hoya temAM sAruM kAma kare che. 2, haraDe, siMdhava ane kaDu A traNanuM cUrNa AdunA rasamAM ApavAthI upara pramANe kAma kare che, paNa bALakonA tAvamAM e ghaNuM ja upayogI thaI paDyuM che. For Private and Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 395 - - - - - - - - - - - -- - -- - --- - - -- - -* -~ -- 29-vaidyazAstrI esa. ela. barmana-surata 1. kALI drAkSa, haraDAM, pittapApaDa, nAgaramotha, kaDu ane garamALAne goLa ene kavAtha karI pIvAthI dastane khulAso thaI tAva UtarI jAya che. 2. kALIjIrI tolA 2, kaDu telA 2 ane siMdhava talA 4 enuM cUrNa karI, divasamAM traNa vAra pANI sAthe be AnIbhAra ApavAthI pitta-kapha-javara UtarI jAya che. e 3. dhaMtUrAnAM pAtarAM, kALIjIrI, kulAvelI phaTakaDI, kALA marI ane zuddha karelI bhAMga sarakhe bhAge laI bArIka vATI, caNA jevaDI gaLI vALavI. tAva AvavAnA 8 kalAka pahelAM ekeka gaLI garama pANI sAthe ApavAthI dareka prakAranA TADhiyA tAvane reke che. traNacAra gALI lIdhA pachI tAva AvatA ja nathI. anubhavasiddha che. 4. kaDu, kariyAtuM, kALIjIrI, kalama, ativiSanI kaLI, nAgaramotha ane gaLo A darekane sarakhe bhAge laI cUrNa karI, temAMthI be talA cUrNa laI 10 telA pANImAM nAkhavuM. rAtre palALI savAre gALI laI, divasamAM traNa vAra pAvuM, tethI jIrNajavara jarUra jAya che. ghaNe ajamAvelo che. 5.telA be pravAlavichIne gulAbajaLanI 7 bhAvanA ApavI. temAM zuddha matInI bhasma tele bA meLavavI. temAMthI babbe ratI divasamAM be vakhata banaphasAnA zarabatanI sAthe ApavAthI game te jIrNajavara dUra thaI, mANasa taMdurasta ane sazakta bane che. A upAya khAsa ajamAve che. 30-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata kariyAtuM tele 1, kALI drAkSa tela 1 ane sUkA dhANA For Private and Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 396 zrIAryuveda niSNadhamALA-bhAga 2 jo tAleA 1 e traNene kAcanA pyAlAmAM nAkhI, zera pANImAM sAMje palALavu. savAramAM temAMthI navaTAMka pANI pAvuM ne navaTAMka bIjI' umeravuM. e pramANe divasamAM traNa vAra enuM e esaDa sAta disa pAvAthI tAva jAya che. 31--vaidya ANudajI zava--UnA 1. kareNAnAM phUla, AkaDAnAM phUla, dhaturAnAM phUla, rIgaNInAM phUla, hiMgaLA, cInIkakhAlA, elacI,vachanAga, kapUra, kezara, laviMga, alagarA, aphINa, pIpara, mastakI, jAyaphaLa ane jAva trI e sarva samAnabhAge laI vATI vacagALa karI, nAgaravelanA pAnA rasa athavA madha meLavI geLIo vALavI. e gebIthI tAva tathA atisAra maTe che. jaTharAgni, buddhi, maLa ane vIrya paNa vadhe che. 2. bheAMyaAmalInAM paMcAMgane pANI sAthe vATI temAM kALAM sarI dANA sAta meLavI, ekarasa karI bhAMganI peThe jarA pANI nAkhI vastragALa karI, sAMjasavAra traNa divasa pAvAthI UnA ke TADhiye tAva jarUra UtarI jAya che. yaAmalImAM eka meTI bheAMyaAmalI, pIjI parasI bhaiyaAmalI ane trIjI kharasI bheAMyaAmalI thAya che, temAMthI A davAmAM trIjA nabaranI lAMcaAmalI vAparavI. * 32--DAkTara caMdulAla mukundarAya--pATaNa jvarAMkuza -e tAlA phaeNTakaDInI vacamAM nA leA seAmala mUkI tenA sarAva sa'puTa karI gajapuTa agni ApavA. svAMga zItaLa thaye vATI zIzImAM bharI rAkhavu. temAMthI 1 cAkhApUra dhasAkara sAthe ApavAthI sa tAna jAya che. A davA bALakane ApavI nahi. parejImAM tela, khAMDa, khaTAza ApavAM nahi, A vAMkuza ame khAsa vAparIe chIe, For Private and Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSasiddhAMta 297 - - - - - - 33-brahmacArI AtmArAma trivedI ajamoda, vAvaDiMga, sUMTha, pIpara, pIparImULa, haraDe, marI, varadhAro, devadAra, Asana, taja, tamAlapatra, laviMga, siMdhava, ane kalagare, cInIkabAlA ane rAsAnI ajame, e sarve khAMDI kapaDachANa karI, mALavI geLamAM bora jevaDI goLIo banAvI, prabhAte eka goLI khAvAthI bhUkha lAge che tathA peTane vAyu maTe che temaja tAva paNa jAya che. 34-va narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kAra 1. zakhabhasmane AkaDAnA dUdhamAM palALI traNa gajapuTa ApavA. pachI temAMthI 1 vAla madha sAthe ApavAthI tAva jAya che, 2, zaMkhabharama 1 bhAga, haratAla 1 bhAga ane morathuthula meM bhAga laI, sane kuMvAranA rasamAM khala karI gajapuTa agni ApI, daradInuM baLa tapAsI sAkaranA pANImAM ApavAthI tAva jAya che. dUdha ane bhAta khavaDAvavo. 3. jherakazUrAne khAMDI cUrNa karI, pachI nAI ane kaDu e beune rasa ekeka zera laI, temAM phulAvelI phaTakaDI ane pakAvelo sUra khAra meLavI khUba khala karo. tyAra pachI kalAInA vAsaNamAM TharavA devuM, eTale taDake mUkavuM. goLI banavA jevuM thAya tyAre gebI banAvavI. A geLae darAkhanA pANImAM athavA sAkaranA pANImAM ApavAthI tAva jAya che. 4. kA, kapura ane sUrakhAra, samabhAge laI madhamAM babbe ratInI gaLI vALavI.divasamAM traNa vAra ApavAthI tAva jAya che. pa. dhelI haratAla ane cUne meLavIne akeka ratInI gALI banAvavI. eka ja goLI savAramAM ApavI. regIne dUdhabhAta ke For Private and Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 398 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo sAkaranA zIrA e sivAya kAMi khAvApIvA ApavuM nahi. ekaja gALIthI cAthiyA, ekAMtariyA ane TADhiyA tAva jAya che, UlaTI thAya te jarA paNa gabharAvu' nahi. 35-vaidya maNilAla gaNapatiza'kara bhaTTa-surata 1. kaDu, iMdrajava, kariyAtAnI pAMdaDI, meAtha, ativiSanI kaLI ane lImachAla, e sarva samabhAge lai vATI cUrNa karI, traNa vAlanAM paDIkAM divasamAM traNa vAra ThaMDA pANI sAthe ApavAthI, traNe dveSanA tAva upara AbAda asara kare che. 2. ekAMtatiA tAvaH-karALiyAnuM paDa ke je bhIMta vagere ThekANe sapheda raMganuM baneluM cAMTelu hAya che, te eka paDanI gALamAM gALI karI divasamAM traNa vAra khavaDAvavAthI ekaja vArIe tAva jAya che, te pharIthI AvatA nathI. 26-vedya nAzakara haragovi'da adhyAra-khArAlI 1. phaeNTakaDI phulAvelI tathA ghApahANa phulAvelA sarakhe vajane laI dha'tUrAnA rasamAM caNA jevaDI geALI vALavI. e gALI pANI sAthe gaLAvavI, tethI pittajavarane maTATe che. pathya tAvanuM che. 2. mahAmRtyujaya rasaH--suvarNa mAkSikabhasma, haratAla, nepALe, vachanAga, manasIla, tAmrabhasma, gaMdhaka, pArA ane pArA ga'dhakanI kAjaLI karI khInta' vasANAM meLavI mUsaLInA rasamAM ghUMTI, sarAva sapUTamAM mUkI halake! (kukuTapuTa) agni ApavA, khAda jhINu chUTI divasamAM traNa vAra maga jeTaluM pittajvaramAM Apavu'. vAtakaphajvarane phatehamadIthI maTADe che. vaidyasArasa'grahanA pATha che ane amArA khAsa ajamAvelA che. 3. dhatUrAnAM sADAtraNa pAtarAM ceALI masaLI cIMtharAmAM For Private and Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 399 bAMdhI, hAthe bAMdhavAthI ekAMtari tAva jAya che. tAva AvatAM pahelAM bAMdhavuM. 4. dhaMtUrAnA rasanAM traNa TIpAM dahIMmAM meLavI ekAMtariye tAva AvatAM pahelAM vArIne divase ApavAthI tAva Avate aTake che. tela khAvA devuM nahi. vadhu rasa Ape nahi. pa. paleganI gAMTha -kAyAvaDanAM pAtarAM garama karI gAMTha upara mUkavAthI vedanA zAMta thAya che. ethI gAMDa verAya che athavA pAke che. papaiyAnA phaLanuM chINa karI gAMTha upara garama karI bAMdhI zeka karavAthI, pleganI gAMTha jhINI hoya ane agana baLatI hoya te vachana (haraNa khurI) nA pAnanI lUgadI banAvI gAMTha upara mUkavAthI agni zAMta thAya che. u7-veva caMcaLalAla jAdavajI-muMdrA plegano upAya-saMjIvanI guTikA gaciMtAmaNi pramANe banAvI legavALAne AdunA garama karelA rasamAM eka eka gebI kalAke kalAke ApavAthI tAva UtarI jAya che. pleganI gAMTha upara gaMde beraje kapaDachANa karela tela 5, temAM tela bA merathathu ane be AnIbhAra samala meLavI malama banAvI tenI paTI gAMTha upara lagAvI, upara eraMDAnuM pAna garama karI bAMdhavuM ane garama IMTathI zekavuM te gAMTha besI jAya che. 38-eka vidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. kAcakAM (kAkaca) bhAga 4, ativiSa bhAga 2, siMdhava bhAga 3 ane marI bhAga 1nuM cUrNa karI, divasamAM traNa vAra babbe vAla pANI sAthe ApavAthI tAva maTe che. 2. kALI jIrI 1, dikAmALI 1, siMdhava 1, nasetara 1, pittapApaDo ghAsa (khaDasaliyo) 5 ane marI 1 bhAga laI tenuM For Private and Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 che cUraNa karI cAra cAra vAla garama pANI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI tAva maTe che. 3. upalasarI tela 5, iMdrajava telA 3, kelibe tAle 1, kariyAtuM tela 1, jeThImadha telA rA, capacIna tela 2, senAmukhI tole 1, hamaja talA 4, variyALI talA rA, gulAbanAM phUla tele 1, gulebanaphasA telA 2, unAba dANA naMga 15,e sarvane khokharuM karI daza ratala pANImAM ukALI, savAzera pANI rahe tyAre gALI, temAMthI divasamAM traNa vAra lAge talA ApavAthI jIrNajvara, raktapitta, cAmaDInAM dardo, udharasa ane damane maTADe che. 39-vaidya prANazaMkara-samanI, vAyA bharca 1. phulAvelI phaTakaDI vAva bethI cAra sudhI dahIMmAM caTADavAthI tAva jAya che. 2. Izabagula (othamI jIru)nuM cUraNa sarakAmAM meLavI lepa karI mAthe ke kapALe lepa karavAthI tAvanuM mAthuM UtarI jAya che. 3. dArU haLadhara 1 bhAga, ativiSa eka achamAMza tathA kALIcharI laI bhAga enuM cUraNa karI, eka vAla pANI sAthe ApavAthI tAva utAre che, pasIne lAve che, zakti jatI nathI. 40-vidha prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja javara mATe:-rasarAja suMdarane varamArtaDakesarI rasane upaga karuM chuM. jethI sarva prakAranA tAva jAya che. ekathI be vAla garama pANI sAthe savAre ane sAMje radarzana cUrNane phAMTa sAthe apAya che. 41-vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvaLA 1. lAlasa-hiMgaLaka, vachanAga, khaDiyo khAra, phUlAvela, For Private and Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viMdaSa-siddhAMta 401 laviMga, jAyaphaLa, pIpara, akalagare ane aphINa e sarvenuM cUraNa karI AdunA rasanI bhAvanA daIne marI jevaDI goLI vALIne savArasAMja anupAna sAthe ApavI. A goLI ghaNA rogone phAyado kare che. A rasa amAre ajamAvela ane ghaNe uttama che. kara-vaidya maNizaMkara jAdavajI joSI-kAnapara 1, jIrNajavara, maMDUra tathA lIMDIpIparanuM cUrNa madhamAM cATavuM. 2. lIMDIpIparanuM cUraNa jUnA geLAM devuM. a3-vaidya DAhyAbhAI bAjIbhAIsAyaNa 1. rajUrokhAra bhAga 1, barAsa bhAga 1 ane sukhaDa bhAga 1nuM cUraNa karI, eka caNoThIbhAra pANI sAthe ApavAthI pAMce prakAranA tAva jAya che. 2. kAcuM ghApahANa bhAga 1 ane phulAvele TaMkaNa bhAga 1 enuM cUrNa karI tAva na Utarato hoya, jhADA tathA UlaTI thatAM hoya, jIvane ghaNuM gabharAmaNa thatI hoya, te bethI traNa vAla bakarIne dUdhamAM athavA gAyanA dUdhamAM divarAmAM traNa vAra ApavAthI badhI jAtanA upadravALe tAva maTe che. 44-vadha lalubhAI nAthAbhAI-boru 1. kapha javara upara phalAvelI phaTakaDI ane lIMDIpIparanuM cUrNa be AnIbhAra eka rUpiyAbhAra madhamAM be vAra cATavuM. jethI kaphajavara maTe che. ghauMne khorAka baMdha kare. 2. nAgalA dUdhelI sUkavIne cUraNa karavuM. tethI bamaNuM jeDImadhanuM cUraNa laI meLavI je vajana thAya teTaluM sAkaranuM cUraNa meLavavuM. A cUraNa TaMke rUpiyAbhAra TADhA pANImAM ApavAthI jIrNajvara, dama, maraDo vagere maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 3. ativiSanuM cUraNa be AnIbhAra tathA sUrekhAra beAnIbhAratuM cUraNa eka rUpiyAbhAra madhamAM cATavAthI tAva UtarI jAya che. 4. haraDe ane ativiSa, be be AnIbhAra laI cUraNa karI, ardhA rUpiyAbhAra Une pANImAM divasamAM traNa vAra ApavuM. khorAka Apavo nahi. cAle ema na hoya te magane bAphelo khorAka Apa. tAva UtarI jaze. 5. kAMca (kAcakAM) zekelAMnI mIja, tenI barAbara kALAM marI meLavI cUrNa karavuM. ane 1 rUpiyAbhAra TADhA pANImAM traNa vAra pAvAthI tAva jAya che. A upAye amArA ajamAvelA che. 45-kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMhajI vaidya-kaTosaNa - javarahmabhairava rasa-keDIbhasma, ga, marI, suhAga, ane phINa, kanakabIja ane hiMgaLAka, uparanI badhI cIjo sarakhA vajane laI bArIka karI AdAnA rasane eka puTa Apa. eka puTa lIMbunA rasane ApI, ratI pramANe gaLI vALI, divasamAM traNa vAra madha sAthe ApavI. e trideva, kapha, dama, udharasa zULa, pAsAnuM zaLa, casakA, TADhiye tAva, Une tAva, vagere vAyu ane kaphanA ghaNAkharA roga maTADe che, anubhavasiddha che. 46-DokTara maganalAla vIjabhUkhaNadAsa-surata tAvA-phaTakI zera vA, varakhI haratAla tela 1, ene tavI upara phulAvavA mUkI upara haratAlane bhUke mUke. phaTakaDI barAbara phUlI jAya eTale badhuM bheguM vATI khala karavuM. tAvanA pramANamAM meTA mANasane bethI ATha grena ApavuM. A davA nAnA bALakane paNa ApI zakAya che. meM vAparelI che. paNa bALakane bALakanA pramANamAM ApavuM. anupAna phudInAnA rasamAM ApavuM. bALakane sAkaranA pANImAM ApavuM. e davAnI geLI maga jevaDI dhaMtUrAnA For Private and Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 403 rasamAM vALI ApavAthI dardI tAvamAM lavAro karate hoya te maTe che. eja davA cokhAnA dhovaNamAM ane sAkara sAthe ApavAthI UnavA tathA pramehamAM sArI asara kare che. 47-vaidya prANalAla delatarAma-kapaDavaNaja jvara mATe -(aNadhA) rasarAja suMdara javaramArtaDa kesarI rasane upayoga karuM chuM. tethI navIna javara, Amavara, jINuMjAra, yakRta tathA baroLamAM paNa sAre phAyade thAya che. pramANamAM moTA mANasane vAla ekathI be savAramAM garama pANI athavA tulasIkudInAnI cA sAthe AvuM chuM ane sAMjanA phakta ladhusudarzanane phAMTa ApuM chuM. (cUNuM pramANa le che) jIrNajavara mATe mahAsudarzane garama pANI sAthe savArasAMja khAdhA pachI vasaMtamAlatInI sAthe ApuM chuM. 2.videSara-mATe zAraMgadhara abhayAdi kavAtha vApa chuM. kavAthanuM vajana sUkuM moTAM mANasane eka oMsa eka zera pANImAM kavAtha karI phakta navaTAMka pAchuM rahe tyAre gALIne temAM eka rUpiyAbhAra madha meLavI, tathA pIpara vAla be nAkhI ApuM chuM. vAtakaphavaNu sakripAtanAM cihanAmAM graMthyAdi kavAtha agara akadi kavAtha giranAkarane upayoga karuM chuM. tathA tenI bhaSajya ratnAvalimAM batAvela sannipAta bhairava rasa vAparuM chuM tethI sAre phAyado jaNAya che. koI vakhata ekalA ThAtrI dAMga kavA thane upaga bhAvaprakAzamAM lakhyA pramANe karuM chuM. Ave vakhate savArasAMja phephasAM upara aLasIne agara pitAne zeka karAvuM chuM. vakhate DuMgaLI, lasaNa ane rAIne sAdhAraNa khAMDI sarakAmAM meLavI tenI piTIsa karI, garama garama vArApharatI zeka karAvuM chuM. AthI kapha pAtaLe paDI jaI jhaTa chUTI jAya. keI vakhata mRtyuMjaya rasa For Private and Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tathA kAlararasane upayoga karAvavuM paDe che. regI bahuja bebhAna hoya te te vakhate phudIne ane AdunA rasamAM hiraNyagarbha piTalIne paNa upayoga kejuM chuM. sannipAtanA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya DAhyAbhAI bAjIbhAI-sAyaNa viSano tAva ocho thaI jAya ane sannipAta UpaDe, rogI UThI UThIne nAse ane lavAro kare tyAre hiMgaLezvara rasanI babe goLI, divasamAM 3 vAra sUdanA ghasArA sAthe pAvAthI rogIne bhAna Ave che. je satata tAva Utarato na hoya te bhAvaprakAzamAM kahelA durjalajetA rasanI bambe geLI divasamAM traNa vakhata lIbuno rasa ane sAkara meLavI pIvAthI tAva UtarI jAya che. tridezamAM zuLa mAratuM hoya te ghImAM zodhelerakacUro vAla 1,hiMgAika vAla 3, zaMkhabhasma vAla 1, nA pANI sAthe ApavAthI zuLa besI jAya che. tridoSamAM maLa baMdha hoya tathA peTamAM dukhatuM hoya, te gaciMtAmaNimAM lakhelI acALI goLI naMga 1 gUgaLa ane sUMThanA ghasArA sAthe ApavAthI eka-be jhADA thaI zuLa besI jAya che. je videSamAM jamaNa pAMsAmAM zuLa mAratuM hoya te saMderArAnuM mULa ghasIne copaDavuM ane je DAbe pAse zULa mAratuM hoya to sAbaraziMgu ane sekaTanuM mULa ghasIne copaDavAthI maTI jAya che. je viSamAM atisAra heya te zuddha jherakalcara bhAga 1, laviMga bhAga 1, vATIne AdunA rasamAM vaTANA jevaDI gaLI vALavI. e keka gaLI madhamAM cATavAthI atisAra maTe che. je tridezamAM zvAsa vadhAre hoya te gaciMtAmaNimAM kahelI ajamodAdi vaTI ApavAthI phAyado thAya che. je tridoSamAM heDakI jaNAya to hiMga ane ghIne dhumADe levAthI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir videpa-siddhAMta 405 2-vaidha maNizaMkara narabherAmaghaLA anuchaDI eTale sItAphaLanAM pAtarAne rasa pANI mUkIne vATI 6 thI 8 talA kADhI temAM 1. tele madha nAkhI eka TaMka khAvAthI turata eka kalAkamAM satipAta jarUra bese che. A upAyathI mAre hAthe seMkaDo daradI sArA thayA che. enAthI dasta sApha Ave che. e rasamAM jatudana guNa che nazAkara hovAthI magaja zAMta rAkhe che. 3-vaidya nAzaMkara haragoviMda-bAraDolI 1. tridoSamAM koI paNa davAnA anupAna sAthe bhoMyarIMgaNIne aka kADhI tolA thI 1 sudhI ApavAthI trideSamAMthI bagaDelA ghaNuM daradI sArA thayA che. khUbI e che ke, keI paNa daradIne kapha meM vATe nahi jatAM jhADe jAya che. dararoja eka agara be jhADA thAya che ane ghaNI ja phatehamaMdIthI rogI sArA thAya che. A aka ghaNA divasa rAkhavAthI paNa bagaDatuM nathI. 2. videpamAM ke Ivakhate vAta taddana khasI jAya che ane zarIra ThaMDugAra thaI jAya che. te vakhate morapIMchanA cAMdalAnI rAkha 01 thI be tolA sudhI madhamAM caTADavAthI tarata garamI Ave che. ka-vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvalA kAyaphaLa, pIpaLImULa, iMdrajava, bheMyarIMgaNI, sUMTha kariyAtuM kALAM marI, lIMDIpIpara, khaDasaliye (pittapApaDa) puSkaramULa, rAsanA, beDI bheMyarIMgaNuM, beDI ajamera, kAkaDAsiMga, vaja, kALIpahADa-e saghaLI vastuo samabhAge laI khAMDI zera 1 pANI mUkI, navaTAMka pANI rahe tyAre ardhA rUpiyAbhAra madha nAkhI pAvAthI videSane tAva tathA sarve jAtanA tAva maTe che. A kavAtha tamAma jAtanA kaSTasAdhya sannipAta upara amAro ajamAvela che. For Private and Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pa-vaidya zyAmacaMda gavaradhanarAma-khAkharecI 1. kaDu, kariyAtuM ane kema, e traNa sarakhe vajane laI jaMgalI tulasInA rasamAM goLI karI jarUriyAta pramANe ApavA thI tamAma jAtanA tAva mATe che. 2. kolamanuM satva ane tenAthI trIjA agara cothA bhAge eLiye laI, te eLiyAmAM vajanasara pANI nAkhI ogaLI jAya eTale te pANI gALI levuM. pachI temAM kalamanA sattvane paNa pANI karI ekatra karavuM ane teDhAnI kaDhAImAM cUle caDAvI ghATuM thAya tyAM sudhI rAkhavuM. tyAra pachI utArI caDI pramANe goLI vALavI. meTI uMmaranAne ekathI be ane nAnI uMmaranAne aDadhIthI eka sudhI tAva hoya te ApavI. tethI dasta Ave che ane tAva jAya che. 3. daMtI haratAla (ghA pahANa) ne lAvI tene kuMvArapAThAnI lUgadI vacce rAkhI kapaDamaTTI karI khADAmAM DAM chANAMmAM vacce rAkhI saLagAvI devuM, eTale haratAlane kakaDe khIlI dhULe thayele nIkaLI Avaze. tenAM paDepaDa UkhaDI chUTAM paDe te barAbara bharama thayelI jANavI. pachI tene kapaDachANa karI bATalI bharI rAkhavI. temAMthI rastIthI vAla sudhI daradInI egyatA mujaba tulasInAM pAnamAM ApavAthI game tevA meleriyA tAvane ekadama aTakAve che. tAvamAM ApavAthI dadIne pasIne lAvI tAva utAre che. madha sAthe devAthI khAMsIyukta javaramAM phAyado kare che. 6-amadAvAdanA eka vaidarAja tAva mATe -karaNanAM phUla, AkaDAnAM phUla, dhaMtUrAnAM phUla, rIMgaNInAM phUla, hiMgaLAka, cInIkabAlA, elacI, vachanAga, kapUra, kesara, laviMga, akalagIre, aphINa, pIpara, rUmImastakI, jAyaphaLa ane jAvaMtrI e sarva samabhAge laI, vATI cUrNa karI madha meLavI For Private and Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - videpa-siddhAMta 487 athavA pAnano rasa nAkhI geLIo vALIne ApavAthI dareka prakAranA tAva tathA atisAra maTe che. suMdaratA, jaTharAgni, buddhi, baLa ane viyane vadhAre che. e goLI svayama murAdazAhe racelI che. 7-mahArAjazrI mahAvIradAsajI jAnakIdAsajI-dhoLakA 1. laghusudarzana cUrNa-gaLa, pIpara, pIparImULa, kaDu, haraDe, sUMTha, laviMga, lImaDAnI aMtarachAla, taja ane sukhaDa samabhAge laI, tenA aDadhA vajane kariyAtAnI pAMdaDI levI, pachI bArIka cUrNa banAvI mAtra che. te be vakhata pANI sAthe ApavuM. 2, laviMga, citrakamULanI chAla, marI ane phulAvelI phaTakaDI, e sarva samabhAge laI bArIka cUrNa karI 0 thI bA to madha athavA pANI sAthe ApavuM. tAva AvatAM pahelAM be kalAka agAu A davA ApavAthI ekAMtari, cethiyA vagere sarva prakAranA viSamajvara maTe che. ekathI be traNa divasa sudhI levuM. 3. eka karoLiyAnuM paDa laI tela geLa sAthe meLavI gaLI, vALI ekAMtariyA ane cethiyA tAvanA daradIne khavarAvavA thI game te haThIle tAva paNa camatkArika rIte maTe che. 4. hADiyAkarasaNanAM pAna tole eka ane kALAM marI vAla 4, cAra telA pANI sAthe ghUMTIne pIvAthI temaja teno rasa nAkamAM suMghavAthI tathA AMkhamAM AMjavAthI AMtariyA ke cAthiyo tAva ajAyaba rIte maTe che. vIMchInA karaDavAnuM viSa paNa A rIte tatkALa UtarI jAya che. 5. sannipAtanA prakaraNamAM kahela mahAmRtyuMjaya rasathI jINa jvara tatkALa nAza pAme che. te sivAya e prakAranA tAvamAM gaLo, nibachAla, araDUsAnI chAla, e dareka ekeka tele kacarI pAzera For Private and Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 zraAyurveda niSNadhamALA-bhAga 2 jo pANImAM rAtre palALI savAramAM ceALI gALIne divasamAM traNa vakhata thoDu' thADuM' pAvu', khArAka halake khAvA. 6. sadArAmyavaTI:-gaLeAsattva, araDusAnI chAla, niMchAla, citrakamULanI chAla, sUDIthI jhINu karI ghImAM jarA zekelu jherakeAcala, haraDenI chAla, vAyaDiMga, ajame|, marI, AkaDAnAM mULanI chAla, lIMDIpIpara, phulAvelI phaTakaDI, phulAvelA TAMkaNa, sidhava, e sarvAM samabhAge laI pANImAM ghaTI caNIbera jevaDI geLIo vALavI. e gALI ekathI traNa zakti ane vaya pramANe levAthI sarva prakAranA tAva, ajIrNa, jhADA, maraDA, vagere darado maTe che. A goLI haMmezAM eka-be khAvAthI koi rAgaja thAya nahi ane thayelA rogo maTI jAya che. 9. karajanI mIjane pANI sAthe vATI nAsa levAthI aneka prakAranA tAva dUra thAya che; temaja A prayogathI AdAzIzI maTe che ane vI'chInu jhera paNa UtarI jAya che. 8. viM'ga, agara, jaTAmAMsI cinIphamAlA, jAvaMtrI, sUTha, lIMDIpIpara, marI, kapUra, e sa` samabhAge levuM ane tenI kha ara vajane sAkara lai khAMDI vastragALa cUNa banAvI nathI !! tAlA tAva AvatAM pahelAM ekae kalAka agAu madha athavA pANI sAthe ekathI traNa vAra pIvuM. A davAthI dareka jAtanA TADhiyA tAva maTe che, jarAgni pradIpta thAya che, temaja pAcanakartA hAI puSTI Ape che. vizeSamAM upalA gRNu sAthe e telA zuddha bhAMga meLa vavAthI ati guNukartA thaI paDe che. 9. karajavAnI mIja, araDusAnI 'tarachAla, lIMDIpIpara, jIruM', khAvaLanI pAlI, e sarva samabhAge lai pANI sAthe vATI caNIbora jevaDI gALIe vALavI. divasamAM traNa vAra eka eka For Private and Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta athavA babbe goLI khAvAthI aneka prakAranA tAva nAza pAme che. 10. kapUra bhAga 1, maracAM bhAga 2, kaDavI nAI bhAga 3, navasAra bhAga 4, kulAvelI phaTakaDI bhAga 5, e sarva khAMDI guMdaranA pANImAM ghUMTI eka ratI pramANe goLIo vALavI. dareka prakAranA TADhiyA, AMtariyA ane eziyA tAvane mATe tAva AvatAM pahelAM be kalAka agAu bethI cAra ke cha goLI gaLI javI. e pramANe be divasa karavAthI tAva temaja kaMpavAyu paNa maTe che. 8-kaTara dAdara gopALa raNadIve-surata tariyA tAvanI davA-goLamAM bhAMganI gaLI vALI tAva AvatAM pahelAM eka kalAka agAu ApavAthI tAva Avato nathI. A davA anubhavasiddha che. 9vaidya dhIraja rAma dalapatarAma-surata palADu guTikAda-hiMgaLaka tela ane gAMgaDa laI leDhAnI tavImAM mUke ane laviMgatelA 8 laI khAMDIne hiMgaLokanI AsapAsa tenI pALa bAMdhavI. pachI tene cUle caDAvI dhImI AMca ApavI ane tenA upara aDadhe maNa kAMdA (DuMgaLI)no rasa kADhI hiMgaLaka upara jhINI dhAra paDe tema karavuM. evI rIte badhe rasa pAI de. pachI tenI vacamAMthI hiMgaLakane gAMgaDo kADhI laI dhoI nAkhI kharalamAM eka divasa ghUMTa; pachI temAM vachanAga tela 1, pIpara tolo 1, dhoLAM marI tela 1, laviMga tela 1, taja tela 1 ane sUMTha tole 1 e cha varatune khAMDIne vastragALa karI ghUMTelA hiMgaLakamAM meLavI eka divasa keruM ghUTavuM. pachI temAM Adune rasa zera aDadho nAkhI ghUMTavuM. te ghUMTatAM ghUMTatAM sukAI jAya tyAre pharIthI Aduno rasa nAkhI ghUTavuM. e rIte AdunA be, pAnanA rasanA be, araNIne rasane eka ane dhaMtUrAnA rasane eka For Private and Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 410 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je evI rIte cha peTa daIne goLI mArI pramANenI karavI. e gaLImAMthI gaLI 1 AdunA rasanA anupAna sAthe divasamAM traNa vakhata ApavAthI ghara sannipAta maTe che. buddhipUrvaka anupAnamAM gya pheraphAra kare e vedyanuM kAma che.. upara je tAvamAM laviMganA bhUkA sAthe DuMgaLIno rasa baLI gaye hoya ane je locA jevuM thayuM hoya tenAthI bamaNe gUgaLa tathA baLe teTalA TUMTha, marI ane pIpara meLavI ghUMTIne vaTANuM jevaDI goLI banAvavI. e geLI divasamAM traNa vAra akeka ApavAthI saMdhivA jevA tamAma vAyu maTe che. 10 tithI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. jeTalo-pAre, vachanAga, kALAM marI, navasAra ne mora thayuM samabhAge laI bArIka vATI dhaMtUrA tathA lasaNanA rasamAM roTale karI, sannipAtanA rogInI hajAmata karAvI, tene mAthe eka pahAra sudhI bAMdhavo. zItAMga sannipAtavALA daradIne je zarIramAM garamA Ave te samajavuM ke te daradI sAro thaze ane je garamAvo Ave nahi te tenI AzA rAkhavI nahi. 2. roTala-lasaNa, rAI ane saragavAnuM mULa e traNane khAMDI, gomUtramAM vATI, reTa karI mAthe mUke. je cetana Ave ane zarIra garama thAya to samajavuM ke rogI bacaze. 11-vaidya kezavalAla bApujI-baravALA 1. guMDaLa rasazALAmAMthI brahmAstra rasa maMgAvI ghaNI vakhata vAparyo che, ane tethI seMkaDe 75 TakA sakripAtanA vyAdhivALA dadIo UgaryA che. 12-vaidya chaganalAla rAyacaMda-gAbaTa haraDedaLa telA 2, sonAmukhI telA 2, revaMcIne zIre For Private and Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSa-siddhAMta tele che, mArI tole che, sUMTha tAle 1, siMdhava tele 1, saMcaLa tele che enuM cUrNa karavuM te maLAzakA curNa kahevAya che, te garama pANI sAthe pAvuM. 13-vaidya chaganalAla lalubhAI-vaDedarA kAyaphaLa, kAkaDAsiMga, kALIjIrI, ajameda, sUMTha, marI, pIpara ane divelAnAM mULa samabhAge laI, gaMTheDAnA ghasArA sAthe devAthI mUMjhAro maTe che, tAva UtarI jAya che ane bhAna Ave che. 14-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdaroDa vachanAga, sUMTha ane marI samabhAge laI AdunA rasamAM, dhaMturA nA rasamAM ane tulasInA rasamAM eka eka puTa daI caNoThI jevaDI goLI banAvI ApavAthI sannipAta upara sArI asara thAya che. 15-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata 1. agnikamAra-pAra, gaMdhaka, pIpara, kALAM marI, ane TaMkaNa sarva samabhAge laI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, pachI bIjuM caNa meLavI sAta divasa sudhI khala karI mAtrA taiyAra karavI. pachI eka thI traNa ghauMbhAra AdunA rasamAM tathA madhapIparamAM ApavAmAM Ave te bhayaMkara sannipAta maTe che. - 2. tripurabhairava rasa -sUMTha telA 8, marI tenA 8, TaMkaNa telA 6, vachanAga telA 2 ene khAMDI vastragALa karI, AdunA rAne pAMca puTa ApavA, lIMbunA rasanA traNa putra ApavA tathA pAnanA rasanA 3 puTa ApavA ane eka eka ratInI goLIo vALavI. pachI AdunA rasamAM gaLI 1 thI 3 sudhI divasamAM traNa vakhata ApavI athavA pAnanA rasamAM ApavI. A goLIthI bhayaMkara sannipAta sArA thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 zro Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 3. kAlAri rasa-pAre 12, gaMdhaka ra0, mArI ra0, pIpara 40, laviMga 16, dhatUrAnAM bIja 13, TaMkaNuM 20, jAyaphaLa 20 ane akalagare 20 bhAge laI, pArA gaMdhakanI kAjaLI karI sarva meLavI vATI Adune 3, ane lIMbunA 3 puTa daIne ratI ratInI geLI vaLavI, Adu athavA pAnanA rasamAM ekathI traNa sudhI divasamAM traNa vAra ApavAthI rasanipAta dUra thAya che. 16-vedha aMbArAma zaMkara paMDyA-vAgaDa 1. azvinI kumAra rasada-vachanAga, sUMTha, haraDedaLa, beDAMdaLa, AmaLAM, pIparImULa, pIpara, aphINa, nepALa, haratAla, TaMkaNa, laviMga, pA ane gaMdhaka sarakhe bhAge laI, pArA gaMdhakanI kAjaLI karI pachI bIjI vastuo meLavI gAyanA dUdhamAM ghUMTavuM. sukAyA pachI gomutramAM ghuMTavuM, pachI bhAMgarAnA rasamAM ghUMTavuM. pachI tenI caNA jevaDI goLI vALI anupAna para tamAma regamAM ApI zakAya che. 2. agnikumAra rasa-pAro 1, gaMdhaka, TaMkaNa, keDInI bharUma 3, zaMkhabhasma 3, vachanAga 1 ane marI 8 bhAge laI sarvane lIbunA rasamAM bAra kalAka ghUMTavuM ane vAla vAlanI gaLI vALavI. savArasAMja ApavAthI ajIrNa maTe che, jaTharAgni pradIpta thAya che. 3. bhamezvara sara-aDAyAMnI rAkha talA , marI le oNA, vachanAga tole che ekatra caraNa karI be vAla mAtrA Adune rasamAM ApavAthI tridoSajvara maTe che. 4. haMsapaTalI rasA-keDInI bhasma, sUMTha, pIpara, marI, TaMkaNuM, vachanAga, gaMdhaka ane pAre sarakhe bhAge laI, sAthe vATI lIMbunA rasamAM ghUMTI be be vAlanI goLI karI eka geLI marI (tIkhAM)nA cUraNamAM meLavI khAvAthI saMgrahaNI tathA atisAra For Private and Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir videpa-siddhAMta 13 maTe che. mAtrA ghImAM caTADI uparathI chAsabhAtanuM pathya ApavuM. 5. lakSmInArAyaNa sa-pAra, gaMdhaka, TaM Na, vachanAga, hiMgaLaka, hImaja, ativiSa, iMdrajava, kaDAchAla, abarakhabhasma, ane siMdhava e sarva samabhAge laI bArIka vATI tene dAMtI mULanA kADhIne temaja triphalAnA kADhIne paTa ApI be be vAlanI goLI bAMdhI AdunA rasamAM ApavI. e geLI tAva, sakripAta, viSa majavara, atisAra, saMgrahaNI, Ama, prameha, zULa ane suvAregamAM ApI zakAya che ane ghaNo ja phAyado kare che. da, unmatta rasa-pAro ane gaMdhaka cAra cAra tolA laI khala karI vaMtUrAnA rasanI bhAvanA devI. pachI trikaTu cUrNa telA ATha meLavI kapaDe cALI rAkhavuM. sannipAtanA rogIne nAke suMdhADavAthI bhAna Ave che ane sannipAta maTe che. 7. vizeSajavara -(sannipAtImAM prathama laMghana ApavuM ane jhADo kabaje rakhAve. je jhADA vadhAre thatA hoya te jAyaphaLa, jAvaMtrI ativiSa, marI, gaThaMDA, bharamI, aphINa athavA lIlAgara (bhAMga) rArakhAM laI temAM aphINa jU ja nAkhavuM. pachI vATI pANI reDI narama karavuM. pachI eka rAmapara(sarAvaluM)ne lAlacoLa tapAvI temAM peluM pANI nAkhI DhAMkI devuM eTale khadakhadIne jADI khIra thaze. temAMthI savArasAMja eka AMgaLI upara caDe eTaluM caTADavAthI jhADA baMdhAze tathA Ama pakava thaze. sannipAtanA daradIne daza divasa pachI rIMgaNI, gaLe, suMTha, tathA eDamULane kADho pAvo. 8. graMthakAdi -pIparImULa, IMdrajava, devadAra, cavaka, gUgaLa, vAyavaDiMga, bhAraMga, bhAMgare, suMTha, pIpara, marI, citra, kAyaphaLa, puSkaramULa, rAsnA, haraDe, beThI beMyarIMgaNa, UbhI bheya For Private and Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44. viSa-siddhAMta rIMgaNI, ajamoda, nageDa, kariyAtuM, vaja ane pADhamULa, e sarva samatala khAMDI bhUke karo. temAMthI cAra tolA bhUkAne 64 telA pANImAM ukALI ATha telA bAkI rahe tyAre gALIne pA. sAMje teja kucA ukALI pAvA. traNa divasa pAvAthI tridoSajavara tathA sannipAtajavara maTI jAya che. jarUra jaNAya to chelle maganA yusamAM halake julAba Ape. 9paNa mANasane sannipAta vadhI jAya ane bebhAna sthiti hoya te senAnA varakha pAnAM dasa, haraNanuM kAcuM ziMgaDuM aDadhA rUpiyAbhAra, eraMDAnuM mULa be rUpiyAbhAra ane sUMTha tAle 1 e badhAne sAthe meLavI pANI zera traNamAM ukALavuM. pachI paMdara telA bAkI rahe tyAre utArI cAraNIthI gALavuM. (kapaDAthI gALavuM nahi) temAMthI deDha doDha kalAkane AMtare pAMca pAMca telA pAvuM. AthI bakavATa karate, bebhAnImAM gothAM khAte, sannipAtane dadI sAre thaze e sAce anubhavI upAya che. aMjanaH-samudraphaLa ghasI jarA AMkhamAM AMjavuM, jethI baLatarA thaIjherI pANI nIkaLI rogI tarata bhAnamAM Avaze. zIta vaLatI heya te kaLathIne zekI leTa karI tenuM maradana karavAthI pasIne baMdha thaI jAya che temaja zarIramAM garamAve paNa Ave che. 17mAstara lalubhAI nAthAbhAIbara 1. phulAvelI phaTakaDI, lIMDIpIpara ane ativiSa, traNa sarakhe bhAge laI bArIka vATI be AnIbhAra laI eka rUpiyAbhAra madha sAthe be vAra cATavuM. bhAre khorAka Ape nahi. dUdha-ghI bilakula ApavAM nahi. kaMI ApavuM hoya to maganuM osAmaNa tathA bAphelA maga ane bAjarInI rAba khavaDAvavI. 2, araDUsIne puTapAkathI rasa kADha, te rasa eka rUpiyAbhAra, For Private and Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridoSa-siddhAMta 45 madha aDadhA rUpiyAbhAra ane lIDIpIpara eka ratI meLavI AdA ne rasa eka AnI bhAra nAkhI, cAra pAMca divasa ApavAthI sannipAtane kapha zAMta thAya che. 18-narabherAma harajIvana mAstara-navAgAma savAramAM adhelI ne mAkSika bhasma sUMTha ne madha sAthe caTADavuM. sAMje dhAsakuThAra pAnamAM Apo. dhIme dhIme cAvIne rasa gaLI ja. 19-vaidya lallubhAI durlabharAma-surata mallAdi guTikA-kAco semala be vAla laIne avarakaMThInA rasamAM traNa divasa khala kare. tenI maga jevaDI goLI vALI AdAnA rasamAM eka goLI savAre tathA sAMje levAthI sannipAta tathA udaravikAra maTe che. ghIvALo khorAka Apa. tAvamAM pAvalIbhAra ghI sAthe levAthI ArAma thaze. sAkaranA zIrA sAthe levAthI jIrNajvara jaze ane puSTI karaze. khaTAza khAvA devI nahi. ra0-vedya dayAzaMkara morArajI-dhaMdhukA pAre, gaMdhaka ane vachanAga, e traNa 25 bhAga, jAyaphaLa ane pIpara banne 10 bhAga meLavI AdunA rasamAM vATI ratI pramANe goLIo vALI ekeka goLI ApavAthI sannipAta maTe che. rA-vaidya bAlAzaMkara prabhAzaMkara-deda saro (pApaDiye khAre) zera mAM laI khAMDI lokhaMDanI tavI upara mUkI paNa zera to nAkhI cUle caDAvI pANIne bALavuM eTale cUnA jevuM thaze; pachI temAM sonAgerU meLavI jhINuM vATI temAMthI eka eka vAta divasamAM traNa vAra regIne Ape te tAva, khAMsI ane zALavALe trideSa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 416 zrIAryuvedra nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 22-baMdha girijAzaMkara AzArAma trivedI riyA veDhAmRtanA liMgAdi kavAtha tathA dazamUlI vAtha ghaNeAja phAyado kare che, laghana karAvavuM. 23-mahAvIradAsajI jAnakIdAsa dhALakA sannipAta mATe mahA mRtyu jaya rA:-zuddha pAro, gadhaka, vachanAga, TaMkaNa pulAvelA, trikaTu, citra, araDurAAnI chAla, agheDAnAM mULa, tathA AkaDAnAM mULanI chAla, dareka eka eka telA ane te sAthe akAlanAM mInI sITa telA 2 ane vaja tAleA nA lai prathama pArA baMdhakanI kAjaLI karI, vachanAga vagere satra cIjo nAkhI, gaLAnA rasanI eka bhAvanA ApI, maganA dANA jevaDI geALIe vALavI. dareka prakAranA caDelA tAvane utAravAnI A auSadha parama zakti dharAve che. pukhta umaranA mANasone mAtra gALI cAra sarva sAdhAraNa tAvamAM anupAna tarIke madha sAthe ApavI, sannipAtannaramAM A goLI eka adheALa A dunA rasa sAthe ApavI. nAnA bALakane 5 thI aDadhI athavA tA vadhAre eka geALI vaya, baLa ane zaktinA vicAra karIne ApavI. A davAthI maraNatulya thayelA daradIe paNa gurukRpAthI bacI gayelA che. A davA yeAgya mAtrAmAM sainya anupAna sAthe ApavAthI kolerA, baroLa, ajINa, prameha vagere bhayaMkara rALAnA nAza kare che. gAMThiyA tAvanI marakI ane tenA upAyo savaMta 1953 nA unALA ane cAmAsAnI sadhimAM mubai zaheramAM prathama zrRonika pleganI marakI zarU thaI. te zarakIe eTalu badhu jora paDyuM' ke, AkhuM' su'maI tathA tyAMnA cikitsake ane amaladAro gabharAI UThayA. kAraNa ke A zrRmeAnika pleganI marakI eka vAra IMlaeNMDamAM cAlelI ane tyAM bhAre phera For Private and Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizvASa-siddhAMta 417 vartAvelA. A itihAsa sava"nA jANavAmAM haiAvAthI tenA te rItanA upAye nI ceAjanA karavAmAM AvI; te eTale sudhI ke sarakAre epeDemika ekaTa eTale cepI roganA kAyado sudhArIne nAnAmoTA amaladArAne e rAganI sAme laDavA mATenA sapUrNa adhikAra ApyA. te rAga te pachI vadhatAM vadhatAM suratamAM Avye ane tyAMthI AkhA dezamAM pharI vaLyA. e vAta sa`ne jANItI hAvAthI tenAM du:khAnuM ane tenA pratibaMdhanuM varNana karavuM niratha ka jANI, amAre tyAM saMvata 1954-52-58-60 ane chelle 1973 nI sAlamAM marakIe je kera vartAvelA ane temAM amane je anubhava thayelA tenu varNana karavAnuM ame durasta dhArIe chIe, plega kema thAya che, plega kyAre thAya che, plega kevI rIte thAya che ane pleganAM lakSaNA zAM zAM che, te jaNAvavAnI jarUra nathI; paNa amArA anubhavamAM pleganI ATha jAte jovAmAM AvI che. 1. gAMTha ghaNI jhINI, ra. gAMTha ghaNI mATI, 3. gAMThamAM mAratu zULa, 4. gAMThamAM maLatI agana, 5. vedanA vinAnI meADhI gAMTha, 6. vedanA vinAnI nAnI gAMTha, 7. gAMTha vinAnA dukhAvA, 8. eka karatAM vadhAre gAMThA. e ATha jatAmAM vAyupradhAna gAMTho pAke nahi ke verAya nahi; pittapradhAna gAMTho upAya karo yA na kareA tA paNu jaladI pAkavAvALI ane kaphapradhAna gAMThe ghaNe lAMbe kALe pAkavAvALI tathA ghaNI mudate rujhAvAvALI jovAmAM AvI che. AyurvedanA nidAnazAstramAM rAhiNI, visapa tathA upasaga' nAmanI e gAMTha che evuM ghaNA vidvAna vaidyonu mAnavu' che; paNa temAM sannipAtanAM sa'pUrNa lakSaNA nahi hAvAthI keTalAka vaidyoe enuM graMthIka sanni pAta evuM kRtrima nAma ApyuM che, paraMtu amArA vicAra pramANe 'bhusanetra'sannipAtanAM lakSaNA maLatAM Ave che ane e bhugna ~ sannipAtanI maryAdA ATha divasanI haiAvAthI, ATha divasanI mA. 14 For Private and Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je aMdara maraNanuM pramANa atyaMta thAya che. ATha divasa vItI gayA pachI bacavAnI kAMIka AzA rahe che. ke ApaNA zAstramAM ene bhugnanetra sannipAta ATha divasanI avadhIvALe asAdhya lakhele che te paNa jemAM sarvAga saMpUrNa lakSaNe jaNAtAM nathI. je sannipAtanI saMpUrNa cikitsA karavAmAM Ave, te ghaNA rogI bace che, paNa saMpUrNa lakSaNovALA rogI bacata nathI. bhujhanetra sannipAtamAM vAyunuM baLa atyaMta hoya che, eka gAMTha hoya che, smRtine vibhraMza thAya che, zvAsa thAya che, AMkhe joI zakAtuM nathI athavA AMkha lAla thAya che. regIne meha thAya che, lavAro kare che, jamA thAya che, kape che ane gAMThanI AsapAsa sejo Ave che. ATalAM saMpUrNa lakSaNe hoya te rogI bacate nathI, paNa ochAM lakSaNavALe heya te regI bacI zake che. keTalAka cikitsakane e abhiprAya che ke, jema bane tema plegamAM gAMTha pAkI jAya, gAMTha baLI jAya athavA gAMTha cirAI jAya evA upAya karavA; paNa e upAyathI jevI joIe te lAbha meLavI zakAyo nathI. pleganA rogamAM eTaluM te jovAmAM AvyuM che ke, je regIone prathama dukhA thaI gAMTha nIkaLI ane te pachI tAva Avye te mRtyu pAmyA; je rogIone pahele tAva Avyo ane pachI gAMTha dekhAI te ghaNe bhAge bacavA pAmyA ane jeone be ke traNa divasa tAva AvyA pachI gAMTha dekhAI teo saMpUrNa rIte bacavA pAmyA che. temane reganA upAya tarIke tapAsa karatAM DaoNkaTara barajorajIe vedaka jJAnanuM je pustaka lakheluM che, temAM A tAvane pAlIgAmane tAva evuM nAma ApI tenuM varNana kareluM che, paNa temAM tenA keI upAye ApelA nathI. eka vAra jahAMgIra bAdazAhanA vakhatamAM e rege saMpUrNa jora pakaDeluM, te vakhatanA vidvAna hakImoe pitAnI kitAbamAM For Private and Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tridASa-siddhAMta 49 enuM tAuna nAma ApI varNana karelu che. temAM teo lakhe che ke, rAgIne khullI havAmAM rAkhavA, paNa zarIra para garama kapaDAM eDhADavAM. tAvane mATe pittanI zAMti thAya evA upAcA karavA ane gAMTha upara gulearamAnI, lIlA dhANAnA rasa meLavIne cepaDavAthI pleganA daradI ghaNA sArA thAya che. e pramANe hukIta hAvAthI ame pleganA daradInI nIce pramANe sArAra karatA hatA, jethI se'kaDA daradI sArA thaI zakayA che. amAruM mAnavu evu che ke, A rAgamAM gAMTha kAMI rAga nathI paraMtu gAMTha e rAganuM eka aMga che, tethI gAMTha tarapha dhyAna nahi ApatAM rAganAM khIjA' aMgeA tarapha dhyAna ApavAnI amane pharaja paDatI hatI. kAraNa ke A rAgamAM je rogIne thADA paNa zvAsa jaNAtA hAya, tema puruSane nAkethI athavA meDhethI gheADu paNa lehI paDavu' hAya tathA strIe tAvamAM rajastrAlA thai hoya ane tenI gAMTha pAkI hAya, phUTI hoya athavA cIrI hAya ke DAmI hAya, tA paNa te rAgIe maratA jovAmAM AvyA che. ekaMdare jotAM sannipAtavALA, bhramavALA mUrchAvALA ane lavArA karavAvALA daradIomAMthI sekaDe pacAsa daradI khacAvI zakAya che. paNa jemane zvAsa thayA hAya, leAhI paDavu' hAya ane jemanI gAMThanI AsapAsa thADA ghaNA paNu sAjo AvyeA hAya tevA rAgIo paikI eka paNa rAgI macavA bhAgyazALI thaI zakayo nathI. pleganA rAgamAM prathama divasathIja ame laghana karAvatA hatA. e la'dhanathI je rAgI zuddhimAM Ave athavA jyAre tene kharekharI bhUkha lAge, tyAreja tene ghI, dUdha, tela ane mIThAzanA tyAga karAvI mAtra pANImAM mIThu nAkhelI ceAkhAnI, ghauMnI ke khAjarInI kAMjI ke roTalI ApatA hatA; ane rAgIne sutarAja mRtaprANadAyI rasa, zrImRtyuMjaya rasa, mahAjvarAMkuza rasa, zvAsa For Private and Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyuve nibadhamALA-bhAga 2 420 kuThAra rasa, hiMgaLezvara rasa, svacchaMdabhairava rasa athavA tripurabhairavarasanI mAtrA rAganuM' baLa tapAsIne vAyu, pitta ane kaphamAM jenu prAdhAnya hAya tene dabAvavAne anukULa rasAnI ceAjanA karatA hatA. gAMTha upara gulearamAnI lIlA dhANAnA rasamAM athavA gulAbajaLamAM ane jo te na maLe teA ekalA pANImAM meLavI gAMTha upara evI rIte roApaDAvatA hatA ke, tene pAtaLu kaDhI jevu' manAvI AchuM Achu cApaDAya evu' lIluMsUku cApaDAvatA, jethI gAMTha bhItara heAya te mahAra tarI AvatI, kAcI hAya tA enAthIja pAkIne phUTI jatI ane phUTelI hAya tA rujhAI jatI. e sivAya jema jema daradIne ArAma thatA dekhAte, tema tema phephasAMmAM zakti vadhe, kaph lIlA rahe ane pittanI zAMti thAya, peTamAM bhUkha lAge, khAdhu pace ane jhADA sApha Ave evA upacArI karatA hatA. keTalIka vAra evu jovAmAM Avyu che ke, daradI aDadhA sArA thavA AvyA hoya ane te peTa sApha lAvavAnI phirayAda kare, temAM jo julAba ApavAmAM Ave teA daradInA kAcA maLa tUTI paDI te daradI tarata maraNa pAme che. eTalA mATe sannipAtanA roga mATe eka evI kahevata che ke, ' vedya rAkhe maLa ane zA rAkhe daLa ' teja phattehama' thAya che. e siddhAMta para rahIne pleganA daradIne julAba ApatA nahotA. > jo For Private and Personal Use Only upara pramANe pleganA daradInI tenA kAraNane anusarIne eTale sannipAtanA rAgamAM jema Amanu' pAcana karIne rAganuM zamana karavAmAM Ave che ane sannipAtanA raMgIne je pramANe pathyApathya paLAvavAM paDe che, te pramANe paLAvavAthI ghaNA rAgIone macAva thayA che. parantu se'kaDA jAtanI vyavasthA, seMkaDA jAtanI davAo tathA seMkaDo jAtanA upAya karavA chatAM Aje lagabhaga pacIseka varSa thayAM te paNa e rAga hindustAna cheDIne jatA nathI; tenu
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 421 vidoSa-siddhAMta kAraNa Aja sudhI kaI paNa rasAyanazAstrIe zeAdhI kADhayuM nathI. jayAM sudhI enuM kharuM kAraNa jANI rAjA tathA prajA e roga utpanna thavAnAM kAraNene dUra karavA mATe keziSa nahi kare tyAM sudhI A roga ke je jude jude svarUpe dekhA daI saMkhyAbaMdha kene saMhAra kare che, te aTakaze nahi. e vAta cepI roganA athavA judI judI jAtanI marakInAM kAraNe mAM lokone AhAravihAra, jAtuonA hIna, mithyA ane atiga tathA IzvarI sRSTimAM utpanna thayelA prANImAtrane pitAne adhikAra nahi bhegavavA detAM jeo "baLa eja haka che" ema mAnanArAo kudaratanA kAyadAne bhaMga kare che, jene saMpUrNa khulAso AgaLa kelerA viSenA nibaMdhamAM jaNAve che, te vAMcavAthI AvA bhayaMkara anivArya cepI rega kevI rIte utpanna thAya che ane tenuM mULa kAraNa zuM che, te dhyAnamAM Avaze. eTalA mATe atre tenuM piSTapeSaNa nahi karatAM, kelerAnI utpattinA viSayane dhyAnapUrvaka manana karavAnI ame bhalAmaNa karIe chIe. kaMThakubja sannipAta (inphlyu enjhA) hAlanA jamAnAmAM navI navI jAtanA ge pragaTa thAya che. te rege pharI pharIne humalA karaze evA bhayathI keTalAka vidvAna DekaTaro akaLAya che ane akaLAmaNathI je uddagAro teo bahAra kADhe che tethI prajA gabharAya che. paraMtu kudaratanA niyama pramANe vAtAvaraNamAM jyAre RtuomAM hInAga, mithyAga ke atiyoga thAya che, tyAre havAmAM te te jAtanAM jaMtuo utpanna thaI prajane rogI banAvI de che. te pramANe saMvata 1974nA bhAdaravA mAsamAM jyAre zaradaRtune AvirbhAva thaye tyAre zaradatunA tApathI varSotrAtumAM saMcaya thayeluM pitta pIgaLIne pitta For Private and Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je varane utpanna kare che. A niyama hovA chatAM zaradatamAM vasaMtabAtane mithyAga thavAthI pittanA badalAmAM kaphane prakepa thaye; eTale vasaMtaRtumAM kapha kepa joIe te kapha zaradaRtumAM ke. AthI vanaspatimAM tIkho, kaDa ane khATo rasa utpanna nahi thatAM kaSAya-madhura rasa utpanna thaye. jene pariNAme lemapittajavaranI utpatti thaI. AthI jeonAM zarIramAM Amane vizeSa saMcaya thayela hatuM teone kaMTha kuja nAmane sannipAta jene aMgrejImAM InphalyuenjhA kahevAmAM Ave che te tho.nidAnazAstranA siddhAMta pramANe zaradaRtumAM vasaMtaRtune mithyAga thavAthI je tAva utpanna thAya tene vikRtajavara kahevAmAM Ave che. A vikRtajavara haMmezAM kaSTasAdhya athavA asAdhya gaNAya che. te pramANe je je upacArakee paraMparAnI rIta pramANe tAvanI cAlatI cikitsA karI, te te upacArakone hAthe seMkaDe maraNa nIpajyAM, paraMtu je upacArakee tunA mithyAgane vicAra karI kaphanI zAMti thAya evI rItanI sAravAra je daradInI karI, teo pitAnA daradIone phatehamaMdIthI sArA karI zakyA hatA. InphalyuenjhAmAM be jAtanAM lakSaNavALA javara jovAmAM AvyA che. jeone zleSmapittajavara eTale - liptatiktAsyatA tandrA mohaH kAso'rUci stRssaa| muhurdAho muhuH zItaM shlessmpittjvraakRtiH| arthAt jenuM meTuM cIkaNuM tathA kaDavuM thAya, jene tannA tathA meha thAya, jemAM khAMsI, aruci ane tRSA hoya ane je rogIne ghaDImAM TADha vAya ane ghaDImAM tApa lAge, tene zleSmapittajvara jANu. cAlu InphalyuenjhAmAM upara batAvelAM lakSaNevALA keTalAka daradIo jovAmAM AvyA hatA; ane te daradIo For Private and Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyApa-siddhAMta 427 recent pas kaeNpittajavaranI sAmAnya cikitsA karavAthI sArA thayA hatA, para'tu je daradIone ethI vadhIne kakubja sannipAta eTaleHshirorti kaMTha gRha dAha moha / kampa jvarA rakta samiraNArti || hanuvyathA tApa vilApa mUrchA / syAtkaMThakubja khalu kaSTasAdhya // arthAt mAthAmAM atyaMta pIDA, gaLAnuM pakaDAI javu, dAhe maLavA, mAha thavA, kampArI AvavI, tAva AvavA, raktapitta thavu, eTale nAkathI, mukhathI, gudAthI athavA ceAnithI leAhI vahevuM, dADhInuM jakaDAi javu', paritApa thavA, lavArA karavA ane bebhAna thavu', e lakSaNAvALAne kaSTasAdhya evA kaDakubja sannipAta kaheve; ane enu ja kharu' nAma inphaluenjhA che. jyAre upara pramANenAM lakSaNAvALA zleSmapittajavara ane ke Dhekubja sannipAta athavA eu maLIne vikRtajvara athavA inphalyuenjhA jorathI cAlavA mAMDayo; te arasAmAM Akhu jagata ane jagatane nIreAgI rAkhavAnA phAMkA dharAvanArA cikitsake ebAkaLA banI gayA hatA. kAraNa ke eka tarapha RtunA mithyAyeAga thavAthI AkhA dezanI havAmAM pittane sthAne kaphanA kApa thayele hatA; tethI dareka manuSya e rogamAM sapaDAvAnA saMbhava hatA ane ghaNe ThekANe evu jovAmAM AvyuM che ke, eka gharamAM dasa mANasanuM kuTu'ba heAya te dazedaza mANasane sAtheja A rega thayelA ke jenA gharamAM pANI pAnAra paNa kAi maLe nahi. zaherAnA karatAM gAmaDAMnA leAkeAnI evI muzkelI hatI ke, ghera ghera puruSa ane sI, vRddha ane bALaka, zeTha ane nAkara saghaLAneja A rega lAgu paDelA. AthI khAvAnu ke davAdArUnuM ThekANuM tA dUra rahyuM, paNa gAmane pAdarethI eka ghaDA pANInA bharI lAvanAra paNa maLavA muzkela thai paDo hatA, temAM mAtra jene zleSmapittavara For Private and Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je Avela hatuM, teone kudaratI rIte khAdhApIdhA vinA laMghananA baLathI tAva Utaryo, tyAre mahAmusIbate kUvethI pANI bharI lAvI pitAnA kuTuMbane pANI pAvAne zaktimAna thayA. evI musIbata vALe tAva je ke zAstramAM lakhele che; paraMtu chellAM pacAsa varSanA arasAmAM ghaNuM karIne hiMdustAnamAM A tAva Avyo hoya evuM keInA jANavAmAM AvyuM nathI. A pramANe havAmAM pheraphAra thaye ane zaradaRtumAM vasaMtabatane mithyAga thaye, eTale zaradaRtumAM pAtAM Adu, maracAM, lIMbu ane kAcakone pAka ocho thaI gaye; tene ThekANe AMbAnA jhADane mera ane kerIo lAgavA mAMDI, te jotAM ja amane samajAyuM ke, tune bhayaMkara mithyAga thayA che; tethI bhayaMkara vikRtavara utpanna thaze. eTalA mATe amArA jANItAomAM ame upadeza karavA mAMDyo hatuM ke, A zrAddhapakSamAM zrAddhanI kriyA karavI paNa zrAddhanuM jamaNu koIe jamavuM nahi. je banI zake te be mahinA sudhI rAtre alpa AhAra karaze. AvI AvI aneka prakAranI sUcanAo ApatA hatA ane bhAdaravA mAsanI zarUAtathI ja tAve bhayaMkara rUpamAM dekhAva dIdho. je daradIone tAva AvatAM ja amArI pAse AvyA teone prathama laMghana karAvyuM, eTale je temane ruci hoya te Adu, kALAM marI, phudIne ane tulasInAM pAtarAMne ukALo karI temAM dUdha nAkhI, cAnA rUpamAM divasamAM becAra vAra ApavAnuM kahetA ane e sivAya bIje tamAma khorAka baMdha karavAmAM AvatuM hatuM, ane tenI sAthe divasamAM traNa vakhata "zItabhaMjI rasanI babbe geLI be divasa lagI ApavAmAM AvatI hatI. e zItabhaMjI rasanI goLI ApavAthI rogIne ghaDImAM TADha ane ghaDImAM tApa lAgatuM hatuM te baMdha thaI tAva kabajAmAM AvatA hatA. te pachI For Private and Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - tridoSasiddhAMta 42pa jemane zItabhaMjI rasa vadhAre divasa ApavAmAM AvatuM hatuM, temanuM zarIra ThaMDugAra thaI jatuM hatuM, eTale tAva bilakula UtarI jAte hite. evI rIte jemanA tAva UtarI gayA temane khAMsIne rege evA akaLAvyA ke, cha cha mAsa lagI temanI khAMsI maTI ja nahi. evuM jovAmAM AvyuM ke tAva kabajAmAM AvyuM ke regInI prakRti "mahAvarAMkuza, hiMgaLezvara, tripurabhairava, paMcavaka, ka5ta evA evA rasonI yejanA karavAthI dadIne rogamukta karI zakAtA hatA; paNa jyAM sudhI tene kharekharI bhUkha lAge nahi, eTale meTuM svAdavALuM thAya nahi, tyAM sudhI temane anna ApavAmAM AvatuM na hatuM. paNa jyAre kharI bhUkha lAgI memAM svAda Avate te pachI Adu kudIne nAkhelI chAzanI kaDhI ane bhAta ApavAmAM AvatA hite. evI rIte cikitsAne krama goThavavAthI amArA hAtha nIce see se daradI sArA thayA che eTale e bAbatamAM vadhAre lakhavAnI kAMI jarUra nathI. paraMtu eTalI sUcano karyA vinA cAlatuM nathI ke, tAvamAM tAva utAravAnI davA ApavI, tAva aTakAvavAnI davA ApavI, dadIne mAthe barapha mUka, dUdhanI kAMjI pAvI, lIlAM phaLa khavaDAvavAM, e paraMparAnI cAlatI prakriyAthI rogIne bhayaMkara nukasAna thatuM jovAmAM AvyuM che. mAtra je vaidya, DaoNkaTara ke hakIme rogIne ThaMDA upacAra nahi karatAM, zarIramAM garamI rahe ane kapha kabajAmAM rahe evI cikitsA karI, teo ja A bhayaMkara AphatamAMthI dadIone bacAvI zakyA che mATe have pachI paNa dudevanA yege pharIthI zaradabAtumAM zizira ke vasaMtatratune mithyAga thAya, to bhUlecUke paNa ThaMDA upAyanI yejanA karavI nahi. For Private and Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - inphlyu enjhAnA keTalAka vaidyonA anubhavasiddha upAyo 1-vaidya ravikAnta ane zAtikAnta udANuM-bAlaMbhA viSatiMdakAdi lepa -(amArI banAvaTa) zuddha jherakasUre, khATakhabAnI gAMTha, AsodamULa, sUMTha, mIThuM, ghoDAvaja, sATeDinAM mULa, e sarva samabhAge laI vATI pANImAM ekeka telAnI saMgaThI vALavI. e segaDI pANImAM ghasI garama karI bhInuM sUkuM (dara be kalAke) lagAvavuM. sukAyA pachI upara kapaDuM mUkI pAkela iTane zeka karo. A lepathI pleganI gAMTha besI jAya che ane pAkavA AvelI pAkI gAMTha jAya che. plegavALA dadIne A prAga daramyAna dUdha, bAjarInI kAMjI tathA rIMgaNuM ApavAM. A sivAya bada, bobalAI vagere para sAruM kAma kare che ane anubhavasiddha che. 2-vaidya kRSNarAma bhavAnIzaMkara-bhAvanagara AkaDAnAM pAna, ajame ane siMdhava, e traNe sarakhe bhAge laI ghADavAmAM bharI agni upara mUkI tenI rAkha banAvI babbe vAlanuM paDIkuM divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavuM. A upAya InphalyuenjhAnA tAvamAM seMkaDo daradIo upara ajamAve che. e davA madha sAthe athavA pANI sAthe ApavAthI kaphane chUTe pADe che, eTale tAva khasI jAya che. 3-akSara-puruSottama auSadhAlaya-sArasA InphalyuenjhAmAM jyAre nyUmeniyA thAya che, tyAre jorathI hAMpha UpaDI Ave che ane tAva UtarI jAya che, jethI daradI maraNa pAme che. tevA vakhatamAM citrAnAM mULanI chAlanuM cUrNa 1 thI 3 ratI laI tene trIje bhAge pIparanuM cUrNa meLavI madha sAthe jyAre For Private and Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trideASa-siddhAMta 427 daradInuM rUpa bhayaMkara jaNAya tyAre divasamAM 3-4 vakhata ApavAzrI hAMphne besADI daradIne macAvI zakAya che. A rAgamAM evA anubhava thayA che ke, tAva nIkaLI jAya ane hAMpha vadhI paDe tA daradI khacatA nathI. tevA ghaNA daradIne A upAyathI macAvyA che. 4-vaidya lakSmaNa mArtaMDa, Ayurvedapravara-pUnA siTI InphalyuenjhaH-jeThImadha, trAyamANu, rIMgaNImULa, gaLeA, sAlavaNa, kALI drAkSa ane gheADAvaja A dareka auSadha doDha doDha tAleA lai be bhAga karavA. temAMthI eka bhAgane eka zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI bAkI rahe eTale temAM dADha tAle jUnA gALa meLavI, te navaTAMka ukALAnA traNa bhAga karI, ekeka bhAga dara traNa kalAke ApavA. e pramANe cAvIsa kalAkamAM traNa paDIkAM ukALavAM, chAtI upara maLazIne zeka karAvavA, A rIte cikitsA karavAthI rAgI khAtarIthI sArA thAya che. gayA inphalyuenjhAmAM aneka daradIo upara ajamAvI ame anubhava karelA che. 5-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata dvAtriMza Mga kADhA:-bhAraMga, lImachAla, nAgarameAtha, nAnI haraDe, gaLA, kariyAtu, ativiSa, trAyamANu, kaDu,vaja, sUMTha, marI, pIpara, TeTu, kaDAchAla, rAsnA, dhamAseA, paTeLa, pahADamULa, kacUrA devadAra, dArUhaLadara, IMdravaraNAnI jaDa, niseAtara, brAhmI, puSkaramULa, UbhI rI'gaNImULa,eDI rI'gaNImULa, haraDAM, baheDAM, AmaLAM e sava sarakhe vajane levAM ane tene khAMDI vayanA pramANamAM eka teAlAthI e tAlA bhUkA lai pANeAzera pANImAM ukALavAM. navaTAMka pANI AkI rahe tyAre gALIne temAM na tAleA madha nAkhIne pAve. e pramANe divasamAM be vAra pAvAthI sarva prakAranA upadravavALA tAvane maTADe che. A kavAthanA upayAga InphalyuenjhAnA tAvamAM For Private and Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo ame ghaNI phatehamada rIte karyAM hatA. e kvAthathI karphe pAkI jAya che, zvAsa besI jAya che ane tAva UtarI jAya che. 6-vaidya prANaza'kara-samanI (vAyA bharUca) InphalyuenjhAH-maracAM 10, vachanAga 1, phulAvelI phaTakaDI 1, ajamAnAM phUla 0aa bhAga meLavI caNu karavu', khme vAla divasamAM traNa vakhata garama pANI sAthe ApavAthI zItajvara ane lAMkhI muddatanA varamAM traNa divasamAM phAyado kare che. anna varjya karavu' ane sAbUceAkhAnI rAba pIdhI, inphalyuenjhAmAM bahu sAro phAyado kare che. tarasa lAge teA pANI pAvuM paNa kharapha Apave nahi. 5-- atisAra, saMgrahaNI tathA arzaroma A sRSTimAM vasatA manuSyamAtranA zarIra tarapha jotAM evA eka paNa mANasa dekhAze nahei ke jene koi paNa prakAranA roga hAya nahi.jo ke Ayuvedya ane cikitsAzAstranA bhAratavaSa ane itara dezAnA cikitsakA manuSyazarIrane nIreAgI rAkhavA mATe judI judI jAtanA judA judA ta tathA vicAra karIne niyame AMdhe che; paraMtu ame nathI dhAratA ke, te niyama mAMdhanArA cikitsake! paNa rAgathI mukta hAya. jAte cikitsaka peAtAnA khAnapAnamAM ane AhArivahAramAM ghaNeAja cekasa hAya tathApi tenA zarIramAM koI paNa jAtanA vyAdhi tA hoya cheja. Ayurveda ane Aya dhama zAstronA siddhAMta tapAsatAM amane jaNAya che ke, jo tenA utpAdaka mahiSaoe AMdhelA siddhAMta pramANe vatana rAkhavAmAM Ave, te alabatta zarIra nIrAgI rahI zake che. eTalA mATe rAga utpanna thavAnAM kAraNeA paikI khAnapAnanA padArtho ane tene For Private and Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- - - - - - - - - - - - - - - - --- ---- -- -- --- -- - - ...*** * pa na Ama: --- atisAra, saMgrahaNI tathA azarega karela hInAga, atiga ke mithyAga tathA vAtAvaraNamAM pheraphAra karanArI cha bAnuonA hInayoga, atiga ke mithyAyoga jeTalA kAraNabhUta hoya, te karatAM manuSyamAM rahelA mAnasika vicAro regane utpanna karavAmAM vizeSa kAraNabhUta jaNAya che. mANasa potAnA manamAM bhayanA, zekanA, ciMtAnA ane lobhanA vicAra kare che ane lebhanA vicAramAM dhArelI vastunI yathArtha prApti na thAya, eTale tene pariNAme IrSA, dveSa ane krodha utpanna thAya che. AthI aMtarazarIramAM eTale zarIramAM rahelI pAMca tamAtrAmAM hInAga, mithyAga ke atiga thavAthI pacatanmAtrAonA sthaLa rUpa je paMcamahAbhUta, cAra aMtaHkaraNe ane traNa guNathI utpanna thayelI daza iMdrimAM hIna, mithyA ane atiga thavAthI, egya AhAravihAranA karavAvALAone paNa traNa dhAtuomAM vikAranI azuddhi thavAthI je hIna, mithyA ane atiga thAya che, tethI paNa roga utpanna thAya che. eTalA mATe Ayurveda ane AryadharmazAstroe zArIrika ane mAnasika upAdhine saMyamamAM rAkhavAnA je niyamo svIkArelA che, te niyama pramANe cAlyA sivAya koI paNa mANasa nIrogI thaI zake ke rahI zake nahi. eTalA mATe ame hiMmatathI kahI zakIe chIe ke, je mANase sthaLa zarIra ane sUkSama zarIra vaDe kAraNa zarIrane nilepa banAvI mahAkAraNane AnaMda anubhave haya, te kaI paNa dezanA ane kaI paNa sthitinA manuSya, Ayurveda ane AryadharmazAstrane Azraya le. jyAM sudhI Izvaradatta ane kudaratI saMpUrNa siddhAMteno vicAra karIne yamaniyamane abhyAsa nahi kare tyAM sudhI, A- hAravihAranA niyamo ane RtuonA pheraphArathI thatA vAtAvaraNanI zuddhAzuddhinA vicArethI Arogya meLavI zakAze nahi. manuSyanA piMDamAM ane brahmAMDamAM eka IcchAzakti ja kAma For Private and Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 430 zrIyurveda niSma dhamALA-bhAga 2 je karatI jaNAya che. te icchAzaktinA abhyAsa karI je manuSye tenA sadupayeAga kare che, te nirAmaya rahI zake che. A jagatamAM phAi paNa prANI, icchA vinAnuM jaNAtuM nathI ane je icchA vinAnuM hoya te prANImAM gaNAtuM nathI. ApaNA leAkeAe vata mAnakALamAM icchAne kAmarUpa Apyu che, eTale prANImAtramAM jo ke icchAzakti rAya bhAgave che; paraMtu je icchAzaktithI bIjA prANIone kAi paNa jAtanuM nukasAna, bhaya ke kaleza utpanna thAya nahi, te icchAzaktithI mANasa nIrAgI rahI zake che. paNa je ichAzaktithI pAtA sivAya bIjA prANIone bhaya, zeka, phleza athavA nukasAna thavAnA sa'bhava heAya, te icchAzaktithI bIjAne je je jAtanuM nukasAna karavA dhAryu hoya, athavA nukasAna thAya evuM hAya, te icchAzaktinA prabhAvathI manuSyazarIramAM tenA phaLarUpe rAganI utpatti thAya che. dhArA ke ApaNAM manamAM kAmavAsanA eTale viSayanI icchAzakti utpanna thAya. tethI magajamAM rahelA vIyanA sthAnamAM AAla utpanna thAya. eTale jema nathI dIve jhaDapAya eTale dIvAneA prakAza kamI thAya, tema kAmanA vikArathI vI'mAM kSeAla thavAthI ApaNA ejasanuM teja ghaTI jAya che, eTale glAnithI mUjhavaNa thAya. 'rakhene mArA te vicArane phAI jANaze ' evA bhayathI AMkheA bebAkaLI thAya, sAmuM mANasa te vicArane tAe na thavAthI zarIramAM rahelA bhUtAmAM kApa utpanna thavAthI zarIra dhrUje, aMgamAM ALasa Ave, bagAsAM Ave. te icchAne pratibaMdha thavAthI krodha utpanna thAya. AthI AMkhe aMdhArAM, magajanI vyagratA, cittanI asthiratA, mananI bhrAnti, mukhathI lavAre| ane buddhimAM mAha utpanna thAya; jethI kADAmAM rahelA samAna vAyu bIjA cAra vAyune cAra jAtanA kapha paheAMcADI zake nahi; ane tethI mukhamAM aruci, chAtImAM gabharATa, peTamAM agninI ma'dA For Private and Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA araga 431 ane jhADAnuM sukAI javuM, eTalA vikAre thAya. arthAt eka kAmanA vikArathI AkhA zarIramAM cAlatI tridoSanI vyavasthAmAM avyavasthA thavAthI zarIra rogI banI jAya che. te pramANe dhananI, putranI tathA kItinI mithyA IcchAthI zarIranA judA judA bhAgomAM je judI judI avyavasthA thAya che, tethI zarIranA judA judA bhAgomAM prAdhAnya bhegavatA, AkhA zarIramAM pIDA utpanna karatA ane jagatamAM dekhAtA tamAma rogo utpanna thAya che. AthI samajavAmAM Avaze ke, khAna ane pAnanA hIna, mithyA ane ati ga karatAM aMtaHkaraNanA hIna, mithyA ane ativegathI je roga utpanna thAya che, te kaSTasAdhya athavA asAdhya nIvaDe che. mithyA AhAravihAranA, hIna, mithyA ane atiyogathI je re utpanna thAya che, te regone cikitsake maTADI zake che, paraMtu vAsanAliMganA hIna, mithyA ane ativegathI je utpanna thAya che, tene koI paNa cikitsaka maTADI zakatA nathI. paraMtu bhautikazAstra ane mAnasazAstra jANanArA cikitsaka ghaNI vAra kaI kaI jAtanI cikitsAnI paddhati goThave che. tethI manuSyane vicAronuM parivartana thavAthI te rego thaDe ke ghaNe aMze zAMta thatA dekhAya che, paNa taddana maTI jatA te nathI ja. eTale have ApaNe je AgaLa vicAra karavAne rahyo che, te mAnasika zarIranA vicAra dvArA ane sthaLa zarIranA khAnapAna dvArA kayA kayArege, kayAM kayAM lakSaNAvALA, kayAM kayAM sthAnamAM, kayA kayA upadravo pedA kare che ane zarIrane rogagrasta banAvIne pIDA kare che, tenuM varNana karavAmAM Avaze. atisAra -hada karatAM vadhAre khAvAthI athavA ghaNA bhAre padArthonuM sevana karavAthI, ghaNuM cIkaNA padArtho khAvAthI, ghaNA tIkhA, ati garama ane ati DaMThA padArtho khAvAthI, ajIrNamAM For Private and Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - kAra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je jamavAthI athavA vakhata be vakhata DuMghaNuM khAvAthI, athavA sthAvara viSanA bhakSaNathI athavA dArU pIvAthI, athavA peTamAM thatA kRmithI, athavA zekathI athavA bhayathI, pakvAzayamAM rahelA samAnavAyu tathA pAcakapitta ane kledana kapha bagaDe che. AthI apAnavAyumAM pAcakapittane atiyoga thAya che, kaledana kapha pAtaLo banI jAya che, eTale khAdhelA khorAkane rasa thaI uparAuparI pAtaLA jhADA thAya che, tene atisAra kahe che. te atisAranA cha bhAga pADavAmAM AvyA che. (1) vAtAtisAra, (2)pittAtisAra, (3) kaphAtisAra, (4) trideSAtisAra, (5) zekAtisAra ane (6) bhayAtisAra. e pramANe judA judA dezonA hIna, mithyA ane atigathI tathA mAnasika vicArethI trideSane hIna, mithyA ane atiyoga thavAthI, samAnavAyu pANI ane maLanA judA bhAga nahi pADI zakavAthI ane apAnavAyumAM Avele maLa pittanA ativegathI apAnavAyu sukAvI nahi zakavAthI, temaja pAcakapittane atiga thavAthI ane pAnavAyune ha ga thavAthI, hRdayamAM rahela avalaMbana kapha, pakavAzayamAM samAnavAyue taiyAra karelA rasane yakRta tathA plIhAmAM nahi kheMcAvAthI te rasa apAnavAyu dvArA pANInA rUpamAM bahAra nIkaLI jAya che, tethI tene cha prakAranA atisAra thAya che. 1, vAtAtisAra -koThAmAM rahelA samAnavAyune hInAga thavAthI ane yakRtamAM rahelA raMjakapitta keThAmAM pAcakarasa vadhAre nAkhavAthI, temaja e vadhAre samAnavAyu nahi zASavAthI pAcakapitta ane raMjakapitta maLe lAla raMgane phINavALe tathA apAnavAyue kaMIka sUkavelo eTale thoDI thoDI gAMThavALo vAraMvAra jhADA thAya che ane apAnavAyu kaledana kaphathI chUTo paDI javAthI avAja sAthe jhADA thAya che tathA peTamAM zULa mAre che; tene vAtAtisAra nAma ApavAmAM AvyuM che. For Private and Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, sa'grahaNI tathA azaroga 433 2. pittAtisAra:-jyAre kADhAmAM pAcakapittanA atiyega thAya che ane apAnavAyunA hInaceAga thAya che, eTale kaledana kac pAtaLA thaI jAya che; AthIpittanA jevA pILA tathA lIlA ra'ganA athavA lagAra rAte jhADA thAya che. rasanakane udyAnavAyu sUkavI nAkhe che. tethI sAdhakapittanA atiyega thavAthI tarasa lAge che ane cakara Ave che. tevI rIte byAnavAyunA hInayAga thavAthI bhrApittanA atiyAga thAya che; tethI sa'zleSaNa kapha pAtaLA paDI jaI AkhA zarIramAM baLatarA thAya che ane apAnavAyunA sthAnamAM bhrAjakapittanA vadhArA thavAthI gudAnI cAmaDI pAkI jAya che athavA cAmaDI upara dAhavALI phAllIo thAya che. AvA upadravavALA rAgIne pittAtisAra thayA che ema jANavuM, 3. kafAtisAra:-kAThAmAM rahelA pAcakapittanA aticetrathI ane samAnavAyunA hInayAgathI kaledana kaphane apAnavAyu petAnI tarapha kheMcI jAya che, tethI gudAdvAramAM pAcapittane hInaceAga thavAthI kaphanA atiyAga thAya che, jethI sapheda, ghaTa ane kamizrita TADho tathA AMtaraDAMnI duga dhavALA jhADA thAya che, tene kAtisAra kahevAmAM Ave che. 4. sannipAtAtisAra:-je rAgIne pAcakapittanA ane samAnavAyunA tathA kaledana kanA hIna, mithyA ke atiyAga thAya che ane pAtaLA temaja traNe doSonA raMga tathA lakSaNAvALA jhADA thAya che, tene sannipAtAtisAra kahe che. 5. zAkAtisAra-je rAgI dhana, patnI,mitra ane putrAdikanA nAza thavAthI atyaMta kalpAMta kare che; tathA te kalpAMtane lIdhe zarIramAMnI pittanI pAMce oNphisAmAM hInayALa thAya che ane kaphanI pAMca AphisamAM pittanA mithyAyeAga thAya che, vAyunI pAMce eNki For Private and Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 434 zrIAyurveda niSma dhamALA-bhAga 2 je samAM vAyunA aticega thAya che; jethI vAyu pAcakapittane sUkavI nAkhe che.eTale peTamAMnA agni maMda thaI jAya che. pAnavAyu sAdhakapittane sUkavI nAkhavAthI avalaMbana nA aticega thAya che; tethI rAgInA hRdayanuM mULa ghaTI jai glAni thAya che ane chAtInI hi'mata ghaTI jAya che. byAnavAyu bhrAjakapittane sUkavI nAkhavAthI zarIranI kAMti ane ejasanA nAza thAya che tathA ati kalpAMta ane raDavAthI AMkhamAM rahelu' bhrAjakapitta ghaTI jAya che; tethI AMkhe aMdhArAM tathA meha thAya che ane pAcakapitta apAnavAyumAM maLI javAthI kaledana kapha pAtaLA thai jAya che; tethI sukAyacalA, gAMThAvALA, kALA raganA ne pAtaLA jhADA thAya che tene zAkAtisAra kahevAmAM Ave che. 6, bhayAtisAra:-cArI, vyabhicAra, khUna athavA rAjya viruddha koI paNa prakAranA gunA karavAmAM Ave ane te gunAnI tapAsa thatI hAya; jethI pakaDAvAnA athavA sajA pAmavAnA tathA Akhar javAnA bhayathI hRdayamAM rahelu sAdhakapitta pAcakapittamAM tarata maLI jaI, pAcakapittanA atiyAga kare che ane hRdayamAM rahelA pAnavAyu avalaMbana kephemAM jhaTa maLI javAthI pAnavAyu tene sUkavI nAkhe che; tethI chAtImAM dhabakArA vadhI paDe che, meDha zeSa paDe che, hRdaya sa'kAcAya che, annAzayamAM vAyunA atiyeAga thavAthI agni maMda thai jAya che ane pAcakapitta apAnavAyumAM jhaTa UtarI javAthI te rAgIne uparAchAparI pAtaLA jhADA thAya che. AthI thoDA vakhatamAM te rAgInI sAte dhAtumAM rahelA pAMca prakAranA kaphe sukAI javAthI ane pitta Tu' paDI javAthI vAra vAra pAtaLA jhADA thAya che. te eTale sudhI ke, keAi vakhate rAgIne bhAna paNa rahetuM nathI ke jhADA thaye ! evA upadravavALA rAgIne bhayAtisAra thayA che For Private and Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA arega 435 ema jANavuM. atisAranA rogamAM tridoSane zekane ane bhayane atisAra thaye heya, te te asAdhya gaNAya che, kAraNa ke jyAM sudhI tenA roganuM kAraNa samajAya nahi ane samajAyA pachI paNa te kAraNe dUra thAya nahi, tyAM sudhI ekalA auSadhathI zekAtisAra ane bhayAtisAra maTatA nathI. tevI rIte sannipAtAtisAramAM traNe deSa kepelA hovAthI vAyune samAvIe te pitta ane kaphane atiyoga thAya. pittane samAvIe te phane vAyunA sthAnamAM mithyAga thAya ane kaphane samAvavA jaIe te, pittane ati ga thAya. eTale vAyune hInAga thaI jAya, jethI e trideSanuM zamana thatuM nathI ane regI jIvatuM nathI. eTalA mATe vAtAtisAra, pittAtisAra ane kSatisAranA upAya karavA, paNa te sAthe vaide evI sAvacetI rAkhavI ke, A rega bhayaMkara che ema kahIne regInA manamAM bhaya ke zeka utpanna thAya nahi; eTaluM jarUra dhyAnamAM rAkhI cikitsA karavI jethI te regI jarUra sAre thaze. mAdhavanidAnazAstramAM atisAranA cha bhAga pADelA che, paNa jemAM bhayAtisArane ThekANe AmAtisAra tathA sAtame raktAtisAra lakhele che ane ame AmAtisAra tathA raktAtisAra lakhyA nathI tenuM enuM kAraNa evuM che ke, ekaMdare jotAM prathamanA cAra prakArane atisAra, e AmAtisAraja che ane raktAtisAra pittAtisAramAM samAI jAya che jethI tenA judAM svarUpa lakhavAM e ame durasta dhAryuM nathI. paraMtu je vaidyarAjane bhayAtisAra kADhI nAkhI AmAtisArane chaThTho tathA raktAtisArane sAtame gaNu hoya te temAM amane kAMI harakata nathI. atisAra tathA saMgrahaNInA svarUpamAM vadhAre phera jaNAtuM nathI. eTalA mATe saMgrahaNInuM varNana A sAthe karIne pachI tenI cikitsA upara AvIzuM, kAraNa ke jema atisAra ane saMgrahaNInA lakSaNamAM bahu phera jaNAto nathI, For Private and Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo tema tenI cikitsA tathA pathyApathyamAM paNa bahu phera jaNAtA nathI, eTalA mATe A be regane sAthe lakhavA e durasta dhAyu che. ra. saMgrahaNI:-mithyA AhAra ane mithyA vihArathI koThAmAM rahelA pAcakapittane! hInayAga thavAthI plena kapha vadhI jAya che. jethI khAdheluM anna pacyA vinA kAcu' ne kAcu pitta sAthe maLIne maLadvArathI bahAra nIkaLI jAya che; ane agnine rahevAnI chaThThI kaLA jenu' nAma graDaNI che, te grahaNI annane, rasanA ane vAyunA saMgraha karatI nathI; tethI A rAgane saMgrahaNI evuM nAma ApyuM che. te sagrahaNI-(1) vAtasaMgrahaNI (2) pittasa'grahaNI, ( 3 ) kasa'grahaNI, (4) trideSasaMgrahaNI; ane (5)AmasaMgrahaNI-e rIte enA pAMca bhAga pADavAmAM AvyA che; paraMtu atisAramAM mAtra pAtaLA jhADA thAya che ane saMgrahaNImAM vakhate jhADA baMdhAyalA athavA kAcA Ama jevA, athavA narama thAya che; tethI sa'grahaNIne atisArathI judI gaNI che. 1. vAtasaMgrahaNI:-tIkhAM leAjana, kaDavAM bhejana, tUrAM bheAjana, rukSa, ati zItaLa ane ati bhAjanathI, khUba cAlavAthI, viSTAnA vegane rAkavAthI, atyaMta maithuna karavAthI, kAThAmAM rahele| samAna vAyu hInayAgane ane maLAzayamAM rahele apAna vAyu mithyAyeAgane pAmI, kaledana karU vRddhi pAmI, pAcanapittamAM jaI pittanA mithyAyeAga kare che; jethI khAna ane pAnanA padArthIne pacAvI zakatA nathI. tethI pakavAzayamAM rahele khAna ane pAnanA kAceA rasa apAnavAyumAM maLIne vAre vAre bahAra nIkaLe che; tethI rAgIne anna pacatuM nathI. pAcakapitta sAdhapittamAM avala bana kaphane nahi meAkalavAthI, udAnavAyu gaLAmAM rahelA rasana kaphane sUkavI nAkhe che; tethI ka'DaeN tathA mADhuM sukAya che, tarasa lAge che; tema udAnavAyu snehanakaphane sUkave che; tethI AlAcakapittanA atiyAga thAya For Private and Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - --- - -- - - - atisAra, saMgrahaNI tathA arzI roga 437 che, jethI rogIne cakkara Ave che. udAnavAyune atiyoga thavAthI kAnamAM avAja thAya che ane paDakhAmAM pIDA thAya che. tema rAMglepaNa kaphane vyAnavAyu sUkavavAthI sAthaLanA sAMdhAmAM ane jagyuM (hAMsaDI)nA sAMdhAmAM pIDA thAya che. avalaMbana kaphana hIna gathI pAnavAyu hRdayamAM pIDA kare che ane ekaMdare samAnavAyu, apAnavAyu tathA pAnavAyunI ophisamAM avyavasthA thavAthI zarIra dUbaLuM thAya che ane pittanA hInayegathI baLa ochuM thAya che; jethI zarIramAM virapaNuM eTale teja ghaTI jAya che. pittanA hIna gathI pittane utpanna karanArA tathA pittane kapAvanArA saghaLA rasa khAvAnI IcchA thAya che, manamAM glAni thAya che. samAnavAyunA ativegathI anna pAcana thatuM hoya te paNa te pacele kherAka rajakapittanA hInAgane lIdhe, yakRta laI zakatuM nathI; tethI peTamAM Apharo thAya che ane te ApharAne lIdhe apAnavAyu ekaThA thaI, AMtaraDAMmAM geLAnA AkAranI eka gAMTha utpanna karI, AMtaraDAmAM cAre bAjue pherave che. AthI vakhate ghaNe vaidyone gulamanI zaMkA thAya che, tethI rogIne ghaNI vAre cheDe thoDe vAraMvAra pAtaLa, sukAyelo, kAcuM ane zabda sAthe phINavALe jhADo thAya che, tene vAtasaMgrahaNI kahe che. 2. pittasaMgrahaNI -ghaNAM tIkhAM, kaDavAM, baLatarA karanArAM, khATAM tathA khArAM bhejanathI pittane atiga thAya che. tethI samAnavAyu pAtaLA thavAthI raMjakapittane annane rasa pahoMcADI zakato nathI. AthI raMjakapittane rahevAnuM sthAna je yakRta che tene eka bhAgamAMthI pAcaka rasa eTale khATA padArtha pakvAzayamAM nAkhavAne kAma cAlu rahevAthI, te khATA rasamAM raheluM pitta pAcakapittane ThArI nAkhe che. AthI sAdhaka pittamAM raMjakapitta lehIne mekalI zakatuM nathI, tethI pitta maLelA rudhirane raMga For Private and Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 438 zrIAryurve niSNadhamALA-bhAga 2 jo pILA thavAthI, te rAgI pILA dekhAya che. tevIja rIte dUSita thayelu pitta apAnavAyu sAthe maLavAthI lIlA tathA pILA ane dvavarUpa pAtaLA jhADA thAya che. evA khATA rasamizrita rasane samAnavAyu rajakapittamAM mekalI Ape ane tyAMthI pAnavAyu tene tevAja rUpamAM hRdayamAM rahelA sAdhakapittamAM mekale che. AthI sAdhakapittanA atiyeAga ane avalabana kanA pAnavAyu sAthe mithyAyeAga thavAthI, te rAgIne khATA eDakAra, hRdaya tathA gaLAmAM dAha, aruci ane tarasanI pIDA thAya che. evA upadravALA rAgIne pittasagrahaNI thai che evu kahevAmAM Ave che. phAi za'kA kare ke, pitta ke je agninA guNavALuM che te agnine zI rIte zAMta kare che? tenA javAkhamAM jaNAvavAnuM ke, jema uSNu pANI agninA guNavALuM hAvA chatAM agnine zAMta kare che, tema yakRtamAMthI AvatuM khATu pitta samAnavAyuthI mizrita thai, pAcakapittamAM rahelA agnine zAMta karI maMdAgni manAve che. 3. kaeNsa grahaNI:-ghaNAM bhAre, snigdha, zItaLa Adi bhejana karavAthI, atyaMta maithuna karavAthI ane jamIne tarata sUI rahevAthI, koThAmAM rahelA kaledana kanA atiyAga thavAthI pAcakapi ttanA hInayAga thAya che. jethI khAdhelu aA bhAgyeja pace che ane te kaphanA aticeAgavALA madhurarasa rajakapittane maLavAthI rudhiramAM dhALA paramANue vadhI jAya che ane tethI hRdayamAM avala`bana kaphanA aticeAga thAya che. eTale sAdhakapitta raktane kharAkhara zuddha rI zakatuM nathI, tethI raMgInA raMga dheALe paDI jAya che. kAThAmAM kaledana kanA atiga thavAthI ane te kamizrita rasane ceAge rasana kaeNmAM atiyoga thavAthI aruci thAya che, metu' kaphathI cApaDAyaluM rahe che, meDhAmAM mIThAza rahe che, udharasa ghaNI Ave che, thaka ghaNuM paDe che, jene lIdhe udAnavAyumAM bhrAjakapittanA mithyA da For Private and Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - -- - - - -.. . ...... . .. - - - , , , , , , , , , , , , , atisAra, saMgrahaNI tathA arza rega 439 roga thavAthI saLekhama thAya che. sAdhakapittane hInAga ane avalaMbana kaphanA atigathI chAtI stabdha thAya che, oDakAra mIThA Ave che, glAni thAya che ane strInA prasaMgamAM sAdhakapittanA hInagane lIdhe kAmadeva utpanna thatuM nathI. apAnavAyumAM kaledana kaphane atiga thavAthI, kaphathI rakta tUTele, kAca ane vajanadAra maLa nIkaLyA kare che. pAMca prakAranA kaphanA atigathI ane pAMca prakAranA pittanA hInAgathI zarIra bahArathI puSTa jaNAya che, paNa aMdarathI nirbaLa thatuM jAya che ane ALasa AvyA kare che, tene kaphasaMgrahaNa kahe che. 4. tridoSa saMgraha -vAtasaMgrahaNI, pittasaMgrahaNI ane kaphasaMgrahaNImAM maLAzaya, pittAzaya ane kaphAzayamAM te te sthAnadhipati vAyu ane pittane hInAga thavAthI ane kaphane ati ga thavAthI, traNe lakSaNavALA upadrane traNe sthAne paikInA hIna, mithyA ane ativegathI traNa prakAranAM lakSaNavALA ane raMgavALA tathA e traNa prakAranA upadravavALA je jhADA thAya che, tene videSasaMgrahaNI kahe che. e saMgrahaNIthI vizeSa upadrava hevAthI je saMgrahaNImAM gaDagaDATa thAya che tene ghaTIyaMtra-saMgrahaNI kahe che. jemAM kAco Ama tUTI paDe che tene Ama saMgrahaNI kahe che. tethI tenuM juduM varNana karavAnuM yogya dhAryuM nathI, paraMtu jene jANa vAnI IcchA hoya teNe mAdhavanidAna ane bhAvaprakAzamAM joI levuM. amArA anubhava pramANe upara lakhelA atisAra ane saMgrahiNInA raMgo puruSamAM kavacita kavacita jovAmAM AvyA che; paraMtu garbhiNI strIne garbhAvasthAmAM pAtaLA jhADA eTale atisAra thAya che ane te prasUtA thayA pachI te jhADAne rega saMgrahaNImAM pheravAI jAya che. vartamAnakALamAM kAcA bAMdhAvALI, TUMkI u. maramAM garbha dharanArI, patinI ati viSayavAsanA tRpta karanArI For Private and Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je athavA pite atyaMta mithunanuM sevana karanArI ane garbhAvasthAnA tathA prasUtAnA niyamane bhaMga karI yatheccha khAnapAna karanArI strI mAM e saMgrahaNIne roga vizeSapaNe jovAmAM Ave che. ghaNI strIo pahelI suvAvaDamAMthIja bagaDe che, paNa jema tema karatAM sArI thAya te bIjI ke trIjI suvAvaDe te jarUra mRtyune zaraNa thAya che. eTalA mATe garbhiNIne garbhiNInA rogothI bacAvI, halake ane pauSTika khorAka ApI, prasUtinA samayamAM pathyApathyane vicAra karI, ajIrNa thAya nahi evuM khAnapAna ApI, tenI sAravAra karavAmAM Ave, te ja te atisAra, saMgrahaNI, jIrNajavara ane kSayanI bImArIthI bacI zake. eTalA mATe ATalI sUcanA karyA pachI atisAra tathA saMgrahaNanI cikitsA tathA tenA upAye nIce pramANe lakhIe chIe. - je garbhiNI strIne pAtaLA jhADA thatA hoya athavA prasUti thayA pachI saMgrahaNI thaI hoya ane te atisAra ke saMgrahaNI judI pArakhavI hoya, to te strInI jIbha tapAsavI. je jIbha upara jIbhanA aMkuro kAyama jaNAya ane jIbha rAtI pILI chArIvALI dekhAya, te tene atisAra thayuM che ema jANavuM. paNa jIbhanI uparanA aMkure badhA samAI jAya ane jIbha lIsI, kamaLa hathelI jevI sapATa dekhAya ane te upara cAMdI paDI gaI hoya, athavA mAM AveluM rahetuM hoya, te tene saMgrahaNI thaI che ema jANavuM. kAraNa ke AmAzayamAM Ama kA utpanna thavAthI jIbhanA reSA bagaDatA nathI paNa pILI chArI Ave che. paraMtu pakavAzaya ane AmAzayamAM pAcakarasa dadha thavAthI, AmAzaya ane pakavAzayamAM rasane cUsavAvALI dhamanionA stroto pAkI javAthI tathA mukhya AMtaraDAmAM cAMdI paDavAthI jIbha upara te cAMdI dekhAya che. eTalA mATe jyAM sudhI AmAzayamAM tathA pakavAzayamAM sudhAro For Private and Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - atisAra, saMgrahaNI tathA azarega 441 thAya nahi, tyAM sudhI tene anna ApavAmAM Ave, te te anna pAcana nahi thatAM, kAcuM ne kAcuM nIkaLI jAya che ane vAsI rahe te te piTamAM saDI, AMtaraDAne saDAvI nAkhe che. eTalA mATe atisAra ane saMgrahaNInA rogIne pittanA dAhathI paDelI cAMdI rUjhavavAne mATe tathA AMtaraDAMmAM pAcaka rasa utpanna karavAne mATe te regIne jema bane tema chAza upara rAkha. paraMtu vartamAnakALamAM chAzanA guNadoSa jANyA vinA ane atisAra tathA saMgrahaNImAM ka deSa vadhAre bagaDelo che tenuM nidAna karyA vinA, je vaidyo "kevaLa chAza pIo" athavA "chAza uparaja rahe" evo bodha kare che, teo eka jAtanI bhUla kare che. eTalA mATe ame prathama chAzanuM vivecana karIe chIe. suzrute ghoLa, mathita, udasvita ane taka e rIte chAzanA cAra bheda kahelA che. pANI nahi nAkhatAM uparanA cIkAzavALA bhAga sahita valoveluM dahIM ghoLa kahevAya che. uparane cIkAzavALo bhAga kADhI nAkhI, pANI nAkhyA vagaraja leveluM dahIM mathita kahevAya che. aradhuM pANI nAkhIne leveluM dahIM udasvita kahevAya che ane cAragaNuM pANI nAkhI leveluM dahIM takra (chAza) kahevAya che. gheLa vAyu tathA pittane haranAra che, mathita kapha tathA pittane haranAra che, udasvita kapha karanAra che, baLa ApanAra che ane zramane maTADavAmAM uttama mAneluM che. taka nAmanI chAza dastane rokanAra che, tUrAza, khaTAza tathA mIThAzavALI che, tethI agnine pradIpta karanAra che, halakI che, uSNavI che, baLa ApanAra che, mithunazaktine vadhAranAra che, tRpti ApanAra che ane vAyune nAza karanAra che. taka nAmanI chAza saMgrahaNI Adi regavALAne pathya. che; khATI hevAthI vAyune haranAra che tAjI hovAthI dAhane zAMta kare che; pAkamAM madhura che, paNa atyaMta pAna karavAthI pittane kepAvanAra For Private and Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 thIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je che. tUrI hovAthI, uSNavIya hovAthI, sAMdhAone zithila karanAra hevAthI tathA rUkSa hovAthI kaphane paNa maTADanAra che. ekaMdare chAza puSTi tathA baLa ApanAra che. eTalA mATe judA judA denA upadravamAM judA judA anupAna sAthe chAza ApavAthI ghaNe phAyado thAya che. vAtAtisAra tathA vAtasaMgrahaNImAM siMdhava nAkhelI khATI chAza uttama che. pittAtisAra tathA pitta saMgrahaNImAM khaTamadhurI tathA sAkaravALI chAza uttama che ane kaphAtisAra tathA kaphasaMgrahaNImAM sUTha, marI, pIpara ane siMdhavanuM cUrNa nAkhelI chAza uttama che. hiMga tathA jIrAne vaghAra karI, jemAM siMdhavano bhUke bhabharAvyo hoya evI gheLa nAmanI chAza, saMgrahaNIne, harasane ane atisArane haNe che, temaja vAyune haravAmAM uttama che, ruci upajAvanAra che, puSTi ApanAra che, ane mATe sArI che ane mUtrAzayanA zULane maTADanAra che. kAcI chAza keThAnA kaphane teDe che ane kaMThamAM kapha kare che. saLekhama, zvAsa ane udharasa Adi regAmAM pAkI chAzane upaga kare sAre che. saMgrahaNI tathA atisAranA regI sivAya unALAmAM keIne chAza ApavI nahi, temaja kSatavALAne, dubaLane, mUchovALAne, bhramavALAne dAhavALAne ane raktapittanA regavALAne paNa chAza ApavI nahi. taka nAmanI chAzanuM sevana karanAra mANasa kadI paNa vyathA pAmate nathI ane te chAzathI baLI gayelA roga kadI paNa pAchA utpanna thatA nathI. jema svargamAM amRta devatAone sukha ApanAra che, tema chAza pRthvImAM manuSyane sukha ApanAra che. ghaNI vAra evuM jevAmAM AvyuM che ke, rogIne chAza ApyA pachI tene hADakAmAM dukhA, chAtImAM dAha ane gaLAmAM kapha utpanna thAya che. tevA vakhatamAM sUTha, jIruM, zekelI hiMga, rAI ane siMdhavanuM cUrNa banAvI, chAzamAM svAda utpanna thAya teTaluM meLavI, rogIne For Private and Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, sagrahaNI tathA azaroga 443 pAvAthI chAza upadrava karatI nathI. atisAra tathA saMgrahaNInA rAgIne jyArathI chAza ApavAnI zarU karavI tyArathI krame krame chAza vadhAratA javI ane annane ghaTADatA javu'. te evI rIte ke regI mAtra chAza uparaja rahI zake, jethI AMtaraDAMmAM rahelA kAce Ama, pAkA maLanA rUpamAM baMdhAine bahAra Avaze. vaLI chAzane lIdhe vidagdha thayelA pittanI zAMti thaI, AMtaraDAMmAM paDelI cAMdI, kSata athavA sAjo haze te paNa maTI jaze. eTale rAgInI jIbha sArA mANasa jevI aMkuravALI ane svAdanA rasane sahana karanArI thaze. te uparathI jANavu` ke rAgI rAgamukta thayA che. te pachI ke dhIme dhIme mAtra cAkhAnA kheArAka ApavA. te ceAkhAne peyAnA rUpamAM, yavANunA rUpamAM, vilepInA rUpamAM, maMDanA rUpamAM ane chelle bhakta (bhAta) nA rUpamAM chAza sAthe ApatA javu', jyAre kharAkhara agni pradIpta thAya ane rAgI sazakta thavA mAMDe tyAra pachI khIjA' dhAnya krame krame ceDAM thADAM ApavAM. paNa atisAra tathA saMgrahaNInA rAgIne tuveranI narama dALa tathA dUdha, koI paNa sanhegamAM ApavAM nahi. jyAre tuveranI dALa ane dUdhanuM pAcana thAya tyAre jANavuM ke rANInAM AMtaraDAMmAM rahelA deSA zAMta thayA che. te pachI te rogIne game te AtanA khArAka ApavAne harakata nathI, chatAM jeTalA vakhata sudhI vidyAhI eTale telamAM taLelAM anno ane gurvAnna eTale ghImAM taLelA tathA mIThAzavALA padArtho khAvAmAM na levAya tyAM sudhI ati uttama che. paNa jo jIbhanA svAdathI na rahevAya tA krame krame thADA ceDA ApavA. keTalIka vAra rAgInuM peTa caDe che, AkarA thAya che, peTamAM dukhe che ane pezAkha aTakI jAya che, tevA upadravamAM te rAgIne garama auSadha ApavAne vaidanuM mana lalacAya che, tema rAgI paNa tenA garama upacAra karAvavAne taiyAra thAya che athavA pAte khAnagI rIte kare che, paNa tethI For Private and Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaM zrIve nibadhamALA-bhAga 2 ne phAyadA thatA nathI. tevA vakhatamAM te mAtra thADIka chAza pIvAthI phAyadA thAya che, e vAta anubhavasiddha che. sasa;-rALane khAMDI vastragALa karI, zIzImAM bharI mUka vI. enuM nAma sarasa pANyu' che. rUpasa:-ghApahANane uparanIce kAcalA saLagAvI khUba tapAvavA eTale phUlI jaze. tene vATI zIzImAM bharI mUkavA enuM nAma ame rUparasa pADayu che. dADimASTakaH-sUTha tAlA cAra, hiMgaDA tAlA cAra (phulAvele), 'jAyaphaLa tAlA cAra ane sa'caLakhAra tAlA cAra, e sarvene vATIne cUNu karavuM. pachI banatAM sudhI khATI jAtanuM ane khATuM na maLe teA mIThI jAtanuM dADama lAvI, tenI DIcA AgaLathI eka IMcanI DAgaLI kADhI, biyAMne dabAvI khADA pADavA. te khADAmAM samAya eTaluM upara lakheluM cUrNa dakhAvIne bharavuM. pachI te upara pelI DAgaLI besADI tenA para kapaDuM lapeTavuM. kapaDuM' lapeTaLyA pachI tenA para pILuM maTeDu cepaDavu'. te pILA maTADA para khIjuM kapaDuM' lapeTaluM. te kapaDA para pAchuM maTADu' lagADI geLA anAvaveA, te geALA para rAkhADI dAkhavI. pachI te gALAne gheADAMka chANAMnI AMcamAM baphAya eTale pakAvavA. AmAM eTalI vAta yAda rAkhavI ke, jo tApa vadhu lAgaze te dADama maLI jaze ane tApa AA lAgaze te dADama kAcu' nIkaLaze. mATe dADama khaphAi rahe eTaleAja tApa lagADavA. dADama khaphAi rahyuM enI nizAnI evI che ke, gALA upara kAmaDInI saLI kheAsatAM te kharA thai gayele lAge eTale dADama phAyuM che ema jANavuM. pachI te geALAne kADhI lai kapaDuM' tathA mATI dUra karI, tenAM khaphAyelAM cheDAM, aMdaranAM khIja ane bharelA masAlA sAthe garama garama hoya te vakhatathIja For Private and Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA aroga kapa dADamane khUba bArIka vATavuM. evuM bArIka vATavuM ke baphAyelAM cheDAM ane dADamanA ThaLiyA jhINuM vaTAI jAya. te pachI tenI vaTANuM vaTANA jevaDI goLI vALI taDake sUkavI zIzImAM bharI mUkavI. enuM nAma ame dADimASTaka pAyuM che. madanakAmezvara -trikaTutelA che, elacI telA be, nAga kezara tela eka, tamAlapatra tala eka, jAyaphaLa telA cAra, vAMsakapUra telA cAra, kezara telA be, akakalagaro tolA cAra, bakhkhana sapheda tolA cAra, kastUrI vAla cAra, sonAnA varakha vAla cAra, rUpAnA varakha telA be, e sarvene khAMDIne vastragALa cUrNa banAvavuM. pachI khAreka zera ekane cAra kalAka pANImAM palALI, eka bAjuthI UbhI cIrI ThaLiye kADhI nAkhave. te ThaLiyAnI jagyAe temAM mAya teTale dAbIne gUgaLa bhare. pachI te khArekane derA vaDe bAMdhavI. evI rIte badhI khArekamAM gUgaLa bharI derAthI bAMdhI, ekeka khAreka upara juduM juduM ghauMnI kaNakanuM paDa caDAvI, tene devatA upara zekavI. kaNakanuM paDa zekAIne kALuM thaI jAya eTale jANavuM ke te mAMhenI khAreka baphAI gaI che. pachI te tamAma khArekane kaNakathI judI pADI, dera cheDI nAkhI, garama garama hoya tyAre chUMdavI. tene chuMdatA javuM ane upale taiyAra kare. le masAle mahIM meLavatA javuM. e rIte tamAma masAle samAI jAya tyAM sudhI khAMDaNadastA vaDe hRdayAja karavuM, kAraNa ke e gUgaLavALI bAphelI khAreka khalamAM vaTAtI nathI, tethI chUMdI chUMdIne goLI vaLe tevI ekarasa banAvavI. ekatra piDe. thayA pachI tenI maThanA dANA jevaDI gaLI vALI, chAMye sUkavI, jyAre barAbara sukAI jAya tyAre uparathI pANane hAtha daI, rUpAnA varakhamAM ragadeLavI, eTale rUpAnA varakhavALI caLakatI goLI thaze. eka zera khArekanI geLI haze te tenA upara eka telo varakha caDaze. For Private and Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja - - - - - - - - - - - paNa eTaluM yAda rAkhavAnuM ke, upara lakhelA be tolA varakhamAM kasara karavI nahi, paNa gaLI para caDAvavAnA eka tolo varakha judA lAvavA. A goLInuM nAma ame madanakAmezvara rAkhyuM che. - maMgustAnanuM phaLa -A phaLe paradezathI sUkAM bIlA jevAM Ave che ane gAMdhIne tyAM vecAya che. te phaLane lAvI chAla, biyAM ane garbha sAthe khAMDI vastragALa karI, zIzImAM bharI rAkhavuM tenuM nAma maMgustAna che. - jIrakAdidakA-jIruM telA batrIza, zekelI bhAMgatelA seLa, lohabhasma telA seLa, baMgabhasma, abrakabhasma, variyALI, tAlIsapatra, jAvaMtrI, jAyaphaLa, dhANA, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, taja, nAgakezara, elacI, tamAlapatra, laviMga, zilAjita, sukhaDa, ratAM jaLI, jaTAmAMsI, rAtI drAkSa, paDakacUro, phulAvele TaMkaNakhAra, zerI lebAna, jeThImadha, vAMsakapUra, cinIkabAlA, vALe, sUMTha, marI, pIpara, dhAvaDInAM phUla, bIlIne garbha, sAdaDAnI chAla, suvA, devadAra, barAsakapUra, mAlakAMkaNI, jIruM, carasa, kaDu, kamaLakAkaDI, e sarvane sarakhe bhAge ekeka tela laI cUrNa karI uparanA jIruM tathA bhAMganA cUrNamAM meLavI, sarvathI ceAthe bhAge sAkara meLavI, joIe teTaluM madha nAkhIne akeka telAnI geLI banAvI, eka geLI savAranA pahoramAM ja khAya ane uparathI TADhuM pANI pIe, te sarva prakAranI saMgrahaNI, Ama, pittadeSa, maMdAgni, raktAtisAra, atisAra, viSamajavara ane zabda sahita ghera gaMbhIra amlapittaja deza, A sarva prakAranA udararoga temaja atisAra, saMgrahaNI, vAta, pitta, kapha kaMkaja ane sannipAta saMgrahaNI, kaThAnA vikAra, zULa, aruci, e sarvane maTADe che. e pramANe bhaiSajya ratnAvalimAM lakhelo pATha che. paraMtu nabaLA zarIravALA ane ApaNuM gujarAtanA manuSyothI eka tele pAka hajama For Private and Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA a For Private and Personal Use Only roga 447 thatA nathI, tethI ame eka tAlAnA cAra bhAga karI regIne ApIe chIe. e pAkathI sa'grahaNI ane atisAra, maTIne zarIramAM lAhI vadhe che tathA zakti Ave che, paraMtu pANI sAthe nahi ApatAM ame enI upara chAza pAie chIe, tethI ghaNA sarasa phAyade thAya che. saMgrahaNI ke atisAranA kAyamanA roga lAgu paDayo na hAya eTale rAgInu me uN na AvyuM hAya tA, gulAmI, sajarasa ane mAtinAM paDIkAM e vAla vajananAM divasamAM traNavAra, pANI sAthe ApavAthI jhADA baMdhAI jAya che. athavA divasamAM traNa vAra dADimASTakanI khakhe gALI pANI sAthe ApavAthI jhADA madha thAya che. athavA ekalA manustAnanuM cUrNa pANI sAthe ApavAthI paNa jhADA baMdhAya che. paraMtu atisAra ke sa'grahaNI sapUrNa lakSaNa sAthe thayelI hAya ane jemAM mATuM AvI gayuM hoya tevI avasthAmAM chAzanA prayAga zarU karI te rAgIne mAlati, sarasa ane rUparasanAM abbe vAlanAM paDIkAM pANI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAM. e paDIkAM khAdhA pachI ardho kalAkane aMtare e gALI dADimASTakanI ApavI. paNa jo rAgInA peTamAM dukhatuM hAya, peTa caDatu hoya, peTamAM gaDagaDATa thatA hoya te| mAti, rUparasa ane sarasanAM paDIkAM sAthe mumbe geALI maDhanakAmezvaranI ApavAthI ghaNA phAyadA thaI rAgInI zakti vadhe che. jo bhayaMkara saMgrahaNI athavA atisAra jaNAya ane rAgI ghaNA azakta thayA hAya, te divasamAM eka vAra mAtra savAre phakta jIrakAdi mAdaka chAza sAthe ApavA ane te pachI traNa vakhata mAti, sarasa ane rUparasanAM paDIkAM ApavAM. keTalIka vAra mAti, sarasa, rUparasa, macustAna ane gulAbI e pAMca vastunAM paDIkAM paNa ApavAM paDe che; tema keTalIka vAra madanakAmezvara ane dADimASTaka, jIrakAdimAdaka sAthe
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je . . . . ApavA paDe che. keTalIka vAra ekalA AnaMdabhairavanI babe goLI, divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI ArAma thAya che. paraMtu je pAtaLA jhADA sAthe Ama, jaLasa ke lehI paDatuM hoya athavA ekalo AmAtisAra (pravAhikA) tha hoya athavA te sAthe maraDAthI piTamAM amaLATa thato hoya tevA vakhatamAM mAthuM phaLa ardha ghasavuM, sukhaDa be AnIbhAra ghasavI, jAyaphaLa be AnIbhAra ghasavuM; temAM sAkara cAra AnIbhAra nAkhIne pANImAM meLavI, cAra telAne Asare pANuM banAvavuM. te pANI sAthe dADimASTakanI babbe goLI athavA AgaLa kahelI maraDAnI geLImAMthI babbe goLI athavA madanakAmenI babbe goLI divasamAM traNa vAra ApavAthI mAtra traNa divasamAM ja Ama, lehI, jaLasa, maraDo, peDhunuM zULa ane gudAnI phATa narama paDI jAya che. upara pramANe rogInI prakRtine joIne upara lakhelAM esaDe paikI jema dhyAnamAM Ave tema cejanA karavAthI saMgrahaNI tathA atisAranA rogIo sArA thAya che. paraMtu amAro anubhava evo che ke, saMgrahaNI tathA atisAranA rogIne grahaNakapATarasa, agasthi sUtarAjarasa vagere zAstramAM lakhelA ghaNA raso pikI, je rasomAM aphINa, dhaMtUrAnAM bIja, bhAMga jevAM nazAvALA ane jhADAne turata baMdha karanArAM vasANAM AvyAM hoya tevA rasa ApavA nahi. je tevA rasa ApavAmAM Avaze to te regIne be divasa, cAra divasa ke ATha divasa jhADe baMdha rahI, pachI ekadama chUTI jaze. jhADe baMdhAvAthI roganuM pANI pacaze, nahi te te rogIne sajA Avaze. aphINa vagerenI garamI gudA upara AvI javAthI gudAmAM dAha baLaze ane je Avaze. eTalA mATe kaI paNa jAtanA nazAvALA padArtho saMgrahaNIatisAranA jhADA baMdha karavA mATe ame vAparatA nathI. saMgrahaNa ane atisAramAM maLane tathA annane pacAvanArI pAcaka davAo For Private and Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - atisAra, saMgrahaNI tathA araga 449 amArA lakhyA sivAyanI hoya to paNa ApavAne harakata nathI; paNa jhADAne rokavAnI davA kaI paNa saMjogomAM ApavI nahi. upara chAza pIvAnA prakaraNamAM je vidhithI chAza pAI anna mukAvI daI pharI anna upara caDAva e zAstranI paripATI che, paraMtu A phesI jamAnAmAM jyAM lekenI dhyAnamAM evIja vAta AvelI che ke, "kAle UThIne marI javuM che mATe je khAdhuM pIdhuM te kharuM !" tyAM AgaLa zAstranI vAtane manAvavAne Agraha kare e vaidya pitAne vizvAsa gumAvavA jevuM che. eTalA mATe saMgrahaNInA regIne bAjarI athavA juvArane Tale, cAkhAnI kaNakI athavA bhAta, thoDuM tela ane garama masAlAvALuM zAka khAvAne ApI regIne samajAvI, chAza vadhAre pIvAnI bhalAmaNa karI, cikitsA ne AraMbha karavAthI, ghaNA regIo sArA thayA che. paraMtu ghauMnI roTalI athavA ghauMnA banelA padArtho, caNAne leTa, ghaune leTa ane bIjAM kaThoLonA loTa athavA badhA ekaThA maLelA ke judA judA padArthonI banAvaTanA judA judA padArtho, ke jemAM keTalAka telamAM taLAIne, keTalAka tela sAthe baphAIne, keTalAka uparathI tela laIne ane keTalAka telamAM baLIne khAvAnA bane che, te te kadI ApavA nahi. tema bApheluM kaDheLa, tuveranI dALa, dUdha ane ghImAM banelAM miSTAnno kadI ApavA nahi. lIluM dADama, drAkSa, mosaMbI, lIMbu, khATAM lIMbu, ciketarAM lIbu, phAlasA, kAcI kerInA maravA ane karamadAM, e phaLa ApI zakAya che. paraMtu sapharajana, pAkI kerI, aMjIra lIlAM ke sUkAM ane cIku jevAM phaLa ApavAthI gaMbhIra nukasAna thatuM amArA jevAmAM AvyuM che, mATe e vastunI rajA ApavI nahi. asAdhya lakSaNoH--je rogIne jhADe pAkelA jAbunA raMga je athavA kALe, rAte, pAtaLa, ghI, tela, carabI, majajA, a. 15 For Private and Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dUdha, dahIM athavA mAMsanA celA pANInA raMga je hoya che, athavA je jhADe kALe, AsamAnI, siMdariyA raMgane, tarehavAra raMgane, caLakate, meranI pITha para jevA cAMdalA hoya che tevA tenA upara dhAtu nehanA cAThAvALe, vaLI ghaTTa, muDadAnI ke majajAnI dudhI je ghaNe maLa paDe; e uparAMta rogIne tarasa ghaNI lAge, baLatarA thAya, anna para abhAva thAya, dhAsa cAle, heDakI Ave, pAMsaLAMmAM zULa mAre, diye bezuddha thAya ane rogInA maLadvAra para cAMdI paDe tathA lavAre kare te rogIne jIvavAnI AzA rAkhavI nahi. A prakAranAM tamAma lakSaNe ekI vakhate jovAmAM AvatAM nathI paNa eka athavA be lakSaNa jovAmAM Ave to paNa tene ane sAdhya gaNave. temAM paNa je rogInI gudA jhADA thayA pachI saMke cAya nahi te te jarUra maraNa pAse AvyuM che ema jANavuM. je rogIne jhADA thavA chatAM tenuM peTa caDatuM hoya, zarIre sojA AvyA hoya, jaTharAgni nAza pAmyo hoya, zarIra ThaMDuM paDI gayuM hoya, evA regInA jIvataranI AzA vaidya choDI devI. je rogIne je caDyo hoya, cUMka AvatI hoya, tAva Avato hoya, tarasa lAgatI hoya, udharasa tathA zvAsa caDato hoya, anna para abhAve thato heya, UlaTI, mUcha ane heDakI AvatI hoya, AvA upadrava vALe je regI hoya tenuM osaDa vaidhe karavuM nahi. je barAbara oLakhI zakAtI nathI ane jene oSadhopacAra guNakAraka thatA nathI, tevI saMgrahaNI maTatI nathI paNa ghaNA kALa sudhI rahe che. saMgrahaNI tathA atisAramAM sojA AvyA hoya, paNa jo te je upatha Idriya para AvyuM hoya te roga asAdhya che ema mAnavuM; paNa vadhumAM vadhu sejA AvyA hoya, zarIra pILuM paDI gayuM hoya, bhUkha chavAI gaI hoya, khAMsI cAlatI hoya, rogI gabharAto hoya ane zakti hIna thaI gaI hoya te paNa je upastha driya para sojo For Private and Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA A roga nahi Avyo hoya te te regIne ghIvALo khorAka baMdha karI paMcAmRta parpaTI divasamAM traNa vakhata madha sAthe caTADavAthI, traNacAra mahine sojA UtarI jaI rogI sAro thAya che. paNa Ape zarIra beDo thoDo seje hoya ane pezAba upara caLako sojo AvyuM hoya te soje rogI sUe tyAre samAI jAya athavA e che thaI jAya ane bese eTale tarata UtarI Ave che. evA sejAvALo rogI kadI paNa jIvatuM nathI. je rogIne jhADo pANImAM nAkhatAM DubI jAya te te rogI bacato nathI. keTalAka rogInI prakRtimAM e doSa Ave che ke je vastu na khAvAnI hoya tenI te icchA kare che ane je khAvA jevI pathya vastunI vedya rajA Ape tene abhAva thAya che, te te rogI jIvatuM nathI. je rogInI jIbha svAda vinAnI thaI jAya athavA jIbha upara kALA DAgha dekhAya to te rogI jIvato nathI. eTalA mATe saMgrahaNI ane atisAranA rogIne mATe vicArapUrvaka upacAra karavAno zarU kare. keI kaI regIne koI paNa jAtano upadrava na hoya paNa, mAtra agnimaMda thaI gayo heya tathAte sAthe be paganI pIMDIo, be sAthaLe, be DhagarAM ane be bhujadaMDa e AThe sthAna uparanuM mAMsa gaLIne sukAI gayuM hoya ane hAthanA pahecA AgaLanI be sIdhI hADakIo chUTI paDelI dekhAya, te te rogI keTi upAye paNa jIvato nathI, evA amAro khAsa anubhava che. 3. harasAga-vAyu, pitta, kapha, tridoSane, lehIne ane vArasAmAM maLelo eTale janmane e pramANe harasa roganA che prakAra kahelA che ane sAdhAraNa loko jene aza-masA tathA bavAsIranA nAmathI oLakhe che, tene harasa roga kahe che. A rogamAM che jAta 79pelI che, paraMtu te khUnI ane bAdI evA be bhAgamAM vaheMcAyelI che, te ekeka jAta gudAnA pahelA, bIjA ane trIjA AMTAmAM For Private and Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ka.. . . - - - ---- -- nA (vaLImAM) thAya che, tethI khUnI ane bAdI evI be jAtanAM traNa sthAna gaNatAM cha prakAra thAya che. khUnI harasamAMthI lehI paDe che ane bAdImAMthI lehI paDatuM nathI paNa temAM phATacAle che. te khUnI ane bAdI be paikI kaI paNa jAtanA harasa, gudAnI pahelI vaLImAM thayA hoya te te bahAra dekhAyA kare che ane bIjI vaLImAM hoya te jhADo thatI vakhate te bahAra nIkaLe che ane pAchA upara caDI jAya che, paNa trIjI vaLIvALA masAo koI paNa vakhate bahAra nIkaLatA nathI paraMtu aMdara rahIne ja pIDA kare che. te uparathI eTaluM kahI zakAya che ke pahelI vaLIvALA harasa sAdhya che, bIjIvALA kaSTasAdhya che ane trIjI vaLImAM thayelA asAdhya che. e pramANenuM vivecana amArA anubhava pramANenuM karyA pachI, zAstrarItie harasane reganuM pRthakkaraNa karavAnI jarUra jaNAtI nathI. kAraNa ke mAdhavanidAne judI judI jAtanA khorAkathI ane judI judI jAtanAM kAra thI cha prakAranA harasanuM varNana kareluM che. jeNe jANavAnI IcchA hoya teNe mAdhavanidAna, bhAvaprakAza, vAmbhaTTa ne carakasaMhitAnuM nidAnasthAna joI levuM. A roganA auSadha mATe zAstromAM bahu sAlaguDa, sUraNavaTaka, amRtabha@AtakAvaleha,lehabhaThThAtakAvaleha, brahatakavyAdarasa vagere ghaNA upAye lakhelA che; paraMtu te bAbatamAM mAre anubhava nahi hovAthI tenA utArA karI vistAra karavAmAM A nathI, paNa e rogane mATe je anubhava amane thayo che te vaidyonI jANa mATe ahIM ApIe chIe. je gudAnI trIjI vaLImAM bAdImasA thayA hoya ne jhADe Utarate na hoya eTale temAM vizeSa phATa cAlatI hoya to kALI drAkSa, senAmukhI, revaMcInI khaTAI, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, iMdrajava ane vAcavagatela tela laI, tene adhakacarAM khAMDI rAtre zera pANImAM palALI mUkavAM. savAre te bhUkAne coLIne temAM be rUpiAbhAra goLa meLavIne, kapaDe For Private and Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA arza rega 453 gALI te pANI pIvAthI traNa divasamAM phATa maTI jaze. vaLI jyAre becAra mahine phATa UbhaLI Ave tyAre e pramANenuM hima banAvI, divasamAM eka vAra savAre traNa divasa sudhI pIvuM. je masAmAMthI lehI paDatuM hoya paNa masA bahAra dekhAtA na hoya te iMdrajava, vAyavahaMga, lI belI, kAcakAnI bIja ane dikAmalI sarakhe bhAge laI tenI a rUpiyAbhAranI phAkI ThaMDA pANI sAthe divasamAM be vAra levAthI, lehI paDatuM aTakI jAya che. je jhADe jatAM masA bahAra nIkaLatA hoya ane hAthamAM pANI lIdhA pachI pAchA upara caDI jatA hoya, tema masA bahAra rahetA hoya ane te khUnI ke bAdI game te jAtanA hoya te, haratAla tolA be ne prathama khUba bArIka vATI, temAM ce kA telA cAra umerI vATavuM. pachI cha telA ghIne so vakhata pANIe dhoIne temAM tene khala kare. eTale vadhArAnuM pANI chUTuM paDI jaze ane malama taiyAra thaze. te malamane rAkhI mUke. jyAre jarUra jaNAya tyAre bahAranA masA upara te malama paDe ane aMdaranA masA hoya te masA bahAra Ave tyAre e malama cepaDI, masA caDAvI devA. e malamathI masA karamAI jAya che ane pAchA bharAtA nathI. je khUnI ke bAdI masA thayA hoya, lehI paDatuM hoya athavA na paDatuM hoya te vaLatuM saraNuM lAvI tene chelIne chINIne taDake sUkavavuM. pachI tene bAMDIne vastragALa cUrNa karI mUkavuM. eTaluM yAda rAkhavuM ke A cUrNa jIbhane ke gaLAne lAge te jIbha ane gaLAmAM asahya vedanA thAya che, te jyAM sudhI lIMbunI, dahIMnI ke hImajI haraDenI khaTAza jIbhane na lagADIe tyAM sudhI maTatI nathI. evuM jokhama bhareluM A sUraNa che. eTalA mATe aMgrejI davA vecanArAone tyAM "epTI kesula" nAmanI jIleTAInanI banelI For Private and Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 454 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja khAlI, laMbagoLa gaLIo maLe che. temAM A bhUke bharI tenuM DhAMkaNuM baMdha karI pANI sAthe gaLavAthI gaLAmAM ke jIbhamAM cUrNa lAgatuM nathI. paNa peTamAM jaIne te gaLI phATI jAya che ane harasa upara tAtkAlika asara kare che. e emaTI kesula naMbara eka, eka zUna, be zana ane traNa zUna sudhInI Ave che. temAM naMbara be zUnanI kesula ghaNI vaDavALI che. temAMnI babbe goLI divasamAM traNa vAra gaLavAthI gaNe phAyado thAya che. je harase lehI paDatuM hoya te e goLI gaLyA pachI, uparathI DIka chAza pAvI. zarUAtamAM harasane upADavAnA kAraNarUpa sUkAM maracAM, vegaNa, kAgaLa, kerAnuM athANuM ane bAjarIne roTalo eTaluM baMdha karAvavuM ne pachI lehI tathA phATa narama paDI jAya eTale A kesulanI gaLI cAlu rAkhI ekeka vastu khavaDAvatA javI. eka vastu khavaDAvavAthI, jyAre harasa UbhaLe nahi tyAre bIjI vastu khavaDAvavI evI rIte je rogIne je je vastu khAvAthI harasa jera karatA hoya te te vastu, eka pachI eka khavaDAvatA javI ane A geLI cAlu rAkhavI. evI rIte karavAthI harasa narama paDI jAya che te pharI upaDatA nathI. je masA upara davA cApaDI zakAya evI avasthA hoya te upara kahela haratAlano malama paDatA ja. e malamathI vadhAre phAyade thaze, paNa agana baLaze nahi, bIjuM harasanA rogI mATe Aso mAsamAM AvatuM navarAtrinuM vratta karavAne ame khAsa Agraha karIe chIe, paNa te mAtAnI prasannatAne mATe nahi paraMtu harasanA rogane nAbUda karavAne mATe che. je koInI IcchA hoya to navarAtrInA nava divasa sudhI nava apavAsa karIne nave divasa vaLatuM sUraNa bAphIne athavA mIThA sUraNane kaTakA karIne, pANI nAkhyA vinA mIThuM, haLadara ane dhANAjIruM nAkhI For Private and Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNuM tathA arza roga 55 telamAM pakAvIne ghaNuM kharuM na thaI jAya athavA kAcuM na rahI jAya evuM banAvIne peTa pUratuM khAvuM. e sivAya nava divasamAM pANI sivAya bIjuM koI paNa jAtanuM khAnapAna levuM nahi. A prayogathI harasa nAbUda thaI jAya che, kAraNa ke harasanA upAyamAM dareka graMthakAre sUraNane pradhAna mAneluM che, je tumAM je vanaspati navapallava thAya che eTale rasabharelI thAya che, te vanaspati te RtumAM auSadha gaNAya che. te niyama pramANe sUraNa zaradaRtumAM eTale Azo mArAmAM rasa bhareluM, navuM ane tAjuM maLI zake che. tethI A prayoga jeNe jeNe ajamAvyuM che te sarve ne phAyade thaye che, paNa sUraNanI sAthe bIjI jAtanAM pharALa karanArane kAMI paNa phAyado thato nathI. A husane roga utpanna thAya che tyArathI ja te kaSTasAdhya thAya che ane jyAre harasanA rogIne agni maMda paDI jAya che ane zarIra para sajA Ave che; AMkha, nakha, jIbha paLAM, gheLAM ke kALAM paDI jAya che tyAre, e regInI AzA cheDI devI paDe che. harasane rogane mATe amAro anubhava jeTaluM hatuM te pramANe ame lakhyuM che, paraMtu bIjA vidvAna tathA anubhavI vaidyo ghaNI jAtanA prayogo karIne rogIne sArA kare che. teo masAne kheravI nAkhe che ane rogInI pIDAne zAMta kare che. te te vidvAna cikitsaka tenI kIrtimAM vadhAro karavA mATe ane jagatanA kalyANa mATe pitAne anubhava kaI paNe jAtanA gurumata rAkhyA sivAya, khullA dilathI jAheramAM mUkaze te AvA kaSTasAdhya balake asAdhya manAtA rogathI pIDAtA lA rogIne AzIvAda meLavaze tathA AyurvedanI kIrtine digaMtamAM phelAvaze, evI AzA rAkhI ame virAma pAmIe chIe. For Private and Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je atisAranA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata kezarAdi guTikA-jAyaphaLa, jAvaMtrI, laviMga, carasa, kerInI goTalI, ledhara, bIlIne gara, dhAvaDInAM phUla, dADamanAM choDAM ane sUMTha, e daza vastu ekeka tole levI. kezara tole che, ane phINa tolA 3, bhAMga zekelI tolA 2, e badhI vastune khAMDI eka divasa korI ghuMTI, pachI bhAMganA ukALAmAM be divasa ghUMTI, marI pramANenI gaLI vALavI. divasamAM traNa vakhata eka eka goLI pANI sAthe ApavAthI atisAra, saMgrahaNI vagere jhADAnA roga maTe che. ra-vaidha bALakRSNa ratnezvara-surata 1. kuMkumavaTIH-kezara tela 1, aphINatole 1 ane pILuM mINa le 1 lai prathama kezarane jhINuM vATavuM. pachI mINane garama karI, pIgaLAvI temAM kezara ane aphINanuM cUrNa meLavI,ekarasa karI ekeka cokhApUranI geLIo karavI. emAMthI divasamAM 3 vakhata ekeka gaLI cokhAnA dhovaNa sAthe ApavAthI jhADA baMdhAya che. 2, zekelI bhAMganuM cUrNa madha sAthe ApavAthI jhADA baMdhAya che. 3. dhAvaDInAM phUlane sApha karI, vATI vastragALa cUrNa karI, pAvalIbhArane Azare dahIM ke chAsa sAthe pAvAthI atisAra maTe che. 4. sutarAja cUrNa pAro 3, gaMdhaka 6, phulAvele TaMkaNa 6, sUMTha 6, marI 6, pIpara 6, pAMca kSAra 15, ajame , ajameda 6, jIruM 6, hiMga de ane bhAMga 3 bhAga laI, prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, ajamo, ajameda, jIruM, hiMga ane bhAMga e zekelAM laI, bAkInAM vasANAM meLavI be divasa khala kare, A cUrNamAMthI ratI 1 thI 6 sudhI dahIM sAthe ApavAthI For Private and Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA arAga 57 atisAra, maraDo ane saMgrahaNI maTADe che. rAtre madha sAthe Apa vAthI rogIne UMgha Ave che. 3-DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. hiMgaLAka, aphINa ane hIrAbela e sarva samabhAge laI bArIka vATI, madhanI sAthe eka ratInI gaLI vALI ApavAthI raktAtisAra tarata maTe che. baccAne ApavI nahi. ra.rakatAtisAra - jAyaphaLa, suMTha ane aphINa,khArekanI aMdara ThaLio kADhI temAM bharIne khAMDIkUTI kapaDachANa karI, sarvanI barAbara aDAyAMnI rAkha laI vATIne meLavI rAkhavuM. emAMthI eka vAlathI traNa vAla sudhI ugArA pramANamAM ApavI. bALakane vicAra karI ApavI jethI AmAtisAra, raktAtisAra ane saMgrahaNa aTake che. jUnI tathA navI saMgrahaNa paNa aTake che. jUnI tathA navI saMgrahaNI upara ajamAveluM che. cekhAnA dhovaNamAM ApavuM. 3. aMbara vAla eka, kastUrI vAla eka, jAyaphaLa, jAvaMtrI, akkalakaro, laviMga, taja, pIpara, sUMTha, vaMzalocana ane aphINa, e save aDadhA tolAbhAra laI vATI pANI sAthe cAra jevaDI goLI karI, savArasAMja eka eka goLI cokhAnA dhAvaNamAM A pavAthI sarva prakAranA atisAra maTe che. ka-eka vadarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI sUMTha, marI, variyALI, hImaja, bhAMgane jAyaphaLa samabhAge laI temAM jAyaphaLa sivAyanI dareka vastune ghImAM zekI cUraNa karavuM. te cUraNamAM sAkara meLavI gya anupAne ApavAthI atisAra maTe che. pa-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata laghugaMgAdhara cUrNa--idrajava, nAgaramotha, bIlI, ledhara, For Private and Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 458 zrIAyurveda niSma dhamALA-bhAga 2 jA meAcarasa ne dhAvaDInAM phUla sava' samabhAge laI cUraNa karI bAta lAthI eka tAlA sudhI ThaMDA pANI sAthe ApavAthI atisAra maTe che. 6-vaida nUramahaMmada hamIra-rAjakATa 1. bhAMganAM pAtarAMnI naseA kADhI cha vakhata khUba dheAi cUraNa karI tenI kharAbara madha meLavI, arIThA jevaDI gebI vALI, divasamAM traNa vAra ApavI ane citrakanuM cUraNa chAza sAthe Apavu' jethI atisAra-saMgrahaNI maTe che. 2. papaiyAnI cIra para TakaNu vAla 4 bhabharAvI khAI javuM. 3. gAriyA jhIpaTAnAM mULa vATI traNa vAra pAvAM, 7-veda puruSAttama becarabhAi-kAlela jAvaMtrI, khAreka ane khasakhasa e traNe samabhAge laI khArIka vATI divasamAM traNa vAra pAvalIbhAra ApavAthI jhADA adhAya che. ADAnuM lehI paNa adha thAya che. 8-vaMda bAlakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI iMdrajava, mAtha, dhAvaDInAM phUla, ledhara ane meAcarasa e samabhAge lai mArIka cUraNa karI, eka leA lai cAra tAlA chAza sAthe pIvAthI atisArane thADA dilamAM maTADe che. 9-vaida maNiza'kara jAdavajI-kAnapara (vaLA) 1. aphINa tathA kezara samabhAge vATI madhamAM gALI karI, ceAkhA pramANe eka geALI ApavAthI atisAra maTe che. 2. ceAkhA jeTaluM aphINa e elacIdANA bheguM meLavI traNacAra tulasIpatramAM vIMTI jarA zekI, cAvI javAthI atisAra tathA maraDo maTe che. 3. kALA tala tathA sAkara khAvAthI atisAra maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA araga 50 10-vaida naMdarAma prAgajI-nAgezrI dADimAdi guTikA-kaDAchAla tele , khurAsAnI ajamo tole che, kezara tolo , upaleTA tAle , gAMjo le che, gUgaLa tele che, bIlIno garbha tole che, dhAvaDInAM phUla tole che, ledhara tole nA, AMbAnI goTalI tole ne aphINa le che, enuM bArIka cUraNa karI kAcAM be dADama laI tene jarA kApI biyAM kADhIne te biyAM cUraNamAM nAkhI bArIka pIsI lUgadI banAvavI. pachI te dADamamAMbharI DAgaLI mArI, kapaDamaTI karI chANunA ane zimAM pakAvI dADama sAthe kharala karI vaTANA jevaDI goLI karavI. ekathI be goLI divasamAM levAthI atisAra, raktAtisAra ane pravAhikA game teTalAM joradAra hoya te paNa eka ja divasamAM aTake che. 11-vaida durgAprasAda gaMgAdhara-porabaMdara keTalAkane jamyA pachI dasta mATe javuM paDe che tathA pAcana maMda hoya che. teo je zekelA idrajava avAranavAra khAya athavA tenI phAkI divarAmAM 2-3 vakhata mAre te phAyado thAya che. lAMbA vakhatanuM darada paNa ekAda mAsa dhIraja rAkhI sevana karavAthI maTI jAya che. dahIMmAM iMdrajava pivAthI raktAtisAra maTe che. 12-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1. umaraDAnuM mULa ghasI pIvAthI raktAtisAra maTe che. 2.umaraDAnuM dUdha patAsAMmAM ApavAthI Ama ne maraDo maTe che. 13-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. atisAra bharavI -hiMgaLoka, jAvaMtrI, laviMga, sUMTha, cInIkabAlA, sukhaDa, kezara, lIMDIpIpara, akalagaro, ane aphINa e sarvane bArIka vATI pANImAM vAla vAlanI gALI karavI. rAtre For Private and Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 460 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 1 goLI cokhAnA dhovaNa sAthe ApavI, jethI vAyunA, pittanA, ane kaphanA atisAra maTe che. 2. atisAra upara gaLa-zekelAM laviMga, ativiSanI kaLI, jAyaphaLa, jAvaMtrI, bhAMga, hiMgaLaka, elacI, lIMDIpIpara, pIpaLI mULa, kezara, caMdrAsa, barAsakapUra, mocara ane aphINa tamAma sarakhAM laI vATI, aphINane kasuM karI temAM meLavI caNoThI jevaDI goLI karI ApavAthI tamAma jAtanA jhADA baMdhAya che. 3. khorAsAnI ajame 1 bhAga, dhaMtUrAnAM bIja cha AnI bhAga, zedhelAM jherakocalAM be bhAga, aphINa to bhAga, jAyaphaLa bhAga, bhAga rUA - bhAga, kezara phA. 0) bhAga, zekelI methI 0 bhAga, khasakhasa 0 bhAga, bIlIne gara 0 bhAga, rALa | bhAga, jAMbuDAnA ThaLiyA kAbhAgae sarva vATI aphINanA kasbAmAM caNA jevaDI goLI karI ApavAthI tamAma jAtanA jhADA maTI jAya che. 4. kaDAchAla tolA 10 lAvI tene cokhAnA dhovANamAM khUba vATI tene goLa karI tene pharatAM jAMbuDAnAM pAna lapeTI, sUtarathI khUba bAMdhI, pharato ghauno leTa paDI, tenA upara mATI copaDI, pachI te geLAne thoDAM chANanA agnimAM bApha. khUba baphAI rahe eTale kADhI loTa, mATI, pAMdaDAM vagere kADhI nAkhI, aMdaranA bhUkAne nicAvI le. te rasamAMthI rUA, 0 thI vo bhAra rasa laI temAM thoDuM madha meLavI pIvAthI be-traNa divasamAM tamAma jAtanA atisAra maTI jAya che. 5. atisAra harivaTIH-rALa, mAcarasa, aphINa, kaDAchAla ativiSanI kaLI ane sUMTha, e samabhAge laI khAMDI madhamAM caNabora jevaDI goLIo karavI. AkhA divasa daramiyAna 1 thI 2 gaLI khAvAthI atisAranA jhADA maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - atisAra, saMgrahaNI tathA arega karI 14-vaidya dattAtreya bhagavAnajI maraDAnI gaLI -koDi lebAna tela 1 tathA aphINa tele 1 bannene sAthe vATI lekhaMDanI kaDachImAM nAkhI bannene devatA para dhImA tApa para mUkavAthI ekarasa thAya eTale tarata bIjA vAsaNamAM kADhI laI, garama garama hoya tyAM sudhImAM caNApara vajananI gaLI vALI levI. athavA vATIne bhUko karI caNApUra vApara. A gaLI divasamAM 3 vAra zekelA dhANAnA pANI sAthe ApavI. e ja pramANe vAyavaDiMganA tathA khasakhasanA pANImAM athavA pAnanA rasamAM ApavI. - 1pa-vaidya DAhyAbhAi bAjIbhAI-sAyaNa zuddha jherakacUra vAla 1, kaMpIle vAla 1, kAyaphaLanAM cheDA sAthe ghasI thoDuM madha nAkhI pIvAthI pANI jevA jhADA hoya te baMdhAya che. gAMjAne bALI rAkhoDI karI, chAza sAthe ApavAthI jhADA baMdhAya che. AnaMdabhairava rasanI geLIthI jhADA baMdhAya che. A sAthe lehI paDatuM hoya te zaMkhabhasma vAla 1, ghI tathA jAyaphaLanA bhUkA sAthe ApavAthI jhADA baMdha thAya che. peTamAM baha maraDe thato hoya ne jhADAmAM lehI paDatuM hoya te jAyaphaLa, jAvatrI, kesara ane aphINa sarakhe bhAge laI umaraDA (gulara) nA dUdhamAM vATI caNoThI jevaDI goLI banAvI, AkhA divasamAM ekeka goLI 3 vAra pANI sAthe ApavAthI te maTe che. kALA dhaMtUrAnAM bIjanI sajIvana rAkha karI, eTale koyalA banAvI vAla 1, madha sAthe caTADavAthI sojAvALo atisAra maTe che. ativiSanI kaLI, iMdrajava, pahADamULa ane vAyavaDiMga e sarakhAM laI cUrNa karI tene mAMthI vAla che ane AnaMdabheravanI gaLI naMga be meLavI, madha sAthe caTADavAthI UlaTIvALe atisAra maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -nA nAnAnAna 462 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 16-vaidya prANalAla dolatarAma kapaDavaNaja apakava atisAra -A roga upara phakata chAzabhAtane khorAka athavA ekalI chAza sAthe hiMgASTaka cUrNa gara lavaNabhAskara (zAraMgadhara) huM vAparuM chuM. pakava atisAra - A rega mATe agatI sutarAja (garabhAkarane pATha) huM vAparuM chuM. te sAthe koI koI vAra zAraMgadharanuM pIvASTaka vAparuM chuM. keI vakhata gaMgAdhara cUrNathI paNa sAruM pariNAma Ave che. - 17-vagha bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAlerADa macarasa, laviMga, aphINa ane hiMgaLaka e sarvane samabhAge vATI, pAnanA rasamAM aDI jevaDI -LI vALI, sAMja savAra ekekI goLI ApavAthI lehIkhaMDa jhADA baMdha thAya che. sajIvanaTikA tathA AnaMdabharavA-pANI sAthe ApavAthI jhADe tathA UlaTI baMdha thAya che. jAtiphaLAdi cUrNa khAnA devaNamAM athavA mAkhaNamAM ApavAthI AmAtisAra baMdha thAya che. - 68-DaoNkaTara esa. ela, bana-surata AdAne kaTake be talAne laI uparathI chelI e kaTakAnI vacamAM aphINa be vAla ghAlavuM; pachI te kaTakAne puTapAkanI rIte pakAvIne bahAra kADhI sUkavIne bArIka cUrNa karavuM. temAMthI ekeka vAlane Azare, divasamAM 2 vAra ApavAthI lehIM, Ama ane sakhata cUMkavALe jhADe mAtra 3 divasamAM maTe che. uparanI davA ApatAM pahelAM dadIne eraMDiyA telane julAba Apa ane sAruM thayA pachI paNa eka julAba Ape. 19-akSarapuruSottama auSadhAlaya-sArasA maraDAsiMga, himaja, variyALI ane suMTha e cAra cIjo sarakhe For Private and Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA azarega ka63 bhAge laI jarA zekI tenuM cUrNa karavuM. game te maraDe the hoya ane divasamAM 50-60 jhADA lehI sAthe thatA hoya, te bALakane 4 thI 5 ne meTAne 5 thI 10 vAla sudhI UnA pANImAM eraMDiyA telanAM TIpAM nAkhI pAvuM. tyAra pachI upara lakheluM cUrNa ApavuM. --vallabhadAsa narottamadAsa zAha-bharUca 1. pittapApaDo, lIMbaDAnI chAla, uMdarakAnI, saragavAnI chAla, motha, vAyavaDiMga, vALe, devadAra, e sarve ardhA ardhA rUpiyAbhAra laI, nA zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI rahe tyAre pAvAthI 3 divasamAM raktAtisAra maTe che. 2. dADamachAla rUA. 2). bhAra, makara rUA. 2) bhAra, sUTha, pIpara, marI, pIpaLAmULa, dhANA, jIru, rU. nA ardhAbhAra, vAMsakapUra rUA. eka AnIbhAra, taja vAla 2, tamAlapatra vAla 2, nAgakezara vAla 2, elacI vAla 2, sarvane jhINuM vATI cUrNa karI, divasamAM be vakhata tele pANI sAthe phAkavAthI sAta divasamAM raktAtisAra maTe che. 3. mATInuM eka vArANa dhoI sApha karI cUlA upara caDAvavuM. te vAsaNa lAla thAya tyAre ghI telA 2) nAkhI, temAM tela | bhAra methI nAkhI, vaghAra Ave ke chAza zera pa laI vaghAravI, ane temAM jUne cokhA talA 10 (cAra varSanA jUnA laIne) nAkhavA. pachI jIruM, haLadara ane saMcaLa 01 rUpiyAbhAra laI, temAM nAkhavuM. pachI enI khIra thAya tyAre rogIne pAvI. AkhA divasamAM e khIra sivAya bIjuM kAMI khAvuM nahi. e pramANe cha divasa khAya te rAMgrahaNI, atisAra ane lehI paDatuM hoya te te maTI jAya che, paNa A khIra sivAya bIjuM kazuM khAvuM nahi. 21-vaidya ravikAnta ane zAMtikAnta udANI-bAlaMbhA 1. brahata gaMgAdhara cUrNa-bIlAM, carasa, kALI pahADa, For Private and Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dhAvaDInAM phUla, dhANA, vALa, sUMTha, metha, ativiSa, aphINa, ledhara, dADamanA cheDA, iMdrajava, pAra, gaMdhaka e sama bhAge laI, vATI cokhAnA dhovaNa sAthe 1 ratI ApavAthI jhADA baMdha kare che, A cUrNa bALakanA jhADA para vizeSa asara kare che. 2. bALakuTajAvaleha-kaDAchAla 9telA, AThagaNA pANImAM ukALI, cotho bhAga zeSa rahe tyAre gALI, temAM atipi, kALI pahADa, jIruM, bIlAM, AMbAnI goTalI, suvA, dhANA, metha, jAyaphaLa-e sau ekeka tole meLavI dhImI AMce pakAvI jyAre gaLI vALavA jevuM thAya tyAre ekeka vAlanI goLI vALI, divasa mAM 2 thI 3 vakhata, cekhAnA dhrAvaNa sAthe ApavAcI atisAra, Ama-zULa ane raktastrAva maTe che. baccAMne A goLI vadhAre mAphaka Ave che. vizeSa jhADA thatA hoya te kaErAsavaTI pAMpa agara kezarAdi cUrNa ratI ApavuM. bALakane peTamAM thatI vadharAvaLathI khADe thaI peTamAM dukhA thaI reyA karatuM hoya, dasta sAde agara leDI mizrita thatuM hoya, te upara kezarAdi cUrNa sAre phAyado kare che. kezarAdi cUrNa -(amArI banAvaTa) kezara, jAvaMtrI, jAyaphaLa, elacI, aphINa, suvA, guMdara, bIlAM, e samAna bhAge vATI cUrNa karavuM. A cUNe vadhumAM vadhu 1 vAla sudhI ApIe chIe. rara-vaidya zayAmalAla govardhanarAma-khAkharecI suMTha, bhAMga, bIlIne gara, bAvaLane guMdara, jAyaphaLa, marI, e sarva ekeka tela ane aphINa mAsA 6 vATI cUrNa karI pANI nAkhI caNA jevaDI gaLI vALavI. sapheda AmavALA jhADAmAM chAza athavA pANu sAthe ApavI. lAla AmavALA jhADAmAM cekhAnA dhAvaNamAM athavA dADamamAM ApavI. meTI uMmaranAne Take ekathI be gALI ne nAnA bALakane vaya ane daradanA pramANamAM ApavI. For Private and Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA araga kapa 23-mahArAjazrI mahAvIradAsa jAnakIdAsa-dhoLakA atisAra mATe baDI ajameda, jAvaMtrI, bIlAno gara, mAyAM, e seve samabhAge laI khAMDI cUrNa karI dara traNa kalAke thI tela ThaMDA pANI sAthe jhADe baMdha thAya tyAM sudhI ApavuM. A u. pAyathI sarva prakAranAM jhADAnAM darada maTe che. saMgrahaNI para A davA lAgu paDaze, paNa jarUra jaNAya to A davAmAM samabhAge bhAMga u. meravAthI vizeSa guNa thaze. 2. ajamo, sUMTha, citrakamULa, bhilAmAM, beDI ajameda, lIMDIpIpara, jIruM, zAtAjI, jAvaMtrI, ledhara, AMbAnI goTalI, kaDAchAla, zekelI hiMga, nAgaramotha, bIlAM, mocarasa, iMdrajava, e sarva samabhAge laI cUrNa karavuM. ane caMcaLa, siMdhava, navasAra e dareka deDha deDha bhAra te sAthe meLavavuM. (kASTAdi eka tela hoya te A kSAra deDha tAle levAM) e rIte taiyAra kareluM cUrNa divasamAM bethI traNa vakhata phAkavuM. telA 0 thI che dara ke ApavAthI maraDe, saMgrahaNI maTe che. 24-kaTare dAdara gopALa raNadIve-surata atisAra mATe -jhADe baMdha karavA mATe jAyaphaLa, jAvaMtrI variyALI, khasakhasa, e sarve vATI vastragALa karI aDadhe tela cUrNa levAthI jhADA baMdha thAya che tathA Ama baMdha thAya che. saMgrahaNInA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidha dhIrajarAma dalapatarAma-surata maraDAnI gaLI-AMbAnI goTalI, bIlIne gara, jAMbunA ThaLiyA, carasa, vALe, ledhara, hImajI haraDe e sarva samabhAge laI vATI vagALa karI, pANI sAthe caNApUranI goLI For Private and Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je karavI. 1 thI 2 geLI pANI sAthe khAvAthI maraDe maTI jAya che. 2-yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. grahaNa kapATa rasa-jAyaphaLa, jAvaMtrI, carasa, hiMgaka, sAkara, rALa, majITha, lAkha, sUkA maravA, kerInI goTalI, bIlIne garbha, paDavAsa, ledhara, bhAMga, gAMjo, metha, iMdrajava, e dareka cIja traNa traNa tolA, vaMzalocana tolA 4, taja talA , pIpara telA 8, sukhaDane vahera telA 10, jIruM telA 12, nAgakezara telA 14, vALe telA 16, kamaLakAkaDI talA 18 ane kapUra telA 20 levuM. upalI tamAma vastu judI judI khAMDI kapaDachANa karavI. bAvaLanI chAla ane pasaMdaDA aDadhe aDadhe zera laI tene judA 6 zera pANImAM temAMnuM eka zera pANI bAkI rahe tyAM sudhI dhImI dhImI AMce ukALI, te kADhA vaDe upalI davA khalamAM ghUMTavI. kapUra ane hiMgaLaka judAM judAM bArIka vATI bAkInI davAomAM meLavavAM. kapUranI ekeka TIkaDI laI khalamAM yuktithI bhAMgI, tenI aMdara davA je khAMDelI hoya te meLavatA javI, nahi te gAMgaDI bAjhI jaze. be eka divasa davAne khala upalA kADhAmAM kare. sukAyethI vaTANA jevaDI goLI vALavI ne chAMye sUkavavI. jhADA, UlaTI, (kolerA) sAdA jhADA, saMgrahaNI, atisAra ane maraDo baMdha thAya che. 1 thI be goLI dareka jhADAulaTI pAchaLa, sAkara-dhANAne pANImAM athavA ThaMDA pANImAM gaLAvavI. 2. jhADAbaMdhanI goLI-jAyaphaLa tele 1, hiMgaDo tele 1, saMcaLa tela 1, tamAma cIja (dADama sivAyanI) bArIka vATI bhUke kare. pachI moTuM dADama naMga eka lAvIne tenI DAgaLI kADhI temAM pelo bhUke bhare. pachI te DAgaLI baMdha karIne tenA para kapaDamaTTI karI, te baphAya teTalAM ja DAM chANamAM bAphIne For Private and Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA aA roga 427 garama garama te dADama sAtheja vATI vaTANA jevaDI goLI karavI. kharAkhara vicArIne daradIne 2 thI 5 goLI (te jhADe pharI AvyA bAda) dara jhaDe ApyA karavI. pANI, sukhaDanuM pANI tathA sAkaradhANAnuM pANI ane sAkara sAthe apAya. UlaTI thatI hAya ta nALiyeranA kAcalAnA ghasArA sAthe vayanA pramANamAM ApavI. 3-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata 1. dADimAdi guTikA:-jAvaMtrI tAle 1, jAyaphaLa tAlA 1, liva'ga tAlA 1,ajameAda tAlA 1, hiMga tAlA 1,lasaNu tAlA 1, aphINa be AnIbhAra e savane khAMDI lIlAM dADama lAvI temAM A masAleA bharI, kapaDamaTTI karI yuktithI khAvAM. pachI kapaDamaTTI dUra karI, dADama sAthe khUba jhINuM vATI, caNIyera jevaDI goLI divasamAM 3 vAra ceAkhAnA dheAvaNu athavA madha sAthe ApavAthI saMgra haNImAM peTanA dukhAvA sAthe Ama-vAyu thayuM hAya tene maTADe che. 2. eka kaLInuM lasaNa lai tene cIrI temAM aphINa bharI, pachI puTapAkanI rIte pakAvIne vATIne maga jevaDI goLIe karavI. jUnA maraDAvALAne prathama sU'DanA kavAtha karI divela meLavI pAvAthI kAThe sApha thAya, eTale ambe goLI pANI sAthe ApavAthI turata maraDA adha karI Ama vAyune maTADe che. pathyamAM dahI bhAta khAvA, 3. hImajI haraDene divelamAM taLIne cUraNa karavuM pachI temAMthI khambe AnIbhAra divasamAM traNa vAra sAkara sAthe ApavAthI lehI jaLaza madha thAya che. 4. isabagaiAla (UMghatuM jIru') rAte pANImAM palALI savAre tenA luvAkha kADhI sAkara nAkhI pAvAthI lAhIkhaMDa jhADA maTI jAya che. 5. mAcarasa 0aa tAlA vATI dahI sAthe khAvAthI lAhIvALA jhADA maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je da. bIlIne gara, carasa, vALa, AMbAnI zekelI geTalI dhAvaDInAM phUla, kaDAchAla ane ativiSa, e save sarakhe bhAge laI khAMDI vastragALa karI, be AnIbhAra cUraNa cekhAnA dhAvaNa sAthe, madha sAthe athavA dahIMnA pANI sAthe khavADavAthI lehI khaMDavALo maraDo-Ama maTe che. 7. lAhI cUraNu-pAro, gaMdhaka, sUMTha, marI, pIpara, ajame, jIruM, zAhajIru, saMcaLa, siMdhava, zekelI hiMga, varAgaDuM mIThuM. e sarvanuM cUraNa karI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM meLavI sarvanI barAbara zekelI bhALa meLavI, vastragALa karI temAMthI eka eka vAla chAzanI sAthe athavA pANI sAthe ApavAthI zULayukta saMgrahaNI, peTanuM caDavuM, pAtaLA jhADA vagere maTADe che. saMgrahaNuM ke atisAranA daradIne chAzanuM sevana karAvavAthI jaladI phAyado thAya che. 8. javAlAmukhI nAmanI vanaspati thAya che, tenAM pAtarAM naMga sAta tathA kALAM marI (tI) naMga sAta vATIne chAza sAthe pAvAM. e pramANe sAta divasa sAta sAta pAtarAM ApavAM. enAthI peTamAM puSkaLa agni vadhe che. jema bhUkha lAge tema chAza pIvAnI bhalAmaNa karavI. pachI bIjA saptAhamAM caudacauda pAtarAM ane cauda cauda marInA dANA sAthe vATIne ApavA. e pramANe trIjA saptAhamAM ekavIsa pAtarAM ane ekavIsa dANA kALAM marIna ApavA ane khUba chAza pAvI. ekavisa divasamAM rogI lagabhaga aDadhe maNa chAza pIte thAya che. jema chAza vadhatI jAya tema anna kamI karatA javuM. pachI eja pramANe UtaratAM javuM ane thoDuM thoDuM anna ApatA javuM. e pramANe betALIsa divasanA prayogathI saMgrahane roga taddana sAro thAya che. . 9, kanakasuMdararasa-hiMgaLAka, marI, gaMdhaka, pIpara, TaMkaNakhAra, vachanAga, dhaMtUrAnAM bIja e sarakhe bhAge cUraNa karI For Private and Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - atisAra, saMgrahaNI tathA azarega kaTa laI bhAMganAM kavAthamAM eka divasa ghUMTI, caNA jeTalI goLI vALI divasamAM traNa vAra eka eka goLI pANI sAthe ApI, chAzabhAta khAvA ApavAthI tAvavALI saMgrahaNI ane atisAra maTI jAya che. 10. zaMkhabhasma tathA siMdhavakhAra sarakhe bhAge laI madha sAthe 0 tele cATavAthI, saMgrahaNI upara sArI asara kare che ane chAza sAthe ApavAthI guma tathA zULa upara sArI asara kare che. 4-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata maraDAnI gaLI-hiMga tele 1, kAtho tele 1, aphINa tela 1, taLazInAM pAtarAM lIlAM tAle 1, e cArene ghUMTI maga jevaDI goLI vALI, maraDAvALAne prathama dUdha garama karIne temAM divela nAkhane julAba Apa. pachI bIje divase babbe goLI divasamAM be vAra pANI sAthe ApI, chAzabhAta khavaDAvavAM. traNa divasamAM maraDe baMdha thaze. pa-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata jAyaphaLa, TaMkaNa, gaMdhaka, jIruM ane aphINa e sarakhevajane laI, vATI bArIka cUrNa karI, eka sArA meTA dADamanAM bIja cUraNanAM vajane meLavI, khala karo. jyAre ghuMTAIne loco thAya tyAre te bIjA dADamamAM bharI tenA upara ghauMnI kaNakane lepa karI, bazera chANamAM puTapAka kara. bhaThThI ThaMDI paDyA pachI temane mA kADhI, maganA dANA jevaDI goLIo banAvI, temAMnI goLI gaMgAdhara cUrNa sAthe dararoja 3 vakhata traNa traNa goLI ApavI. AthI saMgrahaNInA jhADA maTI jaze. 6-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. hamaja, ethamI jIruM (Isabagula)ne variyALI e traNe samAna bhAge laI mATInI ThIbamAM zekI cUrNa karavuM. temAMthI 4 thI For Private and Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 490 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - 8vAla dareka vakhate pANI sAthe ApavAthI jhADo tathA maraDo maTe che. 2, sUMThanuM bArIka cUrNa tole 1 tathA thI telA 2 laI ghIne khUba garama karI dhumADA nIkaLavA mAMDe tyAre temAM sUMThanuM cUrNa nAkhI halAvI jarA rAte raMga pakaDe tyAre utArI te vAsaNa jemanuM tema rahevA devuM. ThaMDuM thAya ke uparathI ghI nitArI rogIne pAvuM. jethI jhADA ke maraDAmAM pavana baMdha thavAthI peTamAM na sahana thaI zake tevI AMkaDI Ave che te turataja maTI jAya che. ha-vaidya puruSottama becarabhAI yAjJika-kAlola aphINa 1 pAvalIbhAra, UMcI jAtane keDiye lebAna aDadhA rUpiyA bhAra ane sAkara tela vA ene vATI bArIka karI DuM pANa karI khUba ghUMTI, tenI maganI dANa pramANe geLIo banAvI chAMyAmAM sUkavavI. A goLIthI game te sakhata maraDA tathA tenI cUMka, amaLATa vagere phakta eka ja divasamAM maTe che. divasamAM traNa vAra ekeka goLI pANI sAthe ApavI. baccAMne be goLI ApavI. ghaNu rogI sArA thayA che. 8-vaidya cUnIlAla jekizanadAsa caTapaTa-surata hiMga mAsa 1, rUmamastaka mAse 1, gUgaLa mAse 1, aphINa ratI ane khAreka naMga laI prathama khArekane dUdhamAM bhIMjAvI phUlI jAya tyAre temAMthI ThaLiye kADhI nAkhI, upalI tamAma davAne bArIka vATI khArekamAM bharavI. bAda khAreka upara jarA sUtara lapeTI tenA upara ghauMnA leTanuM paDa caDAvI goLa vALo. te goLAne bharasALamAM bAphI, leTanuM paDa kADhI nAkhI, khAreka ane davAne bhegAM vATI caNA jevaDI gebI karavI. temAMthI maraDAvALAne 1 thI 2 goLI savAre dahIMnA maThA sAthe ne sAMje variyALIne eka sAthe ApavI. saMgrahaNavALAne savAre maThA sAthe For Private and Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA azarega 471 goLI ApyA bAda eka kalAka pachI 1 thI 2 talA mAkhaNa khavADavuM ne sAMje te variyALInA arka sAthe ja ApavI. A geLIthI maraDo tathA saMgrahaNI vagere jhADAnA rogo jene kaI davAthI phAyado nathI thatuM, tene IzvarakRpAthI phAyado thAya che. 9-prabhAzaMkara bha. bhaTTa-bhAvanagara gAsatva vAla 1, guMdara vAla 2, meramUthu ratI 1, e sarva ekatra karI goLI banAvI, traNa traNa kalAke ekeka zeLI ApavAthI, lAMbA vakhatane maraDe, rakatAtisAra ane AmAtisAra sArA thayAnuM anubhavela che. 10-vaidya chaganalAla lalubhAI-DabhAI tUTIe zeranuM dUdha bharavAthI maraDo ane saMgrahaNa aTake che. ema karavAthI je phellA UThe te ghI copaDavuM. 11-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata cUrNa -suvA tAle 1, methI tole 1, pIpara tole 1, pIpanImULa tela 1, akalaga tAle 1, ajame tela 1, ajameda tele 1, sUMTha tele 1, kalama tolo 1, marI tole 1, paDakagna tole 1, zekelI hiMga tela , phulAvela hiMgaDe tela che, laviMga tolo bA, taja tele , vAyavaDiMga tole mA, sarvane khAMDI vastragALa cUrNa karI, divasamAM 3 vakhata pAvalI pAvalIbhAra, pANI sAthe phakADavuM. saMgrahaNuM tathA suvA roga maTe che. 12-vaidya ANaMdajI ane pItAMbara rAjagora -unA saMgrahaNI mATe paMcAmRta 55TI savArasAMja ekeka vAla ane lohI cUrNa babbe AnIbhAra, gAyanA dahIMmAM athavA jADI chAzamAM ApIne sAruM thatAM sudhI daradIne bhejanamAM chAza upara rAkhIe chIe. For Private and Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka72 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 13-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI amRtaprAzanaH-suMTha, pIpara, haLada, AMbAhaLadara, metha cItaro e samabhAge ne tenAthI cAragaNAM triphaLAM laI vATIne caTaNI banAvavI. temAM zuddha bhilAmAM naMga 100) kALI ativiSa, triphaLA, vAvaDiMga, siMdhava, cItara, sUMTha, pIpara, taja, tamAlapatra, elacI eTalAnuM cUrNa karI, sarvane ekatra karI temAM ghI tathA goLa mAphakasara nAMkhI ekeka tolAnA lADu karavA. regInI zakti pramANe ApavAthI arza, grahaNa, bhagaMdara, aruci, vAyu gulama, prameha, zULa, kRmine TALe che ane pAMDu mATe te khAsa rasAyanarUpa che. keDhamAM paNa ThIka phAyado kare che. sUTha, ativiSa, metha, kALI pahADa, bIlIne gabha, rasavatI, kaDAchAla, iMdrajava, kaDu, dhAvaDInAM phUla-samabhAge laI, cUraNa karI pittathI thayelI grahaNa, raktArza, pravAhikA atisAra, dareka jagyA parathI paDatuM lehI ItyAdi upara madha ane khAnA pANI sAthe ApavuM. enAthI tatkALa phAyado thAya che. paNa gRhaNavALAne anna te ApavuM ja nahi, grahaNIgaMjana guTikA-zuddha rasakapUra, laviMga, tAmrabhasma, lehabhama, abrakhabhasma, gaMdhaka, sAkara, kezara ane sukhaDa, samabhAge cUrNa karI dhaMtUrAnA rasamAM vATI, maga jevaDI goLI karavI. e gALI 4 tathA dADimAdi guTikA 1, baMne vATI AdAnA rasamAM madha meLavI sAMja savAra ApavI ane kevaLa chAzaja pAyA karavI. dADama vagere phaLa khAvAnI chUTa che. enAthI bhayaMkara saMhaNa paNa maTe che. 14 vidyA bAlAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdoda 1. aphINa le che, bhAMgatela 1, pisaDA lepa, methI telA 5, suvA tela 5, rAI telA 5, A pAMca rakamane ghImAM For Private and Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir roga atisAra, sa`grahaNI tathA a 473 zekI phAkI karI nA rUpiyAbhAra pANI sAthe phAke teA jhADA, maraDA, maTe che. game tevA suvAvaDI strInA jhADAnA rAga paNa jarUra maTe che. 2. sU'Tha tAlA nA, sAkaratAle nA ane jAyaphaLa eka AnIbhAra sUThane pANImAM ghasavI. sAkarane jhINI vATavI. jAyaphaLa temAM vATavuM ane tene vADakImAM garama karavuM, ThaMDa uN paDadhethI pAvu. tethI jhaDA madha thAya che ane peTamAMthI dukhAvA maTI maraDA maTe che. 15-vaidya kacarAlAla jeThAlAla gAMdhI-pATaNa zarUAtamAM thanAra maraDAne hImaja jhINI khAMDI kapaDachANu karI temAMthI 5 rUpiyAbhAra, madha sAthe caTADavI. e pramANe 3 divasa karavAthI maraDA maTI jaze. pahele divase jhADA vadhAre thAya tA gabharAvuM nahiM. daradIne dahIM ane ceAkhA khAvA ApavA athavA mAjarInA roTalA khAvA ApavA. 16-vaidya kezavalAla hirazaMkara bhaTTa-kApAdarA pAkAM keADAMnA bhUkA 8, sAkara 6, ameAda 3, pIpara 3, khIlInA gala' 3, dhAvaDInAM phUla 3, dADamanAM cheDAM 3, DAMsarA 3, sa'caLa 1, nAgakezara 1, dhANA 1, taja 1, tamAlapatra 1, marI 1, ajame| 1, gaDhoDA 1, netaranI gAMThA 1 ane elacI bhAga 1, lai sa ne khArIka vATI 1 paisAbhAra cUrNa, gAyanI chAzamAM bheLavIne savArasAMja pAvAthI saMgrahaNI ane jhADAnA rAga maTI jAya che, evA mArA khAsa anubhava che, 17-vaidya ravikAnta ane zAMtikAnta udANI-mAla'bhA For Private and Personal Use Only 1. kapUrAsavaH-( bhaiSajya ratnAvali ) uttama dArU 800 teAlA, kharAza 64 tAlA, nAnI elacI, meAtha, sU'Tha, ajameA, khIlAM, e ATha ATha teAlA, e sau prathama rIDhA mATInA vAsaNamAM dArU
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 zrIyurveda nim'dha mALA-bhAga 2 ne nAkhI, temAM barAsa vATI meLavavA. tyAra bAda elacI vagerene khArIka vATI temAM meLavI, mATIthI meDhu khUba gaMdha karI eka mAsa rAkhI mUkavuM. tyAra bAda gALI zIzImAM bharI rAkhavu', mAtrA tAleA aDadhAthI doDha pANI sAthe levAthI kaoNlerA, atisAra, agnima' vagere maTe che. 2.karAsava:-(amArI banAvaTa) raeNTIphAiDa spiriTa zera 1, khAsa tAlA 8, elacI, sUMDha, ajamA, meAtha, khIlAM, eka eka tAle lai prathama eka sTopara mATalImAM spiriTa nAkhI marAsanA kaTakA karI halAvavAthI AgaLI jaze. tyAra bAda temAM elacIvALuM cUraNa nAkhI khATalI 'dha karI sAta divasa sudhI rAkhavu. (dararAja halAvavuM ) tyArabAda gALI zIzImAM bharavuM. mAtrA divasamAM bethI traNa vakhata 15 TIpAM pANI sAthe vAparavAthI atisAra tathA UlaTI, maTe che. ajINu mAM TIpAM 1542 traNu kalAke pANI sAthe levAM. UlaTI hAya te| elacI meATI meAnI bhAra khArIka vATI eka rUpiyAbhAra pANImAM be kalAka palALI te pANI sAthe ApavA. lAhInA ADAparu hAya te TIpAM 15 divasamAM traNa vakhata kuTajArdikaSAya sAthe ApavA, sAdA jhADA, peTamAM khaLabhaLATa ne yedumAM dukhAvA hAya tA TIpAM 15 kezarAdi goLI sAthe ApavA. kAlerAmAM TIpAM 15 ambe kalAke rAgInI sthiti pramANe ApavA. kapUrAsavanI amArI banAvaTa uparanA rAgamAM ghaNuA sArA phAyado kare che, ame chUTathI upayAga karIe chIe. UlaTI, atisAra, kaoNlerA, dariyAI musApharIthI thatA roga, zItAMga vagere rogamAM AbAda kAma kare che. 3. kezarAdi gALI:( amArI banAvaTa) kezara, jAyaphaLa, elacI, sU'Tha, lavi'ga, aphINa, hiM...gaLeAka-sarakhA bhAge laI khArIka vATI, aphINa cheADa (pAsadADA ) telA sADAtraNanA aSTAvazeSa kavAtha karI tenI sAthe vATI, ratI ekanI geALI vALavI, gALI For Private and Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA araga 47pa eka divasamAM bethI traNa vakhata cokhAnA dhAvaNamAM ApavAthI atisAra maraDe, peTane dukhAve peTamAM DAbI bAjue khAdhA pachI tathA jhADA thatA pahelAM thatA khaLabhaLATa tathA pravAhikA maTe che. 4. kuTajAdikSAya (pravAhI satva amArI banAvaTa) AMbA goTI, iMdrajava, kaDAchAla, dADamanI chAla, dhAvaDI, bIlAM, bhAMga, mAyAM, carasa, rALa, ledhara, vALa, khasakhasa e sarve eka eka tela laI bArIka khAMDI, pANI zera 3 nAkhI rAtre palALI savAre ukALavuM. cothA bhAganuM bAkI rahe tyAre gALI levuM. tene bIjA vAsaNamAM nAkhI ukALavuM. baLatAM cothe bhAga zeSa rahe tyAre utArI temAM teTaluMja madha meLavI zIzImAM rAkhavuM. mAtra telA 0 thI 1divasamAM bethI traNa vakhata pANI agara cokhAnA dhAvaNa sAthe ApavAthI atisAra, lehI, jaLaza, Ama, pravAhikA vagere para ghaNuM sAruM kAma kare che. aphINanI banAvaTa anukULa na hoya tyAM ekale A kaSAya ApI zakAya che. bALakane thatI grahaNa upara ghaNuM sAruM kAma kare che. navarAtisAra upara apAya che. 5. marIca sUrNa-(amArI banAvaTa) maracAM rAtAM bI kADhIne zera vo tAvaDImAM bALavAM. sAva baLI nahi jAya te dhyAnamAM rAkhavuM. bArIka vATI lAla 4 divasamAM bethI traNa vakhata dahIM telA 10 sAthe ApavAthI, traNa divasamAM lehIne jhADe tathA paru maTe che. khorAkamAM vaghArelA cekhA ne dahIM khAvuM. Ama uparAMta lehI tathA para paDe che te para paNa ghaNuM sAruM kAma kare che. tAva hoya te A cUrNa ApavuM nahi. enAthI na maTe te sAthe kezarAdivaTI tathA ajAjyAdi cUrNa ApI zakAya che. 6. ajAjyAdi cUraNu-(ratnAvali) jIruM aDadhA rUpi. yAbhAra, arkamULanI chAla tela 1, javakhAra, tela , aphINa For Private and Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 che tela , metha le che, e bArIka vATI caraNa karavuM. ratI be be traNa vakhata cekhAnA dhAvaNa sAthe ApavAthI grahaNI, atisAra, raktAtisAra tathA maraDo maTe che. 18-vaidya DAhyAbhAI bAjIbhAI-sAyaNa zaMkhabhasma vAla 1, siMdhava vAla 1-e be sAMja savAra madhamAM cATavAthI saMgrahaNI maTe che. pathyamAM maLI chAza ApavI. rAlane vATI goLamAM caNIbora jevaDI gaLI vALI savArasAMja eka eka gALI pANI sAthe khAvAthI saMgrahaNI maTe che. 19-vaidya manasukhalAla lalubhAI jAnI-surata aSTakAdi guTikAda-aphINa, jAyaphaLa, khAreka, khArekane ThaLie kADhI temAM vaTANA jeTaluM aphINa tathA be vAla jAyaphaLa bharI,ghauMnA loTane AjubAju lepa karI,bharasALamAM pakAvI, lepa ukheDI kharalamAM khalI vaTANA jevaDI goLIo vALavI. ekathI pAMca varasanAne vAgoLI pAMcathI daza varasanAne aDadhI pachI moTI umaranA mATe eka gaLI; cAha, pANI, dahIM, malAIpikI kaI paNa anupAna sAthe levAthI maraDe, atisAra ane saMgrahaNane maTADe che, parejInI jarUra nathI. roganI parejI karAvavI. 20-vaidha rUghanAthasiMga gayAdIna-surata - 1. saMgrahaNI kapaTavaTI:kherAla, jAvaMtrI, kherAsAnI ajame, khaDI, bIlIne gara, mocarasa, aphINa, maraDAsiMga, kAyaphaLa, hiMgaLoka, pistadeDA, bhAMga, jAyaphaLa e samabhAge laI vATI vastragALa karI, khATA dADamanA rasamAM eka divasa khalIne caNA jevaDI geLIo vALavI. atisAra tathA saMgraha vALAne chAza sAthe divasamAM traNa vakhata goLI ekathI be dara vakhate ApavAthI phAyado thAya che For Private and Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA a roga 477 2. jAtiphaLAdi guTikA-jAyaphaLa, aphINa, khArekanA bhUke ene pANI sAthe eka divasa khala karI, ratIpUranI gALI vALI, atisAravALAne divasamAM traNa vAra chAza ke dahInA maThA sAthe eka eka ApavAthI phAyado kare che. 21-vaidya devajI AMsu-kADAya jAmuavalehaH-jAbunAM pAkAM phaLa lai, sApha karI tene rasa kADhI vastrathI gALI, rasathI ceAgaNI sAkara nAkhI pAka karavA. tenI mAtrA tAlA 1, malAi, mAkhaNa, dUdha ke ghImAMthI koi paNa anupAna sAthe ApavAthI sasaMgrahaNI, gaLAnA seAjo, indralupta, pradara, raktasveta prameha, kaDakI, jINu vara, sAkariyeA prameha, mudatiyeA tAva, azakti vagere enAthI maTI jAya che. tathA zakti Ave che. A avaleha pRthya kheArAka sAthe ghaNA lAMbA divasa sevana karavAthI upara lakhelA rAgo maTe che. 22-vedha maganalAla vijabhUkhaNadAsa--surata maraDAH-traNa kaLIo meTA lasaNanI, elacI tAle 1, jAyaphaLa naMga 1, aphINa be AnIbhAra, hiMga cha AnIbhAra ane ghADavAnuM cekhkhu ghI adheALa lai, prathama ghI garama karI lasaNanI kaLI cheAlIne nAkhavI. traNa miniTa rahI elacI nAkhavI, 4 miniTa rahIne jAyaphaLa tathA aphINa nAkhavu'; pAMca miniTa rahIne hiM'ga nAkhavI, pachI e miniTa rAkhI utArI levu. pachI nItaratuM ghI kADhI lai masAlA vATavA ane pAchu teja ghI meLavIne ghUMTavuM, emAMthI meTA mAsane caNApura ApavAthI maraDA maTe che. teja pramANe mULa joI nAnA bALakane paNa ApI zakAya che, 23-eka vaidyarAja jemanu' nAmaDAma maLyu' nathI saMcaLa tAle 1, aphINa teNe 1, UMcI hiMga telA 1, For Private and Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 478 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je lasaNa levuM tela 1, sUMThane vastragALa bhUke tevA 4, badhAM auSadhene sAthe vATI, kAgadI lIMbunA rasamAM khUba ghUMTI ekeka vAlanI goLI karI, ekeka goLI savAra-sAMja gAyanuM dahIM, chAsa athavA pANI sAthe ApavAthI jUnA ke navA jhADA, deSajanya atisAra, ajIrNa atisAra, AmAtisAra, raktAtisAra, maraDo vAyu ke kRminA jhADA maTe che. A goLI asAdhya TharelI saMgrahaNI upara kadI niSphaLa na nIvaDe evI che. paMcAmRta parpaTI tathA grahaNa kapATarasa je rogI upara niSphaLa nIvaDelA tevA ghaNuM rogI A goLIthI sArA thAya che. parejImAM ghauMne khorAka, vAsI anna, khIcaDI ane maithunane tyAga kare. 24-vedha rAghavajI mAdhavajI-gADala 1. haraDe, sUMTha, motha ane geLa, enI goLI ApavAthI maraDo tathA AmavAyu maTI dasta sApha Ave che. 2. citraka, nAgakezara, kALA marI, pIpaLImULa, devadAra, ativiSa, hImaja, taja, suvA, dhANA, siMdhava-ene vATI vastragALa karI te sAMja savAra chAsa sAthe phAkavAthI, jhADAmAM paDatA Amane aTakAvI Ama saMgrahaNuM maTADe che. 25-vaidha umiyAzaMkara bApubhAI-vIramagAma ativiSanuM cUrNa vAla 1 ane zaMkhabhasma vAla che dahIMmAM sAkara meLavI, uparanI paDIkI divasamAM 3 vAra ApavAthI jhADAnA sakhta vegamAM ekadama phAyade Ape che. divasamAM paccIsa agara tethI vadhu thatA jhADAnA vegane ekadama aTakAvavAmAM sAruM kAma kare che, temaja maraDAne paNa maTADe che. 26-mAstara narabherAma harajIvana--navAgAma zuddha jherakocalAnuM cUrNa 2 ratIbhAra, lehabhama vAla 1 For Private and Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA azarega - - - - ane nAgaratha vAla 4, meLavI pANI sAthe savArasAMja phADavAthI saMgrahaNuM maTe che. ra7-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. zuddha pArada, gaMdhaka, vachanAga, sUMTha, marI, pIpara, phulAvele TaMkaNa, lehabhasma, beDIajameda, aphINa e ekeka tela, abarakha bhasma tolA 10, tamAmane meLavI citrakanA kADhAmAM 3 kalAka ghUMTI, marI jevaDI goLI karI, divasamAM 4 thI 6 goLI ApavAthI saMgrahaNI tathA ajIrNa avazya maTe che. 2, pAro, gaMdhaka, keDIbhasma, sUMTha, marI, pIpara, phulAvelo TaMkaNakhAra e sarva samabhAge laI, lIMbunA rasamAM caNIbera jevaDI geLI vALI, marI tathA madha sAthe cATavAthI saMgrahaNI maTe che. 3, lohI cUrNa -taja, elacI, tamAlapatra, sUMThamarI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, pAre, (hiMgaLakamAMthI kADhela) gaMdhaka, ajameda, variyALI, vAvaDiMga, dhANA, haLadara, bIlI, citrAchAla, jIruM, laviMga, gajapIpara, mareThI, paMcalavaNa, siMdhava, saMcaLa, bIDalavaNu, baMgaDIkhAra ne mIThuM) kAcakAMnA geLA, hiMga, macarasa, sAjIkhAra, javakhAra; e sarvathI ceAthe bhAge bhAMga levI. te sarve khAMDI cUrNa karavuM. temAMthI be AnIbhArathI pAvalIbhAra sudhI, chAza sAthe ApavAthI saMgrahaNI maTe che. 28-vaidya prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja paMcAmRta paNTIrasa-(bhaiSajaya ratnAvali) tathA te sAthe keI paNa dIpana-pAcana cUrNane upayoga kare. khorAkamAM phakta chAza ApavI. pittapradhAna prakRtivALAne rasaparpaTI (bhAvaprakAza) ke suvarNa papeTarasane upaga kara. bArAkamAM dUdhabhAta ApavAM. For Private and Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 480. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 29-vaidya zyAmacaMda govardhanarAma-khAkharecI sUThane ghImAM zekI rAtI thaye kADhI laI tenA vajana jeTalI sAkara meLavI cUrNa karavuM. te cUrNa uMmaranA pramANamAM ApavAthI maraDe ane AmathI thayelI vikiyAone camatkArika rIte nAza thAya che. 30-mahArAjazrI mahAviradAsa jAnakIdAsa-dhoLakA reca baMdha karavAne upAya-kaDA guMdara le vATI pAzera dahIMmAM thoDA kalAka palALI, temAM traNa talA sAkara meLavI khAvAthI game te bhayaMkara reca haze to paNa baMdha thaze. A uparAMta atizaya reca lAgyAne pariNAme thayelI AMtaraDAnI harakata paNa maTaze. A upAya ne pALAnA sakhata julAbathI thayelI harakone maTADavA ati upayogI che. kaDhAyA guMdarane badale othamIjIrAne praga karavAthI paNa phAyado thAya che. keTalAka vaidyonA arzanA anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. garamALAnAM pAtarAM naMga 5 tathA kALAM marInA dANA naMga 7 e bene pANImAM jhINuM vATI, sAkara nAkhI divasamAM be vAra pAvAthI thoDA divasamAM saghaLI jAtanA harasa maTe che. 2. lepaTa-lALI tele 1, rasavatI tole 1, sonAgeru tole 1, kapUra tela 1, ene jhINA vATI pANI sAthe meLavI A lepa harasa upara paDe. athavA A cAre vastune divelamAM vATI malama jevI banAvI copaDavI, jethI harasa besI jAya che. 3. lepa -vakI haratAla tole 1, sapheda kA tele 1, For Private and Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA araga 481 jhINo vATI so vakhata pANIe dhoyelA ghImAM meLavI copaDa. temaja haratAlane divelamAM meLavI copaDavAthI paNa harasa maTe che. -vaidya bAlakRSNa ratanezvara-surata 1, marI, pIpara, upaleTa, kulIjana, siMdhava, jIruM, suMTha, ghoDAvaja, hiMga, vAyavaDiMga, hImajIharaDe, citra, ajame-e sarve bArIka vATI gALamAM bora pramANe gaLI vALI garama pANI sAthe divasamAM traNa vakhata eka eka goLI ApavAthI vAyunA harasa narama paDI jAya che. - 2, gaLosatva telA 5, rAtuM nAgakezara telA 5, TATanA kothaLAnI rAkha telA 5, enuM vastragALa cUrNa karI babbe AnI bhAra divasamAM be vAra mAkhaNa tathA sAkara sAthe ApavAthI traNa divasamAM lehI paDatuM baMdha thAya che. jarUra jaNAya te vadhAre divasa ApavuM. 3. iMdrajavane kvAtha karI madha nAkhI divasamAM be vAra Apa ane upara maganI dALa ane bhAta khavaDAva, jethI pittanA harasa narama paDI jAya che. 4. kALIjIrI telA pa laI adhI zekavI, adhI kAcI rAkhIne tenuM cUrNa karI tenA traNa bhAga karI traNa divasa sudhI cekhAne dhAvaNa sAthe ApavAthI pittanA azanI zAMti thAya che. 5. idrajava, ativiSa ane rasavaMtI sarakhe bhAge laI cUraNa karI madhamAM kAlavI, cokhAnA dhAvaNa sAthe traNa divasa tala tele ApavAthI ajAyaba camatkAra batAve che. 6. malama -aphINa vAla 2, kapUra tela che ane mAkhaNa telA 4 meLavI copaDavAthI harasa masA cImaLAI jAya che, eTale gudAnuM darada narama paDI jAya che. A. 16 For Private and Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - 482 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 7. lIMbaDAnI sUkI lIMboLI tole na laI cAra telA telamAM taLIne bALI mUkavI. temAM be ratI morathUthuM meLavI pachI temAMja vATI harasa upara paDavAthI harasa narama paDe che. 8. jAyaphaLa tele , aphINa vAla 2, kapUra be AnIbhAra ene talanA telamAM ghUMTI malama jevuM karI, masA upara copaDavAthI masA kharI paDe che. 9. kaDavI tumaDInA bIjane khATI chAzamAM vATI masA upara jADo lepa lagADavAthI masA phUTI jaI darada narama paDI jAya che. 10. kaDavA tUriyAnAM bI naMga 3 pANImAM ghasI copaDavAthI masA narama paDI jAya che. 11. pIpara, marI, sUMTha, citro ane sUraNa pAMca-pAMca telA tathA gALa vIsa tolA meLavI dararoja eka eka tole khAya te eka mAsamAM harasa maTe che. 3-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. kUkaDevelanA phaLane khAMDI, pANImAM bheLavI, jhADe jatI vakhate te pANI laIne gudA dhevI tethI harasa maTI jAya che. - 2. somalane pANI sAthe ghasa ne te ghasArA upara revacInuM lAkaDuM ghasavuM. tenAM TapakAM harasa upara karavAM. harasa sivAya bIje sthAne lAge nahi tenI saMbhALa rAkhavI. divasamAM be vakhata TapakAM karavAthI harasa phUlaze ne traNa ke cAra divasamAM pANI jharavA mAMDaze ane harasa ghaTavA mAMDaze. eTale pachI pIpara, pIpaLo, vaDa, uMmara ne pArasa pIpaLA-e pAMca vRkSanI chAla samabhAge zera be lAvI 10 zera pANImAM ukALI, te pANIe sahevAtuM sahevAtuM dhovuM. dhoyA pachI DuMgaLI zera 01 lAvI sudhArI, ghI zera 01 nAkhI, temAM mIThA vagaranI haLadhara telA be nAkhI, For Private and Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA arza roga 483 garama karI, eka dAtaNe lugaDAne nAme kaTako bAMdhI tenA upara sahevAtA sahevAto zeka kare. eTale ke ghImAM boLatA javuM ane zekatA javuM. tethI kaLatara baMdha thaI harasa nIkaLI paDaze ne khADA paNa purAI jaze. pachI dUdhanI tara dUdha sAthe ja te khADA upara ThaMDaka mATe mUkavI. jarUra paDe te eraMDiyuM paNa mukAya che ane tethI harasa maTI jAya che. 3, camAra dudhelInA pAna pANImAM bAphI vATIne gAyanI chAzamAM pAMca rUpiyAbhAra pAvAM. upara cokhAnI rAba gAyanI chAzamAM pAvI. sAta divasa pAvAthI lohI paDatuM baMdha thAya che. 4. bhaiyapAtarI (gajIbhI) no rasa haMmezAM dUdhamAM pIvAthI harasanuM lehI baMdha paDe che. 4-vaidha girijAzaMkara AzArAma trivedI-jhariyA patAsAM rUA. 5 bhAra, lIbaLInA ThaLiyA rUA. 5 bhAra; e baMne cIne bArIka vATI eka tAMbAnA leTAne taLiye jhINuM chidra karI, teleTAmAM uparokata karbhanAkhI, leTAnuM meM khUba baMdha karavuM. tyAra bAda jamInamAM eka pyAluM rahe teTale khADo karI, pyAluM temAM mUkI, te para laTe barAbara goThavAI rahe tema mUkI Azare 150 chANAM mUkI bhaThThI saLagAvavI. ema karavAthI nIcenA pyAlAmAM arka paDaze. te arkanAM 3 TIpAM sAkaraghInA zIrA sAthe savAramAM khAvAthI harasane vyAdhi maTI jAya che. A prayogathI seMkaDe 50 TakA te avazya phAyado thAya che ne ghaNuM daradIone ArAma paNa thAya che. pa-vaidya manasukhalAla lalubhAI jAnI-surata 1. suMTha, marI, pIpara, sUraNa, pIlavaNa e sarvane samabhAge vATI, gALa sAthe vAla vAlanI goLI karI, gudAmAM mUkI, loTa paherI rAkhavAthI harasa maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 484 zrAAyurveda niSNa dhamALA-bhAga 2 jo 2. sapheda mUsaLInu cUNu gAmUtramAM pIete ArAma thAya che. 3. iMdrajava khATI chAzamAM pIe te ArAma thAya che. 6-vaida kRSNArAma bhavAnIza'kara-bhAvanagara haLadarane AkaDAnA dUdhamAM ghUMTI, bakarInI lIDI jevI lakhagALA goLIo vALI rAkhavI. masAnI AsapAsanI jagyAe ghI lagADI, masA upara A gALI pANImAM ghasI cApaDavI. e pramANe cha divasa lagADavAthI masA sukAIne kharI paDe che. 7-vaida mAlAzakara prabhAza'kara-nAMdAda sUkI haLadaranA kAMkaro pANImAM ghasavA. temAM upaleTa ghasavI; pachI temAM sAmala ratI 1 ghasI harasa upara divasamAM be vAra ceApaDavuM. pAMca divasa cApaDayA pachI ae divase tathA 7 me divase kameAdanA ceAkhA ane te na maLe te sukhavelanA cAkhAne bhAta tathA dahI' lUgadI karI, gudA para bAMdhavAthI harasa kharI paDaze. te pachI erakInAM mULa tathA caNIyeranAM mULa ukALIne katharoTamAM nAkhI a'dara besavAthI te rujhAi jaze. pavanamAM pharavu' nahi, vAla, ketu' ane keLu' khAvuM nahi. - 8-vaida dayAzaMkara mArArajI-kaLiyALA : khiyA mAsA 6, gaMdhaka tAle 1, haratAla tAle 1, haraDe tAluA 1 e sava ne vATI eka kaiADiyAmAM bharI, upara khIjuM kaiADiyuM DhAMkI, kapaDamaTTI karI sUkavI, agni para sUma AMca devI. jarA UnuM thAya ke tarata utArI kharalamAM nAkhI ghI nAkhI eka kalAka chUTavuM. temAMthI khAjarInA dANA jeTalI davA lai lIbunA rasamAM ghasI masA upara lagADavAthI, cha prakAranA harasa jaDamULathI nIkaLI jAya che. amee ajamAvela che. For Private and Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA eza rega 485 Tu-vaida cunIlAla haragoviMda joSI-surata aphINa tela mA, rasavaMtI tole eka, lIMbALIne magaja tele 4 tathA medInAM pAtarAMne rasa zera vA e sarvene piNImAM nAkhI devatA upara mUkI, dhImI AMcathI ghana avaleha jevuM karavuM, ThaMDuM paDyA pachI masA upara ceLavAthI sAro phAyado thAya che. 10-vaidya durgAprasAda gaMgAdhara-porabaMdara rasavaMtI vAla jeTalI laI pANImAM meLavI, kapaDe gALI te pANImAM madha athavA sAkara nAkhI savAra-sAMja pIvAthI thoDA divasamAM jAduI asara thAya che. A davA ThaMDI havAthI banatAM sudhI rAtre nahi pAvI. harasamAMthI thoDA divasa lehI paDI javA daI pachI A IlAja kara. 11-vaidya vallabhadAsa narottamadAsa zAha-bharUca 1. kAcakonA pAtarAMne rasa kADhI cauda divasa pIvAthI harasa maTe che. 2, hiMga tole 1, nAgakezara tela 1 ane kezara vAla cAra enuM jhINuM cUraNa karI be AnIbhAra vajane ThaMDA pANI sAthe phAke te traNa divasamAM harasa maTe che. 12-vaidya DAhyAbhAI bAjabhAI-sAyaNa gaciMtAmaNI mAMhenI ajamedAdivaTikA naMga be sAMjasavAra chAza sAthe khAvAthI harasa maTe che. 13-vaidha esa. ela. barmana-sarata mAyaphaLanuM bArIka cUrNa tela , aphINa tole che, mApaNa telA 2 meLavI masAnA daradIe e malama gudAmAM copaDe. ethI masA besI jAya che. tenI sAthe nIce lakhelI gaLI khavADavI. For Private and Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo sonAmukhI telA che, sUMTha talA 2, pIpaLImULa tele mA, sapheda marI le che, saMcaLa tela , elacI dANA tele che, kALI drAkSa telA 2, laI prathama kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI vATI temAM upara lakheluM cUrNa banAvI drAkSamAM meLavI sArI rIte ghuMTavuM. bAda lIMbunA rasane eka peTa daIne caNA jevaDI goLI banAvI rathI 4 gaLI jamyA pachI ApavAthI anAjanuM pAcana thAya che, dasta sApha Ave che ane harasavALAne phAyado thAya che. 14-DaoNkaTara caMdulAla mukundAya-pATaNa gALa, kALA tala, bhilAmAM ane moTI haraDe, e sarve samabhAge laI, prathama haraDene ghImAM taLI sarvene eka DuM khAMDI, traNa mAsAnI eTale kA telAnI geLIo banAvI, savArasAMja ekeka gALI, ThaMDA pANI sAthe levAthI sAta divasamAM harasa maTe che. . 1pa-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata 1. semala tole 1, merathayu tela 1, siMdUra tole 1, ene kapaDachANa karI mUkavuM. pachI nimaLIne ghasIne temAM jarAka A bhUkAne nAkhIne masA upara copaDavuM. pachI tene paNa kalAka Udhe suvADI mUka, ke jethI A davA bIje ThekANe lAgI zake nahi. A davAthI agana baLe te tenA upara sapheda kA tole 1, barAsa kapUra tela 1, sonAgeru telA 2, e traNe vATa so vakhata pANIe dhoyelA ghImAM meLavIne copaDavAthI ThaMDaka vaLaze. e pramANe divasamAM be vAra lagADavAthI masA baLIne kharI jAya che. je masAnI AjubAju ghArAM paDI jAya to sIpIjana tela 1, kalaI sakete tele 1, zaMkhajIru tela 1-e traNene bArIka vATI dheyelA ghImAM malama banAvI bharavAthI ArAma thAya che. 2. 108 vakhata pANIe dhoyeluM cekhuM ghI, khaDiye khAra For Private and Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atisAra, saMgrahaNI tathA aAroga 487 ane navasAra e traNene meLavI masA upara ceApaDavAthI eka mAsamAM ArAma thaze. 16-vaidya nAzakara haragovi'Dha-mA raDelI 1. bhoMyarI'gaNInA mULanI chAla zILe sUkavI vastragALa cUrNa karI, divasamAM traNa vakhata ekeka vAla pANI sAthe pheMkAvavI. AthI harasanu paDatuM leAhI baMdha thAya che. 2. eLiyA, marI ne lIeALI samabhAge lai kuvAranA rasamAM ghUMTI, caNI mera jevaDI geALI vALIne, bhue goLI divasamAM 3 vAra ApavAthI harase paDatu leAhI baMdha thaI jhADA sApha Ave che. Aja gALI nAnAM maccAMne pramANasara ApavAthI tAva tathA kRmine maTADe che. meTA mANasane jIvaramAM ghaNA phAyadA kare che. 3, garamALAnAM pAtarAMne rasa TIpAM 10, gALamAM meLavI ApavAthI harasa maTADe che. iMdrajava tathA nAgakezara sarakhe vajane lai vastragALa karI, 1 vAla athavA tethI vadhAre, rAganuM baLa joi chAza sAthe ApavAthI paNa harasa maTe che. 17-mahArAjazrI mahAvIradAsa anakIdAsa-dhALakA 1. mahAtmAprasAdaH-bhAMyarI'gaNInAM tAjA phaLa Azare cAra athavA pAMca telA lai tene zarAva sa'puTamAM mUkI kapaTamaTTI karI sUkavI, daza zera chANAM (kukuTapuTa ) mUkI saLagAvavI. jyAre keDiyAnI phaLe maLI phAlasA thAya tyAre te keDiyAne kADhI kAlasA kADhI bArIka vATavu', jyAre harasa ae tyAre tene eka kapUrI pAtamAM ratibhAra betraNa vakhata khavaDAvavAthI game tevA lehI krUjhatA harasa maTaze. 14 thI 21 divasa sudhI lAgaTa sevana karavAthI zarIramAM zakti Avaze, lehI sudharaze ane harasane dabAvaze. For Private and Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 488 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je temaja dareka prakAranA raktastrAvane baMdha kare che. me, nAka, gudA, zizna ane garbhAzayanA raktasrAvane A davA aTakAvI zake che. 2. harasa upara lagADavAne malamaH-sonAgeru tole 1, kAMTALAM mAyAM te , kapUra vAla 4 tathA aphINa vAla che sarvane khUba ghUMTI divela sAthe malama karI, harasane divasamAM be-traNa vAra copaDe. AthI bahAranA sUkA harasa kUNA paDI pIDA baMdha thaze ane dUjhatA harasa paNa maTaze. 3. harasa mATe dhUNI -jherakecalAM, kapUra, khIjaDAnAM pAna, haLadhara, bheMyarIMgaNInAM phaLa, samabhAge laI kacarI rAmapAtramAM chANAMnA dhagadhagatA devatA upara Azare telA ekane mUkI bAjaTha athavA be ITa upara kamara sudhI kapaDuM oDhI besIne harasa upara dhumADo de. divasamAM be vakhata devAthI bhayaMkara pIDA zAMta paDI jaze. 4. harasa mATe:-rasavaMtI ane sUrokhAra, ekeka tole mAyAM ane navasAra arthe ardho tolo laI, mULAnA pAnanA rasamAM ghaMTI caNIbora jevaDI goLIo vALI, harasanA daradIne dararoja be be goLI ApavAthI lehI paDatuM baMdha paDaze. 5. harasa mATe-harasiMgAnI mIja tole 1 ane marI tela 01, pANI sAthe ghUMTI pAvalIbhAranI goLIo vALI, dara roja eka goLI khAvAthI dareka prakAranA harasane maTADe che. da. karaMjavAnI mIja, sUMTha, citrakamULa, siMdhava, iMdrajava, marI, sarva samabhAge laI vastragALa karI, 0 thI 5 tole chAza agara dahIM sAthe levAthI harasanA masA kharI paDe che ane kAMI paNa IjA thatI nathI. A uparAMta cUMka, Apharo, ajIrNa ane goLe maTe che, pAcaka paNa che. For Private and Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha-3 jyAre kaphane utpanna karanArA tame guNI padArthonuM sevana karavAmAM Ave che tyAre pAcakapittane hInAga thaI, samAnavAyumAM ledana kapha tene mithyAga kare che, jethI samAnavAyu pitAnuM kAma bajAvI nahi zakavAthI pAMca prakAranA a ne utpanna kare che. te ajIrNo AmAjIrNa,vidagdhAjIrNa,viSTabdhAjIrNa, rasazeSAjIrNa ane bhasmAjIrNa evI rIte pAMca nAmathI oLakhAya che. paraMtu kharuM kahIe te samasta rogo ghaNuM karIne ajIrNathIja utpanna thAya che. jema jaTharAgnimAM vAyune atiyoga thavAthI dadhdhAjIrNa zI prakAranA vAyunA rogo, pittane atiga thavAthI dagdhAjIrNa cAnIza prakAranA pittane roga; ane kaphano atiga thavAthI AmAjIrNa vIza prakAranA kaphanA rogo, eTale sarva maLI eka cALIza jAtanA rogo utpanna thAya che. ane paraspara bhegAM maLavAthI na gaNAya eTalI saMkhyAnA rogI jaNAya che. tenuM utpattisthAna eka ajIrNa che, ema kahIe te cAlI zake ema che. 1. jyAre AmAzayamAM kaledana kaphane atiyoga thAya che, jethI samAnavAyune mithyAga thavAthI pAcakapitta maMda paDI jAya che, tethI khAna ane pAnanA padArthone rasa barAbara paripakva nahi thatAM kAcA ja rahe che. AthI rogInA zarIramAM bhArepaNuM, becenI, gAla ane AMkha para sojo AvI, jevA svAdavALuM anna khAdhuM hoya tevAja svAdavALA oDakAra Ave che, tene AmA karNa kahe che. 2. jyAre samAnavAyune hInayoga thAya che ane pAcakapi ne atiga thaI samAnavAyu ledanakaphamAM maLI tene mithyA 489 For Private and Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir keTara zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jA coga kare che, jethI pAcakapittathI khAdhelA sattvaguNI khAnapAnane rasa dagdha thaI jAya che. AthI rogIne bhramaNA, tarasa, mUcha ane khATA oDakAra Ave che, temaja paraseve ane baLatarA thAya che, tene vidagdhAjIrNa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. 3. je ajIrNa mAM samAnavAyuno pAcakapittanA hInAgane lIdhe atiga thAya che ane vAyunA atithI kadanakaphamAM mithyAga thAya che, eTale apAnavAyu maLane sUkavI nAkhe che, jethI peTa caDe che, peTamAM dukhe che; adhevAyu ane jhADAnuM rokANa thAya che, zarIra stabdha thAya che ane te regIne AmavAyunA kaLataranI peThe mAthAmAM kaI stara mAratuM hoya evuM asahya duHkha thAya che, tene viSTabdhAjIrNa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. 4, samAnavAyune mithyAga thavAthI eTale kledanakapha samAnavAyumAM bhaLavAthI pAcakapittane hIga thAya che, jethI samAnavAyu pAcakapitta karelA AhArane rasarUpa dhAtune plIDA tathA yakRtamAM pUrepUro pahoMcADI zakato nathI. tethI annane rasa kaThAmAM zeSa rahI javAthI rogIne annane abhAve thAya che, hadaya bhAre thAya che ane zarIra jaDa thAya che, tethI vidvAnee enuM nAma rasazeSAjIrNa pADayuM che. 5. jyAre kaThAmAM rahelA kaledana kaphane hInAga thAya che, tyAre pAcakapittane atiga thaI te pitta samAnavAyumAM maLI mithyAga utpanna kare che, jethI vAyumAM maLeluM pitta pitAnI uSNatA sAthe pAcakapittamAM jaI temAM atiyoga kare che. vAyu sAthe maLeluM pitta jaTharAgnimAM AvelA tamAma padArthone bharama karI nAkhe che ne zarIrane rakuM banAve che. rogI jeTaluM anna khAya teTalA ane jhaDapathI pacAvI bAkInA samayamAM rogIne For Private and Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajINu 41 zarIramAM rahelA rasa, rakta, mAMsa ane medane paNa pacAvI daI zarIrane duLa khanAve che; eTaluja nahi paNa vakhate jo temAM mUrchA, atyaMta tRSA, urasa, tejodveSa, maLatarA vagere utpanna thAya te te rAgInA prANa paNa hare che. eTalA mATe e aNu nu bhrahmAjIrNa nAma pADavAmAM AvyuM che, upara pramANe prAMca prakAranA mukhya ajINu mAM jyAre pittanA atiyega thaI, te pitta apAnavAyumAM jaI, apAnavAyunA mithyAceoga kare che. ane samAnavAyumAM jaI samAnavAyunA mithyAyAga kare che, jethI kaledana kak ane valaana kanA hInayAga thavAthI te rAgIne jhADA ane UlaTI thaI zarIramAMnA lehIne pANI manAvI tamAma rasAne bahAra kADhI nAkhe che, jene ApaNe vicikA jINu nAma ApyuM che. ane laukikamAM te kolerA, vAsI, marI, marakI, kAgaLiyu', aghAka vagere nAmathI oLakhAya che. kapha tathA vAyunA atiyAgathI pittanA hInayAga thaI kaphanA aticegane lIdhe khAdhelA rasane rajakapitta upara kheMcI zakatuM nahi hAvAthI, te rasa apeA tathA UmAge nahi jatAM eTale te rAgIne jhADA tathA UlaTI nahi thatAM, AmAzayamAM annanA rasa paDI rahe che, jene zAstrakAro vilaMbikA evu nAma Ape che. A raMgInI parIkSA karavI ghaNI kaThaNa che. kAraNa ke alasaka nAmanA ajINa mAM paNa jhADe UlaTI thatAM nathI teA temAM ane AmAM taphAvata zeAdhavA e kaThina che. eTalA mATe jaNAvavAnuM' ke, alasakamAM peTamAM zULa mArI tIvra vedanA thAya che. ane vi!ikAmAM thatI nathI. vAyu tathA kaphanA atiyALathI pAcakapitta hInayegane pAme che, jethI pAnavAyu kheArAkanA rasane rajakapitta tarapha kheMcI zakate nathI, tema apAnavAyu paNa lena kanA atiyegane lIdhe maLA For Private and Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 49ra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je zayamAM rahelA sAdhakapittamAM hIga thavAthI maLane bahAra kADhavA mATe kheMcI zakatuM nathI. tethI apAnavAyu samAnavAyumAM maLI peTamAM zULa utpanna kare che. AthI regI bezuddha thAya che tathA barADA pADe che. apAnavAyunI pravRtti ardhamAge nahi thavAthI te hRdaya tathA kaMDasthAnamAM AvI bharAya che. jethI pavananI chUTa tathA jhADe kabaja thAya che ane rogIne pANIne zeSa paDe che. evAM lakSavALA ajIrNanuM alasaka evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che. A ajIrNavALA rogI jIvate nathI. upara kahelAM pAMca prakAranAM ajIrNo ane tenA upadravarUpa bIjAM traNa prakAranAM ajIrNomAM laMghana karAvavuM e mukhya auSadhI che. ane jema jema vAyune atiga thayelo jaNAya, tema tema vAyune hIna karanAra sattvaguNI auSadhene upacAra karatA javuM ane kaphane atiga thayela hoya te kaphane sUkavanArA rajoguNI padArthonuM sevana karAvavuM. eTale vAyune dabAvavA mATe trikaTu jevI savaguNI ane kaphane pacAvavA mATe paMcakSAra jevA roguNI tathA pittane zamAvavA mATe triphaLA jevA tamoguNI auSadhone te te upara upacAra kare. je samAnavAyune atiga thaye hoya ne tene dabAvanArA auSadhe avalaMbana kapha tathA ledana kaphanA rogathI apAnavAyu sudhI na pahecI zake, tevA rAgIne snehabasita ke uttarabasti athavA nIrahabastinA prayAga (picakArI) karI, apAnavAyumAM rahelA maLane bahAra kheMcI kADhavA. AthI samAnavAyumAM gayele apAnavAyu pitAnA sthAnamAM AvI, kaledanakaphane sukAve eTale kaledana kaphane hIna thavAthI pAcakapitta samayogane athavA atigane pAme, jethI samAnavAyu pitAnA niyama pramANe annanA rasane joItAM sthAnamAM joIe teTale bhAga mekalavAne zaktimAna thAya che. Ama vAyunAM pace sthAnamAM For Private and Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa thayelI avyavasthA dUra thaI, rItasaranuM kAma cAlavA mAMDe, jethI pAMce prakAranAM pitta tathA pAMce prakAranAM kaphanAM sthAnamAM samAna ga thAya ane rogI ajIrNathI mukta thaI, pitAnuM kAma karavAne lAyaka thAya. paNa keTalIka vAra rajoguNI, satvaguNI ane tame guNI khAnapAnane atiga thayA sivAya, rajoguNI, sattvaguNI ane tamoguNI vicAronA ativegathI koThAmAM rahelA vAyu, pitta ane kaphane kepa thavAthI, khAnapAnane rasa barAbara thato nathI; tethI AmAjIrNa, viSTabdhAjIrNa ane vidagdhAjIrNa utpanna thAya che. eTalA mATe Ayurveda ApaNane samajAve che ke, prasanna cittathI banAvelI ane prasanna cittathI pIraselI bhejana-sAmagrI prasanna manathI ArogavI. jethI ane rasa barAbara paripakava thaI, sAte dhAtunuM piSaNa karI, Arogya Ape che. keTalIka vAra evuM bane che ke dhana, strI, putra, mitronAM maraNa ke duHkha ane ApattinA samAcArathI kaThAmAM vAyu vadhI jAya che. keTalIka vAra evuM bane che ke, bhayanA, kalezanA ane duHkhanA samAcArathI raDavuM AvI jaI, kaDhAmAM vAyune vadhAre thaI, viSTa dhdhAjIrNa thAya che. keTalIka vAra vaLI evuM bane che ke, kodhana, lenA, Ina ane dveSanA vicArothI athavA jamatI vakhate evA saMjogo prApta thavAthI vidagdhAjIrNa utpanna thAya che, tethI ajIrNa thavAnuM khAsa kAraNa zodhI kADhI, te te doSanuM nivAraNa karavAno prayatnavAna thavuM. je triguNAtmaka vicAronA atisevanathI athavA baLAtkAra thayelA sevanathI, ke saMjogane lIdhe utpanna thayelA gAyogane lIdhe ajIrNa athavA maMdAgni thAya, te tenA upara paMcabhUtAtmaka auSadhio kAMI paNa kAma karI zakatI nathI. paraMtu te regInA vicAramAM pheraphAra karI zakAya evI rIte zekagrasta regIne vairAgyane, bhayagrasta regIne nirbhayatAne ane krodha For Private and Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 494 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je grasta regIne zAMtino upadeza karI, veze tevA namUnAnAM draSTAMte kahI, tenA mananuM sAMtvana karI, rogInI AsapAsanA saMjogomAMthI bhaya, zoka ane krodha utpanna thAya evA saMjogone dUra karI, pachI te rogInI cikitsA karavI. kapabhasma -keDIo lAvI kAlasAmAM thara upara thara mUkI tenI bhasma karavI. paNa eTaluM yAda rAkhavuM ke, kelasAne paMkhAvatI pavana nAkhyA karaze te tamAma kaDInI sapheda bharama thaze. paMkhAthI pavana nahi nAkhe te tApathI keDI pAkI to jaze paNa ardhaardha kALA raMganI nIkaLaze. mATe pavana nAkhI sapheda banAvI, jhINI vATI bharI mUkavI. temAMthI eka vAla ghI sAthe ApavAthI bhUkha lAge che. sArAmRta-phaTakaDI, sUrekhara, sAjIkhAra, siMdhavakhAra khaDikhAra-ene khAMDI pANIvALAM nALiyera lAvI, tene kANuM pADI, nALiyeramAMnuM pANI nALiyeramAM rahevA daI, khArane bhUko nALiyeramAM mAya eTale bharI, tenA para kapaDamaTTI karI, DAM aDAyAMmAM mUkI saLagAvavuM, eTale nALiyeranI kAcalI tathA koparuM sarva baLI jaze. pachI te baLelA nALiyera ane khArane sAthe khAMDI, vastragALa karI zIzImAM bharI mUkavuM. e khAra jhADA thatA hoya te baMdha kare che ne peTa kabaja hoya te jhADe lAve che. kezavaTI --sUMTha, marI, pIpara, haraDe, baheDAM, AmaLAM, taja, tamAlapatra, jAyaphaLa, jAvaMtrI, elacI, jeThImadha, vAyavaDiMga, kamANa ajame, kAcakAnI mIja, hiMgorAMnI mIja, garaNInAM bIja, kezara e sarve samabhAge laI, tenA samagra vajane eLiye le. e sarvene vATIne marIkaMthArInuM mULa ghasI, tenA pANIthI vaTANA jevaDI goLI vALavI. e geLIthI jhADo sApha Ave che, For Private and Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa amRta harItakI haraDe moTI UMcI jAtanI naMga 100) reSA vinAnI lAvIne be divasa bheMsanI chAzamAM palALavI. pachI teja chAzamAM bAphI tene eka bAjuthI UbhI cIrIne ThaLiye kADhI nAkhe. pachI temAM sUMTha, marI, pIpara, cavaka, citra, taja, pAMcakSAra, sAjIkhAra, javakhAra, jIruM, zAhajIruM, ajameda, nasotara be tolA laI e sarvene bArIka vATI, lIMbunA rasane paTa daI te masAlo taiyAra thAya eTale haraDemAM LiyAnI jagyAe bharI, upara doro lapeTI, eka divasa taDake sUkave, rAkhI mUkavI. temAMthI dararoja eka ha cAvIne khAya te AmAjIrNa, vidagdhAjIrNa ane vidhAjIrNathI utpanna thayelA cIkaNA ane jUnA vyAdhio maTe che. ajIrNa, zaLa, goLa, saMgrahaNI, baMdhakeza, Aphare vagere maTe che. vaLI haraDenA ThaLiyA kADhatAM ThaLiyA sAthe je haraDene gara vaLagI rahe che, tene caputhI chelI lai, masAle vacce hoya temAM thoDuM mIThuM meLavI, gaLI vALI mUkI hoya te te gaLI nAnA bALakanA ajIrNamAM ghaNI upayogI thaI paDe che. upara lakhavAmAM AvyuM che ke, haraDe vagara reSAnI levI; tenI parIkSA evI che ke, je haraDe lAMbI DokavALI hoya temAM reSA hotA nathI. ane je haraDe laMbagoLa hoya che, temAM reSA puSkaLa hoya che. te jyAre baphAya tyAre cIratAM haraDene badho gara reSA sAthe vaLagIne bahAra nIkaLI jAya che. AthI te haraDe masAlo bharavAne lAyakanI rahetI nathI. paNa lAMbI DekanI haraDe baphAyA pachI cIrIe te AsanI kerInI peThe tenI geTalI vagara reSAnI nIkaLI jAya che. mATe haraDe kharIdatAM pahelAM parIkSA karIne kharIdavI. hutAzana rasa -suMTha eka bhAga, TaMkaNakhAra be bhAga, marI, doDha bhAga, koDInI bhasma deDha bhAga, vachanAga - bhAga enuM cUrNa eka vAla, ghI sAthe caTADavAthI ajIrNa maTADI bhUkha lagADe che. For Private and Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 496 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - laviMgAdi gugaLa -AkaDAnAM phUlanI aMdaranI mIja zera eka, gUgaLa zera be ane laviMga zera eka laI prathama laviMgane khAMDI vastragALa karI, temAM gUgaLa meLavI, AkaDAnAM phUlanI maja meLavI, traNene bhegAM khAMDavAM. pachI eka piMDe banAvI, tene eka rAta vAsI rahevA daI, bIje divase te piMDAnI AsapAsa AkaDAnAM pAtarA lapeTIne, kapaDethI bAMdhI, upara maTeDuM copaDI, te piMDAne thoDAM chANAMmAM mUkI bAphI kADha. baphAyA pachI tene khAMDI rANI jevaDI geLIo vALavI. te gaLIne taDake sUkavI rAkhI mUkavI. je mANa sane kAyamane maMdAgni hoya, khAdheluM pacatuM na hoya, peTa kaThaNa rahetuM hoya, jhADe Utarate na hoya, zarIramAM nabaLAI dekhAtI haiya, page kaLatara thatI hoya, tene babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI uparanA tamAma rogo maTI jAya che. saMjIvanaguTikA-vAyavaDiMga, sUMTha, pIpara, hImajIharaDe AmaLAM, baheDAM, gheDAvaja, gaLe, vachanAga ane bhilAmAM e sarva samabhAge laI khAMDI gAyanA mUtramAM vaTANA jevaDI goLI vALavI. pachI ajIrNa upara AdunA rasamAM eka goLI, guma upara be goLI, sApanA jhera upara tathA sannipAta upara traNa goLI ApavI, evuM zAraMgadharamAM lakhyuM che. jo ke eTaluM badhuM kAma e geLI karatI nathI, paraMtu e gaLI jene ajIrNa thayuM hoya, UlaTI karavA mATe jIva gabharAto hoya, khAlI UbakA AvatA hoya athavA UlaTI thatI hoya te, elacI naMga be cheDAM sAthe tathA gaLI naMga be pANImAM vATI pAvAthI tarata asara thAya che. ame e geLImAM saghaLAM vasANAM jeTalAM bhilAmAM nAkhI goLI banAvIe chIe, paNa khAMDayA pachI bhilAmAMnuM tela eTaluM badhuM vadhI paDe che ke, tenI goLI vaLatI nathI; tethI e vasANAMne bhilAmAM sAthe khaMDAya eTaluM khAMDI tene gomUtramAM palALI taDake For Private and Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajANa 497 sUkvIe eTale telane bhAga UDI jAya che. pachI khAMDavAthI vastragALa bhUko thAya che. te bhUkAmAM gomUtra nAkhI kharalamAM khalI goLIo banAvIe chIe, jethI te goLI ghaNuM sarasa kAma kare che. paraMtu eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che ke, jene thoDI paNa khAMsI AvatI hoya, tene e goLI kadI ApavI nahi. kAraNa ke ethI khAMsI vadhI jAya che. bhilAmAM vadhAre nAkhyAM hoya athavA mULa pATha pramANe nAkhyAM hoya te paNa khAMsIne vadhAro kare che; paNa caDelA pittane tathA vAyune tarata besADI de che. karparAdi guTikAUMcI jAtanAM pAzera rAtAM maracAM, laI tene biyAM sAthe evAM bArIka vATavAM, ke jemAM biyAnuM nAma dekhAya nahi. pachI UMcI jAtanI pAzera hiMga maracAM sAthe vATavI. pachI temAM pAzera dezI kapUra meLavIne e traNene khala karavuM. eTale kapUranI bhInAzathI hiMga tathA maracAM havAI jaI goLI vALavA jevuM thaze. je dezI kapUra na maLe te pachI kapUranI goTI vATI, raheja pANIne hAtha daI traNene bhegAM vATI, marInA dANA jevaDI goLIo vALavI. jyAre vicikA ane thavA kolerA thayo hoya, tyAre be goLI dareka jhADe tathA dareka UlaTIe ThaMDA pANI sAthe gaLAvavI. e goLIthI jhADAulaTI, baMdha thaI pezAba chUTe che. kelerAnA rogIne jyAM sudhI chUTo pezAba AvatuM nathI tyAM sudhI tene bhaya maTato nathI ane pezAba chUTayA pachI paNa anna ke dUdhane khorAka Apa nahi, paraMtu regIthI na rahevAya te cokhAne zekI, tenI chAzamAM kAjI banAvI khorAka tarIke ApavI. vipUcikA-jIrNa athavA kolerAnI zarU AtamAM dareka UlaTIjhADAe babbe talA talanuM tela athavA babe tolA cokhkhuM ghI pAyuM hoya te phAyado thAya che; athavA eka kAMde (DuMgaLI) ane be bhilAmAM sAthe vATIne rasa kADhI For Private and Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 498 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - pAvAthI paNa ajaba phAyado thAya che. ciMcAbhallAlakA-pAkelI AmalInA cicuDA tathA nase kADhI nAkhIne zera 01 tathA bhilAmAM zera vA e bene sAthe eTale sudhI khAMDavAM ke goLI vALavA je masAle thAya. pachI tenI tuvara jevaDI goLIo vALI mUkavI. e goLImAMthI babe goLI divasamAM traNa vAra athavA vaidyanI dhyAnamAM Ave eTalI vAra pANI sAthe gaLAvavAthI atisAra, saMgrahaNI, ajIrNa ane kelerAne maTADe che. kALIjIrI -eka moTuM kaDhAyuM laI temAM gomutra eka maNa bharI cUle caDAvavuM. thoDuM UnuM thAya eTale kALIjIrI zera pAMca temAM nAkhI UkaLatAM UkaLatAM tamAma mUtra ane kALIjIrI baLIne rAkha thAya te rAkhanuM teja vakhate zIzImAM bharI, majabUta bUca mAra. je zIzImAM bharatAM be kalAka vAra lAgaze te te kSAra pIgaLIne pANI thaI jaze. e sAramAMthI jene vizvAjIrNa thayuM hoya athavA AmAjIrNa thayuM hoya athavA rasazeSAjIrNa thayuM hoya, tene eka vAlathI be vAla sudhI dararoja divasamAM traNa vAra pANI agara madhamAM ApavAthI ajIrNa maTI jAya che. zakhavaTIH-varAgaDuM mIThuM daza bhAga, saMcaLa daza bhAga, siMdhava daza bhAga, zaMkhabhasma daza bhAga, sAjIkhAra daza bhAga, baMgaDIkhAra daza bhAga, AmalInAM choDAMnI rAkha daza bhAga, sUMTha aDhI bhAga, marI aDhI bhAga, pIpara aDhI bhAga,hiMga aDhI bhAga, pAro eka bhAga, gaMdhaka be bhAga, vachanAga be bhAga, e sarvane vATI pArAdhakanI kAjaLImAM meLavI, lIMbunA rasamAM khala karI, teja divase tenI caNA jevaDI goLI vALavI. lIMbuno rasa nAkhI vATatAM ane goLI vALatAM eka rAta vItI jaze te gaLIne guNa badalAI jaze; mATe teja divase gaLI vALI taDake, sUkavI, For Private and Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa rAkhI mUkavI. e geLI akeka athavA babbe, divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI ajIrNa, peTanuM zULa, maLabaMdha ane naLabaMdha upara ghaNI sArI asara kare che ane bhUkha lagADI khAdheluM anna pacAve che. AnaMdabhairava-hiMgaLaka, vachanAga, marI, TaMkaNa ane pIpara e pAMce vasANAM sarakhe bhAge laI, AdAnA rasamAM khala karI, maga jevI gebI vALI, rogInuM baLa je ekI vakhate ekathI traNa sudhI pANI sAthe ApavAthI ajIrNa, atisAra, saMgrahaNa ane bagaDI gayelA tAva upara AbAda phAyado kare che. je koI mANasane lAMbA divasane tAtra AvI javAthI azakti thaI gaI hoya, tene be geLI savAre ane be gaLI sAMje madha tathA ghImAM meLavIne caTADIe te kharI bhUkha lAgI zakti Ave che. vizALAkSAra-pApaDi khAro tela be, varAgaDuM mIThuM, TaMkaNakhAra, khaDikhAra, javakhAra, sAjIkhAra, siMdhavakhAra, saM. caLa, baMgaDabAra sUrokhAra, tathA navasAra e vasANAM babe telA levAM ane tenI barAbara ajame laI sarvane khAMDI, kuMvAranA rasamAM karIne meTA idravaraNamAM bharI, tenA upara kapaDamaDDI karI, te iMdravaraNAne chANAmAM siMcI bALavAM. pachI te sarvane khAMDIne temAMthI vAla be, garama pANI sAthe athavA ThaMDA pANI sAthe ApavAthI peTanuM ajIrNa, peTanuM zULa, UbakA, jhADe ane UlaTI baMdha thAya che. enuM nAma ame "vizALAkSAra" rAkhyuM che. hiMvAdi guTikA -hiMga, pIpaLImULa, dhANA, citra, vaja, cabUka, bhilAmAM, pahADamULa, paDakacUra, AmalIne kSAra, khaDi khAra, siMdhava, baMgaDIkhAra, sAjIkhAra, javakhAra, sUMTha, marI, pIpara, dADamanI chAla, haraDe, upaleTa, jIruM tathA rAnI tulasI, e For Private and Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sarvene samabhAge laI, lIMbunA rasamAM vATI, caNA jevaDI goLIe vALavI. temAMthI eka athavA be geLI pANI sAthe ApavAthI sAdhAraNa ajIrNa maTI jAya che ane bhUkha lAge che. upara pramANe ajIrNanA upAya karavAthI tamAma ajIrNo maTI jAya che. mAtra eka bharamAjINano upAya hAtha lAgyuM nathI. betraNa rogI bhasmAjIrNanA jovAmAM AvyA ke jeo AkhA divasamAM pAMcathI sAta zera anAja khAI jAya, chatAM bhUkhanI bUma pADatA rahe, paTe caDe nahi ane jhADo thAya nahi. temanI cikitsA ghaNI kALajIpUrvaka karI chatAM te rAgIo Akhare maraNa pAmyA. jethI atre tenA upAya lakhyA nathI. A nibaMdhamAM lakhelA upAya sivAya bIjA graMthomAM ajIrNanA seMkaDe upAye lakhelA che, temAMthI je je vaidyarAjee ajamAvI anubhava meLavela hoya, temaNe pitAne anubhava jAheramAM mUkavA tathA vadhAre anubhava meLavavA zAstramAM lakhelA upAyo ajamAvavAnI vinaMtI karI, ame A nibaMdha samAsa karIe chIe. ajIrNanA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. nAgezvara cUrNa-vachanAga, taja, pIpara, gheLAM marI, akalaga, sUMTha, ajamo, jIruM, zAhajIruM, pIpaLI mULa, saMcaLa, siMdhava, varAgaDuM mIThuM, zekelI hiMga e sarve ekeka tole levuM. TaMkaNakhAra kulAvela ane zaMkhanI bhasma, e cAra cAra telA laI, sane khAMDI vastragALa cUrNa karavuM. pachI hiMgaLaka tolA bene kharalamAM nAkhI sArI peThe ghUMTI temAM thoDuM thoDuM cUrNa meLavatA javuM. jyAre saghaLuM cUrNa hiMgaLaka sAthe maLI jAya tyAre lIbune rasa telA paccIsamAM sArI peThe ghaMTI cUrNa taiyAra karavuM. A cUrNa diva For Private and Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajaNa 501 samAM be ke traNa vakhata bethI traNa ratI sudhI madhamAM ke pANI sAthe ApavAthI ajINu tathA madAgnine maTADe che. A cUrNanI yAjanA buddhipUrvaka karavAthI peTanA temaja vAyunA tamAma rogone maTADe che. 2. rocakaguTikA:-upara batAveluM nAgezvara cUNa tAlA 10 ane sAru'ThaLiyA kADheluM khajUra teAlA 10 e be sAthe meLavI, khUba ghUMTI caNA jevaDI gALI vALavI. A gALInuM nAma amArA davAkhAnAmAM AcakaguTikA rAkhelu che. A gALI 2 thI 3, pANI sAthe ApavAthI ajINu ne maTADe che, kheArAka pAcana kare che, bhUkha lagAOM che ane dasta sApha lAve che. A geALI ALakane ApavI nahi. jo ApavI hAya tA nA ke na ApavI. 3. drAkSAdi cATaNa:-kALI drAkSa, jaradAlu, marI, siMdhava, zekelI bhAMga, jIruM', sU', saMcaLa, lasaNanI kaLI e sava ekeka tAleA, khajUra tAlA 5, hiMga leA 1, gulAmanAM phUla tAle 1, pIpara tAlA 1, lai prathama kALI drAkSa, Alu tathA khajUranA ThaLiyA kADhI judAM vATavAM; lasaNane juduM vATavuM, khIjI badhI vastune khAMDI vastragALa karI pachI uparanI cAre vastu meLavI leAcA karavA. tyAra Ada lI'bunA rasa zera bA, temAM geALa zera nA meLavI badhI vastu nA pelA lAcA temAM meLavave. A cATaNamAMthI pAvalIbhAra cATaNa lai divasamAM be-traNa vakhata cATavAthI aruci maTIne bhUkha lAgaze tathA dasta paNa sApha Avaze. 4. hiMgvAdi jhuTI:-sUrDa, marI, pIpara, jIruM, ajame, zAhajIruM, pIpaLImULa, si'dhava, sa'caLa ane hiMga,e e keka tAle levAM. jAvaMtrI, laviMga, jAyaphaLa e aDadhA aDadhA tale levAM. e sava'ne vATI vastragALa karI, biyAM kADhelI 8 tAlA kALI drAkSa sAthe vATI ekarasa karavuM. pachI lIMbunA rasamAM ghUMTIne caNA For Private and Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 502 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pramANenI goLIo vALavI. A gALI dararoja khAtA pahelAM ane khAdhA pachI ekeka khAvAthI aruci maTI bhUkha lagADe che. 5. hutAzana rasa -suMTha, marI, pIpara, taja, akkalagaro, laviMga, jAvaMtrI, vachanAga, e sarve aDadhe aDadho tole, zekelAM jherakacUrAM eka tela, hiMgaLAka be telA-e sarvane vATI vastragALa karI, AdunA rasamAM eka divasa khalI, vaTANA jevaDI goLI vALIne madha sAthe athavA bIjA anupAna sAthe ApavAthI zuLa, ajIrNa vagere ghaNA rogo maTe che. 6. navIna zaMkhavaTIH-zaMkhabhasma telA 5, saMcaLa telA 3, siMdhava telA 2, varAgaDuM mIThuM tola 1, baMgaDI khAra tele 1, zekelI hiMgatelA 2, ajamo, sUMTha, marI, pIpara, TaMkaNakhAra e sarve babbe tela laI, lIMbuno rasa zera 1 mAM vATI, caNA jevaDI goLI karavI. A goLI 1 thI 3 sudhI pANI sAthe khAvAthI peTane duHkhAvo, zuLa, agnimaMda ne aruci maTADe che. 2-catizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. saMzalAdi cUrNa-saMcaLa, sAjI, hiMga, marI, pIpara, suMTha e vastune sarakhe bhAge laI vATI vastragALa karI, majabUta bUcanI zIzImAM bharI mUkavuM. emAMthI be AnIthI ATha AnI bhAra sudhI phAkavAthI peTane dukhAve, peTanuM caDavuM vagere darada maTADI bhUkha lagADe che. A cUrNamAM sAjIne ThekANe DAbAI kAba nAkhavAthI vadhu phAyado kare che. 3-vaidya bAlakRSNa ratnezva--surata 1. lazunAdi vaTIH-lasaNa, jIruM, siMdhava, gaMdhaka, sUDa, marI, pIpara ane hiMga sarakhe vajane laI, vATI vastragALa karI, For Private and Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa lIMbunA rasamAM, caNA jevaDI goLI karI eka eka athavA babbe goLI ApavAthI ajIrNane maTADe che. 2. drAkSAdi guTikAda-suMTha 2, marI 2, pIpara 2, jIruM, saMcaLa 2, siMdhava ra ane zekelI hiMga 1 bhAga laI e sarvane khAMDI lIMbuno hAra telA be bhAra meLavI, sarvathI bamaNI kALI darAba levI ane tenA ThaLiyA kADhI khUba jhINuM vATI temAM cUraNa meLavI caNA jevaDI goLIo vALavI. A gebIe ghaNIja svAdiSTa bane che. e geLIthI khorAka pace che tathA bhUkha lAge che. 3. bhImasenI guTikA:-haraDedaLa, hImajIharaDe, kaDu, iMdravaraNAnI jaDa, kuMvADiyAnAM bIja, jharakInAM bI, revaMcIno zIre, bikaTu, triphaLA e sarva samabhAge laI tenA bamaNe vajane eLiyAnuM cUraNa meLavI, kuMvAranA rasamAM traNa divasa ghUMTI caNA jevaDI goLI vALI eka eka goLI ApavAthI maLabaMdha, jUnu ajIrNa, jUne tAva, udararoga, kamaLa, kRmi roga ane Azarega maTADe che. - dhIrajalAla mANekalAla-vaDodarA 1. Adityarasa-hiMgaLaka, vachanAga, gaMdhaka, trikaTu, triphaLAM, jAyaphaLa, laviMga, baMgaDIkhAra, bIDalavaNa, siMdhava, mIThuM, saMcaLa-e sarva sarakhe vajane laI, lIMbunA rasanA sAta paTa ApIne aDadhI ratInI goLI ApavAthI kaI paNa prakAranA ajIrNa upara AbAda kAma kare che. 2. agnikumAra-TaMkaNa, pAra, gaMdhaka, zaMkhama e sava ekeka tele, vachanAga 3 tela, marI 8 telA, e badhAne vATI bhAMgarAnA rasamAM khala karI, yegya anupAna sAthe 1 ratI ApavAthI sarva prakAranA vAyunA roga, maMdAgni, kapharoga, vAtAdhikya sanipAta, baroLa, udharasa ane zULa e sarvane nAza kare For Private and Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - 504 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je che. A davA mAtrA upara kadI ApavI nahi. temaja puruSane divasanA ApavI nahi. sagarbhA strIne ApavIja nahi, kAraNa ke bahu garama paDaze. 3. mAzuddhi cUrNa -mIDhI AvaLa, bALaharaDe, variyALI, e ekeka bhAga ane saMcaLa nA bhAga laI vATI vastragALa cUrNa karI, rAtre vA tela phAkavAthI savAre eka sApha dasta Ave che ne maLane dUra kare che. 4. sAmudrAdi cUrNa -(mULa pAThamAM pheraphAra karyo che.) mIThuM, saMcaLa, siMdhava ekeka bhAga, javakhAra, ajame, babbe bhAga, ajamoda, haraDe, hiMga, sUMTha ane vAyavaDiMga ekeka bhAga, pIpara be bhAga, enuM cUrNa banAvI bhejana samaye prathama cokhAnA pAMca grAsa sAthe khAvAthI vara, ajIrNa vAta, gudAvAta, gulamavAta, sarvane maTADe che. lavaNabhAskara cUrNa pustakamAM lakhyA pramANe badhA guNa dharAve che evI amArI ajamAyaza che. rAmabANa rasa bhAvaprakAzamAM ajIrNanA adhikAramAM tathA javarAdhikAramAM ApeluM nibAdicUrNa, lakhyA pramANe badhA guNa dharAve che. e be vastuone amArI peTanTa davA kahIe to cAle. A be upAyathI TUMTiyA (InphalyuenjhA) mAM se e se TakA rogI sAra thayA hatA. tAvamAM ane kaphamAM khAsa karIne A davAo ghaNIja uttama che. pa-vaidya naMdalAla morArajI-kaMthAriyA navasAra 2 bhAga, hiMga 2 bhAga, saMcaLa 1 bhAga ane kaLIcUna 1 bhAga, e sarvane meLavI be AnIbhAranI phAkI ApavAthI ajIrNamAM mAratAM zULane tarata maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa 505 - - , , na ra mA - - - - - - - - - - - - - - - - - - , , 1 1+ ------- na ja na na ma -vaidya rAghavajI mAdhavajI-goMDaLa pAro, gaMdhaka, vachanAga ane hiMgaLaka e keka tele, laviMga nA tele, marI kalA, dhaMturAnAM bIja 8 talA, nasetara 1 tele, e sarvane daMtImULanI bhAvanA ApI caNoThI pramANe goLI vALI ApavAthI ajIrNa, jvara, jhADAnI kabajiyAta, saMgrahaNI, gulama, AmavAyu, amlapitta vagere ghaNI jAtanA ajIrNanA ane vAyunA roga maTADe che. 7-vaidya zyAmacaMda gevaradhanarAma-khAkharecI 1. sUMTha, gaMdhaka ane siMdhAlUNa e traNe sarakhe vajane laI bArIka vATI, lIMbunA rasamAM kharala karI eka TAMkanI gaLI vALI umara ane roganA pramANamAM ApavAthI, ajIrNane maTADI bhUkha lagADI peTanA tamAma rogamAM phAyado kare che. 2. saMcaLa, jIruM, siMdhava, sapheda marI, lasaNa, pIparImULa, UMcI hiMga ane sUMTha, e sarva samabhAge laI lIMbunA rasamAM bora jevaDI goLI karavI. be goLI levAthI anna pacAvI bhUkha lagADe che. 3. IlamiTanAM phUla, UMcI, hiMga dhoLAM marI, marI judAM vATavAM, hiMga judI vATavI ane IlamiTanAM phUla judAM vATavAM ane temAM mArIne bhUke cheDe thaDa nAkhI meLavatA javuM ane temAM hiMga nAkhI aDadhe kalAka vATIne tenI caNA pramANe gaLI vALI, 1 thI 2 gaLI sAkaranA anupAnamAM ApavAthI peTano dukhAve, UlaTI, jhADA, goLa, vAyu, zULa, pInasa, mAthAno dukhAve, AMkhanuM kaLatara, nAkamAM lIMTanuM jAmI javuM e sarvamAM phAyade kare che. 8-vaidya cUnIlAla jayakizanadAsa-surata svAdiSTa geLI:-sUMTha, navasAra, TaMkaNa phulAvele, e eka eka tela ane zAhajIruM, sapheda jIruM, AmalI, ajameda, anA For Private and Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 506 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo radANA, e pANA paNA tAle; kALAM marI, sapheda marI, pIpara, phulAvelI DiMga e dareka aa tAle; khAvaLane suMdara jA telA, paca lavaNa dareka . tAlA lai tamAmane khAMDI kapaDaThANu karI, lIMbunA rasamAM caNA jevaDI geALI vALI mAtrA ekathI 4 gALI sudhI ApavAthI kalejA tathA jaDarane tAkAta Ape che, bhUkha lagADe che, peTanA daradane tathA ApharAne dUra kare che ane svAdiSTa che. 9-vaidya maNiza'kara bhAnuzaMkara-valasADa 1. zyAmasA-pArA, gadhaka vachanAga, pIpara e dareka ekeka tAle ane kALAM marI 10 teAlA lai prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, bIjI badhI vastunuM vastragALa cUrNa karI temAM meLavI khalamAM kAjaLI jevA kALA raMga thAya tyAM sudhI chUTavuM'. e rasamAMthI akeka vAla savArasAMja madhamAM cATavAthI maMdAgni, jINu - javara, chAtInA dukhAvA, kAcA jhADA vageremAM anupAna paratve ApavAthI sArA phAyadA thAya che. 2. hi'gulavaTI:-hi'gaLeka tAlA 5 ane dhatUrAnA rasa rUA. 5) bhAra sAthe khala karaveA. te sukAyA pachI rUA. 5) bhAra zyAma tulasInA rasamAM khalI, caNIbera jevaDI geALI banAvI, kALA dhaMtUrAnA DIMDavAne laI tenA DIMTA tarapha kANuM pADavuM, pachI temAM geALI bharI kapaDamaTTI karI etraNa chANAMnA agnimAM pakAvI DIDavAmAMthI gALI kADhI levI. (tApa bahu lAgaze te kALI paDI jaze ane te upayAgamAM na levI.) have je gALI lAla thai jAya te laI temAM akalagarA, jAva'trI ane laviMga e vastunuM bArIka cUrNa karI(hiMgabeka jeTale vajrane dareka vastu levI) hiMgaLeAkamAM meLavI pAnanA rasathI khAlI, caNA jevaDI gALI karavI; savArasAMja akeka athavA e geALI ceAgya anupAnathI ApavAmAM Ave te hareka vyA dhimAM phAyado kare che. For Private and Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa 107 -- --- - - - - - - * * * * * * 10-vaidya maNilAla bhIkhAbhAI-zaMkhalapura sudhAvardhaka cUrNa -zekelI hiMga, ajame, jIruM, lIMDIpIpara, kALAM marI, sUMTha, siMdhava, saMcaLa, mIMDhI AvaLa, phulAvela TakaNakhAra e sarva cIjo sarakhe vajane laI khAMDI vastragALa cUrNa banAvI, savArasAMja temaja jamyA pachI A cUrNa talA 01 thI ardhAnI phAkI mAravAthI aruci, maMdAgni vagere maTI bhUkha sArI lAge che. kadAca gaLI vALavI hoya te tene caNAnA khAramAM vATI geLI vALavI. bhUkha lagADavA mATe A cUrNa ghaNuM ja sAruM che, ema huM mArA pitAnA anubhavathI kahuM chuM. 11-vaidha rAghavajI mAdhavajI-gAMDaLa 1. sAmudrAdika cUrNa-saMcaLa, varAgaDuM mIThuM, siMdhava, sAjIkhAra, javakhAra, navasAra ene AkaDAnA tathA zeranA dUdhanI akekI bhAvanA ApI gajapuTamAM pakAvavuM. pachI temAM khArathI aDadhe ajame, trikaTu, triphaLA, jIruM ane haLadhara levAM, tathA citraka khAranI barAbara laI vATI cUrNa taiyAra karavuM. udaravikAra, ajIrNajvara, gulma, zepha ane maMdAgni upara vAparavuM. vAyu hoya te UnA pANImAM, pitta hoya te ghImAM ane kapha hoya te gomUtramAM ApavuM, anubhavasiddha che. 2. ajame, haraDe, saMcaLa ane jherakacUre enuM cUrNa che bhAra pANI sAthe ApavAthI pAtaLA dasta, khATA oDakAra, UlaTInI IcchA, peTamAM pIDA, Aphare tathA peTamAM thatA ghUghavATA maTe che. 3. eLiye, mIMDhI AvaLa, himaja, garaNInAM bIja, haraDe, nasotara, iMdrAmaNanAM mULa, zuddha nepALa, phulAvele TaMkaNa, divelInI mI ja e sarva samabhAge laI, kuMvAranA rasamAM caNA jevaDI geLI savArasAMja garama pANI sAthe ApavAthI maLajavarane jala For Private and Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa08 zrIAda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo dIthI nAza kare che. (dAha, bhrama, UlaTI, mastaSpIDA, mUcha, heDakI, ane peTazULa, eTalAM lakSaNe maLajavaranAM jANavAM.). 4. lIMbaDAnAM pAna, kariyAtuM, kAcake, pittapApaDo, vAyavaDiMga, kALIjIrI, ajameda e sarva samabhAge laI cUrNa karI UnA pANI sAthe ApavAthI kRmi, UlaTI ane jhADo maTI jAya che. 12-vaidha trikamalAla kALIdAsa zAha-khAnapura sUMTha, marI, TaMkaNakhAra, pAre, gaMdhaka e samabhAge levAM ane nepALe be bhAga le. e sarvane vATI cUrNa karI te cUrNamAMthI cAra ratibhAra laI, garama pANI sAthe pIvAthI eka kalAkanI aMdara jhADe tathA pezAba chUTe che. 13-vaidya ravizaMkara matIrAma-pATaNa 1. ajIrNa kuza cUrNa-maTI haraDenuM cUrNa talA 5, hiMgASTaka cUrNa telA 5, sAjInAM phUla (seDA) tolA 5, e traNe samabhAge laI vastragALa cUrNa karI, temAMthI divasamAM traNa vAra beAnI bhAra cUrNa chAza sAthe levAthI ajIrNa, amlapitta ane UlaTI maTI jAya che. - 2. hiMga eka bhAga, pIpara be bhAga, sUMTha traNa bhAga, vaja cAra bhAga, ajame pAMca bhAga, citraka cha bhAga, haraDe sAta bhAga laI, temAM javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, varAgaDuM mIThuM, saMcaLakhAra e ekeka bhAga nAkhI vATI vastragALa cUrNa karI, temAMthI dara TaMke che. te khAvAthI zULa, ajIrNa ane baroLa maTe che. 3. gaMdhakavaTI-zuddha gaMdhaka telA 5, citraka telA rA, trikaTu cUrNa talA , javakhAra tolA rA, siMdhava tole che, saMcaLa tele 1, sAMbharaNutelA 1 e sarvanuM cUrNa karI lIMbu For Private and Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa pa0 - - - - - - nA rasamAM sAta divasa khala karI che. to dara Take pANImAM le. vAthI ajIrNa, zULa, AmadoSa, gaLo, Aphare ane baroLAdi regone jaDamULathI nAza kare che. 4. jIrakAdi cUrNa -jIruM, saMcaLa, trikaTu, siMdhava, ajamoda, zekelI hiMga ane haraDedaLa e sarva ekeka tele ane nasotara ATha tolA laI tenuM vastragALa cUrNa banAvI, ardhA arthe telo be vakhata ApavAthI ajIrNa tarataja maTI jaze. 14-vaidha aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. azvacaLI (ghaDALI), zuddha pAre, gaMdhaka, vachanAga, haratAla, triphaLA, trikaTu, kulAvelo TaMkaNakhAra, yuddha nepALo, e sarva samabhAge laI vATI vastragALa cUrNa karI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI temAM bAkInI cIje meLavI, bhAMgarAnA rasamAM eka viza divasa ghUMTI mArI jeTalI geLIo vALavI. anupAna para tamAma roga upara ApavAthI sAro phAyado kare che. 2. IchAbhedI rasaH-(rerA) pAre, gaMdhaka, phulAvele TaMkakhAra, sUMTha ane marI e pAMca vastu ekeka tela levI ane nepALAnAM bI traNa talA levAM. prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM tamAma vastunuM vastragALa cUrNa karI meLavavuM. pANI nAkhI ratIpUranI goLIo vALI temAMthI eka goLI ThaMDA pANI sAthe ApavAthI reca lAgI uMdaranA rogo maTe che; garama pANI pIvAthI reca vaLI jAya che. vAraNa-chAzabhAta athavA dUdhabhAta, khAvA ApavAthI reca bahu lAgela hoya te narama paDI jaze. vAyuvALA (koThAvALA) ne eka vAla sudhI apAya che. 3. pratApagnikumAra rasa-pAra, gaMdhaka, tAmrabhasma, va. chanAga, sUMTha, marI, zikSAra, paMcalavaNa sarva samabhAge laI cUrNa For Private and Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je banAvavuM. prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM tAmrabhasma lUMTI bAkInAM vasANAM meLavI AdunA rasanI eka bhAvanA ApavI. pachI aganazIzI (kAcakRpI)mAM bharI maMdAgnithI vAlukAyaMtramAM eka divasa pakAvavuM. svAMgazIta thaye kADhI temAM dazame bhAga vachanAga nAkhI khela karI rAkhI mUkavuM. temAMthI eka caNoThIbhAranI mAtrA AdunA rasa sAthe ApavAthI sannipAta maTe che, temaja tamAma jAtanA vAyunA vikAra paNa maTe che. 4. agnirasa -marI tele 1, metha tela 1, vacakAvaLi tala 1, ghoDAvaja tela 1, vachanAga tolA e sarvane khAMDI vastragALa karI, AdunA rasamAM eka bhAvanA ApI, maga jevaDI gaLIo karavI. temAMthI savArasAMja ekeka goLI ApavAthI badhI jAtanAM ajIrNa, Apharo, apa ane maMdAgni maTe che. pa. agnituMDa rasa-pAra tole 1, gaMdhaka talA 2, beDI ajameda tolA 3, vAyavaDigatelA 4, khAkharanAM bI tolA 5, jheracalAnuM cUrNa telA 6 laI, badhAne vastragALa karI madhamAM caNIbora jevaDI goLIo vALI savArasAMja eka athavA be goLI khAI, upara methane kavAtha athavA uMdarakanI kavAtha pIve, jethI kRmi mAtra mare che ane peTane Apharo tathA vAyu maTe che. pare. jImAM bhAre padArtha baMdha kare. 6. amRtavaTI:-pAre, gaMdhaka, vachanAga, abrakabhasma, gheDAvaja, haraDe, baheDAM ane AmaLAM savabhAge laI prathama pArAgadhakanI kAjaLI karavI. bAkInAM vasANAMonuM vastragALa cUrNa karI, kojaLamAM meLavI, bhAMgarAnA rasanI eka bhAvanA ApavI. pachI maga jevaDI goLIo vALI ApavAthI ajIrNa, kRmi tathA vAyu maTe che; rAka upara ci utpanna thAya che ane agni pradIpta thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa 7. kayAda rasa-ATha tAlA zuddha gaMdhaka, cAra telA zuddha pAre, be telA kAMtalehabhasma ane be tolA tAmrabhasma badhuM khUba bArIka vATI loDhAnA kaDhAyAmAM mUkI nIce dhImA tApe pakavavuM. ekarasa thAya eTale eraMDAnA pAna upara tenI parpaTI DhALavI. pachI tenuM cUrNa karI te sarvane lekhaMDanA vAsaNamAM nAkhI temAM 400 telA lIMbune rasa nAkho ane cUle caDAvI dhImA tApe pakAvavuM. pAkatAM pAkatAM rasa ghATa thaI jAya tyAre tene sUkavI cUrNa karavuM. pachI pIpara, pIpaLAmULa, cavaka, citro ane sUMTha enA ukALAnI ane khATI lUNInA rasanI paccIsa bhAvanA devI. pachI dhIre dhIre sUkavavuM, eTale kalyAda nAmane rasa taiyAra thA. bhejana karyA pachI 1 thI 4 vAla paryanta khAvo ane uparathI siMdhAlUNa nAkhelI khATI chAza pIvI. atyaMta bhAre tathA jhAjho rAka lIdhe hoya te saghaLuM tarata pacI jAya che tathA zULa, goLa, maLabaMdha, baroLa ane udararogane maTADe che. 8. zaMkhavaTI -AmalInI chAlanI rAkhano kSAra telA 4 ane paMcalavaNa telA , tene lIMbunA rasamAM khalavuM. pachI zaMkhanA TukaDA telA 4 agnimAM tapAvI upara karelA lIMbunA rasamAM nAkhavA te eTale sudhI ke hAthe masaLatAM bhUko thaI jAya. pachI hiMga, marI, sUMTha, pIpara e ekeka tole; vachanAga, gaMdhaka, pAre e vA vA tole; e rAvane vATI beranA ThaLiyA jevaDI goLIo karavI. e goLIthI agni pradIpta thAya che tathA zULa, saMgrahaNa ane ajIrNa maTe che. 9. ajIrNa-trikaTu, citraka, siMdhava, ajame, jIruM, zAhajIruM, saMcaLa tamAma cIja sarakhe bhAge ane kulAvelI hiMga 8 me bhAge meLavI, te ghI sAthe ApavAthI ajIrNa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pAra zrIAyurveda niSNadhamALA-bhAga 2 jo 10. pAro bhAga 1, gaMdhaka bhAga 2, lADubhasma bhAga mA, pIpara bhAga nA, pIpaLImULanA gaDhoDA bhAga 1, citraka bhAga 1aa, sU'Tha bhAga nA, viMga bhAga nA, sacaLa bhAga 1, Ta kaNu 2 bhAga, marI 2 bhAga-e sava cUrNa karI tene caNAnA kSAramAM cha divasa khala karI, babbe vAlanI geALI karI UnA pANI sAthe ApavAthI game tevu arjINa, agnimAMdya ane kAlerA maTe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. siMdhava 1 bhAga, pIpaLImULa 2 bhAga, pIpara 3 bhAga, cavaka 4 bhAga, citrA pa bhAga, sUMTha 6 bhAga ane hImaja cha bhAga, upara pramANe cUrNa karI zakti pramANe ApavAthI agni pradIpta thAya che ane dasta sApha Ave che. 12. sUMTha, marI, pIpara, taja, elacI, zekelAM lava'ga, phulAvelI hiMga, sa'caLa, mIThuM, sAjIkhAra, jIruM, zAhajIruM, tamAlapatra, ajameA, haraDeThaLa tamAma sarakhe bhAge lai, cUrNa karI tenI kharAkhara lasaNa vATI, ekatra karI, lIbunA rasamAM ghUMTI, caNA pramANe gALI karI ApavAthI bhUkha lAge che ane ajINuM maTe che. 13. marI tAlA 1, meAtha tAlA 1, vaja tAlA 1, upaleTa telA 1, vachanAga telA 4 badhAne sAthe khAMDI kapaDe cALI AdunA rasamAM maga jevaDI gaLI vALI be vAra ApavAthI badhI jAtanA ajI, Apharo, apacA ane madAgni maTe che. 14. amRtaprabhA-akkalagarA, siMdhava, citraka, AmaLAM, marI, lI'DIpIpara, ajamA, haraDe e dareka ekeka tAlA ane sUMThe e tAlA lai khAMDI bijorA lI'bunA rasamAM caNA jevaDI gALI karavI. AkhA divasamAM 6 gALI pANI sAthe ApavAthI maMdAgni, khArAka paranA abhAvA, udharasa, gaLanAM darada, dama, saLekhama, zaradI, vAyunA tAva vagere maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aSTa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pADa 15. agnitunDIvaTI:-pArA, gadhaka, vachanAga, boDI ajanmAda, mATI haraDe, aheDAMchAla, AmaLAM, sAjIkhAra, javakhAra, citrA, si'dhANuM, saMcaLa, vAvaDiMga, samudraNa ane phulAvelA TaMkaNu e pratyeka ekeka tAle, jherakecalAnuM cUrNa 16 tAlA sAthe meLavI, lI'bunA rasamAM 1 divasa ghUMTI, caNDI jevaDI gALI vALavI. divasamAM pAMca thI cha geALIe khAvAthI jaTharAgni prakrIsa thAya che ane peTanA vAyu maTe che. 16. ajIIri rasa:-pA2A tAlA 4, gaMdhaka tAlA 4, haraOMdaLa tAlA 8, sUMDha tAlA 12, pIpara tAlA 12, marI tAlA 12, tathA bhAMga tAlA 16 laI sAthe meLavI, khAMDI lI'bunA rasanA cha puTa dai ( dareka puTe ghUMTI khare taDake sUkavavuM.) pachI lI'bunA rasamAM vAla vAlanI geALI karI, savArasAMja mukhe geALI navazekA pANImAM ApavAthI khamaNeA khArAka levAya che. 17. bhasmakarAga mATe:-adheDAnI khIra karavI. eTale agheDAnAM mIjanAM photarAM utArI, te kaNanI bheMsanA dUdhamAM khIra karI, temAM sAkara nAkhI khAvA ApavI. ema cha divasa khavaDAvavAthI game tevA bhasmakareAga maTI jAya che. temaja hamezAM savAramAM ghIsAkara sAthe pAkAM keLAM khavaDAvavAM; ethI bhasmakarAga maTe che. 15-umiyAzaMkara bApubhAI mahetA-vIramagAma svAdi virecanaH-seAnAmukhI tAle 1, variyALI tAlu 1, taja eka AnIbhAra, sAkara teAlA 3, gulAbakaLI tAlA 1, vATI cUrNa karI na thI nA tAlA rAtre sUtI vakhate ApavAthI dasta khulAsAvAra sApha Ave che. 16-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1. jaTharanA sAjoH-kelae teAlA 2 ane sUMDha tAle 1 khArIka vATI temAMthI savArasAMja tele na phAkavAthI maTe che. A 16 For Private and Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa14 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - 2. baMdhakeza-garama pANI zera nA laI temAM eka lIMbune rasa nicevI, temAM 1 athavA 2 patAsAM nAkhI pIvuM, tethI jhADe sApha Utare che. 3.plIhA -(baroLa) A roga sarapaMkhAnAM mULa chAza sAthe pIvAthI maTe che; athavA zaMkhabhasma vAla 2, dararoja lIMbunA rasa sAthe niyamita levAthI paNa maTI jAya che. 17-vaidya ravikAnta ane zAntikAta-bAlaMbhA 1. eraMDAdi cUrNa -eraMDamIja che telA, vAvaDiMga eka tele, vAkuMbhA eka tole, jharera eka tela, izezaguMdara eka tele, sUMTha, eka tole, pIpara eka tela, kAcakonI mIja eka tela, mayAM eka tela, iMdrajava eka tela, haraDe eka tela, pIparImULa eka tele e sarvenuM vATI bArIka cUrNa karI vAla 4 thI 6 divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavuM. A cUrNa naLabaMdha vAyu, baMdhakoza ane vadharAvaLane maTADI dasta sApha lAve che, 2, navasAranAM phUlaH-(amArI banAvaTa) navasAra zera tathA mIThuM zera ve bannene bhegAM vATavAM. tyAra bAda be meTAM keDiyAM laI eka keDiyAmAM uparanI davA bharI bIjuM keDiyuM DhAMkI saMpuTa karI, kolasA zera pa mUkI saLagAvI tenI upara saMpuTa mUkI kelasA TharI jAya tyAre keDiyAM kADhI laI, uparanA keDicAnI aMdarathI pILA raMganAM ceTelAM phUla saMbhALathI kADhI levAM, mAtra maMdAgnimAM rati 4 thI 6 pANI sAthe ApavAM. javaramAM dala asara karavA mATe ratI AThathI daza sudhI ApavAM. javara, viSamajvara ane yakRtadeSamAM ratI cArathI cha divasamAM traNathI cAra vakhata pANI telA be sAthe ApavAM. A banAvaTa yakRta vyAdhi upara sAruM kAma kare che. yakRta zeSa maTADe che, kaphanI cIkAza teDe che tathA sAdhAraNa vyAdhi, ajIrNa tathA baMdhakoza maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa pa1pa khedAna mA - nanananananana nananana nanananana nananana na 3. svakAdhakSAra-sAjIkhAra tolA 20 laI khAMDI pANImAM palALI uparanuM nItareluM pANI saMbhALathI laI, te pANIne tAvaDAmAM nAkhI, agni para bALavAthI sapheda zuddha sAjIkhAra thaze. te zuddha sAjIkhAra tolA pAMca le, tene kuMvAranA rasamAM traNa divasa vATI eka kulaDImAM bharI saMpuTa karI triIsa chANane agni Apo. ThaMDuM thAya tyAre kADhI AkaDAnA rasamAM vATI, upara pramANe Azi Apa. tyAra bAda ekatra karI lasaNunA rasamAM vATI, upara pramANe agni Apa. mAtrA vAla4 thI 6 pANI sAthe ApavAthI maMdAzi, saMgrahaNI, phera, naLabaMdha vAyu, peTanI gAMTha, peTanI cUMka, Apharo, jamyA bAda peTamAM thate cUMthAra, ajIrNa, vAyu, UlaTI, gulama ane amlapitta upara sAruM kAma kare che. 4. arkalavA-(amArI banAvaTa) mIThuM cokhkhuM zera 1, mATInA vAsaNamAM nAkhI mIThu lI jAya eTale gemUva nAkhI tApamAM sUkavavuM. e rIte sUryanA tApamAM eka divasa gomUtranI bhAvanA ApavI. tyAra bAra bArIka vATI AkaDAnAM pAkAM pAna zera 1 laI, eka mATInuM vAsaNa laI temAM uparanIce AkaDAnAM pAna pAtharI, vacamAM uparanuM mIThuM nAkhI saMpuTa karI, pacAsa chANane agni Apo.svAMgazIta thaye kADhI bArIka vATI, temAMthI vAla ja zI 6 divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI yakRta, plIhA, AmavAta, ajIrNa, zULa vagere peTanA rogane maTe che. 18-DAkaTara maganalAla vija bhUkhaNadAsa surata agikumAre athavA varAMkuza pAre, gaMdhaka, zuddha vachanAga, TaMkaNa kulA, zuddhakanakabIja, sUMTha, marI, lIMDIpIpara, prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bAkInAM vasANunuM vastra gALa cUrNa meLavavuM. mAtrA 2 thI 4 greInanI che. anupAna zIrAnI For Private and Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pI zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo - - - . . . . . . jAtaka na ka , - - - - - - - 1 - aMdara khADe karI davA mUkI upara pAcho zIro mUkI khAvAthI, game te tAva hoya te paNa te maTe che. khAMsImAM madha tathA AdukudInAnA rasa sAthe ApavAthI sannipAta maTe che. temaja pIparI. mULamAM ApavAthI tAva paNa maTe che. 19-vaidya rUghanAthasiMga gayAdIna-surata zaMkhAvaTI-pAre, gaMdhaka, AmalInI rAkha, pAlavaNa, zaMkhabhasma, pIpara, sUMTha, hiMga, marI, laviMga, vachanAga, dareka ekeka tela levAM. pachI pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bAkInAM vasANAM meLavI ghUMTI cUnAnA rasanI eka bhAvanA ApI, AdunA rasa tathA jhaMjheTAnA rasane, AmalInA garane tathA lIMbunA rasane ekaeka paTa ApI, caNApUra goLI vALavI. e goLI saghaLI jAtanAM zULa ane udaranA rogamAM ekathI be traNa vakhata pANI sAthe ApavI. A gALI saghaLI jatanAM ajIrNa ane mera cImAM paNa tAtkAlika phAyado kare che. A pATha sarAja suMdara che. ra0-vedha DAhyAbhAI bAjIbhAIne sAyaNa 1. agni maMda mATe -suMTha ane javakhAra, samabhAge vATI cUrNa karavuM. savArasAMja pAvalIbhAra garama pANI sAthe athavA ghI sAthe ApavAthI jaTharAgni pradIpta thaI, sArI bhUkha lAge che. tAvamAM paNa ghaNe sAre phAyado kare che. 2. anna pacyuM na hoya, peTe Apharo caDyo hoya, peTa tathA piDhamAM zuLa mAratAM hoya, to kAcA ghApahANa ane soDAkhAra laI ghApahANa pANImAM ghasI mAMhI seDAmAra nAkhI pAvuM eTale uparanI vedanA zAMta thAya che ane bhUkha sArI lAge che. 3. jherakacUra bhAga 1, laviMga bhAga 01 ene vATI AdunA rasamAM caThI jevaDI gaLI vALavI. gaLI naMga 1, pIparImULanA For Private and Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa pa17 gaMThoDA sAthe madhamAM cATavAthI bhUkha sArI lAge che. e goLI Ama, saMgrahaNI, atisAra, zaLa tathA UlaTIne maTADe che. e goLI trikaTu ane madha sAthe cATavAthI cakkara (phera) AvatA hoya te paNa phAyado kare che tathA vAyune maTADe che. ra1-vaidha nUramahamada hamIra-dhorAjI cUnAnuM pANI pAMca tolA ane suvAnuM pANI be tolA dUdha meLavI pIvAthI UlaTI bese che. rara-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. citraka, lIMDIpIpara, siMghava, haraDe ane vAvaDiMga enuM vastragALa cUrNa karI, dara ke pANI sAthe cAra vAla cUrNa ApavAthI maMdAgnivALAne ghaNaja sAre phAyado kare che. - 2. sUMTha telA 2, mIMDhI AvaLanAM pAna tela 1, saMcaLa tela 1, taja telA 2, variyALI telA 2, enuM vastragALa cUrNa karI lIMbunA rasanI eka bhAvanA ApI sUkavI cUrNa karI vAla 4 thI 8 sudhI pANI sAthe ApavAthI pAcanazakti vadhe che. 23-vadha ANaMdajI ane pItAMbara savajI-unA lIlA (baroLa) mATe:-haraDe telA be, maMDUrabhasma tela 1, kivanAIna tele che, enuM mizraNa karI temAMthI savArasAMja babbe AnIbhAra dUdhamAM ApavAthI baLa maTe che. 24-vadha chaganalAla AtmArAma-surata 1.ajIrNa mATe -kAca eLio telA 3, kapaDavaMja sAbUtelA 4, taja tela 1, revaMcIne zIre telI 1, sUMTha tele 1, kALAM marI tela 1, pIpara tele 1, kalama tela 1, For Private and Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa18 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je TaMkaNakhAra tela 1, hiMgerAnI mIja tela 1, beLa tele 1, gaNInAM bI tela 1, hImajI haraDe 1, elacI tole 1, A tamAma vastuomAMthI sAbu vagaranI tamAma vastune khAMDI, vastragALa cUrNa karI pachI sAbu khalamAM nAkhI vATI temAM cUrNa meLavI ghuMTavuM. pachI pAkAM cevalI pAnane rasa gALI vaLAya teTale. nAkhI sArI peThe ghUMTI vaTANApUranI gaLI vALavI. temAMthI moTI mANasane divasamAM traNa vakhata goLI 1 thI sudhI pANI ke dUdha sAthe ApavI. nAnAM bALakone divasamAM be vAra goLI mA athavA 1 prakRti joIne pAnanA rasamAM, moTI haraDemAM athavA pANImAM ApavAthI ajIrNa maTADI, kherAka pacAvI jhADA sApha lAve che. 2. azvinI guTI-pAre tela vA, gaMdhaka tele , hiMgaLaka tela , haratAla telo che, vachanAga tolo La, rAmarasa (mIThuM) tele che, navasAra tela , siMdhava tole che, saM. caLa tole che, dhatUrAnAM bI tole 1, kherAsAnI ajame tela 1, karamANI ajame tolo 1, ajamo tole 1, ajameda tela 1, triphaLA telA 3, trikaTu telA 3, gulAbanA phUla telA 3, TakaNakhAra tole che, tagara gaThaMDA telA 2, iMdravaraNAnAM sUkAM phaLa tela 2, garaNInAM bI telA 3, eLiyo tole , revaMcInI khaTAI tolA 2, nepALa talA ATha-prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM bAkInAM vasANunuM vastragALa cUrNa karI meLavI khalI ekarasa karI, bhAMgarAnA rasanI eka bhAvanA, pAkAM cevalI pAnanA rasanI be bhAvanA, ApI chevaTe kuMvAranA rasanI eka bhAvanA ApI marI pramANe tathA AI pramANe ema be jAtanI gaLI vALavI. meTA mANasane magapUranI goLI 1 thI 2 divasamAM be vAra gya anupAna sAthe ApavI tathA nAnAM bALakone rAIpUranI goLI ApavI. A goLI saghaLA rogamAM vaidyarAje potAnI buddhi For Private and Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNu pramANe vAparavAthI yaza apAve che. A goLI amane kaI mahAtmA taraphathI maLelI che, je janakalyANArthe atre prasiddhamAM mUkI che. 25-vaidya maNizaMkara jAdavajI jozI-kAnapara rAmabANa curNa-haraDedaLa telA 2, divelamAM taLelI hamaja telA 2 ane akalagare, siMdhava, citro, AmaLAM, marI, sUMTha, pIpara, ajame, jIruM, dhANA, vAvaDiMga, saMcaLa dareka telo e keka ane laviMga te che, e sarvanuM vastragALa cUrNa karI lIbunA rasanI eka bhAvanA ApI, temAMthI rUA. 0 bhAra cUrNa savArasAMja levAthI maMdAgni, aruci, udharasa, dama, saLekhama vagerene tatkALa maTADe che. bhUkha sakhata lagADe che. ajIrNa tathA apacAne mATe uttama upAya che, dasta sApha lAve che. akasIra che. ra6-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI 1. zrIpaMkhamukha (sarapaMkho) tela 1, navasAra tele 1, AkaDAnAM pAnane rasa telA 4, bhaiuMdarIne rasa telA 5, vATI caThI jevaDI geLIo karI navasArane eka vAla cUrNa sAthe traNa vakhata gALI levI. tethI jhADAUlaTI vizeSa thAya te prakRtine mAphaka Ave tema vadhAre ochI gALI levI. baLa tathA yakRtanA tamAma doSa, guma, maLane avarodha, peTapIDa, Apharo, tAva ane udararogane maTADavAmAM A gALI sArI che. 2. rAjana joga jalAba:- nAbhi julAba) TaMkaNa,merathuthu, thoranuM dUdha, nepALa, eraMDInI mIja, e sarva samabhAge laI ghUMTI nAbhi upara lepa karavAthI reca lAge che. garama pANImAM dhoI nAkhatAM reca baMdha thAya che. (phUTInI AsapAsa lepa karo) amIra tathA rAjAone mATe A uttama julAba che. For Private and Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 zrIyurveda niSadhamALA-bhAga 2 jo 27-vaidha bhALAnAtha namadAzaMkara smArta surata avaleha sulemAnI:-Alu bukhArI beAnIbhAra, jIrasa beAnIbhAra, Adu tAlA 1, phudInA tAlA 2, marI tAle 1, pIpara tAleA 1, sUMTha tAle 1, kALI darAkha zera 0aa, jIru tAleA 1, pIparImULa tAlA 1, sidhana tAlA 1 ane saMcaLa tAle 1 mArIka vATI cUrNa karI buddhi pramANe sarakA nAkhI (sarakA nAkhavAthI avaleha bagaDaze nahi temaja phUga caDaze nahi.) mAtrA 05 tAle ajINu vagere upadravA upara ApavuM. 28-vaidya puruSAttama ahecarabhAI yAjJika-kAlAla Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajINu mATeH-sUkA kevaDAnAM phUla (chAMye sUkavavAM) ane sAkara e e samabhAge laI vastragALa cUrNa banAvI, pAvalI ke ardho bhAra garama pANI sAthe khAvAthI kakaDIne bhUkha lAge che. tathA ajINu maTADI khArAka pAcana kare che. A prayAga anubhavela che. 29-vaidya bALakRSNa harikRSNa-bhulAvADI 1. kaeNpittahara cUrNa-kaDu tAlA ra, sUMTha tAlA 1, iMdrajava teAle 1, vATI vastragALa karI, na tAle rRmAM vAla sAkara meLavI unA pANI sAthe pIvAthI kaphapittanu' darada zAMta thAya che. 2. trikaTu, nAgakezara, haLadara, IMdrajava sava samabhAge laI vastragALa cUrNa karI aa tAle garama pANI sAthe pIvAthI tAva, naLabaMdha vAyu, zvAsa vigere dardone maTADe che. 3. Aditya vadrikAH-vaja, sUDha, citrA, jIru, marI, hiM'ga, vachanAga, taja e sava samabhAge lai vastragALa cUrNa' karI, bhAMgarAnA rasanI eka bhAvanA ApI caNApuranI gALIo vALavI, pachI savAre eka vakhata ThaMDA pANImAM pIvAthI zULa, vAyu, maMdAgni maTe For Private and Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. pathyamAM tela, maracuM, khaTAza, hiMga, caNA, vAla e na khAvAM. 4. agnikumAra rasA-pAre, gaMdhaka, trikaTu ane nepALa, laI prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM bAkInA vasANanuM vastragALa cUrNa karI meLavI AdunA rasanI eka bhAvanA ApI, gaLI caNA pramANe karavI. e goLI moTA mANasane be ApavAthI kabajiyAta maTe che ane agni pradIpta thAya che. 5. hiMgASTaka cUrNa trikaTu, jIruM zAhajIru, ajamo e ekeka tela ane ajamoda tAle che, kulAvelI hiMga tAle bA, bIDakhAra tolo pa, vAvaDiMga tele 1, siMdhava tela nA e sarvanuM vastragALa cUrNa karI, lIMbunA rasamAM eka bhAvanA ApI, caNApUranI goLI karavI. e goLIthI ajIrNa tathA tamAma jAtanA vAyune nAza thAya che. 3. DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa kALA rasa-pAre tele che, gaMdhaka tela che, e benI kAjaLI karI temAM TaMkaNa phalAvele telA 2, nepALe tolA 3, eraMDInI mIja tolA 4, sUMTha telA rA, kALAM marI tela 11, nasetara talA rAI, haraDechAla tela vATI vastragALa karI kAjaLImAM meLavI sAta divasa ghUMTavuM, eTale kALo rasa siddha thAya che. A rasanI mAtrA ratI 2 garama pANI sAthe ApavAthI peTanuM zULa, zvAsa, udharasa, sasaNI ane varAdha maTe che. aphINanA jheravALAne cAra ratI ApavI, haDakavAvALAne pAMca ratI ApavI ane pAMDurogavALAne cAra ratI, javaravALAne be ratI, uSNajavara, zItajavara, tRtIyajvara, jIrNajavara, duSTa pattavALA, visphoTakavALA, sannipAtavALA, maLanA vikAravALA, arucivALA, vidradhivALA, baMdhakoza vALA tathA zILazavALAne garama pANImAM ApavAthI maTe che. bahu For Private and Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 53 zraAyurveda nikha dhamaLA-bhAga 2 jo jIlAma thAya teA bhAraNa mATe khIcaDI banAvI Dha'DI karI ghI meLavI khAvI athavA sAkaranuM pANI pIvu.. kadAca jIlAkha na thAya te garama cAha pIvI tathA peTa zekavuM athavA taDake besavuM. 31-vaidya maNilAla gaNapatiza'kara bhaTTa--surata 1. jAva'trI 1 / / tela, jAyaphaLa 1aa tAle, rApheda marI 4 tAlA, gadhaka nA tAle, pA2e telA bA,vachanAga hAlA na ane livA tAlA nA prathama pArA gA~dhakanI kAjaLI karI temAM bAkInAM vasANAM meLavavAM, pachI AdunA rasanI eka bhAvanA ApI aDadanA pramANanI goLIo vALI, eka savAre tathA sAM ApavAthI vAyu, zULa, jaDarAzinI saMdatA vigere rogo maTe che, jarUra paDe te e. goLI ApavI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. jaTharAgni mATe:-vAvaDiMga tailA 1, bhilAmAM, citraka, hImaja, sUDa e sa` akeka tAle tathA goLa taiAlA 5 ane ghI tAlA e meLavI seApArI jevaDI goLIe karI, savArasAMja khAya te maMdAgni maTI bhUkha lAge che ane bArAka pAcana cAya che. 3ra-vaidya gAva narAla-pATaNa naLakha dha vAyu mATeH- vAMsanI gAMTha), iMdrajava tAle 1 suvA tAlA 1, vaDanA pAnanI mULI TIzIe teAle 1, dareka vastune khArIka khAMDI pANI zera 2 mAM ukALI, 5 zera pANI avazeSa rAkhI temAMthI e AnI bhAra kavAtha tathA madha tAlA rA meLavI pIvuM, e pramANe be vakhata pIvAthI naLa sApha thai naLa dha vAyu maTe che. 33-vaidya lakSmaNa mADa-sAsavaDa // yakRta tathA plIhA mATeH-phuTakI vIsa teAlA, navasAra dasa teAlA, siMdhava cAra tAlA, sa'caLa cAra tAlA, hiMga e tAlA e For Private and Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajIrNa pa23 mana nA kAkA rAja nA kara - - - - - - - - sarva auSadhenuM vastragALa cUrNa karI tene mutra, citrakane kavAtha, kuMvArane rasa, pratyekanI traNa traNa bhAvanA ApI vaTANuM pramANe goLIo vALI, dareka TaMke be goLI divasamAM traNa vakhata ApavI. AthI yakRta ane lIhanA tamAma vyAdhio maTe che. babbe goLI ane eka tole kumAryAsavamAM thoDuM pANI reDI tenI sAthe divasamAM traNa vAra pIvAthI yakRtane lIhAnA tamAma vyAdhio maTe che. 34 amadAvAdanI eka vaidarAja 1. pAvalIbhAra rAI pANI sAthe phAkI javAthI piTamAMnI badaDajamI maTe che ane bahu dasta thatA hoya te paNa baMdha thAya che. jaTharAgni pradIpta thAya che. 2. kabajiyAta mATe -gulAbanI tAjI sUkI kaLIo, variyALI, sAkara ane ghIne hAtha dai saheja zekI nAkhelI mIMDhI AvaLa e cAre vastuone samabhAge laI khAMDI cUrNa karI, sUtA pahelAM pANI sAthe pAvalIbhAra phAkavAthI kabajiyAta maTe che, sAdhAraNa julAba lAge che ane mana prasanna rahe che. 3. udaraga mATe:-lasaNanI sUkI kaLIo, hIrAsiMga, siMdhava ane kAvyAnA geLA,e sarakhe bhAge bArIka vATI, tenI caNI bora jevaDI goLIo karI uMmara ane daradanA pramANamAM ApavAthI peTamAM AvatI cUMka, Aphare, badahajamI ane zULa maTADe che. 4. baroLa mATe-kulAvelo TaMkaNa, ajame, kALI jIrI, suvA, navasAra, sAjIkhAra, citraka ane lIMDIpIpara, e samabhAge laI kuMvArapAThAnA rasamAM ghaMTI caNIbera jevaDI goLI vALI dara TaMke be goLI divasamAM be vakhata khAvAthI bALa nAbUda thAya che, jaTharAgnimAM phAyado thAya che ane peTanA vyAdhione nAza kare che, For Private and Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa24 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ja 5. raktarodha cUrNa-kaDAyo guMdara, sonAgeru, dhANA, bAvaLane guMdara, kacora, rALa, phUlakA, kavacanA bInI mIja, bIlIne gara, elacI, kacara, kapUrakAcalI, AmaLAM, mAyAM, vAyavaDiganAM phUla, bAvaLanAM phUla, othamI jIruM, jIru, AMbAnI goTalI, jAMbunA ThaLiyA,siMdhava, zekelI hiMga, khasakhasa, jIruM, sUMTha,citraka mULa e sarva samabhAge laI sAbaraziMgAnI bhasma be bhAga laI, temaja sApha karelI bhAga cAra bhAga levI ane sAkara ATha bhAga levI. pachI vATI vastragALa karIle vA thI athavA zakti pramANe madha athavA pANI sAthe levAthI sarva prakAranA atisAra, maraDA, saMgrahaNI Adi upadrave maTe che, zarIra puSTa ane taMdurasta bane che tathA pAcanakriyA paNa niyamita bane che. 3pa-DokTara dAmodara pAla raNadive-surata peTane sakhta dukhAvoH-(eka ja divasamAM maTe) kapAsiyA mUThI 1, saMcaLa tele che, bhilAmuM naMga eka vATI sopArI jevaDI goLI vALI, divasamAM be vakhata pANI sAthe khavaDAvavAthI turata ArAma thAya che. akasIra IlAja che. Ye :: ) 1 + +;'::: tu For Private and Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kri ( ra) A paMcabhUtAtmaka IzvarI sRSTimAM prANImAtra svedaja, aMDaja ubhija ane jarAyuja evA cAra bhAgamAM vahecAyelAM che. te pikI ja jIvenI eni amathunika gaNAya che. eTale e che. AkAzamAM daSTie nahi paDe evA sUma rUpamAM asaMkhya ane anaMta che. teonI judI judI na gaNI zakAya eTalI jAto che. te jAte pachI koI paNa jAta jAtanA hIna, mithyA ke ativegathI vAtAvaraNamAM je jAtane pheraphAra thAya, te jAtanuM rUpa dhAraNa karI asaMkhya pramANamAM utpanna thAya che, ane jyAre tane coga badalAvAthI vAtAvaraNa sudhare che, tyAre te jaMtuono nAza thAya che. IzvarI sRSTimAM prANImAtranI je ejana karavAmAM AvelI che, te jIvatAM prANIo ekabIjAne sahAyakArI thAya evA hetuthI A dazyamAna thatI raSTinI vyavasthA karavAmAM AvI che, ane eTalA mATe mahAmAM tulasIdAsajIe eka dehare kahyo che ke jIva jIva ke Asare, jIva karata haya rAja; tulazI hara ke Asare, kayuM bigaDe kAja ? arthAt je dareka jIva bIjAne Azraya laIne kudaratanA ni. cama pramANe eTale paramezvaranI IcchA pramANe varte te upAdhirUpa rogamAM tene rApaDAvavAno vakhata Ave nahi. paraMtu keTalAka svAthI manu kahe che ke, "lava levA vinam" arthAt jIva che teja jIvanuM jIvana che. eTale ke I paNa prANInI hiMsA karyA sivAya ane kaI paNa prANInuM mAMsa parokSa yA aparokSa khAdhA sivAya mANasa jIvI zakatuM nathI. e hetune laIne jIvahiMsAnI prathA cAlu ka para5 For Private and Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 536 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyurveda nimaMdhamALA-bhAga 2 jo mAtA- 17 ranArAoe kudaratanA kAyadAnA bhaMga karavAthI kolerA vA bhayaMkara rAgane utpanna thavAne avakAza Apyo che. For Private and Personal Use Only hAlanI jaMtuvidyAnI zodha pramANe kolerAnAM jaM tuo UDatAM che ane te jyAre vadhe che. tyAre eTalI badhI saMkhyAmAM vadhe che ke jenA pAra koi paNa patithI pAmI zakAte! nathI. ApaNe e ja tuonA nAza karavAne mATe judI judI jAtanA sekaDA pracAgA karIe chIe, paraMtu ApaNA RSimunioe dhRta ane sugadhI dravyanA dhumADAthI e ja tuene amRtarUpamAM pheravavAnA je prayAga zeAdhelA che, te pratyeAganA jeve khIje prayAga Aja sudhImAM koI paNa rasAcaNazAstrIne hAtha lAgyA nathI. paraM'tu je upAya karavA mAM Ave che tethI kelerAnAM jaMtunI vRddhi thAya che. kAraNa svedaja jaMtuone evA svabhAva che ke, jo eka ja tune mArI nAkhyu hAya te tenA zarIramAM jeTalA paramANuM heAya teTalAM navAM jaMtuo utpanna thAya che. tethI jema jema upAya karI jatune mArI nAkhavAmAM Ave, tema tema tenI ghaNA rUpamAM vRddhi thatI ntaya che, ane jyAre RtunA samayeAga thAya tyAre vAtAvaraNanA pheraphArathI e ja tue peAtAnI meLe adrazya thai jAya che. dAkhalA tarIke cAmAsAnI RtumAM lagabhaga zrAvaNa mAsamAM kAmaLiyA (kAmaLA ) nAmanAM jaMtu eTalAM mAM utpanna thAya che ke, je gAmamAM te pAkayAM hoya te gAmanAM gharAnAM chAparAM ane nevANI te jaMtudhI bharAi gayelI jovAmAM Ave che. tevI rIte bhAdaravA mAsamAM 32 bhAdaravA - manA lAla kIDA DhagalAbaMdha utpanna thAya che ane jyAre RtunA pheraphAra thAya che. tyAre ekabe divasamAM e kahyAM chupAI jAya che tenA patto paNa lAgatA nathI. AthI eTaluM sAmita thayuM' ke, vAtAvaraNanA pheraphArathI AkAzamAM sveda jIvA utpanna thai jaga tamAM upAdhirUpa rAgane kelAvA kare che. ane jyAre vAtAvaraNa
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ni na bana kApamAne - nana - vatana - kAraNa che ka na ka nAnA nAnA nAnA ja na vicikA (kalerA) pa27 sudhare che tyAre te upAdhinI zAMti pitAnI meLe thAya che. e pramANe sAmAnya daja nI utpattithI thatA regene vicAra athavA sAmAnya daja nI utpattine vicAra karavAmAM Abe, ke je vastunA hIna mithyA ane atiyogane AbhArI che. jyAre manuSyamAM buddhine vizvama thAya che, tyAre tene kudaratane kAyadAno bhaMga karavAnuM mana thAya che ane koI paNa hetune laIne thoDA lakhatane mATe teNe kudaratane je gune karyo hoya che, te gune jamAnAnuM parivartana thatAM rUdinA rUpamAM dAkhala thaI jAya che. eTale te gunAnI sajA AkhI raSTine bhegavavI paDe che. IzvarI raSTinI goThavaNane tapAsatAM vicAravAna puruSane eTaluM te samaya che ke, A jagatamAM devI ane AsurI evAM be jAtanAM prANIo jaNAya che. TUMkI najare jotAM AsurI prakRtinAM prANae nirarthaka utpanna thayelAM che ema jaNAya. paNa lAMbI daSTithI vicAra karatAM daivI jIvenA rakSaNa mATe ane upayoga mATe AsurI prakRtinA chAne kudarate utpanna kare che evuM spaSTa samajAya che. paraMtu teno uddeza nahi samajavAthI devI jIve AsurI jethI akaLAya che. paNa A jagatamAM je che athavA je thAya che te kudate sArA mATe kareluM che athavA kare che. A vAta kharI hevAthI je devI che AsurI ane te ja je kAmane mATe Izvare utpanna karelA che tene te kAma karavA de ane pote te kAma karatAM temane aTakAvavAnI koziza kare nahi, te jarUra AkhuM jagata upAdhinA rogathI mukta thAya. have ApaNe ATalI praratAvanA karyA pachI "kolerAnAM jaMtuo" zI rIte utpanna thAya che? tene vicAra karIe. pRthavI upara tamAma prANImAtra maLamUtra kare che tema tamAma For Private and Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo prANIonA maraNa pachI bagaDatA, saDatA ane vikharAI jatAM zarIranA paramANue pRthvI upara ane AkAzamAM pasarelA rahe che. jyAre pRthvI upara TADha paDe che tyAre AkAzamAMnA paramANuA nIce AvIne petapeAtAnA svatatIya jIvAmAM vaLagIne te jIvAne puSTa banAve che ane jyAre tApanI meAsama Ave che tyAre sUryAMnA tApathI te paramANu chUTA paDI AkAza tarapha UMcA UDe che ane tenA zarIranA bhAge ke je azuci padArtho gaNAya che te pRthvI upara paDI rahe che. te saDelA, paDelA ane temAM utpanna thatA kIDAothI rakSaNa karavA mATe kudarate ghaNI jAtanA sthaLacara ane khecara jIve utpanna karyA che, ke jee azu cimAM utpanna thatAM ja tuone khAine peAtAne nirvAha calAve che. te pramANe tApanI meAsama pUrI thayA pachI jyAre varSAkALa Ave che, tyAre varasAdanI sAthe pRthvI uparathI caDelA azuci padArthInA paramANu AkAzamAMthI nIce paDe che. AthI cAmAsAnI RtumAM asaMkhya jAtanAM navAM jIvajaMtue ApaNI najare paDe che. paNa caiAmAsAnA pravAhe ghaNA jorathI cAlavAthI pRthvIne joie te karatAM vadhu pANI maLavAthI te pANI nadIomAM vahIne pRthvI uparanI tamAma azucine sAthe laine samudramAM maLI jAya che. AthI pRthvI pavitra thAya che. azuci sAthe gayelA jIvAnA svabhAva che ke azuci ane pANI tathA ThaMDI havAnA cAga maLatAM teo vadhavA mAMDe che. teo jyAre vRddhinA kALamAM hoya tyAre samudramAM gayA pachI jeTalAM jaMtu te acimAMthI utpanna thAya che, te saghaLAM jaMtunA nAza karavA mATe kudarate samudramAM jaLacara prANIonI eka navI sRSTi taiyAra rAkhelI hAya che ke je sthaLacara jIvAnA rakSaNa mATe azucimAMthI jeTalA jIvA utpanna thAya teTalA tamAma jIvAnuM bhakSaNa karI jAya che. have manuSyee e kudaratI kAyadAna For Private and Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicikA (kolerA) bhaMga karI samudramAM utpanna thatAM prANIone mArIne khAI javAnI rUDhi dAkhala karI, tene pariNAme dararoja asaMkhya jaLacara prANIone nAza thavA mAMDe. eTale pRthvI uparathI varasAdane pANI sAthe jeTalI azuci javI joIe teTalI balake tethI paNa vadhAre samudramAM jAya che. paNa te azucimAMthI utpanna thatAjIne nAza karavA mATe jeTalA pramANamAM jaLacara prANInuM lazkara joIe temAM dinapratidina ghaTADo thavAthI teo vadhatAM jAya che. AthI vadhelAM jaMtuo pANImAMthI bahAra AvI, temAMnAM cAlatAM jaMtuo sega, InphalyuenjhA vagere regone upanna kare che ane UDatAM jetae kolerA, (vicikA) vagere rogone utpanna kare che. ghaNA mAMsAhArIo evI zaMkA kare che ke, jaLacara prANIo tathA sthaLacara ane khecara prANIone ame upagamAM nahi laIe to teonI vastI eTalI badhI vadhI jaze ke manuSyane rahevAne mATe raSTimAM jagyAja raheze nahi! AvA prazna karanArane ame javAba daIe chIe ke, jyAre tame kudaratanA banAvelA eka paNa prANIne utpanna karavAnI zakti dharAvatA nathI, te pachI tene nAza karavAne tamane zo adhikAra che? kudarate je vastu je kAraNa mATe banAvI che te kAraNa pramANe teno upayoga thavA deze, to ja tame vAjabI gaNAze. duniyAmAM kahevata che ke, A saMsAra maracha lAgala nyAyathI cAle che, eTale devI 9nA rakSaNane mATe jeTalA che jarUranA hoya teTalA bacAvIne bIjA vadhArAnA ane ochA karavA mATe AsurI mAMthI evI utpatti karelI che ke, te vadhArAnA AsurI ane khAI jAya. jema nAnAM mAchalAne moTAM mAchalAM gaLI jAya, uMdarane bilADI mArI khAya, sApane neLiyA khAya ane kIDIma keDIne sApa khAya, e pramANe AsurI che AsurI ne khAya te kudaratanA kAyadA pramANe For Private and Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 zrIyu nibadhamALA-bhAga 2 jo che. paNa manuSyA ke jee peAte IzvaranA eka aza hovAnA dAvA kare che, teone jIvenuM bhakSaNa karavAnA adhikAra nathI; chatAM teo jyAre te pramANe AsurI jIvenA adhikAra bhAgavAnA yatna kare che, tyAre teo kudaratanA kAyadAno bhaMga karanAra gunegAra gaNAya che. keTalAka leAkA evu' mAne che ke, paramezvara kayAM lAkaDI laine mAravAnA che ? paramezvara te mAtra tenA DarathI duniyA nItine mArge cAle teTalA mATe mAnavAnA che ! mATe ApaNane sAruM lAge te karavAne jarA paNa aDacaNu nathI ema dhArIne AkhI duniyA ekaja vicAra para AvelI jaNAya che ke, bIjAne bhale duHkha utpanna thAya, khIjAne bhale jIva ya, thIjAnA jAnamAlanuM bhale nukasAna thAya, paraMtu ApaNA manane je vatanathI AnaMda thAya te pramANe karavAnA ApaNane sa'pUrNa haka che. evuM mAnanArA sAme evI kahevata che ke, 'paramezvaranI lAkaDIne kayAM avAja che? kAraNa ke sRSTikrama viruddha kArya karanArane jAte sA karavA AvavuM paDatuM nathI, paNa tene eka evA niyama che ke, je mANasane je adhi kAra nathI chatAM te adhikAra bhogave, te tene duHkharUpa rAjA bhAgavavI paDe. dukhaHrUpa sajA bhegannatAM paNa te samaje nahi tA Akhare tene seAtanI sajA bhogavavI paDe. ATalA uparathI ApaNane samajAya che ke, pRthvI upara ane pANImAM je arucithI AsurI vRttinA eTale jherI jIvA utpanna thAya che,temane nAza karavA mATe tevAja pANImAM taratA, pRthvI upara kruratA ane AkAzamAM UDatA jIvAne teNe utpanna pharI mUkayA che. AthI sAbita thAya che ke je jagatanI zAlArUpa anuSyane AnaMda ApavA ane manuSya upara AvatI upAdhirUpa rAgeAnI pIDAne aTakAvavA mATe je jaMtuone utpanna karelAM che, te ja tuone manuSyA mArI khAya, jethI jeTalA pramANamAM manuSye Arogya rahevA joie teTalA pramANamAM A For Private and Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - -mAna sa rakAra nA nAnA ane mA nA ja na vicikA (kelerA) pa31 regyatA nahi maLatAM, teo roganA bhegA thaI paDe che. jyAre te pApamAM ghaNuM vadhAre thAya che tyAre tratunA hInayoga, mithyA ga ke atiyoga thavAthI vAtAvaraNamAM asaMkhya jherI jaMtuo utpanna thaI manuSyane aMtima eTale melanI sajA kare che. e pramANe vicAra karatAM samudranA pANImAM je asaMkhya jAtanAM prANIo jovAmAM Ave che, te nirarthaka utpanna karelAM nathI paNa manuSyane baLa, buddhi ane Arogya ApanArAM che. A vAta ame pite kahIe chIe evuM kAMI nathI; paNa khAsa vidvAnomAM gaNAtA ane tattvajJAnane pradhAna mAnanArA pazcimanA vidvAne paNa A vAtane samajI mAMrAhArathI alaga rahevAnI bhalAmaNa kare che. keTalAka vidvAne e upadeza kare che ke, dina para dina samudranA pANImAMthI khAra eTale "karina gesa" e che thato jAya che, jethI samudramAMthI pAkatuM mIThuM prathama jeTaluM khAruM jaNAtuM nathI. ane tene pratyakSa purA evo che ke, je jagyAethI mAchalAMne nAza karavAmAM Ave che, te jagyA karatAM bIjI jagyAnuM mIThuM vadhAre khAruM che. eTale dariyAI prANInA rakSaNathI dariyAmAM AvatI azucimAMthI utpanna thatA khArA rasa sivAyanA bIjA pAMca raso eTale gaLe, kaDa, khATa, tIkhe ane kaSAya rasa vadhI javAthI khAranuM pramANa ochuM thAya che. Ama hovAthI ghaNA vidvAnonuM kahevuM evuM che ke, dariyAnuM pANI dina para dina vadhAre mIDuM thatuM jAya che. eTale eka tarapha seneTarI sisTama pramANe dariyAkinArAnAM zaheromAMthI tamAma jAtanI azuci dariyAmAM sIdhI pahoMcADamAM Ave che, bIjI taraphathI pRthvI uparanI azuci varasAdanA pANIthI dhovAIne dariyAmAM dAkhala thAya che, A uparAMta khuda dariyAmAM ja utpanna thayelA azucine khAnArA ne behada nAza karavAmAM Ave che, AthI For Private and Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dariyAmAM azuci vadhI javAthI dariyAnuM pANI khArAza vagaranuM thAya che ane te ochI khArAzavALuM azuci bhareluM mIThuM manuSyanA khAvAmAM Ave, eTale roga utpanna thAya temAM kAMI Azcaya nathI, tema tunA vege UDatAM jaMtuo ke jenuM raheThANa ane utpattisthAna pANIvALI jagyAmAM che, te azuci padArtho ane dariyAnuM pANI bheguM thavAthI mUtra jevA padArthomAMthI uDatAM ane maLa jevA padArthomAMthI cAlatAM jherI jaMtuo saMkhyAbaMdha utpanna thAya che. A jaMtuono phelAve eTalA jorathI thAya che ke, jaMtuvighAnA dhakee siddha karyuM che ke, jherI jaMtunI pedAzane je sUryanA kiraNathI kudarata nAza na karatI hota te eka divasamAM ATalAMTika mahAsAgara bharAI jAya teTalAM jaMtuo utpanna thAta. arthAta kahevAnI matalaba evI che ke, samudramAM pAkatA che te mANasanA rakSaNa mATe che paNa koI tene mArI khAvAne mATe nathI. jevI rIte AkAzamAM pharatA graha, sUrya ane caMdra, zekathI pharatA ayana ane saMkrAtithI je je pradezamAM, je je akSAMza ane rekhAMzamAM jevI jevI jAtanuM vAtAvaraNa utpanna kare che, tevI tevI jAtanAM manu ane prANIo pRthvI upara utpanna thAya che. eja pramANe dariyAmAM paNa judI judI prakRtinAM, judA judA AkAranAM ane judA judA guNadharmavALAM prANIo utpanna thAya che. eTale je mANaso evo vicAra karanArA che ke, dariyAmAMthI jaLacara jene ame jeTalo nAza karatA jaIe teTalA pramANamAM agAdha samudramAMthI bIjA ja tyAM AvIne purAya; eTale dari cAnI vastImAM ghaTADo thaI zakato nathI. paNa teo bhUlI jAya che ke, kudaratanA kAyadA pramANe je akSAMza ke rekhAMzavALA bhAgamAM je jAtanAM dariyAI prANI utpanna thAya che, teo bIjA bhAgamAM jaI zakatAM ja nathI, tenuM pratyakSa pramANa evuM che ke, je sthaLethI For Private and Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vipUcikA (kolerA ) 533 koDI, za`kha khAMgaDAM, zaMkhalAM, chIpa ane metI vagere nIkaLe che, tevAM bIje sthaLethI maLatAM nathI; eTale je pradezamAM je jIvA utpanna thAya che, te jIvA dariyAnA bIjA pradezamAM jai zakatA nathI. Ama hovAthI dariyAmAMthI je sthaLethI dariyAi prANIonA nAza karavAmAM Ave, te sthaLe bIjA sthaLanAM prANIe AvI zakatAM nathI. eTale te dariyAnuM pANI kSAramAM nyUnatA dharAve e zakya che. uparanI hakIkata uparathI samajavAmAM Ave che ke, RtunA samayeAga hoya tyAre jherI ja MtuonA pAka jeTaleA thAya teTaleA sUryanA tApamAM laya pAmI jAya; paNa jyAre RtuneA hIna, mithyA ke atiyAga thAya, tyAre jaMtunA nAza nahi thatAM UlaTA vadhArA thAya che. AthI Akhu jagata athavA eka pradezanA leka upAdhirUpa marakImAM sapaDAya e nirvivAda che. mANasanA zarIramAM vAyu, pitta ane kapha jyAre zuddha hAya tyAre guNa gaNAya che, te jyAre azuddha haiAya tyAre doSa gaNAya che ane jayAre soMpUrNa khagaTelAM hoya tyAre maLa gaNAya che. AvI rIte ajIrNathI maLa agaDe che ane jo te maLamAM vAyunuM prAdhAnya hAya te viSTadhAjINu kahevAya che, jo pittanuM prAdhAnya hAya tA vidagdhAjINu kahevAya che ane e kaphanuM prAdhAnya hoya te te AmAchaNa kahevAya che. tevI rIte AkAzamAM jyAre tApanI mAsama hAya che tyAre pittanuM prAdhAnya thAya che, jyAre rjyanI mAsama hAya che tyAre vAyunuM prAdhAnya thAya che ane jyAre TADhanI meAsama hAya che tyAre kanu prAdhAnya thAya che. eTale je je mesamamAM je je prakRtine ke je je deSAne puSTi maLe evuM vAtAvaraNa thAya che,te te mesamamAM tevI tevI prakRtinAM sthaLacara, jaLacara ane khecara prANIo utpanna thAya che. eTale grISma ane zaradaRtumAM For Private and Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa34 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - jyAre sakhata tApa paDe che, tyAre manuSyanAM zarIramAM vidagdhAjIrNa thayeluM hoya che. AthI te ajIrNamAM agnitatvavALA eTale jherI jIva utpanna thayelA hoya che ane samudramAM paNa agnitattvavALA jherI jI utpanna thAya che. te ja havAnI rAAthe UDatA UDatA pRthvI tarapha Ave che ane je manuSyanA zarIramAM dagdhAjIrNane lIdhe viSavALA jaMtuo utpanna thayelAM hoya che, te jetuo havAmAMthI AvatAM jaMtuone AvakAra ApI, pitAnA svajAtIya bhAI gaNI potAnI pAse Azraya Ape che. AthI manuSyanA zarIramAM vidagdha thayelA pittano atiga thavAthI ane kaphane hIna thavAthI vAyune mithyA thAya che, eTale dUdha thayeluM pitta UlaTI ane jhADAnA rUpamAM bahAra nIkaLavA mAMDe che. te bahAra nIkaLavAnI utAvaLamAM pitAnI sAthe rahelA kapha ane vAyunI darakAra karyA sivAya jozathI bahAra nIkaLe che. ane AsurI jenA kAyadA pramANe eka kSaNamAM lakSAvadhi cha utpanna thatA hovAthI, zarIra te jIvothI viSapUrNa banI jAya che, jethI Ayu vede e roganuM nAma vicikA pADyuM che. eTale ajIrNane utpanna karavAvALuM pitta manuSyanAM zarIramAM vadhavAthI vidagdhAjIrNa thaIne aya chanI utpatti thayelI hoya che. temAM samudramAM utpanna thayelA vAtAvaraNamAM agnitatva (pitta)ne atiga thavAthI, te jatuo manuSya zarIramAM praveza karI prANane nAza kare che. tene judA judA dezanA leke judAM judAM eTale vicikA, maracI, vAsI, marakI, marI, kolerA, evAM evAM nAmathI oLakhe che ane jyAre te saMpUrNa rUpamAM pragaTa thAya che, tyAre loko AkuLavyA kuLa thaI nAzabhAgamAM paDe che ane tenuM rakSaNa karavA mATe cikisAzAstrIo ke jeo kArane upAya nahi karatAM kAryano upAya karavAvALA che, teo navI navI rItenI zodha karI jAya che. paNa For Private and Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vipUcikI (kelerA) para - - - - - - - kaeNlerAne (marakI) roga to jyAre havAmAM tene samaga thAya che tyAreja zAMta thAya che. mATe je kelerA jevA cepI rogane samULa nAza kare che to tenuM utpattisthAna ke je jaLacara, sthaLacara ane khecara prANIo je manuSyane nukasAna karanArAM jherI jaMtuono bhakSa karI jAya che ane jethI manuSyane AvA bhayaMkara rogane paMjhAmAM sapaDAvuM paDatuM nathI, temane nAza thatA aTakAvavAmAM Ave toja AvA rogone samULa nAza thAya. amArA sAMbhaLavAmAM evuM AveluM che ke, hiMdustAna sivAyanA sudharelA dezamAM e kAyade che ke, jyAre jyAre mAchalI. e garbha dharatI hoya athavA iMDAM mUkavAnI mosama cAlatI hoya tyAre tyAre te morAmamAM mAchalI mAravAne pratibaMdha hoya che. je A vAta kharI heya te amArI vAtane mATe Teke maLe che, paNa hiMdustAnane mATe koI paNa prakArane prabaMdha nahi hovAthI, hiMdustAnamAM AvA cepI roge hada bahAranuM jora ajamAve che ane varanA vacce rahI jAya te paNa jherI ge hiMdustAnane pIche cheDatA nathI. eTalA mATe ame pharIthI kahIe chIe ke, je kelerA athavA marakIne hiMdustAnamAMthI dUra karavI hoya te nIcenA upAyo karavA joI:-- 1. je prANIo, jIvajaMtu vagere azucine khAIne UDatAM ane page cAlatAM jaMtuonI utpattine nAza kare che, temane nAza thata savara aTakAve. 2. havAnI zuddhi karavA mATe ApaNe AcAryoe ghI ane sugaMdhI dravyathI yajJayAgAdinA je prabaMdha karyA che, temAM vadhAre kara ane hAlamAM yajJayAgAdi prasaMge hutadravyanI Ahuti ApavA upara dhyAna ApavAmAM AvatuM nathI, paraMtu tevA padArthone For Private and Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa zrIyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo ujANI tarIke khAvApIvA tarapha vadhAre dhyAna mApavAmAM Ave che temAM sudhArA karI, te kabyAne khAvAmAM vAparavA karatAM havanamAM vadhAre heAmavAnI lakSapUrvaka kALajI rAkhavI. ? 3. jyAre RtuomAM RtunA hIna, midhyA ke atiyeAga jaNAya tyAre tyAre RtunA caiAga pramANe manuSyanA khArAkamAM pheraphAra karavA ane dareka manuSye eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavI ke, jyAre * camanI dADha ughADI thAya che eTale upadravarUpa (jherI havA) vAyu dezamAM phuMkAtA heAya tevA vakhatamAM ''vAdAra nIti ' alpa ahAra karanArAja jIve che. eTale A vAta para khAsa dhyAna ApavuM ke apeAranA bhAjanamAM sAdA khArAka peTa bharIne khAveA, paNa sAMjanA bhejanamAM te dareka manuSye huMmezanA niyama karatAM aDadhA khArAka khAve. eTale dareka gharanA vaDIle jenA ghara mAM rAtribhAjanamAM jeTaluM anAja vaparAtuM hoya tethI aDadhA anA janI raseAi karavAnA hukama karI, dareka mANasane hisse paDatuM khAvAnuM ApI aDadhA bhUkhyA rAkhavA. je manuSya kelerA, plega, inphalyuenjhA vagere koI paNa jAtanI jherI havAthI utpanna thayelA rAgeA cAlatA hoya, te vakhatamAM apeAre sAdA khArAka ane sAMje aDadhuM leAjana leze, tenA gharamAM athavA te mAjIsanA zarIramAM kAI paNa jAtanAM jherI jaMtu praveza karI zakaze nahi. rAga thayA pachI tenA upAyane mATe doDAdoDa karIne vakhatanA, paisAnA ane peAtAnA jAnane bhega ApavA karatAM alpAhAra, nirAmiSa bhAjana ane zarIranI svacchatA rAkhI reganA pUjAmAM nahi sapa DAvuM eja manuSya mAtrane lAbhakArI che. chatAM jo koi mANasane kolerA thAya te nIce pramANe cikitsA karavAthI te sArA thAya cheH 1. rAnAM maracAM e bhAga lai khUba mArIka vATavAM ke bhAga For Private and Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa39 vipUcikA (kelerA) UMcI hiMga vATIne maracAM sAthe meLavIne temAM cAra bhAga dezI kapUra meLavI vATavuM. vATatAM vATatAM kapUranI havAthI, hiMga pIgaLIne gaLI vALavA je leco thaze. tenI vaTANA jevaDI - LIo vALI rAkhI mUkavI. je kolerA thanArane kelerAnI zarUAtathI UlaTI ane jhADA thayA pachI babbe goLI pANI sAthe gaLAvavAmAM Ave, te kelerAnA ghaNA daradIo bacI jAya che. kelerAnA daradIne tarasa lAge te mAge teTaluM pANI pAvuM athavA lebAnanA dhumADAthI zuddha kareluM pANI pAvuM. paraMtu eTalI vAta yAda rAkhavI ke, kelerAnA daradIne jyAM sudhI UlaTI ane jhADA sivAya chUTo pezAba thAya nahi, tyAM sudhI anna, keI paNa jAtanI kAMjI, dUdha, ke lIlo mevo khAvAne Ape nahi; mAtra pANI pAyA karavuM. kolerAnI zarUAtamAM daradIne talanuM tela dareka UlaTIe bakhe telA athavA cekhuM ghI garama karIne UlaTIe babbe telA pAvAthI ghaNA daradIo sArA thAya che. ekaMdara rIte kolerAnA daradIne kRmine nAza thAya, pittanI zAMti thAya, agni pradIpta thAya ane maLa baMdhAya evA upAya karavAnI khAsa jarUra che. vicikA (kolerA)nA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. kelerAmAM dara jhADA-UlaTIe talanuM tela (kAcuMja) eka navaTAMka navaTAMkane Azare pAyA karavuM. eka zera tela daradInA peTamAM paDayuM ke tarata khAtarIpUrvaka jhADAUlaTI baMdha thaI jaze. 2. kelerA tela-lAla maracAM sUkAM zera talanA 1 zera telamAM nAkhI kALAM thatAM sudhI AkhAM ne AkhAM taLavAM. bAda te maracAM kADhI laI pelA telane kapaDethI gALI tenI zIzI bharI For Private and Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa38 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je manana - rAma nAnA levI. dara jhADA-UlaTIe eka eka meTa camacA tela pelI zIzImAMthI laIne pAvuM. ArAma thaI jaze. 2-vaidha dhIrajalAla mANekalAlavaDedarA 1. laviMgAdi cUrNa-laviMga tela 1, elacI vAra bhAra jAyaphaLa vAra bhAra, aphINa 0) bhAra, meLavIne cUrNa karI deDha AnIbhAra ApavAthI kolerAne zULa, tathA cuMka vagerene maTADe che. 2, kolerAvaTI:-hiMga phulAvelI telA 3, aphINa tole 1, jAvaMtrI tele 1, kALAM marI tela 1, jAyaphaLa tela 1, aja. mAnAM phUla tole na laI aphINa tathA ajamAnAM phUla judAM rAkhI, bAkInI davAne vastragALa karI lIMbunA rasamAM ghUTayA pachI temAM aphINa tathA ajamAnAM phUla meLavI ghUMTI maga jevaDI goLIo vALI, lIMbunA rasamAM be kalAke babbe goLI ApyA karavI. e goLI kelerA upara ghaNaja akasIra upAya che. 3-vaidha zayAmacaMda gevardhanarAma-khAkharecI marI, UMcI hiMga, lasaNa, barAsakapUra ane ativiSa e sarva samabhAge laI vATI tulasI athavA lIMbunA rasamAM goLI vALavI. e goLI uMmaranA pramANamAM babe cAracAra ApavAthI kolerA tathA jhADAnA rogamAM tarata phAyado kare che. jarUra paDe te A geLImAM aphINa paNa meLavAya che. -vagha jamiyatarAma kezavarAma pAThaka-muMbaI vicikana guTikA -lAla maracAne bhUke tevA , hiMga UMcI talA rA, barAsa tela ra, aphINa eka mAse (tela che) e sarvane ekatra karI kAMdAnA rasamAM be pahora sudhI ghUMTI For Private and Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicikA (kelara) ' - ka ka - - - - , , , , , gaLIo aDada jevaDI vALI chAMye sUkavI para bATalImAM bharI rAkhI, kolerAnA daradIne pAMca pAMca miniTe eka eka gebI sUko kudIne telA 5, elacI telA 5, vALe telA 5, e traNene pAMcazera pANImAM ukALI, caturthAza pANI bAkI rahe tyAre gALI sAthe ekeka tela Ape. je daradIne bahu tarasa lAge te A ukALe adheLa adheLa Apa. e goLIthI kelerAnA daradI see so TakA sArA thAya che. pa-ve bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdarADa 1. kALIjIrI adhuM rUpiyAbhAra tathA talanuM tela ardhA rUpiyA bhAra e baMnene mizra karI cATI javAthI tatkALa kolerAne nAza thAya che. je pANIne zeSa bahu paDato hoya te laviMga, nAgara metha ane kAyaphaLane kavAtha karIne pA. 2. jyAre kelerA hoya te arasAmAM lIMbuno rasa cUsavAthI kelerA thato nathI. - vaidya ravizaMkara motIrAma-pATaNa 1. ajINuM kaTaka rasa-kulAvele TaMkaNakhAra, pIpara, vacha. nAga, marIe sarva samabhAge laI vastragALa karI, daza divasa lIMbunA rasamAM kharala karI, caNA jevaDI goLIo vALI, ekathI be geLI ApavAthI ajIrNa, kolerA tathA UlaTIne maTADe che, akasIra che. 2. agnikumAra rasa-phalAvela TaMkaNakhAra, pAre ane gaM. dhaka, e dareka pAMca pAMcalA tathA pILI keDInI bharama, sUMTha marI ane pIpara aDhI aDhI tolA laI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, bAkInAM vasANAMnuM vastragALa cUrNa karI meLavI, lIMbunA rasamAM ATha divasa khala karI, ratIpUranI geLIo vALI ApavAthI, sarva prakAranA ajIrNa tathA vicikAnuM zamana kare che. For Private and Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa40 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 3. jAyaphaLa, jAvaMtrI, mocarasa, hiMgaLaka, laviMga ane taja e dareka ekeka tela, aphINa, kesara ane kapUra arthe ardho tolo laI, aphINa sivAya tamAma vastunuM cUrNa karI, aphINane pAMca telA AdunA rasamAM ghUMTI ekatra karI, navaTAMka bhAMga ne bazera pANImAM ukALavuM. pachI navaTAMka pANI avazeSa rAkhI ThaMDuM thavA daIcALIne gALI levuM. pachI e pANImAM sarvane mizra karI ghuMTatAM gaLI vaLe evuM thAya tyAre maga jevaDI goLIo vALavI. e goLI moTA mANasane dara ke baLe ane nAnAne aDadhI ke eka geLI Adu ke phudInAnA eka telA rasa sAthe ApavAthI kelerA, atisAra ane saMgrahaNI jevAM dara yogya pazya sAthe A goLInuM sevana karavAthI maTe che. A davA adhIra aphINavALI tathA adhIra aphINa sivAyanI banAvavI; temaja vicArapUrvaka tene upaga karavAthI sAruM pariNAma Ave che, anubhavasiddha che. have aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa - 1, AmalI telA 9 tathA bhilAmAM talA 8 ekava vATI, dhaLI DuMgaLInA rasamAM kAlavI, lUgaDAmAM ghAlI nivI rasa kADhave; te rasa pIvAthI kelerA maTI jAya che. - 2. jAyaphaLa, siMdhava, hiMga, lIMbumAM taiyAra karelI zaMkhabhasma, sUTha, aphINa, dhaMtUrAnAM bIja tathA pIpara samabhAge vATI lIMbunA rasanI athavA dhaMtUrAnA kavAthanI athavA bhAMganA kavAthanI bhAvane daI, caNoThI jevaDI goLIo karavI. temAMthI eka goLI eka paisAbhAra chAza, 1 vAla phulAvelI hiMga tathA 2 vAla saMcaLa meLavIne pAvI. AthI tatkALa kolerA baMdha thaI jAya che ane peTa caDatuM nathI. kelerAnA daradIne pANIne zeSa paDatuM hoya te laviMgane kavAtha karI pIvAthI zeSa maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . vicikA (kolerA) 541 3. ghoDA tathA gadheDAnI lAdanA rasathI paNa kelerA maTe che. 4. jherI nALiyera (kepa) vAla 2, haraDedaLa vAla 3 ane kapUra vAla 1-e traNene AdunA rarAmAM pAvAthI kolerA maTe che. - pa. vicikA --somala zera che , tene UMcI brAnDImAM ghUMTI sUkavave. e pramANe eka zera brAnDI pAvI. pachI tenI TIkaviDIo banAvI sUkI eka hAMDalI mAM nAkhI, bIjI hAMDalI tenA para DhAMkI sAMdhA baMdha karI, (Damaru yaMtra cUle caDAvavuM) ane upara nA vAsaNane bhInA gAbhAnAM pitAM mUkavAM ane nIce agni kare. jyAre semala UDI adhara caDI jAya, tyAre ThaMDuM pADI temAMthI jALavIne mAla kADhI le. emAMthI eka cakhAbhAra laI DuMgabInA athavA (AdunA rasamAM ApavAthI kelerA maTI jAya che. 6. aphINa, marI tathA hiMga samabhAge meLavI, ratI ratInI gaLI karI, dara ardhA kalAke ekeka gALI lIMbunA rasa sAthe ApavAthI kolerA maTe che. - 7, ahI nAsava -mahuDAne dArU cA tela laI eka kAcanI baraNImAM bharI, temAM aphINa tolA 16 tathA methe, jAyaphaLa, iMdrajava ane elacI pratyeka telA cAra laI khAMDI vastragALa karavuM. pachI baraNImAM nAkhI tenuM mAM baMdha karI eka mahino rahevA devuM. tyAra bAda gALI laI bATalA bharavA. bhayaMkara kolerA tathA bhayaMkara jhADAmAM ke thI che te pANImAM meLavI ApavAthI maTI jAya che. - lakSmIzaMkara jAdavajI-dhaMdhukA eka calama thAya teTale gAMjo calamamAM pivAya tevI rIte dhoI taiyAra karo. temAM 1 ratI kapUra nAkhavuM ane dadIne dhIme dhIme pAvuM. tethI ulaTI baMdha thaze. je jhADo cheDe thatuM hoya te For Private and Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhira Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 mAM nIcenI geLIo karIne ApavI. gAMje tole 1, jAvaMtrI tela , kapUra tole bA, nAgakesara le che, gaMdhaka tela nA e sarvane kharalamAM bArIka vATI eka ratI pramANanI gaLI vALI, babe kalAke ekekI goLI ApavAthI jhADA baMdha thAya che. 9-jezI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara kelerI mATe -lAla jAmaphaLInAM pAnane kAtha karI ApavAthI turataja kelerA baMdha thAya che. 10-vaidya bApAlAla bahecaradAsa-caheliyA 1. azvalAdane rasa telA be kADhI temAM zekelI hiMga eka mAso nAkhI, pIvAthI game tevI peTapIDa athavA kolerAnI pIDAne turata maTADe che. 2. gaMdhakavaTI-zuddha gaMdhaka tAle 1, umadA haraDenI chAla telA 2, siMdhava telA 3, sUMTha tolA 4 e sarvanuM lIMbunA rasamAM khUba mardana karI, caNIbera jevaDI goLIo vALI ApavAthI zULa, piTane goLo tathA koleza para ekeka goLI variyALInA akamAM temaja amRtabiMdu sAthe ApavAthI maTe che. 11-vaidya caMcaLalAla jAdavajI-muMdrA (kaccha) macarasa tole 1, aphINa tela , ajamo tela 1, e traNene bArIka vATI temAM bhaLe teTale vagara kAMkarIne cUno meLavI khUba vATI, vAla vAlanI goLIo vALI, divasamAM traNa vakhata ekeka gaLI dahIzera mA sAthe AkhI gaLAvavI. baccAMne dahIMmAM mizra karI ApavI ane pAne badale dahIMno ja upayoga karAve; A davAthI seMkaDe paNa TakA daradIo mAre hAthe sArA thayA che ane anubhavasiddha che. For Private and Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vipUcikA (kAlerA ) 12-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhulAvADI sUMTha, marI, pIpara, rALa, iMdrajava, e sarva samabhAge laI vastragALa cUrNa karI 2 thI nA teAlAbhAra DuMgaLInA rasa sAthe ApavAthI vizvacikA maTe che. gALI ambe kalAkane aMtare ApavI. amee khAsa ajamAvelI che. 543 13-brahmacArI AtmArAmajI trivedI kabUtarI aghAra le! 1 ane maraghInI aghAra tAle 1, e anne pANImAM vATI pIvAthI kelerA turata maTI jAya che, 14-vaidya bhavAnIza'kara gevidajI-surata pILI keADInI bhasma, kapIlA, kapUra, akalagarA, jAyaphaLa, jAvaMtrI, taja, mayUrapicchabhasma, vAvaDiMga ane kesara e dareka tAleA na tathA marI, hiM...gaLAka, vachanAga dareka ardhA tAlA laI savane bArIka vATI, AdunA rasamAM caNA pramANenI gALIe vALI ApavAthI kelerA maTe che. daradIne va's (vAyunA gALA) AvatA hoya te kAMdAnA rasamAM kapUra meLavI zarIre madana karAvavuM jethI badhuM maTI jAya che. 15-vaidya vAsudeva nAgaradAsa-jasakA AkaDAnA mULanI chAla tAlA 1 hiMga telA 1, marI te lA 1 ane aphINa tAlA 1 vATI, AdunA rasamAM maga jevaDI geALIA vALI DuMgaLInA rasamAM ApavAthI kelerA maTe che. For Private and Personal Use Only 16.--DaoNkaTara maganalAla vrajabhUkhaNadAsa-surata lasaNu, hiM'ga ane kapUra, samabhAge lai vATI geALamAM caNA jevaDI gALIe vALI ApavAthI kelerA, tANu, teADa, vaMTha ne zaradI
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 544 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo maTI pezAba turata lAve che, eTale kolerAnuM jora narama paDe che. nADI na mAlUma paDatI hoya te ThekANe Ave che, anubhavasiddha che. 13-vaidya girijAzaMkara AzArAma trivedI-jhariyA ajamAnAM phala tathA kapUra ekatra karI zIzImAM bharavAthI pravAhI thAya che. A pravAhInAM pAMca TIpAM tathA kRmikuThAra rasa vAla 1, pANI te lA ekamAM dara ardhA kalAke ApavAthI jhADe tathA UlaTI turata ja baMdha thAya che. bethI traNa vakhatamAMja camatkArika phAyado thAya che. 18-vaidya umiyAzaMkara mahAsukharAma--umareTha zuddha jhera kocalAne ghImAM zekI vastragALa karI, pAnanA rasamAM maga jevaDI gaLI vALI, eka eka goLI ApavAthI kolerA tathA ajIrNanA jhADA maTe che, 19-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata 1. pAre tela 1, gaMdhaka telA 2, lehabhasma le che, saMcaLa tele 1, pIpara tela 1, pIparImULa tela nA, citrakamULa , sUMTha tAle 1, marI tole 1, TaMkaNakhAra telA 2, ane laviMgatole laI prathama pArAgaMdhakanI kAjaLa karI bAkInAM vasANAMnuM vastragALa cUrNa karavuM. pachI lIMbunA rasanI sAta bhAvanA ApI vAla pramANenI goLIo vALI eka athavA be goLI maLI chAza sAthe ApavAthI kelerA, ajIrNa, maMdAgni ane aruci maTe che. e geLIo 1 thI 4 sudhI ApavAthI UlaTI baMdha thAya che. 2. lAla maracAM be AnIbhAra, sapheda marI eka AnIbhAra, aphINa 0 tela ne kapUra eka ghauMbhAra bArIka vATI temAM be camacA brAnDI tathA pANI telA rA bhAra nAkhI, tene be bhAga bhAvanA ajIka athavA be For Private and Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicikA (keleza) 55 karI dara be kalAke e keka bhAga pAvAthI kolerA turata maTI jAya che. brAnDI (madha) nahi pInAre phakta kesaranuM pANI nAkhIne pIvuM. 20. mArAjazrI mahAvIradAsa jAnakIdAsa - dhoLakA 1. citrakamULa, bhilAmAM, sUMTha, marI, lIMDIpIpara, haraDAM, ajame, dhANA, taja, jAvaMtrI, pIparImULa, javakhAra, sAjIkhAra, jIruM, zA jIra, nAgakesara, laviMga, elacI, iMdrajava, sAjIkhAra, vAvaDiMga ane cavaka, e dareka ekeka tela ane saMcaLa be talA; siMdhava, nasADa ane bIDalUNa dareka ekeka tela tathA zekelI hiM deha tela laI vATI vastragALa cUrNa karI le che thI che chAza tathA pANI athavA madhanA anupAna sAthe savAramAM eka vAra ApavAthI ajIrNa, kelerI vagere aneka dara maTe che. kelerA mATe A davA lIMbunA eka tolA rasa sAthe ardhA kalAke ApavAthI maTe che. A cUrNamAM pAro, gaMdhaka, vachanAga ane zuddha jheracalAM (ghImAM taLelAM) e dareka ekeka tela meLavI gya pramANamAM ApavAthI kolerA jevAM bhayaMkara darane tatkALa dUra kare che. 2, siMdhava, AkaDAnAM mULa, aDAnAM mULa, citrakamULa e dareka ekAeka tela tathA trikaTu, ajame, vAvaDiMga, vaja, jAvaMtrI, nAtha, vachanAga, kapUra e dareka artho artho tela ane baMdhaka telA 2 laI vATI vastragALa karI, temAM bhAMga telA rA, aphINa tAle che, kArelInAM pAnane rasa zera vA laI temAM meLavI khUba ghUMTI zaNubera jevaDI geLIo vALI ekathI be goLI dara ardhA kalAke lIMbunA athavA AdunA rasa sAthe daradanuM jora tathA daradInI vaya temaja baLane cikitsA pUrvaka yogya vicAra karI, je rogya mAtrAmAM ApavAmAM Ave, te bhayaMkara kolerA maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -kRmiroga je mANasa ajIrNa upara bhajana karate hoya, haMmezAM mIThA tathA khATA padArtho khAte hoya, kaDhI jevA pAtaLA padArthonuM sevana karato heya, roLa ane leTanA padArtha jamato heya, kasarata na karato hoya, divase sUvAnI TevavALo hoya ane dUdha tathA mAcha. lAMne khAnAre hoya tene kRmiroga thAya che. temAM aDada, ghebara, kSAra, goLa ane lIlAM zAkabhAjInuM sevana karanArane kRmi thAya che. te kRminA rogInA kRmi maLadvAranA mArga bahAra sarI paDe che. teo meTA thayA pachI AmAzaya tarapha Ave che, tyAre rogIne oDakAramAM ane zvAsamAM viSTAnI gaMdha Ave che. A kRmio kade jADA, puSTa, geLa, bArIka, laThTha ane raMge lIlA, pILA, kALA tathA dheALA hoya che ane tene kakeka, makeruka, saurAda, maluna ane velI evAM pAMca prakAranAM nAma ApavAmAM AvyAM che. jyAre maLAzayamAM apAnavAyune hInAga thavAthI tathA kaledana kaphane atiga thavAthI viSTA rokAI jAya che, tyAre je kRmi utpanna thAya che. te kRmio peTamAM ADAavaLA pharatA thavAthI pAtaLA jhADA, cuMka, peTanuM caDavuM, zarIranuM sukAI javuM, zarIra lUkhuM tathA pILuM paDavuM, rUvATAM ubhAM thavAM, agni maMdatA ane maLadvAramAM caLa eTalA upadro UbhA thAya che. tevI rIte mAMsa, aDada, goLa, dUdha, dahIM, kAMjI tathA athANAnuM atisevana karavAthI kaphamAMthI kRmi thAya che. eTale AmAzayamAM rahelA kaledana kaphane atiga thavAthI ane pakavAzayamAM rahelA pAcakapi ttane hInayoga thavAthI apAnavAyu maLane kheMcavA azakta thavAthI te maLamAM je jatuo paDe che, te jaMtuo peTamAM cAre bAjue For Private and Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRmi paDe - - - - - - - - pharavA lAge che. te jaMtuomAMnA keTalAMka paheALAM, keTalAMka gAMThevALAM tathA keTalAMka dhAnyanA phaNagA jevAM, te keTalAMka jhINAM, lAMbA ane TUMkA hoya che. raMgamAM teo rAtAM ane dhoLAM hoya che. tene aMtrAda, udarASTa, hRdayA, mahArAja, curu, darbha kusuma ane sugaMdha evAM sAta nAme AyurvedAcAryoe ApelAM che. A kRmithI becenI, TAmAM maLa, anna para abhAva, cakarI kiMvA phera, okArI, tarasa, peTanuM caDavuM, zarIranI durbaLatA, sojo ane sAthekhama thAya che. A sAta jAta paikI hudayA ane mahAruja chAtIethI pukhavATe bahAra paDe che. te pramANe dUdha, mAchalAM vagere ardhA raMdhAyelA bIjA padArthone khAvAthI tathA zAkabhAjI vagere vadhAre khAvAthI rAjanita kRmi thAya che. lehIne UMcakanArA eTale lehamAM thanArA kRmi jhINA, vagara paganA, geLa ane rAtA raMganA hoya che. keTalAka kRmi eTalA te sUphamahoya che ke, te daSTie joI zakAtA nathI. tenI cha jAte A pramANe che. kezAda, remavidhvaMza, remadvipa, udubara, sorasa ane mAtara-e cha jAtanA kRmipikI je kRmi thayA hoya te lehIne bagADI, cAmaDInA rogone utpanna kare che, ane je hRdayanA lehImAM utpanna thayA hoya te raktapitta nAmanA mahAbhayaMkara rogane teo utpanna kare che. e sivAya jU ane cA nAmanA be kRmi zarIranA melathI ane rasadhAtune maLa ane jene ApaNe pasIne kahIe chIe temAMthI utpanna thAya che. te pramANe lehI, rasa ane mAMsanA bagaDavAthI je kRmi thAya che, tene ApaNe vALe athavA nAnA nAmathI oLa. khIe chIe. evI rIte judA judA apAnavAyunA, samAnavAyunA ane prANavAyunA sthAnamAM vAyune hIga ane kaphane ati ga thavAthI ekavIza prakAranA kRminI gaNanA AyurvedAcAryoe karelI che. paNa e sivAya eka jAtane capaTo ane vadhumAM vadhu For Private and Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sa - - - - - - - - - - - - - - - nAka, nabara - dha48 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-dhyAga 2 jo eka phUTathI pAMca phUTa sudhI lAMbe eka kRmi peTamAM thAya che. tenI evI jAta che ke, eka taraphathI vadhatA jAya che ane bIjI taraphathI dUdhInA bIjanA AkAranA, dUdhInA bIja jevaDA kaTakAnA rUpamAM tUTIne bahAra nIkaLatA jAya che. tene nikaLatAM pahelAM regI. ne khabara paDatI nathI, e kRmine gunAni vedakamAM kadudAnA e nAmathI oLakhAve che. e kRmi jene zo hoya tenuM peTa moTuM thaI jAya che, zarIrano raMga pIne paDato jAya che, zakti ghaTatI jAya che, hAthapaganuM mAMsa gaLAI jAya che ane Akhare rogI marI jAya che. A pikInA koI paNa jAtanA kRmirogamAM vaio tenI utpatti thavAnAM kAraNane tyAga karAvI, pachI teno upArakara. jo ke zAstramAM kRminA upacAra ghaNI jAtanA lakhelA che, paNa amArA davAkhAnAmAM eka varasanI nIcenA bALakane kRmi kAranI goLIthI ane moTI uMmaranA rogIne pharitranI goLIthI sArI rIte ArAma thAya che. jayAre kRmine rogI UlaTIjhADAne lIdhe azakta thaI tene taMdA thAya che, eTale loko kahe che ke, "enI AMkhamAM kRmi rame che" tevI avasthAmAM iMdrajava, vAyavahiMga, kAkaDAziMga ane sarasava sarakhe bhAge laI tenuM cUrNa rogInI uMmaranA pramANamAM ekathI cAra vAla sudhI chAzamAM vATIne ApavAthI e regI sAre chAya che. jyAre jU ane cApa, dhoLI dhU ke lIkha bahu paDatI hoya ane ghaNA upAya karIne rogI thAkele hoya, tevI avasthAmAM kRmizagunI baLe gaLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe traNa mahinA sudhI lAiTa khavaDAvavAthI jU ane cAmajune roga jAya che. je vALa tha hoya te judA judA dyo judI judI rIte upacAra kare che. temAM je dezamAM vALAnuM darara vizeSa rUpamAM thatuM hoya, tyAMnA cikitsake roganA vadhAre anabhavI hoya che. paraMtu amArA davAkhAnAmAM je vALane kheMcatAM tUTI gaye hoya te mayurapicchanI bhasma madhamAM caTADavAthI For Private and Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . . " ' . athavA divasamAM traNa vAra zekelI hiMganI phAkI marAvavAthI vALI ne kRmi AAipa marI jAya che. paNa je vALa tUTyo hoya te temAM sojo AvI jAya che. tevA vakhatamAM te sejAne pakAvI vALAne sAre karavA mATe kAcakAnI vagara zekelI mIjane bArIka vATI divelamAM ghUMTI, malama jevuM banAvI sajA para copaDI, pATo bAMdha; athavA vilAyatI kharasANI ke jenAM pAtarAM haDasAMkaLanAM pAtarAM jevAM baraDa thAya che, jenA choDa be phUTa karatAM UMcA thatA nathI ane je bAgabagIcAmAM vADane ThekANe ugADavAmAM Ave che, tenAM pAtAM lAvI chuMdI garama karI pATA bAMdhavAthI seje pAkIne vALa nIkaLI jAya che. pachI pAkelo se tenAthIja rujhAI jAya che. ghaNA cikitsaka vALAne bahAra nIkaLatAM bAMdhI rAkhe che ane dhIme dhIme nIkaLatuM jAya tema tene lapeTatA jAya che, jethI tene tUTavAne saMbhava vadhAre rahe che. paNa amArA jillAmAM dakSiNa dezamAMthI eka vaidyanI jAtanA leke Ave che, teo galIe galIe vaidya vaidyaema pokAre che. te leke vALAne judI rIte ja kADhe che. kaI jAtanuM tela jeTalo lAMbo vALe jaNAya teTalA bhAgamAM cAmaDI upara paDe che, eTale vALo aMdarathI akaLAI pitAnuM mahuM bahAra kADhe che. te vALAnA meDhAne eka bhUMgaLImAM laI bhUMgaLIne bIje cheDe kapaDuM ADuM rAkhI evA jorathI zvAsa kheMce che ke, be miniTamAM vALane kRmi jIvate ane Ane bahAra nIkaLI paDe che. jo ke te vaidyo A upAya paraspara ekabIjAne batAve che, paNa ApaNA vaidyane batAvatA nathI. mATe je kaI vaidya puruSArtha karI e upAya meLave, te AyurvedanI cikitsAmAM eka adabhuta ane camatkArika upAyane vadhAro thAya. A vAta lakhavAnuM kAraNa e che ke, judI judI prakRtinA vaidyarAje AvA uttama ilAja meLavavA pAchaLa lAge, to e upAya hAtha karI zakAya, For Private and Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo kRmiroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo -- -- we - 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata kRmizag cUrNa-palAzapApaDAnAM bIja telA pa, kapIla telA rA, vAvaDiMgatelA rA ane iMdrajava talA , ene khAMDI vastragALa karI, lImaDAnA rasane pAMca paTa tathA vAvaDiM. ganA ukALAnA be paTa daI, temAMthI umaranA pramANamAM 1 ratIthI vAla sudhI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI kRmi maTe che. - tizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata kamiThAra-eLiye, baLa, dikA mAlI, vAvaDiMga, karamANI ajame, kALIjIrI, kAkaDAziMga ane sarasava e save banne telA, kapUra ane kapIlo cAra cAra tolA laI, e sarvane bArIka vATI kapaDachaNa karI, pANI sAthe maga maga jevaDI goLIo vALI, kRmivALAne 2 thI 5 gaLI sudhI eka divasamAM betraNa vAra cigya nidAna karIne je ApavAmAM Ave te kRmi maTe che. 3-vaidya bAlakRSNa ratnAra-surata kamiznaguTikAra-palAzapApaDe, kapUra, kaMpI, hiMga, Damaro, kariyAtuM, karamA ajame, vAyavaDiMga garamALAno gaeNLa, kAcakAnI mIja ane kIDAmArI e sarve rAmabhAge laI, jUnA gaLamAM vaTANA jevaDI goLI karI rogIne garama pANI sAthe ApavAthI kRminI pIDA turata zAMta thAya che. -mahArAjazrI mahAvIradAsa jAnakIdAsa-dhoLakA 1. kRmi mATe--kaMpa, khAkharAnAM bI, vAvaDiMga, AMbA For Private and Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRmizaga 551 nI geATalI, kALIjIrI, dADamanAM mULanI chAla ane kapUra samabhAge laI vacagALa karI, goLanA anupAnamAM ba thI 1 telA sudhI rAtre ApI, savAre divela vagere yAgya lAge te julAba Apave. A davAthI karamanA rAga cAhe tevA hAya te paNa maTyA vagara rahetA nathI. e eka divasa ApavAthI ArAma na thAya, tA darada maTe tyAM sudhI ApavAthI kRmiroga maTe che. 2. kRmihara zrRNa:-ka'pIle, vAyaDiMga, khAkharanAM khI, kALIjIrI ane karajanI mIja e dareka eka eka tAlA ane khurAsAnI ajanmA tAlA nA, saghaLAne khAMDI vastragALa karI, na thI nA tAlA goLa sAthe khAvAthI sarve prakAranA karama peTamAMthI nAbUda thAya che. bIje divase divelanA reca levA jethI maTe che. 3. kapIleA tAle ba thI nA pAzera dahIM sAthe levAthI paNa kRmi nAza pAme che. 5-mAstara narabherAma harajIvanadAsa navAgAma 1. AMbAhaLadara ane si'dhava khArIka vATI garama pANI sAthe phAkavu jethI kiMma maTe che. - 2. AMbAhaLadara ane kAcakInAM pAtarAM ghasI peTa para cepaDavAM jethI kRmi maTe che. 6-vaidya a'ArAma zakaSTa paDyA-vAgara For Private and Personal Use Only 1. zuddha pArada tAle 1, ga'dhaka tAlA 2, eDI ajame teAlA 3, vAvaDiMga telA 4, khAkharAnAM khI tAlA 5, zuddha jherakagnA tAlA huM laI vATI cUrNa karI, madhamAM caNIkhera jevaDI gALI vALI savArasAMja e kheLI khAi upara udarakAnIne kavAtha
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para zrIAyurveda nima dhamALA-bhAga 2 jo sAkara tela na nAkhI pIve. AthI kRmi marI jAya che ane Apharo tathA vAyu maTI jAya che. 2. ka'pIlA, vAvaDiMga, sidhaya, hImaja e sarva sarakhe vajane laI tenI kAphI anAvI kAAM bhArathI bA bhAra sudhI goLamAM levAthI phreMca lAgI kiMga nIkaLI jAya che. 3. 'pIlA, vAvaDaLa, kAcakAMnI mIja, khAkharAnAM zrI, pittapApaDA, karamANI ajanmAda ane goLa samabhAge lai vATI tAlA na nI geALI karI savArasAMja eka eka goLI khAvI ane Aje divase savAre divelanA julAba leve; eTale kRmI nIkaLI jaze. 4. kRmikuThAra:-kapUra 8 bhAga, kaDAchAla,trAyamANa,ajamA, vAvaDiM'ga, hiM'gaDe, vachanAga ane nAgakezara e akeka bhAga laI bhATI bhAMgarAnA rasanI, uMDharakAnInA rasanI ane brAhmInA rasanI ekeka bhAtranA dai, vAla nAlanI geALIe karI ApavAthI kRmi marI jAya che. bALakane eka ratI karatAM vadhu davA ApavI nahi. -vaidya ravikAnta ane zAntikAnta-Ala bhA viDa'gAdi vaTI:-hiMga phulAvelI tAlA 1, eLiyA zekelA tAle 1, vArDiganAM bI, iMdrajava, pittapApaDe, pANa kaDhA, iMgariyAnI chAla, karamANI ajanmA, zekelA kAcakAnI mIja, ka'pIlA, naseAtara, haraDe, kIDAmArI, kALIjIrI, vaja, jAva'trI, merapicchanI rAkha, devadAra, metha, pIpara ane ekaTAnI chAla e ekeka tAle vATI vastragALa karI, temAM pAro tAle na, gaMdhaka tAlA nanI kAjaLI karI, temAM uparanu` cUrNa meLavavuM. pachI triphaLA, kuMvAra, gAmUtra, vAvaDaMga tathA anAranAM mULanI chAlanA kvAthanI akeka bhAvanA ApI, gALI be ratI pramANe vALavI. For Private and Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mirAga (bhAvanAnAM dravya saM davAnA vajanathI cAthe bhAge lai aSTAvazeSa kavAtha karavA, capaTA kRmimAM ratI bethI cAra vAviDaMga agara anAramULanI chAlanA kavAtha sAthe Apavu', gALa kRmimAM temaja kSudra kRmimAM kAkA vAla cAra athavA karamANI ajamAnuM cUrNa vAla cAra sAthe uparanI davA eka athavA be divasa khavaDAvI, upara julAkha ApavA. kRmijanaka arjuca, mukhamAM pANI AvavuM, UlaTI, peTanA duHkhAvA, vAyu ane khAdI maTe che. A davA bALakAnA ghaNAkharA rAgomAM sAru kAma kare che. (amArI banAvaTa che.) 8-vaidha dhIrA mAvA gumAnavA-taLAva saNiyA 553 dikAmAlI tathA kAcakAnI mIja sarakhe bhAge vATI cUrNa karI, sukhaDa ghasIne temAM meTA dANAdAra khAMDa AkhI ne AkhI nAkhI, upaluM cUNu vAla 4 ne Azare pAvAthI tamAma kRmi AsAnIthI bahAra nIkaLI paDe che. A davA anubhavasiddha che. 9-vaidya bhUrAbhAI AdhavajI-bhAdaroDa pittapApaDAnI bhUkI telA hA ane vADiMga tAle na vATI goLamAM gALI karI, sUtI vakhate khavaDAvavI. bIje divase savAre garaNInAM mULanA reca ApavAthI dara vadhI gayelA tamAma kRmi jhaDA vATe turaMta nIkaLI jaze. 10-jANI rAmaprasAda revAzaMkara dara pAkAM dADamanI tAjI chAla zera pANImAM ukALI zera 1 AkI rahe tyAre ThaMDu thayA pachI aDadhe kalAke 6 pyAlA pAvA. 11vaidya narasiMhabhAI mAdhavabhAI kuMDAra For Private and Personal Use Only phaNasaphAphaDA ane hImaja samabhAge lai, rAganA pramANamAM madhamAM caTADavAthI kRmiroga maTI jAya che.
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa4 zrI Ayurveda nibaMdhamALA bhAga-2 M 1ra-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata - kamanI goLI:-zekelAM kArAkAM tole 1, dhoLAM marI 1, bALelAM jheracUrAM tele che ane Idrajava tela 1 vATI vastragALa karI tulasInA rasamAM ghUMTI caNApUranI goLI vALI, meTA mANasane divasamAM traNa vAra ane bALakane be vAra prakRti joIne ApavAthI nAnAmoTA tamAma kRmi paDI jAya che. 13-vaidha naMdarAma prAgajI--nAthI vAvaDiMga tela 1, dADamanAM mULanI chAla tele 1, pittapapaDe te na cUrNa karI le cUrNane kavAtha pakAvIne pAve. 6 kalAka bAda eraDiyAno julAba Apa. 14-eka vadharAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI kaMpIlo, vAvaDiMga ane revarI samabhAge laI cUrNa karI babbe vAlanI mAtrA garama pANI sAthe ApavAthI kRmi maTe che. 1pa-ve maNilAla gaNapatizaMkara -surata vAyavaDiMga 12 dANu, siMdhava che vAla, haraDe 1 vAla ane kapIle vAlanuM cUrNa banAvI pANImAM ghUTI 1 rAma pAI devuM. e pramANe divasamAM eka vakhata savAre ApavAthI kRmi paDI jaze ne bacuM taMdurasta thaze. eka divasa pAvAthI je kRmi naja paDe, to bIje divase vAre e pramANe pAvuM. je kRmi nahi hoya te nahi paDe ne je haze te A prayogathI jarUra paDaze. For Private and Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9-pAMDuroga, kamalo ane raktapitta -c- 8 522.------- pAMDuroga, kAmaLo (kamaLe) kuMbhakAmaLo ane pAnakI eTalA roge udgha thavAnuM lagabhaga eka ja kAraNa jaNAya che. ghaNe strI saMga, atyaMta khATAkhArA padArthonuM bhojana, atyaMta madirapAna tathA maTe khAvAthI ane divase sUvAthI rAmAnavAyune kaledana kapha dabAvI de che, eTale kaphane lIdhe pAcakapittamAM mithyAga thAya che. AthI lIlA ane yakRtamAM pAnavAyu khAdhelA khAnapAnane rasa kamizrita kheMce che. Ama raMjakapittamAM paNa kaphane mithyAroga thavAthI bahAranI banelI rasadhAtune raMjakapitta raMga caDhAvI zakatuM nathI. tethI raMjakapittamAMthI raMgAyeluM leAhI hRdayamAM sAdhana kapitta pAse zuddha thavAne Ave che. paNa hRdayamAM rahelA avalaMbana phanA atithiI te lehI rakatavAhinIomAM tathA kezavAhinIomAM pILA raMganuM banI pharavA jAya che. eTale rogInuM zarIra vaDanAM pAkelAM pAna jevuM pAMDavA jaNAya che. bIjI tarapha khAnapAnamAM AvelA bhAre, cIkaNuM ane kaphakArI padArthone lIdhe ane pAcakapittane mithyA thavAthI, te padArthone barAbara rasa banato nathI. tethI kAco Ama utpanna thaI tene maLa banI javAthI rogInuM peTa moTuM dekhAya che ane vyAnavAyumAM raheluM brAjakapitta potAnuM kAma nahi karI zakavAthI ane tyAM rasaMzleSaNa kaphano atiga thavAthI Akhe zarIre sojA caDe che. eTale zarIramAM vahe rasa ane rakta pILAM thavAthI rogInA maLa ane mUtra, aMka ane kapha pILAM jaNAya che. AthI rogIne bhUkha lAgatI nathI, khAdheluM pacatuM nathI, zarIra bhAre thaI jAya che, pANanI tarasa lAge che ane dina para dina zakti ghaTatI jAya che. evA For Private and Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa6 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je regIne pAMDuroga thaye che, ema jANavuM. nidAnazAe dezanA atiga, hInayoga ane mithyAgane lIdhe pAMDuroga pAMca prakAranA gayA che. jemAM vAta pAM pittapAMDu, kapha, sannipAtapaDuM ane mRttikApAMDu; evI rIte je dezane ativega hoya te uparathI temanAM nAma pADavAmAM AvyAM che. tenAM judAM judAM lakSaNo jANavAnI icchA rAkhanAre nidAnazAstranuM avalokana karavuM. tevI rIte jemAM sojA na AvyA hoya tene kamaLa kahe che. jemAM sojA na AvyA hoya paraMtu peTa meTuM thayeluM hoya tene kuMbhakamaLa kahe che. jyAre koI pAMDurogIne vAyune pittamAM mithyAga athavA pittano vAyumAM mithyAga thaIne kaphane hinaga thAya che; tyAre te rogInA zarIrane raMga lIle, AsamAnI athavA gheLe ke pILA thaI jAya che, tene halIkaraNa kahe che. je pAMDurogIne daze IdriyamAM kaleza thAya che, peTa moTuM chatAM pAtaLA jhADA thAya che, zarIranI aMdara ane bahArane raMga pILAza paDato thaI jAya che tene pAnakI kahe che. A ThekANe eka vAta khAsa jANavAnI che ke, videSasiddhAMtanA nibaMdhamAM pittajavaranAM lakSaNamAM kahevAmAM AvyuM che ke, pittajavaramAM jhADe, pezAba, jIbha, AMkha, nakha ane cAmaDI pILAM thAya che. tyAre kamaLA athavA kuMbhakALA ke pAnakI ane pittajavara judA Dema oLakhAya? je pittajavara na hoya ane kamaLo vagere darada hoya to te cikitsA niSphaLa jAya che paraMtu kamaLa hoya ne pittajvaranI cikitsA karIe, te te kriyA paNa rogIne apAyakArI nIvaDe che. teTalA mATe je rogInA zarIramAM kamaLAnAM badhAM lakSaNo dekhAtAM hoya, paraMtu nIcalA hoThanI aMdaranI cAmaDI je haMmezAM kamaLa ane lAla raMganI rahe che, te pILI na paDI hoya tyAM sudhI te regIne pittavara gaNave. ane kamaLA vagerenAM For Private and Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDega, kamaLa ane raktapitta papa7 lakSaNo saMpUrNa dekhAtA na hoya tathApi nIcalA hoThanI cAmaDI pILI heya te jarUra jANavuM ke kamaLo thaye che athavA thaze. pAMDuroganA upAyamAM ame tenA be bhAga pADIe chIe. je pAMDuroga mATI khAvAthI thayela hoya tene maMDUrabhasma talA ATha, eLiye talA ATha, sUMTha telA ATha ane siMdhavakhAra telA ATha laI kuMvAranA rasamAM traNa puTa ApavA. pachI tenI goLI be AnIbhAra vajananI vALI divasamAM ekeka goLI traNa vAra pANI sAthe athavA gomUtra sAthe ApavAthI, mATI khAvAthI thayela pAMDuroga maTe che. bIjI jAtanA pAMDuroga, je AhAravihArathI thAya che, temAM AgaLa lakhelA vIzALAkSAra, ane kALIjIrIne kSAra ghaNuM sarasa kAma bajAve che. paNa pAMDuroga, sajA ane kuMbhakAmaLAnA regIne vagara phulAvelI phaTakaDI talA 16 ane bAvaLane koyala tela 1 vATI vastragALa karI rAkhI mUkavAM. temAMthI be AnIbhAranuM eka paDIkuM pAzera gemUva ekavIsa vAra gALIne temAM paDIkuM nAkhavuM. eTale gesUtramAM Ubhare caDaze. te Ubhare bhAMgatAM sudhI tene halAvavuM. evI rIte divasamAM traNa vAra pAvAthI ekavIsa" divase athavA kaMIka vadhAre divase pAMDuroga maTI jAya che. e upacAro karatAM paNa rogIne kaMTALe na Ave ema karavuM hoya, te paMcAmRta parpaTI divasamAM traNa vAra madha sAthe ApavAthI athavA sva85 caMdrodaya e keka vAla divasamAM traNa vAra madhamAM ApavAthI kaI paNa jAtanI vikiyA sivAya pAMDuraMga upadrava sahita hoya tene paNa maTADe che. va5 caMdrodyanI vidhi kSayanA prakaraNamAM lakhIzuM. ame pAMDurogIne ghI tathA gaLapaNa khAvA detA nathI, paNa tela, maracuM, hiMga tathA khaTAza sAthe pace eTaluM anna ApIe chIe. tema ghaNA regIne paMcAmRta parpaTI athavA svapa caMdrodayathI sArA karIe chIe. je regIne kamaLo thayo hoya te kulAvelI phaTakaDI For Private and Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - vAla che tathA sAkara vAla cAra meLavIne traNa divasa sudhI divasamAM traNa vAra pANI sAthe phakAvavAthI kamaLo maTe che; athavA kAMsAnI thALI laI temAM pANI bharI rogInA hAthanI hathelI thALImAM mukAvI, ApaNe hAthe cheDe palALele kaLIcUno copaDI, regInA hAthanI koNathI piMcA taraphanA bhAgane Utarate cALa ane ApaNA hAtha thALImAMnA pANImAM baLatA javuM. AthI AkhA zarIranI pILAza ghaTatI jaze ane thALImAMnuM pANI pILuM thaI jaze. athavA eka rUpiyAbhAra juvArane dANA laI temAM be TIpAM pANI ane eka ratIbhAra palALele cUne meLavI, te juvAranA dANA maMtrelA che ema kahIne rogIne ApavA ane kahevuM ke, "A dANA hAthamAM laI masaLyA karavA jethI tamAma kamaLa juvAramAM UtarI Avaze." evuM karavAthI juvAra pILI thaI jAya che ane rogInuM zarIra pILAzathI mukta thatuM jAya che. athavA divelAnAM pAtarane rasa telA cAra, temAM geLa tele eka meLavI ekaja divasa mATe divasamAM be vAra pAve ane te divase te regIne gaLa ane roTalA sivAya kAMI khAvA devuM nahi. e upAya eka divasa karavAthI traNa diva samAM kamaLa sAra thAya che. athavA rAMdhela navasAra vAla batathA sAkarane bhUke vAla cAra meLavIne ThaMDA pANI sAthe divasamAM eka vAra phakADavAthI, sAta divasamAM kamaLo maTI jAya che. dUdha ane bhAta sivAya kamaLAnA dadIne bIje kAMI khorAka Apavo nahi. tathA rAtre dhANA ane sAkaranuM palALeluM pANI pAvuM ane savAre kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI nAkhIne temAM lIMbu nicovI vAraMvAra khAvA bhalAmaNa karavI. kaDavI dUdhIne gara athavA kaDavI deDakIne gara sUkavIne tenuM cUrNa karInAkamAM suMghADavAthI nAkethI pILuM pANI jharI jaI kamaLa sAre thaI jAya che. paNa e upAyamAM moLA dUdhabhAta sivAya kaMI paNa khAvAnuM ApavuM nahi-te traNa divasamAM maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDuroga, kamaLA ane raktapitta saMparka pAMDuroga tathA kamaLAnAM asAdhya lakSaNAH-tAva A ve, pasIne thAya, ghaNIja ecenI tathA gabharATa rahe, UlaTI thAya ane pANInA zaiASa paDe, A lakSaNA sAthe pAMDurAga tridoSanAM lakSaNAvALA hAya ane je regInI iMdriye! pAtapeAtAnu kAma karI zakatI nathI, tevA rAgIne ArAma karavAnI mAthAkUTa karavI nahi. je rAgIne pAMDurega thayAne ghaNA divasa thaI gayA hoya te jaDa thavAthI asAdhya gaNavA. AkhA zarIra upara seAjA caDelA hAya ane te rAgIne saghaLA padArtho pILA dekhAtA haiAya te tene asAdhya gaNavA. je pAMDurogIne kamizrita pILA raMganA thoDA ane kaThaNa jhADA thatA hoya tene asAdhya gaNavA. je pAMDureAgI dIna thayA hAya temaja jenA zarIranA vahu dheALI pUNI jevA thaI gayA hAya ane je akArI, mUrchA ane tRSAthI pIDAtA hAya, tenI jIvavAnI AzA cheDavI. je pAMDurAgIne lohI paDavAthI sapheda raganA vaNuM thaye| hAya te paNu asAdhya che. je pAMDurAgInA dAMta nakha ane netra pILAM thai gayAM hAya ane AkhI sRSTine dheALA raMganI dekhatA DAya tene maraNapathArIe sUtele gaNavA. je pAMDurAgInA hAthapaga ane garadana para seAjo heAya ane kaTineA bhAga sukAI garcA haiAya te rAgI paNa asAdhya che. je rAgInI keDanA bhAga, maLadvAra ane guhyendriya para sAjo hAya ane hAthapaga tathA garajaina sukAI gayAM hoya tene asAdhya jANavA. temaja je pAMDuregI atisAra ane javarathI pIDAtA hAya tene sAje karavAnI AzA yazanI icchA rAkhanAra vaidya karavI nahi, je kamaLAnA rogIne jhADA kALA ane pezAba pILA raMganA Ave che ane jenA zarIra paranI cAmaDI cheAlI nAkhI hAya evI ceAthara caDhI Ave che tathA jenAM netra, mukha, UlaTI, mUtra e atyaMta lAla raMganAM thAya che ane je vAravAra bebhAna ane che, te smazAnamAMja vyAdhithI chUTa che, je For Private and Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa. zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vALA bhamarI vo buddhi vahI je kamaLAmAM dAha thAya che, anna bhAvatuM nathI, zeSa paDe che, peTa caDe che, AMkho mIMcAyelI rahe che, bebhAna thAya che ane je vAta karI te bhUlI jAya che, evA kamaLAnA rogI maraNa pAme che. jene kuMbhakamaLo thayo hoya tene UlaTI thAya che, anna bhAvatuM nathI, regI asvastha banI taraphaDe che, tAva Ave che, zrama vinA thAka lAge che, zvAsa tathA udharasa hoya che ane atisAra thAya che. evAM lakSaNe vALA kuMbhakamaLAnA rogI maraNa pAme che. e pramANe sAdhyAsAdhyane vicAra karI ve buddhipUrvaka ane rogIe zraddhApUrvaka upacAra karavA. kAraNa ke zarIramAMnuM leAhI je jIvanatattvano mATe AdhAra che, teno raMga badalAI pILe varNa thaI jAya che. AthI lehI pachInI bIjI pAMce dhAtumAM hIna thAya che tethI e roga thatAMja kaSTasAdhya gaNAya che. mATe lohIne pILo raMga ApanArA dAhaka padArtho ane sapheda raMga ApanArA snehana padArthone tyajavA. raktapitta regaDa-pAMDuroga ane raktapitta e beunI utpatti ekaja sthAnamAMthI che, jethI A nibaMdhamAM tene samAveza karavAmAM Ave che. taDakAmAM ghaNuM karavAthI, thAka lAge evI mahenata karavAthI, atyaMta zeka karavAthI, lAMbA pravAsa page cAlI karavAthI, strIsaMga ghaNe rAkhavAthI, maracAM vagere tIkhA padArtho ghaNA khAvAthI, agni sanmukha ghaNuM besavAthI, java vagere kSAra padArthothI ane lavaNAdi khArA, khATA ane tIkhA padArthone AhAra karavAthI, koThAmAM rahelA pAcakapittane atiga thavAthI, kaledana kapha ane sAdhakapittane hIga thAya che. AthI atiga pAmeluM pitta uSNa tAne prApta thaI tIvra, pravAhI ItyAdi guNethI lehIne tapAvI nAkhe che. eTale raMjakapitta ane pAcakapitta rasadhAtumAM maLI jaI, tene lAla raMgamAM pheravI nAkhI, je avalaMbana kaphane hanaga thayela hoya te Urva bhAgathI eTale mukha tathA nAka dvArA For Private and Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pADaroga, kamaLa ane raktapitta pado - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - rAtA lehInI UlaTI thAya che, ane je maLAzayamAM rahelA kaledanakaphane hIna thayo hoya te lehInA jhADA thAya che ane pizAbamAM paNa lohI paDe che. paraMtu pittane atyaMta atiga thavAthI jyAre kaledana kapha tathA avalaMbana kaphamAM hInAga thAya che, tyAre badhA mArgathI eTale mukha, nAka, netra ane kAnamAMthI lehI vahe che, temaja upastha iMdriya, ni ane maLadvArathI paNa lehI vahe che, tene raktapitta kahe che. ghaNA cikitsakanuM evuM mAnavuM che ke, A je lehI vahe che te zarIrane poSaNa karanAruM jIvatuM lehI che, mATe e regI bacI zakato nathI. paraMtu A rogane zabdaja sUcanA kare che ke, e jhADA tathA UlaTI je lehI jevAM jaNAya che paNa te lehI nathI, paraMtu rAtuM pitta che ane eTalAja mATe AyurvedAcAryoe ene raktapitta evuM nAma ApyuM che. nidAnazAstramAM doSabhede karIne raktapittanA cAra prakAra tathA adhImArga, UdamAga athavA ulaya mALInuM varNana kareluM che. tenAM judAM judAM lakSaNe nidAnazAstro uparathI jANI levAM. atre nIce tenA upAya lakhavAmAM Ave che. raktapittanA rogamAM pittane zAMta karanArA ane kaphane vadhAranArA dravyane upaga karavAne cikitsAzAstra bhalAmaNa kare che ane tethI raktapitta maTe che. paNa amArA anubhavamAM evuM AvyuM che ke, dArUDInAM bIja che te laI jhINAM vATI pANI sAthe ghUMTI, temAM adhuM lIMbu nicAvI cAra telA pANI banAvI divasamAM traNa athavA cAra vakhata ApavAthI sAdhya raktapatti hoya te eka ja divasamAM ArAma thAya che ane traNa divasa e upAya cAlu rAkhavAthI pharIthI raktapitta UpaDavAnI bhIti rahetI nathI. athavA thoDIghaNuM bAkI hoya te maTI jAya che. paNa A jamAnAmAM 'bhUta karatAM DAkaNa DAhI" e kahevata pramANe vaidya For Private and Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa2 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - 1 - - karatAM loka DAhI hovAthI AvA rogIne lIMbu ApatAM Dare che. ane kadAcita vaidya AgrahathI lIMbu Ape, tyAre na kare nArAyaNa ane rogI gujarI jAya,te ve lIMbu khavaDAvI mArI nAkhe eve apavAda Ape che. eTalA mATe je cikitsakanA upara saMpUrNa zraddhA rAkhanAra regI ane tenA paricAraka hoya tene ja lIbune rasa nAkhIne A biyAM pAvAM. paNa tema na hoya te dArUDInAM bIjane anupAna tarIke gaNAvI, phulAvelI phaTakaDI vAva benuM eka paDIkuM davA tarIke ApI, rogIne pAvAthI paNa rogI sArA thAya che. raktapittanA rogane vINa padArtho khAvA ApavA nahi, paraMtu madhurasa ane thoDo khATo rasa maLela hoya evA padArtho khorAka tarIke khAvA ApavA, amArA anubhavamAM A upAya ghaNe saceTa nIvaDe che. athavA rasaratna samuccayamAM raktapittanA prakaraNamAM caMdrakaLA mane rasa kahe che tenI traNa traNa geLI divasamAM traNa vAra lIMbunA rasa sAthe athavA sAkaranA pANI sAthe ApavAthI dadane raktapittamAM ghaNuM ja phAyado thAya che. - caMdrakaLA ra-pA tole 1, tAmrabharama tele 1, e beune araDUsInAM pAtarAMnA rasamAM traNa divasa gheTA, goLa vALI, tene kapaDamaTTI karI, becAra chANunI AMcamAM pakAvI, bArIka pIsI, tenuM jeTaluM vajana thAya teTale zuddha gaMdhaka meLavI, kAjaLI karavI. te kAjaLIne metha, dADama, dareI, kevaDAne paTe, sahadevI, kuMvAra, pittapApaDe, ghAsa, bAvaLanI pAlI ane zatAvarI e pratyekanA rasanI ekeka bhAvanA ApavI. tyAra pachI kaDu, gaLosatva, pittapApaDa, ghAsa, vALa, lIMDIpIpara, ziMgoDAM, upaleTa e badhAM auSadhonuM samabhAge kareluM cUrNa upara pramANe kharala, karI paTa pAIne taiyAra karelI kAjaLInuM jeTaluM vajana hoya teTalA vajananuM laI kAjaLImAM meLavI, te sarvane drAkSAdigaNanA auSadhenI sAta bhA For Private and Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - pAMDaraga, kamaLo ane raktapitta 563 - I , . vanA ApavI. chelle temAM eka tela barAsakapUra meLavI caNA jevaDI gaLI vALavI. drAkSAdigaNanA auSadhamAM dADama, keLAM, tADanAM phaLa (galelI), bIlIno garbha, keThAM, pAkAM jAMbu ane kAcI kerI gaNAya che. e pramANe vidhipUrvaka A goLI banAvI regIne ApavAthI badhI jAtanA pittanA rogo, aMtaradAha, bAhyadAha tathA raktapittane maTADe che; bhayaMkara vegavALA tAvane zAMta kare che, chatAM jaTharAgnine maMda thavA detI nathI e camatkAra che. parizrama, mUMjhavaNa, rasIonA bhayaMkara raktapradara, lehInI UlaTI, lohInA jhADA tathA mUtrakRccha eTalA rogane maTADe che e anu. bhaveluM che. raktapittamAM ekamAgI raktapitta sAdhya gaNeluM che ane dvimAga asAdhya gaNeluM che, paNa je raktapittane rogI bIjA upadravathI pIDAto hoya, te upara lakhelA ilAjethI be mAgI raktapitta paNa sArA thAya che. je raktapitta strIne thayuM hoya ane te mAtra adhe mAgI hoya te mAlaticUrNa, sarasa, rUparasa ane naLabaMdha e cAra auSadha meLavI balba vAlanAM paDIkAM divasamAM traNa vAra sukhaDanA pANImAM ApavAthI jhADA tathA pezAbathI paDatuM lohI baMdha thAya che. raktapradaramAMthI vakhate semaroga thAya che, tene paNa A paDIkAMthI sAruM thAya che. nabaLAI, zvAsa, udharasa, javara, UlaTI, bebhAnapaNuM, gheLe athavA pILe zarIrane varNa, dAha, mUcha, anna khAvA chatAM peTamAM baLatarA, gabharATa, hRdayamAM vilakSaNa pIDA, tarasa, pAtaLe jhADa, mAthuM duHkhavuM, durgadhayukta zaMka, anna para abhAva ane ajIrNa A upadra raktapittamAM thAya che. je raktapitta mAMsanA dhelA pANI jevuM kivA saDelA jevuM athavA kAdavathI kahevAyelA pANI jevuM athavA kAdavanA jevuM; For Private and Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 zrIAyurveda niSNadhamALA-bhAga 2 jo temaja je meDha, paru ane lehInA jevuM athavA teA kALajAnA TukaDA jevuM, pADelA jAbu' jevu, kALA athavA AsamAnI raMganuM ane upara kahelA upadraveAmAMthI eka, e athavA vadhAre upadravavALu hAya tene asAdhya jANavu', je regIne adRzya AkAza raktavarNa dekhAya che athavA je dekhAtA padArtho ane AkAzane paNa lAla raMganA dekhe che, athavA je tamAma vastuone UlaTA raMgavALI dekhe che, athavA je rAgIne lAla raMganI UlaTI thAya che, te sAthe tenAM netro lAla thai jAya che ane eDakAra sAthe bahAra AvatA padArtho paNa rAtA hoya che. tevA raktapittanA rogI mRtyu pAme che. athavA je raktapitta upadrava vinAnu haiAya, kevaLa ekamAgI hAya, paNa jenI AMkhe tathA cAmaDI pILA raMganI thavA mAMDe ke vaidhe tenI AzA cheDI devI. e pramANe pAMDu, kamaLA, halImaka ane raktapitta mATenA amArA anubhava darzAvyeA che, temAM sudhArAvadhArA karI jAheramAM mUkavAnuM kAma vidvAna vaidyonu che. pANDuroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidha aMbArAma za'karajI paDyA-vAgaDa 1. aSTAdbhuta TI:-yAre, leAhabhasma, abhrakabhasma, rUpAnI bhasma, aMgabhasma, tAmrabhasma, suvarNa mAkSika bhasma, e pratyeka cAra cAra tAlA ane gadhaka 8tAlA sAthe meLavIne papaTInI rIte paTI pADavI. pachI nA vAla savAre ane nA vAla sAMje madha tathA pIpara sAthe ApavAthI pAMDuroga, hAjarInu darada, phIkAza ane azakti maTe che. 2. sAToDInAM mULa, lImaDAnI aMtarachAla, paTALa, sUMTha, kaDu, haraDedaLa ane dArUpaLadara sarakhe bhAge lai tenA kvAtha karI te sAthe maMDUravaTakanI gALI ApavAthI pAMDuroga maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDaraga, kamaLa ane raktapitta 565 - - - - - - - - - - - 3. maMDUravaTaka-haraDe, baheDAM, AmaLAM, sUMTha, marI, pIpara, abraka, pIpaLAmULa, cItare, devadAra, sUvarNa mAkSika bhama, taja, dAruhaLadara, nAgaramotha, vAyavaDiMga e sarakhe vajane laI cUrNa karI, te cUrNanI barAbara maMDUrabhama meLavI, te sarvathI AThagaNuM mUtra laI, temAM upaluM cUrNa nAkhI, cUlA upara pakAvI, geLI vaLe tevuM thAya tyAre tenI be AnIbhAra gaLI vALI upalA kvAtha sAthe ApavAthI pAMDuraMga maTI jAya che. 4. kamaLA mATe -gaLa, nibachAla, kariyAtuM, kaDu, haraDAM, baheDAM, AmaLAM ane araDUso ene kavAtha karI madha tathA maheMrama meLavI pIvAthI kamaLo maTI jAya che. 5. kamaLA mATe aMjana-haLadara, AmaLAM, geru ane phaTakaDI pANImAM ghasI AMkhamAM AMjavAthI kamaLo maTe che. 6. kamaLA mATe nasya-kUkaDavelane rasa kADha ane daradInA meMmAM thoDuM ghI ApI nAkamAM te rasanAM TIpAM mUkavAM (ekabe TIpAM mUkavAM tathA ghI memAM rakhAvavuM) eTale nAkamAMthI pILuM pANI nIkaLI jaze. khUba pANI nIkaLe tyAre ghI suMghADavuM ane moDhAmAMthI kADhI naMkhAvavuM jethI eka ja divasamAM kamaLo maTe che. ra-vaiva bAlAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdeda vADamAM eka vele thAya che tenuM nAma lakhave che. e velAne phaLa lAge che. tenA phaLa para kAMTA thAya che. ane bIja nIkaLe che. te varasAdamAM pAke che. te bIja 1 athavA 2 pAvAthI pAMDuroga, kamaLo uparAMta dhanurvAyu paNa maTI jAya che. -mAstara lallubhAI nAthAbhAI-be 1 kaDavA tuMbaDAnA kakaDA karI, devatAnA aMgArA barAbara For Private and Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 - paDelA hoya, te aMgArA mATInA vAsaNa agara leDhImAM nAkhI, upara lUMbaDAnA jhINA jhINA kakaDA karIne nAkhavA. zarIrane keI bhAga ughADe na rahe tevI rIte maDhamAthe lUgaDuM oDhI, besIne dhumADe levuM. A pramANe traNacAra divasa karavAthI pAMDurega temaja kamaLo maTI jAya che. 2kube (droNapuSpI)ne rasa ane pulAvelI phaTakaDI A bene nAsa paNa upara pramANe ja le. tethI traNacAra divasamAM pAMDu temaja kamaLo paNa maTe che. ka-vaidha nUramahamada hamIra rAjakoTa regAne savAre tathA barelehAsava Ape ane rAtre kumAryAsava Ape. kabajiyAta, kamaLAnI gAMTha, baroLa ane yakRtanA rega upara kumAryAsavane upayoga kare ane peTamAM jyAM gAMTha dekhAya tyAM AkaDAnAM pAtarAM garama karIne bAMdhavAM. pa-vedha vAsudeva nAgaradAsa-jasakA pAMDuroga mATe -citre tela 1, haraDedaLa tela vA, bahe. ThAMdaLa tela ga, AmaLAM tela ,metha tela 1, vAvaDiMga tele , marI tela , sUMTha tela , pIpara telo . ane lehabhasma telA 2aa, e sarvene khAMDI vastragALa karI, vAla 3 madha sAthe cATavuM upara gomUtra pIvuM, jethI pAMca prakAranA pAMDuroga maTe che. -vedya bALakRSNa ratnezvarasurata 1. zekelA kaDunuM cUrNa karI ekeka vAlanAM paDIkAM divasamAM 7 vakhata sAkara sAthe phAkavAthI kamaLo maTe che. 2. phulAvelA navasAranAM ekeka vAlanAM paDIkAM divasamAM 3. vakhata sAkaranA pANI sAthe ApavAthI kamaLo maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDuroga, kamaLe ane raktapitta pa67 3. divelAnAM pAtarAMne rasa tolA 8 gAyanA dUdhamAM meLavI pAvAthI kamaLo maTe che. 4. je divelAnAM pAtarAno rasa telA 2 divasamAM 1 vAra pIe ane juvArane reTa tathA goLa sivAya kAMI khAya nahi ane bIje divase khIcaDI ane ghI khAya, te maTe che. 5. devaDAMgarInA phaLanuM cUrNa vastragALa karI 1 cakhApUra sUMghavAthI nAkethI pILe sAva thaI kamaLo maTI jAya che. 7-IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. sonAgeru, AmaLAM ane haLadara pANImAM ghasI AMkhamAM AMjavAthI kamaLo maTe che. 2. lIMbaDAne rasa madha sAthe pIvAthI kamaLo sAro thAya che. 8-vaidya ANaMdajI savajI-unA zekela kaDu ane sAkara banne samAna bhAge laI, vATI savArasAMja pAvalIbhAra caMdraprabhA sAthe kamaLAmAM ApavAthI maTe che. 9-vaidya manasukhalAla lalubhAI-surata kamaLA mATe -pApaDi khAro tathA navasAranuM samabhAge cUrNa karI eka vAla divasamAM traNa vakhata pANI sAthe levAthI kamaLo maTe che. parejInI jarUra nathI. 10-vaidya DAhyAbhAI manasukhalAla purohita-saNaselI kamaLA mATe -kaLIcUne bethI traNa vAla laI mAkhaNa bethI traNa rUpiyAbhAramAM meLavI, kamaLAne daradI cAra-cha divasa cATe to avazya kamaLe maTI jAya che, anubhavasiddha che. For Private and Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa68 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je. 11-mAstara narabherAma harajIvanadAsa-navAgAma kamaLA mATe -mAlika tela 1 tathA hIrAkasI tela 1, laI tenAM 32 paDIkAM karI dararoja savArasAMja ekeka paDIkuM madha pIpara sAthe cATavAthI kamaLo maTe che. 12-joSI rAmakRNa revAzaMkara-lIDara kamaLA mATe-samudraphaLanI tvacA dUdhanI sAthe pIvAthI tathA kaDu kavAtha drAkSa nAkhI pIvAthI kamaLo maTe che. 13-vaidya durgAprasAda gaMgAdhara-porabaMdara kamaLa mATe-TaMkaNakhAra tathA saMcaLa samabhAge laI zekI cUrNa karI ekeka vAla be athavA traNa vakhata ApavAthI traNa diva samAja kamaLo maTI jAya che. 14-vidha gaMgAdAsa sevAdAsa-surata 1. gadheDAnAM lIDAM pAMcane pANImAM masaLI navaTAMka rasa kADhI pAMca dANA kALAM marIne nAkhI pAvuM. paMdara divasamAM jUne kamaLo maTI jaze. 2, saMdesarAnI pAlI tole 1 marInA dANA sAta vATI pIvAthI tAjo kamaLa maTI jAya che. raktapittanA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. rakatapitta mATe:-rALa vAla eka tathA sAkara vAla eka meLavI pIvAthI raktapitta (memAMthI vahetuM lehI) maTe che. 2. je nAke lehI vahetuM hoya te AmaLAM ghImAM taLI chAzamAM vATI mAthe copaDavAthI vahetuM hI baMdha thaI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDuroga, kamaLa ane raktapitta 560 3. kALe vALe, araDUse, gaLe, dhANA, sukhaDa, kaDu ane jeThImadhanAM mULanuM samabhAge cUrNa karI ThaMDA pANImAM pIvAthI raktapitta maTe che. 2-bhavAnIzaMkara bha, bhaTTamahuvA raktapittaH-mAthe lehI caDhI jatuM hoya te rAphaDAnI mATI gALI tALave copaDavI. 3vaidya prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja 1. rakatapitta mATe -sudhAnidhi rasa garanAkarane tathA kuSmAMDa pAka zAraMgadhara saMhitAne ApavAthI raktapitta maTe che. 2. adhogata raktapitta mATe -belaparpaTIne prayoga karavAthI athavA gaLosatve be bhAga, suvarNa mAkSikabhasma eka bhAga pravALabhama eka bhAga, zaMkhajIruM cAra bhAga, kaDA guMdara cAra bhAga, sAkara bAra bhAga, mizra karI ThaMDA pANI sAthe ApavAthI phAya thayela che. anubhavasiddha che. 4-vaidya dattAtreya bhagavAnajI lIlA dhANAne rasa kADhI pAvAthI moDhe lehI paDatuM hoya te tarataja baMdha thAya che. pa-mAstara lalubhAI nAthAbhAI-bora raktapitta mATe-zarIranA game te bhAgamAMthI paDatuM lohI araDUsInA paTa pAkathI athavA vATIne kADhelo rasa eka telo tathA madha aDadhe te meLavI cATavAthI lohI paDavuM, kamaLo, pAMDurega vagere maTe che. parejImAM garama rAka, maracAM vagere na khAvuM. 6-mAstara narabherAma harajIvanadAsa-navAgAma raktapitta mATe -umaraDAnuM mULa (gullara) pANImAM ghasI sAkara nAkhI pIvAthI raktapitta maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 7-jepI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara raktapitta mATe -kArelInAM pAtarAMne rasa kaThAnA telamAM meLavI mAthA upara lagADavAthI raktapitta maTe che. - 8-vaidya durgAprasAda gaMgAdhara porabaMdara rakatapitta mATe araDUsInAM pAtarAnuM cUrNa eka vAla madha tathA ghI sAthe divasamAM be vakhata cATavAthI raktapitta maTe che, zakti rahe che, dUdha pace che ane chAtI majabUta thAya che. 9-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata raktapitta mATe-sApanI kAMcaLI vAla 6, khajUra telA 6, prathama sApanI kAMcaLIne jhINI khalIne khajUra meLavI goLI naMga 12 banAvI, savArasAMja pANI sAthe ekeka goLI ApavAthI raktapitta maTe che. ghI-dUdhane rAka rAkha. 10-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI. raktapitta mATe haraDe to 1, drAkSa tela 1, pIpaLAnA kUNAM pAna tole 1, araDUsAnAM pAna tolA 2, jeThImadha telA ane gaLe tela 1 A sarvane kavAtha karI ThaMDo thavA daI madha pIvAthI raktapitta, UlaTI, tAva, udharasa ane kSaya maTe che. 11-vaidya govardhanarAva-pATaNa rakatapitta mATe -(magajamAMthI lohI paDatuM hoya te) sukhaDanuM tela tela eka tathA kapUranI nAnI goTI naMga be vATI, te telane garama karI ThaMDuM pADI nAke suMghavAthI magajamAMthI paDatuM lehI baMdha thaI jAya che. 1ra-mAstara kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA raktapitta mATe -(game te ThekANethI paDatuM lehI) elacI, For Private and Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga paDI vAMsakapUra, tamAlapatra, taja ane pIpara e ekeka tela tathA kALI drAkSa, sAkara, cholelI khAreka ane jeThImadha e dareka babbe telA laI khAMDI vastragALa karI madhamAM caNIbora jevaDI goLI karI, savArasAMja akeka goLI khAvAthI game te ThekANethI paDatuM lehI, kSaya, udharasa, dama, aMDavRddhi, aMtaravidradhi (marmasthAnane saje) saMgrahaNI ane vAtarakta upara phAyado kare che, anubhavasiddha che. 13-gha puttama bahecarabhAI yAjJika-kAlela raktapitta mATe sukhaDa, jeThImadha, ratAMjaNI aDadhA athavA pAvalIbhAra dareka cIjane gAyanA adheLa dUdhamAM ghasI, AkhA divasamAM be athavA traNa vakhata daradIne pAvAthI raktapittamAM (lehInI UlaTI) avazya phAyade kare che. 10-kSayaroga je mANasa apAnavAyu, mUtra tathA maLanA vegane roke che, atyaMta strIsaMga kare che, atyaMta upavAsa kare che, potAnA karatAM vadhAre baLavAna mANasathI kustI laDe che, vakhata be vakhata thoDuMghaNuM khAya che; atyaMta IrSo, sustI tathA glAnimaya rahe che, AthI traNe doSa vikArayukta thaI kSayaroga utpanna kare che. potAnAM ALasa tathA bedarakArIthI je maLamUtrAdi vegane roke che, tene vAyu vikAyukta thaI jaTharAgnine bagADI, jaTharAgnimAM rahelA kaledana kapha ane pAcakapittane vikArayukata karI, zarIrane piSaNatatva pahoMcADI zakatA nathI. eTale pittanA sthAnamAM pitta ane kaphanA sthAnamAM kaphane hInAga thavAthI, vAyunAM sthAnamAM atiga thAya che. jethI je vAyunI oNphisamAM kapha ane pittanA je daza kArakuna kAma karI rahelA che, tenuM vAyu zeSaNa kare che. AthI rasadhAtu prathama sukAya For Private and Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa7ra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 -- - - - che tethI A rogane zoSaroga paNa kahe che. te vAyu anukrame bIjA sthAnamAM rahelI dhAtuonuM zoSaNa kare che, eTale zarIra sukAI jAya che tethI tene kSaya kahe che. mAtra dhAtukSaya thavAthI kSayarega utpanna thAya che ema nathI, paNa zarIramAM rahelI sAta dhAtuenI vahevAnI gatimAM aTakAva thavAthI paNa te kSaya manuSyane lAgu paDe che. kSayaroga game eTalA prakArane athavA game eTalI jAtane heya, tathApi tenA anulema ane pratima evA be bhAga pADI zakAya che. jemAM kaphane atiga thaye che eTale vAyu tathA pittanA hInAgathI rasane vahenArI dhamanio baMdha thAya che. A rIte rasane mArga baMdha thavAthI te rasa hRdayamAM rahI avalaMbana kaphane atiyAga kare che, athavA rasanakaphamAM maLI mukha vATe bahAra nIkaLI paDe che. arthAt rasa sukAyA pachI vAyu lehIne, mAMsane, medane, asthi, majajAne ane vIryane sUkavI nAkhe che, te kSayane anuloma kSaya kahe che. je mANasanuM atyaMta maithuna karavAthI vIya kSINa thAya che. tenI pAse rahela vAyu bIjI dhAtuone paNa zoSIne kSINa kare che. arthAt vaye kSINa thatAM majajA kSINa thAya che, majajA kSINa thatAM asthi kSINa thAya che, asthi pachI meda, meda pachI mAMsa, mAMsa pachI rakta ane rakta pachI rasadhAtunuM vAyu zeSaNa kare che. eTale te puruSa kSINa thatAM, sukAIne hADapiMjara jevo banI jAya che. koI zaMkA kare ke, virya bAkInI cha dhAtumAM thI utpanna thAya che tyAre cha dhAtu kAyama chatAM, vIrya ghaTavAthI bIjI. dhAtu zI rIte ghaTI jAya? enA samAdhAnamAM kahevAnuM ke, vIrya sukAvAthI tenI pAse rahele vAyu bIjI dhAtunuM zoSaNa kare che ane te pramANe cheka rasadhAtu sudhI pahoMcI jAya che. eTalA mATe vIrya kSINa thayA pachI bIjI dhAtu paNa kSINa thAya che. ApaNe AgaLa joI gayA chIe ke, kaphano atiga thavAthI dhamanionAM dvAra baMdha thaI jAya For Private and Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaNe pache ? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - che. AthI hRdayamAM banatA vIryane vIryanA sthAnamAM pahoMcatAM avareja thAya cheeTale te virya pAchuM kaphanA rUpamAM palaTAI jAya che ane vIrya bagaDyA pachI anukame bIjI the dhAtuo bagaDe che. evI rIte je kSaya thAya che, tene pratiloma kSaya kahe che. je mANasanuM zarIra bahArathI taMdurasta jaNAya paNa pratilomanI rIte kSayanI zarUAta thaI hoya, te jANavAnI eka evI rIta che ke, becIthI gaNatAM baraDAnI kareDane cha maNake jyAM AgaLa yegazAstranA siddhAMta pramANe baMkanALanuM sthAna che, je baMkanALa dvArA prANa brahmaraMdhramAM javA mATe triveNI ghATa oLaMgI, bhramara guphAmAM ArAma kare che, jene samAdhi kahevAmAM Ave che, te baMkanALanuM kaphathI iMdhana thaI vAyuthI te mArga sukAI jaI, tyAM dukhAve utpanna kare che. eTalA mATe kSayanI parIkSA karanAra cikitsake baraDAnI karaDane chaThTho maNake dabAva. je dAbatAM temAM na khamI zakAya e dukhA jaNAya te jANavuM ke, pratima kSayanI utpatti thaI cUkI che. je manuSyane cahere zikAza mArI cAmaDImAMthI ojasa nAza pAmI tejahIna thAya eTale jANavuM ke, A manuSyane anulama kSayanI zarUAta thaI cUkI che. kSayanA roganA nidAnazAstra cAra bhAga pADyA che, tenAM lakSaNe temAMthI joI levAM. kSayaroganAM lakSaNe-kSayarogamAM vAta, pitta ane kapha e traNe bagaDavAthI tenAM agiyAra lakSaNe vyAdhinA prabhAva pramANe bahAra dekhAtAM jAya che. vAyune hIna,mithyA ke ativegathI regInuM gaLuM bese che, khabhA tathA paDakhAMmAM zULa mAre che, pAMsaLIo tathA khabhe kheMcAya evI pIDA thAya che tathA pittanA hIna, mithyA ane ativegathI rogIne vara, dAha, atisAra ane mukhathI lehI paDe che. kaphanA hIna, mithyA ke atigathI rogIne anna para abhAve, udharasa, svarabheda tathA marataka dUdha banI rahe che. je For Private and Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa34 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je kSayanA rogIne A agiyAre lakSaNe thayAM hoya athavA udharasa, atisAra, pAMsaLAMmAM zULa, svarabheda, anna para aruci ane javara e cha lakSaNethI rogI pIDita hoya ane jenAmAM baLa ane mAMsa rahyAM na hoya evA rogIne vaidhe tyAga kare. je regI agiyAra lakSaNothI yukta hoya athavA cha lakSaNethI yukta hoya athavA e pikInAM traNa lakSaNethI yukta hoya tathA jenAmAM baLa ane mAMsa na hoya te regIne sAruM karavAnI AzA choDavI; paNa je rogIne upalAM agiyAre lakSaNe thayAM chatAM tenAM baLa ane mAMsane kSaya thaye na hoya, te te rogI auSadha karavA gya che. je rogI puSkaLa AhAra karyA chatAM pratidina kSINa thatuM jAya che te athavA atisArathI je regI herAna thatuM hoya te, je kSayanA regInA peTa tathA aMDakoSa para sojo caDI AvyA hoya che te rogIne auSadha karavAthI phAyado thato nathI. je rogInAM netra sapheda keDI jevAM thayAM hoya che te, je anna para atyaMta abhAve rAkhe che te, je UrdhvazvAsathI ribAte hoya che te ane jene parANe puSkaLa pezAba thAya che te regI maraNa pAme che. nidAnazAe kSayarogane ghaNA prakAra lakhyA che, temAM vyavAyazeSI, (maithuna) zakazeSI, vAyazaSI, vyAyAmazeSI, azeSa, avazeSI ane urakSataSI eTalAne mukhya gaNelA che. kSayaroganI cikitsAmAM cikitsake regInA maLanuM rakSaNa karavuM khAsa jarUratuM che; eTale keI paNa saMjogomAM tINa julAba Apa nahi. je julAba ApyA ane regInA jhADA sAthe zarIramAM raheluM pitta je dravyarUpa che te pANIne rUpe nIkaLI jaze te kapha vadhI paDaze ane rogI maraNa pAmaze. kSayareganI cikitsA karanAra cikitsaka tene uttamamAM uttama auSadhi Ape chatAM regInA baLavaNune nAza thate jAya, te te rAgI bacavAne nathI, kSayanA rogIne maithunanI, bhejananI, dhananI, For Private and Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 575 [ . - - paracUraNa rAkanI ati lAlasA utpanna thAya che. lAlasA tene kahevAmAM Ave che ke, IcchA thAya paNa jogavI zakAya nahi. khAvAnI IcchA thAya ne khAI zake nahi. evI rIte atyaMta lAlasAvALe rogI jIvatuM nathI. je kSayane rogI yuvAvasthAvALI strI hoya ane laya zarUAtane hoya, te te strIne kAma utpanna thavAthI garbha turata rahI jAya che ane te garbhanI avasthAmAM athavA prasUti. avasthAmAM jarUra maraNa pAme che. eTalA mATe strI puruSanA samAgamamAM Ave nahi e prabaMdha karAvavo joIe, teja auSadhi phAyado karI zakaze. hAlanA jamAnAmAM kSayanI parIkSA karavA mATe kSayanA regInI chAtI, vaniyaMtrathI (sTethoskopathI) tapAsavAmAM Ave che. e rIta bhale rogane pArakhavAmAM phatehamaMda nIvaDI hAya tathApi amArA Arya dezanA vatanIone te baMdhabesatI nathI. ane e dhvaniyaMtranI tapAsa cikitsakane jarUra bhUla khavaDAve che. kAraNa ke A strIone svabhAva che ke, teone potAnAthI vaDIla athavA pitAnAthI aparicita athavA pitAnAthI heddedAra manuSyanI samIpa AvatAM rahelI svAbhAvika AmanyA tathA lajajAne lIdhe tenA hRdayanA dhabakArA vadhI jAya che, eTale lehI jorathI vahe che ane tene glAni utpanna thAya che. jyAre mAtra vaDIla ke aparicita mANasanI samIpa AvatAM tenA dhabakArA vadhI jAya che, tyAre ajANyA cikitsakanI pAse besIne athavA sUIne chAtIne bhAga khule karIne, te bhAga upara bhUMgaLI mUkIne tathA TakorA mArIne tapAsAvatAM lajajA ane bhayane lIdhe tenA dhabakArA jarUra vadhI javAnA. je strInuM hRdaya nabaLuM paDayuM nathI, jene kSayaroganI zarUAta thaI nathI, tevI strIne tapAsIne paNa vaidyo tene kSayanI zarUAta thaI che e abhiprAya ApavAnAja! ane e abhiprAya cikitsake Ape che evI vAta te strInI jANamAM AvyAthI For Private and Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paDa6 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - tenA vicAramAM bhaya ane zoka utpanna thavAthI thoDA samayamAM tene kSayane rega thavAne ja. eTalA mATe chAtI nahi tapAsatAM baMkanALane cha maNako tapAsave e vadhAre sagavaDavALe ane kSayanI kharI khabara ApanAra che. AgaLa varNana karavAmAM AvyuM che tema kSayareganuM kAraNa ane kSayaroganuM svarUpa jANyA pachI paNa ApaNuM vaidyarAje khAMsInA prakaraNamAM kSatakhAMsI athavA jene rikSata kahe che tenuM svarUpa hAla jue che; paraMtu nidAnazAstra lakhelA saptadhAtunA kSayane ame vaidya leke kSayaroga mAnatA heIe ema jaNAtuM nathI. vartamAnakALamAM sudharelI duniyAnA cikitsaka potAnA baLathI ane pitAnI sarakAranA Azrame thathI, kSayaroganA upAya zodhavAnuM bhagIratha prayatna kare che. tema amArA RSimunioe paNa e bAbatamAM ghaNe parizrama karyo che. tathApi yegI lekee ane siddha lekee saptadhAtunA ne mATe je upAye zodhelA che, te upAya banAvI jyAM sudhI kSayanA rogI upara vAparavAmAM nahi Ave, tyAM sudhI kSayanA upAya navA zodhI kADhavA mATe je prayatna cAlu che temAM sAphalya maLaze e jarA saMzayabhareluM che. kAraNa ke dhAtu (vIrya) doSavAna thavAthI vAyu tenuM zeSaNa kare che eTale bIjI dhAtue banAveluM vIrya, baMkanALane raste mAthAmAM nahi pahoMcatAM tene kapha banI jAya che. tethI rogInuM ojasa ghaTI jaI te rogI nisteja dekhAya che. evI avasthAmAM baMkanALanA eka cheDA para rahele prANavAyu ane bIjA cheDA para rahele udAnavAyu be taraphanA vIryane sUkavavAnuM kAma karavA mAMDe, eTale udAnavAyune vIrya nahi maLavAthI te mAthAmAMnI bIjI dhAtune sUkavavA mAMDe che. A tarapha prANavAyu pakSapAta karIne pitAnI ophisamAM rahelA pAMca pitta ane pAMca kaphanuM zeSaNa kare che. eTale cAre vAyu svachaMdI banI pakvAzayamAM rahelA For Private and Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga pAcakaAdi pAMca pitta ane saMzleSaNAdi pAMca kaphanuM apamAna kare che. AthI adhikArInI maherabAnI vinA teo khinna thaI pitAnI ophisanuM kAma karavAmAM bedarakAra thAya eTale zarIramAMnI sAte dhAtuo sukAI jAya, evI avasthAvALA daradInI sAthe dhAtupuSTi mATe je bahadu cikitsA karavAnI che, te ghaNI baLavAna ane pAbhAvika hevI joIe. A uparathI eTaluM sAbita thAya che ke, aMgarasa, phAMTa, hima, kalaka, cUrNa ane sAdhAraNa goLIo je pakavAzayamAM gayA pachI tenI anukame rasaraktAdi dhAtu banatI hoya tevI davAo, potAnA prabhAvathI vIrya sudhI pahoMcavAne azapta thAya che. paraMtu jema nepALe pitAnA prabhAvathI AMtaraDAM athavA bIjI dhAtumAM pharavA nahi jatAM sIdhe maLAzayamAM jaI pAkA tathA kAcA maLane bhedI virecana kare che, tema kSayane mATe evI auSadhi joIe, ke je sAta dhAtumAM rUpAMtara pAmavA nahi jatAM sIdhI vAyunI ophisamAM jaI, vAyunuM zeSaNa karI jema agni havAne pAtaLI kare che, tema te vAyune pAtaLo banAvI, temAM capaLatA utpanna karI, vIryamAM pahoMcI, sukAyelA vIyane lIluM banAvI baMkanALanA beu cheDAnA ane mAthAnA vAyune lIdhe je dhAtuo sukAI gaI hoya tene lIlI banAve teja kSayane khare upAya thAya. Aya vaidakazAstromAM haju sAta dhAtuo, sAta upadhAtuo ane sAta ratnone zuddhisaMskAra karI tenI auSadha tarIke janA karavAnI paddhati dAkhala thaI nathI; eTale teone kSayanA upAya zodhavAmAM muzkelI naDe che. Arya vaidakazAstramAM pAro ane gAMdhaka e bene sajIvana rasa mAnelA che. kAraNa ke duniyAnA tamAma padArthonI bhasma thayA pachI te te padArthanA rUpamAM pAchA AvI zakatA nathI; athavA te padArthone bALatAM dhumADAnuM rUpa pakaDI, te padArthanuM AkAzamAM pRthakkaraNa thaI vAtAvaraNamAM samAI jAya che, paNa te A. 19 For Private and Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 578 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je asala vastunuM rUpa pratyakSa thaI zakatuM nathI. paraMtu pAre ane gaMdhakane game te rIte bALavAmAM Ave ane tene dhumADe saMgrahavAmAM Ave, te paNa tenuM asala rUpa prakaTa thAya che. pazcimanA vidvAne paNa pitAnI cikitsAmAM pAro ane gaMdhaka vApare che paraMtu te AyurvedanI cikitsAmAM kahelA zuddhisaMskAra vinAnA hevAthI teTale prabhAva batAvI zakatA nathI. eTalA mATe je amArA vidyarAje rasazAstramAM kahyA pramANe pArAne aDhAra saMskAra karI tene siddharasa banAve, te kSayanA rogIne ekaja vAra eka khApUra ApavAthI tene kSaya maTI jAya. paraMtu aDhAra saMskAra karavA mATe vartamAnakALanA udyomAM zakti nathI. jo ke siddha lekae jagatane upakAra mATe pitapatA taraphathI rasavidyAnA judA judA graMtho lakhyA che, paraMtu tenI paribhASA jANyA vinA aDhAra saMskAra karavAne vaidyo asamartha che. chatAM siddha lekee rasazAstramAM aDhAra saMskAra lakhatAM kahyuM che tema, AThame saMskAra thatAM pAro bubhukSita thAya che tyAM sudhInI kriyA ApaNe karI zakIe ema chIe. ane te pAro bubhukSita thayela hoya tene suvaNane grAsa ApI, tene pUrNa caMdrodaya banAvyo hoya, te te vIryathI bagaDI meda sudhInA kSayane phatehamaMda rIte Arogya ApI zake che. paNa je rogI ane rAgInA paricAraka zraddhAvALA hoya ane A pUrNa caMdrodayane kalaka karI bAra mAsa sudhI sevana kare, te jarUra sAte dhAtune sUkavI nAkhanAro kSaya sAre thAya che. jo ke hIrA, mANeka, pAnA jevI ratnanI jAtione ame upayoga karI zakyA nathI, paraMtu pArAne ADhara saMskAra ApI bubhukSita banAvI suvarNagrAsa ApI tene pUrNa caMdrodaya banAvI, rogIone khavaDAvI je anubhava meLavyuM che, te pramANe vidhipUrvaka lakhIe chIe. kAraNa ke anubhavI lakhANa sivAya mAtra pustakamAM lakhelI kriyA pramANe kAma karavA jatAM, kyAM kayAM kevI kevI aga For Private and Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 576 vaDe Ave che te jaNAya nahi ane ajANe mArge jatAM agavaDa UbhI thAya. eTale kAma karanAra tyAMthI ja eTake che. eTalA mATe pUrNacaMdrodaya banAvavAnI rIta lakhIe chIe. pUrNa caMdrodaya -A davA banAvanAre prathama kAMjI taiyAra karavI. tenI rIta evI che ke, ame cokhAnI kaNakI ardho maNa lAvI, tene cAramaNa pANImAM rAMdhI, bIjuM eka maNa pANI umerI jADA deTInA kapaDAthI zrIkhaMDa chINe tema chINane gALI kADhI. pachI hiMga zera ardhI, sUMTha zera eka, rAI zera deDha, jIruM zera eka, siMdhava zera eka ane mI DuM zera ekane jhINI khAMDI temAM meLavyAM. te pachI lAkhanI lakheTelI baraNI naMga che jemAM lagabhaga deDha maNa pANI mAya evaDI lAvIne darekamAM paNe paNe zera sarasiyuM tela copaDI, kaNakInuM gALeluM, masAle meLaveluM pANI sarakhe bhAge bharyuM. pachI aDadanI dALa zera pAMca cheDA vinAnI laI tene bharaDI traNa zera dahIMmAM palALI, eka rAta vAsI rahevA dIdhI. bIje divase temAM Adu, lIlAM maracAM, haLadara, hiMga vagere svAda thAya eTale masAlo nAkhI tenAM vaDAM banAvI tene talanA telamAM taLI, chaye baraNImAM bhAge paDatAM ThaMDAM pADIne nAkhyAM. te pachI vAMsanA lIlAM pAtarAM zera traNa lAvI tenA kaTakA karI, sarakhe bhAge kAMjImAM nAkhyA ane jeTalI baraNI adhUrI rahI teTaluM pANI bharI, baraNI upara DhAMkaNuM DhAMkI, te upara kapaDuM bAMdhI, kapaDA upara mulatAnI mATI ane cUne meLavI kapaDamaTTI karI tene taDakAmAM rAkhI mUkI. e kAMjI paMdara divasa pachI joIe teTalI khaTAzavALI ane uttama prakAranA svAdavALI banI gaI. te pachI hiMgaLokamAMthI pAre kADhavAnI vidhi zarU thaI. temAM hiMgaLaka nava zera lAvI temAM thI bazera hiMgaLaka vATI, lIMbunA rasamAM eka divasa khela karI, bIje divase TIkaDIo banAvI taDake sUkavI, pachI mATInAM be vAsaNa For Private and Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 zrIAyurveda niSNa dhamALA-bhAga 2 jo pAkI jAtanAM majabUta ane tapelInA ghATanAM lAvI, tenI uparanI dhAra paththara upara ghasI, sAMdhA esatA karI, eka vAsaNamAM azera hiMgaLAkanI TIkaDIo pAtharI, bIju vAsaNa tenA upara UMdhuM vALI, sAMdhAo upara khaDI ane mIThAnA lepa karI, kapaDamaTTI karI cUlA para caDAvI, nIce cAra prahara sudhI dhImA tApanI AMca ApI. bIje divase te DamaruyaMtrane khAlI, uparanA vAsaNamAM ceTelA pAre kapaDAthI lUchIne kALA meza jevA kADhI lIdhe, A ThekANe yAda rAkhavAnuM che ke, uparanA vAsaNane ke jemAM pArI cAMTelA che, tene jADA ane kharabacaDA kapaDAthI khUba bhAra daine mezanA rUpamAM jeTale mArA vaLagyA hAya te kALajIpUrvaka lUchI levA; ane te pArAne kAcanA vAsaNamAM lai, temAM taiyAra thayelI kAMjI nAkhI Ai levA, eTale pArA cAkhkhA thai jaze, paraMtu e DamarutatramAM nIce hiMga AkanI rAkhADI tathA gheADA hui gaLAka tApanA zumAra nahi rahevAthI taLe paDelA hAtha lAgyA tene kADhI laI, bIjA higaLAka mAM meLavI, lI'bunA rasamAM khala karI, tenI TIkaDI banAvI sUkavI, upara pramANe DamaruyaMtramAM mUkI, pArA kADhI lIdhA. e pramANe khazera mazeranA akekA ghANa caDhAvatAM, nava zera hiMgaLAkamAMthI sesADAtraNa tAlA pArA hAtha lAgyuM. A ThekANe amAre jaNA vavu' joie ke, caMdrodaya anAvyA pachI ame hiM gaLeAkamAMthI zuddha pArA kADhavA mATe amAre hAthe Damaruya'tra caDhAvyu, tA amane 1 zera hi'gaLeAkamAMthI pANeAzera pArA hAtha lAgyA. chatAM paNa keTa lAka vaidyonA evA anubhava che ke, cALIza tAlA hiMgaLekamAMthI che pAMtrIza tAlA pArA nIkaLe che. te hisAbe jotAM navazera hiMgaLeAkamAMthI cha zera pAre| amAre hAtha AvyA; tenAM e kAraNa amane jaNAya che. prathama amArI ajJAnatAne lIdhe pArA UDI gaye athavA te amArI asAvadhatAne lIdhe pArA khAvAi gayA. For Private and Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 181 e pramANe hAtha lAgelA khasesADAtraNa tAlA pArAne rasarana samuccayanA pAna 223 mAM lakhyA pramANe ATha saMskAra ApavAnA zarU karyA. te nIce pramANe cheH 1. svedanasa skAra:-sUMTha, marI, pIpara, mIThuM, phaTakaDI, citra, lIlu Adu ane lIlA mULAnAM pAna badhAM maLI pArAthI ardhI vajananAM esiDiyAM lai, pArAne tenI sAthe traNa divasa ghUMTI, goLA vALI, tene majabUta kapaDAMnI peATalImAM bAMdhI, eka majabUta jAtanuM mATInuM moTu vAsaNa ANI, tenA meDhA upara lAkhaDanA gajiyA ADA mUkI, te gajiyA sAthe pArAvALI peTalI adhara laTakAvI, traNa divasa sudhI pelI taiyAra karelI kAMjImAM Arphe ApyA. jema jema kAMjI ghaTatI gaI tema tema zrIjI umeratA gayA. traNa divasa pachI te pATalo cheADI pArAne garama pANIthI dheAI lIdhA, eTale tenA inasa skAra pUrI thaye. 2. manasa skAra-gharanA dhumaDAnI rAkha, lAla IMTanA bhUMkA, dahI, goLa, mIThuM' ane phaTakaDI e pratyeka esaDa pArAthI seALamA bhAganuM lai, madhAMne pArA sAthe kharalamAM nAkhI, traNa divasa sudhI ghUMTAvyu'. pachI temAM seALamA bhAganu' dhAnyAbhraka ane seALamA bhAganI cAMdInu' jhUMbu nAkhI, eka divasa madana karyuM, paNa pArA chUTA dekhAtA rahyo. eTalA mATe jyAre traNa divasa sudhI kAMjI umerI mana karyuM, eTale pArA dekhAtA adha thayeA. pachI tene dhoI nAkhI upara lakhyA pramANenA DamarucatramAM mUkI, pAchA agni upara caDhAvI, cAra paheAranI AMca ApI eTale cAMdInA bhUkA rAkhADIrUpa thaine nIce rahyo ane DamaruyaMtranA uparanA vANasamAMthI pANAcAra zera ane navaDhAMka pArA hAtha lAgyuM; eTale manasa skAra pUrA thayA, For Private and Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dha82 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 3. mUrchAnasaMskAra-madnasaMskAramAMthI nIkaLelA pArAne kuMvAranA rasamAM sAta divasa mardana karyo. pachI triphaLAne ukA LAmAM sAta divasa mardana karyo. pachI citrAnAM mULanA ukALAmAM sAta divasa mardana karyo. AthI pAro kalka (caTaNI) je lecA paDato banI gayo, eTale mUrachanasaMskAra pUre the. 4. utthApana saMskAra -e mUrzita thayelA pAradane, eka mATalAne taLiye cepaDI upara bIjuM vAsaNa DhAMkI, saMdhilepa karI, DamaruyaMtranI rItithI bAra kalAka agni Apyo. eTale uparanA vAsaNamAM tamAma pAra vaLagI gaye. tene kADhI laI, kAMjInA pANIthI dhoI sApha karI, uthApana saMskAra pUro karyo. pa, pAtana saMskAra-muMbaIthI se TacanuM tAMbuM zera traNa maMgAvI, tenuM eka pataruM banAvI, te patarAMne kAna thI ghasAvI, tAMbAne retI je bhUke banAvyo. te bhUkAmAMthI pArAnA cethe bhAge bhUke laI, pAro ane tAMbAne bhUke e baMnene lIMbunA rasamAM ghUTayAM, eTale te leAcA paDatuM banI gayuM. tene DamaruyaMtranA nIcalA ThAmamAM cepaDI, DamaruyaMtravidhipUrvaka banAvI, bAra kalAka madhyama agni Ape; ane upalA vAsaNane mathALe pANI bharavAnuM lakheluM hatuM, paNa pANI bharavAne ghATa nahi AvavAthI tenA upara hiMgaLAkamAMthI pAro kADhatI vakhate jema ThaMDA pANInAM pitA mUkavAmAM Ave che, tema pitAM mUkIne calAvyuM. ThaMDu thayA pachI upalA ThAmane vaLagelo pAro laI tene kAMjImAM dhoI pharI pAchA tAMbAne bhUke meLavI, lIMbunA rasamAM vATI DamaruyaMtramAM copaDI, bAra kalAka agni ApI, upara pramANe pAra kADhI lIdhe. e pramANe traNa vakhata pArAne UkapAtana saMskAra Apyote pachI tene adhaHpatana saMskAra zarU karyo. triphaLA, saragavo, citra For Private and Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSarega 583 mIThuM ane phaTakaDI e pratyeka auSadhapArAnA seLamA bhAge laIbadhAMne kAMjImAM pArA sAthe meLavI, pAronachapiSTa(nadekhAte)tha,tyAre te lAcAne eka kAmane taLiye copaDI, bIjuM ThAma tenA upara UMdhuM goThavI, saMdhilepa karI, jamInamAM eka khADo e karyo ke jemAM ardhA khADA sudhI peluM ThAma Ave ane saMdhilepa kareluM sthAna jamInanI sapATIthI eka iMca nIcuM Utare. tenI AsapAsa mATI pUrI lIdhI ane bAju para eka nAne khADe evI rIte khAdyo ke, temAM raheluM pANI DamaruyaMtrane taLiye bAkI rahelA khADAmAM DamaruyaMtrane lAgeluM rahe. e DamaruyaMtranA upalA vAsaNamAM pAro caTelo rahe ane nIcaluM kAma khAlI rahe evI rIte goThavyuM. pachI upalA ThAmanA mAthA upara chANAM siMcI agni Ape. eka tarapha agni ApatA gayA ane bIjI tarapha pAsenA khADAne raste pANI bharatA gayA. evI rIte bAra kalAka AMca ApavAthI tamAma pAro nIcalA ThAmamAM AvI paDyo. evI rIte pharI pharI upara lakhelAM vAsaNamAM sAta vAra vATI, sAta vAra Damaru caDhAvI, sAta vAra agni ApI, tenuM sAta vAra adhaHpatana karyuM. te pachI tiryakapAtana saMskAra zarU karyo. tiryakapAtana saMskAra karatAM amArA suratamAM tADI vecanArAo ghaDiyAMnAM nAmathI oLakhAtAM mATInAM vAsaNa ke jenuM peTuM phUleluM ane Deka lAMbI hoya che jemAM daza zera pANI mAya evAM be vAsaNa lAvI, pArAthI cothA bhAganuM abrakhanuM cUrNa laI, pArA sAthe meLavI, pArAne kAMjImAM eTale vATakyo che, jemAM pAradanA rajakaNe dekhAya nahi. te pore pelA eka vAsaNanA taLiyAmAM cepaDI bIjA vAsaNamAM pANI bharavAnuM lakheluM che, paNa bharelA vAsaNane saMdhilepa karatAM aDacaNa AvavAthI ame pANI bharyA vinA tenAM be meDhAM joDIne saMdhilepa karyo. te pachI eka cUlo e banAvyuM ke, jene upara For Private and Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ela rahe. te paNa dIpaka kahe che temAM AvI pArAvALuM vAsaNa baMdhabesatuM AvI rahe ane tenI pAse pANI nuM bhareluM vAsaNa evI rIte goThavyuM ke, jemAM peluM khAlI vAsaNa DUbeluM rahe. te pachI cUlAmAM maMda agni Ape. A yaMtranuM nAma tiryakapAtana athavA dIpaka kahevAya che. e yaMtramAM mUkelo pArada bIjuM vAsaNa je pANImAM DubAvyuM che temAM AvI paDyo. temAMthI te pAra kADhI laI tene svedana saMskAramAM kahyA pramANe pharI vAra bApha ApI temAMthI pAra kADhI laI te masAlA sAtheja upara pramANe tiryakapAtanayaMtrathI uDAvyuM. evI rIte traNa prakAranA pAtanayaMtrathI pArAne pAMcame pAtanasaMskAra pUro karyo. te pAtanasaMskAramAMthI pAra mAtra chetALIza telA hAtha lAgyo. te pachI tene chaThTho nirodhasaMskAra zarU karyo. 6. nidhasaMskAra-gadhIsameravAnuM (pRSTa paraNI)paMcAMga tathA kamaLane kaMda bene bhegAM vATI kalka karI tene gALo vALI, gaLAnI vacamAM pAradane mUkI geLAnuM meTuM chAMdI laI tenA para bhejapatra vIMTALI, bhejapatra para kapaDuM bAMdhI, kAMjIthI bharelA vAsaNamAM adhdhara laTakAvI, tene traNa divasa sudhI bApha Apyo. te pachI temAMthI pAradane kADhI laI garama pANImAM che. e pramANe nirodhasaMskAra pUro thA. . 7. niyAmanA saMskAra-vAMjha, kaTalIne kaMda, sarapaMkhAnuM paMcAMga, vIchiyAnAM pAna, kamaLane kaMda ane bhAMgare, e badhAM osaDa pArAnI barAbara laI, tene kalka karI, tenI vacamAM pArAne mUkI, upara bhAjapatra lapeTI piTalI bAMdhI kAMjIthI bharelA vAsaNamAM adhdhara laTakAvI traNa divasa bApha ApI, garama pANIthI gheI lIdhe. tyAra pachI marI, mIThuM, phaTakaDI, saragavAnAM mULanI chAla, TaMkaNakhAra, e badhAne kalaka karI kAMjI sAthe meLavI eka mATaluM adhuM bharyuM. pachI upara kahelAM vAMjha-kalI vagere pAMca auSadhe For Private and Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayarAga 55 8. pArAne vajane lai, teneA kalka karI vacamAM pAradane mUkI gALA vALI tenI pATalI banAvI, adhdhara laTakAvI, traNa divasa mApha ApyA; eTale zAstramAM lakhyA pramANe pArada bubhukSita thayeA. dIpanasaMskAraH-javakhAra,sAjIkhAra,TakaNakhAra,si'dhava, citro, saragavA, rAi, pIpara, bijoru', mIThu ane marI e saghaLAMne pArada jeTalA vajanamAM lai, badhAMne pArada sAthe meLavI, lI'bunA rasamAM tathA kAMjImAM sAta sAta divasa ghUMTI, tene pharI gALA vALI, kAMjIthI ardhA bharelA mATalAmAM aghdhara laTakAvI, traNa divasa sudhI khApha ApyA, eTale dIpanasaMskAra pUrA thayA. e pramANe ADa saMskAra karatAM pArada UDI jatAM, dhAtAM tathA khAvAi jatAM amArA hAthamAM tetrIza tAlA pAraDha rahyo. e pAradamAMthI vIza tAlA lai temAM pAMca tAlA kuMdana eTale cAkhyuM seAnuM-jaDiyAe je kuMdana vApare che te laI, pArA sAthe chUTI, suvaNa nA grAsa ApyA. pachI tene zataguNu gaMdhakanu jANyu karyu.. te evI rIte ke, khanAranivAsI lAlA zyAmasuMdarAcArye racelA ' rasAyanasAra' nAmanA pustakamAM, nalikA-Damarucatra anAvavAnI je rIta batAvI che, te rIta pramANe nalikA-DamayaMtra banAvI, suvarNa grAsa karelA pArada sAthe dUdhamAM zeAdhelA gadhaka tAlA ekasAvI za meLavI, tene vaDanI mULInA ukALAmAM kharala karI, nalikA-DamaruMyaMtramAM bharI, cAvIza kalAkanI madhyamAM AMca ApI, eTale gaMdhaka khaLI gaye ane hiMgaLe!kanA jevA paNa thADA kALA raMgavALA padArtha rahyo. paNa vAMdhA e AvyA ke, DamarucaMtranI nIcenA vAsa gumAM taDa paDI, jo jarA bhUla thaI hAta te tamAma pAre| ane seAnuM agnimAM paDI jAta, paraMtu khabara paDavAthI Damaruya'trane agni parthI jhaTa nIce utArI lIdhuM. te pachI adaranA hi'gaLeAka jevA pArada kADhI laI, pharI ekasAvIza tAlA gaMdhaka umerI, vaDanI For Private and Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo mULInA ukALAmAM kharala karI,nalikA-Damaya'tramAM mUkI,bAra kalAka agni ApyuM; eTale pArA ane gaMdhaka maLIne pacAza te lA vajana khAkI rahyuM, pachI dara vakhate gadhaka ekaseA vIza telA meLavatA gayA ane nalikA-DamarutaMtramAM pacAzathI sADa telA khAkI rahe eTalI AMtra ApatA gayA ane dara vakhate DamaruyaMtranu" nIcaluM vAsaNa badalatA gayA. evI rIte cAra paTa vaDanI mULInA cAra paTa zatAvarInA ukALAnA, cAra paTa dheALI mUsaLInA kALAnA, ane pAMca paTa jAyaphaLanA ukALAnA ApI, sattara vakhata Damaruya`tra caDhAvI, ekAvana ratala gaMdhakanuM jAraNa karyuM. chellI vakhate pArA ane gaMdhaka maLIne sADha tAlA vajana bAkI rahyuM. tene pAMca ratalI vilAyatI kAcanI aganazIzIne sAta kaDamaTTI mulatAnI mATInI karI, kharAkhara sUkavI, vAyukAya tramAM geTanI zIzInA gaLA sudhI retI bharI, mAra prahara madhyama agni ApyA. stroMga zItaLa thayA pachI kADhI jotAM pArA ane gaMdhaka kharAkhara pAkI zakayAM nahi eTale tene kADhI laI pharIthI kAjaLI anAvI bIjI aganazIzImAM bharI khAra prahara agni ApyuM, te paNa barAbara pAkayo nahi. A pariNAma mAtra amArI ALasa ane bedarakArInu' hatuM. te pachI trIjI aganazIzI caDhAvI kALajIpUka khatrIza paheAranI AMca ApI. te evI rIte ke, gadhakane dhumADA nIkaLatA baMdha thayA ke zIzInA mAM upara iMTanA khUca banAvI tenI AsapAsa cUnA ane goLa ceApaDI, zIzInu mAM adha karyuM" ane AMca cAlurAkhI. matrIza paheAra pachI kharAbara pAkelA caMdrodayane zIzImAMthI kADhI tAla karI jotAM vajanamAM vIza tAlA Utaryo ane nIce ATha tAlA rAkheADI rahI. paraMtu te rAkhADImAM seAnuM rahI gayu che evA vahema rahevAthI eka tAle rAkheADI, eka tAlA madha, eka tAle dhI ane eka tAlA rAtI gheADInuM caNu me For Private and Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 587 - - - - - - - jana janaka- ka LavI, agnimAM khUba dhamAvyuM paNa suvarNa jaNAyuM nahi. AthI khAtarI thaI ke, e rAkheDImAM sonuM nathI. te pachI evo vicAra thaye ke, codayanI sAthe je anupAna ApavAnuM che, te anupAna juduM nahi ApatAM caMdrodayamAM meLavI tenI goLI vALI ApavAthI khAnArane vadhAre sagavaDa thaI paDaze. ema vicAra karIne barAsakapUra telA pAMca, jAyaphaLa telA pAMca, marI telA pAMca ane laviMgatelA pAMca laIne prathama ekalA caMdrodayane traNa divasa sudhI kharala karAvyuM. te pachI jAyaphaLa, marI ane laviMganuM vastragALa cUrNa karI, thoDuM thoDuM meLavatA gayA ane lUMTatA gayA. be divasa ghUMTayA pachI barAsa umerI be kalAka ghUMTI temAM pAkAM cevalI pAnane rasa nAkhI ghUMTavA mAMDyuM. evI rIte traNa paTa pAnanA rasamAM ApI, chellA paTa vakhate UMcI jAtanI savA te kastUrI meLavI khala karI gaLI vALavA jevuM thayuM, eTale eka telAnI sATha goLI thAya eTalAja vajananI goLIo vALI caMdrodayatiyAra karyo. jene laiSaya ratnAvalimAM pUrNacaMdrodaya-makaradhvaja, evuM nAma ApyuM che, te A caMdrodaya che. upara lakhelA anuSAnamAM keTalAka vaidyone e mata che ke, caMdrodayathI barAsakapUra cAragaNuM levuM ane bIjA traNa vasANAM na vA bhAge levAM. paNa caMdrodayane mATe je pATha lakhelo che, temAM "paraMpaDhAri jatvA"evuM pada AvavAthI ame e artha karyo ke, paruM kahetAM cAra telA caMdrodayamAM "paDhAni vavAra eTale cAra vasANAM maLIne eka pala kahetAM cAra tela levA. tevI rIte bhaiSajya ratnAvalimAM vAjIkaraNa adhikAramAM paNa e pramANe lakhIne pAnanA rasamAM goLI vALI ApavAnuM kaheluM che. te pramANe ame goLI banAvI, prathama tenA guNadoSa jANavA mATe ame pite khAI joI. eTale savAramAM eka gebI madhamAM cATI ane vicAra karyo ke bhUkha lAgaze te pramANe For Private and Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ve zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo khArAka khAizuM', kAraNa ke caMdrodayanA pAThamAM lakhelu che ke, " gharna vImUta ativa sukhaM " eTale bhAremAM bhAre ghI ane " dUdhavALA khorAka khAvA. paraMtu amane kAMI bhUkha lAgI nahi. paNa kAMIka agni madya jaNAya, tethI manamAM azraddhA utpanna thai; paNa akasmAta e gALI divasamAM ekaja vAra ekaikI khAdhA pachI ghaNA ghIvALA khArAka khAvAnA prasaga ALye, te kheArAka bhUkha karatAM jarA vadhAre khAdhA paNa pariNAma e Avyu' ke, sAMje pAchI bhUkha lAgI ane khIje divase bhAre kheArAka khAdhA te hajama thaI gayA. eTale nakkI vizvAsa beThe ke, jema jema ghIvALA khArAka khAtA jaie tema temaM bhUkha vadhatI jAya che ane zarIra puSTa thatuM jAya che. A gALI khAtAM kAi paNa jAtanu pathya nahi pALatAM tela, maracu', hiM'ga, AmalI, vAla, vaTANA, keLuM, keLuM vagere cAlu khArAka khAtA gayA ane dararoja ekeka gALI khAtA gayA, paNa kAI jAtanuM nukasAna thayuM nahi. uparAMta zarIre vRddhAvasthAnI karacalI (vaLI) paDI hatI te maTI gai ane zarIra sudRDha thayu. caMdrodayanA pAThamAM lakhyA pramANe eka mAse vajananI mAtrA A jamAnAmAM khAI zakAtI nathI, kAraNa ke A caMdrAdayanI eka gALImAM lagabhaga adhI ratI caMdrodaya AvelA che. chatAM e gALI khAI letAM te magajane bhamAvI nAkhe che. mAtra jene ajINanA rAga heAya athavA jenAM AMtaraDAM kheArAka pacAvI zakatAM na heAya te mANasa vadhumAM vadhu daza divasa sudhI khambe gALI pacAvI zake che; paraMtu sAdhAraNa mANasa ke regI eka geALI karatAM vadhAre khAI zakatA nathI. je sa'grahaNInA rAgI anna milakula khAI zakatA nathI ane temAM ghauM te hajama thatAja nathI, tevA rAgIne A caMdrodaya ApavAthI ghaunI reATalI puSkaLa ghI sAthe pacI jAya che, eTaluMja nahi paNa paMdara divasa geALI khAdhA For Private and Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 589 pachI ghauM, ghI ane gaLapaNa maLelA bhAre khorAkane pacAve che, zarIramAM zakti lAve che ane saMgrahaNInA jhADA bAMdhe che. tevI rIte kSayanA regIne paNa asarakAraka rIte phAyade kare che. mAtra jene mAnasika vikArathI kSaya na thayA hoya ane je tenAM hADakAM na gaLI gayAM hoya, to te sAro thAya che. paraMtu hADakAM gaLI gayA pachI eTale sAte dhAtune kSaya thayA pachI te gIne ArAma thatuM nathI. caMdrodaya pitAne prabhAva batAvI tene thoDA divasane mATe rAka pacAvI zakti Ape che, paraMtu te regI pAche Uthalo khAI maraNuM pAme che. e uparathI eTaluM sAbita thAya che ke, A caMdrodayanI sAthe rasaratnAkaranA rasAyana khaMDamAM hIrAnI bhasma meLavIne je rasa taiyAra karavAnA ane taiyAra karIne sevana karavAnA prayoga lakhyA che, te pramANe vidhipUrvaka rasa taiyAra karavAmAM Ave ane vidhipUrvaka rogI zraddhAthI pacce pALI sevana kare, to sAte dhAtugata kSayaroga jarUra sArA thAya. evA prayoga vinA kSayane mATe jeTalI zodha karavAne mahenata karavAmAM Ave tenuM phaLa sAruM nIvaDe e amArA vicAra pramANe asaMbhavita che. mATe dhAtukSayane mATe bIjA upAye karatAM A pUrNacaMdrodaya rasa-pArAne ATha saMskAra ApI, banAvI rogIne ApavAnI ame bhalAmaNa karIe chIe. svalpa caMdradaya -jAyaphaLa, laviMga, barAsa ane marI e cAra auSadha tela tela, senAne varakha eka mAse eTale aDhI vAla ane kastUrI aDhI vAla e sarvanA samagra vajane hiMgaLakamAM thI kADhelA pAradane banAvele rasasiMdUra nAkhI, kharalamAM bArIka vATI, cUrNanA rUpamAM athavA pAnanA rasamAM cAra guMjAbhAranI goLI banAvavI. e goLI vayanI vRddhi karI, zarIramAM ti, ceta ane zakti lAvI ghaNA regane sArA kare che. upara lakhelA pUrNacaMdrodaya tathA sva5 caMdrodaya zukradhAtu For Private and Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa90 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je mAMthI bigADa thaI rasadhAtu tarapha AvatA tathA AvelA kSayaroga (zeSarogane maTADI zake che. amane e anubhava thayo che ke, ghI karatAM dUdha ochuM mAphaka Ave che; mATe kSayanA rogIe ghI khAvA tarapha vadhAre dhyAna ApavuM. te sAthe eTalI bhalAmaNa karavAmAM Ave che ke, caMdradayarasane upayoga thato hoya tevA rAgI e khAsa parejI pALavAnI koI jarUra nathI; paraMtu telamAM taLelA vidAhI padArthone saMpUrNa tyAga kare. mAtra zAkabhAjImAM tela khavAya te harakata nathI. kAraNa ke kSayanI cikitsAmAM rogIne sAte dhAtuonI vRddhi thAya evo khorAka ApavAnI jarUra che; ane telamAM taLelAM bhajiyAM, pAtarAM, mUThiyAM, kaLAM, haikaLI, pUDA vagere zeSa utpanna karanArAM che, tethI teno niSedha karavAmAM Ave che. ghaNA loko tela khAvAthI Dare che, paraMtu sUtrasthAnamAM snehavidhimAM snehapAna karAvavAne sthAvara sneha tarIke talanA telane pradhAna gaNeluM che. te pachI jagama saneha eTale ghI mAneluM che ane vasA tathA majajAne chellA gaNelA che. eTalA mATe kSayanA rogIne tela khAvAmAM harakata nathI. ATalI bhalAmaNa karIne A kSayane nibaMdha samApta karIe chIe. kSayaroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. hiMgaLaka telA 4, motInI chIpanI bhasma telA 2, sAbarabhasma telA 2, zaMkhabhasma telA 2, lehabhasma telA 2, pravAlabhasma telA 2, phulAvele TaMkaNa telA 2, gaLosatva telA 2, zIte palAdi cUrNa tolA 4, laviMga tola , senAne varakha telo che ane kasturI be AnIbhAra; uparanI saghaLI vastu sAthe meLavI tene 48 kalAka khela kare. pachI dararoja savArasAMja 1 For Private and Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 591 ratIthI 1 vAla sudhInuM paDIku madha ane pIpara sAthe khAvAthI kSaya, udharasa ane zvAsa maTI jAya che. 2. zItopalAdi cATaNa-hiMgaLaka telA 2, laviMga tela 1, sAbarabhasma tela 1 ane zIlAdi cUrNa talA , uparanI cAra vastune eka divasa khala karI, temAM 10 tela madha meLavI tene avaleha banAvI divasamAM traNa vakhata babe AnI. bhAra cATI, te upara araDUso tela 1 ane che te elacIne kA karI, madha nAkhI pIvAthI kSaya para ghaNI sArI asara kare che, 3. hiMgaLakanI geLI:-hiMgaLaka tole che, gheLo marI tela 1, laviMga tela nA ane vachanAga tole che, e cArene eka divasa AkaDAne dUdhamAM palALI mUkI, bIje divase pAka pAnane rasa nAkhI covIsa kalAka ghUMTavuM. pachI marI pramANe goLI vALI tene zIzImAM bharI mUkavI. e goLI divasamAM bethI traNa vAra pANI sAthe gaLIne upara eka rUpiyAbhAra cekhuM ghI garama karIne pIvuM jethI kSaya, kapha ane khAMsI maTe che. 4. laviMgAdi guTikAkulAvelo TaMkaNa te 1, zuddha manasIla tele 1, hiMgaLaka tela 1, marI tela nA, pIpara tele che, kherAla tele che ane laviMga tele , uparanI vastune vastragALa karI 24 kalAka kerI ghUMTI, AdunA rasamAM 1 divasa ghUMTI guMja pramANe goLI karI, dararoja be athavA traNa vakhata madha-pIpara sAthe akeka goLI ApavAthI kSaya maTe che. ra-vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. kSayaroga mATe -baMgabhasma araDUsImAM mArela vAla eka tathA zIta palAdi zAraMgadhara saMhitAnA pATha pramANe banA vela be AnIbhAra, mAkhaNa sAthe levAthI zarU thate kSaya maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paTa2 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 2. caturmukha rasa-pAre, gaMdhaka, lehabhasma ane abhrakabhasma, e pratyeka cAra tolA tathA suvarNa bhasma eka tela laI, kharalamAM khUba bArIka vATI, kuMvAranA rasanI bhAvanA ApI, goLa vALI eraMDAnAM pAna vIMTI dore bAMdhI, dANAnA DhagalAmAM traNa divasa rAkhI mUkI, pachI cothe divase kADhI kharalamAM nAkhI bArIka vATI badhA rogamAM vAparavuM. pAvalIbhAra triphaLA tathA madha sAthe ApavuM. e davA AdhA pachI upara dUdha pIvuM. AthI kSaya, udharasa, keha, pAMDuroga, prameha, zULa, zvAsa, maMdAgni, heDakI, amlapitta, apasmAra, unmAda, harasa tathA cAmaDInAM ghaNAMkharAM dara maTe che ane A davA ghaNIja pauSTika mAluma paDI che. 3. suvarNa vasaMtamAlatI ekathI be caNoThIbhAra lIMDIpIpara tathA madha sAthe athavA zIte palAdi cUrNa sAthe ApavAthI zarU thata kSaya maTI jAya che. 3-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdaroDa kSaya mATe -vasaMtamAlatI, azvabharama, cesaTha paherI pIpara ane zItopalAdi ekatra karI ApavAthI te kSaya avazya maTe che. ka-vaidya cUnIlAla jayakizanadAsa-surata 1. viSamajavarAMtaka leha-hiMgaLAmAMthI kADhela pAre tela 1 tathA gaMdhaka (AmalasArI) tolo 1, kAjaLI karI parpaTI banAvI, temAM suvarNa bhasma tela , lehabhasma telA 2, tAmra bhasma tela 2, abhrakabhasma telA 2, baMgabhasma le che, geru tele mA, pravAlabhasma tela ne, matInI bhasma tele che, zaMkhabhasma le che ane sIpabhasma tele , e sarvane papeTImAM meLavI gulAbajaLamAM eka kalAka khela karI, motInI be sIpa For Private and Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroga 193 davA mAca teTalI mATI laI temAM khala karelI davA bharI sIyunA sa'puTa baMdha karI tenA upara eka AMgaLa jADI, cIkaNI maTeADInI kaDamaTTI karI mukAvI, e meTA aDAyAM-chANAMnI AMcamAM evI rIte pakAvavu ke, maTADInA raMga lAla dekhAya. khAda tarata kADhI lai, ThaMDu thayA pachI tenI uparathI maTADI kADhI nAkhI sIpa sAthe davAne bArIka vATI, temAMthI eka ratI laI zIteApalAdi cUrNa tAle na tathA jeDImadhanuM cUrNa be AnIbhAra ane araDUsInA rasa tAlA 2 sAthe ApavAthI kSayaroga nAbUda thAya che. 2. akIkanI bhasmA-akIka umadA lAla raMganA, sapheda reSA vagaranA be tAlA laI, lUNiyA dudhelI (je jamIna upara patharAyalI rahe che tathA lUNInI bhAjI jevAM pAtarAM thAya che te) aDadhe zera vajane laI tene lUgade manAvI, tenI vacamAM akIka mUkI goLA karI kapaDamaTTI karI sukAvI aDadheA maNa ja galI aDAyAM chANAMnI agnimAM pakAvI svAMga zIta thaye kADhI levuM, jethI sapheda bhasma thaze. tene khUba bArIka vATIne rAkhI mUkavuM. temAMthI azvI ke eka ratI sudhI gAva jakhAna e teAlA, riyALI e teAlA, adhakacarAM khAMDI pANImAM traNa kalAka bhIMjavI ceALI luAma kADhI temAM jarA sAkara nAkhI pIvuM. dareka vakhate luAmanuM pANI pAzera vajane levu'. A upAya eka mAsa sudhI lAgalAgaTa rAkhavAthI kSaya, uraHkSata ane khAMsIne avazya nAbUda kare che. kSayanA namaLI hAlatanA dadI ene paNa A upAthathI ghaNA sArA phAyadA thAya che. 5-vaidya rAdhavajI mAdhavajI goMDala 1. kSayaroganA atisAra mATeH-merathAnI bhasma telA 1, aphINa tAle 1 ane gaLeAsattva tAleA 1, mArIka vATI tulasInA rasanI eka bhAvanA ApI ratI pramANunI geALIe karI savArasAMja ApavAthI jhADA aMdha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa94 boyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 2. kSayanA sevA mATe nisetara, pIpara ane garamALAne gALa kSayanA daradIne ghI, sAkara tathA madhamAM ApavAthI AvelA sajA maTI jAya che. 3. yakesarI rasa-marI, pIpara, phulAvelI phaTakaDI ane navasAra e dareka be be tolA tathA vachanAga eka tole meLavI bArIka vATI eka ratIpUra sAkaramAM ApavAthI kSaya, udharasa, lema, zaradI, bALakanuM uTAMTiyuM vagere maTe che. 6-vaidya prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja 1. kSamA -kAMcanabhama bheSajya nAvalinA pATha pramANe ApavAthI rAjayamAM maTe che. 2. rAjyamA mATe -gAra abrakano prayoga paNa sAdhAraNa rIte phAyado kare che. u--vaidA naMdarAma prAgajI--nAgezrI khajurAdi dhRtara-khajUra, drAkSa, jeThImadha, phAlasA, pIpara, beraDInAM pAnano kalaka ane siMdhava enuM vrata siddha karI ApavAthI svarabheda, udharasa, zvAsa ane javaramAM sAruM kAma kare che. -vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI bAvaLA kSaya mATe -gaLasava tole chA, pIpara be vAla, suvarNamAkSika bhasma eka vAla, pravAlabhasma be ratIbhAra, madha tela 1 ane ghI tela nA meLavI, daraTake A cATaNa upara pramANenA vajane levAthI rAjaroga, jIrNajavara, zarIranI uSNatA, udharasa, zvAsa tathA dhAtunI kSINatAne maTADe che. ghaNuja uttama che. ra For Private and Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23:kSata, dAsa, dizA, zvAsa ane svarabhaMga uraHkSataH-A roga paNa kSayamAMja aMtarabhUta thAya che. tathApi kSayamAM jema mAnasika vicAra ane AhAravihAranA cAge anulAma tathA pratileAma jAtanA kSaya (AASa) roga thAya che, tema uraHkSatamAM jaNAtuM nathI, paraMtu uraHkSatane ApaNe AMgatuka kSaya kahIe teA cAlI zake, kAraNa ke praca'Da dhanuSyanI paNacha baLathI caDhA vanArane, bhAre bAje UMcakanArane, potAnA karatAM vadhAre baLavAna sAthe yuddha karanArane, UMcethI paDanArane, baLada, gheADA, hAthI, U'Ta ityAdi nAsatAM prANIone pakaDI rAkhanArane, gadA, lAkaDAM, patharA tathA asrone jorathI pheMkanArane, zatrune nAza karanArane, mATA svarathI bhaNanArane, ghaNI jhaDapathI cAlanArane, meTI nadIe taranArane, gheADAnI barAbara dhasIne doDanArane, ekaDhama meTI chalaga mAranArane athavA mayuddhAdi sAhasanAM kAmeA karanArane ane atyaMta maithuna karavAthI je puruSa azakta thai gayA hAya tene, hRdayamAM zvAsa bharAI AvavAthI sAdhapittanA atiyALa ane avalaMbana kane hInacega thavAthI, tenI tvacAmAM rahelA kleina kaphane byAnavAyu sUkavI nAkhe che, tethI tenuM ejasa (teja) ghaTI jAya che. sAdhapittanA atiyAga ane pAcakapittane hInacega thavAthI hRdayamAM dukhAvA utpanna thai, pAnavAyue avalaMbana *nA hInacega karele. hAvAthI tene jorathI lUkhI khAMsI Ave che. pAnavAyunA atiyAga thavAthI te avala'bana kane sUkave che, tethI pAMsaLAMmAM dukhAvA thAya che. pAcakapittanA hInacega thavAthI ane samAnavAyunA kaledana kar sAthe mithyAyeAga thavAthI zarIra 595 For Private and Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5-6 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo sukAIne tharathara ka'pe che. apAnavAyunA hInayAga thavAthI pakvAzayamAM rahelA Amane te pacAvI zakatA nathI ane te Ama samAnavAyunA hInayAgathI kADhAmAM jai rasane anugAmI thAya che, tethI bhrAjakapittanA atiyAga thavAthI tAva Ave che. hRdayamAM rahetA sAdhakapittanA atiyAga thai tene udAnavAyunA hInaceAgane lIdhe AleAcaka pittamAM jatAM aTakAva thAya che, tethI dugdha thayelu' sAdhapitta atyaMta khaTAzane lIdhe hRdayamAM sAjo kare che athavA kSata kahetAM cAMdI paDe che. sAdhakapitta vidagdha thavAthI medhA, buddhi ane kAMtinA hAsa kare che, tethI mana ciMtAtura tathA udAsa rahe che. jo apAnavAyumAM pittanA mithyAyeAga thayA hAya, tA pAtaLAjhADA thAya che. sAdhakapitta dugdha thavAthI ane avala'khana kane pAnavAyunA atiyege sUkavI nAkhavAthI, dugadhayukta, raktamizrita, gAMThAvALA, kALA tathA pILA raMganA kaphanA puSkaLa aLakhA paDe che. AvI rItanAM Aga tuka kAraNeAthI uraHkSata rAga thAya che. khIjI rIte atyaMta srIsevanane lIdhe strIonAM rUpa, dana, sparzananI icchAthI mana vyagra thAya ane atyaMta strIsabhAgathI zuSka tathA ojasanA ane te pachI krame krame sAte dhAtunA kSaya thAya. temAM paNa upara kahyA pramANe vAyunA atiyAgathI ane kaphanA hInaceAgathI pitta dagdha thai hRdayamAM je kSata (cAMdI) utpanna kare che, te paNa uraHkSata gaNAya che. jo ke bIjo prakAra mAnasika vegane AdhIna thavAthI utpanna thAya che, teA paNa amArA vicAra pramANe te te paNa AgaMtukamAMja gaNI zakAya che. kAraNa ke kSayanA prakaraNamAM nidAnazAstra atimaithunathI utpanna thatA vyavAyazeASI nAmanA eka bheda lakhyA che, mAtra temAM cAMdI paDatI nathI ane uraHkSatamAM cAMdI paDe che, eTaleAja phera che. je uraHkSatamAM sa'pUrNa lakSaNA na dekhAyAM hoya, jenA jaThe For Private and Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ura:kSata, kAsa, hikkA, dhAsa ane svarabhaMga 197 rAgni pradIpta hAya, jenA mAMsanA leAcA gaLI gayA na hoya ane jene uraHkSata thayAne eka varSa vItI gayuM hoya, tenA vyAdhi parANe maTe che. paraMtu jene chAtImAM vedanA thAya che, leAhInI UlaTI thAya che, khAMsI sAthe zASanA upadrava hAya che, aMDakoSa, pAMsaLAM, maraDA ane kammarane jANemAMdhI lIdhAM hoya evAM du:khe che, maLa sukAI jAya che athavA pAtaLA jhADA thAya che tathA jenA zvAsamAMthI durgaMdha chUTe che, te uraHkSatanA rAgI kheMcatA nathI. kAsarAgaH-(khAMsI) jenAM nAka ane mukhamAM dhumADA pesI javAthI dama rU dhAyA hAya, meADhA tathA nAkamAM dhULa tathA jeNu (rajoTI) pesI gai hAya. chAtImAM dama bharAi jAya tyAM sudhI kasa rata karatA hAya, tene athavA lUkhA annanuM sevana karavAthI, ghaNI utAvaLathI jamatAM annodakanu a'tarIkSa javAthI (atarAza javAthI) maLamUtrAdikanA vegane dAkhI rAkhavAthI ane chI'ka AvatI aTakAvavAthI pAnavAyunA atiyALa thaIne te udAnavAyumAM maLI javAthI kapha-pitta maLIne ekadama mukhamAge bahAra nIkaLe, te vakhata rAgIno avAja phUTelA kAMsAnA jevA saMbhaLAya che. arthAt tene udharasa Ave che, tethI vidvAnA e rogane kAsarAga kahe che, e khAMsI vAyuthI, pittathI, kathI, kSatathI ane kSayathI evA pAMca prakArathI thAya che. paraMtu e pAMca prakAranI khAMsI paikI prathamanA traNa prakAranI khAMsI jo ke sAdhya che, paraMtu tenI upekSA karI (bedarakArI rAkhI ) niyamita ilAja na karavAmAM Ave, te te badhI khAMsIe kSayarogane utpanna kare che. upara jaNAvelI khAMsI ekaekathI uttarAttara caDhatI ane maLavAna che. te pAMce prakAranI khAMsInAM judAM judAM lakSaNA jANavAnI icchAvALAoe mAdhavanedAna vAMcIne jANI levAM. atre mAtra eTaluMja kahevAnu che ke, vAyunI khAMsImAM maLa ane kapha sukAi jAya che; pittanI khAMsI For Private and Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 zrIAyurveda nibaMdhamALA bhAga 2 jo mAM jhADA, UlaTI ane chAtImAM khaLatarA thAya che; kaphanI khAMsImAM mAtu' cIkaNu', zarIra bhAre ane anna para abhAva thAya che; kSatanI khAMsImAM uraHkSatamAM kahyA pramANenAM lakSaNA thAya che ane kSayakhAMsImAM kSayaregamAM kahyA pramANenAM lakSaNA thAya che, tethI ame vizeSa vivecana karyuM... nathI. khAMsInA rAganAM maLa ane vaNu, mAMsa ane ejasa, kSINa thayAM nathI, tyAM sudhI tene sAdhya gaNelI che, jyAre bAkInI khAMsI asAdhya che. ene mATe ApaNI eka kahevata pramANe 'laDAinuM ghara hAMsI ane rAganu ghara khAMsI' che. hiSkArAgaH-maLatarA karavAvALA, peTa caDhAvanArA ane saLekhama kare evA lUkhA padArthonA AhArakaravAthI, hima jevuM Du pANI pIvAthI, TADhu-zIjI' khAvAthI, vAsI ThaMDA pANIe nAhuvAthI, mukhamAM ane nAkamAM dhULa tathA dhumADo pesI javAthI, taDakAmAM ghaNu" rakhaDavAthI, bahAra vanamAM ughADA paDI rahevAthI, ghaNA bhAra vahevAthI, kAsadu karavAthI, maLa-mUtrAdikanA vegane DhAkhI rAkhavAthI ane upavAsa karavAthI mANasane heDakI, zvAsa, (dama) ane kAsa (udharasa) thAya che. jyAre udAnavAyu hInayAgane pAmI, pAnavAyune jorathI kheMce che, tyAre 'hiMgahiMga' zabda karatA pAnavAyu kaleju, plIhA ane AMtaraDAMne jANe mukha sudhI kheMcI lAvatA hAya ema upara caDhe che, tethI tenu nAma vidyAnAe ''heDakI" Apyu che. jyAre hRdayamAM karUM tathA vAyunA mithyAga thAya che. eTale pittanA hInayeAga thavAthI (1)annajA, (2) yamalA, (3) kSudrA, (4) gaMbhIrA ane (5) mahatta evI pAMca prakAranI heDakI utpanna thAya che; tenAM judAM lakSaNA nidAnazAstramAMthI jANI levAM. paraMtu je heDakI AvavAthI jenu zarIra taNAIne kAmaThAM jevuM thAya che ane rAgInI STi UM`cI caDhI jai te bebhAna thaI jAya che, jenAthI khArAka levAtA nathI te regInA baca For Private and Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkta, kAsa, hikA, dhAra ane svarabhaMga pahe - - --- vAnI AzA nathI. ane je rogIne gaMbhIrA tathA mahati nAmanI heDakI thaI hoya teo bacatA nathI. je heDakImAM regInuM zarIra vikArothI grasta thayuM hoya, jeNe anna cheDyuM hoya, je aMge kraza thatuM jAya tathA heDakIne rogI vRddha kiMvA ghaNeja viSayAsakta hoya evAM lakSaNavALA koI paNa rogIne upara lakhelA pAMca prakAranI heDakImAMthI koI paNa jAtanI heDakI thaI hoya, te te rogI bacata nathI. je heDakImAM rogI lavAro kare che, zaLa nIkaLe che, bebhAna thAya che ane tRSA ghaNI lAge che, te heDakI asAdhya che. zvAsagA-je mANasane apAnavAyu atigane pAme ane samAnavAyumAM pittane atiyoga thAya, tethI samAnavAyu pAnavAyumAM jaI tene atiga kare, eTale sAdhakapitta pAnavAyuthI udAnavAyune chUTo pADI nAkhe, eTale hRdayamAM rahelA avalaMbana kaphane vAyu sUkavI nAkhe, jethI phephasAM pitAnuM kAma barAbAra karI zake nahi. tethI zvAsanI naLImAMthI dhamanio nAbhisthAnathI je pavanane dhame che, tene dhamele pavana phephasAM laI zake nahi, eTale rogIne nIce dhAsa nIce ane uparano zvAsa upara rahI gayele jaNAya. arthAta tenA hRdayamAM, phephasAMmAM, yakRtamAM, plIhAmAM ane kaMThamAM sukAyelo kapha vadhI paDavAthI baLa heThe paDe nahi, pavananA mArgo pavanane laI zake nahi, tema mUkI paNa zake nahi tethI zvAsa TaMke thaI jAya tene zvAsaroga thaye che ema kahevAmAM Ave che. je e zvAsaroga hikkAnI utpattinA kAraNa rUpa thaye haya, te te regI lAMbA kALa sudhI pIDA pAmIne jIve che te paNa je kaI roganA upadrava tarIke utpanna thayo hoya, te te rogIne mATe bhAge mArI nAkhe che. nidAnazAstramAM mahAdhAsa, UrvazvAsa, chinnadhAsa, tamakazvAsa ane zudrazvAsa evAM zvAsaroganAM pAMca nAma For Private and Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 pADelAM che, tenAM judAM judAM lakSaNe nidAnazAstramAMthI jANuM levAM. kAraNa ke dareka zvAsanA bhedamAM vAyu, pitta ane kaphana hIna, mithyA ane ativegathI judAM judAM svarUpa jaNAya che, tethI zarIramAM jude jude sthAne judI judI pIDA thAya che. paraMtu zvAsarogamAM vAyunA atiyogathI kapha sukAya che athavA te kaphanA ativegathI vAyune hInAga thaI gaLuM raMdhAya che, eTalA mATe ame judAM judAM lakSaNe ahIM lakhyAM nathI. svarabhedarogA -tANane moTe avAje bolavAthI, UMce svare bhaNavAthI, gaLAmAM vAgavAthI ane viSa khAvAthI,vikArayukta thayela vAyu gaLAmAM varane vahevAvALI je cAra naLIo che tyAM vRddhi pAmI avAjane baMdha kare che, tethI te svarabhaMgarega kahevAya che. e svarabhaMga vAyuthI, pittathI, kaphathI, sannipAtathI, kSayathI ane medathI thAya che. e rIte cha prakArane svarabhaMga thAya che. - gharaDA mANasane, sukAI gayelAne, khAMsInA regIne, zvAsanA rogIne kSayanA rogIne ane saMgrahaNInA rogIne thayelo svarabhaMga prANa lenAra nIvaDe che. TUMkAmAM je savarabhaMga sAmAnya kAraNathI utpanna thayela hoya te te maTe che, paraMtu te kaI roganA upadrava tarIke utpanna thayA hoya te te jIvanI sAthe jAya che. khaparabhanmaH-eka zera jasata laI, tene ThIkarAnA kaleDAmAM mUkI, cUlA para caDhAvI, nIce tIvra agni kare. jyAre tene rasa thAya tyAre khAkharanI lIlI mULathI athavA kevaDAnAM mULa je kevaDAnA jhADanA thaDa sAthe lAge che, te mULathI ghUTatAM javuM. ghUMTatAM ghUMTatAM jasatanI bhasma banI jaze. e bhasma banyA pachI te kaleDAne nIce utArI, garama garama hAlatamAM tenI vacamAM khADe karI, 1 zera pAra pelA khADAmAM reDI, kaleDAmAMnI jasatanI bhasmathI tene For Private and Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 601 DhAMkI de ane cUlA upara caDAvI nIce maMda agni Apa; eTale tApathI pAre UDI jaze ane lIlAza paDatI te jasatanI pILI bhasma thaze. te bhasmane kharalamAM nAkhI kuMvAranA rasamAM ghUMTI, sarAvasaMpuTamAM mUkI, tene gajapuTa agni Apo. sarAvasaMpuTamAM mUkatI vakhate eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavI ke, nIcalA sarAvamAM bhasma bharAya ane upaluM sarAva khAlI DhaMkAya. tema bhaThThImAM mUkatAM gajapuTane khADo prathama aDAyA chANAMthI pANe gaja bhare ane te upara kapaDamaTTI karelA sarAva saMpuTane bhasmavALA bhAga nIce rahe tevI rIte goThavIne bAkInAM chANAM tenI upara goThavIne agni saLagAvo. bhaThThI baLI jaI ThaMDI paDI jAya, eTale sarAva saMpuTane kADhIne pharI kuMvAranA rasamAM ghUMTIne pharI gajapuTa Apa. jema jema gajapuTa ApatA jaIzuM tema tema bhasma khIlatI jaze, eTale prathama je te eka saMpuTamAM samAtI haze te bIjI vAra be saMpuTanI jarUra paDaze. evI rIte vIsa vakhata gajapuTa ApavAthI bhasma khIlIne ratAza paDatA pILA raMganI thaze, eTale khaperabhasma taiyAra thaze. - baMgabhasma kalAI pATane zera pAMca laI, tene lekhaMDanI paNImAM mUkI, nIce tIvra agni ApI te ogaLI jAya eTale eka iMca jADI vaDanI mULI laI te vaDe ghUMTatA javuM ane temAM thoDAM thoDAM kaDavA sekaTA (saragavA)nAM pAtarAM nAkhatA javAM. eTale pAMca zera kalAImAM zera eka pAtarAM nAkhIzuM eTale tenI bhasma thaI jaze. pachI te bhasmane kADhI laI bIjI peNImAM nAkhI, eka zera AmaLAMne seLa zera pANImAM ukALI, cAra zera pANI rahe teTale ukALe temAM pacAva. te pachI cAra zera gemUtra pacAvavuM. te pachI eka zera talanuM tela pacAvavuM. eTale kalAI nI zuddhi karatAM, vakhate bhayaMkara pariNAma Ave che, te pariNAma For Private and Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 602 zrI Ayurveda nibaMdhamALA bhAga-2 je . nahi AvatAM A kriyAthI sukharUpa zuddhi thAya che. kAraNa ke zAstra pramANe zuddhi karatAM kalAIne gALIne triphaLAnA ukALAmAM nAkhavAnuM vidhAna kaheluM che, paNa tapelAmAM ukALa bharI, tenA upara ghaMTInA paDanuM vajana mUkI, te ghaTInA gALAmAMthI pAMca zera te zuM paNa eka zera kalAI tapAvIne reDIe te meTA baMdUka jevA avAja thaI kalAI UDe che ane je zedhana karanAra vedya dara vakhate ukALo badale nahi, te kalAI eTaluM jora karIne UDe che ke, vajanadAra ghaMTInA paDane paNa jamInathI betraNa gaja sudhI UMce uDe ! eTalA mATe evI bhayabharelI kriyAnA jokhamathI DarI jaIne keTalAka vaidyo kalAI sIsuM tathA jasatanI zuddhi karavAnuM paDatuM mUkI, azuddha dhAtunI bhasma banAve che, jethI te dhAtunI bhasma zAstramAM lakhyA pramANe athavA vaidyane kahyA pramANe kAma karatI nathI. eTalA mATe ame upara lakhyA pramANenI eka vAra bhasma banAvIne ne tenuM zodhana karIe chIe. AthI dhAtunA dareka paramANumAM rahelA doSa nAza pAmI, bhasma baLavAna ane nirdoSa bane che. e pramANe nI kalAInI bhasma banAvI, pachI meMdInAM lIlAM pAtarAM bhasmathI bamaNAM lAvI, tene pANI chAMTayA vinA bArIka ghUMdI, taiyAra thayelI kalAInI bhasma te chUMdelAM pAtarAMmAM meLavI daI, TATa athavA guNapATanA kakaDA upara te pAtarA sAthenI bhasmane be AMgaLa jADI pAtharavI ane te pachI tene sakhata ane kaThaNa viTa vALo. te vIMTe vaLAyA pachI tene majabUta kAthAnI ke zaNanI derIthI khUba kasIne bAMdhave. evI rIte bAMdhelA vIMTAne eka ThIbamAM traNa chANAM nIce mUkIne te para vIMTAne goThavI, pAMcathI sAta chANAM tenA para mUkI agni Apa, eTale kalAInI bhasma khIlI jaze. e pramANe be vakhata meMdInAM pAtarAM sAthe agni ApavAthI zuddha baMgabhasma thaze, A bhasma azaktane tathA dhAtukSayavALAne kAMI For Private and Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 03 - - - - paNa paya pALyA sivAya ApI zakAya che. mAtra rogIne roganuM pa karAvavAnI jarUra che, paNa bhamanA pathyanI kAMI jarUra nathI. nAgabhasmaH-sIsuM zera pAMca laI lekhaMDanI peNImAM mUkI cUle caDhAvI nIce agni ApI, sIsAne rasa thAya eTale vaDanI mULathI tene ghasatA javuM. ghasatAM ghasatAM cha kalAkamAM tenI bhasma thaze. te bhasma taiyAra thayA pachI triphaLAne ukALo, mUtra ane telamAM tene zuddha karavI. e zuddhi thayA pachI te bhasmane tapAvIne kevaLa bhasama rahe evI banAvI, te pachI vaDanAM lIlAM pAtarA zera aDhI lAvI tene bArIka chUdI, te chUMdelAM pAtarAMmAM sIsA nI bhasma meLavI daI, hAthathI khUba mardana karI, tene sarAva saMpuTamAM bharI, kapaDamaTTI karI, jeTalA saMpuTa thayA hoya te sarvane eka gajapuTa agninAM tharethara gaThavI tApa Apa, ThaMDuM paDyA pachI te bhasmane kADhI laI pharI vaDanAM pAtarAMmAM upara pramANe saMpuTa karI, gajapuTa agni Ape. evI rIte dasa vakhata vaDanAM pAtarAMne gajapuTa ApavAthI ratAza paDatI pILA raMganI vajanadAra paNa khIlIne phUlelI nAgabhasma taiyAra thaze. suvarNa mAkSika bhasmara-suvarNa mAkSika zera pAMca lAvI, tene khAMDIne divelamAM (eraMDiyAmAM kAlavI saMpuTamAM bharI, kapaDamaTTI karI gajapuTanA khADAmAM dasa zera aDAyAM nIce pAtharI te upara pilA saMpuTa mUkI, te upara bIjAM pAMca zera aDAyAM siMcI bhaThThI saLagAvI agni Apo. svAMga zItaLa thayA pachI tene kADhI divelamAM kAlavI kapaDapaTTI karI upara pramANe AMca ApavI. evI rIte traNa paTa divelanA ApavA. te pachI suvarNa mAlikane khATA dahIMmAM athavA khATI chAzamAM mardana karI, sarAva saMpuTamAM bharI, kapaDamaTTI karI rahevA devAM. te pachI gajapuTanA khADAne sApha karI tenI vacamAM eTale khADAnI cAre bAjue cAra cAra AMgaLa For Private and Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u04 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - ------ -- -- - jagyA khAlI rAkhI, aDAyAM siMcavAM ane khAlI rahelI jagyAmAM DAMgaranAM chAlAM pUratA javuM. e pramANe paNe khADe bharAya eTale tenA upara mAlikAnA kapaDamaTTI karelA saMpuTa gaThavavA, ane tenA upara bIjA chANAM tathA DAMgaranAM chAlAM bharIne tene DhAMkI devAM. pachI temAM agni saLagAve te evI rIte ke, cAre bAjue thoDuM thoDuM ghAsatela reDI divAsaLIthI saLagAvI devuM, eTale ekasarakhe tApa thaze ane dhumADe bahu thaze nahi. e bhaThThI traNa divase athavA cAra divase baLIne ThaMDI paDI jAya che. te ThaMDI paDyA pachI saMpuTamAMthI suvarNa mAkSika bhama kADhI laI, chAzamAM vATI, upara pramANe kapaDamaTTI karI, gajapuTanA khADAmAM chAlAM tathA anya DAyAM bharI, saMpuTa goThavI bIjI AMca ApavI. e pramANe dasa AMca ApavAthI suvarNa mAlikanI bArIka, vajanadAra paNa kadamAM phUlelI, pAkA jAMbunA raMga jevI zuddha suvarNa mAkSika bhasma thaze. A bhasma garamInAM cAMdAM tathA visphoTakamAM paNa kAma kare che. rasasiMdUra-hiMgaLakamAMthI kADhele pAra telA cALIza laI temAM eMsI talA gaMdhaka meLavI kAjaLI karavI. te kAjaLIne kuMvAranA rasane eka putra ApI sukAtAM sudhI vATI, pAMca rataliyA anazIzI lAvI te zIzInuM mukha ughADuM rAkhI, mulatAnI maTeDIthI sAta kApaDamaTTI karI sUkavI, temAM pelI kAjaLa bharI, vAlukAyaMtramAM mUkI batrIza paherane maMda-madhya agni Apa. jyAre temAMthI dhumADo nIkaLatuM baMdha thAya tyAre zIzIne meM upara iMTane bUca banAvI cUne ane gaLAmAM kharaDI zIzInA sukha upara barAbara besata kare. te pachI vAlukAyaMtranI nIce tIvra avina Apa. evI rIte cAra divasa ane cAra rAtri akhaMDa agni ApI, pachI tene ThaMDuM paDavA devuM. vAlukAyaMtra bilakula ThaMDuM paDI jAya eTale zIzI kADhI laI tenI kapaDamaTTI dUra karI zIzIne For Private and Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urakSita, kAsa, hiAM, zvAsa ane svarabhaMga 65 pheDI, zIzIne madhyabhAgamAM tathA gaLAmAM coMTele aruNa raMgane rasasiMdUra kADhI laI tene traNa divasa kharalamAM kere vATI, kAcanI zIzImAM bharI mUko. daradama -eka zera hiMgaLaka lAvI tene kharalamAM vATI lI. bunA rasane eka paTa daI, vATatAM vATatAM sUkavI nAkhI je bhUko taiyAra thAya tene zIzImAM bharI rAkhave. kaNacU-kAze hiMgaLaka zera to laIne traNa divasa lagI kharalamAM ghUTI pachI pIpara zera 1 lAvI khAMDI tenuM vastragALa cUrNa karI, hiMgaLakavALA khalamAM hiMgaLakamAM thoDuM thoDuM meLavatA jaI ghUMTatA javuM. jyAre tamAma pIpara hiMgaLaka sAthe maLI jAya tyAre tene zIzImAM bharI levuM vAsAdi cUrNa - araDUsAnAM pAtaza zera pAMca lAvI, tenI nase tathA DAMkhaLAM dUra karI, eka tapelAmAM bharI, tenA upara paMdara zera pANI reDI cUle caDAvavuM. cUle caDAvyA pachI temAM siMdhava zera 01, saMcaLa zera vA, khaDiyApAra zera ba, javakhAra zera , baMgaDIkhAra zera , sUrokhAra zera 01 tathA pApaDakhAra zera nuM cUrNa karIne nAkhavuM ane UkaLatuM pANI tamAma baLI jAya paNa araDUsAnAM pAtarAM dAjhe nahi tema pANI rahI jAya nahi evI rIte tamAma pANa bALI mUkI, pachI te bAphelA pAlAne taDake sUkavI, tenuM vastragALa cUrNa karI, majabUta bUcavALI zIzImAM bharI rAkhavuM. A vAsAdi cUrNa ziyALAmAM ke UnALAmAM banAvavuM. vaLatapANI thayA pachI banAvaze te kSAra pIgaLI jaze athavA zIzIne bUca barAbara nahi mAre te comAsAnI havAthI kSAra pIgaLI jaze, eTale e auSadha pheMkI devuM paDaze. zaMkhabhasma-zaMkha zera pAMca lAvI tenA kaTakA karI ThIbA For Private and Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 606 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je mAM bharI, gajapuTa agni Apa. pachI ThaMDuM paDyA bAda tene kaphane kApavAvALe banAva hoya, te AkaDAnA dUdhamAM ghUMTI tenI TIkaDIe karI sUkavI mATInI ThIbamAM mUkI tene gajapuTa agni ApI, ThaMDu paDe eTale kADhI laI zIzImAM bharI levI. pravAlabhasma -paravALAnI jADI DAMkhaLI saDIne kANuM na paDyAM hoya evI rAtA raMganI zera pAMca laI tene ThIbamAM mUkI, gajapuTa agni ApI, bhasma banAvavI. te bhasmane kADhI laI, jo zakti mATe vAparavI hoya, te eka puTa dUdhane tathA eka puTa kuMvAranA rasane ApI, gajapuTa Ape ane je vAyunI khAMsImAM athavA jenI chAtImAM cAMdI paDI nathI evI khAMsI ke kSayamAM vAparavI hoya, te AkaDAnA dUdhano puTa ApI gajapuTa agni Apa; pachI tene vATI zIzImAM bharI levI. | kanakadhI puTapAkA-javakhAra telA be ane kALAM marI telA bene vATI cUrNa karI, dhaMtUrAnAM lIlAM phaLa lAvI tenI cAra cIrI karI, dareka phaLamAM ardhA tolAne Azare upalo bhUke bharI, tenA upara kapaDamaTTI karI, dhaMtUrAnAM phaLa baphAya eTale agni ApI tene kADhI laI, garama garama vATI, tenI maThanA dANA jevaDI goLI banAvI, chAMyAmAM sUkavI bharI rAkhavI. khadirAdi guTikA-AkaDAnAM phUlanI mIja zera eka, laviMga zera eka ane UMcI jAtane kA zera eka laIne bhegAM khADIne tene eka le banAvI tapelImAM bharo. pachI te tape. lI karatAM jarA meTA moDhAnI bIjI tapelI laI temAM pANI zera bene Azare mUkI, te tapelI upara cAraNa mUkI, te cAraNImAM pelA bhUkAvALI tapelI UMdhI pADI, te beu tapelIone sagaDImAM kelasA saLagAvI te upara mUkavI. eTale pANInI varALa thaI For Private and Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hidA, zvAsa ane svarabhaMga 107 cAraNInAM chidramAMthI thaI tapelImAMnA bhUkAne bAphI nAkhaze. te baphAyA pachI tene khUba jhINuM vATI tenI vaTANA jevaDI goLI banAvI, taDake sUkavIne bharI rAkhavI. drAkSAdi guTikAra-khAvAnI bharUcI tamAku zera , kALAM marI zera tathA kALI drAkSa zera mA laI prathama taMbAku ane marIne jhINA vATI vastragALa karavAM. pachI drAkSamAMthI ThaLiyA kADhI pele bhUke temAM meLavI khUba khAMDI, ekarasa thaI jAya tyAre tenI marInA dANA jevaDI gaLI vALI, zIzImAM bharI mUkavI. pILe zvAsakuThArA-manasIla zera arthe tathA marI arthe zera laI e bene vATI vastragALa karI, kharalamAM khUba jhINA vATI temAM AdAne rasa nAkhI bArIka vATI, vATatAM sukAI jAya tyAre zIzImAM bharI mUka. rAjamRgAMkara-pAro talA , kalAI telA , navasAra telA cAra ane gaMdhaka telA ATha laI, kalAIne gALI temAM pAre meLava, eTale te kalAI kharalamAM vaTAze. pachI temAM gaMdhaka tathA navasAra nAkhI kAjaLI banAvI, aganazIzImAM bharI, vAlukAyaMtramAM mUkI bAra pahera agni Apa. agni ApatAM jyAre dhumADo nIkaLatuM baMdha thAya, tyAre rasasiMdUranI mAphaka tenA moDhA upara iMTane bUca mArI teja agni Apo. eTale zIzIne taLiye suMvALI senAnA raMga jevI bhasma taiyAra thaze. je te bhasmamAM vajanadAra kALo kI rahI jAya to te kITe pheMkI devAne che ane zIzInI bAjumAM rasasiMdura je padArtha vaLagele maLI Avaze; tene judo kADhI levo tathA zIzInA DATA AgaLa gaLAmAM sapheda khAra vaLagele maLaze tene jude kADhI le. sonerI raMgane mRgAMka kSaya, khAMsI ane pramehu mATe sAro che. rAtA raMgane mRgAMka For Private and Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 608 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - -- - mAkhaNa sAthe athavA dUdhanI malAI sAthe ApavAthI khAMsI maTADI tavAI gayelA mANasane zakti ApI puSTa banAve che. uparathI nIkaLelA kSAra madhamAM ApavAthI sUkI khAMsIne lIlI banAve che. sUryAvarta -eka mATInI hAMDalI 2 zera cokhA caDe evaDI laIne tene taLiye hAthIdAMtane vahera adhI hAMDalI sudhI dAbIne bhare. te vahera upara sUrokhAra zera eka mUko. tenA upara bIjo dAMtane vahera hAMDalI bharAya eTale dAbIne bhare. tenA upara DhAMkaNuM DhAMkI sagaDImAM kolasA saLagAvI medAnamAM sagaDI mUkI, te upara hAMDalI caDAvavI, eTale vahera baLavA mAMDaze. je medAnamAM mUkIzuM nahi te tenI gaMdhathI ApaNe akaLAI jaIzuM. te vahera baLavA mAMDaze eTale sUrokhAra phUlavA mAMDaze. jemAM eTale meTo gaDagaDATa thaze ke jANe hAMDalI phUTI gaI, paNa tethI hAMDalI phUTatI nathI ane sUrekhAra baLIne UDI jato nathI. e pramANe tamAma dAMtane vahera baLI jAya ane dhumADo nIkaLatA baMdha thAya, eTale vaheranI rAkhoDI kALI paDI gayelI judI kADhI nAkhI, hAMDalIne taLiye beThela sUrekhAra laIne vATIne zIzI bharI mUkavI. jenI chAtImAM cAMdI paDI hoya athavA chAtImAM dAha sAthe khAMsI hoya athavA pezAba para tanakha mAratI hoya temAM A rasa uttama prakAre kArya kare che. kaMTakAvaleha -bheMyarIMgaNInuM paMcAMga lIluM daza ratala lAvIne tene jarA chUMdIne cAra maNa pANImAM ukALavuM. jyAre eka maNane Azare pANI bAkI rahe, tyAre kapaDe gALI laI, te ukALAne kaDhAImAM nAkhI gaLe, cavaka, citra, matha, kAkaDAziMga, sUMTha, marI, pIpara, dhamAse, bhAraMgamULa, rAsnA ane paDakacUro e bAra osaDa cAra cAra tela laI tenuM vastragALa cUrNa karI, te ukALAmAM meLavavuM. tyAra pachI sAkara eMsI tela, ghI batrIza For Private and Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaga 600 - - - - - telA ane sarasiyuM tela batrIza telA meLavI ukALAmAM nAkhI UkaLatAM UkaLatAM jyAre mAvA je thAya, tyAre tene TADhe pADI, madha batrIza tela, vAMsakapUra seLa tela ane pIpara seLa telAnuM cUrNa karI, te avalehamAM meLavI kAcanI baraNImAM bharI rAkho. drAkSAsava -kALI drAkSa zera daza tathA dhAvaDInAM kula zera viza ane goLa zera vaza e traNene bAra maNa pANImAM palALavAM. pachI drAkSa phUlI jaze tene hAthethI cALI nAkhavI. e pachI ene cUlA para mUkI ukALavuM. jyAre cothA bhAganuM pANI bAkI rahe, tyAre kapaDAthI gALI temAM vAvaDiMga, trAyamANa, pIpara, taja, elacI, tamAlapatra, nAgakezara ane kALAM marI e pratyekanuM ATha ATha telA cUrNa meLavI te ukALAne pharI cUle caDAvI be UbharA Ave eTale ukALI, TADhe paDyA pachI kAcanI pecavALI bara emAM bharI te baraNIone taDake tathA jhAkaLe rahevA devI. doDha mahine thayA pachI drAkSAsava taiyAra thaze. e drAkSAsavamAM dara mahine phUga vaLI baraNInAM moDhAM upara jAo pipaDe baMdhAze, te phUgane papaDe kADhI nAkhatA ja, e phUganA popaDAthI Asava bagaDI gayA che ema mAnavuM nahi, paNa jema jema vakhata jaze tema tema te Asava khaTamadhure thato jaze. zAstrakAre che ke doDha mAsa pachI Asava pIvAnI rajA ApI che, paraMtu kharekhara pIvA lAyaka te jyAre phUga AvatI baMdha thAya tyAre ja thAya che. eTale bAra mAsa pachI enAM guNa ane baLa vadhe che. te pachI jema jema te jUne thatuM jAya che, tema tema guNa vadhatuM jAya che. paNa keTalIka vAra evuM bane che ke, tene mATe tathA gaLe rasa badalAIne pANI je maLe svAda banI jAya che. te vakhate tene pheMkI devA sivAya bIjo ilAja nathI. A drAkSAsava kSayavALA regIne tavAI gayelI avasthAmAM ghaNuM sarasa guNa kare che ane A, 20 For Private and Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo zarIramAM lAhInA vadhArA kare che; paNa zvAsanA rogIne Apa vAthI tenA zvAsa vadhI jAya che, tethI zvAsanA rAgIne ApavA nahi, madhuyaSTi guTikA:-elacI tAlA cAra, liva'ga tAlA cAra, baheDAMnI chAla tAlA cAra, variyALI tAlA cAra, cAkhkhA kAthA teAlA cAra, kALAM marI tAlA cAra, jeThImadha teAlA cAra, jeDImadhanA zIrA tAlA seALa ane imiTanAM phUla tAle eka, e sava'ne vATI vastragALa karI ilamiTanAM phUla nAkhI, pANI sAthe vATI vaTANA jevaDI gALIo vALI chAMye sUkavI rAkhI mUkavI, e gALI meAmAM rAkhI rasa gaLavAthI gaLAne suMvALu` rAkhI udharasane besADe che. elAH-kAca eLiyA tAlA cAra laitemAM goLa meLavI vaTANA jevaDI gALI vALavI. A gALI vALatAM eTalI sa'bhALa rAkhavAnI che ke, gALa vadhatA paDaze te geALI DhIlI thai pAche lAcA manI jaze, mATe prathama eka tAlA goLa laI tene chUTavA ane temAM thoDA thoDA eLiye meLavI goLI vaLe evuM kaThaNa thAya eTale gALI vALI te upara rUpAnA varakha caDAvI devA, e gALImAMthI e geALI pANI sAthe gaLI, tenA upara cAra tAlA ghI garama karIne pIvu'. ghI pIdhA pachI tarata pANI pIvu nahi, paNa ardhA kalAka pachI pANI pIvAmAM harakata nathI. chatAM pANI pIvAnI jarUra jaNAya tA kAi paNa padArtha khAine pachI pANI pIvu'. A gALI divasamAM be vAra ambe ApavI ane rogIne tela, maracu' tathA khaTAza baMdha karAvavAM, temaja ghIvALe! khArAka ApavAthI dama, hAMkuM ane zvAsane besADe che. nAgabaMdhaH hiMgaLAka, vachanAga, akalagarI, taja ane marI ene samabhAge lai higaLAkane prathama vATI khAkInAM vasANAM vasra gALa karI hi'gaLeAkamAM meLavatA javu' ane chUTatA javuM. kharAara rAtA raMganuM' cUrNa' thAya eTale madha meLavI vaTANA jevaDI For Private and Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaga 611 gaLI vALavI. e goLI e kekI athavA babbe madha agara pANI sAthe ApavAthI bhUkhI khAMsI, amUMjhaNa, dama ane peTanA vAyune tathA tAvane paNa maTADe che. paraMtu e gebI pittaprakRtivALAne ApavAthI tene cakakara Ave che, sAMdhA DhIlA thaI gayA hoya ema jaNAya che ane jIva gabharAya che. tevI avasthAmAM eka zera dUdha laI temAM sAkara nAkhI cAra tolA ghI nAkhI, ukALIne pAvAthI A upadrava zAMta thaI jAya che. matalaba ke, A goLI dareka mANasane jhaTa jhaTa ApavAnI nathI. je regIne uraHkSata thayo heya, chAtIe cAMdI paDI hoya, meDhethI paru paDatuM hoya ane te paru puSkaLa gaMdhAtuM hoya, evI avasthAmAM kharparabhasma ane mAsikabhama a arthe vAla meLavI ghImAM caTADavI ane tenA upara kaMTakAryAvaleha vA tAle laI cAra telA pANImAM cALI, tene jarA garama karI uparathI pAve. evI rIte divasamAM be vakhata ApavAthI je rogI zraddhApUrvaka traNathI cha mAsa sudhI sevana karI tela, maracuM, hiMga ane AmalInI parejI pALe te bhayaMkara uraHkSata paNa maTe che. je regIne mAtra khAMsInI sAthe lehInA baLakhA paDatA hoya, te kharibhasma vAla ardho, divasamAM traNa vAra ghI sAthe cATavAthI becAra divasamAM lehInA baLakhA baMdha thaI jAya che ane vadhu sevana karavAthI uraHkSatane maTADe che. je rogIne khAMsInI sAthe chAtInA madhyabhAgamAM dukhAve hoya te mRgazaMga vAla artho ghI sAthe divasamAM traNa vAra caTADavAthI ekaja divasamAM ArAma dekhAya che. paNa je chAtImAM tathA pAMsaLAMmAM beka ThekANe zULa mAratuM hoya, te muzaMga vAla ardhA tathA sAbarabhama vAla arthe meLavIne madha ane ghI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI traNacAra divasamAM ArAma thaI jAya che. je rogIne dhAtukSayanI zarU For Private and Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo Ata hoya, tAva madhyamasarano kAyama rahetuM hoya, zarIra nisteja . thatuM jatuM hoya, dina para dina zakti ghaTI jatI hoya, eTale kSayane rogI pahelA pagathiyA upara Ubhe rahI, bIjA para caDhavAne taiyAra thayuM hoya, tene kaMTakAryAvaleha ardho tole savAre ane adhe te rAtre garama pANImAM ukALIne ApavAthI eka athavA be mAsamAM te rogathI mukta thAya che. je regIne lukhI khAMsI athavA baLakhAvALI khAMsI lAgu paDI cUkI che, te sAthe jhINe tAva Ave che ane zakti ekadama ghaTavA mAMDI che, te rogIne drAkSAsava tele deDha bapore jamyA pachI turata tathA rAtre jamyA pachI turata pAve. A drAkSAsava bhUkhyA peTe pAve nahi. je traNa vAra pAvAnI jarUra jaNAya te savAramAM sAkara-elacI nAkhI ukALeluM dUdha zera arthe athavA be rUpiyAbhAra ghIne sAkarane zIre khavaDAvI te upara drAkSAsava pIvAthI peTamAM dAha thAya che, maLane sUkavI nAkhe che ane mAthAmAM cakkara Ave che. mATe kAMI paNa khorAkanI upara ApavAthI ekadama zarIramAM lehIne vadhAre karI rogInA mukha para teja lAvI zarIra sazakta banAve che. athavA evA rogIne savAramAM madha, ghI, mAkhaNa athavA sAkara sAthe baMga bhasma vAla ardho caTADI, bapore jamyA pachI tathA rAtre vALu karyA pachI ekathI be telA sudhI drAkSAsava pAvAthI ghaNe ja phAyado thaze. mAtra A drAkSAsava hAMphavALA regIne Ape nahi. je regIne zarUAtamAM prameha thayo hoya te prameha maTI gayA pachI saheja kasara bAkI rahI hoya tenI nabaLAIne lIdhe zarIra sukAtuM jatuM hoya ne sAthe lUkhI khAMsIne upadrava hoya, te nAgabhama be khApUrane Azare divasamAM traNa vAra ghI athavA mAkhaNa sAthe ApavAthI ane uparathI drAkSAsava pAvAthI ghaNeja phAyado thAya che. evI ja rIte pramehamAMthI athavA svadeSamAMthI athavA strI For Private and Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urakSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 613 saMgathI pratima ke anulAma kSaya thayo hoya, te rAjamRgAMka senerI raMgane vAla ardha ghI tathA sAkara sAthe savAramAM caTADe ane sAMje vALu karyA pachI mRgAMkanI zIzImAM rasasiMdUra je rAte mRgAMka nIkaLela hoya, temAMthI eka ratI madha sAthe caTADavo. paNa je lUkhI khAMsI AvatI hoya te rAtre sUtI vakhate mRgAMkanI zIzInA mukha uparathI nIkaLela kSAra ardhA vAlane Azare madha sAthe rAtanA daza vAgyA pachI caTADa; ethI e rogI sAro thaze. ekaMdare kSaya ane uraHkSatanAM judAM judAM svarUpamAM svAbhAvika ane AgaMtuka kAraNemAM vAyu, pitta ane kaphane hIna, mithyA ane atiga thavAthI zarIra kRza bane che. temAM pUrNacaMdrodaya, svalpa caMdrodaya, kharSa rabharama, mAkSikabhasma, nAgabhasma, baMgabhasma,kaMTakAryAvaleha ane drAkSAsava, roganuM baLAbaLa joI, buddhipUrvaka emAMnA keI paNa upAyanI athavA mizraupAyanI janA karavAmAM Ave, tathA cikitsAnA cAre pAyA sene kaLAsahita maLI Avete game te bhayaMkara vyAdhi paNa maTI zake che, je rogIne sAmAnya khAMsI thaI hoya te khaMkhelI vAla eka divasamAM traNa vAra madhamAM caTADavAthI te maTe che. athavA oNkhalI, - kapabhasma ane kaNAcUrNa meLavIne vAla vAlanuM paDIkuM divasamAM traNa vAra madhamAM ApavAthI sAmAnya khAMsI maTe che. athavA sAbarabhasma ane kaNacUrNa sAthe meLavIne vAla vAlanuM paDIkuM madha sAthe athavA madha ane ghI sAthe ApavAthI e khAMsI maTe che. je lUkhI khAMsI AvatI hoya ane uparanA upAyathI phAyado jaNAya nahi, te vAsAdi cUrNa vAla adivasamAM traNa vAra madhamAM caTADavAthI ArAma thAya che. athavA khadirAdi guTikA divasamAM traNa vAra babbe goLI pANI sAthe gaLAvavAthI khAMsI maTe che. je khAMsImAM kapha sukAte hoya ane saheja hAMpha cAlatI hoya te mANekarasAdi For Private and Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je guTikAnI traNa traNa goLI divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI athavA madha sAthe caTADavAthI khAMsI maTe che. je mAtra lakhI khAMsI AvatI hoya ane zagI atyaMta akaLAte heya, rAtadivasa bilakula meM maLatuM nahi hoya te drAkSAdiguTikA divasamAM traNa vAra goLI pANI sAthe gaLAvavAthI kapha pAkI lIle thaI khAMsI maTe che. paNa A goLIthI ghaNI vAra jIva kacavAI UlaTI thAya che. tevI avasthAmAM jarA ghI caTADavAthI phera, cakkara, UlaTI ane jIva kacavAte baMdha thaI jAya che. je lUkhI khAMsI heya ane gaLuM sukAtuM hoya te madhuyaSTinI ekeka goLI kalAka kalAke meMmAM rAkhI rasa cUsavAthI ghaNuM sarasa kAma kare che. je regIne tAva AvI gayA pachI athavA tAvanI sAthe hAMpha sAthe khAMsI AvatI hoya, te mANekarasa vAla ardhAne Azare divasamAM traNa vAra madhamAM ApavAthI khAMsI maTe che. je regIne tAva, pAsAmAM zULa ane khAMsI e traNa sAthe hoya (jene tridoSa kahevAmAM Ave che, tevA rogIne Adu tele eka vATIne temAM pANI mUkI eka tele rasa kADho. pachI temAM adhe tele madha nAkhI,pivAya tevuM garama karI, sAbarabhasma vAla ardho ane mANekarasa vAla ardhA, prathama madhamAM caTADI tenA upara Adu-phudInAvALo rasa zeDo Une pAvAthI te trideSane maTADe che. e pramANe buddhi pahoMcADI pAchalA prakaraNamAM tathA A prakaraNamAM je je upAyo lakhyA che, te tamAma vAyu, pitta ane kaphapradhAna khAMsInuM svarUpa samajI ApavAthI jarUra khAMsIne maTADe che. je koI regIne heDakI (hi) thaI hoya te eka rUpiyAbhAra geLanuM pANI karI temAM artho vAla mANekarasa meLavI, kalAke kalAke athavA be ke traNa traNa kalAke pIvAthI heDakI maTI jAya che. athavA merapicchanI bhasma vAla ardhI, madhamAM diva For Private and Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org uraHkSata, kAsa, hikkA, zvAsa ane svarabhaMga pa samAM traNa athavA cAra vAra ApavAthI heDakI maTI jAya che. a thavA mujanI DhArI agara jUnI kAthAnI DhArIne calamamAM bharI agara khIDI banAvI, tenA dhumADA pAvAthI hikkA maTI jAya che. athavA pILA zvAsakuThAra ardhI vAla madha sAthe babbe kalAke ApavAthI heDakI jarUra maTI jAya che. jeTalA upAya zvAsa roganA athavA khAMsInA lakhelA che, te tamAmanI yeAjanA hikkAmAM paNa karI zakAya che, eTale je upAyathI kAsa ane zvAsa maTe che teja upAyathI heDakI paNa maTe che. p Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je rAgIne zvAsarAga thayA hAya eTale jene ApaNe krama ke amU'aNu kahIe chIe te rAgIne ka'TakAryAMvaleha divasamAM traNa vAra garama pANI sAthe tAlA ardhAM ApavAthI ghaNA phAyadA thAya che. athavA zvAsakuThArarasa ke kalpatarurasa adhI~ mA~ vAla madha sAthe agara ghI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI phAyado thAya che. athavA zvAsane regI bahuja akaLAtA-gabha rAtA hAya te pANI eka zera tapelImAM mUkI temAM sAkara teAle eka nAkhI, ukALatAM cAra telA pANI rahe tyAre pivAya teTalu garama pAvAthI ardho kalAkalAM kapha chUTA paDI hAMpha narama paDI jAya che. A pANI ekaja vAra pAvAnuM che. e pANI pAIne hAMpha narama paDacA pachI zvAsakuThAra athavA mANekarasa ke sAbarabhasmanI ceAjanA karavI. zvAsanA rAgI bahu akaLAte hAya te Adu-phudInAnA rasa kADhI temAM madha meLavI daradama vAla ao athavA khajIbhAI mAtrA eka ceAkhApUra meLavI athavA kAcUNu vAla eka meLavI pAvAthI hAMph tarata narama paDe che. AMnA regIne pILe| zvAsakuThAra vAla ardho, sAkharabhasma vAla ardho ane kaNAcUrNa vAla ardho divasamAM traNa vAra madha sAthe athavA madha ne ghI sAthe lAMkhA divasa ApavAthI zvAsanA rAgIne ghaNA phAyadA thAya che, ghaNI For Private and Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAra ekalI zaMkhabhasma athavA pravAlabhasma madha sAthe ApavAthI phAyado thAya che. zvAsakuThAra rasa, kapatarasa, vAsAdi cUrNa, baMgabhasma, daradama, svalpa caMdrodaya ane sAbarabhasma e darekanI sAthe thoDuM thoDuM kaNAcUrNa meLavI madha sAthe, ghI sAthe athavA dUdhanI malAI sAthe athavA sAkaranA garama pANI sAthe ApavAthI lAMbe kALe zvAsaroga maTe che. amArA anubhava pramANe zvAsanA rogIne kaI cIja pathya che ane kaI apathya che te kahI zakAtuM nathI. kAraNa ke keTalAka zvAsanA rogIne keLAM athavA dahI athavA telavALA padArtho athavA chAza agara khIcaDI khAvAthI zvAsa UpaDI Ave che ane keTalAka zvAsanA rogIne e vastuo khAvAthI UpaDe zvAsa besI jAya che. eTalA mATe ame te te rogIne je vastu naDatI hoya tenI parejI karAvI upara lakhelAM auSadhe paikI game te auSadhanIyejanA karIe chIe. AthI zvAsa narama paDI jAya che. paNa eTaluM te nakkI che ke, pUrNacaMdrodaya sivAya zvAsane jaDamAMthI ukheDI kADhavA je eka paNa upAya phatehamaMdI bharele jaNAtuM nathI. keTalAka vedyo mArele semala, mArelI haratAla, athavA sahastrapuTI abrakhabhasma khavaDAvI zvAsaroganI jaDane nimULa karavAne dAva rAkhe che; paNa zvAsanA rogIne zvAsa nirmULa thayele amArA jevAmAM AvyuM nathI. kAraNa ke atyaMta AkarA auSadhathI kapha lIle thAya che jethI vAyune hInAga thAya che ane pittano atiga thAya che, ane te pittane atiyogane zAMta karavA mATe ghI, dUdha, sAkara vagere ApavAthI kapha baLI jAya che. tevI ja rIte vAyune baLavAna karavAvALA rajoguNI padArtho ApavAthI vAyune atiga thaI, kaphane hInAga thavAthI kapha sukAi jAya che, tethI paNa vIrya banI zakatuM nathI. eTalA kAraNathI jema vAyuthI thayela prameha asAdhya gaNAya che, tema For Private and Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 617 : : ' . vAyu ane kaphapradhAna zvAsaroga paNa asAdhya gaNAya che. mATe zvAsanA rogIne zaktivardhaka, vIryavardhaka, lehIvardhaka ane bUDa cikitsA karI tene jIvanane TakAvI rAkhavuM eTaluM ja vaidyanuM kartavya che. ATalo amAre anubhava che. paraMtu vidvAna vaidyo pitAnA anubhavathI zvAsanA rogane sAre kare ane bIjA navA regane utpanna na kare, evA upacArathI janasamAjanuM hita ciMtavatA hoya te tene mATe dhanyavAda ApIe chIe. je kaI rogIne svarabhaMga thayo hoya te khAMsInA ane zvAsana upara lakhelA upacAre pikI kaI paNa upacArathI maTI zake che, paraMtu sva5 caMdrodaya madha sAthe ApavAthI, madhuSTinI goLI athavA khadirAdinI goLI meMmAM rAkhI rasa gaLavAthI athavA kALo ke pILo zvAsakuThAra madha-ghI sAthe ApavAthI svarabhaMga maTe che. sAmAnya jAtane svarabhaMga ApaNe ghera lagna ke utsava prasaMga hoya te arasAmAM thAya che. tevA svarabhaMgamAM AkhuM AmaLuM athavA hImajI haraDe athavA bugaMdha athavA baheDAnI chAla moMmAM rAkhI rasa gaLavAthI maTe che. paraMtu kSayanA regamAM, khAMsImAM ke zvAsanA rogamAM upadrava tarIke utpanna thayela svarabhaMga te rogIonuM maraNa pAse AvavAnI nizAnI tarIke gaNAya che. tenI cikitsA karatAM je prathama svarabhaMga sAro thAya te ja te regInA bacavAnI AzA rAkhI zakAya che. keTalIka vAra svarabhaMganA rogIne pAkAM keLAnI chAla athavA gulAbajaLamAM meLavelI gulearamAnI athavA mulatAnI vATI athavA kothamIra (lIlA dhANA)nA rasamAM sonAgerU meLavI gaLe copaDavAthI athavA ekalI kethamIra gaLe bAMdhavAthI sAmAnya svarabhaMga maTI jAya che. athavA AMbAne sUko mera athavA bAvaLanAM sUkAM phUla meMmAM rAkhI rasa gaLavAthI paNa svarabhaMga maTe che. athavA rasasiMdUra eka For Private and Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja ratI vajane dUdhanI malAI sAthe divasamAM be vAra ApavAthI urAkSatanA upadrava tarIke utpanna thayele svarabhaMga maTe che. athavA rasasiMdUra be ratI ane sonerI raMgane rAjamRgAMka be ratI laI e bene sAthe meLavI, divasamAM traNa vAra dUdhanI malAI sAthe agara mAkhaNa ane sAkara sAthe ApavAthI khAMsInA upadrava tarIke thayele svarabhaMga maTe che. mATe ame upara batAvI gayelA amArA khAsa anubhavelA koI paNa upAyamAMthI buddhipUrvaka uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMganA roga upara yejanA karavAmAM Avaze te jarUra vaidyane yazanI prApti thaze. uraHkSata, kAsa, hikkA, zvAsa ane svarabhaMganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI 1. araDUsAne rasa tela vA, beDI kalArane rasa tole che, agheDInA pAnane rasa le che, lAkha vAla 1, madha le che meLavI pIvAthI uraHkSata maTI jAya che. eTaluM ja nahi paNa pradara, kasuvavADa vakhate paDatuM lehI, azamAMthI paDatuM lehI ane raktapitta AdimAM paDatA lehIne aTakAve che. 2, dhalIdrono rasa tela , dezI khAMDa tela , baheDAMnuM cUrNa le che ane madha tele meLavI sAMja savAra pAvAthI uraHkSata maTe che. ra-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. kAsacUrNa-variyALI, laviMga, elacI, araDUse, jeThImadha, baheDAMnI chAla, kALAM marI, AMbAhaLadara, kAtha, pIpara, sUTha, siMdhava, vaDAgaruM, mIThuM, phulAvele TaMkaNuM ane hiMgaLaka laI, For Private and Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 619 hiMLaka sivAyanI badhI vastuone khAMDI vastragALa karI pachI tene 24 kalAka khalavuM. pachI hiMgaLakane jude karI thoDuM thoDuM cUraNa meLavI badhuM cUraNa samAvI devuM. temAMthI vAla 1 thI 2 sudhI madha sAthe cATavAthI tamAma prakAranI khAMsI maTe che. 2. uparanuM kAcUrNa tela 2, zItopalAdi cUrNa tolA 2, araDuse telA 2, sAthe meLavI lUMTI madha sAthe athavA pANI sAthe eka vAla ApavAthI khAMsI maTe che. 3.phulAvele TaMkaNa, jhINI pIpara, zaMkhanI bhasma, sUMTha, gheLAM marI, vachanAga, hiMgaLaka e sarakhe e bhAge laI vATI vastragALa karI, AdunA rasamAM eka divasa ghUMTI, ekeka ratInI gaLI vALI divasamAM 2 thI 3 vakhata babbe goLI madha sAthe ApavAthI kaphane chUTo pADI udharasane maTADe che. 3-IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1, ajamo, siMdhava, sUkI haLadara samabhAge laI vATI cUrNa karavuM. pachI 1 zera dUdha mAya evaDuM karuM mATInuM vAsaNa laI, agnimAM tapAvI te vAsaNa lAlacoLa thAya eTale temAM gAyanuM dUdha zera mAM nAkhavuM. Ubharo Ave ke tarata uparanuM cUrNa temAM 0 tela nAkhI camacAthI halAvavuM. pachI tene eka bIjI tapelImAM kapaDAthI gALI laI, rAtano kherAka khAdhA pachI rAA kalAka bAda te hUMphAyeluM hUMphAyeluM pAvuM ane tenA upara pANI pAvuM nahi, jethI kapha chUTo paDI bahAra nIkaLI jaze. je kapha sukAI gaye haze te khAMsI jerathI Avaze ne UlaTI thaIne kapha nIkaLI jaze. e pramANe sAta divasa karavAthI ArAma thaI jAya che. arthAta A osaDathI game tevI khAMsI hoya te maTI jAya che. ka-jozI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara variyALInuM tela ane jeThImadhane zIre meLavIne gaLI For Private and Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je caNApUranI vALI ekeka goLI khAvA ApavI, eTale udharasa maTe che. lAMbe vakhata sevana karavAthI hAMpha paNa maTe che. pa-vaidya narabherAma harajIvana bhaTTa-navAgAma UbhI bheMyarIMgaNInA kADhAmAM pIpara 1 vAla nAkhI divasamAM be vAra pIvAthI udharasa maTe che. 6-mAstara lalubhAI nAthAbhAI-bara cekhAM ane navAM baheDAM laI ghImAM zekI tene araDUsAne rasa pAve. jema jema rasa sukAte jAya tema tema bIje nAkhatA ja. A pramANe 10-12 vakhata rasa pAyA pachI te baheDAMne AkaDAnAM pAtarAMnI patarALImAM bharI kapaDamaDDI karI puTapAka kare. pachI tene khUba lasoTIne caNA jevaDI goLI karI te divasamAM 5 thI 7 geLI meDhAmAM rAkhI rasa gaLavAthI udharasa maTI jAya che. ha-vaidya kRSNarAma bhavAnIzaMkara-bhAvanagara jeThImadhanAM mULa khAMDI madhamAM ApavAthI garamInI udharasavALAne tarataja lAbha dekhAya che. 8-vaidya aMbArAma zaMkara paMDyA-vAgaDa 1. zekelAM laviMga, marI ane baheDAnI chAla samabhAge laI, e traNenI barAbara besAla laI vATIne bAvaLanI aMtarachAlanA kavAthamAM ghUMTIne vaTANA jevaDI goLIo vALI, te goLI mAM rAkhI rasa gaLavAthI udharasa maTI jAya che. 2. AkaDAnAM vaDAM, ajamo, mIThuM ane tIkhAM e cAre rakama tela tela laIne be rUpiyA bhAra aphINa nAkhI puTapAka karI tenI vAla vAlanI gaLI karI ApavAthI udharasa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 621 3. javakhAra 1 tela, kALAM marI tolA 2, lIMDIpIpara tela 1, dADamanI chAla telA 4 ane jUne goLa telA 8 meLavIne caNA jevaDI goLI karI babbe goLI divasamAM traNa vAra khavaDAvavAthI udharasa maTe che. 4. pAre, gaMdhaka ane tAMbAnI bhasma e samabhAge laI nAgaravelanA pAnamAM ghUMTI sarAvasaMpuTamAM peka karI, cUle caDAvI, be kalAka pakavavuM. pachI tene vATI mAtrA be ratIbhAranI, Adune rasa ane madha sAthe ApavAthI kaphanAM darada maTe che. pa. kakakSaya:-ajame paMdara zera ane semala tele che, e be rakamane cuo pADa. te cuo jarAka saLI para caDAvI pAna para mUkIne khavaDAva, kapha chUTo paDI nIkaLI jAya che ane kSayanA daradane phAyado kare che. 6. jAnI udharasa -phaTakaDI 2, siMdhava 2, haLadara 2, pIpaLAnI sUkI chAla 2 bhAga e cAra vAnAM vATI cUrNa karavuM. pachI mIThI jALanAM pAna bhAga 2aa, keraDAnI kUMpaLa bhAga rA, sUkavI vATIne mizra karI temAM hiMgaLaka 1 bhAga meLavIne temAM goLa meLavI 28 goLI karavI. pachI kAMsAnA vAsaNamAM pANI garama karI te sAthe 1 geLI ApavI. AthI dasa varSanI jUnI khAMsI maTe che. 7. jAvaMtrI, jAyaphaLa, elacI, zekelAM laviMga, kulavele TaMkaNuM samabhAge laInAgaravelanA pAnanA rasamAM vATI, caNIbora jevaDI goLI karavI te ApavAthI udharasa maTe che. 8. agheDAnuM paMcAMga zera 1, pIpaLAnI chAla zera , rIMgaNInuM paMcAMga zera 1 ane cUne zera 1, tamAmane bhegAM karI bALavAM. temAMthI 1 vAla laI jUnA goLa sAthe ApavAthI udharasa maTe che. 9. bhoMyarIMgaNInA kuLa naMga 100 lAvI hAMDalAmAM nAkhI For Private and Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je bALI rAkha karI, temAMthI 1 vAla mAtrA madha sAthe ApavAthI udharasa maTe che. 10. dhaMtUrAnAM kAcAM DIMDavAmAM mAya teTalAM laviMga bharI tenA upara ghaune loTa lapeTI bAphI kADhIne sUkavI, temAM ajamo telA 2, lIDIpIpara tela 1 ane aphINa be AnIbhAra meLavI jhINuM vATI, jUnA geLamAM caNApUranI gaLI vALI savArasAMja ekeka ApavAthI udharasa maTe che. 9-vaidya vallabhadAsa narottamadAsa-bhaca hiMga TAMka 1, vaja rAsAnI TAMka 2, siMdhAlUNa TAMka 4, vAvaDiMga TAMka 3, jIruM TAMka 5, sUMTha TAMka 6, marI TAMka 7, pIpara TAMka 8, upaleTa TAMka 9, haraDedaLa TAMka 10, citro TAMka 11 ane ajameda TAMka 12 e sarva vATI vastragALa cUrNa karI, deDha zera gaLamAM meLavI, rA TAMkanI geLI banAvI savArasAMja e kekIgoLI ApavAthI 84 jAtanA vAyune, 6 prakAranA harasane, 5 prakAranA gulamane, 20 prakAranA pramehane, vALAne, chAtInI amUMjhaNane pAMrega tathA maMdAgnine maTADe che. tela khaTAzane maracuM khAvuM nahi. 10-vaidya prANalAla delatarAma-kapaDavaNaja laviMgAdi vaTIH-(bheSaja ratnAkaranI) khadirAdi vaTI athavA yavakSAra cUrNa, zIte palAdi cUrNa zRMgabhasma e ApavuM. athavA laviMga, AkaDAnAM phUlanAM raDAM, marI, siMdhava e sarva sarakhe vajane laI madhamAM goLI banAvI ApavAthI khAMsI maTe che. keTaphalAdi cUrNa athavA rasaratna samuccayane arisa ApavAthI paNa khAMsI maTe che. 11-vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDodarA 1. kAsAntaka rasa-marI, trikaTu, TaMkaNa phulAvele gadhaka For Private and Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urakSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 6ra3 - - - -- . . - - - - - ane hiMgaLo e sarva samabhAge laI AdunA rasanI eka bhAvanA ApI rastIpUranI gALI karI ApavAthI sarva prakAranI udharasa, vAtAdhikya sannipAta, ziroroga, vAtakaphajvara vagerene nAza kare che. 2. guDAdi guTikA -sUTha, bALaharaDe ane nAgaramothanA cUrNamAM goLa nAkhI gaLI vALI bheMmAM rAkhI rasa gaLavAthI pAMca prakAranI udharasa tathA zvAsa dUra thAya che. 3. laviMgAdi vaTI -laviMga, baheDAMnI chAla tathA marI samAna bhAge laI tenI barAbara sapheda kAthe levuM. tene khAMDI cUrNa karI bAvaLanI aMtarachAlanA kavAthamAM gaLI vALI ApavAthI sarva prakAranI udharasa maTe che. goLI bahu garama che mATe vicAra karIne vAparavI. 1ra-vaidya rAghavajI mAdhavajI-gela laviMga, pILI keDI, jUne gaLa ane aphINanI tulasInA rasama gaLI vALI te gaLI caNA pramANe ApavAthI zvAsa caData tathA chAtIne dukhAve maTI jAya che. 13-vaidya cunIlAla jayakizanadAsa-surata khAMsIne akasIra upAya -kuMvArapAThAnA caputhI kakaDA karI taDakAmAM sUkavI daza telA vajane levA. evI rIte bheMyarIgaNune paMcAMgane sUkavI daza tolA laI baMnene kharAM karI eka hAMDalImAM aDadhuM pAtharI upara pAMca tolA saMcaLa bArIka vATI pAthare. tenA upara beMyarIMgaNa tathA kuMvAranuM cUrNa pAtharI hAMDalInuM ke huM baMdha karI kapaDamaTTI karI pAMca zera chANAMnA agnimAM pakAvI svAMgazIta thaye kADhI levuM, eTale kALA raMganI davA taiyAra thaze. tene bArIka karI zIzImAM bharI temAMthI cAra ratI laI meMmAM rAkhI divasamAM traNa vakhata rasa gaLavAthI khAMsI maTI jAya che. ghaNI umadA cIja che. For Private and Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 14-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdareDa 1. laviMga TAMka 2, marI TAMka 2, baheDAM TAMka 7 tathA jAyaphaLa, suMTha, taja, elacI, hiMga, cinIkabAlA, kherasAra kherAsAnI vaja ane kAkaDAziMga e dareka ekeka TAMka laI cUrNa karI pAnanA rasamAM cAra jevaDI goLI karI divasamAM traNa vakhata ekeka goLI ThaMDA pANImAM ApavAthI udharasa tathA kSaya maTe che. 2, cha varasanI jUnI khAMsI -sUMTha, marI, laviMga, AMbAhaLadara, khorAsAnI ajame, vaDAgaruM mIThuM e dareka ekeka tAle tathA aphINa le che, e sarvane vastragALa karI, AkaDAnAM phUla nAM raDAM kADhI upalA cUrNamAM meLavI ekarasa karI, tenI vaTANA jevaDI goLI karI ekeka goLI savArasAMja AkhI gaLI javI, paNa upara pANI pIvuM nahi. A geLIthI sAdhAraNa udharasa maTe che, eTaluM ja nahi paNa lAMbA vakhatanI haThIlI udharasa paNa maTe che. - 1pa-vaidya manasukhalAla lalubhAI-surata kAzAdi guTikA-gAvAjabAna, bhAraMgI, kAyaphaLa, pAnanI jaDa, araDUsa, getarInAM pAtarAM, haraDedaLa, kherAla, pIparImULa, siMdhava ane saMcaLa e dareka ekeka tela tathA elacI telA be ane deDha zera kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI, temAM bAkInAM vasANAMnuM vastragALa cUrNa karI meLavI, ekarasa thAya eTale caNIbora jevaDI goLIo vALI ApavAthI kAsa, kSaya, uraHkSata, zvAsa, svarabhaMga, tRSA ane hRdayaroga vagere tamAmane maTADe che. -vaidha sthanAthasiMga gayAdIna-surata baheDAdi cUrNa baheDAM telA 8, kulIjana tolA 2, marI tela 2, pIpara telA 2, jAvaMtrI tole , jeThImadha telA 2, araDUse telA 3, TaMkaNa phulAvela telA 2, vAMsakapUra telA 3, For Private and Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urakSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga rapa siMdhava telA 2, vaDAgarutelA 2, sAkara talA 8 ane hiMgaLaka tela 1 lai hiMgaLaka sivAyanI tamAma vastunuM vastragALa cUrNa karI, pachI hiMgaLakane bArIka vATI temAM cUrNa meLavI, eka divasa sArI rIte khala kare. e cUrNamAMthI bethI cAra vAla madha sAthe divasamAM traNa vakhata cATavAthI kAsa, kapha vagere maTe che. 13-vaidya umiyAzaMkara bApubhAI-vIramagAma khAMsInI goLI:-baheDAMnI chAla, marI, laviMga, kAthA, variyALI, jeThImadha ane guMdara e ekeka tela tathA sAkara tole aDadho ane taja telo khAMDI vastragALa karI, bAvaLanI chAlanA kavAthamAM athavA na bane te pANImAM ghUMTI vAla vAlanI geLI karI moMmAM rAkhI rasa gaLavAthI tamAma prakAranI khAMsI maTI jAya che. A goLIe InphalyuenjhAnI khAMsImAM ghaNuM sAruM kAma karyuM che. 18-vaidya zyAmalAla govardhanarAma-khAkharecI sUMTha, marI, pIpara ane TaMkaNa phulAvele e sarva samabhAge laI bArIka vATI pAnanA rasamAM marI jevaDI gaLI vALI, savArasAMja ekeka gaLI ApavAthI khAMsI maTI jAya che. 19-DaoNkaTara maganalAla vijabhUkhaNadAsa-surata 1. khAMsI mATe -marI, aphINa, vachanAga, hiMgaLaka, berasAla, TaMkaNuM kulAvela ane javakhAra e sarva samabhAge laI vastragALa cUrNa banAvI bethI cAra greIna jeTaluM pANI sAthe ApavAthI khAMsI maTe che. 2. khAMsI tathA tAva-bheMyarIMgaNI, gaLe, araDUse e keka tela lAvI adhakacaruM chuMdI eka zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI avazeSa zakhavuM. tyAra pachI temAM madha nAkhI pIvAthI khAMsI temaja tAva paNa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 20-vaidha prabhAza'kara ravizaMkara travADI-aSTagAma 1. khAMsI mATe:-laviMgane khALIne tenI bhasma madhamAM caTADavAthI udharasa sArI thAya che. 2. kherasAla ane sidhava gAyanA dUdhamAM rAMdhIne pIvAthI khAMsI tathA dama maTe che. 21-vaidhazAstrI esa. ela, khana-surata 1. jeThImadhanA zIrA te lA4 ane marIteleA 1 khArIka vATI madhamAM caNA caNA jeTalI gALI vALI ApavAthI khAMsI maTe che. 2. jeThImadha, marI, sAkara, meATI elacI ane kALI drAkSa savane samabhAge laI khAkharu karI, eka tAlA lai aDadhA zera pANImAM ukALavuM. navaTAMka pANI maLI jAya tyAre utArI temAMthI divasamAM traNa vAra pIvAthI game tevu sakhata saLekhama hoya te ane khAMsI paNa dUra thai jAya che. 3. dhatUrAnAM pAna telA 4 ane kALAM marI tAlA 2, ArIka karI ekeka ratInI geALI banAvI, divasamAM traNa vAra 2 thI 6 gALI sudhI TakaNanuM cUNu' vAla 1 sAthe ApavAthI maTe che. 4. marI tAlA 1, akalagarA tAle 1, mAlakAMkaNInAM bIja tAleA 1, sUMTha tAlA 1, rIMgaNI tela 1 ane aphINa mAse eka e sava cIjone khArIka vATI vastragALa karI dhaMturAnAM pAMdaDAnA rasamAM gALI mambe ratInI banAvavI. divasamAM be vAra goLI lai uparathI garama dUdha pIvu', gheADA vakhata cAlu rAkhavAthI dama maTe che. 22-DaoNkTara bhAIlAla kapUracaMda zAha-nAra STi madhuvaTI:-jeThI madhanA zIrA, variyALI, taja, seAnA sukhI, AmaLAM ane sAkara sarakhe bhAge lai dUdhamAM caNA jevaDI For Private and Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 627 gALI vALI AkhA divasamAM cArapAMca gALIne rasa gaLavAthI lIlIsUkI, udharasa, gaLAne dukhAve, kapha, sAdanuM besavuM, te kSaya ane saLekhama vagere jaladI ane jaDamULathI maTe che; dasta paNa sApha Ave che. 23-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata AMbAhaLadara telA 5, ajame telA 5 tathA siMdhava telA 2, e traNene khAMDI kapaDachANa karI madha athavA ghI sAthe pAvalI bhAra caTADavAthI khAMsI maTe che. 24-vaidha maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata 1. khAMsI, zvAsa tathA damane upAya-pIpara telA pa, sapheda marI telA 5 ane vachanAga telA 2 e traNe vastu khAMDI bArIka cUrNa karI kALI darAkha telA 5 ThaLiyA kADhIne levI ane temAM kALI tamAkunA DAMkhaLAnI bALelI rAkha telA 2, kelasA karavA) e sarve vastunuM mizraNa karI temAM elacI, jAyaphaLa, laviMga maLI eka tela nAkhI maga jevaDI goLI banAvI temAMthI savArasAMja eka goLI garama pANI sAthe khAvAthI kapha chUTe thaI khAMsI maTI jaze temaja zvAsa-dama sAro thaI jaze. 2. AkaDAnuM dUdha telA 10 lai temAM ajame telA rA ane jhaMjheTAnAM bI telA rA bhIMjavI rAkhavAM. jyAre dUdha sukAI jAya tyAre tene mATInA kaleDAmAM nAkhI nIce dhIme tApa karI zekI nAkhavAM. jyAre dANa kALA raMganA dekhAya tyAre utArI khalamAM ghUMTI nAkhavA. ghuMTatAM ghUTatAM temAMthI tela je padArtha nIkaLaze ane lUgadI jevuM thaI jaze. temAM pIpara telA 2, marI tela 1, rasAla tela 1, aphINa beAnI bhAra, jAyaphaLa tele mA, laviMgatela 1, kastUrI lA lAla ane barAsakapUra eka For Private and Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 zrIAyurveda nizadhamALA-bhAga 2 jo vAla nAkhI, pAnanA rasamAM gALI vaTANA jevaDI karavI ane tene pAnanI bIDImAM rasa cUsavA ApavI. divasamAM traNa vakhata ApavI athavA madhamAM meLavI caTADavI. AthI zvAsa dama, khAMsI, kSaya, maMdAgni, ajINu, aruci maTaze temaja savArasAMja ekeka geALI khAI upara gAyanuM dUdha zera nA pIvAthI maLa vadhe che, pauSTika che ane vAjIkara che. khAMsI tathA ugra zvAsa mATe:-pIpara, kAyaphaLa, kAkaDAziMga, laviMga, kherasAla, jeThImadha e ekeka tAlA tathA marI tAleA nA, jAyaphaLa tAlA nA e darekane vastragALa karI ekathI e vAla madha sAthe levAthI khAMsI, ugra zvAsa tathA kSaya maTe che. 25-amadAvAdanA eka vaidyarAja cInAi sAkaranA kAMkarA tathA e marI mAMmAM rAkhavAthI sUkI khAMsI maTe che. 26-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAsrI-bhulAvaDI sAbarazi'gAnI bhasmaH-sAbarazi MgAnA kakaDA karI dive lanA bharelA vAsaNamAM ATha divasa rahevA daI, pachI kADhI daza zera chANAMnA agnimAM tenI bhasma banAvavI. pachI tene khArIka vATI eka vAla madha-pIpara sAthe cATavAthI udharasa, dama ane azakti vagere maTe che. 27-vaidya bheALAnAtha nama~dAza kara smA-surata dAMtanA vahera khALelA, haLadara, AkaDAnAM phUla, vaDAgaruM mIThu' e sava' sarakhe bhAge laI khAMDI vAla 2 thI 4 madhamAM athavA pANImAM ApavAthI udharasa vagere maTe che. 28-vaidya nAza'kara haragoviMda adhvaryu -kharaDAlI 1. bheAMyarI'gaNInA DIMDavAnAM biyAM kADhatAM vadhelAM cheDAMne For Private and Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, dhAsa ane svarabhaMga 620. ghImAM sAMtaLI meMmAM rAkhavAthI udharasa maTe che; meM svAdiSTa kare che. 2. phulAvelI phaTakaDI tathA saMro samabhAge laI vATI temAM jarA nAgerU meLavI vAla 0 thI sudhI madhamAM divasamAM traNa vAra cATavAthI ugharasa pAke che ane kapha chUTe paDI nIkaLI jAya che. udharasane jaladI maTADe che. e davA kamaLAnA daradIne eka khATu lIMbu cIrI temAM vAla 1 thI 1 bhUke nAkhI saLIthI dabAvIne devatA upara mUkI, jyAre garama thAya tyAre tene niAvI temAMthI rasa kADhI pAI de. e pramANe karavAthI kamaLa avazya maTI jAya che. pathya ghI ane tela na khAvAM, dUdhabhAta khAvAM. 29-DaoNkaTara prabhAkare kRSNa paM-muMbaI kanakadhRtara-dhaMtUrAnAM bInuM cUrNa tela eka ane bheMsanuM dUdha pAMca zera mizra karI, meLavI tenuM ghI banAvavuM. A thiI dama tathA hAMpheNamAM bahuja sAre phAyado kare che. divasamAM cAra vakhata nAgaravelanA pAnamAM A ghI eka caThIbhAra lagADI cAvI javuM. dareka vakhate tenA upara tajanA cUrNanI be AnIbhAranI phAkI mAravI. parejI-kepa, tela, ziMga, cekhA, baTeTA ane khAMDa varSe karavI. khaDIsAkara athavA goLane upaga kare. 30-DakaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. drAkSa tele eka, sAkara tele eka ane madha tele eka e sarvene ekatra karI cATavAthI pittanI khAMsI maTe che. 2. khareTInI jaDanI chAla tathA nAnI bheMyarIMgaNunI chAla, meTI bheMyarIMgaNunI chAla, araDUsAnI chAla ane drAkSa e dareka cAra cAra mAsA laI drAkSa sivAyanI tamAma vastuone khAMDI vastragALa karI, temAM drAkSa meLavI telA 3ra pANImAM ukALI catuthAMza pANI avazeSa rAkhI utArI lUgaDAthI gALI ThaMDuM pADI pIvAthI pittanI khAMsI maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 630 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ... ...... . 3. sUkAM AmaLAMnuM cUrNa be ratIbhAra tathA drAkSa 3 mAsA, haraDe tathA ajameda mAsA 6, e sarvane vastragALa karI cha mAsA madhamAM cATavAthI pittanI khAMsI maTe che. 4. beThI bheMyarIMgaNInA phaLane bhUko be mAsA, bijorone garabe mAsA, pIpara be mAsA ane drAkSa cAra mAsA, e sarvene khAMDI vastragALa karI, drAkSanA ThaLiyA kADhI temAM meLavI babbe vAla khAvAthI pittanI khAMsI maTe che. 5. udharasa upara bheMyarIMgaNInAM bIja pAvalIbhAra, haraDe 1 bhAra, laviMga eka bhAra, kALAM marI eka bhAra, jUne geLa pAMca bhAra, AkaDAnAM phUla eka bhAra laI khAMDI vastragALa karI AdunA rasamAM khala karIne caNIbora jevaDI goLI karI, rAtre sUtI vakhate meMmAM rAkhI tene rasa gaLavAthI khAMsI tathA zvAsa maTe che. 31-vaidya bAlAzaMkara prabhAzaMkaranAMdoda khAMsI mATe-vaja tela 1 ane jeThImadha tole 1, vATI cUrNa karI madhamAM cATavAthI betraNa divasamAM khAMsI maTI jAya che. kara-vaidya narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kaThora garamInI khAMsI - garamInI khAMsI hoya te kaMjeTAne kSAra ghI-sAkaramAM ApavAthI avazya maTe che. 33-vaidya puruSottama bahecarabhAI yAjJika-kAlela khAMsInI davAda-jeThImadha, variyALI ane elacIdANuM e dareka samAna bhAge laI cUrNa banAvI, te cUrNane vajanathI nIme bhAge sAkara meLavI araDUsInAM pAnane rasa nAkhI khala karI maga jevaDI goLI banAvI meMmAM rAkhI babbe cAracAra gALIne rasa For Private and Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hiko, zvAsa ane svarabhaMga u1 - gaLavAthI jAdUI rIte khAMsI maTI jAya che. khArI ke khATI cIja khAvI nahi. 34-mAstara kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA 1. udharasa sAkara telA rA, jeThImadhane zIre telA rahA, bAvaLane guMdara telA rA, kesara tela , ghaune saphede te ga, marI tela ga, (ghauMne saphede kADhavA mATe ghauMne palALI vATavA ne tenuM dUdha jevuM pANI nitArI sUkavavuM) e sarvane ekatra karI pANImAM caNA jevaDI goLI banAvavI. betraNa kalAke babbe goLI moMmAM rAkhI rasa gaLavAthI udharasa maTI jAya che. 2. udharasane kapha chUTo karo -jAyaphaLa, jAvaMtrI, kesara, kherAla, kAtho, elacI, laviMga ane traNacAra nAgaravelanAM pAna laI cUne copaDI A sarva cIja buddhithI pramANasara nAkhI laviMga besI bIDuM banAvavuM. upara bhInuM cIMtharuM vITALI mATI paDI bAphavuM. pachI tenA traNa bhAga karI vATI rasa kADhI traNa vakhata pAvuM jethI udharasa narama paDe che ane kapha chUTo paDe che. 3. bahu udharasa mATe -nAgaravelanAM pAkAM pAna naMga 25, kherAla tela , javakhAra le che, phulAvela TaMkaNa tele vA, laviMga tele che ane alacI tela 1 sarvane bhegAM khAMDI bazera pANI mUkI aDadhe zera pANI avazeSa rAkhI cALI gALI levuM. temAMthI ekeka camaco kalAka be kalAke pIvAthI bahu udharasa thatI hoya to paNa maTI jAya che. 3pa-vaidya maNizaMkara jAdavajI-kAnapara laviMgAdivaTI -laviMga, pIpara, akalagara, jAyaphaLa, haLadara, aphINa e sarva sabhAge laI vATI zrIphaLanA goTAmAM bharI kapaDamaTTI karI eka Tepale bharIne chANAM laI temAM pakAvI, tene For Private and Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 632 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je kADhI geTa sudhdhAM vATI caNIbora jevaDI goLI karI ke be goLI levI, tathA sAthe zIte palAdi cUrNa ApavAthI khAMsI maTI jAya che. 36-eka vidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. udharasa mATe -bheMyarIMgaNInAM DIMDavAne eka hAMDalImAM bharI meMDhuM baMdha karI bALavAM. te ThaMDuM thAya pachI temAMthI DIMDavAM kADhI laI cUrNa karI temAM tene vajanathI ardhI saMcaLa ane tene AThame bhAga puSkaLamULa tathA elacInuM cUrNa meLavI temAMthI ekeka vAla madha, pAnano rasa, araDUsInA pAnane rasa ke garama pANI sAthe ApavAthI udharasa tathA kapha maTe che. 2.sUMTha, jAyaphaLa, revaMcInI ane sAjIkhAra e ekeka tela ane dhatUrAnAM bI cAra telA vATI vastragALa karI, pANImAM maga jevaDI goLI karI ApavAthI khAMsI maTe che. 3. Adune rasa tela che tathA madha tele 1 javakhAra vAla 1 sAthe meLavI cATavAthI zvAsa maTe che. 4. IdravaraNanAM phaLa naMga 5, kuMvAranAM lAbAM naMga 5, khurA sAnI thara telA 64, meTuM ragaNuM naMga 1,bheMyarIMgaNInAM phUla naMga 50, paMcalavaNa telA 32, ajame telA 32 e cIjone khAMDI sukAvI eka hAMDalImAM bharI, moM baMdha karI kapaDamaTTI karI sukAvI gajapuTanI AMca ApI, TATuM thaye bahAra kADhI ghUMTI vAsaNamAM bharI rAkhavuM. temAMthI tela 0 thI be anupAna sAthe vicArIne ApavAthI udharasa, dama, maraDe, goLa, zuLa, Apharo, maMdAgni, ajIrNa, udararoga tathA baLa maTe che. 37-vaidya nadarAma prAgajI-nAgezrI kheramArAdi guTikA kherasAra tolA 13, haraDe, baheDAM, AmaLA, kAyaphaLanuM chaDuM, sUMTha, marI, pIpara, elacI, kAkaDA For Private and Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikkA, zvAsa ane svarabhaga 633 ziMga, kapUra, pIparImULa,laviMga kalcare, e ekeka tele laI cUrNa karI AdunA rasanI, araDUsAnA rasanI ane bAvaLanI chAlanA kavAthanI akekI bhAvanA ApI goLI caNIbora jevaDI karI ApavAthI udharasa, kapha, svarabhaMga, gradhrasI ane kSaya upara ghaNIja uttama asara kare che. 2. bulabulAdi guTikA -pore 1, gaMdhaka 2, lIMDIpIpara 3 ane haraDedaLa cAra bhAga; baheDAMdaLa pAMca bhAga, araDUsAne rasa cha bhAga, bhAraMgI sAta bhAga ane kharasAra sAta bhAga ene vastragALa karI bAvaLanI chAlanA kavAthanI ekavIsa bhAvanA ApI gaLIo madhamAM baheDAM jevaDI karI ApavAthI khAMsI, UrvazvAsa kSaya, svarabhaMga ane galadAha upara ati uttama che. - 38-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata zvAsAri rasa - jeThImadha telA 2, siMdhava, haLadhara ane phulAvela TaMkaNu e dareka tela tela laI, eka divasa khalamAM ghUMTI temAMthI 1 vAla, pAnano rasa ane elacI sAthe ApavAthI zvAsa narama paDI jAya che. 39-vaidya bAlaNa ratnezvara-surata 1, kaphakesarI -semala tele 1 ane saMcaLa telA 4 ene vATI keLAM naMga bemAM ghUMTI lugadI karI sarAvasaMpuTamAM mUkI sAta kapaDamaTTI karI sUkavIne gajapuTa agni Ape. zItaLa thaye kADhIne vATI rAkhI mUkavuM. A mAtrA eka cekhAthI cAra cekhA pUra sudhI madha sAthe ApavAthI UlaTIo thaIne kapha nIkaLI jaze. A mAtrAthI khAMsI, zvAsa, AMkaDI tathA kaphanA vyAdhio sArA thAya che. AMkaDI (kheMca) vALA tathA zvAsavALAne khAsa vAparavA lAyaka che. ghI, ghauM, sAkara, dUdha vagere ApavAM, tela, khaTAza, maracAM vagere baMdha karavAM. For Private and Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 zrIAyurveda nimaMdhamALA-bhAga 2 jo 2. phUlakesarI-semalanAM phUla tele .aa, sAbaraziMgAnI bhasma tAlA 5 e ene meLavI sekaTA (saragavA)nA rasamAM chUTI TIkaDI karI sukAvIne keDiyAnA sa...puTamAM mUkI kapaDamaTTI karI paMdara zera chANAMnI AMca ApavI. ThaMDu thayA pachI kADhIne vATI zIzImAM bharI rAkhavuM. enI mAtrA 1 ceAkhApUrathI traNa ceAkhApUra sudhI ApavAnI che. sannipAtavALAne AdunA rasamAM, tri SavALAne tathA zvAsavALAne AdunA rasa tathA madha sAthe; zULa vALAne madha athavA ghI sAthe; khAMsIvALAne pAnanI bIDI athavA malAI sAthe; nabaLAIvALAne zIrA sAthe; AMtariyA tAvavALAne tulasInAM pAna tathA marI sAthe; dhAtu pAtaLI paDelAne mugalAI khedANAnA lAkha sAthe sAkara meLavIne; pramehuvALAne triphalAnA kvAthamAM haLadara tathA madha sAthe, zakti mATe ghI, dUdha tathA sAkara sAthe ApavI. 3. semalanAM phUla tathA sAbarazi'gAbhasma banAvavAnI rItaH-sAmala tAlA 1 laine tene kuMvAranA rasamAM ghUMTavA. pachI sapheda kAMdAnA rasamAM ghUMTI lUgadI jevu' thAya, eTale e sarAvaLAM laI tene ghasI, mADhAM sarakhAM karavAM. pachI kaparuMthI lUchI sAk karIne temAM sAmalane leAM mUkavA. bIjI sarAvaLuM upara DhAMkIne mulatAnI maToDInA traNa kapaDamaTTe majabUta karavAM, sukAyA pachI tene cUle caDAvIne dhImA agni karave. pAtaLAM pAtaLAM lAkaDAM laI eka lAkaDAnA agni ApavA. uparanA kaleDA para dUdhanAM peAtAM mUkatA rahevuM, A pramANe 1 paheAra sudhI karavAthI upalA bhAgamAM phUla lAgI jaze, pachI ThaMDu thaye AMkha khacAvIne kheAlavuM yuktithI phUla kADhI levAM. A phUla upalI davAmAM nAkhavAM, tema A phUla 1 ceAkhApUrathI 2 cAkhApUra zIrA sAthe athavA malAI sAthe ApavAthI zvAsa tathA namaLAI maTI baLavAna thAya che. khArAka ghI-dUdhane sArA Apave, For Private and Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir urakSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 635 sAbaraziMgu -sAbaraziMguM tolA 10 laI tene prathama 3 divasa gomUtramAM palALI mUkavuM. mUtra navuM badalatA javuM. pachI tene keyalAmAM mUkI phUMkI mUkavAthI sapheda thaze. pachI te kaTakA vATIne AkaDAnA dUdhamAM 1divasa khalakarI TIkaDIo banAvavI ane sUkavI nAkhavI. pachI sagaDImAM keyalA bharI temAM vacce TIkaDIo mUkI, tenA uparakeyalA mUkI saLagAvI mUkavA. baLIne ThaMDuM thaI rahe eTale kADhIne vATI vastragALa karI mUkavA. A sAbaraziMgAnI bhasma ratI 1 thI 3 sudhI madha sAthe kiMvA ghI sAthe athavA AdunA rasa sAthe ApavAthI pAMsaLAnuM cULa, khAMsI, zvAsa, tAva vagere narama paDe che. 4-vaidya DAhyAbhAI manasukharAma purohita-saNasolI - dama mATe -dama tathA zvAsa besADI devA mATe khApUramerathayu ghauMnI kaNakamAM vIMTIgaLI karIne gaLI javI. AthI eka vAra tAtkAlika dama besI jaze. A upAya damanI asahya pIDAne ekadama maTADI de che. A upAya tAtkAlika dama besADI devA sAru che eTaluM ja nahi, paNa teja gaLIne betraNa vakhata upayoga karavAthI keTalAka prakArane dama taddana besI paNa jAya che. e anubhavasiddha che. 41-vaidya trikamalAla kALIdAsa-khAnapura dama, zvAsa ane kaphanAM asAdhya dara para vaja (gadhIle vaja)nuM vastragALa cUrNa karI be AnIbhAra cUrNa prathama garama dUdhamAM pAvuM. traNa kalAke eka AnIbhAra ThaMDA pANImAM pAvuM. tevI ja rIte traNa kalAke bIjuM ThaMDA pANImAM pAvAthI keTalAkane bakArI thaI tathA keTalAkane vagara bakArIe (UlaTI thayA vagara) dama, zvAsa tathA kaphanAM asAdhya daradane nAza thAya che. kara-vaidya zyAmacaMda gavardhanarAma-khAkharecI zvAsayukta kapha-haraDe, baheDAM, AmaLAM, suMTha, devadAra, For Private and Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pIpara, vaja, marI ane nAgabalA e auSadhene bArIka vATI dhaMtUrAne rasa tathA bhAMgarAne rasa e baMnemAM traNa traNa divasa ghUMTI, marI pramANe geLIo vALI, roga ane vayane pramANamAM Teke 1 thI 2 goLI ApavAthI zvAsayukta kaphane nAza thAya che. 43-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdarADa 1.dama mATe -zvAsakuThArarasa tulasInAM pAnanA rasamAM Ape. 2.keraDAnAM mULane rasa pAtAlamaMtrathI kADhI pANI nAkhI pA. 3. caNAne khAra ane limiTanAM phUla ekatra karI ApavAM. 4. zvAsakuThAra rasa, AnaMdabhairava rasa, pIpara, kulAvela TekaNa, pIparImULa ane rAtI lohabhasma e sarve meLavI madhamAM cATavAthI zarU thate dama nAbUda thAya che. ja-vaidya cUnIlAla jayakizanadAsa caTapaTa-surata haratAlabhasma sapheda-prathama iMDAnAM cheDA sukAvI khAMDI bArIka karI 20 telA vajane levAM. beyarIMgaNInuM paMcAMga sukAvI khAMDI bArIka karI 20 tela levuM. bAda baMnene kharalamAM nAkhI ghI-kuvAranA rasathI khUba khala karI lUgadI banAvI temAM haratAla varakhI telA be mUkI, (e haratAlane ekavIsa divasa AkaDAnA dUdhamAM palALIne pachI kAmamAM levI) e geLAnI upara traNa kapaDamaTTI karI, sUkavI hAthanA thApelAM chANAM zera 7 laI temAM geLo mUkI saLagAvI svAMgazIta thaye kADhI levI. AthI sapheda raMganI tathA vajanamAM pUrI haDatAlabhasma taiyAra thaze tene bArIka khalI, eka cokhApUranI mAtrA savAra-sAMja pAna para jarA kALe lagADI te para davA mUkI khavaDAvavAthI, jUnAmAM jUne dama traNa aThavADiyAmAM maTI jaze. parejI-tela, maracuM, khaTAza vagere bilakula khAvuM nahi, For Private and Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukSata, kAsa, hikkA, zvAsa ane svarabhaga 637 45-vaidya prANalAla DhAlatarAma-kapaDavaNaja nAgavallabha rasaH(nigha'Tu ratnAkara) ApavAthI zvAsamAM ghaNA sArA phAyado kare che. vamana virecana karAvyA pachI zRMgabhasma tathA seAmalabhasmanA upayega AdunA rasa sAthe karavA, pAchaLathI hAthalAthArInA rasamAM abhrakabhasma tathA rasasiMdUra ApavAthI ghaNA phAyadA jaNAyA che. 46-mAstara narabherAma harajIvanadAsa-navAgAma krama ekadama UpaDyo hoya tA dhatUrAnAM phUlanI bIDI pIvAthI jIssA jaladI besI jAya che. 47 vaidya na dalAla mArArajI-ka'thAriyA abraphabhasmaH-hAthiyA thAranAM lAla DIDavAM lai tenA rasa kADhI temAM mATalAnA gALa samAna bhAge meLavI, tenI aMdara daza kalAka abhraka bhIjavI rAkhI gajapuTa Apave, evI rIte da gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. e bhasma ApavAthI krama upara ghaNu'ja uttama kAma kare che. 48-vaidya cUnIlAla haragoviMda-kaThAra sAmalanI bhasmaH-sAmala tAlA 1 anesa' caLa tAlA 4, ane jhINAM vATI, sAnerI keLu' chUMdI temAM meLavI eka kulaDImAM bharI kapaDaTTI karI pAMca zera chANAMnA agnimAM pakAvI, vAla tAnuM paDIkuM madhamAM athavA prakRti joI buddhipUrvaka anupAna sAthe ApavAthI krama tathA khAMsIne maTADe che, anubhavasiddha che. 49 vaidya prabhAza'kara vR-dAvanadAsa-dhaMdhukA tAmrabhasmaH-rANIchApanA paisA laI tene zuddha karI gaLajIbhInAM pAna vATI tenA lagA banAvI temAM paisA mUkI kapaDa For Private and Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo maTTI karI gajapuTane agni Apa. bAda svAMgazIta thaye kADhI upara je pApaDI vaLelI hoya tene sAcavIne ukheDI laI pharIthI te kAcA rahI gayelA paisAne gaLajIbhInA lUgadAmAM gajapuTa de, e pramANe daza puTamAM bhasma thAya che. pipaDIo ukhaDI UkhaDI bhasma thAya che. te piDIone pharIthI eka vakhata gaLajIbhImAM gajapuTa ApavAthI tAmrabhasma taiyAra thAya che. A bhasma eka khApUra madha tathA AdunA rasamAM ApavAthI game te kapha hoya tene besADI ArAma kare che. pa-vaidya aMbArAma zaMkara paMDyA-vAgaDa 1. calamamAM pIvAnI davA-kALA dhaMtUrAnAM DAMkhaLAM, kALiyA sarasaDAnI ziMge bIjasahita, haraDe ane haLadara A cAre rakamane judI judI khAMDI bIDI banAvI athavA calamamAM mUkI pIvAthI zvAsa besI jAya che. 2, sAre keDi lebAna telA 20, zuddha vachanAga telA 2, jAvaMtrI lA rA, dhaMtUrAnAM bIja telA rA, laviMgatelA rA, pAnanI jaDa telA rA, jeThImadha telA rA tene vATI ThAmamAM nAkhI pAtAlamaMtra arka kADho. te aka pAna upara paDI khavADavAthI dama tathA zvAsa roga maTI jAya che. 3. hiMgaLaka rA telA, pIpara rAA telA, kalAIbhasma che te ane kesara che te tene vATI nAgaravelanAM pAnamAM cAra divasa khala karI, maga jevaDI goLI vALI khavADavAthI damaudharasa jUnAM hoya te paNa maTI jAya che. 4. rasakapUra tole nA, barAsakapUra tela 1 ane nAgaravelanAM pAna 100 lAvavAM. pachI rasakapUrane pANImAM vATI judu rAkhavuM. barAsakapUrane pANImAM vATI juduM rAkhavuM. pachI nAgara For Private and Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 630 velanAM pAna 50 upara rasakapUra copaDavuM ane 50 pAna upara barAsakapUra cepaDavuM. te sarva pAnane sUkavI ekaThAM karI eka jhUDI bAMdhavI. pachI eka mATInA vAsaNamAM pANI zera 8 mUkI temAM pelA pAnanI thekaDI nAkhI cUle caDAvI agni ApI, jyAre eka zera pANI rahe tyAre utArI pAnanI thokaDIne hAthe cALI, pANI gALIne zIzI bharI mUkavI. jyAre videSa athavA sannipAtamAM zvAsa thAya, tyAre upalI davAmAMthI bethI aDhI rUpiyAbhAra pANI madha nAkhI pIvAthI ekadama phAyade thAya che. arthAta dama tathA zvAsa besI jAya che. pa-vaidya maganalAla raNachoDadAsa-dhaMdhukA 1. hiMgaLaka tela 1, AkaDAnAM ravaiyAM chAMye sUkavelAM telA 3, laviMga tolo 1, pIpara tele 1 e sarvane khAMDI vastragALa karI temAM agheDAne bAra tele 1, aphINa le che ane khasakhasa tela vA e sarvane kharalamAM khUba jhINuM vATavuM. ATha pahera kharala karyA pachI tenI maga maga jevaDI goLI karavI. pachI te geLImAMthI hAMkaNavALA rogIne pAnanI sAthe be thI cAra gaLI ane kapha chUTo pADe che te AdunA rasamAM ApavI. zvAsa hoya te seMyarIMgaNanA rasamAM jarA madha meLavIne ApavI. UlaTImAM tulasInAM pAnanA rasamAM ApavI. judA judA roga para anupAna sAthe ApavAthI ghaNAja rogane maTADe che. para-DokTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. jAvaMtrI, jAyaphaLa, badAmane magaja, sukhaDa, elacI, laviMga kALA tala, pistA, akalagare, ame tathA keDiye lebAna e sarva samabhAge laI ekatra karI khAMDIne pAtAlayaMtre tela kADhavuM. tene eka zIzImAM bharI rAkhavuM. temAMthI betraNa TIpAM pAna upara For Private and Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo cApaDI divasamAM be vAra khAvAthI zvAsa, khAMsI, prameha, kaph vikAra, pittavikAra maMdAgni, kSaya ane udarazuLane maTADe che. A tela prameha upara ghaNAja phAyadA kare che. 2. sAmalanAM phalaH-sAmala zera 0aa laI tene lIMbunA rasamAM eka divasa ghUMTavA. pachI mATInI hAMDalI naMga e lAvI tenA mukhane ghasIne adhabesatI karavI. pachI eka vAsaNamAM seAmalanI lUgadI mUkI bIjuM vAsaNa te upara UMdhuM mUkI tenA sAMdhAne majabUta sAMdhI levA, pachI taDake sukAvI te sAMdhA pAchA aMdha karI dhumADA nIkaLe nahi tevI rIte khaMdha karI cUle caDAvI roTalA zekAya eTaleA halakA agni ApaveA. ane uparanA mATalA upara ThaMDA pANInAM pAtAM mUktAM javAM. e pramANe e prahara sudhI karI svAMga zItaLa thAya tyAre uparanI hAMDalImAMthI vaLagelAM phUla charI vatI ukheDI kADhI levAM. temAMthI eka ceAkhApUra patAsAmAM meLavI khAvA ApavAthI zvAsa, dama, udharasa ane kSaya jevA mahAna vyAdhine maTADe che. A mAtrA khAvAvALAe dha sAkara, ghI tathA ceAkhA e sivAya bIjo khArAka khAvA niha. AthI jarUra rAga maTe che. 3. kuSmAMDa (kALuM') nI jaDa ke jenA upara phaLaphUla AvI gayAM hAya, tenI jaDa lAvI vATI vastragALa karIne zIzImAM rAkhI mUkavuM. temAMthI e mAsA theADA garama pANI sAthe savArasAMja ApavuM. jarUra hoya te traNa vAra Apavu'. ethI vadhAre vAra ApavuM nahi. kaphanA vadhArAmAM jyAre zIta jaNAya tyAre madha sAthe ApavuM, pathyamAM tela, maracu' tathA khaTAza ApavAM nahi. ghaNA garama tathA ghaNA ThaMDA khArAka ApavA nahi, jyAre a'grejI yunAnI davAe zvAsa upara niSphaLa nIvaDe che, tyAre A davA tehama'dIthI zvAsane besADI sArI kare che. A davA ghaNA daradIo For Private and Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = urakSita, kAsa, hikA, zvAsa ane svarabhaMga 64 upara ajamAyaza karelI che ane tethI janahitArthe jAheramAM mUkI che. pa3-vaidya bhavAnIzaMkara geviMdajI-surata 1. baheDAMnI mIja TAMka 5, javakhAra TAMka 5, rasAla TAMka 5, bheMyarIMgaNInAM bIja TAMka 5 ane siMdhava TAMka 3 e sarvane vATI vastragALa karI, AdunA rasamAM ghUMTI vaTANu jevaDo gaLI vALavI. te geLI agnibaLa joI madha sAthe ApavAthI zvAsa tathA khAMsI maTI jAya che. A pragamAM rIMgaNunAM bIja zekIne levAM. pa4-vaidya bheLAnAtha narmadAzaMkara smArta-surata gaLa zera che ane tamAku zera che bene vATI saMpuTa kare. tenI vacamAM koDiyA labAnane zeravAne eka kaTake mUkI, kapaDamaTTI karI bazera aDAyAMne tApa Apa. TADha paDe tyAre lebAna kADhI levuM. temAMthI eka vAta khavADI upara cUramuM khavADavuM. AthI dama tathA amUMjhaNa besI jAya che. papa-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakoTa damane mATe -sAbaraziMgAnI bhasma, TakaNa kulAvele, merapicchanI bhasma, adheDAne kSAra, bheMyarIMgaNI e sarvane bArIka vATI divasamAM traNa vAra madhamAM ApavAthI kapha chUTo paDI dama maTe che. pada-vaidya maNizaMkara jAdavajI jezI-kAnapara 1. zuddha hiMgaLaka, laviMga tathA jAyaphaLanuM samabhAge cUrNa karI eka vAla madha sAthe ApavAthI zvAsa, kAsa ane kapha maTe che. 2. dhaMtUrAnA kAcA DIMDavAmAM mAya teTalAM laviMga bharI upara ATe caDAvI bAphavA. baphAya eTale ATe kADhI nAkhI sUkavI, temAM ajame telA 2, lIMDIpIpara tole 1 ane aphINa be AnIbhAra meLavI geLamAM gaLI vALI be vakhata moMmAM rAkhI rasa gaLa 21 For Private and Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 642 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - vAthI jUne damatathA khAMsI maTe che. goLI be AnIbhAranI vALavI. paka-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. sAjIkhAra, AMbAhaLadara tathA laviMganuM samabhAge cUrNa karI temAMthI be AnIbhAra cUrNa ATha telA gomUtra sAthe ApavAthI dama maTe che. 2AkaDAnAM lIlAM pAna zera 1, siMdhAlUNa zera che, dhaMtu rAnAM bI zera che ane jUne geLa zera 1 e sarvane khAMDI eka TIkaDI banAvI, eka hAMDalImAM mUkI, hAMDalInuM meTuM baMdha karI kapaDamaTTI karI eka praharane agni Apo. ThaMDuM thayA pachI kADhI vastragALa karI rAkhavuM. temAMthI be AnIbhAra garama pANI sAthe ApavuM. kherAka pauSTika ghIvALe khavaDAve jethI dama maTe che. 58-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI kSaya, khAMsI ane zvAsa mATe taja, tamAlapatra tathA elacI aradhe tela, pIpara be telA, drAkSa, mahuDAM ane khajUra cAra cAra telA, kAkaDAziMga, laviMga, erasAla ane pIpara ekeka tela laI sarvanuM bArIka cUrNa karI zvamAM goLI vALI ApavAthI raktapitta, zvAsa, kAsa, aruci, UlaTI, mUcha, hikkA, mada, bhrama, uraHkSata, svarabheda, plIhA, sojA, AyAta, kaMkamAM lehI paDavuM, hRdayanI pIDA, pApIDA ane tRSA ItyAdi upara A guTikA atyaMta guNaprada che. kapha, kSaya tathA dama mATe bahuphaLInuM cUrNa karI aDadhe te cUrNa sAkara sAthe levAthI kapha, dama tathA kSaya maTe che. 59-vagha prabhAzaMkara ravizaMkara travADI-aSTagAma gerakhamuMDI (bethaDe) bALI rAkha karavI, jhejheTAne (agheDa) bALI rAkha karavI ane tenI barAbara kherAla meLavI temAMthI 1 For Private and Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ukSita, kAsa, hikkA, zvAsa ane svarabhaMga 643 vAla brAhmInA rasamAM jarA madha nAkhI cATavAthI svarabhaMga maTe che. 60-vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. svarabhaMganA upAyo-AMbAne maura phetaro sAthe, elacI, sAkara ane variyALI e sarva samabhAge laI vATI cUrNa karI garama dUdha sAthe pIvAthI svarabhaMga maTe che ane sAda (ghAMTe) UghaDe che. 2. akalaga, vaja ane gaLo (lIMbaDAne) e sarvane madhamAM avaleha karI caTADavAthI svarabhaMga maTe che. 3. lIMDIpIpara garama dUdha sAthe pIvAthI svarabhaMga maTe che. 4. brAhmI, kALI drAkSa, vaja, Adu, gaLo, zatAvarI, upaleTa, vAvaDiMga, haraDe, adheDA (jheTe) nAM bIja, haLadara, lIMbaDAnI aMtarachAla, jIruM, suMTha, zaMkhAvaLI ane jeThImadha e sarva samabhAge laI gaLI karI meMmAM rAkhavAthI sAda UghaDe che. 5. lIMmaDAnAM pAna telA 20 tathA javakhAra telA 5 e bannene vATI, pANImAM caNA jevaDI gaLI vALI mAM rAkhI rasa gaLavAthI kaMThavara khUle che. 6. baheDAnI chAla zekIne meMmAM rAkhavAthI kaMThasvara khUle che. baheDAne zevAnI rIta -baheDAMnAM phaLa ANI tene dUdha lagADI ghauMnA loTanA roTalAnI aMdara mUkI, te raTale aMgArA upara zeko. roTale paripakava thAya tyAre aMgArA uparathI utArI laI temAMthI pAkelAM baheDAne laI levAM. tenI chAla ukheDI meMmA rAkhI rasa gaLavAthI svarabhaMga maTe che. 7. pAnanI jaDa meMmAM rAkhI rasa cUsavAthI svarabhaMga maTe che. 8. dUdhamAM sAkara nAkhI ukALI pIvAthI pitta svarabhaMgamaTe che, For Private and Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 9. sUMTha, marI, pIpara ane pIparImULa, geAmUtramAM pIvAthI kathI kaThe beThA hoya te maTe che. 10. AMmaLAM, madha tathA ghI meLavI khAvAthI svarabha'ga maTe che. 11. baheDAchAla, lI'DIpIpara, siMdhava ane jAinAM pAna, enu cUNa' mALI chAzamAM pAvAthI svarabha'ga maTe che. 12. bhAMyarIgaNInA deADavA, marI, devadAra, iMdrajava, sUMTha, haLadara ane dArU haLadara enA kavAtha pIvAthI paNa kaphathI svaralaga thayeA hAya tA maTe che. 13. brAhmI, vaja, haraDe, gaLA, adheDA, kherasAla, e sava samabhAge lai, nAgaravelanAM pAnanA rasamAM geALI vALI khAvAthI svarabhaMga maTe che. 14. AMbAne mAra ane khAMDa ane meLavI khAvAthI svarabhaga maTe che. 15. garama pAMNImAM khAMDa meLavI pAvI agara caNAThInAM pAna mAMmAM rAkhI rasa gaLavAthI svarabhaMga maTe che. athavA jeThImadhanA zIrA meAMmAM rAkhI rasa cUsavAthI paNa svarabhaMga maTe che. kAI keAi vAra evA daradI AvavAthI ajamAvI joyelA che. vAta, pitta, kaphaeN, sannipAta, dhAtukSaya ane kSayarAgathI e pramANe cha prakAranA svarabhaMga thAya che. te tapAsI anukULa upAya levA, jethI phAyadA thAya che. 61-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata ajamAnI geALapApaDI khavaDAvavAthI heDakI baMdha thAya che. 62-vaidha aMbAlAla za'karajI-vAgaDa 1. heDakI mATe:-kAkaDAziMgInuM cUrNa madha sAthe etraNa vakhata caTADavAthI heDakI baMdha thai jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uraHkSata, kAsa, hiA, zvAsa ane svarabhaMga 65 2. khAreka eka laI temAMthI ThaLiyA kADhI nAkhI, temAM gUgaLa bharI upara ghauMnI kaNaka tathA eka bhInuM lUgaDu lapeTI bAphI AkhI khAreka gUgaLa sahita khAI javAthI heDakI baMdha thAya che. 3. morapicchanA cAMdalAnI bhasma tathA lIDIpIpara madha sAthe caTADavAthI heDakI maTI jAya che. 4. nALiyeranI caTalI athavA muMja calamamAM pIvAthI heDakI maTe che. 5. hiMgaLakane eka vAlane kaTake laI calamamAM mUkI phakta beja dama mAravAthI heDakI baMdha thAya che. 63vaidya devajI Azu haThIlI heDakI -nAgaravelanAM pAna 100 laI tene eka kAcanA vAsaNamAM rasa kADha. pachI zeraDI rasadAra laI tenA hAtha hAthanA kaTakA karI bharasALamAM bAphI chelI sANasIthI pakaDI rasa kADhI pAnanA rasamAM meLavI divasamAM pAMcathI cha vakhata aDadhe tele pAvAthI game tevI heDakI baMdha thAya che. kherAka halake Apa. 64-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata nALiyeranI kAcalI vAla 2 tathA khArekane ThaLiye vAla 1 pANIthAM ghasI pIvAthI heDakI maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12- aruci, UlaTI ane tRpAroga aruciH-nidAnazAstramAM vAyuthI, pittathI, kaphathI, tridezaSathI, zekathI, bhayathI, ati leAbhathI ane ati krodhathI arucirAga utpanna thAya che ema lakhelu che. peAtAne manamAM kaTALe! Upaje athavA dekhIne kamakamATI Upaje evuM rUpa, evI ga'dha ane evA khAnapAnanA padArthIthI aruci utpanna thAya che. paraMtu vAstavika rIte jotAM zAkathI,leAbhathI tathA bhayathI vAyu utpanna thAya che ane krodhathI pitta utpanna thAya che ane eka maLavAthI tridveSa utpanna thAya che. eTale cAra prakAranA mAnasika kAraNathI cAra prakAranI doSavALI aruci gaNavI e vadhAre vAstavika lAge che. aNagamatI vastu jovAthI je kaTALA Upaje tenA samAsa krodhamAM thaI zake che. kAraNa ke manane game nahi evI vAta upara krodhaja utpanna thAya che; mATe arucirAga cAra prakAranA gaNNA ke ATha prakAranA gaNA, e beu sarakhu' che. koi paNa kAraNathI zeAka utpanna thAya che, eTale magajamAM rahelA snehuga ka ane hRdayamAM rahelA avalaMbana kak tathA gaLAmAM rahelA rasanA kaphanA atiyAga thavAthI vAyumAM hInayAga thAya che ane pAMca prakAranAM pittamAM mithyAyeAga thAya che; tethI zeAkamAM AMkhamAMthI pANI paDe che. nAkamAMthI ph Tapake che ane mukhamAMthI lALa paDe che. AthI hRdayamAM rahelA sAdhakapittanI sAthe pAnavAyunA mithyAyeAga thavAthI hradaya susta banI jAya che ane kAThAmAM rahelA pAcapittamAM samAnavAyunA mithyAyeAga thavAthI kaledana kanA atiyeAga thAya che.AthI peTamAM bhUkha lAgatI nathI eTale mukhamAM svAda vinA kazuM' bhAvatu' nathI. je manuSyane kaI 46 For Private and Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, UlaTI ane tuSArega paNa kAraNathI bhaya utpanna thAya te vAyunAM pAMce sthAnamAM vAyune atiga thAya che jethI pitta ane kaphane hInAga thAya che. eTale hRdayamAM rahelA sAdhakapittane hInAga thavAthI medhA ane ojasane hAsa thAya che jethI rogIne glAni thAya che. cAmaDImAM rahelA vyAnavAyunA ativegathI brAjakapittane hInaroga thAya che, jethI cAmaDInuM temAM khAsa karIne mukhanI cAmaDInuM teja ghaTI jAya che, keTAmAM rahelA samAnavAyunA ati gathI pAcakapittane hInAga thAya che ane maLAzayamAM rahelA apAnavAyune saMzleSaNa kapha sAthe mithyAga thavAthI bhUkhane DhAMkI de che. AthI udAnavAyunA ati rasa kaphane hInAga thavAthI, jIbha lUkhI paDI jaI khAnapAna para aruci thAya che. ke mANasane atyaMta lebha eTale keI vastunI athavA keI kAmanI tIvra IcchA thAya che, jethI te mANasa te IcchA vrata karavAne mATe ati lubdha thAya che, eTale tenuM mana khAna ane pAna, ArAma ane UMgha meLavavAno prayatnavAna thatuM nathI; eTale khAna ane pAnanA padArtho nahi maLavAthI zarIramAM raheluM pAcakapitta, zarIramAM rahelI sAte dhAtunuM zoSaNa kare che. eTale te manuSyanuM zarIra durbaLa thatuM jAya che. pAcakapitta zarIramAM rahelI dhAtuone khAvA mAMDe che, eTale te te sthAnamAM rahelA vAyu prabaLa thaI, pittane tathA kaphane sUkavI tenI kriyAomAM zithilatA utpanna kare che. AthI te rogIne jyAre khAvAnuM ke pIvAnuM yAda Ave che, tyAre tene anukULa samaya nahi hevAthI ane upayoga kare che. tethI samAnavAyu te khAna ane ane ThekANe pANI ane pANIne ThekANe pAnanA padArthonA bhAga pADI zakato nathI; raMjakapitta tene raMgI zakatuM nathI; sAdhakapitta medhA ane ojasa utpanna karI zakatuM nathI eTale brahmAjakapitta cAmaDImAM teja lAvI zakatuM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 648 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je AthI zarIramAM dhAtuo banavAmA padArthone je krama cAlu hoya, te kramamAM avyavasthA thavAthI bhUkha maMda paDI jAya che ane khAna ane pAnamAM aruci utpanna thAya che. koI mANasane sRSTikrama viruddha athavA rAjyanA kAyadA vi ruddha athavA lekanIti viruddha kArya karavAthI bhaya utpanna thAya che. Ane lIdhe samAnavAyu pAnavAyumAM maLI javAthI tene atiga thAya che, tethI sAdhakapitta nabaLuM paDavAthI avalaMbana kaphano mizyAga thAya che ane hRdayamAM vArevAre dhrAsako paDe che. sAdhakapitta nabaLuM paDavAthI ojasa ghaTI jAya che ane keAI paNa jAtanA adhikArI mANasane joIne glAni thAya che. udAnavAyumAM pAnavAyune atiyoga thavAthI chAtImAM dhabakArA vadhe che ane zvAsa ke thAya che ane tene dama bharAI jAya che. udAnavAyune ati ga thavAthI snehana kapha sukAI jAya che, tathA te mANasane belatAM meDhe phAkA paDe che. vyAnavAyune atiga thavAthI bhrAjakapittane hinaga thAya che ane ledana kaphane mithyAga thAya che tethI zarIra kaMpe che ane zarIranI cAmaDI nisteja bane che. udAnavAyune atiga thavAthI Alecakapittane hInAga thaI nehana kaphane mithyAyoga thAya che, jethI AMkha bahAvarI bane che ane magaja bhame che, balake vakhate mUcha paNa thAya che. rasa kapha sukAvAthI jIbha lUkhI paDe che eTale khorAka bhAvatuM nathI tathA koThAmAM samAnavAyune atiga thavAthI agni maMda paDI bhUkha lAgatI nathI eTale bhayathI aruci utpanna thAya che. je mANase dhArelI vastu tene prApta thAya nahi athavA kahelI vAta manAya nahi te te mANasane krodha utpanna thAya che. tethI pAcaka pitta sAdhakapittamAM ane sAdhakapitta AlecakapittamAM ekadama maLI jaI samAnavAyu, pAnavAyu ane udAnavAyune hIga kare For Private and Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, ulaTI ane tuSAroga che. AthI bhrAjakapitta udAnavAyunA hInayogane lIdhe mukhanI A kRti lAla banAve che, eTale meM tathA AMkha para lehI caDhI Ave che. zarIranA sAMdhAone daDha karanAra saMleSaNa kaphane mithyAcoga thavAthI zarIra dhruje che, avalaMbana kaphane vAyu sAthe mithyAga thavAthI chAtI gabharAya che ane hRdayamAM tathA mAthAmAM rahelA sanehana kaphane miyAga thavAthI tame guNanI vRddhi thaI mAthAmAM cakkara Ave che ane AMkhe aMdhArAM Ave che. rasa kaphane mithyAga thavAthI mukhamAMthI cUMka UDe che tathA lALa gaLe che. ekaMdare kodhathI pittane atiga thAya che ane kaphane mithyAga thAya che eTale vAyune hIno thAya che, tethI zarIranI kAMti, buddhi, medhA ane prajJAne nAza thAya che. AthI te mANasa zubhAzubha vicAra karI nahi zakavAthI maryAdAnuM ullaMghana kare che. koThAmAM raheluM pAcakapitta sAdhakapitta sAthe maLI gayeluM hovAthI kaledana kaphano atiga thAya che, jethI agni maMda thaI tene aruci utpanna thAya che. evI rIte cAra prakAranI aruci mAnasika vikArathI thatI hovAthI, jyAM sudhI mananA je je kAraNathI te utpanna thayelI hoya te te kAraNene pratirodha karavAmAM nahi Ave tyAM sudhI te maTatI nathI. paraMtu ghaNI vAra pittane dagdha karI yakRtamAM tene sukAvI pittAzayamAM patharInuM rUpa dhAraNa kare che ane je vastu pitAne gamatI nathI, evI vastune jevAthI athavA je gaMdha aNagamatI hoya tenI gaMdha levAthI je aruci utpanna thAya che te egya upacAra karavAthI maTI zake che. arthAt mAnasika vicArathI thayelI aruci kaSTasAdhya athavA asAdhya nIvaDe che ane bIjI sAdhya che. UlaTI (chardi) rAga-atyaMta dravarUpa bhejanethI, atyaMta sinagdha bhajanathI, khArA bhejanathI samaya vagaranA bhejanathI, For Private and Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRpa zrIArve niSadhamALA-bhAga 2 jo atyaMta bhAjanathI, ahitakara bhAjanathI, AmathI, bhayathI, udvegathI, ajINu thI, kRmithI, gabha rahevAthI, bahuja utAvaLu jamavAthI, duSTa thayelA vAyu, pitta ane kaphathI, duSTa thayelA traNe dASAthI ane glAni pamADanAra sagAmA padArthonA darzana, zravaNu sparzana tathA bhakSaNa karavAthI, janmelu' anna khaLAtkArathI pAchu UchaLatAM pAMca prakAranI UlaTIo thAya che. jemAM vAyuthI, pitta thI, kathI, tridoSathI, kRmithI ane garbha rahevAthI tathA sugAmaNA padArthothI, thayelI UlaTIne Aga Mtuka UlaTImAM gaNelI che. je UlaTImAM ajINu thI apAnavAyunA atiyAga thaI samAnavAyunA atiyAga karI, pAnavAyumAM maLI pAcakapittanA tathA sAdhakattinA hInayoga thAya che, jethI kaledana kakuM tathA avala"ana kanA mithyAyeAga thAya che; eTale je padArthonuM bhakSaNa karavAmAM Avyu hoya tene apAnavAyu ke|ThAmAMthI pAchA khe'cI lAvI mukhavATe bahAra pheMkI de che. sAdhakapittanA hInaceAga thavAthI chAtI tathA paDakhAmAM pIDA thAya che. rasana kanA tathA snehuga kaphanA mithyAyeAga thavAthI meDhu sukAya che tathA mAthAmAM pIDA thAya che. avalaMbana kanA mithyAyeAga thavAthI udharasa Ave che ane svara esI jAya che. bhrAjakapittanA hInayAgathI ane vyAnavAyunA aticeAgathI aMgAmAM seAyA bheAMkAtI haiAya evI pIDA thAya che, arthAt ekaMdara vAyunA atiyeAga, pittanA hInayAga ane kaphanA mithyAyAga thavAthI raMgI phINavALuM, tUTeluM, kALuM, pAtaLuM, tUruM paNa thoDuM vamana kaSTathI tathA ghaNA jorathI mAMDa mAMDa kare che tene vAyunI UlaTI kahevAmAM Ave che. je rAgI pittane kepAvanArA padArthonuM bhakSaNa kare che tathA tevA padArthone jue che tethI tenA pAcakapittamAM atiyega thAya che ane samAnavAyunA hInacega thai kleina kar, avala'bana For Private and Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, UlaTI ane tRSAga 6pa1 kapha ane rasanakapha tathA nehagakaphane mithyAyoga thAya che, eTale pittane atiga thavAthI te regIne mUcha thAya che, tenI sAthe mAthAmAM, tALavAmAM tathA netramAM saMtApa thAya che ane AMkhe aMdhArAM Ave che. tema pILuM, atyaMta UnuM, harita raMgavALuM, kaDavuM dhumADA jevuM ane dAhavALuM vamana kare che tene pittapradhAna UlaTI kahe che. je mANasa atyaMta madhura tathA cIkaNuM kaphane utpanna karanAra padArthanuM sevana kare che, jethI apAnavAyu, samAnavAyu, pAnavAyu ane udAnavAyuno hInayega thAya che eTale kaphane atiga thaI pittane mithyAyoga thAya che, jethI te mANasane taMdrA Ave che. meDhAnI mIThAzathI, kapha karavAthI, tRpti rahevAthI, nidrAthI, arucithI tathA bhArepaNAthI pIDAya che. jenA ruvAMTAM UbhAM thaI jAya che, te sAthe te mANasa cIkaNuM, ghADuM, mIThuM, gheluM ane cheDI vedanAvALuM vamana kare che tene kaphapradhAna ulaTI kahe che. je mANasa mAnasika ane zArIrika avayane bagADe evA traNe doSathI maLelA padArthonuM sevana, darzana ane sparzana kare che, teonA traNe dene ekabIjA sAthe mithyAga thavAthI te regIne zULa nIkaLe che, ane kharAba pAka thAya che ane aruci, dAha, tarasa, zvAsa, prameha thaIne khAruM, khATu, nIlavaNuM ghATuM, UnuMlehIvaNuM vamana thAya che tene vizeSa pradhAna UlaTI kahe che. ahitakara AhArathI, kRmiothI, AmathI, sUga caDe evA padArthonA darzanAdithI ane garbha rahevAthI thayelI UlaTIne AgaMtuka UlaTImAM gaNelI che. eTale e AgaMtuka kAraNathI thayelI UlaTI, pAchaLathI upara kahelA dene pitapotAnA kAraNa pramANe prApta thAya che, tethI tenAM lakSaNo judAM lakhavAnI jarUra nathI. je UlaTImAM udharasa, zvAsa, tAva, tRSA, heDakI, cittabhrama, For Private and Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je chAtInuM darada ane adyamAna eTalA upadra hoya che, evA upakavavALI UlaTI hoya athavA kSINa thayelA mANasane atyaMta lAgu paDelI hoya, lehIthI tathA pasthI saMyukta hoya ane morapicchanA cAMdalA jevI kAntivALI hoya, te UlaTI asAdhya che ane je UlaTI upadrava vagaranI heya te sAdhya kahevAya che. - tRSAraga (tarasa):-bhayathI, zramathI, baLa nAza thavAthI, kodhathI, apavAsathI, samAnavAyu ane pAcakapitta bagaDavAthI tRSAne AcchAdana karanArI dhamanionuM mULa je pittAzayanI upara kalama nAmathI oLakhAya che, tenA mULamAM vAyu ane pittane atiga thavAthI tenA dvArA je je sthAnamAM pANIne pahoMcADavAnI jarUra che, te te sthAnamAM pANI pahoMcavAthI kaphane hInayoga thAya che. temAM mukhyatve karIne tALavAmAM jyAM tRSAnuM sthAna che, te bhAga sukAvAthI mukha sukAya che ane manuSyane tRSA utpanna thAya che. eTale peTamAM raheluM apakava anna Ama ane kaphathI bagaDIne traNa dejavALI traNa jAtanI tRSA utpanna kare che. temaja ghavAyelAM mANasane tarasa lAge che te cethI, kSayarogamAM tarasa lAge che te pAMcamI, AmamAMthI utpanna thAya che te chaThThI ane anna khAdhA pachI je tarasa lAge che te sAtamI che. e pramANe sAta jAta pikI vAyunI, kaphanI ane anna khAdhA pachInI tRSA sahelAIthI maTe che. bAkInI parANe maTe evI che. e tRSAne vega atyaMta vadhavAthI te te dene uvaNamAM te te dene maLatAM lakSaNe thAya che, te nidAnazAstrathI jANI levAM. paraMtu vAyu Adi vikArothI utpanna thayelI tRSA ghaNI vadhI paDI heya, vyAdhithI hADapiMjara thayelA puruSane tRSA lAgatI hoya, UlaTI thayA pachI jene tRSA lAgatI hoya athavA je bhayaMkara upadravayukta tRSA hoya tene asAdhya jANavI. For Private and Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, UlaTI ane tuSAroga 6pa3 je mANasane aruci thaI hoya ane te arucinuM kAraNa zeka, bhaya, lobha ke krodha hoya, te te acine, tenA kAraNane nAza karyA sivAya bIjo koI upAya nathI. paNa je kutsita padA thenA darzanathI, gaMdhathI ke svAdathI aruci utpanna thayelI hoya, to tevA regIne khATA, tIkhA ane gaLyA rasane mizra karIne ApavAthI ruci utpanna thAya che. temAM je pAcakapittanA ane sAdhakapittanA ativegathI aruci utpanna thaI hoya te AmalInuM panuM (prapAnaka) athavA khATI kerInuM panuM ApavAthI aci maTe che. athavA dADamane rasa kADhI temAM thoDuM madha nAkhI, upara marInuM cUrNa bhabharAvI, garama karI pIvAmAM ke cATavAmAM Ave, to aruci maTe che. paNa je kaThAmAM rahelA samAnavAyu tathA hadayanA pAnavAyu ane udAnavAyune atiga thaI pittane hInAga thayo hoya, te bijerAnuM kezara agara ciketaruM lIMbu jene papannasa kahe che te, athavA ananAsane cholIne temAM marI, mIThuM ane jarA sAkara meLavIne caTaDAvavAthI aruci maTe che. paraMtu je rogIne kaphane. atiga thavAthI pittane hInAga thaI vAyunA mithyAgathI aruci thaI hoya tene Adu, jIruM, mIThuM, marI ane sAkaranI caTaNI karI, te vAraMvAra meMmAM rAkhI thakavAthI jIbha sApha thaze ane ruci utpanna thaze. tevI rIte kaphane atiga, pittane hIna ga ane vAyune mithyAga thavAthI je aruci utpanna thaI hoya, tene mATe kALAM marIne bhUke pAzera pANImAM nAkhI temAM De siMdhava meLavI khaTAza Ave eTaluM lAMbu meLavI, garama karI pAvAthI aruci maTe che. zAkavALAnI pAse AnaMdanI vAta karavAthI, bhayavALAnI pAse hiMmatanI vAta karavAthI, lebhavALAnI pAse Icchita vastu maLavAno saMbhava che evI vAto karavAthI ane krodhavALAnI pAse zAMtinI tathA vairAgyanI vAte karavAthI, tenA manane For Private and Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 654 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je zAMti thAya te te aruci maTe che. paNa ghaNAkharA regI evA rogathI maraNa pAmatA jovAmAM AvyA che. je regIne UlaTI thatI hoya te rogIne dareka UlaTIe babbe goLI chardiripunI ApavAthI sAmAnya UlaTI baMdha thaI jAya che. je regIne ajIrNathI UlaTI thatI hoya athavA ghaNuM tApamAM rakhaDavAthI lU lAgIne UlaTI thatI hoya athavA jene UlaTI thatAM chAtImAM UbakA AvatA hoya, gabharAmaNa thatI hoya tathA UlaTI barAbara thatI na hoya, paNa gabharAmaNathI zarIre pasInAnA jheba chUTatA hoya, tevI avasthAmAM sajIvana guTikA naMga be tathA cheDAM sAthe vagara zekelI elacI naMga be, ThaMDA pANImAM vATI pAvAthI tarata ArAma dekhAya che. sajIvana guTikA elacI sAthe vATIne kalAka kalAke ApI zakAya che. je vicikAmAM UlaTI ane jhADA thatA hoya te karAdi guTikA dareka UlaTI ane jhADa, babbe geLI pAchuM sAthe gaLAvavAthI tarata ArAma thAya che. je rogIne atyaMta tRSA lAgatI hoya tene sonAne varakha madhamAM caTADavAthI meMmAM amI Ave che. athavA pIpara, marI ane elacI tathA kALI drAkSa samabhAge laI, drAkSamAMthI jeTalAM bI nIkaLe eTalA dANA gaNIne kALAM marIne levA. pachI pIpara, marI, elacInuM vastragALa cUrNa karI temAM drAkSane meLavI, drAkSanA vajana jeTaluM madha ane AdAne rasa e benI cAsaNI karI, temAM drAkSavALa bhUko umerI caTaNI banAvavI. e caTaNInuM sevana karavAthI maLa pace che, vAyu niyamita thAya che, mukhamAM amI chUTe che ane tRSA maTe che. tRSAvALA regIne ekaMdare vAyuzAmaka upacAre karavA, paraMtu garamIthI zeSa paDe che ema dhArIne ThaMDA lIlA sevA ke ati ThaMDuM pANI athavA ThaMDA padArthone upayoga kare For Private and Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, UlaTI ane tuSArega pepa nahi, paraMtu pittazAmaka ane vAtanAzaka kavAtha, cUrNa, caTaNIo ane rasone upayoga kare eTale tRSAnI zAMti thaze. paNa je tRSA bhayaMkara rUpamAM kaI roganA upadrava tarIke utpanna thayelI haze te te rogI yamadvAre jaze. e pramANe aruci, UlaTI ane tRSAnA prayogo cikitsake buddhipUrvaka karavAnA che ane A traNe rego ghaNekhare ThekANe bIjA rogonA upadrava tarIkeja mAlUma paDe che ane te te roganI zAMti thaye, zAMta thAya che, eTalA mATe cikitsake roganuM kAraNa tapAsI te pramANe lejanA karavI. aruci, UlaTI tathA tRSAroganA keTalAka upAyo 1-vaidya dhIrajalAla dalapatarAma-surata 1. jherI ke paruM be vAla ghasI jarA sAkara nAkhI pIvAthI UlaTI maTe che. - 2. nALiyeranI kAcalI, bhAtanI dhANI, sAkara ane dhANA babbe vAlane Azare ghasIne vATI pIvAthI UlaTI baMdha thAya che. ra-vaidya naMdalAla morArajI-kaMthAriyA UlaTI mATe-kapAsanI jaDanI sAMThInI rAkha te be bhAra tathA karoLiyAnuM paDa pANI sAthe pAvAthI UlaTI baMdha thAya che. vaidya jamiyatarAma kezavarAma-muMbaI palALela cUne tathA sUrekhAra samabhAge laI lIMbunA rasamAM ghUMTI vaTANA jevaDI gaLI vALI, kALI drAkSane pANI joDe Apa vAthI UlaTI baMdha thAya che. yakRtavRddhi ane amlapitta upara pANI sAthe ApavAthI ghaNI phAyadAkAraka nIvaDelI che. darada tathA daradInI sthiti joI ekathI be goLI divasamAM bethI traNa vakhata ApavI. For Private and Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 656 zrIAyuveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 4-mAstare narabherAma harajIvana-navAgAma UlaTI mATe-makAInA DoDAmAMthI dANA kADhI nAkhI te DeDAne bALI rAkha karavI, tathA sopArI bALI rAkha karI samabhAge meLavI, madhamAM cATavAthI UlaTI maTe che. pa-mAstara lalubhAI nAthAbhAI-bhAra UlaTI mATe -laviMga, bIlAM, elacI, taja, jAyaphaLa, kezara jAvaMtrI,beranA ThaLiyAnI mIja, vaDanI kUNI vaDavAI ne bALelI sepArI laI, kezara sivAya badhI cIjo samabhAge levI. kezara soLamAM bhAge levuM ane sAkara badhAnA vajana jeTalI levI. sarvanuM vastragALa cUrNa karI temAM kUNI lAla raMganI kaMbaInI DUka meLavI, khUba kharala karI caNA jevaDI gaLI vALI, aDadhA tolA madhamAM eka goLI cATavAthI game te prakAranI UlaTI maTI jAya che, emAM kAMI paNa zaka nathI. paraMtu goLI khAI upara tarataja cokhAnI khIcaDI ThaMDI paDethI mAMhe madha nAkhIne khAvI. A upAyathI game tevA UlaTIjhADA maTI jAya che. 6-vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvaLA UlaTI mATe -AMbAnI kUMpaLo tela 1, jAMbunI kaMpaLe tela 1, baMnene pANImAM aSTAvazeSa kavAtha karI temAM zekelA khAnI dhANInuM cUrNa le 1 meLavI, madha tela 1 nAkhI vAra. vAra kalAke kalAke cATavAthI saghaLI jAtanI UlaTI, atisAra tathA chAtIne dAha maTe che. A upAya rAmabANa che. u-vaidya maNizaMkara jAdavajI jezI-kAnapara ulaTI mATe-makAInuM khAlI kaNasaluM bALI, rAkha karI vAlA daDha vAla madha sAthe cATavAthI UlaTI tatkALa baMdha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruci, UlaTI ane tRSAga 8-amadAvAdanA eka vedharAja 1. UlaTI mATe -chAtI ane peDhunA vacalA bhAgamAM vilAyatI rAInuM plAsTara mAravAthI pAMca miniTamAM game tevI UlaTI thatI hoya te paNa baMdha thaI jAya che. plAsTara mArelI jagyAe baLatarA thavA mAMDe eTale plAsTara kADhI nAkhavuM ane te jagyAethI ceTelI rAI kapaDA vatI lUchI levI. rAI kapaDAnI je bAjue copaDelI hoya te bAju chAtI ane pinA vacalA bhAgamAM mUkavI. A upAya mane kelerA thaye hatuM tyAre ajamAvyuM hatuM. 2. netaranI lAkaDIne paththara upara pANImAM ghasI caMdana jevuM jADuM eka rUpiyAbhAra pANI karI pIvAthI sarva prakAranI UlaTI tAkIde baMdha thAya che. 9-eka vaidharAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI UlaTI mATe -jIruM, moTI haraDelI chAla, nAgakezara, lIMDIpIpara ane variyALI, e sarva samabhAge laI vATI cUrNa karI, temAM pAMcamA bhAge lebAnanAM phUla meLavI madhamAM cATavAthI UlaTI baMdha thAya che. 10-vaidya puttama bahecarabhAI-kalela 1. UlaTI mATe -elacIdANuM, lAjA (DAMgaranI dhANI), laviMga, nAgakesara, kAMga, lIMDIpIpara, beranA ThaLiyAnI maja ane metha e sarva samabhAge laI vATI vastragALa cUrNa karI, eka telAnI mAtrA, madha telA be tathA sAkara telA be sAthe mizra karI eka athavA be vakhata ApavAthI sarva prakAranI UlaTI maTe che. A upAyaghaNaja camatkArika ane tarata UlaTIne maTADe eve che. 2. eka zera garama pANImAM pIpaLAnAM choDAMnI rAkha nava For Private and Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 zrIAryuvedya nibadhamALA-bhAga 2 jo TAMka palALI cALI masaLI DhAMkI, hAle nahi tevI jagyAe eka kalAka athavA doDha kalAka TharavA dai, nIce bese tyAre uparathI nItaryuM' pANI kADhI lai kapaDAthI gALI daradInete madhu' pANI athavA a" pANI pAvuM. eka vakhata pAvAthI kadAca UlaTI baMdha nahi thAya te paNa ApyAja karavuM.AthI game tevI bhaya'kara ane asahya UlaTI thatI haze te paNa camatkArika rIte khaMdha thaI jaze. A davAthI kelerA, marakI, mahAmArI vagere darademAM thatI bhaya'kara UlaTI adha thAya che. temaja tRSAroga maTe che. A davAthI seAe so TakA keso sArA thayA che ane koi paNa vakhate niSphaLa gai nathI. 3. jherakAcalAne ghI sAthe lAlaceALa taLIne cappu vaDe tenI chAla kADhI nAkhI,bAkI rahelA bhAganuM' cUrNa karI, ekathI doDha vAla ApavAthI ene sagarbhAvasthAmAM thatI UlaTIne baMdha kare che. 11-vaidya akharAma zaMkarajI paDacA-vAgaDa 1. tuSAreAga mATe:-AmalInA rasamAM elacInI gALI vALI mukhamAM rAkhI rasa gaLavAthI tRSAreoga maTe che. 2. pANIne garama karI temAM sukhaDanA ghasArA sArI rIte utArI, temAM variyALInI pATalI mUkI rAkhavI. te peATalI daradIne cUsavA ApavI jethI tRSA maTe che. 3. AmaLAM, kamaLakAkaDI, upaleTa, DAMgaranI dhANI ane vaDanI krU'paLa e pAMca vastunuM' cUrNa karI madhamAM geALI vALI mAMmAM rAkhI rasa cUsavAthI tRSAroga maTe che. 4. khArekanA taLiye seApArI peThe mAMmAM rAkhavAthI paNa tRSA maTe che. 5. si'dhava, marI, madha ane bijorAnA rasa e sa` samabhAge lai tALavAmAM ceApaDavAthI tRSAroga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUrkhAga 6. dADamanA dANAnA rasa tathA sAkaranuM vAra kAgaLA karavAthI tRSArega maTe che tathA pIvAthI tRSAroga maTe che. 65 pANI meLavI vArakhaDasaLiyAnuM pANI 12-vaidya bAlakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI 1. lI'bu pAkAM bethI traNa laI tenA rasa kADhI temAM sAjI nAM kula tAlA 05 tathA sAkara nAkhI pIvAthI tRSA tathA sarva prakAranI varanI garamI zAMta thAya che. 2. drAkSa, vALA, dhANA ane variyALInuM cUrNa karI aa tAlA pIvAthI tRSA zAMta thAya che. For Private and Personal Use Only 13- mUhAroga mUrchArAga:-A rogane bezuddhi kahe che. tenA vAyuthI, pittathI ane kaphathI evA traNa ane raktathI, viSathI tathA madyathI evA traNa maLI cha prakAra thAya che. je mANasa prakRtine anukULa na hAya evuM bhAjana karatA hoya athavA maLamUtrAdikane zakatA hAya athavA jene puSkaLa mAra paDayo hAya, jethI tenA sattvaguNu kSINa thayA hAya ane rajoguNu tathA tameguNanI vRddhi thaine jJAnendriyanA rAdha kare, eTale jJAnendriyAnA dhane aTakAvI tamAguNa eTale adhAru kivA ajJAna ekadama pharI vaLe che, jethI te mANasa sukhadu:khanuM' bhAna bhUlIne ceSTArahita acetana manI jAya che. jo ke tamAma jAtanI mUrchAmAM pittanuM prAdhAnya che, paraMtu doSo nA hIna, mithyA ane atiyAgathI te te DhoSanA nAmathI ALakhAtI cha prakAranI mUrchA athavA meAha thAya che. je mUrchAmAM vAyunA smRtiyoga, pittanA hInayAga ane kaphanA mithyAyAga thavAthI tenI
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je AMkhe AsamAnI, kALAM kiMvA rAtAM dhAbAM dekhAya che. sanehana kaphane atiga thavAthI AMkhe aMdhArAM Ave che, paraMtu hRdayamAM vAyune atiga hevAthI te regI tarata bhAnamAM AvI jAya che. saMkaleSaNa kaphane mithyAga thavAthI zarIra dhruje che ane rAtre kaLe che. hRdayamAM rahelA pAnavAyunA ativegathI kaphane pittanI sAthe mithyAyoga thAya che ane hRdayamAM dukhe che tema vyAnavAyunA atiyogathI zarIra sukAya che tathA zarIrane varNa kALe, jAMbuDe thaI jAya che. tevI rIte je mANasanA zarIramAM pAcaka, raMjaka, sAdhaka ane brAjakapittane atiga thavAthI pAMce prakAranA vAyu ne hInayegA thAya che, eTale pAMca prakAranA kaphane mithyAga thAya che. AthI regInI AMkha AgaLa lAla, lIlAM ke pILAM dhAbAM dekhAya che ane tarata mUchI thAya che. jyAre te sAvadha thAya che tyAre paraseve ghaNe thAya che, tarasa lAge che, AMkha lAla athavA pILA raMganI thAya che, jhADa pAtaLo Ave che, tema cAmaDIne raMga pILo thAya che. tevI rIte je mANasanA zarIraMmAM kaphane atiga thavAthI pittane hinayoga thAya che ane vadhArAnuM pitta vAyumAM mithyA ga kare che, jethI AMkhanI AgaLa kALA raMganAM dhAbAM dekhI mANasane mUchI thAya che. A rogamAM kaphane atiga thayela hovAthI A rogIne zuddhimAM AvatAM bahu vAra lAge che. evI rIte videSane kepa thaye hoya, eTale vAyu, pitta ne kaphane hIna, mithyA ane atiyoga evI rIte thAya ke jenA aMzAMza judA samajI zakAya nahi ane tethI mUrchA thAya temAM upara kahelA traNe doSanAM lakSaNo dekhAya che, eTale e mUchane asAdhya gaNavAmAM AvI che. bIjI tarapha lehIne darzanathI athavA lohInI gaMdhathI mUcha utpanna thAya che. tenuM kAraNa evuM che ke, pRthvIne pANI enI rasanmAtrA ane For Private and Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUcharega gaMdhatamAtrA hovAthI tame guNarUpa che ane lohImAM rasata mAtrA tathA rUpatanmAtrA rahelI che, tethI sanmAtrAne joI gaMdhatanmAtrA tenuM AkarSaNa kare che, jene lIdhe vAyuno hIna thAya che ane kapha tathA pittane atiga thAya che, tethI mUcha utpanna thAya che. jevI rIte tela vagere padArthamAM javALAgrAhI agnitattvavizeSa raheluM che, tevI rIte maghamAM ane jheramAM paNa te guNa tIvratA sAthe rahe. che. temAM madya zarIramAM pAcana thaI zake che paNa jhera zarIramAM pacatuM nathI. kiMtu zarIranI aMdaranA srotAne potAnA dAhaka guNa thI bhedI nAkhe che, tethI maghanI thayelI mUchane regI pitAnI meLe sAvadha thAya che, paNa jherathI thayelI mUchane regI pitAnI meLe sAvadha thatuM nathI. jo ke mUchane mahAna rogamAM gaNavAmAM Ave che, te paNa bhrama, taMdrA ane nidrA eo paNa sAmAnya rIte eka jAtanI mUchamAMja gaNAya che, kemake nidrA, taMdrA ane bhramamAM paNa sukhaduHkhanuM bhAna bhUlI javAya che. paraMtu temAMnI nidrA nAmanI avasthA apAya karatI nathI. eTalA mATe tenI keda rogamAM gaNanA karI nathI. paraMtu tamAma jAtanI mUcha, taMdrA, meha, bhrama ke nidrAnI avasthAmAM pittane atiga ke hInayoga thAya che athavA kaphane atiyoga thAya che ane tethI ja manuSya potAnuM bhAna bhUlI jAya che. je mUchamAM pittanuM prAdhAnya jaNAya te tenA nAkamAM ThaMDuM pAchuM mUkavuM tathA kapALa upara ane meM upara ThaMDA pANInI chAlaka mAravI, eTale regI sAvadha thaze. sAvadha thayA pachI pittane zAMta kare ane vAyune kSINa kare evA upacAra karavA eTale sajIvana guTikA, chardiripu tathA kRmizatrune upayoga kare. paNa je kaphane athavA vAyune atiyoga ke mithyAga thaze. hoya che tevI mUchamAM cUne ane navasAra pANImAM phINI suMghADa For Private and Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je athavA nAkamAM kALA ke pILA zvAsakuThAra rasane pheMka. ane je kaphane atyaMta atiga thayela hoya te rAte sUrame AMkhamAM AMja ane sAvadha thayA pachI te regIne sajIvana guTikA, zItabhaMjI rasa, kALAri rasa, svachaMda bhairava rasa athavA dujaLajetA rasanuM sevana karAvavuM. athavA je prayAgamAM kasturI, kezara, aMbara, sonAnA varakha ane hiMgaLaka jevAM vasANAM sAthe kaI rasa taiyAra thayela hoya te tenI pejanA karavI. athavA evI mUcha upara mallasiMdUra" ghaNI sArI asara kare che. mallasiMdUra tele eka, sUMTha tele eka, marI tela eka, pIpaLI mULa tele eka, akalagara tele eka, jAyaphaLa tela eka, elacI tele eka, laviMga tele eka, kezara tele eka, ene vATI pAnanA rasamAM traNa divasa mardana karI, maga jevaDI gaLI vALavI. e geLI pAnanA rasamAM ke AdAnA rasamAM ApavAthI pakSaghAta, ziregaDavAyu ane Ardita vAyu jevA mahAna vAyuone ane mU, tANa ane sannipAtanA gene camatkArika rIte maTADe che. A geLImAM lakhele mallasiMdUra banAvavAnI rIta AgaLa lakhavAmAM Avaze. mUrchAroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. cetanya rasa -LAM marI, pIpara, kAyaphaLanuM chaDuM, pAre ane gaMdhaka sarakhe bhAge laI pArAgaMdhakanI kAjaLI karI pachIthI bAkInAM vasANuM meLavI capaTI bharI cUMghADavAthI mUcha maTe che. 2. cUno tathA navasAra sarakhe bhAge sIsImAM bharI jarA pANI reDI, majabUta bUca mArI mUko. jyAre jarUra paDe tyAre bUca khelI zIza nAke dharavAthI mUcha maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUchariga - - - 3. pAre, gaMdhaka, marI, pIpara, akalagare ane taja, sarakhe bhAge laI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, bAkInAM vasANAM meLavI 24 kalAka ghUMTI rAkhI mUkavuM. enuM nAma laghu agnikumAra che. e agnikumAra dAMte ghasavAthI dAMta UghaDI jAya che ane pachI eka vAlane Azare AdunA rasamAM pAvAthI mUcha maTI jAya che. ra-vedha chaganalAla AtmArAma-surata mUchanAzakanasya-navasAra telo , kaLIcUne tele 1, sUrekhara tela 1 e traNe vastune judI judI vATI eka sTepara bUcanI bATalImAM bharIne ekatra karI devuM. temAM lIMbune rasa gALIne palALavA jeTale nAkhI halAvI rAkhI mUkavuM. bIje divase thoDe lIbune rasa nAkhIne halAvavuM. pachI sAta divasa sudhI reja halAvyA karavuM, eTale nasya taiyAra thaze. pachI jyAre jarUra paDe tyAre A nasya suMghavAthI mUcha, phephasa, dAMta baMdhAyelA hoya te sarvane maTADe che tathA tAtkAlika asara kare che. 3-vedha aMbAlAla zaMkarajI-vAgaDa 1. mUcha roganuM aMjana-dhaMtUrAnAM bI tathA kALAM marI vATI sarasava jeTalI goLIo vALI aMjana karavAthI mUcha maTe che. 2. manasIla, vaja ane lasaNa bhegAM vATI aMjana karavAthI mUcha maTe che. 3. manasIla, mahuDAM, siMdhava, marI ane vaja ene pANImAM vATI aMjana karavuM athavA pIpara gAyanA dUdhamAM ghasI aMjana karavAthI mUcha maTe che. 4. ajame, geLa tathA marInI gaLI vALI khAvAthI paNa mUcha maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 - 5. AMcakI-pIpaLAnI vaDavAI, aphINa ne kezara e traNe vATIne pAvuM tathA tamAma nakha upara paDavAthI AMcakI maTe che. 6. gaMdhaka, TaMkaNakhAra, vachanAga, hiMgaLaka, haraDe, ativiSanI kaLI, abhraka bhasma, siMdhava e sarva samabhAge laI kharalamAM bArIka vATI daMtImULa tathA citraka mULanA kavAthamAM traNa divasa khala karI vAla 1 thI 2, sudhI ApavAthI AMcakI maTe che. A rasane AdunA rasa sAthe Apo. 7. kapUra ane aphINa gya mAtrAmAM ApavAthI AMcakI maTe che. kasturI ApavAthI paNa maTe che. 8. garadana, paganI pIMDI, peTa vagere jagyAe rAInuM plAsTara mAravuM tathA nAke DuMgaLI sUMghADavI. 9. bALakane AMcakI AvatI hoya te gerecana ApavuM, tathA dhoLI DuMgaLI vATI temAM ghI meLavI mAthA upara thepalI mUkavI tathA DuMgaLI suMghADavI jethI AMcakI maTe che. 10. hisTIriyAnA upAda-hiMga zekelI tela 1, vaja telA 2, upaleTa telA 4, saMcaLa tolA 4, vAvaDiMga telA 16 e sarvane ekatra karI vATI vastragALa cUrNa karI, eka vAlathI mAMDI eka telA sudhI darada pramANe ApavAthI hisTIriyA maTe che. A davA garama pANI sAthe ApavI. 11. lasaNanI kaLI naMga 4ne hiMga nA AnIbhAra vATI kapa DAmAM piTalI bAMdhI daradIne suMghADyA karavAthI zuddhimAM Ave che. kacatizrI ravihaM sajI dIpa sajI-surata 1mAlakAMkaNanAM bIja lUgaDAmAM khUba masaLI tenI aMdarane kacare jhATakI nAkhI, pachI te bIjane tavI upara jarA ghImAM baLI nahi jAya tevI rIte zekI temAMthI be dattAbhAra savAra, ba. For Private and Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUcharega pira ane sAMja sAkara sAthe eka mAsa khavaDAvavAthI jUnAmAM jUne hisTIrIyAne vyAdhi maTe che. 2, rAtA AkaDAnAM tAjAM phUla tathA marI samabhAge laI vATIne pANI sAthe eka eka vAlanI geLI karIne divasamAM traNa vAra khavaDAvavAthI lAMbe divase hisTIrIyA maTe che. pa-chaganalAla lalubhAI-vaDodarA - hisTIriyA mATe-gheDAvaja tole 1, pIpaLIbhULa tela bA, ane mAlakAMkaNuM tela 1 laI bArIka vATI brAhmInA rasanA traNa puTa daI ApavAthI hisTIriyA maTe che. 6-vaidya prANazaMkara-samanI 1. hisTIriyA mATe -soDAbAI kA ratI 1, rasasiMdUra vAla 1 ane zvAsakuThAra ratI ra e traNene ekatra karI Aduno rasa, saMcaLa ane elacI sAthe savArasAMja ApavuM. A upAyamAM keTalIka vakhata daradInI prakRti pramANe lohabhasama tathA mANekarasa paNa umerI ApavuM. jethI hisTIriyA avazya maTe che. acALIne julAba aThavADiyAmAM be vakhata jarUra Apa tathA gheDAvaja ane madha divasamAM be vakhata caTADavAM ane hiMganI phAkI paNa marAvatAM rahevuM jethI ghaNuMja sudhAro thate mAlUma paDyo che. 2, rasasiMdUra ApavuM ane dara cAra divase acoLIne julAba ApI ame ghaNA kesa sArA karyA che. ha-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata hisTIriyA mATe -zatAvarI le , sUMTha tela , vaja tela 01, brAhmI tela haraDe levA, jhejheTAnAM bIja tela vA, zaMkhAvaLI tela vA, gaLe te levA ane sAkara telA 2 meLavI For Private and Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 666 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga ra je bArIka cUrNa karI aDadhe tela cUrNa savArasAMja madha sAthe ApavAthI hisTIriyA, unmAda, cittabhrama vagere maTe che tathA maraNazakti vadhe che. 8-DaoNkTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa hisTIriyA mATe -kuMkumAsavanAM 1ththI 15 TIpAM pANImAM, dUdhamAM, badAmanA pANImAM, ke kaI paNa jAtanA zarabatamAM dara cAra cAra kalAke pAvuM jethI hisTIriyA tarata rokAI jAya che. tyAra bAda dararoja 15 TIpAM savAramAM upara jaNAvelA koI paNa anupAna sAthe hisTIriyA baMdha thAya tyAM sudhI levAM. hisTIriyA baMdha thAya pachI beranA ThaLiyA, kALA marI, vALa ane kezara e savanuM vastragALa cUrNa karI, cAra ratI laI deDha mAsA madhamAM meLavI savArasAMja khAvuM jethI hisTIriyA maTe che. -vaidya naMdalAla prAgajI-nAgezrI hisTIriyA mATe-vaja tele 1, jaTAmAMsI tela 1, mAlakAMkaNAM tela 1, laI bArIka cUrNa karI temAM traNa talA piTAsa bromAIDa meLave. A cUrNanI be vAlanI mAtrAthI vadhatAM telA sudhI ATha divasamAM caDavuM. eka mAsa sevana karavAthI banne darada vAI ane hisTIriyA sadaMtara nAza pAme che. 10-brahmacArI AtmArAmajI trivedI kanakAsavaH-lIlAM AmaLAM zera 10, vAvaDiMga telA 16, lIMDIpIpara, marI, kALIpahADa, pIpaLAmULa, cIkaNI sepArI, cavaka, citraka, machaDa, kamaLapuSpa, ledhara, e dareka cAra telA ane nAgakezara 16telA laI prathama AmaLAMne judAM khAMDI ThaLiyA For Private and Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUcharega kADhI pANI maNa rA mUkI ukALatAM eka maNa pANI rahe tyAre ThaMDuM paDavA devuM. jyAre ThaMDuM paDI jAya tyAre kapaDAthI gALI eka kAcanI baraNImAM bharI temAM kALI drAkSane rasa zera vA, sAkara maNa nA, dhaMtUrAnAM pAnane rasa zera 2, tathA kALA vALAnAM mULa, taja, elacI, sapheda vALa, tamAlapatra nAgakezara pratyeka ekeka tela laI vastragALa karI baraNImAM nAkhI halAvI eka mahine baMdha sthAnamAM athavA jamInamAM khADo khodI temAM dATavI. daramyAna eka be vakhata halAvI malamalanA kapaDAthI gALI bATalIe bharI levI. dararoja savArasAMja be rUpiyAbhAra pIvuM ane je banI zake te upara bakarInuM dUdha zera pIvuM. e pramANe eka be mAsa sevana karavAthI hisTIriyA, haraza,hudaya roga, khAMsI, zeSa (zarIra sukAvuM) vagere vyAdhine avazya maTADe che. parejImAM tela, maracAM, khaTAza khAvI nahi. - lasUnAsava -cekhuM phetarAM vinAnuM lasaNa zera 5, sameravAnAM mULa tela 10, beThA meravAnAM mULa tela 10, bIlImULa tela 10, araNInAM mULa tela 10, gokharunAM mULa telA 10, araDUsAnAM mULa tela 10, beThI rIMgaNanAM mULa telA 10, UbhI rIMgaNInAM mULa telA 10, sIvaNamULa tela 10, krAMkacamULa telA 10, sUMTha tolA 3, pIpara telA 3, marI telA 3, hiMga telA 4, haraDe-chAla talA 4 ane gAyanA cAmaDAnI rAkha telA. 5 e sarvane khAMDI be maNa pANImAM ukALI, pacIza zera pANI bAkI rahe eTale gALI nAkhavuM, temAM paMdara zera geLamAM hiMga telA 10 khAMDI meLavI baraNImAM sarvene bharI rAkhavuM. viza divasa pachI gALI haMmezAM babbe velA pAvAthI hisTIriyA, umAda, apasmAra vagere vAtapradhAna vyAdhio tathA magajanIcakarI, bhrama vagere maTe che. parejImAM tela, maracuM, khaTAza khAvuM nahi For Private and Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 11-vaidya ANaMdajI ane pItAMbara savajI-unA AMcakI mATe - aphINa, kezara ane pIpaLAnI vaDavAInI gaLI vALI uMmara ane daradanA pramANamAM gya mAtrAe ApavAthI AMcakI avazya maTe che. vAyare -sUkuM, lUkhuM ThaMDuM, thoDuM ane halakuM evAM annanuM bhakSaNa karavAthI atyaMta strIsaMgathI ghaNA ujAgarAthI viruddha auSadhathI, kapha, pitta, maLa, mUtra ane lehI vagere vahI javAthI, moTA khADA kUdavAthI, nadImAM ghaNuM taravAthI, vagara visAme laba mAga kApavAthI, kAmadhaMdhAmAM zakti uparAMta mahenata uThAvavAthI, ghaNuM kUdI UchaLIne rasaraktAdika dhAtune kSINa karavAthI, rAtadivasa ciMtAthI, ghaNA tApanuM sevana karavAthI, maLamUtrAdinA vegane reka. vAthI, kASTAdi jaDa padArthane zarIra para mAra paDavAthI, apavAsa karI parANe lAMghaNe kheMcavAthI, marmasthAna upara mAra paDavAthI, hAthI, UMTa tathA ghoDA jevAM zIdhra gativALAM prANI para savArI karavAthI, vikAra pAmelA vAyu zarIramAMnA strotane athavA bhAgone vikArI karI nAkhavAthI sarvAMgamAM athavA ekAMgamAM vyApIne vividha prakAranA vAyunA rogone utpanna kare che. vAyu pitAnI gatithI viruddha gativALo thAya, eTale AkhA zarIrane pitta tathA kapha pahoMcADI zake nahi, tema khAnapAnathI utpanna thayelA maLane bahAra kADhI zake nahi. AthI AkhA zarIrane vyavahAra avyavasthita thavAthI je pIDA utpanna thAya che, tene vAtaroga kahe che. jo ke vAtogamAM vAyu kupita thAya che, For Private and Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyuMraga te paNa zarIranAM judAM judAM sthAna para rahelA pitta ane kapha tathA tethI banatI sAte dhAtuomAM tathA daze ikriyAmAM vAyu, pitta ane kaphanA hIna, mithyA ane ativegathI judI judI pIDAvALA vAyunA roge jaNAya che. te vAyunA rogonA nidAnazAstra judA judA eMzI prakAra varNavyA che. paraMtu tenA nAmArthamAM tenAM lakSa ne samAveza thato hevAthI, te tamAmane eTale eMzI prakAranA vAyune ullekha karavAnI atre jarUra nathI. paraMtu vAyu baLavAna che ane AkhA zarIranA taMtrane calAvanAra tathA piSaNa ApanAra che. eTale te vAyune hIna, mithyA ke atiga thavAthI AkhA zarIravyApArane hIna, mithyA ke atiga thAya che. eTalA mATe prathama pAMca prakAranA vAyu, zarIranAM pAMca sthAnamAM rahIne, vikAra pAmyA pachI kayA kayA rogo athavA zA zA upAddha kare che, te jANavAnI ApaNane khAsa jarUra che. apAnavAyu A vAyu pittayukta thaI jyAre duSTa thAya che tyAre baLatarA thAya che, aMga tapa Ave che ane mUtrane raMga raktavaNe thAya che, paNa te vAyu je kaphayukta thAya che, te kamarathI laIne nIcalA bhAgane jaDa athavA bhAre kare che tathA tenAthI TADha caDe che. samAnavAyu-A vAyu pittayukta thatAM paraseve vaLe che, aMgamAM baLatarA thAya che, zarIra garama bane che ane mA Ave che. paNa A vAyu kaphayukta thatAM maLamUtrane aTakAva thAya che ane ruvAMTI UbhI thAya che. pAnavAyu-A pAnavAyu pitta sAthe gherAvAthI UlaTI tathA zarIrathI dAha kiMvA Aga utpanna kare che. paNa te kaphathI gherAya te zarIrane dubaLa kare che. sustI tathA becenI lAve che, vAreghaDIe UMghanAM jhokAM Ave che ane mukha aMdarathI zuSka thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je udAnavAyu-A vAyu pittayukta thaI bagaDavAthI baLatarA thAya che, mUcha Ave che, bhrama thAya che ane parizrama vinA thAka lAge che. paNa te vAyu kaphathI gherAtAM paraseve baMdha thAya che, ruvAMTA UbhAM thAya che, jaTharAgni maMda thAya che ane TADha caDe che. vyAnavAyu -A vAyu pittanI sAthe vikAravALe thavAthI gAtrane vikSepa eTale regI avayane pIDAne lIdhe lAMbATUMkA karyA kare che tathA thAka ghaNe lAge che. te vAyu kapha sAthe gherAtAM zarIra kheMcAI lAkaDInI peThe sIdhuM thAya che ane sojA Ave che tathA zuLa mAre che. evI rIte kupita thayela vAyu rasadhAtumAM pahe heya te cAmaDIne lukhI, phATelI kiMvA cirADA paDelI, bahera mArI gayelI, kharabacaDI ane kALI banAve che ane temAM kAMTA kheMcyA jevI pIDA thAya che tathA te rabaranI peThe taNAya che. te uparAMta vakhate cAmaDIne raMga lAlAza paDate banAve che tyAre hRdayAdi mamasthAnamAM duHkha thAya che. je e vAyu raktadhAtumAM pahoMcyuM hoya te tenAthI saMtApakAraka tIvra pIDA thAya che, zarIra sukAI pAtaLuM thatuM jAya che, annapara abhAve thAya che, jamyA pachI zarIra bhAre thaI temAM kaLatara thAya che tathA cAmaDI phATIne temAMthI rasI jhare che. je e vAyu mAMsa ane meda sudhI pahoMce che te zarIra bhAre thAya che, kazAthI ghuMTI rahyuM hoya tema sthira lAkaDA jevuM thAya che, suSTiprahAra thavAnI peThe badhuM aMga bahu kaLe che tathA te upara AMgaLIne sparza paNa sahana thatuM nathI. je e vAyu asthi tathA majajA sudhI pahoMcyo hoya te hADakAMnA sAMdhAonA vacalA bhAga dukhe che, sAMdhAo kaLe che, mAMsa ane baLa kSINa thAya che, UMgha UDI jAya che ane zarIra For Private and Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyarega duhA .. rAtadivasa vAyunI tIvra asarathI dhaDake che, kaNake kiMvA dhabake che. je e vAyu vIryamAM pahoMce che te tene lIdhe viyanI chUTa jaladIthI kare che, kiMvA vIyane bAMdhI rAkhe che, kiMvA te gane pADI nAkhe che athavA rokI rAkhe che athavA sUkave che tathA garbha kiMvA zukamAM vividha vikAra utpanna kare che. je e vAyu zirAo, naso tathA ragamAM vikArayukta thaI saMcare che, te AkhA aMgamAM zULa phUTe che, nasene saMkecI eTale kheMcI, jADI tathA bhAre kare che. zarIranI bahAra tathA aMdara khallI nAmane vAyu tathA kutva nAmane vAyu utpanna thAya che. je e bagaDelo vAyu snAyu tathA sAMdhAmAM pahoMce che te te AkhA zarIramAM athavA zarIranA eka bhAgamAM rega pedA kare che, paNa te vAyu sAMdhAomAM phelAtAM sAMdhAone vizeSa karI temane vAMkAcUMkA aNiyALAnI peThe vaLavA ke pharavA dete nathI; vaLI tenAthI aMgamAM be phUTe che tathA zarIranA keTalAka bhAge sUjI paNa jAya che. evI rIte vAyu AkhA zarIramAM eTale videSamAM, pAMca tanmAtrAmAM ane daza IdriyAmAM ane daza Iddhine piSaNa kara.' nArAM sthAnemAM jyAM jyAM tene hInAga, ativega ke mithyA ga thAya che, tyAM tyAM acitya prakAranA acinya lakSaNavALA, acinya upadravo sahita rAgo eTale pIDA utpanna kare che. nidA nazAse eMzI prakAranA vAyunI gaNanA karelI che. te paNa kaI koI vakhate evAM lakSaNe jovAmAM Ave che ke, eMzI prakAranA vAyu karatAM judA ja prakAra jaNAya che. tenuM kAraNa evuM che ke, eMzI prakAranAM vAyu, cALIza prakAranA pitta, vIza prakAranAM kapha, For Private and Personal Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir }CR zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo daza prakAranA AmavAyu ane tee daza indriya, pAMca tanmAtrA, sapta Azaya ane sAta dhAtue tathA sAta upadhAtue sAthe judA judA rUpe tene hIna, mithyA ane atiyeAga thavAthI vAyuAzrita asa`khya jAtanA rogo thaI zake che ane eTalA mATe nidAnazAstra jaNAvyuM che ke:-- avyaktaM lakSaNaM teSAM pUrvarUpamiti smRtam / AtmarUpaM tu yadvyaktamapAyo laghutA punaH // arthAt vAyunAM lakSaNA avyakta eTale kahI zakAya nahi evAM hovAthI sapUrNa vyavasthA thai zakatI nathI. dareka sthAnamAM trideSa-siddhAMtamAM kahevAmAM Avyu' che tema, pAMca prakAranA vAyu, pAMca prakAranAM pitta ane pAMca prakAranA kaph maLIne paMdara prakAre tridoSa potapotAnuM kAma kare che. te padara prakAranA tridveSamAM je je prakAraneA hIna, mithyA ane atiyAga thAya che, te te prakAranA te te sthAnamAM upadraveA thAya che. eTalA mATe deASAnA hIna, mithyA ane atiyAga samajIne roganuM nidAna tathA cikitsA karavAmAM Ave teAja cikitsakanA parizrama saphaLa thAya che. dAkhalA tarIke ApaNe ApaNI AMkhanA vicAra karIe. AMkha e manuSyanA zarIramAM eka agatyanI indriya che. te AMkhane jovAthI tenI pAMpaNanA vALa, pAMpaNanu' paTu paDe, pAMpaNanI nIcenuM paDa, pAMpaNanA e sAMdhA, e sAMdhAmAM rahelI mAMsanI e pezIo, AMkhanA DoLAnA kAca, te kAcanu dheALu' paDa, dheALA paDamAM rahele kALA bhAga ane kALA bhAgamAM rahelI dRSTi jene AMkhanI kIkInA nAmathI oLakhavAmAM Ave che te; te AMkhanA DALAnI nIce rasanuM, raktanuM, mAMsanu', medanuM, asthinu', majAnuM ane zukranu ekeka paDa rahelu' che. have tridoSasiddhAMtanA niyama pramANe For Private and Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyurega 398 AMkhamAM rahelA apAnavAyu AMkhamAM rahelA maLane cIpaDAnA rUpamAM ane mane vikArathI AMkhanA sAMdhAmAM rahelI mAMsapezIomAMthI chUTA paDelA pANIne bahAra kADhI nAkhavAnuM kAma kare che. udAnavAyue khecelA bhrAjakapitta anerasagakaphanAM tattvAne samAnavAyu sarakhe bhAge vaheMcI Ape che, te sarakhe bhAge vahecelA ka-SittanI jema jema sAte dhAtu banatI jAya che, tema tema pAnavAyu tenuM pASaNa kare che. AMkhamAM rahele udAnavAyu, pAnavAyue peASaNa karelAM tattvAne jJAnataMtuomAM pahoMcADI magajamAM sthira kare che. ane AMkhamAM rahelA byAnavAyu AkhA zarIramAM rahelA byAnavAyumAM sthita thayelA jJAnataMtuone te khabara pahAMcADe che. tevI rIte AMkhamAM rahela dravarUpa pAcakapitta, udyAnavALue ANelA rasane pacAvI raMjakapittane paheAMcADe che; jeNe karIne ra'gAyelu pitta AleAcakapittane utpanna kare che, jethI sAdhakapitta tene sthira rAkhe che, eTale AleAcakapittamAM rahelA jJAnata'tue rUpatanmAtrAnA Azraye rahI AkhA jagatanA svarUpa ane 2ganuM darzana kare che. AthI karIne cAmaDImAM eTale AMkhanI pAMpaNAmAM rahela bhrAjakapitta vyAnavAyu sAthe maLIne AkAzamAMthI AvatA sUkSma paNa AMkhane nukasAna karatA paramANuo tathA trasareNuone aTakAvavA mATe AMkhanI palakanuM pAMpaNA dvArA AkuMcana ane praku cana karyAM kare che ane AMkhane kAntivALI ane bhInI rAkhe che. AvIja rIte AMkhamAM rahelA kaledana kar AMkhanA tamAma avacavAne sthira rAkhe che, AMkhamAM rahelA avala ane kapha AMkhanA dareka bhAgane pASaNa Ape che, AMkhamAM rahelA rasana kapha AMkhane lUkhI paDavA detA nathI; AMkhamAM raheleA snehagakaph AMkhane cIkaNI rAkhe che ane AMkhamAM rahelA sa'zleSaNa kare AMkhanA sAMdhAone halanacalanamAM sahAyakArI thAya che. eTalA uparathI dhyAnamAM A A. 22 For Private and Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 674 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 vaze ke eka eka dezanA pAMca pAMca meMdathI paMdara bhede eka eka IndriyamAM, eka eka tanmAtrAmAM athavA eka eka sthAnamAM ane eka eka dhAtumAM potapotAnA guNadharma pramANe kAma karI rahelA che. jyAre AMkhamAM rahelo samAnavAyu hIna, mithyA ke atigane pAme che, eTale bIjA cAra vAyuo, pAMca pitto, pAMca kapha ane sAta dhAtuomAM hIna, mithyA ane atiyoga thAya che. AthI je je vAyune je je pitta, kapha tathA dhAtuo sAthe paraspara hIna, mithyA ane atiga thAya che te te vAyu, pitta ane kaphamAM tathA dhAtuonAM sthAnamAM tenA tenA guNa dharma pramANe pIDA utpanna thAya che. tevI dareka jAtanI pIDAne oLakhavA mATe te te pIDAne roga gaNI, tenAM judAM judAM nAma ApavAmAM AvyAM che. A dAkhalAthI eTaluM samajamAM Avaze ke, AkhA zarIramAM rahelA dareke dareka sthAnamAM eTale zirAo, dhamanio, kandarAo, hADakAMo, sAMdhAo, snAyuo, meda, majajA, mAMsa, lohI, rasa, cAmaDI ane dhAtuonI upadhAtuomAM sthaLe sthaLe pAMca prakArane vAyu prAdhAnya bhegavI, pAMca prakAranAM pitta ane pAMca prakArane kaphane zuddha karI tenI dhAtu banAve che tathA azuddharUpa dene deSanA rUpamAM ke upadhAtunA rUpamAM zarIranI bahAra kADhI nAkhe che. eTalA mATe vAyune mahAbaLavAna tathA AkhA zarIrataMtrane caMlAvanAra, piSanAre, vRddhi karanAra, hIna karanAro ane aMte nAza karanAre kahevAmAM AvyA che. AthI cikitsakoe zarIranA dareka bhAgamAM thatA upadrane tapAsI, tene mizrabhAvanA hIna, mithyA ane atiyogane samajI trideSanA upadravane dabAvavA mATe trigu. NAtmaka ane SaDarasAtmaka cikitsA karavI, jethI rogI nirAmaya thaI AyuSyavAna thAya che. eTalA mATe vAyuvege che ke acinya lakSaNavALA ane anaMta che, tathApi tenI sAmAnya cikitsA je For Private and Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyurAga - - amArA anubhavamAM AvelI che, te prakaTa karavAnuM durasta dhArI nIce pramANe jaNAvIe chIe - - bhilAmAnI geLa-milAmAM tela 8, goLa telA pa, pIpaLImULa tele 1, pIpara tele 1, akalagare tela 1, suMTha tela 1 ane mAlakAMkaNa tela 1 e sarva vasA-ne vATIne geLamAM bora jevaDI gaLI karavI. rogInuM baLa joIne ekeka athavA bebe gaLI sAMja savAra pANI sAthe khavaDAvI, te rogIne telavALA padArtho puSkaLa khavaDAvavA; paNa ghI, dUdha, gaLapaNa bilakula ApavAM nahi. tela jeTaluM vadhAre khavAze teTaluM vadhAre phAyade karaze ane gaLapaNa, dUdha, ghI khAze te roga vadhAre thaze. khaTAza khAvA devI nahi. rAIne vaghAra karela hoya athavA jemAM rAI AvatI hoya tevA padArtha khAvAthI Akhe zarIre rAI jevaDI phelphIo phUTI nIkaLaze, e goLI khAvAthI saMdhivA, gaThiye vA tathA kamarane vA maTe che. laviMgAdi gUgaLanI babbe goLI divasamAM traNa vAra khAvAthI vAyuthI thatI kaLatara maTe che, bhUkha lAge che, khAdhuM pace che ane peTanAM AMtaraDAMmAM bharAyelA vAyune maTADe che. padhyAgagaLa -gUgaLa maNa artho, haraDeraLa zera daza, baheDAMdaLa zera paMdara, AmaLAM zera daza, gaLo zera daza, e sarvane ekaThAM karI ane soLa maNa pANImAM ukALI, adhuM pANI baLI jAya tyAre nIce utArI kapaDA vatI gALI, pachI haraDedaLa zera deDha, baheDadaLa zera deDha, AmaLAM zera deDha, sUMTha zera ardho, pIpara zera adhe, vAvaDiMga zera arthe, nasotera zera , nepALe zera , gaLe zera arthe e sarve vasANAMne khAMDIne saLagaNA pANImAM ukALIne cothA bhAganuM pANI bAkI rahe tyAre kapaDAthI gALI, te For Private and Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 beu ukALA bhegA karI, lokhaMDanA vAsaNamAM ukALatAM ukALatAM pAka je thAya tyAre bIjA vAsaNamAM kADhI levuM. ThaMDuM paDyA pachI je vadhAre narama dekhAya, te taDake sUkavI tene ghIne hAtha daIne jema pApaDane leTa khaDe tema khUba khAMDI, arIThAnI bIja jevaDI gaLI vALIe chIe. e babbe goLI traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI tamAma jAtanA vAyu maTI jAya che, eTaluM ja nahi paNa cAmaDImAM, mAMsamAM ke hADakAMmAM saDo peThe haiya, tene paNa te phAyado kare che. te uparAMta gulma, sojA, pAMDu, kamaLo, prameha, maMdAgni ane maLabaMdha eTalA rogomAMthI keTalAkane tarata phAyado kare che ane keTalAkane labe vakhata khAvAthI phAyade kare che. A pacyAgaLanI gaLI kapharega sivAyanA tamAma rogo upara, pachI te game te sthAnamAM thayA heya, tene sAta mahinA sudhI ane thavA bAra mahinA sudhI kAMI paNa parejI pALyA sivAya khavaDAvavAmAM Ave che te tamAma dardIne sArAM kare che. - cicAbhalAtakavagara mIThAnI pAkI AmalI choDAM tathA kacUkA kADhI nAkhI zera 1 tathA bhilAmAM zera 1, e beune bhegAM khAMDI, goLI vaLAya evuM thAya tyAre tenI caNIbera jevaDI goLIo vALavI. e geLI ekekI athavA babbe divasamAM traNa vAra pANI sAthe gaLAvavI. je saMgrahaNI athavA atisArane regI hoya te upara chAza pIvAthI tarata phAyade dekhAya che, eTale jhADA baMdha thAya che, dukhAve narama paDe che ane peTa caDhatuM nathI. je koIne upadaMza thayA pachI visphoTaka thaI sAMdhA rahI gayA hoya athavA lakavA, AditavAyu, macAtaMbha kaTigRha, gRdhrasI vagere saMdhigata ane zirAgata vAyu thaye hoya te babbe geLI pANI sAthe gaLavavAthI ghaNe sAre phAyade thAya che. vizeSamAM jaNAvavAnuM ke, A geLI upara game te padArtha For Private and Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyara 677 pApA nAnA nAnA nAnA nAnA khAvAmAM Ave te nukasAna karatI nathI, paraMtu rogane pratikULa kherAka Ape nahi. dhAtrI bhalAtaka-bhilAmAM zera eka, haraDedaLa zera arthe, baheDAMdaLa zera arthe, AmaLAM zera adhe, sUMTha tela paMdara, marI telA paMdara, pIpara telA paMdara, kALA tala zera eka, geLa zera eka e sarve vasANane jhINA khAMDIne goLamAM meLavI, pharI khAMDIne jhINA bera jevaDI goLI karavI. eka athavA be geLI pANI sAthe khavaDAvavI. parejI kAMI nathI. e goLIthI peTanAM AMtaraDAMnA vyAdhi, du:khA ane vAyunA tamAma rogo maTI jAya che, bhUkha lAge che, zakti Ave che, sAMdhA duHkhatA hoya te maTe che. arthIgavAyu, upadaMza ane pramehavALAne paNa mAphaka Ave che. garAja gUgaLa-gUgaLa zera eka lAvI daza zera dUdhamAM ukALo. UkaLavA mAMDe ke temAM lasaNa zera mAM chelIne vATIne nAkhavuM. jyAre dUdhane mA thAya tyAre ghI zera savA nAkhI te mAvAne dANe pADavo. pachI temAM sAkara zera traNa khAMDIne nAkhavI. sAkara sAthe ekarasa thAya tyAre nIce utArI pIpara, pIpaLAmULa, ajame, ajameda, sUvA, marI, karamANI ajame, dhamAso, vacakAvaLI, tamAlapatra, gekharu, dhANA, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, metha, hIrAkasI, devadAra, siMdhava, upaleTa, jeThImadha ane tamAlapatra; e sarve 0 0 tela laI, khAMDI vastragALa karI meLavavAM. pachI temAMthI rogInA baLane vicAra karI, be anIbhArathI ATha AnIbhAra sudhI divasamAM be vAra khAvA Apa. enA upara khaTAza ApavI nahi. e gUgaLathI kamara tathA sAMdhA dukhatA maTe che, dhAtuvikAra maTe che, paganuM kaLatara maTe che, sunnabaherI maTe che, phakaruM, cittabhrama ane tANanA rego maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je cikitsAzAstramAM jegarAja gUgaLanA je pAThe lakhelA che, te karatAM A garAjane pATha navI rIte ja gaThavela che. vAtanAzana gUgaLa-gUgaLa telA pAMca, beLa telA pAMca ane hiMgaLaka tolA pAMca ene ghIne hAtha daI khUba khAMDI arIThAnI mIja jevaDI gaLI vALavI. e gALI ekekI divasamAM traNa vAra pANI sAthe gaLavAthI vAyunA tamAma vikArane maTADe che. temAM khAsa karIne kamarane ane baraDAnI kareDane dukhA tathA kaLatarane jarUra maTADe che. - punaranavAdi gugaLaH-peLI sADInAM mULa zera daza, divelAnAM mULa zera daza ane sUMTha zera deDha, e sarvane thoDuM DuM khAMDIne ATha maNa pANImAM ukALavuM. jyAre eka maNa pANI bAkI rahe tyAre te ukALAne kapaDAthI gALI laI, te ukALAmAM cAra zera gUgaLa nAkhIne pakAve ane jyAre pAkI rahe tyAre seLa telA eraMDiyuM, nasetara vIza telA, nepALe cAra telA, gaLe daza telA, haraDedaLa cAra telA, baheDAMdaLa cAra telA, AmaLA cAra telA, sUTha cAra telA, marI cAra telA, pIpara cAra tolA, citra cAra telA, siMdhava cAra telA, bhilAmAM bAra telA, vAvaDiMga cAra tolA, suvarNa mAkSika bhasma eka tela ane sADI eka tole meLavIne pAka karave. jyAre barAbara pAka taiyAra thAya tyAre nIcuM utArI, ThaMDuM paDayA pachI eka tela nitra khAya te, vAtarakta, sAta prakAranI vRddhi, gRdhrasI, jAMgha, uru, puSTa, trika ane bastImAM thayelA vAyunA vikArane maTADe che ane meTA AmavAyune maTADe che, evuM bhAvaprakAzamAM lakheluM che. paNa eraMDiyuM tela nAkhavAthI goLI vaLatI nathI, tethI ame eraMDInI mIja nAkhIe chIe ane eka tela khAvAnuM pramANa For Private and Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyurAga 392 sahana thai zakatuM nathI tethI eka tAlAnI seALa geALI manAvIe chIe. te geALImAMthI dararAja eTreka athavA ambe pANI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI peTanA seAjA, hAthapaganA seAjA, pAMDuroga, udararoga tathA gulma, vAyu ane ekadare je vAyumAM maLa sukAI gayAM hoya temAM ghaNuM sarasa kAma kare che. zarIramAM navuM lAhI utpanna kare che anevisphATaka tathA AmavAyune maTADe che. amutAdi gUgaLa:-gaLA zera daza, haraDAM zera iza, baheDAM zera daza, AmaLAM zera daza, gUgaLa zera pAMca e sarvane ekaThAM karI khAra maNu pANImAM ukALA karI, Azare e maNu pANI rahe tyAre tene kapaDAthI gALI, pAchuM agni para caDhAvI temAM nepALe, sUMTha, marI, pIpara, vAyarDa'ga, gaLe, haraDAM, baheDAM, AmaLAM ane taja e dareka padArtha daza daza teAlA, naseAtara eka tAle lai vastragALa cUbhuM karI uparanA ukALAmAM meLavI pakAvavu. jyAre pAka taiyAra thAya tyAre nIce utArI temAMthI agnikhaLanA vicAra karI, eka tAlA sudhI khavaDAvavA. e gUgaLathI vAtarakta, koDha, harasa, madAgni, traNa, prameha, AmavAta, bhagadara, nADIvraNa, uru stha ane sAjA maTe che, evuM bhAvaprakAzamAM lakhelu che. paraMtu e gUgaLanA pAka taiyAra thayA pachI jo ema ne ema rahevA daIe tA uparanA bhAga sukAine paththara jevA thaI jAya che. ane nIce. nA bhAga ghaNA narama rahe che, je e gUgaLane baraNImAM bharI laIe tA pANInI bhInAzane lIdhe phUga caDI saDI jAya che tethI phekI devA paDe che. eTalA mATe e gUgaLane taDake sUkavI ghIne hAtha dai khUba khAMDavA, eTale gALI vALavA jevA ekarasa thaze. pachI tene ghIvALA hAthe arIThAnI sIja jevaDI gALI vALavI, eTale camakatI kALA raMganI geALI thaze. jo ke AgaLa lakhelA pathyAgUgaLamAM ane AmAM bahu phera nathI, tathApi paccAgUgaLa For Private and Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 680 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 nI gaLI taDake sUkavI zakAya che ane A amRtAdi gUgaLanI gaLI taDake sUkavavAthI narama thatI jAya che, eTalA mATe e goLIne taDake nahi sUkavatAM chAMyAmAM sUkavavI. jo ke e gUgaLane khAvAnuM pramANu eka telAnuM lakheluM che, paNa eka tele khAI zakAtuM nathI. paraMtu upara lakhyA pramANenI goLI ekeka athavA babbe divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI saMdhivA, vispha Taka, prameha, lake vagere vAyunAM dardo ke jemanuM mULa utpattisthAna garamImAMthI heAya che, tenA upara bahu sArI asara kare che. paraMtu e goLI khAvAthI keTalAka rogIne pAtaLA jhADA thAya che ane keTalAkane peTamAM bahu dukhe che, teTalA mATe e goLI dhyAna pahoMcADIne ApavAnI che. je upadrava kare te mAtrA ochI karInAkhavI. kizora gUgaLa-haraDAM, baheDAM, AmaLAM, gaLo e cAra vastu pAMca pAMca zera laI DI khAMDI, lokhaMDanA kaDAyAmAM ATha maNa pANI mUkI ukALI be maNa pANI rahe tyAre gUgaLa zera pAMca laI tene pANImAM eka divasa palALI rAkhI, bIje divase ukALI te pANI pelA ukALAmAM meLavavuM eTale gUgaLamAMnuM maTeDuM, kAMkarI vagere judAM paDI jaze. pachI te beu ukALAne bhegA meLavI cUle caDAvI, temAM haraDAM, baheDAM, AmaLAMne gaLo e cAra auSadha daza telA ane sUMTha, marI, pIpara e traNe auSadha pAMca pAMca telA, vAyavaDiMga ATha telA, dAMtInAM mULa cAra tolA ane nasetara cAra telA e sarvene laI vastragALa cUrNa karI pAkamAM meLavI, AgaLa batAvelI gaLI pramANe arIThAnI mIja jevaDI gaLI vALI, te goLI divasamAM traNa vakhata babbe ApavAthI vAyunA tathA garamInA ghaNA rogane maTADe che. paraMtu mAthAnA dukhAvAnA lAMbA kALanA rAga upara eTale jhAmaravAyu, mAthAnuM zULa, mAthuM pocuM paDI jAya che te, ane mAthAne hAtha aDakADI zakAto na hoya For Private and Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha vAyurAga evA regIne temAM upadaMza, phiraMgarAga, visphaTaka, mAmA, vicarcikA ane vizeSa karIne cAmaDInA daImAM bahu sAruM kAma kare che. jo ke gUgaLane laghumaMchAdi eTale majITha, triphaLA, kaDu, vaja, dArUhaLadara, gaLa ane lIMbachAlano ukALA sAthe Ape hoya te ghaNuM sarasa kAma kare che. sAmAnya rIte vAyu tathA pittanA vikAramAM koI paNa jAtanA gUgaLa addabhuta kAma karI batAve che. paraMtu rogIe zraddhApUrvaka je gUgaLanI cejanA vaidhe karI hoya te gUgaLa ochAmAM ochA cha mAsathI bAra mAsa sudhI A joIe. utAvaLe kAma mAganArane mATe gUgaLa nakAmA che. - cakamardikatela-kUvADiyAnAM bI, asALiyo, rAI, sarasava, mAlakAMkaNI, tala ane kaparuM samabhAge laI vIza zera vajana karavuM. temAMthI ke parA sivAya bIjAM badhAM vasANAMne judAM judAM khAMDavAM. pachI temAM kaparuM nAkhI, ghAMcInI ghANImAM pilAvI, tenuM tela kaDhAvavuM. e tela masaLavAthI vAyuthI akaDAI gayelA, rahI gayelA, kheMcAI gayelA, kamaramAMthI pAMgaLA thayelA rogIo sArA thAya che. nArAyaNa tela-AsAna, kAMsakInAM mULa, bIlInAM cheDA, pahADamULa, bheMyarIMgaNI, meTI rIMgaNanAM mULa, gokharu, balabIja, lIMbachAla, aluMnAM cheDa, sADI, cAMdavela, (lajAmaNI) chINInAM mULa e daza auSadha ekeka zera laI thoDAM khAMDI ATha maNa pANImAM ukALI, cothA bhAganuM pANI rahe tyAre tene gALI laI, te ukALAmAM talanuM tela pAMca zera nAkhI cUle caDAvavuM. pachI zatAvarI zera pAMca khAMDIne be maNa pANImAM eka divasa palALI mUkI, bIje divase ukALI, daza zera pANI rahe tyAre te ukALAne jyAre uparanA ukALAmAMnuM tela bAkI rahe ane ukALe baLI jAya, tyAre zatAvarIne ukALe temAM nAkho. tyAra pachI gheDAvaja, elacI, For Private and Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | Ta zrIAyurveda niSNadhamALA-bhAga 2 jo sukhaDa, kALeA chaDa, vajakAvalI, jaTAmAMsI, siMdhava, Asana, kAMsakInAM mULa, rAsnA, variyALI, devadAra ane tagara e auSadhA ATha ATha teAlA lai khAMDI vastragALa karI daza zera dUdhamAM meLavI rAkhavuM. jyAre zatAvarInA ukALeA maLI jAya tyAre dUdhavALe! kalka nAkhIne kALavu'. UkaLatAM UkaLatAM te ukALA baLI jAya ane dUdhanA mAvA thai tenA dANA chUTA paDe tyAre te tela gALI levuM, paNa A tela manAvatAM dUdhanA dANA paDyA pachI tamAma tela ukALAnA sattvamAM ane dUdhanA mAvAmAM evu maLI jAya che ke, nitArIne athavA nicAvIne levA jaIe teA ceAthA bhAganuM' paNa hAtha A vatuM nathI. eTalA mATe ApaNI marajI lAyaka pAka thAya ane tela Tu' paDe ke temAM e maNu pANI nAkhIne, betraNa UbharA Ave eTalu ukALI ThaMDuM paDavA devu, eTale tamAma tela, pANI upara tarI Avaze. te hAtha vatI bIjA vAsaNamAM kADhI laI, te vAsaNane tApa para mUkI, pANInA bhAga maLI jAya teTaluM kakaDAvI, kapaDe ThaMDuM paDaDyA pachI khATalImAM bharI levu'. e telamAMthI darareAja ardhA teAlAne Azare garama pANI sAthe athavA garama dUdha sAthe pAvAthI jhADA thai gayelA mANasane tathA AMtravRddhivALAne tathA jenuM peTa carakhIthI phUlI gayuM hoya tene ghaNA phAyadA kare che. mAthAnA atya'ta dukhAvAmAM enAM TIpAM nAkamAM mUkavAthI phAyado thAya che. strIone ceAnizULa, pIDitAva tathA cenimArganA dIdha rama hAya te| A telanAM pUmaDAM levAthI phAyade thAya che. tevI rIte zarIre ceALavAthI kALeA kADha maTe che. ane vAyuthI rahI gayelA rAgIne bahuja phAyadA kare che. e tela vAsI thavAthI rasa annalatuM jaNAya tA pAchuM' tapelImAM kADhI, pharI garama karI levAthI tAjI' manI jAya che. mULa zAraMgadharanA pAThamAM kAMIka pheraphAra karI upara lakhyA pramANe A tela ame taiyAra karIe chIe, For Private and Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyuga aDadanA ukALAmAM talanuM tela nAkhI tela baLatAM sudhI ukALI, te tela cALavAthI lakavAnA daradane ghaNo phAyado kare che. je ke nidAnazAstramAM vAyunA eMzI prakAra lakhelA che ane vAyunuM varNana karatAM videSasiddhAMtanA vicAra pramANe vAyunA asaMkhya bheda pADI zakAya che, paraMtu eMzI prakAranA vAyu pUrepUrA thatA heya evuM ghaNe bhAge jovAmAM AvatuM nathI. paNa te paikI lakavA, AdiMtarega, saMdhivA, AkSepaka, apataMtraka, gRdhrasI, vizvAcI, jihAabha, manyArthabha, kekhuzISa, apabAhuka, khaMja, paMgu, pAdaharSa, khallI, pATakaTaka vagere vAyunA rega thatA jaNAya che. paraMtu tenI judI judI cikitsA karavAmAM AvatI nathI, paNa vAyuvega para gUgaLa ghaNI sArI asara kare che. have vAyu jyAre kaphane Azare jaI mithyAga utpanna kare che, tyAre pittane hInavega thAya che, tethI je vAyuo jaNAya che temAM gUgaLa kAma karI zakatA nathI, paNa tevA raMgamAM rasasiMdUra, malasiMdUra, tAlasiM. dUra, zilAsiMdUra vagere ghaNuM sAruM kAma bajAve che. vAyu upara coLavAne malama-vilAyatI kapUra telA 5, cekhuM TarapiTAIna telA 20 ane bArasepa nAmane pILe sAbU tela na laI prathama kapUrane jhINuM vATI temAM sAbU meLavI pachI TarapenTAIna nAkhI ghUMTavuM eTale kapUra maLI jaze. e malama peTamAM dukhatuM hoya te peTa para coLAya, zULa mAratuM hoya te zULa para coLAya. tevI rIte jyAM jyAM vAyunuM darada mAlama paDatuM hoya tyAM tyAM ceLavAthI ghaNuM phAyado thAya che. sejAnI gaLI-hImajIharaDe zera 1, AmaLAM zera , sUrekhAra zera , merathuthu navaTAMka laI prathama haraDe, AmaLAM ane sUrokhArane jhINAM khAMDI, merathAnuM pANI pele bhUke palaLI For Private and Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 684 zrI Ayurveda nibaMdhamALA bhAga-2 je - - - rahe eTaluM banAvavuM. pachI te bhUkAne eka goLe karI eka divasa vAsI rAkhI mUko. bIje divase te geLAne khUba khAMDI tenI bera bera jevaDI goLI banAvavI. A goLI pANImAM ghasI sAMdhAno duHkhAve, koI paNa jagyA para vAgavAthI,bhAMgavAthI, kAMI karaDavAthI athavA rasa AvavAthI sojo AvyA hoya, te upara paDa vAthI tarata phAyade kare che. je A geLImAM pANI vadhAre paDaze te e goLI sukAyA pachI ghasavAne sahelI ane vajanamAM halakI tathA picI banaze. tevI picI gaLI barAbara kAma karaze nahi, paNa barAbara mAphakasara pANI paDavAthI je goLI banaze, te kaThaNa vajanadAra ane ghasavAmAM muzkela jaNAze, paNa te geLI ghasIne copaDavAthI tarata phAyade paDaze. A LI cAMde paDI zakAya che, rasa para cepaDAya che, AMkha dukhavA AvI hoya te ghasIne AMkhanI AsapAsa paDAya che. kAnamAM casakA mAre ne kAnamULiyAM phUlyAM heya te tenA para paNa paDAya che. ekaMdare jyAM jyAM cepaDavAnI jarUra jaNAya tyAM tyAM sAmAnya rogomAM cepaDavAthI addabhuta kAma karI batAve che. pILe kharaDa:-revaMcInI khaTAI zera eka tathA zerI - bAna zera eka e beune khAMDI vastragALa karI, pANImAM vATI garama karI dukhatA sAMdhA tathA phUlatA sAMdhA upara paDavAthI ghaNe phAyado kare che. kacUrAdi guTikA-jherakacUra zera be laI tene mUtramAM DUbatA palALavA. bIje divase te mUtra kADhI nAkhI bIjuM umeravuM. evI rIte betALIsa divasa sudhI darareja mUtra badalatAM javuM ane kacUrAne rAtadivasa taDake tathA jhAkaLa devAM. teMtALIsame divase te kacUrAne mIThA pANImAM dhoI nAkhI, tenA uparanI chAla kADhI For Private and Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyurega nAkhavI. pachI tenA kaTakA karI tene mIThA pANIthI khUba coLIne dhaInAkhavA ane bIjuM pANI umeravuM. bIje divase pharI dhoI nAkhavA. evI rIte palALatAM ane dhatAM lIluM pANI nIkaLatuM baMdha thAya ane jevuM pANI nAkhIe tevuM svaccha pANI nIkaLe, tyAre tene kapaDethI lUchI nAkhI, te kaTakAone arthe maNa dUdhamAM bAphavA. dUdhane mA thaI jAya eTale ThaMDo pADI bIjuM pANI nAkhI I levA. ATalI kriyA karavAthI jherakacUrAne jherI guNa ane kaDavAza e beu jatAM rahe che. te zuddha jherakacUrAne khUba bArIka vATa, vATatAM vATatAM je naja vaTAya te thoDuM pANI chAMTIne vATavAthI vaTAI jaze, paNa je sUkAI gayo te vaTAze nahi. evI rIte jhINe vATIne temAM taja telA 2 laviMga tAlA 4, jAyaphaLa telA 4, marI talA , kezara telA 2, akalagare telA 8, jAvaMtrI telA 4 ane pIpara telA 2 nAkhI pachI laviMga zera , kALAM marI zerane jAyaphaLa zera vA ene ukALo karI peluM cUrNa karyuMrAmAM meLavI, A ukALAnA be paTa ApI marI jevaDI goLI vALavI. e goLI eka athavA be, mAtra pANI sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI saMdhivAyu, zirAgatavAyu tathA peTamAMnA vAyune maTADI bhUkha lagADe che ane zakti Ape che. pAtaLA jhADA thatA hoya te baMdha kare che ane jhADe na thatuM hoya te pacAvIne lAve che. A goLI vAyunA regapara tathA zakti ApavAmAM ghaNuM sarasa che. paraMtu e gaLIne yAkutinA rUpamAM pheravavI hoya te uparanI tamAma kriyA karI, uparanAM tamAma vasANAM meLavI, ukALAnA paTa ApavAne vakhata Ave tyAre barAsa tela 1, kastUrI vAla 4, senAnA varakha vAla ka, meLavI te pachI ukALAnA paTa ApI marI jevaDI goLI vALI ekeka athavA babbe geLI dUdha-sAkaranA anupAna sAthe For Private and Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIyurvedya nibaMdhamALA-bhAga 2 jo divasamAM ekaja vAra savAre ApavAthI ajaba jAtanI zakti utpanna kare che. athavA ukALAnA paTa pAyA pachI ene sUkavI nAkhI, pharI vastragALa karI, te pachI kastUrI vagere vasANAM meLavI, temAM samAya eTaluM madha meLavI, cATaNa thAya tevu karI 1, tAleA yAkurti khatrIza divasamAM pUrI kare ane uparathI dUdha-sAkara pIe ane mIThuM, maracu' tathA khaTAzavALA atyaMta kheArAka na khAya te eka vAra napusakane puruSatva Ape che, te sAmAnya manuSyane zakti ApavAmAM pAchI nahija paDe. vAyunA rogamAM AgaLa kahyuM tema doSa ane dhAtue Azrita rahI, pAtapeAtAnA guNa-dhama pramANe svarUpa dekhADe che; paraMtu mULa vAyune kApavAnu kAraNa ajINu che. jo mANasane pace tevu ane pace teTaluM khAtAM AvaDe te kai divasa ajINu thatuM nathI. paraMtu jIbhanA svAdanA lAbhI jIvAne nigraha rahI zakatA nahi hAvAthI ajINa thAya che ane temAMthI vAyu kApa pAmI vividha jAtanA rogo utpanna kare che. jeTalA vAyue ajINu thI utpanna thayelA hAya che, teonA upara A nidhamAM lakhelAM ASadhA jarUra kAma kare che. para'tu kAmathI, zAkathI, bhayathI, krodhathI ke zeAcathI je vAyu bagaDIne vikriyA pAmI, zarIramAM acitya jAtanA aciMtya lakSaNAvALA vyAdhi utpanna kare che, tenA upAya thavA muzkela che. teNe te saMyama pALI manane zAMta ane Ana MdamAM zakhavu' eja mAtra tenuM auSadha che. vAyuroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. vAtanAzinI guTikAH-hiM'gaLeAka tAlA 2, sUMTha, marI, pIpara ekeka tAle ane gUgaLa tAlA 5 lai prathama gUgaLane zuddha 5 For Private and Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyuroga 687 karAvaka karI temAM sUMThamarInuM cUrNa meLavI ghuMTavuM. pachI hiMgaLakane jude vATI temAM meLavI khUba khAMDIne caNA jevaDI goLI karavI. vAyunA rogavALAne ekeka goLI divasamAM traNa vAra AdunA rasamAM ApavAthI vAyu maTe che. 2. hutAzana rasa -suMTha, marI, pIpara, pIpaLI mULa, laviMga, taja, tamAlapatra, jAyaphaLa, jAvaMtrI, vAku, ajame, pAnanI jaDa, vachanAga ane hiMgaLaka e badhuM sarakhe vajane laI, khAMDI vastragALa karI, pAnanA rasamAM vATatAM vATatAM sUkavavuM. temAMthI ratI 1 thI vAla 1 sudhI madha ane pIpara sAthe cATavAthI saghaLI jAtane peTanA vAyu maTe che. 3. lasaNudi guTikAra-lasaNanI kaLI telA 5, gUgaLa telA 10, laviMgatelA 5, pIpara telA 2, marI tele 1, rAsnA telA 3. divelInI mIja telA 3 e badhAne sAthe khAMDI ekarasa karI caNI bora jevaDI gaLI vALavI. dararoja divasamAM traNa vAra akeka geLI pANI sAthe khavaDAvavAthI saMdhivA, lakavA ane saghaLI jAtanA vAyu narama paDe che. 4. baLabaddha rasa-rAte beLa telA 4, gUgaLa telA , sUMTha, marI, pIpara, akalagaro, jAyaphaLa, Asana, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, TaMkaNa, pAro ane gaMdhaka e sarva ekeka tela laI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI, baLa ane gUgaLane pANImAM nAkhI khalI ekarasa karavuM. temAM uparanAM vasANuM meLavI eka divasa khalavuM ane caNIbora jevaDI goLIo vALavI. A goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe athavA divelAnAM mULanA ukALA sAthe ekeka athavA babbe ApavAthI kammara, sAMdhA ane AkhA zarIrane dukhA maTe che. uparAMta je strIne aTakAva cekhe na Avo hoya tene aTakAva khulAse Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 688 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 - -- -- ' ra-patizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1.dhanurvAnA upAya -jAyaphaLa, jAvaMtrI, aphINa ane taja ene vATI dhaMtUrAnA rasamAM ghaMTI mArI jevaDI gALI vALavI.1 thI 2 goLI divasamAM 3 vAra pANI sAthe ApavI jethI dhanurvAyu maTe che. 2. je koI mANasane vAgyuM hoya ane dhanura dhAvAnI ja. gyAthI lehI vahI gayuM hoya, te dhanura dhAvAne saMbhava che. je te vakhate be ratIthI 2ratI sudhI divasamAM be vakhata traNa divasa lagI lAgelA gaTa aphINa khavarAvavAmAM Ave te dhanura dhAzeja nahi. 3. paDatAMnI sAthe je daradInuM peTa caDyuM hoya te tAkIde peTa Utare te upAya kara. lehIvALe jakhama hoya te tela ane siMdUramAM rUnuM pUmaDuM bebI pATo bAMdhavAthI rujhAI jAya che. 4. jIvate saLagate bAvaLane aMgAro bArIka vATI talanA telamAM meLavI rUmAM beLI pATe bAMdhI de. e pramANe dararoja paDavAthI jakhama rUjhAI jAya che. lekhaMDa vAgavAthI paDelA jakhamane pAkavA nahi detAM rujhavavAne A cakkasa ilAja che. 3-vaidya bAlakRSNa ratnacara-surata , 1. vyAdhigajakezarI:-pAra, gaMdhaka, vachanAga, haratAla, marI, pIpara, haraDedaLa, baheDAMdaLa, AmaLAM e sarve babe telA ane zuddha nepALe 4telA laI pArA gaMdhakanI kAjaLI karI temAM haratAla meLavavuM. pachI bIjA vasANunuM cUraNa meLavI bhAMganA rasanI sAta bhAvanA ApavI, nagoDanA rasanI sAta bhAvanA ApavI. tyAra pachI caThI jevaDI goLIo vALI judA judA upadramAM judAM judAM anupAna sAthe ApavI. (1) sarva jAtanA tAva upara dUdha sAthe ApavI. For Private and Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyurAga 9 ( 2 ) sarva prakAranA vAyunA rAga upara nagADa tathA nAgaramAthanA kavAtha sAthe ApavI. ( 3 ) sarva prakAranA pittanA vyAdhi upara goLa sAthe ApavI. (4) sava" jAtanA kaphanA vyAdhi upara AdunA rasa sAthe ApavAthI sava rAgane maTADe che. (5) AMkaDI upara tulasInA rasa tathA marI sAthe ApavAthI maTe che. 2. dhanurvAyu:-khAreka naMga eka lai pAzera talanA telamAM taLavI, khAreka gaLI jAya eTale kADhI tene vATIne mAtrA karI, temAMthI vAla - 1 thI 4 vAla sudhI pANI sAthe ApavAthI dhanu vAMcu maTe che. taLatAM tela vadhyu hAya te telanu zarIre mana karavAthI kheMca paNa maTe che. 3. gUgaLa, khArekanA ThaLiyA, khaDiye khAra, laviMga ne mAlakAMkaNI e save paisA paisAbhAra laI pANIthI vATIne 28 geALI karavI. savArasAMja ekeka gALI ghI sAthe ApavAthI ThiyA vA, sadhivA ane TAMkI maTI jAya che. 4. kALI tulasI, lIlu lasaNa, AduM ane kAMdA (Du'gaLI ) nA rasa ekatra karI 05 tAle divasamAM traNa vakhata pAve ane eja rasa zarIre cALavAthI dhanurvAyu maTe che. 4-brahmacArI AtmArAma trivedI 1. vA-garamInu aiSadha:-gaLAne rasa TAMka 4, lImaDAne rasa TAMka 4, haraDAM TAMka 1, pIparImULa TAMka 1, AmaLAM TAMka 1, kALI mUsaLI TAMka 1, dheALI mUsaLI TAMka 1, dhANA TAMka 1, sUMTha TAMka 1 ane gajapIpara TAMka 1, e sarvAMnuM vastragALa cUrNa karI For Private and Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - 690 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je gaLamAM pAvalIbhAranI gaLI vALI savArasAMja khAvI jethI vAyu tathA garamI maTe che. 2, sunnavAyuno upAyaH-haraDAM TAMka 1, vaDAgaruM mIThuM TAMka 1, saMcaLa TAMka 1, ajame TAMka 1, dhANuM TAMka 5, ajameda TAMka 1, variyALI TAMka, pIparImULa TAMka 2, Asana TAMka 1, ledhara TAMka 2, kAthe TAMka 2, mAlakAMkaNuM TAMka 2 ane zatAvarI TAMka 2 e sarvane vATI TAMka 1 pramANanI goLI banAvI, phakta savAramAMja eka geLI khAvI jethI sunnavAyu maTe che.khAruM-khATuM khAvuM nahi 3. kaMpavAyune upAya --sekaTAnuM mULa, nagoDanuM mULa, varaNAnuM mULa, pIlavaNanuM mULa ane puskaramULa, e sarve gAyanA dUdhamAM ghasI pAvAthI kaMpavAyu maTe che. pa-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata 1. saMdhivAyu-araNIno rasa, nagoDane rasa, pIlavaNane rasa, kALiyA sarasa rasa, AkaDAne rasa, dhaMtUrAne rasa, aDasAMkaLane rasa (aDasAMkaLane rasa kADhatI vakhate hAthe jarA divela athavA tela lagADavuM.) e darekane rasa zera tathA aLasInuM tela zera ba, sarasInuM tela zera 0, nakhalAnuM tela zera , devadAranuM tela zera , vachanAga zera che ane mAlakAMkaNa zera vA e dareka tela tathA rasa vagere ekatra karI, eka hAMDalImAM athavA tAMbAne tapelAmAM bharI cUle caDAvavuM. rasa badhe baLI jAya ane tela bAkI rahe tyAre utArI gALI levuM. pachI te telamAM kapUra telA 1 thI 2 meLavavuM, tathA thoDuM hita ghAsanuM tela meLavI bATalImAM bharI mUkavuM. A tela lagADavAthI saMdhivA, pakSAghAta, zULa, cUMka, ane kaLatara vagere dUra thAya che. 2. dhanurvAne upAyaH-kALI tulasIno rasa, kAMdAne rasa, For Private and Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyarega Adune rasa ane lasaNane rasa e cAra prakAranA rasa maLI te 1 thAya. temAM arlanI chAla tole che ghasIne beja vakhata pAvAthI dhanurvAyu maTe che; paNa e upAye jaladI karavA joIe. -vaidya bheLAnAtha narmadAzaMkara smArta-surata bhalAtakapAka:-bhilAmAM zera , ajame zera che ane jamoda zera , khurAsAnI ajame zera vA,copacInI telA 2, Asana telA 2 ane rAstAmULa telA 2 e sarvanuM vastragALa cUrNa karI, temAM madha zera 01, ghI zera 01 tathA gaLa zera che meLavI DabbAmAM bharI rAkhavuM. mAtrA tolo 0 thI 1 ApavAthI saMdhivA vagere vAtavyAdhine maTADe che. u-vaidha nUramahamada hamIra-rAjakoTa 1. gRdhrasIvAyu mATe nageDanAM pAnane kavAtha dazabAra divasa pAve ane vAtaroganuM kaI paNa tela masaLavA ApavuM. 2, saMdhivA mATe dezI cepacInIne keI caNakopa paNa kahe che ane ame ene jaMgalI drAkSanAM mULa kahIe chIe. tene vATI cUrNa karI divasamAM traNa vAra dUdhamAM pAMca pAMca AnIbhAra daza divasa pAvathI saMdhivA maTe che. - 8-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI 1. samIra gajakesarI tela -AkaDAnAM pAnane, eraMDAnAM pAnane, dhaMtUrAnAM pAnane, kaDavA sekaTAnAM mULanI chAlane, parabaLiyAnAM pAnane, jhALanAM pAnane ane kharasANI thAranI pILI DAMDalIne (puTapAkathI kADhela rasa) A ATha vanaspatine rasa pAMca pAMca tolA laI lasaNano rasa telA 4 le. sarasiyuM tela zera 4 levuM. prathama sarasiyuM tela kaDhAImAM nAkhI upara jaNAvela sarva For Private and Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 692 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je rasa ekatra karI, te rasamAMthI thoDe thoDA nAkhI tela pakAvavuM. pachI kAyaphaLa, mAlakAMkaNI, caThI, vachanAga, merapiccha, rakacUre, sUMTha, sarasava, siMdhava, kapUra, aphINa ane rAI dareka babbe telA tathA aphINa tela , IrAnI mIjatelA pa ane karaMjamIna telA 5 nuM cUrNa taiyAra karI thoDuM thoDuM nAkhI tela pakAvI tene yAra thaye kU kADhI nAkhI, te telanI aMdara cAkhI carabI athavA peTrola athavA yukelipTasa oIla zera meLavavuM. (carabI maLe te be tolA basa thaze ) vAyuthI aMga atizaya jakaDAI gayuM hoya, sAMdhAmAM sojo hoya, asahya vedanA thatI heya, kaLatara thatuM hoya ane avayavanI raga baMdhAI gaI hoya, te upara A telamAMthI thoDuM tela eka vAsaNamAM kADhI garama karI mAlisa karavuM tathA temAMthI je kUcA nIkaLyA hoya te cAne bArIka vATI dukhatA sAMdhA para mUkI pATe bAMdho ane paraseve vaLatAM sudhI zeka kare. 2. khAvA mATe -lasaNa, cALI ane mAlakAMkaNunuM samabhAge cUrNa karI temAM bamaNe gUgaLa meLavI telA vA thI be sudhI ApavuM. saMdhivA, pakSAghAta, gRdhrasI, nADIbaMdha Adi mahAbhayaMkara vAyune haNavAmAM haraNa upara kesarI siMha tulya che. A tela saMkhyAbaMdha daradI upara ajamAvela che. trIje divaseMja pIDAne zAMta karI de che. A mATe zodhela upAya che ane te khAsa peTaMTa che. A telanA guNanuM zuM kathana karuM? Apa jyAre ajamAvazo tyAre ja tenI khAtarI thaze. 9-vaidya dhanajI zAha hAthIkhAnAvALA-surata 1. bhilAmAM-(khAsa lakavA upara) bhilAmAM, kepa ane sonAmukhI e traNe sarakhe vajane laI vA thI nA tela laI temAM cheDe goLa, cArapAMca TIpAM madha ane talanuM tela thoDAM TIpAM For Private and Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyarega 63 - - - - - - meLavI khavaDAvavuM joitI parejI paLAvavI, chatAM garamI jaNAya che. bAvacI, dhANu, sonAmukhI ane cheDe gaMdhaka meLavI phakAvavuM, jethI traNa divasamAM garamI besI jaze. zarIra para bAvacIne zuM de, thoDA divasamAM lakavAmAM phera jaNAze. e cALIsa divasamAM te sAruM thaI jaze. A davAthI saheja peTamAM dukhAve thAya che te saMbhALI levuM. lakavAvALAne prathama jhADo sApha lAve ane pachI A davA zarU karavI. 1. 2.bhilAmAMnuM tela -bhilAmAMtelA 40,mAlakAMkaNI telA 20, berajI telA 10, rALa telA pa e sarvane eka hAMDalAmAM bharI pAtALayaMtrathI tela kADhI te telane cUlA upara mUkI ghATuM karI, temAM pAMca telA rALa tathA somala tela eka khUba bArIka vATI meLave ane thoDuM garama karI utArI levuM. A tela khAsa karIne dama, pakSAghAta, khAMsI, saMdhivA vagere maTADe che. zakti tathA maradAI lAve che. e saghaLA zaradInA rego upara akasIra che. 3. malama -kalaI sapheda, mINa, cInIkapUra e dareka navaTAMka, badAmanuM tela zera che, barAsakapUra tela 1 laI tela ane mINa garama karI ekarasa karI turata utArI saghaLuM kharala karI meLavI devuM eTale malama taiyAra thaI jaze. A malama saghaLI jAtanA jakhama rUjhAve che. garamInA phallA, TAMkInA jakhama nAsUra vagere para akasIra che. ane jharatAM kharajavAM paNa sArAM thAya che. 4. lepa -AMbAhaLadara, ledhara, eLiyo, baLa, zerIlabAna, sAjIkhAra, gUgaLa e sarva samabhAge laI dArUmAM khadakhadAvI garama garama lepa kara. darada garamIvALuM hoya te eja vajanathI aMdara kapUra meLavI lepa kare. A lepa saghaLI jAtanA vAyu tathA dukhAvA upara akasIra che. For Private and Personal Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 694 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 10-vaidya vAsudeva nAgaradAsa-jasakA vAtaroga mATe pAro tolo 1, gaMdhaka tela 1, laviMga tela 1, jAyaphaLa tela 1, kanakabIja tela 1, TaMkaNa tole 1, sUTha tole 1,marI tela 1,pIpara tela ane akalagaro te 1laI prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, tamAma vasANAnuM vastragALa cUrNa karI meLavI be divasa kharala karI gaLI vAla 2 thI traNanI madhamAM ApavAthI vAyu,zItAMga, mAthAne rega tathA dhanura maTe che. 11-tizrI jJAnacaMdrajI akSayacaMdrajI-rAjakoTa kamAMDara-dasa ratala vajananuM eka bhUkeLuM laI temAM vacce vacce DAgaLI khAdI tenI aMdarane garbha biyAM sAthe camacAthI halAvI nAkho. pachI temAM hIrAhiMga vIsa telAM vATIne bharI daI, pAchI teja DAgaLInA bhAgathI baMdha karI tenA upara kapaDamaTTI karI eka mahinA sudhI jamInamAM dATI rAkhavuM. (athavA ukaraDAmAM rakhAya te vadhu sAruM) ahIM keIne zaMkA Ave ke, bheMyamAM dATavAthI te saDI jAya ke kema? te zaMkA nivAraNArthe jaNAvavAnuM ke, keLuM te zuM paNa chAla sudhAM saDI jatI nathI. temane mA rasarUpa banI jAya che. eka mahine dharatImAMthI AkhuM keLuM kADhI laI dhImethI DAgaLI kholI nAkhavI ane aMdarathI tela kADhavAnI lekhaMDanI paLI vatI taiyAra thayele arka kADhI le. bAda kapaDAthI gALI kAcanA para bUcavALI bATalImAM bharI mUke. betraNa varSa sudhI A arka bagaDatA nathI. khADe vadhu joI nathI, keLA upara eka veMta mATI AvavI joIe. mAtra eka telA pANImAM cArapAMca TIpAM anAkhI pAve, For Private and Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyaroga - - - - - - - - - - - - - - - - guNa-zarIramAM atyaMta garamI lAve, vAyu, mahAvAyu, pakSAghAta sudhI ArAma kare, zaradIne lagatAM tamAma daramAM AzIvada rUpa che. ame jAte anubhava karela che. 12-kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMhajI-kaTosaNa vijayabharava tela -bhilAmAM TAMka 20, eraMDA phelelA TAMka 15, phaTakaDI TAMka 5, pIparImULa TAMka 3, samala TAMka 10, siMdhava TAMka 20 ne talanuM tela zera 1 laI prathama tela kakaDAvavuM. pachI temAM bhilAmAMnA kakaDA karIne nAkhavA. te baLI jAya pachI eka pachI eka badhI cIjo nAkhI devI ane chevaTe somala nAkha. (samala nAkhatI vakhate AMkhane bacAvavI, nahi te AMkhane nukasAna thaze.) ane tene gALI levuM. A telanuM zarIre mardana karavAthI badhI jAtanA vAtarega, zULa, casakA Adine maTADe che. ghaNuMja sAruM che. (amArI banAvaTa che.) 13-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma hAthe page vahera phATe teno upAya -kokamanuM ghI, devatA para dharI garama thAya eTale jyAM vahera phATI cIrA paDayA hoya te upara bharavuM. pachI hatheLI devatA para dharI garama karatA javuM tathA te te jagyAe ghasatA javuM, jethI thoDA divasamAM maTI jaze. 14-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata vAtahara guTikA -kastUrI tele , kesara tele 15, hiMgaLaka telA 3, vachanAga telA 3, marI tele 1, TaMkaNakhAra te 1, lIMDIpIpara tela lagA e sarvane kharalamAM vATI AdunA rasanI traNa bhAvanA ApavI. gaLI rAI jevaDI karI AdunA rasa tathA madha sAthe ApavAthI mUcha, vAyu vagere maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka6 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 15-vaidya nAzaMkara haragoviMda avayuM-bAraDolI 1. eLiye, baLa,dikAmalI, garaNInAM bIja, kamaLakAkaDIne magaja, IgarAne magaja, iMdrajava, iMdrAvaraNanI jaDa, vAyavaDiMga, suMTha, siMdhava, kapUra, taja, revaMcIne zIre ane liMboLI e sarve samabhAge laI vATI vastragALa cUrNa karI, pANImAM vATI vaTANuM jevaDI gaLI vALI, reganuM baLAbaLa joI pANI sAthe ApavAthI kamara, sAMdhAne duHkhAve, naLabaMdha vAyu, khAMsI, karama, UlaTI, cUMthAro e sarvane maTADe che ane vATIne pAvAthI bALakanI paNa sasaNI maTe che. 2. aditavAyu-papItAne madhamAM ghasIne divasamAM traNa vakhata pAvAthI ardita vAyu maTe che. reganuM pathya paLAvavuM. 16-DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. vAtaharasa-zuddha manasIla, hiMgaLaka, pIpara, laviMga ane jAyaphaLa e sarvane bArIka vATI AdunA rasanI sAta bhAvanA ApI vaTANA jevaDI goLI vALI divasamAM traNa vakhata babbe gaLI ApavAthI sarva prakAranA vAtaroga, gulama ane AdhamAna vagere upadrava maTe che. 2, sUMTha, TaMkaNuM, siMdhava, hiMga e cAre vasANAM samabhAge laI vATI vastragALa karI, sekaTAnI aMtarachAlanA rasamAM gaLI vALI, jamyA pachI khAvAthI ajIrNa maTADe che, bhUkha lAge che tathA sarva prakAranA vAyune maTADe che. 3. jherakacUrAnuM cUrNa-ajame zera 1,jherakacUra zera 1, laI gAyanA mUtramAM traNa divasa palALI uparathI choDAM tathA aMdarathI jIbha kADhI sApha karI ghImAM taLI temAM suMTha talA 5, siMdhava For Private and Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyuga - - - - - - - zera ThA, khAre zera , sAjIkhAra zera , saMcaLa zera , hImaja zera che ane hiMga tela 1 nAkhI e sarvane vastragALa karI divasamAM be vakhata aDadho aDadhe tela garama pANI sAthe aThThAvIsa divasa khAvAthI gurbhAga, baLa, AdhamAnavAyu, naLabaMdhavAyu, maMdAgnibaMdhakeza ane UlaTIne maTADe che. kamaeNLabilakula khAvuM nahi. * 4. hiMgaLaka tathA pArada tole 1, gaMdhaka telA 3, vachanAga tele pA. laviMga telA 2, dhaMtUrAnAM bIja tela 1, pIpara telA 5, marI talA ,citrAnI chAla tolA rA, jAyaphaLa telA rA ne TaMkaNu talA rAA laI prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANanuM vastragALa cUrNa karI meLavI pAnanA rasanI tathA AdunA rasanI traNa traNa bhAvanA ApI, guMjA pramANe goLI vALI anupAna paratve ApavAthI gherasannipAta, mUrNa, apasmAra, unnata zItAMga, aruci, pInasa, kAsa, zvAsa, kSaya, zaradI, zirorega, hanutaMbha, galagraha, sUtikArega vagerene maTADe che. tela, maracuM, khaTAza vagere khAvAM nahi. vaidyane A auSadha (rasa) sarva auSadhamAM zreSTha che. 17-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI . 1. rAsnAdi cUrNa rAsnA, araDUsAnAM pAna, triphaLA ane garamALAne geLa e sarva samabhAge laI, vATI vaya pramANe garama, pANI sAthe pIvAthI vAtajavara, pittajavara, pakSApAta ane sAMdhAne dukhAvo vagere maTe che. 2. pakSAghAta mATe gemUtramAM zodhela tathA ghImAM taLelA jherakacUrAnuM cUrNa tathA kALAM marI e banne samabhAge laI temAMthI vAla 0 thI mA sudhI dararoja savAramAM sAta divasa levuM. vacamAM traNa divasa baMdha rAkhavuM. A davAthI pakSAghAta maTe che, temaja keI paNa prakArane vAyu maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 18-mAstara kezavalAla harizaMkara bhaTTa-kApodrA sAMdhAne vAda-surIjana sAkara sAthe phAkavuM athavA saMcAre lIMbumAM levAthI sAMdhAne vA maTI jAya che. pagane vAda-mAlakAMkaNI eka navaTAMka, kALIjIrI eka aghoLa, jAyaphaLa eka adheLa, lasaNa eka adheLa, sUMTha tela 1 tathA tela zera che A sarvanuM tela kADhI TapenTAInamAM aphINa le che tathA kapUra tela 1, meLavI ghUMTIne pelA telamAM meLavavuM. A tela ghasavAthI pagane vA maTe che. vAyune geLe chIpabhasma, sAjIkhAra, siMdhava, saMcaLa, baMgaDIkhAra, javakhAra, navasAra e sarva samabhAge laI cUrNa karI gaLamAM babbe vAlanI goLI vALI khAvAthI vAyune goLo maTe che. 19-vidya puSottama bahecarabhAI yAjJika-kAlela gusatA guTikA -pIpaLAnI pUMNI jADI vaDavAI tAle 1, kezara tele , recana tole che, ne kastUrI ratI 1 vATI gomUtramAM ghUMTI sArI peThe kharala karI maga jevaDI goLI vALI chAMyaDe sUkavI, eka goLI madhamAM meLavI caTADavAthI AMkaDI, dhanu. UM, hisTIriyA, sasaNI, varAdha, bALakanuM zleSma e sarvamAM jAduI asara kare che. pAlu, gaLuM paDavuM ane sukatAna (bALazeSa) mAM paNa sArI asara kare che. gAmaDAmAM kasturI, kesara, gorocana vagere na maLe, te phakta pIpaLAnI vaDavAI paNa A upadramAM sAro phAyado kare che. 20-eka vidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. khabhAne vAyu-sUMTha, rAsnA, devadAra ane aLasInuM cUrNa karI geLamAM vA telAnI geLI vALI garama pANI sAthe khAvAthI khabhAne vAyu maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhArAga 699 2. Asana ane varadhArA e bannenu cUrNa karI temAM Akhe asALiyA meLavI dUdhamAM khIra karI pIvAthI kamara tathA zarIranuM pakaDAI javu temaja kaLatara maTe che. 3. sarasaDAnAM pAna, nigaTanAM pAna, akAlanAM pAna, AvaLanAM pAna ane lImaDAnAM pAna e sarvane AphI rahI gayelA sAMdhA upara AMdhavAthI sAMdhA chUTe che. 4. IMdravaraNAnAM mULa tAle 15 ane kALAM marI tele 1, adhakacarAM khAMDI traNa bhAga karI, dararAja eka bhAganA 20 tAlA pANImAM caturthAMza pANI rahe tyAM sudhI kavAtha karI gALI temAM gALa tAlA 15 meLavI pAvAthI upaDha'za ke sadhiyAthI jhalAyelA sAMdhA tarata chUTe che. 21-vaidya bhUrAbhAi AdhavajI trivedI-bhAdarADa dhanurvAsu mATe kavAthaH-lasaNa, pIparImULa, SaDkacUrA, ricAtu', sUMTha, bhAraMga, puSkaramULa tathA akalagarA enA kavAtha manAvI pAvAthI dhanurvAyu maTe che. dhanurvAyu tathA AMcakI-sUMDha ane dALiyAnA kharaDakaravA. bezuddhi hAya te DuMgaLInA rasanA kharaDa karavA. kezara, jAvatrI ane pIpaLAnI vaDavAI vATIne pAvAM. je bahuja khe'ca hAya te aphINa nAkhavu. dAMta kha'dhAi gayA hoya te sUDha ane mareThI dAMte ghasavAM ane saheja nAkanA pavana baMdha karavA. AdunA rasa ' madha nAkhI pAvA, tAva hAya tA graMthAdi kavAtha banAvIne pAve. 22-rAjakATanA eka vaidyarAja harItakI guTikA:-meATI haraDenA nAnA kaTakA karI, tene theAranA dUdhamAM eka rAta palALI, bIje divase savAramAM vATI vAla For Private and Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 700 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAlanI goLI banAvI chAMyaDe sUkavavI. A gaLI garama pANI athavA cAnI sAthe ApavAthI cArathI pAMca julAba thAya che. ane je chAtImAM kapha hoya te UlaTI thAya che. game tevI jherI havAthI sAMdhA rahI gayA hoya athavA lohIvikAra, visphoTaka, trideSa, arza vagere daradezamAM A gebI bamba divasane aMtare akeka ApavAthI e sarvane maTADe che. A geLIne julAba je bahu lAge te khIcaDImAM sArI rIte ghI nAkhI khAvAthI athavA sAkaranuM pANI pIvAthI baMdha thAya che. 23-vaidya manasukhalAla lalubhAI jAnI-surata 1. bhallAtaka guTikAda-bhilAmAM zera ne laI tene navaTAMka talanA telamAM taLavA. telamAM bhilAmAM phulI jAya ane tela kALuM paDI jAya eTale nIce utArI tela ThaMDuM paDyA pachI bhilAmAM kADhI kapaDAthI luchI nAkhI temAM ajame, karamANa ajame, ajameda, khurAsAnI ajame ane vAvaDiMganuM cUrNa meLavI, kharala karI vA zera madhamAM bAra bAra jevaDI goLI vALI, ekathI pAMca varasanA bALakane be goLI madha athavA dhAvaNa sAthe ApavI. dasa varasanAne aDadhI goLI ghImAM ane moTI uMmaranAne eka goLI ghImAM rAtre sUtI vakhate ApavAthI vAyu, zULa, gulma, udAvata, udararoga, ardhAvabhedaka,mAthAne vega, tridoSajavara, prameha, saMdhivA vagere jene maTADe che. parejImAM ghaNI vAyaDI vastu tathA The kabaja kare evAM miSTAna khAvAM nahi, temaja keLuM, keLuM, vAla, vaTANA, goLa ane hiMga vagere apathyane tyAga kare. 2. mallAdi guTikA - malakA 1 ane laviMga tele 1 laI bheMyarIMgaNInA rasamAM (eka zera rasa) kharala karI bAjarIthI vaTANA jevaDI gaLI vALI, uMmaranA pramANamAM vicAra For Private and Personal Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyaroga karI, eka goLI goLamAM mUkI gajAvavI. A goLI phakta savAreja eka vakhata khAvAnI che. A geLIthI vAyu, saMdhivA ane vizleTaka maTe che. parejImAM hiMga, maracuM, tela, khaTAza tathA vAyaDI cIjonuM sevana karavuM nahi. 24-vaidha aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1, vAtagAjakuza rasa-zuddha pAro telA 4, gaMdhaka telA 4, jherakacUrotelA 4tathAtrikaTutelA 6 laI, prathama pArA gadhakanI kAjaLI karI, badhI cIje meLavI kharala karI anupAna paratve eka ratIbhAra mAtrA ApavAthI ustaMbha temaja eMzI prakAranA vAtogane maTADe che. 2. paMcamUtrAsavA-bakarAnuM mUtra, bheMsanuM mUtra, gadheDAnuM mUtra, mUtra tathA UMTanuM mUtra, mizra karI temAM laviMga TAMka 5, sUTha TAMka 5, marI TAMka 5, pIpara TAMka 5, pIparImULa TAMka 5 nuM cUrNa karI meLavI lasaNa TAMka 10 nAkhavuM. e sarvane eka baraNI mAM bharI meM baMdha karI cUlAnI bharasALamAM sAta divasa sudhI dATI rAkhavuM. temAMthI vAla eka vAyunA daradavALAne dararoja savAramAM pAvAthI vAyunuM darada maTe che. 3. tulasInAM pAna, marI ane ghI dararoja cATavAthI vAyunuM darada maTe che. ka, yogarAja gUgaLa-sUMTha, pIparImULa, lIMDIpIpara, cavaka, citra, hiMga, boDI ajameda, sarasava, jIruM, zAhajIru, reNukabIja iMdrajava, kALIpahADa, vAvaDiMga, gajapIpara, kaDu, ativiSa, bhAraMga, ghoDAvaja ane moravela e dareka ekeka zANa (aa tela) tathA ha. raDAM, baheDAM, AmaLAM cALIsa zANuM e pramANe sarve auSadha laI cUrNa karI, te sarvanA vajana barobara mAhISa gUgaLa laItene geLanA For Private and Personal Use Only
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo pAka jevA pAtaLA pAka karI, upaluM cUrNa meLavI temAM aMgabhasma, raupyabhasma, nAgabhasma, leAhabhasma, abhrakabhasma, ma'hUrabhasma, rasasiMdUra e dareka ekeka pala (cAra teAlA) nAkhI cAsaNI karI ghInA vAsaNamAM athavA kAcanI baraNImAM bharI rAkhavA. A yAgarAja gUgaLa eka zANunI mAtrAthI rAsnAdika kavAtha sAthe ApavAthI tamAma vAtarogane maTADe che, rAsnAdi kvAtha nIce pramANe cheH-- 5. rAsnAdi kavAtha-rAstA, gokharu, eraDamULa, devadAra, gaLA, sATeADInuM mULa ane garamALAnA goLa e sarva samabhAge laI vAtha karI e kvAthanI sAthe yeAgarAja gUgaLa ApavA, 6. mahArAranAdi kvAthaH-rAnA be bhAga, dhamAsA, baLadANAnuM mULa, eraDamULa, devadAra, SaDakA, gheADAvaja, araDUsI, sUMTha, haraDe, cavaka, nAgarametha, sAToDInuM mULa, varadhArA, variyALI, gokharu, Asana, ativiSa, garamALAno goLa, zatAvarI, lI'DIpIpara, kAMTAriyA, dhANA, UbhI rIMgaNI ane bekI rIMgaNI e sava sarakhe vajane laI kavAtha karI, era'Da tela athavA nIce lakhelu ajamedAdi cUrNa athavA tA ceAgarAja gUgaLa sAthe ApavAthI vAtarAga maTe che. 7. ajamAdAdi cUrNa:-ajameAda, vAvaDiMga, sidhava, devadAra, citrA, pIparImULa, virayALI, lI'DIpIpara tathA marI e nava auSadha ekeka tAlA tathA haraDe pAMca tAlA, varadhArA tAlA 10 ane sUTha tAlA 10, e sarvanuM vastragALa cUrNa karI, garama pANI sAthe pAvAthI tamAma vAtarogane maTADe che. vizeSamAM rAsnAdi kvAtha sAthe Apa uN. 8. Asana tAlA 05, sAkara tathA dImAM savAre khAvAthI vAtaroga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - jIteza vaidranA maMtrI zaheramAM vasatA tAvaDara ane aMgrejI bha lokone agrejI vaidaka pratye game teTalA pakSapAta atyAranA saMjogomAM gAmaDAMnA ane zaherona aMgrejI davAono lAbha laI zake ane pAsa te lAbha darekane ApI zake, e saMbhavita che hamaNAM pAzcAtya vaidakIya vidyAe eka veLA AyuvedazAne pAchaLa pADI nAkhyuM che; paraMtu punajIvana ApI vikasAvavAmAM Ave, to janatA pAzcAtya kharcALa paddhatithI khucI zake e dayALa Izvare ApaNA dezamAM jAtajAtanI te eTalI badhI svAbhAvika utpatti karI che ke, A devAo vAparavAnA prasa ga ja Ave nahi. Ayurveda ane cunAnI graMthamAM sarva prakAra lakSaNa, nidAna ane upacArAnuM vistRta varNata peTanTa davAo ane zastrakriyAo karatAM dezI ! gaNI saphaLa rAhata meLavI zakAya che. ghaNI vAra . cAnI davAthI asAdhya rogo maTI jAya che ane upacArathI jIvanaranA mahArAgA nAbUda thAya hAtha dhoI nAkhelA Serving !nShasan thayAnA aneka prakA AyurvedanI auSadhi - vAnA camatkAra = 06094 a 1 1}!" ; 4,7'' - A. ni, bhAga 1 le For Private and Personal Use Only