________________
૧૧.
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથન ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
અથવા ઉક્ત પ્રશ્નનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે- થોડા શબ્દોમાં વિશેષ અર્થનું સૂચન કરે તે સૂત્ર એવી સૂત્રની વ્યાખ્યા હોવાથી (ગાથાના પૂર્વાર્ધન) વિશેષ અર્થ આ પ્રમાણે છે – (જેમનું જિનાગમમાં સ્વરૂપ કહ્યું છે તેવા) દેવાદિમાં દેવાદિને અધ્યવસાય, અર્થાત્ દેવમાં દેવબુદ્ધિ, ધર્મમાં ધર્મબુદ્ધિ, માર્ગમાં માર્ગ બુદ્ધિ, સાધુમાં સાધુબુદ્ધિ, (જીવાદિ) તવેમાં તત્ત્વબુદ્ધિ એ જ દેવાદિ શબ્દોથી અહીં વિવક્ષિત છે. આથી અહીં દેવ, ધર્મ, માર્ગ, સાધુ અને તો એ જ સમ્યત્વ છે એમ કહ્યું છે.
પ્રશ્ન :- અહીં મિથ્યાદર્શનનું સ્વરૂપ કહેવાને માટે ઈચ્છેલું છે, અર્થાત્ મિથ્યાદર્શનનું સ્વરૂપ પ્રસ્તુત છે, તેથી અપ્રસ્તુત એવું સમ્યકત્વનું સ્વરૂપ કેમ કહ્યું? 1 ઉત્તર :- તમારો પ્રશ્ન બરબર છે. સમ્યત્વ અને મિથ્યાત્વ એ બે શીત અને ઉષ્ણ સ્પર્શની જેમ પરસ્પર વિરોધી હોવાથી સમ્યત્વનું સ્વરૂપ જણાયે છતે તેના વિરોધી એવા મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ સહેલાઈથી જાણી શકાય, એ જણાવવા માટે અહીં સમ્યત્વનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. આથી જ (= સભ્યત્વનું સ્વરૂપ જણાયે છતે તેના વિરોધી એવા મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ સહેલાઈથી જાણી શકાય એથી જ) મૂળ ગ્રંથકાર ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં કહે છે કે-“રવિવાર્થ મિચ્છર રિસન્ન રેસિઘં સમઆનો અર્થ આ પ્રમાણે છે – દેવ–ધર્મ—માર્ગ–સાધુ-
તમાં રહેલા રુચિપરિણામ રૂપ સમ્યત્વથી વિપરીત જે પરિણામ તેને શાસ્ત્રમાં મિથ્યાત્વ કહ્યું છે.
આ મિથ્યાત્વનું વિશેષ સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે - રાગાદિ દેથી યુક્તને પણ દેવ (= ભગવાન) માનવા, અથવા દેવને (= ભગવાનને) જ ન માનવા, એ મિથ્યાત્વ છે. કહ્યું છે કે
पत्ती पत्ती पाणिउ पाणिओ, डूंगलं हूंता कक्कर आणिओ । कक्करु अग्गइ वज्जइ तूरा दक्खु न माइ विगोया पूरा ॥ १॥
પ્રત્યેક પ્રત્યેક જીવ હાથથી ડુંગરાઓમાંથી કાંકરાં (=પથ્થર) લઈ આવ્યો. કાંકરાની (=પથ્થરની) આગળ વાજા વાગે છે. જુઓ, પૂર્વે પ્રકાશિત (શુદ્ધ) માર્ગ જણાતો નથી.” (૧) વગેરે પદાર્થો પરિણમી હોય, તે જ તેમાં પૂર્વના તે તે અશુદ્ધ પર્યાયનો નાશ થવાથી અને ધ્યાન, અધ્યયન વગેરે બીજા શુભ પર્યાય પ્રગટ થવાથી, શાસ્ત્રોક્ત વિધિ-નિષેધરૂપ “ક” અને બાહ્ય ક્રિયારૂ૫ “છેદ” તેનામાં ઘટે. જો આત્મા વગેરે પદાર્થોને એકાંત અપરિણમી (સ્થિર-એક સ્વરૂપવાળા) કે એકાંત અસ્થિર (પ્રતિક્ષણે સર્વથા બદલાઈ જતા) માનવામાં આવે તે કપ અને છેદ ઘટે જ નહિ, કારણ કે તેનું સ્વરૂપ બદલાય જ નહિ, (કે સર્વથા તેને નાશ થાય તે વિધિ-નિષેધો કે તેને અનુરૂપ ક્રિયાઓ તેને શો લાભ કરી શકે? નકામા જ બને. (ધર્મ બિન્દુ અ. ૨-૪૦ ).
[ ધર્મસંગ્રહ ભાગ પહેલો ગુજરાતી ભાષાંતરમાંથી સાભાર ઉદ્ધત ] ૧. આ શ્લેક અપભ્રંશ ભાષામાં છે. મારી સમજ મુજબ અર્થ કર્યો છે. ભૂલ જણાય તો સુધારી લેવી.
