Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dii 5 dee t a ) / , 117 6daa tn kii b aa dee Fi ' ' ' wr ( gee ( * * *
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAyaETITIFE ETLIFETIRAjAmAjA-EYEA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 nama YAYAYYAYAYAYYAYAYAYAYAAAAABScala Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrImadvijayapremabhuvanabhAnusUrIzvarasadgurubhyo namaH nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImadda yazavijaya viracitA svapajJavRttisametA dharma parIkSA | (gurjara bhAvAnuvAda yutA) - bhAvAnuvAda preraka - nyAyavizArada vardhamAnatanidhi siddhAntarahasyavidda AcAryadeveza zrImadda vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA YANAVAATAMASYARATAY : prakAzaka : zrI aMgherI gujarAtI jaina saMgha 106, esa. vI. roDa, IrlAbrIja muMbaI-400 056 FRIETIREDIFETITISTIAGIGITTINETTERSjAWEngjhAyAthaGRA AAAANANTAVAT ASYAYA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama AvRtti mUlAM nakala-500 rU. 100-00 jItendra bI. zAha 6 chagI prinTa vIra vi. saM. 2513 305, mahAvIra dazane, vi. saM. 2043 kasturabA krosa roDa naM. 5, borIvalI (IsTa), muMbaI-400 066 phena : C/o. 317810/ ra95576 0 sarvahakka zramaNapradhAnazrI jainasaMghane AdhIna che. 0 A pustaka prakAzanane tamAma kharca zrI adharI gujarAtI jainasaMghanA jJAnanidhimAMthI karavAmAM Avyo che. - prAptisthAna :1. prakAzaka, 2. divya darzana kAryAlaya 3 divya darzana kAryAlaya C/o bharatakumAra caturadAsa C/o kumArapALa vi. zAha kALuzInI paLa, kALapura 68, gulAlavADI, amadAvAda-380 001 muMbaI-400 004 r' s samarpaNa ane vaMdana * jeozrI saMsArIsaMbadhe mArA kAkA che, te ja jeozrInA pagale pagale saMsArI saMbaMdhe mArA bIjA kAkA, dAdImA, 4 pheI, mAtuzrI, eka bhAI, eka bahena ane huM ema najIkanA kuTuMbI 10 sabhya pravajyAnA punita mAge AvyA. # karma sAhityaniSNAta saccAritra cUDAmaNi sva. AcAryadeva zrI premasUrIzvarajI mahArAjAnI punita preraNAthI racAyela karmasAhityaviSayaka mahAna graMtha "aMdhavihANanA be mukhya sUtradhArAmAMnA jeo zrImada eka che, te mArA dAdA gurudeva kama sAhitya vizArada, adhyAtmarasika, vyavahAra kuzaLa, prabhudarzana vyasanI sahajAnaMdI pa. pU. AcAryaraveza zrImavijaya dharmajita sUrIzvarajI mahArAjAnA kara kamalamAM sAdara samarpaNa, ane caraNakamalamAM keTizaH vaMdana suni amacazekhara vijaya
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kALanA vaheNane vahI jatA zI vAra lAge? zrI janazAsananA nabhomaMDalanA eka jhaLahaLatA sitArA mahAmahopAdhyAya nyAyavizArada nyAyAcArya zrImadda yazovijayajI mahArAjAne divaMgata thayAne ya traNa zatAbdie vItI gaI. kALanI apekSAe alpa e paNa ATalo kALa ApaNe sahu mATe ghaNe sudIrgha puravAra thayela che. (1) lokenI jIvanapaddhatimAM AsamAna jamInane taphAvata thaI gayo che. ane (2) mahAmahopAdhyAyajInA paNa aneka grantha ApaNuM sahunA kamabhAgye luptaprAya: thaI gayA che. tema chatAM teo zrImaddana je grantha Aje vidyamAna che te paNa ApaNane satya rAha cIMdhavAmAM ghaNuM ghaNuM sakSama che e ApanuM sahanuM sadabhAgya che. paNa khedanI vAta e che ke ApaNuM jIvana vyavasthA evI arthapradhAna banI gaI che ane bhautikatA tarapha phaMTAI rahI che ke jethI teo zrImaddanA graMthane bhaNavA vagerenI zakti ane ullAsa ApaNe lagabhaga kheAI beThA chIe. janasAmAnyane samajavAmAM ghaNuM muzkelI paDe evI nyAyazaili zAma saMmata vAtanuM pratipAdana karavAmAM ghaNI sacoTa haI mahAmahopAdhyAyajIe e zailIne svagranthamAM apanAvI che. paNa duruha nyAya zailInA kAraNe ja Aje ApaNAmAMne moTe bhAge teo zrImaddanA graMthe pratye "AmAM ApaNuM kAma nahi" e abhigama dharAvato thaI gayo che. kalikALamAM "duSIne guNa doSa thavo prasiddha che. eTale teo zrImadanA granthanuM adhyayana-adhyApana maMda banatuM gayuM che. e adhyayana-adhyApana punaH vegavaMtu bane ane mahAmahopAdhyAyajI pratye kaMIka bhakti vyakta thAya evI apekSAe amArA zrI saMghe teo zrImadanI trIjI zatAbdIe teo zrImaddanA zakaya eTalA vadhu graMtha bhAvAnuvAda sAthe bahAra pADavAne zubha saMkakalpa karyo. te mATe vartamAna zrI zramaNusaMghamAM najara doDAvatAM, saMghahitaciMtaka vardhamAna tanidhi AcAryadeveza zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA pAsethI A saMkalpa saphaLa thavAnI zakyatA dekhAI. teo zrImadane e aMge vinati karatA amAro ullAsa vadhe e rIte teozrIe amArI vinaMtine svIkArI. teo zrImadunI anujJA ane kRpAthI nIce mujabanA graMtha taiyAra thaI gayA-rahyA che. * jJAnabindu-(bhAvAnuva) pa. pU. jayasuMdara vi. ma. sA.-mudrita dharmaparIkSA-(bhAvAnu.) pa. pU. abhayazekhara vi. ma.sA. , # pratimAzataka-(bhAvAnu) pa. pU. ajitazekhara vi.ma.sA-kesamAM * sAmAcArI prakaraNa-ArA. virA. caturbhagI ) (bhAvAnu.) pa. pU. abhayazekhara kRpadaSTAnta vizadIkaraNa prakaraNa | vi. ma. sA.-mudrita * samyakatva SaTrasthAnanI caupaI-saMpAdana pa. pU. paM. zrI pradyumna vi. gaNivara saMkSipta vivaraNa-pa. pU. abhayazekhara vi. ma. sA.-presamAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparokta graMne prakAzita karavAnA amArA saMkalpane sAkAra karAvI ApanAra saMddhAraka vardhamAna taponidhi AcArya bhagavaMtazrInuM amane anya ArAdhanAnI bAbatamAM ya bahumUlya mArgadarzana niraMtara maLyA kare che. eTale teo zrImadanA ame atyaMta RNI chIe. vaLI te te graMthonA bhAvAnuvAda temaja saMpAdana karI ApanAra uparokta sarve mahArAja sAhebanA paNuM ame khUba khUba RNI chIe. ApaNuM zrI jainazAsananI sAtakSetranI vyavasthA keTalI suMdara che. jJAnadravyanI je eka svataMtra vyavasthA na hota te, jyAre kAgaLa ane prInTIMganA bhAva AsamAne jaI rahyA che tevA besumAra moMghavArInA A jamAnAmAM samyagajJAnane phelAve karanAra AvA zAstra graMtha prakAzita zI rIte karI zakAta? ukta vyavasthAnA prabhAve ja ame paNa amArI zrI saMghanA jJAnanidhimAMthI uparokta zAstra graMtha prakAzita karavA samartha banyA chIe. prastuta zrI dharmaparIkSA granthamAM granthakAre rahasyamaya zAstravacanene laIne UbhA thayela jamenuM nirAkaraNa karI yathArtha rahasyArthI prakaTa karyA che. graMthakArazrInA najIkanA bhUtakALamAM bahuzruta tarIke prasiddha thayela eka vidvAna mahAnubhAve sarvajJazataka nAmane grantha racyo. emAM e mahAzaye kutarkonA jore je azAstrIya vAte phelAvelI enuM mukhyatayA A graMthamAM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. e nirAkaraNa karavAmAM graMthakArazrI keTalA badhA saphaLa rahyA che te te A graMthanA adhyayanAdithI ja jANI zakAya. A zrI dharmaparIkSA graMtha parve zrI hemacandrAcArya graMthAvali pATaNa taraphathI pustakAkAre prakaTa thayela. pachI zrI jainagraMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, taraphathI vi. saM. 198 mAM pratAkAre prasiddha thayela. have amArA zrI saMghanA jJAnakhAtAmAMthI ene bhAvAnuvAda sahita prakAzita karatAM ame anero AnaMda anubhavIe chIe. A graMthaprakAzana mATe hastalikhita prata temaja mudrita prata pUrI pADanAra saMsthAone ame AbhAra vyakta karIe chIe. temaja graMthanuM suMdara, zIdhra mudraNa karavA yatnazIla svAmInArAyaNa mudraNa maMdira temaja jagI prInTarsanA mAlika, saMcAlaka, kaMpojhITara vagerene paNa dhanyavAda pAThavIe chIe. bhaviSyamAM paNa mahAtmAonA sahayogathI anyAnya graMthane prakAzita karI zrutabhakti karavAnuM saubhAgya amane sAMpaDe evI prArthanA sAthe. zrI adherI gujarAtI jainasaMgha vatI harSada saMghavI.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikama upAdhyAyajI mahArAjanI samatapUrNa ane ajoDa AgamAnusArI kalame ApaNane saMkhyAbaMdha granthanI bheTa ApI che. e dareka grantha viziSTa prakAranI aneka viziSTatAothI haryobharyo che temaja svapratipAdya padArthonI spaSTa oLakha karAvavAnI anupama kSamatA dharAvanAre che. eTale e dareka grantha samaja vAMcakane AkaSI le che, jakaDI rAkhe che. temAM paNa teo zrImadane prastuta je dharmaparIkSA grantha che te to koI ajaba koTine ja che. je saMpUrNa tapUrNa hoya ane tema chatAM paripUrNatayA Agamane aviradda hoya te grantha racavA mATe koIpaNa granthakAramAM je je pratibhAzaktio joIe, tevI badhI pratibhAzaktione upA. mahArAjamAM kASThAprApta subhaga saMgama thayo che enI A granthamAM vAMcakane spaSTa anubhUti thayA vinA rahetI nathI. prakAMDa medhA, tIvra dhAraNuM, apUrva tarkazakti, nirupama sUmekSikA, zAstrapAThAnuM pUrvApara jabaradasta anusaMdhAna, daMparyAthanA UMDANa sudhI pahoMcavAnI gajabanAka paheAMca, padArthane ArapAra vIMdhIne cakAsavAnI anupama vedhakadaSTi, ajoDa samIkSA, zAstrIya padArtho aMge pUrvapakSIe bAMdhelI ghelI kuvyAtinA nirAkaraNa mATe aphATa zrutasamudramAMthI te kuvyAptinAM vyabhicAra sthAne zodhI kADhavAnI ajaba smRti, pUrvapakSIe ApelAM anumAnamAM rahelA bAdha vagere doSone pakaDI pADavAnI anerI kuzaLatA, pUrvapakSIe pote ja anyonya granthamAM kahelA zabdothI tene ja bAMdhI devAnI bhejAbAja kuneha, pUrvapakSonI mAnyatAne kSaNabhara svIkArIne paNa temAM AvI paDatA dene rajU karI dekhADavAnI nyArI kalA, anyonyAzraya, vadati vyAghAta, pUrvApara virodha vagere devane prakAzita karavAnI hathoTI vagere rUpa je asAdhAraNa pratibhAzaktio upA0 mahA. mAM rahelI che tenuM A graMthamAM Dagale ne pagale darzana thayA vinA rahetuM nathI. je je adhikAromAM A zakti spaSTa rIte upasI Ave che te te adhikArone TUMkamAM TAMkavAmAM Ave te paNa jANe ke eka graMtha racAI jAya. ane te paNa te zaktionI thayelI anubhUtinA varNanathI saMtoSa na thAya. e to emaja kahevuM paDe ke "jina hI pAyA tina thI chIpAyA.." svayaM rasiyA banIne ja ene AsvAda mANavo rahyo. upAmahA nA dareka granthamAM teo zrImI pratibhA zAnadAra rIte jhaLakelI ja che. tema chatAM anya granthamAM moTebhAge pratipAdya padArthonuM mULabhUta sTrakacara, pUrva pakSanA nirAkaraNa mATenI pAyAbhUta dalIlo vagere pUrvAcAryonA "zrI sammati tarka prakaraNa', "zrI vizeSAvazyaka bhASya,' zrI hAribhadrIya grantho, zyAvAda ratnAkara "ratnAkara avatArikA vagere granthamAMthI prApta che, jyAre A dharmaparIkSA granthamAM apakSatA che je nirAkaraNa che te te lagabhaga badhAM ja upA. mahA. nI potAnI AgavI pratibhAnAM sacaka che, A nirAkaraNa mATe upA. mahA ne keI hinTasa (Hints) cAvIo pUrvAcAryanA granthomAMthI maLI nathI, paNa upA. mahArAje jAte zrutaparizIlana vagere dvArA pitAnA phaLadrupa bhejAmAM utpanna karelA phaLo che. AvuM hevA chatAM, teo zrImaddanI dalIla svaabhiprAyane raju karavAmAM ane enuM samarthana karavAmAM kayAMya kacAzavALI nathI rahI. kayAMya pUrvApara virodha vadavyAghAta-anyAzraya vagere deSone avakAza nathI rahyo, jyAM tevI saMbhAvanA hoya tyAM teo zrImade ja yogya rIte tenuM vAraNa karyuM che. teozrIe je anumAne ApyAM che temAM paNa vyabhicAra-bAdha vagere deze na Ave enI kALajI rAkhavAmAM teozrI saphaLa rahyA che. "sAmAnI dalIlane teDavI che, paNa yaMgya taka ke Agamavacana nathI maLatuM, to ene ekavAra asatya jAhera karI de, pachI e asatyatAnI siddhi karavAmAM game tevuM gADuM gabaDAvI gho..." AvI vRttinuM kayAMya darzana thatuM nathI. pUrva prApta vAtone vizada karavI e eka judI vAta che, ane paraMparAmAM aprApta gUDha rahasyamaya siddhAntane, pAchaLathI paNa emAM keI deSa na
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIkaLe e rIte raju karavA e eka judI vAta che. paNa mAMdhAtA vaijJAnikee jIvanabhara pragazALAemAM prayogo karIne navA siddhAMto dhaDI ApyA, paNa pachI thayelA vijJAnikoe prayogathI ja temAMnA ghaNuM siddhAntone asatyarUpe ke mAtra Azika satyarUpe siddha karI dekhADaDyA che e suprasiddha vAta che. paNa ahI koI prayogazALAmAM jaDa padArtho para prayogo na hotA karavAnA, kintu magaja rUpI prayogazALAmAM zAstravacano para tarkanAM rasAyaNethI prayoga karavAnA hatA. ATaluM hovA chatAMya je keLavaNI atyaMta kaThina hovAne kAraNe ja teozrImadda para atyaMta ahobhAva jagADI ApanArI che tevI upA. mahA. nI eka atyaMta sanmAnanIya viziSTatA e rahI che ke game eTalI take pUrNa rIte svaabhiprAyanuM teozrIe samarthana karyuM hoya, te paNa enuM zAstrathI samarthana karavAnuM teozrI cUkatA nathI. jyAM jyAM abhiprAyanuM, pitAne jarAya paNa asaMtoSa na rahe, jarAya avarasa jevuM na rahe, e rIte zAstravacanothI samarthana thatuM na lAgyuM tyAM tyAM teozrIe "A bAbatamAM sUtra bIjo koI suMdara abhiprAya paNa hoI zake...' evuM ke "athavA A bAbatamAM bahuzruti jema kahe tema pramANa karavuM..." evuM vagere kahIne pitAnI pApabhIrutA pradarzita karI che. upA. mahA nA granthA mukhya be prakAranA che (1) prarUpaNuM pradhAna-AmAM padArthonI prarUpaNuM mukhya hoya che ane emAM prasaMge prasaMge carcAo lIdhI che jema ke SoDazaka-dhAtrizaThAtri zikA (2) caryA pradhAna-AmAM pUrvapakSa uttarapakSanI carcAo ja mukhya hoya che, kvacita saprasaMga padArtha parUpaNa hoya che; jemake "adhyAtmamata parIkSA. AmAMnA bIjA prakAranA je grantha che emAM moTe bhAge pitAne amAnya anyadarzanI zAstronAM vacanone AgaLa karIne UbhA thaelA pUrvapakSonuM nirAkaraNa che. jyAre A "dharmaparIkSA' grantha evo che ke je bIjA prakAra hovA chatAM svamAnya zAstronAM vacanene tANI-tusIne-maraDIne UbhA thayelA pUrvapakSanAM nirAkaraNAthI ja bharelo che. eTale ke potAne je zAstrakAro Apta puruSa tarIke mAnya che, potAne je zAstro pramANabhUta" tarIke mAnya che te zAstrakAronAM ja te te zAstronA vacane pakaDIne je azAstrIya vAta UbhI thaI che tenuM khaMDana karavAnuM che. tethI AmAM sAvadhAnI keTalI rAkhI haze tene khyAla Avaze te saraLa che. vaLI upAthAyajI mahArAjAe mAtra eka eka pUrvapakSa TAMkIne enuM nirAkaraNa karyuM che eTaluM ja nathI karyuM, paNa enI dhArAbhAddha saMkalana karIne grantha rUpe gUthaNa karI che. emAMya kevaLIne "dravyahiMsA paNa na ja hoya. evI mAnyatAvALA dIrdhapUrvapakSanI eka eka svataMtra carcAspada adhikAra banI jAya evI jadI judI aneka dalIlonuM dhArAvAhI je nirAkaraNa karyuM che ane temAMya jenuM khaMDana karavuM ucita lAgyuM hoya tevI koI nAnI dalIla paNa khUNe khAMcare nirAkaraNa vagaranI na rahI jAya evI je enI goThavaNI karI che te teo zrImadanI saMkalana zaktine joradAra para dekhADavA paripUrNa che. pUrvapakSIe paNa zAstravacane TAkITAMkIne, ane tenA para tarko laDAvI laDAvIne svamAnyatA rajU karI che. upA. mahArAje enuM khaMDana karyuM che. eTale e to sahaja che ke pUrvapakSIe te te zAstra vayanA, tarkapUrvaka je artha karyA che te arthe yathArtha nathI evuM upA. mahArAje vadhu sacoTa tapUrvaka raja karavuM paDe. e mATe teozrImade zAstravacane para pUrvApara aviruddha, tarkapUrNa prakAza pheka che, ane zAstravacanane yathArtha rahasyArtha prakaTa karI dekhADe che, emAM kyAMka teo zrImade evuM paNa kahyuM che. "AvuM kahevAmAM zAstrakArane Avo abhiprAya haze ema ka95vuM yogya lAge che. ItyAdi..." AvuM kahIne teo zrImade je ka9panA be dekhADI che, te te paNa satya hovAnI pratIti thayA vagara rahetI nathI. enI eka sAbitI paNa TAMkuM. zAstromAM eka ThekANe evI vAta Ave che ke "kriyAvAdIne saMsAra dezona pud. parA. heAya che ane te niyamAM zukalapAkSika heAya che."
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyatra zAstramAM evI vAta Ave che ke zukala pAkSikane kALa dezona adhapudagala para, heya che.' eTale A be bAbatamAM asaMgati jevu lAgavuM sahaja che. tethI pUrvapakSIe eka vAtane svIkArI anya vAtane khoTI TheravavA prayAsa karyo. upA. mahArAje banane zAstravacanane saMgata TheravavA mATe kalpanA karI dekhADI ke "kriyAvAdI niyamA zukalapAkSika heya che. evI je vAta che emAM "kriyAci (alpapagama) hevI te zukala pakSa." evI vyAkhyA hevI joIe. teozrImade A kalpanA karI dekhADI tyAre AvI vyAkhyA jaNAvanAra zAstravacana teozrI pAse upasthita nahi heya, eTale, athavA kahIne bIjI kaMpanAthI paNa saMgati karI dekhADI che. paNa pAchaLathI zAstrapATha [ThANAM a. 2. u 2. sa. 79] maLatAM te pATha teozrImade hastalikhita pratanA 43 mAM pRSTha para hAMsiyAmAM umeryo che. ane emAM jaNAvyuM che ke prathama kalpanAmAM je vyAkhyA karI dekhADI che te zAstrathI avirUddha che, eTale e ja yogya che." ("dharmaparIkSAnI pUrva mudrita prata ane pustakamAM A pATha nathI, paNa nI hastalikhita pratanA 43 mAM pRSThanAM hAMsiyAmAM te che.) Ama zA. vacana vagara paNa teozrIe karelI kalpanA ke zAstra saMmata hevI jaNAya che ke, teo zrImanI prajJA mArganusArI hatI ane jaNAvavAne sacoTa purAvo che. teo zrImaddI A mArganusArI prajJAnA prabhAve prastuta graMthamAM mukhyatayA nIcenI bAbatonuM vizada prarUpaNa thayeluM che. (granthAntargata mukhya mukhya carcAo) dharmanI parIkSAmAM mukhya bhAga bhajavanAra je koI heya te e mAdhyazya che. jo ke caDhiyAtI cIjanA caDhiyAtApaNAne siddha karavA yuktio na lagAvavA denAra "ApaNe mana badhI vastuo samAna che' evA bhAvarU5 mAdhyazya parIkSAne pratikuLa che, paNa pote svIkArela mAnyatA UDI jaze te A bhaya pedA karanArA daSTirAgane abhAva hevAM rUpa je mAdhyaya te te parIkSA mATe Avazyaka che ja. evA mAdhyazyavALA parIkSaka svapakSa-parAkSarUpa bhedane AgaLa karIne juduM juduM vacana bolatA nathI, eTale ke utsutra bhASaNarUpa deSa samAna hovA chatAM "vapakSagata kaMtha, chaMdAdine niyamo anaMta saMsAra nahi ane parapakSagata digaMbarAdine niyamAM anaMta saMsAra hoya che. e bheda pADatA nathI. [utsutra bhASaNa vicAra pR. 5-26]. pUTa parapakSagata digaMbarAdi tIrthojhedanA abhiprAyavALA hoI mArganAzaka hoya che jyAre yathAaMdAdi tevA hotA nathI, mATe A bheda paDe che. u0 calapaTTo vagerenA pratipAdaka sUtrane ucheda karavAne abhiprAya yathAdAdimAM hoya che... tarthocchedanI jema sUtraccheda paNa unmArga che. eTale sUtrocchedane abhiprAya paNa sanmArganezaka che ja. tema chatAM ene saMsArakALa adhyavasAya bhede jema saMkhyAta asaMkhyAta ke anaMta hoya che tema parapakSagata usUtrabhASI mATe paNa jANavuM. pU0 koi cokakasa (niyata) utsutra bolanAra hoya tene saMsAra niyamA anaMta hoya che. yathAchaMdAdi te judI judI vakhate juduM juduM utsatra bolato hAI koI eka usUtrane eNe dRDha karyuM hatuM nathI. uo A niyama kaI zAstramAM kahyo nathI. "suramAsAmAM voLiyo mar ahaMsA ItyAdi vacane sAmAnya kArya kAraNa bhAvane ja jaNAve che. evA vacanathI ATaluM ja nakakI karI zakAya che ke "utsava bhASaNa bahulatAe anaMta saMsAranuM kAraNa bane che athavA "anaMta saMsAranuM svarUpa yogya kAraNa che, bAkI pAsasthA, yathANaMda vageremAM paNa "ughatavihArI sAdhuonI niMdA karyA karavI evuM niyata usUtra te hoya ja che, avicchinna tIvra saMkalezavALe jIva azubha anubaMdhanA kAraNe
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anata sa'sArI bane che. usUtra bhASaNanu` je jIva e bhavamAM ke parabhavamAM prAyazcitta kare che tenA anubaMdha tUTI javAthI anaMta sa`sAra thatA nathI. paNa jeNe anaMtabhatra vaidya nirupakrama kabaMdha (anubha*dha) karyAM hoya te anaMtabhava sudhImAM prAyazcitta ja karI zakatA nathI. pUrva dazavaikAlikamAM nihanna mATe kahyuM che ke kilbiSikapaNuM pAmIne paNu e jANI zakatA nathI ke mArA kayA kAryanuM A phaLa che? tyAMthI nIkaLIne paNa e muMgA khAbaDApaNuM-narakapaNu vagere pAme che.' AnA parathI jaNAya che ke nihavAdi usUtrabhASIne parabhavamAM svapApanuM jJAna ja hetu nathI. teA anu` prAyazcitta kapAMthI sa Mbhave? mATe anubaMdha tUTavA vagerenI vAta ayogya che. u. tyAM tA tapacAra vagerenA paNa bhegA adhikAra che jenA mATe tame paNuM kilmiSikapaNA vagerenA Ave. niyama mAnatA nathI, eTale 'tapastanya vagerenuM A mAtra utkRSTa phaLa dekhADayuM che...' evu... jema mAnavu paDe che tema utsUtra bhASI mATe pazu mAnavuM joIe. [5 mithyAtvA pR. 27-37] azubha anubaMdhanuM mULa kAraNa mithyAtva che jenA Abhiprahika vagere pAMca bhedanA che. (1) tattvAnA ajANa chatranI svaabhyupagata padArthInI evI zraddhA ke je tene aprajJApanIya banAve te Abhigahika mithyAtva che.' (ra) sva-paramAnya tattvAnI samAna rIte zradghA karavI e anAbhihika mithyAtva che. (3) bhagavatpraNIta zAstramAM bhAdhita aMnI vidvAnane paNu je svarasavAhI zraddhA haiAya che te Abhinivezika mithyAtva che. (4) bhagavAnanuM A vacana pramANabhUta haze ke nahi ? evA sazayanA kAraNe zAsrA` age paDelo sa`zaya e sAMzayika mithyAtva che. (5) sAkSAt ke para'parAe tattvAnI ANakArI na heAvI e anAbhagika mithyAtva che. abhavyeAmAM Abhigrahika ke anAlaiMgikamithyAtva hoya che. Abhipraki mithyAtvatA 'AtmA nathI' vagere mAnyatA rUpa je cha bhedo che te abhavyomAM paNa hAvA spaSTa ja che, tethI Abhimahika paNa temAM saMbhavita che. pUrva anAbhAga mithyAtva ja avyakta che. abhavyAne avyakta mithyAtva ja hAI mAtra anA bhAga mithyAtva ja hAya che. 30 guNasthAnakramArohamAM abhavyAne vyakta mithyAtva hAvAnu paNa jaNAvyuM che. dANAMgasUtra parathI paNa abhaLyAmAM Abhigrahika mithyAtvanI vidyamAnatAnuM samarthAMna thAya che, vaLI pAlakasagama vagerene vyakta mithyAtvajanya aneka kuvikalpo hatA evuM saMbhaLAya che. pUrva caramAvata'mAM ja kriyArUcinimittabhUta vyaktamithyAtva hoya che. abhavyAne caramAvata na hoI. vyamithyAtra paNa hotuM nathI. 0 tA zu. acaramAvavI bhavyeAmAM paNa tame vyaktamithyAtva nathI mAnatA ? (vyavahArarAzi vicAra pR. 38-56) pU vyavahArIchavAnA saMsArakALa asaMkhya pudgalaparAvatta kahyo che. abhavyo anaMtAna Mta pudgalaparAvatta saMsAramAM rahe che. mATe abhabyA avyavahArI ja haiAya che. ane tethI tene avyaktamithyAtva ja hoya che. u asaMkhya pudgalaparAvatta vanaspatimAM rahI pachI anya bhavamAM jai pAche vanaspatimAM eTalA kALa pasAra thaI zake che. Avu' vAraMvAra thavA dvArA anaMtA pudgalaparAvatta' paNa saMsArakALa sa MbhavI zake che. A vAta bhuvanabhAnukelicaritra, yAgabindu (4) vagere zAstromAM siddha che. vaLI abhavyAmAM paNa vyAvahArikatvanuM lakSaNa tA jAya ja che,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM pUrva 'jeTalA jIvA siddha thAya che eTalA jIvA avyavahAramAMthI vyavahAramAM Ave che.' AvA vacana parathI jaNAya che ke vyavahArarAzi karatAM siddho anaMtaguNa che. bhAdaranigodanA jIve ziddha karatAM ana'taguNu che' evu' prajJApanAmAM kahyu` che. eTale jaNAya che ke bhAdaranida avyavahArAzi che. 0 pannavaNAnI vRttimAM anAdi vanaspatine ja avyavahArI kahyA che. vaLI vRttikAre AgaLa anAdi vanaspati sivAyanA saghaLA jIvAne spaSTa rIte vyAvahArika kathA che. upamitti bhavapra paMcA, samayasAra, bhavabhAvanA, zrAvakanikRtyavRtti vagere aneka granthAmAM anAdi vanaspati evI sUmanAne ja avyavahArarAzi kahI che. skrRiti gattiyA di'....tyAdi vacanathI siddho siddhi avacchinna vyavahArarAzithI ja anataguNu hAvA siddha thAya che, vyavahArarAzi sAmAnyathI anaMtaguNu nahi. eTale enA baLe bAdaraniAdane avyavahArI mAnavAnuM Avazyaka banatu nathI... zAstrAmAM vyAvahArika jIvAnI utkRSTa sthiti je AvalikAnA asakhyAtamA bhAga jeTalA pud galaparAvatta kahI che. te vyAvahArika chatra vizeSAne lakSamAM rAkhIne kahI che evuM kalpavu joIe, eTale vyAvahArika tarIke siddha thayela evA paNu annavyAdine avyAvahArika mAnavAnI ke badhA vyAvahArika jIvA siddha thaze ja' evuM paNa mAnavAnI Apatti nahi Ave. mATe abhavyA paNa vyAvahArika hAya che. ane tethI temAM paNa vyakta evu' Abhihika mithyAtva sabhave che. [pAMca mithyAtvamAM guru laghubhAva-pR. 57-78 ] mithyAtvanA 5 bhedeAmAMthI Abhimahika ane Abhinivezika e be, phaLane AzrIte vadhu bhaya kara che, zeSa 3 prajJApanIyatA-gurupAratantya vagere kuLane AzrIte maMda-kaIka AchA bhaya kara che. mithyAtvanI maddatAnA kAraNe jeemAM madhyasthatA Ave che. tenI sadanya nyAye taivI joradAra asatpravRtti nahIM, paNa satpravRtti ja thayA kare che, eTale ja yAganI pUrva sevAmAM sava" deva pUjA vagere rUpa anAbhihika mithyAtvane hitakara kahyuM che. savAhinI pUjA karatAM te cArisa jIvanIcAra nyAye viziSTa mArga pAmI jAya che. samyakRttI vagere mATe deSarUpa evI pazu A satra daivAMdinI pUjA ma"damithyAtvI mATe guNakara banI jAya che, kAraNa ke guNadoSanI vyavasthA avasthA bhede bhedavALI che. jema ke sAdhu mATe doSarUpa evI paNa jinapUjA zrAvakane guNuSkara che. anAbhigrahika mithyAva guNakara heAvAthI ja mitrAdi daSTi pAmelA jIvAne yathAtha paNe guNasthAna heAvu kahyu` che. e jIve avaidyasa"vaidyapadasthita hAvA chatAM kadAgrahanya hoI sattanA sevakapaNAnA kAraNe bhAvathI jainapaNa pAme che. taradanastha AvA jIve paNuM mukhya sajJanA sevaka che enI prarUpaNA yogadRSTi samuccaya (104) mAM che. anya dAkta anuSkAna karanArA AvA jIvAmAM dravyaAjJA vidyamAna heAya che, kAraNa ke apunama dhakamAM anekavidha anuSThAna hAvuM kahyu che. pUrva-zrIjita vize kuzaLacitta, zAstralekhana vagere dharmAMnA bIjo che. enu` bIjAdhAna e apunaadhakatAnu liMga che. IMtara mArgasthamAM A khI ja na heAI apunama dhakatA ja heAtI nathI, te dravyaAjJA zI rIte hoya ? u.-AdidhAmika chavA mATe zrI jinavize kuzaLacitta vagere je je kahyuM che te badhuM badhA apunaLa "dhaka mATe Avazyaka che evuDa nathI, e vinA paNa svabhUmikAne ucita anya anuSThAnathI apunama "katA saMbhavita che. A vAta apunaH dhaka aneka prakAranA hoya che' evA zAstravacanaparathI jaNAya che. [mArgAnusAritA vicAra pR. 79-101] mAnusArIbhAva e AjJAnuM lakSaNa che. svazAstrokta kriyA ja e bhAvA hetu che' evu* kahI zakAtu nathI, kema ke mezvakumAranA jIva hAthI vageremAM e kriyA vagara paNa e bhAva hato. 2
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bhavAbhina...dImAM kSudratA vagere je dASA hoya che tenAthI pratipakSibhUta guNeja mArgAnusAratAnA niyata heturUpa che je kadAgraDanya Itara mArgastha pataMjali vagere jIvAmAM vidyamAna hatA. caramAvatamAM A mArgAnusAritA, kSudratA vagerenA nAza thaye pedA thAya che. mATe vacanoSadhaprayAgakALa pazu vyavahArathI caramAvata kahyo che, ane nizcayathI granthibhedakALa kahyo che. emAM paNa granthibheda kALane mukhya karavAmAM Avye che. pU.-upadezapadanI 432 mI gAthAnI vRttimAM caramayathApravRttikaraNavibhAge rahelA apunaprakAdine ja vacanauSadha prayAganA adhikArI kahyA che. A vibhAga pachI jIva aMtarmu dUta mAM apUva karaNAdi krame granthibheda dvArA samyaktva pAme che. eTale jaNAya che ke jeonA saMsAra dezana adha pudgalaparAvata karatAM adhika heAtA nathI te ja vacanoSadha prayAganA adhikArI che. eTale mArgAnusAritAnA kAla pazu caramAvata nahi, kintu dezAna adha` pudgalaparAvata che. tethI ja upadeza padmanI 446 mI gAthAmAM mithyAtvIenI badhI pravRttione asuMdara kahIne tenA apavAda tarIke yathA pravRttakaraNacaramavibhAge rahelA, saMnihitagranthibhedavALA (granthibhedanI najIka rahelA) ane atyaMtajINu mithyAtvajavaravALA mithyAtvIne ja jaNAvyA che. A traNe vizeSaNA parathI jaNAya che ke je mithyAtvIonI pravRttie asuMdara na heAya pazu suMdara haiAya tevA mithyAtvI tarIke granthakArane ata muddata'mAM ja je samyaktva pAmavAnA che tevA mithyAtvIe abhipreta che. mArgAnusAritAnA kAla jo caramAvata' hAya tA dezAna apudgalaparAvata` karatAM adhika sasAravALA mArgAnusArI jIvAnI pravR- tine paNa asuMdara mAnavI paDe. A Apatti na Ave e mATe mArgAnusAritAnA kAla paNa dezeAna a pudgalaparAvatta ja mAnavA cAgya che. u-jo te kAla ATale mAnIe te vanauSadha prayAganA adhikArI tarIke paNa eTalA saMsAra vALA ja apunaH dhakAdine mAnavA paDe. ane teA pachI apunaHdhaka kALa karatAM granthibhedakALanI je pradhAnatA dekhADI che te dhaTe nahi, kAraNa ke banne kALa samAna ja thaI gayA che. vaLI caramAvata - vatI apunaH ndhakAdinI pravRtti asuMdara banI javAnI paNa Apatti Ave che. A Apatti na Ave e mATe yathApravRttakaraNacaramavibhAga' zabdanA 'apUrNAMkarAdi pamADanAra yathApravRttakaraNa' eve artha na karatAM 'caramAvata mAM thayela yathApravRttakaraNa' evA aM karavA yeAgya lAge che. vaLI sati- hita gra'thibheda' evu... vizeSaNa 'aMtamAM ja granthibheda karanAra' evA ja atha mAM prayukta hAya evuM nathI, kema ke yA'idumAM (176) 'caramAvavatI' vane Asanta siddhika kahyA che, eTale ke tyAM 'Asana' zabdathI jema 'aMtamutta'nI vAta nathI kintu yAvat caramAvattanI vAta che tema prastutamAM * sa'nihita ' zabda mATe jANavuM. vaLI caramAvarttamAM ja (dezanaa pudagalAvata'mAM ja ema nahi) mArgAnusAritA ane dravya AjJAnI prApti thatI hovAthI caramAvatta bhAvI anuSThAne anya. Avatta bhAvI anuSThAnA karatAM vilakSaNa hAvA yogakhaMdumAM (152) kathA che, 'carama adha' pudgalaparAvata bhAvI anuSDAnAne ja vilakSaNu kathA che' evuM nahiM, vaLI bIjAdinI prApti caramAvattamAM hAya che, tenA pachI utkRSTathI eka pudgalaparAvatta ja saMsAra zaSa hAya che, temaja te bIja aMkura vagerenI prApti kAlanA AMtarA sAthe ke te vinA paNa thAya che" AvA badhA pratipAdana paNa jaNAve che ke mArgAnusAritAnA kAla caramAva che temaja caramAvavattI mithyAtvInI pravRtti suMdara sa'bhave che. pUra je apunaH dhakAdine zuddha vaMdanA heAya che, teneA saMsArakAla dezAna adha pudgalaparAvata karatAM vadhu hAtA nathI' evuM pacAzakamAM kahyu che. u. e je kahyuM che te vizuddhajainakriyAnA ArAdhaka apuna dhaka mATe kahyuM che, sa apunabandhA mATe nahi.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 [ArAdhaka virAdhaka catubha gI-pR-102-153 ] bhagavatIjImAM deza ArAdhaka, deza visadhaka, sa` ArAdhaka ane sa` virAdhakanI catubhagI rUpelI che. enI vRttimAM dAna-danazUnya ane kriyAta5ra evA dezaArAdhaka tarIke bALa tapasvIe jaNAvyA che. pU-jenI virAdhanAthI virAdhaka banAya che tenI ja ArAdhanAthI ArAdhaka banAya che. anya darzanastha bALa tapasvInA anuSThAnanI virAdhanAthI je virAdhaka nathI banAtuM teA enI ArAdhanAthI khALa tapasvImAM (deza) ArAdhakapaNuM zI rIte Ave? mATe e deza ArAdhaka nathI, paNa jineAkta sAdhukriyAne ArAdhanAra vyaligI ja deza ArAdhaka che. A ArAdhanAnA baLe ja e navamA traiveyaka sudhI jAya che. u-jJAna ane kriyAnA samudAya ja mAkSanuM kAraNa che, te bhemAMthI kAI paNa eka nahi' enI spaSTatA mATe bhagavatIjImAM prastuta prarUpaNA che. AnA parathI jaNAya che ke je jJAna (zruta) ane kriyA (zIla) mekSa pratye aMze paNa kAraNabhUta hAya tene ja ahI` adhikAra che. dravyaligIthI paLAtI jinAkta kriyAe AMzika rIte paNa mekSanA kAraNabhUta nathI teA enI apekSAe prastutamAM ArAdhanA zI rIte letrAya? vaLI apradhAna dravyarUpa cAritrAcAra pAlanathI zIla mAnavAnu hAya tA dravyali'gI abhavyAdine sava ArAdhaka mAnavA paDaze, kema ke 5'cAcAragata jJAnAcAra ane daza nAcAranuM paNa temAM apradhAna dravyarUpa pAlana te heAya ja che. vaLI nihavamAM paNa deza ArAdhakatA mAnavI paDaze, kema ke enA zrutaneA ja bha`ga thayA heAya che, cAritrAcArAnu tA e barAbara pAlana karatA hAya che. vaLI mArgAnusArIjIva anyada nAkta je yA vagere kriyAo kare che te asad graha dUra thayA hAvAthI bhAvathI jineAkta ja heya che teA e zIlarUpa zA mATe na kare? hu anya (pata jali vageree) kahelI kriyA karu` chuM' evuM jJAna te kriyAne ArAdhanArUpa banatI ke pUNuM phaLa ApatI aTakAvI zakatuM nathI, paNa te anyavaktA paranA daSTirAgayukta tevu" jJAna ja aTakAvI zake che. mArgAnusArI jIva madhyastha hAi tene AvA dRSTirAga hAtA nathI, vaLI anya zAstrokta samAnAaeka vAtA jaina zruta mUlaka ja che. tethI tene dvAdazAMgImAM samavatAra hAvA paNa kahyo che eTale e rIte paNu ubhaya saMmata kriyA jineAkta heAI ArAdhanA rUpa zA mATe na bane? vicAraNA-pR. 117-133 ] [ savavavAyamULa gAthA pU.-ItarAmAM akaraNaniyama vagerenuM zuAkSara nyAye thayeluM varSoMnamAtra ja hoya che, vAstavika pAlana nahi, tA zIla kayAMthI hoya ? u.-mArgAnusArI jIve karelu. varNIna paNa zubhabhAvasApekSa hAI zubhabhAvanI vidyamAnatAne sAbita karI Ape che. e sivAyanA jIvAnu` karelu ja tathAvidha varSoMna dhuNAkSara nyAye hoI mArgAnusAritAnuM sAdhaka hetu nathI. pU.-jIvane haNavA joIe' ItyAdi vAkayA paNa parapravAdarUpa che. e pravAdo jinavacanamUlaka hAvA zI rIte sA~bhave? vaLI enI avajJA karavAmAM zrIjinanI avajJA thAya evu` pApa zI rIte manAya ? mATe upadezapadanI 'mukhvavavAyamUtyu' gAthAnI vRttikAre karelI vyAkhyA ayeAgya che. yAgya vyAkhyA AvI jANavI ke 'kevalajJAnanI jema dvAdazAMga paNa samyaktvI ke mithyAtvI dareka jIvAmAM sattArUpe rahela che. sAmAnyathI A dvAdazAMga ja dareka prAde'nuM mULa che, paNa zrI sudharmAsvAmI viracita dvAdazAMga nahi. eTale enI avajJA karavAmAM jinAvanA thatI nathI. u.-niSedha karavA rUpe ke AvA vAkayo anya daMnI kheAle che' ItyAdi anuvAda rUpe jIvane haNuvA joie' evA vAkayA jina vacanamAM kahelA hAya tA kAI asaMgati na DhAI navI vyAkhyA karavI apeAgya che. vaLI anyadarzananA paNa suMdara pravAanI avajJA karavAmAM ja zrIjinanI avajJA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke che, asaMdira pravAdanI avajJA karavAmAM nahi. vaLI anya dazanIonA saMdara pravAdAnI avajJAne parihAra karavA e gAthA upasthita thaI che, jyAre tamArI A navI vyAkhyA pramANe te "anyadazanIonA pravAda mithyAtvI jIvane sattAmAM rahela dvAdazAMgImAMthI prAdurbhata thayA che, mATe e svarUpataH suMdara hoya to paNa phaLataH asuMdara hAI enI avajJA ja karavI joIe evuM siddha thAya che. eTale tamArI kapelI vyAkhyA ayogya che. sUyagaDAMgamAM mithyAtvIonI saghaLI kriyAene je niSphaLa kahI che te paNa bhavAbhinaMdI mithyAtvIonI jANavI, mArgAnusArInI nahi, kemake enI kriyAo azubhabhAvathI haNAyelI hetI nathI. mATe "anya mArgastha mAnusArI bALatapasvI deza ArAdhaka che e vAta yogya che, anya AcAryonA mate anabhiniviSNacittavALA ekAnta sUtraraci gItArthane anizrita e agItArtha deza ArAdhaka che. yathApravRttakaraNanI avasthAvizeSanAkAraNe granthinI samIpe rahelA sAdhu ane zrAvaka paNa gamanayAnusAre deza ArAdhaka che. mokSamArganA dezarUpa cAritrane nahi pAmele ke pAmyA pachI nahi pAlanAra samyaphavI jIva deza sidhaka che. pU-cAritrane nahi pAmelA jIvane paNa vRttikAre je virAdhaka kahyA che te yogya nathI, kemake, to to pachI cAritra na pAmelA caraka-parivrAjakAdi jyotiSathI upara jaI ja zake nahi, kAraNake cAritranA virAdhakanI enAthI UMcI gati kahI nathI. vaLI kevalIne paNa aprApta jinakalpanA virAdhaka mAnavA paDaze. u.aprAptivALA jIvane paNa cAritraaMzanA je virAdhaka kahyA che te pAribhASika virAdhanAnA tAtparyo, 'jene jenI aprApti heya tene te virAdhAka' evI vAstavika tarIke kapelI vyAptinA tAtparyo nahi. virAdhakane jyotiSathI upara je gati nathI kahI te vAstavika virAdhakane, A pAribhASika virAdhakane nahi. A eka paribhASA hovAthI ja e avirata samyaktvI 35 dezavirAdhakamAM cAritra sivAyanA anya be aMza "zrata ane darzananI hAjarI jaNAvI dezaArAdhaka karatAM zreSThatA jaNAve che. zIlavAna ane mRtavAna evA sAdhu sarva ArAdhaka bhAMgAmAM Ave che. dezaviratirU5 AMzika zIlamAM zIlana upacAra karI zrAvakone paNa A ja bhAMgAmAM samAveza jANo, bhavAbhinaMdI jIvo savadegvirAdhaka rU5 cothA bhAMgAmAM Ave che. e ja dravyacAritranuM pAlana karatA heya te paNa teone bhAva lezo paNa zuddha na hoI A bhAMgAmAM ja jANavA, kemake sarvasanA zAsanamAM leza paNa zubhabhAvane ja bAdhibIja kahyo che. [ anumenA-prazaMsA vicAra pR. 154-190] A cAramAMthI pahelA 3 bhAMgA anumodanIya che, chelle nahi. zubha bhAva sAkSAt anumodanIya che, zubha kiyAe tenA kAraNu tarIke anumodanIya che ane sAdhu vagere tenA saMbaMdhI tarIke anumodanIya che. traNe yogane pramoda malaka vyApAra e anumodanA che. vaLI prazaMsA vAcika hoya che. le dravya ane prI vacce je sAmAnya-vizeSarU5 hovAne bheda che e ja anumodanA-prazaMsA vacce paNa bheda che, paNa banenA viSayo judA che mATe bheda che' evuM nathI. pU.-je cIja pitAne aniSTa hoya tenI paNa kyAreka sAmApAsethI kAma kaDhAvI levuM" vagere kAra prazaMsA karavAmAM Ave che, kiMtu e aniSTanI anumodanA te kakyAreya karAtI nathI. eTale banenA viSayo judA che. u.-aniSTa viSayanI svArasika prazaMsA hotI nathI. puSTa kAraNe aniSTanI je prazaMsA karavAmAM Ave che te ISTanI prazaMsAnI jema svaISTa sAdhaka hAI pariNAme to ISTa prazaMsArUpa ja hoya che. tethI pariNAmataH vicArIe te kaI vastu ekAte ISTa ke aniSTa hatI ja nathI. eTale anumodanA-prazaMsAnA viSayamAM koI bheda nathI. svarUpa zuddha dareka anuSThAna jAtithI anumodanIya heya che. zubhabhAva yukta anya anuSThAna paNa anumodanIya che. viSayazuddhAdi traNa prakAranuM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 anuSThAna prazasta che. anyadarzInI apunamantrakAdimAM rahela mekSAzayabhAva pazu tattvataH bhagavad bahumAnarUpa che. eTale tenA dayA-dAnAdi paNa anumAdanIya che ja. pU.-anyadarzInInA dayAdAnAdinI anumedanA karavAmAM Ave te enAmAM rahelA mithyAtvanI paNa anumeAdanA zuM nahi thai jAya? .-avirata samyaktvInA samyaktvanI anumAdanA karavAmAM zuM enI aviratinI anumedanA thai jAya che? pU.-enI avirati sphuTa doSarUpa na heAI tenI anumeAdanA thatI nathI, u.-mArgAnusArInuM mithyAtva paNa sphuTadoSarUpa nathI. sudevAdinI nindAthiIyukta mithyAtva ja sphuTadoSarUpa che. mATe 'mithyAtvInA guNAne nahi ja praza'soe' evuM vayana e dhruvacana che. kaiA'kanA, cAritrAdinI tatkALa prApti na karAvI ApanAra evA anuSThAne paNa samyaktvanA lakSaNlRAnuM sAhacaya joI jema anumedanIya che tema kA'kanA, samyaktvanI tatkALa prApti na karAvI ApanAra evA anuSThAne paNa 'tIvrabhAve pApanuM akaraNa' vagere rUpa apunabandhakapaNAnA lakSaNAnuM sAhacaya joI anumAdanIya bane ja che. [ zukalapAkSika-kRSNapAkSika vicAra (pR. 153thI pR. 178)] pU.-samyaktvI ja kriyAvAdI ane zukalapAkSika che eTale mithyAtvInuM tA DhAI anuSThAna anumedanIya nathI. u.-dazAzruta dhanIcUrNimAM mithyAtvIne paNa kriyAvAdI temaja zukalapakSika kahyo che, temaja enA saMsArakALa utkRSTathI eka pudgalaparAva kahyo che. pU.-zrAvaka prajJaptimAM apudgalAvata thI nyUna sa`sAravALA jIvane ja zukalapAkSika kathA che. eTale kriyAvAdI zukalapAkSika ja hAya' evA niyama paNa tAravI zakAtA nathI. eTale ja bhagavatIjImAM salesya jIvonA atideza karIne zukalapAkSikamAM akriyAvAdanA saMbhava paNa kahyo che. u -bhagavatIjI vageremAM vizeSa prakAranA kriyAvAdInI vAta che. jyAre dazA, cuSui mAM kriyAvAdI sAmAnyanI vAta che, eTale kAI virAdha rahetA nathI. bhagavatIjInI vRttimAM kahyu' ja che ke samyag astitvavAdI evA samyaktvIeja ahI` kriyAvAdI tarIke levAnA che' vaLI kriyAvAdI zukalapAkSika 4 heAya' evA niyamamAM je asaMgati dekhAya che te 'kriyAruci DeAvI te zukalapakSa' evI vyAkhyA karIne dUra karavI. AvI vyAkhyA ThANAMga vRttigranthamAM jovA paNa maLe ja che. [ sakAma-akAma nirjarA vicAra-mR. 180-188 ] pU. mithyAtvInu kAIpaNu anuSThAna akAmanirjarAnuM kAraNa hoI anumeAdanIya nathI. - bhadrakaprakRtivALA mithyAtvInA pazu mAre karmakSaya thAva' evI IcchAthI thayelA svayAgya sadanuSThAnamAM sakAmanirjarAnuM lakSaNa jatuM hoI e sakAmanirjarAnuM ja kAraNu bane che, ane tethI anumedanIya hoya che. pU.-yogazAstramAM tA kahyu che te ke 'sakAmanirjarA yatione (sAdhuone) ja hAya che.' u.- e kathana prauDhivAda che. eTale ke 'utkRSTa sakAmanirA sAdhune ja hoya' evu jaNA vavAnA tAtpa mAM che. nahitara teA dezavarati ane avirata samyaktvIne paNa akAma nijarA ja mAnavAnI Apatti Ave. pU. mithyAtvIone tapa nathI hotA, tA sakAnirAzI rIte hAya ? u.- 'mArgAnusArI mithyAtvIene cAndrAyaNu tapa vagere hoya che' evuM yAgabindu (131) mAM kahyuM che, vaLI mAtra tapa ja nahi, paNa mArgAnusArInuM kAIpaNu anuSThAna sakAmanija rAnuM,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 kAraNa che. je koI ucita anuSThAna hoya che te akAmanija'rAnuM kAraNa banatuM nathI ane je kAI anacita anaSThAna hoya che tene phaLataH bALa tapa kahe ke akAma nirjarAnuM aMga kahe emAM koI phera nathI. mArgAnusArI mithyAtvanI buddhine abuddhi tarIke apalApa karI zakAtuM nathI. mATe ene paNa buddhipUrvaka nirjarA saMbhave che. 5 mizyAvInA guNanI anumodanA karavAmAM pa2pAkhaMDInI prazaMsArU5 samyakatvane aticAra lAgaze. u- mAtra Itarone mAnya che agnihotra vagere anuSkAne (guNo) che tene jina praNIta anuoDAnane tulya mAnavArUpa je moha (ajJAna) tenA kAraNe athavA miyAmArganI anavasthA cAle tenA kAraNe ja e aticAra lAge che, anyathA nahi. jema pramAdIo pramAditAva chedaka dharmathI aprazaMsanIya che, samyaktvAdi dharmathI nahi, tema mithyAtvIo pAkhaMDatAva chedaka dharmathI aprazaMsanIya che, mArgAnusArI kSamAdi guNothI nahi. . [marIcinA vacananI vicAraNA (pR. 190 thI pR. 205)] pU. dezaviratinA abhiprAyathI "manA" zabda vAparyo hovAthI e vacana marIcinI apekSAe sUtra hatuM. kapilane parivrAjaka darzanamAM dharmanI buddhi thaI, mATe enI apekSA e e usUtra hatuM. tethI, temaja marIcine saMsAra asaMkhya ja hatA tethI nakkI thAya che ke e vacana usUtramika hatuM. u, mAyAnizrita asatyarUpa hAI e vacana usUtra ja hatuM. sUtra--utsavanI vyavasthA mRtabhAva bhASAnI apekSAe che. dravyathI satyatva ke asatyatva akicikara che. tathAvidha saMkalezathI aspaSTa balavuM e paNa utsutra che. pu.- duranta duHkhe karIne jene aMta Ave che, eTale ke asaMkhyakALa; anaMta= aMtavinAnuM eTale ke anaMtakALa, tethI marIcinA vacanane duraMta anaMta saMsAranuM kAraNa mAnavuM zI rIte saMgata Thare ?' u.- duraMta-anaMta zabda asaMkhya-anaMtane nathI jaNAvatAM, kintu atizayita anaMtane jaNAve che. mATe koI asaMgati nathI. pU. zrAddhapratikramaNa sUtra cUrNimAM viparIta prarUpaNAnA adhikAramAM marIcinuM dRSTAnta ApyuM che. sAvaghAcArya vagerenuM dRSTAnta nathI ApyuM. tenA parathI, temaja je ene mATI sabhA vageremAM bolavAnuM na hovAthI tevA saMkulethAdi letA nathI tevA zrAvakonA adhikAramAM e dRSTAnta ApyuM che tenA parathI, jaNya che ke anaMta saMsAranA hetubhUta utsavathI vilakSaNa prakAranI, asaMkhya saMsAranA hetubhUta viparIta prarUpaNAne (eTale ke utsamizrano) tyAM adhikAra che. mATe emAM daSTAna tarIke kahevAyela marIcivacana paNa utsamizra che. u- zrAvone paNa gurUpadezAdhIna rahIne sabhAmAM dharma kathanane adhikAra hoya che. vaLI tyAM turatAnantasaMsArahetu" evuM je kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke anaMta saMsAranA hetubhUta usUtrane ja tyAM adhikAra che. pU. te pachI asaMkhya saMsArI marIcinuM dRSTAnna asaMgata banI jaze. u. upalakSaNa vyAkhyAthI enI saMgati karavI yogya che. - [jamAlinA saMsAra bhramaNAnI vicAraNuM (pR, 206 thI 5, 231)]. 5. "AcArya paraMparAthI prApta thayela arthanI anyathA vyAkhyA karanAra vyakti jamAlinI jema araghaTTATIyanTanyAye saMsAramAM bhamaze' AvuM sUyagaDAMganiryuktivRttimAM kahyuM che. A nyAya. anaMtasaMsArane jaNAve che. mATe nakkI thAya che ke jamAlinA bhAvo 15 nathI, paNa anaMta che. u. emAM jamAlinuM je daSTAna ApyuM che tenI paNa upalakSaNa vyAkhyAthI saMgati jANavI. nahitara to aradhadravaTIyansanyAya cAre gatinA bhramaNa ne sUcavato hovAthI jamAlinuM paNa cAre gatimAM
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhramaNa mAnavAnI Apatti Ave. (jyAre e narakamAM to javAne nathI) mATe e nyAya hovA chatAM gatimAM jema bheda mAnya che tema adhyavasAyabhede saMsAra kALane bheda paNa mAnavo joIe. vaLI e nyAya dekhADayo hovA mAtrathI anaMta saMsAra mAnavAne heAya to te kAmAsakta jIvone paNa niyamo anaMtasaMsAra mAnavo paDekemake AcArAMgavRttimAM e jIvo mATe paNa A nyAya dekhADayo che. pU- bhagavatIjImAM jamAlinA satramAM je "vattAri ura utariyAvaLiyALu vamavAiruM" zabdo che temAM cAra eTale beIndriyAdi cAra ane pAMca eTale pRthvIkAyAdi pAMca e kendriya. Ama nava prakAranA tirya cabha temaja deva manuSya bhomAM bhamaze" evo artha hovAthI anaMta bhavo siddha thaI jaze. kemake ekendriya prakAranA bhavamAM anaMtabhava paNa thaI zake che. u.- vibhaphatyanta catuSa-paMca zabda samAsagata mAtra tirthaya yonika zabdanA ja vizeSaNa banI zakatA nathI. mATe, temaja cAra-pAMca zabda 4-5 bhone jaNAvI zake, 4-5 prakAranA bhane nahi mATe paNa, pUrvapakSIe jaNAvela artha agya che. ema triSaSTimAM je "paMcakRtvaHzabda che tene mAtra tiya"ca' zabdamAM avaya karavo e inda samAsanI maryAdAthI virUddha che. mATe AvI badhI kilaSTa kalpanAothI anaMtabhavanI siddhi thaI zakatI nathI. ' pU.- satramAM vAvata' zabda vizeSya ke vizeSaNarUpe vaparAya che. vizeSyabhUta yAvata zabda pUrvokta nA Adya ane aMtima zabda sahita vaparAya che ane madhyavatI padane saMgrAhaka hoya che. vizeSaNabhUta yAvat zabda dezaniyAmaka ke kALa niyAmaka hoya che. pratyanI ke aMgenA sAmAnyasatramAM te vizeSaNabhata hAi kALaniyAmaka che. eTale ja mAli mATenA vizeSa sUtramAM paNa vizeSaNabhUta yAvata zabdano adhyAhAra samajavAnuM che. tethI e sUtra parathI ja anaMtakALanuM niyamana siddha thaI jAya che. u.- "dADhAdavano to' e satrAnusAre ditIyA vibhaktithI ja kALaniyamana jaI jatuM hovAthI te mATe "yAvata' zabda prayoga nathI. e to pUrva prastuta pada samudAyanI upasthiti mATe ja che. vaLI sUtramAM te vizeSya-vizeSaNathI bhinna dyotakaracanArUpa "yAvata' zabda paNa vaparAya che. prastutamAM paNa te vAyArthIne ja ghAtaka heya te paNa kaI asaMgati nathI. e vicAravuM. vaLI "nA vAri dhaM.' ItyAdi sUtra paNa parimita bhavavALA jamAliAtIdevajhibiSika viSayaka hoya, devajhibiSika sAmAnya viSayaka nahIM, evuM saMbhave che, nahitara AgaLanuM "theArUgrA." ItyAdi sUtrakathana asaMgata banI jAya. pUo "vattArivaM." sutra je anaMtabhavaviSayaka na hoya te nirviSayaka ja banI jAya, kema ke enAthI koI cokkasa saMkhyA to jaNAtI ja nathI. ujema 7-8 bha, 7-8 DagalAM' vagere zabdomAM saMketa vizeSa vazAta eka saMkhyAvAcakatva che tema prastutamAM paNa jANavuM. vaLI keIka pratamAM to "vArivaMva' nahi paNa "jiMa' zabda ja maLe che. inda samAsa sarvapada pradhAna hoI A pAMca saMkhyAne tiyaca manuSya ane deva e traNeyamAM anvaya karavAnuM che. eTale 15 bhava siddha thAya che. pUra jinAjJA ArAdhaka subAhakamArane 16 bho che. jamAlinA je 15 bhavo heya te phalita e thAya ke ArAdhanA karatAM virAdhanA sArI. u0 AvuM kahevuM e aviveka che. nahitara daDhaprahArIne taddabhave mukti ane AnaMda vagere zrAvakene deva-manuSyabhavakrame mukti che. eTale "hatyAdi pApA sArA" evuM kahevuM paDe. - pUrva sandidha utsava bhASI marIcine asaMkhyabhavane jamAline paMdara ja ? - u0 A badhuM tathAbhavyatvavizeSanA kAraNe ja aparyanuyeya che. nahitara te "marIcine narakabhava ane jamAline nahi ? ene tame paNa zuM javAba Apazo? pUrA upadezamAlAnI siddhaSIya TIkAmAM spaSTa lakhyuM che ke "kiTibaSika devapaNuM ane ane tasaMsAra upAryo."
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ u. e TIkAnI judI judI (ha. li.) pratAmAM judA judA pATha maLe che. ke'kamAM mAtra kilibaSikanIja vAta che, eTale jemAM baMne vAto che enA parathI anaMtabha ane bhagavatI satra parathI paMdara bhavo jaNAya che. vAstavikatA tattvaviddagamya che. pU. bhagavatI parathI paNa anaMta bhavanI siddhi ja siddhaSine mAnya che, nahitara te pita vikiTibaSikapaNuM ane anaMtabhava upAjya' ema kahI sAkSI tarIke bhagavatIne e ja pATha zA mATe Ape? u. tavArtha sUtranI vRttimAM IndriyanI saMsthAna ane parimANu e benA adhikAramAM pannavaNAnI sAkSI mAtra saMsthAna aMge ja ApI che. ema prastutamAM paNa bhagavatInI sAkSI mAtra kibiSikapaNAM aMge ja heya, anaMta bhava aMge nahi, (kemake AgaLa kahI gayA te mujaba bhagavatI parathI anaMtabhava siddha thaI zakatA nathI.) evuM mAnavuM amane yogya lAge che. athavA tyAM bIje ja keI suMdara abhiprAya haze, paNa kuvikalpanI paraMparA calAvI grantha kadarzanA karavI e yogya nathI. [kevalI dravyahiMsA vicAra (pR. 233 thI pR. 44ra)] kevalIyAga nimittaka hiMsAne anukUla je hiMsya jIvanuM karma tenA vipAkaprayukta hiMsA kevalIyegathI thatI hoya to ene koNa aTakAvI zake ? mATe kevalIne paNa azakayaparihArarUpa dravya hiMsA heya che. pUo A rIte te badhAnA yogathI thatI hiMsAne azakya parihArarUpa kahevI paDaze. A uo anAjoga-pramodAdikAraNu ghaTita sAmagrIjanya hiMsAne AbhogAdithI aTakAvI zakAya che, mATe e zakya parihAra che. yogamAtra janya hiMsAne yoga nirodha vagara aTakAvI zakAtI nathI. mATe sayogIne e azakaya parihAra che. keivalI prayatnavicAra pR-235-243] - pUra e hiMsA vakhate kevalI jIvarakSAne prayatna kare ke nahi ? jo na kare te asaMvata banI jAya. je kare che te e prayatnane niSphaLa mAnava paDe, paNa e saMbhavatu nathI, kAraNa ke vIryantarAya kSINa thaI gayuM che. uo sarva jIvonA hitanA uddezathI thayela vApha prayatna bhAre karmonuM hita karI zakatA nathI, eTalA mAtrathI zuM ene niSphaLa kahevAya ? pU0 e prayatna adhikRta laghukama cha aMge saphaLa heI saphaLa che, jyAre azakya parihAravALA jIvo aMgene rakSA prayatna to sarvathA niSphaLa ja hoya che. uo @aa parISaha vijayane prayatna hovA chatAM kSudhA lAge che, tema chatAM mArgIyavanArirUpe e saphaLa kahevAya che, tema prastutamAM jANavuM. pUo sAdhunA vegathI, saMsAra jananarU5 hi sAkaLathI zanya je dravyahiMsA thaI jAya che tene jaNAvanAra ghaniryuktinA adhikAramAM vRttikAre kahyuM che ke "na prathara kuvaitA irakSituM vArita jIvarakSAnA upAyane anAbhoga hoya to ja te prayatane jIvarakSA thatI nathI. eTale jaNAya che ke anAbhoga zUnya kevalIne ahIM adhikAra nathI, temaja teonA vegathI AvI hiMsA thatI nathI. u0 jIvarakSA mATe kevalI paNa je ullaMdhanAdi kare che te ja jIvarakSAnA upAyabhUta che ane tene to gItArthane anAga hoto nathI. "te hiMsA thavAmAM anAbhoga javAbadAra che je kevalIne na hAI vilIne tevI hiMsA hotI nathI." ema kahevuM yogya nathI. "ra 2 thana.....' ItyAdi paNa anAbhogane jaNAvavA mATe nahIM, paNa emAM rahela hiMsA nimittaka karmabaMdhajanaka je zakti tena jayaNA pariNAmathI vighaTana thAya che. evuM jaNAvavA mATe kahyuM che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0- jyaNuM pariNAma eTale hiMsAdine vajavAne abhiprAya. "AnAthI dugati hetubhUta karmabaMdha thaze evuM jenA mATe jaNAya tene vanAbhiprAya heya. kevaline sadA sAmayika karmabaMdhane " nizcaya heI kazAne vajanAbhiprAya hato ja nathI. te je tenAthI hiMsA thAya te karmabaMdha thato ja joIe. u-ucita pravRttinI pradhAnatAvALA sAmAyikanA prabhAve kevalIne paNa vajanIya cIjo aMge vajanAbhiprAya heya ja che, anyathA aSaNIya parivAranA abhiprAyane paNa abhAva mAnave jI re vitInA kalApAka daSTAMtamAM bAdhita che. [gahaNIyakRtya vicAra pR. 244-252] pU-kSINameha vagere vItarAga je koIpaNu gaheNIya kRtya karatA nathIe rIte upadezapadamAM (731) kevalIne jIvahiMsA vagere gaNIyane spaSTa niSedha karyo che. - uo-e niSedha bhAvahiMsA vagerene che, mAtra dravyahiMsAne nahi, kemake e azakaya parihArarUpa heI ziSyone agahaNIya heAya che. je e paNa gahaNIya hoya che tenAthI upazAnta hajIvanathApAta cAritranA vilopa ja thaI jAya. vaLI umadazaSadamAM AgaLa pAchaLano saMdarbha joIe to jaNAya che ke cothA vagere guNaThANe jene uttarottara apakarSa thato jato hoya tene vItarAgamAM niSedha karavAne tyAM abhiprAya che. A apakarSa te Abhyantara pApane ja hoya che, nahi ke dravyahiMsA vagereno paNa. mATe upadezapadamAM akaraNuniyamanI apekSAo kahevAyelA e vacanethI jinamAM ativitvanI siddhi thAya che, paNa dravyahiMsAnA abhAvanI nahi. 50-e adhikAramAM "vItarAga' padanI vyAkhyAmAM vRttikAra upazAntamohIne kema na lIdhA? - u0-tyAM pariniSThita akaraNaniyamanI vivekSA che. upazAntamohI avazya paDavAne hoI tene akaraNaniyama pariniSThita hoto nathI. vaLI A pariniSThita akaraniyamanA phaLa tarIke dravyAzravana ja vItarAgamAM abhAva mAnavAne heya te arthapattithI bhAvAzravanI hAjarI mAnavAnI Apatti Ave e paNa khyAlamAM rAkhavuM. pUchate Abhoge hiMsA thavI apavAdapade ja saMbhavita che. jJAnAdikSAbhiprAyanA kAraNe saMyamapariNAma TakI rahetA hovAthI A hiMsA drayAzavarUpa hoya che. anya avasthAmAM thatA hiMsAdi je anAbhogajanya hoya to ja saMyama Take. eTale e hiMsAdi anAganA kAraNe dravyAavarUpa hoya che. apramattane apavAda5ka hotuM nathI. eTale teothI thatI hiMsAmAM Aga mAnI zakAto nathI. vaLI temAM pramAda to hoto nathI. eTale teothI thanAra hiMsA vagere35 dravyAzraya pratye anAbhogacahakata mohanIyakarma ja kAraNa bane che. eTale jeomAM anAbhoga ane moha nathI evA kevaLIne to dravyAzrava hoya ja zI rIte ? udravyahiMsA vagere rUpa dravyAvanI pariNati kedana saMgAdi vegavyApArarUpa ravAva kAraNajanya hoya che. ene je mohajanyakarma mAnavAnI hoya te jinane mehayukta mAnavA paDe, kema ke teomAM paNa vastra, pAtra-2joharaNAdi dravyaparigrahasvarUpa dravyAzrava hoya che. (ga aMge vicAraNuM pR. 26-282) * pU0-chadmasthasaMyatanA yoga anAbhogasahakRta mohanIyakarmarUpa sahakArI kAraNavazAt jIvAtahetu bane che. kevalIne anAbhoga ke mohanIya hetA nathI. eTale tenA yogo je jIvavAhetu banatA hoya te pArizeSAta kevalajJAnarUpa sahakArI kAraNavazAta ja tevA bane. ane te pachI e haMmezA jAtaka ja rahe. vaLI jyAM sudhI caramahantavyajIva haNAya nahi tyAM sudhI "amuka kSetrAdimAM mAre ATalA ATalA cha avazya haNavAnA che.' AvuM kevalajJAnathI jaNAyA ja karatuM hovAthI hiMsAnubaMdhI rokadhyAna mAnavuM paDaze.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' u0-AvI kukalpanAthI dravyahiMsAne UDADatA tame zuM dravya parigrahane paNa UDADaze ke? A rIte te dravyaparigraha aMge paNa tame kahI zake che ke jyAM sudhI caramadharmopakaraNanuM dhAraNa nahi thAya tyAM sudhI saMrakSaNanubaMdhI raudradhyAna mAnavuM paDaze - pUo-vastrAdidhAraNa sAdhuone ApavAdika hoya che eTale dharmArtha matithI upagrahIta hoI dravyaparigraha kevalIne deSarUpa nathI banato. uDa-A rIte kevalIne apavAda mAnaze to "saMyatAmAM apavAdasevana pramattone ja hoya che evI tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI apavAdapade dravyaparigraha mAnavAmAM tamArA mate kevalInA ge azubha banI javAnI paNa Apatti Avaze; kemake je yogo AbhogapUrvaka dravyAzravanA phaLApadhAyaka hetu bane te azubha' e tamAro mata che. pUjJAnAdinI hAninA bhaye sAdhuo apavAda seve che. kevalIne te bhaya na hovAthI apavAda sevana hetuM nathI. eTale dharmopakaraNa paNa apavAdapade nathI hotA paNa vyavahAranayanA prAmANya mATe heya che. A mATe ja zrutavyavahArazuddha aneSaNayane paNa teo Aroge che. A zrata vyavahArazuddhinA prabhAve ja dharmopakaraNa ke aSaNIyapiMDa sAvadya paNa rahetA nathI. uo-A te mugdhapratAraNa ja che, kemake mutavyavahArazuddhirU5 upAdhinA kAraNe niravadya baneluM hoI A badhuM ApavAhika ja banI jAya che. tethI jJAnAdihAnine bhaya zvagere na hovAnA kAraNe unata nimna dRSTAntapradarzita utsarga-apavAdane abhAva kevalImAM hovA chatAM, kevalImAM sAdhusamAna dharmatA ne kahI che tenA parathI jaNAya che ke sUtramAM kahela kriyAvizeSarU5 utsarga-apavAda hevA saMbhavita che, evuM amane yogya lAge che. eTale dharmopakaraNa vagere paNa ApavAdika heI tamArA mate kevalInA yogo azubha banaze ja. vAstavikatA to e che ke sUtrokta itikartavyatAnA upagapUrvakane vyApAra e zubhayoga che. ane tenA upagavagarano vyApAra e azubha yoga che. saMvatane cha guNaThANe paNa zubhaga je heya che te saMyamanA svabhAve ja hoya che. ane azubhayoga pramAdanA kAraNe heAya che. tethI jANavA chatAM dharmopakaraNane dhAravAmAM avarjanIya dravyaparigraha lAgavA chatAM apramattatAnA kAraNe kevalInA yoge jema azubha banatA nathI tema gamanAdi karavAmAM thatI avajanIya drazyahiMsA aMge paNa jANavuM. [kAyikI vagere kriyAne vicAra 278-ra83] - pU0-kevalImAM A rIte dravyahiMsAnI siddhi karaze te temane hiMsaka mAnavA paDaze. - uo-kevalImAM dravyaparigrahane svIkAratAM tame zuM kevalIne parigrahI mAne che ? vaLI apramatta ane vItarAgamAM dravyahiMsA thavA chatAM AraMbhikI ane prANAtipAtikI kriyAne abhAva he. bhagavatImAM kahyo che. e adhikAra parathI jaNAya che ke AraMbhikI kriyA pramAda sudhI ja hoya che ane prANAtipAtinI kriyA pradeSapUrvaka hiMsA kALe ja hoya che. eTale chatI hiMsAe paNa vItarAga 6 prANAtipAtakartA banatA nathI. vaLI avayaMbhAvinI hiMsAkALe Aga hevA mAtrathI jinane ghAtaka mAnaze te naghuttArAdi kALe sAdhune paNa ghAtaka mAnavA paDaze. (jaLavavirAdhanA vicAra-284-322) A pUta-sAdhuone te jaLajIne Abhaga na hoI tenI hiMsAne paNa Abhoga leto nathI eTale e hiMsA anAbhogajanya zakyaparihArarUpe thatI haI sAdhuone ghAtaka mAnavA paDatA nathI. u0-ahIM cho ochA che, ahIM vadhAre che evuM jANIne jayaNa pAlatA sAdhuone jIvone anAbhoga zI rIte kahevAya ? e jayaNunI saMgati mATe jaLajIvone vyavahArasacittarUpe Aga mAnavo ja paDe che. vaLI teono nizcayathI Abhaga na hovA chatAM tyAM rahela 5nakAdine to
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcayathI sacittarUpe Abhoga hoya ja che. tethI sAdhune enA ghAtaka mAnavAnI Apatti to Avaze ja, vaLI "pRthavIkAyAdi jIvone Aga to kevalajJAna sAthe ja che evuM mAnavuM paNa yogya nathI, kemake e rIte te kIDI vagerenA jIvane Abhoga paNa tevo ja mAnavo paDe. pU-ceSTArUpa liMgathI tene Abhaga abhivyakta hoya che. u-jinektaliMgathI pRthvIkAyAdine Aga paNa zuM abhivyakta nathI hoto? bAkI svaadezana(cAkSuSa adarzana)mAtrane kAraNe anAga mAnavAne hoya te, "A cAdara nIce kIDIo che,' evuM Aptajane kahyA pachI paNa enAM para cAle te paNa e hiMsAne anAbhogajanya mAnavI paDe. mATe jaLane Aga to mAnavuM ja paDe che. eTale nadattArAdimAM thatI virAdhanA Aga mUlaka to hoya ja che. tema chatAM e AjJAzuddha heI duSTa nathI. pU-jayaNAthI pravartatA sAdhuthI anAga janya azakya parihAra rUpe je virAdhanA thAya che tene nA garamAgarU0 ityAdi gAthA dvArA nirjarApha laka kahI che. AnA para vicAra karIe to jaNAya che ke varjanAbhiprAyanA prabhAve e virAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe nijerAnuM kAraNa bane che ane saMyama pariNAmane akSata rahevA de che. kevalIne anAga na hoI A badhuM zI rIte saMbhave? uo-e gAthAnI vRttimAM te virAdhanA tarIke ApavAdika virAdhanA kahI che. ane ApavAdika virAdhanA te anAbhoga janya ke vanAbhiprAyavALI hetI nathI. eTale tame kahelI rIte e nija rAnI hetu nathI. kintu jusUtramate sAva vilakSaNa hovAnA kAraNe ane vyavahAranaye vilakSaNa sahakArIothI sahakRta hevAnA kAraNe baMdhahetubhUta evI paNa virodhanA nija rahetu bane che. vaLI nizcayathI te AjJA zuddhabhAva ja nirAne hetu che. nizcayanA aMgabhUta vyavahArathI e virAdhanAne nirjarAne hetu kahevAmAM kaI bAdhaka nathI, kema ke "mAsavA te sivA' ityAdi kahyuM che. nadI utaravAmAM paNa AjJA zuddha bhAvanA kAraNe ja sAdhu nirdoSa rahe che. nahi ke jaLajIvanA anAbhoganA kAraNe. bAkI jaLa jIvono anAbhoga ja je hoya te nadInuM pANI pIvAmAM paNa mUla prAyazcitta na AvavuM" joIe, vaLI jIvathI khicakhica lokamAM dravya hiMsA thavA chatAM paNa sAdhu je nirdoSa rahe che tenI saMgati vizeSAvazyaka bhASyamAM zuddha pariNAmanA kAraNe ja karI che, nahi ke anAbhoganA kAraNe ja, bAkI Abega levA mAtrathI virAdhanA samyaktvAdinI nAzaka banI jatI hoya te osagika evI vihArAdi kriyAo paNa choDI devI paDe. pUchate Abhoge virAdhanA karavAmAM Ave to e virAdhanAthI aTakavAne pariNAma na rahevAnA kAraNe sarvavirati Take nahi, ane dezavirati ja AvI jaze. u0-AvI Apatti nathI, kAraNa ke e virAdhanAmAM paNa 18000 zIlAMganA svIkArarUpa pratipatti ane satrAnA paripUrNa rahe che. nizcayanaye ekapaNa zIlAMga suparizuddha heya te zeSa paNa supari. zuddha hoya ja che, vyavahAranaye ekAdi zIlAMga bhAMgavA chatAM avaziSTa cAritra vidyamAna hoya che. tethI dezavirati AvI javAnI Apatti nathI. zIlAMganI paripUrNatA bhAvaviratinI apekSAe hoya che, bAhya pravRttinI apekSAe nahi. usUtra (sUtra bAhya) pravRtti viratipariNAmane bAdha kare che. naghutArAdi pravRtti jinAjJAthI thayelI heI sAticAra paNa hetI nathI. te tenAthI dezavirati kayAMthI AvI jAya ? [apavAda viSayaka upadeza vicAra-3ra3-34] * pUo-jinapadeza vidhiniSedhamukhe to jayaNu-ajayaNa viSayaka ja hoya che. enAthI vastunuM anAdisiddha kayatva ke akamyatva svarUpa jaNAya che. e jaNane pachI pravRtti-nivRtti to svataH ja thAya che. eTale naghutArAdinI ke temAM thatI virAdhanAnI sAkSAta jinAjJA hotI ja nathI, te e pravRttine jinAjJAthI thayelI kevI rIte kahevAya ?
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ro uo-jinapadeza vyavahArathI "bahu lAbha-alpanuksAna' e nyAye dravyahiMsAnuM paNa naimittika vidhAna kare che. utsargathI niSiddha cIjanuM ja ko'ka nimitte vidhAna hoya che. nizcayathI te bAhya kaI cIjanI ekAte anujJA ke niSedha nathI, mAtra zubhabhAvanuM vidhAna ane azubha bhAvane niSedha che. vaLI jayaNAne ja upadeza hoya te "yaM " vageremAM caraNAdi aMzanuM zuM karaze ? vaLI vidhyarthapratyayanuM je ISTasAdhanatAbodhakatva hoya che eja enuM pravartakatva che. eTale te pratyayayukta jinapadezathI ja ApavAdika pravRtti paNa thAya che, svataH nahi e svIkAravuM joIe. parapIDAne apavAdapade vidhimukhe upadeza he paNa bhagavatIjI vageremAM Thera Thera jovA maLe che. [ ka95bhASyano adhiMkAra 35-377] jema chate Abhege dravyaparigrahathI kevalInA kevalajJAna ke cAritramAM kaI deSa bho Uthati nathI tema dravahiMsA mATe jANavuM, hiMsAnI catubhagInA ane dravya-ne bhAva" rU5 cothA bhAMgAthI jema hiMsAne doSa nathI tema dravyamAtra hiMsA rUpa bIja bhAMgAthI paNa koI doSa lAgato nathI. sayogI kevalIne A caturbhagImAMthI je mAtra cothe bhAMge ja mAnavAne hoya to ka95bhASyamAM vastra kedana adhikAramAM apramattathI mAMDIne sagI kevalI sudhInA chomAM chatI dravyahiMsAe je samAna rIte , nirdoSatA kahI che te ghaTe nahi. jIva jyAM sudhI ejanAdi kriyAyukta hoya che tyAM sudhI AraMbhAdine sAMbhava hoya che' evuM jaNAvanAra bhagavatIsUtranI sAkSI pUrvaka e vastrachedana adhikAramAM e pUrvapakSa UThAvavAmAM AvyuM che ke "vastrAdinuM chedana karavAmAM AraMbha thavAthI sAdhumAM hiMsakatva AvI jaya mATe e chedanAdi na karavA' A pUrvapakSanuM "upayukta apramattAdimAM hiMsAnvita thAgaja hota nathI' ItyAdirUpe nirAkaraNa na karatAM tevo yoga pIkArIne ja pratibaMdhIthI nirAkaraNa karyuM che, temaja "bhAvathI upayukta hovAnA kAraNe ja apramattAdimAM ahiMsakatva che ityAdi rUpe nirAkaraNa karyuM che. vaLI bhagavatIjInA te sUtra parathI paNa sagI kevalImAM dravyahiMsAnI siddhi thaI ja jAya che. kaeNmake sayogone ejanAdi kriyA hoya che. pUcha-bhagavatIjInA e sutramAM je jyAM sudhI ejanAdiyukta hoya te tyAM sudhI AraMbhAdimAna hAya" e niyama jaNAvavAnuM tAtparya che. eTale AraMbha ejanAdine jema "kAraNu" hevo jaNAya che. ane e "AraMbha' zabdano artha ga" che. tethI e sUtra parathI - yogI kevalImAM paNa ejanAdi hovAthI jIvAta rU5 AraMbha hoya che evuM siddha thatuM nathI, paNa garUpa AraMbha hovAthI ejanAdi hoya che evuM siddha thAya che. u0-AraMbhAdi 3 zabda vegane jaNAve che e vAta durghaTa che. vaLI ejanAdi kriyA e ja kAyAdisApekSa yogarUpa che. tethI "e be vacce vyApya vyApaka bhAva jaNAvavAnuM e sUtranuM tAtparya che' evuM zI rIte manAya ? vAstavikatA e che ke AraMbhAdizaktiyukata kriyAo AraMbhAdine niyata che temaja e zaktiyukata yoga ja aMtakriyA pratibaMdhaka che. vaLI AvI kriyAthI pudagalapreraNA dvArA je AraMbha thAya che te sAdhuone zAcika (kheDUtanA) dRSTAnta mujaba nirdoSa hoya che. Avo AraMbha kevalIne paNa hoya che, kemake calepakaraNatva hoya che. sthUla kriyA rUpe phalita thatA A AraMbhane nimitta kAraNa tarIke AzrIne AcArAMgavRttimAM karmabaMdhanI vicAraNA karI che. emAM je kahyuM che ke "upazAntamoha, kSINamola ane sayAgI kevalIne kaSAyAbhAva heI sAmayika kamabaMdha thAya che." tenAthI, paNa siddha thAya che ke "upazAnamAhInI jema kSINumahI ane sagomAM paNa nimittakAraNarUpe AraMbha te hoya ja che. " [ kAyasparzajanya virAdhanA vicAra-377-402] pU0-vRttikAre emAM kevalIne samAveza karyo che te asaMgata che, kemake gurvAdezavidhAyI sAdhunI te satramAM vAta cAle che. kevalIoe gurunA Adezane anusaravAnuM hatuM nathI.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ u - kevalimAM paNa lataH gurvAdeza vidhAyitva heI AvI kaI asaMgati nathI. pU0- sUtramAM avayaMbhAvinI virAdhanAnimittaka karmabaMdhanI vAta che. avayaMbhAvinI virAdhanA te heya che je anAbhogavazAta kadAciskI heya. kevalImAM anAbhoga na hoI tevI virAdhanA ja hatI nathI. mATe tyAM kevalInI vAta egya che. u0- anAbhoganI jema viSayanuM asaMnidhAna vagerenA kAraNe paNa kadAcikatva saMbhavita he I devalI mAM paNa tevI virAdhanA saMbhavita che ja. anabhimata levA sAthe avanIya sAmagrIvALuM je hoya te avasthaMbhAvI kahevAya che. vastutaH to sava kAryo puraSArtha ane bhavitavyatA ubhayajanya hevA chatAM bemAMthI je utkaTa ke bahu heya tene AgaLa karIne puruSArthajanyatva ke bhavitavyatAjanyatva (avazyabhAvitva)ne vyavahAra thAya che. ' pU0- agInA zarIra para thatI virAdhanA karanArA mazakAdinA yoganA anvayavyatireka dharAvatI heI zakAdikartaka heya che. saMgInA zarIrathI paNa jo e thatI hoya te te e sogInA yoga sAthe anvaya vyatireka dharAvatI hoI takaka ja kahevI paDe, je zAstraviruddha che. u0-adhikaraNadi rUpe kAraka saMbaMdhathI je virAdhanA thAya che. tanimittaka karmabaMdhanI tyAM AcArAMgavRttimAM vicAraNuM che je sagImAM paNa saMbhave che. kartAnI apekSAe ja jo e vicAraNuM heya te apramattAdinI vicAraNA paNa ayogya TharI jAya, kemake hiMsAdine kartA te pramatta ja hoya che, pU0-AcAravRttine A adhikAra prAsaMgika ja che. upazAnamehI vagere traNene sthitinimittabhUta kaSAyadaya na haI sAmayika karmabaMdha hoya che evI samAnatA jaNAvavA mATe e traNanI samuccayathI vAta karI che. eTale enA parathI "sagImAM paNa vicAryamANa karmabaMdhana nimittakAraNarUpe jIvaghAtAdinI siddhi thAya che' evuM kahI zakAtuM nathI.. u-satra pharmavaM prati vivitratA" evA vRttivacanamAM 'matra' e nimittasaptamI heI virAdhanArUpa nimitte thatA karmabaMdha pratye vicitratA' e artha phalita thAya che. mATe e adhikAra prAsaMgika nathI. vaLI sagImAM paNa chavaghAtAdina nimitta tarIke laIne ghatA karmabaMdhanI e vAta che' evuM je na mAnIe to upazIkhtamohInI sAthe ene je samuccaya karyo che tene nirvAha nahi thAya, kAraNake samucita padArthomAMthI ekamAM paNa je rIte prastuta dharmaviziSTa kriyAne anvaya hoya e rIte ja anya saghaLA padArthomAM te hoya to ja te nirvAha thAya che. jIvarakSA atizayalibdhi vicAra 40-42] pUo- yogajanyajIvadhAtAbhAvarUpa jIvarakSAguNa cAritrAvaraNakSayajanya hoya che je sarva kevalImAM samAna rIte hoya che. tethI kevalIomAM ahiMsAne atizaya hoya che, eTale te "manAvI devAmAM TALa" kahyuM che. u- te paNa mazakAdinA vegathI ayogInA zarIra sparzathI jema hiMsA thAya che tema sayogInA zarIrathI kema na thAya? vaLI anAzravane je kevalInuM sthAna kahyuM che, te bhAva AzravanA abhAvanA abhiprAye ja, nahi ke hiMsAnA sarvathA abhAvanA abhiprAya. vaLI dravyahiMsAne deSarUpa mAnI sayogImAM tene niSedha karanArA tamArA mate sayogI karatAM ayogI hIna levA siddha thaze, kema ke tenA zarIre dravyahiMsA hevI tame paNa svIkAre che, vaLI kevalInA yogone svarUpe ja je jIvarakSAnA hetu mAnavAnA hoya te temanI paDilehaNu vagere kriyA nirarthaka banI jAya, ane niyata vyApAra dvArA je tevA mAnavAnA hoya te azakaya parihArarUpe hiMsA siddha thaI ja jAya, kemake bAdara vAyukAya vagere je che te vyApAranA viSaya na bane tenI hiMsAne parivAra azakya banI jAya che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU0-kevalInA vegathI maravuM nahi e jIvone AghAta pariNAma hoya che. eTale ja puSpa cUlAnuM paNa acittajaLamAMthI gamana thayuM. A dRSTAnaparathI kalpanA karIe chIe ke kevalI jyAMthI vihArAdi kare che tyAM pRthvI-jaLa vagere acitta ja hoya che. ' u. anaMtajI samadrAdimAM nirvANa pAmyA che, te te kALe te sarvatra sthAnomAM pANI vagere acitta ja hatA evuM mAnavAmAM pramANa nathI. vaLI sacittavAyu sparza te mAnavuM ja paDe che. pU- abhayadAna kevalIone atizaya mAnIe chIe ke sacittane paza ja na thAya. uo-araNikAputra, gajasukumAla vageremAM e mAnyatA bAdhita che. vaLI jemAM aghAtapariNAma hoya to kevalI je ullaMghanAdi kare che te niSphaLa banI jAya, A ja kAraNe "jI. tyAMthI svataH khasI jAya che. evuM paNa mAnI zakAtuM nathI. pU0- jema ghAtI karmakSapazamathI thayela jaLacAraNAdilabdhinA prabhAve labdhidhara sAdhuo jaLavageremAMthI gamanAdi kare to paNa jaLachavAdinI virAdhanA thatI nathI, te kSAyika labdhinA prabhAve kevaLIthI te jIvavirAdhanA zI rIte thAya ? u-AvuM mAnavAmAM paNa u9laMghanAdi niSphaLa banavAnI Apatti che. vaLI e labdhine prayoga je karavAno hoya to kevalI pramAdavAna banI jAya, ane pravega vagara ja je jIvarakSA thaI jatI hoya te agInA zarIre paNa virAdhanA na thavI joIe. kevali-chadmasthaliMga vicAra-4ra3-451] pU0 - ThANagajImAM (sU0 550) kvasthanA liMga tarIke prANAtipAta, mRSAvAda vagere kahyA che, ane prANAtipAtanA abhAva vagerene kevalInA liMga tarIke kahyA che. enI vRttimAM kahyuM che ke "cAritrAvaraNa kSINa thayuM hovAthI, niraticAra saMyama hovAthI temaja atisevI hevAthI kevalI kayAreya prANAtipAtaka banatA nathI. AmAM apramatta saMyatane chadmasthanA pakSa tarIke levAnA che. ane liMga tarIke dravyahiMsA vagere levAnA che, kAraNa ke bhAvahiMsA vagera chadmasthanA aviSaya heI anumAna karAvI Ape evA hetubhUta liMga rUpa banI zakatA nathI. vaLI A liMga agyAramA guNaThANuM sudhI hoya che, enI upara mohasattA na hoI te liMgo paNa hotA nathI. kSINamahImAM anAbhoga hoI mAtra enI saMbhAvanA hoya che. AvA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI apekSAe ja karmagranthamAM kSINamoha sudhI cAreya bhASAo kahI che. vaLI A sAtamAMthI prathama pAMca kadAcitka heya che, carama be sarvakAlIna heAya che. kSINamohamAM mRSAvAdanA hetubhUta krodhAdi na hoI liMgabhUta dravya mRSAvAda hatuM nathI. eTale enI ahIM chaghastha tarIke gaNatarI nathI, paNa aMtamuMdamAM kevalajJAna pAmanAra hoI kevalI tarIke gaNatarI che. vaLI ThANAMganA TIkAkAre chasthaliMgamAM hAni evuM je viSaNu mUkayuM che te svarUpa asiddhinA vAraNa mATe che ane kevalInA liMgamAM "hAvi"i evuM je vizeSaNa mUkavuM che te chadmastha sAdhumAM AvatA vyabhicAranA vAraNa mATe che. u0-%AsthaligonA pakSa tarIke apramattane levAmAM svarUpa asiddhi doSa Ave che. jema apramatta guNakANe nidrA hovA chatAM pramattatA nathI kahevAtI tema dravyahiMsA hevA chatAM apramattane prANAtipAtaka kahevAtA nathI. vaLI dravyahiMsA vagere ahIM liMgabhUta nathI, kemake jo evuM hoya te sagImAM AraMbha kahyo hoI temAM paNa e liMga javAthI vyabhicAra Ave. mATe bhAvahiMsA vagere ja prastutamAM chadmasthanA liMgabhUta che, ane tethI pramatta ja ahIM 'pakSa' rUpe che. pramattattAthI ja chadmasthatA jJAta thatI hovA chatAM vyAmaDhajIne vyAmoha dUra karavA AvA ligathI anumAna saMbhavita che. upazama vagere bhAve jema samyaktvanA liMga tarIke kahevAya che tema prastutamAM bhAvabhuta hiMsA vagerene liMga tarIke kahevAmAM kaI agati nathI. jAni e svarUpa vizeSaNa che. athavA pramatta- '
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 apramatta sAdhAraNa pakSa levA hAya tA 'vim' zabdathI 'sAdhyAdhikaraNakiMcitkAlAvacchintava' atha pakaDavA ane kevalinA liMgamAM rahela vASiyavi zabdathI 'sAdhyAdhikaraNa yAvakAlAvacchintatva' a levo. 'kSINamehamAM dravyamRSAvAda ja hAya che,' e vAta pa`cAzakavRtti vageremAM kahI che. dravyamRSAvAda hAvAthI ja temAM thatA samapramAda nimittaka virAdhanAnuM AleAcanA prAyazcitta kahyuM che, vaLI dravya ane bhAvathI bhinna hoya evu` saMbhAvanA rUDha mRSAbhASaNa vagere tA AI zAstramAM kahyu nathI, eTale kSINamADe paNa anAbhAga hetuka je mRSAvAda hAya che te dravyamRSAvAda ja heAya che, vaLI kSINumAhInI kevalI tarIke vivakSA keAIe karI nathI. AgamamAM enI chadmastha vItarAgamAM ja gaNatarI che tANAMganA '4 gaLApha` cha'mathe....' ItyAdi sUtranA yathAzruta atha karavAmAM je asaMgati UbhI thAya che te, jene aMtamu dUta'mAM kevalajJAna utpanna thavAnuM che tevA paramAvidha vALA jIvanI kevalI tarIke (jo thatI hAya tA) vivakSA karI dUra karI zakAtI hovA chatAM evI vivakSA TIkAkAre batAvI nathI, paNa 'chadmastha' padanA ja vizeSa atha karyAM che. vaLI chadmasthanA chaThThA-sAtamA liMgane sulabha je kahyA che te paNa pramatta chadmasthamAM ja pratiSevaNu dazAmAM jANavA, apramattamAM tA e sattAmAtrarUpe jANavA. amane tA A sUtramAM Ave! abhiprAya have lAge che ke AlecanA yeAgya virAdhanA vagere chadmastha mAtranA liMga che ane tenA abhAva devalImAM liMgabhUta che. vASir ane na vASivaeNi vRttigata A be zabdothI AvA ja atha dhvanita thAya che. mATe 'prastuta sUtramAM dravyahiMsA vagerenA abhAvane kevalInA liMga tarIke kahyA che' ItyAdi kalpanA karI enA parathI kevalImAM dravyahi sAnA abhAvasiddha karavA e ayeAgya che. tIvra abhinivezathI thatA AvA kuvikalpone cheDIne munie jinAjJAmAM rahevu joIe. eTale 'je palAdana kare che te samyaktvI na ja hAya' evA kuvikalpa paNu tyAjaya che. anaMta jIvAthI dUSita heAI jo te samyaktvanAzaka heya tA ka'damULabhakSI paNa samyaktI na ja hoya' evu` paNa mAnavuM paDe. atininda hAI palAdanane jo niyamA samyaktvanAzaka mAnavAnuM hoya tA parastrIgamana vagerene paNa tevA mAnavA paDe. vaLI palAdanathI samyaktvanA mULathI uccheda ja thaI jatA hoya teA temAM tapa prAyazcitta na dekhADayu' heAta (paNa mULa prAyazcitta dekhADayuM hota.) jJAtAdharmakathAmAM kSAyika samya kvI kRSNa vageree palAdana karyAMnI vAta Ave che. Ama AgamavacA para kutA doDAvIne phelAvAyelI aneka kukalpanAonu nirAkaraNa karIne a`te graMthakAre jaNAvyu` che ke samyak parIkSA karIne prApta thayela jinAjJA ekAMta sukhAvahA hoya che. enI parIkSA kaSa-cheda-tAparUpa che. A traNa parIkSAthI zuddha dharmAMmAM pariNata thayela guNasamudra guru pazu suvarNanI jema vizuddha heAya che, ane tethI viSaratAdi AThe guNavALA heAya che. AvA gurune cheDavA nahi, paNa emanI AjJAmAM rahevuM. temAM rahela ane khAdya anuAnathI zuddha cittavALA thayela sAdhune adhyAtma dhyAnamAM paNa ekAgratA ulluse che, jenAthI pachI pariNAme kramazaH avikalpasamAdhi prApta thAya che. chevaTe granthakAre kahyuM che ke adhyAtmane bAdhA na paheAMce e rIte dharmavAda karavA ja yAgya che, zuSkavAda ke vivAda nahi. vaLI sasva upadeza evA pharamAvyo che ke vadhu zu' kahevu' ? je je rIte rAga dveSa zIghra vilaya pAmatA jAya te te rIte pravarttavu A zrI jinezvara devAnI AjJA che. Ama A granthAdhikArA parathI A spaSTa jaNAya che ke A AkhA grantha zAstrIya padArthAnI vicAraNAMnA ja che. emAM pUrva pakSA ane uttarapA zAstra vacanAne laIne ja UbhA thayA che. eTale zAstra vacaneAnA yathA rahasyo A graMthamAM khullAM thayAM havAmAM krAI zAMkA rahetI nathI, eTale A granthanA adhyayanathI zAsrAnAM rahasya| jANavA maLe che e tA amUlya lAbha che ja, paNa kALajIpUrvaka abhyAsa karanArane bIjo eka evA joradAra lAbha thaI jAya che ke e paNa zAstra vacanAnA rahasyane paDavAnI thADhI ghaNI paNa zakti pAmyA vinA rahetA nathI.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 pUrva pakSIe zAstra vacananI svakalpita arthanI karelI rajuAta game eTalI joradAra hAya, kAIkane e game eTalI taka pUrNa ane nirdoSa lAgatI heAya, tema chatAM jo e ayeAgya hAya teA emAM rahelI phrAI te kAI nabaLI kaDI granthakAratI sUkSmadaSTimAM caDayA vinA rahetI nathI. ane pachI pUrva pakSIne khudane khyAla na hoya evI enI e nabaLI karDane AgaLa karIne enI mAnyatA para khaDakAyelI ApattionI vaNajhAranuM granthakAre je dana karAvyu che te joine tA, kharekhara e pUrva pakSI je kadAmaha zUnya hoya teA kSaNavAramAM peAtAnI mithyAmAnyatA niHzaMka banIne mUkI de evuM lAgyA vinA rahetu nathI. A prastuta granthamAM evA DhagalAbaMdha adhikAra che jyAM pUrva pakSanI prarUpaNA vAMcIne vAMcakane kSaNabhara teA emaja thaI jAya ke "have AnA tA zu* uttaraprakSa hAI zake? mAnA puNa uttarapakSa karavAnA o prayAsa thAya te| e sAva pAkaLa ane DyuDDoja hAya ne !" AvuM lAgavAnuM eka kAraNa e che ke A granthanA mukhya pUrva pakSI khudda paNa tA~ laDAvavAmAM khUba kAbela che temaja zAstrapAThA sahita dalIlA raju karavAnI kuneha vALA che. AvA paNa pUrvapakSanI samAleAyanA vakhate upA. mahArAje je rajuAta karI che te pUrvapakSInA tarko e kutarka che, ane zAstrapAThInI rajuAta tAtparya ne samajyA vagaranI che' evu' sAbita karI ApavA mATe sakSama che AnA dvArA garbhita rIte granthakAre e paNu sUcana karI dIdhu` che ke kAI vyAkhyAtA vAra-tahevAre zAstrane ja AgaLa karIne vAta karatA hAya tA paNa aeTalA mAtrathI prApta puruSe emAM aMjAI javAnI ke e vAtane bedhaDaka sAcI mAnI levAnI jarUra nathI. zAstrane AgaLa karanArAo paNa peAtAnA kurtAnA jore azAstrIya bAbatAne zAstrIya khAkhatA tarIke phelAvI zake che. jamAtADa taEtA ane pracaMDatruddhipratibhAnA svAmI heAvA chatAM zAo pratye ane zAstrakAronI prazuAlikA pratye granthakAranI je vaphAdArI che te jANIne temaja haiyA sAMsaravI UtarI jAya evI dalIlothI svAbhipreta vArtAnuM samarthana karI zakatA heAvA chatAM te zrImadUnI je pApabhIrutA che te jANIne haiyu gadgad thaI jAya che. "paraMtu sakaLa gItA" bhagavAne anya vyAkhyA saMmata hAya tA mArA Agraha nathI" "AmAM bahuzrutA kahe e ja pramANe che" " ivuDmAM yaMtra vajjAnuM bALamaH" "amArI mAnyatAmAM amAre abhiniveza nathI. tema chatAM ame kahIe chIe ke zrI jitamatane anyathA siddha karI zakAtu nathI" "AmAM khIjo ja kAI suuMdara abhiprAya haze" AvA badhA vayane granthakAranI pApabhIrutAnu' sUcana kare che. ane e jaNAve che ke granthakAre zAstranA nAme abhinevezanuM pASaNa lezamAtra kayu nathI. prastuta dhama parIkSA grantha pUrva pustakAkAre temaja pratAkAre mudrita thayela che. paNa e bannemAM ghaNI azuddhio rahI javA pAmela che. pratane anusarIne bhAvAnuvAda karyAM che. jyAM jyAM atha. besatA na lAgyA tevA sthaLe sa*vegI upAzrayanI (hAnapaTelanI pALa, amadAvAda) hastalikhita pratamAMthI zuddha pATha meLavavA prayAsa karyAM che. ghaNe sthaLe evA zuddha pATha maLyA che. kayAMka karyAMka nathI maLyA. tyAM jenA atha saMgata lAgyA tevA pAThanI kalpanA karI kau`samAM evA pA sUcavyA che, ane ene anusarIne atha karyAM che. sa`vegI upAzrayanI e hastalikhita pratamAM e sthAne hAMsiyAmAM upA. mahArAje pAchaLathI umeryA hAya evA e pAThe maLI AvyA che je pATho anya prApta thayela traNa hastalikhita pratAmAM ke pUrva mudrita pustaka/pratamAM jovA maLyA nathI. prastuta pustakamAM ebe pAThAnA paNa samAveza karI dIdhA che. saMvegI upAzrayanI e hastalikhita pratamAMthI uSadezapadmanA pazu susaMgata athavALA zuddha pATha maLI AvyeA che jene TIppaNumAM ullekha karyAM che. [jUe pR. 306 ] ema 5'cAzaka [244]nI vRttimAM paNa 'tadbhAvanAmAtrasAdhyuM' evA je pATha maLe che enA sthAne vadhu susaMgata evA sa~dbhAvanAmAtrA'sAdhva' evA zuddha pATha e hu. li. pratamAMthI maLyA che [jUe pR. 145 ].
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A dhamaMparIkSA prathanA viSayane ja mukhyatayA spazane mahAmahopAdhyAyajIe gujarAtImAM "108 balasaMgraha) ane vicArabindu e be saMkSipta grantho racyA che, emAMthI vicArabindu e dharmaparIkSA granthanA vArtika rUpa che. A baMne granthane A pustakamAM pariziSTarUpe samAveza karyo che. prastuta pustakanA prathama 20 pharmA anya presamAM chapAyelA che. ene prITIMga mazIna vagerenI khAmInA kAraNe ghaNuM TAIpa tUTI gayA che, temajaghaNuM TAIpa vyavasthita rIte UThavyA nathI. eTale enA kAraNe anusvAra, visarga 1} * 1 vagere TAIpanA sthAne kyAMka kyAMka azuddhio UbhI thaI che. e badhI azuddhione prAyaH karIne to zuddhipatrakamAM samAveza karI lIdhuM che. tethI vAMcakane pustaka vAMcatA pUrve zuddhipatrakane anusarIne pustakamAM zuddhi karI levA namra vinaMti che. temaja jyAM zuddhi svayaM samajI zakAya ema hoya tyAM svayaM samajI levA vinaMti che. nyAyavizArada mahAmahepAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAjAnA vacane mahAthe ane sumabuddhigamya hoya che. gurukRpAnA baLe sva kSayopazamAnusAre meM eno bhAvAnuvAda karavAno prayAsa karyo che, saMbhava che ke anAbhoga, matimaMdatA vagerenA kAraNe teo zrImanA vacanane paripUrNa nyAya apAye na paNa heya, kayAMka pUrepUrI spaSTatA thayelI na hoya, kyAMka kadAca teo zrImadbhA abhiprAya karatAM ke'ka viparIta bhAva ja lakhAI gayo heya. parama pavitra zrI jinAjJA viruddha ke teo zrImaddanA Azaya viruddha je kAMI lakhAyuM hoya tenuM huM trividha trividhe micchAmi dukkaDama dauM chuM, temaja prANa sajajanene tenuM parimArjana karavA namra araja karuM chuM. - saccAritra cUDAmaNi, siddhAMtamahedadhi suvizuddha brahmacArI sva. A. bha. zrImad vijaya premasarIzvarajI mahArAjAnI divyakapA niraMtara varasatI rahI che. vardhamAna tapenidhi nyAyavizArada ArAdhdhapAda AcAryadeveza zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI amIdraSTie prastuta kAryanA ulAsane niraMtara jIvaMta rAkhe che. karmasAhitya nipuNumati adhyAtmarasika pU. AcArya bhagavaMta zrI dharmajita sUrIzvarajI mahArAjAne anugraha satata gatizIla rahyo che. prabhubhaktirasika udAradila pU. paMnyAsapravara zrI jayazekhara vi, gaNivaranI huMphALI huMpha prApta thatI rahI che A badhA pUjya upakArI guru bhagavata, uparAMta siddhAMta divAkara paropakArI pU. A. bhaga. zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA paNa A avasare smartavya che. prAraMbhanA lagabhaga 17 pharmA jeTaluM meTara ane pachInA chapAyelA pharmAo tapAsI ApIne teo zrImade upakAronI zRMkhalAmAM vadhAre karyo che. kuzAgrI pUjyapAda jayasuMdara vi. mahArAjanI tArkikabuddhine keTalAMka viSamasthaLoe smaraNIya sahakAra sAMpaDI che. prastuta kArya daramyAna sahavatI pratyeka munibhagavaMtanI anekavidha sahAya prApta thaI che. - zrI aMgherI gujarAtI jainasaMgha, IrlAbrIja (muMbaI) e potAne tyAM thayela jJAnakhAtAnI upajane A granthanA prakAzanAdimAM sadvyaya karela che te anumodanIya che ane bIjA saMgho TasTone paNa prAcIna graMtha vagerenA prakAzanAdimAM sadvyaya karavAnI preraNArUpa che. tathA hastalikhita prata upayoga mATe ApanAra te te saMghane paNa dhanyavAda che. AkhA granthanA adhyayana bAda A prastAvanA punaH vAMcI javAnI huM pratyeka vAMcakone namra prArthanA karuM chuM. A granthane bhAvAnuvAda-saMpAdana vagere karavAthI je puNya prAgabhAranuM upArjana thavuM hoya tenA prabhAve bhavya dharmanI parIkSA karIne saddharmane nirNaya karI, asaddharmanI pakaDamAMthI mukta bane ane sava-paranuM kalyANa sAdhe e ja zubherachA. gurupadakajakiMkara muni abhayazekhara vijaya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakAra viSe kaMIka pATaNanI najIka kanaDuM gAmanA jaina vaNika zreSThI nArAyaNanI dharmaparAyaNa dharmapatnI saubhAgyadevInI ratnakukSie avatarelA jasavaMtakumAra e ja prastutagraMthanA granthakAra mahAmahopAdhyAya yazovijayajI che. mogala samrATa akabara pratibaMdhaka jagaguru zrI hIrasUrIzvarajI mahArAjAnI paraMparAmAM thayelA zrI navijaya ma. sA. pAse vabadhu paghasiMha sAthe vi. saM. 1688 mAM cAritrane svIkAra karIne bane bhAIo anukrame yazovijaya ane padyavijaya banyA. A paddhasiMha teo zrImaddanA laghubhrAtA che evI sarvasAmAnya mAnyatA pracalita che. eTale meM paNa pUrvanA pustakamAM e rIte ja ullekha paNa karyo che. kintu vidraDhaye paMnyAsa pravara zrI pradyumna vi. ma. sA. taraphathI evuM sUcana maLyuM che ke paddhasiMha teonA jayeSThabaMdhu hatA. A mATe teozrIe nIcenA ullekhe pAThavyA che. laghu paNa budhe AgaLajI nAme kuMvara jasavaMta-sujalIbhAsa tatpAdAmbujabhRGgapadmavijayaprAjJAnujanmA budhastattva kizcididaM yazovijayaityAkhyAbhRdAkhyAtavAn / / __-kammapayaDi bR. vRtti prazastau zrIvikAnuna - anekAnta vyavasthA prazasti aMtima pa. granthakAra zrImadda yazovijayajInI prakAMDa vidvattA, apUrva tejasvitA temaja pari. pUrNa suyogyatAthI Avajita thayelA zreSThI dhanajIbhurAnI vinaMti ane vyavasthAne anusarIne kAzImAM prakAMDa vidvAna bhaTTAcArya pAse SadarzananuM talasparzI adhyayana thayuM. kAzImAM 3 varSa ane AgrAmAM 4 varSa adhyayana thayuM. prakhara pratibhA ane vAdavijayathI prabhAvita thayelA kAzInA paMDitoe teo zrImane nyAyavizArada ane nyAyAcAryanI mAnavaMtI padavIothI vibhUSita karyA hatA. gaMgAkinAre ' kAranA jApamAM ekAkAra banelA teo zrImad para sarasvatIdevI prasanna thayA hatA. teo zrImade saMskRta-prAkRta girAmAM svatanna grantha, svapajJavRtti temaja anyakartaka paranA vizada vRttigraMtha racIne paMDitabhegya sAhityane samRddha banAvyuM che. ema gurjaragirAmAM stavana-sajajhAya-DhALa-be vagere racIne lokabhogya sAhityane paNa samRddha karyuM che. satyarAhane cIMdhanAra zAstrono amUlya khajAne ApIne ApaNane svAdhyAyane amUlya khorAka pUro pADe che. zrI saMghanI AgrahabharI vinaMtithI ane AcArya zrI devasUrijI mahArAjAnI anujJAthI teo zrImadda saMvata 1718 mAM upAdhyAya padavIthI alaMkRta banyA hatA. svAdhyAyanI dhakhelI dhUNIthI haryo bharyo e lagabhaga 55 varSa sudIrgha cAritra paryAya pALI, 1743 nuM cAturmAsa DeImAM karI pachI tyAM ja anazana karIne paMDita maraNa sAdhyuM hatuM. Aje paNa tyAM teo zrImadanuM samAdhi maMdira bhAvikone zAstra svAdhyAyanI pavitra preraNA pAI rahyuM che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sthaLa darzikA pa-25 25 16-40 TIkAgraMthanuM maMgala parIkSAnuM mULa mAthAzya madhyastha kevo hoya ? abhiniviSTanA vacane agrAhya anaMta saMsAra niyama vicAra sUtroccheda paNa ubhAga yathAIdanI prarUpaNuM anaMta saMsAra niyamanamAM tIrthocheda abhiprAya aprayojaka niyata usUtra paNa aniyAmaka anaMtasaMsArano anugata niyAmaka yathAvRMdAdimAM paNa niyata usUtra vidyamAna anaMtasaMsAra anubaMdha dvArA anaMta saMsArathI bacAva parabhave paNa prAyazcitta saMbhavita utsatrabhASaNanuM prAyazcitta paNa parabhave paNa saMbhavita mithyAtvanA bhedo Abhigrahika mithyAtva anAbhigrahika mithyAtva Abhinivezika mithyAtva sAMzayika mithyAtva anAbhoga mithyAtva abhane Abhigrahika mithyAtva paNa hoya ThANugasUtrathI tenuM samarthana acaramAvatta mAM paNa vyaktamithyAtva saMbhavita abhavya avyavahArI che-pUrvapakSa anaMta pudgalAvatta saMsAra mAtrathI avya na kahevAya-u. vyavahArIpaNAnI sthiti anaMtAva havAmAM zAstrasaMmatio pannavaNuM vRttvanusAre te asaMkhya Avaro-pU0 bAdaranigada vyavahAriva vicAra avyavahArarAzinI siddhi bAdaranigada avyavahArI che-pUrva tenI siddhi karatAM anumAne-pUrva samapRthavIkAyAdi paNa avyavahArI-pUrva abhavyomAM vyavahAritvanI sthApanA bAdaranigodamAM vyAvahArikatvanI sthApanA tenuM pannavaNAvRtyunusAre samarthana 41-56
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57-82 bA, nigoda vyavahArI hevAmAM granthasAkSIo pUrvapakSIya anumAnenuM nirAkaraNa kAyasthiti pratipAdaka sutre vizeSa viSayaka parapakSInI mAnyatAo te mAnyatAonuM nirAkaraNa maMda mithyAtvanI suMdaratAne vicAra pAMca mithyAtvamAM gurulaghubhAva mithyAtvInA saMzaya-anadhyavasAya asahmavRttinA anubaMdhI zubha pariNAma paNa mehanA prabhAve azubha maMda mithyAtvIne tevI asahmavRtti na hoya anAbhigrahika mithyAtva paNa suMdara kaI avasthAmAM badhA deva mAnanIya cArisaMjIvanI cAra nyAya viziSTa devapUjA kaI avasthAmAM avasthAbhede guNa-deSa bheda prathAdinI hiMsA karatAM anya devapUjA azubha? guNAntara AdhAyaka hevAthI paNa anAbhigrahika mithyAtva hitAvaha mitrAdi cAra dRSTie 4 daSTiemAM vaMdanAdi anuSThAna gadaSTiprApta mithyAtvIo bhAvathI jena anyadarzanIo mukhya sarvajJanA bhakta zI rIte ? devo aMge ekavidha-anekavidha bhakti dezanAmAM vicitratA zA mATe? jainetaromAM tevuM mAdhyarazya saMbhavita avadazanI bhAvajainamAM paNa dravyaAjJA saMbhavita jinokta kriyAzanya anyadarzanImAM apanadhakatva asaMbhavita-pU0 yoga bIjo anyamAktakriyAthI paNa apunabaMdhakapaNuM saMbha-10 AjJAnuM lakSaNa : mArgAnusArIbhAva ItaramA kriyA paNa mAganusArita hetu zI rIte ? mArganasAritAne anugata hetu mArganusArapaNAnA kALanI vicAraNA mArgAnusAritAne kALaH caramAvartA nizcayanaye vacanauSadhaprayogakALa mArganusAritAne kaLa dezanA ardha pud. havAnI mAnyatA te mAnyatAmAM asaMgati-u0 te mAnyatAne bhrama Ubho thavAnuM kAraNa mithyAtvInI suMdara-asuMdara pravRttinI vyavasthA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhrAnta mAnyatA aMge pUrvapakSInI vicAraNA caramayathApravRttakaraNavibhAgabhAja'mAM "camana artha dravyaAjJA ane bhAva AjJAmAM keTaluM aMtara saMbhave ? dravyaAjJA ane dravyastavamAM sAmya caramAvartAvatI anuSThAnamAM vilakSaNatA viSAdi pAMca anuSThAne akaraNaniyama ane manuSyatvamAM vaiSamya apunabaMdhakAdi paNa dharmanA adhikArI anyathA jainaprakriyAvilepanI Apatti bIjAdi krame bhAvadhanI prApti bIjAdinI prAptine kALa te caramAvatta hovAnuM samarthana vidhi zuddha jenakriyAne kALaH dezanA ardha pud apuna.nA adhapud. kALanA kathananuM tAtparya mArgAnusArI mithyAtvamAM paNa guNazreNine saMbhava ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI caturbhagI aMge bhagavatIjInuM sutra ane vRtti sAdhukriyAnA dravyapAlanathI dezaArAdhakatA Ave-pULa dravyaliMgI dezaArAdhaka che-pU. sarvathA bhAvazUnyakriyAne ahIM adhikAra nathI-u0 caturbhagImAM mukhya ArAdhakatvane adhikAra anyathA catugInI prarUpaNanuM prayojana na saravAnI Apatti abhavyAdi kavyaliMgImAM sarvaArAdhakatvanI Apatti saMpUrNa sAdhusAmAcArI paMcAcArarU5 che nihamAM dezaArAdhakatA jaLavAI rahevAnI Apatti zaiveyakAdimAM paNa abhavyAdine vipula sukha na haiyA vacanauSadhaprayogathI abhavyAdine thatuM sukha dravyaliMgIne bALatapasI tarIke levAmAM saMdarbha virodha vyavahAranA be bheda : nizcayaprApaka ane aprApaka mArgAnusArInI anyamArgoktakriyAo paNa bhAvathI jainakriyA ja che jinapadezanI citrarUpatA anyazAstrokta samAnArthaka vAto jenazrAmUlaka ja che anyazAstrokta suMdaravAtane dvAdazAMgImAM samAvatAra sazva5vAyamUlaM ' gAthA ane vRttine artha ItaramAM akaraNaniyamanuM mAtra varNana che, pAlana nahi-pU0 akaraNaniyamanuM varNana paNa zubhabhAva sApekSa che ane mArgAnusAritAnuM sAdhana che Itarokta akaraNaniyamavarNanamAM vaividhya ItaradarzanamAM ya sAmAnya dharmanI hAjarI 101 102-15ra 100 104 105 106 106 107 107 108 109 110 111 112 113 113 114 115 116 116 117 118 119 120
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 121-134 121 12 123 124 125 126 126 127 128 129 130 135 131 132 132 134 134 taradarzanamAM ekAntamithyAtvanI vyavasthA savvapAyamUlaM? zlekanI vicAraNuM pUrvapakSIkapita asaMgati dvAdazAMgI aMge pUrvapakSInI kalpanA zAyAdi pravAdane jenAgamasamudranA binduo mAnavA e brAnti-pUrva. sava5vAyamUla" lekanI pUrvapakSIkRta vyAkhyA samyapha vI-mithyAtvInA akaraNaniyamamAM phaLataH zubhAzubhatA ukta gAthAmAM asaMgatino ja abhAva-u. pUrvapakSavyAkhyA granthasaMdarbhathI viparIta dvAdazAMgImAM sarvapravAdamUlatva zAkayAdi pravAdo jenAgamasamadranA bindu A rIte bauddhAdidazane jinAgamamUlaka che 'udadhAviva sarvasindhava" nI pUrvapakSavyAkhyA prAcIna vyAkhyAthI viparIta vyAkhyA karavI e apasiddhAnta udadhAviva" lekanI prAcIna vyAkhyA saMgata anyadarzane paNa jenAgamadhathI puSTa thAya udadhAviva" zlokanI pUrvapakSavyAkhyAmAM asaMgati pakSapAtazUnya jainetaramAM paNa dharmabIja saMbhavita dharmapakSa-adharmapakSa mithAlInI dravyaviratimAM pradhAnatA-apradhAnatA kayA mithyAtvInI sarvakriyAo niSphaLa ? akAraNutAnA be prakAra ke ekAkI dezaArAdhaka saMbhave viziSTanijerA pratye pratibaMdhaka ane uttejaka kamabandhanA be bheda-mahAbaMdha, a95baMdha bhinagandhikane abhinagranthika jevo azubha pariNAma na hoya aLyutpannadazAnAM anuSThAne vRttikArakRta vika95vyAkhyA aga-50 "akhAte vyAkhyAmAM asaMgati-50 "aprApta vyAkhyAnuM tAtparya-u0 trIje the bhAMge kaya vyavahAra baLavAna bhAvaza nyavyavahAra akiMcikara anudanA-prazaMsAvicAra anumodanIya zuM? anamodanA-prazaMsA sAmAnya-vizeSa rUpa kANe aniSTanI paNa prazaMsA heya-pU0 e ISTaprazaMsArUpe ja pariName-10 134 136 138 140 141 142 142 144 146 147 147 149 149 15. 153-173 154 155 156 157
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 159 161 162 165 167 168 170 171 172 173 173-179 aniSTanI paNa zAstramAnya prazaMsA aticArarUpa nathI svarUpazuddha dareka anuSThAna jAtithI anumodanIya viSayazuddhAdi anuSThAna mokSAzayano bhAva e tatvathI bhagavabahumAnarUpa mizyAvInA guNe paNa sAmAnyarUpe anumodanIya doSasahacaritaguNanI anumodanA doSanI anumodanAmAM pariName ? mArgAnusArI guNanI anumodanA mithyAtvanI anumodanAmAM na pariName mizyAvInA guNone nahi anumodIe' e durvacana bhAvI phaLanA nizcayane pravartaka mAnavAmAM doSa sukRta anumodanA saghaLAM kuzaLavyA pAre sAmAnyathI anumodanIya anumodanIya zuM ? pUrvapakSakRta vika9po anamedanIyanA be vibhAga, svarUpa ane phaLata-u0 zukalapAkSikatvAdi vicAra kriyAvAdI niyamA bhavya, zukalapAkSika ane nyUna pulAvarta saMsArI ja heya- dazAcUrNimata kriyAvAdInuM zukalapAkSikapaNuM bhajanAe- zrA ane phalitArtha zrI bhagavatIsUtrane abhiprAya ubhayazAstrane samanvaya karavo e ja nyAya pUrNa-10 zrAvaprajJapti ane dazAzrutanA pratipAdananI saMgati zukala-kRSNapakSanI be vivakSAo zAstrasiddha akAma-sakAmanirjarA vicAra mithyAtvIomAM paNa sakAmanirjarA saMbhavita evA savanA yanA nuM tAtparya temAM samayasArasUtra ane vRttinI sAkSI mArganusArI anuSThAna mAtra sakAmanijAnuM bIja akAmanirjarA ane baLatapa e be zuM judA che ? mArgAnusArInI buddhine abuddhi tarIke apalApa na karAya dayAdi pariNAmanI hAjarImAM kuzaLabuddhi paNa prAyaH pragaTe ja ItaranI anumodanAmAM aticAra lAgavAnuM eka kAraNa moha (mithyAjJAna) tenuM bIjuM kAraNa anavasthA svApekSAe hIna evA paNa kSamAdimAM anamedanIyatva akSata marIciusUtravacana vicAra marIcinuM vacana usUtramizra hatuM-pUrvapakSa mAyAnizrita asatya evuM te utsutra ja-u0 viparIta evA dravya-bhAvabhAMgA bhaLavA mAtrathI mitratva na Ave dareka jJAna vizeSyaaMzamAM abhrAnta hoya sUtra-utsatra vibhAga mRtabhAvabhASAne sApekSa 173 174 176 177 178 179 180-190 180 180 181 183 184 185 186 187 189 190 191-25 191 192 193 194 195
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sa'kalezaprayukta aspaSTa prarUpaNA e paNa utsUtraprarUpaNA marIcivacanamAM rahelA 'haiM' zabdanA arthanI vicAraNA 'durbhASita' eTale paNa utsUtra marIcinA vacanane 'utsUtra' tarIke ullekha karanArA zAstrapATha 'leza' zabda mizrapaNAne jaNAvatA nathI utsUtraprarUpaNAnuM svarUpa duraMta ane anaMta e be vizeSaNNA viruddha nathI zrAvakanI viparIta prarUpaNAmAM asaMkhyusa sArA ja adhikAra-pU. temAM paNu anaMtasaMsAranA ja adhikAra-30 jamAlinA sa'sAranI vicAraNA jamAlinA daSTAntanu samarthana paNa upalakSaNu vyAkhyAthI aradhaTTaTIyantanyAya ekendriyAdimAM punaH punaH bhramaNtA sUcaka-pUrva prastutamAM e nyAya caturga tibhramaNunA sUcaka-u0 adhyavasAyabhede gati-sasArakALa vagerene bheda anyathA anya bAbateAmAM ya anaMtasa MsArane niyama mAnavAnI Apatti jamAlinA sauMsArane jaNAvatuM bhagavatIjInu' sUtra te sUtraparathI ana'tabhavasiddhi mATe pUrvapakSIya kalpanAe ane tenA samAdhAnA triSaSTinA leAkanA atha aMge pU`pakSakalpanA e kalpanAnI ayeAgyatA anya pratyenIkAne paNu samAnasaMsAra ja mAnavAnI Apatti sUtragata thAvat' zabda vizeSya ke vizeSaNurUpe haiAya-pU0 vizeSyarUpa yAvata' te a--pU. vizeSaNabhUta 'yAvat'nA atha-pUrva kAlaniyamana mATe yAva-tAva adhyAhAra-pU. kAlaniyamana dvitIyA vibhaktithI thaI gayuM che-u0 pUrva prastuta padmasamudAyane je azva e ja prastutamAM 'yAvattA a dyotakaracanArUpe 'cAvata' zabda Nu prasiddha jAva cattAri' sUtra kilbiSika vizeSa viSayaka hovu sa'bhave sAmAnyanuM kathana paNa kayAreka vizeSaparaka hAya mAkSagamananI vAta na AvA mAtrathI sUtra abhavyaviSayaka na banI jAya cAra pAMca' zabdamAM paN sa kevizeSathI ekasaMkhyAvAcakava pAMca zabda aMge anya prazno ane uttarA padarabhavA tA mAtra sthUlabhavA ja che' e vAta ayeAgya ochAvattA bhave mAtra para ArAdhanA-virAdhanAnuM sArAnarasApaNuM nathI jamAliaMgenA vRttinA pATho vRttipATha aMge gItArthInuM pratipAdana e prastuta vAtAmAMthI zAasamatipradarzana mAtra ekanu' paNa saMbhave tiya thayeAnika zabda aMge vicAraNA 196 197 198 199 200 201 23 204 205 26-232 206 208 208 210 211 rAra 212 214 214 215 216 216 217 217 218 219 221 222 rarara 223 224 225 226 227 227 229 229 230
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrAnusAre bolanArane thate lAbha heyasthita bhagavAna kalyANamApaka kaI rIte ? kevalImAM dravyahiMsAne vicAra kevalI pratyenI bhaktinA nAme kuvika95 yogI avasthAmAM azakayaparihArarUpa hiMsA heya ja kevalI prayatnane vicAra kevalIne jIvarakSAne prayatna niSphaLa na rahe-pU. kevalIne dezanA prayatna niSphaLa rahe?--u0 kevalI prayatnanI saphaLatA sAdhyaviSayanI apekSAe ja kAyaprayatna ane vAyuprayatnamAM vaiSamya che-pU. sutparISahavijayanA kAyaprayatnanI pratibandI-u. mArgamAM rahevuM e ja prayatnanI saphaLatAupAyane anAbhoga ja jIvarakSAprayatnane niSphaLa banAve-pU. kSatparISahavijayanA prayatnane kaNa niSphaLa banAve che?-u. nigranthanuM cAritra paNa azuddha banavAnI Apatti nigranthane paNa zAstravihitaupAyano anAbhoga na hoya kevalInA yogone ja jIvarakSAnA upAya manAya ? hiMsAphaLAbhAvanI prarUpaNAmAM kevalIno adhikAra che ja kevalIne pApakarmabaMdhAbhAvane nirNaya levAthI vajanAbhiprAya na heya-pU0 anekaNIyavagerene vaje nAbhiprAya he zAstrasiddha-u0 kevalIe svaprayatnane kevo joyA heya ? gahaNIyakRtya aMge vicAraNA kaI hiMsA gahaNIya ? dravya ke bhAva ? upazAntahInI dravyahiMsA pratisevA kharI, yathAkhyAtanAzaka nahi-pU0 pratiSiddhanI pratisevA yathAkhyAta ane nigranthatvanI lopaka ja hoya-u0 anAbhogajanya pratisevA paNa pratisevA ja che. pratisevAnI vyAkhyA 3 thIyarI kane rahasyArtha e lekathI kevaLImAM pratisevAnA abhAvanI siddhi, naDi ke dravyahiMsAnA e lekamAM upazAntamohInuM grahaNa kema nahi ? kSINamohajIvamAM gIMNaya dravyaAzravane abhAva-pU0 bhAvAvanI hAjarInI Apatti-u0 dravyaAzrava pariNati aMge vicAraNA davyAzavapariNati svakAraNajanya, nahi ke mohajanya davyAzavapariNati mahajanyA-pU0 saMyatanI AraMbhikI kriyA pramattayogajanyA nahi ke jIvaghAtajanyA-pU0 pramoga aMge pUrvapakSa vicAraNA pramatta-apramattanI vyAzavapariNatinA hetuo-pULa 231 232 233-455 233 234 [ 235-244] 235 235 236 236 237 237, 238 238 239 240, 240 241 242 243 244 [244-252]. 244 246 247 248 249 249 250 251 251 252 [253-261] 253 253. : 254 255 256
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ hay. 256 257 258 260 261 261 [ 261-277] ? - - i - - 4 2.65 216 27 217 268 269 270 davyAzravane mehaja mAnavA sAme dravyaparigrahanI pratibaMdhI-30 kevalImAM dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti-pU0 dravyaparigrahanA kAraNe saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti-uche. dravyaparigraha ApavAdika hAI kevalIne deSAbhAva-pU0 anAbhogajanya dravyAzrava ja mahajanya-pU0 dravyaparigrahane ApavAdika mAnavAmAM pUrvapakSIne pratijJA hAnideSa-u0 ga aMge vicAraNA vega azubha zI rIte bane? pUrvapakSa vicAraNA pramattanA ge ja azubha heya-pU0 pramattane apavAdabhinnajIvaghAta anAbhogajanya ja heya-pU0 haLapahita-svarU5yogya yogone bheda-pU0 vicAraNA kevaLInAgo chavAtAdi azubhanA phaLepa. kyAre ya na bane-pU kevaLInuM dharmopakaraNadhAraNa ApavAdika hetuM nathI-pUra paNa vyavahArane pramANu TheravavA hoya che-pU0 kevaLInuM aSaNIyagrahaNapaNa ApavAdika nathI-pU0 vyavahAra paNa baLavAna nI kevaLIkRti sthApanA kevaLInI pravRttithI zrata vyavahAranI zuddhi zI rIte ? pUo zrutavyavahArazuddhinA prabhAve anekaNIya paNa eSaNa-pU0 aupAdhika zuddhatAzAlI cIja paNa ApavAdika ja kahevAya-u0 dharma gurune anusaranAre kaI rIte ? atiprasaMga chadmasthanI jANakArI mAtrathI na thAya unnatanigna dRSTAnta kevalI gRhIta aneSaNIya pUrvAvasthAnI apekSAe ja aSaNIya-pU AbhagapUrvakanI pratiSiddhapravRttine sAdhune abhAva thavAnI Apatti-u0 azabhayogajanya hiMsA e AraMbhakatava' mAnavAmAM Apatti apramAda yoganA azubhatvane pratibaMdhaka maithunasivAyanA Azrava aniyata deSarUpa kAyikI vagere kriyAo aMge vicAraNA vitarAga ane apramatta jIvahiMsA thavA chatAM anAra bhaka kAyikI, AdhikaraNikI ane prAdeSikI kriyAone avinAbhAva prANAtipAtajanakapraviziSTa kAyikI kriyAne ja niyama hiMsAthI thatA pratibaMdhanI vyavasthA asaMgata thavAnI Apatti jJAnAvaraNabaMdhakAlIna kriyAonA pratipAdaka sutranuM rahasya akriya" tarIke vItarAganuM grahaNa zA mATe? spaSTatA mATe kAyikI, AraMbhikInI samaniyata ane prANAtipAlikInI vyApaka avazyabhAvijIvavirAdhanAvicAra avasthaMbhAvI hiMsAnA kAraNe kahevAtuM ghAtakatva kayA vyavahArathI ? sAdhuonI AbhegapUrvaka naghuttArapravRttinA abhAvanI Apatti 270 272 273 273 274 205 276 277 [ 278-283] 278 278 280 281 281 282 283 [284-292] 284 285
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 286 287 288 289 289 290 291 ra92 293-322 293 293 294 295 296 298 299 jaLajI no anAbhoga hAI virAdhanA paNa anAbhogajanyApU0 jaLane anAbhoga mAnavAmAM jayaNApAlana asaMgata-u. vyavahArasacittarUpe Aga hova Avazyaka 5nakasevAlAdine nizcayathI paNa Aga chate Abhoge thatI virAdhanAmAM samyakatva paNa na Take-pU0 pitAne na dekhAvA mAtrathI anAbhoga na manAya-u. saMyamanI durArAdhyatAnuM pUrvapakSapradazita rahasya avazya bhAvinI virAdhanAnA pUrvapakSakadvipata be prakAra sumitra ane pUtrasanI anAbhogamUlaka virAdhanAne taphAvata-pU0 svasAkSAtkAranA viSaya-aviSayabhUta virAdhanAne taphAvata-pU0 virAdhanAnI nirdoSatAne hetu AbhogamUlaka, chatAM AjJAzuddha hovAthI virAdhanA nirdoSa saMyamanI durArAdhyatAnuM prakhyakArapradarzita rahasya AgamathI paNa apakAya vagere sthAvarone Abhaga zakaya sUkSma ane sthUlatrasanI virAdhanA azakayaparihArarUpe samAna ja-u0 karmabaMdha vadhyajIvananI sthUlatA ke sUkSamatAmAtrane sApekSa nathI AbhegapUrvakanI ApavAdika hiMsA duSTa banI javAnI Apatti chatI virAdhanAe paNa saMyamarakSAmAM adhyAtmazuddhi e ja hetu, anAga nahi saMyamapariNAmanI rakSAmAM varjanAbhiprAya e hetu-pU0 chavaghAtAdimAM varjanAbhiprAya e upAdhi-pU0 vajanayukta jIvavirAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAne hetu-pU0 nizcayanaye virAdhanA nijarAne hetu ja nathI-10 ApavAdika virAdhanAmAM anAbhoga ke varjanAbhiprAya heta nathI-u0 baMdhahetu nirjarahetu zI rIte bane ? na vicAraNuM adaMparya aMge upadezapadagata prarUpaNa chavadhAnapariNAmane nirjarA hetu mAnavAnI Apatti virAdhanAnuM hiMsApariNamajanyatva svarUpa vajenA thI dUra thAya-pU hiMsA pariNAmajanyatvane virAdhanAnuM svarUpa kahevuM e mugdhapratAraNa-10 vajanA rUpa upAdhizanya virAdhanA ja nirjarA pratibaMdhaka-pU0 vajanA virAdhanAnA kyA svarUpane dUra karI upAdhi bane ? u0 sarvatra viziSTanija rA pratye AjJAzuddhabhAva e svataMtrakAraNa svataMtra kAraNane uttejaka mAnavAmAM doSa chone anAbhoga hoya te jaLapAnamAM mUla prAyazcitta na Ave pANI pIvAmAM ane utaravAmAM prAyazcittabheda kema? vicAraNA Aga anAga zuM che ? gItArthamAM virAdhanAnI jANakArIne pUrvapakSIkRta svIkAra chatI virAdhanAe jaLavAtI nirdoSatAno hetuH Azayazuddhi hiMsa ane ahiMsapaNanI vyavasthA 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 308 308 309 309 310 312 312 314 315
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317. 318 320 320 321 3ra3-349 32.3 323 324 325 326 327 329 330 330 331 333 334 anAbhogane nirdoSatAnI jALavaNIne hetu mAnavAmAM Apattio virAdhanAne Abhoga mAnavAmAM dezaviratinI Apatti-nirAkaraNa 18000 zIlAMga aMge nizcayanayamata 18000 zilAMgo aMge vyavahAranayamata zIlanI akhaMDitatAmAM apekSA bhAvaviratinI, nahi ke bAhyapravRttinI apavAdaviSayaka upadeza vicAra vihitAnuSThAnIya dravyahiMsAmAM jinAjJA ja pravartaka ApavAdika hiMsAnI AdezarUpe jinAjJA asaMbhavita-pU0 kapyatvAbhivyaMjitarUpe 5NuM asaMbhavitapU0 jinapadeza mAtra vastusvarUpanI jANakArI mATe ja-50 sarvatra vidhi-niSedha mAtra jayaNu-ajayaNunA ja-pU0 jinAjJAthI vastusvarUpanuM jJAna, pravRtti-nivRtti svataH-pU0 jIvavirAdhanA ajayaNAjanya ja hAya-50 chatI jayaNAe thatI virAdhanA anAbhogaprayukta ajayaNujanya-pU0 dravyahiMsAnuM paccakkhANa paNa mAvazyaka-pU0 vyavahArasAvadhakAraNAnI jinAnujJA ka9tvAbhivyaMjita upadezamUkhe-pU0 yatanAnI jinAjJA, dravyahiMsAnI kayAMya nahi-pU0 vyavahAranaye pAdAdi-kriyArUpa virAdhanAnI jinAnujJA-u0 nizcayanaye to zubhabhAvanuM ja vidhAna phaLataH te vidhizuddhahiMsA paNa anujJAna viSaya mAtra jayaNanuM ja vidhAna mAnavAmAM asaMgatio ApavAdika pravRttine svataH kahevI e mahAbhrAnti apavAda pade virAdhanAno upadeza paNa vidhimukhe saMbhavita apavAdapade virAdhanAnuM vidhAna Avazyaka jayaNApUrvaka thayelI ApavAdika hiMsAmAM prAyazcittano abhAva laDI vagerenA AlaMbananuM vidhAna karatuM sUtra lavaNuM agenuM ApavAdika vidhAnasatra niSiddhanuM paNa ApavAdapade vidhAna hoya dravyahiMsAnuM paNa apavAdapade vidhAna sUkSama virAdhanA sUkSma ajayaNurUpa nathI sUma Azrava kriyAo mATe kSINamAha sudhI AlecanA chadmasthanA anuSkAne AlecanAdiyukta hoya to ja ISTasAdhana dravya-kSetra vagere AzrIne paNa hiMsAbhAvanuM ja paphakhANa puSpa caDAvavA vagere rU5 hiMsAne upadeza sAkSA vidhimukhe pUjAbhAvihiMsAmAM anubaMdhazuddhatAnA kAraNe jinAjJA dvavyahiMsA aMge ka95bhASyane adhikAra chate Abhege dravyaparigrahanI jema dravyahiMsAthI doSa nahi thatu bhAMgAnI zanyatA hiMsAnA svarUpanI apekSAe-pU0 335 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 344 345 346 347 349 349 350-362 350 35ra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 te zUnyatA hi"sAvyavahAranA abhAvanI apekSAe-u0 ceAthA bhAMgAmAM yAganI zuddhatA guptirUpa levAnI che. apramattathI sa'yeAgI kevalI, dravyahi sAthI tulya rIte nirdoSa hi"sA aMgenI catubhagInI bhAvanAne adhikAra te adhikArathI kevaLamAM ahiMsakatvanI siddhi, dragya hiMsAnI nahi-pUrva te adhikAranA nigamanavacanathI dravyahi MsAnI siddhiM-30 vastrachedana aMge kalpabhASyagata pUrvapakSa hiMsAnvitayeAgamAM hiMsakapaNAMnI vyApti nathI. vastradAdhikAra hiMsAnvitayeAganA abhAvaneA jJApaka-u0 pratibaddothI pUva pakSIne ApelA doSa tenA sadbhAvane jJApaka-u0 pUrva pakSIne pratibaddhAthI Apela dUSaNa Ara bhAgni-atakriyA vicAra kapanAdi kriyA aMge bhagavatIjInA AdhakAra kapanAdikriyA Ara.bhAAirA aMtakriyAvirAdhI kalitAtha yego ja aMtakriyAvizadhI-pUrva bhagavatIjInA sUtranI pUtrapakSIkalpita vyAkhyA *panAdinA yoga sAthe nayama batAvyAnI pUrva pakSa kalpanA aAgya anya pU`pakSa kalpanA ane tenI upAhAsyatA ezanAdi Ara bhAdine sAkSAt niyata nathI-zaMkA Ara.bhAdi jananazaktinI apekSAe sAkSAt niyata-samAdhAna Ara bhajanana zaktiyukta yAgeA aMtakriyAnA pratiLa dhaka e zaktinA kAraNe ejanAdithI thayela AraMbha sAdhuone nirdoSa sthUlakriyA rUpa AraMbha kaivalImAM abhAdhita caleApakaraNatA nAmakarma pariNatine niyata kAyasparzI janya virAdhanA vicAra avazya bhAvI virAdhanAjanya karmabaMdhAdi aMge AcArAMgavRtti adhikAra e adhikAramAM devalI azrva nathI-pU. vRttimAM devalInA karela nirdezanA apalApa azakatha avazya bhAvizrva aMge pu pakSa vicAraNA anAbhAgAdivat viSayAsa nidhAnAddhithI pazu kAdAyitva sabhavita pU`pakSa vicAraNAnA svIkAramAM sUtranI asaMgatinA deSa avazya bhAvitva aMge vAstavikatA devalImAM virAdhanAkatu asaMbhavita hAI nirdeza ayAgya-pU. mazakAdika ka jIvadhAta sayAgI kevalIne asaMbhavita-pU. nirdeza kartRtvane nahi, kArakatvane AgaLa karIne che-uka athavA upacarita katvane AgaLa karIne che-u0 acArAM A granthAdhikAra prAsagika ja che-pU e granthAdhikAra kA~baMdha aMgenA kAkA, bhAvanI vyavasthAsiddhi mATe-50 353 354 355 356 357 357 358 359 361 360 32 363-376 363 364 365 366 367 368 369 369 370 371 373 375 377-402 377 379 379 381 382 383 384 385 3860 387 38. 389 390
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 392 383 394 396 396 397 399 399 400 upazAtAdine samuccaya vaicitryane vyatireka dekhADavA-pU0 te avikArane prAsaMgika mAnavAmAM atiprasaMga-u0 nimittakAraNa ane kAntika paNa heya samuccayanA anirvAhanI Apatti agIvat sayogI zarIra para chavadhAta kema nahIM ? purvapakSIne prazna "sogInA yoga jIvarakSAnA hetu hovAthI' evA uttaramAM Apatti cAritramohakSayathI jIvarakSAne atizaya pedA thAya-50 kaivalInA go chavadhAta pratye pratibaMdhaka-pu. ayogI zarIrathI paNa chavadhAtAbhAvanI Apatti-u0 kevalInuM sthAna ahiMsA che e ayogIne paNa lAgu paDe-u0 ahiMsAsthAnatva bhAva AzravAbhAvanA tAtparyamAM jIvarakSA atizaya-vicAra je kevalIyeAga svarUpe jIvarakSaka te paDilehaNabhAvApatti je niyata vyApAra dvArA, te sarvajIharaNa azakya puchapacUlAdaSTAMtathI jIvanA adhAta pariNAmanI siddhi-pU0 daSTAMta-dArTAntikanuM roSamya-u kevalInA viharaNakSetramAM jalAdi acita ja heya-putra jalamAM anaMtA aMtakatakevalI, sarvatra acittatA asaMbhavita-u kevalIyogathI pRthavyAdine bhayalezane paNa abhAva-pU0 acittajaLasparzAbhAvane atizaya kikata? u. aghAtyapariNAma mAnavAmAM ullaMghanAdi niSphaLa-u0 kevalInA u9laMdhanAdi vyApAra zrutavyavahAra pAlanArtha-purA kevalIvihArakAle jIvonuM svataH apasaraNa-50 svataH apasaraNuM mAnavAmAM Apatti-u0 kevalIkriyAkaMnya bhaya vinA ja cha kriyA kare-pU0 hiMsA vinA ja mare" evuM paNa mAne ne! us bhaganA vegathI kheDUta bhaya pAmyo/bhAge e prasiddha saMyama abhaya rUpa che jIvarakSAlabdhi vicAra ghAtakSayajanya labdhi prabhAve jIvaghAtAbhAva te labdhinuM upajIvana kare to pramAdApati anapajIvana mAne te ayogIthI paNa jIvarakSA labdhine yogagata mAnavAmAM Apatti je vyahiMsA e doSa, te dravyaparigraha paNa doSa anekAna anekAne kaI rIte ? kevalI-chadmaliMga vicAra chAstha ane kevalane ligenuM darzaka sUtra masthaligonA pakSa ane liMga aMge pUrvapakSavicAraNa 400 40-416 402 403 404 405 406 407 408 405 410 411 412 413 414 414 415 416 817-422 417 418 418 419 420 421 427-455 4ra3 424
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 426 427 429 430 431 432 433 433 434 436 437 438 439 440 440 442 444 446 kSINumehane mAtra saMbhAvanA rUDha mRSAbhASaNAdi heya-pULa saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa mRSAvAdAtmaka dRSarUpa-pU0 chamasthaliMgane pUrva pakSAbhimata kALa kSINamohane 5Nu kevalI gaNavAnA che-pU0 dravyaprANutipAtAbhAvAdi ja kevalInA liMga che-pU rAgadveSa janitatvAdi tenuM vizeSaNa nathI-pU jAti ane vANi asiddhi ane vyabhi0 nA vAraka-pU0 apramattane pakSa tarIke levAmAM doSo-u. pAramArthika hiMsAdinA svabhAva chaghasthaliMga tarIke vivakSita-u. pakSa tarIke pramattajIva levo-30 tti vagere svarUpavizeSaNa, doSavAraka nahi tti vagere vizeSaNa aMge anya abhiprAya anyanA abhiprAyanI samAlocanA vAjiMthI nIkaLato phalitArtha bhAvahiMsakatvAdi liMga banavA asamartha nathI kSINamehamAM dravyamRSAvAdAbhAvanI mAnyatA zAstraviruddha "saMbhAvanArUDha'mAM "saMbhAvanAne zabdArtha bhAvanA kAraNe ja dravyanA kAraNa bane e niyama khoTo prANAtipAtAdi cAritramohanIyane niyata-pU0 bhAvaprANAtipAtAdi tevA che, dravya nahi-u0 nagnatAdi sAta parISahe mAnavAnI Apatti sAva asatanI saMbhAvanA paNa na karAya aMya be liMga chadmasthamAtrasulabha nathI kSINamehane kevalI mAnavA e AgamabAdhita adhikRta sthAnAMgasutranuM tAtparya palAdanavicAraNa anucita pravRttimAnamAM paNa zraddhAgraNathI samyaktva Take tapaprAyazcitta asaMgata banavAnI Apatti upasaMhAra suparizuddha AjJA ja grAhya che dharmanI kaSa-cheda-tApa parIkSA traNemAM tApaparIkSAnI mukhyatA zuddhadharmapariNata sAdhunA suvarNasadaza 8 guNa suvarNasadazagurunI AjJAmAM rahelAne thanArA lAbha. AtmapratyakSatA dazAnuM svarUpa zuddhavikalpa avikalpasamAdhina janaka adhyAtmajJAnanI stuti dhamavAda ja kartavya 447 449 449 451 453 456-459 457 459 460-470 460 460 462 463 467 468 469 470
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 aMtya upadeza prazasti pariziSTa : 1 H vicArabindu pariziSTaH 2 : 108 belasaMgraha 471-472 473-492 4 . azuddhionuM parimArjana nIce darzAvelA pRSTho paranI te te paMktio nIce lakhyA mujaba vAMcavI. 78/6 trividhamanuSThAnamuSTi, prato mijAghArathitAnAmA...... 80/60 mAImamatAmaniyama virudrasthavakigApi..... 83/14 ......kAlazcaramapudgalaparAvarttavyatiriktazeSapudgalaparAvarttalakSaNo'tra 86/3 navarAtrimAmAnAM saMnihitanimeDhAnA yanta...... 123/14 ......te te vyaktie pravartAvela che te te nayavAda...... 139/16 ......tethI uma AcAravALA paNa ekAkI sAdhune gurukulavAsamAM...... 139/17 ......evI svakadAgrahanA kAraNe viparIta mAnyatAvALA temaja tapamAM..... 142/5 bhinnagranthestRtIya tu samyagdRSTerato hi n| patitasyApyate...... 151/17 ......aMge caraNakamalamAM udyamazIla bahuzruta je kAMI Acare che....... 16/17 ...... abhiniviSTa anyatIthiM kone sAkSI karIne batAvAtA nathI. mATe mArgAnasArI 176/25 ......gautama ! kriyAvAdI nathI, akriyAvAdI che, ajJAnavAdI che, 224/24 ....jyAre te devone idra eve che tyAre te devo have zuM kare che ? 25/13 ......vagere rUpa akaraNaniyamanI dezaviratiguNaThANe hAjarI hoya 254/19 ApavAdika hoya che. athavA "jJAnAdinI vRddhi mATe huM A Azrava evuM chuM' evI buddhinA kAraNe te Azrava ApavAdika hoya che. tethI tenAthI karma baMdha thatA nathI...... 26733 ......grahaNa karIne kevalajJAna mATe lAvela te vastu kevalIne ApI...... 268/13 ......kAraNake prAyaH badho vyavahAra zru 1thI ja cAle che. Ama rArA 5. 4- sanAtekasa bAte ane paM. 5-nivRttime nA badale nirjharime' laIeto je artha maLe che ke "prANAtipAta 3-4 ke 5 kriyAothI meLavAya che thAya che te artha, "prANAtipAta 3-4 ke 5 kriyAothI samApta thAya che tevA artha karatAM vadhu 4 lAge che. (kriyAbhede prANAtipAtanI utpattine bheda ane tethI karmabaMdhane bheda.). 288/14 temaja roTTa-leTa, khAMDela DAMgara vagere mizra ra98/21 .... kRtavegI (te te kAryane/tapa vagerene abhyAsI-anubhavI) che te,.... 303/27 ...... hotA nathI. athavA pAdAkriyArUpa je virAdhanA che (juo pR. 334) tene varjavAne abhiprAya hoto nathI. (kemake... 316/21 ......abhimara (=dhArela vyaktinuM khUna karanAra, anyane na maranAra) jevA duSTa... 340/- 5 .....(100 hAthanI bahAra javAmAM kAusagaprAyazcitta paNa Ave che te vicAravuM) 341/28 ...... bIje raste javuM. sIdhA mArge na javuM. kAraNa ke....... 347/20 ..jema ke garbhakAlIna meTA peTa vagaranI kanyA anadarA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirUpaNIyaH saMbaddha dharmaparIkSAyAM prasiddhaH majjhatthA NAyavvA naiteSAM paMca pR. paM. azuddha 31 nirUpaNIya 3 / 2 sabaddha 35 dharmarIkSAyAM ||12 prasiddhaH 1. majjhattho ..:110 NAyattvA 92 paca 9 / 3 sacikkhae 9 / 13 paTThaka 1113 doSa 11 / 10 dyapakaraNa 1417 zAstrIya 14 / 12 pratimA 1711 vadayA 1718 ghaTakatva 18 / 15 venaiva 19 / 3 dvitIyaSA 2119 reba 21112 kiccAt 23111 ahadAdInAM 24 / 18 krarANi 24/28 hovAthI 2719 nizraya 3218 2kiMca 34 / 6 kuvikalpA 37 / 3 Napusesu 38 / 6 bhyAnAna 39 / 3 mokSAtmakAH 4016 pudvagalaparovartAH 4318 anAdimata 4410 eva 45/4 vanaspataya 467 sasAravattvena 47/32 avyavahAramA 48 / 15 santvana 50112 vanaspataya 5116 kayAkya saMcikkhae paTaka doSaH dhupakaraNa zAstrIya pratimAH vaDDhayA ghaTakatva Nenaiva dvitIyaiSA reva kiccA0 ahaMdAdInAM krUrANi na hovAthI nizcaya rekiMca kuvikalyAH evaM pR. 4. azuddha 53 / 6 lokAkaza lokAkAza 5317 namtAna nantAna 53 / 10 koTA (koTA) 581 sarvAza. sarvAza5815 neteSAM 60 / 10 hRdaya hRdaya 62/28 nyAya A nyAya 65/14 "te saba avasthAmA 135 DAya" mAralI nAma: 1/35 132 svarUpe paNa 84/30 bhisyAt mithyAtva 7017-8 vedya vedya 74/9 paremapi pareSAmapi 74 / 11 'bravIt 'bravIt 751 samanvitA samanvitaH 7818 bandhakaMvama bandhakatvama 79/4 atyartha atyartha 795 eva 80/35 47Iya karIe 82 / 6 mapana mapunarba 82 / 6 zrAdvatvA zrAddhatvA 83 / 11 pAbhaI pabhiI 84 / 14 babulatvAt bahulatvAt 85 / 12 granthimedesya granthibhedasya 86 / 3 keSAJcidu keSAJciddu 8731 dRSTi dRSTie 887 gagere vagere 91 / 10 hisAdyA hiMsAdyA 91112 ramavota rA17 jema jethI karA32 niruparita nirupacarita 9415 mADha gADha 95 / 4 punabandha punarbandha 95/6 sAMnihita saMnihita 96 / 10 kSapayaNArtha 96/11 vagere tenI bajere 96/saMnihi jIva saMnihita chava: NapuMsesu rameveti bhyAmAna mokSAtmakA: pudgalaparAvartAH anAdimantaH evaM vanaspatayaH saMsAravattvena saMvyavahArabAhya santyana vanaspatayaH kayAkarya kSapaNArtha
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvokta paoge pR. paM. azuddha 10019 bhyantasaMsAra bhyantarasaMsAra 10218 saMpanna saMpannaH 10338 jJAtagharmA jJAtadharmA 103 / 10 rahitasvAt rahitatvAt 103/21 prakAne prakArane 105/6 nuSThaniyukto nuSThAnayuktA 1905 eva evaM 1101 paAge 111 / 14 na di na hi 11122 miliyana nihone virAdhaka kahevA dvArA niha ne ja 11236 tenI tevI 114 / 14 sAriNI sAriNI 115 / 5 mUla mUla 1169 doSaH doSaH 11623-24 I Indriya 119/11 auki audhika 122 / 6 zratajJAna zrutajJAna 122/31 zutajJAnI pramANe zratajJAnI 122/37 pramANe AzrayIne AzrayIne 12319 simyagdRzAM samyagdRzAM 131/2 pavAsa pavAsaM 131/6 gudaya 131/14 'ya 136/4 rUpApradhA rUpA prAdhA 137/3 kuvadya kuvaidya 138/32 jinAjJA jinAjJAbhaMga 139/4 tvenakA tvenakA 139/8 enA enA svAbhAvika 143/14 lokika laukika 144/5 medena bhedena 144/5 vizeSaNa vizeSeNa 144/6 bhedAnya bhedAtra 145/8 saMbhavita saMbhavati 147/1 prAmANya prAmANye 148/2 sUtraNAma sUbANAma pR. 4. azuddha 150/7 pUrvAkta 150/9 tayorAvaro tayoraviro 151/2 copadeze copadezo 151/8 ANAsusuddhe ANAsuddhesu 152/10 dhamma dhamma 15ra/ra6 jIvone kriyApravRtta jIvane 153/19 dharma pari dharma jJapari 153/25 sAmAnyathI sAmAnya 15/17 ja gamatI na gamatI 159/7 haSajanaka . harSajanaka 160/4 sabhave'pi saMbhave'pi 160/35 karatAM karatAM karatAM 163/12 te 164/31 jALavanAra AcaranAra 165/28 niMdA niMdAthI 166/2 dvAsa dvArA 166/9 mArgAnusAri mArgAnusAra 171/28 joIe "Avo joIe"Avo 174/9 saMsAratveta saMsArakama 175/5 yogabinda yogavindu 176/18 cUrNimA cUrNinA 176/19 akriyavAdIe akriyAvAdIo 176/30 bhiyA mithyA(hari) 179/4 sukkapakkhaA sukkapakkhiA 180/6 vinyadehanAm tvanyadehinAm 180 24 sivAya sivAya bIjI IcchAthI 181/18 tivihAai tivihAe 181/30 zUnya zUnya sahana karavAnI 182/6 SaDvidha SaDvidha 183/25 anuSThAna anuSThAna 187/14 vaccheka vacchedaka 188/7 payakakharaM payakkharaM 188/7 te Na . jeNaM 188/10 vagayaiva vamamyaiva 189/3 tesiM 189/10 tethI tethI ja 189/16 paradazanane paradazanIla gudaya' jya tesi
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha nihone mudhajanamAM lIdhA guNAnAma sAdhudharma karanAra cyapekSayA eka 32. havA haimavIra marIcijamAli sesalesa kevalamutsUtra', kintUtsUtra cUrNimAM asaMgati nathI. pR. paM. azuddha 189rara nihanA 189/23 zlAghA 190/5 guNanAma 191/3 sAdhudhameM 191/19 karavA mATe 194/5 papekSayA 195/22 che. 196/5 hamavIra 199/5 marIjimAli 199/12 seselesa 200/9 kebalamutsUtra 2049 vRttimAM 210/10 asaMmati 212/30 nathI ? 212/31 kahevuM ke, 215/6 zlokaka 217/6 chandA 220/raka nathI ? 224/27 AvIne 233/6 kei 235/20 manAya 240/25 peyanA 241/30 zAstra 243/7 dyathAcita 248/5 viziSTava 255/8 raMbhikI kriyAyA 258/17 rize 263/9 kArya 264/4 tati 267/26 kevalajJAnI 270/5 tattapAzcA 273/4 saMmavADa 278/5 tesiM kahevuM, zlokaika chabdo nathI, saMbhALIne keI svIkArAya yoganA zastra yathocita viziSTatva raMbhikIkriyAyA pArizeSa vArya taditara kevalajJAna tattatpAzcA saMbhavo' tesi pR. 5. azuddha 281/2 6 akriya akriya tarIke 287/30 mAre tamAre 287/31 hovA chatAM na hovA chatAM 288/6 asaGkhayeya asalyeya 292/26 ekI 298/24 25 299/19 hevA 301/32 abhavAmAM abhAvamAM 303/30 virAdhanA virAdhanAthI 305/36 comAsamAM comAsAmAM dhruva 309/8 caMdrakAnta maNine candrakAnta maNi abhAva 314/18 gALAmAM gaLAmAM 316/29 anakAnti anekAntika 318/26 pariNAme pariName 321/10 A 323/30 ApI ApI hoya 324/27 koI hoI 334/11 jayaNuM (sArvatrika) jayaNuM 340/3ra kahyuM che kahyAM che. 34/27 parAkrama parAkrama (bIje mArga) 34527 kRtakRva kRtakRtya 350/ra7 karmAnAnA karmanA 351/9 bhasae bhAsae rU56/20 hinA 367/7 yathA karapa/15 na hovuM 431/1 SgAcaratvena 'gocaratvena 431/6 rAgaSa rAgadveSa 440 33 jIvanane jIvane 443/5 muddhatta 459/3 Nate 466/2 samullasaha samullasa hiMsA tathA hevuM Nate
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAMzaH/ zlokAGkaH akaraNaNiyamAvekkha / 46 ajhappAbAheNa / 101 bhagahiyANa vi/10 aNumA visao / 33 aNusaMga hiMsAe / 52 tvamabhi / 24 aNe puggalabhAvA / 99 avavA ovagame puNa / 51 ANA purNa jagaguruNo / 85 ApAyagA 'pasiddhI / 60 AraMbhAijuyatta / 62 itto a guNaTThANa / 13 to abhiggahiyaM / 12 iya mohavisaM ghAyai / 11 iya loiya louttara / 36 paNa davvavahe / 50 eeNa macchiyAi / 77 ettha jalamacitta/74 eyArisa khalu guru / 94 eyAhiM pariklAhiM / 88 eyaM paramaM nANaM / 100 eyammi nANadaMsaNa / 18 evaM savvajiyANa / 76 evaM suvaNNasaraso / 93 esa dhammaparikkhA / 104 kammaM ba~dha pAva / 7 kasacheyatAvajogA / 86 kA aratI ANaMde / 98 kAra saMbaMgheNa / 67 kiriyAo aMtakiriyA / 61 kiM bahuNA iha jaha jaha / 103 khINe mohe piyamA / 45 galiyA saggahadosA /14 guruNAi Thiyassa / 95 jaNI kiriyA / 29 dharmaparIkSA mUlagAthA - akArAdyanukramaH / zlokAMzaH / zlokAGkaH jaha hINaM tesi guNa / 39 jala jIvANA bhogA / 54 jalahimmi asaMkho me / 97 jiyarakkhA suhajogA / 69 jeNa bhaNati kei / 43 jogagayA sA laddhI / 80 jo puNa iha kattAra / 68 jo vi ya jAyai moho / 83 jaMpi mayaM NAraMbho / 78 AbhogA ittha / 55 jijogAu tahA / 72 Natthi Na NiccoNa kuNai / 9 hukkA kAu je / 71 yi ussutaNimittA / 6 NiyaNiyakAraNapabhavo / 49 NavvA No bhAvA / 57 taiye bhaMge sAhU / 29 tattha Nimitte sarise/66 tamUla micchatta / 8 tamhA davvapariggaha / 56 taha NiNhavANa detA / 22 taM khalu uvajIvato / 79 taM micchA jaMphalao / 20 taMmi ya Ayasaruva / 96 tA uttamuttuM / 40 tiNi aNumoaNijjA / 32 titthuccheonva mao / 5 tivvAsaggahadosA / 84 tulle va teNa do se / 4 tei pajjaNujujjA / 44 teNamaNumo aNijja / 35 davvANA khalu tesiM/ 15 davvAraMbhaM dosa / 89 davvAsavassa vigamo / 48 devasta bhaMgao vA / 28 zlokAzaH/ zlokAGkaH pakvatarammi bhaNio / 25 paDhamakaraNabheeNa/27 paDhamo bAlatavastI / 19 paNa maya pAsa jidi / 1 paDaM ci vayaNamiNa / 58 parapAkhaMDipasaMsA / 38 pariNiTThiyavayaNamiNa /47 poggalapaNollayAe/63 isa eyaM / 73 bhaNiya kiMci phuDamiNa / 102 bhAvujhiyavavahArA / 31 bhAvo jesimasuddho / 30 maggANusArikicca / 37 maggANusArikiriyA / 23 maggANusAripayAhiNa / 92 maggANusAribhAvo / 16 maggANusAribhAvo / 17 majjhatthataM jAyai / 11 majjhattho ya aNissiya / 3 micchAdosavayaNao / 82 loiyamicchattAo/26 vajrjjato ya aNiTTha 53. visaghAirasAyaNa / 90 vihipa Dise hA ukaso / 87 sakkha tu kAyaphAse / 65 satthoiya guNajutto /89 sA tassa saruveNaM / 70 sAmaNNavi se sattA / 34 sutta bhAtANa / 41 soisao kAyakao / 75 so kevalo va have / 64 so dhammo jo jIva / 2 hiyo ya bhayava / 42 hiMsagabhAvo hujja / 59
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrozalezvarapArzvanAthAya namaH zrImahAvIraparamAtmane namaH aha~ namaH zrIpremabhuvanabhAnusUrIzvarapaMnyAsadharmajijjayazekharavijayagaNivarebhyo namaH $ naE: nyAyavizArada nyAyAcArya upAdhyAya zrImadyazovijayapravinirmitA zrI dharmaparIkSA [TIkAgranthanuM maMgala] aindrazreNikirITakoTiranizaM yatpAdapadadvaye, haMsAlizriyamAdadhAti na ca yo doSaiH kadApIkSitaH / yadgIH kalpalatA zubhAzayabhuvaHsarvapravAdasthiteniM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtho jinaH // 1 // yannAmamAtrasmaraNAjjanAnAM pratyUhakoTiH pralayaM prayAti / acintyacintAmaNikalpamenaM zakhezvarasvAminamAzrayAmaH // 2 // natvA jinAn gaNadharAn giraM janI gurUnapi / svopajJAM vidhivad dharmaparIkSAM vivRNomyaham // 3 // jeenA be caraNakamalamAM paMktibaddha IndronA mukuTanA agrabhAga haMsanI hAramALAnI zobhAne haMmezA dhAraNa kare che (AnAthI pUjAtizaya jaNa), jeo rAgAdidathI kayAre ya jevAyA nathI (tethI kharaDAvAnI vAta te dUra ja rahI-AnAthI apAyApagamAtizaya kahyo) zubha Azaya che bhUmi = utpatti sthAna jenuM evA sava pravAda(no)nI sthitinI sthiti mATe) jeonI vANI kalpalatA samAna che (AnAthI vacanAtizaya dekhADyo) temaja jeonuM jJAna AvaraNamalarahita heI nimeLa che (AnAthI jJAnAtizaya sUca) te gelekyanAtha jina jaya pAme che. 1 jeonA nAmamAtranA smaraNathI jIvonA koDa vidano paNa nAza pAme che evA acinya cintAmaNi samAna A zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhune ame Azraya svIkArIe chIe, tethI amArA vido paNa dUra thaI jaze.) jarA zrIjinezvarone, gaNadharane, jinavANI ane gurune namIne svanimita dhama parIkSAgranthanuM vidhipUrvaka huM vivaraNa karuM chuM. rUA.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA-zloka 1 iha hi sarvajJopajJe pravacane pravitatanayabhaGgapramANagambhore paramamAdhyasthyapavitritaiH zrIsiddhasenaharibhadraprabhRtisUrebhirvizadokate'pi duSamAdoSAnubhAvAt keSAMcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkhodayaH prAdurbhavatItitannirAsena tanmanonamalyamAdhAtuM dharmaparIkSAnAmAyaM granthaH prArabhyate, tasya ceyamAdigAthA - paNamiya pAsajiNidaM dhammaparikkhAvihiM pavakkhAmi / guruparivADIsuddhaM AgamajuttIhiM aviruddhaM // 1 // [pragamya pArzvajinendraM dharmaparIkSA vidhi pradakSye / guruparipATIzuddham AgamayuktibhyAmaviruddham // 1 // paNamiyatti / praNamya-prakarSeNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natvA, pArzvajinendram, anena prAripsita. pratibandhakaduritanirAsArtha ziSTAcAraparipAlanArtha ca maGgalamAcaritam,dharmasya-dharmatvenAbhyupagatasya,parIkSA vidhi ayamitthaMbhUto'nitthaMbhUto veti vizeSanirdhAraNaprakAraM pravakSye / prekSAvatpravRttyupayogiviSayAbhidhAna pratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH dharmapratipAdakasyAsya granthasya dharmazAstraprayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim ? guruparipATIzuddham = avicchinnapUrvAcArya paramparA vacanAnusaraNapavitram, tathA AgamayuktibhyAM = siddhAntatarkAbhyAmaviruddhaM = abAdhitArtham / etenAbhi nivezamUlakasvakapolakalpanAzaGkA parihRtA bhavati / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM savistRtanaya-bhAMgA ane pramANethI gaMbhIra temaja paramamAdhyazyathI pavitra evA ane zrI zi senasarizrIharibhadrasAra vagere AcAryothI spaSTa karAelA evA paNa sarvadezita A pravacana aMge (pravacananA siddhAnta aMge) duSamakAlanA prabhAve keTalAka doDhaDAhyAonA upadezathI ThagAI gaelA keTalAka jIvane punaH zaMkA jAge che tethI te zaMkAone dUra karavA dvArA teonuM citta nirmaLa karavA dhamaparIkSA nAmane A grantha zarU karAya che. tenI A prathama gAthA che. gAthA : zrI pArzvajinezvarane praNAma karIne, guruparaMparAthI zuddha ane Agama temaja yuktane aviruddha evI dharma parIkSAvidhine kahIza. ahIM zrI pArzvajinendrane praNAma karIne eTale atyaMta uchALA mAratI bhAktarUpa ane zraddhArUpa prakaSathI bhagavAnane namIne. AnAthI prAraMbha karavAne icchAela granthanA pratibaMdhaka duritene dUra karavA temaja ziSTAcAranuM paripAlana karavA maMgala karyuM"dharmanI parIkSAvidhi kahIza" evuM je kahyuM che temAM (1) dharma eTale dharma tarIke abhyayagata svIkArela siddhAntAdi, nahi ke dharma tarIke nizcita (siddha) thaI gaela siddhAntAdi, kemake enI to parIkSA ja karavAnI hotI nathI. ane (2) parIkSAvidhi eTale "A (dharma tarIke svIkArela siddhAnta vagere) Avo che ke A nathI" e vizeSa nirNaya, (tene kahIza). AnAthI buddhimAna purUSonI pravRtti thavAmAM upayogI evI viSayakathanarUpa pratijJA sUcavI prajana-saMbadhaadhikArI vagere sAmarthyagamya che. arthAta AgamAdi dharmazAstranA je ziSyAnugraha-padArtha. badha-mekSa vagere prajanAdi hoya te ja AnA paNa jANI levA kemake te zAstranA viSayabhUta dharmanuM ja A graMtha paNa pratipAdana kare che. vaLI A dharma parIkSAvidhi pUrvAcAryonI avicchinna paraMparAne anusaranArI hoI pavitra che temaja Agama ane yaktiothI bAdhita na thAya tevA arthone kahenAra che. tethI Ane vize keIe "A mAtra
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSAnuM svarUpa mahate'narthAya / yAvAneva hyarthaH suvinizcitastAvAnevAnena nirUpaNIya , na tu kalpanAmANa yattadasabaddhapralApo vidheya iti madhyasthAH / ata eva ciraprarUDhamapyarthaM kalpanAdoSabhIravo nAhatya dUSayanti gItArthAH / taduktaM dharmaratnaprakaraNe [99] 'jaM ca Na sutte vihiyaM Na ya paDisiddha jaNami cirarUDha / samaivigappiadosA taM pi Na dUsaMti gIyatthA // tatazca mAdhyasthyameva dharmarIkSAyAM prakRSTaM (pradhAna) kAraNamiti phalitam // 1 // etadevAha so dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivaDamANaM / tassa pariksvAmUla majjhatthattaM ciya jiNuttaM // 2 // [sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave nipatantam / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam // 2 // ] so dha motti / yo bhavArNave nipatanta' jIva kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutadhAritralakSaNaH, tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam, ajJAtaviSaye mAdhyasthyAdeva hi galitakunakaMgrahANAM dharmavAdena tattvopalambhaprasiddhaH / nanu sadasadviSayaM mAdhyasthya pratikUlameSa / kadAgrahamUlaka vakalapanAnA tara garUpa hoI anAdaraNaya che' evI zaMkA karavI nahi. AvI svakapala ka9panA jJAnanA aMzamAtrathI jAtane paMDita mAnanArA ane yaza vagere mAtra aihika cIjomAM lubdha evA jInuM mahA anartha karanAra bane che. tethI jeTalA padArtho suvinizcita hoya teTalAnI ja A parIkSAvidhithI nirNayAtmaka prarUpaNa karavI joIe, kalpanAmAtrathI je te asaMbaddha vAte karavI nahi evuM madhyastha kahe che temaja Acare che). tethI ja lAMbA kALathI cAlI AvatA "kevalIne dravyahiMsAne saMbhava" vagere rU5 arthone kalpanAprayukta anarthothI bInArA gItArtho jANIne deSita TheravatAM nathI. dharmaratnaprakaraNa (99)mAM kahyuM che kejenuM sUtramAM vidhAna nathI temaja niSedha paNa nathI temaja gItAjanAmAM je cirarUDha che te arthone paNa svamatithI kApanika denuM uddabhAvana karIne gItArthe doSita kahetAM nathI." zlekamAM rahela api = paNa zabdathI zAstravihata vAtono saMgraha jANa; arthAta tene ane uktavizeSaNayukta evI zAstravihita vAtane paNa gItArtho deSita kahetA nathI. Ama abhiniveza. mUlaka ka95nA dhamaparIkSAne unmAge ghasaDI janArI hoI mAyazya ja dhamaparIkSAnuM mukhya kAraNa hovAnuM phalita thAya che. tenA A ja vAtane granthakAra jaNAve che : [ parIkSAnuM mULa mAdhyacca ] gAthAtha : bhavasamudramAM paDatA jIvane je dhArI rAkhe che te dharma che. madhyasthatAne ja tenI parIkSAnuM mukhya kAraNa zrIjinevaree kahI che. bhavasamudramAM paDatA jIvane je kSamAdi guNa rU5 Teke ApIne bacAve che te bhagavapraNIta zruta-cAritra svarUpa dharma che. zrI jinezvare e madhyasthatvane ja tenI parIkSAnuM kAraNa kahyuM che. arthAt parIkSAne parIkSaka rUpa mukhya kAraNa te ja bane che jenAmAM mAdhyayarUpa yogyatA rahI hoya. madhyathyathI ja jeonA ajJAta viSaya aMgenA kutarko dUra thaI gayA 1. yacca na sUtro vihitaM na ca pratiSiddha jane cirarUDham / svamativikalpitadoSAstadapi na dUSayanti gItArthAH / /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 3 tadukta-sunizcita matsariNo janasya na nAtha ! mudrAmatizerate te / / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH // [ayogavya dvA. 27] iti kathaM tad bhavabhiH parIkSAnukUlamucyate ? iti cet ?~satyaM, pratIyamAnasphuTAtizayazAliparavipratiprattiviSayapakSadvayAnyataraniriNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi svAbhyapagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya tadanukUlatvAt // 2 / / atha madhyasthaH kohagbhavati ? iti tallakSaNamAha majjhattho a aNissiyavavahArI tassa hoi guNapakkho / No kulagaNAiNissA iya vavahAra mi supasiddha // 3 // (madhyayAnizcitarAvadA tahya mavati anankSa: no luNAvAhinidrA rUti vAra sugrasiddham ] ___ madhyasthazcAnizritavyavahArI syAt, upalakSaNatvAdanupazritavyavahArI ca / tatra nizrA rAgaH, upazrA che teo ja ja5 ane vitaMDAthI bhinna ane tavajijJAsuonI carcAsvarUpa evA dharma-vAdathI tattvane jANI zake che. (jyAM sudhI kutarka-kadAgraha pakaDAelA hoya che tyAM sudhI tatvanI siddhinI jijJAsA karatAM svaadbhupagatasiddhinI icchAnuM ja jora vadhu hovAthI carcA dharmavAdarUpa banatI nathI ane tethI tava hAthamAM AvI zakatuM nathI.) zaMkA-sArI ane narasI baMne cIja aMge samAnabhAva rAkhavA rUpa mAdhyazya te parIkSA mATe pratikula ja che. kemake UMcI cIjane paNa nIcI cIja samAna ja gaNavAno Agraha e paNa eka jAtano kadAgraha ja hoI UMcI cIjanI vAstavika UMcatAne jANavA deto nathI to tame kema ene parIkSAnukUla kaho cho ? agavyava cheda kAtrizikAmAM kahyuM paNa che ke "he. nAtha! e vAta sunizcita che ke je parIkSako mAthathyanI dhajA pakaDIne maNisamAne jainadharma ane kAcasamAna itaradharma aMge "badhA dharmo sarakhA che" ityAdi samAnabhAvane dhAre che teo kharekhara saddharma para (ke tArA para) mAtsarya rAkhanArA lokathI judA nathI. . samAdhAna-tamArI vAta sAcI che. paNa sAme evI be vastuo rahelI hoya ke emAMnI eka caDhiyAtI hovI ane bIjI utaratI hovI spaSTa che. tema chatAM e vize keIne vivAda Ubhe thayo. e vakhate ApaNe te samabhAvavALA chIe" "ApaNe mana badhI vastuo sarakhI che AvA abhiprAyanA kAraNe caDhiyAtI vastunA caDhiyAtApaNane siddha karI ApanAra yuktio na lagAvavA rU5 mAyazya to parIkSAne pratikula che ja. tema chatAM pite je pakSasiddhAnta svIkArela hoya te UDI jaze to? evo bhaya pedA karanAra daSTirAga na levA rUpa je mAdhyazya hoya che te te parIkSAne anukula ja che. kheTI pakaDa rUpa A dRSTirAga jo hAjara hoya te e svAsthUpagata ayukta pakSanI bAdhaka sAcI paNa dalIlane magajamAM jacavA ja na dete hAI satya nirNaya thavA deto nathI. perA madhyastha parIkSaka ke hAya tenuM have lakSaNa kahe che- [madhyastha kevo hoya ?]. gAthAtha? ane madhyastha anizrita vyavahArI hoya che, teNe guNa pakSapAta hoya che temaja kulagaNa vagerenA pakSapAtarUpa nizrA hotI nathI evuM vyavahArasUtramAM kahyuM che. ahIM anizrita vyavahArIne upalakSaNathI anupazrita vyavahArI paNa jANI levo. temAM nizrA eTale rAga, ane upazrA eTale . tethI phalita e thayuM ke madhyastha, rAga-dveSa rahita
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSakanuM svarUpa ca dveSa iti rAgadveSarahitazAstraprasiddhA''bhAvyAnAbhAvya sAdhutvAsAdhutvAdiparIkSArUpavyavahArakArI ta eva tasya madhyasthasya guNapakSo'guNA evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo bhavati, na tu kulagaNAdinizrA nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchAdanayA'sadbhUtaguNodbhAvanayA ca pksspaatruupaa| tathA kulagaNAdinA visadRzasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhutaguNAcchAdanayA'pi copazrA'pi na bhavati ityapi draSTavyama, iti etad vyavahAragranthe suprasiddhama, nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtra mhaapraayzcittopAta ||rUA. itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniviSTasya pakSapAtavacana tanmadhyasthairnAGgI karaNIyamityAha tulle vi teNa dose pakkhaviseseNa jA visemutti / sA Nissiyatti muttuttiNNaM ta biti majjhattho // 4 // [tulye'pi tena doSe pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH / sA nizriteti sUtrAttINAM tAM brubate madhyasthAH // 4 // ] ___ tullevitti / tena madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena tulye'pi utsUtrabhASaNAdike doSe sati pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH "svapakSapatitasya yathAchandasyApyaparamArgAzrayaNAbhAvAnna tathAvidhadoSaH, parapakSapatitasya tUnmArgAzrayaNAnniyamenAnantasaMsAritva"miti sA=vizeSoktiH nizritA pakSapAtagarbhA, paNe zAstramAM kahyA mujaba AbhAvya-anAbhAvya (prApta thayela upadhi-ziSya vagerenA koNa adhikArI (hakadAra) ane kaNa anadhikArI), sAdhutva-asAdhutva vagerenI parIkSArUpa vyavahAra karanAra hoya che. Ama zAstra mujaba vyavahAra karanAre hevAthI ja ene "guNo ja AdaraNIya che." ItyAdi rU5 guNapakSapAta hoya che. temaja pitAnA kula-guNa vagerenA sAdhumAM hAjara dezonA DhAMkapichAMDo karIne ane gerahAjara evA paNa guNonI hAjarI mAnIne karAtA pakSapAta rUpa nizrA hotI nathI. ema pitAnA kula gaNu vagereno na hoya tevA sAdhumAM hAjara guNone dabAvI daIne ane gerahAjaradoSenI kalpanA karIne UbhI thatI upazrA paNa hotI nathI. A vAta vyavahAra satramAM suprasiddha che. kemake temAM nizrita-upazrita vyavahAra karanArane bahu moTuM prAyazcitta batAvyuM che. tethI pApabhIru madhyastha zA mATe nizrita-upazrita vyavahAra kare? kA [abhiniviSTanA vacano agrAhya] Ama madhyastha rAgadveSarahita paNe nirNaya ApanArA hoya che. mATe ja teNe ApelA nirNaya ziSTapuruSane svIkArya bane che. tethI kaMI bahuzruta tarIke prasiddha evI paNa vyakti je abhiniviSTa banIne pakSapAtI vacane kahe te e nirNayAtmaka vacane rAgadveSarahita paNe kahevAelA na hovAthI madhyastha sajajanee svIkAravA gya hotA nathI. evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che- gAthAtha :-tethI deSa eka sarakhA hovA chatAM svapakSa ane parAkSarUpa pakSabhedane AzrIne je vizeSa= judA judA prakAranuM vacana kahevAya che te nizcita hoya che ane tethI tene madhyastha sUttIrNa (usUtro kahe che. yathAIdAdimAM ane digaMbarAdimAM usUtrabhASaNadirUpa deSa sarakhe hevA chatAM yathAjIMdAdi svapakSamAM rahelA che jyAre digaMbarAdi anya pakSamAM rahelA che. mAtra ATalA bhedane AgaLa karIne je evuM kahevAya che ke "svapakSamAM rahela yathA anya mArgane Azraya
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ka 4 iti tAM sUtrottIrNA =AgamabAdhitAM bruvate madhyasthAH / Agame hyavizeSeNaivAnyathAvAdinAmanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'ya vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAritvaniyamo na svapakSapatitasya yathAlandAderiti // 4 // __ ~navastyaya vizeSo yatparapakSagatasyotsUtrabhASiNo "vayameva jainA anye tu jainAbhAsA." ityeva tIrthocchedAbhiprAyeNa pravarttamAnasya sanmArganAzakatvAnniyamenAnantasaMsAritvam , svapakSagatasya tu vyavahArato mArgapatitasya nAyamabhiprAyaH saMbhavati, tatkAraNasya jainprvcnprtipkssbhuutaaprmaargsyaanggiikaarthAmAvATu, tyata mA titthuccheo vya mao suttaccheovi haMdi ummaggo / saMsAro a aNaMto bhayaNijjo tattha bhAvavasA // 5 // [tIrthoccheda iva mataH sUtrocchedo'pi haMdi mAga': / saMsArazcAnanto bhajanIyastatra bhAvavazAt // 5 // ] titthuccheotti / tIrthAccheda iva sUtrocchedo'pi haMdi' ityupadarzane unmArga eva mataH / tathA karyo na hovAthI tene niyamo ane te saMsAra hovAno deSa lAgatuM nathI. jyAre parapakSamAM rahelA digaMbarAdire to teoe umaNane Azraya karyo hovAthI niyamAM anaMta sa sAra rUpa deSa thAya che." te kathana nizrita=pakSapAta garbhita vacanarUpa banI jAya che, kemake madhyasthapaNe belanAra madhyastha te kula vagerenA pakSapAtAdithI zUnya hoya che jyAre A pakSavizeSano Azraya karIne belAeluM che. Ama A vacana nizrita hoI madhyastha tene sUtrettINa = Aga mabAdhita kahe che. kemake AgamamAM te anyathAvAdI ane anyathAkArIone ekasarakhI rIte mahAnukazAna dekhADayuM che. tethI te kadAgrahI svapakSa-parapakSamAM rahelA A jIvomAM karyo bheda jue che ke jethI "parapakSapatita usUtrabhASI ja niyamA anaMtasaMsArI heya, svapakSapatita yathAzRMdAdi nahi" evuM kahevA te prerAya che? IkA -are! evo bheda to che ja ke digaMbarAdi parapakSagata usUtrabhASIo "ame ja kharA jena chIe, zeSa vetAMbarAdi te jainAbhAsa che" ItyAdi kahIne sthavira kalpa mAgarUpa tIrthane ucheda karI nAkhavAnA abhiprAyathI pravartatA hovAthI samAganAzaka hoya che. jyAre svapakSagata yathAzRMdAdi tevA hotA nathI kAraNake tIrtharUpa zvetAMbara mArgamAM vyavahArathI rahelA teone ukta abhiprAya ja saMbhava nathI te paNa eTalA mATe saMbhavato nathI ke jaina pravacananA pratipakSabhUta apara mArgane svIkAra ke je tenA kAraNabhUta che te teeAe karyo hite nathI mATe parapakSagatane ja niyama anaMta saMsAra hoya che, yathAIdAdine nahi. TUMkamAM tIrthocchedane abhiprAya hevA na hovA rUpa bheda teomAM hoya ja che. tethI evo kare - bheda jue che?.." ItyAdi tame kema kahe che? - evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che- [sUtroccheda paNa unmA] gAthArtha :-tIrtho chedanI jema sUtraccheda paNa unmANa tarIke ja madhyasthAne mAnya che te baMnemAM bhAvane anusarIne anaMta saMsAra bhajanAe (vika9pe hoya che. tIrthocchedanI jema sUtracheda paNa unmArga ja manAya che. tethI ubhAgapatitanuM usUtra bhASaNa tIrthoDhedanA abhiprAyathI ja hoya che evuM jo tame mAnatA ho to tamAre A paNa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsArityaniyamavithAra conmArgapatitAnAmutsRtrabhASaNa yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mata tadotsUtrA''caraNaprarUpaNa pravaNAnAM vyavahArato mAgapatitAnAM yathAchandAdInAmutsUtrabhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva syAd, viruddhamArgAzrayaNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi mAgocchedakAraNasyA'vizeSAt, tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna eva / saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAdbhajanIyaH, adhyavasAyavizeSa pratItya saMkhyAtA'saMkhyAtA. 'nantabhedabhinnasya tasyAhaMdAdyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAta / tathA ca mahAnizIthasUtra-jeNa titthakarAdINa' mahatiM AsAyaNa kujjA, se ajjhavasAya paDucca jAva Na agaMtasaMsAriattaNaM labhijjatti / / ittha cotsUtrabhASiNAM niyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH parAsta / kiM ca kaaliideviipramuari gSThA-"bAi adArjIvihALo( 3)tti" vATe vathAirAmananAdusUtra bhASitvaM siddham, ussuttamAyaraMto ussutta ceva paNNavemANo / eso'ahAchado icchA cha dutti egaTThA / / ityAvazyakaniyukti vacanAt[ ] / tAsAM caikAvatAritva prasiddhamiti nAyaM niyamo yuktaH / mAnavuM paDaze ke utsavanuM AcaraNa temaja prarUpaNa karavAmAM tatpara ane vyavahArathI mArga patita evA yathAzRMdAdinuM usUtrabhASaNa paNa sUtrocchedanA abhiprAyathI ja thAya che. kemake viruddhamAne Azraya jema mArgodanA kAraNabhUta hoI tIrthocheda abhiprAya karAve che tema sUtravirUddhano Azraya paNa mArgo chedanA kAraNabhUta hoI sUtra chedanA abhiprAyane Ubho kare ja che. tethI svapakSagata-parapakSagata bannene unmAga ekasarakhe hovAthI tame te bemAM dekhADela bheda ayukta che. "yathA chaMdAdi paNa A rIte je parapakSagata utsavabhASIne samAna ja che te teone paNa niyamA anaMta saMsAra siddha thaI jaze" ItyAdi bhrama koIne thaI na jAya e mATe granthakAra kahe che ke teone svapakSagata-parapakSagata banne prakAranA udbhutrabhASI jIvene saMsAra anaMta ja heya e niyama nathI kintu adhyavasAyane AzrIne temAM bhajana che. kemake zrI arihaMta vagerenI AzAtanA karanArA virAdhakone paNa adhyavasAya vizeSane AzrIne saMsAra saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMtakALa hovAno kahyo che. jemake zrI mahAnizIthamUtramAM kahyuM che ke "je tIrthaMkarAdinI moTI AzAtanA kare che te adhyavasAyane AzrIne saMkhyAtaasaMkhyAta ke yAvata anaMtakALa mATe saMsArikapaNuM pAme che." Ama usUtrabhASIone niyamo anaMtasaMsAra hovAno niyama nirasta thaye. vaLI chaThThA jJAtAdhamakathA aMgamAM kAlIdevI vagerene te yathArthoda viharanArI hAI yathAIdA hevI je kahI che enAthI ja e utsutrabhASaka hovI paNa siddha thaI jAya che kemake zrI Avazyaka niyuktimAM kahyuM che ke "utsavane Acarato ane usUtrane ja prarUpate A yathA chaMda che, chaMda ane IcchA ekArthaka zabdo che." Ama kAlIdevI vagere yathAzRMda hovI ane tethI utsatrabhASI hevI paNa siddha che ane chatAM teo ekAvanArI hevI paNa zrI jJAtAdhamakathAmAM kahI che tethI usUtrabhASI niyamo anaMta saMsArI hevAne niyama yukta nathI. 1. yastIrthakarAdInAM mahatImAzAtanAM kuryAta, sa adhyavasAya pratItya yA vadanantasaMsArikatva lameta // 2. yathAchA thathAividyAriNI ruti | (jJAtAdharmakathA 2-1-1) 3. utsUtramAcarannutsUtra' caiva prajJApayan / eSa tu yathAcchanda icchA chanda ityekArtho // 4. kAlI Na bhaMte ! devI tAo devalogAo aNaMtara uvahitA kahiM gacchihiti kahiM ubavajjihiti? goyam ! mahAvidehe vAse sijjhihiti tti /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 5 ___ yattu ~ unmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA niyamenAnantaH saMsAraH, pratisamaya tIrthocche. dAbhiprAyeNa sAmyAt / yathAchandastu kvacidaMze'nAbhogAdevotsUtrabhASI syAta, tasyAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgamasvarUpA'pariNate , na ca tasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH, tIrthocchedAbhiprAyahetukasyaiva tasyA'nanta paMsArahetutvAd iti tadasaMbaddha, etAdRzaniyamAbhAvAt / na hyunmArgapatitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva, saralapariNAmAnAmapi keSAMciddarzanAt / na ca yathAchandAdayo'nA bhogAdevotsUtrabhASiNaH, jAnatAmapi teSAM bahUnAM suvihitasAdhusamAcArapradarzanAt / yastvAha ~yathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthabhavanahetUnAmiva nAnAtvenAgame bhaNitanvAd yathAchandamAtrasyotsUtrabhASitva niyamo'prAmANikaH iti tadaramaNIya, Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niyatavyavasthApradarzanAt tadukta vyavahArabhASye'ahauMdassa pamvaNa ussuttA duviha hoi NAyatvA / caraNesu gaiMsu jA tantha caraNe imA hoi // 1 // 2paDilehaNi muhapottiya rayaharaNa nisijja pAya-mattae paTTe / paMDalAi cola uNNAdasiA paDilehaNApottaM datacchinnamalitaM hariyaTThiya pamajjaNA ya Nitassa / aNubAi aNaNuvAI paruvaNaM caraNe gatIsupi // 3 // 4 aNuvAitti najjai juttIpaDiyaM khu bhAsae eso / jaM puNa suttAveyaM taM hoi aNaNuvAitti // 4 // 5sAgAriAipaliyaMka NisijjAsevaNA ya gihimatte / NiggaMthiciTThaNAI paDiseho mAsakappamsa // 5 // cAre verajje vA paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / suNNe akappie a aNAuMche ya saMbhoge // 6 // - ubhAgamAM rahelA usUtrabhASI jI Abhegayukta hoya ke anabhogavALA hoya te paNa samaye samaye tIrthora chedano abhiprAya te te badhAne eka sarakho ja hovAthI teone te darekane niyama anaMta saMsAra hoya che, jyAre yathA chaMda te keIka aMzamAM anAgathI ja usUtrabhASI hoya che, ane tene e anAga paNa prAya: Agama vacano samyak pariNamyA. (samajAyA) na hovAnA kAraNe ja hoya che. tethI teonuM te usUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM nathI. kema ke tIrthocchedanA abhiprAyathI thaeluM ja te anaMtasaMsArane hetu hoya che - AvuM keInuM je kathana che te asaMbaddha jANavuM, kemake "tIrthoccheda abhiprAya hetuka usUtrabhASaNa ja anaMtasaMsAra hetu bane che" e kaI niyama nathI. ema unmArga patita badhA jIvo tIracheda pariNAmavALA ja hoya evuM paNa nathI kema ke keTalAka saraLa pariNAmI paNa jovA maLe che. temaja yathArthodAdi anAbhogathI usUtra bole che evuM paNa nathI, kema ke teomAMnA ghaNA sAdhusamAcArInA jANakAromAM paNa suvihita sAdhuonI sAmAcArI aMgeno uchaLato deSa jovA maLe che. vaLI keIke je kahyuM che ke-yathA chaMda banavAnA hetuo pArthasthAdi banavAnA hetuonI jema vividha hovA AgamamAM kahyA che. tethI koI jIva usUtrabhASaNa vinA paNa anya hetuthI yathAIda banI gayo hovo saMbhavita hoI "badhA yathAchaMda usUtrabhASI ja hoya' e niyama apramANika che te paNa manane ruce evuM nathI kema ke AgamamAM ja yathAIdanI usUtraparUpaNanI niyata vyavasthA dekhADI che. arthAt aneka rIte yathAida manAya che. paNa te darekamAM koIne koI utsatra to niyamAM saMkaLAyeluM hoya ja che. 1. yathAchandasya prarUpaNotstrA dvividhA bhavati jJAtavyA / caraNeSu gatiSu ya tatra caraNe iya bhavati / / 2, pratilekhanI mukhapotikA rajoharaNaniSadyA pAtramAtrake paTave / paTalAni cola UNAdazikA pratilekhanApotam / / 3. dantacchinnamalipta haritasthita pramArjanA , niryataH / anupAtyananupAtiprarUpa caraNe gatidhvapi / 5. anupAtIti jJAyate yuktipatita khala bhASate eSaH / yatpunaH sUtrApeta tadbhavatpananupAtIti / 5. sAgarikAdiparya kaniSadyAsevanA ca gRhigo / nirgranthIsthAnAdayaH pratiSedho mAsakalpasya / / 6. cAre vairAjye vA prathamasamavasaraNe tathA nityeSu / zUnye'kalpike cAjJAtomche ca saMbhoge /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasa'sArityaniyamavidyAra 1 kiMvA akappieNaM gahiyaM phApi hoi u abhojjaM / annAu~cha ko vA hoi guNo kappie gahie // 7 // 12 paMcamahanvayadhArI samaNA uvve vi kiMNa bhuMjati / iya caraNavitathavAdI itto vuccha gaIsuM tu // 8 // khetaM gao aDavi ikko macikkhae tarhi ceva / titthayaro puNa piyaro khettaM puNa bhAvao siddhitti // 9 // etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArtha :- ahacha dassatti / yathAchandasya prarUpaNotsnA = sUtrAduttIrNA dvividhA mati jJAtakayA | tathA-2LeNu-caviSayA, patipu=gativiyA / tatrayA paLe-paLaviSayA sAM iyaM = trakSyamANA bhavati [1] tAmevAha - paDilehaNitti, mukhapotikA - mukhatrastrikA saiva pratilekhanI = pAtrapratyupekSikA pAtrakesarikA, kiM dvayoH parigraheNa ? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAya bhAjanobhayapratyupekSaNa kAryanirvAheNAparavaiphalyAt / tathA rayaharaNaNisijjatti, kiM rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM karttavyam ? ekaiva niSadyA'stu / pAyamattapatti, yadeva pAtraM tadeva mAtrakaM kriyatAM, mAtra vA pAtra kriyatAM, kiM dvayoH parigraheNa ? ekenaivAnya kAryaniSpatteH / bhaNitaM ca - "yo bhikSu staruNo balavAn sa eka pAtra gRhNIyAd" AcArAMga iti / tathA paTTaetti / ya eva colapoTTakaH sa eva rAtrau saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAM kiM pRthaguttarapaTTagraheNa ? tathA paDalAI colatti, paTalAni kimiti pRthag dhiyante ? colapaTTaka eva bhikSArtha hiNDamAnena dviguNastriguNo vA kRtvA paTalasthAne vA nivezyatAm / uNNAdasiya tti, rajoharaNasya dazAH kimityurNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm, tArNamayobhyo mRdutarA bhavanti / paDilehaNApottaMti = pratilekhanAvelAyAmekaM pota prastArya tasyopari samastavastrapratyuprekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAd bahiH pratyupekSaNIyam, evaM hi mahUtI jIvadayA tA matratIti ! [2] huM eTale ke, dareka yathAchaMda utsUtrabhASI hoya ja evA niyama che. e AgamamAM dekhADeluM ja che zrI vyavahAra bhASyamAM kahyuM che ke-- [cathAchaMdanI prarUpaNA - A gAthAne saMkSepA A che yathAIdanI prarUpaNA utsUtra hoya che. ane te e prakAre hoya che-cAritra vize ane gativize. temAM cAritravizenI utsutraprarUpaNA AvI jANavo-[1] te ja kahe che-muhapattine pAtrAnuM paDilehana karanAra pUjaNI tarIke vAparavI, anne rAkhavAnI zI jarUra che ? muhapattithI kAyA ane pAtra bannenA paDilehaNanu kAya' thaI zakatu. hAvAthI judI pUjI rAkhavI nirarthaka che. tethI tenu grahaNa karavAmAM vadhArAnI upadhi grahaNa karavAnA doSa lAge che. tathA rajoharaNanI paNa AdhAriyuM ane nizIthIyu' rUpa e niSadyAnuM zuM kAma che ? eka ja rAkheA. ema je pAtra che. tene ja mAtraka banAvavuM athavA mAtrakane pAtra tarIke vAparavu joie, bannenA grahaNathI saryuM, kema ke ekathI ja bIjAnu paNu kAya thai jAya che. kahyuM paNa che ke "je bhinnu taruNa ane khalavAn hAya tene eka pAtranuM grahaNa karavuM." tathA ceAlapaTTAne ja rAtre uttarapaTTo banAvI devA joie, judA uttarapaTTAnI kAi jarUra nathI. ema judA pallA rAkhavAnI jarUra nathI, bhikSAe jatI vakhate cAlapaTTAnA ja be-traNa paDa vALI patlAnA sthAne vAparavA joie. vaLI rajoharaNanI dazIe paNa UnanI nahi kintu sUtaranI rAkhavI joie kemake e ja UtanI dazIe karatAM vadhu mRdu hoya che. paDilehazu vakhate eka kapaDu pAtharI tenI upara badhA vajronuM paDilehaNa karI pachI enu upAzrayanI bahAra paDilehaNa karavu joie. Ama karavAthI ja vipula jIvadayA thAya che. [2] 1. vikasita gRhota prAmukamapi bhavati svabhojyam / ajJAtoJchaM ko vA bhavati guNo kalpikena gRhIte / / 2. paMcAvanadhAriNaH zramaNAH sarve'pi kiM na bhuJjate / iti caraNavitathavAdI ito vakSye gatiSu tu // 2 kSetre pato'vIme saMtiSThate tauya / tIrthara puna: vatA kSetra puna: mAvata: siddhiriti 10 2
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlAka 5 daMtacchinnamiti / hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantaizchettavyAH na nakharadanena, nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittaMti, pAtramaliptaM karttavyaM, leve bahudoSa. saMbhavAnna pAtra lepanIyamiti bhAvaH / hariyaTThiyatti, haritapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam, tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamajjaNA ya Nitassatti, yadi channe jIvadyAnimittaM pramArjanA kriyate tato bahiracchanne kriyatAM dayApariNAmAvizeSAt / IdRzI yathAchandasya prarUpaNA caraNeSu gatiSu cAnupAtinyananupAtinI ca bhavati (3) anupAtinyananupAtinyoH svarUpamAha - aNuvAiti / yadbhASamANaH sa yathAchando jJAyate, yathA khu nizcitaM yuktipatitaM = yukti saMgatameva bhASate tadanupAtiprarUpaNam / yathA-yaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhA yamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tadbhavatyananupAti, yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti SaTpadikApatanasaMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthapratibhAsApekSayA'nupAtIni, gItArthaprati mAthAvecA vananuMpatInIti [4] 10 idaM cAnyattatprarUpaNam - sAgAriyAitti, sAgArikaH = zayyAtarastadviSaye brUte zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizabdAtsthApanAkuleSvapi pratrizato nAsti doSaH pratyuta bhikSAzuddhirityAdi prAhmam / paliaMkatti, paryaGkAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko'pi doSaH pratyuta bhumAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nisejjAsevaNatti gRhiniSadyAryA na doSaH pratyuta dharmakathAzravaNena lAbha iti / hAthanA ke paganA vadhelA nakhA dAMtathI kApavA joie, nakharadanathI nahi, kAraNake e rAkhavAmAM adhikaraNa thAya che. vaLI pAtrane paNa lepa karavA na joIe kemake emAM jIvAta cAMTI javI vagere ghaNA dASA sabhave che. bhajana-pANI ke Dagala vagere ghAsa para rahelA hAya te pahelA nakhare grahaNa karavA joie, kemake ema karavAthI e jIvA paranA bhAra dUra thavAthI krayA thAya che. jyAM gRhasthADhi jotAM na heAya tevA pracchanna sthAnamAM trasa kAyajIvAnI rakSA mATe jo pramAnA kare che. teA mahAra apracchanna sthAnamAM paNu jamIna pUjavI joie. kAraNa ke emAM paNa dayA piraNAma tA e ja rIte jaLavAi rahe che. arthAt pracchanna ane apracchanna banne sthAnamAM dayAnI jALavaNI eka sarakhI che te kriyAbheda zA mATe ? cAritra a'ge yathAcha MdanI AvI prarUpaNA hAya che. gati aMge paNa AgaLa khatAvAze evI jANavI vaLI A prarUpaNA anupAtinI tathAM ananupAtinI hAya che. [3] e enuM svarUpa kahe che te yathAchaMda je mAlatI vakhate "kharekhara, A te yuktisaMgata khele che." evu lAge te anupAtI prarUpaNA jANavI, jema ke muhapattine ja puMjaNI tarIke vAparavI joIe vagere...temaja jenu kathana sUtraviruddha lAge te ananupAtI jANavI, jema ke "cAlapaTA ja pallA tarIke vAparavA' AvuM karavAmAM Ave te jU vagere bhikSAmAM paDavAneA saMbhava hoi A kathana sUtra ane yuktithI mAdhita hovuM jaNAi jAya che. athavA yathAchaMdanI A savAtA agItA nI apekSAe anupAta ane gItAnI apekSAe ananupAtI jANavI, [4] vaLI yathAchaMdanI A pazu bIjI prarUpaNA hoya che-sAgArika eTale zayyAtara, tene a Mge kahe che ke-zayyAtarapiDa levAmAM koi doSa nathI, uTA zayyAtarane bhAveAllAsavRddhi vagere mahAlAla che. aAdi' zabdathI-sthApanAkulAmAM javAmAM paNa doSa nahi kintu bhikSAzuddhi vagere guNA che ityAdi prarUpaNA jANavI mAMkaDa vagerethI rahita palaMgAdi vAparavAmAM kAI doSa nathI, ulTuM bhUmi para besavAmAM ja laghutA thavI vagere dASA che. gRhasthanA AsanAdi para esavAmAM paNa doSa nahi, kintu dhakathA saMbhaLAvavA dvArA lAbha ja che. gRhasthanA bhAjanamAM
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAratvanayamavicAra gihimattetti, gRhimAtrake bhojana kasmAnna kriyate ? na hyatra doSa, pratyuta sundarapAtropabhogAtpravacanA. nupaghAtalakSaNo'nyapAtrabhArA'vahanalakSaNadha guNa iti / niggaMthice?NAitti, nirgranthInAmupAzraye'. vasthAnAdau ko doSa ? yatra tatra sthitena zubhaM manaH pravartitavyaM, tacca svAyattamiti / tathA mAsa. kalpasya pratiSedhastena kriyate, yadi doSo na vidyate tadA parato'pi tatra stheyamiti // 5 // cAretti, cArazca caraNa gamanamityarthastadviSaye brUte-vRSTayabhAve cAturmAsakamadhye'pi gacchatAM ko doSaH ? iti tathA verajjatti, vairAjye'pi brUte sAdhako vihAraM kurvantu, parityaktaM hi taiH zarIraM, soDhavyAH khalu sAdhubhirupasargA iti / paDhamasamosaraNaM-varSAkAlastatra brUte-kimiti prathamasamavasaraNe zuddha vastrAdi na grAhyam ? dvitIya samavasaraNe'pi hyudgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, tatko'yaM vizeSaH ? iti / taha Niiesutti, tathA nityeSu-nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta prabhUtasUtrArthagrahaNAdilakSaNo guNa iti / tathA sunnatti, yadyapakaraNaM na kenApi hiyate tataH zUnyAyAM vasatau ko doSaH ? akappiye atti, akalpikaH agItArthasta dveSaye brUte-akalpikenAnItamajJAto kiM na bhujyate ? tasyAzAtoJchatayA vizeSataH paribhogArhatvAt / saMbhoetti, saMbhoge brUte-sarve'pi paJcamahAvratadhAritvena sAdhaSaH sAMbhogikA Iti // 6 // __ akappie atti viziSya vivRNoti / kiM vatti, kiMvat kena prakAreNAkalpikena agItArthana gRhItaM prAsukamajJAtochamapi abhojyaM aparibhoktavyaM bhavati / ko vA kalpikena, atra gAthAyA~ saptabhI tRtIyArthe, gRhIte guNo bhavati ? nava kazcid, ubhayatrApi zuddhathavizeSAt / [7] saMbhoetti vyAcaSTe-paMcamahavvayadhAritti, paJcamahAvratadhAriNaH sarve zramaNAH kiM naikatra bhujate ? yadeke bhajana zA mATe na karavuM? e mAM kaI deSa te nathI paNa su darapAtrano upabhoga joI Itare taraphathI pravacanane upaghAta na thavAne tathA bIjuM pAtranuM bhAravahana na karavAne guNa lAbha che. sAdhvIonA upAzrayamAM avasthAnAdi karavAmAM koI doSa nathI, jyAM tyAM paNa manane zubha rAkhavAnuM hoya che, ane e te svAdhIna ja hoI game tyAM rAkhI zakAya che. tathA tenA vaDe (yathA chaMdavaMDe) je nukazAna na hoya to mahinA karatAM vadhu paNa rahevuM joIe" ItyAdi rUpe mAsaka9pane niSedha karAya che. [5] cAra=gamana, comAsAmAM varasAda na hoya te gamana vihAra karavA mAM zuM vAMdho che? vairAjya viruddharAje, temAM paNa sAdhuoe vihAra karavo joIe. kadAca jAsusa vagerenI zaMkAthI pakaDAI jAya ane mArapITa thAya te paNa koI deSa nathI kemake teoe zarIrano to tyAga karyo che temaja sAdhu o e upasargo te sahana karavAnA hoya ja che. prathamasamavasaraNa eTale comAsuM. temAM zuddha vastrAdi zA mATe na levA ? RtubaddhakALamAM paNa je udgamAdidoSa zuddha hoI vastragrahaNa thAya che to comAsAmAM ze bheda che ke udgamAdizuddha vastrana levAya? ema nityavAsamAM deSa nathI, ulaTuM vihArAdino samaya bacavAthI ghaNuM sUtrArthanuM grahaNa vagere lAbha che, je upAdhi cerAvAne bhaya na hoya te vasatine zunya karavAmAM zuM vAMdho che? akadipaka eTale agItArtha, akalpikathI lavAela ajJAta bhikSA zA mATe na khAvI ? te ajJAto cha hoI vizeSathI khAvA gya che. badhA sAdhuo pAMcamahAvrata dhArI hAI sAMgika che. [6] akalpika aMgenuM vizeSa vivaraNa- ekapika eTale bhikSA vagere aMgenA sUtrArthano ajANu te te vidhimaryAdAno ajANakAra ane tethI te te kArya karavA mATe aAgya e agItAtha. teNe grahaNa karela prAsuka ajJAtAMcha paNa bhikSA zAmATe abhejya che? ane gItArthe tenuM grahaNa kareluM hoya to temAM ka guNa pedA thaI gayo hoya ke jethI e kaya banI jAya? banemAM prAsukavAdarUpa zuddhi samAna ja hoI e kaI lAbha nathI. [7]
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 dharma parIkSA leka 5 sAMbhogikA apare cAsAMbhogikAH kriyante iti / ityevamupadarzitaprakAreNAnAlocitaguNadoSo yathAchandazcaraNe-caraNaviSaye vitathavAdI / ata urdhva tu gatiSu vitathavAdinaM vakSyAmi / [8] khetta gao yatti / sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-"ego gAhAvaI tassa tiNi puttA, te savvevi khittakammovajIviNo piyareNa khittakamme NioiyA / tatthego khittakammaM jahANattaM karei / ego aDavi gao desaM desega hiMDai ityarthaH / ego jimiuM devakulAdisa acchati / kAlaMtareNa tesiM piyA mao / tehiM savvaMpi pitisaMtiyaM ti kAuM samaM vibhattaM / tesiM jaM ekkeNa uvajjiaM taM samvesiM sAmannaM jAyaM / evaM amhaM piyA titthayaro tassaMtiovade seNaM savve samaNA kAyakilesaM kuvvaMti / amhe Na karemo jaM tubbhehi kayaM taM amha sAmannaM / jahA tumbhe devalogaM sukulapaJcAyAti vA siddhiM vA gacchaha tahA amhe vi gacchissAmotti / " eSa gAthAbhAvArthaH / akSarayojanakA tviyaM-ekaH putraH kSetraMgata , eko'TavoM dezAntareSu paribhramatItyarthaH / apara ekastatraiva saMtiSThate / pitarica mRte dhanaM sarveSAmapi samAnam / evamatrApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH kSetraM-kSetraphalaM= dhanaM punarbhAvataH paramArthataH siddhistAM yUyamiva yuSmadupAjenena vayamapi gamiSyAma iti / [9] tadevaM yathAchandasyApyutsUtraprarUpaNAvyavasthAdarzanAt kathamevamarvAMgrahazA nirNIyate yaduta-"mArgapatitasya yathAchandasya kasyacidanAbhogAdevotsUtrabhASaNaM, taJca nAnantasaMsArakAraNaM, unmArgapatitAnAM tu sabhAnI vyAkhyA-pAMca mahAvratadhArI badhA sAdhuo sAthe kema gocarI karatAM nathI? keTalAMka sAMgika ane keTalAMka asAMgika kema karAya che? A rIte lAbha-geralAbhane sUmavicAra na karanAra yathAIda cAritra aMge vitavAdI hoya che. have gati aMgenA vitavAdInI prarUpaNu-[8] eka gRhasthane traNa putro hatA. te traNe khetI para jIvana gujAranArA heI pitA vaDe khetImAM lagADAyA. temAMthI eka pitRAjJA mujaba khetI kare che. aTavImAM gaele bIje dezadezAntaramAM bhaTake che ane trIje khAIpIne devakulAdimAM paDyo rahe che. kAlAntare teone pitA maryo. A badhuM pitAnuM che ema vicArI sarakhA bhAga karI samAna rIte teoe vibhAga karyA. tethI je eke meLavyuM te badhAne eka sarakhuM maLyuM. ema tIrthakara ApaNA pitA che, temanA upadezathI badhA sAdhuo kAyakaleza kare che, ame karatAM nathI paNa tame je karo cho te badhuM tamAruM-amAruM sAdhAraNa ja che. tethI jema tame devaloka-sukulamAM punarjanma ke siddhi pAmaze tema ama paNa pAmIzuM. A pramANe bhAvArtha kahyo. gAthAne akSarArtha A pramANe eka putra khetaramAM gaye. bIjo jaMgalamAM ane trIjo tyAM ja devalAdimAM rahe che. pitA ma chate dhana badhAnuM sAdhAraNa thayuM. ema prastutamAM paNa mAtApitA samAna tIrthakara che ane khetara khetaranA phaLa rUpa dhana paramArthathI siddhi che tene tamArI mahenatanA kAraNe tamArI jema ame paNa pAmIzuM. [9] Ama yathAIdanI usUtraprarUpaNanI vyavasthA paNa zAstromAM dekhAtI heI kaI chadmastha evo nirNaya zI rIte karI zake ke "mAgapatita kaMIka yathAIdane anAgathI ja utsatra bhASaNa hoya che je anaMta saMsAranuM kAraNa hetuM nathI tethI yathA cha dAdi niyamA anaMtasaMsArI 1. eko gAthApatiH, tasya trayaH putrAH, te sarve'pi kSetrakarmopajIvinaH pitrA kSetrakarmaNi niyojitAH / tatraikaH kSetrakarma yathA''jJapta' karoti, eko'TavIM gato dezadezAntareSu bhramati, eko jimitvA devakulAdiSu tiSThati / kAlAntareNa teSAM pitA mRtaH, taiH sarvamapi pitRsatkamiti kRtvA sama vibhaktam / teSAM yade kenopArjita tatsarveSAM samAna jAtam / evamasmAkaM pitA tIrthakaraH, tatsatkopadezena sarve zramaNAH kAyaklezaM kurvanti, vayaM na kurmaH / yadyaSmAbhiH kRta tadasmA sAmAnyam / yathA yUya' devalokaM sukulapratyAyAti siddhi vA gacchatha tathA vayamapi gamidhyAma iti /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthAcchedAbhiprAyabhUlatvAditi", sAdhvAcA. rocchedAbhiprAyasya yathAchande'pyavizeSAt / atha~ ummaggamaggasaMpadviANa sAhUNa goamA nUNaM / saMsAro a aNaMto hoi ya sambhaggaNAsINaM / / iti gacchAcAraprakIrNaka [naM 31] vacanabalAdunmArgapatitAnAM nivAnAmananta eva saMsAro jJAyate na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi cet ? ~ unmArgapatito nihnava eveti kathamuddezyanirNayaH ? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavachedasya katta mazakyatvAt, guNabhedAdineva kriyAdiviparyAsamUlakadAlambanaprarUpaNayA'pyunmArgabhavanAvizeSAd / na hi 'mAga patita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmArgagAmI / ~ atha yathAchandAdInAmapyunmArga gAmitvamiSyata eva, na tvanantasaMsAraniyamaH, tanniyamAbhidhAya. kavacane unmArgamArgasaMprasthitapadena tIrthAcchedAbhiprAyavata eva grahaNAditi ced ?~aho kiMcidapUrva hoya evuM nathI, jyAre unmArgapatita te AbhagavALA ke anAgavALA sarvenuM utsutrabhASaNa ane saMsAranuM kAraNa hoya ja che kemake tIrthocachedanA abhiprAyathI bolAyu hoya che. tethI teo niyamA aMnata saMsArI hoya che.)" kemake tenA nirUpaNamAM rahelA tIrthochedaabhiprAyanI jema yathAIdanA nirUpaNamAM paNa sAdhavAcAre cachedano abhiprAya to rahyo ja hoya che je yathAIdane unmArga patitanI kakSAmAM mUkI zake che. zakA-ame amArA chAghasthimajJAnathI uktanirNaya nathI karatAM, paNa sarvajJavacana parathI nirNaya karIe chIe. jemake "he gautama! unmArgabhUta mAgamAM rahelA sanmAganAzaka sAdhuono saMsAra kharekhara anaMta hoya che evA gacchA thAraprakIrNakanA vacanathI jaNAya che ke umApatita nidbhaveja anaMtasaMsArI hoya che, yathAcha do nahi, kemake teoe bIje mA svIkAryo hetuM nathI. ' - samAdhAna-tamArI vAta ayukta che, kemake gacchAcAra prakIrNakanA ukata vacanamAM uddezya tArIke ullekhAela ubhAgapatita jIva tarIke nidbhava ja levAnA che, yathAIdAdi nahi e nirNaya zI rIte karyo? "sAdhu ona' zabdathI zAkyAdine vyavaccheda karI zakAto hovA chatAM yathAIdAdina to vyavaccheda karI zakatuM nathI ja. kemake samyakatvAdi guNane bheda (nAza) thaI jato hovAnA kAraNe jema nivanuM AcaraNa unmArUpa banI jAya che tema kriyAdina viparyAsa karavAnA kAraNa tarIke beTA AlaMbanonI prarUpaNuM karavA dvArA yathAIdAdinuM AcaraNa paNa ubhAgarUpa banI jAya che. mATe teo paNa umAga mAgasaMprasthita te che ja. ziSTAcAranA nAzaka te yathAIdAdi "mArgapatita hevA mAtrathI "teo umArga gAmI nathI" evuM kaMI kahI zakAtuM nathI zaMkAyathAIdAdine paNa ame unmArgagAmI te mAnIe chIe, paNa niyamA anaMtasaMsArI mAnatA nathI. kAraNa ke gacchAcAraprakIrNakanA anaMta saMsArane niyama jaNAvanAra vacanamAM umAga mAgasaMprasthita" padathI tIrthocchedaabhiprAyavALA jIvanuM ja grahaNa karavAnuM tAtparya che. (sAdhvAcAro chedanA abhiprAyavALA jIvonuM paNa grahaNa karavAnuM nahi) samAdhAna-aho ! yuktio laDAvavAnI tamArI A kuzaLatA keI navI ja che ke jethI tame AvI paDatA a nyAzraya doSane joI zakatA nathI. te doSa A rIte Ave che - tIrthocheda abhiprAyavALA nihnane ja anaMta saMsAra hevAno niyama jaNAvanAra bIju to 1. unmArgamArgasaMprasthitAnAM sAdhUnAM gautama ! nUnam / saMsArazvAnanto bhavati sanmArganAzinAm / /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA pleka pa yuktikauzalam ! yaduktavacanabalAttIrthocchedAbhiprAyavatAM nihnavAnAmanantasaMsAraniyamasiddhau padavizeSa tAtparyagrahaH, tasmiMzca sati tasiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase |~sNprdaayaadiidRsho'the gRhIta iti na doSa iti ced ?~na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nihanavAnAmapi saMkhyAtAdibheda bhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd, unmArgamArga saMprasthitAnA tIvrAdhyavasAyAnAmeva grahaNe bAhulyAbhiprAyeNa vA vyAkhyAne doSAbhAvAd / na cedevaM tadA "vayameva sRSTisthityAdikAriNaH" ityAgutsUtrabhASiNo' navacchinnamithyAtvasantAnaparamahetostItheccheidAbhiprAyavato balabhadrajovasyApyanantasaMsArotpattiH prsjyet| na caitadazAstrIya vacanam, triSaSTIyanemicaritrepyevamuktatvAt / nathA hipratipadya tathA rAmo jagAma bharatAvanI / tathaiva kRtvA te rUpe darzayAmAsa sarvataH / / evam ca bho lokAH ! kRtvA nau pratimAH zubhAH / prakRSTa devatAbuddhathA yUyaM pUjayatAdarot // vayameva yataH sRSTisthitisaMhArakAriNaH / vayaM diva ihAyAmo yAmazca svecchayA divam / nirmitA dvArakAsmAbhiH sahatA ca yiyAsubhiH / kartA hartA ca nAnyo'sti svargadA vayameva ca / / evaM tasya girA lokaH sarvA prAmapurAdiSu / pratimA. kRSNahalinoH kAraMkAramapUjayan // pratimArcanakartRNAM mahAntamudayaM dado / sa surastena sarvatra tadbhakto'bhUjano'khilaH // iti / / 5 / / kaI zAstravacana maLatuM na hovAthI uktavacana parathI ja te niyama tAravo paDe che. e niyama tAravAya to e vacanamAM "unmArga. padathI "tIrtho chedaabhiprAyavALA ja jIve levAnA che evuM tAtparya pakaDI zakAya che. vaLI jyAM sudhI AvuM tAtparya pakaDAtuM nathI tyAM sudhI umA...padathI tIrthodAbhiprAyavALA nuM ja grahaNa karavAnuM che evuM jANI zakAtuM na hovAthI e niyama tAravI zakAtuM nathI. Ama niyama siddha thAya te tAtparya pakaDAya ane tAtparya pakaDAya te niyama siddha thAya. mATe a nyAzraya doSa che. zaMkA-ame kaMI niyama siddha karyA pachI tenA parathI ja evuM tAtparya pakaDIe chIe evuM nathI, kintu saMpradAya-guruparaMparAthI ja AvuM tAtparya te pakaDI lIdhuM che ke ahIM u mArga.." pada tIrthocchedAbhiprAyavALA jIva e ja artha levAne che ane e artha laIne pachI uparokta niyama tAravIe chIe. tethI anyonyAzraya doSa nathI, samAdhAna-A paNa ayukta che kemake saMpradAyathI te nihunane paNa adhyavasAyane anusarIne saMkhyAta -asaMkhyAta vagere saMsAra have ja jaNAya che. arthAta tame kahe che evuM tAtparya je saMpradAyathI jaNAtuM hoya te te badhA nihunone anaMtasaMsAra ja he paNa phalita thaI ja jAya je bAdhita che, kemake teone saMkhyAtAda saMsAra hove paNa saMpradAya ja kahe che.-"gachI cAra prakANuMkanI ukta vacananA uktapadanuM uo tApa laI ukta niyama je tAravavAno na hoya ane umA....' padane sIdhesIdho ja artha laI e vacananI vyAkhyA karI umAgagAmI samAganAzaka sAdhu anaMtasaMsArI hoya che evo niyama ja tAravavAno hoya to e paNa yuko to nathI ja kemake e niyama paNa nihanavAdine saMkhyAtAdisaMsAra paNa hAvAnA saMpradAyathI bAdhita ja che. tethI tame e vacananI kayI vyAkhyA karaze ? ke jethI kaI doSa na Ave" - evA praznane manamAM rAkhIne vRttikAra javAba Ape che ke uktavacanamAM tIvra adhyavasAyavALA ja unamArgamArgaprasthita jInuM grahaNa che jeone saMpradAya paNa anaMta saMsAra ja hovAnuM kahe che athavA te e vacana bahulatA e jANavuM, arthAta umAga mAga saMsthita samAganAzaka moTA bhAganA jIve anaMtasaMsArI hoya che, kAIka nathI paNa hatA. A rItanI vyAkhyA karavAthI koI doSa nathI. vaLI je vastutaH paNa AvuM na
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMta sAhityaniyamavicAra ~nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyataM niyatotsUtraM ca mihUnaSatvakAraNaM ata evAparAparotsUtrabhASiNaH yathAchandatvameva, niyatotsUtrabhASiNAM ca nihanavatvameva / taduktamutsUtrakanda tasmAdaniyatotsUtraM yathAchandatvameSu na / tadavasthitakotstraM nihUnavatvamupasthitam // iti / etadeva ca niyamato'nantasaMsArakAraNam / ata eva "yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena svoktavacana sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati. na punarutsUtrabhayena tyajati, ja hoya te "ame ja sarjana-sthiti vagere karanArA chIe" ItyAdi usUtra belanAra ane avyavacitra rIte cAlela mithyA paraMparAnA mukhya kAraNabhUta ane tethI ja tIrthocchedanA abhiprAyavALA evA baLabhadranA jIvane paNa anaMtasaMsAra hovAnI Apatti Ave. baLabhadra jave AvI mithyAkalpanA e phelAvI che evI amArI A vAta azAstrIya paNa nathI, kemake triSaSTizalAkApuraSacaritra aMtagata zrI nemicaritramAM paNa AvuM kahyuM ja che"(kRSNanI te vAta) svIkArIne baLarAmadeva bharatakSetramAM gayA ane kRSNa kahyA mujaba ja te be rUpi karIne badhe dekhADayA. ane kahyuM ke "ha loko! amAro suMdara pratimAo karIne prAkRSTadevatAnI buddhithI AdarapUrvaka pUje. kemake ame ja vizvanA sarjana-sthiti ane saMhAra karanArA chIe. ame devalokamAMthI ahIM AvIe chIe. ame ja dvArikA banAvI, ane pAchA javAnI IcchAvALA ame ja ene saMharI lIdhI. tethI sRSTino kartA hartA (nAzaka) bIjo koI nathI. vaLI ame ja svarga ApanArA chIe." tenA A che vacanathI badhA lekee grAmanagarAdimAM kRSNa-baLarAmanI pratimAo banAvI banAvIne pUcha. te baLadeve pratimAnI pUjA karanArAono mahAna aspRdaya karyo. tethI sarvatra sa pUrNa leka teono bhakta banyA." po - baLabhadranuM A vacana svArasika nahotuM arthAta pitAnI tevI tIvra IcchAthI(mAnyatAthI) belAeluM nahotuM ane tethI niyata nahatuM. jeno rasa pedA thaI gayo hoya te ja haMmezAM mukhyatayA belAya ane tethI niyata hoya. vaLI ninava ane yathAIda ane utsutra bolanArA hovA chatAM bannene pRtha- pRthanuM jaNAvyA che tethI khyAla Ave che ke bemAM keIka vizeSa bheda hai joIe AgamamAM Apela nihanavaprarUpaNanuM ane yathAIdaprarUpaNanuM parizIlana karavAthI jaNAya che ke je kaI nihuno thayA teoe kaI kaI eka ke be cokkasa (niyata) vAta aMge usUtraprarUpaNa karI che jyAre yathAe aneka bAbatomAM svakapanA mujaba usUtra bhASaNa karI che. arthAt kayAreka "muhapattino ja paMjaNI tarIke upayoga karavo evI usUtraprarUpaNuM karI che te kayAreka "pAtrakane ja mAtraka tarIke upayoga karavo ItyAdi usUvaprarUpaNa karI che. (ane tethI tene kaI paNa eka usUtranI pakaDa joradAra banatI nathI. jyAre nihanavoe te savaMdA pate pakaDela ekAdi ja niyata vAtanI vAre vAre usUtraprarUpaNa karI hovAthI enI pakaDa ekadama gADha banelI hoya che.) tethI A be vacce bheda e jaNAya che ke niyatausUtranuM bhASaNa e nihunavatvanuM kAraNa che jyAre judA judA utsavanuM bhASaNa e yathA datvanuM kAraNa che. arthAt bhinnabhinausUtrabhASIo yathAchaMda bane che jyAre niyata sUtrabhASI nihUnava bane che. usUtrakaMda dAlanA granthakAre kahyuM che ke tethI lokomAM aniyate. sUtrarUpa yathA chaMda- AvyuM nahi paNa avasthitautsutrarUpa nihanavatva AvI gayuM." gADha pakaDa karAvI ApanAra A niyatautsatra ja niyamAanaMtasaMsAra thavAnuM kAraNa che. tethI ja je ke I mAgapatita jIva paNa usUtra belIne abhimAnAdinA kAraNe svavacanane prAmANika TheravavA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dhama parIkSA-glAka sa yunmArgapatita ivAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nihUna svA sadA mahattvAd" ityasmanmatam ~ ityAzaGkAyAmAha - Ni uttaNimittA saMsArArNatayA Na suttuttA / ?? ajhasaratsNugao bhinno cciya kAraNaM tIse // 6 // [niyatatsUtranimittA saMsArAnantatA na sUtroktA / adhyavasAyo'nugato bhinna evaM kAraNaM tasyAH // 6 // ] ?? Ni ussutati / niyatotsUtra nimittaM yasyAM sA tathA saMsArAnantatAna sUtroktA, niyatotsUtra vinA'pi maithunaprati sevAdyunmArgasamAcaraNa-tadvandanAdinA'pyanantasaMsArArjanena vyabhicArAt / na cotsUtrabhASaNajanye'nanta saMsArArjane niyatotsUtra bhASaNasyaiva hetutvAnna doSaH tAdRza kAryakAraNa. bhAvabodhaka niyatasUtrAnupalambhAd, "ussuttabhAsagANaM bohINAso anaMta saMsAro " ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kAryakAraNabhAvagrAhakatvAd / ~ uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ced ? ~ naitadevam, tathA sati yathAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya tvadabhiprAyeNAparAparabhAvena gRhItamuktatsUtrasya niyatotsUtrabhASitvAbhAvAt / tathA ca - kuyuktienI kalpanA kare che (ane tenAthI potAnI mAnyatAne dRDha banAve che), paNa usUtranA bhayathI te vacanane! tyAga karatA nathI tene paNa unmAga patita jevA ja jANavA kemake apara mAga svIkAryA na heAtrA chatAM niyatausUtrabhASI hAvAthI te paNa nihUnavanI jema kadAgrahI hAya che. ~ AvI zakAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che-- gAthA : sa MsAranI anaMtatA niyatetranimittaka hAya che evuM sUtramAM kahyuM nathI. te sa MsAranI anaMtatAnuM kAraNa to tenAthI judo ane tIvratvarUpe anugata eve| adhyavasAya ja kahyo che. "saMsArAnatatA niyate|sUtra che nimitta jemAM evI che' e vAta sUtreAkta nathI kemake niyata sUtra vinApaNa maithunaHpratisevA vagere rUpa mAga samAcaraNa vaDe ane tevu karanArAone vaMdanAdi karavA vaDe paNa anaMtasa MsAra vadhatA hoI vyatireka vyabhicAra che. ~ame sAmAnyathI anaMta sa'sAra pratye niyate|sUtrabhASaNane kAraNa nathI kahetAM paNa tAraNamaNinyAya mujakha utsUtrabhASaNujanya ana tasa`sAra pratye ja kahIe chIe. tethI vyatireka vyabhicAra doSa rahetA nathI, kemake tyAM te niyatetsutrabhASaNarUpa kAraNa jema nathI tema utsUtrabhASaNujanya anaMtasaMsArarUpa kArya paNa nathI ja."~evuM kahevuM nahi kAraNake evA vizeSa kArya-kAraNu bhAva jaNAvanAra koI niyatasUtra dekhAtu nathI. 'utsutrabhASakAne AdhinAza ane ana'tasa sAra thAya che.'' ityAdi vacane tA sAmAnya kArya kAraNabhAvane ja jaNAve che. zakA : pahelAM te evA sAmAnya kArya kAraNabhAvanuM grahaNa thAya che. paNa pachI kAIka utsUtrabhASInA sa`sAra sa MkhyAtAdiSTa hoya che.' evA zAstravacanathI je anvayavyabhicAra doSa jaNAya che tenu vAraNu karavA 'usUtrabhASaka'nuM 'niSata' evu' vizeSaNa kalpavAmAM Ave che jenAthI tAdaza kAryakAraNubhAva nizcita thAya che. samAdhAna : e kalpavu yukta nathI kAraNake te pachI koI paNa yathAchaMdane ana'tasa'sAra thaveA asaMgata ja thaI jaze, kemake tamArA abhiprAya pramANe judA judA utsUtranuM grahaNa karI karIne cheDI detA. te nite mutramASo hAtA nathI. ane tethI 'savapravacananA sArabhUta ane saMsaraduHkhamAMthI chUTakArAnA kAraNabhUta samyaktvane milana karIne tee dugativaSa ka thAya che'' evA bhASyavacananA virodha thaze
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 17 'savvappavayaNasAraM mUla saMsAraduHkhamukkhassa / saMmatta mailittA te duggaivaDhayA huMti // ityAdibhASyavacanavirodhaH / ~ atha yathAchandasyApi yasyAnantasaMsArArjana tasya kliSTAdhyavasAyavizeSA. deva, unmArgapatitasya nihUnavasya tu niyatotsUtrabhASaNAdeveti na doSa iti ced ?~na, evaM satyaniyatahetukalapramaGgAd, " aniyatahetukatvaM ahetukatvaM nAma" iti vyaktamAkare [syaadvaadrtnaakre| tathA ca "vipratipanna unmAsthio'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd" ityatrAprayojakatvam / ki tarhi anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityAha-tasyAH saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'yavasAyastIvratvasaMjJitaH kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAta svAtaMtryeNaiva tasyAmanugata hetutvam, vyavahArAdezAcca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatva vA, zabdamAtrAnugatatIvrAdhya. vasAyasahakRtAyAmtatpUrvikAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetutvavyavahArAt / sa ca tIvrAdhyavasAya AbhogavatAmanAbhogavatAM vA zAsanamAlinyanimittapravRttimatAM raudrAnubandhAnAM syAd , anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRttau mahAmithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakaprakaraNe [23-12] yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vartate / sa tanmithyAtvahetunvAdanyeSAM prANinAM dhruvam // vanAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthanibandhanam // zaMkA : je kAI yathA cha dane anaMtasaMsAraprApti thaI hoya te utsutrabhASaNathI thayelI hatI nathI kinta) kilaSTa athavasAyaziSathI ja thaelI hoya che jyAre umAgapatita nihanavane te niyatasavabhASaNathI ja thaelI hoya che evuM mAnavAmAM kaI deSa rahetuM nathI. samAdhAna : avuiM mAnavAmAM anaMtasaMsAraprApti aniyaMtahetuka banI javAnI Apatti Avaze. ane je aniyatahetuka hoya che. te vastutaH ahetuka ja hoya che evuM zrI svAduvAda ratnAkaramAM spaSTa rIte cagyuM che ane tethI "vipratipanna umArgatha anaMtasaMsArI hoya che kemake niyatasUtrabhASI heya che" evA tamArA anumAnamAM aprojakatva doSa che. arthAta niyatasUtrabhA paNa hevA chatAM anaMtasaMsAra na hoya te zuM vAMdho ? evI anvaye vyabhicAra zaMkAnuM vAraNa karanAra je kArya kAraNabhAva bhaMganI Apatti tadurUpa anukUla tarka nathI kemake ana tasasaraprApti ahetuka hoI kaI kAya kAraNa bhAva ja che nahi, [anaMtasaMsArane anugata niyAmaka] to anaMta saMsAra thavAmAM anugata niyAmaka keNa che? evA prakanane uddezIne granthakAra kahe che ke kevalIbhagavaMtathI nizcita thae ane anugata e tIvra ayavasAya ja tenuM kAraNa che. te svataMtra rIte anugata hetu bane che evuM saMgrahanaya mAne che, jyAre vyavahAranaya, te vizeSa prakAranI kriyAne sahakArI banavA dvArA ke tevI kriyA UbhI karI ApavAmAM ghaTaka banavA dvArA hetu bane che evuM mAne che. kemake "tIvraadhyavasAya" evA zabdamAtra rUpe anugata evA A tIvra adhyavasAyathI sahakRta pAkriyA anaMtasaMsArane hetu bane che evo vyavahAra pracalita che. A tIvra adhyavasAya, pravacanahIlanAmAM nimitta bane tevI pravRttivALA raudraanubaMdhI jIvone hoya che, pachI e che cAhe AbhegavALA hoya ke anAgavALA... kAraNake anAbhogathI paNa zAsananI malinatA thAya tevI pravRtti karavAmAM mahAmithyAtva lAge che evuM zrI aSTaka prakaraNamAM kahyuM che. je anAgathI paNa zAsananI malinatAmAM nimitta bane che te bIjA ne mithyAtva pamADavAmAM hetubhUta banate hoI te paNa te, saMsAranA mukhya kAraNarUpa, dAruNa vipAkavALuM ghara ane sarva anarthonuM mULa evuM mithyAtva bAMdhe 1 sarvapravacanasAra mUlaM saMsAraduHkhamokSamya / samyaktva malinayitvA te durgativaddha'kA bhavanti //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA leka 6 zAsanamAlinyanimittapravRttizca nihanavAnAmiva yathAchandAdInAmapyaviziSTeti ko'yaM pakSapAtaH ? yaduta ninavAnAmanantasaMsAraniyama eva, yathAchandAdInAM tvaniyama iti, anAbhogenApi viSagavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd, aniyatotsUtrabhASaNasya niHzakatAbhivyajakatayA sutarAM tathAbhAvAt / yathAhyAbhogenotsUtrabhASiNAM rAgadveSotkarSAdatisaMklezastathA'nAbhogenotsUtrabhASiNAmapyaprajJApanIyAnAM mohotkarSAdayaM bhavannanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazudvirapyapramANam. mArgAnanusAritvAt, taTumagzakAraNe--22/1-2-3] bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA // rAgo dveSazca mohazca bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSo'sya tattvataH / / tathotkRSTa ca satyasmin zuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpanirmitaM nArthavad bhavet / / iti kiM ca -pArzvasthAdInAM niyatotsUtramapyudyuktavihAriNAmapavAdalakSaNaM dvitIyabAlatoniyAmakamastyeva / yada cArasUtra+sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiyA mandassa baalyaa| NiamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti nANabhaTTho dasaNalUsiNotti // etavRttiryathA+zIlamaSTAdaza zIlAGgasahasrasaMkhyaM, yadi vA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te zIlavantaH / tathopazAntAH kaSAyopazamAd / atra zIlavagrahavenaiva gatArthatvAt 'upazAntAH' ityetadvizeSaNa kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham / samyaka che." vaLI nihanonI jema yathAda paNa ziAsana mAlinyanuM nimitta bananAra pravRtti te karyA ja kare che te A ke pakSapAta ke nihana niyama anaMtasaMsArI ja hoya ane yathA de nahi!" A pakSapAta gya nathI, kemake zAsana rU5 viSayavizeSa aMgene anAbhegathI thaela paNa malinatArUpa drohaje anaMtasaMsArAdi rUpa viSamavipAkane hetu bane che te sAmAcArI Adi aMgenAM vidhAna pratye Dagale ne pagale sAmA paDI vAtavAtamAM judAM judAM usUtre bAphe rAkhavAM e te tevuM belanArane usUtrabhASaNanI koI sUga=bhaya che ja nahi enuM sUcaka hoI avazya viSamavipAkane hetu bane ja ne ! jema jANI joIne usUtra belanArane rAgadeSanA utkarSanA kAraNe atisaMkaleza hoya che. tema anAbhegathI usUtra bolanAra aprajJApanIya (pakaDeluM tUta game eTaluM samajAvavA chatAM na cheDe e ja) jIvane paNa meha (mUDhatA)nA utkarSanA kAraNe atisaMkaleza thAya ja che. te keIna aTakAvyuM aTakate nathI. mATe teone paNa anaMta saMsAra thAya che. tethI teonI bahArathI dekhAtI bhAvazuddhi paNa mAgane anusaranArI na hoI apramANu hoya che. aTakaprakaraNamAM kahyuM che ke "e zuddhi ja bhAvazakti che je mArgAnusArI hoya ane A kta padArthane svIkAravAnI taiyArI vALI hAya nahi ke je svakIya AgrahavALI hAya rAgaSa ane meha bhAvanImalinatAnA heta che. A traNanA utkarSathI svaAgraha vagere rUpa bhAvamAlityane utkarSa thAya che. e rIte bhAvamAlinyane utkarSa hote chate zuddhi te mAtra kahevAnI ja rahe che, kemake pramANane nahi anusaranArI svabuddhithI mAlinyanI hAjarImAM paNa zuddhi mAnavAnI karelI ka65nA rUpa zi95thI racela "ame paNa zuddhivALA chIe evA vacane artha yukta yathArtha banatA nathI." Ama aniyatausUtra paNa anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM hoI "niyata usUtrane tenuM anugata kAraNa mAnavuM gya nathI. yithAvRMdAdimAM paNa niyatautsatra vidyamAna vaLI pAsasthAyahAchaMda vageremAM paNa niyatasUtra te hoya ja che. teo ughuktavihArI savihitasAdhuonI je niMdA kare che ke jene zAstromAM tenI dvitIyabAlatAnuM niyAmaka
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra khyApyate prakAzyate'nayeti saMkhyA-prajJA, tayA rIyamANAH saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH, kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete' ityevamanuvadato anu-pazcAd vadata =pRSThato'pabadataH, anyena vA mithyAdRSTayAdinA kuzIlAH ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAderdvitIyeSA mandasya ajJasya bAlatA-mUrkhatA, ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnudyuktavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA bAlatA / yadi vA 'zolavanta ete, upazAntA vA' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zolavattopazAntatA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAtsvato'va sodanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyuriti / etaddarzayitumAha-NiaTTamANA ityAdi / eke karmodayAtsaMyamAnnivarttamAnA liGgAdvA vA zabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAra gocaramAcakSate -'vayaM tu kartumasahiSNavaH AcArastvevambhUta ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punarvadanti "evaMbhUta eva AcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSamAnubhAvena kahyuM che te ja tenuM niyatautsukSa che. kemake niSphana jema khoTuM bolavAnI cekasa vAta pakaDelI hoya che tema dvitIyabolatAvALA pAsasthA vageree paNa suvihitasAdhuonI khoTI niMdA karyA karavAnI cokakasa vAta pakaDelI ja hoya che. zrI AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke;zIlavAna, upazAnta, prajJAthI parAkrama karatAM evA sAdhuonI pAchaLa A leke kuzIla che evuM belatAM pArzva sthAdinI A bIjI bAlatA che. saMyamathI nivRtta thatA keTalAka yathAsthita AcArone jaNAve che. paNa jeo e jaNAvatA nathI teo jJAnabhraSTa ane sva-paranA darzananA lopaka bane che" A sUtranI vyAkhyA AvI che-aDhArahajA...zIlAMgarUpa ke mahAvratapAlana-pAMca inidrAne jaya-kaSAyanigraha ane triguptiyuktatArUpa zIlavALA sAdhuo te zIlavAnuM teo ja, kaSAyono upazama karyo hovAthI "upazAnta' che. Ama to "zolavAna' zabdathI ja upazAnatA jaNAI jAya che, chatAM kaSAyanigrahanI mukhyatA jaNAvavA A vizeSaNa pRthapha mUkayuM che. jenAthI padArtho sArI rIte vikhyAta=prakAzita thAya =jaNAvAya te saMkhyA eTale ke prajJA. A prajJAthI royamA=saMyama anuSThAnomAM parAkrama pheravanAra sAdhuone uddezIne bhAgya phUTI gayuM hovAnA kAraNe, "A leka azIla che A rIte pITha pAchaLa niMdA karanAra athavA kaMIka mithyAdaSTi vageree "A le ke kuzIla che' ityAdi bethe chate tene ja anuvAda thAya evuM bolanAra maMdAgni pArzva sthAdinI A bIjI bAlatA=mUrkhatA che. pite cAritrathI bhraSTa thAya che e te eka mUrkhatA che ja ane uparathI bIjA ughuktavihArI sAdhuonI niMdA kare che tethI e teonI bIjI mUkha tA che. athavA suvihitasAdhuo aMge A sAdhue zIlavAna che athavA upazAna che" ityAdi koI kahe tyAre "ATalI badhI upadhi rAkhanAra A sAdhuomAM zIlavattA ke upazAntatA kayAMthI hoya ?" ema belanAra hInaAcAravALA pAThya sthAdinI A bIjI mUrkhatA che. jyAre bIjA keTalAka hIna AcAravALA jIvo varyAntarAyakarmodayanA kAraNe pite saMyamAnuSThAnomAM sIdAtA hovA chatAM bIjA suvihitasAdhuonI prazaMsAvALA hoya che ane yathAsthita AcArene jaNAve che evuM jaNAvavA sUtramAM 'NiamANa...' ityAdi kahyuM che. keTalAka jIvo karmodayanA kAraNe saMyamathI bhraSTa thavA chatAM ke sAdhuvezathI bhraSTa thavA chatAM athavA "pA" zabdathI bhraSTa na thavA chatAM (hInAcAra. vALA banelA) yathAvasthita AcArene jaNAve che ane kahe che ke "ame e karavA mATe samartha nathI bAkI AcAra te A ja che AvuM bolanAra te jIvone bIjA prakAranI mUrkhAI te thatI ja nathI. teo AvuM te bolatA ja nathI ke "AcAra te e ja che jevo ame AcarI e che ke kemake atyAre duSamakALanAM prabhAve baLa-ti vagere hIna thayA hoI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dharmaparIkSA bleka 7 balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasaraH" iti / ukta hi"nAtyAyata na zithilaM yathA yujIta sArathiH / tathA bhadra vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH // ' api ca "vo karatha chorU maLo zoriAM paraM vivaMto tuM tatha vacaMta rUi udAlaM ti ghoSe " [gani1174] ityAdi / kiMbhUtAH punaH ? etadeva samarthayeyurityAha-nANabhaTTA / sadasadviveko jJAnaM, tasmAdbhraSTA jJAnabhraSTAH tathA dasagalU se gotti / samyagadarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnena svato vinaSTAH, aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAcyAvayantIti / tathA ca saMvignapAkSikAtiriktasya pArzvasthAderapi kAnayatotsUtrasabhAvAt , tasyAnamtasaMsArA'niyamAnnihnavasyApi tadaniyama eva, bhavabhedasya bhAvabhedaniyatatvAd iti pratipattavyam / / 6 / / nanu karma tAvadutkarSato'pyasaMkhyeyakAla sthatikameva badhyate, tatkathaM tIvrAdhyavasAyavatAmapyutsUtra bhASigAnanantasaMsAritva syAd ? ityAzaMkAyAmAha kammaM bandhai pAvaM jo khalu aNuvarayativvapariNAmo / amuhANubandhajogA aNaMtasaMsAriA tassa // 7 // [karma badhnAti pApaM yo khalbanuparatatIvra pariNAmaH / azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA tasya // 7 // ] kammati / karma badhnAti pApa yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaH avicchinnatathAvidhasakliSTAdhyavasAyaH svecchAnurodhAnniyatAsravapravRtto vA'niyatAsravapravRtto vA niyatotsUtrabhASI vA'niyatotsUtrabhASI madhyamamArga ja hitakara che, usaLane sthAna nathI. kahyuM paNa che ke jema sArathi lagAmane atyaMta majabUta ke atyaMta DhIlI rAkhatA nathI paNa madhyama rAkhe che to e tenA hita mATe thAya che (ISTa sthAne pahoMcADe che) ema atyaMta utkRSTa nahi ke atyaMta jaghanya nahi paNa baMnenA vegathI thaela madhyama mArga ja sarvatra pUjita che (IphaLaprada bane che) vaLI anyatra A paNa kahyuM che ke "je ughutamAgamAMthI bhagnaHudvigna thaye hAya. bIjo avakAza sthAna=avalaMbanane na meLavato ane tethI tyAM javA mATe asamartha evo te svayaM. kapelA mAgane AzrIne "A amAre mAga ja A kALamAM mukhya che' ityAdi bole che. paNa AvuM badhuM bolanArA saduasadunA vivekarU 5 jJAnathI bhraSTa che temaja asaduM anuSThAnathI paDate te samyagadazanathI bhraSTa che paNa bIjAone paNa zaMkA pADavA dvArA sanmANathI bhraSTa kare che." Ama zrI AcArAMgasUtra ane tenI A vyAkhyA parathI jaNAya che ke saMvignapAkSika sivAyanA pArzva sthAdione paNa dvitIyabA latAnuM niyAmaka banatuM evuM niyatasUtra hoya ja che. tema chatAM teone saMsAra anaMta ja hoya e je niyama nathI to e niyatasatranimitte nidhavane paNa anaMtasaMsAra hovAne niyama mAno yogya nathI e svIkAravuM joIe. kemake saMsAra saMkhyA-asaMkhyAto ke anaMta hovAno bheda niyatasUtrAdi sAthe vyApti saMbaMdha dharAvatuM nathI paNa bhAva(adhyavasAya)nA bheda sAthe ja niyata saMbaMdha dharAve che. zA keIpaNa kriyAnA kAryabhUta ane saMsAranA kAraNabhUta evuM ke IpaNa kama vadhumAM vadhu asaMkhya kAlanI sthitivALuM ja hoya che te tIvra adhyavasAyavALA paNa usUtrabhASakane te usUtrabhASaNanimiro asaMkhyakALasthitika ja karma baMdhAya che. te tene bhASaNa nimitta anaMtasaMsAra thaze ema zI rIte kahevAya ? evI zaMkAne uddezIne graMthakAra kahe che - [ anaMtasa sAra anubaMdhadvArA ] gAthA : jenAM tIvra azubha pariNAmo aTakayA nathI e je jIva pApa kama bAMdhe che te jIva karmanA azubhAnubaMdhanA kAraNe anaMtasaMsArI bane che. yo yatra bhavati bhagno'vakAza sa paramavindamAnaH / gantu tatra vrajan idaM pradhAnamiti ghoSayati / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra vA'prAptAnuzayaH, tasyAzubhAnAM-jJAnAvaraNIyAdipApaprakRtInAM, anubandhasya uttarottaravRddhirUpasya badhyamAnaprakRtiSu tajjananazaktirUpasya vA yogAt-saMbandhAdanantasaMsAritA bhavati, granthibhedAtprAgapyanantasaMsArAjane'zubhAnubandhasyaiva hetutvAt prAptasamyagdarzanAnAmapi pratipAtena tata evA'nantasaMsArasaMbhavAt, taduktaM upadezapade 1386)-'gaMThIi Arao vihu asaI baMdho Na annahAhoi / tA eso vi hu evaM Neo asuhANubadhotti // tatazcabandhamAtrAnnAnantasaMsAritA kintvanubandhAditi sthitam / ___ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare vA''locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnnAnantasaMsAritA, kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe tanniHzeSatAM yAvatprAyazcittapratipattireva na syAd, adhyavasAyavizeSAd / niyatopakramaNIyasvabhAvakarmabandhe ceha janmani janmAntare vA prAyazcittapratipattiH syAt / ata eva jamAliziSyAdInAM bhagavatsamIpamupagatAnAM tadbhava evotsUtrabhASaNaprAyazcittapratipattiH / kAlIprabhRtInAM ca "2tassa ThANassa aNAloia apaDikkaMtA kAlamAse kAla kiccAt" ityAdi vacanAt tadbhAvAnAlocitapAvasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara eva prAyazcittapratipattiH / "kAlINa bhaMte / devI tAo devalogAo aNaMtara uvvaTTittA kahiM jene tevA prakArane saMkaliSTa adhyavasAya tevA AgavizeSapUrvaka aTako nathI temaja jeNe pAchaLathI paNa anuzaya pazcAttApa tha nathI te chava, pitAnI IcchAne anusarIne kaI cokkasa AzravamAM pravRtta thAya ke game te AzravamAM pravRtta thAya, niyata usUtrabhASaNa kare ke aniyata, te paNa baMdhAtI te jJAnAvaraNAdi pApaprakRtio, uttarottara e pApamAM vRddhi thatI rahevA rUpa anubaMdhanA ke navI baMdhAtI pravRtiomAM dayakALe punaHpApa baMdhAvI zake tevI zaktirUpa anubaMdhanA saMbaMdhavALI hoI te jIva) anaMtasaMsArI bane che. granthibheda pUrve paNa anaMtasaMsAra havAmAM azubhA nubaMdha ja hetubhUta hoI samyaguru dazana prApta jIvone paNa paDyA pachI e azubha anubaMdhane kAraNe ja anaMtasaMsAra saMbhave che. upadezapadamAM kahyuM che ke "granthibheda pUrve paNa azubhakarmone anaMtavAra baMdha karavA rUpa asakRdubaMdha azubhAnuba dha vinA thato nathI. tethI e asakRcbaMdha paNa kArya-kAraNanA kathaM. ciduabhedanA kAraNe azubhAnubaMdha ja che."+tethI kamabaMdha mAtranA kAraNe jIva anaMta saMsArI banate nathI kintu anubaMdhane kAraNe bane che e vAta nizcita thaI. [anaMtasaMsArathI bacAva tethI ja AbhegathI ke anAgathI usUtra belanAra paNa jo A janmamAM ke jamAntaramAM te pApanuM AlecanA pratikramaNa karI de te anubaMdha tUTI javAthI anaMtasaMsArI banate nathI. vizeSatA mAtra eTalI ja hoya che ke anaMtasaMsAra (ke bho)mAM ja bhegavI zakAya tevo je tIvra saMkalezAdinA kAraNe nirupakrama karmabaMdha (anubaMdha) thayela hoya te te saMpUrNa kSINa thAya nahi tyAM sudhI tevA ayavasAyavizeSanA kAraNe jIva prAyazcitta ja svIkArI zakate nathI ke jenA dvArA anubaMdha toDIne e potAne saMsAra TUMkAvI zake. jamAlanA bhagavAna e kayA kAvyo vagere tevA tIvrasaM kaleza vagere na hovAnA kAraNe utsatrabhASaNanA pApanA 1. grantherArato'pi khalvasakRbandhA nAnyathA bhavati / tadeSo'pi khalveva jJeyo'zubhAnubandha iti // 2. tasya sthAnasyAnAlocitApratikrAntA kAlamAse kAla kRtvA / 3. kAlI bhagavan ! devI tasmAdevalokAdanantaramuvRtya kasyAM (gato) gamiSyati, kasyAmutpatsyate ? gautama ! mahA videhavarSe setsyatIti //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA laika 7 gacchihiti? kahiM uvavajjihiti ? goyamA / mahAvidehavAse sijjhihiti" [2.1.1-] ityAdavacanAttAsAM bhavAntara eva pUrvabhavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittabhaNanAt / "savvo vi hu pavvajjA pAyacchitta bhavaMtarakaDANa pAvANa kmmaann|" [ ] ityAdipUrvAcAryavacanAtpravrajyAyA eva bhavAntarakRtakarmaprAyazcittarUpatvAd / etena 'kRtasya pApasya prAyazcittapratipattistasminneva bhave bhavati na punaH janmAntare'pi iti vadastatra "2jAvAu sAvasesa." [upadezamAlA--258] ityAdi sammatimudbhAvayan vyaktAma saMlagnakatAmanavagacchannirasto bodhyaH / ~atha pUrvabhavakutapApaparijJAnA'bhAvAtkutastadAlocanam ? kutastarAM ca tatprAyazcittam ? iti cet ?~ na, etaduvakRtAnAmapi vismRtAnAmiva pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyazcitta sambhavAt / ata eva mithyAtvahiMsAdeH pArabhavikasyApi nindAgarhAdikam-+ ihabhaviyamannabhaviya micchattapavattaNa jamahigaraNa / jiNapavayaNapaDikuTThaduTUTha garihAmi tapAva / catu prakI. 50] "4iha bhave annesu vA bhavaggahaNesu pANAivAo kao vA kArAvio vA kIraMto vA parehiM samaNuNNAo ta niMdAmi garihAmi +ityAdi catuHzaraNaprakIrNakapAkSikasUtrAdAvuktam / prAyazcittane te ja bhavamAM svIkAra thaye ane kAlIdevI vagerene pUrvabhavamAM pArvasthatyAdinA kAraNe baMdhAelA ane AlocanA vagaranA rahI gaelAM pAponA prAyazcittane bhavAntaramAM svIkAra thayo. A vAta A gamamAM je nIce mujabanI be vAto Ave che tenA parathI jaNAya che : (1) "te pApasthAnanI AlecanA-pratikramaNa na karanAra (kAlIdevI) kAla mAse kola karIne.. ItyAdi (2) "he bhagavan! kAlIdevI te devalekamAMthI nIkaLIne tarata kaI gatimAM jaze? kyAM utpanna thaze ? gautama! mahAvideha kSetramAM siddha thaze." + tenA uktapApanuM prAyazcita bhavAntaramAM ja thavAnuM che. e vAta A be vAte parathI A rIte jaNAya che. alapakALamAM mokSa thavAno che e anubaMdhanAzane jaNAve che ane anubaMdhanAza e prAyazcittanA svIkArane jaNAve che. vaLI prAyazcittane svIkAra pUrvabhavamAM te thayo nathI. tethI jaNAya che ke e bhavAntaramAM ja thavAne che. vaLI,"AkhI dIkSA ja bhavAntarakRta pApakarmonA prAyazcittarUpa che"+evA pUrvAcAryanA vacanathI pravajyA pite ja bhavAntarakRta pApakarmanA prAyazcittarUpa che te jaNAya che. tethI kAlI vagerenuM paNa te prAyazcitta bhavAntaramAM thayuM hovuM niHzaMkapaNe siddha thAya che. A pravajayA pite ja bhavAtrakRtakanA prAyazcittarUpa che" AvuM ja kahyuM tenAthI ja pUrva pakSInI nIcenI vAtanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. pUrvapakSInI e vAta A che... "karelA pApanuM prAyazcitta te ja bhavamAM thaI zake che, bhavAntaramAM nahi." ~ ATaluM kahIne pachI pUrvapakSI emAM upadezamALAnI nIcenI gAthAnI sAkSI Ape che ke "jyAM sudhI AyuSya bAkI che temaja thoDo paNa puruSArtha karavAnI zakyatA che tyAM sudhImAM Atmahita karI lyo, ke jethI zazIrAjAnI jema pAchaLathI pastAvAne vAre na Ave.+ pUrvapakSInI A sAkSIvALI ukta vAtanuM eTalA mATe nirAkaraNa thaI jAya che ke upadezamAlAnI prastuta gAthAmAM saMyamatapa-tyAga vagere rUpa AtmahitanI vAta hovAthI A vAta sAthe eNe kaMI levAdevA nathI e spaSTa che. tethI upadezamALAnA e vacanathI "prAyazcitta janmAktaramAM thaI zakatuM nathI" e vAtanI siddhi ke puSTi thatI nathI. 1. sarvApi khalu pravrajyA prAyazcitta bhavAntarakRtAnAM pApAnAM karmaNAm / 2. jAvAu sAbasesa jAva ya thovovi asthi vavasAo / tAva karijjappahiya mA sasirAyA va soihisi // 3. ihabhavi kamanyabhavika mithyAtvapravartana yadadhikaraNam / jinapravacana pratikuSTa duSTa gahe tatpApam // 4. ihabhave'nyeSu vA bhavagrahaNeSu prANAtipAtaH kRto vA kArito vA kriyamANo vA paraiH samanujJAtasta nindAmi gahe //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ana'tasa'sArityaniyamavicAra pApapratighAtaguNabIjAdhAna sUtre ( vRttau ) haribhadrasUribhirapyetadbhatra sambandhi bhavAntarasambandhi vA pA tatpadAbhyAM parAmRzya mithyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi - " saraNamuvagao a eesi garihAmi dukkaDaM / jaNNa arahaMtesu vA siddhesu vA Ayarie vA uvajjhAesa vA sAhUsu vA sAhuNI vA anne vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu vA vandhUsu vA mittesu vA uvayArisu vA oheNa vA jIvesu maggaTTiesa vA amaggaTTiesa vA maggasAhaNesu vA amaggasAhaNesu vA jaM kiM ci vithamAria aNAyari anvaM aNicchianvaM pAva pAvANubaMdha hu vA bAyara vA maNe vA vAyAe vA kAraNaMvA kayaM vA kArAviaM vA aNumoiaM vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA itthaMva jamme jammantaresu vA garahiyameya dukkaDameya ujjhiyavyameaM viyANiaM mae kallANamittaguru bhagavaMtatrayaNAo evameaMti roiaM sadvAe arahaMta siddhasamakkhaM garahAmi ahamaNa dukkaDameaM ujjhiyavvamea itthamicchAmi dukkaDa 3 ||" etadvyAkhyA yathA - catuHzaraNagamanAnantara duSkRta garhotA, tAmAha - zaraNamupagatazca san eteSAM = ahadAdInAM gahe duSkRta kiM viziSTa ? ityAha jaNaM arahaMtesu vA ityAdi arhadAdiviSaya, odhena vA jIveSu mArgasthiteSu = samyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu = etadviparIteSu, mArgamAdhaneSu = pustakAdiSu amArgasAdhaneSuH khaDgAdiSu yatkicidvitathamAcaritaM = avidhiparibhogAdi, anAcaritavya kriyayA, aneSTavyaM manasA pApa pApakAraNatvena, pApAnubandhi tathAvipAkabhAvena, garhitametad kutsA''spada, duSkRtametad dharmabAhyatvena, ujjhitavyamenad 23 zakA--pUrvabhavamAM karelA pApAnI bhavAntaramAM jANakArI na heAvAthI tene AlecanA zI rIte thAya? [parabhave paNa prAyazcittasa bhavita] samAdhAna--jema A bhavamAM karelAM paNa bhulAi gaela pApenu sAmAnya jJAna hAvAthI prAyazcitta thAya che tema pUrvabhavakRta pApAnu paNa thai zake che. tethI parabhavamAM karelAM paNa mithyAtva-hi sArdi pApAnI nindA-goM vagere karavAnAM kahyAM che, mAtra A bhavanA mithyA tyAdi pApeAnI nahi. jemake carUzaraNapayannAmAM kahyuM che ke A bhavamAM ke anyabhavamAM je mithyAtvapravattana, adhikaraNa ke jinapravacana viruddha kArya karyu hoya te duSTa pApane gahu chuM."+pAkSika sUtramAM kahyuM che ke+"A bhavamAM ke anyabhavamAM prANAtipAta (hiMsA) mArAthI karAye hAya, bIjA pAse karAvAyA hAya ke khIjAe 'vaDa' karAtA tenI anumeAdanA karAI hAya tenI huM niMdA-garhA karu chuM."+zrI'casUtranA pApapratighAtaguNakhIjAdhAnasUtranIvRttimAM zrI haribhadrasUri mahArAje paNa 'yata (je) tat (te)' padathI A bhavanAM ke parabhavanAM pApAne parAmaza (ullekha) karI 'micchAmidukkaDam' rUpa prAyazcittathI tenI zuddhi karavAnu kahyuM che. te enI vyAkhyAne anusarIne A rIte "zrI arihaMtAdinA zaraNe gaele huM nIcenA viSaye mAM thaelA duSkRtane gahuM chuM. arihaMta, siddho, aAcArca, upAdhyAyA, sAdhu, sAdhvIe, anya mAnanIya-pUjanIya dharmasthAnA, tathA mAtA, pitA, baMdhue, mitrA, upakArIo, athavA sAmAnyathI mAga sthita=samyakdazanAdithI yukta jIvA te vagaranA amAgasthitajIvA tathA pustakAdirUpa mAC-sAdhanA aMge ke khAdarUpa amAga sAdhaneA aMge je kaMi avidhithI paribhega vagere rUpa AzAtanA, kriyAthI AcaravA ceAgya nahi evu ane manathI anicchanIya evuM sUkSma ke khAdara, manathI-vacanathI ke kAyAthI, rAgathI dveSathI ke meAhathI karaNa-karAvaSNu ke anumAdanarUpa pApAnubaMdhI pApa (pApakama kAraNabhUta hoI upacArathI te paNa pApa che.) karyuM hoya te kutsA ceAgya hAi gati che, dhamakhahya hAi duSkRta che,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 7 heyatayA, vijJAta mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAd evametad iti rocitaM zraddhayA tathAvidhakSayopazamajayA, arhasiddhasamakSa gaheM kathaM ? ityAha-duSkRtametad ujjhitavyametad / atra vyatikare 'micchAmi dukkaDa" vAratrayaM pAThaH / + atha~hiMsAdikasya pApamya pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH syAt, na tUtsUtrabhASaNajanitasya, utsUtrabhASiNo nihnavasya kriyAbalAddevakilbiSika vaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena durlabhabodhitvabhaNanAda / yadAgamaH [ dizavai. 5/2/47-48]+ laghRNa vi devatta uvavanno devakibbise / tattha vi se na yANAi ki me kiccA ima phalaM // 2tatto vise caittA na labha hI elamUagaM / garagaM tirikkha joNiM vA bohI jattha sudullahA / / etadvRttiryathA-"laghRNa vitti. labdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSanikAye, tatrApyaso na jAnAti vizuddhAvadhyabhAvAt. kiM mama kRtveda phala kilbiSikadevatvamiti / asya doSAntaramAha tatto vitti / tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate eDamUkatA-ajabhavAnukArimanuSyatvaM tathA naraka tiryagyoni vA pAramparyeNa lapsyate / bodhiryatra sudurlabhA sakalasampattinibandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / iha 'prApnotyeDamUkatAm ' iti vAcye asakRdbhavaprAptikhyApanArtha 'lapsyate' iti bhaviSyakAlanirdezaH" +iti cet ?~maivam, na hi tatra nihnava evAdhikRtaH kintu tapAstenAdiH tavateNe vayateNe' [dazavai. 5-2-49] ityAdipUrvagAaukavAkyatvAt tasyApyutkRSTaphalapradarzanametat, na tu sarvatra sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / ki caiva-"4iya se pararasa aTTAe karAI. kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei" ityAcArAGgavacanAt [dvitIyAdhya. tatIyodezaka] krANi karmANi parasyArthAya kurvato hitAhitabuddhayAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi hiya hoI ujhiMtavya che evuM meM kalyANamitra evA gurubhagavaMtenA vacanathI jANyuM che temaja tathA vidhakSapazamathI prakaTa thaelI zraddhA vaDe e vAtanI ruci UbhI thaI che. tethI have huM zrIarihaMta ane siddha bhagavaMta samakSa A duSkatanI gaha karuM chuM. mAruM AvuM AcaraNa duSkata che, ujhitavya che huM enuM micchAmi dukkaDam micchAmi dukaDama micchAmi. 134 69 chu:" zakA-parabhavamAM karelA hiMsAdi pApanuM prAyazcitta bhavAntaramAM thaI zake che paNa utsatrabhASaNajanya pApanuM nahi, kemake usUtrabhASI nirdava sAdhukiyAnA prabhAve kiTibaSideva thavA chatAM tyAM pitAnA e popanuM jJAna na hovAthI durlabhadhi bane che evuM AgamamAM kahyuM che. zrI dazavaikAlikasUtramAM kahyuM che ke+"tevA prakAranI yiAvazAta devakiTibaSani kAyamAM utpanna thaele paNa te tyAM vizuddha avadhijJAna hovAthI e jANI zakato nathI ke "mArA kayA kAryanuM A kilibaSikapaNuM rUpa phaLa maLyuM che?" vaLI Ane bIju nukazAna e thAya che ke e tyAMthI yuvAne paNa bakarAnA avAja jevA avAjavALuM (spaSTa bolI na zake tevuMe manadhyapaNuM tathA narakagati ke tiya caryonine paraMparAe meLavaze jyAM sakala saMpattionA kAraNabhUta bedhi=jinadharmaprApti atyaMta dulabha hoya che. ahIM eDamUktA meLave che ema 1 labdhvAvi devatvamupapanno devakilbiSe / tatrApyaso na jAnAti kiM mama kRtveda' phalam // 1 tato'pi asau ruyutvA lapsyata eDamUkatAm / naraka tiryagthoni vA bodhisutra sudarlabhA // 1. tabateNe vayateNe svateNe ma je nare / AyArabhAvateNe a kubvai devakidivasa / / 1. ityeva sa parasyArthAya krurANi karmANi vAla: prakuvoNaH tena duHkhena sammUDhaH viparyAsamupaiti / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 25 bhaMvAntare prAyazcittAnupapattireva syAt |~ath sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyAsAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatAvizeSAtkasya. cidviparyAsanivRttyauvAnubandhanivRttehi sAdiprAyazcittopapattiriti cet ?~tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam |~n caivamutsUtrabhASiNAmanantasaMsArAniyamanAttato bhayonupapattiriti~zanIyam, ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAderivotsUtrAdAstikasya bhayopapattaH, AstikyaM basatpravRttibhayanimittamiti dig // 7 // kahevAne badale meLavaze ema kahI bhaviSyakAlanirdeza karyo che te e jaNAvavA mATe ke e jIva vAraMvAra AvA eDamUkatAvALA bhanI prApita karavAno che. Ama bhavAntaramAM jainadharmanI prApti ja durlabha hAI usUtrabhASaNanuM prAyazcitta te kyAMthI saMbhave ? [usUtrabhASaNanuM prAyazcitta paNa parabhave paNa saMbhavita] 'samAdhAna-tamArI vAta yukta nathI. kemake temAM mAtra niddavane ja adhikAra nathI tapastana vagerene paNa che, kemake A be gAthAo AgaLanI tavateNe vayateNe ItyAdi gAthAno saMbaMdha dharAve che. vaLI tapAra vagerene maLatuM paNa A te utkRSTa phaLa dekhADayuM che. badhAne AvuM ja phaLa maLe evo kaMI niyama nathI. kemake karma baMdhAdirUpa phaLanA mukhya kAraNabhUta adhyavasAyo vicitra hoya che. vaLI AvA utkRSTaphaLapradazaka vAkayathI te te kiyA karanAra badhA jIvone e ja phaLa maLe evo niyama ja je bAMdhI devAnuM hoya te nIcenI Apatti Avaze.Ama bIjA mATe krara karma karate te bALa (ajJa) java te dukhathI saMmUDha thaIne hita-ahitane viparyAsa (viparIta badha) pAme che."evuM AthAvAMga sutramAM vacana Ave che. A vacana parathI tamArA abhiprAya pramANe evo niyama nakkI thaI jAya che ke "bIjA (svajadi) mATe hiMsA vagere phara kAryo karanAra dareka jIva hita-ahitabuddhine viparyAsa pAme." ane te pachI koI paNa jIva te hisAdi pApanuM paNa bhavAntaramAM prAyazcita karI zakaze nahi evI Apatti Avaze. kemake ukta vipasanA kAraNe tene prAyazcita ahitarUpa ja lAgavAnuM che. zaMkA-pramAdathI sevAeluM dareka pApa buddhimAM hita-ahitane viSayasa ha kare che. A viparyAsarUpa jaLathI sIMcAtA rAgAdi kalezavRkSa anubaMdhaphalaka hoI anubaMdha pADe che. tema chatAM bhavAtaramAM paNa tenA vizeSa prakAranA tathAbhavyatvanA kAraNe viparyAsa dhara thavA dvArA ja ko'ka jIvanA pahelA te anubaMdho tUTe che. ane tethI pachI hiMsAdi pApanuM prAyazcita thaI zake che. Ama hiMsAdi pApanuM prAyazcita sarvathA asaMbhavita nathI. samAdhAna : A vAta usUtranA prAyazcitta mATe paNa samAna ja haI bhavAMtaramAM tenuM prAyazcitta paNa asaMbhavita nathI. ane tethI ja "utsavabhASI niyamAM anaMta sArI hoya e niyama paNa rahetuM nathI. zaMkA-je e niyama nahi hoya te pachI keIne utsutra balavAne bhaya ja nahi rahe. samAdhAna-avazya anaMtasaMsAra ja thAya evo niyama na hovA chatAM bahulatAe te e phaLa maLe ja che. mATe hiMsAdinI jema utsatrathI paNa AstikajIvane te bhaya raheze ja kemake tenuM e Astikaya ja asatpravRttithI bhaya pedA karavAnuM prabaLa nimitta kAraNa che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 8 ... anantasaMsAritA'zubhAnubandhayogAdityukta, athAzubhAnubandhasya kiM mUlam ? ke ca tadbhedAH? ityAha tammUlaM micchatta AbhiggahiAi ta ca paMcavihaM / bhavvANamabhavvANa' AbhiragahiraM vaNAbhogo // 8 // tanmUla mithyAtvamAbhinna hikAdi tacca paJcavidham / bhavyAnAmabhavyAnAmAbhigrahika vA'nAbhogaH // 81] tammUlaMti / tasyAnantasaMsArahetvazubhAnubandhasya mUla-mithyAtva utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAsvasahakRtAnAmeva taddhetutvAt, anyathA doSavyAmuDhatA'nupapatteH / taccAbhiprahikAdika paJcavidha'AbhiprahikamanAbhigrahikamAbhinivezika sAMzayikamanAbhoga ceti paJcaprakAram / yadyapi jIvAdipradArtheSu tattvamiti nizcayAtmakasya samyaktvasya pratipakSabhUta mithyAtvaM dvividhameva paryavasyati-jIvAdayo na tattvamiti viparyAsAtmakaM 1, jIvAdayastattvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhigamAtmaka ca 2 / tadAha pAcakamukhyaH [ ] "anadhigamaviparyayau ca mithyAtvaM" iti, tathApi dharme'dharmasaMjJA' ityevamAdayo hA menA ropASimerApajate mevA zANapratiSThA tatrAbhiprahika-anAkalitatattvasyAprajJApanIyatAprayoja karavaravAbhyupagatArtha ddhAnam / yathA bauddha. sAGkhyAdInAM svasvadarzanaprakriyAvAdinAm / yadyapi vaitaNDiko na kimapi darzanamabhyupagacchasi tathA'pi tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArthameva nibiDAgrahavattvAdAbhigrahikatvamiti nAtivyAptiH / 'anAkalitatattvasya' iti vizeSaNAd yo jaina eva dharmavAdena parIkSApUrva tattvamAkalayya svAbhyupagatArtha zraddhatI anaMtasaMsArIpaNuM azubhAnubaMdhathI thAya che te kahyuM. have te azubhAnubaMdhanuM mUlakAraNa zuM che? e, tathA tenA kayA kayA bhede che? e jaNAvavA granthakAra kahe che- gAthAthe -te azubhAnubaMdhanuM mULa mithyAtva che. te bhane AbhigrahikAdi pAMca prakAranuM hoya che. jyAre abhane AbhigrAhika ke anAgika ema be prakAranuM hoya che. - anaMtasaMsAranA hetubhUta te azubhAnubaMdhanuM mUla mithyAtva che. kemake utkaTahiMsAdi paNa mithyAtvasahakRta hoya te ja azubhAnubaMdhanA hetu bane che. nahitarate (mithyAtvasahakuta na hoya te) hiMsAdi hovA chatAM doSavyAmUDhatA (deSane guNAkara mAnavAne vipayasa) na hovAthI azubhAnubaMdha zI rIte paDe? te mithyAtva AbhigrahikAdi pAMca prakAre che. (1) Abhigrahika (2) anabhigrahika (3) Abhinivezika (4) sAMzayaka ane (5) anAbhega. che ke jIva vagere padArtho aMge "A tatva che' e nizcaya havA rUpa je samyakatva che tenA pratipakSabhUta mithyAtva be prakAranuM ja hovuM phalita thAya che-" chavAda padArtho tatva nathI" evA viparyAsAtmaka ane "jIvAdi padArtho tava che" evo nizcaya na hovA 25 anadhigamAtmaka, zrIumAsavAti mahArAje paNa kahyuM che ke "(ta ) anadhigama ane viparyaya e miyAtva che." chatAM paNa mithyAtvanA "dhamamAM adharmasaMjJA vagere rUpa daza bheda jema upAdhinA bhedathI kahevAya che tema A pAMca bhedo paNa upAdhinA bhedathI hevI zAstra prasiddha che. temAM Abhigrahika miyA-taranA ajANuM jIvanI pate pite mAnelA padArthonI evI zraddhA hoya ke je te jIvane aprajJApanIya banAve te zraddhA e A prakAranuM mithyAtva che. eTale ke yathAsthita tane yathArthapaNe je jANatA nathI, temaja te je tane jevA mAnelA che te to vAstavamAM tevA ja che enI evI dRDha mAnyatA dharAve che ke jenA kAraNe sAcA to tene game eTalA samajAvavA chatAM te svIkAratA nathImAnatuM nathI ane pitAnI mAnyatA cheDatA nathI. te tenI A mAnyatA e Abhigrahika
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvanA bhedo tatra nAtivyAptiH / yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSitapakSapAtitvAyogAt tadukta haribhadrasUribhiH [lokatattvanirNaya 132]-.... pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // iti / yazvAgItArtho gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitatattva eva svAbhimatA) jaina kriyAkadambakarUpa zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaMnA'prajJApanIyatAprayojaka, asadmahazaktyabhAvAt kintu gugavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratantryaprayojakabhityaprajJApanIpayatAprayojakatvavizeSaNAnna tatraSiAditaH 2 || svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa zraddhAnamanAbhigrahikam / yathA sarvANi darzanAni zobhanAni iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizrayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasvasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinekataranayArthanirdhAraNasyA'zAstrArthatvAt / tadAha mithyAtva che. jemake svasvadarzananI prakriyAne kahenArA bauddha-sAMkhya vagerenuM mithyAtva. eka paNa darzanane na mAnanArA ane badhAne UDADavAnI ja vAta karanAra vaitaDike ke eke darzana svIkAryuM hotuM nathI. chatAM sarvatra vitaraDA karavI eja eno abhyAgatAtha che jenI gADha pakaDanA kAraNe e paNa aprajJApanIya banyA hoya che. tethI lakSaNa tenA mithyAtvamAM paNa jatuM hovAthI avyApti nathI. vaLI je jaina dharmavAdathI parIkSA karI tavane jANI "jinezvarabhagavaMte e kahelA ja to yathArtha che" ItyAdi nizcaya karI e tane svIkAre ane evI joradAra zraddhA kare ke bIjA koI darzanavALo game eTalI yuktiothI samajAvavAne prayatna kare to paNa enA tane svIkAre nahi te emAM paNa aprajJApanIyatAprAjaka svAzyapagatAWzraddhA rahelI kahevAya. chatAM e jIva "anAkalitatattva na hovAthI emAM A lakSaNa jatuM nathI. tethI A vizeSaNanA kAraNe evA jIvamAM AvanAra ativyApti deSanuM vAraNa thaeluM jANavuM. vaLI je nAmathI jaina hovA chatAM sva kulanA AcArothI AgamaparIkSAno bAdha kare che arthAta "amArI kulapara parAmAM A AcAra AvyA che mATe ame paNa karavAnA" eTale mAtra vicAra hevAnA kAraNe kharekhara A AcAra hitakara che ke nahi ? ene jaNAvanAra zAstra pramANabhUta che ke nahi? hitakara hoya te kaI dRSTie ? kayA vidhithI ? ItyAdi parIkSA (vicAra) karavAnI zakti-sAmagrI hovA chatAM kare nahi te ene paNa abhigrahi mithyAtva ja jANavuM. kemake samyagudRSTijIva parIkSA karyA vagara kazAno pakSapAta karato nathI. zrIharibhadrasUrimahArAje (leka. ni. 1/32) kahyuM che ke "mane vIramAM pakSapAta nathI ke kapilAdipara duSa nathI. paNa jenuM vacana yuktiyukta hoya tene svIkAra kare che... hoI huM svIkAra karuM chuM." vaLI mApatuSAdi vagere jevA je gItAtha nizcita agItArtha buddhipatA na hovAnA kAraNe tAnA ajANa hoya che. temaja jenakriyAkadaMbakarUpa svAdhupagata arthanI te zraddhA paNa kare che. tema chatAM tenI te zraddhA aprajJApanIyatAnI prayojaka hotI nathI. kemake kadAgraha pakaDAvI ApavAnI temAM tAkAta hetI nathI. kiratu guNavAnanI AjJA pramANabhUta che' evA nizcayamUlaka he guNavAna evA gurunA pAratavyanI ja prAjaka hoya che. ane tethI svAsthUpagatAWzraddhAnuM aprajJA panIyatAprayojaka evuM je vizeSaNa lagADavuM che tenA kAraNe tevA agItArthanI zraddhAmAM ativyApti thatI nathI. anAgrahika mithyAtva-pote ane bIjAoe mAnelAM tanI samAna rIte zraddhA karavI e anAbhigrahika mithyAtva che.-jemake mugdhajIvo "sarva dazane suMdara che" ItyAdi mAne
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA ka 8 sammatau siddhasenaH'NiyayavayaNijjasaccA samvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na diTThasamayo vibhayaha sacceva alie vaa| tathA'pi svasvasthAnaviniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM sarvanayazraddhAnamastIti nAtivyAptiH // 2 // viduSo'pi svarasavAhibhagavatpraNItazAstrabAdhitArthazraddhAnamAbhinivezikam / svasvazAstrabAdhitArtha: zraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyAptivAraNAya bhagavatpraNItatva zAstravizeSaNam / bhagavatpraNIta zAstre bAdhitArthazraddhAnamiti saptamIgarbhasamAsAnnAtivyAptitAdavasthyam / tathApyanAbhogAtprajJApakadoSAdvA vitathazradvAnavati samyagdRSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazraddhAna. bhaNanAt / tathA coktamuttarodhyayananiyuktau-[163] sammahiThI jIvo uvaiTTha pavayaNaM tu sahahai / sahahai asabbhAva aNAbhogA guruNiogA vo // iti che te. joke dareka darzane eka eka naya jevA che. ane paramaupekSAvALA temaja nizcayanayathI pari. kamita buddhivALA samyagadaSTi che dareka nAnI potapotAnA sthAnamAM zraddhA kare che. arthAta dareka nane potapotAnI apekSAe sAcA mAne che. tema chatAM teomAM ativyApti nathI te AMgaLa dekhADIzuM. ~ pUrvAcAryoe te te zAstramAM kayAreka kayAreka koI eka nayasaMmata athanuM paNa nirdhAraNa karyuM che. phalita tarIke anyAyane mAnya arthanuM khaMDana paNa karyuM che te samya daSTi evA teone dareka naya mAnya che evuM kyAM rahyuM ?...AvI zaMkA karavI nahi kemake te te sthAnamAM evuM je nirdhAraNa karyuM che te te ziSyanI buddhi vikasAvavA mATe ja karyuM che, pitAne abhimata che te mATe nahi, ziSyanI buddhi vikasAvavA vagere rUpa AvA projana vinA paNa je svarasathI ja tenuM nirdhAraNa karyuM hoya te te enAthI pratipAdita artha zAstrArtha rUpa ja na rahevAthI apramANa TharI jAya. sammati tagrasthamAM zrI siddhasena divAkarasUri mahArAje paNa kahyuM che ke "badhA naye potapotAnI vaktavyatAmAM satya che ane bIjAnI vicAraNA karavAmAM mUDha (jaDa-beTA) che. tethI siddhAntanI jANakAra vyakti teono A sAcA che ane A beTA che e vibhAge karatI nathI." Ama A samyagdaSTi sarva dazane sAcA (suMdara) mAne che. tema chatAM potapotAnA sthAnamAM ja te te no viniyoga karAyo hoya te ja te badhAne sAcA mAne che, badhA darzana (na) badhI daSTie sAcA che evI kaMI zraddhA rAkhatA nathI. Ama teonI sarvanaya zraddhA svasvasthAnaviniga rUpa vizeSatAvALI hoI avizeSeNa hotI nathI, ane tethI teomAM ativyApti nathI AbhinivezikamithyAtva vidvAnane paNa bhagavalgaNatazAstrabAdhita athanI svarasavAhI zraddhA hoya te Abhini. vezika mithyAta che. te mAnelA zAstramAM prarUpAelA tattvono paNa viparyAsa pAmelA zAyAdine svasvazAabAdhita kaI padAthanI je zraddhA hoya che temAM ativyAti na thAya e mATe zAstranuM bhagavapraNatatva evuM vizeSaNa mUkyuM che -"chatAM zALyAdine bhagavarapraNIta zAmathI bAdhita ane svazAstrane anukUla (ke pratikUla paNa) taronI je zraddhA hoya che temAM lakSaNa cAlyuM jAya che ane tethI ativyApti UbhI ja rahe che kemake zAkyadine te Abhigrahika miyAtva hoya che, Abhinivezika nahi"--evA danuM vAraNa karavA "zAstra 1, nigawvAnIyA: nayA: vAvivArane modA: tAn punaH TaTasamaya vimagati tarAvADAvA che. 2. samyagdRSTiIva upadiSTa pravacana' tu zraddho / zradvatte'sadabhAvamanAbhogAdU guruniyogAdvA / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvanA bhedo tadvAraNAya svarasavAhIti, samyagvaktRvacanA'nivarganIyatva tadarthaH / anAbhogAdijanita mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAna tu samyagvaktRvacananivarttanIyamiti na doSastathApi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvathAnyatarasya vastutaH zAstrabAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArtha viduSo'pIti zAstratAtparyabAdhapratisandhAnavata ityarthaH / sidvasenAdayazca svasvAbhyupagagatamartha zAstratAtparyabAdha pratisandhAyApi pakSapAtena na pratipannavantaH, kintvavicchinnaprAvanika paramparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisandhAyeti na te'bhinivezinaH / goSThAmAhi. lAdayastu zAstratAtparyabAdha pratisandhAyaivAnyathA zraddhate iti na doSaH // 3 // bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam / yathA sarvANi darzanAni pramANa kAnicidvA', 'id bhagavadvacana pramANa navA' ityAdi saMzayAnAnAm / mithyAtvapradezodayaniSpannAnAM bAdhita" zabdanA "zAstrathI bAdhita" e tRtIyAtapuruSa samAsa na kare, paNa "zAstramAM bAdhita" e saptamItapuruSa samAsa kara. arthAta jinendra zAstramAM ja prarUpelA padArthane abhinivezAdinA kAraNe bAdhita e viparIta bodha pakaDAI jAya e Abhinivezika mithyAtva che. (arthAt pote jevo tAtparyAbAdhita artha pakaDayo tevo ja bhagava--NIta zAstramAM prarUpe che evA athavA zAstrane tAtparya mujaba artha samajavA chatAM te ane kheTe mAnIne tenI jagyAe pitAne beThela artha ja sAco che ane zAstramAM eTalI bhUla che evo viparIta bodhane abhiniveza pakaDAI javo e AbhinivezikamithyAtva che.) zAkyAdane A viparItabadha na hoI ativyApti nathI. tema chatAM, anAbhoganA kAraNe ke guru niganA (gurue Apela tevI samajaNanA) kAraNe samyagadaSTine paNa vitathazraddhA hovI uttarAyayananaktimAM je kahI che, jemake "samyagadaSTijIva upadiSTa pravacananI zraddhA kare che. temaja keI samyakatva kayAreka anAbhegathI ke guruniyogathI asaddabhUta arthanI paNa zraddhA kare che."+te vitatha zraddhAvALA samyagadaSTijIvamAM ativyAti na Ave e mATe zraddhAnuM svarasavAhI" evuM vizeSaNa mUkayuM che. samyagvaktA samajAvavA prayatna kare to paNa je vitatha zraddhA chUTI na zake evI hoya te "svarasavAhI" kahevAya. mugdhazrAvakone anAbhogAdinA kAraNe thaelavita thazraddhA samyagavaktAnA vacanathI chUTI jAya tevI hoya che tethI emAM ativyApti thatI nathI. tema chatAM, zrIjinabhadrANikSamAzramaNa temaja zrIsiddhasena divAkarasUri vagerene pravacananA mukhya viSaya aMge thaela vivAdanA be pakSomAMthI eka te vastutaH zAstrabAdhita ja che. tethI be mAMthI ekanI (zAstrabAdhitanI) zraddhAvALAne Abhinivezika mithyAtva hevAnI ativyApti UbhI ja rahe che. tethI ene dUra karavA "viduSo5" ema kahyuM che. enAthI phalita e thayuM ke "A mArI mAnyatA zAtratA-paryathI bAdhita che" evuM jANanAranI vitatha zraddhA A mithyAtvarUpa che. siddhasena divAkarasUri Adie "po pote karela artha zAstratAtparyathI bAdhita che evuM jANavA chatAM pakSapAtathI pitAnI pakaDa cheDI nahotI" evuM nathI, kemake e zAstratAtparyathI bAdhita che evuM ja teo jANatA nahotA, kintu "zAstranuM tAtparya pote svIkArela ane anukula ja che' evuM potapitAne pravacana jJa guruonI avicchinna maLelI paraMparAthI jANIne potAno mata choDa nahotuM. tethI teo Abhinivezika mithyAtva vALA siddha thatA nathI. geSThiAmAhila vageree te pite mAnelo artha zAstratAtparyabAdhita che evuM jANavA chatAM choDa nahoto, tethI teonA mithyAtvamAM adhyApti deSa nathI.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA laiMka 8 sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGkSIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktatva vizeSaNam / te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagavadvacanaprAmANyajJAnanivarganIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati "tame sadara LIlaMkra = nigeei vephartha[zrA = 12 rUArAmotima varanAmA - puraskAreNa taduddhArasyauva sAdhvAcAratvAt / yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivartate sA sAMzayi kamithyAtvarUpA satyanAcArApAdikaiva / ata eva kaangkssaamohodyaadaakrssprsiddhiH|| ___ sAkSAtparamparayA ca tattvA'pratipattiranAbhogam / yathaikendriyAdInAM tattvAtattvAnadhyavasAyavatAM mugdhalokAnAM ca / yadyapi mASatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttattvA'pratipattirasti, tathApi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatattvapratipattiH paraMparayA teSvapi sattvAnna tatrAtivyAptiH / tattvApratipattizcAtra saMzayanizvayasAdhAraNa tattvajJAnasAmAnyAmAva iti na sAMzayike'tivyAptiriti dik| etacca paJcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati / abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAtve sthAtAm, navanAbhiprAhi kAdIne troNi, anAbhigrAhakasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatAnimittakatvAd, sAMzayikamithyAtvabhagavAnanAM vacana pramANabhUta haze ke nahi? evA saMzayanA kAraNe zAstrArtha aMge vAtana vacana pramANabhUta haze ke nAu' a paDele saMzaya e sAMzayikamithyAtva che. jemake samyagadaSTi hovA chatAM jene koIkavAra 2 kaikavAra bhagavAnanA vacanamAM zaMkA paDI jAya tenA manamAM evo saMzaya Ubho thAya ke "badhA ja dazane pramANabhUta haze ke pachI amuka amuka ja', A saMzaya e sAMzayika mithyAtva che. keIne sIdhesIdhI evI zaMkA paDe ke "bhagavAnanuM amuka vacana pramANabhUta haze ke nahi?" to e saMzaya paNa sAMzayika mithyAtva rUpa che. sAdhuone paNa mithyAtvanA pradezodayathI sUkSma padArtho aMge thatA saMzayamAM ativyApti na thAya e mATe bhagavadvacanaprAmANya saMzayaprayuktatva evuM vizeSaNa kahyuM che. sAdhuone thatA e saMzaya AvA detA nathI kintu bhagavad vacana agenA prAmANyajJAnathI dUra thaI janArA hoya che. kemake sUkSamAryAdiaMge saMzaya thae chate te ja niHzaMkapaNe satya che je jinezvarae kaheluM che-' ityAdi Agamata vacanathI bhagavaduvacananA prAmANyane AgaLa karIne e saMzayane ukheDI nAkhavA e ja sAdhavAcAra che. sAdhuone paNa paDela je zaMkA svarasavAhI hAI dUra thatI nathI te sazayikamithyAtvarUpa hovAthI anAcAra lAvanAra bane ja che. tethI ja kAMkSAmahanIyanA udayathI ane sAvadhAnIthI samyakRva javA-AvavA rUpa AkarSonI zAstramAM vAta karI che, anAgamithyAtva- sAkSAta ke paraMparAe tenI jANakArI na hovI e anAgamithyAtva che jema ke ekendriyajIne temaja tattva-ataravanA adhyavasAyazUnya mughale ke, jo ke mASatuSAdi jevA sAdhuone paNa sAkSAta to tattvanI ajANakArI ja hoya che chatAM paNa teo gItArtha nizrita hoI gItArthamAM rahela taravapratipatti paraMparAe teomAM paNa che. mATe ativyApti nathI. vaLI saMzayanizcayaubhayasAdhAraNa rUpa tattvajJAnane sAmAnya abhAva(sa zayamikakenizcayAtmaka koIpaNa tattvajJAna na hovuM te) ahI tatvanI apratipatti tarIke abhipreta hoI tattavanA saMzayavALA, jIvanA sAMyikamithyAtvamAM ativyApti nathI. bhane A pAMca prakAranuM mithyAtva saMbhave che jyAre amane te Abhigrahika ke anAga e be ja mithyAtva hevA saMbhavita che, anAbhigrahikAdi traNa kayAreya saMbhavatA nathI. kemake (1) kudarzananA pakSapAtathI mukta evuM 1. mannai tameva sacca nissaMka ja jiNehiM pannatta / suhapariNAmA satra kakhAi vimukhiyArahio //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvanA bhere . Abhinivezikasya ca vyApannadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakaMpapravRttinibandhanatvAd, abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRttaH, ataeva bhavyAbhavyatvazakApi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAM "abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAd' iti // 8 // nanvabhavyAnAmantastattvazUnyAnAmanAbhoMgaH sArvadiko bhavatu, Abhigrahika tu katha syAd ? iti bhrAntasyAzaGkAmapAkartumAbhiprahikabhedAnupadarzayati____Natyi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANa / ___Natthi ya mokkhovAo Abhiggahiassa cha viappA // 9 // [nAsti na mityo na karoti kRta' na vedayati nAsti nirvANam / nAsti ca mokSopAya Abhigrahikasya SaD vikalpA:] ____pasthitti / nAstyevAtmA, na nitya AtmA, na kartA, kRtaM na vedayati, nAsti nirvANa', nAsti mokSopAya ityAbhiprahikasya cArvAkAdidarzanapravargakasya parapakSanirAkaraNapravRttadravyAnuyogasArasammatyAdi pranthaprasiddhAH SaDvikalpAH, te ca sadA nAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahika sattve saMzaya iti bhAvaH / itthaM ca'loiamicchatta puNa sarUvabheeNa hujja' caubhe / abhigahiamaNabhigahi saMsaiaM taha aNAbhoga / tittha vi jamaNAbhoga' avvatta sesagANi vattANi / cattAri vi jaNiyamA sannINa huti bhavvANa / anabhigrahika mithyAtva karmamalanI a95tA nimitta Ave che je a9patA a ne kyAreya saMbhavatI nathI. (2) AbhinivezikamithyAtva te samyaphabraTane saMbhave che, abhane to kayAreya samyakatvaprApti ja hotI nathI. bhraSTa thavAnuM kayAthI saMbhave? ane (3) sAyika mithyAtva sakaMpa pravRtti karAvanAra hoya che jyAre abhavyo te bAdhitArthamAM niSkapa pravRtti karanAra hoya che. tethI ja to teone "huM bhavya haIza ke amegya? evI zaMkA hevAne paNa zAstramAM niSedha karyo che. zrI AcArAMganI TIkAmAM kahyuM che ke "abhavyane bhavyAbhavyatvanI zaMkAno abhAva hovAthI." tethI niSkapa pravRtti karanAra abhAmAM sAMzayika mithyAtva paNa hotuM nathI. mATe abhane anabhigrahikAdi traNa mithyAtva hetA nathI e nizcita jANavuM. ||8|| antatatvazUnya abhIne haMmezAM anaga ja he jaIe, Abhigrahika zI rIte saMbhave? evI bhrAntajIvanI zaMkAne dUra karavA Abhigrahika mithyAtvanA bhedane jaNAvatAM granthakAra kahe che gAthArtha : "AtmA nathI', 'nitya nathI, ka nathI", "karelI kamene bhogavato nathI, "mokSa nathI ane mokSanA upAya nathI" abhigrahikanA A cha vikala=bheda che. AtmA che ja nahi, AtmA nitya nathI, karma kartA nathI, karelA karmane bhagavate nathI, mokSa jevI keI cIja nathI, mekSa apAvI zake evA keI upAya nathI. cArvIkAra nAstika vagere dazanane pravartAvanAra AbhigrAhika mithyAtvanA A cha bhede parapakSanuM nirAkaraNa karavA mATe racAyelA ane dravyAnuyoganA sArabhUta evA sammati vagere granthamAM kahyA che. haMmezAM nAstikatAthI bharelA evA abhavyone paNa A bhede havA vyakta ja che. tethI "teone Abhigrahika mithyAtva hoya ja nahi" e nizcaya te dUra rahyo paNa teone 1. laukikamithyAtva punaH svarUpabhedena bhaveccaturbhedam / AbhigrahikamanAbhigrahika sAMzayika tathA'nAbhogam // 2. tatrApi yadanAbhogamavyakta zeSakANi vykkaani| catvAryapi yanniyamAta sajJinAM bhavanti bhavyanAm // .
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA plAka 9 iti navInakalpanAM kurvannabhavyAnAM vyakta mithyAtva na bhavatyeveti vadan paryanuyojyaH / nanu bhoH / kathamabhavyAnAM vyakta mithyAtva na bhavate ? nAstyAtmetyAdimithyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM zrUyante / abhavyAzritamithyAtve'nAdyAntA sthitirbhavet / sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAntA punarmatA // 9 // etadvRttiryathA-abhavyAnAzritya mithyAtve-sAmAnyena vyaktAvyaktamithyAtvaviSaye'nAdhanamtAsthiti bhavati / tathA saiva sthitibhavyajIvAn punraashrityaa'naadisaantaamtaa| yadAhamicchattamabhavvANa tamaNAimaNatayaM muNeyavva / bhavvANa tu aNAisapajjavasiyaM tu samma // iti guNasthAnakamArohasUtravRttyanusAreNAbhavyAnAM vyaktamapi mithyAtva bhavatItyApatidRzApi vyaktameva prtiiyte| ____kiMca sthAnAMgAnusAreNApya bhavyonAmAbhigrahikamithyAtvaM vyaktaM pratIyate / taduktaM tatra dvitIyasthAnake prathamoddezake -" AbhiggahiyamicchadasaNe duvihe paNNatte, taMjahA-sapajjavasie ceva apajjavasie cevatti" etadvRttiryathA-Abhiggahie ityAdi AbhiprahikamithyAdarzanaM Abhigrahi: mithyAtva saMbhave ke nahi?" e saMzaya paNa zI rIte paDe?+alaukika mithAtva svarUpabhede cArabhedavALuM che Abhigrahika-anAbhigrahika-sAMzayika tathA anAga. (abhi nivezikamithyAtva lakattara hevAthI). temAM paNa je anAga mithyAtva che te avyakta hoya che bAkInA vyakta hoya che kemake bAkInA cAre ya ( Abhigrahika, anAbhigrahika, sAMzayika ane Abhinivezika) niyama saMjJIbhane hoya che... + evI navI kalapanA karatA ane "abhane vyaktamithyAtva hoya ja nahi evuM bolatA brAnta jIvane paNa A rIte ja cha vikalpanI vAta karI Avo prazna pUchavo ke "bhAI ! abhane vyaktamithyAtva zA mATe na hoya? kemake mithyAtvanA AtmA nathI' vagere vikalapi teone spaSTa rIte hovA zAstromAM saMbhaLAya ja che. tathA- " abhAmAM vyakta ke avyakta rUpe rahela sAmAnya mithyAtvanI sthiti anAdi anaMta heya che. jyAre bhomAM rahelA tenI sthiti anAdi sAta hoya che. kahyuM che ke abhanuM te mithyAtva anAdi anaMta jANavuM, jyAre samyakatva prAptikALe bhane anAdi sAnta jANavuM." guNasthAnakamAraha sUtra (9) ane tenI vRttinA A vacanane anusare 'abhIne vyakta mithyAtva paNa saMbhave che e vAta uparachalI daSTie vicAranArane paNa spaSTa rIte jaNAya che. [ThANAMgasUtrathI AbhigrAhika mithyAtvanuM samarthana] vaLI ThAkuMgasUtra parathI paNa abhane Abhigrahika mithyAtva hoya che e vAta spaSTa rIte jaNAya che. tethI teone vyakta mithyAtva hatuM ja nathI. evI je kukalpanA teomAM Abhigrahika mithyAtvane niSedha karavA mATe tame kare che te sAva agya ja che.) ThANAMgasUtranA dvitIya sthAnakanA prathama uddezAmAM kahyuM che ke "Abhiruhika mithyAdazana be 1. mithyAtvamabhavyAnAM tadanAdyanantaka jJAtavyam / bhavyAnAM tvanAdisaparyavasita' tu samyaktve // 2. - AvA cihananI vacamAM rahelo pATha pu. upAdhyAyajI mahArAje pachIthI umeryo hoya evuM lAge che. anya hastalikhita pratomAM ke mudrita pratamAM te jovA maLyo nathI. paNa saMgI jaina upAzrayanI (hAjA paTelanI poLa, amadAvAda) hastalikhita pratamAM tenA pra. naM. 8 paranA hAMsiyAmAM A pATha umerelo che. mATe ame paNa enA pranthamAM samAveza karI dIdhuM che, e rIte ha. li. pratanA 43mA pRSTha para, paNa hAMsiyAmAM pATa umere che. tene paNa AgaLa bloka naM. 37nI TIkAmAM ame - cihana vacce samAveza karyo che e jANavuM.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra saparyavasita saparyavasAna samyaktvaprAptau, aparyavasita abhavyasya, samyaktvA'prApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA''bhigrahikamiti vyapadizyate iti / " ~nanveSa 'evaM aNabhiggahiyA micchAdasaNevi' ityatidezAdanAbhigrahikamithyAtvamapyabhavyAnAM prApnotIti 'abhavyAnAmAbhigrahikA 'nAbhogalakSaNe dvo eva mithyAtve' iti bhavatAM pratijJA vilupyeteti cet ? ~na, 'micchAdaMsaNe duvihe paNatte-AbhiggahiyamicchAdasaNe ceva aNabhiggahiyamicchAdasaNe ceva' ttiprathamasUtra sakalabheda. saMgrahArthamanAbhina hakapadenAbhigrahikAtiriktasyauva grahaNAt, tadukta tadvRttau-'abhigrahaH kumataparigrahaH, prakAre kahevAyuM che. te A pramANe-saparyAvasita (sAta) ane apayavasita (anaMta)"+ enI vRttimAM kahyuM che ke " Abhigrahika mithyAdarzana saMparyAvasita aMta sahitanuM hoya che. samyaktvanI prAptikALe teno aMta thAya che. temaja abhane aparyavasita (=aMta vinAnuM) hoya che, kemake teone samyakatvanI prApti ja thatI nathI. jo ke abhavyane AveluM A mithyAtva paNa pachInA anaMtakALa mATe, samyakatvanI prApti na hovAnA kAraNe mithyAtva sAmAnya tarIke rahe ja che, te paNa te Abhigrahika mithyAtva tarIke te rahetuM nathI ja, kema ke e kendriyAdi bhomAM avazya janArA tene anAgika mithyAtva hoya che, ane tethI tenA paNa Ami hika mithyAtvane aparyasita kahI zakAtuM nathI. tema chatAM, pachIthI ekendriyAdimAM gaelA tenuM mithyAtva atItakALamAM AvelA Abhigrahika mithyAtvane AzrIne atItakAlayanA abhiprAye "ghataghaTa" vagere ullekhanI jema AbhigrahikamithyAtva' tarIke ullekha pAme che. ane tethI e aparyAvasita kahevAyuM che.* zaMkA-A rIte ThANagasUtranA vacana parathI tene yathAzruta atha karIne je abhAmAM AbhigrahikamithyAtvanI hAjarI mAnazo te enA parathI ja teomAM anabhigrahika mithyAtvanI hAjarI paga mAnavI paDaze kema ke Abhigrahika mithyAtvanI bhavya-abhavyamAM sAtaananta tarIkenI prarUpaNA karIne pachI e ja pramANe anAbhigrahika miyAdazana aMge paNa jANavuM" e je atideza karyo che tenA parathI abhavyamAM anAbhigrahikamathyAtva hevAnI paNa siddhi thAya che. ane te pachI "a ne AbhigrAhika ane anAga e be ja mithyAtva hoya che evI tamArI pratijJA UDI jaze. tethI ukata ThANugasutrane yathAmRta atha na karatAM koI vizeSa artha karavo joIe. ane tethI e vizeSa artha pramANe e sUtra parathI paNa abhavyamAM AbhigrahikamithyAtvanI hAjarInI siddhi thaze nahi. samAdhAna ? amArI pratijJA UDI javA vagerenI tamArI A vAta khoTI che, kemake ThANuganA uktasUtramAM je anAbhigrahikamithyAtvane atideza che te ane ame je anAbhigrahikamithyAtvanI hAjarIne abhayamAM niSedha karIe chIe ke je prastuta pAMca mithyAtvamAMnuM eka che)te e baMne judA che. A vAta ThANAMganA uktasUtranI pUranA "micchAdane be prakAre kahevAeluM che-abhigrahikamizcAdarzana ane anAbhigrahika mithyAdarzana' A sUtra parathI jaNAya che. A sUtramAM, mithyAtvanA badhA bhedane be bhedamAM saMgraha karavAno che.. "anAbhigrahika zabdathI pAMca bhedamAMnA eka bheda rUpa anabhigrahika mithyAtvano ullekha mAnavAno nathI, kemake te pachI anAgika vagere bheda asaMgRhIta rahe) kiratu "abhigrahika bhinna evA ja arthane ullekha mAnavAne che. te sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "abhigrahakumatano svIkAra. te je mithyAtavamAM hoya te Abhigrahika. enAthI viparItakakumatanA svIkAra vagaranuM (anya badhuM) mithyAtva e anAbhigrahika," tethI A "anAbhigrahika zabathI to
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dhama parIkSA zloka 9 sa yatrAsti tadAbhigrahika', tadviparItamanAbhigrahikamiti' / kiM ca yadanAbhigrahikamabhavyAnAM pratiSidhyate tadAdidharmabhUmikArUpameveti svarucikalpitAnAbhigrahikasyAbhavyeSu sattve'pi na kSatiH / evamAbhiniuzikamapi teSu samyaktvapUrvakameva pratiSidhyate / ityAbhigrahikamapi dravyaliMgavatAM teSAmAbhinivezi. katvena kvaciducyamAna na doSAyeti sudhIbhirbhAvanIyam / api ca pAlakasaGgamakAdInAM pravacanAhatpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpA zrUyante / kiM ca-mokSakAraNe dharma ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAna rUpa mithyAtvamapi teSAM labdhyAdyarthaM gRhItapravrajyAnAM vyaktameva / yatpunarucyate ~ "teSAM kadAcitkulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva anAgakano paNa ullekha che. tethI kANuganA uktasUtra parathI abhAmAM anabhigrahika miththava devuM paNa siddha thatuM hovA chatAM, e prastuta pAMca bhedamAMthI te anAgikasiMdhyAvabheda phalita thAya che. tethI be ja mithyAtva mAnavAnI amArI pratijJA UDI jatI nathI, ane teMthI te sUtrane yathAzruta artha choDI vizeSa atha karavo anAvazyaka hoI te sUtra parathI abhomAM AbhigrahikamithyAtvanI hAjarI siddha thAya ja che. yathAzrutaarthamAM kaI bAdhake naheAya to kaMI vizeSa arthanI kalpanA karavI nyAya banatI nathI. vaLI abhAmAM je. anAgrihika mithyAtvane ame niSedha karIe chIe te paNa AdidhamabhUmikA rUpa anAbhiaihikamathyAtvano ja (ke jene, te uttarottara dharmaprApti karAvanAra hoI ame AgaLa zobhana=suMdara kahevAnA chIe tena) niSedha jANo. tethI svarucikapita anAbhigrahikamithyAtva (ke je ame kahela, anAbhigrahikamithyAtva karatAM juduM che te) abhAmAM hoye te paNa kaI vAMdho nathI. e ja rIte teomAM AbhinivezikamithyAvano je niSedha karAve che te paNa samyaphavapUrvaka (samyakatvathI paDelAne) AvatAM AbhinivezikamithyAtvane jANo. tethI dravyaliMga svIkArela keI abhavya zAstrokta koI eka siddhAntanI sAme prakaTa ra paDayo hoya ane tethI tenA Abhigrahika paNa mithyAzvane Abhinivezika mithyAtva tarIke ullekha thayo hoya te paNa tenA niSedhanI prarUpaNuM UDI javI rUpa kaI doSa thato nathI e buddhimAna puruSoe vicAravuM kemake tenuM e mithyAtva samyaktvapUrvakanuM na hoI prastuta niSedha viSaya ja nathI. : . vaLI pravacananA ane zrIarihaMtane duzamana evA pAlaka-saMgamadeva vagere abhane teo udIrNa thaelA vyaktataramithyAtvamehanIyanA udayavALA hovAthI ja aneka prakAranA kuvaka thayA hatA evuM saMbhaLAya che. temaja pAMca mahAvratapAlanAdirUpa dharma ke je mokSanAkAraNabhUta che tene paNa abhavya te labdhi-svarga-vivAdanuM ja kAraNa mAne che, mokSane mAnata ja na hovAthI dhamane tenA kAraNa tarIke paNa mAnato nathI. tethI mokSanA kAraNu dharmane e ekAnta saMsAranuM ja kAraNa mAne che e phalita thAya che. mATe ladhi vagere mATe dIkSA lenArAne "dharmamAM adharmazraddhArUpa mithyAtva vyakta ja hoya che e vAta spaSTa che." subhAne kyAreka tevA kulAcArAdinA kAraNe vyavahArathI vyaktamithyAtva (yajJa vagere karatA hoya te) ke samyaktva (jinapUjAdi karatA hoya to) hovA chatAM nizcayathI haMmezAM anAbhagamathyAtva ja hoya che evuM je kahevAya che te pakaDAelA kadAgrahano ja nAca jANu, kemake "amane to kayAreya paNa ItaradarzananA AcAronI zuddha pratipatti chagakatvane paNa zuddha svIkAra heta nathI. tethI mAnavuM joIe ke teone
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhavyanA mithyAtvane vicAre bhavati iti tadabhinivezavijRmbhita', zuddhatha(? ddha pratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame AbhigrahikAdisthale'pi tatprasaGgAd. bahirantarvyaktAvyaktopayogadvayAbhyupagamasya cApasiddhAntakala. TUSitatvArA ~atha yadekapudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyajaka dharmadhiyA kriyArucinimitta tanmithyAtva vyaktama / yadukta'tesuvi ego puggalapariaTTo jesi hujja sNsaaroN| tahabhavyattA tesiM kesiMci hoi kiriyaruI // 2tIe kiriyAkaraNa liMga puNa hoi dhammabuddhoe / kiriyAINimitta javutta vattamicchattaMti / / tato'nyaccAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya kadApyekapudgalaparAvartAvazeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyakta mithyAtvamavasthitamiti ced ? ~maiva', evaM sati caramapudgalaparAvarttAtiriktapudgalaparA. . varttavatinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhoMgamithyAtvavyavasthitAvAbhimahikamithyAtvocchedaprasaGgAt / kiM caiva "anAbhogamithyAtve vartamAnA jIvA na mArgagAmino na vonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyA vasyAnAdimattvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpatvAd / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAla nizcayathI te anAga mithyAtva ja hoya che" evI tamArI pAyAnI mAnyatA paNa bhUla bharelI ja che kAraNa ke te te zuddha pratipatti na karanAra abhigrahikAdi mithyAtvIne paNa tamAre anAgikamithyAtva ja mAnavAnI Apatti Ave. - yajJAdi karanAra abhavyane bAhyadaSTie mithyAtvane vyaktaupaga hovA chatAM AMtarika rIte te avyaktaupayoga ja hoya che - evI mAnyatA paNa ayukata che, kemake evA vyakta-avyakta be upayoga mAnavA e siddhAntaviruddha hoI apasiddhAnta kalaMkathI dUSita che. [caramAvapUrve paNa vyaktamithyAtva saMbhavita zaMkA-jene saMsAra eka pudgalaparAvarta ja bAkI hoya tevA jIvanuM dhamabuddhithI kriyArUci pedA karAvanAra ane kriyAvAditvanuM abhivyaMjaka evuM je mithyAtva hoya che te vyakta hoya che. kahyuM che ke "teomAM paNa jeono saMsAra eka pudagala parAvatta hoya che tevA keTalAka chone tathAbhavyatvanA kAraNe kriyAruci pedA thAya che. te kriyAcinuM dhamabuddhithI kriyA karavI e liga (=jJApaka hetu) che. kemake vyaktamithyAtvane kriyAcinuM nimitta kAraNa kahyuM che." AnAthI je ja hoya te mithyAtva avyakta hoya che. paNa abhavyane kayAreya paNuM saMsAra eka pudgalaparAvana ja avazeSa rahe evuM banatuM nathI. tethI tene te haMmezAM avyakatamithyAtva ja hoya che evuM nakkI thAya che. samAdhAna-A rIte te acaramapudgalaparAvartamAM rahelA bhane paNa avyakata evuM anAgamithyAtva ja hovuM nakkI thaI jatuM hovAthI acaramAvartAvatI bhavyAmAMthI paNa AbhigrahikamithyAtvane ucheda (abhAva) ja thaI jaze, kemake e mithyAtvato vyaketa che. A doSa Avato hovAthI "caramapudgalaparAvartAmAM ja vyakatamithyAtva hoya tevI mAnyatA ayogya che. vaLI tamArI kalpelI eka prakriyA A che ke "amAgamithyAvamAM rahelA che mAgagAmI ke ubhAgagAmI hotA nathI, kemake e mithyAtva anAdikALathI hovAthI dareka jIne pitAnA ghara jevuM banI gayuM hoya che. svagRhamAM lAMbo vakhata raheto mANasa jema mArgagAmI ke unmAgagAmI kahevAtuM nathI, paNa gharamAMthI nIkaLyA pachI Icchita nagara 1 teSvapi ekaH pudgalaparAvartoM yeSAM bhavetsaMsAraH / tathAbhavyatvAteSAM keSAMcid bhavetkriyAsaciH // .. 2. tasyAH kriyAkaraNa liGga punarbhavati dharmabuddhayA / kriyArucinimitta yadukta vyaktamithyAtvamiti :
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zleka 9 vasannapi na mArgagAmI na vonmArgagAmIti vyapadizyate, kintu gRhAnnirgataH samIhitanagarAbhimukha gacchan mArgagAmI, anyathA tUnmArgagAmIti vyapadizyate / eva tathAbhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyauva mokSamArgatvAd / yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzana vA''zrayate tadonmArgagAmIti vyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSa pratyunmArgabhUtatvAdi"ti~svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgalaparAvarttavartinaH zAkyAThayo'pi nonmArgagAminaH syuriti "'kuppavayaNapAsaMDI savve ummaggapaTThiyA' ityAdipravacanavirodhaH / kiM caivaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitva yathA vyaktamithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvata eva tathA dharmadhiyA hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakatvAdikamapi na syAditi sarvatra aurAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAyA bhUlata eva vilopApattermahadasamaJjasam / tasmAdabhavyAnAmapi dUrabhavyAnAmiva yogyatAnusAreNAbhigrahikavyaktamithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / atha~"abhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAt , saMpratipannanigodajIvavad" ityanumAnAtteSAmavyaktamithyAtvasiddhiH / avyavahAritvaM ca teSAmanantapudgalaparAvargakAlasthAyitvAsidhyati / tarapha jate hoya te mAgagAmI kahevAya che, viparIta dizAmAM jato hoya te unmArgagAmI kahevAya che, tema anAdimithyAtvamAMthI tathAbhavyatvane sahakAra maLavAthI nIkaLelA jIva je jainamAgane svIkAre te mArgagAmI kahevAya che, kemake jenamArga ja mokSamArga che, ane je zAkaLyAdidarzana ke jamAli vagerenuM darzana svIkAre te unmArgagAmI kahevAya che kemake re dazana saMsAranA mAgabhUta hoI mokSa pratye te unmAgabhUta ja che."--tamArI kapelI A prakriyAnI apekSAe, acaramapudgalaparAvartAmAM rahelA zAkyAdine paNa ubhAgagAmI kahI zakAze nahi (kemake tamArI pUrvokta mAnyatAnA hisAbe, te vakhate nijagRhasamAna avyakta anAbhoga mithyAtva ja hoya che.) ane te pachI "badhA kukAvayanika pAkhaMDIo unmagaMgAmI che" ItyAdi jaNAvanAra pravacanane virodha thavAnI Apatti Avaze. vaLI A rIte to "dharmabuddhipUrvaka viruddhakriyA karavAthI AvatuM ubhAgagAmitva jema vyaktamithyAtvanA sahakAranI apekSAvaLuiM hoI caramapudgalaparAvartAmAM ja saMbhave che tema dharma buddhipUrvaka hiMsA karavAthI AvatuM hiMsakatva paNa vyakatamithyAtvanA sahakAranI apekSA rAkhatuM hAI caramapudgalaparAvartAmAM ja saMbhavaze. ane tethI acaramapugalaparAvartavatta jIvane hiMsaka vagere mAnI zakAze nahi. vaLI hiMsAdi karanAra teo ahiMsaka vagere to che ja nahi, tethI teone hiMsaka vagere mAnavA paDaze. Ama jIva, ajIva ane jIvanI jema hiMsakaahiMsaka-nahiMsaka mRSAvAdI-amRSAvAdI-nAmRSAvAdI ItyAdi sarvatra traNa rAzio mAnavA rUpa TaurAzikamatane anusaravAmAM jainaprakriyAne mULathI ja lepa thaI javAthI moTuM asamaMjasa thaze. tethI vyaktamithyAtva caramapudgalaparAvartAmAM ja hoya e mAnyatA ayukta jANavI. ane tethI ja durabhanI jema abhavyAne paNa gyatAnusAre Abhigrahika-vyakatamithyAtva mAnavAmAM kaI doSa nathI e svIkAravuM joIe. [abhaye avyavahArI che-pUrvapakSa]. pUrvapakSa: "abhavya avyakatamithyAtvavALA hoya che, kemake avyavahArI hoya che, jemake nigodamAMthI bahAra na nIkaLele vivakSitanigada jIva." AvA anumAnaprayogathI abhAmAM avyaktamithyAtva hevuM siddha thAya che. A anumAnamAM svarUpa asiddhi deSa nathI, kemake1 vabavanavA7i : sarve 3mAkathitA: 8i71. 23-6]
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttamAnatvAt / tadukta kAyasthitistotre'avvahAriyamajhe bhamiUNa aNaMtapuggalaparaTTe / kahavi vavahArarAsiM saMpatto nAha tatthavi ya / / 2ukkosa tiriyagaIasaNNiAgidivaNaNapusesu / bhamio AvaliaasaMkhabhAgasamapuggalaparaTTa / ata evotkRSTo vanaspatikAlo'pi pravacane vyAvahArikApekSayauvoktaH / tathAhi"uvaNassaikAiANa pucchA, jahaNNeNa aMtomahatta. ukkoseNa aNaMtakAla -aNaMtA ussappiNio. sappiNIo kAlao, khittao aNaMtA logA, asaMkhejjA puggalapariaTTA" iti / idameva cAbhi pretyAsmAbhiruktaM4vavahArINa NiyamA saMsAro jesi hujja ukkoso / tesiM AvaliaasaMkhabhAgasamapoggalaparaTTA // ityasmanmatamaduSTamiti cet ?~ . nAyamapyekAntaH, anantapudgalaparAvarttakAlasthAyitvenAvyavahAritvAsiddhaH, vyAvahArikANAmapyA. valikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttAntaritabhUyobhavabhramaNenAnantapudgalaparAvartAvasthAnasyApi saMbhavAt / tadukta saMgrahaNIvRttau+"ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhA-sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / abho anaMtapudgalaparAvartakAla sudhI saMsAramAM rahenAra hoi avyavahArI hoya che. te paNa eTalA mATe ke vyavahArI jIvone te utkRSTa-saMsArakAla paNa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudagalaparAvarta eTale ja kahyo che. zrI kAyasthitistotramAM kahyuM che ke "he nAtha ! avyavahArarAzimAM anaMtapudgalaparAvarta sudhI bhamIne keIka rIte vyavahArarAzimAM AvyuM. ane temAM paNa utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudgalaparAvartAkALa sudhI tiryaMcagati-asaMgI-ekendriya-vanaspati-napuM sakabhomAM bhamyo." tethI ja zAstramAM utkRSTa vanaspatikAla paNa vyAvahArika jInI apekSAe ja kahyo che. jemake kahyuM che ke "vanaspati kAyanA jadhanya-utkRSTakALanI pRcchA-(arthAta te keTale kALa heya che) uttara-jadhanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI anaMtakALa-kAlane AzrIne anaMta avasarpiNI-utsarpiNI jeTale, kSetrane AzrIne anaMta kAkAza jeTala (TUMkamAM) asaMkhya pudagalaparAvarta jeTalo.' A abhiprAyathI ja ame kahyuM che ke "vyavahArarAzinA je jIvano saMsAra utkRSTa hoya che teone te niyamA AvalikAnA asaMkhyabhAganA samaye jeTalA pudgalaparAvarta jeTalo hoya che." mATe abhaSe avyavahArI ja hoya che ane tethI ja teone avyakata evuM anAgamithyAva ja hoya che evo amAro mata nirdoSa che. [anaMtapulAva mAtrathI avyavahArI na kahevAya-uttara pakSa). uttarapakSa-abha avyavahArI ja hoya che evo paNa ekAta nathI, kemake anaMtapagalaparAvartakAla sthAyitva rUpa tame Apela hetu vyabhicArI laI avyavahAripaNAnI siddhi karI zakato nathI. e vyabhicArI eTalA mATe che ke vyAvahArika jIva paNa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA rahI pachI vacamAM thoDA bIjA bha karI punaH punaH eTale dIrgha kAla vanaspatikAyamAM pasAra karI zake che. ane e rIte anaMtapugalaparAvarta paNa saMsAramAM bhamI zake 1. avyavahArikamadhye bhrAntvA'nantapudgalaparAvartAn / kathamapi vyavahArarAzi samprApto nAtha tatrApi ca // 2. utkRSTa tiryagatyasaMiye kendriyavananapusakeSu / bhrAnta AvalikA saMkhyabhAgasamapudgala parAvartAn / 3. vanaspatikAyikAnAM praznaH, jaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTenAnanta kAla-anantA utsapiNya kAlataH, kSetrata anaMtA lokA asaMkhyeyAH pudgalaparAvartA iti / 1. vyavahAriNAM niyamAtsaMsAro yeSAM bhavedutkRSTaH / teSAmAvalikAsakhyabhAgasamapudgalaparAvartAH / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dhama parIkSA leka 9 tatra ye sAMvyavahArikAste nigodebhya uddhRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya udvRttya kecid bhUyo'pi nigodamadhye samAgacchanti, tatrApyutkarSata AvalikA'saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgala. parAvartAna sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu madhye samAgacchanti, evaM bhUyo bhUyaH sAMvyavahArikajIvA gatyAgatIH kurvantIti |"+ytpunrtr~"bhuuyobhuuyH paribhramaNe'pyuktAsaMkhyeyapudgalaparAvarttAnatikrama eva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAva nAmasaMkhyAtaguNAnAmapya saMkhyAtatvameveti pratItau kuto 'bhUyobhUyaH' zabdAbhyAnAnantyakalpanAyA gandho'pi, tena bhUyobhUyaH paribhramaNe'pyasaMkhyAtatva tadavasthameva / ata eva tAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhirbhaNitA" ~ iti pareNa svamataM samAhitaM, tadapi naikAntaramaNIyaM, "evaM pikalendriyokendriyeSu gatAgatairanantAn pudgalaparAvarttAn niruddho'tiduHkhitaH"+ ityAdinA+" anyadA ca kathamapi nIto'sAvAryadezodbhavamAtaGgeSu, tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRddhayakAryapravarttanAbhyA meva lIlayauva vyAvRttya vidhRto'nantapudgalaparAvarttAna"+ ityAdinA ca mahatA granthena bhuvanabhAnu kevaliMca ratrAdI vyAvahArikatvamupeyuSo'pi saMsArijIvasya vicitra bhasantaritatayA'nantapadgalaparAvarttabhramaNasya nigadasiddhatvAt / tathA yogabindusUtravRttAvapi naranAra kAdibhAvenAnAdau saMsAre'nantapudgalaparAvata bhramaNasvAbhAvyamuktam tathAhianAdireSa saMsAro nAnAgatisamAzrayaH / pudgalAnAM parAvartA atrAnantAstathAgatAH // che. saMgrahaNI vRttimAM kahyuM che ke A nigodamAM rahelA chavo be prakAre heya che - sAMvyAvahArika ane asAMvyAvahArika, temAM je e sAMvyAvahArika che teo nigodamAMthI nIkaLIne zeSa jIvarAziomAM utpanna thAya che. tyAMthI nIkaLI te keTalAka pachI nirmAdamAM bharAI jAya che, ane tyAM paNa utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtama bhAgamAM rahela samaya jeTalA pudgalaparAvatAM rahIne pAchI zeSa jIvomAM upana thAya che. Ama sAMvyAvahArika jIvo nigadamAM vAraMvAra gati-Agati (gamana-Agamana) kare che." vaLI vRttinA A vacana aMge-"ahIM vAraMvAra-paribhramaNa karavA chatAM saravALe tene saMsArakAla uphata asaMkhya pudgalaparAvartAkAlane te eLagato ja nathI, kemake AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAga samAna asaMkhya pudgala parAvarta jeTale vanaspati kAla vAraMvAra (yAvat asaMkhyavAra) pasAra thaI jAya te paNa asaMkhyAta guNa thaela te kula kAla paNa e mULa asaMkhya pudagalaparAvarta karatAM asaMkhyaguNa ja hA pratIta che, (anaMtaguNa nahi) tethI vAraMvAra (bhUbhUya) zabda parathI anaMtapudagalaparAvartanI kalpanA karavAnI gaMdha suddhA saMbhavita nathI te kalpanA te zI rIte karI zakAya? tethI vAraMvAra paribhramaNa karavA chatAM pudagalaparAvA te asaMkhyAta ja pasAra thavA nizcita ja che. tethI ja dareka vyavahArIjI eTalA kAlamAM mukta thaI jAya che evuM zAstramAM kahyuM che"AvuM kahIne sAmAe svamatanuM je samAdhAna karyuM che te paNa ekAntaramaNIya nathI. kemake- vyivahAripaNAnA anaMta AvartanI siddhimAM zAstrasaMmatio "vikalendriya ekendriyabhavamAM gamanAgamana karavA dvArA atidu:khI saMsArIjIva anaMtapudagalaparAvarta kAla sudhI dhAItyAdi jaNAvanAra vacanathI temaja "eka vAra game te rIte e Aya. dezamAM thaelA mAtaMgakulamAM laI javA. tyAMthI paNa abhakSmabhakSaNa vagerenA kAraNe narakapAtAdi krame rasagaDha ane akArya pravRtti vaDe sahelAIthI pAcho nigodamAM laI javAyo ane anaMtapugalaparAvartA mATe tyAM ja dhArI rakhAyo." ityAdi ghaNu vacanathI bhuvanabhAnukevalicaritrAdi granthamAM vyavahAripaNuM pAmele paNa saMsArI jIva vicitrabhAnA AMtarAthI yukta anaMtapudgalaparAvattakAla bhame che e vAta spaSTa kahevA pUrvaka siddha che. temaja yogabindusUtra vRttimAM paNa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra (etavRttiH)+anAdiravidyamAnamUlAraMbha, eSa pratyakSato dRzyamAnaH saMsAro bhavaH kIdRzaH ? ityAhanAnAgatisamAzrayaH naranArakAdivicitraparyAyapAtra varttate / tatazca pudgalAnAmaudArikAdivargaNorUpANAM sarveSAM parAvartI grahaNamokSAtgakA', atra saMsAre anantA anaMtavArasvabhAvAH, tathA tena samayaprasiddhaprakAreNa gatA atItAH / keSAma ? ityAhasarveSAmeva sattvAnAM tatsvAbhAvyaniyogataH / nAnyathA saMvideteSAM sakSmabuddhathA vibhAvyatAm / / (etadvRttiH) sarvoSAmeva sattvAnA-prANinAM tatsvAbhAvya anaMtapudgalaparAvarttaparibhramaNasvabhAvatA tasya niyogo= vyApArastasmAd / atrauva vyatirekamAha na naiva anyathA tatsvAbhAvyaniyogamantareNa saMvid-avabodho ghaTate eteSAmanantapudgalaparAvartAnAM sUkSmabuddhathA vibhAvyatAM anuvicintyatAmetad / +iti vyAvahArikatve'pyanantapudgalaparAvarttabhramaNasaMbhavAt tenAbhaThayAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaGgata. miti draSTavyam / ____nanu prajJApanAvRttau vyAvahArikANAmutkarSAto'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvargasthitiH, tata Udhva" cAvazya siddhiriti sphuTa pratIyate / tathA ca tadgranthaHA "nanu yadi vanaspatikAla. pramANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvaritato yad gIyate siddhAnte "marudevAjIvo yAvajjIvabhAva vanaspatirAsId" iti tatkatha syAt ? kathavA vanaspatInAmanAditvam ? pratiniyatakAlapramANatayA vanaspati. bhAvasyAnAditvavirodhAta / tathAhi-asaMkhyeyA; pudgalaparAvasteiSAmavasthAnAna; tata etAyati kAle'tikrAnte niyamAtsarve'pi kAyaparAvat kurvate, yathA svasthitikAle surAdayaH / ukta ca [vizeSaNaH vatI-jo4/48] . . anAdi saMsAramAM nara-nArakAdirUpe anaMtapugalaparAvarta bhamavAne jIvano svabhAva have kahyo che. "vividhagationA AdhArabhUta A saMsAra anAdi che, ahIM pagalonA anaMta parAvo pasAra thaI gayA." AnuM vivaraNe A pramANe-A=pratyakSa dekhAte, nAnAgati samAzraya vividha-gatione AdhArabhUta, saMsAra anAdi jene I mela AraMbha nathI tevo, che. tethI ahIM aMdArika vagere vargaNArUpa pudagalonA prahaNa-mecanarUpa parAvatto anaMtavAra siddhAntamAM kahela rIte pasAra thaI gayA. A parAvaro kAnA pasAra thayA? e javavA AgaLa kahe che-'badhA nA, anaMtapudagala parAvartA, bhamavAnA svasvabhAvanA vyApAra (svabhAva amalI banavA rU5)nA kAraNe anaMtApudagalaparAvo pasAra thaI gayA. anyathA AvA svabhAvanA vyApAra vinA e jIvone anaMtapudagalaparAvarone avadha ghaTato nathI. A vAta subuddhithI vicAravI." Ama A grantha parathI jaNAya che ke vyAvahArika NAmAM paNa anaMtapugalaparAvattabhramaNa saMbhavita che. tethI anaMtapudagalaparAvattabhramaNa (sthAyitva) hetuthI abhavyone avyavahArI siddha karavA ayukta che e vicAravuM. [pannavaNAvRtyunusAre vyavahArIpaNAnI sthiti asaMkhyaAvasta-5.] pUrvapakSa . prajJApanA sUtranI vRttimAM vyAvahArika jIvanI utkRSTathI paNa A valikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudgalaparAvartA (kAla pramANa) sthiti kahI che. tethI e pachI teonI avazya mukti thAya che e vAta spaSTa rIte jaNAya che. kemake vyAvahArikamAMthI kaI jIva pAcho AvyAvahArika te banatuM ja nathI. te prajJApanI vRttigrantha A pramANe che(prajJApanAvRttigranthamAM UThAvelI) zaMkA-je vanaspatikAyanuM kAlapramANa (kAyasthiti) asaMkhya pagalaparAvano che to siddhAntamAM je kahevAya che ke "marUdevamAtAno jIva saMpUrNa saMsAra kAla thAvata (e chelA bhava sivAya) vanasapati tarIke ja rahyo hato" te zI rIte saMgata thAya? temaja vanaspatikAyapaNuM anAdi paNa zI rIte saMbhave? kemake tene kAla pratiniyata pramANuvALe heI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 9, 'jai puggalapariaTTA saMkhAIA vaNassaikAlo / to accaMtavaNassai jIvo kaha nAma marudevI // hujja va vaNassaINa aNAiattamata eva heUo ? jamasaMkhejjA poggalapariaTTA tatthavatthANaM / / kAleNevaieNa tamhA kuvvaMti kAyapallaTTa / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha surAI / kiMca-evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSidva tadapIdAnI prasakta, katham ? iti cet ? ucyateiha pratisamayamasaMkhyeyA vanaspatibhyo jIvA udvarttante, vanaspatInAM ca kAyasthitiparimANamasaMkhyeyAH pudgalaparovartAH, tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstarabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAm / tataH pratiniyataparimANatayA siddha nilepana, pratiniyataparimANatvAt / evaM ca gacchatA kAlena siddhirapi sarjeSAM bhavyAnAM prasaktA, tatprasaktI ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt / Aha 2 [vizeSAvatI-1042]. 4kAyaThiikAleNa tesimasaMkhijjayAvahAreNa / pillevaNamAvaNNa siddhIviya savvabhavyANaM / / anAditAno virodha kare che. te A rIte-teono avasthAnane kAla asaMkhya pudagalaparAvargo che. tethI dareka cho eTalo kAla pasAra thaI gae chate kAyAnuM parAvartana avazya karaze ja. jemake sthitikAla pUrNa thatAM deva vagere cha kAya parAvartana kare che. jyAre atIta kALa to anaMtapugalaparAvarta pasAra thaI gayo che tethI jIva, eTalA atIta kALamAM te vanaspati paNuM choDI anyagatimAM avazya gayA ja hevo joIe. tethI vanaspatipaNuM anAdi zI rIte saMbhave? vizeSaNavatI granthamAM kahyuM che ke"je vanaspatikAla asaMkhya pudagalaparAvarta jeTaluM ja che te marUdevIne jIva mAtra vanaspati ja rahyo hate evuM zI rIte kahevAya? [1] athavA vanaspatinuM anAdi ahetuka thaI jaze, kemake vanaspa to asaMkhya pudagalaparAvarta ja avasthAna hoya che. [2] eTalA kAlamAM badhA vanaspati chavo avazya kAyaparivartana kare che. jemake potAnI sthitikAnA aMte deva vagere. 3] vaLI vanaspatikALa ATalo ja mAnavAmAM e paNa Apatti Avaze ke vanaspationuM nirlepana ke je AgamamAM pratiSiddha che te paNa have zakaya banI jaze. zI rIte ? A rIte-A vartamAna samaye rahelA badhA jIvo vadhumAM vadhu ukta kAlamAM to kAyaparAvarta karI ja deze. vaLI samaye samaye asaMkhya vanaspatikAyamAMthI bahAra nIkaLe che. tethI vartamAna samaye vanasapatikAyamAM vadhumAM vadhu keTalA cho rahyA hoya? eno javAba A rIte maLe-eka samayamAM asaMkhya bahAra nIkaLe che te asaMkhya pudagalaparAvatta mAM bahAra nIkaLI janAra badhA jIvonI saMkhyA eka samayamAM nIkaLatA cho (asaMkhya)xasaMkhapudagalaparAvartAnA samayo. A saMkhyA (kaIka moTa) asaMkhapudagalaparAvanA samayo jeTalI thaze je pratiniyata parimANavALI hoI vanaspatinA sarva jIvo nI saMkhyA paNa pratiniyata parimANavALI thaze tethI tenuM kaha5nAthI saMpUrNa 1. yadi pudgalaparAvartAH saMkhyAtItA vanaspatikAlaH / tato'tyantavanaspatijIvaH kathaM nAma marudevI? // 2. bhavedvA vanaspatInAmanAdikatvamata eva hetutH| yadasaMkhyeyA: pudgalaparAvartAstatrAvasthonam / / 3. kAlenaitAvatA tasmAt kurvanti kAyaparAvarttam / sarvepi vanaspatinaH sthitikAlAnte yathA surAdayaH / / 4. kAyasthitikAlena teSAmasaMkhyeyatAkApahAreNa / nilepanamApanna siddhirapi ca sarvabhavyAnAm // 5 vivakSita samaye vivakSita sthAnamAM rahelA jIvomAMthI samaye samaye kapanAthI eka eka jIvane te sthAnamAMthI bahAra kADhatAM badhAM bahAra nIkaLI jAya che te sthAnanuM nirlepana kahevAya che. koI paNa samaye vanaspatikAyamAM eTalA badhA cho rahyA hoya che ke atItane vartamAna-anAgata saMpUrNa kAla pasAra thaI jAya te paNa e jIvo khAlI thatA nathI. tethI AgamamAM vanaspatinuM saMpUrNa nilepana thatuM nathI " ema niSedha karyo che,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdaranigehavyavahAritva vicAra paisamayamasaMkhijjA jeNuvvadati to tadabhatthA / kAyaThiIe samayA vaNassaiNaM ca parimANa // na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya -nirlepanapratiSedhasya-sarvabhavyAsiddha:-mokSapathA'vyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt / ____ ucyate-iha dvividhA jIvAH-sAMvyAvahArikA asAMvyAvahArikAzca, tatra ye nigodAvasthAta udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu (bhedeSu) vartante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaH pRthivIkAyikAdivyavahAra manupatantIti sAMvyAvahArikA ucyante / te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathA'pi te sAMvyAvahArikA eva, saMvyavahAre patitatvAt / ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate dvividhA jIvAH sAMvya. vahArikA asAMvyavahArikAzceti ? ucyate, yuktivazAt / iha pratyutpannavanaspatInAmapi nirlepanamAgame pratiSiddha, kiM punaH sakalavanaspatInAM tathA bhabyAnAmapi ? tacca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyantavanaspatayo na syustataH kathamupapadyate ? tasmAdavasIyate astyasAMvyavahArikarAziriti yadgagatAnAM banaspatInAmanAditA / kiM ceyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA-(vi Na. 53) 2asthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi aNaMtANatA NigoavAsa aNuhavaMti // nirlepana paNa e moTA) asaMkhyayugalaparAvartakAlamAM zakaya banI jaze. vaLI A rIte vanaspati jevo ja jo parimita haze te bhavyo te nirvivAda parimita parimANavALA ja hovAthI eka kAla e Avaze ke badhA bhavyono mokSa thaI jaze. ane to pachI mekSamArga paNa vyavachinna thaI jaze, kemake sarvabhavyono mokSa thaI gayA pachI kaI mekSamAM javAnuM ja nathI. vizeSamutimAM kahyuM che ke samaye samaye asaMkhya jIvone bahAra kADhatAM kADhatAM kAyasthiti jeTalA kALamAM teonuM saMpUrNa nirlepana thaI jaze. ema savabhavyonI mukita paNa thaI jaze, kemake dareka samaye nIkaLatA jIvonI saMkhyAne kAyasthitinA samayanI saMkhyA vaDe guNatAM vanaspatinA kula chanI saMkhyA Ave che." paNa evuM che nahi, kemake vanaspatino anAditAne nirlepatana niSedhana-sarvabhavyonI siddhinA abhAvane ane mekSamArganA agravadane siddhAntamAM sthaLe sthaLe ulekha karyo che. 8. [avyavahArerAzinI siddhi) (prajJApanAvRttijhathamAM te zaMkAnuM ApeluM) samAdhAna-cha be prakAre che; sAMvyAvahArika ane AmAM vyAvahArika je A nigodaavasthAmAMthI bahAra nIkaLIne pRthvIkAyAdi bhedamAM Ave che teo lokonI najaramAM AvIne A pRthavIkAya che' ItyAdi vyavahArano viSaya bane che ane tethI sAMvyAvahArika ja kahevAya che, kemake vyavahAramAM AvI gayA che. jeo anAdikALathI mAMDIne nigodAvasthAmAM ja rahe che teo leyavahArano viSaya banatA na hovAthI asAMvyAvahArika kahevAya che. jI AvA be prakAranA che evuM thI rIDa jAra? be che ane uttara e che ke yukti zata. te A rote-pratyutapanna vartamAna samaye utpana tha elAM vanaspatinAM nilepanane paNa A gAmamAM nidhi karyo che te badhA vanaspati jIvonA ane bhavyonA nirlepana nI to vAta ja zI karavI? A niSedha, asAMvyavahArika rAzimAM rahelA anAdivanaspatikAyiko jevo je kaI prakAra na hoya te zI rIte saMgata thAya? "kAraNake nilepana thavAnuM nathI" eno artha e ke A badhA jIvo vanaspatikAyapaNuM choDI deze evuM kayAreya banavAnuM nathI. arthAta keTalAya jIvo evA ja che ke jeo haMmezA vanaspatikAyamAM ja rahevAnA che. anaMtAnaMtapudgalaparAva pUrvane paNa koI paNa samayanA pratyutpanna vanaspatikAyanA keTalAya (anaMtA) che 1. pratisamayamasaMkhyeyA: yenodvartante tatastadabhyastAH / kAyasthityA: samayA vanaspatInAM parimANam / / 2. satyanAtA jIvA yena prAptastramAdikSariNAmaH / te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 9, tata ito'pyasAMvyavahArikarAzisiddhiH / ukta ca [vi. Na. 51/52] paNa ya paccappannavaNassaINa NillevaNaM na bhavvANa / jattahoi Na ta jai accaMtavaNassaI natthi / / evaM cANAivaNassaINamasthittamatthao siddha / bhaNNai imAvi gAho gurUvaesAgayA samae / asthi aNaMtA jIvA ityAdi"A18 pade / tato'bhavyA avyAvahAriko eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvartakAlAtikrame teSAM siddhigamanasyAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAt / - ata eva bAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA bAdaranigodajovebhyaH siddhAnAmanantaguNatvaprasaGgAta / yAvanto hi sAMvyAvahArikAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyAvahArikarAzAvAgacchanti / yata ukta-vizeSaNavatI-60] sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaarjiivraasiio| iti aNAivaNassaimajhAo tattiyA ceva / / evaM ca vyavahArarAzitaH siddhA anaMtaguNA evoktAH, tatra yadi bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM bhavati (? bhavet) tarhi bAdaranigodajIvebhyaH siddhA anaMtaguNAH saMpadheran, santi ca siddha bhyo bAdaranigodajIvA anaMtaguNAH, tebhyaH sUkSmajIvA asaMkhyeyaguNAH / yadAgamaH (pannavaNA 3 pade] 4eesi Na bhaMte! jIvANaM suhumANa bAyarANa NosuhumANa NobAyarANaM kayare kayarehito appA evA hatA ke jeo kayAreya vanaspatikAyapaNuM choDanArA nahotA. tethI jaNAya che ke asAMvyavahArika rAzi jevo koI prakAra che jemAM rahelA jInuM vanaspatikAyApaNuM anAdi hoya che. vaLI A paNa eka siddhAnta prasiddha gAthA guruparaMparAthI jANavA maLe che, je jaNAve che ke-"evA anaMtA jIve che jeoe trapaNa vagere pariNAma kayAreya prApta karyo nathI. te paNa anaMtAnaMtajIvo che jeo haMmezA nigodavAsane anabhave che. A gAthA parathI asAMvyAvahArika rAzi siddha thAya che. kahyuM che ke "pratyutpanavanaspatijanuM temaja bhavyanuM anilepana yukta na bane jo atyaMtavanaspati jI heya nahi, Ama anAdivanaspatijInuM astitva arthapattithI siddha thAya che. vaLI guruparaMparAthI siddhAntanI A gAthA paNa jANavA maLe che...athiaNutA jIvA...A" pratApanA sUtranA 18mA padanA vRttipranthamAM Apela A zaMkA-samAdhAna parathI jaNAya che ke jo be prakAre che-vyAvahArika ane avyAvahArika. emAMthI vyAvahArikapaNane te asaMkhya pudgalaparAvarta eTale ja kAla kahyo haI nizcita thAya che ke abhavyo avyavahArI ja hoya che, nahitarato (eTale ke teo vyavahArI paNa hoya te) uktakAla pUro thae chate teone mokSa thaI javAnI athavA punaH avyavahArI banI javAnI Apatti Ave. [bAdaranigoda avyavahArI che-pUrvapakSI . Ama AgamavirodhanI Apatti na Ave e mATe ja bAdaranigadanA jIvone paNa avyAvahArikarAzimAM ja rahelA jANavA, kemake nahitarato (je teo paNa vyAvahArikarAzimAM hoya to) bAdaranigodanA ja karatAM siddho anaMtaguNa hovAnI Apatti Ave. te A rIte-sAMvyAvahArikarAzimAMthI jeTalA jIvo mokSamAM jAya che teTalA ja ja asAMvyAvahArikarAzimAMthI nIkaLIne sAMvyAvahArika rAzimAM Ave che. kemake vizeSaNuvatImAM kahyuM che ke "ahIM sAMvyAvahArarAzimAMthI jeTalA jIvo siddha thAya che teTalA ja anAdivanaspatimAMthI sAMvyAvahArika rAzimAM 1 na ca pratyutpannavanaspatInAM na bhavyAnAm / yuktaM bhavati na tad yadi atyaMtavanaspatinAsti / 2 eba' cAnAdivanaspatInAmastitvamarthata: siddham / bhaNyate iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye // 3 sidhyanti yAvantaH kila iha saMvyavahArajIvarAzitaH / yAnti anAdivanaspatimadhyAttAvanta eva // 4 eteSAM bhagavan ! jIvAnAM sUkSmANAM bAdarANAM nosUkSmANAM nobAdarANAM katare katarebhyo'tpA bA bahavo vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ! gautama / sarvamtokAjIvA nokSmA no bAdarA, bAdarA aNaMtaguNAH sUkSmA asaMkhyeyaguNAH /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdarAnagodavyavahAritva vicAra vA bahuA vA tullA vA visesAhiA vA ? goyamA ! sabathovA jIvA NosuhumA NobAyarA, bAyarA gaMvALA kuTumAM vaM '+tA tatvRttiryathA" guf maMte ! pIvAnuM suTuMbamityaadi| sarvastokAjIvo josuhumANobAyarA siddhA ityarthaH, teSAM sUkSmajIvarAzerbAdarajIvarAzezvAnantatamabhAgakalpatvAt / tebhyo bAdarA anaMtaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhobhyo'naMtaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAd" iti / tata evamAgamabAdhAparihArArtha bAdaranigodajIvA avyAvahArikAH strokrttvyaaH| prayogAzcAtra (1) bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM siddha bhyo'nantaguNatvAt, yathA sUkSmanigodajIvAH; tathA (2) anAdimanta sUkSmA bAdarAzca nigoMdajIvA avyavahAriNa eva, anyathA vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvAnupapatteH / aparyavasitatvaM ca 'sijhaMti jattiyA kira...' ityAdinA siddham / tathA Ave che. vaLI siddha thayA pachI e jIva sAMvyAvahArika raheto nathI. temaja koI sAMvyAvahArika jIva asAMvyAvahArika paNa banatuM nathI. tethI jaNAya che ke sAMvyavahArika rAzimAM rahelA jInI saMkhyA eka nizcita aka che jemAM koI pheraphAra kaI paNa kAle thatuM nathI. arthAta anaMtAnaMta kAlapUrve paNa vyavahArarAzimAM jeTalA jIvo hatA eTalA ja Aje paNa che. jyAre siddhanA mAM te uttarottara vadhAro ja thatuM jAya che. vaLI e paNa eka bAbata che ke siddho jeTalA ja avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM to AvyA, paNa emAMthI ja ghaNAkharA pAchI kALakrame siddha thaI javA rUpe vyavahArarAzimAMthI nIkaLI paNa gayA. tethI e vAta nizcita thAya che ke vyavahArarAzinA cha karatAM siddhanA jI anaMta guNa che. have je bAdaranigodanA jIvo paNa vyavahArarAzinA hoya te siddho teo karatAM paNa anaMtaguNa havA nirvivAda mAnavA ja paDe je aniSTa che. kemake siddha karatAM bAdaranigodajI anaMtaguNa ane tenA karatA paNa sUkSmajIvo asaMkhyaguNa che. Agama (pannavaNA mahAdaMDaka kAyadvAra)mAM kahyuM che ke "he bhagavan! A sUkSma-bAdara-nAma-nabAdara chavomAM koNa kAnA karatAM a85, ghaNA tulya ke vizeSAdhika hoya che? gautama! sUkSma-ne bAdarajIvo (siddha) sahathI apa hoya che, kema ke te be mumacho karatAM anaMtamAM bhAgye ja hoya che. teo karatAM bAra anaMtagaNa che, kema ke bAdaranagAdajI siddho karatAM anaMtagaNa hoya che. ane teo karatAM sakSma asaMkhya guNa hoya che, kema ke bAdaranigada karatAM sUkSmanigodo asaMkhyaguNa hoya che." Ama AvA Agamane virodha na thAya e mATe bAdaranigodajIne avyavahArarAzimAM mAnavA joIe. vaLI teo avyavahArarAzimAM ja che e A anumAna prayAgathI paNa siddha thAya che. [ bAdaranigAdamAM avyavahAritvanI siddhi karatAM anumAne-pUrva kSa] (1) bAdaranidajIvo vyavahArarAzigata nathI, kemake siddhothI anaMtaguNuM che, jemake sUmanidajI. (ra) anAdi evA sUkama ane bAdaranidajI avyavahArI ja hoya che, kemake nahitara jInAM vyavahArI banavApaNAno ane mokSamAM gamanane je kyAreya aMta nathI AvavAno te anupapanna (asaMgata) thaI jAya. mokSamAgane kyAreya viccheda thavAne nathI enA parathI mokSagamanano aMta thavAnuM nathI te vAta siddha che ane "jeTalA mokSamAM jAya eTalA avyavahArImAMthI vyavahArI bane" ityAdi zAstrokta vAtathI vyavahArI banavApaNAno paNa aMta AvavAno nathI e vAta siddha che e jANavuM.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dharmaparIkSA zleka 9 (3) sAMvyavahArikA jIvA sidhyantyeva AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasamayaparimANatvena parimita svAdu / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA vAcyA iti / nana*sarve jIva vyavahAryavyavahAritayA dvidhA. sakSmA nigodA evAntyAH. tebhyo'nye vyavahAriNaH" iti yogazAstravRttivacanAda bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasiddhaH kathamavyavahAritvamiti ceta?*na. tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH' iti pAThasyApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigohAzcetItaretaradvandvakaraNe'saMgatigandhasyApyabhAvAd / sUkSmapRthivyAdijIvAnAM cAvyavahAritvaM prajJApanAvRttyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatAnAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAda, anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityeva vRttikRdavakSyat / yacca kevalaM nigodebhya udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartanta ityAdi bhAgataM, tatsUkSmapRthivyAdijIvAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd avyazyabhAvivyavahAritvAdvA'vivakSaNAditi sambhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAMvyavahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti sampannam / itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya uddettya (3) badhA sAMvyAvahArika niyamA siddha thAya ja che, kemake teone saMsAra AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudagala parAvattinA samaya jeTale parimita hoya che. je eno jayAM rahevAne kALa parimita hoya teo tyAMthI khAlI thAya ja che. jeo jyAMthI khAlI thatA nathI teone tyAM rahevAne kAla parimita paNa hoto nathI. jemake siddhanA cho temaja nigadanA . vyAvahArikane vyavahArarAzimAM rahevAno kALa parimita che. tethI teo tyAMthI avazya nIkaLaze ja. eTaleke siddha thaze ja. zaMkA-badhA jIvo vyavahArI-avyavahArI tarIke be prakAre che. temAM samanigoda ja aMtya(=avyavahArI) che, e sivAyanA vyavahArI heAya che" AvA yogazAstranI vRttinA vacanathI bAdara nigodo vyavahArI hovA siddha che, to tema chatAM tame tene avyavahAra kema kahe che? [sUma pRthvIkAyAdi paNa avyavahArI-pUrvapakSa] . samAdhAna-tamArI vAta barAbara nathI. e vRttine "hUnizA vAyA:' e pATha paNa maLe che. e pAThane anusarIne "sUyama ane nigada e itaretaradvasamAsa karavAthI Avo koI praznanuM rahetuM nathI. arthAtu 'sUmajI ane nigAda avyavahArI che" e vAta e vRtticathathI paNa siddha thaI ja jAya che. "are, A rIte samAsavigraha karI bAdaranigodane paNa avyavahArI siddha karavA jatAM te sUkSmapRthvIkAyAdi paNa avyavahArI hevA siddha thaI jaze je AgamamAM ke paraMparAmAM na joelI ne na jANelI ja vAta che." AvI zaMkA karavI nahi, kemake sUmapRthvIkAya vagere cha paNa avyavahAro che e prajJApanA sUtranI vRttinA abhiprAya mujaba sapaSTa rIte jaNAya ja che, kemake emAM, lekadaSTimAM AvatA pRthvIkAyAdijIne ja vyavahArI kahyA che, jyAre sUkSmapRthvIkAyAdi te AMkha vagere kaI indriyane viSaya banatA na hovAthI chedanabhedana-upabhegAdi lekavyavahAramAM AvatA ja nathI e ubhaya saMmata che. bAkI e sUrmapRthvIkAyAdine vyavahArI ja mAnavA hota te vRttikAra 'lekadraSTimAM AvatA.." ItyAdi na kahetAM "pratyeka zarIrI jIve vyavahArI che' emaja na kaheta? zaMkAsUmapRthvIkAyAdi jI paNa avyavahArI che ' Avo tamAro abhiprAya che. zAstrakAronA manamAM paNa jo A ja abhiprAya hota to te e avyavahArImAMthI vyavahArI banatA jIvane aMge "e nigodamAMthI nIkaLIne pRthvIkAyAdi bhavamAM jAya che" ityAdi je kahyuM tenA badale " e sUmapRthvIkAyAdimAMthI ane. nigodamAMthI nIkaLIne..." ityAdi ja na kaheta?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdaraniMdavyavahAravicAre 45 zeSajIvetpadyante (te) pRthivyAdivividhavyavahArayogAtsAMvyavahArikAH ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante (te) tathAvidhavyavahArAtItatvAda sAMvyavahArikA iti / pravacanasAroddhAra vRttAvapi "gatavibhUtino novA yaMtrana:" tra sUkSmA vRthiyAradhavAro, niorAdhdha (? sUkSma) bAdarasAdhAraNavanaspataya, na vidyate AdiryeSAM te'nAdayaH = aprAptavyavahArarAzaya ityarthaH / tathA ca sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandva, anAdayazca te sUkSmanigodajovAzceti karmadhAraya iti samAsavidhidraSTavyaH sarvatrApi karmacArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasampattAvuktAgamavAdhaprasaGgAditi ceta~ ucyate - yadeva prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyA bhavyAnAmavyAvahArikatva vyAvasthApyate tatki vyavahArika lakSaNAyogAduta paribhASAntarAzrayaNAt ? nAdyo, lokavyavahAraviSaya pratyekazarIravattvAdita lakSagasyAbhajyeSvapi sattvAt, anaMtadravya kriyAgrahaNaparityAgavatAM teSAmavyAvahArika zivinirgatatvena vyAvahArikatvasyopadezapadaprasiddhatvAcca / tathA ca tadgranthaH 'ja' davvaliMga kariyAgaMtAtIyA bhavaMmi sagalAvi / savvesiMpAeNa Na ya tatthavi jAyameaMti // " samAdhAna mAtra nigodamAMthI nIkaLIne ityAdi je kahyu che emAM "sUkSmapRthvIkAyAdi jIvA badhA maLIne paNu asaMkhya ja hAya che je nigeAdanA ana tajIvAnI apekSA e atyaMta alpa che" e kAraNe athavA te " e jIvA bhaviSyamAM avazya vyavahArI thavAnA hAvAnA" kAraNe ahI vivAyA nathI evI sa`bhAvanA lAge che, ane yathArtha nizcayatA bahuzrutA ja karI zake che. Ama asAMvyavahArika jIvA sUkSmapRthvIkAyAdimAM ane nigedomAM huMmezAM gamanAgamana karyA kare che e vAta nakkI thai. mATe niSkarSa e Avye ke jee anAdi sUkSma-nigeAdamAMthI nIkaLIne zeSajIvAmAM utpanna thAya che teo pRthvIkAya vagere vividhanyavahArane viSaya banavAthI sAMvyavahArika che jayAre jee anAdikALathI sUkSma-nigeAdamAM ja rahe che te tevA 'pRthvIkAya' vagere vyavahArathI para hAI asAMvyavahArika kahevAya che. pravacana sArAddhAranI vRttimAM paNa anAdimuniAdajIve avyavahAro chaeN " evuM je kahyuM che temAM paNa Ave! abhiprAya jANavA ke- sUkSma=sUkSmapRthvIkAyAdi cAra ane nigeAda=sUma-khAdara sAdhAraNavanaspati, anAdi= Adi vinAnA-arthAt yaMtrahArarAzine nahi pAmelA,-tethI ' sUkSma ane nigeAdajIvA' ema dvandva karo pachI " anAdi evA mUmanigeAda jI re te anAdinigeADhajIvA' evA kama dhArayasamAsa karavA, kemake evA dvandva na karI badhe (anAdi, sUkSma ane nigeAda e traNe padanA) kama dhArayasamAsa karavAmAM mAtra sUkSmanigeijhavA ja avyavahArI nizciMta thatA hAI bAdaranageAdajIvene vyavahArI mAnavA paDaze je mAnavAmAM siddho bAdaranageAda karatAM anaMtamA bhAge ja hAya che evu' jaNAvanAra Agamano pUrvokta rItie virodha thAya che...(pR. naM 39yo cAlu thaelA pUrva pakSa pUrA). [abhaSyamAMvyavahAritvanI sthApanA ] uttarapakSa-prajJApanAvRttinA abhiprAyane anusarIne abhabyAmAM je avyavahArIpaNAnA niNya kare che te zuM temAM vyAvahArikatvanuM zAstrIya lakSaNu jatu na heAvAnA kAraNe ke bIjI kei paribhASAne AzrIne? paheluM kAraNu kharAbara nathI, kemake 'leAkavyavahAranA viSaya banI zake. evu' pratyeka zarIravALApaNuM' ityAdirUpa tenuM zAstrI-lakSaNa abhabyAmAM paNa rahelu ja che. temaja ana tIvAra dravyakriyAnuM grahaNa ane tyAga karelA teeA a yAvahArikarAzimAMthI yadravyaliGga kriyA anaMtA atItA bhave sakalA api / sarveSAM prAyeNa na ca tatrApi jAtametaditi //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA kaleka 9 etadvRttiH-"jamityAdi, yadyasmAd dravyaliGgakriyA-pUjAdhabhilASaNAvyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH, kim ? ityAha-anantAHanaMtanAmakasaMkhyAvizeSAnugatAH, atItAH-vyatikrAntAH, bhave-saMsAre, sakalA api-tathAvidhasAmagrI. vazAtparipUrNA api sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa avyAvahArikarAzigatAnalpakAlatannirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kim ? ityAha-maca-naiva tatrApitAmvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu jAtametad-dharmabIjamityAdi / " ~ atha 'pRthivpAdivyavahArayogena teSAM vyAvahArikatve'pyovalikA'sakhyeyabhAgapudgalaparA. vAdhikasasAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrIyate' iti dvitIya. pakSaH parigRhyate iti cet ? ~ parigRhyatAM yadi bahuzrutA pramANayanti, naivamasmAka kApi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNa parityAgena teSAmadhyakAmethyAvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddhaH / na hi paribhASA vastu svarUpa tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtreNa lakSaNasiddhasya vyAvahArikatvasya niSedhumazakyatvAt / pRthivyAdivividhavyavahArayogitvalakSaNasya tasya prAptasUkSmanigodetaratvaparyavasitasyAnugatasyAnAdisUkSmanigodetarasarvajIvavRttitvAt / cakSurgrAhya zarIratvaM tUpalakSaNa paNa nIkaLI gayA che evuM upadezapadamAM paNa jaNAvI dIdhuM che. te A rIte zuddha sAdhupaNumAM jevI paDilehaNa-pramAjanAdi kriyAo hoya che tevI, mithyAtvAdimeharU5 mala dUra thayo na hovAnA kAraNe pUjA vagerenI abhilASAthI thatI haiI draSyaliMgapradhAna evI e kriyAo saMsAramAM avyavahArikarAzimAM rahelA temaja temAMthI apakALapUrve ja nIkaLelA jIvone choDIne bAkInA badhA jIvoe anaMtIvAra karI che. AvI draliMgakriyAo hovA chatAM A dhama bIja prApta thayuM nathI." zakA-"pRthvI" vagereno vyavahAra thato hovAnA kAraNe abhAmAM vyAvahArikatva hevA chatAM pannavaNusUtramAM vyavahArijInI je utkRSTasthiti AvalikAnA asaMkhyAtamAbhAga jeTalI pudagalaparAvane kahI che te saMgata karavA uktakAlathI vadhu saMsAra na hovA rUpa eka bIju pAribhASika vyavahArikatva paNa mAnavuM joIe je abhavyamAM na hovAthI teo avyavahArika siddha thAya che. Ama abhaOone avyavahArI siddha karavA anya paribhASA svIkAravA rUpa bIjo vikalpa ame laIe chIe. samAdhAna-tame e laI zake che. jo bahuzrute evA vikalpane pramANa mAne. emAM amAre keI nukazAna paNa nathI. kemake Ama mukhya vyAvahArikatva cheDIne temaja pAribhASika vyAvahArikatva navuM ka9pIne e paribhASAnusAra teone avyavahAra mAnavA ane pachI e pAribhASikaavyavahAri5Nane AgaLa karIne temAM paNa, mukhya agyavahArikapaNa sAthe saMbaMdha dharAvanAra "jeo avyavahArI hoya teo niyamA avyaktamithyAtvI hoya" e niyama ThekI besADa e viruddha prakriyArUpa hovAthI asiddha rahe che. kemake paribhASA kaIvastusvarUpano tyAga karAvI detI nathI. arthAta abhavyamAM AveluM e pAribhASika avyavahArikapaNuM paNa kaMI teomAM rahelA vAstavika vyavahArikapaNAne kADhI mUkatuM nathI ke jethI teo avyaktamithyAtvI ja hovAno niyama siddha thAya. [ bAdaranigodamAM vyavahArikatvanI sthApanA] Ama paribhASA vatusvarUpane choDAvatI nathI evuM je kahyuM tenAthI ja 'bAdaranigodajIvo vyAvahArika nathI, kemake evuM hovAmAM Agamavirodha thAya' ityAdi je niSedha karyo tene paNa nirAsa thaI thaele jANo, kAraNake zAstrIyalakSaNa jatuM hovAne kAraNe siddha
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdaranigehavyavahAritva vicAra 47 na ta lakSaNamityAvayoH samAna'. anyathA'smAka' sakSama prathivIkAyikAdiSvavyApteriva tava mate bAdara. nigode'tivyApterapi prasaGgAt / kiM ca prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahArikameva pratIyate, (1) 'ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvagthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtIta. svAdasAMvyavahArikA' iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatvAbhidhAnAta, (2) "taMtradaM sUtra sAMvyAvahArikAnadhikRtyAvaseya, na cAsAMvyavahArikAn , vizeSaviSayatvAsanagya / na caitasvamana SikAvimbhita', yata AhurjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH [vizeSaNavatI 59] 'taha kAyaTiIkAlAdaovi sese paDucca kira jIve / nANAivaNassaiNo je saMvavahArabAhiriyA // atrAdizabdAtsarvairapi jovaiH zrutamanantazaH spRSTamityAdi yadasyAmeva prajJApanAyAmeva vakSyate prAgukta ca tatparigrahastato na kazciddoSaH' ityagre vyaktamevAnAdivanaspatyatiriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAcca / anAdivanaspataya iti ca sukSmanigodAnAmevAbhidhAna, na tu bAdaranigodAnAmiti / granthAntare'pya yamevAbhiprAyo jJAyate / thaela vyAvahArikatvane paribhASAmAtrathI niSedha karI zakAto nathI. vyavahAritvanuM zAstrokata svarUpa "pRthivI vagere vividha vyavahAranA viSaya banavuM e che je anugata evI ma. nigodathI bhinnapaNAnI prAptimAM paryAvasita thAya che ane anAdisUmanigodajI sivAyanA dareka jIvomAM rahyuM che. bAkI jenuM zarIra cakSugrAhya hoya te vyAvahArika" evI vyAkhyA 'upalakSaNarUpa che, lakSaNarUpa nahi e vAta ApaNe banene mATe samAna che, kemake je e lakSaNarUpa ja hoya te amAre vyavahArI tarIke saMmata evA sUkamapRthvIkAyAdimAM avyAptidaSanI ane tamAre avyavahArI tarIke saMmata bAdaranigodamAM ativyAptidoSanI Apatti Ave. [ba. ni. mAM vyavahArivanuM pannavaNAvRtyunusAre samarthana]. vaLI pajJApanAvRttinA abhiprAya mujaba paNa bAdaranigodajI te vyavahArI ja che e vAta nIcenI be yuktiothI jaNAya che. (1) "jeo atAdikAlathI mAMDIne nigoda avasthAmAM ja rahe che teo vyavahArathI para heI asAMvyavahArika che evuM tenuM (prajJApanAvRttinuM vacana anAdivanaspatine ja avyAvahArika jaNAve che. temaja (2) pannAvaNanA vRttikAre ja anAdi vanaspati sivAyanA bIjA badhA jIne pannAvaNanIvRttimAM ja AgaLa spaSTa rIte vyAvahArika kahyA che. te A rIte "temAM A sUtra sAMvyAvahArika jIvane uddezIne che, asAMvyAvahArika jIvone uddezIne nahi, kemake te (satra) vizeSaviSayaka che. A vAta ame amArI kalpanAthI upajAvI kADhelI nathI, kemake pUjyapAda zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe paNa vizeSaNavatI prasthamAM kahyuM che ke "tathA kAyasthitino kAla vagere paNa je kahyA che te zeSane uddezIne samajavA, anAdi vanaspatine udezIne nahi ke jeo saMvyavahAranAtha che. ahIM "Adi' zabdathI badhA luvoe zrata anaMtI vAra meLavyuM che' ItyAdi je A prajJApanA sUtramAM ja AgaLa kahevAze temaja pUrve kahI gayA te badhAne samAveza che. tethI keI doSa raheto nathI " Ama prajJApanAnA vRttikAre paNa anAdi vanaspatine avyavahArabAhya tarIke mAnya rAkhavA dvArA anAdi vanaspatine avyavahArika kahyA che ane AgaLa tabhinna ane vyAvahArika kahyA che. vaLI "anAdi vanaspati te sumanigodanuM ja nAma che, bAdara nigodanuM nahi. mATe sUkSmanigada ja avyavahArarAzi che. tadubhinna evI bAdaranigoda te vyavahArarAzi ja che. tethI prajJApanAvRttinA abhiprAya mujaba paNa bAdaranigodo vyavahArarAzimAM hovA ja jaNAya che. bIjA granthamAM paNa Aja abhiprAya hovo jaNAya che. -1. tathA kAyasthitikAlAdayo'pi zeSAna pratItya kila jIvAn / nAnAdivanaspatIne ye saMvyavahArabAhyAH //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA bleka 9 3i ra DhabUmatamattApattA thorizikayatrI devendrasUrimi-[67-74] atyatra loke vikhapAtamanantajanasaMkuram / yathArthanAmakamasaMvyavahArAbhidha puram / / tatrAnAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH / vasanti ca tatra karmapariNAmamahIbhujA // niyuktau tIvramohodayAtyantAbodhanAmakau / mahattamabalAdhyakSau tiSThataH sthAyinau sadA // tAbhyAM karmapariNAmamahArAjasya zAsanAt / nigodAkhyApavarakeSvasaMkhyeyeSu divAnizama // kSiptvA saMpiNDya dhAryante sarve'pi kulaputrakAH / prasuptavamUrchitavanmattavanmRtavacca te ||yugmm|| te spaSTaceSTAcaitanyabhASAdiguNavarjitAH / chedabhedapratIghAtadAhAdInnApnuvanti ca // aparasthAnagamanapramukho nApi kazcana / kriyate'nyo'pi sairlokavyavahAraH kadAcana / / saMsArijIvasaMjJena vAstavyena kuTubinA / kAlo nirgamita. pUrva tatrAnanto mayApi hi // tathA gauva citta-26-] taukAkSanivAsAkhye nagare prathamaM khalu / amIbhirasti gantavyamarthana yuvayozca tat // tAbhyAmapi tathetyukte te sarve tatpuraM yayu / tasmizca nagare santi mahAntaH pacapATakAH / / eka pATakamagulyA darzayannagrataH sthitam / mAmevamatha tanvaGgi tIvramohodayo'bravIt / / svamatra pATake tiSTha bhadra! vizvastamAnasa: / pAzcAtyapuratulyatvAd bhAvyeSa dhRtidastava // yathAhi tatra prAsAdagarbhAgArasthitA janAH / santvanantA piNDitAGgAstathaivAtrApi pATake // varttante kintu te lokavyavahAraparAGamukhAH / manISibhi samA nAtAstenA'sAMvyavahArikAH / / gamAgamAdika lokavyavahAramamI punaH / kurvanti sarvadA tena proktAH sAMvyavahArikoH // anAdivanaspataya iti teSAM samAbhidhA / eSAM tu vanaspataya iti bhedo yathAparaH // [ bA. nigodavyavahAritvasiddhimAM granthasAkSIo 1 laghupamitaprapaMcagranthamAM zrI candrasUrinA ziSya zrI devendrasUrie kahyuM che ke "A lokamAM prasiddha anaMtajanathI vyAsa yathArthanAmavALuM asaMvyavahA2 nAmanuM nagara che. temAM anAvinasapati nAmanA kulaputro rahe che. ane tyAM karma pariNAma rAjA vaDe niyukta karAelA tIvramehadaya ane atyantaaodha nAmano mahattama ane balA yakSa haMmezA rahe che. karma pariNAmarAjAnI AjJAthI te be jaNA te badhA kulapatrakone nigada nAmanA asaMkhya oraDAmAM nAkhIne ane ekadama jakaDIne bhegA karIne sutelA murita, matta ke mRta mANasanI jema pakaDI rAkhe che. spaSTa caTA-cetanya-bhASA vage guNo thI zUnya teo chedana-bhedana-prativAta-dAha vagere pAmatA nathI. bIjI jagAe javA vagere rUpa bajo paNa koI lokavyavahAra teo vaDe karAto nathI. saMsA2jIva nAmanA ane tyAMnA rahevAsI kaTabI evA mArA vaDe tyAM paNa pahelAM anaMtakAla pasAra karAyo che." vaLI A granthamAM ja thoDuM AgaLa kahyuM che ke " tyAM pahelA ekAkSanivAsa nAma- nagaramAM A lokoe javAnuM che ane 'tamane bene te vAta ISTa ja che' tIvramohadaya ane atyaMta adhane Ama kahevAe te te be jaNAe e vAta svIkAravAthI badhA te ekAkSanivAsa nagaramAM gayA je nagaramAM pAMca moTA pADa hatAM. AgaLa rahelA eka pADAne AMgaLIthI cIMdhate tIvramohadaya Ama be. he bhadra! tuM ahIM vizvAsapUrvaka rahe. pUrvananagara jevuM ja A paNa hovAthI ahIM tene dhIraja vaLaze. jema tArA pUrva nagaramAM prAsAdanA bhoMyarAmAM ana tA lo jakaDAIne ekameka zarIravALA thaIne rahyA hatA tema ja ahI paNa rahyA che. phera eTalo ja che ke e nagaranA lake lekavyavahArathI parADamukha hatA tethI paMDita vaDe asAM vyAvahArika kahevAtA hatA jyAre A nagaranA loko gamanAgamana vagere lokavyavahAra haMmezAM kare che ane tethI sAMibAvahArika kahevAya che. vaLI e pUrvanagaranA lokonuM nAma anAdivanaspati hatuM, jayAre A lekenuM nAma vanaspati che e paNa eka bIjo pheraphAra jANavo."
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ madiraniMgAdvavyavahAritva vicAra vRddhopamitabhavaprapaJcagranthepyevamevoktamasti, tathAhi " astIha loke AkAlapratiSThamanantajana. saMkulama saMvyavahAraM nAma nagaram / tatra sarvasminnagare'nAdivanaspati nAmAnaH kulaputrakAH prativasanti " ityAdi / " uktau ca bhavitavyatayA mahattamabalAdhikRtau yaduta mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH saha yAtavya yato bhartRdevatA nArIti na moktavyo mayA saMsArI jIvaH / yaccAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsa nAma nagaraM tatrAmIbhirlokaH prathamaM gantavyam / tato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM nAnyathA / tato yadbhavatI jAnAtItyabhidhAya pratipannaM tadvacanaM mahattamabalAdhikRtAbhyAm / pravRttAH sarve'pi samAgatAstadekAkSanivAsa nagaram / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA vidyante / tato'hameka pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenA'bhihitaH -bhadra ! saMsArijIva ! tiSTha tvamatra pATake, yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyo varttate / bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / tato'ha N yadA tatrA'saMvyavahAranagare'bhUvaM tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM guTikAM dattavatI, kevalaM sUkSmameva me rUpamekAkAra sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAkSanivAsanagare samAgato tIvramohAtyantAbodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa mamAnekAkAra svarUpa prakaTayati smetyAdi / 49 samayasArasUtravRttyorapyukta'-' -"" ahavA saMvavahAriyA ya asaMvavahAriyA ya / " tadvRttiH - athaveti dvaividhyasyaiva prakArAntarodyotane / etadeva spaSTayannAha - " tattha je aNAikAlAo Arambha humaNa goe ciTTheti na kayAi tasAibhAva pattA te asaMvavahAriyA / je puNa suhumaNigoehito niggayA " moTA upamitabhavaprapaMcagranthamAM paNa Avu' ja kahyuM che. te A rIte A leAkamAM huMmeza mATetu rahelu ane ana taleAkeAthI bharelu asa vyavahAra nAmanuM nagara che. te AkhA nagaramAM anAdivanaspati nAmanA kulaputrA vase che." vagere... ane bhavitapatA vaDe mahattara ane khalAdhikRta kahevAyA ke mAre ane tamAre be jaNAe A badhAnI sAthe javAna che, kemake nArIne pati ja devatA hAya che e nyAye mAre saMsArIjIvane choDavAnA nathI, ane tamAre paNa je ekAkSanivAsa nAmanA nagaranI saMbhALa rAkhavAnI che tyAMja A leAkAe pahelAM javAtu che. tethI tamArA meno sAthe A lAkoe tyAM rahevu yeAgya che, khIjI rIte nahi (arthAt tethI tamAre e e paNu A badhAnI sAthe javAnu che.)' pachI mahattama ane balAdhikRta vaDe jema tame jANA (kaheA) tema' ema kahI teNInuM vacana svIkArAyuM. pachI badhA upaDayA. ekAkSanivAsa nagaramAM AvyA. te nagaramAM pAMca moTA pADAe che. temAMthI eka pADAne hastanA agrabhAgatho dekhADatAM tIvrameAheAya vaDe hu kahevAyA- hai bhadra ! sa MsArijIva ! tuM a pADAmAM rahe, kemake A pADA asavyavahAranagarane dhaNA maLatA che. tethI ahIM rahetAM tane kaLa vaLaze. pachI jyAre huM te asaMvyavahAra nagaramAM hatA tyAre te| bhavitavyatA mane pUrva pUrvanI goLI jINuM" thaI game chate bIjI ApatI, paNa e geLI vaDe ha MmezAM mAru' eka ja AkAravALuM sUkSmarUpa ja karatI. tyAre te ekAkSanivAsanagaramAM AvelI te bhavitavyatA jANe ke tIvrameAha-atyanta ameAdhane kutUhala dekhADatI na hoya tema te gALI ApIne mArA aneka AkAravALA svarUpane prakaTa karatI hatI vagere...." samayasArasUtra ane tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke "athavA sAMvyavahArika ane annavyava hArika' AnI vRtti-'athavA' zabda, 'daividhya dekhADavAnI A bIjI rIta che' evu jaNAvavA vaparAyA che. A khIjI rItane ja spaSTa karatAM kahe che-"temAM jee anAdikALathI mAMDIne sanigeAdamAM rahe 1. athavA sAMvyavahArikAzvAsAMvyavahArikAzca / tatra ye anAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSu tiSThanti, na kadAci. ttrasAdibhAvaM prAptAste asAMvyavahArikAH / ye punaH sUkSma nigodebhyo nirgatAH zeSajIveSUtpannAste sAMvyAbahArikAH / te ca punarapi sUkSmanigodatvaM prAptA api sAMvyavahArikA eva bhavyante / 7
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dhamaparIkSA pleka 9 sesajIvesu utpannA te saMvavahAriA / te a puNovi suhumaNigoatta pattAvi saMvavahAriacciya bhagaMti // " idamatra hRdaya-sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvasthAna, tebhyazca nirgatAH zeSajIveSUtpannAH pRSThiyAdivyavahArayogAtsAMvyavahArikAH / te ca yadyapi kadAcidU bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti, paraM tatrApi sAMvyavahArikA eva, vyavahArapatitatvAt / ye na kadAcitte. bhyo nirgatAH, asthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNahavaMti / / iti [vizeSaNavati vacanAttatraivotpattivyayabhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / tauvAgre'pyukta-2terasavahA jIvA jahA ege suhumaNigoarUve asaMvatrahArabhee / bArasa saMvavahAriA te a ime -puDhavI-AU-teu-bAu -NigoA, suhumavAyaratteNa dudu bheA patteavaNassaI tasA y||" sAMvyavahArikA'sAMvyavahArikatvena jIvAnAM dvaividhya prAgU darzitam / tatrA'sAMvyavahAriko rAzireka eva, sUkSmanigodAnAmevA'sAMvyavahArikatvAtU, sAMvyavahArikabhedAstu dvAdaza, te ca ime pRthivyAdayaH paJca, sUkSmabAdaratayo dvibhedAH, pratyekavanaspataya. trasAzceti // ___tathA bhavabhAvanAvRttAvapyukta-"agAima esa bhave, aNAimaca jIve, aNAI a sAmanneNa tassa nANAvaraNAikammasaMjogo, apajjavasio abhavyANa', sapajjavasio uNa bhavvANa / visesao uNa micchattAviraipamAyakasAyajogehi kammasaMjogo jAyaitti / samvesipi jIvANaM sAIo ceva, eso jAo akAmaNijjarA-bAlatavokammasammattanANaviraiguNehi avassameva vihaDaitti / savvesi che, kayAreya trasAdipaNu pAmyA nathI teo asAMvyavahArika che. ane je sUmanigodamAMthI nIkaLIne zeSamAM utpana thayA che teo savyavahArika che. e pachI teo puna: sumanigodapaNuM" pAme te paNa sAMvyavahArika ja kahevAya che," ahI A tAtparya che- vasaMsArIjI pahelAM anAdikAlathI mAMDIne te sUkSmanigodamAM ja rahe che. tyAMthI ekavAra nIkaLIne bIjA jIvomAM utpanna thAya che tyArathI mAMDIne pRthvI vagere vyavahArane vega thavAthI teo sAMbahArika kahevAya che. joke teo e pachI kyAreka punaH nigodamAM jAya che chatAM tyAM paNa teo sAMvyavahArika ja kahevAya che, kemake vyavahAramAM AvI gayA che. "anaMtA evA che jeo trasAdipariNAma pAmyA nathI. tevA paNa anaMtAnaMtaja nigodavAsane anubhave che." evA vizeSaNavatInA vacana mujaba jeo e sUkamanigodamAMthI kayAreya bahAra nIkaLyA ja nathI ane tyAM ja janma-maraNa anubhavyA kare che teo "pRthvI vagerenA vyavahArathI para hoI asAMyavahArika kahevAya che. e samayasAragranthamAM ja AgaLa paNa kahyuM che ke "vo tera prakAre che-sammanigodarUpa asaM vyavahArabheda ane bAra sAMvyavahArika bheda. te A pRthvI-apateu-vAyu-nigoda A pAMcenA sakSama-bAbara ema babe bheda, tethI kula 10 bheda. pratyeka vanaspati agyAramo ane trasa bAramo bheda. AnI vRtti-sAMvyavahArika ane asAMvyavahArikarUpe jIna daividhya pahelAM dekhAyuM. emAM asavyivahArikane bheda ekaja che, kemake sUkamanigAdajI ja asAMvyavahA2ka hAtha che. sAMvyavahArikanA bheda bAra che-A pRthvI vagere pAMcanA sUma bAdara babe bheda, pratyeka vanaspati bhane trasa." 1 santyanantA jIvA yaH na prAptastrasAdipariNAmaH / te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti // 2 trayodazavidhAjIvA yathA ekaH sUkSma nigodarUpo'saMvyavahArabhedaH dvAdaza sAMvyavahArikA:-te ceme-pRthivyaptejobA. yanigodAH sUkSmabAdaratvena dvoM dvau bhedI, pratyekavanaspatayaH prasAzca // 1. anAdimAneSa bhavaH, anAdimAMzcajIvaH, anAdizca sAmAnyena tasya jJAnAvaraNAdikarmasaMyogaH, aparyavasito' bhavyAnAM, sapanavasitava punarbhavyAnAm / vizeSataH punarmithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaH karmasaMyogo jAyate, iti
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdarzanagoDhavyavahAritya vicAra pA sapajjavasio ceva / teNa ya kammapoggalasaMjoaNANubhAveNa vasaMti savvevi pANiNo puvi tAva anaMtANaMtapoggalapariTTe aNAivaNassaiNigoesa, pIDijjati tatthegaNigoasarIre anaMtA, pariNamaMti asaMkhaNigoasamudayaNiphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNaMtA jIvA UsasaMti, samagaM NIsasaMti, samaga AhAreti, samaga pariNAmayaMti, samaga utpajjeti, samaga vipajjanti, thINaddhImahANiddAgADhanANAvaraNAikamma poggaloda eNaM na veaMti appANa, na muNaMti para, na suNaMti sadda, na pecchati sarUva, na agghAyaMti gaMdha, na bujjhati rasaM, na vidaMti phAsa, na saraMti kayAkaya, maipuvva na calati, na phaMdati Na sIyamaNusaraMti, nAyavamuvagacchati / kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhU amajjapANamattamucchiyapurisava jahuttarakAlaM tesu vasiUNa kahamatri tahAbhavvattabhavianvayANiogeNa kiMpi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehito NiggaMtumuvavajjaMti kei sAhAraNavaNassaisu allaya-sUraNa- gajjara- vajjaka - dAiruveNa ityAdi / tathA bhavabhAvanAvRttimAM paNa kahyuM che ke-" anAdimAna A sa MsAra che, ane anAdimAn jIva che, ane sAmAnyata: jJAnAvaraNAdika sacega paNa tenA anAdi che je sayAga abhavyAne kayAreya aMta pAmatA nathI jyAre bhaLyeAnA aMta pAme che. vizeSa rIte vicArIe teA-mithyAtva-aviratipramAdakaSAya ane yAgAthI kasayAga thAya che, ane A vizeSa ka yAga badhAne sAdi ja hAya che temaja utpanna thaela A saMyoga akAnirjarA-bALatapa-kriyA-samyaktva-jJAna-virati vagere guNAthI avazya nAza pAme che tethI badhAne sAnta ja heAya che. vaLI A ka'pudgalasayAganA vipAkathI sarva jIvA pahelAM anatAnaMtapudgalaparAvattA sudhI anAdavanaspatinige AmAM rahe che. asa Mkhya nigeAdazaroranA samudAyathI thayela gAlA tarIke pariName che. eka eka nigedazarIramAM anaMtAjIvA pIDAya che. te anatAchavA ekasAthe ucchvAsa le che. ekasAthe ni:zvAsa mUke che, ekasAthe AhAra le che, ekasAthe utpanna thAya che, ekasAthe nAA pAme che, thINu dukAnadrAgaDhajJAtAvaraNa vagere karma pudgalAnA uyanA kAraNe peAtAne meLakhatA nathI, bIjAne jAgutA natha, zabda sAMbhaLatA nathI, peAtAnA rUpane jotA tathA, gaMdhane sudhatA nathI svAdane eALakhatA nathI, spa`ne anubhavatA nathI, zuM karyu ane zuM nathI karyuM ? ena yAda karatAM nathI, buddhipUrvaka cAlatAM nathI ke halatAM nathI, ThaMDI pAmatAM nathI ke garamI anubhavatAM nathI. (ThaMDI garamI bAdarapudgalAnI hAya che ane bAdarajIvAne tenI asara hAya che. mATe sUkSmajIveAna te hAtA nathI.) mAtra tAtrAvayavedanAthI parAbhava pAmelA-madyapAnathI matta-muSThita thayelA puruSanA jema yathAkatakAla sudhI tyAM rahIne pachI game te rIte tathAmanyavarUpa bhavitavyatAtAAnayoganA kAraNe kAIka tevA prakAre karma pudgalasayAga nAza thavAthI temAthI nIkaLIna keTalAka jIvA (khAdara) sAdhAraNavanaspatikAyamAM AduM-saraNu-gAjara-vajakaMda vagere rUpe utpanna thAya che. sarveSAmapi jIvAnAM sAdika eva eSa jAtaH, akAmanirjarAbAlatapaH karma samyaktvajJAnaviratiguNairavazyameva vighaTate iti sarveSAM saparyavasita eva / tena ca karmapudgala saMyojanAnubhAvena vasanti sarve'pi prANinaH pUrvaM tAvadanantAna * ntapudgalaparAvarttAnanAdivanaspatinigodeSu, pIiyante tatraikanigodazarIre'nantAH, pariNamanti asaMkhya nigodasamudayaniSpannagolakabhAvena / samakamanantA jIvA ucchavasanti, samaka niHzvasanti, samakamAhArayanti, samaka pariNAma yanti, samakamutpadyante, samaka vipadyante, styAnarddhimahA nidrA gADhajJAnAvaraNAdikarmapudgalodayena na vedayantyAtmAnaM, na. jAnanti para N na zRNvanti zabda na pazyanti svarUpa, nAjighranti gandha, na buddhayante rasa, na vedayanti sparza na smaranti kRtAkRta', matipUrvaM na calanti, na spandante, na zItamanusmaranti, nAtapamupagacchanti / kevala tIvra viSayavedanAbhibhUtamadyapAnamattamucchittapuruSavad yathottarakAlaM tebUSitvA kathamapi tathA bhavyatvabhavitavyatAniyogena kimapi tathAvighaTitakarmapudgalasaMyogAstebhyo nirgatyotpadyante kecitsAdhAraNa vanaspatiSu Ardraka - sUraNa-garjara-vajrakandAdirUpeNa //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA leka 9 tathA tatrautra pradezAntare proktaM-tato balinarendreNokta "svAmin ! tIdameva zrotumicchAmi, prasAda vidhAya nivedayantu bhagavantaH / " tataH kevalinA prokta -mahArAja! sarvAyuSA'pyetatkathayitu na zakyate / kevala yadi bhavatAM kutUhalaM tarhi samAkarNayata, saMkSipya kiMcitkathyate-ito'nantakAlAtparato bhavAn kila cAritrasainyasahAyo bhUtvA mohAribalakSaya kariSyatIti karmapariNAmenArAMvya vahArapurAnniSkAzya samAnIto vyavahAranigodeSu / tato vijJAtaitadvyatikarairmAhAribhiH prakupitairvidhRta steSveva tvamanantaM kAlam / tataH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSpaJcendriyatiryakSu narakeSvanAyamanuSyeSu cAnItara va karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitairmohAdibhirvyAvartya nIto'si pazcA. nmukho nigodAdiSu, evaM tAvad yAvadbhAvito'syatiduHkhitastauranantAnantapudgalaparAvaton / tatazcArya kSetre'pi labdhamanuSyatvamanantavArAH, kintu hArita kvacit kujAtibhAvena, kvApi kuladoSeNa, kvacijjAtyandhabadhirakhaJjatvAdivarUpyeNa, kvApi kuSThAdirogaiH, kvacidalpAyuSkatvena, evamanantavorAH (ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA bhrAntastathaiva (steSveva) parAi mukho vyAvRttyAnantapudgalaparAvarttAne kendriyAdiSu, tato'nyadA zrInilayanagare dhanatilakaveSThino jAtastvaM vaizramaNanAmA putraH / tatra ca 'svajanadhanabhavanayauvanavanitAtattvAdyanityamidamakhilaM jJAtvA''pattrANasaha dharmaM zaraNaM bhajata lokAH' iti vacanazravaNAjjAtA dharmakaraNabuddhiH / kevala sA'pi kudRSTisaMbhavA mahApApabuddhireva paramArthataH sjaataa| tadvazIkRtena ca svayaMbhUnAmnastridaNDinaH ziSyatva pratipannam / tatastadapi mAnuSatva tathA e ja granthamAM bIje ThekANe kahyuM che ke-"pachI balinAre kahyuM ke-svAmina ! te huM A ja sAMbhaLavAne IcchuM chuM, kapA karIne Apa mane kaho. pachI kevalI bhagavaMte kahyuM-mahArAja ! saMpUrNa AyuSya pUruM thAya te paNa e kahI zakAya evuM nathI. chatAM jo tamane kutUhala heya te sAMbhaLe, saMkSepathI kaMIka kahuM chuM. have pachI anaMtakALa pachI tame cAritra sainyanI sahAyavALA banI meharU pazatranA sainyane nA za karaze" evuM vicArIne karma pariNAma vaDe asavyavahAranagaramAMthI bahAra kheMcIne tame vyavahAra nigodamAM lavAyA. pachI A vAta jANIne gusse thaelA mehazatruo vaDe tame tyAM ja anaMtakALa mATe jakaDI rakhAyA. e pachI karma pariNAma vaDe tame pRthavI-apa-u-vAyu-vanaspatikAya-beIndriya-te indriya-carindriya-paMcendriyatiryaMcamAM -narakamAM ane anAya manuSyomAM lavAyA, paNu gusse thaelA moha vagere vaDe tame pharI pharI anaMtavAra pAchI nigodamAM dhakelAyA. AvuM anaMtAnaMta pudagalaparAvarNa kALa mATe tyAM sudhI cAlyA karyuM jyAM sudhImAM atiduHkhita tame te mehazatruothI barAbara bhAvita thaI gayA, 5chI te ya kSetramAM paNa ane tavAra manuSyapaNuM meLavyuM, paNa kayAreka jAtinA kAraNe, kayAreka kulanA doSe karIne, kayAreka janmathI maLela aMdha-baherAza-laMgaDApaNuM vagere vipatAnA kAraNe, kayAreka kaTha vagere rogonA nimite, kayAreka apa AyuSyanA kAraNe e manuSyapaNuM hArI gayA. AvuM anaMtIvAra banyuM paNa dharmanuM to nAma paNa jANyA vinA ja bhamyA ane nigodamAM pAchI pharIne anaMtapudgalaparAvarta sudhI ekendriyAdimAM bhaTakyA te pachI ekavAra zrInilaya. nagaramAM tame dhanatilaka zreSThInA vaizramaNanAme putra thayA. ane tyAM "svajana-dhana-bhavana-pavana-strI vagere A badhA to anitya che evuM jANIne te loka ! ApatumAMthI rakSaNa karavAmAM samartha evo dharmanuM zaraNa svIkAre" evuM vacana sAMbhaLIne dhama karavAnI buddhi (IchA) thaI. paNa e paNa kudaSTimAMthI utpanna thaela heI paramArthathI to mahApApabuddhirUpe ja pariNamI. te buddhine vaza thaI tame svayaMbhUnAmanA tridaM DI pAse ziSya banyA. tethI te manuSyabhavane paNa hArIne nigodamAM pAchA pharelA tame saMsAramAM anaMta puNalaparAvatta bhamyA e anaMtakAla pachI pharI vacce vacce manuSyapaNuM maLyuM. paNa pelI kudhama buddhi dUra na thaI, kemake zuddhadhama sAMbhaLavA na maLyo. te paNa eTalA mATe na maLyo che kayAreka sadArane paNa na tha te kayAreka ALasa-moDa vagere ghaNu hatA kayAreka zaddha dharma
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdaranigehavyavahAratvavicArI hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvarttAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdha mAnuSatva', para na nivRttA'sau kudharmabuddhiH, zuddhadharmazravaNAbhAvAt, tadabhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt / kvacicchuddhadharmazravaNe'pi na nivRttA'sau, zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt, kvacittattvAzraddhAnena, tataH kudharmabuddhathupadezAddharmacchalena pazuvadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntastathaivA(steSvevA)nantapudgalaparAvartIniti // " . ___ tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyukta-"iha hi sadaiva lokAkazapratiSThitAnAdyaparyavasitabhavacakrAkhyapurodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyedhvanamtAnantapudgalaparAvarttAnsamakAhArocchavAsaniHzvAso'ntamuhUrtAntarjanmamaraNAdivedanAvrAtamanubhavati' ityAdi / tathA "eva ca tathA vidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanRpAdezAttathAvidhabhavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSeNa bAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyeka saptati koTA koTisAgaropamANi tiSThanti / eSA ca kriyA sarvatra yojyA / eteSveva sUkSmadhvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH" ityAdi / puSpamAlAbRhadvRttAvapyukta-"nanu kathamittha manuSyajanma durlabha pratipAdyate ? ucyate-samAkarNaya kAraNam |'avyvhaarnigoesu tAva ciTThati jaMtuNo savve / paDhama aNaMtapoggalapariaTTa thAvaratteNaM / / sAMbhaLavA chatAM e kudharmabuddhi dUra thai nahi, kemake anyamanaskarIte e dharma sAMbhaLyo hoI teno artha samajAyo nahi, athavA kayAreka samajAya to paNa enI zraddhA thaI nahi, tethI dharmabuddhinI salAha mujaba dharmanA bahAne pazuvadha vagere mahApApa karIne pharIthI pUrva mujaba ja anaMtapudagalaparAvarta mATe saMsAramAM bhaTakyA." tathA zrAvakadinakRtyanI vRttimAM paNa kahyuM che ke ahIM haMmezAM lokAkAzamAM pratiSThita ane anAdi anaMta evA bhavacakra nAmanA nagaranA madhyabhAgamAM rahela jIva sadbhanigoda evA paryAyavAcInAmavALI anAdivanaspatimAM anaMtAnaMtapudgalaparAvarta kALa sudhI bojA anaMtAnaMta jIvo sAthe ekasAthe AhAra ucchavAsa-niHzvAsa karato aMtarmuhUrtanI paNa aMdara janma-maraNAdinI vedanAnA samUhane anubhave che." vagere...tathA "ema tevA prakArane bhavyajIva paNa anaMtakAla sudhI avyavahArarAzimAM rahIne karma pariNAmarAjAnI AjJAthI tevA prakAranI bhavitavyatA amalI banavAnA kAraNe vyavahArarAzimAM praveza karIne tyArathI mAMDIne bAdaranigoda-pRthavI-apa-te-vAyukAmAM darekamAM utkRSTathI 70 kaDAkaDI sAgaropama rahe che. A "kRSTathI rahe che eTaluM kriyA pada sarvatra jANavuM. A ja nigoda-pRthvIkAya vagerenA samabhedamAM te asaMkhya kAkAzanA pradeza jeTalI utsarpiNa-avasarpiNI sudhI ukaSTathI rahe che, vagere..." puSpamALAnI bRhadvattimAM paNa kahyuM che ke pra-manuSyabhavane Ama atyaMta durlabha kema kaho cho ? uttara-sAMbhaLe kAraNuM, "pahelA badhA jIvo ane tapudgalaparAvarta sudhI sthAvara tarIke avyavahAra nigodAmAM rahe che. tyAMthI nIkaLIne paNa anaMtakAla sudhI anaMtakAya vagere rUpe vyavahAravanaspatimAM rahe che. tyAMthI nIkaLIne paNa pRthavI-apUte vAyukAryamAM darekamAM asaMkhya avasa rahe che. e pachI dareka vikalendriyabhedamAM saMkhyAtA kAla rahe che. Ama pharI pharI vyavahArarAzimAM bhame che." tenI ja ladhuvRttimAM paNa kahyuM che ke " jIvano sau prathama sUkamanigodamAM anaMtapudagalaparAvarta sudhI vAsa thAya che. pachI vyavahAravanaspatimAM anaMtakAla vAsa thAya che. e pachI bhU-jala agni-vAyumAM pratyekamAM asaMkhya utsapiNa vAsa thAya che ane pachI saMkhyAta kAla vikalendriyamAM. A rIte punaH 1 avyavahAranigodeSu tAvattiSThanti jantavaH srve| prathamamanantapudgalaparAvartAna sthAvaratvena /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dharmaparIkSA pleka 9 tatto viNiggayA vi ha vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANa aNaMtakAyAibhAveNa // 2tattovi samubaTTA puDhavijalAnalasamIramajhami / assaMkhosappiNisappiNIo NivasaMti patteya // saMkhejja' puNa kAla vasaMti vigalidiesu pttey| evaM puNo puNo vi ya bhamaMti vavahArarAsimi / / tallaghuvRttAvapyuktamAdau sUkSmanigode jIvasyAnantapudgalavivarttAn / tasmAtkAlamananta vyavahAravanaspatI vAsaH / / utsarpiNIra saMkhyAH pratyeka bhUjalAgnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeya kolaM bhUyo bhramaNameva / / tiryApaMcendriyatAM kathamapi mAnuSyaka tato'pIha / kSetrakulArogyAyurbudvayAdi yathottara tu duravApam / / dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktamibhyastannamanAthaM prayayau natvA gurUn samayavidhinA / niSasAdayathAsthAnakamathasUrirdezanA cakre // avyavahArikarAzau bhramayitvA'nantapudgalavivarttAn / vyavahRtirAzau kathamapi jIvo'ya vizati tatrApi // bAdaranigodapRthivIjaladahanasamIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTyaH kAyasthitikAla utkRSTaH / / sUkSmeSvamISu paJcasvavasapiNyo hysNkhyloksmaaH| sAmAnyabAdare'GgulagaNanAtItAMzamAnAstAH / / ityAdi / saMskRtanavatattvasUtre'pyuktam - nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAste'nye'pi vyavahAriNaH // tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyauvAsAMvyavahArikatva, anyeSAMca vyAvahArikatvamiti sthitI paroktA yuktirekAvatiSThate / tatra "sijjhati jattiyA kira.' ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmanantagaNatva vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigodajIvAnAmavyAvahArikatva' ca vyavasthApitama / punaH paNa bramaNa thAya che emAM paMcedriyatiryacapaNuM maLavu muzkela che. ane enA karatA paNa manuSyapaNuM AryakSetra-Aryakula-Arogya dIrdha AyuSya buddhi vagere maLavA to uttarottara atyanta durlabha che." dharmapatnaprakaraNanI vRttimAM paNa kahyuM che ke "zeTha temane namavA mATe gayA. zAstrokta vidhipUrvaka garane namIne megya sthAne beThA. AcArya bhagavaMte dezanA zarU karI. avyavahArarAzimAM anaMtapudagalaparAvato bhamIne jIva game te rIte paNa vyavahArarAzimAM praveza kare che. tyAM paNa bAdara evA nigada-pRthavI-pANI-agni-pavanamAM pratyekamAM 70 keDADI sAgaropama utkRSTa kAyasthitakAla sadhI rahe che. ane A ja pAce nA sUmabhedomAM darekamAM asaMkhyaka pramANa kALacakra sudhI rahe che. sAmAnyathI bAdaramAM aMgulanA asaMkhyAtamAbhAga jeTalA kALacakra rahe che. saMskRtanavataravasUtramAM paNa kahyuM che ke "jinezvara e sUmanimedane ja avyavahArI kahyA che e sivAyanA badhA jIvo vyavasAdI che." [pUra pakSIya manumAnAnu 2425] Ama vividha zAstronAM AvAM vacanathI "anAdisUma nigoda ja avyAvahArika che. bIjA badhA ja vyAvahArika che evuM nizcita thavAthI have pUvapakSanI eka ja yukti nirAkaraNa karyA vagaranI bAkI rahe che. emAM pUrva pakSIe traNa anumAne ApyAM che. tenA prathama anumAnamA sijhaMti jattiyA kira' ityAdi thAnA maNa 52 51 pakSIya savAniya karyo ke "vyavahArarAzi karatAM siddhanA ja anaMtaguNA che." A nirNayane pAyA tarIke tato vinirgatA api ca vyavahAravanaspatI nivasanti / kAlamanantapramANamanantakA yAdibhAvena // 2 tatopi samuttA: pRthivIjalAnalasamIramadhye / asaMkhyotsapiNyavasarpiNInivasanti pratyekam // . 3 saMkhyeya punaH kAla' basanti vikalendriyeSu pratyekam / eva puna: punarapi ca bhramanti vyavahArarAzau //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdaranivedavyavahAritva vicAra 55 tadasat, 'tataH siddhayavacchinnavyavahArarAzyapekSayA siddhAnAmanantaguNasidbhAvapi sAmAnyApekSayA tadasiddhaH, vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvacAnAdisUkSmanigodAnniyatavyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgamAnnAnupannama / AvalikA saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttamAnatvena vyAvahArikANAM sarveSAM laIne teNe evI dalIla karI ke "vaLI siddhanA ja karatAM bAdaranigodanA to anaMtaguNa che ja, tethI nakkI thAya che ke bAdaranigadanAjI vyAvahArika nathI, arthAt avyAva. hArika che. paraMtu tenI A mAnyatA barAbara nathI. alabata ukta gAthAnA baLe tema jarUra kahI zakAya che ke "siddhayavacchinnavyavahArarAzi (jeTalA ja siddha thayA che teTalA ja je jIve avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvelI che, ane temAMthI vivakSitakALe paNa siddhA. vasthA pAmyA vinA jeo haju vyavahArarAzimAM ja che te jo rAzi) karatAM siddho anaMtaguNa che." tema chatAM vyavahArarAzi sAmAnyanI apekSAe kAMI tevuM siddha thatuM nathI. tethI uktagAthAnA baLe pUrvapakSIe tAravele pAyAbhUta nirNaya ja cheTo hoI e anumAna paNa khoTu kare che. vaLI pUrvapakSIe bIjA anumAnaprayogamAM vyavahAridbhavana ane siddhigamana kyAreya aTakavAnuM nathI e Agamasiddha hakIkatanI anyathA anu55tti dekhADIne bAdaranigodane paNa avyavahArarAzimAM hovI je siddha karI te paNa barAbara nathI, kemake bAdaranigeda vyavahAra rAzimAM hoya to paNa A benuM nahi aTakavApaNu saMgata rahe ja che, kemake anAdisUkSma nigedamAMthI (athavahArarAzimAMthI) vyavahArI banavAne abhimukha thaelA niyata pramANavALA ja cho nIkaLyA kare che. A niyata pramANa eTalI badhI nAnI saMkhyA che ke jethI anaMtakALe e niyata saMkhyA pramANe bahAra nIkaLelA ane nIkaLanArA anaMtA paNa anAdisUmanigedarAzinI apekSAe sAva neglIjIbala (gaNatarImAM na levAya eTalA) hoya che. ane tethI mAtra anAdisUkSmanigoda rUpa avyavahArarAzi kyAreya khAlI to nathI ja thavAnI paNa. temAM noMdhapAtra ghaTADe paNa thavAnuM nathI. tethI bAdaranigoda vyavahArarAzimAM hovA chatAM vyavahAritrabhavana aTakavAnuM nathI e bAbata asaMgata rahetI nathI. ane tethI ja navA navA jo siddha paNa thayA karavAnA hovAthI "siddhigamana aTakavAnuM nathI" e vAta paNa asaMgata rahetI nathI. have rahI pUrvapakSInA trIjA anumAnanI (pR.naM. 44) vAta-zAstramAM vyAvahArika jIvanI utkRSTasthiti AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAganA samaya jeTalA pudgalaparAvatta kahI che ane kaI paNa vyAvahArika jIva pAchA AvyAvahArika to banato nathI. tethI vadhumAM vadhu eTalA kAle te avazya koIpaNa vyavahArika jIva siddha thaI javAno hAI dareka vyAvahArika jIva mokSamAM jaze evuM siddha thaI jAya, je sIdhesIdhuM svIkArI levAmAM anaMtAnaMtakALa saMsAramAM ja rahenArA abhavyane avyavahArI ja hovA mAnavA paDe. paNa teo paNa vyAvahArika te che ja te ukta carcAthI siddha thaI gayuM che. tethI vyAvahArika jIvanI nigodarUpe, tiryaMcarUpe. napuMsaka vagere rUpe rahevAnI kAyasthiti jaNAvanAra sUtre badhA vyAvahArika jIvone lakSamAM rAkhIne kahevAyAM nathI kintu amuka cokkasa prakAranA vyAvahArika ane lakSamAM rAkhIne kahevAyAM che evuM ka95vuM joIe jethI vyavahArI evA paNa abha tevA prakAravALA na hAI, uktasthitithI vadhu kALa mATe saMsAramAM rahe te paNa koI sUtravirodha na thAya) athavA 1, 'sijjhati jaciyA kira.' ityAdizAstravacanAdityarthaH /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dhama parIkSA pleka 9 siddhayApattistu syAt / tatrAbhavyasya vyAvahArikatvAnurodhena nigodatvena tiryaktvanapuMsakatvAdinA ca kAyasthitipratipAdakAnAM sUtrANAM vyAvahArikavizeSaviSayatva' vA kalpanIyama, anyo vA kazcit sUtrAbhiprAya ityatra bahuzrutA eva pramANam / avazyaM ca sUtrAbhiprAyaH ko'pi mRgyaH, anyathA bahavo bhavyAstAvadetAvataH kAlAsidhyanti, anye tu svalpAt, apare tu svalpatarAt yAvatkecinmarudevI svAminIvatsvalpenaiva kAlena sidhyanti, abhavyAstu kadAcidapi na sidhyanti, bhavabhAvanovRttyAdi. vacanAdabhavyAnAM navyAnAM ca yaduktAdhikasaMsArabhedabhaNana tannopapadyeta / yattupareNokta ~ "yattu kvacidAdhunikaprakaraNAdau prajJApanAdyAgamaviruddhAni vacanAni bhavanti, tatra tIrthAntarvartinAmasadgrahA bhAvAdanAbhoga eva kAraNam; tathA abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyvhaaritvaadito A sUtromAM bIjo ja keI vizeSa abhiprAya rahele che (je sAmAnyataH khyAlamAM Ave e nathI) evuM svIkAravuM joIe. A bemAMthI vAstavikatA zuM che? emAM to bahuzrute. ja pramANabhUta che. chatAM je kaMI vizeSa sUtrAbhiprAya heya to e zodhI kADhave te joIe ja, nahitara " ghaNuM bhaye ATalA kALamAM mukta thAya che, keTalAka enA karatAM alapakALamAM, keTalAka enA karatAM paNa ghaNuM apatara kAlamAM ane yAvat marudevImAtAnI jema keTalAka te atyaMta alpakALamAM ja mukta thAya che, jyAre abhavya to kyAreya mukata thatA ja nathI" ItyAdi tathA bhavabhAvanAvRtti vagerenA vacanathI abhavya tathA keTalAka bhavyAne uktakAla karatAM paNa adhika saMsAra have je kahyo che te saMgata thaze nahi. [parapakSInI anya mAnyatAo] vaLI A aMge parapakSIe kahyuM che ke "(1) prajJApanA vagere AgamamAM vyAvahArika jIvana sthiti ukta asaMkhya pudgalaparAvarta kahI che. bhavabhavanAvRtti vagere AdhunikaprakaraNadimAM AvA Agamane virodha karanAra je vacane maLatA hoya temAM te prakaraNakArone anAbhaMga ja kAraNa che. kemake te prakaraNakAra tIrthamAM (saMghamAM) antabhUta hoI Agama viruddha belavAnA asagrahavALA te na ja hoya. arthAta teonA te vacane ja vastutaH apramANa che ane tethI ene saMgata karavA keI navI kalapanA ke gUDha sUtrAbhiprAya zodhavAnI jarUra nathI. teo vaDe AvA apramANabhUta vacane je kahevAyAM che e kadAgrahathI nahi paNa anAgathI ja kahevAyAM che e dhyAnamAM rAkhavuM. tathA (2) abhavya vyavahArI paNa nathI, avyavahArI paNa nathI, kintu A bane ulekhathI para che. tethI tenI vyAvahArika jIvamAM vivakSA karI nathI. tAtparya e che ke teo trasAdipaNu pAmatA hoI avyavahArI te nathI. vaLI tyavahArIjIvane paNa je bahunAne bhAga samyakatva pAmIne bhraSTa thaye che tenA karatAM paNa abha anaMtamA bhAge ja hoI vyavahAra karatAM te bahu ja a5 saMkhyAmAM che. tethI teonI vyAvahArikAmAM paNa vivakSA karI nathI. tethI teonI gaNatarI kADhI nAkhIne ja panAvaNa vageremAM vyavahAronI uktasthiti kahI che. mATe ja abhavya e sthiti karatAM paNa vadhu kALasaMsAramAM rahevA chatAM e Agamavacana aMge koI navI ka9panA karavAnI ke abhiprAya zodhavAnI jarUra nathI. tei mAnyatAonuM nirAkaraNa parapakSInI A bane vAto anaMtasaMsAravRddhi vagere bhayanI upekSA karavAnA tene sAhasane ja jaNAve che. te A rIte-sUtrano gUDha abhiprAya jANa nahi ane bhavabhAvanA vRtti vagere jevA prAcIna prakaraNane apramANu jAhera karI devA emAM je mahAbhayaMkara AzAMtanA thAya che tenI paheluM vAkaya kahete te upekSA kare che. bIja vAkaya paNa A rIte ja upekSAthI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa7 mithyAvomAM gurulaghubhAva vyapadezabAhyA iti te vyAvahArikamadhye na vivikSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavartitvenA. lpatvAdi" ti~tadatisAhasavijRmbhitama, abhiprAyamajJAtvA prAcInaprakaraNavilope mahAzAtanAprasaGgAt / abhavyAnAmapi vyAvahArikabahirbhAve niyatakAyasthitirUpasaMsAraparibhramaNAnupapatteryAdRcchikakalpana yA'samajasavaprasaMgAt, novyavahAritva noavyavahAritvaparibhASAmAtrasya cAbhavyeSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM vA zakyatvAcca na kiMcidetaditi dig // 9 // tadevamabhavyasyApyAbhigrahika mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrAhakasya SaDbhedA uktAH / athAnAbhiprahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratva nirdizanneteSu guruladhubhAva vivecayati aNabhiggahiAINavi AsayabheeNa haMti bahabheA / lahuAI tiNNi phalao eesu dunni garuAI // 10 // [anAbhigrahikAdInAmapyAzayabhedena bhavanti bahubhedAH / laghuni trINi phalato eteSu dve guruNI // 10 // ] ___ aNabhiggahiAINavitti / anAbhigrahikAdInAmapi mithyAtvAnAM Azayabhedena pariNAmavizeSeNa bahalo bheTA bhavanti / tathAhi-anAbhiprahika kiMcitsarvadarzanaviSayaM yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni iti / kiMcidde zaviSaya yathA 'sarva eva zvetAMbaradigaMbarAdipakSAH zobhanAH' ityAdi / Abhinivezi. kamapi matibhedAbhinivezAdimUlabhedAdanekavidha jamAhi goSThAmAhilAdInAma, ukta ca vyavahArabhASye maibheeNa jamAlI puci buggAhieNa goviNdo| saMsaggIe bhikkha goTThAmAhila ahiNivesAtti bolI zakAya tevuM che e nIcenA kAraNethI jaNAya che : (a) abho paNa A rIte je vyAvahArika na hoya te anAdisUkSmanimedanI jema teo paNa anaMtAnaMta pudgalaparAva sudhI sUkSmanigodamAM ja rahevA joIe. ane te teo te te niyatakAsthiti eTale kALa je je sUkSmanida-bAdaranigeda-pRthavIkAya vagere rUpe saMsAramAM paribhramaNa kare che te anupa panna thaI jAya. ane tethI pachI karavo paDatI yAdacchika kalapanAthI moTuM asamaMjasa thaI jAya. ane (ba) navyavahArI-no avyavahAranI paribhASA jema abhamAM kahe che tema ukta saMsAra karatAM adhikasaMsAra vALA bojA bhagyajI vize paNa kalapI zakAtI hoI teone paNa adhika saMsAra ho saMgata thaI jAya che. Ama parapakSI e kahelI A be vAtamAM kaI mAla nathI e jANavuM. pelA [pAMca mizyAmAM gurU-laghubhAva] Ama abhane paNa Abhigrahika mithyAtva hoya che evuM dekhADavA AbhigrahikamithyAtvanA cha bhede kahyA. have anAbhigrahika vagere mithyAtvanA paNa sAmAnyathI ghaNA prakAre hoya che evuM dekhADatAM granthakAra sAthe sAthe temAM rahela meTA-nAnapaNAnuM vivecana kare che gAthAtha:-anAbhigrahakAdi mithyAtvanA paNa AzayabhedathI ghaNuM bheda paDe che. A pAMcamAMthI traNa mithyA phaLane apekSIne laghu che jyAre zeSa be guru che. anAbhigrahikAda mithyAtvanA paNa pariNAmabhede ghaNA bhedo hoya che. te A rIte-kaIka anAbhigrahika mithyAtva sarvadarzana aMge hoya che jemake "badhA dazane sArA che," kaIka sarvadazanA ekadezarUpa amuka darzana aMge hoya che jemake "vetAMbara-digaMbarAdi badhA pakSo sArA che" vagere... Abhinivezika mithyAtva paNa matibheda-abhinivezAdirUpa mUla-kAraNanA bhede aneka prakAranuM hoya che jemake jamAli-geSThA mAhila vagerene vyavahArabhASyamAM kahyuM 1 matibhedena jamAliH pUrvaM vyugrAhitena govindaH / saMsargAdabhikSurgoSThAmAhila abhinivezAditi / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlAka 10 sAMzayikamapi sarvadarzana jaina darzanatadekadezapadavAkyAdisaMzayabhedena bahuvidham / anAbhogo'pi sarvAza. viSayAvyaktabodhasvarUpo vivakSita kiMcidazAvya ktabodhasvarUpa zcetyanekavidhaH / na khalu mahAmoharaulUSasyaiko narttanaprakArostIti / eteSvAbhiprahikAdiSu mithyAtveSu madhye trINyanAbhigrahikasa ziyikAnAbhogarUpANi phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupAratantryarUpaM ca phalamapekSya laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsavyAvRttatvenaiteSAM krUrAnubandha phalakatvAbhAvAt / dva e abhigrahikAbhinivezalakSaNe mithyAtve gurU (guruNI) viparyAsarUpatvena sAnubandhaklezamUlatvAt / ukta copadezapade eso a etha guruo NA'NajjhavasAyasaMsayA evaM | jamhA asappavittI etto savvatthaNatthaphalA // duSpratIkAro 'satpravRttihetutvenaiva viparyAso'tra garIyAn doSaH, na svanadhyavasAya saMzayAvevaMbhUtau, atattvAbhinivezAbhAvena tayo. supratIkAratvenAtyantAnartha saMpAdakatvAbhAvAdityeta tAtparyArthaH // 10 // 58 ~va mASatuSAdInAM cAritriNAmeva saMzayAnadhyavasAyayora satpravRttyananubandhitvamukta, tacca yuktaM teSAM midhyAtvamohanIyAnantAnubandhinAM pravabodhaviparyAsakAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAM che ke " jamAli-matibhedanA kAraNe, gAviMda pahelethI buddhAhita haiAvAthI, bhikSu-sasa`nA kAraNe ane gASThAmAhila-abhinivezathI (mithyAtvI banyA)..." sAMzayikamithyAtva paNa sadana-jaina darzona-jainadarzananA eka bhAga-eka pada-eka vAkaya vagere aMgenA judA judA saMzayathI thatuM hAI anekavidha che. anAbhAga paNa sava aMze agenA avyaktaeAdha svarUpa ane vivakSita koI aMza aMgenA avyakta bedhasvarUpa hoI anAlAgikamithyAtva paNa anekavidha che. kharekhara! mahAmeAharUpI naTane nAcavAnI rIta eka ja nathI kintu ghaNI badhI che. AbhigrahakArtti A pAMca mithyAvAmAMthI anAbhigrahika, sAMzayika ane anAbhAgarUpa traNu mithyAtve prajJApanIyatArUpa ane gurupAratantyarUpa phaLane AzrIne laghu=kaika echA bhaya'kara che, kemake viparIta nizcayarUpa viparyAsa vinAnA hAI krUraanukha'dha pADanArA nathI. arthAt A mithyAtvavALA jIvAne jo koi satya tattva samajAvanAra maLe te samajI zake evA hoya che ane sadgurunuM pAta~ svIkArI Atmahita sAdhI zake tevA hoya che. A mithyAtvavALA jIvAne A phaLa savita hoI A mithyAtvA laghu che. Abhigrahika ane Abhinivezika rUpa zeSa e mithyAtve kuLane AzrIne guru-vadhu bhayaMkara che, kemake e viparyAsarUpa hAi anukha dhayukta kalezanA kAraNabhUta che. A mithyAtvavALA jIvA game eTalA sArA samajAvanAra maLe te paNa pakaDeluM tUta cheADavA taiyAra hAtA nathI. tethI prajJApanIyatA ke gurupAratantyarUpa phaLa meLavatA nathI. upadezapamAM kahyu` che ke-"ahI" (viparyAsa--zmanaSyavasAya ane saMzaya e traNamAM) A viparyAsa 08 mATe doSa che, kemake emAMthI sarvatra anatha phelAvanAra asatjhapitta thAya che. ataSyavasAya ane saMzaya AvA nathI.' AnuM tAtparya A ja che ke asatpravRttinA hetubhUta hAI viparyAsa ja duSpratIkAra evA mATe doSa che. saMzaya ane anadhyavasAya atattvanA abhinivezathI zUnya hAi supratIkAra heAvAthI atyaMta anatha karanAra nathI, mATe e e tevA moTA doSa rUpa nathI. / / 10 / [mithyAtvInA sazayaanadhyavasAya asatpravRttinAanubha'dhI] ~upadezapadanI tame Apela sAkSIgAthAmAM teA mASatuSa vagere munienA ja sazaya anayavasAyane asatpravRttinA ananukha dhI kahyA che. arthAt tANIne asatpravRttina karAve evA kahyA che. te yukta paNa che, kemake tene khAdhamAM joradAra viparyAsa UbhA karanAra 1 eSa cAtra guruko nAnadhyavasAyasaMzayAvevam / yasmAdasatpravRttiritaH sarvatrAnarthaphalA ||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAmAM guladhubhAve pahe ca tRtIyakaSAyAdInAmabhAvAt / mithyAdRzAM saMzayAnadhyavasAyayozca na tathAtva yukta, viparyAsazakti yuktatvAtteSAm / ataH zubhapariNAmo'pi teSAM phalato'zubha evoktaH zrIharibhadrasUribhiH / tathA hi'galamacchabhava vimoagavisannabhoINa jAriso eso / mohA suhovi asuho tapphalao evamesotti / / [upa. pada. 188] "galetyAdi -galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArtha" jalamadhye saMcAritaH, tagrasanapravRtto matsyastu pratota eva / tato galenopalakSito matsyo galamatsyaH / bhavAd dukhabahulakuyonilakSaNAd duHkhitajIvAn kAkazugAlapipIlikAdIna tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANa vyaparopaNena mocayatyuttArayatIti bhavavimocakaH pAkhaNDavizeSaH / viSeNa mizramanna tad bhuGkate tacchIlazca yaH sa tathAvidhaH / tato galamatsyazvabhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvaH, teSAM yodRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva, kutaH ? mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubho'pi svakalpanayA, svarucimantareNa teSAM tathA pravRtta'rayogAtsundaro'pisan azubhaH sakliSTaH eva, kutaH ? ityAha-tatphalataH bhAvapradhAnatvAnnirdezasya tatphalatvAd-azubhapariNAmaphalatvAd / atha prakRte yojayannAha-evaM-galamatsyAdipariNAmavat, eSo'pi jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmaH tatphalatvAdazubha eva, AjJApariNAmazUnyatayobhayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalam" ~ ityetdaashngkaayaamaahmithyAtvamohanIya ane anantAnubaMdhI kaSAya temaja kriyAmAM joradAra viparyAsa Ubho karanAra trIjAkaSAya vagere hotA nathI. paNa mithyAtvIonA saMzayaadhyavasAyane paNa asapravRtti na lAvI ApanAra tarIke mAnavA to yukta nathI, kemake te mithyAtvIjI viparyAsanI zakti ( gyatA) dharAvatA hoya che. arthAt mithyAtvamohanIya vageretIvra udaya na hovAnA kAraNe teone viparyAsa vyakta rUpe na hovA chatAM, kSayazamAdi bhAvane na pAmelA mithyAtvamehanIya vagere kamane je maMda paNa udaya hoya che tenA kAraNe teomAM viparyAsa thavAnI zakyatA te paDelI ja hoya che. tethI ja te teonA zubha pariNAmane paNa zrI haribhadrasUri mahArAje phalata =pariNAme azubha kahyo che. jemake zrIupadezapada-188mAM kahyuM che "galamasya, bhavavimecaka, viSAnabhejIno A zubha paNa pariNAma mohane kAraNe, azubhaphalaka hoI azubha che tema A paNa jANavo.A zlekanI vRtti-bagala eTale mAchalI pakaDavA mATe pANImAM naMkhAte lokhaMDane . kAMTo jenA cheDe mAMsa bheraveluM hoya che. AvA galathI upalakSita (oLakhAyelA) mAchalo te galamasya. * pIDAmaya jIvana jIvatA jIvone mArI nAMkhavAthI teo du:khamAMthI mukta thAya che. ane tethI temAM teonI dayA che." kutIthikanAM AvAM vacanonA saMskAra hovAnA kAraNe jeo du:khaprayura janmarUpa bhavamAMthI kAgaDo-ziyALa-kIDI vagere du:khI jIvone mArI nAkhIne choDAve che te pAkhaMDIo bhavavimocaka kahevAya che. vizvabhaLeluM ane je khAya athavA khAvAnA svabhAvavALe hoya te viSAnabhejI. pachI. galamasya vagere A traNe padone. dvanda samAsa karavo. mAchalA vagere "A mAMsathI mane suMdara AsvAda maLaze ane tRpti thaze' vagerenI kalpanA karIne potAnI rucithI ja A mAMsa-khAvA vagerenI pravRtti kare che. tethI teoe zubha=suMdara mAnele evo paNa A mAMsa khAvA vagereno pariNAma moha= ajJAnanA kAraNe pariNAme phaLarUpe te, jAte tIkSaNa kAMTA vageremAM bheMkAvA vagere rU5 azubha=asuMdara pariNAmanuM je bhayaMkara duHkha vagere phaLa maLe te ja dAruNa phaLa denAra hoI azubha=saMkaliSTa ja che. ema galamasyAdinA A pariNAmanI jema jinAjJAnuM ullaMghana karIne dharma AcaravAne A pariNAma paNa pariNAme azubha phaLa ApanAra hoI azubha ja che. A pariNAma paNa AjJApAlananA pariNAmathI zUnya hAI hiMsA vagere pApa karavAnA pariNAma jevo ja hovAnA kAraNe te pariNAma jevuM ja azubhaphaLa ApanAra che." AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che- 1.galamatsyabhavavimocakaviSAnnabhAjinAM yAdRza eSaH / mohAnchubho'pi azubhastatphalata evameSa iti // ..
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 dhama parIkSA zlAka 11 majjhatthataM jAyai jesiM micchattamaMdayAe vi / tahA asappavittI sadaMdhaNAraNa tesipi // 11 // [madhyasthatva jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / na tathA'satpravRttiH sadandhajJAtena teSAmapi ||11|| ] majjhatthantaMti / 'madhyasthatvaM' rAgadveSarahitatva', 'jAyate yeSAM midhyAtvamandatayA'pi, kiMpunasta. kSayopazamAdityapizabdArthaH / teSAmapi mandamithyAtvavatAmapi kiM punaH samyagdRSTyAdInAm / na tathA viparyAsaniyataprakAreNa asatpravRttiH syAt / kena ? sadandhajJAtena samIcInAndhadRSTAntena / yathAhi sadandhaH sAtavedyodayAdanAbhogenApi mArga eva gacchati, tathA nirbIjatvena nirbIjabhAvAbhimukhatvena vA mohApakarSajanitamandarAgadveSabhAvo'nAbhogavAnmithyAdRSTirzapa jijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusaratI . tyuktam / uktaM ca lalitavistarAyAm - 'anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyena ityadhyAtmacintakAH' idamatra hRdaya yaH khalumidhyAdRzAmapi keSAJcitsvapakSanibaddho dhurAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate sa pApAnubandhipuNyabandhahetutvAtparyantadAruNa eva / tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparame narakAdipAtA. vazyaM bhAvAditya satpravRttiheturevAyam / yazca guNavatpuruSaprajJApanA'rhatvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakaprayuktarAgadve SazaktipratighAtalakSaNa upazamaH, sa tu satpravRttihetureva, Agraha vinivRtteH sadartha pakSapAta - sAztrAvitti / / [ ma'mithyAtvane tevI asatpravRtti na hoya] gAthA: mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe paNa jeemAM madhyasthatA Ave che teone paNa sadagdhanA dRSTAnta mujaba tevI asatpravRtti hAtI nathI, madhyasthapaNu eTale rAgadveSarahitapaNu. te jeone mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe paNa utpanna thAya che. (tethI mithyAtvanA kSayApazamanA kAraNe thAya teA te vAta ja zI karavI?) te madamithyAtvI jIveAmAM paNa (tethI samyaktvanI teA vAta ja zI ?), deviparyAsavALA jIvAmAM jevI asatpravRtti hoya che tevI asatpravRtti sadaMndhadRSTAnta mujaba heAtI nathI. zAtAvedanIyanA hRdayavALe AMdhaLe te sadghanya. AveA sadagdha 'A mAga che. A mAga nathI' ityAdi AbhAga= jANakArI na heAvA chatAM paNa jema sAtAvedanIyanA udaya hovAnA kAraNe anAbhAgathI ja mAga para ja cAle che tema meAhanA ghaTADAthI maDharAgadveSavALe thaele mithyAtvI paNa AbhAgazUnya hovA chatAM nikhI`ja thayA hAvAnA kAraNe ke nikhI 4 thavAnI taiyArIvALA DhAvAnA kAraNe jijJAsA vagere guNavALA hAi mArga (meAkSamA')ne ja anusare che. lalitavistarAmAM paNa kahyuM che ke " anAbhegathI paNa A sadRghdhadRSTAnta mujaba mA gamana ja che evu' adhyAtmacintakA kahe che.' A khAmatamAM A rahasya che. svapakSanI gADha pakaDavALA paNa keTalAka mithyAtvIemAM prakhaLamAhAya hAvA chatAM khIjA kAI kAraNe thaela rAgadveSanI madatArUpa upazama joradAra jovA maLe che. tenA te upazama pApAnua dhIpuNyanA hetu heAI pariNAme bhayakara ja DAya che, kemake te puNyanA phaLabhUta sukhamAM byAmUDha thaelA teo puNyAbhAsa jevuM kama puruM thatAM narakADhi durgatimAM avazya dhakelAMi jAya che. tethI tenu te mAyasthya (upazama) asatpravRttine ja hetu che e nizcita che. jyAre guNavAnpuruSa (guru vagere)nI samajAvaTane ceAgya DhAI jijJAsA vagere guNunA cega thavAthI mAhamAM je noMdhapAtra ghaTADo thAya che te ghaTADAnA kAraNe rAgadveSanI zakti haNAvA rUpa upazama thAya che. A upazama satpravRttinA ja hetu ane che, kemake temAMthI ad Agraha nIkaLI gayA ha|I te sAcI vastunA ja pakSapAtavALA hoya che. ||11/
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvomAM gurulaghubhAve yata eva mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthyaM nApa ka mithyAtvamapi zobhanamityAha 1 Ta jimanAmiAMD itto abhiggahiyaM bhaNiaM hiyakAri puvvasevAe / aNNAya visesaNaM paDhamillayadhanmamahigicca // 12 // [toDanAmitravindra maLita hitAri pUrvasevAyAm / ajJAtavizeSALAM dhamadharmamadhikRtya / / 12] _ittotti / itaH pUrvoktakAraNAt ajJAtavizeSANAM devagurvAdivizeSaparijJAnAbhAvavatAM prAthamika dharmadhikRtya prathamArabdhasthUladharmamAzritya pUrva sevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmiko citAcArarUpAyAM anAbhi grahika sarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtva hitakAri bhaNita, anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAda vizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena guNatvAt / taduktaM yogavindau - atha devapUjAvidhimAhapuSpaizca balinA caiva vastraiH stotraizca zobhanaiH / devAnAM pUjanaM jJeya' zaucazraddhAsamanvitam // 116 // puSpairjAtizatapatrakAdisaMbhavaiH, balinA pakvAnna phalAdyupahArarUpeNa vastraiH vasanai stotraizca zobhanaiH stavanaiH cazabdau caitrazabdazca samuccayArthAH / zobhanairAdaropahitatvena sundaraiH devAnAmArAdhyatamAnAM pUjana jJeyam / kIdRza ? ityAha - zauca zraddhAsamanvitam / zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA ca bahumAnena, samanvita yuktamiti // avizeSeNa sarveSAmadhimuktitrazena vA / gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm // 117 // avizepeNa= sAdhAraNavRttyA sarveSAM = pAragata sugata - hara hari - hiraNyagarbhAdInAM, pakSAntaramAha- adhimuktitrazena vA athavA yasya yatra devatAyAmatizayena zraddhA tadvazena, kutaH 1 ityAha- gRhiNAM = adyApi kuto'pi ? [anAbhigrahaka mithyAtva paNa suMdara] Ama mithyAtvanI maMdatAthI thaela mAdhyasthya asatpravRtti karAvatuM nathI, tethI ja te mAdhyasthyanA AdhArabhUta anAbhigrahikamithyAtva paNa sAru che evu jaNAvatAM granthakAra kahe chegAthA:-A kAraNe ja, deva vagerenI vizeSatAne nahi jANunArA enA prAthamika dhane uddezIne pUrvasevAmAM anAbhigrahikamithyAtva paNa hitakara kahevAyu che. Ama uktamAyathya satpravRttinA hetu banatu hAvAthI ja, jeee deva-guru vagerenI vizeSa mAhitI meLavI nathI te enA prArabhika sthUladhane AzrIne pUrvasevAmAM anAbhi grahika mithyAtvane hitakara kahyuM che. ahIM yeAga' rUpa mahelamAM ArAhaNa karavA mATenI prathama bhUmikA (pahelA mALa)ne ucita AcArA e 'pUrvasevA' che ane sa`deva-guru vagerenI zraddhA karavI e anAbhigrahikamithyAtva che. e hitakara eTalA mATe che ke sudeva-guru vagere rUpa viSayanI bhaktimAM gauNapaNe hetubhUta khanatI hAi ekasarakhI rIte badhAnI zraddhA karavI e paNa te avasthAmAM lAbhadAyaka bane che. yAmi du (zrlAka 116 vagere)mAM karyuM che ke devapUjAvidhi kahe che-paramaArAdhyadevAnuM viziSTa prakAranA kamala vagere puSpa vaDe, pakavAna-phaLa vagere bheTarUpa aliyA, suMdara vastrAthI ane Adarayukta heAI suMdara evA stavaneA vaDe zarIravastra-dravya temaja vyavahAranI zuddhirUpa zaucathI ane bahumAnarUpa zradghAthI yukta evuM pUjana karavuM." " have [kai avasthAmAM badhA deve| mAnanIya] e pUjana eka sarakhI rIte zrIjinezvaradeva mudde zAMkara viSNu brahmA vagere badhA devAtu karavu' athavA adhimukti=Ne je deva para vadhu zraddhA hAya tene anusarone te devatuM karavuM, kemake paraleAkate pradhAna karanArA hAI prazasta AtmAvALA evA gRhasthAne ke jee 'A sudeva che' ane 'A kudeva che' ityAdi bheda atimUtAne lIdhe pakaDI zakayA nathI tene maTe badhA devA gaurava karavA yeAgya heAya che. evuM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zleka 12 matimohAdaniNoM tadevatAvizeSANAM, mAnanIyAH gauravArhAH, yad-yasmAt sarvedevA uktarUpAH, mahAtmanAM= paralokapradhAnatayA prazastAtmanAmiti // etadapi katham ? ityAhasarvAndevAnnamasyanti naika deva samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te // sarvAn devAn namasyanti-namaskurvate / vyatirekamAha naika-kaMcana deva samAzritAH pratipannA vartante / yena te jitendriyAH-nigRhItahRSIkAH jitakrodhAH abhibhUtakopAH, durgANi narakapAtAdIni vyasanAni atitaranti vyatikAmanti, te sarvadevanamaskAraH |~nnu naiva te loke vyahiyamANAH sarve'pi devA muktipathaprasthitAnAmanukUlAcaraNA bhavantIti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH (yatA)?~~ityAzaGkathAhacArisajjIvanIcAranyAya eSa satAM mata / nAnyathA'troSTasiddhiH myAda vizeSeNAdikarmaNAm // 119 // cAreH pratItarUpAyA madhye saJjIvanI-auSadhivizeSazcArisajIvanI, tasyAzcArazcaraNa sa eva nyAyo dRSTAntazcArisajIvanIcAranyAyaH / eSo'vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatopadezaH satAM ziSTAnAM mato'bhipretaH / bhAvArthastu kathAgamyaH sA ceyamabhidhIyate / asti svastimatI nAma nagarI nAgarAkulA // tasyAmAsItsutA kAcid brAhmaNasya tathA sakhI / tasyA eva paraM pAtraM sadA premNo gatAvadheH / / tayorvivAhavazato bhinnasthAnanivAsitA / jajJo'nyadA dvijasutA jAtA(sthitA) cintAparAyaNA // kathamAste sakhItyeva tataH prAghUrNikA gatA / dRSTA viSAdajaladhau nimagnA sA tayA tataH // papraccha kitvamatyantavicchAyavadanA sakhi ! / tayoce pApasamA'haM patyurdubhaMgatAM gatA // mA viSoda viSAdo'yaM nirvizeSo viSAtsakhi ! / karomyanavAhamahaM pati te mUlikAbalAt // tasyAH sA mUlikAM dattvA saMniveza nija yayau / aprItamAnasA tasya prAyacchatAmasI tataH // paNa zA mATe? evA praznano javAba ApatAM yogabindukAra AgaLa kahe che-"sarva devone teo name che. keI eka devane ja pakaDI rAkhatA nathI. AvA jitendriya ane iMdhane nigraha karanArA te sarvadevane namanArA gRhastho narakapAta vagere saMkaTorUpa durgone tarI jAya che.". "lokamAM deva tarIkane vyavahAra pAmelA A badhA devo mokSamArga para prayANa karelA jIvone kaMI anukula te hetA nathI. to e badhAne ekasarakhI rIte namaskaraNIya kema kahe che?..." evI zaMkAne manamAM rAkhIne yogabindukAra AgaLa kahe che cArisa jIvanIyAra nyAya] A cArisaMjIvanI cAra nyAya tarIke sajjanone saMmata che. e nyAya vinA ahIM devapUjanAdimAM Isiddhi thAya nahi, vizeSa karIne prAraMbhika kakSAnA jIvone te thAya nahi" cArAmAM rahela saMjIvanI auSadhane carI javI e ja nyAyadaSTAnAne cArisa jIvanI cAra nyAya kahevAya che. sarva devone eka sarakhI rIte namaskAra karavAne A upadeza nyAya tarIke ziSTapuruSone saMmata che. e nyAyane bhAvArtha kathA parathI samajAya tevo che. mATe te kathA have kahevAya che pIrajanothI vyApta evI svastimatI nAmanI nagarI che. temAM koI eka brAhmaNaputrI tathA nAsIma premane zreSTha pAtra evI tenI eka sakhI rahetI hatI. vivAhanA kAraNe banee judA judA sthAne rahevAnuM thayuM. ekavAra brAhmaNaputrI ci tAtura banI ke mArI sakhI kevI haze? tethI te mahemAna banIne sakhIne tyAM gaI. tyAM teNI e potAnI sakhIne viSAdanA sAgaramAM DUbelI joI. tethI teNIe pUchayuM ke "he sakhi! tuM atyaMta khinavadanavADI kema che?" teNIthI kahevAyuM ke "pApI evI huM patine apriya thaI paDI chuM.' brAhmaNaputrIe kahyuM ke "A kaSTa kharekhara jherathI kaMI utaratuM nathI, paNa tuM kheda na kara, huM tArA patine mUlikA (jaDIbuTTI)nA prabhAve baLadIyo banAvI dauM chuM'' svasakhIne mUlikA ApIne te brAhmaNaputrI to pitAnA ghare gaI. pachI nAkhuza thaelI sakhI e patine te mUlikA ApI. tenA prabhAve te unnata skaMdhavALe baLada banI gayo. e joIne tUta ja te sakhI dilamAM DaMkha pAmI ane
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ micchAmAM gurulaghubhAva abhUdgaurudhuraskandho jhagityeva ca sA hRdi / vidrANAtha(gaiSa)kathaM sarvakAryANAmakSamo'bhavat // goythAntargato nityaM bahizcArayituM sakaH / tayA''rabdho vaTasyAdha. so'nyadA vizramaM gataH // tacchAkhAyAM nabhazcArimithunasya kathaMcana / vizrAntasya mitho jalpaprakrame ramaNo'bravIt // nAauSa gauH svabhAvena kintu vaiguNyato'jani / patnI pratibabhASe sA punarnA'sau kathaM bhavet // mUlyantaropayogena kvAste ? sA'sya taroradhaH / zrutvaitatsA pazoH patnI pshcaattaapitmaansaa|| abhedajJA tatazcAriM sarvAM cArayituM sakam / pravRttA bhUlikA''bhogAtsadyo'sau puruSo'bhavat // ajAnAnA yathA bheda malikAyAstayA pazuH / cAritaH sarvatazcAriM punanRtvopalabdhaye // tathA dharmaguruH ziSyaM pazuprAya vizeSataH / pravRttAvakSama jJAtvA devapUjAdike vidhau / / sAmAnyadevapUjAdau pravRtti kArayannapi / viziSTasAdhyasiddhayartha na syAhoSI manAgapi // iti / vipakSe bAghamAha-na-naiva, anyathA-cArisaJjIvanIcAranyAyamantareNa atra- devapUjanAdau prastute, iSTasiddhiH viziSTamArgAvatArarUpA syAd bhaveta / aya copadezo yathA yeSAM dotavyastadAha vizeSeNa samyagRhaSTayAdhucitadezanAparihArarUpeNa, AdikarmaNAm-prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaMcana devatAvizeSamajAnAnA na vizeSapravRtteradyApi yogyAH kintu sAmAnyarUpAyA eveti / . vicAryuM ke kharekhara ! A te badhA kAma mATe nakAme banI gayo. pachI to gAya-baLada 1 jUthamAM bhegA te baLadane paNa roja bahAra carAvavA teNI laI javA lAgI. eka vakhata te vaDanI nIce ArAma - karatA hatA tyAre te ja vaDanI zAkhA para koIka kAraNe aTakelA vidyAdhara yugalanA parasapara vArtAlApamAM pati bolyo "A baLadiye svAbhAvika nathI paNa vikRtiyI thaele che" tyAre tenI patnI belI ke "e pharIthI puruSa zI rIte bane?" pati bolyo "bIjI mUlikAnA prayogathI" patnIe pUchayuM e anyamUlikA kyAM che?" patie javAba Apyo ke " vRkSanI nIce " A vArtAlApa sAMbhaLI pazcAttApavALI thaelI ane vividha vanaspationA bhedane nahi jANanAra (ane tethI ja kaI vanaspati potAne upayogI che te paNa na jANanAra) evI baLadiyAnI te patnIe tyAM rahela badhI vanaspatio baLadiyAne carAvavI zarU karI. ema karatAM jarUrI mUlikAne upayoga thavA mAtrathI te turaMta puruSa banI gayo. ema dharmaguru vizeSa karIne pazu jevA maMdabuddhi ziSyane viziSTa deva pUjadi vidhinI pravRtimAM asamartha jANIne viziSTa sAdhyanI siddhi karavA sAmAnyadevapujAdimAM pravartAve te leza paNa deSa pAmatA nathI. AvA cArisachavanI-cAra nyAye A sarvadevane namaskAra karavAno upadeza apAya che. e nyAyano je upayoga na karAya to A prastuta devapUjanAdi aMgenI viziSTamArgamAM avataraNa thavA rUpa ISTasiddhi thAya ja nahi. arthAta viziSTadevAdine oLakhavAnI tAkAta vinAnA jIvane sAmAnyadevAdinI pUjAmAM paNa joDavAne jo na hoya to viziSTadevAdine paNa anya sAmAnyadevAdine tulya mAnI sAmAnyadeva tarIke pichANa e kayAre ya viziSTadevane paNa pAmI zake nahi ane tenA pUjanAdi rU5 viziSTamArgamAM AvI zake nahi. A sarvadevane namaskAra karavAno upadeza jeone je rIte Apavo te jaNAvavA kahe che-je dezanA samyagadaSTi vagerene ucita hoya tene varjavA rU5 vizeSa kALajI rAkhavA pUrvaka, sthUla dharma AcArAne navA navA ja jeee zarU karyo che tene A sarvadevane namaskArAdi karavAne upadeza Apavo, kemake atyantamugdha hovAnA kAraNe koIpaNa vizeSa devane na jANatAM teo vizeSa pravRttine te haju paNa gya hetA nathI, kintu sAmAnya pravRttine ja yogya hoya che.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA AAka 12 tarhi kadA vizeSe pravRttiranumanyate ? ityAzaGakyAhaguNAdhikyaparijJAnAdvizeSe'pyetadiSyate / adveSeNa tadanyeSAM vRttAdhikye tadAtmanaH || 120|| guNAdhikyaparijJAnAt devatAntarebhyo guNavRddhezvagamAt vizeSe'pyarhadAdau kiM ! punaH sAmAnyena etatpUjana. miSyate / katham ? ityAha- adveSeNa amatsareNa tadanyeSAM pUjyamAnadevatAvyatiriktAnAM devatAntarANAM vRttAdhikye AcArAdhikye sati / tathA iti vizeSaNasamuccaye / AtmanaH strasya devatAntarANi pratIsceti atre hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnadazAyAM sAdhAraNI devabhaktirevoktA, dAnAdhikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSAjJAne sAdhAraNyeva, tajjJAne ca vizeSata uktA tathAhivratasthA liGgina: pAtramapacAstu vizeSataH / svasiddhAntAvirodhena varttante ye sadaiva hi // 122 // vratasthA hiMsA'nRtAdipApasthAnaviratimantaH liGgino vratasUcakatathAvidhanaipathyavantaH pAtramavizeSeNa varttate / atrApi vizeSamAha - apacAstu svayamevApAcakAH, punarupalakSaNAtparairapAcayitAraH pacyamAnAnananumantAro liGgina evaM vizeSeNa pAtram / tathA svasiddhAntAvirodhena svazAstrokta kriyA'nullaGghanena varttante ceSTante sadaiva hi sarvakAlameveti / 4 d' itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri sampannam / tathA cAnAbhigrahikamapyAbhigrahika kalpatvAtIvrameveti 'sunizcitamityAdi [ ayoga vya dvA. 27] saMmatipradarzanapUrvaM yaH prAha tannirasta, mugdhAnAM svapratipattau tasya guNatvAt / sunizcitamityAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva doSatvapratipAdanAd / na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdRSTekhi duSTeti zaGkanIya, avasthAbhedena doSavyavasthAnAd, anyathA sa ghorikha samyagdRzaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTa syAditi vibhAvanIyam / [viziSTa devapUjA kaI avasthAmAM] te| pacho kaI avasthAmAM viziSTadevapUjA vagere pravRtti tamane samata che? evI AzakAne uddezIne (yebindukAra) AgaLa kahe che--khIjA deva vagere karatAM zrIrihaMta vageremAM guNaprAcu jaNAyA pachI vizeSa prakAranA deva evA teeAnuM paNa pUjana sa'mata che. AmAM zarata eTalI ja che ke khIjA devA karatAM peAtAnA AcArA UMcA heAvA chatAM te devatAo para dveSa rahevA na joIe.'' ahIM' dharmAMmAM navA navA joDAyelA jIvAne arihaMta vagere viziSTadevezamAM rahelI vizeSatAnI jANakArI na hovAnI avasthAmAM sAmAnya daivabhakti ja kahI che, ema jJAnAdhikAramAM pAtrabhakti paNa vizeSa jANakArI na ha|I sAmAnya ja kahI che, ane vizeSa jANakArIvALI avasthAmAM vizeSata: kahI che. te A rIte- "hiMsA-jUda vagere pApatI vitivALA tathA tevA te jaNAvanAra vaizavALA badhA liMgI che ke jeehamezAM svazAstrAkta kriyAnuM ullaMdhana karyAM vinA jIve che tee ekasarakhI rIte pAtra che. emAM paNa svayaM na rAMdhanAra (upalakSaNathI bIjA pAse na raMdhAvanAra temaja svayaM rAMdhanArA bIjAonI anumAdanA na karanAra) liMga tA vizeSe karIne dAnanA pAtrabhUta che." [ avasthAbheDha guNade Sabheda ] Ama sAmAnyadevapUjA vagere pUva sevAnA hetu anatuM anAbhigrahikamithyAtva paNa lAbha dAyaka bane che e nizcita thayuM. ane tethI " anAbhigrahika paNa Abhigrahika jevuM ja hAI totra ja hoya che evuM adhega yavaccheda dvAtri'zikAnA 'sunizcita'....' ityAdi sAkSi zloka pUva ka je kahevAyu che" tenA nirAsa jANavA, kemake mugdhajIvAne "badhA devA pujya che" vagererUpa pAtapeAtAnI mAnyatAmAM e guNakara bane che. 'sunizcita' ityAdi zlAka tA vizeSa jANakAra jIva paNa mAyAdinA kAraNe je mAghyasthya dekhADavAnA DALa kare che. tene ja Abhi. grahika mithyAtvane tulya doSarUpa jaNAve che. ~"badhA devAdile eka sarakhI rIte mAnavA e 1 sunizcita matsariNo janasya na nAtha ! mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH / /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAbhihika mithyAtva paNa suMdara etena ~ pRthivyAdyAraMbhapravRttApekSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zobhanaH, devAdizubhagatihetutvAt, A ityasat, tathAbhUtAdhyavasAyasya zobhanatve samyaktvoccAre 'No kappai aNNautthi vA0' ityAdirUpeNa mithyAtvapratyAkhyAnAnupapattiprasakteH / na hi zubhAdhyavasAyasya taddhetorvA pratyAkhyAna saMbhavati, tataH zubhAdhyavasAyo'pi teSAM pApAnubandhipuNyaprakRtihetutvena narakAdinibandhanatvAnmahAnarthahetureva / na hyatrApekSikamapi zubhatva ghaTate, svastrIsaGgaparityAgena parastrIsaGgapravRttasyeva bahupApa parityAgamantareNAlpapApaparityAgasyAzubhatvAd / ata eva pRthivyAdyAraMbhapravRttasyApi samyagdRzoSnyatIrthika devAdyArAdhanaparityAgopapattiH ~ iti parasyaikAntAbhinivezo nirastaH, utkaTa midhyAtvavanta' puruSa pratItya nijanija devAdyArAdhanApravRttermahA'narthahetutve'pyanAgrahikamAdidhArmika prati tathAtvasyAbhAvAt tasyAvizeSapravRtte durgataraNa hetutvasya haribhadrasUribhirevoktatvAt / pratyAkhyAnaM ca pUrva bhUmikAyAM samyaktvIne jema doSarUpa che tema A mugdhajIvane paNa doSarUpa nahi bane ? " evI zaMkA karavI nahi, kemake doSanI vyavasthA avasthAbhede levAnI hAya che. arthAt amuka avasthAmAM je dRAkharUpa hoya tevuM AcaraNa paNu khIjI kAi vizeSa avasthAmAM doSarUpa rahetuM nathI, uparathI kacAreka guNarUpa manI jatu hoya che. jo Avu* na hoya te (arthAt amuka avasthAmAM je doSarUpa hoya te sarva avasthAmAM doSarUpa hoya te sa`avasthAmAM doSarUpa ja rahetu hoya tA svayaM dravyapUjA karavI e sAdhuone doSarUpa hAi samyagdRSTi vagerene paNa doSarUpa mAnavI paDe. Ama avasthAbhede doSatryavasthA che evuM je jaNAvyu' tenAthI ja ekAnta abhinivezarUpa nIcenA pUrva pakSa (sarvajJazataka zrlA. 79) nirasta jANavA. [ pRvyAdinI hiMsA karatAM anyadevapUjA azubha?] pUrva pakSa-"pRthvIkAya vagerenA Arabha samAra`bha karanArA mithyAtvI karatAM potapAtAnA devADhinI ArAdhanA karanAra mithyAtvInA pariNAma zubha hAya che, kemake deva vagere zubhagatinA hetu che" evI mAnyatA ayukta jANavI, kemake te adhyavasAya jo zubha heAya te samyaktvanA AlAvAmAM 'anyatIthikadevADhi mAnavA na kalpe" ityAdi rUpe mithyAtvanu' je paccakkhANa che te asaMgata thaI jAya, kemake zubhaadhyavasAya ke tene lAvI ApanAra kriyA vagerenu paccakkhANu saMbhavatuM nathI. tethI mAnavuM joIe ke teonA devADhi zubhagati lAvI ApanAra svasvadevAdvipujana adhyavasAya paNa zubha nathI. eTaluM ja nahi kintu pApAnubaMdhI puNyanA hetubhUta hAI narakAdinuM kAraNa banavA dvArA mahA anathanA ja hetu anate hAvAnA kAraNe atyanta azubha ja che. za'kA-chatAM bIjo mithyAtvI ke je pRthyAdinI hiMsA kare che tenA e hiMsaka yu. vasAya karatAM tA, svadevAdipUjanamAM vyagra rahelA AnA pujana ayavasAya te eTalA vakhata hiMsAdithI bacI zakatA hovAnA kAraNe, zubha gaNAya ne! samAdhAna-nA, AvI ApekSika rIte paNa e zubha nathI, kAraNake jema parastrIne bhAgavanAre svastrInA bhAgane tyAga kare e yukta nathI tema anyadeva pUjA vagere dvArA mahA mithyAtvarUpa mahApApane vaLagIne hiMsA vagere rUpa nAnA pApanA tyAga karavA e yukta nathI. arthAt mithyAtvarUpa meTApApanA tyAga vinA hiMsA vagere rUpa nAnA pApanA tyAga zubha khanatA nathI. tethI ( arthAt hiMsAdi pApa nAnu hAvAthI ane anya devapUjA vagere rUpa mithyAtva pApa mADhu DhAvAthI) ja pRyAdinI hiMsAmAM pravartole evA paNa sabhyaSTi anyatIthi deva vagerenI ArAdhanAnA je tyAga kare che e saoNMgata che, jemake svasrIne bhagavanAra paNa vyaktie karelA parastrIbhAgatyAga, 9 pa
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 13 zubhAdhyavasAyahetorapyuttarabhUmikAyAM svapratipannavizeSadharmapratibandhakarUpeNa bhavati, naitAvatA pUrvabhUmikAyAmapi tasya vilopo yuktH| yathAhi-pratipannakRtsnasaMyamasya jinapUjAyA: sAkSAtkaraNaniSedhAta , tasya svapratipannacAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatAM zrAddhAnAM na tadanaucitya, tathA pratipannasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhaka-viparyAsahetutvenAvizeSapravRtteH prtyaakhyaa| ne'pi nAdidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhaktaH pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyatvApattiriticet ? ~na, sAmAnyapravRttikAraNatadupadezAdinA tadanumodyatAyA iSTatvAt , kevala' samyaktvAdhanugata kRtma svarUpeNApyanumodyamitaracca mArgabIjatvAdinetyasti vizeSa ityetaccAne samyag vivecayiSyAmaH // 12 // anAbhigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayati itto a guNaTThANaM paDhama khalu laddhajogadiTThINaM / micchavi pasiddha paramatthagavesaNaparANaM // 13 // itazca guNasthAna prathama khalu labdhayogadRSTInAm / mithyAtvepi prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm / / 13 / / ] uttarapakSa-tamArI dalIle yukta nathI. gADhamithyAtvIjIne svasvadevAdinI ArAdhanA pati mahA anartha no heta banatI hovA chatAM kadA? hazunya AdidhArmikane te tevI banatI nathI, kemake tevA jIvanI badhA deva vagerene samAna rIte pUjavAnI pravRttine zrIharibhadra sUrimahArAje ja narakapAta vagere kaSTarUpa dugane taravAnA heturUpe gabindu (sleka. 118)mAM kahI che. mATe teone e pUjanaadhyavasAya zubha paNa che ja. vaLI tame je kahyuM ke " e zubha hoya te samyakatvanA AlAvAmAM enuM payaphakhANa saMbhave nahi ItyAdi te paNa ayogya che, kemake Adi dhArmikapaNAnI te pUrvabhUmikAmAM zubha adhyavasAyanA hetubhUta paNa te pUjanAdi pravRtti, samyaktvAdinI uttara bhUmikAmAM, pite svIkArela samyakatvAdi vizeSa dharmanI pratiAdhaka bane che. ane tethI tenuM puracakakhANa che. paNa eTalA mAtrathI tene pUrvabhUmikAmAMthI paNa uDADI devI to yogya nathI ja. jemake saMpUrNa saMyamI sAdhuone jinapUjA sAkSAta karavAno niSedha che. tethI pote svIkArela cAritraguNane virodhI evA puSpagrahaNa vagere rUpe tenuM paccakakhANa paNa teone hoya che. tema chatAM jeoe saMpUrNa saMyama svIkAyuM nathI tevA zrAvakane kaMI e ayogya nathI. (virodhI nathI ke paccakkhANa karavA yogya nathI). e rIte samadraSTi ane anya deva aMgenI samAnapravRtti pite svIkArela samyaktvanA pratibaMdhaka bhUta viparyAsanA heturUpa hoI tenuM paccakhANa hovA chatAM AdidhArmika jIvone te pravRtti anucita nathI, e vicAravuM. zakA-jema pitAne sAkSAt karavI niSiddha evI paNa jinapUjAdi pravRtti zrAvakone ucita hoI sAdhuone anumodanIya che tema AdidhAmakanI devAdi sAdhAraNa bhakta pUrvasevAmAM je ucita hoya to to te paNa anumodanIya banI javAnI Apatti Avaze. samAdhAna- e Apatti amAre Apatti rUpa nathI, kemake AdidhAmika jIvonI tevI pravRttimAM kAraNabhUta e "tene teone upadeza Apavo' vagere rUpe e anumodanIya hevI amane ISTa ja che. AmAM vizeSatA eTalI ja che ke samyaphavAdinuM AcArabhUta kRtya svarUpe ja anumodanIya hoya che jyAre AdidhArmikanuM te kRtya mokSamArganuM bIja banatuM hovAnA kAraNe anumodanIya che, sAkSAta svarUpe nahi. AnuM AgaLa vizada vivecana karavAnA chIe. kerA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mitrAdi cAra cagadaSTie .. itazcAnAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca mithyAtve'pi khalviti nizcaye, labdhayogadRSTInAM mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprAptimatAM paramArthagaveSaNaparANAM mokSokaprayojanAnAM yoginAM prathamaM guNasthAnamanvathaM prasiddham / aya bhAvaH- mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAta parityA jyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSA. mikSurasakakkabaguDakalpA mitrA tArA balA dIpA ceti catasro yogahaSTaya ullasanti, bhagavaspataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho, yamo yogAGgaM devakAryAdAvakhedo, yogabIjopAdAna bhavodvagasiddhAntalekhanAdika, bIjazrutau paramazraddhA, satsaMgamazca bhavali, caramayathApravRttakaraNasAmarthyena karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata eveda caramayathApravRttakaraNa paramArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidanti / uktaM ca__ apUrvAsannabhAvena vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti yogavido viduH // 39 // [guNAntara AdhAyaka hovAthI paNa anAbhigrAhaka mithyAtva hitakara] anAbhigrahika mithyAtva suMdara ja che e vAtanuM te bIje paNa guNa lAvI ApanAra che evuM dekhADIne samarthana kare che- . gAthArtha: Ama anAbhigrahika mithyAtva guNakara hovAthI ja, yoganI dRSTi pAmelA paramArtha garveSaNamAM tatpara jIvone mithyAtvanI hAjarImAM paNa paheluM guNasthAna yathArtha hAvuM kahyuM che. vaLI anabhigrahika mithyAtva hitakara hevAthI ja mithyAtvanI hAjarImAM paNa mitrA vagere dezanI pahelI cAra dRSTi pAmelA ane mokSa ekamAtra che prayojana jenuM tevA gIone paheluM guNasthAna yathArtha rIte hovuM zAstramAM kahyuM che. jo A mithyAtva guNakara na hoya te e avasthA guNasthAna zI rIte bane? ahIM A tAtparya che-mithyAtvIo paNa paramArtha mokSanA gaSaNamAM tatpara banIne, pakSapAtane choDIne addeSa vagere guNomAM sthira thAya che ane kheda vagere doSone parihArathI saMveganI taratamatA pAme che tyAre teomAM mArgAbhimukhatAnA kAraNe zeraDI-zeraDIno rasa-goLanI rasI ane goLa jevI mitrA-tArA-balA ane dIprA e cAra yogadaSTio khIle che, kemake bhagavAna pataMjalibhadata bhAskara vagerene te dRSTi hevI mAnI che. [ mitrAdi thAra daSTie). - A daSTiemAMthI mitrA dRSTimAM atyanta apadha, "yama" nAmanuM gAMga ane devakArya vageremAM akheda (kheda doSane tyAga) hoya che. gabIjanA upAdAnabhUta bhavadvega siddhAntalekhana, bIjazravaNamAM paramazraddhA ane satsaMga vagere ahIM pravaro che, kemake caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI kamamala atyata a9pa thaI gayo hoya che. tethI ja "A carama yathApravRttakaraNa paramArthathI te apUvakaraNa ja che" evuM nA jANakAro kahe che. yogadaSTi samuccaya granthamAM kahyuM che ke- "A (caramayathApravRttakaraNa) apUrvakaraNanI najIka hovAnA kAraNe temaja guNuprApti karAvavAmAM vyabhicAra zUnya hevAnA kAraNe tatvathI apUrvakaraNa ja che evu gaNo mAne che.' A avasthAmAM mithyAtva hovA chatAM "guNasthAna" zabdanA guNa ane sthAna zabdonA gathI thaela (guNonuM sthAna) atha ghaTe che. e ja granthamAM AgaLa kahyuM che ke "sAmAnya rIte 1 arthAta jema A cAra avasthAe uttarakAlIna khAMDa- sAkara-mayaMDI- varasolArUpa cAra avasthAnI kAraNabhUta hoya che tema A mitrAdi cAra daSTie sthirA-kAntA-prabhA-5rAda rU5 pAchalI cAra daSTionI kAraNabhUta che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghama parIkSA zloka 13 asyAM cAvasthAyAM mithyAdRSTAvapi guNasthAnapadasya yogArthaghaTanopapadyate, ukta ca - prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvarthayogataH // 40 // tArAyAM tu manAkspaSTa darzana, zubhA niyamA', tattvajijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH, ucitakriyA'hAniH, svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati, tathA'syAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnnAnAvidhamumukSupravRtte: kAsnyena jJAtumazakyatvAcca ziSTAcaritameva puraskRtya pravarttate / uktaM ctArA patI ghaNA sumana rAtravirataH ziSTA pramAAmida taghiyAM jAte tA 48 balAyAM dRSTau dRDha darzana, sthirasukhamAsana, paramA tattvazuzrUSA, yogagocaro'kSepaH, sthiracittatayo yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati / dIprAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitAlAbhAd yogotthAnavirahaH, tattvazravaNaM, prANebhyopi dharmasyAdhikatvena parijJAna, tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakadarzana ca bhavati / tatho mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAd, alpavIryaMtayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhonAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAdbhAvato vandanAdikAryAH yogAditi / tArAdRSTigomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalavAd / jenuM guNasthAna tarIke varNana karyuM hatuM te A avasthAmAM anvayaMyukta hoI mukhya-pAramArthika banI jAya che." | tArAdaSTimAM kaMIka spaSTa darzana, zubha niyama rUpa bIju gAMga, hitakara pravRttimAM anuga (udvega deSatyAga), yoganI vAtomAM tUTyA vagaranI prIti, bhAvagIo pratye yathAzakti upacAra (pUjA-sevA vagere), ucita kriyAonI ahAni, sva AcAra hIna hovAne mahAtrAsa, ane adhikakRtya aMgenI jijJAsA rUpa zubha pravRttio khIle che. vaLI A daSTivALAne pitAnI kalpanAomAM visaMvAda dekhAvAthI temaja aneka prakAranI mumukSu pravRttiene saMpUrNa rIte jANavI azakaya hovAthI te ziSTa puruSonA AcaraNane ja AgaLa karIne pravarte che. yogadaSTisamuccayamAM ja kahyuM che ke " eka bAju amArI buddhi evI joradAra nathI ane bIjI bAju zAstronA vistAra ghaNo che. tethI badhAnuM rahasya ame te zI rIte tAravI zakIe ?) mATe amAre mATe te ziSTo ja pramANa che. AvuM A dRSTimAM rahela jIva haMmezAM mAne che." balAdaSTimAM darzana vadhu daDha hoya che. temaja sthisukhAsana rUpa gAMga, zreSTha tIvra tavazuzruSA (zravaNecchA), yoga age akSepa (kSepaSatyAga), ane citta sthira hovAnA kAraNe thaela ganA sAdhana-upAye aMgenI kuzalatA hoya che. dIprAdaSTimAM prANAyAma yogAMga, prazAnta vAhitAno lAbha thayo hoI coge tyAna doSano abhAva, tavazravaNa, prANu karatAM paNa dharmanI vadhu kiMmata AMkavI-jANavI te, tatvazravaNathI gurubhakti uchALA mAravI vagere thAya che. ane tenA sAmarthyathI zrItIrthakaranuM samApatti vagere bhedathI darzana thAya che. [4 daSTimAM vaMdanAdi anuSThAna ] . A cAra daeimAMthI mitrAdaSTi ghAsanA taNakhalAnA agninA kaNanA prakAza jevA atyaMta svalpabodhavALI hoya che. e ISTakArya karavAnI kSamatAvALI hotI nathI, kAraNa ke vaMdanAdi kriyAnA samyapha AcaraNanA kALa sudhI tene be Takta nathI. e na TakavAnuM kAraNa e che ke e apazaktivALa hovAthI enA dvArA evA saMsakAra UbhA nathI thatA ke je sArI smRtinuM kAraNa bane; ane vaMdanAdi kriyA apUrNa banI rahevAthI bhAvathI vaMdanAdirUpa kArya thatuM nathI. tArAdaSTi chANunA agnikaNunA prakAza jevA bedhavALI hoya che. A paNa
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvajenevanI prApti zI rIte? ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddhaH, tadabhAve prayogavaikalyAta, tatastathAkAryAbhAvAditi / balAdRSTiH kASThAgnikaNatulyA. ISadviziSToktabodhadvayAt , tadbhavato'tra manAsthitivIrye 'taH paTuprAyA smRtiriha. prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIpAdRSTiIpaprabhAsadRzI, viziSTataroktavIryabodhatrayAd, ato'trodane sthitivIyeM, tatpavyapi prayogasamaye smRtiH / evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti samayavidaH / itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi mitrAdidRSTiyogena tathA(thya)guNasthAnakatvasiddhaH tathApravRtteranAbhigrahikasya saMbhavAdanAbhigrahikatvameva teSAM zobhanamityApannam // 13 // ___ ~nanu yogadRSTyApi mithyAdRzAM kathaM guNabhAjanatvam ! jainatvaprApti vinA guNalAbhAsaMbhavAd, dRSTiviparyAsasya doSasya sattvAd / ata evoktaM mithyAtvaM paramo rogo mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramaH zatrurmithyAtvaM padamApadAm // ~ ityAzaMkyAha mitrAdeSTi jevI ja hoya che. arthAta ISTakAryakSama hotI nathI, kemake eno bAdha viziSTa sthiti vALo (lAMbA kALa TakavAvALe) nathI ke jyAM sudhI Take che tyAM sudhI paNa viziSTa vAya (sAmarthya) vALa hoto nathI. eTale enAthI paNa kriyAkALe paTu maraNa na thavAthI ane enA abhAve kriyA sAMgopAMga thatI na hovAthI tevA prakAranuM bhAvakArya thatuM nathI balA daSTi kASThAnikaNunA prakAza jevA badhaprakAzavALI hoya che. tethI uparanI be dRSTi karatAM A kaMIka viziSTakaTinI hoya che. mATe ene badhaprakAza kaMIka sthiratA (TakavA) vALo hoya che. temaja kaMIka vIryavALe hoya che. eTalA mATe ahIM kriyAprayogakALe gadaSTinA bodhanuM sAcuM maraNa-saMmIlana hAtha che jenA kAraNe ahIM dharmakriyA mAtra zuddha prItithI thAya che, emAM kAMIka zuddha sat udyama thAya che. dIprAdaSTimAM bodhaprakAza dIpakanA prakAza samAna hoya che. eTale pUrvanI traNa daSTienA badhaprakAza karatAM viziSTatara hoya che. tethI ahIM ene (saMskAra dvArA) TakAva ane tAkAta UMcA hoya che. mATe vaMdanAdi kriyA vakhate enuM samaraNa paNa sAruM rahe che. eTale vaMdanAdi kriyAmAM (zarIra namana-aMjali vagere) dravyaprayoga bhAvathI paNa thAya che. tethI ahIM eno prayatna vizeSa thAya che te bhaktithI thAya che. eTale ja ATale prayatna e pahelA guNasthAnakane (mithyAtvanI atimaMdatAthI thaela guNane lIdhe) prakaSa che evuM AgamavettAo kahe che." Ama yogadaSTi samucaya granthanA A arthane anusAra mithyAvAjImAM paNa mitrA vagere daSTine roga thavAnA kAraNe vAstavika guNasthAnakatva siddha thatuM hoI temaja teonI tevI pravRttithI anAbhigrahika mithyAtva ja saMbhAvita hoI teomAM anabhigrahikamithyAtva guNasthAnakatvanA kAraNabhUta suMdara cIja rUpa che e nakkI thAya che. 13 - mithAdaSTi che yogadaSTi hovA mAtrathI paNa guNonuM bhAjana zI rIte bane? kemake nitvanI prApti na thAya tyAM sudhI dRSTi viparIta hovA rUpa roSa Ubho hovAthI guNene lAbha saMbhavata nathI. tethI ja te kahyuM che ke "miyAtva prabaLa roga che, mithyAtva gADha aMdhakAra che, mithyAtva bhayaMkara zatru che. mithyAtva ApattionuM AzrayasthAna che. - AvI zaMkAne manamAM rAkhIne grIkAra kahe che
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ qf dharma parIkSA zleAka 14 galiga dausA avijjasaMvijjapayagayA tevi / savvaNNubhicabhAvA jaiNattaM jaMti bhAveNaM // 14 // [ galitA sadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAstepi / sarvajJabhRtyabhAvAt jainatvaM yAnti bhAvena // 14 // ] galiAsabhgahadosatti / te labdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vedya saMvedya padgatA api tatva zravaNaparyantaguNalAbhe'pi karmavajra ve bhedalabhyAnantadharmAtmakavastuparicchedarUpa sUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadA sthitA api bhAvena jainatvaM yAnti / vedyasaMvedyA'vedyasaMvedyapadayorlakSaNamida - [ yoga. samu. 73] vedya saMvedyate yasminnabhayAdinibandhanam / padaM tadvedyasaMvedyamanyadetadviparyayAt // iti / asyArthaH vedya vedanIyaM vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpajJAnagrAhyamityarthaH / saMvedyate kSayopazamAnurUpa' vijJAyate yasmin AzayasthAne apAyAdinibandhana narakasvargAdikAraNa jyAdi tad vedya paMvedyapada nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhavati / anyadavedyasaMvedyapadam / etadviparyayAt uktalakSaNavyatyayAt sthUlabuddhInAM bhavati // katha N te bhAvajainatva' yAnti ? ityatra hetumAha - sarvajJabhUnyabhAvAta [cAgadaSTi prApta mithyAtvIe bhAvathI jaina gAthA.- cAgati pAmelA tee avedya saMvedya pasthita hovA chatAM kadAgrahadoSazUnya hAvAthI sarvajJanAM sevakapaNAnA kAraNe bhAvathI jaina paNu pAme che. na tattvazravaNu sudhInA guNAnI prApti thavA chatAM, kamava (granthi) nA bheda thavAthI maLatA ana'tadharmAtmaka vastunI jANakArI rUpa je sUkSmAdha te prApta thayA na heAvAthI vedyasa'vedyapadathI nIcenA avedyasa vedyapadamAM rahela evA paNa te cegardaSTi pAmelA mithyAtvIe bhAvathI jainatva pAme che. vedyasa vedyapadya ane aveghasa vedyapadanuM lakSaNa A che- bhAvayegI sAmAnyathI avi kalpaka jJAnavaDe vastunu' jevuM svarUpa vede-jANe te vedya. je AzayasthAnamAM peAtAnA kSApa zamane anusarIne vedyanuM apAya vagerenA kAraNa tarIke 'strI vagere narakanu kAraNa che, dAna vagere svanuM kAraNa che' ityAdvirUpe savedana thAya che tene vedyasaMvedyapada kahevAya che. AgamanA tApa bhUta aMteA jeene nizcaya thayeA heAya che tevA yegIone A vedyasaMvedya pada heAya che. (cittanI AnAthI viparIta avasthA e avedyasaMvedyapada kahevAya che. tethUlabuddhivALA jIvAne hAya che. vedyasa'vedyapadathI nIce rahelA te mithyAtvIe bhAvajaina zI rIte ane che? emAM hetu khatAvatAM manthakAra kahe che-sava jJabhRtyabhAvAtlR- arthAt sarvAMtra dhamazAstrane AgaLa karavA dvArA teoe te dharmazAstranA praNetA sarvajJanuM ja sevakapaNuM svIkArelu hAya che. tethI teo bhAvathI te| jaina ja che. ' ~ A rIte te duniyAmAM * A jaina ' ane ' A ajaina' evI vyavasthA ja raheze nahi, badhA ja jaina khanI jaze, kemake jaina siddhAntAnI bahAra rahelA paNa badhAee nAma mAtrathI te sarvajJane mAnelA ja che. arthAt peAte je dhama zAstrone AgaLa karIne vate che tene sana katRka ja mAne che. ane tethI sarvajJanA bhRtyabhAvavALA hAi tee paNa bhAvathI jaina ja che, ~ AvI zakAne dUra karavA manthakAra kahe che ke AvA dharmazAstrane AgaLa karIne vanArA paNu jo kadAxhamukta banyA hoya teA ja bhAvathI jaina bane che. jeo asahrahadeASanA kAraNe svasvaalyupagata ane AgaLa kare che teo teA rAgadveSAdithI yukta evA (sva) kalpita sarvaijJane mAnatA DhAvA chatAM bhAvajaina nathI. paNa mAdhyasthyanA kAraNe niLa thayelI buddha vALA jIvA ke jeAne vivAdAspada viSayeAnA dhama aMge Agraha hAtA nathI tee vAstavika sujJane mAnanAra hoi bhAvathI jaina che ja. kemake je pakaDeluM heAya te ja mAnavu' evA Agraha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhya sarvaza eka che. sarvatra dharmazAstra puraskAreNa tadvaktRsarvajJasevakatvAbhyupagamAt / ~ nanvevamucchinnA jainA'jainavyasthA, bAripisarvairnAmamAtreNa sarvajJAbhyupagamAt teSAmapi jainatvaprasaGgAd ~ ityatasteSAM vizeSamAha-galitAsadgrahadoSA iti / yeSAM hyasagrahadoSAtsvasvAbhyupagatArthapuraskArasteSAM rAgadveSAdiviziSTakalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthyAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMze nAgrahasteSAM mukhyasarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatva syAdeveti bhAvaH / mukhyo hi sarvajJastAvadeka eva, niratizayaguNavattvena tatpratipatizca yAvatAM tAvatAM tadbhaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chadmasthenA. grahAda, dUrAsannAdibhedasya ca bhRtyatvajAtyabhedakatvAditi / taduktaM yogadRSTisamuccaye-[xlo 102-112] na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNa tataH / / sarvajJo nAma yaH kazcitpAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH // pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA // vizeSastu punastasya kArlonAsarvadarzibhiH / sarvena jJAyate tena tApanno na kazcana // tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAja tulya evAsau tenAMzenaiva dhomatAma // yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi tadbhRtyAH sarva eva te // na hovAnA kAraNe teo je sAcuM hoya te ja mAnavAnI IcchAvALA hoya che, ane sAcuM to sarva kaheluM ja che. vaLI A mukhya sarvajJa vyakti aneka hevA chatAM vAstavika rIte samAna jJAnavALA hevAthI eka ja che. tethI te sarvajJavyaktinI, zrI RSabhadeva bha0 zrI mahAvIra prabhu vagere sarvajJa vyaktionA jIvananI vizeSatAone choDIne "sarvaya padArthonA jJAnavALA "sAcuM ja kahenArA" vagere sAmAnya guNavALA havA rUpe je je jIe e svIkArelA hoya te badhA ja vAstavamAM te mukhyasarvajJanA eka sarakhA ja bhakta che, kemake te te vyaktienI sarva vizeSatAone to kaI chadmastha jANI zakato nathI. mATe chadmastha che te tenA te sAmAnya guNene ja AgaLa karavAnA hoya che. vaLI jema rAjAnI najIkamAM aMgarakSaka vagerenuM kAmakaranAramAM ane dUra dezamAM rahI dUta vagerenuM kAmakaranAramAM najIka-dUra rahevApaNAnA bhedanA kAraNe sevakapaNAmAM kaMI bheda paDI ja nathI tema jainamArgamAM rahevArUpa najIkapaNa ane anya bhAgamAM rahevArUpa dUrapaNAnA kAraNe sevakapaNAmAM kaMI phera paDI jato nathI. yogadaSTi samuccayamAM paNa A kahyuM che ke [anyadazanI mukhyasarvaganA bhakta zI rIte ? ] dhapaNa sarvajJa vastutaH judA judA abhiprAyavALA (ke svarUpavALA) hotA nathI. tethI te tenI zraddhAvALA jIvo savamAM je bheda pADe che te teono meha ja che. je koI pAramArthika sarvA che te vyaktibheda hovA chatAM sarvatra tatvataH eka ja che. tethI sAmAnyathI (sava tarIke) ja tene je koIe svIkAryo che te badhAe te mukhya sarva ne ja svIkArelA che e vAstavikatA vyAjabI che. tenIsavAnI sarva vizeSatAone kaI chadmastha jANI zakatA nathI. tethI te vizeSatAone AgaLa karIne to e temane svIkArelA nathI. mATe sattavavagere rU5 sAmAnya dhamane AgaLa karIne paNa jeo sarvane svIkAre che te badhAne buddhizALI mANaso "mukhyasarvane svIkAravA rUpa bAbatane AgaLa karIne nirdIja paze samAna je mAne che. jemAM eka rAjAnA ghaNA sevako dUra-najIka vagere bheda hovA chatAM tenA sevakarUpe eka sarakhA ja che tema sarva vacce tAttvika rIte to abheda ja haI zrIjina vagerenA matabhedane avala banArA ane chatAM sarvane ja AgaLa karanArA badhA bhinna AcArAmAM rahyA hovA chatAM mukhya sarvajItavane anusaranArA che e jANavuM, Ama paramArthathI sarvajJa mahAtmA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 14 . sarvajJatattvAbhedena tatho sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api // na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathA nAmAdibhede pi bhAvyametanmahAtmabhiH // iti / ___na ca pareSAM sarvajJabhakterevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt , saMsAriNAM vicitraphalArthinAM nAnAdeveSu citrabhaktarekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe'citrabhaktyupapAdanAt / tathA hAramajhU vara [ yogadari. 208-220] citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu tatopyevamida sthitam // / saMsAriSa hi deveSa bhaktistatkAyagAminAma / tadatIte panastattve tadatItArthayAyinAma || citrA cAyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA zamasArAkhilaiva hi // iti / prApyasya mokSasya caikatvAt tadarthinAM guNasthAnapariNatitAratamye'pi na mArgabheda iti tdnukuulsrvjnymaratAvArthavavA ghava tevA . 34 - [22-] prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraktAste bhavAtItArthayAyinaH // eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / emAM bheda che ja nahi. tema nAmavagereno bheda hovA chatAM temAM tAvika bheda che nahi, e zrutamedhA yukta hovAnA kAraNe ane saMmehathanya hovAnA kAraNe sArabhUttaevI prajJAvALA mahAtmAo e vicAravuM. Ama judA judA nAmavALA devane pUjanArA madhyasthajI vastuta: te mukhya sarvane ja pUjatA hoI bhAvathI jaina ja che e vAta siddha thAya che. - ItaramArgamAM rahelA jemAM te sarvajJanI bhakti hovI ja asaMgata che evuM mAnavuM nahi, kemake teonA adhyAtmaviSayaka zAstromAM citra-acitranA vividhatA-avividhatAnA) vibhAgapUrvaka bhaktinuM varNana karyuM che. kemake saMsAra saMbaMdho jAtajAtanA aneka phaLanA athIonI vividha de vize vicitra bhakti (aneka prakAranI bhakti) heya che evuM pratipAdana kayu" che ane ekamAtra mokSanA athIonI eka sarva jJamAM acitra (bhedavinAnI) bhakti hoya che evuM prativAdana karyuM che. zrI haribhadrasUrimahArAje gadaSTi samuccaya (le. 110112) mAM kahyuM che ke "vaLI adhyAtmavagere sagazAstromAM citra ane acitra vibhAga pUrvaka de aMgenI bhaktinuM je varNana karyuM che tenA parathI paNa A vAta (mukhya sarvajJa eka ja che) nakkI thAya che. (saMsArI de sthiti-aizvarya prabhAva vagerenA kAraNe aneka prakAranA hoI teo aMge citra =aneka prakAranI bhakti varNavelI che. jyAre mokSArthIo mATe te acitra=eka ja prakAranI bhakti kahelI che tenA parathI jaNAya che ke e aMgenA deva eka ja hevA joIe.) te te devanikAyamAM javAvALAne te te saMsArIdevo para bhakti hoya che. jyAre saMsAratIta tattava (sarvajJa) para saMsArAtI=mekSanA mArga para cAlanAra yogI ene bhakti hoya che. Agha=saMsArI paranI bhakti jAtajAtanI heya che temaja svaISTadevapuranA rAga ane e sivAyanA bIjA devo paranA devathI yukta hoya che. jayAre carama= saMsArAtIta tavarUpa sarvajJa paranI saMpUrNa bhakti uparAmanI mukhyatAvALI hoya che." meLavavAne ITa evo mekSa eka hovAthI tenA athAomAM prApta thaela guNanI pariNatinuM tAratamya hevA chatAM mAga judo judo hotuM nathI. tethI te mAgane anukula evI sarvajJabhakti aMge paNa teone vivAda hoto nathI. kahyuM che ke-( sa. le. 127thI 133) zabda vagere prAkata (pagalika padArthomAM jeonuM citta usaktA vinAnuM che, sAMsArikagAthI virakata thayelA te jIva bhalAtItAWyAyI (bhavAtItArtha =mokSa, tyAM janAra) kahevAya che. A bhavAtI tAryavAthI te jIvane cittavizuddhi rU5 mAga paNa eka ja che je rAmaparAyaNa heya che. guNasthAnakane
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvajJa eka chatAM dezanA vaicitrya kema? saMsArAtItatattva tu paraM nirvANasaMjJitam / tathai(ddhathe)kameva niyamAcchabdabhede'pitattvataH // sadAzivaH paraM brahma siddhAtmA tathoteti ca / zabdaistaducyatenvarthAdekamevamAdibhiH / tallakSaNAvisaMvAdAnnirAbAdhamanAmayama / niSkriyaM ca para tattva yato janmAdyayogataH // jJAte nirvANatattve'sminnasaMmohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhaktau vivAda upapadyate // sarvajJapUrvaka caitanniyamAdeva yasthitau / Asanno'yamRjumArgastadbhedastatkathaM bhavet // iti / ~nanu dezanAbhedAnnakaH sarvajJa iti sarveSAM yoginAM naikasarvAjJabhaktatvamiti ced ?~na, vineyAnuguNyena sarveSAM dezanAbhedopapaH, ekasyA eva tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhinnatayA pariNateH kapilAdInAmRSInAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttaraicitryopapatteH tanmUla. sargajJapratikSepasya mahApApatvAt / ukta ca-yo0samu0134-142] citrA tu dezanaiteSAM syaadvineyaanugunnytH| yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH // yasya yena prakAreNa bIjAdhAnAdisaMbhavaH / sAnubandho bhavatyete tathA tasya jagustataH // ekApi dezanaiteSAM yadvA shrotRvibhedtH| acintyapuNyasAmarthyAttathA citrAvabhAsate // bheda hovA chatAM te mArga eka ja hoya che jemake dariyAmAM game te sthAne rahelAone kinAre para javAne mArga. nirvANa evI saMjJAvALuM zreSTha tattva e saMsArAtItatatva che. tenA vAcaka zabdo judA judA hovA chatAM paramArthathI te eka ja che. te eka ja vastu tevA tenA ardhAyukata hAI sadAziva, parabrahma, siddhAmA, tathAtA vagere kahevAya che, kemake A badhA zabdone vAyArthamAM nirvANanuM lakSaNa avisaMvAdI paNe rahe che. nirvANanuM lakSaNa svarUpa A che-A paraMtatvamAM janma-jarA-maraNa na hovAthI e nirAbAdha, anAmaya (dravya-bhAvaragazunya) ane niSkriya che. A nirvANutatvane saMmehazanya saMdabedha vaDe paramArthathI jANe chate prekSAvAna puruSone tenI bhakitamAM vivAda haio saMgata nathI-arthAta hetuM nathI. A adhikRta nirvANutattva avazya sarva pUrvaka ja hoya che, kemake asavajIne nirvANa prApti thatI nathI. arthAta savajI thaIne ja nirvANa prApti thAya che. mATe sarvajJapaNuM nirvANanI atyaMta najIkane Rju (sarala) mANe che, tethI temAM matabhedarU5 sarvattabheda zI rIte hoya? | dizanAmAM vicitratA zA mATe?] zaMkA- chatAM judA judA praNetAoe dezanA judI judI dIdhI heI (kartavya-akartavya vagere bhinna bhinna dekhADayA hAI) "sarvajJa eka ja che evuM manAya nahi, kemake sarvajJa eka hovAmAM enuM jJAna paNa ekasarakhuM ja hovAthI kartAya vagerenI prarUpaNAmAM bheda paDe nahi. ane Ama savajJa je aneka hoya (jAtithI paNa) te gadaSTi pAmelA badhA zIo eka sarvajJanA bhagata che evuM raheze nahi. samAdhAna- savajJa eka hovA chatAM ane tethI ja teonuM jJAna paNa eka hovA chatAM ziSyonI vicitratAne kAraNe teonI dezanAmAM bheda paDe che. arthAt judA judA ziSya AtmonnatinI judI judI bhUmikAe pahoMcelA hoya che. judI judI bhUmikAmAM kartavyaakattavya vagere judA judA hoya che. eTaleke eka bhUmikAmAM kartavya hoya te paNa anya bhUmikAmAM akartavya hoI zake che. mATe judA judA ziSyone kartavya vagere juduM juduM hoI tene jaNAvanAra teonI dezanA paNa judI judI hovI saMgata ja che. athavA sarvajJavaktAnA acitya puNyaprabhAve te eka ja dezanA judA judA zretAone potapotAne hitakara bane evI judI judI rIte samajAya che. tethI zretAonI apekSAe dezanAmAM bheda paDI jAya che. athavA to kapila vagere trASio e ja judA judA kAlane anusarIne judA judA nayane mukhya karI judI judI ApI che. chatAM te paramArthathI te sarvajJa mUlaka ja che mATe teonI dezanAne ke 10
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dhamaparIkSA zloka 14 yathAbhavya ca soSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatA'pyevamasyAH sarvatra susthitA / yadvA tattannayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSApi tattvataH // tadabhipAyamajJAtvA na tato'/gRhazAM satAma / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH / / nizAnAthapratikSepo yathAnyAnAma saGgataH / tadbhedaparikalpazca tathaivArvAgdazAmayama // na yujyate pratikSesaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAchedodhiko mataH // kudRSTA(STayA)di ca no(vanno)santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcita sAravaccaiva kintu satvArthakRtsanA(dA) // ___ ~nanu yadyevaMvidha mAdhyasthya pareSAM syAt tadA mArgAbhAva(ve) jainatva bhavet , tadeva tu vyavahArato jainamArgA'nAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti ced ?~na, mohamAndha paremapi yoginAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAd, yadaya kAlAtItavacanAnuvAdo yogabindau-(zloka 300-308) mAdhyasthyamavalambyavamaida paryavyapekSayA / tattvaM nirUpaNIya syAtkAlAtIto'pyado'bravIt // anyeSAmapyaya mArgo muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavasthitaH // teonuM mULa sthAna sarvajJa nathI.' ema kahI sarva jJane tiraskAra karavo yogya nathI, kemake ema karavAmAM dezanA utpattisthAna rUpa sarvajJane tiraskAra thaI jAya che je mahApApa che. ga, samu. (phle. 134thI 142)mAM kahyuM che ke-"ziSyone anusarIne A kapila vagere RSionI dezanA aneka prakAranI hoya che, kemake e mahAtmAe saMsArarU5 roganA zreSTha vaidya samAna hatA. tethI je jIvane je rIte sAnubaMdha bIjAdhIna vagere thavAnuM hoya te rIte tene teo upadeza Ape che. athavA teonA acityapuNyaprabhAve eka paNa dezanA judA judA zretAone AzrIne judI judI jaNAya che. dareka jIvane pitA potAnA tathAbhavya mujaba te dezanAthI lAbha thAya che tethI A rIte dareka jIvo vize enI saphaLatA jaLavAI rahe che. athavA te te nayanI vivakSAthI, te te kAlano yoga thavAthI kapila vagere RSioe ja vividha dezanA ApI. paNa e dezanA paNa paramArthathI to sarvajJamUlaka ja hoya che, kAraNake sarvajJavacAnA anusAre ja te tevI rIte pravarte che. tethI karIne sarvAno abhiprAya jANyA vinA chadmastha sajajanoe teno virodha karavA yogya nathI, je virodha mahA anarthakara che. jema caMdrane virodha karavo, tiraskAra karavo ke tenA bhedanI parikalpanA karavI e veLA o mATe atyaMta ayogya che tema chagha e sarvano pratikSepa karavo ke tenA bhedo mAnavA (sarvane judA judA prakAranA mAnavA ) e ayogya che. sAmAnya mANasane virodha karavo paNa sajajanane ghaTate nathI. teTalA mATe Arya evA sarva no virodha karavo te to sajajanane mana jIbha kapAI javA karatAM paNa adhika che. kudaSTi vagere vALuM niMgha vacana sajajane prAyaH kayAreya paNa bolatA nathI. kiMta nizcita, sAravALuM ane jIvanuM hita karanAra vacana bole che." zaMkA- jo Avu mAdhyastha jainetarane paNa hoya che temAM jainamArganI prApti na hovA chatAM bhAva jainatva mAnavuM paDe. paNa vyavahArathI jainamAgane svIkAra na hoya te mAdhyastha ja hovuM durghaTa hoya che. tethI temAM mAdhyazya mAnI zakAtuM nathI. ane tethI bhAvajainatva paNa teomAM zI rIte hoya ? (jetaramAM tevuM mAdhyastha saMbhavita] samAdhAna-e barAbara nathI, kemake anya (jainetara) bhegIomAM paNa je meha maMda paDI gayo hoya te mAdhyastha hovuM zAstrakArone saMmata ja che. A saMmati gabindu zAstramAM tathya. 300thI 308) zAstrakAre kAlAtItanA vacanene je uddadhRta karyA che tenA parathI jaNAya che. te
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyadarzanI bhAvajainane paNa dravyaAjJA saMbhavita mukto buddho'han vA'pi yadaizvaryeNa samanvitA / tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam / anAdizuddha ityAdio bhedo yasya kalpyate / tattattantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH // vizeSasyoparijJAnAd yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatazcaiva kalAbhedAcca bhAvataH // avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaitatsaMjJAbhedamupAgatam // batrA(ca)pi co vo mecitro dhiratathAthA ! nIvaDatItatumyo dhamAM toDacthArtha che. tato'sthAnaprayAso'ya yattadubhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH // sAdhu caitad yato nItyA zAstramatra pravartakam / tathAbhidhAnabhedAttu bhedaH kuritikAgrahaH / / ityAdi // 14 // arthateSAM bhAvajainatve AjJAsambhavamAha davvANA khalu tesiM bhAvANAkAraNattao neyA / jaM apuNabaMdhagANaM cittamaNuhANamuvai // 15 // [ dravyAjJA khaLu teSAM bhAvAjJAkAraNatvato jJeyA / yadapunabandhakAnAM citramanuSThAnamupadiSTam // 15 // A rIte "Ama mAdhyazyane avalaMbIne paramArthanuM paryAlacana karavA vaDe deva vagere tatvane vicAra kare. A aMge kAlAtIte paNa Ama kahyuM che ke- "muktajIva avidyA vagerenI karanAra anya tIrthikono paNa deva vagerenI mAnyatAne mArga, sA vagereno bheda hovA chatAM vastutaH A ja che. parabrahmavAdI-bauddha ane jene pitA potAnA deva tarIke abhimata mukata-bauddha-arihaMta vagere paNa jJAna vagere aizvaryathIyukta che. tethI ApaNe kahela Izvara paNa te ja che. mAtra nAma ja che, A Izvarano-te anAdi zuddha che-sarvavyApI che- sAdi zuddha ane asarvavyApI che- ItyAdi te te darzanane anusAra je bheda kalpAya che te paNa pUrve kahela saMjJAbheda te khare ja) nakAme ja che, kemake te mukata-aha vageremAM rahela bheda vizeSatAnuM chadmasthAne pratyakSathI te jJAna thatuM nathI. ane anumAnAtmaka yukitao paNa te chala-jAti vagera nigrahasthAnA kAraNe anumAnAbhAsarUpa hoI temaja lagabhaga paraspara viruddha hoI te jJAna karAvatI nathI. temaja guNaprakarSAtmaka ArAdhyapuruSamAM nitya-anityatva vagere hevA chatAM te badhAnI ArAdhanAthI sAthe kaleza kSayarUpa phaLa eka ja heI vastutaH to te badhAmAM bheda che ja nahi. vedAntaka-sAMkhya-jaina vagerene avidyA-kaleza-karma vagere saMsAranA kAraNa tarIke saMmata che. tethI jaNAya che ke ApaNane (saMsArakAraNa tarIke) saMmata evA A ' pradhAna" nAM ja judAM judAM nAma paDI gayAM che. A pradhAnane paNa mUrta va-amUrtAva vagere vividha upAdhi rU5 je bheda tevI tevI rIte kahevAya che te paNa atItaHpUrvokata "pratyakSAdithI vizeSatA na jaNAvI" vagere rUpa-hetuothI buddhizALIone nirarthaka bhAse che. tethI deva-karma vagerene bhedanuM nirUpaNa karavAne tatvaciMtakone mATe A prayatna asthAnaprayatna che. vaLI ApaNuM pratyakSane viSaya na bananAra e devakarma vagere anumAnane ja viSaya bane che. ane anumAnato nirdoSa puruSa rUpa keAI deva che, ItyAdi astitvamAtra vagere rU5 sAmAnyane ja jaNAve che. mATe temAM nityAdi vizeSatAe ka9pavI yogya nathI. kAlAtIte kahelI A badhI vAto yogya che, kemake paramArthano vicAra karavA rUpa nItithI ja zAstra A aMge vicAraNA pUjA vagere pravRtti karAve che. temaja nAma judu hevA mAtrathI temAM bheda mAnavo e te kuTilatAnA Aveza rU5 che. 14 gadaSTi pAmelA A che ne teo bhAva jaina hovAmAM AjJA paNa saMbhave che e vAta jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthAtha - avedyasaMvedyapadamAM rahelA te bhAvajeno ne bhAvA jJAnA kAraNabhUta dravyaA jJAnI hAjarI hoya che, kemake apunabaMdhaka jIvane anekavidha anuSThAna hovuM kahyuM che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 15 davyANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajanAnAM khalu iti nizcaye bhAvAjJAyAH samyagdarzanA dirUpAyAH kAraNatvato dravyAjJA jJeyA'punarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAdhakatvAt tadu vorA [21-21 gaThigasattA'puNabaMdhagAiANapi davao ANA / Navaramiha davvasaho bhaiavvo samayaNIIe / 2ego appAhanne kevalae ceva vaTTaI ettha / aMgAramadago jaha davvAyario sayA'bhavyo / anno puNa joggatte citte Nayabheao muNeavvo / vemANiovavAotti davvadevo jahA sAhU // "tatthAbhavAdINa gaMThigasattANamappahANatti / iyaresiM joggayAe bhAvANAkAraNatteNa // atra hi dravyazabdasya dvAyathau-pradhAnabhAvakAraNabhAvAMzavikala kevalamaprAdhAnyam / saMgrahavyavahAranaya vizeSAd vicitramekamavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNa tattatparyAyasamucitabhAvarUpa yogyatva ca / [avedyasaMvedyapadastha itarAne paNa vyAjJA saMbhavita] samyagadazanAdirUpa bhAva AjJAnI kAraNabhUta hovAthI je dravyaAjJA rUpa che te dravya AjJA adyasaMvedyapadamAM rahelA te bhAva jainomAM hAjara hoya che. arthAta apunabaMdhakAdi jIvonA svabhUmikAne gya AcAre paraMparAe bhAva AjJArUpa samyagadazanAdinA sAdhaka hevAthI dravya AjJArUpa hoya che. ane tethI te bhAvajemAM paNa te AcAra rUpa AjJAne saMbhava che te jANavuM. upadezapadamAM kahyuM che ke "apunabadhaka vagere prakisane (anya deze AvelA jIvone) dravyaADA hoya che. paNa 'dravya" zabda ahIM siddhAntanI rItabhAta mujaba vikalavALo (be athavALA) jANo. eka kevala apradhAna arthavALe che. jemake sadA abhavya ane kayAreya paNa bhAva AcArya na bananAra evo paNa aMgAramaka AcArya kahevAya. bIje dravya' zabda judA judA nayane anasAre jadI judI yogyatAnA arthavALe che. jemake vaimAnika deva bananAra sAdhu dravyadeva che. AmAMthI abhavya vagere prazvika aMge apradhAnArthaka dravyazabda vaparAya che jyAre apanabadhaka vagere bIjA pranjikajI aMge bhAva AvAnI kAraNatA hovAthI pradhAnArthaka dravyazabda vaparAya che." tAtparya e che ke bhAvanuM pradhAnakAraNa banavAnI yogyatA rU5 bhAvAMzathI paNa zUnya hoya te kevala apradhAnatayA dravya kahevAya che. jyAre saMgraha-vyavahAra nayanA bhedanA kAraNe vicitra evI je te te paryAyanI prAptine anukUla evI ekabhavika-baddhAyuSka-abhimukhanAmatrarUpa gyatAo, ke jemAM hoya te, te te nayaanusAra pradhAnadravya kahevAya che. temAMthI jinavacanane avalaMbI dravyakriyAnA abhyAsamAM rata thaelA abhavya-samRdrabandhaka vagere jene prathama arthavALI dravyaAjJA hoya che, jyAre apunabaMdhaka vagerene bIjA artha vALI dravyaAjJA hoya che. ' [ jikta kriyAzunyajIvamAM apuna dhakatA asaMbhavi. pU. zaMkA--A rIte aputabaMdhakajIvone dravyaAjJA hevI siddha thaI. chatAM paNa ItaramArgamAM rahelA madhyastha jIvane te zI rIte saMbhave ? kemake avyutpannadazAmAM (vizeSa jANakArI zUnya dazAmAM) jainamArgokta kliAthI ja apunabaMdhakatvanI hAjarI siddha thaI zake che. te paNa eTalA mATe ke apunabaMdhakatvanuM liMga bIjAdhAna ja che. ane e bIjAdhAna thayuM ke nahi te e bI nI vidyamAnatA ke avidyamAnatAthI ja jANI zakAya che. vaLI A bIjo zrIjinezvaradeve .1 granthigasaravApunarbandhakA dInAmapi dravyata AjJA / kevalamiha dravyazabdo bhaktavyaH samayanItyA / / 2 eko'prAdhAnye kevale eva varzate'tra / aGgAramardako yathA dravyAcAya: sadA'bhavyaH / / 3 anyaH punaryogyatve citro nayabhedato jJAtavyaH / vaimAnikopapAta iti dravyadevo yathA sAdhu / / tatrabhavyAdInAM granthigasatvAnAmapradhAna iti / itareSAM yogyatayA bhAvAjJAkAraNatvena /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ vigabIje. wf tatra prathamArthenAbhavyasakRdbandhakAdInAM dravyakriyAbhyAsaparANAM dravyAjJA / dvitIyArthena cApunarbandhakAdInAmiti vRttitAtparyA: |-nnvevmpunrbndhkaanaaN dravyAjJA vyavasthitA, tathA'pi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati ? jainamArgakriyayauvAvyutpannadazAyAmapunandhikatvasiddhaH bIjAdhAnasyautra talliGgatvAt , tasya ca sarvajJavacanAnusArijinamuniprabhRtipadArthakuzalacittAdilakSyatvAd / taduktamupadezapadavRttikRtA'ANAparataMtehiM tA bIAhANamettha kAyavva / dhammami jahAsattI paramasuha icchamANehiM // 225 / / iti gAthAM vivRNvatA dharmabIjAni cauva zAstrAntare (yogadRSTisamuccaye) paripaThitAni dRzyantejineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddha yogabIjamanuttamam // 23 // upAdeyadhiyAtyanta saMjJAviSkaMbhaNAnvitam / phalAbhisandhirahita saMzuddha hyetadIdRzam // 25 // AcAryAdidhvapi hyetadvizuddha bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH // 26 // bhavodvagazca sahajo dravyAbhigrahapAlanama / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca // 27 // lekhanA pUjanA dAnaM zravaNa vAcanograhaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvateti ca // 28 // duHkhiteSu dayAtyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAtsevana caiva sarvavAvizeSataH // 32 // iti / lalitavistarAyAmapyukta-"etatsiddhayarthaM tu yatitavyamAdikamaNi, parihattavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi na laDnIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMta(ha)tiH bhavitavyametattantreNa, pravartitavya dAnAdau, karttavyodArapUjA bhagavatAM, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH, zrotavya vidhinA dharmazAna, bhAvanIya mahAyatnena, pravarttitavya vidhAnato, avalambanIya sAdhubhagavaMta vagere aMge manano zubha pariNAma, teone namaskAra, zAstralekhana vagere rUpa sarvajJavacanAnusArI kriyArUpa che. TUMkamAM, jenamArgokata A kriyAo hoya te bIjAdhAna thayeluM mAnI zakAya, ane e bIjAdhAna thayuM hoya to apunabaMdhakatvanI hAjarI mAnI zakAya. anyamArgastha madhyastha jemAM paNa A jineokta kriyAo te hotI nathI. te teomAM apunabaMdhakatva zI rIte mAnI zakAya? zaMkA (cAlu)-paramasukhane IcchatA AjJAparataMtrajIvoe A dharmamAM yathAzakita bIjAdhAna karavuM" upadezapadanI AvuM jaNAvanArI rarapamI gAthAnuM vivaraNa karatAM vivaraNakAre kahyuM che ke "zAstrAntara (ga.samu.)mAM dharmabIjo AvA kahyA che. zrI tIrya kare vize prItiyukta citta, teone namaskAra ane saMzuddha praNamAdi anuttama gabIja che. eTale ke zrI jinezvara deva vagere rU5 zreSThaviSayavALuM hoI te yogabIja zreSTha che. vaLI A kuzaLacitta vagere rUpa saMzuddha bIja atyanta upAdeya buddhipUrvakanuM, saMjJAnA nigrahathI yukata ane phalanI AkAMkSA vinAnuM hoya che. bhAvagI evA AcArya vagere vize paNa vizuddha evA A kuzalacittAdi rAkhavA temaja vidhipUrvaka zuddhAzayavizeSa yukata vaiyAvacca karavI e paNa gabIja che. vaLI sahaja bhaga, dravya abhigrahonuM pAlana, tathA siddhAntanuM vidhipUrvaka lekhana vagere paNa gabIjo che. te le bana vagere A-lekhana, pUjana, dAna, zravaNa, vAcanA, ugraha= vidhipUrvaka prahaNa, prakAzana, svAdhyAya, cintana ane bhAvanA temaja du:khI cho para atyanta dayA, guNavAno para apa ane cityathI= zAstrAnusAre sarva dInAdi vize ekasarakhuM rAgadveSAdita bhedabhAva vagaranuM yathAyogya AcaraNa e paNa bIja che." zaMkA (cAlu) lalitavistarAmAM paNa kahyuM che ke-" AnI (tya vaMdananI) siddhi mATe prAthamika kartavyomAM prayatna kare, akalyANamitraNa vaja, kalyANamitronA paDakhAM sevavA, ucita sthitine ulaMdhavI nahi, leka mAgane khyAla rAkhavo, vaDIlenuM bahumAna karavuM, guru pAtaMtraya rAkhavuM, dAnAdi 1. bhAjJAparatantraistasmAdabIjAdhAnamatra kartavyam / dhame yathAzakti paramasukhamicchabhiH / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dhama parIkSA zloka 15 dhairya, paryAlocanIyA''yatiH, abalokanIyo mRtyuH, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavya yogasiddhau kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhanIya bhuvanezvaravacana, kartavyo maMgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNa garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIya kuzala, pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudAya, vartitavyamuttamajJAtena / eva mbhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI, mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarjandhakAdiH, tadanyasyauvaMbhUtaguNasaMpado'bhAvAt"~ityata Aha-yad yasmAdapunarbandhakAnAM citrAneka vedha au madera', o bhinnA vArasthitAnAmapi teSAM dravyAzAyA nAnupapattiriti / idamatra hRdaya-na hyAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayujyate, kintu kvacitkazcideva / iti bhinnAcArasthitAnAmapyantaH zuddhapatAmapunarbandhaka vamaviruddha , apunabaMdhakasyahi nAnAsvarUpatvAt tattattantroktApi mokSArthI kriyA ghaTate, samyagdRSTezca svataMtrakriyauveti vyavasthitatvAt / tadukta covihusUtravRrayo (22) apunarbaMdhakasyauvaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt // apunabaMdhakasyoktarUpasyauvamuktarUpeNa sanyagnItyo zuddhayuktirUpayA upapadyate ghaTate / kimityAhatattattantroktaM kApilasaugAdizAstrapraNIta mumukSujanayogyamanuSThAnaM, akhila samasta kutaH ? ityAha avasthAbhedasaMzrayAt apunabaMdhakasyAne kasvarUpAGgIkaraNatvAt. anekasvarUpAbhyupagame hyapunarbAdhakasya kimapyanuSThAnaM kasyAmadhyavasthAyomavataratIti / athApunabaMdhakottaraM yadbhavati tadarzayati pravRtti karavI bhagavAnanI udAra pUjA karavI, sAdhuomAM vizeSatAnuM nirIkSaNa karavuM, vidhipUrvaka dhama. zAstra sAMbhaLavuM, mahAprayatnapUrvaka tene bhAvavuM, zAstravidhAna mujaba pravartavuM, dauryane avalaMbavuM, bhaviSyane vicAra karo, mRtyune najaramAM rAkhavuM, unnatimAM vikSepa pADanAra mAgane vaja, yoga mi thAya e mATe prayatnazIla rahevuM, bhagavAnanI pratimA bharAvavI, jinavacana lakhAvavA, namaskAra maMtrAdimaMgalajApa karavo, cAra zaraNa svIkAravA, duSkatonI gaha karavI, sukatAnI anumodanA karavI, maMtradevatAne pujavA, saccAritrone sAMbhaLavA, udAratA bhAvita karavI, uttamadaSTAMta mujaba vartavuM. A rIte vartanAranI je koI devanamaskArAdi pravRtti hoya che te badhI suMdara hoya che, kemake A mArgAnusArI jIva avazya apunadhikAra avasthAne pAmelo hoya che, kAraNake evI avasthAne na pAmelA jIvomAM Avo guNasaMpatti hatI nathI." bhinamArgastha jIvomAM mAdhyastha hovA chatAM zrIjinavize kuzaLacitta, siddhAntalekhana vagere rU5 jineka kriyAo na hovAthI A punabaMdhakapaNuM hatuM nathI. te dravyaAjJA paNa zI rIte hoya? AvI zaMkA dUra karavA mATe graMthakAra uttarArdhamAM samAdhAna ApatAM kahe che ke - apUnabaMdhaka ane anekavidha anuSThAno hevA kahyA che (mAtra jainamArga saMbaMdhI anuSThAne ja nahi). tethI jinanamaskAra vagere gabIjarUpa jinakti anuSThAna na hovA chatAM bhinamArgastha jene apunabaMdhakatva ane dravyaAjJA hevAmAM kaI asaMgati nathI. [anyamArgoktakriyAthI paNa apunabaMdhakatva saMbhavita-u] ahI A rahasya che-Adi dhArmika jIvane je je vidhi kahI che te badhI badhe ja jarUrI hoya che evuM nathI- arthAt badhA jIvone apunabaMdhakatvanI prApti ane sthiratA mATe Avazyaka hoya che evuM nathI-paNa kaI jIvamAM keIka ja joIe. tethI bhinnaAcAramArgamAM rahela paNa zuddha aMta:karaNavALA jIvone upara kahelI jinanamaskArAdi jainamArga saMbaMdhI kriyArUpa vidhi na hovA chatAM svazAstramAM mokSa mATe kahelI kriyArUpa vidhi hAjara rahevAthI apunabaMdhakapaNuM saMbhavita che. - " paNa teonA svasvazAstramAM kahelAM anuSThAne kaMI tAdazavidhirUpa nathI ke jethI e vidhinA pAlanathI teo apunabaMdhaka
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANAnuM lakSaNa : mArgAnusArI bhAva svataMtranItitastveva granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyuccaiH prazamAdiguNAnvitaH // 252 // svataMtranItitastveva jainazAstranItereva na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, granthibhede rAgadveSamohapariNAma. syAtIvahaDhasya vidAraNe tathA yathApravRttyAdikaraNaprakAreNa sati vidyamAne kim ? ityAha samyagadRSTiH zuddhasamyaktvadharo bhavati saMpadyate / kIdRzaH ? ityAha uccauH atyartha prAgavasthAtaH sakAzAt prazamA diguNAnvitaH upazama-saMvega-nidA'nukaMpA''stikyAbhivyaktiyukta iti / eva pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsadbhAvaH siddhaH // 15 / / nanu dravyAjJApi siddhAntoditakriyAkaraNa vinApi kathaM pareSAM syAt ? ityata Aha maggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa Na NiyayA paDibaMdhe vA vi uvagAre // 16 // [mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNa jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibaMdhe vApyupakAre / / 16 // ] maggANusAribhAvotti / mArgAnusAribhAvo = "nisargatastattvAnukUlapravRttihetuH pariNAmaH" AjJAyA lakSaNaM muNeyavya ti jJAtavya, kriyA svasamaya parasamayoditAcArarUpA, tasya morgAnusAribhAvasya, upakAre pratibandhe vA na niyatA, svasamayoditakriyAkRtamupakAra vinApi meghakumArajIvahastyAdInAM banI jAya"evI zaMkA na karavo, kemake "apunabaMdhaka aneka prakAranA hoya che. evuM je kahyuM che tene phalitArtha A nIkaLe che ke apunabaMdhaka jI aneka judI judI bhUmikAvALA hoya che ane tethI te te bhUmikAne ucita aneka prakAranA anuSThAnavALA heya che. tethI e kathana te te mArgamAM mokSa mATe kahelI kriyAone paNa apunabaMdhakapaNe mATe yogya Therave che. eTaleke e kriyAo paNa tAdazavidhirUpa banI zake che. hA, samyagadaSTi jIvone evA anekasvarUpavALA kahyA nathI ke jethI anya mAgIya anuSThAne teone svaguNaprApti jALavaNI mATenI vidhirUpa banI zake. tethI teone te jainamAga saMbaMdhI svataMtrakriyA ja saMgata che te jANavuM. gabiMdusUtra ane vRttimAM kahyuM che ke-" Ama ukta rIte zuddha yuktithI vicAratAM jaNAya che ke kapilasaMgata vagerenA te te zAstramAM mamakSajIvo mATe kahelAM badhAM anuSThAno avasthAbhedane AzrIne saMgata che. apunabaMdhakanAM aneka svarUpa= avasthA mAnI hovAthI te anuSThAne kaI ne kaI avasthAmAM ucita hAvArUpe avatare che. apunarba dhaka banyA pachI uparanI avasthAmAM) zuM thAya che te jaNAve che-jenazAstrokta rIte ja (bIjA zAstronA abhiprAya mujaba nahi) yathApravRttikaraNa vagere dvArA pUrvAvasthA karatAM atyaMta prabaLa upazama-saMvega-niveda-anukaMpA ane AriMta jyanI abhivyaktivALe samyaphadaSTi bane che." AnA parathI eTaluM te siddha thAya che ke " anyamArgatha jIvomAM paNa mAya heya te dravya AjJA saMbhave che." pA - siddhAntamAM kahela kriyAo karyA vinA ja Itarone (bhAvANA te nahi ja) dravyaAjJA paNa zI rIte sa bhave? evI zakAne uddezIne granthakAra kahe che gAthAtha : mArgAnusArIbhAva e ja AjJAnuM lakSaNa jANavuM. tene pratibaMdha karanAra ke upakAra karanAra tarIke kaI cokkasa kriyA niyata nathI. sahaja rIte tatvAnukUla pravRtti thayA kare tene pravRtti hetubhUta pariNAma rUpa mArgonusArIbhAva e AjJAnuM lakSaNa che. "svasiddhAntamAM kahelI kriyA te mardAnusArIbhAvanI prApti ane TakAva rU5 upakAra mATe Avazyaka che e ke parazAstrokta kriyA tenA aprApti ke nAza rUpa pratibaMdha mATe Avazyaka che" evo niyatabhAva na jANa. arthAt "svazAstratakriyAnuM pAlana heya te ja mArgAnusArIpaNuM maLe ane Trake evuM nathI ke parazAstroktakriyAnuM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 dhamaparIkSA zleka 16 tathAbhavyatvaparipAkAhitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddhaH, parasamayakriyoyAM ca satyAmapi samullasitayogadRSTimahimnAM pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / atra kazcidAha-nanu pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvamazAstrasiddham, ucyate-naitadeva', yogadRSTisamuccayagrantha eva yogadRSTyabhidhAnAt teSAM mArgAnusAritvasiddhoH / " ukta ca-nirUpita punaH, yogamArgazeradhyAtmavidbhiH pataMjaliprabhUtibhiH taponiSU takalmaNaiH-prazamapradhAnena tapasA kSI gaprAyamArgAnusAribodhavAdhakamohamalai. riti " uktaM ca yogamArga staponi takalmaSaiH" iti pratIkaM vivRNvatA yogabinduvRttikRtA'pi teSAM tadabhidhAnAcca / ayamiha paramArtha:- avyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jainAbhimatakriyA yathA'pagraha parityA janadvArA dravyasamyaktvAdyadhyAropena mArgAnusAritAhetustathA sagrahapravRttAnAM teSAmu. bhAbhitapaniyamAdizudvasvarUpakriyA'pi pAramArthikavastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA tathA, heyopAdeya pAlana heya te e maLe ja nahi ane Take ja nahi" evuM paNa nathI, kemake svasamaktakriyAothI thaelA upakAra vinA paNa mevakumAranA jIva hAthI vagerene tathAbhavyatvanA paripAkathI prApta thaela anukaMpA vagerenA prabhAve mArgAnusAritA hatI, temaja vikaselI yogadaSTinA prabhAve pataMjali vagerene je mArgAnusArIpaNuM prApta thayuM hatuM te anyadazanokta kriyA hovA chatAM cAlyuM gayuM nahotuM. ahIM koI zaMkA kare che ke..." pataMjali vagere mArgonusArI hatA e vAta kayA zAstramAMthI kahe che ?te enuM samAdhAna AvuM jANavuM e zaMkA barAbara nathI, kemake yogadRSTisamuccaya granthamAM ja teone yogadaSTio havI kahI che tenA parathI teo mArgAnusArI hovA siddha che. temaja yogabindunA vRtti kAre paNa "ukta ca..." (le. 66)nA "ukta ca" ItyAdi pratIkanuM je vivaraNa karyuM che ke prAmanI mukhyatAvALA tapathI, je ono mArgAnusArIdhane baMdhaka evo meharUpI mala naSTaprAya thaI gayo che tevA pata jali vagere adhyAtmanA jANakAra vegamArganAe kahyuM che..." ItyAdi vivaraNa dvArA paNa e kahI ja dIdhuM che. [itarane paNa mAnya kriyA mArganusArita hetu zI rIte?] . ahIM tAtparya A che avyutpanna ke anyadarzanamAM rahela viparIta vyutpanna jIvone jema jaina abhimata kriyA asadugraha dUra karAvavA dvArA dravyasamyakatva vagerenA ArepaNathI mArgAnuM. sAritAno hetu bane che tema "sAcI hoya eTalI vastu svIkAravI-kadAgraha na rAkhavo' ityAdi sadaDavALA anyamAgastha jIvane ubhayajaina ane itara) mAnya yama-niyama vagere rUpa zuddha svarUpavALI (svarUpa zuddha) kriyA paNa jaina abhimata kriyA te kharI ja) pAramArthika vastuaMge pakSapAta Ubho karI ApavA dvArA mArgonusAritAne hetu bane che, kemake sagrahapravRtta te adhyAtmajJa jI heya-upAdeyaviSaya mAtranI parIkSA karavAmAM kuzala-tatpara hoya che. arthAta " choDavA jevuM zuM che? ane AdaravA jevuM zuM che?' tene ja teo vicAra kare che, " A konA darzanamAM kahyuM che?" ItyAdi vicAra nahi. avyutpana ke viparIta vyutpanna jIvo svamAtra abhimata ja nahi paNa yama-niyamAdi ubhaya abhimata paNa je kriyAo kare che temAM paNa A to ApaNuM zAstro (ItarazAstro)mAM kahI che mATe kahIe chIe" evo temane abhiprAya-asaMgraha khasatuM nathI ane tethI A paramArthathI upAdeya che mATe karIe chIe " ke "vItarAga sarvajJa paramAtmAe kahI che 1 asyottarAdha':-bhAviyogihitAyoccairmohadIpasama vacaH // 66 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA mAgatusAritAne hetu banavAnI vyavasthA viSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAm / tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajanane naikAntikasvamAtyantikatva vA, tathA ca jainakriyAM vinApi bhAvanAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAkSAsambhavosviruddha iti / yuktaM caitad, na cedevaM tadA jainakriyAM vinAM bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliMgasyApi pareSAmanupapattAvanyaliMgasiddhAdibhedAnupapatteH / ___yaH punarAha~(sarvajJazataka- 68) parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiva asadgrahavinAzadvArA mArgAnusAritAhetu:~ iti tadasat, ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pataJjalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAt, vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAt , avyutpannasya tasyAM gurupAratantryAdhAnadvArA svasamayAbhimatakriyAyA hetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAcca / mATe karIe chIe" A abhiprAya (pakSapAta) teone Ubho thato ja nathI. tethI mArganusAritA mATe teone te sau prathama asagraha dUra karavuM jarUrI hoI je paramArthika devaguru-dhama che tene ja vize "A ja kharekhara AdaraNIya che ItyAdi mAnyatArUpa dravyasamyaphatvanA (haju mArgonusAritA paNa prApta karavAnI bAkI che tethI bhAvasamyaktva hotuM nathI.) AroSaNa yukta jaina abhimata kriyA ja Avazyaka bane che, kemake e ja teonA asagrahane dUra karI zake che. jayAre sahapravRtta jIvone to tAdaza asagraha na hoI ubhayasaMmata evI paNa yama-niyamAdi kriyAthI pAramArthika upAdeya aMgeno "A paramArthathI upAdeya che? ItyAdi pakSapAta Ubhe thaI zake che ane mArgAnusAritA prApta thaI zake che. Ama mAtra jaina abhimata kriyA rUpa niyatakriyA mArgAnusArI bhAva pedA karavAmAM anaikAntika=vyabhaciArI che, (abhavyAdine A bhAva lAvI ApatI na hovAthI ane anAtika che (=avazya Avazyaka evI nahi, kemake sadugrahapravRtta chane e vinA paNa e bhAva prApta thaI jAya che) e jANavuM. tethI jaina kriyA vinA paNa ItaramArgastha jenene mArgAnusAritAnA kAraNe AjJAne saMbhava asaMgata nathI. A vAta egya paNa che ja, kemake nahitara te anyaliMgIne to jaina kriyA ja na hovAnA kAraNe bhAvaliMganA bIjabhUta mArganusaritA, samyagdarzana vagereno paNa abhAva ja rahevAnA kAraNe bhAvaliMgano paNa abhAva ja raheze. ane te pachI kevalajJAna ane muktinI prApti paNa asaMbhavita banI javAnA kAraNe siddhonA anyaliMgasiddha vagere bhede asaMgata thaI jAya. [mArgonuMsAritAne anugata hetu]. vaLI " Itaradazanene anabhigata evI svasamayaabhimata kriyA ja asagrahane nAza karavA dvArA mArganusAritAnuM kAraNa bane che" - evuM je (sarvajJa za0 zloka 68) kahyuM che, te agya che, kemake pataMjali vagere akaraNaniyamAdirUpa ubhayaabhimata kriyAthI ja mArgonusArI banyA hevAnuM pUrvAcAryoe kahyuM che. bAkI to mULathI "kriyA ja mArganusAritAne hetu che evuM paNa kahI zakAtuM nathI te "parasamaya anabhimata-svasamayaabhimatakriyA ja tene heta che" evuM te zI rIte kahevAya? kemake vyutpanna cha mArgAnusArI banavAmAM te tattvajijJAsAmUlaka vicAra ja hetu bane che. avyutpanna cha mArgAnusArI ane temAM guruparatadvArA svasamayaabhimatakriyA hetu banatI hovA chatAM enuM "parasamaya anabhimata" evuM vizeSaNa lagADavAmAM kaI pramANa nathI, kemake asadugrahazUnyajI (sagrahapravRttajI) ubhayaabhimata kriyAthI paNa mArganusArI bane che e hamaNAM ja dekhADI gayA chIe. Ama avyutpanna ane vyutpannajInI mArgAnusAritAmAM judA judA hetu kahyA. eno anugatahetu jANa hoya te A che bhavAbhinaMdI jInA kSudratA vagere doSonA pratipakSabhUta guNe ja mArganusAtiAnA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA phlAka 16 bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi niyatA mArgAnumAritAhetavaH kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kvacicca svasamayAbhimatetyaniyatA hetuH parakIyasaMmate rnijamArga dADhartha hetutva' cA'vyutpannamabhiniviSTa vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTa ca pratIti / yattu nizcayataH parasamayabAhyAnAmeva saMgamanasArAmbapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAta, nAnyeSAmiti keSAJcinmataM (sarvajJaza. lo. 69), tatteSAmeva pratikUla sadgrahapravRttijanitanaiyikapara samaya bAhyatayA patajjalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusArizvApratighAtAt / iyAneva hi vizeSo yadekeSAmapanabandhakatvena tathAtvaM, apareSAM tu zrAdvatvAdineti // 16 // niyata (anugata=sarvAMtra avazya joie ja) hetu che jyAre kriyA te aniyata hetu che, kemake kayAreka (keTalAka jIveAne vize) ubhaya abhimata kriyA hetu ane che ane kayAreka (bIjAene vize) mAtra jainazAstramAnya kriyA hetu mane che. ra za'kA-A rIte anyamArgabhamata (ubhayAbhimata) evA paNa akaraNaniyamAdine mArgonu sAritAnA hetu kahevAmAM phalita e thaze ke tamane paNa e akaraNaniyama vagere sa'mata che. ane teA pachI e ayamAgamAM rahelA jIvAne e kriyAthI asagraha dUra thavAnI vAta teA khAju para raheze, paNa " amArA darzanamAM kahela A akaraNaniyama vagere 'para' evA jainAne paNa samata che" evuM jANIne peAtAnA mAnI pakaDa ja vadhu dRDha thaze. je aniSTa che mATe ubhayAbhimata kriyAne mArgAnusAritAnA hetu kahevI cegya nathI. samAdhAna-tamArI vAta ayukta che, kAraNake A rIte jainenI sa'matithI paNa svamAnI DhatA teA avyutpanna ke abhinirviSTa jIveAne ja thAya che, vyutpanna ke anabhiniviSTa jIvAne nahi, kemake vyutpanna jIvAtA jainA paNa Ane kema AvakAre che?' enu rahasya vicArI paramAne ja pakaDe che. ane abhiniviSTa jIvAte tA keAI kaTThAgrahe ja pakaDAcA na heAvAthI enI dRDhatA thavAne prazna ja hAtA nathI. vaLI abhiniviSTAdi jIvAne paNa svamAnI je daDhatA thAya che te paNa teeAnA abhinivezAdvirUpa doSanA ja kAraNe, ubhayAbhimata kriyAne mArgAnusAritAnA hetu kahyo te kAraNe nahi. mATe tene hetu kahevAmAM kAI Apatti ke ayuktatA nathI. tethI amuka jIvAne ubhayaabhimata kriyAthI paNa mArgAnusAratA prApta thai jatI hAvAthI mAtra jaina abhimata kriyA niyataheturUpa nathI. ~" jeo nizcayathI parasamayamAhya hoya arthAt svasamayamAM jainazAsanamAM kadAca na rahyA hAvAchatAM jee nizcayathI anyadarzanamAM te na ja rahyA hoya evA saoNMgama-nayasAra-abaDa vagerete ja mArgAnusAratA sa'bhave che, bIjA kAIne nahi" evA je kAInA mata (sava jJazataka-69) che te teone ja herAna karanAra che, kemake a"khaDa vagerenI jema pata'jali vagerene paNa teoe mArgAnusArI mAnavA ja paDaze je teene aniSTa che, pata'jali vagere paNa sagrahaprerita pravRtti karanArA hAi nizcayathI teA parasamayabAhya hatA ja. arthAt te svasvamAgergIkta je pravRtti karatA hatA te ukta kadAgrahathI nahi paNa "A paramArthIthI upAdeya che' ityAdi vicArathI ja karatA hatA. mATe teo nizcayathI paramAgamAM te rahyA nahotA, kintu paramAthI je satya hoya te mAga mAM rahyA hatA. tethI tamAre teone mArgAnusArI mAnavA paDaze je "mAtra svaabhimatakriyA ja mArgAnusAritAnA hetu bane che" evI tamArI mAnyatAne pratikula che, kemake teo te ubhayaabhimata kriyA karatA hatA. Ama sa`gama-nayasAra vagerenI jema pataMjila vageremAM paNa mArgonusAritA amAdhita hAvI siddha thAya che. phera eTalo ja che ke pataMjali vageremAM te apunakhadhakapaNAnA kAraNe hatI jyAre sa'gama vageremAM zraddhALutAnA kAraNe. tethI siddhAntAkta kriyA rahita jIvAmAM paNa mArgAnusAribhAvarUpa lakSaNa hAjara hAvAthI dvavyAjJA DhAvI paNu siddha thAya che. (16)
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgAnusAritAne kALa : caramapudgalaparIvata ayaM mArgAnusAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAha maggANusAribhavo jAyaI caramaMmi ceva pariaTTe / guNavuDDIe vigame bhavAbhinaMdINadosANa // 17 // [mArgAnusAribhAvo jAyate carama eva parAvarte / gugavRddhayA vigame bhavAbhinandidoSANAm // 17 // ] magANusAribhAvotti / bhavAbhinandinA doSANAMkSudro lAbharatidIno matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavabhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH / / iti yogadRSTi. (76) (yo bi. 81) lokoktAnAM vigame sAta guNavRddhathA carame pudgalaparAvarta eva mArgAnusAribhAvo bhavati, apunabaMdhakAdermAgonusAriprauDhaprajJAnugatatvavacanAta, tasya tAvatkAlamAnatvAt / ata eva vacanauSadhaprayogakAlazvaramapudgalaparAvatta evokto vyavahArataH, nizcayatastu granthibhedakAlaH, tatrApi granthibhedakAla eva (a)nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtravRttI (432-433)'ghamicchatto kAlo entha akAlo u hoI nnaayvyo| kAlo u apuNabaMdhagAMbhaI dhIrehiM NiATTo / / 2Nicchayao puNa eso vinneo gaMThibheakAlou / eyAMma viAhasayapAlaNAu AroggameyAo // ghanaM mahAmeghAvaluptasakalanakSatrAdiprabhAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyAmadhyabhAgasamudbhUtAndhakAraniAbaDaM mithyAtvaM tattvaviparyAsalakSaNa yatra sa tathA, kAlazvaramapudgalaparAvaktavyAtarikta zeSapudgalaparAvarIlakSaNo'tra [mAnusArapane kALa-caramAvarta]. A mArgAnusArI paNuM kyAre prApta thAya? e jaNAvavA enuM kAlapramANa dekhADatAM prakAra kahe che - gAthArtha :-bhavAbhinaMdIpaNunA doSa dUra thae te guNavRddhi thavAnA kAraNe caramapudagalaparAvartAmAM ja mArgonusArapaNuM prApta thAya che. bhavAbhinaMdI chava kSudra, mAMgaNIyA, haMmezAM dIna, matsarI, bhayabhIta, zaTha, mUkha ane sarvatra atatvanA abhInavezanA kAraNe niSphalA bhI hoya che' yogadaSTi samucaya graMthanA A 76mAM lekamAM kahelA bhavAbhinaMdIdoSano nAza thae te guNavRddhi thavA dvArA caramapudgalaparAvartAmAM ja mArgonusArabhAva pedA thAya che, kemake mArthAnusAratAne prAgya je proDha prajJA joIe te apunabaMdhakAdimAM ja hovI kahI che. ane apunabaMdhaka vagerene kAla te ATale (caramAvarta jeTalI ja che. Ama A kAlamAM ja apunabaMdhakapaNamAM prauDhaprajJA AvatI hovAthI ja vacanauSadha prayogakAla (jinavacanane anusarIne vartavuM e vacanauSadha prayoga. tenI dhArI guNakara asara jemAM thAya te pAkI gaele kAla) paNa, vyavahArathI caramapudgala parAvatta ja kahyo che, ane nizcayathI granthibhedakAla kahyo che. A bemAMthI paNa paripUrNatayA yeAgya hovA rUpe (athavA alapakALamAM dhArI asara upajAvanAra hovAnA kAraNe) granthibheda kAla ja tenA kAla tarIke mukhya karAyo che. zrI upadezapadasUtramAM kahyuM che ke " ahIM vayovadha prayoga mATe gADha mithyAtvane kAla akAla ja gu. A kutaba dhaka vora avasthAne kAle ja dhIrapuruSo vaDa kAla tarIke kahevAya che. vaLI nizcayathI to grathibhedakAla ja e kAla tarIke jANo, kemake e pachI ja sadA vidhipUrvaka pAlana thavAthI vacanauSadhaprayAga Arogya bakSe che." AnI vRttimAM paNa kahyuM che ke jemAM kALA bhammara vAdaLAonA kAraNe badhA nakSatro vagereno prakAza naSTa thaI gayo che tevI bhAdaravA mahinA vagerenI amAsanI madhyarAtrIe chavAelA gADha aMdhakAra jevA tattvavipasAtmaka gADha mithyAtvavALo acaramapudgalaparAvane kAle A vacanauSadha prayoga mATe akAla=navasara jANavo. jyAre 1 ghanamithyAtvaH kAlo'trAkAlastu bhavati jnyaatvyH| kAlazcApunarbandhakaprabhRti(ranirdiSTa: // 2 nizcayataH punarepo vijJeyo granthibhedakAlastu / etasmin vidhisadApAlanAyA ArogyametasmAda / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlAka 17 vanauSadhaprayoge'kAlastu akAla eva bhvtijnyaatvyH| caramapudgalaparAvartalakSaNastu tathA bhavyatvaparipAkato bAdhAna bhedapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha - kAlastvavasaraH punaH apunarbaM dhakaprabhUtiH / tatrApunarbandhakaH 'pAvaNa tivvabhAvA kuNai...' (paMcA 3-4 ) ityAdilakSaNaH | AdizabdAnmArgAbhimukhamArgapatitau gRhyete / tatra mArgo lalitavittarAyAmanenaiva zAstrakRtetthaM lakSaNo nirUpitaH ' maggadayANaM ' ityAdyAlApakavyAkhyAyAM 'mArgazcata so'vakragamana', bhujaMgamanalikAyAmatulyo viziSTa guNasthAnAvA pravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSA hetusvarUpaphalazuddhA sukhetyarthaH ' tatrapatito bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti / etau ca caramayathApravRttakaraNa bhAgabhAjAveva vijJeya apunarbandhako punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA, dhIraistIrthakarAdibhiH nirdiSTo vyavahArata iti / / nizcayato nizcayanayamatena punareSa vacanauSadha prayogakAlo vijJeyaH kaH ? ityAha pranthibhedakAlastu granthibhedakAla eva yasmin kAle'pUrva karaNAnivRttikaraNAbhyAM granthirbhinno bhavati tasminnevetyarthaH / kutaH ? yata etasmin granthibhede sati vidhinA avasthocitakRtyakaraNalakSaNena sadA sarvakAlaM yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogya saMsAravyAdhirodhalakSaNa, etasmAd vacanauSadhaprayogAd bhavati / apunarbandhaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyakaH, anAbhogababulatvAttatkAlasya / bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvena nipuNabuddhitayA teSu kRtyeSu varttamAnAstatkarma. vyAdhisamucchedakA jAyanta iti // granthibhedameva puraskurvannAha - 84 caramapudgalaparAvatta nA kAla tathAbhavyatvanA paripAkathI khIjAdhAna-a Mkuraubheda-pASaNa vagerenI prApti thavAmAM tenA avasara bane paNa che. tethI ja (upadezapa6mAM) AgaLa kahe che ke " zrI tI kara vagere dhIrapuruSAe tenA kAla tarIke vyavahArathI apunaH dhaka vagerenA kAla kahyo che. temAM "pApa tIvrabhAve na kare'' vagere pacAzakamAM kahela svarUpavALA jIva apunaka jANuvA. temaja khAdi' zabdathI mAbhimukha ane mAga patita jIvAne samAveza jANavA. emAM mAnuM svarUpa A ja granthakAre (zrI haribhadrasUri mahArAje) lalita vistarAmAM 'magadayALu' vagere AlAvAnA vivaraNamAM Avu kahyuM che-" mA eTale cittanu' avakragamana, arthAt sApanu' nalikAmAM thatuM sIdhu gamana jema ISTasthAna prApaka bane che tema viziSTaguNasthAnanI prApti karAvI ApanAra ane peAtAnA saheja abhilASathI pravarolA evA kSayeApazama e mAga che. vaLI etA hetuo, svarUpa ane phaLa e traNe zuddha hAvA joIe, Ane ja pAtaMjala yogadana vageremAM sukhA kahyo che.'' A mAgane pAmela bhavyajIva mA patita kahevAya che. ane tene yAgya prAthamika bhUmikAne pAmela jIva mAbhimukha kahevAya che. A anne prakAranA jIvA caramayathApravRttakaraNe ja rahelA heAvA jANavA. [nizcayanaye vacanauSadhama yAgakALa ] nizcayanayanA abhiprAya pramANe te je kAlamAM apUva karaNa-anivRttikaraNa vaDe granthi bedAya che te arthabheda kAla ( ane te pachInA kAla) ja vacanodhanA prayogane avasara che, kemake granthibhedAye te ja avasthAcita kagyA karavA rUpa vidhithI ha MmezAM vacanoSadhanuM pAlana thayA kare che jenAthI saMsAraroga aTakavA rUpa ArAgyanI prApti thAya che. apunaba dhaka vagere kAlamAM vayanauSadhaprayAga hAvA chatAM te evA samayeAdha pedA karI zakA nathI, kemake e kAla anAbhAganI pracuratA vALA hAya che. (jo ke hamaNAM ja pUrva apunama dhakAdine prauDha prajJA hAvI kahI gayA. tA paNa keAi virodha nathI, kemake e prauDhaprajJA mArgAnusAritAne prAyogya che jayAre ahI je sUkSmaedhanI vAta che te samyaktvaprApti prAyeAgya che jenA apuna dhakAdimAM abhAva aviruddha che.) jyAre bhinnatranthikavA meha kSINa thayA heAvAnA kAraNe nipuNumuddhivALA hoya che jethI te ucita katta vyAne karatAM tee kanyAdhinA samuccheda karI zake che. vacanauSadhaprayAganI saphaLatAmAM vidhipAlana vagere karatAM paNa granthibheda ja mukhyacIja che evu' jaNAvatAM upadezapadakAra AgaLa kahe che
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArganuM. kALaH dezanA ardhapudgalAva-pUrvapakSamAnyatA iharAvi haMdi paaMmi esa AroggasAhago ceva / poggalapariaTTaddha jamNameaMmi saMsAro // 434 // itarathA'pividheH sadApAlanamantareNApi, handIti pUrvavata etasminpranthibhede kRte sati eSaH-vacanaprayogaH ArogyasAdhakazcaiva-bhAvArogyaniSpAdaka eva sampadyate / tathA ca pazyate labdhvA muhartamapi ye parivarjayanti samyaktvaratnamanavadyapadapradAyi / / yAsyanti te'pi na cira bhavavArirAzau tabibhratAM ciratara kimihAsti vAcyam // [ ] atra hetumAha-pudgalAnAmaudArika-kriya-taijasa-bhASA''naprANa-mana.-karmagrahaNapariNatAnAM vivakSitakAlamAdau kRtvA yAvatAM sAmastyenekajIvasya grahanisargoM sampadyate sa kAlaH pudgalaparAvartta ityucyate pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivarttante parAparapariNatiM labhante'sminniti vyutpattaH, tasyAddha yAvad, yad yasmAd, Una kiMciddhInaM, etasmin pranthibhede sati saMsAro jIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahulAnAmapi / atra dRSTAntAH kUlavAlakagozAlakAdayo vAcyoH" iti / evaM ca~" utkarSato'pyapApudgalaparAvartAvazeSasaMsArasyaiva mArgAnusAritvami "ti~yakena cidukta tatkenAbhiprAyeNeti vicAraNIya madhyasthaiH / na hyevamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena pranthibhedesya puraskaraNamupapadyate, parAbhiprAyeNApAddha pudgalAvatta kAlamAnasyobhayatrAvizeSAd / eva vadato bhrAntimUlaM tAvaccaramayathApravRttakaraNavibhAgabhAjAmevApunarjandhakAdInAmadhikAritvabhaNanam, tAdRzAnAM teSAM samya. kttvasaMnihitatvAd / ata evabhavaheU nANameyassa pAyaso'sappavittibhAveNa / taha tayaNubaMdhao cciya tattayaraniMdaNAio ii "rasthibheda thae te te vidhinA sAvadika pAlana vinA paNa A vacanauSadhoga bhAvaArogya utpAdaka ja bane che. A hakIkata enA parathI jaNAya che ke tItha kara vagerenI AzAtanA karanAra javAno paNa pranthibheda pachI saMsAra dezanA ardhapudagala parAvarta ja vadhumAM vadhu hoya che. jemake kalavAlakamuni gozALA vagere. kahyuM che ke-" anavadya pada (mekSa)ne ApanAra samyaphavaratnane eka muhartA mATe paNa pAmIne jeo choDI de che teo paNa bhavasamudramAM lAMbo kALa bhaTakatAM nathI, to te samyakatvaranane lAMbo kALa jALavI rAkhanAra mATe to kahevuM ja zuM ?" ahI pudagalapara vatta eTale dArika-kriya-raujasa-bhASA-zvAsozvAsa-mana anekama tarIke gRhIta thavAne pariNamelA badhA pagale vivakSita kAlathI mADIne jeTalA kALamAM eka jIva dvArA gRhIta thaI choDAya jAya eTale kALa. A zabdanI vyutpatti A to che -pugale prahaNa nisaga (meyana) vaDe jemAM parivartana= eka bIjI pariNati pAme te pudgalaparAvarta kALa. [mAnusAritAne kALa dezanaardhapu, hovAnI mAnyatAmAM asaMgati] Ama upadezapada vagerenA vacana parathI jaNAya che ke "mArgAnusAritA vahelAmAM vahelI caramapudgalaparAvartI zeSa hoya tyAre prApta thAya che. tethI--" jeone saMsAra utkRSTapaNe paNa dezanA ardhapudagalaparAvarta ja zeSa heya teo ja mArgAnusArI bane che" "evuM je keIe kahyuM che te kayA abhiprAyathI kahyuM che? e madhyastha mATe vicAraNIya bAbata che. te A rIte-teonA A vacana parathI phalita e thAya che ke mArgonusAritAne te dezanA ardha pudUgala parAvarta kAla ja vacanauSadhaprayogakAla che, kemake mArgAnusArI jIvone te prayoga hoya che. tethI vacanaSadha prayoganA adhikAra mATe "apunabaMdhaka vagere evuM paNa je kahyuM che temAM 1 itarathApi haMdi etasminneSa ArogyasAdhakazcaiva / pudgalaparAvadhi' yadUnametasmin saMsAro // 2 mata ga "mavaka thAt' rUpareza rAvanAra manurUtya "mannAnAyi...poya''miti tenAma- havayaH | bhavaheturmAnametasya prAyazo'satpravRttimAvena / tathA tadanubaMdhata eva tatvetaranindanAditaH // 446 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 17 mAtu: haMsA nivaya, jJAnaM zAstrAgArano roSa, pratA mithAire, tha? tyApraaysho bAhulyena, asatpravRttibhAvena viparyasta ceSTAkaraNAttasya, yadiha prAyograhaNa tad yathApravRtta karaNa vrnaavibhaagbhaaj| saMnihitamAnthabhedAnAmatyanta jI mithyAtvajvarANAM keSAJciduHkhitadayA-guNavadoSa-samucetA cArapravRttasArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAravAraNArtham / tatheti hetvantarasamuccaye / tadanubandhata evAsatpravRttyanubandhAdeva / etadapikutaH ? ityAha tattvetarrAnandanAditaH / sa hi mithyAtvApaghAtAtsamupottaviparItaruAcaH, tattvaM ca sadbhutadevatAdikamahattvAdilakSaNa nidati, paNa dezanA ardhA pudgalaparAvatta zeSa saMsAravALA ja apunabaMdhaka vagere levA paDe. ane te pachI " apunarbhadhakakAla kAla karatAM grAmeDhakAlamAM vacanauSadhayoga vadhu asarakAraka hoya che" ityAdirUpe grIsthabhedyamAM aputaba dhakanI apekSA e je mukhyatA dekhADI che te asaMgata thaI jaze. kAraNake ukta vacana kahenAranA abhiprAya mujaba te vacanauSadhapraganA avasarabhUta apunabaMdhakane kAla ane grAnthabheda kALa e banne dezanA ardhapuduM parAvartA jeTale samAna ja che. mATe mArgAnusAritAne kAla dezanA ardhapudgalaparIvatta mAnava yogya nathI. [te mAnyatAne bhrama UbhuM thavAnuM kAraNa]. jeone saMsAra dezanA ardhapudgalaparAvarta ja bAkI hoya teo ja mArgAnusArI heya" temanA avA zramanuM mULa kAraNa upadezapadanI vRttinuM eka vacana banyuM che. je vacana caramayathApravRttakaraNavibhAge rahelA apunabaMdhakAdine ja adhikArI tarIke jaNAve che. vacanauSadhaprayAganA adhikArakALane jaNAvanAra upadezapadanA 432mI gAthAnI vRttinuM te vacana A che-" tau ra mAthAkavRttAmAnamAAva virothI" A kathana paNa pUrva pakSanA ukta bramanuM kAraNa eTalA mATe banyuM ke A vacanamAM rahelA 'va' zabdane aNe upalakIye artha karyo arthAt teNe evo artha karyo ke je yathApravRttakaraNa apUrvakaraNAdi krame grathibheda karI ApanAra hoya te "caramayathApravRttakaraNa kahevAya. A caramayathApravRttakaraNe rahelA cha vacanaSadha prayoganA adhikAra che. AvA caramayathApravRttakaraNa pachI te aMta. muhUrtamAM samyaktvanI prApti thatI hovAthI e ja samyaktvane atyaMta sanihita hoya che. ane tethI ja tene saMsAra dezanA ardhapudgalaparAvartathI vadhu hA sa bhavatA nathI. tethI pUrvapakSIne jama paDyo ke vacanauSadha prayoganA AdhakArI kahevAyelA mArgAnusArI jIvana kAla paNa dezanA adhapudgalaparAvatathI vadhu na hovo joIe. pUvapakSIe "carama' zabdane A uparachalI draSTie artha karI vivAkSata jIvone samyakatvanI atyaMta najIka rahelA (atamuhUrtamAM pAmI janArA) gaNavAnI je brAnta mAnyatA UbhI karI tenA kAraNe ja upadezapadanA 446 mI gAthA ane tenI vRttinA vacanane pakaDIne paNa teNe kahyuM che ke " ahIM (1) yathApravRttakaraNanA caramavibhAgavALA evuM je kahyuM che temAM caramavabhAga eTale samyakRvanI prAptimAM hetubhUta evA karmakSapazamathI yukta avasthAvizeSa. (2) saMnihitagrathibheda che eTale atyaMta alapakALamAM (antarmuhUrtamAM) granthibheda karI samyakatva pAmanArA che. ukta avasthAvizeSavALA ane saMnihitagraMthibhedavALA temaja (3) atyanta jIrNa thayo che mithyAtvajvara jeono tevA ja (A traNa vizeSaNavALA ja) mithyAtvI che suMdara pravRttivALA hoya che." evuM je A vivakSita gAthAnA vivAra vavakSita gAthAnA vivaraNamAM kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke te sivAyanA badhA ja mithyAtvI jInI pravRtti asuMdara ja hoya che. eTale ke dezanaardhapagalaparAvarta karatAM vadhu saMsAravALA caramAvavatta apunarbandhakAdi.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvInI suda-asudara pravRttinI vyavasthA itaraccAtava tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastacvetaranindanAdito doSAda bhavAntarepyasapravRttiranubandhayuktaiva syAd" ityapadezapadavacanAntaraM ( zlo 446) anusRtya "atrAnAdipravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktva prApti hetu karmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAra prAptavyasamyaktvAnAmatyantajIrNamidhyAtvajvarANAM sundara pravRttiriti bhanena tadvatiriktAnAM tu sarveSAmapi midhyAdRzAma sundara pravRttirevokteti sUkSmadRzA paryAlocya mi" ti tenoma | ,, tatreda N vicAraNIyaM- caramatvaM yathApravRpta karaNasyAnantapudgalapazavantaM bhAvinazvarama kA mAtreNApi nirvAhyaM saMnihitagranthibhedatvamya tu na svalpakAlaprAptabya samyaktvAkSepakatA / "AsannA ceyamasyo caramAvarttino yataH / bhayAMso'mI vyatikrAntAstadeko'na na vicana // 176 // AsannA= cAbhyarNavartinyeva iyaM = muktiH asyoccairatIva. caramAvarttana ra pudgalaparAvata bhAjo jIvasya yataH kAraNAda bhUyAMso'tIbabahavaH amI = AvarttA vyatitrAntA = anAdau saMsAre vyatItAH, veAnI pravRtti paNa asuMdara ja hoya che' evuM phalita thayuM. A vAta sUkSmabuddhithI vicAravI." AvA kathanamAM AdhAra tarIke levAyela upadezapadanI gAthAnA atha A pramANeprAyaH asapravRtti hAvAthI temaja tattvanI niMdA-ItaranI stuti vagerenA kAraNe asata pravRttinA ja anubaMdha paDatA hAvAthI Anu' (=mithyAtvInuM) jJAna sa sAranuM ja kAraNa bane che " tenI vRttinA atha- mithyAtvIne zAstranA abhyAsI pedA thaela meSa paNa soMsAranu' ja kAraNa bane che, kemake te jJAnadvArA paNa moTA bhAge e asatpravRtti ja kare che, temaja asatpravRttinA ja anubhA pADe che. ahIM ' mATAbhAge' evuM eTalA mATe kahyuM che ke yathApravRttakaraNanA caramavibhAge rahelA, granthibhedanI najIka rahelA ane atyanta jIrNa thaela mithyAtvavALA keTalAka mithyAtvI jIvAne du:khI jIvA para dhyA- guNavAna para dveSa vagere samucitaAcAra pravRtti rUpa sudara pravRtti savita heAI teemAM AvatA yabhicAranuM vAraNu karavuM che. vaLI moTA bhAganA mithyAtvIe asatpravRttinA ja anubaMdhA eTalA mATe pADe che ke mithyAtvathI haNAyelA DhAvAnA kAraNe viparItarucivALA thaelA tee zrI arihaMta vagere sadbhutadevAditattvanI niMdA karatA hAya che temaja Itara=kadeva vagere tattvane yuktie UbhI karIne mahAn tarIke thApatAM hAya che. tethI bhavAntaramAM paNa teone asatpravRtti anudha yukta ja thAya che." ' re ++++++ [svabhrAntamAnyatA aMge pUrva pakSInI vicAraNA] . upadezapadanA A vacanane anusarIne pUrva pakSIe atyanta samyaktva abhimukha jIvAne cheDIne zeSa badhA mithyAtvIenI pravRttine asundara kahI che temAM vicAraNIya khAmata A che (prAyazeA) 'mATAbhAge' zabda mUkIne je mithyAtvIenI bAdabAkI karavI abhipreta che te mithyAtvIenA e vizeSaNA vRttimAM mUkela che- yathApravRttakaraNacaramavibhAgabhAjA ane saMnihitagranthibheda, A e vizeSaNAnA upalaka dRSTi a vicArI pUrva pakSIe tevI khAdakhAkIteceAgya mithyAtvIe tarIke samyaktvaprAptinI atyanta najIka rahelA ja (ke jeAtA saMsAra vadhumAM vadhu dezeAna adha pudgala parAvatta ja khAkI hoya) mithyAtvI jIvA pakaDayA. te A dalIlathI-pasAra thaI gayela ana tA pudgala parAvarttamAM ana tIvAra yathApravRttakaraNA karyAM paNa samyaktvanI prApti thai nahi. tethI pachI paNa te karavAnA UbhA rahyA. paNa je yathApravRttikaraNa pachI granthibheda samyaktvaprApti thai gayA te pachI yathApravRttikaraNa karavAnuM rahyuM nahi. tethI e yathApravRttikaraNa ja caramayathApravRttikaraNa ke yathApravRttikaraNanA caramavibhAga kahevAya. pAtAnI A mAnyatAne pUvapakSIe 'sa'nihita nthibheda' evA khIjA vizeSaNathI A
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ kama parIkSA zloka 17. tattata eko'pazcimaH atra na kiMcana-na kiJcidbhayasthAnameSa ityarthaH" iti yogabindusUtravRtti vacanAccaramAvarttina AsannasiddhikatvasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhadhAkSepakatvApatteH, ApekSikA. sannatayA samAdhAna cobhayatra sughaTamiti / athaikabhavikAzucitayogyatAniyatatvAd dravyAjJAyAH samyakatvaprAptyapekSayA tadadhikavyavadhAne mithyAdRzo na mArgAnusAriteti nizcIyate iti cet ?~na, rIte puSTa karI-AvA ukta) jIvane ja pachI aMtamuhUrtamAM grathibheda thatuM hoI teo ja saMnihitagrathibheda' vizeSaNane che, caramapudagalaparAvarta zeSa saMsAravALA apunarba dhaka gagere nahi, kemake teone te grathibheda haju ghaNe (adhapudagalaparAvarta jeTale) dUra hoya che." [ "tharamayathApravRttakaraNavibhAgabhAjImAM "tharamano artha upadezapadanI 432mI gAthAnA adhikAramAM ane A446mA gAthAnA adhikAramAM AvelA "caramayathA pravRtti karaNavibhAgabhoja ane "saMnihitagranthibheda e be vizeSaNa zabdane pUvapakSIe je Avo artha karyo che te upalaka daSTie sAce paNa lAge che. tema chatAM, A artha karavAmAM, AgaLabatAvI gayA mujaba vacanauSadhaprayogakALa dezona adhapudgalaparAvartana hovo ja je siddha thAya che tenA kAraNe granvibhedakALa e vacanauSadha prayoganA anya apunabaMdhakAdikALa karatAM vadhu asarakAraka che." e vAta asaMgata banI javAnI Apatti Ave che temaja caramAvartAvatI apunabaMdhakAdinI suMdara pravRttio paNa asuMdara banI javAnI Apatti Ave che. AvI badhI Apattio na Ave e mATe ukta banne vizeSaNene keI vizeSa artha le paDe che. te vizeSaNano abhipreta vizeSa arthe Ave che-ahIM yathApravRttakaraNanuM caramava eTale anaMtA acarama pudgalaparAvartAmAM thaela yathApravRttikaraNa thI bhinnahevA paNuM arthAta caramapudagalaparAvamAM thavApaNuM. eTale ke caramapudagalaparAtamAM je yathApravRttikaraNa thAya te badhA ja caramayathApravRttakaraNa ke yathApravRttakaraNucaramavibhAga kahevAya. vaLI "saMni. hitagranthibheda evuM vizeSaNa paNa "atyanta alpakALamAM ja gra ibheda-samyakatvaprApti thavI joIe e artha kADhI ApatuM nathI ke jethI pUrvapakSIe camatvanA pote karelA arthanI puSTi thAya, kemake e rIte te gabindu sUtra (leka 176) ane tenI vRttimAM caramAra vALA jIvane je Asanasiddhikatva kahyuM che tene atha paNa evo karavo paDe ke " atyanta alpakALamAM (aMtamuM.mAM) siddhi prApta thavA paNuM" je ekadama asaMgata che, kAraNake te jIva utkRSTathI eka pudagala parAva paNa siddhi pAmI zake che. gabindanA te zleka ane vRttino artha A pramANe-" A=mukti Ane caramAva* jIvane atyanta najIka hoya che, kemake anAdi saMsAramAM atyAra sudhImAM anaMtA pugala parAvo pasAra thaI gayA che to tenI AgaLa A eka chele pugala parAvartA kaI visAtamAM nathI, arthAta have vizeSa ciMtAnuM kAraNa nathI." - ahIM siddhinI je AsannatA (samIpatA) kahI che te ApekSika che, arthAta pUrvanA pudagala parAvamAM te ghaNI dUra hatI, tenI apekSAe A caramAvaramAM te najIka thaI che. mATe ene AsanA kahI che. tethI Asanasiddhikatva' zabdathI kaMI atyaMta apakALamAM siddhinI prApti hovAno artha nIkaLate nathI" e je pUvapakSI bacAva hoya to e bacAvate "saMnihita granthibheda' vizeSaNa mATe paNa samAna ja che, kemake acaramAvakAlIna yathApravRtta karaNAthI grathibheda ghaNe dUra hatuM ane tenI apekSAe, carabhAvamAM thaela dareka sthApravRttikaraNothI te najIka hoya ja che. tethI caramAvartAvatI badhA mithyAtvI jImAM "saMnihitagraMthibheda evuM vizeSa saMbhave ja che, mAtra aMtamuhUrtamAM samyaktva pAmanAra jIvamAM ja te saMbhave che evuM nathI. mATe upadezapadanA ukta lekane "prAya" zabda asuMdara pravRttinA nirdeza
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ draAjJA ane dravyastavamAM sAmya 29 asati pratibaMdhe paripAke vA'punarbandha kAdermArgAnusAriNo bhAvAjJA'vyavadhAne'pi sati pratibandhodau tadvyavadhAnasyApi saMbhavAt tatkAlepi bhAvAjJA bahumAnA'pratighAtAducita pravRttisAratayA dravyAjJAyA avirodhAd, anyathA cAritralakSaNAd bhAvaratavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyaratavasyApyasaMbhavaprasaGgAt, ratnagar dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM paJcAzake-- aMge caramAvatta vattI' apunama dhakAdinI paNa bAdabAkI kare ja che e vAta nizcita jANavI. mATe jeenA sasAra eka pudgalaparAvatta zeSa hAya tevA paNa apunama dhaka vagerenI pravRtti suMdara hAvI sabhave che. A suMdara pravRtti sAkSAt ke paraparA e samyaktvAdirUpa bhAvA jJAnuM kAraNu khanatI hAI dravyAnnA rUpa ane che. tethI AvA jIvAmAM mArgAnusAritA siddha thAya che. temaja upadezapada (432)mAM vacanauSadhaprayAganA adhikArI mATe 'caramayathA....' ityAdi je kahyuM che temAM paNa caramatvanA ukta rIte nirvAha karavAnA hAI te adhikArI tarIke utkRSTathI ekapudgalAnta zeSa saMsAravALA appuna dhakAdi jIvA siddha thAya che. tethI mArgAnusArI tarIke paNa teTalA saMsAravALA jIvA siddha thAya che. [dravyaAjJA ane bhAvANAmAM keTalu aMtara sa'bhave?] zakA-jema dravyadeva e ja kahevAya jenAmAM ekavitva (pachInA bhavamAM devaparyAya pAmavApaNu), adghAyuSyatva (devaAyuSya khAMdhI devApaNuM') ke abhimukhanAmagAtratva (devaparyAya prAptine atyanta sanmukha thaI javA paNuM) rUpa ucita ceAgyatA hAya. be-traNa vagere bhava pachI deva ananArA jIvA drazyadeva kahevAtAM nathI. A ja rIte jee pachInA bhavamAM samyakt vagere rUpa bhAvaAjJA pAmavAnA hoya tevA ekalavikatva vagere ceAgyatAvALA jIvAmAM ja dravyaAjJA hAvI kahI zakAya che, anekabhavanA vyavadhAna (=AMtarA) pachI bhAvaAjJA pAmanAra jIvAmAM nahi. tethI eka puddagala parAvartta kALa zeSa saMsAra bAkI hAya tevA jIvAne te AchAmAM echA paNa adhapudgala parAvartta kALa pachI ja samyaktva vagere rUpa bhAvanA prApta thavAnI hoI dravyaAjJA mAnI zakAtI nathI, ane tethI mArgAnusAritA paNa mAnI zakAtI nathI. tAtparya e che ke a pudgalaparAvartta karatAM vadhu saMsAravALA jIveAne bhAvAjJAprAptine hUju ekabhava vagere karatAM vadhu vyavadhAna hAi dravyaAjJA sabhavatI na heAvAthI mArgonusAritA paNa hAtI nathI e nizcita thAya che. samAdhAna-dravyadeva vagere vyapadeza ekabhavikatva vagere ceAnyatA hAya tA ja thatA hovA chatAM dravyaAjJA mATe evuM nathI. arthAt dravyaAjJAnI prApti pachI ekabhava vagere karatAM adhika (yAvat dezeAna purvAMgalaparA.) vyavadhAna khAda paNa bhAvaAjJAnI prApti hAvAmAM kAi vAMdhA nathI. koI apunakha dhaka vagere mArgAnusArI jIvane pratimaMdha na heAvAnA kAraNe ke tathA bhavyatva-kALa vagere pAkI gayA hovAnA kAraNe vizeSa vyavadhAna vinA ja bhAvajJA prApta thaI jatI hAvA chatAM samyaktvanA pratibaMdhaka vagerenI hAjarI vALA jIvAne vizeSa vyavadhAna paDavu paNa sabhavita che. paNa eTalA mAtrathI te jIvAne te vyavadhAnapUrvanA kAle mArgonusAritA ke dravyaAjJA hAya ja nahi evu' mAnavAnI jarUra nathI, kemake e kAle paNa bhAvaAjJA paranu bahumAna akhaMDita hAi ucitapravRttinI mukhyatA jaLavAi rahI haiAvAnA kAraNe dravyaAjJA heAvAmAM koi virodha nathI. khAkI 'bhAvaAjJAnI prAptine haju eka bhava karatAM ghaNA vadhAre kALakhAkI che' eTalA mAtrathI dravyaAjJA jo asa Mbhavita khanI jato hoya te e rIte teA cAritrarUpa bhAvastavanA ekabhUva vagere karatAM vadhAre vyavadhAnavALA jIvAne drayu. stava paNa asa Mbhavita banI javAnI Apatti Avaze, kemake jema dravyaAjJA bhAvanAnA kAraNabhUta hoI 'dravyaAjJA' che tema drazyastava paNa bhAvastavanA kAraNabhUta hAvAthI ja 'drazyastava' hovAnu` zAstramAM pratipAdana che. (arthAt drabyaAjJA ane dravyastavamAM dravyatvanuM sAmya che tethI adhikRta sAmya paNu hevu joie.) pathAzakamAM kahyuM che ke-- 12
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA leAka 17 'tA bhAvasthayaheU jo so davvatthao iha i8o / jo uNa NevaMbhUo sa appahANo para hoi / iti / yadi ca bhAvalezayogAdvayavahitasyApi dravyastavatvamaviruddha tadA tata eva tAdRzasya mArgAnuH sAriNo dravyAjJApyaviruddhava / yathAhi nirnidAna sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jinabhavanAdhucitAnuSThAnasya dravyastavatvamavyohatam , ekAntena bhAvazUnyasyauva viparItatvAt , tathA apunarjandhakasyApi bhAvAjJAnurAgabhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / ata eva bhavAbhiSvaGgAnAbhogA''saGgatatvAdanyAvarttApekSayA vilakSaNameva casmAvarte gurudevAdipUjana tharathara. tadu thoDAvita karo. 22-261etdyuktmnusstthaanmnyaavrttssu taddyum / carame vanyathA zeya' saha jAlpamalatvataH // ekameva hyanuSThAna ka bhedena bhidyate / sarujetarabhedena bhojanAdigata yatho / ittha caitad yataH prokta sAmAnyenaiva paJcadhA / viSAdikamanuSThAna vicAre'traiva yogibhiH / / viSaM garo'nanuSThAna taddha'turamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamapekSAdividhAnataH // tethI je bhAvastavane hetu bane che te ja ahIM dravyastava tarIke abhipreta che, teno hetu na banavA chatAM je dravyastava kahevAya che te apradhAna jANava." "adhika vyavadhAnavALA drazyastavayukta jemAM bhAvane aMza hAjara hevAthI dravyastavanI hAjarI aviruddha che evA bacAvano javAba e che ke "e rIte bhAvanA aMzavALA apunabaMdhaka vagere mArgAnusArI jIvane paNa dravya AjJA havAmAM zuM vAMdho che?" tAtparya e che ke jema niyANA vinA sUtrokta vidhipUrvaka ke bhAvastava paranA anurAgapUrvaka karAtA jinabhavana vagerenA ucita anuSThAna dravyastavarUpa bane che, (pachI bhalene bhAvastava (cAritra)nI prAptine haju ghaNI vAra heya) tema bhAva AjJAnA anurAgarUpa AMzikabhAva yukta apunabaMdhakane bhAva AjJA prAptimAM ghaNuM vyavadhAna hovA chatAM dravyaAjJA havAmAM kaI vAMdho nathI.bhAvastavanA anurAgarUpa bhAvAMzayukta ukta ucita anuSThAna dravyastavarUpa eTalA mATe bane che ke je sarvathA bhAvazUnya hoya te anuSThAno ja viparIta hoya che, arthAta te anuSThAne ja bhAvastavanuM kAraNa banatA na hoI mukhyatayA dravyastava paNa hatA nathI. [ tharamAvarNavattI anuSThAnomAM vilakSaNatA ] vaLI Ama caramAvartAmAM bhAva AjJAne ghaNuM vyavadhAna hovA chatAM apunabadhakAdi chone dravyaAjJA saMbhavatI hoya te ja, zaramAvarta mAM thatAM gurudeva vagerenA pUjanarUpa anuSThAna bhavAbhivaMga ane anebhegathI mukta hoI anya AvartAmAM thatAM anuSThAna karatAM je vilakSaNatA dharAve che te saMgata bane, kemake nahitarato caramAvartanA pUrvArdhamAM acaramAvarta karatAM dravyaAjJA vagere rUpa bIjI kaI vizeSatA prApta thaI na hovAthI te pUrvArdhabhAvI anuSThAnemAM paNa keI vilakSaNatA na Ave. paNa e vilakSaNatA hevI gabindu (zleka 152 thI 162) mAM A rIte kahI che anya-acarama AvartAmAM anuSThAna avazya bhavAbhivaMga ane anAmeLa yukta hoya che. caramAvartAmAM te svAbhAvikakarmabaMdhayogyatA rUpa mala a5 thaye hevAnA kAraNe enA karatAM judA prakAranuM hoya che te jANavuM. devapUjA vagere rUpa ekanuM eka ja anuSThAna judA judA kartAne AzrIne badalAI jAya che. jemake tenA te ja bhajanathI rogIne baLanI hAni thAya che ane nirogIne puSTi thAya che. anuSThAna badalAI javAnI A vAta AnA parathI paNa siddha thAya che ke carama-acarama AvartanI vivakSA vinA paNa sAmAnyathI ja pataMjali vagere yogIoe A bAbatamAM anuSThAnanA viSAdi pAMca bheda kahyA che. apekSA vagerathI karAtA garayjanAdi anuSThAnanA viSa, ga2, ananuSThAna, tadadhe, ane amRta e 1 tasmAdabhAvastavahetuH ca dravyastava iheSTa / yaH punaranevambhUtaH ma apradhAnaH paraM bhavati / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSAdi pAMca anuSThAne viSa labdhyAdyapekSAta ida saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAd jJeya laghutvApAdanAttathA / divyabhogAbhilASeNa garamAhurmanISiNaH / etadvihitanItyaiva kAlAntaranipAtanAt // anAbhogavatazcautadananuSThAnamucyate / sampramugdha mano'syeti tatazcautad yathoditam // etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya zubhabhAvAMzayogataH // jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punH| saMvegagarbhamatyantamamRta munipuMgavAH / / evaM ca kartR bhedena carame'nyAdRzaM sthitam / pudgalAnAM parAvarte gurudevAdipUjanam // yato viziSTaH kartAdhya tadanyebhyo niyogataH / tadyogayogyatAbhedAditi samyavicintyatAm / / atra pUrva hyekontena yogA'yogyasyauva devAdipUjanamAsIt, caramAvarte tu samullasitayogayogyabhAvasyeti caramAvata' devAdipUjanasyA'nyAvata' devAdipUjanAdanyAdRzasvamiti vRttikRd vivRtavAn / etena yattvanyatArthikAbhimatA'karaNaniyamAdeH sundaratvena bhaNana tad hisAdyAsaktajanasya manuSyatvasyeva svarUpayogyatayA vyavahArato mantavyaM, nizcayatastu mithyAgakaraNaniyamo hiMsAdyAsaktajanamanuSyatva vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundaramevAtalyatkenAcaduktaM tadapAstaM, na hyetAdRzaM vacanamabhiAnaveza vinA saMbhavati, yataH pUrvasevApi muktyadveSAdisaGgatA caramAvarttabhAvinI nizcayataH bheda che. labdhi vagerenI apekSAnA kAraNe anuSThAna viSa bane che, kemake (1) te nirmaLacittane mArI nAkhe che, tema ja (2) devapUjA vagere rUpa moTI cIjanI atituccha evI labdhi vagerenI spRhA rAkhIne laghatA kare che. IlekanirapekSa paNe pAralaukika odayabheganI abhilASAthI anuSThAna sacittarmAraNa vagere ukata kArathI "gara' banI jAya che ema paMDito kahe che. mAtra A kAlAntare herAna karanAra he viSa nathI kahevAtuM, "gara' kahevAya che. IhalekAdine vize anAjogavALA jIvanA devapUjana vagere ananuSThAna" che. AvA jIvanuM mana atyanta sa pramugdha hoya che. tethI enuM anuSThAna yakta prakAranuM hoya che. "sa anuSThAna paranA bhAvabahumAnayo AdidhArmikakAlamAM karAtuM anuSThAna mukti apa ke mukti paranA AMzika rAgarUpa zubhabhAvAMDhanA meLApa thayo hovAthI anuSThAnanA pariNAmano zreSTha hetu bane che. evuM yoga kahe che. tethI e "tahetu" kahevAya che. bhagavAne kahyuM che mATe karuM chuM evA abhiprAyathI karAtu anuSThAna bhAvasAra zuddha zraddhAnI mukhyatAvALuM hoya che. "e anuSThAna saMvegagArbhata hAI atyanta amaraNa hetu hovAthI amRta anuSThAna che' ema mahAmunio kahe che. Ama caramapudagalaparAvartAmAM thatuM garadevadipUjana, kartA badalAI gayA hovAnA kAraNe acaramAvartAbhAvI anaSThAne karatAM anya prakAranuM hoya che, kemake tenA A caramAvartAvatta kartA bIjA acaramAvartAvo kartAo karatAM yogasaMbaMdhIyogyatArUpa vizeSa prApta thayo hovAthI avazya judA hoya che e samyaga vicAravuM." A bAbatamAM rahasya e che ke te anuSThAna karanAra jIva acaramAvartAmAM vega mATe ekAnta agya hatA jyAre zaramAvartAmAM tenAmAM ganI kaMIka egyatA pedA thaI gaI hatI. A kAraNe caramAvartabhAvI anuSThAne anya acaramAvartAbhAvI anuSThAna karatAM vilakSaNa hoya che evuM TIkAkAre vivaraNa karyuM che. Ama " caramAvartAmAM mArgonusArIpaNuM ane dravyaA jJA hoya che temaja anuSThAnI vilakSaNa suMdara hoya che evuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja pUrvapakSInI A vAtanuM nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM.~ anyatIthikanA akaraNaniyama vagerene je suMdara hovA kahyA che te paNa vAstavika rIte suMdara hovAne kAraNe nahi, kintu jema hiMsA vageremAM DUbelA mANasanuM manuSyatva suMdara banavAnI svarUpagyatA dharAvatuM hoI vyavahArathI suMdara hoya che tema svarUpa yogyatAnA kAraNe vyavahArathI ja suMdara kahyA hovA jANavA. nizcayathI te mithyAtvIne akaraNaniyama ke hiMsAdimAM AsaktajIvanuM manuSyatva e baMne saMsAranuM ja kAraNa banatAM hoI asuMdara ja hoya che."
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zla. 17 prAcyAvarzabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAyairatizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya baktavyamiti / na hi manuSyatvasadRzamakaraNamiyamAdikaM, anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapraviSTatvAt , sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaGgatasya vizeSadharmaprakRtitvAt, manuSyatva cAnIdRzam / kiMca hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayApi tAdRzI syAd, utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve ceSTApattiH, apunarbAndhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrvasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktaMasyauSA mukhyarUpA syAtpUrvasevA yathoditA / kalyANAzayayogena zeSasyApyupacArataH // 179 / / iti / ___ na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam,'sammANuhAga ciya to sabamiNaMti tattao NeyaM ) Na ya apunabaMdhagAI muttu eya iha hoi // 996 // [ akaraNaniyama ane manuSyatvamAM vaiSamya] pUrvapakSInuM AvuM vacana "apunabaMdhaka vagere caramAvavata mithyAtvInI pravRttio paNa asuMdara ja hoya" evA abhiniveza vinA kharekhara bolI zakAya evuM nathI, kema ke pUrvAcAryoe sAkSAt yogAMga evA akaraNa niyamane ja nahi paNa te gAMganI pUrvabhUmikA rUpa ane caramAvamAM thaelI evI mukti aSAdiyukta pUrvasevAne paNa UbhI thaela cAgayogyatAnA kAraNe acaramAvartabhAvI pUrvasevAo karatAM caDhiyAtI kahI che. tethI akaraNaniyamanuM te pUchavuM ja zuM? vaLI akaraNaniyamavageremAM kaMI manuSyatvanuM sAdezya nathI ke jema tame daSTAnta tarIke Apela manuSyatvadantika akaraNaniyamamAM paNa nizcayathI asuMdaratvanI siddhi karI Ape. kAraNa ke gADhamithyAtvI vagerenA paNa akaraNaniyama vagere sadAcAra rUpa hoI dunyavI daSTie sAmAnyadharmamAM gaNAya che, jyAre hiMsA vageremAM Asakta vyaktinuM manuSyatva to e rIte paNa dharmamAM ke suMdaravastuomAM gaNatarI pAmatuM nathI. sAmAnyadhamamAM gaNatarI pAmatAM paNa te akaraNaniyamAdi vAstavikatA e suMdara eTalA mATe nathI ke AMzika bhAvayukta te akaraNaniyamAdi ja bhAva AjJA vagere rUpa vizeSadharmanuM kAraNa banatA hoya che je AMzikabhAva ja gADhamithyAtvI vagerene te nathI, e vAta dhyAnamAM rAkhavI. vaLI mithyAtvayukta(sahacarita) akaraNaniyama vagere je hiMsAda yukta manuSyatva jevA hoya ane tethI nizcayathI asuMdara ja hoya te te meghakumAranA jIva hAthInI dayA paNa mithyAtva yukta ja hoI vAstavika rIte asu dara ja thaI javAnI Apatti Ave. tethI, utkaTa mithyAtva yukta akaraNaniyama-dayA vagerene ja je asuMdara hovA kaheze, te amAre e ISTa ja che, kemake ame jemanA akaraNaniyama vagerene suMdara kahIe chIe te apanabaMdhaka vagere ne paNa utkaTamithyAva to hatuM ja nathI. teonA ja akaraNaniyama vagere gAMga hovA amane abhipreta che, anya mithyAtvIo nA nahi" e vAta pUrvasevAnA paNa temane ja adhikArI batAvyA hovA parathI jaNAya che. gabindu (179)mAM kahyuM che ke " A apunabaMdhakanI pUrvasevA muktine anukula kaMIka zubha bhAva jAgyo hovAthI niruparita rIte pUrve kahyA mujabanI hoya che. asakRbaMdhaka vagere zeSajInI te upacArathI tevI hoya che. [apunabaMdhakAdi samyaga anuSThAnavALA ja hoya] "apunabaMdhakAdinuM anuSThAna paNa samyagU hotuM nathI" evI zaMkA na karavI, kemake upadezapadasUtra (96) ane vRttimAM apuna dhakane samyagU anuSThAna ja hoya e niyama 1 samyaganuSThAnameba tasmAtsarvamida tattvatojJeyam / na cApunarbandhakAdi muktvaitadiha bhavati //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanabadhakanA lakSaNe samyaganuSThAnamevAjJAnukUlAcaraNameva tat tasmAt sarva triprakAramapIdamanuSThAna tattvataH pAramArthika vyavahAranayadRSTyA , jJeyam / atra hetumAha-na ca naiva yato'punarbandhakamArgAbhimukhamArgapatitAnmuktvA etadanuSThAnamihaiteSu jIveSu bhavati, apunarbandhakAdayazca samyaganuSThAnavanta eva-ityupadezapadasUtravRttivacanAdapunarbandhakAdeH samyaganuSThAnaniyamapratipadinAt / triprakAra hyanuSThAna satatAbhyAsaviSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsabhedAta / tatra nityamevopAdeyatayA lokottaraguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitRvinayAdivRttiH satatAbhyAsaH / viSaye'hallakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa viSayAbhyAsaH / dUraM bhavAdudvignasya samyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvAbhyAsa iti / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhanvAd viSayagatameva,ityapunarbandhakAdiH samyaganuSThAnavAneveti yogamAgopaniSadvidaH / yena cAtyanta samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTirmArgAnusArI gRhyate tenAdidhArmikapratikSepAdapunarbandhakAdayanayo dharmAdhikAriNa iti mUlaprabandha eva na jJAtaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarjandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApattyA vibhAgavyAdhAtAd / tasmAd yathA cAritrAdvyavahitasyApi samyagRhazaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitva nizcIyate tathA samyaktvAdvayavahitasyApunarjandhakAderapi tallakSaNaistadbhAvo nizceyaH / tallakSaNapratipAdikA ceyaM paJcAzakagAthA- [3-4]batAvyo che. te sUtravRtti A pramANe-"tethI A traNe prakAranuM badhuM anuSThAna tAtvikadaSTie= pAramArthika vyavahAranayanI daSTie AjJAnakala AcaraNarUpa samyaga anuSThAna ja che e jANavuM, kemake A anuSThAna apanabaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatitane choDIne anyone hetuM nathI. ane apunabaMdhaka vagere che to samyaga anuSThAnavALA ja hoya che." ahIM kahelA anuSThAnanA traNa prakAra A che-satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsa. emAM upAdeya hovAthI lokottara guNenI prAptinI gyatA UbhI karI ApanArI mAtApitAnA vinayAdinI pravRtti haMmezAM karavI te satatAbhyAsa che. zrIarihaMta paramAtmArUpa ke mokSamArganA svAmIrUpa viSayanA vinayAdinI pravRtti viSayAbhyAsa che. saMsArathI atyaMta udvigna jIva samyagadazanAdi bhAvano je abhyAsa kare che te bhAvAbhyAsa che. A traNe prakAranuM anuSThAna mokSAnukUla bhAva sAthe saMkaLa evuM hoI nizcayaprApaka vyavahAranayanI daSTie eka prakAranuM viSayamata ja che. mATe, upadezapadanI 996mI gAthA vagerenA adhikAra mujaba " apunabaMdhaka vagere jevA samyaga anuSThAnavALA ja hoya che evuM yogamArganA rahasyane pAmelA jANakAro kahe che. apunabaMdhakAdi paNa dharmAdhikArI]. samyaktvane atyanta abhimukha thaelo midaSTi ja mArgAnusArI hoya che" evuM je mAne che teNe to AdidhArmikamithyAtvIonI vAta uDAvI dIdhI hovAthI jaNAya che ke "apunabaMdhaka vagere traNa prakAranA dharmane adhikArI che" e mULa vAta ja teNe jANI nathI."apunabaMdhaka vagerene je dharmAdhikAra kahyA che temAM samyaktvane atyaMta abhimukha thaela anabaMdhakanIja vAta jANavI. caramAvartAnA prAraMbhAdi kAle rahelA zeSa apunabaMdhakAdinI nahi"--evuM je kahezo te emAM jema e apunabaMdhaka jIne zeSa apunabaMdhaka jI karatAM judA gaNyA tema cAritrane atyaMta abhimukha samyakatvIone paNa zeSa samyakatrIo karatAM judA gaNavA paDaze ane te pachI jInuM mithyAtvI, apunabaMdhaka vagere je vibhAgIkaraNa karyuM che e bhAMgI paDaze tethI cAritrathI dUra rahelA samyakUvImAM paNa jema zamasaMvega vagere rUpa samyaphavanA lakSaNothI samyagadaSTipaNAno nizcaya karAya che tema samyakatvathI dUra rahelA paNa apunabaMdhakamAM apunabaMdhakapaNAnA "pApa tIvrabhAve na karavuM" vagere rUpa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ thima parIkSA leka 17 'pAvaNa tivvabhAvA kuNai Na bahumannai bhavaM ghoraM / uciyaTTiI ca sevai samvattha vi apuNabaMdho / etattiryathA-pApamazuddha karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApa tad, na-naiva, tIvrabhAvAd-gADhasaMkliSTapariNAmAta karoti-vidhatte, atyantotkaTamithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanairmalyavizeSatvAda / tIvrati vizeSagAdApannamatIvrabhAvAkarotyapi, tathAvidhakarmadoSAt / tathA na bahu manyate na bahumAnaviSayIkaroti / bhavaM saMsAraM ghora raudra, tasya ghoratvAvagamAt / tathocitasthiti anurUpapratipatti 'ca' zabda. samuccaye, sevate bhajate karmalAghavAt, sarvatrApi AstAmekatra, dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devAtithimAtApitRprabhRtiSu, mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayurazizudRSTAntAna, apunarjandhaka uktanirvacano jIvaH ityevaMvidhakriyAliGgo bhavatoti gAthArthaH / / " na cApunarjandhakasya kvacinmArgA: nusAritAyAH kvacicca tadabhimukhatvasya darzanena bhramakaluSitaM ceto vidheyaM, dravyabhAvayogAbhiprAyeNobhayAbhidhAnA'virodhAt / lakSaNathI apunabaMdhakapaNane nizcaya kare joIe. arthAt te paNa vAstavika rIte apunabaMdhaka ja che ane tethI dharmAdhikArI jIvomAM enI paNa gaNatarI che ja. apunabaMdhakanAM lakSaNe jaNAvatI paMcAzakanI (3-4) gAthAne bhAvArtha- "apanabaMdhaka jIva pApane tIvrabhAve kate nathI, ghara saMsAra para bahumAna rAkhato nathI ane hamezAM ucitathitinuM pAlana kare che." AnI vRttine artha- azuddhakarma rU5 pApanuM kAraNa hoI hiMsA vagere paNa pApa che. tene mATe saMkilaSTa pariNAmathI karatA nathI, kemake atya ta utkaTa mithyAtvAdi kSApathama thayo hovAthI AtmAnI vizeSa prakAre nirmaLatA thaI hoya che. ahIM tIvra evuM vizeSaNa kahyuM che enAthI jaNAya che ke tevA prakAranA karmadeSanA kAraNe maMdabhAve hisAdi pApa kare paNa kharA. tathA ghara saMsAranI radratA nagelI hovAthI tenA para bahumAna khAte nathI. temaja karmanI ladhutA thaI hovAnA kAraNe ke eka dezakAlAdimAM ja nahi paNa sarvatra dezakAlAdimAM deva-atithi-mAtA-pitA vagere samasta vyaktio pratye mArgonusAritAne abhimukha thayo hoI mayurAzithanA daSTAnna mujaba yogya vyavahAra karavA rUpa ucita sthitine seve che. jenI vyAkhyA pUrve kahI gayA chIe te apunabaMdhakajIva AvA prakAranI kriyArUpa liMga=lakSaNavALe heya che. e gAthArya che." apunabaMdhakamAM kayAreka mArgonusAritA ane kyAreka mArgonusAratAne abhimukhatva hovuM kaheluM je dekhAya che tenAthI gU cavaNamAM na paDavuM, kemake dravyoga ane bhAvaganA abhiprAyathI e banne rIte kahevAmAM koI doSa nathI. [anyathA jenaprakriyAvilepanI Apatti Ama " atyanta samyaphatvAbhimukha jIva ja mArgAnusArI hoya che evuM nathI." evuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja-dhamabandu prakaraNanA chaThThA adhyayananA raramA 'mAnatAritrAta' evA sUtranI karelI samyagadarzanAdi rUpa mekSamAgane anusaratAM hovAthI" evI vyAkhyAthI ane nANAdima' padanI vandAruvRttimAM karelI asagrahanA parityAgapUrvaka thaela tatvapratipattija mArgonusAritA che evI vyAkhyAthI jaNAya che ke akaraNaniyama vagere karanAra paNa apunabaMdhakAdi mithyAdaSTie tAdaza tatvapratiprattithI zUnya hovAnA kAraNe mAnusArI hotA nathI."-pUrvapakSInI e vAtanuM nirAkaraNa jANavuM, kemake tevuM kahenAra pUrvapakSIne paNa je samyakatvAbhimukha mithyAtvIe mArgonusArI tarIke mAnya che teonI jema apunabaMdhaka 1 pApa na tIvrabhAvAtkaroti na vahu manyate bhava ghoram / ucitasthiti ca sevate sarvatrApi apunargandhakaH //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvadhama'nA khIjA'kurazada " etena ~ " mArgAnusAritvAt" ityatra dharmabinduprakaraNe ( 6 - 22) mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvartanAditi vyAkhyAnAt / vandAruvRttAvapi 'maggANusAria'ti asad grahaparityAgenaiva tattva - pratipattirmArgAnusAritetyeva vyAkhyAnAnna mithyAdRSTera karaNaniyamAdikAriNo'pi mArgAnusAritva ~ ityapAsta N parAbhimatasya samyaktvAbhimukhasyetrApunabandhakAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA tattvapratipatarmArgAnusAritAyA apratighAtAt, mukhyatattvapratipatta ezca meghakumArajIva hastyAdAvapi vaktumazakyatvAt / tasmAtsaMgamanayasArAdivadatisAMnihitasamyaktva prAptInAmeva mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNamAtram, apunarbandhakAdilakSaNavatAmeva tathAbhAvAd, anyathA tAdRzasaMnihitatvA'nizcayena ndhakapadezo 'pyucchidyeteti sakalajana prakriyAvilopapattiH / kiM ca - bIjAdInAM caramapudgalaparAvata bhAvitvasya tatprAptAvutkarNata ekapudgalaparAvarttakAlamAnasya teSAM sAntaretaratvabhedasya ca pratipAdanAnna samyaktvAtisaMnihitameva mArgAnusAritva N bhavatIti niyamaH zraddhayaH / taduktaM paJcamatriMzikAyAm 'bIjAikameNa puNo jAyai ettha bhatrvasattANaM / NiyamA na annahA vi hu ( u ) iTThaphalo kapparukakhucva bIjaMvimassa NeyaM daTThUNaM eyakAriNo jIve / bahumANasaMgayAe suddhapasaMsAi karaNicchA | 95 vagere badhA dharmAdhikArIomAM paNa tattvapratipattinIceAgyatA heAvAnA kAraNe aupacArika tattvapratipatti tA hoya ja che. 'mukhya (anaupacArika) tattvapratipatti hAya teA ja mArgonusAritA hAya' evuM jo mAnavAnu hoya tA tA meghakumAranA jIva hAthI vageremAM paNa tee haju mithyAtvI hAvAthI tevI tatvapratipatti kahI zakAtI na heAvAthI mArgAnusaratA paNa kahI zakAze nahi. tethI " jee saMgama-nayasAra vagerenI jema samyaktvanI atyanta najIka heya te ja mArgAnusArI che" evu kahevu e teA mugdhajIveAne mAtra ThagavAnI ja vAta che, kema ke vAstavamAM te apunama dhakAdinA lakSaNayukta jIve ja mArgAnusArI hoya che. nahitara teA tevA saMnihitapaNAnA nizcayanI gerahAjarImAM apunakha dhakAdine uddezIne AdidhAmika ciMta AcAronA apAtA upadezanA ja uccheda thai jaze, kemake te apuna dhakAdine te pUrvapakSIe dharmAdhikArI ja mAnyA na hAi dhamanA upadeza paNa zenA devAnA ? ane samya kvI jIvA tA enAthI U'cI bhUmikAe pahoMcI gayA hAi te mATe paNa e upadeza acegya che. temaja samyaktvAbhimukha jIvAnA tA nizcaya thaI zakatA nathI. ane jo A rIte e upadezanA viccheda thai jAya te te sa purNa jaina prakriyA ja UDI jaze. vaLI khIja vagere caramapudgalaparAvarttamAM prApta thAya che tenA, tenI prApti pachI utkRSTathI eka puddagalaparAvarto saMsAra ja khAkI hoya che tenA ane te khIja-akura vagere sAntara (kAlanA vyavadhAna sahita) ke nirantara (yavadhAnavinA) prApta thAya che tenAM zAstrAmAM maLatAM pratipAdanathI jaNAya che ke 'mArgAnusAritA samyaktvane atisa nihita ja hoya che' evA niyama zraddheya nathI. pAMcamI vi'zikAmAM kahyuM che ke-- [bIjAdi krame bhAvadharmanI prApti] vaLI A (bhAvadhama) bhanyajIvAne niyamA khIja vagerenA krame ja prApta thAya che, e vinA nahi, jemake ISTaphaLa ApanAra pavRkSa. dhI karanArA jIvAne joIne bahumAnayukta zuddhaprazaMsA vaDe te dhama pAte paNa karavAnI icchA karavI e bhAvadha rUpI kapavRkSanuM bIja che, te IcchAnA ja niSkalaMka manubaMdha paDavA e aMkura che. te dha'nA upAyabhUta sAdhanAnI vivadha zeAdhakhALa karavI e thaDa che. 1 bIjAdikrameNa punarjAyate eSotra bhavyasatvAnAm / niyamAnnAnyathA'pi khalciSTaphalaH kalpavRkSa iva // 2 bIjamavyasya jJeya dRSTavaitatkAriNo jIvAn / bahumAnasaMgatayA zuddhaprazaMsayA karaNecchA ||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 17. 'tIe cevaNubandho akalaMbo aMkuro ihnneo| 8 puNa viSNeyA taduvAyannesaNA cittA // 2tesu pavittI ya tahA cittA pattAisarisigA hoi / tassaMpattIi puppha gurusaMjogAirUvatu // tatto sudesaNAIhiM hoi jA bhAvadhammasaMpanI / taM dalamiha vinneya paramaphalapasAhaga NiyamA / 4bIjassavi saMpanI jAyai caramaMmi ceva priaNdo| accaMtasaMdarA jaesAvi tao Na sesesa // paNaya eaMmi aNaMto jujjai yassa gAma kAlutti / osappiNI aNaMtA huMtijao egapariaTTe / 'bIjAiA ya ee tahAM tahA saMtaretarA nneyaa| tahabhavvattakkhittA egaMtasahAva'vAhAe / - etena yaducyate kenacid ~ bIjAdiprAptI mArgAnusAryAsamyaktvopalaMbha saMjJitvameva na vyabhicaratIti tadapAstaM draSTavya', " "saNNINaM pucchA-goyamA! jahanneNa aMtImuhuttaM, ukkoseNa sAgaro. vamasatapahuttaM mAtirega" ityogamavacanAtsazikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamAnatvAd, apunarjandhakapadasyApunarjandhakatvenotkRSTakarmasthitikSapayaNArthapa-locanAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd, te upAyomAM vividha prakAranI pravRtti karavI e pAMdaDAM vagere rUpa che. yogya guruno saMga vagere tenI tenI saMprAtinuM phula che. te guravagere pAsethI maLelI sadezanAvagerethI je bhAvadharmanI saMprApti thAya che tene ahIM phaLa jANavuM je avazya paramaphaLa (kSa)nuM prasAdhaka hoya che. bIjanI saMprApti paNa carama pudagalaparAvartAmAM ja thAya che, kemake e paNa eka atyaMta suMdara cIja hovAthI zeSa (acarama) parAvomAM thatI nathI. tema chatAM te thavA mAtrathI "have e jIvane saMsArakALa anaMta hA cogya nathI evuM nathI. kemake eka parAvarta mAM paNa anaMtA avasarpiNIo hoya che. A bIja-aMkura vagere te te aneka prakAre vacamAM vacamAM aMtara paDavA pUrvaka thAya che ke niraMtara paNa thAya che, jemAM ekAntasvabhAvane (ekAnta kuTasthanitya vagere rUpa ke jIvanI te te bhUmikA na badalAvA rUpa ke mAtra svabhAvathI ja badhAM kAryo thAya che tevI mAnyatA rU5) bAdhita karIne tathA bhavyatvathI kheMcAI AvelA heAya che." Ama bIjAdinI prApti caramAvattamAM thAya che ItyAdi pratipAdanathI jaNAya che ke mArganusAritA samyaktvasaMnihi jIvane ja hoya che e vAta azraddheya che. [bIjAdinI prAptine kALa]. Ama mArganusAritA ane bIjA diprApti caramAvartAmAM thAya che enuM je pratipAdana karyuM tenAthI-"mArgAnusArIjIva bIja vagerenI prApti thae chate samyaktvanI prApti na thAya tyAM sudhI saMjJIpaNuM choDatA nathI arthAta enuM saMjJIpaNuM jaLavAI rahe che"--evuM je keIe kahyuM che te nirasta jANavuM, kemake "sajIvo mATe prazna, gauttama ! saMzane jaghanya kAla aMtamuhUrva ane utkRSTa kAla sAdhika sAgarepamathatapRthaphatva hoya che" evA AgamanA ( ) vacanathI jaNAya che ke saMjJIjIno utkRSTakAla paNa sAdhika sAgaropamazatapRthaphavathI vadhu hite nathI. ane apunabaMdhakane apunabaMdhaka avasthAmAM rahIne utkRSTakarmarithati khapAvavAmAM to AnA karatAM paNa vadhu saMsArakAla Avazyaka hoya che, kemake bIjAdi pAmela jIvanA 1 tasyAzcaivAnubandho'kalako'kura iha jJeyaH / kASTha punarvijJeyA tadupAyAnveSaNA citrA // 2 teSu pravRttizca tathA citrA patrAdisadRzI bhavati / tatsaMprApsyAH puSpa gurusaMyogAdirUpa tu / / 3 tataH sudezanAdibhirbhavati yA bhAvadharmasaMprAptiH / tatphalamiha vijJeya paramaphalaprasAdhaka niyamAt / / 5 bIjasyApi saMprAptiAyate carama eva parAvarte / atyantasundarA yadeSApi tato na zeSeSu / / 5 na caitasminnananto yujyate netasya nAma kAla iti / avasarpiNyo'nantA bhavanti yata ekaparAvate / / 6 bInAdikAzca ete tathA tathA sAntaretarA jJeyAH / tathAmadhyatvAkSiptA ekAntasvabhAvobAdhayA // 7 saMjJinAM pRcchA- gautama ! jaghanyenAntarmahata, utkarSaNa sAgaropamazatapRthaktva sAtirekam //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjAdiprAptinA zaramAvarta kALanuM samarthana bIjAdiprAptAvapyekapudgalaparAvartaniyatAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpakAlamAnanirdezAta / na ca paJcamArake jJAnapaJcakasadbhAvAbhidhAnavad bIjAdiprAptau caramapudgalaparAvarttakAlamAnAbhidhAne'pi notkarSatastA. vadantaraM tasya labhyata iti vAcya,~bojAdiprAptau caramAvarttamAna eva saMsAra iti paripATyA vyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetthamabhidhAnAsaMbhavAd, anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasyApyanavadyatvaprasaGgagAt / kiMca'acarimapariamusu kAlo bhavabAlakAlamo bhnnio| carimo a(u)dhammajuvvaNakAlo taha cittabheotti // 19 // 2tA bIjapuvvakAlo Neo bhavabAlakAla eveha / iyaro u dhammajuvvaNakAlo viha(hi) liMgagammutti // 16 // ityetaccaturthapaJcamavizikA gAthAdvayArthavicAraNayA bIjakAlasya caramovartamAnatvameva sidhyati / / api canavanItAdikalpastattadbhAve'tra nibandhanam / pudgalAnAM parAvarttazcaramo nyAyasaMgatam // 16 // saMsArane paNa utkRSTathI eka parAvarta jeTale anaMta utsarpiNI-avasarpiNI kALa he zAstramAM kahyo che. ekavAra bIjAdinI prApti kAle apunabaMdhaka banela jIva pitAnA A saMpUrNa saMsArakAla daramyAna kyAre ya utkRSTa sthitibaMdha karatA na hovAthI apunabadhakapaNuM te jALavI ja rAkhe che ane chatAM saMpUrNa karyasthitine utkRSTathI caramAvanA aMte ja nAza pAme che. tethI jaNAya che ke utkRSTathI ATale saMsAra paNa Avazyaka hoya che. tyAM sudhI saMjJIpaNuM TakatuM nathI. tethI ukta kathana asata jANavuM. zaMkA-pAMcamA ArAmAM pAMca jJAnanI hAjarI kahI che te "saMpUrNa pAMcamA ArAmAM te hoya che evI gaNatarIthI nahi kintu "pAMcamA ArAnA prAraMbhakAlamAM te hoya che tene lakSamAM rAkhIne... ema bIjAdinI prApti caramapudagalaparAvartamAM thAya che evuM je kahyuM che te "saMpUrNa caramAvartAmAM tenA prAraMbhamAM paNa) te thaI zake che evI gaNatarIthI nahi paNa "tenA ekadezarUpa aMtya adhapud. parA. mAM te thAya che tene lakSamAM rAkhIne. arthAta jJAnapaMcakanI pAMcamA ArAmAM vRttinA jema avyayavRtti che tema bIjAdi prAptinI caramAvamAM vRttitA avyApyavRtti che. ane tethI "caramAvaramAM bIjAdinI prApti thAya che evI zAstravacana parathI bIjAdinI prApti pachI utkRSTathI eka pu.pA.nuM aMtara paDe che evo artha nIkaLato nathI. prApti pachI caramAva jeTalo ja saMsAra hoya che. evI paNa vAta guruparaMparAthI saMbhaLavA maLe che jenAthI vyApakAlane ja lAbha thAya che. arthAt bIjAdi prAti ne kAla) e saMpUrNa caramAvarta kAlamAM vyApIne rahI hoya che evuM ja jaNAya che. vaLI tame kaho che evuM hoya te te phalita e thAya ke caramAvI bIjA diprAptinuM (ekabhAgavadena) adhikaraNa mAtra che. ane te te "bIjAdinI prApti thae chate caramAvata jeTale saMsAra hoya che" ItyAdi rUpe kathana thaI zakaze nahi, kemake nahitara to e rIte "samyakatvanI prApti thae chate caramAvarta jeTale saMsAra bAkI hoya che evuM paNa kathana nirdoSa banI javAnI Apatti Ave, kAraNake samyakatvanI prApti paNa zaramAva mAM ja thatI hAI caramAva tenuM paNa adhikaraNa te che ja. vaLI "acaramAva saMsArane bAlyakALa che jyAre caramAvane dharmayauvanakAla kahyo che je aneka prakArane hoya che. tethI bIja prApti pUjana kAla bhavabAlyakALa che ane bIje (pachInA) kAla dharmayovanakAla che e jANavuM. je dharmayauvanakALa tenA liMgathI jaNAya che. jethI ane pAMcamI viMzikAnI A be gAthAono artha vicAravAthI jaNAya che ke bIjakAla caramAvatta eTale 1. acaramaparAvarteSukAlo bhavabAlakAlo bhaNita: / caramazca dharmayau banakAlastathA citrameda iti // 2. tasmAd bIjapUrvakAlo jJeyo bhavabAlakAla eveha | itarastu dharbhayauvanakAlo'vIha liGgagabhya iti // 13
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dhama parIkSA zloka 17 iti yogabinduvacanAccaramAvartasya dhRtAdipariNAmasthAnIye yoge mrakSaNAdisthAnIyatvasiddhau satyanya. kAraNasAmrAjye'pArddhapudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvarttamadhye bIjocitaguNAnA. mapyutpattiH kadApyaviruddhaiva, kAlapratibandhAbhAvAditi vyaktameva pratIyate / ata eva hi bho(yo)gA. dyartha yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagatAM pUrvasevAM ataeveha nirdiSTA pUrvasevApi yA paraiH / sAsannAnyagatA manye bhavAbhiSvaGgabhAvataH // 17 // itigranthena caramAvarttAsannAnyataraparAvarttavarttinoM haribhadrasUrirabhyadhAt, tAttvikapUrvasevAyA apArddhapudgalaparAvarttAdimAnatve cAsannatopalakSaNAya tatpUrvakolaniyattAmevainAmavakSyad granthakAra iti / api ca 'manAgapi hi tannivRttau tasyApunabandhakatvameva syAd' iti vacanAnmanAgapi saMsArAsaMganivRttI jIvasyApunabaMdhakatva siddhathati, tannivRttizca muktyadveSeNApi syAt, tasya ca caramapudgalaparAvartavya. vadhAnenApi mokSahetutvamuktam / tathA ca yogabindusUtravRttI - nAsti yeSAmaya tatra te'pi dhanyAH prakIrtitAH / bhavabIjaparityAgAttathAkalyANabhAginaH // 40 // na naiva asti vidyate yeSAM bhavyavizeSANAM aya dveSaH tatra muktau te'pi kiMpunastatrAnurAgabhAja iti 'api'zabdArthaH, dhanyAH dharmadhanalabdhAraH prakIrtitAH / punarapi kIdRzAH ? ityAha-bhavabIjaparityAgAt manAksvagatasaMsArayogyatAparihANeH sakAzAt , tathA tena prakAreNa caramapudgalaparAvarttavyavadhAnAdinA hoya che. vaLI yogabindu (96) nA "A vicAraNAmAM mAkhaNa vagere jevo, caramAvatuM kAla adhyAtmavagere pariNAma rU5 bhAvanuM kAraNa kahe e nyAyasaMgata che." evA vacanathI ghI vagere pariNAma jevA vega mATe zaramAva mAkhaNa je siddha thAya che. ema samyaktvaguNa mATe aMtya ardhapudgalaparAvarta mAkhaNa jevo che. tethI jema anya kAraNa sAmagrI prApta thae chate te adha pudulaparAvamAM samyaktva vagere guNonI prApti game tyAre thaI zake che, kAla temAM koI pratibaMdha karate nathI. (arthAta "aya! zrI jineTavarAdi bhale tane prApta thayA hoya, paNa tAre kAla haja pA nathI tethI samyaktva nahi maLe rAha je.evuM kahetA nathI.) tema anya kAraNasAmagrInI prApti thae te bIjocita guNenI utpatti paNa zaramAvartAmAM game tyAre thaI zake che, aMtya ardhabhAgamAM ja thAya evuM nathI e spaSTa rIte jaNAya che. tethI ja gavagere mATe kapilAnuyAyIo vaDe svIkArAela yamaniyama vagere ArAdhanA rUpa pUrvasevAne zrI haribhadrasUri mahArAje yogabindumAM (7) caramAvatanI najIkanA anya AvanamAM dhaelI kahI che, aMtya adhapudagalaparAvattanI najIkanA anyakAlamAM thayelI kahI nathI. ahIM teonI pUrvasevAne najIka havAnI kahevAne abhiprAya che. have tAttvika pUrvasevA je aMtya dezonA ardhapud.parAmAM ja prApta thatI hoya to te tenI samIpatA jaNAvavA mATe "te kapilAdinI pUrvasevA tenA pUrvakAlamAM hoya che" evuM jaNAvata, " caramAvattanA pUrvakAlamAM hoya che" evuM nahi. yogabindunA te zlekane atha-Ama cAramAvamAM adhyAtma saMbhavatuM hovAthI ja bIjAoe je pUrvasevA nirdezelI che te bhAvAbhivaMganA kAraNe caramAvamAM nahi paNa najIkanA bIjA AvartamAM rahelI hoya che ema huM mAnuM chuM. "vaLI te thaDe paNa dUra thae te jIva apunabaMdhaka ja banI jAya che" evuM je kahyuM che tenA parathI "saMsAra parano rAga cheDe paNa khasavAthI chavamAM anabaMdhakatva Ave che" e vAta siddha thAya che. ane te rAga, mAtra mokSa paranA anurAgathI ja nahi, paNa mikSa paranA aSathI paNa khasI zake che. je aSa carama puparA. jeTalA vyavadhAna pUrvaka paNa mokSane hetu banI zake che evuM zAstromAM kahyuM che. jemake gabindusUtra (140) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke "je bhavyamgone mukti para devuM nathI teo paNa dhanya che, (ta mokSaparanA rAgavALAnI te vAta ja zI ?) A cho pitAnAmAM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ apana.ne apagalAvartakALanA kathananuM tAtparya kalyoNabhAginaH tIrthakarAdipadaprAptidvAreNa zivazarmabhAja iti // " tathA ca caramapadagalaparAvarttavartinAM muktyadvaSatadrAgA'kSudratAdiguNavatAM galitakadAgrahANAM samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAmapunarbandhakAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkarttavyam / yatta " 'paDhamakaraNovari tahA aNahiniviTThANa saMgayA esA" iti vacanAt (prathamakaraNoparNeva bAhyatattvAnabhinivezino bhavantIti) 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunarbandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya2No bhAvao imIe parovi hu avaDhapoggalA ahigo| saMsAro jIvANa haMdi pasiddha jiNamayaM ma / / [paMcA. 3-32 ] ityanena granthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM vandanAyAM satyAmutkRSTo'pyapArdhapudgalAvadhika saMsAro jIvAnAM na bhavatIti phacAzake proktaM, tadapunarbandhakasyAvasthAbhedena vicitratvAd vidhizuddhajainakriyA''rAghakApunarbandhakamadhikRtyAvaseya, sarvasyApunarvAndhakasya prAguktayuktyaitAvatkAlamAnA'niyamAd, bhAvazuddhajainakriyAyA eva etAvatkAlaniyatatvAd / ata evAsminnartha Ava. ni. 853] rahela saMsArayogyatAnI kaMIka hAni thaI hovAnA kAraNe vadhumAM vadhu caramAvartAnuM vyavadhAna paDe e rIte tIthakara vagere padanI prApti dvArA mokSasukha pAmavAnA che.' Ama mekSa para aSa, tenA parano rAga, akSudratA vagere guNavALA ane jeone kadAgraha galI gayo che tevA caramAvattavatta apunabaMdhaka vagere badhAM ja samyaktvaprApti najIkamAM hovArUpa ke dUra havA rUpa taphAvata hovA chatAM samAna rIte mArgAnusArI che te svIkAravuM joIe. [vivizuddhajainakriyAnekALa-dezanaadhapudgalAvatta]. vaLI "prathamakaraNa (yathApravRttakaraNa)nI upara rahelA tathA anabhiniviSTa chone A jijJAsAliMga zuddha vaMdanA hAvI yukta che.' evA vacanathI "prathama karaNanI upara ja bAhyatatvanA anabhinivezI jIvo hoya che. mATe prathamakaraNanI upara rahelA apunabaMdhaka vagerene zuddha vaMdanA heya che" ema jaNAvIne pachI e ja granthamAM "zuddha adhyavasAya rU5 bhAva pUrvakanI A vaMdanA thayA pachI jIvane utkRSTathI paNa ardhA pud. parA. karatAM vadhu saMsAra heta nathI evuM zrI jinAgamamAM kahyuM che evuM paMcA. zle. 3-32mAM kahyuM che, Ama ahIM tevA apunabadhaka vagerene saMsAra ardhapud. parA.thI vadhu na he je kahyo che te judI judI avasthAnA kAraNe apunabaMdhakanA paNa ghaNu bheda hoya che tethI. eTale ke vidhizuddha jenakriyAnA ArAdhaka hoya evA apunabaMdhakanI apekSAe ja e ardha pud. parA. kAla kahyo che e dhyAnamAM rAkhavuM. kemake sAmAnyathI badhA apunabaMdhakane kALa vadhumAM vadhu ardhapad. parA. hovAne niyama nathI e to pUvera dalIle sAthe siddha karI gayA chIe. (utkRSTathI eka pud. parA. kAla saMsAra ho siddha karI gayA tenAthI). ane tethI ja ahIM je ardhaput parAkAla kahyo che te bhAvazuddha jainakriyAnA ja niyama rUpa jANavo. ( je hi varNanAno vidhiniSedhau tati vize thavA viroSamuhaMmata." e nyAye, ahIM vizeSyabhUta apuna badhakamAM e niyama bAdhita hoI vidhizuddhakriyArUpa vizeSaNamAM lagADa.) tethI ja A age vRttikAre Avazyaka niryuktinI gAthA (853) sAkSI tarIke kahI che, te gAthAne artha-"zrutanuM utkRSTa aMtara dezanA ardhapu. parA. jeTaluM anaMta hoya che. A utkRSTa aMtara tIrthakara vagerenI atyaMta AzAtanA karanAra jIvone hoya che." mokSanA athIpaNuthI karAtI ja vidhizuddha jainakriyA utkRSTathI ATalA kAlanA vyavadhAna bAda mokSa prApta karAve che. tethI paMcAzakamAM apuna dhakano kALa je ardhapada parA. kahyo che te 1 paMcAzaka 3-18 : asyottarArdha:-tivihaM casiddhameya' payarDa samae jo bhaNiya / prathamakaraNopari tathA'nabhiniviSTAnAM saMgatA esA / trividhaM ca siddhametatprakaTa' samaye yato bhaNitam // 2mo bhAvato'syAM paro'pi khalvapApudgalAdadhikaH / saMsAro jIvAnAM haMdi prasiddha jinamate / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. dharma parIkSA zleka 17 'kAlamaNaMta ca sue addhApariaTTao u desUNo / AsAyaNabahulANa' ukkosa aMtaraM hoi / / iti sammatitayoddhAvitaM vRttikRtA / mokSArthitayA kriyamANA hi vidhizuddhA jainakriyotkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSa prApayatIti viSayavizeSa eSaH / bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavizeSotphalavizeSaH, sAmAnyasAdhubhagavaddAnAdau tadarzanAditi zraddheyam / na cedeva tadA svatantrAnyatantrasiddhakriyAkAryapunarbAndhakabhedo na syAditi bhAvanIya sudhIbhiH / yadapi "bIjAdhAnamapi hyapanarbandhakasya, na cAsyApi pudagalaparAvataH saMsAraH" iti "bhagavatAM sarvasatya(bhavya)nAthatve'nyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH syAd" ityatra hetutayokta tadapi bhagavatpradeyavicitrabIjApekSayA / ata eva pUrvasevAdeH pRthaggaNanayA bIjAdhAne pudgalaparAvarttAbhyantasaMsArabhaNanopapattiH, anyathAlpatarakAlAkSepakatayA 'na cAsyApyapArddha pudgalaparAvartA dhikaH saMsAraH' ityevopanyasanIya syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / ye tu vadanti mithyAdRSTInAM mArgAnusAritvAbhyupagame teSAM guNavattvAvazyaMbhAvAd mithyAtve'pi guNazreNyabhyupagamaprasaGgaH, na caitadiSTa', samyaktvapratipattimArabhyauva karmagranthAdau guNazreNyabhidhAnAd iti teSAmRjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitA'nvarthaguNasthAnapadapravRttireva mithyAtve'pi guNasaddhAvasAkSiNI, guNazreNI ca dharmapRcchAdau mithyAzAmapi samktvotpattyAdhupalakSitaiva draSTavyA / yadAhAcAravRttikRd (a.4) "iha mithyAdRSTayo amuka (vidhizuddha jenakriyAkArI) apunabaMdhaka aMge ja jANo. sarva apunarba"dhako mATe nahi. arthAta A vizeSa prakAranA viSaya aMgenI vAta che. ane bhAvamAM phera na hovA chatAM viSayanA pheranA kAraNe phaLamAM paNa phera paDe che e te mAnavuM Avazyaka che ja, kemake sAmAnya sAdhune ane bhagavAnane apAelA dAnamAM e dekhAya che. mATe A adhikRta apunabaMdhaka jIvo zeSa apunabaMdhakane samAna bhAvavALA ja hovA chatAM, vidhizuddhajenakriyA rUpa vizeSa prakAranA viSayanA prabhAve phaLamAM "saMsArakAla ocho hovA rUpa vizeSatA Ave che e mAnavuM joIe. vaLI je AvuM na hoya to te jinekta kriyAo karanAra ane anyazAstrokta kriyAo karanAra apunabaMdhakamAM bheda ja na rahe e buddhimAnoe vicAravuM. vaLI, bhagavAna sarvabhavyanA nAtha hoya (samyaktyAdine gakSema karanAra hoya) te te bhagavAne pitAnA kSetra-kAlAdinA sAMnidhyavALA te te dareka bhavyajIvone bIjAdhAna-samyaktva prApti vagere karAvI devA paDe. tethI sarvabhavya-jIvanI kaIne kaI zrItIrthaMkara prabhu pAsethI bIjAdhAnAdi thaI javAthI eka pudgala parAvartarUpa theDA ja kAlamAM mukta thaI jAya AvI Apatti ApavAnI che. paNa temAM zaMkA UbhI thAya che ke bhagavAna pAsethI bIjAdhAna te dareka bho ne thaI ja gayuM che paNa e pachI paNa ghaNuM ja anaMtAnaMta pudgalaparAvarta kALa bhamI mekSamAM javAnA che. tethI ukta alpakALamAM sarva bhavyanI mukti thavAnI Apatti zI rIte Ave? A zaMkAnuM vAraNa karI Apattine daDha karavA hetu tarIke je kahyuM che ke bIjAdhAna paNa apunabaMdhaka ne ja thAya che ane apunabaMdhakane paNa saMsAra pud.parAte hato ja nathI" (arthAta badhA bhanA nAtha hoI bhagavAna pAsethI badhA bhane bIjA dhAnAdi thaI jaze ane te pachI eka pud.parAmAM to e badhA mokSamAM paNa cAlyA ja jaze tethI alpakAlamAM ja sarvabhonI mukti thaI jaze.) te paNa bhagavAne Apela bIja vicitra hoya che (arthAta keI bIja atyaMta zIdhra vidhizuddha jainakriyA pamADe che kaI vilaMbe) tenI apekSAe jANavuM. tethI ja pUrvasevA vagerene kAlanI judI gaNatarIthI "bIjAdhAna thae chate pudgalaparAvartanI aMdara saMsAra hoya che" evuM je kahyuM che te saMgata thAya che. nahitara te 1 kAlamananta' ca zrute'rdhaparivartastu dezona: / AzAtanAbahulAnAmutkRSTamantara mavati //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtva guNaThANe paNa guNazreNisaMbhava 101 dezonakoTIkoTikarmasthitikAzca pranthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAste. bhyo'saMkhyeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH sansAdhusamIpa jigamiSuH, tasmAdapi kriyA''viSTaH pRcchan, tato'pi dharma prati petsuH, tasmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'. saMkhyeyaguNanirjarakaH iti samyaktvotpattiAkhyAteti / yadi caitadvacanabalAdeva cAritrAdAviva samyaktve'pyabhimukha pratipadyamAnapratipannatrayasyaiva guNazreNIsadbhAvAt samyaktvAnabhimukhamithyAdRSTena mArgAnusAritvamityAgrahastadA saMgamanayasArAderapi mArgAnusAritva' na syAd / na hi bhavAntaravyavadhAne 'pi gaNazreNyanakalamAbhimakhya saMbhavati. iti samyaktvAdiniyatagaNazreNIvinApi mithyAzAmapyalpamohamalAnAM saMsArapratanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAnibandhana bhavatIti pratipattavyam ata eva-bhavAbhinandidoSANAM pratipakSaguNairyutaH / vardhamAnaguNaprAyo hyapunarjandhako mataH // 18 // iti yogabindAvuktam / apunarbandhakazca prathamaguNasthAnAvasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacana nirguNAnAmeveti mantavyam // 17 // (bhagavatmadeva bIjamAM je vicitratA saMbhavatI na hota te) e bIja badhA jIvone zIgha ja vidhizaddhakriyA pamADI devA dvArA adha pu.pA.mAM ja muktiprApti karAvI denAra hoI sarva jInI muktinA kAlanI vadhu a9patA dekhADavA "e apunabaMdhakane saMsAra paNa ardha pud. parA. karatAM vadhu te hoto ja nathI" e hetu Apavo yogya gaNAta e vAta sUkSma buddhithI vicAravI, alapakALamAM sabhAnI mukti thaI javAnI je Apatti dekhADI hatI tenuM vAraNa karavAne ahIM adhikAra nathI tethI e vAraNa karyuM nathI. kintu temAM hetu tarIke karelA kathanamAM je pagalaparAvarta saMsAra kahyo che tenI sAthe ja levAdevA che. e khyAlamAM rAkhavuM.) [mAganusArI mithyAtvIomAM paNa guNazreNi hoya] vaLI jeo kahe che ke -"mithyASTione mArgAnusArI mAnavAmAM guNavAna paNa ava zya mAnavA ja paDatAM hevAthI mithyAtve hovA chatAM guNa zreNI paNa mAnavI paDaze je ApaNane ISTa nathI kemake karmagranyavagere ApaNA mAM samajhatvaprAptithI mAMDIne ja guNazreNi hovI kahI che te bheLA jIvone to zrI haribhasUri mahArAje "guNasthAna" zabda mithyAtva guNasthAne paNa yathArtha che evuM je dekhADayuM che te ja mithyAtvIo paNa guNavAna che. e bAbatanI sAkSI tarIke dekhADavuM. temaja teone paNa dhamapRcchA vagere vakhate guNazreNi hoya che jene karmagraMtha vageremAM samyaktvautpatti vagere guNazreNinA upalakSaNathI jaNAvelI ja hovI mAnavI. mATe te AcArAMganA vRttikAre paNa kahyuM che ke "mithyAtvIo ane dezanA kaDAkoDI kamasthitivALA graMthika karmanirjarAnI apekSAe tulya hoya che (arthAt samAna karmanijara kare che.) teo karatAM ahIM AgaLa lakhelA cha kramazaH uttarottara asaMkhyaguNa asaMkhyaguNa karmanirjarI kare che-dharma pUchavAnI jene IchA thaI che teo-pUchavA mATe sAdhu pAse javAnI IchAvALA kriyAyukta thaI vinayapUrvaka dharma pUchatAM-dharma svIkAravAnI IcchAvALA kriyAyukta thaI dhama svIkAratAM i-dharmane pahelAM pAmI gaela jIva. Ama samyakatvanI vyAkhyA karI." vaLI je A vacanane pakaDIne ja je tamAre Agraha rAkhavo haze ke ~ are! A vacana parathI ja jaNAya che ke samyakatvane abhimukhathaela cha, pAmatAM jIvo ane pAmI gaelA jIne ja guNazreNI hoya che ane tethI samyakatvane anabhimukha mithyAtvIne te guNazreNi na hovAthI mArganusAritA paNa hotI nathI" saMgama navasAra vageremAM paNa tame mArgonusAritA mAnI zakazo nahi, kemake saMgamane e bhavamAM nahi paNa bhavAMtaramAM sambhatva prApti thayuM che je bhavAntaravyavahita hoI saMgama tarIkenA bhAvamAM paNa guNazreNi lAvI Ape evuM samyaktvanuM abhimukhya hatuM evuM mAnI zakAtuM nathI. tethI samyaphavAdi sAthe saMkaLAyelA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10ra dhama parIkSA zleka 18 tadeva mArgAnusAribhAvasya kAlamAnamukta, athAnena sadAcArakriyArUpeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA tuma nipAta tathADaDaTTa eammi nANadaMsaNa-jogAjogehiM desasavvakao / caubhaMgo ArAhaga-virAhagattesu suasiddho / 18 // [etasmin jJAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / caturbhaga ArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasidvaH // 18 // eammitti / etasmin mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatva. virAdhakatvayordezasarvakRtazcaturbhaGgasamAhAraH zrutasiddhaH / tathAhi-mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzanahInazca dezArAdhaka iti prathamo bhaGgaH 1 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyAhInazca dezavirodhaka iti dvitIyaH 2 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyosaMpannazca sarvArAdhaka iti tRtIyaH 3 / jJAnadarzanAsaMpannaH kriyAhInazca sarva virAdhaka iti caturthaH / tathA ca bhagavatIsUtraM-(za 8 u.10) evaM khalu mae cattAri purisa. jAyA paNNattA / ta jahA-1 sIlasaMpanne NAma ege No suasaMpanne / 2 suasaMpanne NAma ege No sIlasaMpanne / 3 ege sIlasaMpannevi suasaMpannevi / 4 ege No sIlasaMpanne No suasaMpanne / niyata guNazreNi na hovA chatAM paNa, mehamala jeone a5 thaye che tevA mithyASTi paNu jIvonI saMsArane TuMkAvanArI dayA-vagere guNapariNatio mArgonusAritAnuM kAraNa bane che e svIkAravuM joIe. tethI ja yogabi6 (178)mAM kahyuM che ke "apunabaMdhaka jIva bhavAbhinaMdIdonA pratipakSabhUta guNothI yukta hoya che ane lagabhaga vadhatA guNovALA hoya che." ane apunabaMdhakapaNuM te prathama guNasthAnakanI ja eka vizeSa avasthA che. tethI pahelAM guNaThANe sAva guNa hetA ja nathI ItyAdi jaNAvanAra vacane sarvathA nirguNa mithyAtvIonI apekSAe ja kahevAelA jANavA (athavA, tethI pahelAM guNaThANe guNone sarvathA niSedha karanAruM vacana nirguNavyaktie ja bese che e jANavu') 17 [ ArAdhaka-virAdhakanI thaturbhagI] Ama mArganusAritAne kAla kahyo. sadAcArAtmaka kriyArUpa A mArgonusArIpaNA sAthe jJAnadarzana joDAvAthI ane na joDAvAthI je rIte catubhagI thAya che te jaNAvatAM graMthakAra kahe che gAthArtha-A mArgonusArabhAvamAM jJAnadarzananA yoga-agadvArA ArAdhaka-virAdhaka paNAmAM thatI deza-sarvakRta caturbhagI zAstramAM prasiddha che. A sadAcArarUpa mArgAnusArIbhAvamAM jJAna darzanano goga thavA dvArA tenA AzrayabhUta chavAmAM AvatI ArAdhakatA-virAdhatAnA deza-sarvanI apekSAe AvA cAra bhAMgA thavA zAstramAM kahyA che. mArgonusAra kriyAyukta hoya paNa jJAna-darzanahIna hoya te dezaArAdhaka 1. jJAna-darzana saMpanna hoya paNa kriyAzUnya hoya te dezavirAdhaka 1. jJAna-darzanayukta ane yiAsaMpanna hoya te sarvaArAdhaka 3, jJAna-darzanavikala ane kriyArahita hoya te sarvavirAdhaka 4. zrI bhagavatIsUtra (za. 8 u. 10)mAM kahyuM che ke amArA vaDe cAra prakAre 1 evaM khalu mayA catvAraH puruSajAtA: prajJaptAH / tadyathA-zIlasapanno nAma eka: no sapannaH / zratasaMpanno nAma eka: no zIlasaMpannaH / eka: zIlasaMpanno'pizrutasaMpannopi / eko no zIlasAMpannaH no zratAMpannaH / tatra yaH prathama puruSajAtaH sa puruSaH zIlavAnzrutavAn, uparato'vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSajAtaH dezAgadhakaH prAptaH 1 / tatra ya: sa dvitIyaH puruSajAta: sa puruSo'zIlavAn zrutavAn, anuparato vijJAtadharmA / eSa Na gautama | mayApuruSaH dezavirAdhakaH prajJapta: 2 / tatra yaH sa tRtIyaH puruSajAta: sa puruSazIlavAn zratavAn uparato vijJAtadharmA / eSa gautama! mayA puruSaH sarvArAdhaka: prajJaptaH 3 / tatra yaH sa caturthaH puruSajAta: sa puruSo'zIlavAnazrutavAn , anuprtaavijnyaatdhrmaa| eSa gautama | mayA puruSaH sarvavirAdhakaH prajJapta iti //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ atula'thI age bhagavatIjInu' sUtra ane vRtti 103 tattha NaM je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlava asuava uvarae aviNNAyadhanme / esa NaM goamA ! mae purise desArAhae paNNatte 1 / tattha NaM je se ducce purisajAe se NaM purise asIlava suava', aNuvarae viSNAyadhamme / esa NaM goamA ! mae purise desavirAhae paNNatte 2 / tattha Na je se tacce purisajAe se Na purise sIlava' suava, uvarae viNNAyadhamme / esa Na goyamA ! mapurise savvArAhae paNNatte 3 / tattha NaM je se cautthe purisajAe se Na purise asIlava asuava, aguvarae aviNNAyadhamme / esa NaM goamA mae purise savvavirAhae paNNatte 4 // etadvRttiryathA - evamityAdi / evaM = vakSyamANanyAyena purisajA etti puruSaprakArAH / sIlava asuyavaMti ko'rthaH ? uvarae aviNNAyadhammetti uparato nivRttaH svabuddhayA pApAt avijJAtagharmA bhAvato'dhigatajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthA'nizritatapazcaraNanirato'gItArtha ityanye / 'desArAha 'tti deza stokamaMzaM mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, samyag bodharahitasvAt kriyAparatvAcceti / asIlava suava ti ko'rthaH ? aNuvarae viSNAyadhammetti pApAdanivRtto vijJAtadharmA cAviratasamyagdRSTiritibhAvaH / desavirAhapatti dezaM stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpa cAritraM virAdhayatItyarthaH, prAptasya tasyApAlanAd aprAptervA / savvArAhUetti sarvaM triprakAramapi mokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zrutazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt, na hi midhyAdRSTirvijJAtadharmA tattvato bhavati / etena samuditayoH zIlazrutayoH zreyastvamuktamiti" // 18 // puruSAnI prarUpaNA karAI che te A rIte 1. keTalAka zIlasa'panna heAya che zrutasa'panna nahi. 2, keTalAka zrutasa`paDha hAya che zIlasa Mpanna nahi. 3. keTalAka zIlasaMpanna paNa heAya che zrutasa`panna paNa ane 4 keTalAka zIlasaMpanna paNa hAtA nathI ane zrutasaMpanna paNa nahi temAMthI je pahelA prakAranA puruSa che te zIlavAn--azrutavAn hAya che arthAt pApakriyAthI aTakela ane dharmanA ajANakAra hAya che, e mArA vaDe deza ArAdhaka kahevAya che. je bIjA prakAranA puruSa che te azIlavAna-zrutavAn hAya che arthAt pApathI aTakela nahi paNa dharmAMnA jANukAra e puruSa mArA vaDe deza virAdhaka kahevAyA che. je trIjA prakAnA puruSa che te zIlavAna-zrutavAn hAya che arthAt pApathI aTakela ane dhatA jANakAra hAya che. te puruSa mArA vaDe sarvAMArAdhaka kahevAyA che. je ceAthA prakAranA puruSa hAya che te azIlavAna-azrutavAna heAya che arthAt pApathI aTakela hAtA nathI ke dharmAMnA jANakAra hAtA nathI. te puruSa mArA vaDe sa virAdhaka kahevAyA che." A sUtranI vRttinA bhAvAtha A pramANe "eva =AgaLa kahevAze e pramANe. puruSa jAe=puruSanA prakArA. zIlavAn-azrutavAnane zu atha ? A-uparata-vijJAtadharmo, arthAt svakSuddhi anusAra pApathI aTakela paNa bhAvathI zrutajJAna nahi pAmela jIva. A bhAMgAmAM khAlatapasvI Ave che. keTalAka anya cArTInA abhiprAya pramANe gItA'nI nizrA zUnya ane tapacAritramAM tatpara evA gItA' A bhAMgAmAM AAve che. A jIva deza ArAdhaka che arthAt mAkSamAnA ceDA bhAgane ArAdhe che. kemake samyag meAdhazUnya heAI jJAna-dana aMzanI ArAdhanA hatI nathI ane kriyAmAM tatpara hAIcAritra aMzanI ArAdhanA heAya che. azIlavAna zrutavAnanA zuM artha ? A-anuparata vijJAtadharmo, pApathI nivRtta nahi thaela evA dharmAMnA bhAvathI jAkAra. avirata sabhyaSTi jIvAmAM Ave che. A dezivarAdhaka che, arthAt nAnAdi traNa rUpa meAkSamAganA deza= trIjA bhAgarUpa cAritrane prApta evA tenA pAlanathI ke prApti ja thaI na heAvAthI virAdhe che. sava ArAdhaka eTale sapUrNa traNe prakAravALA meAkSamane ArAdhe che te, kemake zrutavAn-zIlavAn zabdamAM zruta'zabdathI jJAna ane daCna bannenI hAjarI sUcavI che, kAraNake mithyAtvIjIva tAvika rIte dhanA jANakAra hai|tA nathI. ane 'zIlavAna' zabdathI cAritranI ArAdhanA tA sUcavelI ja che. Ama A caturbha gI dvArA samudita zIla-zruta ja mukhyatayA hitakara che e jaNAvyuM, (bemAMthI ekanI paNu gerahAjarImAM sava ArAdhatva hetu nathI e darzAvavA dvArA.)' / / 18 /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104. dhama parIkSA zloka 10 atra prathamabhaGgasvAmina bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamata' dUpayitumupanyasyati paDhamo bAlatavassI gIyatthANissio va aggIo / aNNe bhaNaMti liMgI sammaggamuNimaggakiriyadharo // 19 // [prathamo bAlatapasvI gItArthAnizrito vA'gIta: / anye bhaganti liGgI samapamunimArgakriyAdharaH // 19 // ] paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgasvAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezArAdhakatvenAdhikRto bAlatapasvI paratantroktamumukSujanocitAcAravAn vRttinmate, gItArthA'nizrito'gItaH padeke deze padasamu. dAyopacArAdagItArthoM vA'nyeSAmAcAryANAM mate / asmizca sAmpradAyikamta dvaye nAtibheda ityagre darzayiSyate / anye saMpradAyabAhyA bhaganti liGgI ke palaliGga bhRt samayamunimArgakriyAdharo mithyA dRSTireva san kunazcinnimittAdaGgIkRtaji noktasAdhusAmAcArIparipAlanaparAyaNo dezArAdhakaH prathamabhaGgasvAmIti / gametevAkArAya -AvayAmithaH zAnava ne , pratipannacaranungAnAdAnena ginajJAyA virAdhakatvaM tadanuSThAnakaraNenaiva jinAjJAyA ArAdhakatvamiti niyamAt , zAkyAdimAnuSThAnasya cAnIhazatvAt tadaGgokRtyApi takaraNAkaraNAbhyAM jinAjJArAdhanavirAdhanayorabhAvAda, anyathA tanmArgA nuSThAnatyAjanena jainamArgAnuSThAnavyavasthApanA'yukta vaprasaGgAt / kiM ca mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatveneva tanmArgapatitazIlasyApyazIla vena prajJaptatvAdanyamArgasthAnAM zIlavattvameva na, iti kutasteSAM dezArAdhakatvam ? anyabhikSavo hi jIvAdyAstikyarahitAH sarvathA'cAritriNa eveti 'saMti egehi bhikkhuhiM gAratthA saMjamuttarA (uttarA. 5/20) ityAdi bahugranthaprasiddha, anyathA'nyatIrthikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdinA'bhyupagantavyAH prasajyeran , mokSamArgabhUtazIlasyopadeSTatvAt / tasmAd bhavyA A caturbhagImAMnA pahelA bhAgAnA svAmInuM bhagavatI sUtranA vRttine anusAre ja svayaM vivaraNa karatAM granthakAra bhegA bhegA anyanA matane paNa dUSita TheravavA mATe kahe che. gAthArtha - bALa tapasvI ke gItArtha anizrita agItArtha prathamabhAMgano svAmI che. bIjA keTalAkanuM kahevuM che ke samagra munimaNanI kriyAo palanAra ligI eno svAmI che. "jJAnadazanazunya ane kriyAtapara evA dezaArAdhaka bhAMgAmAM bAlatapasvI Ave che je ItarazAstromAM mumukSuo mATe kahelA AcAronuM pAlana karatA hoya " e vRttikArane abhiprAya che, ane e ja bhAMgAmAM gItArtha anizcita agItArthe Ave che evo anya AcAryano mata che. lekamAM je agI e=agIta zabda vAparyo che te "agItAtha' rUpa padasamadAyanA ekadezarUpa che. tethI temAM te padasamadAyane upacAra karI agItAtha evo artha karyo che. A bane sAMpradAyika matamAM vizeSa phera nathI e vAta AgaLa batAvAze. bIjA keTalAka sAMpradAyabAhya vivecanakAronuM kahevuM che ke (sarvajJaza. 78)" A caturbhAgonA pahelA bhAgamAM samagra sAdhu kiyA AcaranAra vyaliMgI Ave che." arthAt mithyAtvo ja hovA chatAM devaka-Rddhivaibhava Adi koI nimite sAdhupaNuM laI te mATe ja jinakti saMpUrNa sAmAcArInuM paripAlana karavAmAM tatpara jIva A pahelA bhAMgAno svAmI dezaArAdhaka che. AvuM kahevA pAchaLa teono Azaya A che- [sAdhukiyAnA vyapAlanathI dezaArAdhakatA Ave-5] pUrvapakSa -zAkyAdi mArgamAM rahela zIlavAnuM paNa dezaArAdhaka nathI. kAraNake svIkArela je anuSThAna na karavAthI jinAjJAnuM virAdhaka Ave che te ja anuSThAna karavAthI tenuM ArAdhakatva Ave evo niyama che. zALyAdimAgaeNta anuSThAno kaMI AvAM nathI, kemake tene karavA-na karavA para jinAjJAnI ArAdhanA-virAdhane UbhI nathI. nahitara te-arthAta te anuSThAnA pAlanathI paNa je ArAdhakatva AvI jatuM hoya ane svIkAryA pachI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ drali'gI dezaArAdhaka che--pUrva pakSa 105 abhavyAzca nikhila jainasAmAcAryanuSThAnayuktA mithyAdRSTaya eva dezArAdhakA grAhyAH teSAM dravyazIlasyApi mArgapatitvena vyavahAranayApekSayA prazastatvAd / ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamatraiveyaka yAvadupapAto na viruddhaH, akhaMDa sAmAcArIparipAlanabalena tatrotpAdAt / yadAgama:- aha bhaMte asaMjayabhavivadevANaM bhavaNavAsIsu ukkoseNa uvarimagevijjaesuM tti / (bhaga. za. 1 u. 2) vR yekadezo yathA 'tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA'saMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThaniyukto dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te hyakhilasAmAcArI kevala kriyAprabhAvata evoparitanayatpadyanta iti, asaMyatAzca te, satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi / ittha caitadaGgIkartavyaM - jinoktamanuSThAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd, mithyAdRSTitvamantareNa bAlata parivatvAbhAvAcceti-~ etanmataM dUSayati apAlanathI jo virAdhakatva AvI jatu. hAya tA tA jIvAne e mAganA anuSThAnA cheADAvI jainamAganA anuSThAne pakaDAvavA e ayukta khanI jaze, kemake ema karavAmAM paNa ArAdhakatva cheDAvI virAdhakatva ja Ubhu karavAnuM thAya che. vaLI mithyAdaSTienu jJAna paNa jema ajJAna rUpe kahevAyuM che tema teonA mArgamAM rahela zIla paNu azIla tarIke prarUpAyu hAi te mArgomAM rahelA jIvA te zolavAna ja hAtA nathI te dezaArAdhaka zI rIte kahevAya ? vaLI 'anyabhikSue sava thA acAritrI ja heAya che' evu* 'keTalAka anyatIthi ka bhikSue karatAM gArastha=gRhasthA dezavarati rUpa sayamanA kAraNe UMcA haiAya che' ityAdi jaNAvanAra uttarAdhyayanAdi ghaNA granthAmAM kahyuM che. tethI tee zIlavAna heAtA nathI. khAkI te anuSThAneAnA AcaraNa mAtrathI jo tee zIlavAn ane meAkSamAnA ArAdhaka banI jatA heAya te tA teeAnA abhimata deva vagerene paNa deva rUpe mAnavA paDaze, kemake teoe paNa te anuSThAnAtmaka meAkSamA bhUta zIlane upadeza ApyA che. tethI janmyA ke alangeA kAipaNa, jee sa'pUrNa jaina sAmAcArInA anuSThAnayukta mithyAdaSTi ja hAca te badhA deza ArAdhaka che, kemake teonu jinAkta anuSThAna AcaravA rUpa dravyazIla mAga patita hoI vyavahAranayanA abhiprAyasujakha prazasta che. Ama ArAdhaka hAvAthI ja teonA navamA traiveyaka sudhI thatA upapAta saMgata rahe che, kemake akhaDapaNe sAmAcArInA paripAlana para ja tyAM utpatti thAya che. bhagavatIsUtra (za. 1 u. ra)mAM kahyuM che ke "asayatabhavyadravyadevAno upatti janmanyathI bhavanapatimAM ane utkRSTathI mitraiveyakamAM thAya che.'' AnI vRttinA bhAvAtha-" ahIM asa yatabhavyadradeva tarIke abhaya ke bhavya mithyAdaSTie ja levAnA che. te paNa zramapaNAnA bAhyaguNAne dhAratAM ane mrapUNu sAmAcArInA anuSThAna yukta dravya liMgadhArI ja levAnA che. kemake teo ja saMpUNa sAmAcArIrUpa kevalakriyAnA prabhAvathI ja navamA greveyakamAM utpanna thAya che. A anuSThAnAnuM pAlana heAvA chatAM cAritrapariNAmazUnya hAvAthI teo asayata hAya che." vaLI A dalIlathI paNa ahIM dezaArAdhaka AlatapasvI tarIke dravyaliMgI ja levAne che e vAta svIkAravI joie. te dalIla-dezaArAdhaka kahyo che tenAthI jineAktasAmAcArInA paripAlananI hAjaro sUcita thAya che, kemake jineAkta anuSThAna vinA ArAdhakatva saMbhavatu nathI. khAlatapasvI kahyo che enAthI drazyaligIpaNuM sUcita thAya che, kemake mithyAtvIpaNA sivAya khAlatapasvIpaNuM hAtuM nathI. / / 19 / / anyanA A matane dUSita TheravatAM granthakAra kahe che-- santi ekebhyo bhikSubhyo gArasthAH sayamottarAH / asyottarArdha :- gAratthehi savvehi sAhavo saMjamuttarAH / / 1 atha bhagavan ! asaMyatabhavyadravyadevAnAM yAvajjaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTenoparimau vayakeSu // 14
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zleka ra0 ta' micchA jauM phalao mukkha ArAhagattamiha pagaya / ta' ca Na egaMteNaM kiMriyAe bhAvasannAe // 20 // [tanmithyA yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / tacca nakAntena kriyayA bhAvazUnyayA // 20 // ] tamicchatti / tat sampradAyabAhyokta mata mithyA yad yasmAta iha prakRtacaturbhaGgIpratipAdakabhagavatI sUtre mukhya mokSAnukUla ArAdhakatva prakRta, jJAna-kriyA'nyataramokSakAraNavAdinAmanyatIrthikAnAM matanirAsArtha tatsamuccayavAdavizadIkaraNAyautatsUtrapravRtteH / pratyeka jJAnakriyayoH svalpasAmarthyasya samuditayozca tayoH saMpUrNasAmarthyasya pradarzanArtha dezArAdhakAdicaturbhaGgazupanyAsasya sArthakyAta , pratyekasvalpasomarthyasyAbhAve ca sikatAsamudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapattaH / tdidmaahaakSepasamAdhAnapUrva mArthA - vi. mAM- 2263-64] 'patteyamabhAvAo NivvANa samudiyAsu gA jutta / nANakiriyAsu vottaM sikatAsamudAye tellaM va / / 2vIsuMNa savvaha cciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyaMmi saMpuNNA / / [ sarvathA bhAvazanya kriyAne ahIM adhikAra nathI-u] gAthArtha :-anyano A mata mithyA che, kemake phaLane AzrIne je mukhya hoya tevA ja ArAdhakatvane ahIM adhikAra che ane te te ekAte bhAvazUnya kriyAmAM hotuM nathI. te saMpradAyabAhya vivecake kahela mata khoTo che, kemake bhagavatIjInA A caturbhagIne jaNAvanAra sUtramAM mukhya = mokSane anukula = vaheluM moDuM paNa je mokSanuM kAraNa bane te ArAdhakatvane adhikAra che, kAraNa ke "ekaluM jJAna ja mokSanuM kAraNa che ke ekalI kriyA ja mokSanuM kAraNa che' evuM kahetAM anyatIthiMkanA matane dUra karavA mATe "te bannene samudAya ja kAraNa che" evo je samuccayavAda Avazyaka che tene spaSTa karavA A sUtra upasthita thayuM che. tethI A dezaArAdhaka vagere caturbhAgIne upanyAsa "jJAna ane kriyA bane judA judA hoya te teomAM mekSa meLavI ApavAnuM sAmarthya alpa hoya che ane bhegA thaI jAya te, samudita te bemAM te sAmarthya paripUrNa hoya che" evuM je jaNAvate hoya te ja sArthaka bane. ane e mATe te je jJAna-kriyA pratyeka avasthAmAM alpa paNa sAmarthya dharAvatAM ja hoya tene ja A bhAMgAomAM vAta hevI joIe. mATe mukhya ArAdhakata ja ahIM prastuta che. je jJAna-kriyA pratyeka avasthAmAM alapa paNa sAmarthya dharAvatA nathI tevA jJAna-kriyAnA te samudAyathI paNa mokSaprApti thatI nathI. jemake pratyeka avasthAmAM telane aMza paNa na dharAvatI retInA DhagalAmAMthI paNa tela maLatuM nathI. A vAta zaMkA-samAdhAna pUrvaka bhASyakAre paNa kahI che-"zaMkA-jema retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to tenA samudAyamAM paNa te hotuM nathI, tema pratyeka jJAna ke kriyAmAM nirvANajanakatA nathI tethI samudita te emAM te zakti kahevI yukta nathI. samAdhAna-sikatA kaNAmAM telane jema sarvathA abhAva che tema jJAna ane kriyAmAM kaMI mokSa sAdhakatAne sarvathA abhAva nathI. eka eka pRthakamAM je thelI ghaNI paNa dezapakAritA hoya che te samudAyamAM saMpUrNa thAya che. tethI jJAna-kriyAno meLa thavAmAM ja kArya siddhi thAya che. A mukhya ArAdhaka asaMyatabhavya dravya (dravyaliMgI)mAM teonI ekAnta bhAvazUnya kriyAthI AvI zakatuM nathI tethI dezaArAdhaka tarIke dravyaliMgI laI zakAtAM nathI 1 pratyekabhabhAvAnnirvANa' samuditayona yuktam / jJAnakriyayorvaktu sikatAsamudAye taila iva // 2 viSvagana sarvathaiva sikatAtala iva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhaMtubha'gI mAM mukhya ArAdhakatvanA adhikAra agrimagAthArtho yathA- na ca viSvak pRthak, sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila itra sAdhye jJAnakriyayormokSa prati sAdhanatvAbhAvaH kintu yA caM yAvatI ca tayormona prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatyetAvAm vizeSaH, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti / tacca mukhyamArAdhakatvam saMyata bhavya dravya devAnAmekAntena bhAvazUnyayA kriyayA na sambhavatIti / yadi ca dezAdhakatvamabhyudayopekSayA vyAkhyeyaM tadA sarvArAdhakatvamapyabhyudayApekSayaiva paryavasyediti na kAcitparasya prayojanasiddhi:, pratyuta pratyekapakSavizeSasaGghaTanAnupapattiH / kiM ca ' zIlavAnazrutavAn dezAdhakaH' ityatra yogyatAbalAdApe mArgAnusAribAlatapasvyetra gRhItuM yujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudAyA dezatvAda punargandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamarthanAd, anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstra vyavahArAd, ata eva mRdravyameva ghaTadezo na tu tantvA - dirdaNDAdirvA / mokSopAdAnatvaM ca kriyAyAM yogarUpAyAmupayogarUpAyAM vetyanyadetat // 20 // amukhyArAdhakatvAGgIkAre'pi doSAntaramAha jaNI kiriyA davveNArAhagattapakkhe ya / savvArAgabhAvI hoMjja abhavvAiliGgINaM // 21 // [ jainyA kriyayAM dravyeNAdhikatvapakSe ca / sarvAdhikabhAvo bhaved abhavyAdiliGganAm ||21|| 107 [catubha'gI prarUpaNAnu pracAjana na saravAnI Apatti] .. vaLI sAmAcAropAlananA khaLe navamAtraiveyaka sudhInA thatAM abhyudayanI apekSAe ja jo deza ArAdhakatva mAnavAnuM heAya te te| sava ArAdhakatva paNa tevA bhautika abhyudayanI apekSAe ja mAnavAnu rahe. ane teA pachI meAkSaprApti mATe sauthI vadhu hitakara jJAna-kriyA pratyeka nathI paNa e ene samudAya ja che" e vAta spaSTa karavAnuM A catula"gI prarUpaNAnu je prayAjana che te saraze nahi, kemake enA samudAyathI pazu meAkSaprApti nathI. ane uparathI deza ArAdhaka-dezavirAdhaka vagere rUpa dareka bhAMgAo paNa asaMgata banI jaze, vaLI zIlavAn azrutavAna dezaArAdhaka che" A bhAMgAmAM yAgyatAnA kAraNe paNa mArgAnusArI mAlata pasvI ja levA yukta che, bIjo keAI dravyaliMgI vagere nahi, kemake te liMgIvagerenI sAva bhAvazUnya kriyA mAkSasAdhakajJAna-kriyAsamudAyanA deza rUpa nathI. apuna dhaka vagerenI ja kriyA te samudAyanA dezarUpa hAya che, kemake amAM ja mekSAnukUla zakti hAvAnu zAsrakAzae samarthAna karyu" che. te paNa eTalA mATe ke sahakArI kAraNeAnI vikalatA nA kAraNe jenu sAmarthya puSTa thayu' nathI tevA upAdAnakAraNanA ja zAstramAM 'deza' tarIke vyavahAra karyAM che. tethI mATI ja ghaTadeza kahevAya che, ta vagere ke daMDa vagere nahi, apuna dhaka vagerenI kriyA ja evI hAya che jenu' sAmarthya jJAna vagerenA sahakAra prApta thae chata puSTa thAya che, dravyaliMgI vagerenI kriyAmAM te pahelethI ja evu apa sAmarthya paNa hotuM ja nathI te| pachI puSTa paNa zuM thAya? tethI te kriyA dezarUpa na hAi tenA kAraNe dezaArAdhakatA mAnI zakAtI nathI. mekSanA dezarUpa banavA mATe Avazyaka evu' upAdAna kAraNuta je kriyAmA che te ceAgarUpa che ke upayegarUpae vAta ahIM prastuta na heAvAthI cacI nathI. pAranA je mekSAnukula na hovAthI vAstavika rIte ArAdhakatva nathI paNa bAhya e vAstavika ArAdhakatva jevuM dekhAtu hAI upacArathI Adhakatva kahevAya che tene AgaLa karIne dravyaliMgIne dezaArAdhaka mAnavAmAM bIjo paNa vAdhA dekhADatAM granthakAra kahe che-- [abhanya drivyali`gImAM sAdhakatAnI Apatti gAthAtha : jaina kriyAthI ja dravyaArAdhakatva (=deza rAdhakatva) mAnI levAmAM abhanya vagere drali'gIomAM sarva ArAdhakapaNuM mAnavAnI Apatti Avaze.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dhamaparIkSA bleka 21 jaiNIetti / jainyA kriyayA nikhilasAdhasAmAcAryanuSThAnarUpayA, dravyoNArAdhakatvAbhyapagame cAbhavyAdiliGginAmabhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM sarvArAdhakabhAvo bhavet, kuto'pi prayojanAtteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH pancAcArarUpatvAd dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi 'te samyaktvAMze'nArodhakA eva cAritrAMze tvArAdhakAH' ityadhIjaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate, samyaktvAMze bhAvataH samyaktvAbhAvenotsUtrabhASaNavratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAvena prANAtipAtAdivratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyAvizeSAd dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu teSAM dravyato'pi svecchAvizeSAd vratAMzasyauva grahaNaM na tu zraddhAnAMzasya ~ saMpUrNa sAdhusAmAcArIrUpa jaina kriyAthI dezaArAdhakatva je mAnavAnuM hoya to abhavya vagere dravyaliMgadhArIne sarva ArAdhaka mAnavA paDaze. devaleprApti vagere kaIpUrNa bhautika prajanathI svIkArela saMpUrNa sAdhusAmAcArI paMcAcArarUpa hoI jema cAritrAcAranA pAlanathI yukta hoya che tema jJAnAcAra-darzanAcAranA pAlanathI paNa yukta hoya ja che. tethI cAritrAcAranA pAlananA kAraNe jema teomAM cAritranuM dravyathI ArAdhakapaNuM mAnavuM che tema jJAnadarzananA AcAranA pAlananA kAraNe teomAM jJAna-darzananuM paNa dravyathI ArAdhakapaNu anicchAe paNa mAnavuM ja paDe che. " saphavaaMzamAM anArAdhaka evA ja teo cAritra aMzamAM ArAdhaka hoya che e ardhajaratIya nyAya lagADe prekSAvAna para mATe egya nathI. arthAt cAritranA AcAronA pAyAnanA kAraNe cAritranI dravyaArAdhanA mAnavI ane jJAna-darzananA AcAronuM pAlana hovA chatAM enI dravyaArAdhanA na mAnavI e ayogya che. " (1) bhAvathI samyakatva na hovAthI samyakatvaaMzanI ArAdhakatAne abhAva rahe che ane (2) usUtrabhASaNa vratabhaMga vagere na hovAthI samyaktva aMzanI virAdhakatAne abhAva rahe che. A be kAraNe ApIne tame samyakatvaaMzamAM jema dravyaliMgIone bhAvathI anArAdhaka mAne che (pUrvapakSIe A rIte teone anArAdhaka mAnelA che juo sarvazataka-lai. 78 pR. 211) tema nIcenA be kAraNo hAjara hovAthI tamAre cAritraaMzamAM paNa teone bhAvathI anArAdhaka ja mAnavA paDaze. ane te pachI teone deza ArAdhaka te nahi ja manAya! te be kAraNe A-(1) bhAvathI cAritrana hovAthI cAritraaMzanI ArAdhatAne teomAM abhAva rahe che ane (2) prANAtipAta vagere aMgenA vratano bhaMga vagere na hovAthI cAritraaMzanI virAdhatAno paNa abhAva rahe che. " are bhAI ! A dezaArAdhakabhAMgAmAM cAritrAMzanI bhAvathI ArAdhakatA, virAdhakatA ke anArAdhakatAnI gaNatarI ja nathI. mATe dravyaliMgI cAritraaMzamAM bhAvathI anArAdhaka hoya te paNa dezaArAdhaka kAMI maTI javAno nathI. ahI dravyathI ja ArAdhatAne gaNatarImAM levAnI che, ane te te dravyaliMgImAM che ja. te zA mATe e dezaArAdhaka na bane ? ~AvI zaMkAnuM samAdhAna e che ke A rIte dravyathI ArAdhakatAne ja je gaNatarImAM levAnI hoya te te cAritranI jema jJAnanI paNa te ArAdhakatA. dravyaliMgImAM hoya ja che e batAvI gayA chIe. mATe dravyathI te teone paNa sarvaArAdhaka mAnavA paDaze -"teoe dravyathI paNa potAnI sevA prakAranI IcchAvazAt vatAMzanuM ja grahaNa karyuM hoya che zraddhAnAMzanuM nahi (arthAta teo dravyathI paNa cAritrAcAranuM ja pAlana kare che jJAna-darzanAcAranuM nahi ane tethI teomAM dravyathI cAritranuM ja ArAdhakatva hoya che, jJAnanuM nahi mATe tene sarvaArAdhaka mAnavAnI Apatti nathI.)-evuM pUrvapakSInuM kathana paNa umeravyaktinA pralApa jevuM jANavuM, kemake kriyAnA baLe je greveyaka prApti teone thavI kahI che te saMpUrNa sAmAcArI pAlananA baLe
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpUrA sAdhusamAcArI paMcAcArarUpa che iti parasyamataM tadunmattapralapita, akhaMDasAmAcArIpAlanabalenaiva teSAM graiveyakotpAdAbhidhAnAditi // 21 // doSAntaramapyAha a frogvA sArAmAM rAtrio dunA . to paribhAsA juttA vittiM parigijjha vuttuM je // 22 // [tathA nihnavAnA dezArAdhakabhAvo'vasthito bhavet / tataH paribhASA yuktA vRttiM parigRhya vaktum / / 22 // ] tahatti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAntadravyakriyauvArAdhakatvAbhyupagame nihnavAnAmabhini vezAdinA tyaktaratnatrayANAM sarvavirAdhakatvakAle'pi dezArAdhakabhAvo'vasthito bhaved yathApratijJAtadravya kriyAyA aparityaktatvAt / iSTApattau ko doSa: ? iti cet ? vyavahAravirodha eva, nahi sarvavirAdhako dezArodhakazca ko'pi vyavahiyate / atha ~dravyakriyAmAzrityauvArAdhakatvavirAdhakatvavyavasthAkaraNAtsarvavirAdhakatva nihnavAnAM neSyate eva, pratipannacAritraviSayakadravyAjJAbhaGgAbhAvAddezArAdhakanva, utsUtra bhASaNena samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityAgAddezavirAdhakatva cAviruddhameva, aMzabhedAdekauva sapratipakSobhayadharmasamAvezA'virodhAditi cetna, evaM satyasaMyatabhavyadravyadevAnAM nihavAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha~nAratyeva teSAmupapAtasAmya, greveyakeSvapi nihnavasya ja kahI che, AMzikapAlananA baLe nahi. mATe dravyathI jJAnAMzane paNa svIkAra ane pAlana teomAM mAnavA ja paDe che. //ra1 gauNa ArAdhakatva levAnA A ja anya matamAM bIje deSa dekhADatAM granthakAra kahe che - [nivo mAM dezaArAdhakatA jaLavAI rahevAnI Apatti] gAthArtha :-tathA nihnamAM dezaArAdhakapaNuM to UbhuM ja rahevAnI Apatti Avaze. ane tethI je paribhASA ja karavI paDe tema hoya to vRttine anusarIne ja te karavI egya che. tathA' zabda bIjA doSane gaNatarImAM umero karavA mATe vaparAya che. sarvathA dravyabhUta evI kriyA vaDe ja ArAdhakatva mAnI levAmAM abhinivezAdinA kAraNe ratnatrayIne phagAvI denArA niddhamAM savavirAdhaka avasthAmAM paNa dezaArAdhabhAva jaLavAI rahevAnI Apatti Avaze, kemake je drakriyAnI pratijJA cAritra grahaNakAle karI hatI te to nihnavaavasthAmAM paNa choDI hotI nathI. "te Apattine ISTA5tti ja mAnavAmAM zuM vAMdho che?' evI zaMkA na karavI, kemake emAM vyavahAravirodha thavAne vAMdho che. kAraNake koIpaNa sarvavirAdhaka jIvone dezaArAdhaka tarIke vyavahAra karI zakAto nathI. zaMkA-A prarUpaNa anusAre AvatA ArAdhakatva ke virAdhakatvamAM vyaktiAne ja niyAmaka mAnavAnI che. arthAt enuM pAlana hoya te ArAdhakatva Ave ane khaMDana hoya to virakatva Ave. tethI gRhItadravyakriyAnuM khaMDana na karanAra nidomAM paNa sarvavirAdhakatva to kahevAnuM ja na hovAthI dezaArAdhakatva kahevAmAM kaI vyavahAravirodha nathI, vaLI saphava aMgenI svIkArelI dravya jJAna usUtrabhASANathI bhaMga karI nAMkhyuM hoI e ja kAle teomAM dezavirAdhakatva paNa aviruddhapaNe hoya ja che, kemake judA judA aMzanI apekSAe eka ja sthaLe (eka ja jIvamAM) parasparaviruddha ubhayadharmano (dezaArAdhakava-dezavirAdhakatvano) samAveza havAmAM syAdvAdazailI mujaba kaI virodha nathI. samAdhAna- nihanAmAM A rIte ubhayadharmo mAnavA gya nathI, kemake te pachI asaMyata bhavyadravyadeva evA teone maLatI gatimAM tame anArAdhaka tarIke mAnelA abhane maLatI gatinuM sAmya rahI zake nahi, paNa rahe che, kemake banne jaNA utkRSTathI navamAM zaiveyaka sudhI jAya che evuM zAstromAM kahyuM che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dharma parIkSA zloka para devadurgatatayotpAdAd, devadurgatatva ca na kevala devakilbiSikatvAdinaiva, tatra teSAmabhAvAd, kintu saMmohatvena / sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAlaM saMsAre paribhramati yadogamaH'kaMdappadevakibbisa AmaogA AsurI ya saMmohA / tA devaduggaIo maraNami virAhiA huMti // tti AturapatyAkhyAnaprakIrNake, vyAkhyAdezo yathA-saMmohatti saMmohayanti unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhra zayanti ye te saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA eva rUpA durgatayo maraNe'padhyAnAdinA virAdhitA bhavanti, tatazcyutA anaMtasaMsAra paribhramantIti cet ?~na, abhavyAdInAmapyakAlavacanau. SadhaprayogAt prAptayaiveyakotpAdAnAM saMmohaprAbalyena luptasukhAnAM devadurgatatvA'vizeSAd / uktaM coparA [428-442 - kaha Nu akAlapaAge itto gevijjgaaisuhsiddho| NaNu sAhigaosahajogasokkhatullA muNeyavvA / kuNai jaha saMNivAe sadosaha jogasokkhamittaM tu| taha eyaviNNeyaM aNArapAma saMsAre // zaMkA- teone maLatA gatimAM sAmya hatuM ja nathI, kemake veyakamAM paNa nihana dargata tarIke utpanna thAya che, abhakhyo nahi. vaLI devadutatva paNa mAtra kilibaSikatva vagerenA kAraNe ja hoya che evuM nathI, kemake evuM havAmAM te vaiveyakamAM kilibaSikAdi deve na hovAthI tyAM gaelA te niddanane durgata kahI zakAya nahi, kintu saMmahatvanA kAraNe paNa hoya che. durgata thayela te niddanavajIva tyAMthI AyuSya pUrNa thae thavIne saMsAramAM anaMtakALa bhaTake che. AturapratyAkhyAna prakIrNaka AgamamAM kahyuM che ke " kadadeva, kiTibaSika, Abhiyogika, AsurI ane saMmeha A badhI devAnI durgati , ane te maraNa bagaDI javAthI maLe che. unmANa dezanA vagerethI je e bIjAone mekSamAgathI bhraSTa kare che teo samoha kahevAya che. evA sAdhuone marIne deva tarIke utpanna thayA pachI paNa saMmohakahevAya che. AvI devadurgatie duna vagerathI maraNane bagADI nAkhavAthI maLe che. tyAMthI nIkaLelA jIve anaMtakAla saMsAramAM rakhaDe che." vikAdimAM paNa ane vipulasukha na hoya) samAdhAna-akAla vacanaSapragathI zaiveyakamAM jaI beThelA abhanuM paNa saMmehanI prabaLatAnA kAraNe sukha lupta thaI gayuM hovAthI teo paNa nihanavanI jema devaduta ja hoya che. upadezapada (438-442)mAM kahyuM che ke-"zaMkA-abhavyAdine vacanoSadha prayoga je anavasara na hoya to enAthI grevayaka vagerenA sukhanI prApti zI rIte thAya ? samAdhAna-vacanarUpI adhikataauSadhanA yoga (baMdha) mAtra thavAthI thatA sukha jevI te prApti hoya che. jema sa nipAta thayo hAya tyAre sArA auSadhane vega paNa kaMIka rAhatanI lAgaNI Ape che-kaMIka sukha nirAMtane anubhava karAve che tema anAdianata sa sAramAM teone maLeluM sukha A vacanaauSadhanA yogathI thayela "hA" jevuM jANavuM. jema bhayaMkaravyAdhigrasta jIvane oSadhayogathI thaela "hAza' oSadhaprayoganA pariNAmo bhaka tAttvika sukharU kha hotuM nathI tema mithyAtvanA kAraNe mUDhamativALA tenuM A sukha tAvika hatuM nathI. athavA jema haNAyela AMkha vALe java rUpane barAbara ja nathI arthAta maLelI suMdara strI vagere paNa bhegarUpa banatA nathI tema mithyA dRSTijIvane paNa sAmagrI paramArthathI bhogarUpa na banavAthI 1 kAdarpa devakilbiSAbhiyogA AsurI ca saMmohA: / tA devadurgatayo maraNe virAdhitA bhavanti / / 2 katha vakAlaprayoge ito veya kA disukhasiddhiH / nanu sAdhikRtoSadhayogasaukhyatulyA jJAtavyA // 3 karoti yathA sannipAte sadoSadha yogasaukhyamAtra tu / tathaitad vijJeya anarvApAre saMsAre / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanauSadha prayogathI abhavyAdine thatuM kha 'Naya tattao tayaMpi hu sokkhaM micchattamohiamaissa / jaha rohavAhigahiassa osahAo vi tabbhAve // 2jaha cebovahayanayaNo samma rUvaNa pAsaI puriso| taha ceva micchadiTThI viulaM sokkhaM Na pAvei / asadabhiNivesavaM so, Niogao tA Na tattao bhogo| savvastha taduvaghAyA visaghAriyabhogatullo tti // etasmAddhi vacanAdabhavyAdInAmeva nihnavAdyapekSayA'pyakAlavacanauSadhaprayogeNa mithyAbhinivezadADharyAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgatatva pratIyate, pareNa tvabhavyanihanavAmAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgIkRta, prasajyate ca tatprakriyayA dravyAjJApekSayA'bhavyAdInAmapi sarvArAdhakatvAta tAttvikasudevanvameveti yatkiJcidetat |~ath cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipattyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA, tato'bhavyAdInAM dravyaliMginAM dezArAdhakatvameva, nihUnavAnAM ca dezArAdhakatva dezavirodhakatva ca / tato dezArAdhakatvApekSayopapAtasAmya, durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM mithyAtvamaparasya ca virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSa iti cet ?~nanveva paribhASA''zrayaNAvazyakatve vRttikRtsvArasyenaiva sA''zraNIyetyabhiprAyavAnAha-tat tasmAd vRtti parigRhya paribhASA vaktu yuktA / je iti pAdapUraNArthI nipAtaH / vRttau hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdinivRttikriyAyA eva paribhASaNAdazrutavAn zIlavAMzca mArgAnusAryeva bAlatapasvI paryavasyatIti bhAvaH / na di dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktu yujyate / "tA ete te vipulasukha pAmato nathI, kemake te abhavyAdi niyamA asada abhinivezavALe hoya che. tethI sukhane tAtvika bhera heta nathI, kAraNake sarvatra enuM sukha te asaabhinivezathI haNAyeluM hoI viSamizraanna tuya hoya che." upadezapadanA A vacano parathI ja jaNAya che ke abhavyAdi ane nivAdi banne devadugata thayA hoya te paNa abhavyAdi ja vacanauSadhanA akAlaprayogathI mithyAabhinivezanI daDha pakaDavALA thayA hoI atyaMta duHkhita hovAnA kAraNe nidhanavAdi karatAM paNa vadhu kilaSTatara devadata hoya che. jayAre pUrvapakSIe te AnA karatAM viparIta prarUpaNA karI che. teNe te abhane anArAdhaka ane niphrane ja vadhu badatara devaduta kahyA che. vaLI ame 21mI gAthAmAM batAvI gayA e rIte tenI prakriyA mujaba abhavyAdi te dravyaAjJAnI apekSAe sarvaArAdhaka ja hevA kare che. tethI temAM te devadutatva nahi paNa tAvika sudevatva ja hovAnI Apatti Ave che. tethI dravyathI cAritrAcAronA (sAdhusAmAcArInA) pAlananA kAraNe teomAM ArAdhakatva mAnavAnI vAta tuccha che e jANavuM. zaMkA :-A catubhamImAM jJAna ane cAritranI apekSAe ArAdhakatvanI je vAta che emAM ame evI paribhASA kahIe chIe ke cAritranuM dravyathI pAlana heya te paNa tenuM ArAdhakatva AvI jAya jyAre jJAna-darzananuM te bhAvathI pAlana hoya te ja tenuM ArAdhakatva Ave, mAtra tenA AcAronA dravyapAlanathI nahi. tethI abhavya vagere dravyaliMgIomAM jJAnAMzanuM ArAdhakatva na hoI sarvaArAdhava AvatuM nathI ane cAritrAMzanuM ArAdhaka hAjara rahevAthI dezaArAdhakatva heya che. temaja ninAmAM cAritranI apekSAe deza ArAdhakatva hoya che ane jJAna-darzananI apekSAe dezavirAdhakatva hoya che. tethI nihanava ane abhavya e baMnene dezaArAdhakatvanA kAraNe samAna gati maLe che ane e durgatirUpa je banI jAya che te ekane 1 na ca tatvatastadapi khacha saukhya mithyAtvamohitamateH / yathA raudravyAdhigRhItasyauSadhAdapi tadabhAve // 2 yathA caivopahatanayanaH samyagrapa na pazyati puruSaH / tathA caiva mithyAdRSTi: vipula saukhya na prApnoti / / 3 asadabhinivezavAnsa niyogatastanna tatto bhogaH / sarvatra tadupaghAtAdviSaghAritabhogatulya iti // 4 tata ete bAlatapasvino draSTavyA iti /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dhamaparIkSA zvaka rara bAlatavassiNo daTTabveti " mahAnizIthe nAgilavacana kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakameveti / na caikasminneva vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt , tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktu yuktam , sandarbhavirodhAt , kintu nizcayaprApakAdvyavahArAddezArAdhakatvaM tadupapAdaka ca mArgAnusAriyamaniyamAdikriyAvattva bAlatapasvitvamityevaM sandarbhA'virodhaH / na ca vyavahAre nizcayaprApakatvA'prA. pakatvAbhyAM vizeSaH zAsrAsiddha iti vyAmUDhadhiyA zaGkanIya, yogbinduupdeshpdaadaavetdvishessprsiddhH| (abhavyane) sAhajika mithyAtvanA kAraNe ane bIjAne (nihanavane) virAdhanAjanya mithyAtvanA kAraNe Ama ArAdhakatvanI AvI paribhASA karavAthI keI doSa rahetuM nathI ane tethI dezaArAdhaka tarIke dravyaliMgI ja levA joIe. [ dravyaliMgIne bALatapasvI tarIke levAmAM saMdarbha vidha] samAdhAna-A rIte paribhASA karavI ja Avazyaka banI jatI hoya to vRttikAranA abhiprAyane anusarIne ja te karavI joIe evA abhiprAyathI "te paribhAsa.." ItyAdi uttarArdha kahyo che. emAM "je pAdapUrti karavA mATe nipAta (avyaya) che vRttimAM zrata' zabdathI jJAna-darzana ane "zIla' zabdathI prANAtipAta viramaNAdi kriyA (jinekta sAdhu sAmAcArI nahi) levAnI ja paribhASA karI hAI "amRtavA-zIlavAna" tarIke mArgAnusArI hoya e ja bolatapasvI laI zakAya che. vaLI "bAlatapasvI dezaArAdhaka che ? A vacanamAM dezaArAdhaka je vyavahArathI ja levAnuM hoya te bAlatapasvIpaNuM paNa yavahArathI ja levuM yukta Thare. ane te pachI dravyaliMgadhArI abhavyAdine A bhAMgAmAM zI rIte levAya? kemake teo te jinendra tapa vagere anuSThAna karatAM hAI vyavahArathI bAlatapasvI hatAM nathI. hA, teo paugalika AzAthI tapa vagere karatAM hovAthI nizcayathI bALatapasvI hoya che. zrI mahAnizItha sUtra (a. 4)mAM paNa sumatinA daSTAtamAM "tethI A lokone bALatapasvI jANavA." evuM nAgilanuM je vacana kahevAyuM che te paNa pAMca sAdhuonA gaccha aMge naiRyika bALatapasvitvanA abhiprAyathI ja belAyeluM jANavuM. tethI dravyaliMgImAM bALatapasvIpaNuM to nizcayathI ja levuM paDe che. ane te pachI abhavyAdi valiMgIne pahelA bhAgamAM levAmAM saMdarbha virodha thaze. te A rIte bolatapasvI dezaArAdhaka tarIke tamane abhavyAdi dravyaliMgIo saMmata che. e jemAM dezaArAdhakatva azuddhavyavahAranaye rahyuM che. vaLI teomAM bALatapasvIpaNuM te upara kahI gayA mujaba 1 sammadazana-zAna-cAritrarUpa mekSamArganI je jIva vAstavika ArAdhanA karI rahyo hoya tenAmAM naiRyika ArAdhakatva hoya che. mArgonusArI bALa pasvI jIva AvA mokSamAgane vAstavamAM ArAdhato na heI Ryika ArAdhaka nathI. tema chatAM enI pravRtti paraMparAe enAmAM naiRyikA ArAdhakava lAvI Ape che. tethI e nizcayamA pakavyavahAranaye ArAdhaka che. dravyaliMgInI pravRtti khuda ArAdhanArUpa ne hAI neRyika ArAdhanA te nathI ja hatI, paNa vAstavika ArAdhanAne lAvI ApanAra paNa na hovAthI tAtvika rIte (nizcayaprApaka sadabhuta) vyavahArane paNa ArAdhanA rU5 nathI. chatAM paNa, drayaliMgInI pravRtti mugdha lokene ArAdhanAne kaMIka AbhAsa karAve tevI hoya che, tethI athaddhavyavahAranaye (nizcaya aprApaka vyavahAranaye) te ArAdhanA kahevAya che. uparachallI dRSTie ArAdhanArUpa bhAsatI hovA chatAM je pravRttine naiRyika ArAdhanA sAthe kaMI lAgatuM vaLagatuM nathI tenI pravRttine zuddha vyavahAranaya paNa ArAdhanArUpa mAnavA taiyAra nathI. mAtra azuddhavyavahAranaya tevI AbhAsarU5 pravRttine paNa ArAdhanA tarIke svIkAre che. ane tethI ArAdhanAne A vyavahAra karanAra e vyavahAra paNa azuddhavyavahAranaya" kahevAya che, mATe dravyaliMgImAM dezaArAdhaka mAtra azuhavyavahAranaye ja mAnI zakAya che,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 vyavahAranA be bheda : nizcayaprApaka ane aprApaka nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatya, tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt , tadaMzacAritrakriyAyA evAMzatvAditi cet ? ~na, saMgrahanayAdezAdanuyogadvAraprasiddhadRSTAntena svadezadezasyApi svadezatvAvirodhAditi sUkSmamIkSaNIyam // 22 // nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAtkathaM tayA dezArAdhakatvam ? ityatrAha maggANusArikiriyA jaiNicciya bhAvao u savvattha / jeNaM jiMNovaeso citto apamAyasAro vi // 23 // [mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / yena jinopadezazcitro'pramAdasAro'pi // 23 // "maggANusArikiriyatti / mArgAnusAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpraNItAyA eva tasyAH sarvatropanibandhAt, mArgAnusAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / nizcayanayathI ja levuM paDe che. babAlatapasvI dezaArAdhaka hoya che... AvA eka vAkyamAM uddezyanA aMzabhUta bALatapasvIpaNuM nizcayana levuM ane vidheyanA aMzabhUta dezaArAdhakapaNuM azuddhavyavahAranaye levuM e spaSTa saMdarbhavidha rUpa ja che, mATe dravyaliMgIne bALatapasvIdezaArAdhaka tarIke le agya che. A saMdarbhe virodha na thAya e mATe dezaArAdhakapaNuM nizcayaprApaka vyavahAranaye levuM ane tene ghaTADavA mATe mArgAnusArIyama-niyama vagere kriyA rUpa bAlatapasvIpaNuM levuM yogya che. -"ame paNa vyavahArathI ja dezaArAdhakapaNuM kahyuM ane tame paNa vyavahArathI ja kaho cho te bemAM phera zuM paDe? e prazna na kare, kemake vyavahAra-vyavahAramAM paNa ghaNo taphAvata hoya che. tame te je vyAvahArika ArAdhakatva nizcayanI (naizcayika ArAdhakatvanI) prApti paNa karAvI Apato nathI tenA abhiprAyathI ArAdhakatva levAnuM kahe che, jayAre ame nizcayanI prApti karAvI ApanAra vyavahArathI te levAnuM kahIe chIe. -"yavahAranA AvA nizcayaprApaka ane aprApaka jevA keI bheda zAstromAM kahyA nathI- evI jaDa buddhi prayukta zaMkA na karavI, kemake yogabindu-upadezapada vageremAM AvA bheda batAvyA che. zaMkA-vRttikAranA abhiprAyane anusarIne paribhASA karavAmAM paNa anya mArgonusArI bAlatapasvIne dezaArAdhaka zI rIte kahevAya? kemake tenI mArganusArI kriyA samyajJAna-darzana cAritramAMthI ekeya rUpa na hoI e, e traNanA samudAyarUpa mokSamAganA dezarUpa nathI. samAdhAna:-anugadvAramAM Apela pradezanA daSTAntane anusarIne saMgrahanayanA abhiprAye svadezano deza paNa svadeza rUpa hevAmAM kaI deSa nathI. mATe mokSamArga nAdezarUpa je cAritra ane tenA dezabhUta je mArgAnusArI kriyA,e mokSamArganA dezabhUta paNa che ja. tethI te bAla tapasvImAM paNa dezaArAdhakatva hevAmAM kaI vAMdho nathI e sUmabuddhithI vicAravuM. mArA anyamArgokta anya kriyAonI jema, zIla tarIke abhimata prANutipAtanivRtti vagere paNa jenamArganA anuSThAna rUpa te hatI ja nathI, te tenAthI deza ArAdhaka zI rIte Ave ? evI zaMkAne manamAM rAkhIne nyakAra kahe che [mAnusArInI anyamArgokta kriyAo paNa bhAvathI jenakriyA ja che.] gAthArtha : savadazanamAM rahela mArgAnusArakriyA bhAvathI jena ja hoya che, kemake apramAdane mukhya karanAre paNa jinapadeza aneka prakAra hoya che. (arthAta te bhUmikAmAM rahelA te jIvane te kriyAo ja apramAda lAvI ApanAra hAI jinapadeza paNa te kriyAone ja jaNAvavAnA tAryavALA banI javAne hAI te kriyAo bhAvathI jinekta hoya che.) A badhA dharmamAM karAtI zIla-dayA dAna vagere rU5 mArgonusArI kriyA bhAvathI jinA ja heya che, kemake mULamAM bhagavAnathI prarUpAelI ja te sarvatra=savadazanamAM apanAvAelI che,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 23 te hi kSIranIravivekakRto haMsA iva nisargata eva zuddhAzuddhakriyAvizeSaprAhiNa iti / kathamiyaM jainI ? ityatra hetumAha-yad-yasmAd apramAdasAro'pi paramopeyA'pramAdamukhyoddezo'pi jimopadezaH citraH puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nonAprakAro yo yatpramANopadezayogyastasya tAvatpramANaguNAdhAna. paryavasanna iti yAvat / taduktamupadezapade [933] evaM jiNovaeso uciyAvikkhAi cittarUvotti / apamAyasArayAevi to savisayamo muNeyatro / / etadvRttiryAthA-"evaM gurukarmaNAM pravrajyApratipattyasahiSNutve sati jinopadezaH sarvajJaprajJApanArUpaH ucitApekSayA yo yatpramANasyopadezasya yogyastadapekSayA citrarUpo nAnArUpatayA pravarzata iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasyA bhAvastattA tasyAmapi, tat tasmAt saviSayaH sagocaraH mo itipUrvavat muNeyamvotti muNitavyaH / yadA hi jino padezazcitrarUpatayA vyavasthito'pramAdamAro'pi tadApunarbandhakAdIn nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyAH kecitsamyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH kecidezaviratiguNasthAnakAhaprarUpaNAyAH kecinnidhUtacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti nA'viSayA'pramattatAprajJApaneti' tatazca mArgAnusArikriyApi bhagavatsAmAnyadezanArtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam // 23 // nanveva bhAgavatI sAmAnyadezanAmanusRtya pravarttamAnAnAM mithyAdRzAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhayanuzIla)dayAdAnAdikA jainI, pataJjalyAyuktamanusRtya pravarttamAnAnAM tu sA kathaM jainI ? jindeshnaanusndhaanmuulprvRttynuphittvaadityaashngkaayaamaahvaLI mArganusAra jIva e anya dharmamAM kahelI badhI kriyAo karavAnuM tAtparya =ruci-rasa dharAvatA hatA nathI, kintu jinavacanAnukUla heya tevI ja kriyAonuM tAtparya dharAvatAM hoya che, kemake haMsa jema svabhAvathI ja dUdha-pANIne viveka kare che tema teo paNa sahaja rIte ja zuddha ane azuddha kriyAone viveka karatAM hoya che. (teonI A kriyAo jinekata kema che?e mATe uttarArdhamAM "jeNuM.' vagerethI hetu batAvyo che.) parama upeyarUpa apramAdanA ja mukhya uddezavALo jinapadeza judI judI bhUmikAmAM rahelA chAmAM guNe lAvI ApanAra hovAthI aneka prakAra hoya che. arthAt jene jeTalo upadezathI guNa prApti thavAnI hoya tene mATe teTalA ja pramANamAM te pravarte che. upadezapada (933)mAM kahyuM che ke "Ama bhAre kamI jevo pravajyA pAlanane asamartha heI sarva karelI prarUpaNArUpa jinapadetha, je jIva jeTalA upadezane yogya hoya tenI apekSAe tene upadeza apAya che. jIvonI upadeza grahaNa yogyatArUpa bhUmikA aneka prakAranI heI upadeza paNa aneka prakArane apAya che. tethI apramAda ja mukhyakartavya hovA chatAM A badhe jinopadeza saviSaya che. arthAta enA viSayogya adhikArI keI nathI evuM nathI. Ama apramAdanI mukhyatavALo evo paNa jinopadeza je aneka prakArane heya che to mokSamArganI prajJApanAne yogya apunabaMdhaka vageremAMthI keTalAka sAmAnya dezanAne, keTalAka samyakatva guNayogya prajJApanAne, keTalAka dezavirati egya upadezane ane cAritramehanIya rU5 melane khaMkherI nAkhanArA keTalAka apramattatA 35 pravrajyA egya dezanAne yogya hoya che. tethI apramattatAnI A vividha prakAranI prajJASnA kayAMya paNa vyartha hotI nathI. tethI mArganusArI kriyA paNa bhagavAnanI sAmAnyadezanAmAM jaNAvaelA padArtharUpa hoI bhAvathI jaina ja hoya che e svIkAravuM joIe. pArakA - -"bhagavAne Apela sAmAnya dezanAnA vacanane pakaDIne dayA vageremAM pravartatA. mithyAtvIonI te mArgAnusArI zIla-davA-dAnAdi kriyA bhale jenI heya, paNa pataMjalI vagerenA vacanane anusarIne pravattatA jIvonI te zIlAdi kriyA jenI zI rIte kahevAya? kemake te, jinavacananA "A zrIjinezvara bhagavaMte kahI che" evA anusaMdhAnamUlaka hetI nathI" ~ evI zaMkAne uddezIne granyakAra kahe che - 1 evaM jinopadeza ucitApekSayA citrarUpa iti / apramAdasAratAyAmapi tataH saviSayo jJAtavyaH / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayadezanI citrarUpatA aNNatthavi jamabhiNNaM atthapayaM taM jiNiMdasuamUlaM / aNNovi tayaNusArI to desArAhago jutto / 24 // [anyatrApi yadabhinnamarthapada tajinendrazrutamUlam / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH // 24 // ] ___aNNathavi tti / anyatrApi pAtaJjalAdizAstre'pi yadarthapada puruSArthopayogivacana abhinna bhagavadvacanaikArtha tajinendra zrutamUla , tadanusAreNaiva tatra tadupanibandhAt / tathA ca tato'pi jAyamAnA mArgAnusAriNI kriyA vastuto bhagavazanAviSayatvena bhAvato jainyeva / nahi madhyasthasyAnyoktatvajJAna tatphalapratibandhaka, dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tathAtvAt / ata eva nAbhinnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanayavAdasaMgrahahetucintAjJAnApAditamAdhyasthyaguNAnAM sAdhuzrAvakANAM pradveSaH, taHpradveSasya tanmUladRSTivAda. pradveSabhUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH [693]'ja asthao abhinna aNNatthA sahaovi taha ceva / tami paoso moho visesao jiNamayaThiANa // yadvAkyamarthato vacanabhede'pyarthamapekSya abhinnamekAbhiprAya tathA anvarthAd-anugatArthAt zabdato'pi zabdasandarbhamapekSya tathaiva abhinnameva / iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante kAnicidarthata evAbhinnani appA gaI veyaraNI appA me kUDasAmalI / appA kAmadughA gheNU appA me naMdaNa vana // [anyazAstrokata samAnArthaka vAto jaina zutamUlaka ja che.] gAthArtha :-anyazAstramAM paNa je samAna arthapada hoya che te zrIjinendradyutamUlaka ja hoya che. tethI tene anusarIne pravanAra anyamArgastha paNa dezaArAdhaka hevoyukta ja che. pAta jalAdi zAstramAM paNa dhamapurUSAthane upayogI je vacana bhagavadvacanane samAna arthavALuM hoya te zrIniMdrapraNIta zrutamUlaka ja hoya che, kemake tene anusarIne ja te zAstramAM te vacane kahevAelA hoya che. tethI e zAstravacanane anusarIne thatI mArgAnusArI kriyA paNa vastutaH bhagavad dezanAnA ja viSayarUpa hoI bhAvathI jainI ja hoya che. zakA-chatAM te kriyA karanAranA manamAM " huM paMtajalie kahelI kriyA karuM chuM" evuM ja hoya che. tethI 'huM A jinokta kriyA karuM chuM' evA abhiprAyapUrvaka thatI kriyAnuM jeTaluM phaLa maLe eTaluM te ene maLaze ja nahi. tethI ene jinendra anuSThAnane tulyarIte ja jainI kema kahevAya? samAdhAna-madhyasthajIvone thaeluM "huM anya (pataMjalie) kahela kriyA karuM chuM" evuM aktatvajJAna tenA pUrNa phaLane aTakAvI zakatuM nathI. pataMjali vagere anya paranA daSTi rAganA sAhacaryavALuM ja te tene aTakAvI zake che. tethI ja savanayavAdano saMgraha karavAmAM hetubhUta evA cintAjJAnathI mAdhyazya guNa pAmelA sAdhu ane zrAvake anyazAstrokata samAna bAbato para a ktatvamAtranA kAraNe prazveSa rAkhatA nathI, kemake enA para e cheSa te te bAbatenA mULabhUta daSTivAdaparanA deSamUlaka he paryAvasita thatuM hoI mahApAparUpa che. upadezapada satra (693)mAM kahyuM che ke anyazAstramAM kahelI je vAta arSa thI samAna hoya che je zabdathI paNa samAna hoya temAM Sa rAkhavo e mUDhatA che, vizeSa karIne jinamatamAM rahelA jIvo mATe." tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke " je bAbata vacanabheda hevA jatAM arthathI samAna abhiprAyavALI, hAya tathA je vAta sAnvatha zabdanI apekSAe paNa samAna hoya tevA viziSTakSayopazamAdine jaNAvanAra jinavacana sAthe abhinna arthavALA akaraNaniyama vagerene jaNAvanAra vAkayamAM "A to anyazAstranI 1 yadarthato'bhinnamanvayAcchandato'pi tathA caiva / tasminpradveSo mohAda vizeSato jinamatasthitAnAm // 2 AtmA nadI vaitaraNI AtmA me kuTazAlmalI / AtmA kAmadudhA dhenurAtmA me nandana vanam //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dhama parIkSA leAka ra4 ', [ uttarA 20-36] ityAdibhirvAkyairyathA bhAratoktAni indriyANyeva tatsarvaM yatsvarga narakAvubhau / nigRhItavizi ( sa ) STAni svargIya narakAya ca // ApadAM prathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAmaye yeneSTaM tena gamyatAm // ityAdInIti / kAnicicchandato'rthatazca - 'jIvadayA saccavayaNa' ityAdibhiH prasiddhaireva vAkyaiH saha, yathA - paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm | ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam // ityAdIni / evaM sthite tasminnabhinnArthe'karaNaniyamAdau vAkye viziSTakSayopazamAdivAkyena saha pradveSaH 'parasamayaprajJApaneya" itIrSyA moho mUDhabhAvalakSaNo varttate bauddhAdisAmAnyajanasyApi vizeSato jinamatasthitAnAM sarvanayavAdasaGgrahAnmadhyasthabhAvAnItahRdayANAM sAdhuzrAva kANAm" ata evAnyatrApyanenoktaM guNatastulye tave saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo doSaH khalu dRSTisaMmohaH // [o. 4-12] ti | talamarthayannAda pavAya mUlaMduvAlasaMga jao samakkhAyaM / rayaNAgaratulla khalu to savvaM suMdara taMmi // 698 // sarvapravAdamUlaM = bhikSukaNabhakSAkSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdikAraNa N, kiM tad ? ityAha-dvAdazAGga dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacanapuruSAvayavabhUtAnAM samAhAro, yataH kAraNAt samAkhyAtaM samyakprajJaptaM siddhasenadivAkarAdibhiH yataH paThayate udghAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na catAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH / ata eva ratnAkaratulya = kSIrodadhiprabhutijalanidhinibhaM khalu nizcaye, tattasmAt sarvamaparizeSa sundaraM = yatkiJcitpravAdAntareSu nAteA che" evA dveSa rAkhavA e bauddha vagere sAmAnyavI mANaso mATe paNa mUDhatA rUpa che ane sava'nayavAdAnA samanvaya karavAthI madhyastha cittavALA thaelA sAdhu-zrAvakone mATe teA evA dveSa vizeSathI mUDhatArUpa che. anya zAstromAM be prakAranA vAkayeA hAya che. keTalAka mAtra artha thI 8 samAna hAya che. jemake uttarAdhyayana (20-36)nA AtmA pote ja vaitaraNI nadI che; AtmA ja mArA mATe kAMTALuM zAmalI vRkSa che, AtmA ja IcchAone puranAra kAmadhenu che ane AtmA ja mArA mATe naMdanavana che" ItyAdi jaNAvanAra vAkayA sAthe "IndrayA ja sva N ate naraka bane che, nigraha karAelI IndrayA svaga'ne ApanArI bane che ane nigraha na karAelI (chUTI mUkAyelI) te naraka apanArI bane che, IndrayAnA asaMyamama ApattionA ane jaya bhAvI sa pattionA dhArI mA che. tethI je mAga game te mAge jAva.' ItyAdi jaNAvanAra bhArata vacaneA samAnArthaka che. keTalAka vAkayA zabdathI ane arthathI banne rIte samAna heAya che. jemake 'jIvayA satyavacana..." vagere prasiddha vAkayA sAthe sadhAmika janeAe ahiMsA, satya, asteya, tyAga (nirihatA) ane maithunavanane pavitra mAnyA che" ityAdi vAta." Ama AAvI vAto para dveSa rAkhavA e mAharUpa hAvAthI ja zrIharibhadrasUri mahArAje anyatra (SA. 4-11) paNa kahyuM che ke 'guNa=upakArarUpa phaLane AzrIte tulya evI paNa vastumAM nAmanA bhedamAtrathI kita jenA kAraNe A karttavya che A akatta vya' ItyAdi viparIta dRSTivALA thAya che te kharekhara dRSTirAga nAmanA adhama doSa che.'' A ja badhI vAtanuM samarthAMna karatAM upadezapadamAM (694) AgaLa kahe che [anyazAstrokata mudaravAAne dvAdazAMgImAM samavatAra] 66 pravacanapuruSanA avayavabhuta AcArAdi bAra aMgAnA samudAyAtmaka dvAdazAMga zrI siddhasena divAkarasUri vagere vaDe bhikSu-kaNubhakSa-akSapAdAdi tIrthAntarIya darzInA rUpa sapravAdonI prarUpaNAnu mULa kAraNa kahevAyu' che. tethI jaNAya che ke e kharekhara kSArAdhi vagere ratnAkara jevuM che ane tethI anyadazanAmAM je kaMI sudara jovA maLe tene temAM samavatAra karavA. arthAt yeNanA te te zAstromAM 1 sarvapravAdamUla dvAdazAMga yataH samAkhyAtam / ratnAkaratulya N khalu tataH sarvaM sundara tasmin
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sava pavAyamUla" gAthA ane vRttine artha samupalabhyate tattatra samavatAraNIyam / ityakaraNaniyamAdInyapi vAkyAni teSu teSu yogazAstreSu vyAsakapilakA)lAtItapata-jalyAdipraNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdhodayAnyeva dRzyAnIti / teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhagavadavajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANasiddhiriti / " ___atra kazcidAha-jainAnAmakaraNaniyamaparihArazaGkAnirAsArthameva tIrthAntarIyavarNitatvamupavarNita, na svanyatIrthikeSvakaraNaniyamo'ratIti bhaNitam / varNanaM ca varNanIyavastuviSayakayathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathAbhUtavarNana samyageva syAt, tathA ca tadarzane'pi dharmasadbhAvaprasaGgaH / itthaM ca kapilasya purastAt 'manAgihApi dharmo'sti' iti parivrAjakadarzanamadhikRtya marIcivacanamutsUtraM na syAd iti~tadasat , tIrthAntarIyANAmapi sadbhutAkaraNaniyamavarNanasya zubhabhAvavizeSasApekSatvena mArgAnusAritayA teSu sAmAnyadharmasiddheH / zubhabhAvavizeSasApekSatva' ca tasya 'itto akaraNaniyamo aNNehi vi vaNNio sasatthaMmi / suhabhAvavisesAo Na cevameso Na juttotti / / 692 / / vyAsa-kapila-kAlAtIta-patajali vagere vaDe kahevAelA akaraNaniyamAdinA pratipAdaka vacana paNa jinavayanarUpa samudramAMthI ja uddabhavelA jANavA. tethI te akaraNaniyama vagerenI avajJA karavAmAM jinavacananI avajJA thaI jatI hovAthI kAMI kalyANaprApti thatI nathI. dvAdazAMga sarvapravAdanA mUla tarIke A rIte kahevAyuM che-he prabhe ! samudramAM jema badhI nadIo bhegI thayelI hoya che tema tArA hanamAM anya dazano bhegA thaelA che-samAI gaelA che, paNa judI judI nadIomAM jema samRddha dekhAto nathI tema pRthaka dRSTiemAM tuM (tAruM darzana) dekhAtA nathI.' [itaromAM akaraNaniyamanuM mAtra varNana che, pAlana nahi-5] ne A bAbatamAM koI zaMkA kare che ke- zaMkA-paNuM je akaraNaniyama vagerenA kAraNe anyamArgastha jIvomAM paNa tame dezaArAdhakatva mAnavAne Agraha rAkhe che te akaraNa niyama vagere ja teomAM hotA nathI. upadezapada (682) vageremAM "anyatIthikee pAtaMjalAdi svazAstramAM akaraNaniyama varNavyo che" ItyAdi je kahyuM che temAM paNa akaraNaniyama choDI devAnI " A akaraNaniyamane te Itaro kare che, mATe ApaNe na karavo joIe" ityAdi zaMkA jenene UbhI na thAya e mATe " akaraNaniyamanuM anyazAstrakAroe varNana karyuM che" eTaluM ja kahyuM che " anyadarzanamAM paNa te hoya che (tenuM vAstavika pAlana hoya che) '' evuM kahyuM nathI. ema tenI vRttimAM paNa "A akaraNaniyama anyatIrthikoe varNavyo che eTalA mAtrathI e "yukta nathI" evuM nathI paNa yukta ja che " evuM ja kahyuM che, "A akaraNaniyama anya darzanemAM paNa hoya che eTalA mAtrathI e yukta nathI evuM nathI, paNa yukta ja che evuM kahyuM nathI. arthAta evo abhiprAya prakaTa karyo che ke anya darzanamAM akaraNaniyamanI je vAto jovA maLe che te mAtra vAte ja jANavI, vAstavika pAlana nahi. (ane tethI jainoe ene choDavAnI jarUra nathI.)" - "paNa te te darzanakAroe tenuM varNana karyuM che te pitA potAnA darzanamAM akaraNaniyama joIne ja karyuM hazene?"- evI zaMkA na karavI, kemake koI paNa vastunuM varNana karavuM hoya e mATe e vastunuM yathArtha jJAna jaie ja evo niyama nathI. "je vastunuM jevuM varNana karavuM hoya te vastu tevArUpe hAjara hoya ane te rUpe jaNAtI hoya te yathArtha jJAna thayuM kahevAya e khyAlamAM rAkhavuM. te vastu hAjara na hoya athavA tevA rUpe hAjara na hoya ane chatAM " A vastu ahIM A rUpe hAjara che" evA thaI gaelA bramAtmaka jJAnathI paNa tevuM varNana thaI zake che. bAkI varNana je yathArtha jJAnathI ja thaI zakatuM hoya to te e niyama phalita thaI jAya ke " keIpaNa vyaktie je kAMI varNana karyuM hoya te badhuM samyaga ja hoya." vaLI Avo niyama phalita thaI jAya te Apatti e Ave ke anya dazanakAroe
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA phleAka raja ityupadezapadavacanenaiva prasiddham / ~na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyavasAyastathAbhUtajJAnAvaraNIyamohanIyakSayopazamajanitatvena svayamevokto niranubandhazubhaprakRtihetutvAdanarthahetureveti pareNa vaktu yukta, ~nirupadhibhavabIjaprahANecchAgocaramArgAMnusAri zubhAdhyavasAyasya zubhAnurbAndhapuNyanimittatvenoktatvAt / taduktamapunarbandhakAdhikAre yogabindau [ 193-94] krodhAdyabAdhitaH zAnta udAttastu mahAzayaH / zubhAnubandhipuNyAcca viziSTamatisaGgataH // Uhate'yamataH prAyo bhavabIjAdigocaram / kAntAdigatageyAdi tathA bhogIva sundaram // 118 svadarzInamAM je akaniyama vagerenuM varNana kayu" che te samyagaja hAvAthI teonA darzanamAM te dharmanI paNa hAjarI mAnavI paDe. vaLI A rIte tA pilanAM AgaLa marIcie " ahI paNa kaMIka dhama che'' evu je vacana kahyuM hatu te parivrAjakadazananI apekSAe utsUtra nahi bane. tApa-maracinA parivrAjaka veza joI kapilane teA 'ahI' zabdathI parivrAjaka dena ja manamAM upasthita thayuM. vaLI je koi vana heAya te samyaga ja hAya ' evA tame niyama mAnyA che. tethI marIcinA e vacana rUpa varNana samyaga ja mAnavuM paDe, eTale ke parivrAjaka darzanamAM paNa e samyagvaNuna anusAre kaika dharmanI hAjarI siddha thai ja jAya ane te pachI marIcinA e vacanane usUtra zI rIte kahevAya? AvI Apatti UbhI na thAya e mATe ' varNana yathArtha jJAnathI ja thAya, vadhuna samyaga ja hAya' evA niyama mAnI zakAtA nathI. tethI ja 'anyazAstrAmAM paNa akaraNaniyamanu varNana che' evu jaNAvanAra upadezapadanAvacana parathI tenu varNana mAtra hAvu siddha thAya che, hAjarI nahi. tethI anya danAmAM saddbhUta akaraNaniyama vagere kriyA ja heAvI siddha nathI teA kaI kriyAna bhAvathI jaina kriyA mAnI anyamAstha jIvAne mArgAnusArI kahI zakAya ? [akaraNaniyama varNana paNa zubhabhAvasApekSa/mArgAnusAritAsAdhaka-u,] samAdhAna--AvI zakA cegya nathI. sadbhuta akaraNa niyamanu varNana zubhabhAvasApekSa hAya che. tethI anyIke karela te varNana parathI, tenA kAraNabhUta zusabhAtranI teemAM vidyamAnatA siddha thAya che. jenA kAraNe teemAM mArgAnusaritAnI siddhi thavAthI tapa sAmAnyadharmanI paNa siddhi thAya ja che. te varjuna zubhabhAvavizeSane sApekSa hAya che e vAta upadezapada (692)nA A vacanathI ja siddha che. " tathA ja anyatA ikA vaDe paNu pAtaMjala vagere svazAstramAM akaraNaniyamanu zubhabhAvavazeSa varguna karAyuM che. anyAya kAe e vaNubyA che eTalA mAtrathI e yukta nathI evuM nathI.'' vaLI, teone A zubhabhAvavazeSa ke jene khudda pU`pakSIe pote ja jJAnAvaraNu karmAMnA ane meAhanIyakamanA thaI gaelA tevA prakAranA kSayApazamathI utpanna thaele kahyo che te zubhabhAvavizeSa aMge ja pachI pUrva pakSI AvuM je kahe che ke " e zubhabhAvavizeSa niranukha dha zubhaprakRtinA hetubhUta hAvAthI pariNAme ananA ja hetu che. ( ane tathI enA kAraNe thaeluM akaraNaniyamavaNu na vagere paNa zubhacIja hAvI nakkI thatI nathI) " te ceAgya nathI, kemake sa'sArakhIjatA nAza karavAnI nirupAdhika icchAthI pravatelA temenA A zubha adhyavasAya puNyAnubaMdhI puNyanA hetu che evuM zAstramAM kahyuM che. jemake cAgabandu (193194)mAM apunaba dhakanA adhikAramAM kahyuM che ke ' krodhAdithI bAdhA na pAmelA, zAnta, udAtta, mahAna, AzayavALe ane zubhAnubaMdhI puNyathI viziSTabuddhi (mArgAnusArI pauDhanA)vALA thaelA A apuna dhaka te buddhithI saMsAranu` khIja karma, sasAranuM svarUpa vagerenA prAyaH UhApeAha (vicAra) kare che, jemake vicakSaNa bhAgIpuruSa priyAnA suMdaragIta-rUpavagerenA vicAra karyAM kare tema''
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAmAmAnusArI nAstika kema nathI? 10 . ata eva pareSAmakaraNaniyamavarNanahetuH zubhabhAvavizeSo vanavadabhedyaH prazastapariNAmabheda upadezapadavRttau vivRtH| ayameva hyasya vizeSo yadvizeSadezanApratisaMdhAnaM vinApi tadviSayaparyavasAyitvamiti / ata eva mArgAnusAriNAM pareSAM jainAbhimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAnna nAstikatvaM, vipratipannAMze pakSapAtaparityAge sati vastutastadabhyupagamaparyavasAnAd / ata eva ca zubhabhAvavizeSAdakaraNaniyamavarNana mArgAnusAriNAmeva, yahacchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena dhuNAkSaranyAyenaiveti jinavadhanaviSayakaparopanibandhe'pyasti vizeSaH / tadidamukta dharmabinduvRttau (1-zloka 3) yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarokiraNavyavahAreNa kvacitkiMcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate, mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacittadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasyeti" / etena ghuNAkSAranyAyena janAbhimatavastuvarNanAnukAri varNanamanyatIrthikeSu bhavatyapIti pravacane pratIta. meveti teSAmakaraNaniyamavacanamAkRtimAtrameveti~apAsta', mArgAnusAridRSTyA tadvarNanasya ghuNAkSara vilakSaNatvAt, aukiyogadRSTyA sarvavizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAt / [itareta akaraNaniyama varNanamAM vidhya] Ama akaraNaniyamavarNanane hetu bananAra anyatIthikane A zubha adhyavasAya zubhAnubaMdhI puNyane heta hovAthI tene upadezapada(zleka 692)nI vRttimAM vaja jevA abhedya prazasta pariNAma tarIke varNavyuM che. teonA A zubha pariNAmanI eja vizeSatA hoya che ke zrIjinezvarabhagavaMtanI sadabhUta akaraNaniyamane jaNAvanAra dezanAvizeSanuM pratisaMdhAna na hovA chatAM tadviSayaka varNanamAM ja e phalita thAya che. (arthAta zrIjinezvaradevanI dezane akaraNa niyamanuM jevuM prarUpaNa karatI hoya tevuM A zubha adhyavasAya phalitarUpe varNana karAve che, anyamArgastha mArgAnusArIjIne jinavacananuM anusaMdhAna na hovAthI jaino jIvAdane jevA mAne che tevA teo mAnatA nathI ke prarUpatA nathI. tema chatAM, teonA zubhabhAvanI ukta vizeSatAnA kAraNe ja teo nAstika nathI, kemake jeTalA aMzamAM teo judI mAnyatA ane judI prarUpaNuM dharAve che teTalA aMzamAM paNa "pote mAne che e ja sAcuM che" evA pakSapAtane teoe Ubhe rAkhyo na hovAthI phalita rIte to vAstavika evA jainamatane ja teoe svIkAryo hoya che. (arthAt teone zubhabhAva phalita tarIke tevI ja mAnyatAne UbhI karI Ape che.) jIvAdine anya prakAre mAnanArA amAgatuMsArI anya darzanIo to te pakSapAta Ubhe hevAnA kAraNe nAstika che ja e khyAlamAM rAkhavuM. Ama pakSapAtane abhAva hoya te vAstavikatAne svIkAra phalita thato hovAthI, mArgAnusArI jInuM akaraNaniyamavarNana ja zubhabhAvavizeSathI thaelA akaraNaniyamavarNanarUpa hoya che, kemake teomAM ja pakSapAtano abhAva hoya che.) jyAre tevA zubhabhAva vagara yatheccha rIte ja prarUpaNa karavAmAM pravRtta thaelA jIvonuM temaja svapUrvajonA vacanane anusarIne prarUpaNa karavAmAM pravRtta thaelA arvAcIna prarUpakenuM akaraNaniyamavarNana pravAha patita hAI dhuNAkSara nyAye thaelA akaraNaniyamavarNana rUpa ja hoya che, kemake teomAM pakSapAtano abhAva hotuM nathI.) arthAt lAkaDAmAM thaelIDe lAkaDAne kotaratAM karatAM kaI akSaranI AkRti upajAvI kADhe to paNa jema enI koI mahattA hotI nathI tema teoe karelA akaraNaniyamavarNananI paNa koI mahattA nathI Ama jinavacanakta vastunA anyadarzanI oe karelA varNanamAM paNa A be vizeSatAo svIkAravI joIe. (1) zubhabhAvathI thaeluM hovuM ane(2) ghuNAkSaranyAye thaeluM hovuM. A vizeSatA dharmabindu pahelA adhyAyanA trIjA zlokanI vRttimAM paNa jaNAvI che. tyAM kahyuM che ke "yAdachika varNana karavAmAM pravartelA anya darzanIo rAgAdiyukta hevA chatAM kIDAe katarelA akSaranA vyavahAra mujaba teonuM kayAMka zrIjinavacanane avika je kaI vacana maLe te athavA mArganusArI buddhivALA jIvanA paNa tevA je koIka vacana maLe che
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 dhamaparIkSA zloka ra4 sAmAnyadharmasattA ca teSu " bauddhAdisAmAnyadhArmikajanamyApI" tivadata upadezapadavRttikartureva vacanAd vyakta pratIyate / evaM sati " manAgihApi dharmo'stI"ti marIcivacanasyotsUtratva na syAditi tva. samIkSitAbhidhAna, svataMtrapramANapratipattyanubandhiviSayatayA'nyadarzane manAgU dharmasyApyabhAvena tadcanasyosUtratvAt , tadvRttisAmAnyadharme'pi bhagavadvacanasyauva svatantrapramANatvAt , athavA kapilasya bAla. svAdanyaliMgamevAnyadarzanatvena tena pratItaM. tatra ca svanirUpitakAraNatAvizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvA'satyatvAt tadvacanasyotsUtratvAvyAghAta iti yathAtantra vibhAvanIyam / te paNa jinapraNIta ja jANavA, kemake te vayana jinamUlaka ja hoya che. "(bomAM athavA' zada; makIne mAnasArI jIvanA vacanone anyajInA vacanothI je judA pADayA che tenAthI. mArgonuMsArI anyatIthikanuM ane amArgonuM sArI anyatIthikanuM akaraNaniyamavarNana juduM' juduM hoya che e phalita thaI ja jAya che. A je phalitArtha siddha karyo tenAthI ja pUrva pakSanI nimnalikhita vAtanuM paNa nirAkaraNa thaI gaeluM jANavuM. te vAtaA~jainamAnya vastu varNanane anusaranAruM varNana anyatIthikamAM ghuNAkSaranyA heya paNa che. te pravacanAmAM prasiddha ja che. tethI teoe kahelA akaraNaniyamavacano paNa tapratipAdaka zrIjinavaca nI samAna AkRtimAtravALA jANavA, akaraNaniyama vagerene jaNAvanAra vAstavika vacanarUpa nahi. (kIDIe kerI kADhelA akSare jema mAtra AkRti ja kahevAya che, akSara nahi, tema)" A vacanonuM nirAkaraNa eTalA mATe thaI jAya che ke mArgAnusArI daSTithI karAeluM te varNana ghaNAkSara karatAM vilakSaNa hoya che e hamaNAM ja upara batAvI gayA chIe, sarvavizeSone jaNAvanAruM samyaktva na hovA chatAM audhikagadaSTithI akaraNaniyama vagere rUpa sAmAnyadharmanuM pradarzana (jJAne ane varNana) thavuM viruddha nathI. [ ItaradazanamAM ya sAmAnyadharmanI hAjarI] | (cAle, A rIte audhikagadaSTithI sAmAnyadharmanuM jJAna ane varNana thavuM bhale svIkArI laIe. paNa te paNa eTalA mAtrathI sAmAnya dhamanI teomAM hAjarI te siddha thaI jatI nathI, kemake badhuM ja varNana yathArtha jJAnane sApekSa ja hoya evo niyama nathI ItyAdi ame AgaLa kahI gayA chIe evI zaMkAnuM samAdhAna A che ke, temAM sAmAnyadharmanI hAjarI upadezapadanA vRttikAre zleka 693nI vRttimAM je kahyuM che ke "bauddhAdi sAmAnya dhArmikajananI paNa maDhatArUpa che..." tenA parathI siddha thaI ja jAya che. AmAM bauddha vagereno sAmAnyadhAmika jana tarIke je ullekha karyo che te ja batAvI Ape che ke temAM sAmAnyadhama te hAjara hoya ja che. jo temAM sAmAnyadhamanI hAjarI hoya te marIcinuM "ahI paNa kaMIka dharma che" evuM vacana usUtra nahi bane."--evuM pUrvapakSIe je kahyuM che te to vicAryA vagara ja kahyuM che, kemake te te darzananA pitAnA praNetAothI svasvapratibhA anusAre kahevAelA hovAthI pramANabhUta che. e rIte je te te darzana mAnavAnA hoya to temAM jarA paNa dhama hoto ja nathI ane tethI e vacana usUtrarUpa ja che. temAM sAmAnyadharmanI paNa je hAjarI mAnIe chIe te paNa bhagavad vacanane svataMtrapramANu tarIke laIne ja. mATe mAtra potAnA vacananA baLe ja pitAnA darzanamAM dharma manAvavAnuM marIcina vacana usUtra hatuM ja. athavA kapila "bAla" heva thI. (je mAtra bAhya AcArane ja jue te bAla). tene to bAhya parivrAjakaliMgane ja eka svataMtradarzana (dharma) tarIke "aha" zabdathI pakaDa. AliMganI kalpanAmAM marIcie je kAraNe ka9pelA ke " sAdhue tridaMDathI gupta che huM nathI, mATe huM tridaMDa rAkhIza' vagere te badhA kAraNene AgaLa karIne te A vezamAM koI dharma hato ja nahi. tethI marIcinuM vacana bhAvaasatya rUpa hoI (arthAta marIci jANate hatuM ke huM A kahIza tenAthI kapilane to A liMgamAM ja dhama hovAnI buddhi thavAnI che jemAM keI dharma nathI ane chatAM e vacana kahyuM tethI ) temAM usUtrapaNuM te akSata ja ja che evuM siddhAntane anusarIne vicAravuM..
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ itaradarzanamAM ekAnta mithyAtvanI vyavasthA __~athaivamanyadarzane kvacitsatyatva kvaciccA'satyatvamiti mizrasva syAd natvekAntamithyAtva, na caivamiSyate, tasyaukAntamithyArUpasyaivAbhyupagamAt / taduktaM dazavaikAlikaniyuktau (a. 7)'sammadiTThI u suaMmi aNuvautto aheuaM ceva / jaM bhAsai sA mosA micchadiTThI Siya tahevatti // etadvRttiryathA-samyagdRSTireva zrute Agame'nupayuktaH pramAdAyatkiMcidahetukaM caiva yuktivikalaM caiva yabhASate tantubhyaH paTa eva bhavatItyevamAdi sA mRSA, vijJAnAderapi tata eva bhAvAditi / miSyodRSTirapi tathaivetyapayakto'napayakto vA yadabhASate sA mRSaiva ghRNAkSaranyAyena saMvAde'pi 'sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdhemanmattavat' [ tattvA. 1/33] iti gAthArthaH, iti cet ? ~ na, abhiniviSTa' pratyanyadarzanasya sarvasyeva phalato'prAmANyAt', mArgAnusAriNa prati ca sundaravacanasya jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAnyadarzanasyaukAntamithyAtvatAdavasyyAt / / kazcittu dRDhadRSTirogaviluptabuddhiH pAtaJjalAdigatAkaraNaniyamAdivAkyAnAM jinavacanamUlatvamanabhimanyamAnaH 'sabappavAyamUla'...' ityAdyupadezapada (694) gAthAyAmimAmanupapattimudbhAvayati~ 'sarvapravAdAnAM mUla dvAdazAGgam' ityatrapravAdA nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca grAhyAH / tatra zubhA jIvarakSAdyabhiprAyaghaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNAH, teSAM ca mUla dvAdazAGga' [itaradarzanamAM ekAntamithyAtvanI vyavasthA] zaMkA-A rIte anyadarzanamAM karela akaraNa niyama AdinA varNanane amuka bAbatamAM sAcuM ane amuka bAbatamAM khoTuM mAnavAnuM raheze. ekAnta mithyA mAnavAnuM raheze nahi je zAstrakArone saMmata nathI, dazavaikAlikasUtranI niyukti (a.7)mAM kahyuM che ke "samyagadaSTijIva AgamamAM anupayukta rahIne pramAdathI yukitazanya je bele che te mRSA jANavuM. jemake "taMtuomAMthI para ja bane che' ItyAdi, A vAta mRSA eTalA mATe che ke taMtu viSayaka jJAna vagere paNa taMtu emAMthI thAya ja che. ema mithyAdaSTijIva upayukta thaIne ke anupayukta rahI ne je kaMI bese che te badhuM mRSA ja jANavuM. dhuNAkSara nyAye kayAreka te saMvAdI vacana bele to paNa vAstavika rIte e mRSA ja hoya che, kemake sa-basamAM koI vizeSatA joyA vagara unmattanI jema te yAdacchika upalabdha karanAra hoya che." (Ama ahIM mithyAtvInA badhA ja vacanene je mRSA ja kahyA che che tenA parathI jaNAya che ke anya darzana ekAnane mithyA ja hoya che.' samAdhAna-abhiniviSTa chane anyadarzana apramANa rUpe ja pariNamatuM hovAthI e ekAnta miththArUpa bane ja che. have je anyamAgastha mAganusArI ja hoya che te ene mATe AgaLa kahI gayA mujaba svadazanagata suMdara vacane te jainavacana rUpe ja pariName che. (eTale ke e vacano enA mATe anyadarzana rU5 rahetAM ja na hovAthI te mithyA hovAne prazna rahetuM nathI.) bAkInA je svadarzananA vacane hoya te teo mATe paNa svadazanarUpa ja rahe che ane te te ekAnta mithyA che ja. eTale anyamArgatha je jIvene mATe jeTalA vacane svadarzanarUpa ja rahe che. (jainetaradazana rUpa ja rahe che.) te badhA vacane ekAnta miththArUpa rahe ja che. mATe zubhabhAvavizeSa prayukta akaraNaniyamavarNanAdine satyavacanarUpa mAnavAmAM kaI doSa raheto nathI. sivapAyamUlaM. gAthA aMge pUrvapakSIlipata asaMgati] gADha daSTirAganA kAraNe viluptabuddhi vALA thaelA koIka vivecanakAra pAta jalAdi zAstrokta akaraNa niyama vAkayo ne jinavacanamUlaka mAnatAM na hovAthI upadezapadanI da94mI haacqvAvamUDha gAthAmAM AvI asaMgatihevAnI kalpanA kare che. 1, samyagdRSTiH zrute'nupayukto'hetuka caiva / yabhASate sA mRSA micyAiTirapi ca tava //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. dharmaparIkSA zleka ra4 zrIvIravacanobodhitazrIsudharmamvAmisaMbandhi na bhavati, azubhAnAmapi pravAdAnAM pravRtterjinavacanamUlakatvaprasaktyA zubhAnAmivopAdeyatA syAditi / te ca pravAdAH zubhAzubharUpA api saMkhyayA vacanasaMkhyAkAH / tadakta'-'jAvaiA vayaNapahA tAvaiyA ceva huMti nayavAyA) ityAdi, teSAM pravRttiranAdipravAhapatitA kathaM jinavacanabhUlikA saMbhavati ? pratyakSabAdhAta / ki ca teSAM sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyapagame 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmapyavajJAkaraNe tathAtvApaniriti etada(ma)nyabhAva' kalpayati-dvAdazAGga hi sarvotkRSTa zratajJAna kevalajJAnadibAvaraNya prakAzabhUta kevalajJAnamiva pratyAtmavartitvAdadhikaraNabhedena bhinnamapi gvarUpato na bhinnaM. kintu kevalajJAnamikameva, tulyaviSayakatvAta tulyamaMbandhittvAcca / udayamadhikRtya tu svarUpato'pi bhinnameva, tatkAraNasya kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt , zrutajJAnodayasya ca kSAyopazamikatvAta / te ca pravAdA nijanijadvAdazAGgamUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlako evocyante / yathA nAnAjalasaMbhUtAnyapi kamalAni - pUvapakSa-sarvapravAdanuM mUla dvAdazAMgI che" e vAkyamAM pravAda tarIke te te nayavAde levAnA che. vaLI te vAde sarva levAnA che. eTaleke zubha ane azubha badhA ja nayamo levAnA che. temAM jIvarakSAvagerenA abhiprAyavALA nayavAde zubha che ane tenAthI vilaNa naya vAda azubha che e jANavuM. zrI mahAvIra paramAtmAnA "upane I vA..' ItyAdi tripadI vacanane pAmIne zrIsudharmAsvAmIe racela dvAdazAMgI A saghaLA nayavAdonuM mULa hevI saMbhavatI nathI, kemake evuM havAmAM te azubha pravAda paNa jinavacanamAMthI ja pravarcI hovAnuM phalita thavAthI zubhanayavAdanI jema upAdeya banI javAnI Apatti Ave A zubha ke azubha pravAda vacana saMkhyA jeTalA hoya che. kahyuM che ke "vacanane kholavAnA jeTalA prakAra che teTalA nayavAda che." judI judI rIte vacanane bolavAnI paddhatio anAdikAlIna paraMparAthI cAlI AvI hoI nayavAda paNa anAdipravAhapatita ja che. tethI teone jinavacanamAMthI pravartI hovA zI rIte kahevAya ? kemake emAM "anAdikAlIna cIjanuM AkAzAdinI jema mUla kAraNa na hoya evuM pratyakSa bAdhita thAya che. vaLI A zlokanI vRttimAM je abhiprAya dekhADe che ke A badhA nayavAdanI (A badhAmAMthI keIpaNa nayavAdanI) avajJA karavAmAM jina vacananI avajJA dvArA zrIjinezvaradevanI avajJA thAya che tene jo yathArtha mAnI levAno hoya te te "jIvane vadha kare" ityAdi vacanarUpa nayapravAdanuM paNa khaMDana vagere rUpa avajJA karI zakAze nahi, kemake ema karavAmAM zrIjinanI avajJA thavAnI Apatti Ave che. mATe vRttikAre uktazlekanI karelI vyAkhyA barAbara nathI. enI vyAkhyA AvI hovI joIe. (upadezapadanA ukta zlekanI pUrvapakSI AvI navI vyAkhyAnI kalpanA kare che.) [ dvAdazAMgI aMge pUrvapakSInI kalpanA ] - dvAdazAMga sarvotkRSTa zrutajJAna rUpa che. je kevalajJAnAtmaka sUryanA prakAzabhUta hoya che ane kevalajJAnanI jema dareka AtmAmAM sattA dharAvatuM hoI chAsthajIne kevalajJAnanI sAthe sahacarita ja hoya che. judAjudA jIva rUpa adhikaraNa judA judA hovAnA kAraNe juduM juduM evuM paNa te svarUpathI juduM juduM nathI, paNa kevalajJAnanI jema eka ja hoya che, kemake te darekanA viSaye ane saMbaMdhIo tulya hoya che. (A sattAmAM rahelA sarvotkRSTa zrutajJAnamAMthI je eAcho vatto lApazama hoya tevuM ochuMvatuM zrutajJAna prakaTa thAya che ane jIva e zrutajJAnI bane che. A prakaTa thaeluM jJAna udaya pAmeluM zrutajJAna kahevAya che. AvA) udayane pramANe AzrayIne vicArIe te te e dvAdazAMga svarUpathI paNa bhinna ja hoya che, kemake tenA 1. ka. bhA. ( ) masyottarAdhaH jAvaIyA NayavAyA vayaNapahA tattiA ceva /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dareka jIvamAM dvAdazAMgI sattAgata che-pUrva pakSakalpanA 127 sAmAnyato jalajAnyeva, ata eva sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgameveti sAmAnyato'bhihita, sarvasyApi dvAdazAGgasya savotkRSTazrutatvena sarvAkSarasaMnipAtAtmakatvAt , pravAdA apyakSarAtmakA eva / ata eva dvAdazAGga ratnAkaratulya ratnAkarasyeva tasyApyanekajAtIyazubhAzubhanayalakSaNavastUnAmAzrayatvAt / para mithyAdRzAM yadvAdazAGga tatsvarUpata eva sarvanayAtmakaM, sattAmAtravattitvAt , na punaH phalato'pi, kasyApi mithyAdRzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAt , mithyAdRSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAzakSayopazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavAta / yaduktaM [ SaDdarzanasamuccayavRtti] jayati vijitarAgaH / kevalAlokazAlo, surapatikRtasevaH zrImahAvAradevaH / yadasamasamayAbdhezvArugAmbhIryabhAjaH, sakalanayasamUhA bindubhAvaM bhajante / / ] ityAdi / simyagdRzAM tu keSAMcitsaMyatAnAM phalatApa dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatva, sAkSayopazamasya sNbhvaad| ata eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtinaH pravacane NitAH, para teSA saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGga zubhanayAtmakatvenaiva pAraNamati, sAvadyanayAvaSayakAnujJAdi. vacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdepravAdA jainAgamasamudrasaMbodhano bindava iti kAraNabhUta kSapazama dareka AtmAmAM jude jude hoya che ane zrutajJAnano udaya (prApta) sAcApazAmaka hoya che. te te vyaktie bavattAvala te te nayavAdo potapotAnA pravartaka AtmAnA, te te dvAdazAgamUlaka hovA chatA sAmAnyathA dvAdazAMgamUlaka kahevAya che. jema judA judA pANImAM utpanna thaelA kamale sAmAnyathI jalaja (pANImAM utpanna thaelA) kahevAya che. tethI sarva pravAdanuM mula dvAdazAMga che e sAmAnyathI ja kahyuM che. kemake dareka dvAdazAMgI sarvotkRSTa kRtarUpa hoI sakSarasaMnipAtAtmaka hoya che ane pravAda paNa akSarAtmaka ja thAya che. (arthAt akSaronA je kaMI judA judA ne yAgathI judA judA zabda-vAkayo vagere banavA saMbhavita hoya te badhA 25 ja dvAdazAMga hoya che. tethI te te nayapravAdarUpa vAkaya paNa dvAdazAMga aMtagata ja hoI dvAdazAMga bhUla ja hoya che. tethI ja dvAdazAgane ratnAkaratulya kahyuM che, kemake samudranI jema te paNa aneka jAtIya zubha-azubha nayarUpa vastuonA AzrayabhUta che. paNa mithyAdAonuM dvAdazAMga svarUpathI ja sarvanayAtmaka hoya che phaLataH nahi, kemake te mAtra teone sattAmAM ja hoya che, upayAga rUpa pAraNamavAmA nAha, kamake e mATenA kAraNabhUta sarvAzakSapazama koIpaNu mithyAdASTane kayAre paNa thatuM nathI. game tevA hoziyAra dekhAtA paNa mithyAtvane utkRSTa kSayAparAma paNa savA zakSa pazamarU 5 samudranI AgaLa bindu jeveja hoya che. kahyuM che ke [ zAkavAdamavAdAne nAgamasabukanA bindu mAnavA e brAnti-pU.] chatA sAdhe che rAga jeee tevA, kavalajJAnanA prakAzathI zobhatAM ane IndrathI sevA karAelA evA zrI mahAvIra prabhu jaya pAme che ke je enA gAnI yukta a neDa siddhAntarU5 samudra AgaLa saMkala nayanA samUha bindu jevA banI jAya che." samyaphatI evA keTalAka saMyatone phaLane AzrIne paNu dvAdazAMga sarvanayAtmaka hoya che (arthAta teone badhA navavAdanuM sA pakSa svIkAra yukta jJAna thayuM hoya che, kemake sarvA zakSo pazama saMbhavita hoya che. tethI ja zAstromAM bIgotama gaNadhara vagerene sarvAkSarasaMnipAtI kahyA che. vaLI vizeSatA e che ke te saMyatAne saMpUrNa dvAdazAMga zubhanaya rUpe ja pariName che, kemake sAvadhanaya saMbaMdhI anujJA vagerenA vacana paNa teo belatA nathI. Ama zAyAdi pravAde svasvapraNetAnA sattAgata dvAdazAMgamUlaka hoya che, paNa sudharmAsvAmI racita dvAdazAMgamUlaka nathI e je jaNAvyuM tenAthI ja zAya vagere badhA jainAgamarUpa samadranA (samadramAMthI nIkaLelA) bindue che evI keTalAka AcAryonI bhrAnti paNa dUra thaI gaelI jANavI, kemake evuM havAmAM te " madhya divase cho pazuo
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dhama parIkSA zloka 24 bhrAntirapi nirastA, 'SaTzatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani ityAdipravAdAnAmapi jainAgamamUla. katvApattyA saMyatAnAM sAvadyabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsavIMzakSayopazamasamutthadvAdazAGgalakSaNasamudrasya purastAdanyatirthikAbhimatapravAdAH samuditA api bindUpamA ityartho yuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH syAt , avayavA'vayavinorupamAnopameyabhAvena varNane nijAvayavApekSayA mahattve. 'pyavayavino gauravAbhAvAd, na hyaGguSTho hastAvayavabhAva bhajante iti hastasya stutiH saMbhavati / kiM ca samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaGgata, samudraprabhavA hi velAkalloloAdayo bhavanti, na punavindavaH, teSAM cotpapattirmeghAd hastavastrAdivyApArAdvA syAditi sarvAnubhavasiddham / anyathA samudrAnnirgatabindubhiH samudrasya nyUnatvApattyA tasya gAMbhIryahAniH syAd, ityevaM sthite vRttivyAkhyAnasaGgatiriyam____ yad yasmAt kAraNAd dvAdazAGga ratnAkaropamayA zubhAzubhasarvapravAdamUla, tasmAtkAraNAtsvarUpataH phalatazca yAvatsundaramAtmaniSThAkaraNaniyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattasmin dvAdazAGge, evakAro gamyaH, dvAdazAGga eva samavatAraNIya, tatra varttata evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tavyApakabhUtasya sarvasundarAtmakatvasyAvazyaMbhAvAt , para samyagdRzAM yAvatsundara tAvatsarvamapi homavA" ItyAdi pravAda paNa jainAgamamUlaka thavAthI te AgamabolanAra sudharmAsvAmI vagere sAdhuo sAvadhabhASA bolyA kahevAze. tethI 'bindubhAvaM bhajanta' evuM paNa je kahyuM che tene "sarvA zakSapazamathI utpanna thaela dvAdazAMgarUpa samudranI AgaLa anyatIthika abhimata pravA bhegA thAya te paNa bindu jevA che" e ja artha yukta che. "jainAgama samudranA binduo che" e artha karavAmAM te "bindubhAvaM bhajanta" evo prayoga ja asaMgata thaI jaze. kemake Avo prayoga karIne jenAgamanI je stuti karavI che te thatI nathI. te A rIte "samudranA bindue che evuM hovAne phalitArtha e thAya ke samudra avayavI che ane binduo avayava che. have avayava-avayavInuM upamAna-upameya tarIke varNana karavAmAM Ave to avayavInI pitAnA avayavanI apekSAe vizALatA jaNAtI hovA chatAM gaurava kAMI dekhAtuM nathI ke jethI enI stuti thaI jAya-jemake "aMguThe hAthanuM avayavapaNuM dharAve che" ema kahevAmAM hAtha aMguThA karatAM moTo hovo jaNAvA chatAM hAthanI kaI stuti thatI nathI. tema prastutamAM paNa nAgamasamudrarUpa avayavI ane anya pravAdarUpa avayavanuM upameya-upamAna tarIke varNana karavAmAM jainAgamanI stuti thatI nathI. vaLI "samudranA biMduo che" evuM te kahevuM paNa asaMgata che, kemake samudramAMthI te majA-taraMga laharIo vagere utpanna thAya che, biMduo nahi, biMduo te vAdaLAmAMthI ke pANImAM hAtha vastra vagerethI jhapATa lagAvavAthI utpanna thAya che e vAta badhAne anubhavasiddha che. tethI anyazAkayAdipravAde jainAgamamAMthI nIkaLyA che evI mAnyatA rAkhI pachI jenAgama samudranA te biMduo che evuM kahevuM to zI rIte saMgata thAya? temaja samudramAMthI te biMdue nIkaLatAM havAmAM te samudra eTalAbiduo nIkaLyA hovAthI enA jeTale tene thavAthI tenI gaMbhIratA ja haNAI jAya. Ama adhikRta zlekanI vRttikAre karelA vivecanamAM AvI asaMgatio hoI saMgata vivecana AvuM jANavuM- [ sava5vAyamUla. zlokanI pUrvapakSIkRta vyAkhyA ] dvAdazAMgI ratnAkaranI upamAthI zubha-azubha sarvapravAdanA mULabhUta hovAthI AtmAmAM rahela akaraNaniyama vagere cIjonA vAcaka je kaI svarUpe ane pariNAme paNa suMdara evA vAkaya vagere hoya te badhAne dvAdazAMgamAM ja samavatAra karavAno hoya che, arthAt te badhuM dvAdazAMgamAM raheluM ja hoya che, kemake dvAdazAMgI sarvotkRSTadyuta rUpa hoI tenuM vyApaka sarva muMdarAtmakatva te tyAM avazya rahyuM ja hoya che. ahIM vizeSatA e che ke samyagRSTinuM je kaMI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakomithyAtvInA akaraNaniyamamAM phaLataH zubhAzubhatA-pU. dvAdazAGgamUlaka mudita bhavati, phalato'pi zubhatvAt , tadArAdhanavidhiparijJAnAcca / tacca sAnubandhapuNyaprakRtihetuH / mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'zubhatvameva iti viruddhasvarUpapariNatayorubhayoH samyagmidhyAdRzorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNaniyamasyAvajJayA jinAvajJA syAt, sA cAnantasaMsAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAGga svarUpataH zubhamapi manuSyatva saMyatajanasya phasto'pi zubhameva, mokSaprAptiparyanta sugatihetutvAt / tadeva manuSyatva vyAdhAdeH phalato'zubhameva, jIvaghAtAdyasaMyamahetutvena durgatihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi manuSyatvayo. stulyatayA bhaNanaM saMyatajanamanuSyatvasyAtrajJayA jinAvazaiva, jinenaiva bhedenAbhidhAnAt , dRzyate ca loke'pi lakSaNopetatadanupetayormaNyostulyatayA bhaNane lakSaNopetamaNeravajJayA tatparokSakasyAvazaiveti / suMdara akaraNaniyamAdi hoya te badhuM dvAdazAMgamUlaka udita thayuM hoya che (arthAta dvAdazAMgImAMthI prApta thayuM hoya che, kemake phalataH (pariNAme) paNa zubha hoya che. te paNa eTalA mATe keta dvAdazAMgI vagere mutamAthI ja tanI ArAdhanAvidhinuM paNuM tene samyak jJAna thAya che. je ArAdhanavidhiyukta evuM A akaraNaniyamAdi sAnubaMdhapuNyaprakRtibaMdhanA hetubhUta hovAthI pariNAme paNa suMdara evA phaLane Ape che. (mATe e phalataH 5Na suMdara hoya che.) jyAre mithyAdaSTinA akaraNaniyama vagere je kaIka svarUpe amuka aMzamAM suMdara hoya che te paNa phaLatA te azubha ja hoya che, kemake teNe tenI ArAdhanAvidhinuM te ArAdhanAvidhiprAgya kSapazama na hevAthI jJAna thayuM hotu nathI, tethI tenA akAraNa niyama vagere te niranubaMdha puNyaprakRtibaMdhanA hetu banatA heI pariNAme durgatimAM ja laI jAya che. eTale ke te akaraNaniyamAdi phaLataH azubha hoya che. ahIM A tAtparya che - sugati hetubhUta hevAthI svarUpata: zubha e akaraNaniyama samyakajIvone saMyamahetu banate hAI phaLata: paNa zubha ja bane che, kemake puNyAnubaMdhI puNyajanaka hAI sugati hetu bane che. mithyAtvathI haNAyelo e ja akaraNaniyama mithyAtvI jIvene phaLataH azubha bane che, kemake jIvAdivastutatvanuM parijJAna na hoI asaMyamano hetu banavA dvArA te durgatajanaka ja bane che. tethI miththa tvaupahata akaraNa niyama AzrayasamAna ja che, jemake mRtyune kAraNabhUta viSanI jema viSamizrita ana paNa viSasamAna ja che. Ama samyagadaSTino akaraNaniyama zubhaphaLajanaka hovAnA kAraNe udita ( prazasta) bane che jayAre mithyAtvAno te azubhaphaLajanaka hovAnA kAraNe anudita (=aprazasta) bane che. Ama te be akaraNa niyamo viruddhasvarUpe pariNata thAya che. ane tethI te bena paraspara abheda kahe e (samyakatvanA) udita akaraNaniyamanI avajJA dvArA jinAjJA rUpa ja banI jAya che je anaMtasa sArahetu che e kahI gayA chIe. jema mokSanAkAraNabhUta hoI svarUpe zubha evuM paNa manuSyatva sAdhuone phaLata: paNa zubha rUpe pariName che, kemake mekSaprApti sudhI sugati apAvanAra bane che. paNa e ja manuSyatva zikArI vagere mATe phaLataH azubharUpe ja pariName che, kemake jIvahiMsAdarUpa asaMyamanA hetubhUta hoI durgati hetu che. Ama baMnenA (sAdhu-zikArInA) manuSyane temAM spaSTa bheda hovA chatAM samAna kahevuM e sAdhunA manuSyatvanI avajJA dvArA jinAva jJArUpa ja bane che, kemake bhagavAne ja te bene judA judA kahyA che. lokomAM paNa jovA maLe che ke lakSaNayukta ane lakSaNazUnya maNine eka sarakhA kahevAmAM lakSaNayukramaNinI avajJA dvArA tenA parIkSakanI paNa avajJA thAya ja che. arthAt parIkSake je bene lakSaNayukta ane lakSaNazUnya tarIke judA judA kahyA hoya te baMnene samAna kahevA e te parIkSAnI pazuM tenuM vacana na mAnavA vagere rU5 avajJA ja che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA bleka ra4 tadidamakhilamakANDatuNDatANDavADambaramAtra, anupapatterevAbhAvAt / dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayoM svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA vA zubhAzubhasarvapravAdamUlatve doSAbhAvAt / na cAzubhAnAmapi pravAdAnAM tataH pravRttestanmUlakatayopAdeyatAprasaGgaH, tajjanyapratipattiviSayatvarUpasya tanmUlakatvasyo. pAdeyatvAprayojakatvAt, janavacanavihitatvasyavopAdeyatAyAM tantratvAt / sarveSAmapi paravAdAnAmavajJA karaNe ca na jinAvajJA'bhyupagamyate, kintu tadgatasundarapravAdAnAmeva / iti 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmavajJAyA jinAvajJA''pAdanamasaGgatameveti, tato bhAvAntarakalpana nirmUlakamevA'saGgatatara ca, anyoktAkaraNaniyamAvajJApArahArArtha prakRtagAthopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAt , tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAbhede bhagavadavajJAprasaGgAt , tadbhavyaktaye'nyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA evaM nyAyyatvaprasaGgAditi / [ uktagAthAmAM asa gatine ja abhAva-u.]. upadezapadanI adhikRta gAthA aMge karAelI A navIna kalpanAo akALe thaelA pracaMDa tAMDavanA ADaMbaramAtra rUpa che, kemake tevI kalpanA karanAre te gAthAnI vRttimAM kapelI asaMgatine ja vastutaH abhAva hovAthI tevI kalpanA karavAne koI kALa vastuta: pAye nathI (avasara Ubho thayo nathI.) kemake sudharmAsvAmIracita dvAdazAMga vidhiniSedharUpe ke svasiddhAntaprarUpaNA-parasiddhAntaprarUpaNArUpe zubha-azubha sarvapravAdonuM mUla hoya te paNa sAdhuoe sAvaghabhASA bolavAnI Apatti vagerarUpa doSa (je tevI kalpanA karanAre kapyA che te) AvatA nathI, arthAta "jIvadayA pALavI' (vidhi) "jIvahiMsA na karavA" (niSedha) vagere vAto ke "jIvadayA jALavavI (siddhAnta prarUpaNA) e ApaNe siddhAnta che jyAre "yajJAdi mATe jIvahiMsA karavI vagere e anyadarzanene siddhAnta che. AvI vAte dvAdazAMgImAM karI hoya te paNa enI prarUpaNa karanAra sAdhuone sAvadyabhASA belavAno doSa lAgatuM nathI. " jIvahiMsA vagerenA paNa (bhale niSedharUpe) dvAdazAMgImAM vAta karI hovAthI te paNa upAdeya banI jaze" evI zaMkA te karavI ja nahi, kemake dvAdazAMgIjanya bedhaviSayatA rUpa dvAdazAMgamUlakatva upAdeyatAnuM prayojaka nathI, kinta jinavacanavihitava ja tevuM che. arthAta "jenI jANakArI dvAdazAMgImAMthI maLe te upAdeya bane" evo prajaka-prAjya bhAva nathI. kidhu "jene jinavacanamAM dvAdazAMgamAM) katta vya tarIke kahela hoya e ja upAdeya bane" e prAjyaprAjaka bhAva che. vaLI jinAjJA paNa, badhA ja paravAdonI avajJA karavAmAM thaI javI manAyelI nathI kinatu temAM rahela suMdaravAdanI avajJAmAM ja. tethI "jIvano vadha karavo joIe ityAdi nayapravAdano avajJAmAM jinAjJA thaI javAnI Apatti dekhADavI e te sAva asaMgata ja che. ane tethI ja anya arthanI kalpanA karavI e nirmalaka hoI vadhu asaMgata che. [ pavapakSAkRta vyAkhyA granthasandarbhathI viparIta ] - e atyaMta asaMgata hovAmAM e paNa eka kAraNa che ke upadezapadamAM A adhikRta gAthA anyadazakta akaraNaniyamanI avajJAna parihAra karavA mATe upasthita thaI che jyAre kapanA karAyela A abhAva tenAthI viparIta ja che, kemake e anyabhAva te avajJAna parihArane nahi, paNa kartavyatAne siddha kare che. te A rIte- ubhayanA akaraNaniyamavarNa. nano abheda mAnavAmAM Ave te e kalapanAne anusare jinAjJA thAya che. ane tethI e na thAya e mATe bheda mAna Avazyaka che. have A bhedanI mAnyatA vyakta te ja thAya jo "mithyAtvInuM akaraNaniyama (varNana) samyakUvIne akaraNaniyama (varNana) karatAM bhinna che. viparIta che" ItyAdi rUpe enI avajJA karavAmAM Ave. Ama e kalpanAne anusAre te enI avajJA kartavya hovI siddha thAya che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazAMgImAM sarvapravAdamUlatva 127 "" tathA'pi tatra kiJciducyate / dvAdazAGga hi sarvotkRSTazrutajJAna' santAnabhedAvivakSayA gRhyate, tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNa vA ? Adhe tasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhA'zuddhayoraikyAyogAd / antye ca saMgrahanayAzrayaNena dvAdazAMgasAmAnyasya vastutaH sarvanayapravAdAtmakatva siddhAvapi vyaktyanupasaGgrAhApattiH / na hi yathA nAnAjalotpannAni jalajAni jalajatvenocyante tathA "jala sarvajalajotpAdakamityapi vyavahAraH kriyate, evameva hi 'sarvapravAdamUla' dvAdazAGgam ityapi na syAta / yadi caikavacanenApi vyaktyupasaMgrahaH kriyate, bhedavivakSayaiva ca mithyAdRzAM dvAdazaGgamatyalpakSayopazamAtmaka' sarvAMzakSayopazama zuddhasamyagraSTi dvAdazAGgaratnAkarApekSayA bindutulya vyavasthApyate tadA keya vAcoyuktiH ? ' ' sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindava iti bhrAntiH ' iti jJAnavAkyayormidhyArUpayoraviziSTayorekatra jainAgamasambandhitvamaparatra netyatra pramANAbhAvAta / pratyuta vAkyamutsargato na pramANaM na vAspramANa arthApekSayA tu tatra prAmANyamaprAmANya 'vA vyavatiSThata sa kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNodAsIneSu chatAM paNa teenI A kalpanA aMge ka'ika kahIe chIe-' savvavvavAcamUruM.' leAkamAM zrI sudharmAsvAmI vagere e racela dvAdazAMgavizeSanI vAta nathI, kintu dvAdazAMga sAmAnyanI ja vAta che evuM pUrva pakSIe je kahyuM che tenA phalitAtha e thAya che ke te sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMga judA judA jIveAnuM pRthak pRtha hAvAnI vivakSA rAkhyA vagara judA judA dareka dvAdazAMgane sAMkaLI lenAra eka sAmAnya dvAdazAMga rUpe che. tenA para ame pUchIe chIe ke te dvAdazAMga zuddhajJAna rUpa ja che ke jJAna-ajJAna sAdhAraNa (ubhayAtmaka) che ? jo zuddhajJAnarUpa kaheze te ene sava"pravAdonuM maLa kahI zakAze nahi, kemake zuddha-azuddha cIjanuM aikaya asavita hAI zuddhajJAnarUpa te dvAdazAMga azuddhanayapravAdInuM mUla hAvu' sa'bhavita nathI. tethI jo tene jJAna-ajJAna sAdhAraNa kaheze| teA sa`grahanayanA abhiprAya mujakha te sarvanayapravAdAtmaka hAvu siddha thavA chatAM, dvAdazAMgajAti jJAna-ajJAna ubhayasAdhAraNa saMbhavatI hevA chatAM koi dvAdazAMga vyakti evI sa MbhavatI na hAvAnA kAraNe vyaktinA anupasa grahanI Apatti Avaze. arthAt adhikRtagAthAnA (huvArumaMtta) evA eka vacanAnta prayAgathI je kAi eka vyaktigata dvAdazAMga (jemake zrIsudharmAMsvAmI sa'kha'dhI dvAdazAMga ) upasthita thAya che te sava"pravAdonA mULa tarIke te saMgRhIta thatu na hAvAthI patti Avaze. te A rIte - jema judA judA aneka pANImAM utpanna thaela vividha kamalA sAmAnyathI jalAvpanna kahevAtAM hAvA chatAM kAI eka jaLane uddezIne " jaLa sajalajotpAdaka che" evA kAMi ekavacanAntaprayAgayukta vyavahAra karAtA nathI ( paNa 'pANIe sava'jalajotpAtpAdaka che' evA mahuvacanAntaprayeAgayukta vyavahAra karAya che.) tema judA judA zuddha-azuddha aneka dvAdazAMgAmAMthI utpanna thaelA vividha pravADhA dvAdazAMgeApanna hAvA kahevAtAM hAvA chatAM koi eka dvAdazAMgane (zrIsudharmAMsvAmIsa'a'dhI dvAdazAMgane) uddezIne " dvAdazAMga savapravAdanuM mULa che" ema kahI zakAtuM nathI. (hA, 'dvAdazAMgA savapravAdanA mULa che" ema kahI zakAya, paNa evu te upadezapadanA adhikRta zlAkamAM kahyuM nathI, kemake temAM te ekavacanane prayAga karyAM che.) tethI upadezapadanI gAthAnuM prAmANya jALavI rAkhavA jo ekavacanathI paNa vyaktine upasa'huM mAnaze| te paNa tamAre te vyaktie rUpa satAnAmAM bhedanI vivakSA rAkhavI paDaze, kemake bhedanI avivakSA tA uparAkta ApattinA kAraNe rAkhI zakAtI nathI. tethI bhedanIvivakSA karIne jo mithyASTionu' atyaMta apa kSaceApazamAtmaka dvAdazAMgane sarvAM zakSA pazamathI prakaTa thaela te zuddha evA samyagdaSTi samadhI dvAdazAMga rUpa ratnAkaranI apekSAe bindutulya haju jo tame kahetAM hA teA pachI A zI vacanayuktie laDAvA che ke " adhA zAkayAdipravA jainAgamasamudrasa khaMdhI bindue che evA pUrvAcArcInA pravAda e brAnti che."
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dhAma parIkSA plAka 24 vAkyarUpaparapravAdeSu tatsambandhitva nAtyasundara, sAkSAtpratipakSabhUteSu mithyAjJAnarUpeSu pravAdeSu ca tadatyantAsundaramiti / bhAvabhede ca sati vAkyaracanAyAM na vizeSaH, 'samyagdRSTiparigRhIta mithyAzrutamapi samyakzruta, mithyAdRSTiparigRhItaM ca sanmakzrutamapi mithyAzruta' iti siddhAntavyavasthitatvAt / zAkyAdipravAdeSu jainAgamodgatatvarUpatatsaMbandhitvAbhyupagamasya tadekAnupUrvIkaracanArUpasaMbandhA. bhAvena khaNDana tvapANDityavijUMbhitameva, na hyevaMbhUtasaMbandhena sAdhUnAM tadvacanAdasaMyatatvApattiH, zuddhA. zuddhavivekenaiva mAdhubhistatparigrahAt / na ca 'zAkyAdipravAdA jainogamasamudrasambandhino bindavaH' tti pravAda patittamaiva vavana', (dhana. paDyA ?) 'pAvaMti jama asamaMjasAvi vayaNehiM jehiM prsmyaa| tuha samayamahoahiNo te maMdA biMduNissaMdA / iti paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitenApIthamabhidhAnAt / kiJca. [ zALyAdipravAdo jenAgamasamudranA bindu A rIte ] tAtparya e che ke, pUrvapakSIe mithyAtvImAM paNa svarUpe sarvanayAtmaka dvAdazAMga mAnyuM che ane phalata H kiMcitnayAmaka mAnyuM che. ane temAM kAraNa tarIke mithyAtvIne utkRSNakSopazama paNa, sarvazikSopazamasamudra AgaLa bindulya hoya che evuM kahI emAM natti SaSita' nI sAkSI ApI che. have kSapazama e jJAnarUpa che, ane jJAna te dareka jIvanuM potapotAnuM svataMtra ja hoya che tema ja te ekamAMthI bIjAmAM AvavuM-javuM saMbhavatuM nathI, tethI emAM saMbaMdhive' kahyuM hoya te e " apekSA rUpa saMbaMdhane AzrIne ja hovuM saMbhave che. tethI, sava zakSApazamAmaka samadranI AgaLa (arthAt enI apekSAe) mithyAvIne kSApazama bi jevo che evuM kahetAM pUvapakSIe ukta "apekSA' rUpa saMbaMdhathI "samudrasaMbaMdhI bindu' hovAnI ja vAta karI che. ane to pachI pUrvAcAryonA tevA pravAdane e zI rIte bhrAnta kahI zake ? kemake mithyAtvInA kSapazamarUpa mithyAM jJAna ane te jJAnane AdhAre thaele vAkaya pravega samAna rIte mithyA evA e baMnemAMthI ekane (kSapazamarUpajJAnane) nAgamana saMbaMdhI mAnavuM ane anyane (vacanane) tenuM saMbaMdhI ne mAnavuM emAM koI pramANa nathI. ulaTuM vAkaya to ugathI pramANa ke apramANa hetuM ja nathI, kintu tenA pitAne jevo artha karavAmAM Ave tenI apekSAe ja te pramANa ke apramANuM banatuM hoya che. ka9pabhASyamAM karelI AvI vAtane anasAre jeo pramANa-apramANunI vicAraNAmAM temaja jainAgamane anukUla ke pratikULa hovAnI vicAraNAmAM udAsIna che evA vacanene te jainAgamasaMbaMdhI mAnavAmAM kaI vizeSa deSa Ubho thatuM ja nathI. ulaTuM sAkSAt pratipakSabhUta evA mithyAjJAnarUpa te parapravAdomAM ja nAgamasaMbaMdhitva mAnavuM ghaNuM doSAvaha che. vaLI mithyAtvarUpabhAva judo hovA chatAM vAkayaracanAmAM bheda na paDe e paNa saMbhavita che (samyaktvInA vAkaya pravega je vAkayaprayoga saMbhave paNa che), kemake "samyakravI e bhaNeluM-meLaveluM mithyAta paNa samyakRta ane mithyAtvIe grahota kareluM samyakata paNa mithyAzrata bane che" evI vyavasthA siddhAntamAM dekhADelI che. tethI anya pravAdonA vacane jenAgamamAMthI nIkaLyA hoya te paDyuM ke deSa Ubhe rahetA nathI. jenAgamamAM jevA vargonA kramavALA vAkayaprago che tevA zAkyAdi pravAdomAM nathI. tethI teomAM jenAgamamAMthI UbhA thayA hovo rUpa saMbaMdhitva mAnI zakAtuM nathI evuM je te saMbaMdhitvanuM khaMDana karyuM te te pitAnA apAMDityanI ceSTA che, kemake sAdhuomAM asaMta AvI javAnI je pattine AgaLa karIne te saMbaMdhitvanuM pUvapakSI khaMDana karavA mAMge che te Apatti ja Avo saMbaMdha mAnavA chatAM AvatI nathI. te paNa eTalA mATe ke samAnavadivALA vAkyamAMthI pUNa sAdhuo te zaDha-azuddhano viveka karavA pUrvaka ja vAkayagrahaNa kare che. vaLI "zAkayArdi pravAda nAgamasamadra saMbaMdhI biMduo che e paNa nadIlapASANa nyAya mujaba navI navI ahegaDuM UbhI thaI gaelI vAta nathI, kemake paramazrAvaka dhanapAlapaMDite paNa kahyuM ke DhaMgadhaDA vagaranA evA paNa pa2 darzane je vacanonA kAraNe lokamAM yaza pAme che te vacane tArA siddhAnta rUpI mahAsamudranA nAnA binduniryAda che.' vaLI, 1 prApnuvantiyazo'samaJjasA api yairvacanaiH parasamayAH / tava samayamahoddheH tAni mandA binduni:syandAH / /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zApriyAdAmAM jinAgamasabadhitva 129 'jaM kAvila dariNa' ea davvaTThiassa vattavvaM / suddhoaNataNagrassa u parisuddho pajjavaviappo || doha va ehiM NI satthamulUeNa tahavi micchatta' / jaM savisayapahANattaNeNa aNNuSNaNiravekkha // ityAdi sammatipranye'pi [ 3-48/49 ] zAkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatva suprasiddham, tasya dravyArthika- paryAyArthiko bhayanayarUpatvAt / yacca siddhasenaH [ saMmati 1-3] " titthayaravayaNa saMgaha visesapatthAramUlavAgaraNI / davvaTTio a pajjavaNao a sesA viappA siM // iti / yaccokta' ~' bindubhAva bhajante' iti prayogAnupapattiH, avayavAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi ~ ~ tadasat na hyatra hastAdyavayavasAdhAraNamavayavatva, kintu samuditeSu pazpravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravA'pratighAtAt / yaccokta' 'samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaMgataM ' ityAdi, tadapyasat samudrasthAnIya jaina mahAzAstraprabhava kallolasthAnIyAvAntarazAstrebhyaH sAmAnya dRSTipavana preritaparasamayabindUdgamasyAvirodhAt / 'samudrAnnirgatabindubhiH samudrasya gAMbhIryahAni: ' iti tu na pAmarasyApi [bauddhAzinA jinAgamamUlaka che] " je kapilanuM darzIna che te dravyAkinayanI vaktavyatA che, jayAre zuddhodanatanaya (bauddha) nu` da'na parizuddha paaiyArthi kanaya rUpa che. temaja utsuka (vaizeSika) naye peAtAnA zAstro te banne nayAne anusarIne banAvyA che ane chatAM e paNa mithyA ja che, kemake teNe te nayAneA samAveza anyAnmanirapekSa rIte pAtapeAtAnA viSayeAnI pradhAnatA jaLavAI rahe te rIte karyo che'' ityAdi sammati grantha (3-48 -49)mAMthI paNa zAkayAdi pravAde jainAgamamUlaka che e vAta jANI ja zakAya che, kemake jainA gama pote drazyArthi ka-paryAyAthika ubhayanayAtmaka ja che, zrIsiddhasena divAkarasUrie ja kahyuM che ke " zrI jinavacanasa MgrahanA thaela vizeSa vistAranuM mULamAM pratipAdana karanAra e nayeA che. dravyiArthi ka naya ane pA~yArthiMka naya. zeSa naye| . A enA vikahapeA (peTAbhede) che." vaLI~'mindubhAva* bhajate' evA prayAga asaMgata thavAnI Apatti Ave che, kemake avayava-avayavInuM upamAna-upamaiya bhAve varNana karavAmAM avayavInuM kAi gaurava jaNAtuM nathI ~ ityAdi pUrva pakSIe je kahyuM che te paNa asat jANavuM, kemake ahIM hastAdinA a'guThA vagere rUpa avayaveAmAM jevu avaya jatva che tevA sAmAnya avayavatvamAtranu ja pratipAdana nathI paNa samudrita thaelA paNa para pravADho te jinAgama jeTalA khanatA nathI kintu tenA eka deza rUpa ja ane che' evu pratipAdana che. mATe emAM jinAgamanu gaurava spaSTa jaNAya ja che. vaLI ~'samudranA binduo' kahevu" paNa apeAgya che ityAdi je kahyuM che te paNa khATu' che, kAraNake samadra jevA jainamahAzAstramAM utpanna thaelA katlAla jevA avAntarazAstramAMthI sAmAnyadRSTirUpa pavananA kAraNe parazAstrarUpa minTue utpanna thavA saMbhavita hAI te kathana agya nathI. temaja samudramAMthI iMdue nIkaLe te samudranI gabhIratA haNAya jAya e vAtane tA sAva pAmaza (jaDabuddhi jIve!) paNa svIkAratA nathI. tethI temAM kAMI sAra nathI. vaLI pUrva pakSIe "je kAMI sAruM hoya te badhAnA dvAdazAMgamAM ja samavatAra karavA ' ityAdi' ja' kAranA adhyAhAra karavA pUrvaka je vRttivyAkhyAnI saMgati karI che te hakIkatamAM tA vRttikAranA abhiprAyathI viruddha ja che, kemake evA ayAhArathI phalita e thAya che ke dvAdazAMga sivAya bIje karyAMya suMdara che ja nahi ' je vRttikArane abhipreta nathI. 1 yatkApila' darzanametad dravyArthikasya vaktavyam / zuddhodanatanayasya tu parizuddhaH paryavavikalpaH // 2 dvAbhyAM nayAbhyAM nIta zAstramulakena tathApi midhyAtvam / yatsvaviSayapradhAnatvenAnyanyanirapekSam || 3 tIrthakara vacana sagraha vizeSa prastAramUlavyAkaraNI / dravyArthikaca paryavanayazvazeSA vikalpA anayoH // 17 pa
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dhama parIkSA zloka 24 saMmamiti carivAritA | garSyAdAna kRttisaranA tu vRttimabAgaiva viruddhA, 'anyatra na sundara" ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt , uditAnuditayorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanaM ca yadyuditamyAkaraNaniyamasyAvajJA tadbhadavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAttadA tadbhadavarNanamapi sAmAnyAkaraNaniyamAvajJA tadabhedavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAt , na hi tadbhedameva bhagavAna vadati natvabhedamityekAnto'sti, bhedAbhedavAditvAttasya, iti vakratAM parityajya vicAraNIya 'paraguNadveSa eva bhagavatAmavajJA' iti / etadarthasamarthanAyaiva hi 'sarvapravAdamUla dvAdazAGga ratnAkaratulya" ityatra 'udadhAviva' ityAdisaMmatitayodbhAvita vRttikRtA / atra paraH prAhalyattu 'sarvapravAdAnAM mUladvAdazAMga ratnAkaratulya' iti samarthanAya TIkAkAreNa " udadhAviva sarvasindhavaH' ityAdirUpa zrIsiddhasenadivAkaravacana saMmatitayodbhAvita tacca vicAryamANamasaGgatamivAbhAti / tathAhi-yadi dvAdazAGga ratnAkaratulyaM tarhi nadItalyAH pravAdA na bhaveyuH, samudrAnnadInAmutpatterabhAvAt , samudrasya ca nadIpitRtvApatyA 'nadIpatiH samudraH' iti kavisamaya vyAhatiprasakteH, samudrasya gAMbhIryahAniprasaktezca / tasmAtstutikarturabhiprAyo'ya-he nAtha ! tvayi sarvajJe dRSTayo'nyatIrthikAnAM nijanijamArgazraddhAnalakSaNAH, samudIrNAH samya gudaya prAptAH, tadviSayo vaLI udita-anudita akaraNaniyamane abhinna kahevA e udita akaraNaniyamanI avajJArUpa hovAnA kAraNe te benA bhedane jaNAvanAra bhagavAnanI ja avajJA rUpe paryavasita je thatI hoya to te te bene judA judA kahevA e paNa sAmAnya (udita-anuditamAM dhAraNa) akaraNaniyamanI avajJA rUpa hoI (kemake sAmAnya akaraNaniyama tarIke e bane abhinna che) te be akaraNaniyamanA abhedane jaNAvanAra bhagavAnanI avajJAmAM ja paryavasita thaze. tAtparya e che ke samyagadaSTi ane mithyAtvInA akaraNa niyama udita-anudita tarIke jema judA judA che tema sAmAnya akaraNaniyama tarIke abhinna paNa che ja. tethI "bhagavAne te beno bheda ja kahyo che, abheda nahi" e be ekAnta paNa nathI, kemake bhagavAna vAstavika evA bhedabhedane kahenArA che. mATe "te benA akaraNaniyamano amuka apekSAe abheda kahevo e bhagavAnanI avajJA rUpa nathI, paNa paranA (anyadarzanastha mArgAnusArInA) guNo para (teone doSa tarIke jaNAvavA rUpa) Sa rAkha e ja bhagavAnanI avajJA rUpa che" e vAta vakratAne tyAga karIne vicAravI, kAraNake tevA jIvone paNa te guNone bhagavAne guNa tarIke kahyA che. A vAtane samarthana mATe ja " dvAdazAMga savapravAdanuM mULa che ItyAdi bAbatamAM vRttikAre "udadhAviva... gAthAne sAkSI tarIke kahI che. [udadhAviva sarvasindhavanI pUrvapakSavyAkhyA]. * A aMge pUrvapakSInuM kahevuM e che ke (sa. za. 76) pUrvapakSa "sava pravAdanuM mULa dvAdazAMga che e vAtanuM samarthana karavA TIkAkAra zrI siddhasena divAkarasUri ma.nuM udadhAvavI. ItyAdi vacana sAkSI tarIke je kahyuM che te vicAra karatAM asaMgata jevuM lAge che, kemake dvAdazAMga je ratnAkarasamAna hoya te pravAda nadI jevA banI zake nahi, kemake samudramAMthI kaMI nadIo nIkaLatI nathI. vaLI teo nadItulya havAmAM te dvAdazAMgarUpa samudra teonA pitA banI javAthI "samudra nadIpati che' e kaviomAM je pravAda prasiddha che te haNAI jAya. tema ja samadranuM gAMbhIya paNa khaMDita thaI jAya. kemake rahevAnI jagyA maLatI hoya te pANu kayAMyathI bahAra nIkaLatuM ja nathI. ahIM nadIo bahAra nIkaLe che ene artha ja e ke have pANIne samAvAnI jagyA samudramAM che ja nahi. jethI e bahAra nIkaLyuM. temaja badhI nadIe samudra tarapha javAvALI hoya che. evI Agaprasiddha ane sarvAnubhavasiddha
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ udadhAviva. zlokane pUrvapakSakalpita abhiprAya 13 bhagavAn jAta ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkiJcidakaraNaniyamAdika jinena sundaratayA bhaNita tadanyatorthikairapi tathaiva pratipannam / etacca sAmpratamapi nAlikerAdiphalAhAreNaikAdazIparvopavAsa kurvANA jainAbhimatopavAsa samyaktayA manyante, jainAzca tadupavAsa lezato'pi ma manyante / ata eva ca 'na ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti tAsu anyatorthikadRSTiSu 'bhavAn na pradRzyate' anyatIrthikazraddhAnaviSayIbhUta dhArmikAnuSThAna gaGgAsnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyata ityarthaH / anyatIthikAnAM dRSTayo bhagavati varttante tatra dRSTAntamAha- yathodadhau sarvAH sindhavaH samudIrNA bhavanti-samyagudaya prAptAH syuH, loke'pi bhartR saMbandhena striya uditA bhavantIti prasiddhaH / tAsu ca bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha-yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro nAsti / tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punararhadupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdanyatIrthikadRSTayaH samutpannA ityabhiprAyajetira tadasat , prAcInAcAryavyAkhyAmullaGadhya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt, tadAhuH zrIhema vanasUyaH jiyo. dUA. 26) yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri shissyH| na viplavo'ya tava zAsane'bhUdaho'dhRSyA tava zAsanazrIH ||iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dUSaNadAna, kintu " eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH // " vAtane anyathA karavA keI samartha nathI. tethI zAkayAdi pravAde nadItulya che ane tene mULarUpa dvAdazAMga ratnAkara tulya che e stutikArane abhiprAya ja nathI ke jethI evA arthanA samarthana mATe e zlenI sAkSI ApavI saMgata bane. stutikArane abhiprAya te Ave che ke-he nAtha ! anya tIkenI potapotAnA mArga paranI zraddhArUpa dRSTie tAre vize samyaga udaya pAmelI che, arthAt bhagavAna teono paNa viSaya banyA che. tAtparya e che ke jinezvara bhagavAne akaraNaniyama vagere je kAMI cIjane suMdara kahI che tene anyatIthikAe paNa suMdara tarIke ja svIkArI che. A vAta vattamAnamAM paNa jovA maLe che. jemake hAlamAM paNa nALicera vagere phaLano AhAra karIne ekAdazI vagere pavane pharALI upavAsa karanArA paNa brAhmaNa vagere jainenA upavAsane ja sAco upavAsa mAne che. jayAre jaino te teonA A pharALI upavAsane upavAsanA ke dhamanA eka aMza rUpe paNa svIkAratA nathI. mATe ja stutikAre AgaLa kahyuM che ke te daSTiemAM tuM dekhAtuM nathI. arthAta anyatIthikenI zraddhAne viSaya banela gaMgAsnAna vagere dhArmika anuSThAnane tuM leza paNa dharmarUpa (AdaraNIya) mAnato nathI. anyatIthiMkAnI dRSTio bhagavAnamAM rahI che e bAbatamAM dRSTAnta ApavA stutikAre udadhAviva...." ItyAdi kahyuM che. te A rIte- jema pati samudramAM badhI nadIo sAro udaya pAme che tema he prabhe! tArAmAM badhI nadIo udaya pAmela che. lekamAM paNa e vAta prasiddha che ke patinA meLApathI strIne udaya thAya che. "e daSTiomAM tuM nathI e bAbatamAM daSTAnta tarIke "tAsuca..." ItyAdi kahyuM che. arthAta jema judI judI nadIomAM samudra hete nathI-eTale ke teeAmAM samudra bhaLato nathI-tema te judI judI dRSTiemAM te avataratA nathI. Ama stutikAre AvA abhiprAyathI udadhAviva.." ItyAdi stuti karI che nahi ke "anyadRSTio bhagavAne kahela pravacanamAMthI nIkaLela haI bhagavAnamAMthI ja nIkaLI che evuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13ra dhamaparIkSA zloka 24 [yo. sa. 128 ] ityAdi vadatAM zrIharibhadrasUrINAM 'samAkhyAta" iti padasUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM cetyatidaranto'ya ko'pi mohamahimA / yA cAnupapattirudbhAvitA 'yadi dvAdazAGga ratnAkaratulya' ityAdinA sA'nupapannA, samudrAjjalaM gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA bhavantIti prasiddheH parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasamudragRhItArthajalAdAMzikakSayopazamameghAtpravRddhisaMbhavAt / eva nadItulyAnAM parapravAdAnAM jainAgamasamudramUlatve lokanItyApi bAdhakAbhAvAt / ata eva na samudrasya nadIpitRtvApattidoSo'pi, lokanItyApi tadanupapatteH / yadi copamAnabalalabhyadharmeNa tatsahacaritAnabhimatadharmApattiH syAt tadA candropamayA mukhAdau kalaMkita. tvAdyApattirapi syAditi / na caiva meghAtprAg nadInomiva jainAgamAnusArikSayopazamAtproka paravAdAnA. manupacitAvasthatvaprasaGgaH, iSTatvAt, jainAgamAnusArinayaparijJAna vinA'nupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt / na caiva jinadezanAyA upacita mathyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipravRttAvanuSaGgatastadupasthitAvapi doSAbhAvAd, bhAvasyaiva prAdhAnyAt / taduktamaSTake [28-8] - ittha caitadiheSTavyamanyathA dezanA'pyalam / kudharmAdinimittatvAd doSAyaiva prasajyate // priAcInavyAkhyAthI viparIta vyAkhyA karavI e apasiddhAnta pUrvapakSIe karelI A navI kalpanA khoTI che, kemake prAcIna AcArye karelI vyAkhyAnuM ulaMghana karIne enAthI viparIta vyAkhyA karavI e siddhAntaviruddha che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri mahArAje kahyuM che ke (aga dvA.16) "anyadarzananA pUrvAcAryoe bheLapaNanA kAraNe je kAMI ayukta kahyuM tene temanA ziSyoe anyathA siddha karyuM. arthAta tenuM khaMDana karI navA siddhAnta sthApyA. paNa pUrvapuruSane vacanenuM khaMDana karavArUpa A baLa tArA zAsanamAM thayo nathI. tethI kharekhara he prabhe ! tArI zAsanazrI adhULyuM che arthAta, enI sAme koI paDI zake ema nathI." vaLo upadezapadanI uktavRttimAM je A asaMgatinI kalapanA karI che te mAtra upadezapadanA vRtti kArane ja doSa devA rUpa nathI kintu yogadakiTa samuccaya(128)mAM " kapilAdi te badhAno mArga eka ja che je zamanI pradhAnatA vALe che." ityAdi kahetAM zrI haribhadrasUri mahArAjane temaja upadezapadanI te gAthAmAM 'samAkhyAta' pada mUkIne sUcavela granthakAra jevI ja abhiprAyavALA zrI siddhasena divAkarasUri vagerene temaja temane anusaranArA pachInA badhA pUrvAcAryone paNa roSa devA 35 chemATe AvI navI kalpanA karavI e mohano kharekhara ati duranta ane kaIka avarNanIya evo prabhAva ja che. vaLI je dvAdazAMga samudra tulya hoya te.." ItyAdi kahIne je anupattinuM uddabhAvana kayuM che te paNa asaMgata che, kemake "samudramAMthI pANIne laIne vAdaLAM varase che ane tenAthI nadIo ubharAya che" ItyAdi vAta prasiddha hAIsamudramAMthI nadIo nIkaLI hevI kahevI e paNa asaMgata nathI. ema nadItulya parapravAda paNa jainAgamarUpa samudramAMthI arthorUpa jaLanuM grahaNa karanAra AMzika kSapazamarUpa megha dvArA puSTa thavA saMbhave che. Ama nadI jevA parapravAda jainAgamasamudramUlaka havAmAM laukika mAnyatA mujaba paNa keI bAdhaka nathI. vaLI A rIte saMgati hevAthI ja samudra pitA banI javAnI paNa Apatti nathI, kemake nadIne A rIte udbhavasthAna evA paNa samudrane leke paNa nadIpitA kahetAM nathI. vaLI amuka dhamanI apekSAe Apela upamAthI je te upamAnamAM rahelA bIjA (upameyamAM) anabhimata evA paNa dharmo upameyamAM AvI javAnI Apatti AvatI hoya te to duniyAmAM koIne koInI upamA ja ApI zakAze nahi, kemake mukhamAM atiprasiddha evI paNa caMdranI upamA anu. papana banI jAya che. te eTalA mATe ke ca dranA kalaMkitatva vagere dharmo paNa mukhamAM mAnavI paDe che je mukhane gaurava bakSavAne badale hInatA ja bakSe che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ udhAviva. zlokanI prAcIna vyAkhyA sagata 133 kRti / vAmitrAyeLa pratastutivRttanyaz2yAne. 2'vattaH samudrIi.' rUtti vAgye 'ci samurI:' iti pAThasya kliSTatvApattiH / kiM ca ' evaM pareSAM bhagavadAMbhahitArthazraddhAnaM bhagavatazca tallezasthApyazraddhAna' etAvatA bhagavatyatizayAlAbhaH / sAMpradAyike tvarthe ' bhagavatyanyadRSTayaH samavataranti, bhavAMstu na tAsu' ityeva svetara sakaladarzanArtha vyApyArthakapravacanavaktRtvarUpAtizayalAbha ityupamayA vyatirekAlaMkArAkSepAt puSTArthakatva kAtryasya syAt / kiM ca evamapi pareSAM jinAbhihitArtha zraddhAnAbhyupagame satprazaMsArUpabIjalIbhAbhyupagamaprasaGgaH / ~na ca teSAM kvacid yathArtha janoktazraddhAne'pi tatpraNetaryarhati devatvena bhAvAbhAvAd ' devo rAgadveSarahitaH sarvajJa eva bhavati, nAparaH, sa cAsmadabhimataH sugatAdire ve 'ti zAkyAdInAM 'devo'rhannaiva paramasmanmArgapraNete tyAdi ca mithyAtvabIja digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmabIjasaMbhava iti vAm / tathApi tAdRzapakSapAtarahitAnAM yaH kazcid rAgAdirahito viziSTapuruSaH sa devaH ' [anyadanA paNa jainAgamAdhathI puSTa thAya] ~ " paNa A rIte saMgati karavAmAM evuM phalita thavAnI Apatti Avazeke ~megha varSA kare e pahelAM nadIe jema sUkAelI hAya che ane vRSTi pachI chalakAya che tema jainAgamane anusarIne thaela kSayApama pUrve paradezanA mAyakAMgalA hatA ane pachI puSTa banyA' AvI ApattinI zakA na karavI, kemake amane eveA phalitA iSTa ja che. jayAM sudhI jainAgama anusArI nayaparajJAna thayu hatu nathI tyAM sudhI teo granthAdimAM upaniSaddha thayA vinAnA mithyAtvarUpe rahyA hAi dumaLA ja hAya che. pAtAnI mAnyatAAne granthAdimAM anyanayAdinA khaMDanAdipUrvaka pratipAdita karavAmAM ja te te dezanA puSTa thAya che. ~ " jo hakIkata A ja hAya teA phalita e thaze ke bhagavAnnI dezanA upacita (gADha) mithyAtvanuM mULa banatI hoI ananA mULabhUta che'' ~ evI Apatti paNa ApavI nahi, kemake vizvanu hita karanAra pravRttimAM gauNa rAte sAthe sAthe kAkanuM mithyAtva (tenA pAtAnA doSanA kAraNe) puSTa thaI jAya tA paNa kAi doSa nathI, kemake pravRtti doSa rUpa che ke guNurUpa? e nakkI karavAmAM pravRtti karanAranA bhAva ja mukhyabhAga bhajave che. dezanA devAmAM bhagavAnanA vizvanuM hita karavAnA ja bhAva hAya che je te pravRttine guNukara Therave che. aSTakaprakaraNa 28-8 mAM kahyuM che ke "Ama pUrve kahI gayA e mujaba bhagavAna putrAdine karela rAjyadAna vagerene paNa nirdoSa mAnavA joIe. nahitara tA bhagavAnanI dezanA paNu kudharmAdinI paNa nimitta banatI hAI doSarUpa ja banI javAnI Apatti Ave.' - ~ [ udadhAvivanI pUrva pakSavyAkhyAmAM asaMgati ] > vaLI stravAtanI puSTi mATe pUrvapakSIe 'vRdhAviva...' zleAkanI je vyAkhyA karI che temAM teA 'chattaH samudrI+ ' evA pa'camyanta atha kADhavA paDe che. (kemake eNe ja ' patinA sa'kha'dhathI strIe uddaya pAme che' ityAdi je dRSTAnta ApyuM che temAM patine pacamI vibhakti lagADavI paDe che.) ane teA pachI 'ci samuddInAM: ' evA pATha te atha kADhavA mATe kilaSTa bane che. vaLI, ' Ama khIjAe jinAkta kriyA vagerene mAne che paNa bhagavAn te teee kahela ane lezamAtra paNa mAnatA nathI' AvuM je kahyuM che enA parathI paNa kaI bhagavAnamAM atizaya heAvA (saddha thatA nathI. yAre te leAkanA sAMpradAyika atha pracalita che tevA artha karavAmAM, 'bhagavAmAM anyadarzanAne samavatAra thAya che, paNu bhagavAnane anyadazanAmAM nahi ' evA je aM karAya che tenA parathI bhagavAnamAM peAtAnAthI judA khIjA badhA danAne mAnya ane ve 6 vyApya je atha hoya tevA ane
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dhama parIkSA leka reka ityAdi saMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadabhihitakatipayasundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazakyatvAt , audhikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhyAnyasyApyAdidhArmikatvopapattezcetyadhyAtmadRSTyA vicAraNIya, tAM vinA vAdaprativAdAdivyApArAt tttvaaprtiptteH| tadukta thovinau [ 67-68 ]- vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAMstathA / tattvAnta naiva gacchanti tilapIlakavad gatau // adhyAtmamatra parama upAyaH parikIrtitaH / gatau sanmArgagamana yathaiva hyapramAdinaH ||iti / anyo'pi vyavahAreNAnyamArgastho'pi tadanusArI jinendrazrutamUlArthapadAnusArI, tat tasmAtkAraNAt , terArAdho yukata rUti jaNAvanAra pravacananuM vakatRtvarUpa atizaya jaNAya che. tethI nadI samudranI upamAthI vyatireka alaMkAra Ubhe thato hAI kAvya puSTArthaka banavAne lAbha thAya che. vaLI "udadhAviva. ItyAdi stutine pUrvapakSIe kapela abhiprAya mujaba paNa - jinekta padArthanI Itarane zraddhA heya che" evo je svIkAra karAyo che tene kAraNe teone satrazaMsArUpa bIjanI prApti thaI gaI che evuM mAnavAnI paNa pUrvapakSAne Apatti Avaze. (A pUrvapakSIne ja ApattirUpa che e jANavuM, kemake Itaradazanastha jIvone mArganusArI mAnyA na hAI bIjaprApti vagere paNa mAnyA nathI.) zaMkAItaradarzanastha jIvone jinekta keIka padArthanI zraddhA hovA chatAM tene kahenAra zrI arihaMta paramAtmAmAM "deva" tarIkenI zraddhA hotI nathI. jemake zAkya vagere paradazanIonI mAnyatA evI hoya che ke "deva rAga-dveSarahita temaja sarvajJa ja hoya che ane tevA te ApaNe mAnelA sugata vagere ja che" jyAre digaMbara vagerenI mAnyatA evI hoya che ke "deva te zrI arihaMta ja che paNa teo ApaNuM digambara mArganA ja praNetA che" ItyAdi Ama A badhA mAM AvuM mithyAtvabIja hAjara hovAthI dhamabIja prApti saMbhava hoto nathI. [ pakSapAta jainetaramAM paNa dhamabIja saMbhavita] samAdhAna-pakSapAtarUpa tevI mAnyatAvALA anya darzanastha jIvomAM tene saMbhava na hovA chatAM tevA pakSapAta vinAnA ane "je koI rAgAdizUnya hoya te viziSTa puraSa deva che' ityAdi mUdhazraddhAvALA jinekta keTalAka suMdara padArthone ravIkAranArA jIvomAM tenI hAjarIne niSedha karI zakAto nathI. A sivAyanA anya jemAM paNa tapraNIta vAkayamAMthI odhikagadaSTithI suMdara arthanI jANakArI meLavIne AdidhAmikatva hovuM e saMgata hevAnA kAraNe paNa dhamabIjane niSedha karI zakAtuM nathI. tethI anya mArgastha jIvomAM dhama bIja, AdidhArmikava-mArganusAritA vagere hoya ke nahi" e bAbata adhyAtmadaSTithI vicAravI joIe, kemake mAtra zuSka vAda-prativAda (sAmasAmI dalIla) karavAthI tava (vAstaviktA) jANI zakAtuM nathI. gabindu (67-68)mAM kahyuM che ke-"asiddhAdi doSanA pari. hArapUrvaka nizcita vAda ane prativAdane karanArA carcAkAre vAstavika tatvane pAmI zakatAM nathI. jemake ghAMcIne baLada ghaNI gata karavA chatAM koI sthAna meLavato nathI. tattaprAptine te adhyAtma ja zreSTha upAya kahevAyo che. jemake ISTanagaranI prAptine upAya apramatta vyaktinuM gamana che." A parama upAyabhUta adhyAtmadaSTithI je jaNAya che tene jaNAvatAM granthakAra uttarArdhamAM kahe che ke tethI (=anyazAstramAM rahela samAna arthapada jinendrabhRtamUlaka hevAnA kAraNe) vyavahAranayathI
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamapakSa-adhama pakSa 135 __ ~nanvetadayukta, mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nivezitatvAta tayA teSAM dezArAdhakatvAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge (2-2-19) ahAvare taccamsa ThANassa mIsagarasa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AraNiA' ityiAdi yAvata 'jAva asavvadukkhappahINamagge egata. micche asAhu' tti / etadvatyekadezo yathA " atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrA'dharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAya draSTavyaH" / etadukta bhavati- yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAM prANAtipAtAdivinivRtti vidadhati tathApyAzayasyAzuddhatvAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUSarapradeze vRSTiva dvivivakSitArthA'sAdhakaravAnnirthaktAmApadyate, tato mithyAtyA nubhASAnmizrapakSo'pyadharmapakSa evAvagantavya iti" ityAdi iti ceta ? ~ satyana hi vayamapi sanmArgaga dihetaprabalamithyAtvaviziSTayA prANAtipAtAdivinivattikriyayA dezArAdhakatva brUmaH, kintu rAgadveSAsadgrahAdimAnyena mArgAnusAriNTauva tayA / sA ca sAmAnyadharmaparyavasannApi dharmapakSe na samavatarati, tatra bhAvaviratereva parigaNanAt , tadabhAve bAlatvAt , tadukta anyamArgamAM rahela paNa mArganusArI jIva jinendrabhRtamUlaka arthapadane anusaranAro hoI deza ArAdhaka hovo yakta che. zaMkA-tamArI A vAta cogya nathI, kemake mithyAtvIonI prANAtipAtAdithI thaela nivRttine paNa adharmapakSamAM ja mAnelI hoI te kriyAnA kAraNe teomAM deza ArAdhakatva AvI zakatuM nathI. sUtrakRtAMga-(2-2-19)mAM kahyuM che ke "have trIjA mizraka sthAnane virbhAga=ravarUpa A pramANe kahevAya che. je A tApasa vagere ke anyagRhastha hoya che teo kaIka pApasthAnathI aTakayA hovA chatAM prabaLa mithyAtvathI haNAyelA hoI upavAsa vagere moTA kAyakalezane kAraNe devagatimAM javA chatAM kibiSika vagere thAya che ane pachI manuSyabhavamAM mUMgA baherA vagere rUpe thaI anaMta kALa saMsAramAM rakhaDe che. tethI teonI A kriyA vagere rU5 mArga savadu:khane kSaya karanAra nathI, ekAnta mithyA che ane sarvathA asuMdara che " AnI vRttino eka bhAga Avo che- adhamapakSathI yukta dharmapakSa mizra kahevAya che. temAM adharma ja ghaNo hovAthI vastutaH Ane adharmapakSa ja jANu. tAtparya e che ke je ke miyAtvIo tevA prakAranI kAMIka hiMsAnivRtti vagere kare che kharAM, chatAM paNa teone Azaya azuddha hovAthI vivakSita arthasAdhaka na banavAnA kAraNe te badhI kriyAo nirarthaka ja bane che. jemake navo pittodayavALA mANasanI sAkaravALuM dudha pIvAnI kriyA ke ukharabhUmimAM megha varasavAnI kriyA. tethI mizra evo paNa tene pakSa mithyAtvanA prabhAve adharmapakSa ja banI jAya che." [mithyAtvInI dravyaviratimAM pradhAnatA-apradhAnatAne vibhAga) samAdhAna-tamArI vAta sAcI che. tema chatAM amArI vAta paNa ayogya nathI, kemake ame paNa kAMI sanmArganI niMdA vagerenA hetubhUta prabaLa mithyAtvayukta ahiMsA vagerenA kAraNe dezaArAdhakatA kahetAM nathI. kintu rAga-dveSa asadugraha vagerenI maMdatA yukta mArganusArI kriyAnA kAraNe ja te kahIe chIe. sAmAnyadharmarUpe phalita thatI paNa te kriyA dhamapakSamAM gaNatI nathI, kemake temAM te mAtra bhAvavirati ja gaNAya che jenA abhAvamAM jIvanI 'bALa" tarIke gaNatarI thAya che. kahyuM che ke (rU.kR. 2-2-84) " aviratinA 1 athAparastRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGga evamAkhyAyate-ya ime bhavantyAraNyikAH (yAvatU ) asarvaduHkha. prakSINamArgamekAntamithyamasAdhviti /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 24 'aviraI paDucca bAle Ahijjai' tti / etavRttiryathA-yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvA. nmidhyAdRSTavyato viratirapyaviratireva, tAM pratItya Azritya bAlavad bAlo'jJaH, sadasadvivekavikalatvAt , ityevamAdhIyate vyavasthApyate veti"| dravyaviratizca mithyAtvaprAbalye'prAdhAnyena tanmAndyeca mArgAnusAritvarUpAprAdhAnyenApi saMbhavatItyeva viSayavibhAgaparyAlocanAyAM na ko'pi doSa iti / avazya caitadaGgokarnavya, anyathA parasya mArgAnumAriNo mithyASThevilopApattiH, mithyA vasahitAyA anukaMpAdikriyAyA apyakiJcitkaratvAd / yadIyAnantAnubandhinAM jorNatvena na samyaktvaprAptipratibandhakatva teSAM mArgAnusAritva', te ca samyaktvAbhimukhatvena samyagdRSTivadevAvasAtavyAH ~iti tvAvayoH samA. namiti / na cedeva tadAdidhArmikavidhiH sarvo'pyucchidyateti / sarvathA'bhiniviSTacittAnAM mithyAzAM dayAdika dRSTaM, anabhiniviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittamiti dhyeya, sAmAnyadharmasyApi saddharmabIjaprarohatvenoktatvAt / tadukta dharmabindau (a. 2) prAyaH saddharmabIjAni gRhissvevNvidhessvlm| rohanti vidhinoptAni yathA bIjAni sasthitau / / iti / kAraNe cho "bALa" kahevAya che." AnI vRtti-" mithyAtvInI dravyavirati paNa samyaktvano abhAva hovAnA kAraNe avirati ja che. AvI asaMyamarUpa aviratinA kAraNe jIva bAla=ajJa kahevAya che, kemake bALakanI jema e paNa sada asad vivekazUnya heya che." vaLI dravyavirati te mithyAtvanI prabaLatA hoya te apradhAnatayA (bhAvaviratinuM kAraNa paNa na banavAthI) ane maMdatA hoya te mArganusAritArUpe pradhAnatayA paNa saMbhave che. Ama dhamapakSamAM nahi avataratI evI paNa mithyAtvIonI kriyAmAM pradhAnatayA-apradhAnatayA dravyavirati banavA rU5 vizeSatA hoya che. AvA viSayavibhAganuM pAcana karavAthI keI deSa raheto nathI. - Avo viSayavibhAga avazya svIkAra paNa paDe ja che, kemake nahitarata (A viSayavibhAga na mAno badhA mithyAtvIonI kriyAne samAna rIte adhama pakSamAM gaNavAnI hoya to) anyamArgastha mAnusArI che jevA keI che ja raheze nahi, kemake teonI anukaMpA vagere kriyAo paNa mithyAtvayukta hoI mokSa mATe akiMcitkara ja hovAnA kAraNe teomAM anya mithyAtvIo (bhavAbhinaMdI) karatAM keI vizeSatA rahetI nathI. " jeonA anaMtAnubaMdhI kaSAyo mAMdalA thaI gayA hovAthI samyaktvanI prAptine pratibaMdha karI zaktA nathI tevA jIvo mArgAnusArI che. ane teone te, teo samyakatvane abhimukha hoI samyaktvIomAM ja aMtarbhAva karavAne che"--evI vivaphA te ApaNI banenI samAna ja che. vaLI mithyAtvIonI kriyAmAM Avo taphAvata na hoya te te AdidhArmika ja aMgenI badhI vidhine AgaLa kahI gayA mujaba uccheda ja thaI jAya. tethI sarvathA abhiniviSTa cittavALA mithyAtvIonI kriyA mArganusAritAnuM nimitta bane che eTalI vizeSatA khyAlamAM rAkhavI, kemake dayA vagere rUpa te sAmAnya dharma paNa saddharma bIja banIne UgI nIkaLe che evuM dharmabindu (adhyA.-2)mAM kahyuM che. " AvA prakAranA gRhasthAmAM vidhipUrvaka pelA sahama bIje UgI nIkaLe che jemake sArI bhUmimAM vAvelA bIje." mithyAtvInI kriyAono A je viSayavibhAga dekhADayo tenAthI nIce pUrva pakSa nirasta jAge. kyA mithyAvInI savakiyAo niSphaLa? vicAraNA] pUrvapakSa-(sazapR0191) "dharmane paramArtha na jANanAra je mithyAtvIe pUjya ane vIra hoya che te enuM tapa vagere aMgenuM parIkrama savaMza' saphaLa deya che" AvuM jaNAvanAra satrakatAMga (8-22) gAthAnA uttarArdhanI vyAkhyA aviI karI che ke " bALa evA AvA cho tapa1. bhavirati pratItya bAla AdhIyate /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka thatubha'gI etena ~ 'je yAbuddhA mahAbhAgA vIrA asammattadasiNo / asuddha tesi parakkata saphala hoi savvaso / iti sUtrakRtA'STamAdhyayanagAthAyAM (22) " teSAM ca bAlAnAM yatkimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu parAkrAntamudyamaH kRtastadazuddhaM avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya bhAvopahatatvAtsanidAnatvAdveti kuvadya cikitsAbad viparItAnubandhIti / tacca teSAM parAkrAnta saha phalena karmabandhena varttata iti saphalam / sarvaza iti - sarvA api tankriyAstapo'nuSThAnAdikAH karmabandhAyaiva" ityuttarArddhavyAkhyAnAt paNDitA: nAmapi tyAgAdibhirlokapUjyAnAmapi subhaTavAda vahatAmapi samyakUtattva parijJAnavikalAnAM sarvakriyAvaikalyAd na mithyAdRzAM keSAmapi kriyAvatAmapi lezato'pyArAdhakatva ~ rUcapAttam | tena bhavAbhinandinAM mithyAdRzAM sarvakriyAvaiphalya siddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt, etena 'mithyAdRzAM sarvaM kRtyaM nirarthaka' ityAdInyapi vacanAni vyAkhyAtAni viziSTa phalAbhAvApekSayApi nirarthakatvavacanadarzanAt / paThayate ca - ( upa. mA. 425 ) 147 +++ nANaM caritahI liMgaggahaNa ca daMsaNavihUNaM / saMjamahINa' ca tavaM jo carai Niratthaya tassa / / ityAdi / atha poSamAse vaTavRkSA mravRkSayoH sahakAra phalaM pratyakAraNatvavacanayoryathA svarUpa yogyatAsahakAri yogyatA'bhAvena vizeSastathA mithyAdRkRkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacanayorapi sphuTa eva vizeSa iti cet ? tarhyayamaparopi vizeSaH paribhAvyatAm / sahakAraphalasthAnIya mokSa prati bhavAbhinandimithyAdRkkRtya vaTavRkSatradayogya apunabaMdhakAdikRtya tu sahakArAGkuravatpAraMparyeNa yogyamiti sarvamik`, nipuLa" nimAnIyam ||rakA dAta adhyayana-yama-niyamAdi aMge je kAMI parAkrama=udyama kare che te azuddha hAya che arthAt nirA karAvavAnA badale uparathI karyaMbadha ja karAve che, kemake azuddha bhAvathA haNAyela hAya che athavA niyAAyukta haiAya che. jema ke kuvaidyakRta cikitsA rAga dhaTADavAnA badale vadhAre ja che. tethI teonu e parAkrama ka`badharUpa phaLathI yukta DhAI saphaLa hAya che, saza: eTale tapa anuSThAna vagere badhI kriyA arthAt teenI badhI kriyA kabaMdha ja karAve che." A vyAkhyA parathI jaNAya che ke paDita, tyAga vagerenA kAraNe leAkamAM pUjya evA paNa mathyAtvIe tattvanA samyaphajJAnarahita hAI game eTalI kriyAo kare te paNa leza paNa ArAdhaka hAtA nathI. 1 ye cAbuddhA mahAbhAgA vIrA asamyaktvadarzinaH / azuddha teSAM parAkrAnta saphalaM bhavati sarvazaH // 2 jJAna' cAritrahIna' liGgagrahaNaM ca darzanavihInam / saMyamahIna ca tapo yazcarati nirarthaka tasya // uttarapakSa-AvuM kathana aceAgya che, kemake sUtrakRtAMganI uktavyAkhyAthI bhavAbhina'DhI mithyAtvIenI sakriyAe niSphaLa siddha thatI hAvA chatAM te karatAM vilakSaNa evA mArgAnusArI mithyAtrInI kriyA e, azuddhabhAvathI upahata na heAvAnA kAraNe zIlarUpa banatI hovAthI teomAM deza ArAdhakata akhAdhita che. A vAta parathI ja "mithyAtvIenI sa kriyAe niraka hoya che" ityAdi jaNAvanAra zAstravacaneAnI paNa saMgati jANI levI, kemake jenAthI viziSTaphaLanI prApti thatI na hoya tene paNa niraka tarIke jaNAvanAra vacanA zAstramAM dekhAya che, jemake upadezamAlA (425)mAM kahyuM che ke ' cAritrazUnya jJAna, daza narahita sAdhuveza ane sayaMmaDhIta tapane je Acare cheM tenA te jJAnAdi nirarthaka che.'' tAtparya e che ke jema aviratasamyakdaSTinA sAva nirarthaka nahi evA paNa jJAna vagerenA cAritrInA jJAna vagere jevu... viziSTaphaLa maLatu na hovAthI nirarthaka tarIkeneA vyavahAra zAstramAM dekhAya che tema mArgAnusArI mithyAtvInI kriyAe age paNa jANavuM. "
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA zloka 25 vadevaM 'zIlavAnazrutavAMzca bAlanapasvI dezArAdhakaH' iti vRttigataH prathamapakSaH samarthitaH, atha vadgataM dvitIyaM pakSaM samarthayati-- pakkhaMtarammi bhaNio gIyatthANissio agIo so / jo NabhiNiviTThacitto bhIrU egaMtasuttaruI // 25 // [pakSAntare bhaNito gItArthA nizrito'gItaH saH / yo'nabhiniviSTacitto bhIrurekAntasUtraruciH // 25 // ] pakkhaMtarammitti / pakSAntare anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne, gItArthAnizrito'gItArtha sa dezArAdhako bhaNitaH yo'nabhiniviSTacittaH AtmotkarSa-paradroha-guru-gacchAdipradveSamUlAsadgrahA'kalaGkitacittaH bhIruH kuto'pi hetorekAkibhAvamAbhyannapi svecchAnusAreNa pravartamAno'pi svArasikajinAjJA. (bhaGga bhayaH (yavAn ) ekAntasUtraruciH avyAkRtasUtramAtrAnusArI / ayaM bhAvaH-ekAkinastAvatprAyazcA. ritrAsaMbhava eva, svayaM gItArthasya tannizritAgItArthasya vA cAritrasaMbhavAt / na hi cAritrapariNAme sati gurukulavAsamocanAdikamasamajasamApadyate / uktaM ca paJcAzake [11-15/17] [akAraNatAnA be prakAra) zaMkA-pioSa mahinAmAM vaDa ane A baMne para kerIo AvatI nathI. e banneno kerInA akAraNa tarIke vyavahAra thAya che. tema chatAM e vyavahAramAM jema vizeSatA hoya che ke vaDa te kerI mATe svarUpagya ja na hovAnA kAraNe akAraNa che, jayAre AMbe viziSTakALa vagere rU5 sahakArIonA abhAvanA kAraNe phaLe padhAyaka tarIke akAraNa che. tema mithyAtvInI kriyA ane aviratasamyakdaSTienA cAritryazUnya jJAnAdi nirarthaka hovAne vyavahAramAM taphAvata spaSTa ja che. arthAt te jJAnAdinI nirarthakatA teonI phaLe padhAyakatAnA, cAritrarUpa sahAkArI na maLavAthI thaela abhAvamAM phalita thAya che jayAre mithyAtvInI kriyAonI nirarthakatA te svarUpAgyatAne abhAvamAM ja phalita thAya che. samAdhAna-tamAruM A kathana amArI vAtane ja puSTa kare che. "mithyAtvIonuM sarvakRtya nirarthaka heya che' evuM zAstravacana paNa bhavAbhinaMdI mithyAtvInI kriyAone kerI jevA mokSamATe vaDalAnI jema svarUpa agya jaNAve che. jyAre apunarbandhakAdinI kriyAone AMbAnA aMkurAnI jema paraMparAe cagya hevI (sahakArIkAro maLaze eTale avazya phaLa ApanAra) jaNAve che. (arthAta atyAre phaLo padhAyaka na hovA mAtranA kAraNe e nirarthaka che.) tethI te be prakAranA mithyAtvIonI kriyAmAM A paNa eka taphAvata hoya che. mATe anyazAstrokta kriyAthI paNa apunabaMdhakAda jIva dezaArAdhaka banI zake che e sUmabuddhithI vicAravuM. rajA Ama zIlavAna azrutavAna bALatapasvI deza ArAdhaka che evA vRttimAM kahela dezaArAdhakanA prathama vikalpanuM samarthana karyuM. have vRttimAM ja kahelA tene bIjA vikalpanuM samarthana karavA granthakAra kahe che - gAthA -dezaArAdhakanA bIjA vikalpamAM gItArthanI nizrAmAM na rahela te agItArthane dezaArAdhaka kahyo che je abhinivezamukta che, jinAjJA bhIru che ane ekAnta sUtrarucivALe che. [ekAkIne cAritrano asaMbhava ] zrIbhagavatIjIsUtranI anya AcAe karelI vyAkhyAmAM gItArtha anizrita te agItAthane dezaArAdhaka kahyo che je agItArtha (1) svautkarSa, paradroha, guru-gaccha vagere parane pradUSaNa vagere
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka thatula gI 39. tANa caraNapariNAme eyaM asamaMjasa ihaM hoi / AsannasiddhiyANaM jIvANa tahA ya bhaNiyamiNaM // nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM Na muMvaMti // tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulavAsaikA kivihArayoguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya svAbhinivezAttaporatasyAnAgamikatvenakA kitvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAya bahusamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd bAhyavadasAdhutvam / taduktaM [pacA 11-37/38] mUlaka (=vagerenA kAraNe) kadAgrahathI kalaMkita thayelA cittavALA na hAya, (2) kAika kAraNu sara ekAkI thayeA hAvA chatAM ane peAtAnI icchA mujaba pravarttatA heAvA chatAM aMdarathI ja jinAjJAnA peAtAnAthI bhaMga na thaI jAya enA bhayavALA hAya, ane (3) viziSTa rahasyabhUta artha kADhavA rUpe jenuM vivecana nathI thayu' evA sUtra mAtrane anusaranArA hAya. kahevAnA bhAva e che ke ' ekAkI sAdhune Ama teA prAya: cAritranA saMbhava ja hAtA nathI, kemake svaya' je gItAtha hAya ke je gItAnI nizrAe rahela hAya tene ja tenA sabhava hAya che, kAraNake cAritrapariNAmanI hAjarImAM gurukulavAsa cheDI devA vagere rUpa aceAgya AcaraNu thatuM nathI. paMcAzaka (11-15/16)mAM kahyuM che ke ' tethI cAritrapariNAmanI hAjarImAM najIkamAM mokSagAmI javAne A asamaMjasa thatuM nathI . AnI puSTi mATe te| kahyuM che ke teo jJAnane vadhAranArA bane che temaja dana ane cAritramAM vadhu sthira thAya che je dhanya jIvA yAvajIva mATe gurukulavAsane cheADatA nathI.'' tethI gurukulavAsamAM rahevAthI doSA thAya che ane ekAkI rahevAmAM nirdoSabhikSA vagerenA lAbha che evI viparIta mAnyatAvALA temaja peAtAnA kadAgrahanA kAraNe tapamAM nirata rahenAra evA ekAkI sAdhu pAtAnA Agaviruddha AcaraNanA kAraNe ane ekAkIpaNAnA kAraNe pravacananI hIlanAmAM nimitta bane che, tema ja e khIjA (gacchavAsI) sAdhuonI pUjA-mahattA vagere ghaTI jAya evA abhiprAyathI tee tarapha kAdava uDADavA vagere rUpa ghaNA avicArI kRtyA karanArA hAvAthI abhinnagranthika heAya che e jaNAya che. mATe jaina sAdhupaNuM svIkAryu. hAvA chatAM ane kaSTadAyaka tapa vagere ghaNA anuSThAneA karatA hovA chatAM vAstavamAM e anyaliMgIenI jema asAdhu ja heAya che. pacAzaka(11-37/38)mAM kahyuM che ke-- " gurukulavAsI sAdhue karatAM viparIta banelA jee gudaeNSanA gaurava lAdhavane samyak jANatAM nathI, svakIya kadAgrahanA kAraNe kriyAmAM rata che, zAsanahIlanAnA hetubhUta che, kSudra che, tee prAya: abhinnanthika hAya che. tee ajJAnathI duSkara tapa vagere karatAM hAvA chatAM bAhya kutIciMkAnI jema sAdhu nathI e vAMkSatA=kAgaDAnA udAharaNathI jANavuM.'' 1 tato ma caraNapariNAme etadasamaJjasamiha bhavati / AsannasiddhikAnAM jIvAnAM tathA ca bhaNitamidam || 2 jJAnasya bhavati bhAgI sthiratarako darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 3 susvAduM, zItaLa, svaccha ane kamaLeAnI rajakaNAthI sugadhI banelAM evA jaLavALI kAMIka matAhara vAvaDI hatI. tenA kinAre ghaNA kAgaDAe hatA emAMthI gheADA tRSAtura banyA hatA. pANIne zeAdhatAM evA paNa tee e vAvaDImAM jatA nahatA. tethI pachI jaLAthI evA tee potAnI AgaLa mRgajaLanA sarArA joIne vAvaDIne cheDIne te tarapha upaDayA. e vakhate ko'ka teona salAha ApI ke "A tame je AgaLa jue che e teA mRgajaLa che, jo tame kharekhara jaLAthI che. te| vAvaDI tarapha ja jAva.' A sAMbhaLIne keTalAMka kAgaDAe vAvaDIe ja pAchA pharyo. bAkInA ghaNA kAgaDAe A vacanane avagaNIne mRgajaLa tarapha gayA. tethI jaLane na pAmavAthI tee
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dhama parIkSA zlAka 25 'je u taha vivajjatthA sammaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAhA kiriyarayA pavayaNavisAvA khuddA || pAyaM abhinnagaThI tamAu taha dukkarapi kuvaMtA / vajjhA va Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vinneyA // tti / tathApi na sarveSAM sadRza pariNAma iti yasyaikAkino vihAriNo nAtikrUra; pariNAma, kintu mRgaparSadantargatasya sAdhorapavAdAdibhIrutayaiva tathAvidhakarmavazAd gacchavAsa bhIkRtayaivaikAkitvaM saMpanna, sUtrarucizca na nivRttA, tasya stramatyanusAreNa sadApravRtterbajJAnakaSTe patati / kiJcittu kadAcitpariNA mavizeSatrAvALAnuMvAni cAt / tatumurezama chAyAM (421) 1. apariNicchiya suNiha sarasa kevalamabhinnasuttacArina / savvujjameNa vi kayauM annANatave bahuM paDai || [ kevA ekAkI dezaArAdhaka saMbhave ?] Ama ekalavihArI te prAyaH sAdhu ke samyaktvI ja heAtA nathI, chatAM paNa khadhA ekAkIonA pariNAma ekasarakheA hAtA nathI. mRgapamAM rahela kAi sAdhu (keI agItA sAdhu) guru paranA dveSa vagere rUpa tevA atikrUra pariNAmanA kAraNe nahi kintu apavAda vagerenA bhaya hAvAnA kAraNe akalivahArI banyA hAya che. koi vastunA utsaga pade karelA niSedhane te sUtrathI ANatA hAya che. paNa arthapattithI apavAdapade tenI je anujJA hAya che tene te jANatA hAtA nathI. tethI apavAdapade anujJAta evI te vastune niSiddha ja mAnatA e peAtAnAthI te sevAI na jAya evA bhaya vALA heAya che. Aja kAraNe te gacchavAsathI paNa bhIru hAya che. ( kemake gacchavAsamAM AvI utsaniSiddha aneka vastunu avaranavara sevana saMbhavita che.) A gacchavAsabhIrutAnA kAraNe ja vicitrakaedayavazAt je ekAkI banyA hAya che ane chatAM sUtraruci ( sUtrane anusarIne vavAnI ruci ) khasI na hAvAthI, sUtranA stramati mujaba arthA karI e pramANe "huM zAstrane anusarIne vattuM chu" evA AzvAsana sAthe hamezA pravRtti kare che. tenI A pravRttio meTA bhAge te ajJAnakaSTarUpe ja pariName che. tema chatAM tevA vizeSaprakAranA pariNAmanA kAraNe kayAreka kayAMka AgamAnusArI nRtyarUpe paNa e pariName che. upadezamALA (415)mAM kahyuM che ke AgamamAM kahelA yathA bhAvane jeNe samyak jANyA nathI, kintu sUtranI viziSTa vyAkhyAne jANyA vagara abhinna avistRta sUtramAtrane anusarIne anuSThAna karavAnA svabhAvavALA je che teNe samasta puruSA phAravIne karelu anuSThAna moTAbhAge Itara tApasAdinA paMcAgnisevana vagere rUpa ajJAnakaSTamAM ja gaNutaro pAme che, kemake tApasAdinI jema te paNa viSayAnA heya-upAdeyAdi vibhAgane jANatA hetu nathI.' vinAza pAmyA. jee vAva e pAchA pharyA te pANI pIne kRtAtha anyA. AmAM guNAya evA gurugaccha e vAvaDI che, dharmAthI o e kAgaDA che ane cAritra e pANI che. gurugacchanI bahAra rahevu e mRgajaLanu sarAvara che. pelI salAha ApanAra e te dharmAthI jIvAnI kRpAmAM tapara gItAtha jANuvA, kadAgrahanA kAraNe je rAMkaDAM gurugathI bahu2 nIkaLI gayA tee! mRgajaLa tarapha jatArA kAgaDAonI jema cAritranuM bhAjana na banI zakayA. je thADA dhanya jIvA sarvodha thavAthI guruga mAM pAchA pharyAM tee vAvaDIe pAchA pharelA kAgaDAonI jema cAritranuM bhAjana banyA. 1 ye tu tathAviparyastAH samyag gurulAghavamajAnantaH | svAgrahAt kriyAratA: pravacana khisAvahAH kSudrAH // 2 prAyo'bhinna granyayastamasastathA duSkaramapi kurvantaH / bAhyA iva na te sAdhavaH dhvAMkSodAharaNena vijJeyAH //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka catabhAgI 141. iti / etattiryathA-aparinizcitaH samyagaparicchinnaH zrutanikaSa AgamasadbhAvo yena sa tathA tasya kevalamabhinnamavivRtArtha yatsUtraM viziSTavyAkhyAna hata sUtramAtramityarthaH, tena carituM tadanusAreNAnuSThAna kattu dharmo yasya so'bhinnasUtracArI tasya, sarvodyamenApi samastayatnenApi kRtamanuSThAna ajJAnatapasi paJcAgnisevanAdirUpe bahu patati, svalpamevAgamAnusAri bhavati, viSayavibhAgavijJAnazUnyatvAditi / / " yadyapi svamatyA pravarttamAnAnAM ghuNAkSaranyAyAtsamAgata kiJcicchuddhamapi kRtya nAgamAnupAti, anyathA nihavAnAmapi tadApatteH, tathA'pi zuddhakriyAjanyanirjarApratibandhakasvamativi. kalpe 'yatkiJcidAgamAnupAti ziSTasaMmata ca tatpramANaM na tu manmatAnusAritvenaivAgamaH pramANa" ityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na doSaH / tadevavidho gItArthA'nizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapasvI ca zIlavAnazrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa tti tUTayama 21 nanu laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM balIya iti hetorubhayormahAbheda eva ityata Aha loiamicchattAo louttariyaM taya mahApAvaM / ia NegaMto jutto jaM pariNAmA bahuvigappA // 26 // laukikamithyAtvAllokottarika tanmahApApam / ityekAnto na yukto yatyariNAmA bahuvikalpAH // 26 // ] [viziSTa nirjarA pratye pratibaMdhaka ane uttejaka] jo ke svamati mujaba pravartatA nuM ghuNAkSara nyAye thaI gaela kaMIka zuddha kArya paNa AgamAnusArI kRtya banatuM nathI, kemake nahitara niddhanA paNa gocarImAM deSaparihAra vagere rUpa svarUpataH zuddha evA anuSThAna AgamAnusArI banI javAnI Apatti Ave. (AnA parathI phalita e thAya che ke svamativikalpa zuddha kriyAjanya nirA pratye pratibaMdhaka che.) tema chatAM mArA je kaI abhiprAya vagere Agamane anusaranArA hoya ane ziSTasaMmata hoya te ja pramANa che. Agama mArA abhiprAyane anusaranAra hovAthI pramANa che evuM nathI." e anabhinivezavikalpa nijA pratye urojaka che. ("mArI buddhimAM je bese te ja sAcuM ane tene anusaranAra hoya te ja Agama pramANa che" evo vikalapa abhinivezarUpa che. uktavika95 AnAthI viparIta hoI anabhinivezavikalpa che, tethI ukta (sUtraracivagerevALA) ekala vihArI sAdhune svamativikalparUpa nirjarA pratibaMdhaka hAjara hovA chatAM Ave anabhinivezavikalpa rUpa urojaka hAjara hovAthI viziSTa nija rA thAya ja che. ane tethI tenuM evuM kAMIka anuSThAna AgamAnupAtI paNa bane ja che, tethI kaMI asaMgati nathI. Ama gItArtha anizcita ane tapa-cAritramAM ujamALa e A agItArtha ane bALatapasvI e bane zIlavAna amRtavAnuM che mArgAnusArI hoI dezaArAdhaka che. tethI judA judA AcAryonA A be sAMpradAyika pakSamAM bahu bheda nathI e jANavuM. 2pA laukika mithyAtva karatAM lokottaramithyAtva vadhAre gADha hoya che. tethI laukika mithyAtvavALA anyamAgastha mArganusArI karatAM lokottaramithyAtvavALe gItArtha anizrita agItA vadhu gADha mithyAtvavALe ja hoya che. to e baMnene dezaArAdhaka jaNAvanAra be pakSamAM bahabheda nathI ema zI rIte kahevAya?-- evI zaMkAne dUra karavA prakAra kahe che-- gAthAtha-"laukika mithyAtva karatAM lake ttara te (mithyAtva) moTuM pApa che - e ekAnta mAnave gya nathI, kemake pariNAme aneka prakAranAM hoya che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dhama parIkSA pleka 26 loiamicchattAotti / laukikamithyAtvAllokottarikaM tat mizyAtvaM mahApApaM ityekAnto na yuktaH, yatpariNAmA bahuvikalpA nAnAbhedAH saMbhavanti / tathA ca yathA laukikaM mithyAtvaM tIvranandAdibhedAnnAnAvidha tathA lokottaramapIti na vizeSa, pratyuta granthibhedAnantaramalpabandhApekSayA lokottaramevAlpapApabhiti / taduktaM yogabindusUtravRttyoH - bhinnatyatRtIyaM tu sanyAhaTerato hi na / patitaszapyate bandho pranthimulladdhya dezitaH // 266 / / vyAkhyA -bhinnapranthestRtIyaM tu anivRttikaraNaM punarbhavati / evaM sati yatsiddhaM tadAha-samyagdRSTe|vasya ato hi ata eva karaNatrayalAbhAdeva hetoH na naiva patitasya tathAvidhasaGkalezAtsamyaktvA tparibhraSTasya Apyate labhyate bandho jJAnAvaragAdipudgalagrahaNarUpaH, kIdRzo'yaM ? ityAha-pranthi pranthibhedakAlabhAvinI karmasthitimityarthaH ulladhya atikramya dezitaH saptatikoTyAdipramANatayA prajJaptaH, baMdheNa Na volai kayAi' ityAdi vacanaprAmANyAt // ___evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH // evaM grantherullaGghanena bandhAbhAvAt sAmAnyataH na vizeSeNa, jJeyaH pariNAmo'sya samyagdRzaH zobhanaH prazasto, mithyAdRSTerapi sata. tathAvidhamithyAtvamohodayAt, kutaH ? ityAha-mahAbandhavizeSataH, iha dvidhA bandhaH, mahAbandha itarabandhazca / tatra mithyAdRSTemahAbandhaH, zeSazcetarasya / tato mahAbandhasya (karmabandhanA be bheda-mahAbaMdha ane apabaMdha) jema tIvra-maMda vagere bhedane kAraNe laukika mithyAtvanA aneka prakAra hoya che tema le kettara mithyAtvanA paNa hoya ja che. tethI lo kettara mithyAtva gADha ja hoya ane laukika karatAM vadhu bhayaMkara ja hoya evo ekAta nathI. ulaTuM granthibheda thayA pachI kayAreya utkRSTakarma sthiti baMdhAtI nathI paNa a95 ja je baMdhAya che tenI apekSA e te ema ja mAnavuM gya che ke loko ttara mithyAtva ja laukikanI apekSAe nAnuM pApa che. bidu (266 thI ra69) sUtra-vRttimAM kahyuM che ke "bhinagraMthaka jIvane anivRttikaraNa nAmanuM trIjuM kAraNa pravara che. Ama yathA pravRtta vagere traNa kare che prApta thavAthI ja e chava, kayAreka sa kalezanA kAraNe kadAca samyakatvathI bhraSTa thAya to paNa tene thate jJAnAvaraNa vagere karmona baMdha prabheidakAlIna ata:ke DAkaDa sAgaropama kamasthitine oLaMgIne 70 koke, sAgaropama vagere pramANamAM thato nathI evuM-baMdhathI kayAreya te sthitine oLage nahi-ityAdi jaNAvanAra zAstravacanothI prarUpAyeluM che. Ama graMthi bhedakAlIna kamathiti karatAM vadhu baMdha thato nathI e vAta parathI jaNAya che ke bhinagrathika jIvane pariNAma sAmAnyayA prazasta ja hoya che, kemake te kadAca mithyAtvamehanA udayanA kAraNe mithyAtvI bane ane mahAbaMdha kare to paNa emAM vizeSatA hoya che. karmabaMdha be prakAre hoya che mithyAtvIono mahAbaMdha ane bIjA jIvone te sivAyane (a95baMdha. emAM paNa samyaktva pAmI gaela jIva mithyAtvI bane to paNa je mahAbaMdha kare che te anAdi miyAtrI jevo mahAbaMdha heta nathI, kintu tenA karatAM atyaMta nyUna heAya che, tenA mahAbaMdhamAM A vizeSatA zA mATe hoya che ? te ke [ bhinagrathikane abhinnagrathika je azubha pariNAma na ja hoya] mithyAtvamohanI je 70 ka. ke.. sAgare pama sthiti karma pratyamAM kaIla che te abhinacatyika jIvono ukaSTasthitibaMdha hoya che. jayAre bhinnagrathika jIva micchAthI bane te paNa tene 1 vaghena rAti &Amati vArit L [vA. ni.]
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka catubhagI 143 vizeSato'vasthAntaravizeSAt / idamukta' bhavati - labdhasamyaktvasya prANino midhyAdRSTitve'pi na sAmAnyamidhyAdRSTeriva vandhaH, kintu kazcidatyantanyUnaH || tadvizeSa eva kutaH ? ityAha sAgaropamakoTInAM koTaco mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho yad na tvekApItarasya tu // 268 // sAgaropamakoTInAM koTayo mohasya saptatiH karmagranthiprasiddhA, abhinnagranthirjIvasyotkarSato bandho yad yasmAtkAraNAt natu na punaH ekApi sAgaropamakoTAkoTIbandhaH itarasya tu bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi sataH / athopasaMharannAha - tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi // 269 // yato granthimatikramyAsya na bandhaH tat tasmAd atra anayorbhinnagranthItarayorjIvayorviSaye pariNAmasya antaHkaraNasya bhedakatvaM bhedakabhAvo niyogataH niyogena, bAhyaM tu bahirbhatra punaH asadanuSThAnamartho pArjanAdi prAyo bAhulyena tulyaM samaM dvayorapyanayoriti / / " saiddhAntikamatametad / ye'pi kArma bhinnantherapi mithyAtva prAptAvutkRSTarithatibandhamicchanti teSAmapi matena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatvena vipratipattiH / yadyapi alpabandhe'pi bhinnagrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprAbalye'nantasaMsAritva saMbhavati, tathApi mandIbhUtaM lokottara mithyAtva saMnihitamArgAvatAraNabIjaM syAditi vizeSaH / na caivaM 'lokika mithyAtvAllokottara mithyAtvaM zobhanaM' ityekAnto'pi grAhyaH lokottarasyApi bhinnamantho tara sAdhAraNatvAt mugdhAnAM pareSAM mithyAtva vRddhijanakatayA lokottara midhyAtvasyApi mhaapApalenovA2 | cavAmaH--(vi. ni. 1986) 'jo jahavAyaM na kuNai micchaddiTThI tao hu ko aNNo / vaiDhei ya micchataM parassa saMkaM jaNemANo // iti / tasmAdatrAne kAnta eva zreyAniti ||26|| utkRSTa sthiti eka ke, ke. sAgarApama paNa hAtA nathI. AnA upasa`hAra karatAM cArjhAkha kAra kahe che ke- Ama z2inarthika ane abhinnanthika jIveAnA karma baMdhamAM je bheda che temAM teonA pariNAmane ja aMtrasya bhedaka mAnaveA paDe che, kemake dhana kamAvuM vagere rUpa bAhya asaanuSThAna te prAya e baMnetA samAna ja hAya che." A siddhAntanA mate kahyuM. bhinnagranthikajIvA paNa mithyAtvanI hAjarImAM utkRSTasthiti baMdha kare che evu' je kAmagranthikA mAne che teoe paNa bhinnagranthikajIvAne abhinnanthikajIve jevA tIvratama rasabaMdha tA mAnyA ja nathI. tethI bhinnagranthakajIvA kaiMka zubhapariNAmavALA hoya che e bAbatamAM tA koi vivAda che ja nahi. bhinnagranthikajIvAne madha alpa hAvA chatAM azubhaanuba'dhanA kAraNe mithyAtva jo prakhaLa ane te tee ana tasaMsArI paNa jo ke ane che,, te paNa maMda thaeluM teonu leAkeAttara mithyAtva najIkamAM rahela meAkSamAga mAM avataraNanu khIja paNa bane che eTalI (vazeSatA che. vaLI A badhI vAteA parathI " laukika mithyAtva karatAM leAkeAttara mithyAtva sAru'' evA ekAnta paNa pakaDavA nahi, kemake leAkeAttara mithyAtva paNa bhinnagranthika ke abhinnagranthika ane jAtanA jIvamAM sabhave che. (arthAt abhinnagranthikanuM te prakhaLa paNa sabhave ja che.) temaja leAkeAttaramithyAtva bIjA mugdhajIvAnA mithyAtvane puSTa karanAra hoI mahApApa tarIke kahevAyu paNa che. jemake piMDaniyukti (186)mAM kahyuM che ke "je jevu khele che tevu' karatA nathI tenA karatAM vadhu gADha mithyAtvI bIjA kANu hAya ? kemake bIntamAne zaMkAe UbhI karatA te teeAnA mithyAtvane vadhAre che." tethI laukika mithyAtva prabaLa heAya che ke leAkeAttara? e bAbatamAM anekAnta mAnavA ja cegya che. ra6|| 1 yo yathAvAdaM na karoti midhyAdRSTistataH khalu ko'nyaH / vardhayati ca midhyAtvaM pareSAM zaGkAM janayan //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 gItArtha nizritamapi dezArAdhakamAha dhama parIkSA phleAka 27 paDhamakaraNabheeNaM gaMdhAsanno jaI va saDDho vA / gamaNayamaya iha desArAhago o ||27|| [prathamakaraNabhedena granyAsannA yatirvA zrAddho vA / naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jJeyaH ||27|| ] paDhamatti / prathamakaraNamedena yathApravRtta karaNAvasthAvizeSaNa grandhyAsanno granthinikaTavarttI apukAdibhAvazAlI yatirvA zrAddho veda prakRtavicAre naigamanayamatabhedAnprastha kanyAyena vicitrAvasthA 'bhyupagantRnaigamanayamatavizeSAzrayaNAddezArAdhako jJeyaH / ayaM bhAvaH - gItArthAstAvat prakRtibhadrakatvAdi guNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya keSAJcijJjinapUjA tapovizeSa-pratikramaNa - sAmAyikAdi zrAvakadharmaM samarpayanti keSAJcicca pravrajyAmapi teSAM cAvyutpannadazAyAM sadanuSThAnarAgamAtreNa tadanuSThAnaM dharmamAtra hetutayA paryavasyati / tadukta pUjAmadhikRtya viMzikAyAM [8-8] 'paDhamakaraNabheNa gaMthAsannassa dhammamittaphalA / sA hubjugAibhAvo jAyai taha nAnubaMdhutti || tovizeSanAtrisyotta vajjArAme [117]-- eva paDivattIe itto maggANusAribhAvAo / caraNaM vihiaM bahave pattA jIvA mahAbhAgA // tathA prazyAmAzritya tatreyonna' [paMcA. 2-44]~ dikvAvihANamea bhAvijjaMtaM tu taMtaNIIe / saiapuNabaMdhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNai // have gItAtha'nizrita evA paNa dezaArAdhakanI vAta granthakAra kare che-- gAthA :-prathamakaraNanI avasthAnA kAraNe granthinI samIpamAM rahela sAdhu ke zraddhAvAna gRhasthane prastuta vicAraNAmAM naigamanayamate dezaArAdhaka jANavA. [ avyutpannaizAnAM anuSThAnA] yathApravRttakaraNa rUpa vizeSa avasthAnA kAraNe granthinI najIka rahela apunarbaM dhakAdibhAva yukta sAdhune ke zrAddhane A prastuta vicAraNAmAM, prasthakanA dRSTAnta mujakha vicitra avasthAone svIkAranAra naigamanayamatane AzrIne deza ArAdhaka jANavA tApaya e che ke-gItA mahAtmAe bhadrakaprakRti vagere yukta jIveAnI vizeSa prakAranI cAgyatA joine koine jinapUjA kAine pratikramaNa, kAIne sAmAyika vagere rUpa zrAvaka dhama Ape che, ema koikane dIkSA paNa Ape che. A badhA jIvAne avyutpannadazAmAM te anuSThAne sadanuSThAna paranA rAgamAtranA kAraNe dhamamAtranA heturUpe pariName che. AThamI vizikAmAM pUjAnA adhikAramAM kahyuM che ke * prathamakaraNa avasthAnA kAraNe granthideze rahela jIvanI te te kriyA dhamAtraY=Laka bane che. temaja saraLatA vagere bhAvA UbhA thAya che ane anubaMdha paDatA nathI," tavizeSane uddezIne pacAzaka (19-27)mAM kahyuM che ke " kuzaLa anuSThAtAmAM nirupadravatA mATe sAdharmikadevatAonI A rIte (tapa rUpa upacArathI) pratipatti karavAthI temaja kaSAyanidhAdinI pradhAnatAvALA tapathI mArgAnusArI bhAva dvArA trA mahAbhAgyazALo jIvA vihita evA cAritrane pAmyA che." tathA pratrajyAne AzrIne paMcAzaka (2-44)mAM ja kahyuM che ke zrIjinezvara " 1 prathamakaraNabhedena grandhyAsannasya dharmamAtraphalA / sA khalvRjukAdimAvo jAyate nAnubandha iti // 2 eva pratiprazyeto mArgAnusAribhAvAt / caraNaM vihitaM bahava prAptA jIvA mahAbhAgAH // 3. dIkSAvidhAnametad bhAvyamAnaM tu tantranItyA / sakRdapunarbandhakayoH kugrahavirahUM, laghu karoti //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka thatubha'gI 145 ***** etadvRttiryathA-dIkSAvidhAnaM jinadIkSAvidhiH etadanantaroktaM bhAvijjaMtaM tutti bhAvyamAnamapi paryAlocyamAnamapi AstamAsevyamAnaM, sakRdbandhakA punarbandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nA'bhAvyamAnamapi 'tu' zabdo 'api' zabdArtha' evakArArtho vA tantranItyA AgamanyAyena kayoH ? ityAha sakRdekadA na punarapi ca bandho mohanIya karmotkRSTasthitibandhanaM yayostau sakRdapunarbandhako tayoH, sakRdbandhakasyApunarbandhakasya cetyarthaH / tatra ' yo yathApravRttakaraNena granthipradezamAgato'bhinnagranthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropama koTAkoTisaptatilakSaNAM sthiti bhansyati asau sakRdbandhaka ucyate ' 'yastu tAM tathaiva kSapayan granthipradezamAgataH punarna tAM bhantsyati bhetsyati ca granthi so'punarbandhaka ucyate / etayozcAbhinnagranthitvena kugrahaH saMbhavita, na punaraviratasamyagdRSTayAdInAM mArgAbhimukhamArgapatitayostu kugrahasaMbhave'pi tattyAga etadbhAvanAmAtrAsAdhya ityata ukta sakRdbandhakA punarbandhakoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAddIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAropyate iti / kugrahaviraha asadabhinivezaviyoga' laghu zIghraM karoti vidhante / [ iha virahazabdena haribhadrAcAryakRtatva prakaraNasyAveditaM virahAGkatvAttasyetyeva sarvatreti gAthArthaH / ] tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritasAdhuzrAvakANAmapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnatvAcchIlavattvAcca dezArAdhakatvameva, tathaiva paribhASaNAt, cAritramohanIyakSayopazamavizeSAd bhAvato'dhigatazrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASAdInAM tvevaM sarvArAdhakatvameva pariziSyate iti dRSTavyam ||27|| ja bhagavAne prarUpela A dIkSAvidhinuM sevana ja nahi, paNa samRddha dhaka ane apunA "dhakavAthI bhAvita karAtI paNa te (athavA bhAvita karAtI ja te, bhAvita na karAtI te nahi) samRdaMdhaka ane punaa'dhakachavAnA asahmahanA zIghra abhAva kare che. yathApravRttakaraNathI granthideze bhAvela je abhinagranthika jIva have bhaviSyamAM eka ja vAra 70 kAkA, sAgarApamarUpa meAhanIyanI utkRSTa sthiti khAMdhavAna che te samRdbabaka kahevAya che ane karmAsthitine kApatA kApatA granthideze Avele je jIvate utkRSTa sthitine have kathAreya bAMdhavAnA nathI ane granthine bhedI nAkhavAnA che te punadhika kahevAya che. A baMne prakAranA jIvAe granthibheda karyo na heAvAthI temAM kugraha hAvA sa`bhavita che paNa avirata samyaphalI vageremAM te sa`bhavatA nathI. mArgobhimukha ane mA`patita jIvAne kugraha sabhavatA hAvA chatAM tene tyAga A dIkSAvidhinI bhAvanAmAtrathI zake" na hoI ahIM " samR idhaka ane puna dhakanA kugrahanA viraha kare che" ema kahyuM che. A baMne prakAranA jIvAmAM bhAvasamyaktvanA abhAva hAvAthI dIkSAmAM dravyasamyaktvanuM' ArApaNa karAya che e jANavu. (ahIM' 'viraha' zabda e vAtane jaNAve che ke A prakaraNa zrI haribhadrasUrimahArAje racelu' che, kemake viraha zabda temanuM ja cihna che. A pramANe dareka prakaraNAmAM samajavuM.) Ama dharmamAtraphaLaka anuSThAnavALA ane gItA nizrita evA sAdhuzrAvake paNa bhAvathI zrutajJAnane pAmelA na heAi ane zIlayukta hAi dezaArAdhaka ja che e jANavuM, kAraNake dezaArAdhakapaNAnI paNa tevI ja paribhASA che. temaja cAritramAhanIyanA vizeSaprakAranA kSApazamanA kAraNe bhAvathI zruta pAmI gaelA temaja zIlayukta evA zrImASaSamuni vagere dravyathI apazrutavALA heAvA chatAM AvI paribhASAne anusarIne saArAdhaka ja hAvA phalita thAya che e jANavu'. rA 1. zrImad abhayadevasUri mahArAje A ene apuna dhaka karatAM judA pADI bhAvavaMdanAnA adhikArI kahyA che. jUe 5'cA. 3-3 ane 3-7, A kheno vyAkhyA mATe jue upadeza rahasya leA. 18nI vRtti. 19
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lokAra vivecitaH prathamo bhaGgo'tha dvitIya bhaGgaM vivecayannAha - desassa bhaMgao vA alAhao vA virAhago biio| civijApavigo vA saMdira viro vA 28 [dezasya bhagato vA'lAbhato vA virAdhako dvitIyaH / saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravirato vA // 28 // ] desassatti / dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhItasya bhaGgAdalAbhAdvA dezasya virAdhako jJeyaH / sa ca dezabhaGgApekSayA saMvignapAkSiko dezA'prAptyapekSayA cAviratasamyagdRSTiH / tathA ca 'jJAnadarzanavattve sati cAritrabhaGgAprAptyanyataravattvaM dezavirAdhakatvamiti paribhASita' bhavati / ~itya ca jinoktAnuSThAnamadhikRtyaiva kRtapratijJAnirvahaNAddezArAdhakaH viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi prathamabhaMganuM vivecana thaI gayuM. have bIjA bhaMganuM vivecana karatAM pratyakAra kahe che- mAthArtha : cAritrarUpa dezane bhAMgI nAkhanAra jIva ke te dezane nahi pAmela jIva bIjA bhAMgAne svAmI dezavirAdhaka che. e saMvina pAkSika hoya che ke avirata samyakravI hAya che. mokSamArganA trIjA aMzarUpe gRhIta cAritrane bhaMga karavAthI ke e cAritranI prApti thaI na hovAthI dezavirAdhakatA Ave che. AmAM dezabhaMgavALA jIva tarIke saMvijhapAkSika Ave che ane te dezanI aprAptivALA jIva tarIke aviratasamyagadaSTi jIva Ave che. AnA parathI evI paribhASA phalita thAya che ke " jJAnadazananI hAjarI sAthe, cAritrane bhaMga ke cAritranI aprApti e bemAMthI ekanI hAjarI hovI e dezavirAdhakatva che.' [ vRttikAre karelI vikalpa vyAkhyA ayogya-pUrvapakSa] zaMkA-upara (sa. za. zlo. 78nI vRttimAM) je kahI gayA ke jinendra anuSThAnanI apekSAe ja ArAdhaka-virAdhaka bhAva rahyo che tenA parathI phalita thAya che ke jinendra anuSThAna aMgenI pratijJAnuM paripAlana karavAthI ja dezaArAdhaka banAya che, jemake dravyaliMgI mithyAtvI. ema grahaNa karelI viratino parityAga karavAthI ja dezavirAdhaka banAya che, kAraNake "prAptaviratinuM pAlana na karavAthI dezavirAdhaka banAya che" evuM zAstravacana che, jemake sAdhupaNuM choDI denAra aviratasamyagudaSTijIva. Ama zrIbhagavatIjIsUtramAM batAvela caturbhagInA pahelA bane bhAMgAnA svAmI jI tarIke A che maLI jatAM hovAthI bane bhAMgA saviSaya banI javAnA kAraNe stra pramANabhUta caritArtha hovuM siddha thaI ja jAya che. te pachI vRttikAre je "kAnta" evuM vikalpa vyAkhyAna karyuM che te kayA abhiprAye kayuM che? ene amane saMzaya che. tethI A bAbatamAM koI samAdhAna karanAra maLe te ame paNa temanI vAto sAMbhaLavA IcchIe chIe e jANavuM. tAtparya e che ke A caturbhagInA cAremAMthI ekeya bhAMga zUnya nathI. tethI bIjA bhAMgAmAM paNa kaI ne kaI che hovA te joIe ja. te ja tene jaNAvanAra sUtra sArthaka bane "prAptacAritranuM pAlana na karanAra jIva dezavirAdhaka che" ATalI ja vyAkhyAthI paNuM cAritrabhraSTa avirata samyakatvIjI A bhAMgavAmAM AvI jatAM hovAthI e bhAMga nirarthaka te rahetA ja nathI. te pachI "aprApta evA vikalpavyAkhyAnanI jarUra zI che? hA ! haju "prAtanA apAlanathI" evI prathama
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka catubhaLI 147 dezavirAdhakaH, "prAptasya tasyApAlanAd" iti vacanAt / ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANya sidve yad 'aprAptervA' iti vikalpena vyAkhyAna tatkenAbhiprAyeNa ? iti saMzaye samyagavaktRvacana vayamapi zrotukAmAH sma iti bodhyaM, yato yadyaprAptimAtreNa virAdhakatva syAt tarhi carakaparivrAjakAdInAM jyotiSkAdUrdhvamupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagjJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena dezaviratisarvaviratyoryugapadvirAdhakatvAt / tathA dvAdazAGgaparyantanAnAzrutAvadhipravRttyaprAptimAn chadmasthasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalpAdevirAdhakaH prasajyeta"~iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNarasikeNa prokta tatparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitamiti draSTavyam / 'yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka' iti vyAptAvatra tAtparyAbhAvAt; kintUktaparibhASAyAmeva tAtparyAt / tatphalaca dezabirAdhakatvena dezadvayArAdha katvAkSepaH / tathA ca pUrvabhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakatve'viratasamyagdRSTedezArodhakAdapya dhamatvaM syAdityapAstaM, paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAt, pratyuta dezadvayArAdhakatvAkSepa vyAkhyA karavA chatAM kaI jIva A bhAMgAmAM AvI zakato na heta ane tethI A bhAgo zUnya rahevAnA kAraNe sUtra apramANu banavAnI Apatti AvatI hatI te to evuM vikalpa vyAkhyAna Avazyaka bane...paNa evuM te che nahi tethI jemAM moTI asaMgati UbhI thAya che tevI A vikalpa vyAkhyAnI jarUra zI che? ['aprAptavaM' vyAkhyAmAM pUrvapakSIe kapelI asaMgati]. e moTI asaMgati A pramANe- je aprApti hevA mAtrathI virAdhaka thai javAtuM hoya to te caraka-parivrAjaka vagere jyotiSa devakathI upara jaI ja zakaze nahi, kemake mokSanA kAraNabhUta sabhya jJAna vagere traNamAMthI ekeyanI AMzika prApti paNa teone na hovAthI teo te dezavirati-savAvaratinA eka sAthe virAdhaka Thare che. dezavirAdhaka cho jaghanyathI bhavanapatimAM ane utkRSTathI jotiSamAM jAya che evuM bhagavatIjI sUtra (1-255)mAM kahyuM che. temaja dvAdazAMgI sudhInuM vividha zruta, avadhijJAna vagerene na pAmela chastha sAdhu te , paNa kevalajJAnI paNa aprApta evA jinakalpa vagerenA virAdhaka thaI jaze. mATe aprApti hovA mAtrathI virAdhatA mAnavI yogya nathI. ['aprApate vyAkhyAnu tAtparva] samAdhAna- dUdhamAMthI porA kADhavAnI jema prAcIna granthamAMthI dUSaNe zodhavAnA rasiyA pUvapakSoe je A zaMkA karI che te paribhASAnA jJAnanA abhAvanuM ja parAkrama che e jANavuM. aprAptarvo' evI vyAkhyAnuM "jeNe jenI prApti thaI na hoya te tene virAdhaka che " evI sArvatrika vyApti jaNAvavAnuM tAtparya ja nathI ke jethI carakaparivrAjakAda aprApta evA dezavirati vagerenA ane kavalI bhagavaMte aprApya evA jinaka95 vagerenA virAdhaka havA phalita thAya. kintu A caturbhagInI paribhASAmAM ja e vacananuM tAtparya che. arthAta A pAribhASika catubhagInA bIjAbhAMgAmAM cAritrAMzane nahi pAmelA aviratasamyakatvane paNa pAribhASika dezavirAdhaka tarIke samAveza karavo eTaluM ja enuM tAtparya che. tethI carakAdimAM A paribhASika dezavirAdhakatva AvavA chatAM teo jyotiSa devakanI upara jaI zake nahi evI Apatti AvatI nathI, kemake gati vagerenI prApti pAribhASika nahi, paNa tAtvika ArAdhakatA-virAdhakatA para AdhAra rAkhe che temaja kevalI bhagavaMte aMgenI paNa ukta Apatti che ja nahi, kemake mAtra cAritrAMza mATenI ja A paribhASA che.) A rIte
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dharmaparIkSA zloka 28 katayotkarSaprayojakatvAt / na ca paribhASA na sUtranItiriti zaGkanIya, "savAmagaMdha pariccajja nirAmagaMdho parivvae" ityAdInAM paribhASAsUtraHNAmapi tantre vyavasthApitatvAd / yadi ca dezavirAdhakatvaM naiva pAribhASikamaGgokriyeta tadA'nupAttavrataH samyagdRSTiH kasmin bhaGge'vatAraNIyaH ? na ca nAvatAraNIya eva, sarvArAdha kAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya tribhireva bhagaH sarveSAM tadvila kSaNAnAM samAhyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam // 28 // tRtIyacaturthabhaGgI vivecayati-- taie bhaMge sAhU suavaMto ceva sIlabaMto a / uvayArA saDDhovi ya bhavAbhiNaMdI cauttha mi // 29 // [tRtIye bho sAdhuH zrutavAM caiva zIlavAMzca / upacArAt zrAddho'pi ca bhivAbhinaMdI caturthe // 29 // aviratasamyakatvIno A bhAMgAmAM samAveza karavAthI lAbha e thAya che ke tene cAritrAtmaka dezano virAdhaka kahevAthI e jJAna-dazanarUpa zeSa be dezane ArAdhaka hovo jaNAI jAya che. ane tethI dezaArAdhakanA pahelA bhAMga karatAM paNa enAmAM ArAdhabhAvanI adhikatA hovI jaNAya che. tethI ja ~ * aviratasamyaktvI je dezavirAdhaka hoya te pUrva bhAMgAnA dezaArAdhaka karatAM paNa te adhama kahevAze" - evI zaMkA dUra thaI jAya che, kemake A pAribhASika virAdhakatva adhamatAne jaNAvanAra nathI, kintu anya be dezanI ArAdhanAne jaNAvavA dvArA utkarSane ja jaNAve che. - " A catubhagInI prarUpaNa bhagavatI sUtramAM che. ane sUtramAM te vAstavika vAtanuM ja nirUpaNa heya ne, pAribhASika vAtanuM hoya? - " evI zaMkA na karavI, kemake zAstromAM paribhASA jaNAvanAra sUtre paNa hoya che. jemake zrIAcArAMga sUtramAM (2-3-87) "ravAmafdha parivAra nidAnaridho parigare" ityAdi. vaLI ahIM dezavirAdhakatva je pAribhASika levAnuM na hoya ane jAtiya uparano gatino abhAva vagerenuM prayojaka evaM vAstavika ja levAnuM hoya to jeNe vratagrahaNa karyuM nathI tevA aviratasamyakdaSTino samAveza kayA bhAMgAmAM karaze? A prastuta caturbhagInA eke bhAMgAmAM ene samAveza karavAne ja nathI" evuM na kahevuM, kAraNake sarvaArAdhaka sivAyanA zeSa saghaLA jIvone traNa bhAMgAomAM samAveza karavAno che. te paNa eTalA mATe ke " jJAna-kriyA ubhayavALA sarvaArAdhaka jIva ja mokSanI phaLo padhAyakatA dharAve che, zeSa saghaLA ja eka aMzane game eTale utkarSa pAme te paNa vadhumAM vadhu sahakArIyegyatA (jJAnAdirUpa anya sahakArI maLe te mekSAtmaka phaLanA upadhAyaka banI zakavAnI yogyatA) ja dharAve che ane baMne aMza rahita jIvamAM te te yogyatAne paNa abhAva hoya che" evuM jaNAvavA prastuta caturbhAgInI prarUpaNA che. A vAta sUkSama buddhithI vicAravI. 28 granthakAra have trIjA-cothA bhAMgAnuM vivecana kare che- gAthArtha : mutavAna ane zIlavAna evA sAdhu trIjA bhAgamAM Ave che. upacArathI zrAvakane paNa temAM ja samAveza jANu. bhavAbhinaMdI jI cethAbhAMgAmAM avatare che. 1 sarvAmagandha parityajya nirAmagandhaH caritrajet // [AcA. 2-3-87)
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka caturbhAgI 148 ___ taie bhaMgetti / zrutavAMzcaiva sAdhustRtIyabhaGge sarvArAdhakalakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAcca triprakArasyApi mokSamArgasyArAdhakatvAt / zrAddho'pi copacArAt tRtIyabhaGga eva, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jJAnadarzanayozcApratihatatvAt / tatra ca caturthe bhane sarvavirAdhakalakSaNe bhavAbhinaMdI kSudratvAdidoSavAn dezato'pyanuparato mithyAdRSTiriti // 29 // atra kecidvadanti yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako bhavatu, yastu jainamArgasthaH sa bhavAbhinandyapi na tathA, vyavahArasya balavattvAt "vavahAro vi hu balavaM' iti vacanaprAmANyAditi~ tanmatanirAkaraNArthamAha bhAvo jesimasuddho te vavahAraTThiyAvi erisyaa| Nicchayapara muho khalu vavahAro hoi ummaggo // 30 // [mAvo yeSAmazuddhaste vyavahAra sthitA apodRzakAH / nizcayaparAGmukhaH khaLa vyavahAro bhavatyunmArga : // 30 // ] ___ bhAvotti / bhAvazcittapariNAmo yeSAmazuddhaH apunarbandhakAyuttIrNatvena lezenApi nizcayAsparzI, te vyavahArasthitA api svAbhimataihikaprayojanArtha vyavahAramAzritA api, IdRzakAH sarvavirAdhakA eva, triIjo-cethe bhAMge ]. zrutavAna zIlavAna sAdhune sarvaArAdhaka rUpa trIjA bhAMgAmAM samAveza kare, kemake te pApathI uparata hoI ane dharmane bhAvathI jANakAra heImekSamAganA traNe aMzeno ArAdhaka hoya che. zrAvaka paNa upacArathI A bhAMgAmAM ja Ave che, kemake dezaviratimAM upacAra karAela sarvavirati ane maulika jJAna-darzana tenAmAM hAjara hoya che. sarvavirAdhaka rU5 cothA bhAMgAmAM kSudratAdi doSayukta ane pApathI aMzataH paNa na aTakela evo bhavAbhinaMdI mithyAtvI Ave che. rilA A aMge keTalAka vyAkhyAtA kahe che ke - je mithyAtvI anyamArgamAM rahela hoya te bhale sarvavirAdhaka hoya, paNa je mithyAtvI jainamArgamAM rahelo hoya te bhavAbhinaMdI hoya to paNa te nathI, kema ke vyavahAra paNa baLavAna che ja. te paNa jinekta anuSThAnanuM pAlana karato hoI vyavahArathI ArAdhaka che ja e vAta "vavahAre vi' ityAdi pramANabhUta vacanathI jaNAya ja che. - teonA AvA abhiprAyanuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che - gAthArtha :-jeono bhAva azuddha che teo vyavahAramAM rahyA hoya to paNa AvA sarva virAdhaka ja che. kemake nizcayane parADamukha vyavahAra unmArga banI jAya che. arthAta tene mArga mArga rUpa ja na hovAthI vAstavika rIte jene zAstrakAroe baLavAna kahyo che tevA vyavahArarUpa paNa hoto nathI. [ ka vyavahAra baLavAnuM ] jeone mana:pariNAma azuddha hoya che-arthAta apunadhikAdi avasthA pAmela na hoI aMzathI paNa nizcayane sparzata nathI-teo potAne abhimata aihika prayajana mATe jinendra anuSThAnarUpa vyavahArane vaLagelAM hoya te paNa sarvavirAdhaka ja che, kemake nizcayane parADasukha 1. vahavAro vihu balavaM jaM vaMdai kevalI vi cha umattha / AhAkamma bhuMjai suavavahAra pamANato /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ "150 dhima parIkSA zloka 30 nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgoM bhavatIti na teSAM kliSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyaH vahAro balavAnabhyadhAyi pravacane sa nizcayaprApako na tu tadaprApakaH / ata eva 'avidhinApyabhyAso (pyasau) vidheyaHyA), duSamAyAM vidherdulabhatvAt, tasyaiva cAzrayaNe mArgocchedaprasaGgAt' ityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArtha vidhiyatna eva vyavahArazuddhihetuH zAstre krtvytyopdrshitH| taduktaM paJcAzake [3-49]'AloiUNa evaM taMtaM pUThavAvareNa sUrIhiM / vihijatto kAyavo muddhANa hiyaTThayA sammaM ||iti / etavRttiyathA-Alocya-vimRzya evaM pUrvAktanyAyena tantraM pravacanaM katha? ityAha-pUrvazca tantrasya pUvo bhAgaH, aparazca tasyevAparo bhAgaH pUrvAparaM tena saptamyarthe vA 'ena' pratyaye pati pUrvApareNAta syAt, pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat / anena cAlocanamAtrasya vya. vacchedaH, tasya tattvAvabodhAsamarthatvAditi / sUribhirAcAryaiH paNDitairvA, vidhau vidhAne vaMdanAgate velAcArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiyatnaH / sa karttavyo vidhAtavyo vimuktAlasyaiH svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityarthaH / kimarthametadevaM ? ityAha-mugdhAnAmavyutpannabuddhInAM hitaM zreyaH tadrUpo yo'rthaH vastu sa hitArthastasmai hitArthAya samyagaviparItatayA / yadA hi gItArthI vidhinA svayaM vandanA vidadhantya zci tathaiva vidhApayanti, tadA mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravartante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm / Aha ca jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesANaM / AyariyaMmi jayaMte tayaNucarA ke Nu sIyaMti tathA 2je jattha jayA jaiA bahussuA caraNakaraNaujjuttA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaddhANa / vyavahAra ubhAgarUpa banate hAI te bhArekamI jIne keI jAtanuM rakSaNa ApI zakatA nathI. pravacanamAM paNa nizcayaprApaka vyavahArane ja baLavAnuM kahyo che, nizcayaaprApaka vyavahArane nahi. tethI ja " avadhithI paNa A vaMdanA vagere anuSThAne AcaravA, kemake duSamakALamAM vidhi atyaMta durlabha che. tethI je vidhine ja pakaDavAno hoya te (arthAta vidhipUrvaka thAya te ja anuSThAna karavuM, nahitara nahi" AvI pakaDa rAkhavAnI hoya te) mAgane ja ucheda thaI javAnI Apatti Avaze, kemake hAlamAM saMpUrNa viAdhapAlana lagabhaga azakaya ja che , ityAdi azAstrIya kadAgraha dUra karavA mATe vidhi aMgenA prayatna ja vyavahAra zaddhino hetu che ane te ja kartavya che" evuM zAstromAM kahyuM che. arthAta vidhipUrvaka jinendra anuSThAna karavA rUpa vyavahAra ke je nizcayaprApaka che tenuM ja zAstramAM vidhAna che. paMcAzaka (3-48)mA 4thucha Ama AgaLa kahI gayA e mujaba zAstranI AgaLA pAchaLA bhAgamAM kahelI vAtono vicAra rIte e enI virAdha na thAya e rIte AcAryAe ke paMDitoe va nAnI "yogyaveLA e te karavI ? ItyAdirUpa vidhinA pAlanamAM udyama kare. arthAt svayaM ALasa choDIne vidhipUrvaka vaMdana karavuM temaja bIjA pAse vidhipUrvaka vaMdana karAvavuM. Ama vidhine Agraha rAkhavAnuM kAraNa e che ke A rIte vidhipAlana aMge karelA prayatna ayutpane buddhivALA mugdha ivenuM sAcuM hita karanAra bane che. jyAre gItArthe svayaMvidhi pUrvaka vaMdana kare che ane bIjA pAse karAve che tyAre mugdhajI te joIne 2 Alocyaiva tantra pUrvApareNa sUribhiH / vidhiyatnaH kattavyo sugdhAnAM hitArthAya samyaga // 1ya uttamamArgaH prahataH sa dusskro| zeSANAm / AcArya yatamAne tadanucarA: kenu sIdanti 1 // 2 ye yatra yadA yadA bahuzrutAzcaraNakaraNopayuktAH / yate samAcaranti AlaMbanaM tIvanAdAnAm // [ A. ni. 1171]
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azadhaka virAdhaka thatulagI jayanti duHSamAdau, jaIatti durbhikSAdAviti / tathApravRttAzca te vandanArAdhanAjanyaM hitamAsAdayanti, tadvirAdhanAjanyapratya pAyebhyazca mocitA bhavantIti / ayaM copadeze'samaJjasatayA svayaM vandanAM vidadhAnastathA'navAptA punarbandha kAdyavasthebhyastathAvidha jijJAsAditalliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIn dhIkSyAcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasakriyAjanyA ca zAsanAprabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArthaH / " iti / ata eva ca kAlAnubhAvAjjaina pravacane' pyalpasyaiva anasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddheSveva bhaktibahumAnAdi kAryamiti pUrvAcAryA vanti | jIvataM jovapherAvate (824) 151 evaM pAeNa jaNA kAlANubhAvA ihapi savvevi / jo suMdaranti tamhA ANAsuddhe paDabaMdha ||ti / etadvRttiryathA - evamanantaroktodAharaNavat prAyeNa bAhulyena janA lokAH kAlAnubhAvAd varttamAnakAla sAmarthyAd ihApi jainamate'pi sarve'pi sAdhavaH zrAvakAzca no naiva sundarAH zAstroktA - cArasArA varttante, kintvanAbhogAdidoSAcchAstrapratikUlapravRttayaH, itiH pUrvavat, tasmAtkAraNAdAjJAzuddheSu samyagadhIta jinAgamAcAravazAcchuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca pratibandho bahumAnaH karttavya iti // 30 // - "" pote paNa ema ja vaMdanAdi pravruttikare che, kAraNake mArgo pradhAnapuruSane anusaranArA heya che. arthAt pradhAnapuruSA je mAge jAya ne mAge ja anya mugdha jIvA jAya che. kahyuM che ke uttama puruSAe je mAne kheDeleA hAya te mA` javu. bIjA jIvAne duSkara banatu nathI. AcAya anuSThAneAmAM prayatnazIla hAya teA temanA yA anucarA (ziSyA) temAM sIdAya ? temaja e paNa kahyuM che ke 'du:SamA vagere je kALamAM durbhikSAdi aMge je kAMI Acare che te tIvrazraddhAvALA jIvAne AlaMbanadbhuta khane che.' A rIte vidhipAlanamAM pravRtta thaelA teo vaMdanA rUpa ArAdhanAthI thanAra hitane meLave che, temaja tenI virAdhanAthI thanAra nukasAnAthI bacI jAya che. pote vidhinA bhaMga karIne game tema vaMdanAdi karatAM AcAryone temaja apuna dhakAdi avasthA nahi pAmelA ane zuddhavaMdanAnA liMgabhUta jijJAsA vagerethI rahita evA jIvAne game te rIte paNa vaMdanA karavI 'ItyAdi upadezarUpe vAMdanA (anuSThAna) ApatAM (zIkhavADatAM) AcAryone joIne ' A rItanI teonI pravRttithI teone ane bIjAmAne ana prApti na thAo temaja ayeAgya kriyAthI thatI zAsana apabhrAjatA aTakA evA abhiprAyathI zrI haribhadrasUrimahArAje prastuta (vidhipAlananA yatnaneA) upadeza ApyA che. A prastutagAthAnA atha che.'' Ama vidhiArAdhanA e ja mukhya ArAdhanA che ane A du:Sama kALamAM vidhi dula bha paNa che. tethI A duSamakALanA prabhAve jainazAsanamAM paNa bahu ceDA ja leke ArAdhaka dekhAtAM hAvAthI " jinAjJAnI ruci hAvAnA kAraNe zuddha evA ArAdhakAnA ja bhakti-bahumAna vagere karavA '" evuM pUrvAcAryAM kahe che. upadezapada (834)mAM kahyuM che ke . "Ama hamaNAM kahI gaelA udAharaNa mukha A duSamakALanA prabhAve A jaina darzanamAM paNa lagabhaga dareka sASu ke zrAvaka leAkA paNa prAyaH karIne suMdara (=zAstrAkta AcAra rUpa sAravALA) heAtA nathI, kintu anAbhAgAdi doSanA kAraNe zAaviparIta pravRtti karanArA hAya che. tethI AjJAzuddha sAdhue ane zrAvakA para bahumAna rAkhavu. AjJAzuddha eTale jinAgamamAMthI sArI rIte AcArA jAgelA hoI zuddhi pAmelA." niSkarSa :-vidhivikala vyavahAranI keAi mahattA nathI. zAstramAM paNa tene baLavAna kahela ja nathI. tethI tenA kAraNe jIvamAM ArAdhakatva AvI zakatuM nathI. / / 30 / 1 evaM prAyeNa janAH kAlAnubhAvAdihApi sarvepi / na sundarA iti tasmAdAjJAzudveSu pratibaMdhaH //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra dhama parIkSA zlAka 1 - nanvevaM vidhivikalavyavahArasyArAdhakatvAprayojakatve'pi vidhizuddhavyavahArasya bhAvahInasyApyArAdhakatvaprayojakatve kiM bAdhakaM ? paraM prati tasya nizcayaprApakatvAd ~ ityata AhabhAvujhiyavavahArA Na kiMpi ArAhagattaNaM hoI / bhAvo u bohibIjaM savvaNNumayaMmi thovovi // 31 // [bhAvojjhitavyavahArAnna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhibIja sarvajJamate stoko'pi ||31|| ] bhAvujhianti / bhAvojjhitavyavahArAd bhAvAbhinandinAM dravyatratadhAriNAM vidhisamagrAdapi na kimapyArAdhakatvaM bhavati, paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryA'kAritvAd / bhAvastu sarvajJamate stoko'pi bodhibIjaM, vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd / ata evApUrvA dharmacintApi prathamaM samAdhisthAnamuktaM, tadukta' samavAyAGge (10) " " dhammaciMtA vA se asamuppaNNapuvvA samupajjejjA savvaM dhamma jANittae "tti / etadvRttiryathA - tatra dharmA jIvAdidravyANAM upayogo [bhAvazUnyayavahAra akicitkara ] 2~ - " vidhizUnya anuSThAnAdi karavA rUpa byavahAra A rIte ArAdhakatvane lAvI ApanAra na hAvA chatAM, vidhizuddha anuSThAna karavA rUpa vidhizuddhavyavahAra bhAvahIna jIvAmAM paNa ArAdhakatva lAvI ApatA hoya (arthAt devalAka prApti vagerenA uddezathI palAtu niraticAra sAdhupaNuM tene pAlanAra abhavyAdi mithyAtvImAM dezaArAdhakatva vagere lAvI Apatu' hAya) tA tene aTakAvanAra kANu che? kemake enI e vidhizuddha kriyAe joine khIjA jIvA cAritrAddhimAM joDAya che ane naizcayika ArAdhakatva pAme che. Ama khIjA (=bhAvayukta) jIvAne naiRRyika ArAdhakava lAvI ApanAra te vidhizuddhavyavahAra nizcayaprApaka te che ja ~ evI zakAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che-- gAthA-bhAvazUnya vyavahArathI kAipaNa jAtanuM ArAdhakatva prApta thatuM nathI. sa jJamatamAM alpa paNa bhAva e ja dhimIja kahevAya che. bhavAbhinaMdI dravyatratadhArI jIvAmAM teenA samagra vidhipAlana rUpa bhAvazUnya vyavahArathI jarAka paNa ArAdhakatva AvatuM nathI. kemake (leza paNa bhAvayukta khanIne tenu pAlana karanArA) khIjA jIvAne (athavA tenA A vyavahAra joi bhAvapUrvaka anumAdanA karanArA khIjA jIvAne paraparAe paNa) nizcayanI prApti karAvI ApanAra evA paNa te vyavahAra 'bhAvazUnya AvA jIvAne te prApti karAvI ApavAnuM' potAnuM kAma karI zakate nathI. te ATalA mATe ke sajJapraNIta A jainadarzanamAM alpa paNa vizeSa dhama viSayaka bhAvane ja vizeSaLa ApanAra manAce che, tetho ja apUva dharmaciMtAne paNa paheluM samAdhisthAna kahyuM che. jemake zrosamavAyAMga' (10)mAM kahyuM che ke "pUrve utpanna na thaela. evI dharmacitA teNe upata thAya che. je dharmInA jJAna ane karaNa rUpa bane che." AnI vRttinA artha A pramANe--ahIM dhama eTale vAdi dravyeAnA jJAnAdi ke utpAdanyAdi svabhAvA. tenI anuprekSA eTale dha'ciMtA. athavA * sava jJabhASita zruta cAritrarUpa dhama' harihara vageree kahelA dharma karatAM zreSTha che ' ityAdi vicAraNA e dha'ciMtA. ' vA'' zabda AgaLa kahevAnAM bIjAM samAdhisthAnAnI apekSA e vikalpa dekhADavA mATe che, AvI ciMtA anAdi atItakALamAM purve karyAreya utpanna thaI hotI nathI, kemake e utpanna thayA pachI dezeAna adha' puddagalaparAvatta'mAM te avazya kalyANa thaI ja jAya che. kalyANu pAmanAra te
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ morAdhaka virAdhaka catubhaLI 153 pAdAdaya svabhAvAsteSAM cintA anuprekSA dharmasya vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya 'hariharAdinigaditadharmebhya pradhAno'yaM' ityevaM cintA dharmacintA, vAzabdo vakSyamANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH, se iti yaH kalyANabhAgI tasya sAdhoH asamutpannapUrvA pUrvasminnanAdAvatIte kAle'nupa jAtA, tadutpAde jhapArddha pudgalaparAvarttAnte kalyANagyAvazyaMbhAvAt, samutpadyeta jaayte| kiMprayojanA ceyaM ? ata Aha - sarva niravazeSa dharma jIvAdidra vyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA jANittae jJaparijJayA jJAtuM jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharma parihartum / idamuktaM bhavatidharmacintA dharmajJAnakaraNabhUtA jAyate iti / " atrApUrvadharmacintAyA utkarSato'pArddha pudgalaparAvartavyavadhAnena kalyANakAraNatvamuktaM, anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgalaparAvarttavyavadhAneneti pravaca canapUrvAparabhAvaparyAlocanayA gaNasAmAnyasya caramAvartamAnatvamasmAbhirunnIyate / yadi caivamapi svatantraparatantrasAdhAraNApunarbandhakAdiguNAnAmapArddha pudgalaparAvarttamAnatvameva sakalagItArthasaMmataM syAttadA nAsmAkamAgraha ityasyAM parIkSAyAmupayuktairbhavitavyaM gItArthaiH pravacanAzAtanAbhIrubhiH // 31 // tadeva vivecitA caturbhagI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH ? ko vA na ? iti parIkSate tiNNi aNumoyaNijjA eesuM No puNo turiyabhaMgo / jeNamaNumoyaNijjo lesovi hu hoi bhAvassa // 32 // [trayo'numodanIyA eteSu na punasturIyabhaGgaH / yenAnumodanIyo lezo'pi hi bhavati bhAvasya // 32 // ] ___ tiNitti / eteSu dezArAdhakAdiSu caturyu bhaGageSu trayo bhaGgAH dezAradhaka-dezavirAdhakasarvArAdhakalakSaNA anumodanIyAH na punasturIyo bhaGgaH sarvavirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena bhAvasya jIvane A ciMtA utpanna thAya che. A ciMtAnuM prayojana jaNAvavA AgaLa kahyuM che ke-chavAdi dravyonA upayoga-utpAdAdirUpa ke mRtAdirUpa dharma parijJAthI jANavA mATe ane jANIne pachI pratyAkhyAna pariNAthI tyAjya dhamane tyAga karavA mATe A ciMtA upaje che. tAtparya e che ke A dharmaciMtA dharmanA jJAna ane karaNa rUpe pariName che." ahIM apUrva dharmaciMtA utkRSTathI paNa dezanA ardhapudgalaparAvartana vyavadhAnathI kalyANa(mokSa)nuM kAraNa bane che ema kahyuM che. anyatra zAstramAM mukti adveSa Adi guNe carama pudgalaparAvanA vyavadhAnapUrvaka mokSanA kAraNa bane che ema kahyuM che. tethI pravacananA AgaLa pAchaLa kathanane vicAra karavAthI ame evA anumAna para AvIe chIe ke sAmAnyathI guNanI prApti carama pudgalaparAvartAmAM thaI zake che. tema chatAM "svamAga-paramArgamAM rahelA jIvomAM sAdhAraNa evA apunabaMdhaka vagere guNe dezAna aMdha pudgalaparAvartAmAM ja utpanna thAya che" evuM ja je badhA gItArtha mahAtmAone saMmata hoya te amAre "caramAvartAmAM te utpanna thAya evuM mAnavAne Agraha nathI. tethI A bAbatamAM pravacana AzAtanA bhIru evA gItArthoe upagapUrvaka (AgaLa-pAchaLanI pAtAne dhyAnamA rAma pU) viyA2 423 // // 31 // Ama bhagavatIsUtramAM batAvela ArAdhakavirAdhaka catubhagInuM vivecana karyuM. have AmAMthI kayo bhAMgo anamedanIya che ane ka nathI ? enI vicAraNA karavA granthakAra gAthArtha -A cAramAMthI pahelAM traNa bhAMgA anumodanIya che, paNa ethI nahi, kemake bhAvane aMza paNa anumodanIya hoya che,
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dhama parIkSA bleka 33 lezo'pi hyanumodanIyaH, na cAsau sarvavirAdhake saMbhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSa. saMbhavAt tadanumodanIyatve taddvArA teSAmapyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH // 32 // atha kimanu. modanIyatvam ? kA cAnumodanA ? ityetallakSaNamAha aNumoaNAi visao jaM taM aNumoaNijjayaM hoi / sA puNa pamoamUlo vAvAro tiNha jogANaM // 33 // [anumodanAyA viSayo yattadanumodanIya bhavati / sA punaH pramodamUlo vyApArastrayANAM yogAnAm // 33 // ] agumoaNAitti / anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / tadviSayatvaM ca (1) bhAvasya sAkSAda, bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniryuktau [760]'paramarahassamisoNaM samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM / ti (2) tasrAviyA tadupAkUnA , caMdu rima vacaH [iaa. 6/34]. 2kajjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaMpi iTuMti / jaha AhArajatitti icchaMteNehamAhAro // (3) puruSasya ca tatsambandhitayA, iti tattvataH sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatva paryavasyati / sAnumodanA punaH pramodmUlo harSapUrvakaH trayANAM yogAnAM kAyavAGmanasAM vyApAro romAJcodgama. prazaMsApraNidhAnalakSaNo, na tu mAnasavyApAra eva, karaNakAraNayorivAnumodanAyA api yogabhedena A dezaArAdhaka vagere cAra bhAMgAomAMthI dezaArAdhaka-dezavarAdhaka ane sarva ArAdhaka e traNa bhAMga anumodanIya che, paNa sarvavirAdhakarUpa ce bhAMgo te nathI, kemake bhAvane aMza paNa anumodanIya hoya che je sarvavirAdhakamAM saMbhava nathI. jyAre dezaArAdhaka vageremAM mArgonusAratA rUpa vizeSabhAva saMbhave che je anumodanIya hevAnA kAraNe tenA dvArA te dezaArAdhaka vagerenI anumodanA paNa Avazyaka banI jAya che e Azaya che. rA. have, anamedanIya zuM che? ane anumodanA zuM che? enuM lakSaNa prakAra kahe che - gAthAtha:- je vastu anumodanAne viSaya hoya te anumodanIya bane che. jayAre traNa gene harSapUrvakano vyApAra e anumodanA che. je vastu anumodanAne viSaya hoya te anumodanIya bane che. anumodanAnA viSayo traNa che : (1) temAM sAkSAt viSaya bhAva che. kemake sAdhuo bhAvane ja mukhya kare che. ghaniyukita (60)mAM kahyuM che ke "samasta dvAdazAMgano sAra pAmelA ane nizcayane avalaMbIne rahetA RSione saMmata parama rahasya e ja che ke sarvatra pariNAma (bhAva) e pramANa che." (2) AvA anamedanIyabhAvanA kAraNabhUta kriyA paNa tene utpanna karanAra heI anumodanAno viSaya bane che. zrIharibhadrasUrimahArAje paMcAzakamAM kahyuM che ke (6-34) " kAyane IcchatI vyaktine te kAryanuM anaMtarakAraNa paNa iSTa hoya che, jemake AhArajanya tRptinI icchAvALAne AhAra." temaja (3) te bhAvane saMbaMdhI hovA tarIke bhAvavAna puruSa paNa anumodanAne viSaya bane che. Ama anumodanAno viSaya banatI traNa prakAranI vastuomAM vAstavika rIte bhAvanI apekSA e ja anumodanIyatva Ave che e phalita thAya che. te anumodanA kAya-vacana-mana e traNe genA harSapUrvakanA 1 paramarahasyamUSINAM samastagaNipiTakakSaritasArANAm / pariNAmaH pramANaM nizcayamavalaMbamAnAnAm // 2 kAryamicchatA anantaraM kAraNamapISTamiti / yathAhArajatRptimicchitA ihAhAraH / /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicArI 155 trividhAyA siddhAnte pratipAdanAt, mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prazaMsAdisaMvalanAdanumodanAphala vizeSAnupapattezca / na ca yathA naiyAyikaikadezinAM maGgalatvAdikaM mAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tathA, iti trayANAmapi yogAnAM harNamalo vyApAro'numodaneti vastusthitiH, yazcAnumodanAvyapadezaH kvaciccittotsAhe eva pravarttate sa sAmAnyavAcakapadasya vizeSaparatvAt , nizcayAzrayaNAdvetyavadheyam // 33 // evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati tanmatanirAsArthamAha - sAmanavisesattA bheo aNumoaNApasaMsANaM / ___jaha puDhavIdavyANaM Na puDho visayassa bheeNaM // 34 // [sAmAnyavizeSatvAd bhedo'numodnaaprshNsyoH| yathA pRthivIdravyayorna pRthag viSayasya bhedena / / 34 / / ] romAMca khaDA thaI javA-prazaMsAnAM puSpo verAvA-manamAM enuM ja praNidhAna rahevuM vagere rUpa yApArAtmaka che nahi ke mAtra mananA vyApAra rU5. kemake jema karaNa-karAvaNanA manathI-vacanathI ane kAyAthI ema traNa traNa bheda zAstramAM kahyA che tema anumodanAnA paNa tevA traNa bhedo kahyA ja che. vaLI mAtra manane vyApAra ja je anumodanA hoya to temAM prazaMsA vagere bhaLavAne kAraNe anumodanA mAtranuM vizeSa phaLa asaMgata thaI javAnI Apatti paNa Ave tAtparya, mAnasavyApArarUpa anumodanAnI sAthe be sArA zabdo nIkaLI jAya-romAMca khaDA thaI jAya te prazaMsA vagere paNa bhaLI gaelA gaNAya. ane tethI je phaLa maLe tene mAtra anusAdanAnuM phaLa kahevuM asaMgata banI jAya. vaLI keTalAka neyAyike e jema maMgalatva vagerene mAnasatvavyApya jAti arthAta jyAM jyAM maMgalatva hoya tyAM tyAM mAnasavyApAratva hoya ja) mAnI che tema ApaNe kAMI anumodanAtvane tevI jAti mAnI nathI. tethI traNe rogano harSamUlaka vyApAra anumodanA che e hakIkata che. tema chatAM kyAMka kyAMka cittanA utsAha pAraNAmane ja jaNAvavA je "anumodanA" zabda vaparAya che tene " sAmAnya vAcakapadane vizeSaparaka' samajIne ke "nizcayanayana tyAM Azraya karAyo che' ema samajIne samanvaya karI devo. arthAt banamedanA sAmAnyarUpa che ane prazaMsA vagere enA vizeSabheda che e AgaLa ame batAvavAnA chIe. mATe "anumodanA" zabdano kyAMka thayele te praga anumodanArUpa sAmAnya vastuno ullekha karavA nahi paNa tenA prazaMsAthI bhinna evA bhedavizeSa ullekha karavA thaye che ema sajavuM evA te kAyika ke vAcaka anumodanA vakhate paNa mukhya te cittanA utsAharUpa mAnasika anumodanA ja hoya che je bhAvaMrUpa hoI nizcayanA viSayabhUta che. tethI te cittotsAhamAtrane ja jaNAvanAra te zabdaprayoga nizcayanayane AzrIne thaye che ema samajavuM. 33|| hakIkata AvI che. tethI jeo "anumodanA ane prazaMsAno viSaya jude judo hovAthI te be judA ja che" evuM mAne che teonI e mAnyatAne dUra karavA granthakAra kahe che- gAthArtha:- anumodanA ane prazaMsAne sAmAnyatva ane vizeSatvanA kAraNe bheda che. jemake pRthvI ane dravyane paNa te benA viSaya judA judA che mATe te beno bheda che evuM nathI.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA zlAka 34 sAmannavisesattatti | anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAt sAmAnyavizeSabhAvAdbhedaH yathA pRthivIdravyayoH, dravyaM hi sAmAnyaM pRthivI ca vizeSaH / evamanumodanA sAmAnya prazaMsA ca vizeSa ityetAvAnanayorbhedaH, na punaH pRthag viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tadanyaviSayatvAsiddheH / na hi ghaTapratyakSaM pratyakSa bhinnaviSayamiti vipazcitA vaktuM yukta, na ca mAnasotsAharUpAnumodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyag zAmanumodanIyatvAtprazaMsanIyatvAcca / na ca ~ * anumodanAyAH svaSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaH saMyamAderAraMbhaparigrahAdervA viztairavirataizcAnumodanAt, na tu pareSTasAdhakamAtmanazcAniSTasAdhanamapi, nijadhanApahArasyApyanumodanIyatvApatteH / prazaMsAyAzceSTamaniSTa ca vastu viSayaH, iSTasya dhArmikA nuSThAnasyAniSTasya cAjJAbAhyasya vastunaH prazaMsA vyavasthiteH / bhavati hi nijakAryAdinimittamasadguNasyApi 156 jema drazya sAmAnyarUpa che ane pRthvI tenA vizeSa bheda rUpa che te e ene eTalI apekSAe bheda che tema anumAinA sAmAnyarUpa che ane praza'sA tenA eka vizeSa bheda rUpa che. mATe te eneA eTaleA bheda che, paNa te enA viSayeA judA judA hAvAnA kAraNe te banne atyaMta bhinna ja che. evu' nathI, kemake prazasA e anumedanAnA ja bheda rUpe hAI anumeAdanA karatAM judA viSayavALI hotI nathI, jema pratyakSanA vizeSa bheda rUpa ghaTapratyakSane viSaya 'ghaTa' e 'pratyakSasAmAnyanA viSaya nathI paNa tenAthI judo che" evu buddhimAna mANase kahevu ceAgya nathI tema prazaMsAnA viSaya anubhainAnA viSaya karatAM judA hAya che' evu paNa kahevu' ceAgya nathI. ~ ' prazasA vAcika hAya che, anumAddanA tamArA kathana mujaba traNe prakAranI hAya che. tethI vAcika anumedanA ane praza'sAnA viSaya tulya hovA chatAM cittanA utsAharUpa mAnasika anumAHnAnA je viSaya hAya te prazasAnA viSaya na hovAthI 'mAnasika atumaidanAne viSaya prazaMsA karatAM judo ja hAya che' ema teA kahI ja zakAya che ne!''~ evI zaMkA na karavI, kemake je vastu sahaja rIte suMdara heAya te ja samyagdaSTi jIvAne anumAdanIya ane praza'sanIya hAya che. tethI tevI vasturUpa viSaya bannene tulya ja hAya che. pUrva pakSa-- peAtAnA iSTane je sAdhI ApanAra hAya te ja vastu anumAdanAnA viSaya bane che, kAraNake sAdhue tapa=sayama vagerenI ane gRhasthA Ara'bha-parigraha vagerenI anumAdanA karatAM dekhAya che. bIjI vyaktionA iSTanI sAdhaka evI je vastu peAtAnuM aniSTa karanAra hoya te anumAdanAnA viSaya banatI nathI, kemake teA pachI cAre karelI peAtAnA dhananI cArI paNa anumedanIya banI javAnI Apatti Ave, jyAre prazaMsAnA tA iSTa ke aniSTa banne vastuvaSaya bane che evuM jaNAya che, kemake iSTa evA dhArmika anuSThAnanI ane aniSTa evA AjJAkhAhya anuSThAnanI paNa prazaMsA thatI dekhAya che. pAtAnu kAma kaDhAvI levA mATe avidyamAna guNAnI paNa prazaMsA thAya che. (kintu anumedanA thatI nathI.) tethI ja AgamamAM (sthA. 4-370) kahyuM che ke cAra nimittoe avidyamAna guNeAnI paNa prazaMsA thAya che. (1) abhyAsa=najIka rahevAnA kAraNe (2) parAbhiprAyane anusaravA mATe (3) potAnu kAya' karAvavA mATe ane (4) karelA upakAranA pratiupakAra mATe.'' AvI aniSTanI prazaMsA sAmAnyata: aticAra rUpa hAvA chatAM paNa vizeSa prayeAjananA kAraNe kayAreka kAikanI karavI paDe che, jayAre aniSTanI anumedanA te kayAreya karavAnI hAtI ja nathI. tethI e baMnenA viSaya judA che ane tethI ja te kha'ne paNa atyaMta bhinna ja che. 1 caturbhiH sthAnairasato guNAn dIpayet -- abhyAsapratyayaM paracchandanAnuvRttikaM, kAryahetu, kRtapratikRtyA iti /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ anudinA-prazaMsA vicAra 157 prshNsaa| ata evAyamAgamo'pi [sthA. 4/370] - ''cauhiM ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, abbhAsavattiya, parachaMdANuvattiya, kajjaheu, kayapaDikaie tti // ' sA ceyamaniSTaprazaMsA'ticAra. rUpApi prayojanavizeSeNa kasyacitkAdAcitkI syAd ityetadapi vacanaM zobhanaM, svArasikaprazaMsAyA aniSTA'viSayatvAt , puSTAlaMbanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvaparyavasAnAt / na hi kiJcijjA. tyeSTamaniSTaM vA vastu vidyate, kintu pariNAmavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca klpaaklpvibhaagmAIzrI vAvamukayaH [ prazamati 24]kinycicchuddh kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastra pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / 'iti / mohapramAdAdinA'niSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA api bhavatIti na ko'pi viSayabhedaH / na cAniSTaviSayatAvacchedenopacArAnupacArapravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAreNAticAratvAbhAvAt / anyathA 2 saMtharaNami asuddha dohavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradiluteNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe // uttarapakSa-pUrvapakSInI A vAto zobhatI nathI, kemake vArasika prazaMsA aniSTa viSayanI hetI nathI. ane puSTa AlaMbananA kAraNe thatI aniSTa prazaMsA te ISTa viSayanI prazaMsA rUpe ja phalita thAya che. kahevAno Azaya e che ke koIpaNa vyakti hoMzathI te ISTa viSayanI ja prazaMsA kare che. paNa kyAreka tevI hoza na hovA chatAM paNa tevuM kaIka kAraNa upasthita thayuM hovAnA kAraNe aNagamatI cIjanI paNa prazaMsA kare che. A pitAne ja gamatI cIjanI paNa te je prazaMsA kare che temAM paNa teno Azaya to e prazaMsA dvArA pitAnuM ISTa kArya sAdhI levAno ja hoya che. tethI jema IzvaprazaMsA dvArA svaISTanI siddhi pAme che tema aniSTa prazaMsA dvArA paNa pariNAme te ISTanI ja siddha thAya che. tethI e aniSTa prazaMsA paNa pariNAme te ISTa prazaMsA rUpe ja bane che. tethI aniSTanI jema anumodanA hotI nathI tema prazaMsA paNa hotI ja nathI. vaLI ~ " aniSTanI praza sA pariNAme ISTaprazaMsA rUpa banatI hovA chatAM tene viSaya svarUpataH to aniSTa ja hoya che. anumodanA te kyAreya svarUpataH aniSTa padArthanI hotI ja nathI" - evI zaMkA na karavI, kemake koI vastu svarUpe ISTa ke aniSTa hotI nathI, paNa pariNAmavazAt ja te ITa ke aniSTa bane che. ka5-akalpa vibhAgane AzrIne vAcaka mukhya zrI umAsvAti mahArAje kahyuM che ke (prazamarati- . 145) "tevI vizeSa prakAranI paristhitimAM piMDa, zamyA, vastra, pAtra, auSadhi vagere rUpa zuddha kapya vastu paNa akathya banI jAya che ke kyAreka azuddha-akaHpya evI paNa te vastuo kapya banI jAya che." teozrI prazamaratimAM (kapara) je kahyuM che ke "tenA teja padArthone hepa karate jIva kyAreka temAM ja lIna banI jAya che (rAga kare che. mATe koI vastu jIvane nizcayathI ISTa ke aniSTa hotI nathI." tenuM paNa ahIM anusaMdhAna karavuM.) - "tema chatAM pariName paNa pitAne nukazAna ja kare evI je prazaMsA kyAreka thaI jAya che te to aniSTa viSayaka che ne! ~ evuM paNa kahevuM nahi, kemake meha-pramAda vagere kAraNe jema evI aniSTa viSayaka prazaMsA thaI jAya che tema anudanA paNa kyAreka thaI ja jAya che. tethI te benA viSayamAM kaI bheda hA siddha thato nathI. 1 tAnevArthAn dviSatastAnevArthAnpralIyamAnasya / nizcayato'syAniSTaM na vidyate kiJcidiSTaM vA / / [prazama0 52] ityapyatrAnusandheyam 2 saMstaraNe'zuddha dvayorapi gRhadadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasa staraNe / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dharma parIkSA leka 34 [piNDavizuddhi] ityAdau kAraNikAzuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticAratvaprasaGgAd / anabhimatopacArAdaticAra yontu pariNAmabhedaH prayojako na tu viSayabheda iti yatkiJcidetat / zAstre'pi prazaMsA'numodanAvizeSa eva gIyate / tadaktaM paJcAzakavRttikRtA jaiNovi ha davvatthayabheo aNumoaNeNa asthitti' iti pratIkaM vivRNvatA "yaterapi bhAvastavArUDhasAdhorapi na kevala gRhiNa eva / hu zabdo'laGkRtau / dravyastavavizeSaH anumodanena jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA asti vidyate, iti zabdo vAkyaparisamAptAviti" // 34 // zaMkA-chatAM kaI vizeSa kAraNasara kayAreka aniSTa viSayanI paNa ISTa kAryAtmaka viSayane upacAra karIne prazaMsA karAya che jethI te prazaMsanIya vyakti prasanna thaIne svakArya karI Ape. A rIte upacAra karIne aniSTa viSayanI prazaMsA karavAmAM aticAra lAge che. anamedanA te manamAM ja karavAnI hoya che. tethI e kadAca karavAmAM paNa Ave to paNa sAmI vyaktine te jaNAtI na hovAthI tene prasanna karatI nathI. mATe potAnuM kAma kaDhAvI levA ISTa kAryano upacAra karIne paNa aniSTa viSayanI anumodanA karAtI nathI. tethI samyagadaSTi vagerene aniSTa evA miththAmArgokta anuSThAnanI anumodanA te mithyAtvanA udaya vagara thatI ja nathI, aniSTanI prazaMsA jema samyaktvAdinA aticAra rUpa bane che tema aniSTanI anamedanA mAtra aticArarUpa banatI nathI, paNa bhaMgarUpa ja banI jAya che. mATe anumodanA ane prazaMsA judI judI ja che e svIkAravuM joIe. samAdhAna- A vAta paNa barAbara nathI, kemake aniSTa viSayanI paNa zAstrasaMmata upacAra karIne karelI prazaMsA aticArarUpa banatI ja nathI. nahitara te piMDavizuddhimAM je kahyuM che ke jyAre bhikSA vagere paryApta maLatAM hoya tyAre azuddha bhikSA, ApanAra ane lenAra banenuM ahita karanArI bane che. paNa jyAre te pUratA pramANamAM maLatI na hoya tyAre rogInA daSTAntane anusarIne te ja baMnene hitakara bane che." tenAthI sUcita thaela kAraNika-azuddha haNanI prazaMsA paNa aticAra rUpa banI jAya. zAstrane saMmata na hoya evA upacArathI karAela prazaMsA AcArarUpa je bane che ane tenI anumodane laMgarUpa je bane che temAM te judo judo pariNAma ja javAbadAra che, viSayane bheda nahi. mATe AvI dalilethI te benA viSayane jude jude mAna e vAta tuccha che. vaLI zAstramAM paNa prazaMsAne anumodanAnA ja eka bheda rUpe kahI che. jemake "jaI vi.." (paMcA. 6-28) zlekanA pratIkanuM vivaraNa karatAM vRttikAre kahyuM che ke " mAtra gRhasthAne ja nahi paNa bhAva-stava para ArUDha thaelA sAdhuone paNa zrAvakathI karAtI jinapUjA vagere joIne thaela Ana da-prazaMsA vagere rUpa anumodanA dvArA eka prakArane dravyasta hoya che. "hu' zabda alaMkAra tarIke ane iti zabda parisamApti jaNAvavA vaparAya che." m34 Ama anumodanA ane prazaMsAnA viSaya judA judA detA nathI evuM siddha thae chate anamedanIya-prazaMsanIyanI vacce viSama vyApti nathI evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che. (jyAM jyAM "a" hoya tyAM tyAM "ba" hoya ane jyAM jyAM "ba" hoya tyAM tyAM "a" hoya te "a "ane ba'nI samavyApti kahevAya. paNa jyAM jyAM "ba" hoya tyAM tyAM "a" hoya ja evI bIjI zarata je paripUrNa na hoya te a-banI viSama vyApti kahevAya che.) 1 mahyottarArdha:- iya' va rUtha tha yuddha saMtanuttINa che [itvA 0 6/28] yaterapi khalu dravyastavabhedo'numodanenAsti iti / etatcAtra zeyamiti zuddha tantrayuktvA /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumAdanA-prazaMsA vicAra 159 evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIyaprazaMsanIya yorviSamavyApti pariharannAha - te maNumoaNijjaM pasaMsaNijjaM ca hoi jAIe / suddhaM kiccaM savvaM bhAvavisi tu annaMpi ||35|| [tenAnumodanIya prazaMsanIya ca bhavati jAtyA / zuddha N kRtya sarvaM bhAvaviziSTa' tu anyadapi // 35 // ] teNaM ti / tenAnumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAvena anumodanIyaM prazaMsanIyaM ca sarvaM zuddha svarUpakRtyaM dayAdAnazIlAdikaM ca jAtyA svarUpayogyatA'vacchedakarUpeNa bhavati / yadrUpAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadrUpaviziSTa pratisandhAnasya tadrUpAvacchinna viSaya kaharSajanakatvAd / ataeva zuddhA hAragrahaNadAnAdivyaktInAM sarvAsAmasundaratve'pi kAsAJciccAzuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAmapyapavAdakAlabhAvinInAM sundaratve'pi 'sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaraM zrAvakasya ca zuddhAhAradAnaM' ityayamevopadezo yukto, natvazuddhAhAragrahaNadAnopadezo'pi, sAmAnyaparyavasAyitvAttasya, sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpa zuddha eva vastunyucitatvAt svarUpazuddhaM hi vastu jAtyApyanumodyamAnaM hitAvahamiti / gAthA-- Ama te enA viSaya judA na hAvAthI svarUpataH je zuddha Aya te badhuM kA zuddha jAtivALu hAvA tarIke anumedanIya ane praza MsanIya ane bane che. ane svarUpe azuddha evuM paNu viSayazuddha vagere anuSThAna jo zubhabhAva yukta hAya te, te tevu' hAvAnA kAraNe e ane rUpa bane che. Ama anumAdanA-prazaMsAnA viSayanA bhedana heAvAthI nakkI thAya che ke dayA-dAna-zIla vagere rUpa svarUpazuddha badhuM anuSThAna zubhabhAvAdi pravartAvavAnI svarUpa ceAgyatAne avacchedaka bananAra jAtinA kAraNe anumAdanIya ane prazasanIya banne bane che. kahevAnA bhAva e che ke dayAdAnAdi evA prakAra (jAti)nAM kRtyA che ke teo suuMdara tarIke pariNamavAnI sAhajika ceAgyatA dharAve che. tethI koipaNa vyaktinA dayAdAnAdikRtyA tenA bhAvane AgaLa karyA vagara 'A kRtyA AvI jAtivALAM che' eTalA mAtra dharmane AgaLa karIne te praza'sanIya ane anumAdanIya khanI jAya che, kAraNake je dhamane AgaLa karIne (samyagdRSTi vagerenA) dayAdAnAdimAM 'A kRtya suMdara che, evI suMdaratAmuddhi thAya che te dhama yukta heAvA rUpe thaela khIjA koipaNa anuSThAnanuM (mithyAtvInA dayAdAnAdinu') pratisa dhAna (A dayAdAnAdimAM paNa te dhama rahela che ityAdi jJAna) te dhama yukta te anuSThAna pratye harSoM pedA kare ja che. tethI ja zuddha AhAranA judI judI vyaktie vaDe thatAM grahaNa-dAna vagere badhA ja kaMi sudara na heAvA chatAM ( arthAt dhadUSI vagerethI herAnagati vagere karavAnA Azaye karAela zuddha AhAranuM dAna vagere suMdara na heAvA chatAM) temaja kAIka koIka apavAda kAlabhAvI azuddha AhAranA grahaNa-dAna vagere kAraNika hAI pariNAme sudara heAvA chatAM upadeza te evA ja ApavA cegya bane che ke "sAdhue zuddha AhAranuM grahaNa karavu ceAgya che ane zrAvake zuddha AhAranuM dAna karavu cegya che." nahi ke " sAdhu-zrAvake azuddha bhAhAranu' grahaNu-dAna karavu ceAgya che" eve, kemake upadeza sAmAnyamAM pariName che. arthAt 'dAna karavu... joie' ityAdi upadeza dAnavaviziSTa je koI anuSThAna hoya te badhAne ja karttabdha tarIke gaNAve che nahi ke zubhabhAva viziSTa dAnane ja. mATe sAmAnyamAM phalita thatA upadeza svarUpa zuddha vastunA ja ApavA ceAgya che. ane sAmAnyatayA upadeza te tenA ja apAya che je vastumAM potAnA pakSapAta-sa'mati hoya. tethI jaNAya che ke svarUpa ceAgyatavacchedaka jAtine AgaLa karIne svarUpazuddha vastunI karAtI anumAdanA hitAvaha bane che. Ama nakkI thAya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16o dhamaparIkSA leka 4. bhAvaviziSTaM tu apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazuddhAdikamapi vastvanumodyam / 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNa vena viSayazuddhAdAvapi kRtye strotsAhasaMbhavAt / na caivamapunabaMdhako cataviSayazaddhakRtye'pi sAdhoH pravRttyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratimaMhite'dhastanaguNasthAnavartyanuSThAne svotsAhamabhave'pi svAdhikArAbhAvena tatrApravRtteH / ata eva 'zobhanamidametAvaujanmaphalamaviratAnoM' itivacanaliGagamyastrotsAhaviSaye'pi jinapajAdau zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyama / itthaM ca bhAvAnurodhAdapunabaMdhakAderArabhyAyogikevaliguNasthAnaM yAvatsarvamapi dharmAnuSThAnamanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / ukta copadezapadasUtravRttyoH [234]. 'tA eammi payatto oheNaM vIyarAyavayaNami / bahumANo kAyavvo dhIrehiM kayaM pasaMgaNaM // " tat tasmAt , etasmin dharmabIje prayatno yatnAtizaya; kartavyo dhIraiH ityuttareNa yogH| kilakSaNaH prayatnaH karttavyaH ? ityAzaGkayAha-opena sAmAnyena, vItarAgavacane vItarAgAgamapratiprAdi te'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevaliparyavasAne tattaccitra(tta zuddhasamAcAre, bahumAno bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH, kartavyo dhIrairbuddhimadbhiH / upasaMharannAha-kRtaM prasaMgena paryApta dhrmviijprkhyaapneneti'| bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunarbandhakAdhanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi sattvAt , tasyApyacaramapudgalaparAvarttAbhAvitvena mohamalamandatA. nimittakatvena zuddhatvAt / tadukta vizikAyAM (4-1)ke mithyAtvI vagerenA paNa svarUpazuddha evA dAnAdi jAtithI te anumodanIya paNa che ja. vaLI amukabadhakAdi bhAvayukta hoya te te viSayazuddha vagere anuSThAna paNa anumodanIya banI jAya che. kemake bhAvanA kAraNabhUta hoI viSayazuddha vagere rUpa banelA kRtya aMge paNa bhAvavALI kriyA sArI hoya che ItyAdi prazaMsA dvArA pitAno utsAha jAgI zake che. zaMkA- apunabaMdhakajIva svaucita je viSayazuddha anuSThAna karate hoya te joIne ukta prazaMsA dvArA sAdhune paNa je te anuSThAnano utsAha jAgatA hoya te te sAdhue paNa te anuSThAna karavAnI Apatti Avaze, samAdhAna-nIcalA guNasthAna yogya anuSThAna agenuM " A anuSThAna svaabhimata evA te te dharmanA adhikArInA ISTanuM sAdhana che" evuM jJAna thae chate sAdhune te anuSThAna aMge utsAha jAgavA chatAM pitAne adhikAra na hovAthI pravRtti karavAnI Apatti AvatI nathI. tethI ja "A bahu suMdara anuSThAna thayuM, kharekhara A ja avirata jIvanA janmanuM phaLa che ItyAdi nIkaLI paDatA zabdothI jaNAtI pitAnA aMdaranA utsAhanA viSayabhUta banatI evI paNa zrAvakanA AcAra rUpa jinapUjA vagerene sAdhuo pote karatAM nathI. Ama bhAvanI mukhyatA karIe te apunabaMdhakathI mAMDIne agIkevalI guNa ThANa sudhInuM saghaLuM dharmAnuSThAna anumodanIya ane prazaMsanIya che e vAta siddha thAya che. upadezapadasutra (234) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke - " mATe dha raparaSoe A dhamabIja aMge vizeSa prayatna kare. sAmAnyathI vItarAgavacane prati. pAdana karelA apanabaMdhakanA anuSThAnathI mAMDIne agIkevalI sudhInA cittazuddhithI pravatelA te te AcAre para svakSapazamane anusarIne alpa madhyama ke ghaNuM bahumAna karavuM e te prayatnarUpa che. Ane upasaMhAra karatAM karatAM kahe che ke dharmabIja aMgenI vadhu vicAraNAthI have sayuM. Ama bhAvane anusarIne ja anuSaDAnanI anamedanA ane prasaMzA karavAnI kahI che ane bhAva te apunabaMdhakAdithI 1. tadetasmin prayatnaH opena vItarAgavacane / bahumAnaH kartavyo dhIra: kRtaM prasaMgena //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 'mokkhAsaovi NaNNattha hoi gurubhAvamalapahAveNaM / jaha guruvAhivigAre Na jAu pasthAsao sammaM // 2 // iti / anyatra = caramapudgalaparAvartAdanyatra / tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAna prarAstamiti siddham | d = riAcAva (rU/20)2 visayasaruvaNubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhmmo| jaM tA mukkhAsayAo savvo kila sundaro Neo // iti / viSayazuddhAdibhedazcAyaM yogabindAvupadarzitaH [211viSayAtmAnubandhaistu tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnaM pradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram // Adya yadeva muktyarthaH kriyate patanAdyapi / tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam // dvitIyaM tu yamAdyeva lokadRSTyA vyavasthitam / na yathAzAstrameveha samyagjJAnAdyayogataH // tRtIyamapyadaH kintu tattvasaMvedanAnugam / prazAntavRttyA sarvatra dRDhamautsukyavarjitam / / - nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunarbandhakAdau kathazcitsundaraM, tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM, nAnyasya, 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao aNumao' ityatra bhagavadbahumAnarUpasyaiva bhAvalezasyAnumodyatvapratipAdanAditi cet ? mAMDIne uparanA badhA anuSThAnomAM niyama hoya ja che, kemake chevaTe mekSanA Azaya rUpa bhAva to rahyo ja hoya che. je acaramAvartAmAM Avato na hovAthI jaNAya che ke meha rUpI mAla alpa ke e enuM kAraNa che. ane je bhAva mehamalanI alpatAthI thatuM hoya te te zuddha ja hoya che. viMzikA (420) mAM kahyuM che ke - [viSayazuddhAdi anuSThAna] caramapugalaparIvatta sivAyanA kALamAM bhAvamalanI pracuratAnA kAraNe mekSa Azaya paNa Avato nathI. jemake moTA roga vikAranI hAjarImAM pathya jALavavAno samyapha Azaya AvatuM nathI." mATe apunabaMdhakAdi darekanuM anuSThAna zubhabhAvayukta hoI prazaMsanIya ane anumodanIya che. tethI viSaya zuddha vagere traNe prakAranuM anuSThAna prazasta hoya che e vAta siddha thaI vizikAmAMja (3-20) kahyuM che ke-"ahIM dhama viSaya-svarUpa ane anubaMdha ema traNa prakAre zuddha hoya che. tethI mokSanA AzayanA kAraNe te badhA suMdara jANe." viSaya zuddha vagere bhedonuM svarUpa yogabiMdu (211-214)mAM AvuM dekhADayuM che"viSaya-ravarUpa ane anubaMdha e traNa bhede anuSThAnane zuddha kahyuM che. AmAM paNa uttarottara anuSThAnane vadhu pradhAna (zuddha) jANavuM. "AnAthI mAro mokSa thAo" ItyAdi abhiprAya pUrvaka mokSa mATe je AtmahatyA vagere karAya che te paheluM viSayazuddha anuSThAna che. ravarUpe azuddha evuM paNa A anuSThAna mekSanI upAdeyatAnA aMzayukta hoI zubha che. leka daSTie dharma tarIke lekhAtuM je yama-niyamAri anuSThAna samyagU jJAnAdi na hovAnA kAraNe jaina zAstrAnusArI nathI hotuM te bIjuM svarUpazuddhaanuSThAna che. e ja yamaniyamAdi anuSThAna jo jIvAdi tattvanA sabhyaparijJAna pUrvaka hAya, temaja prazAntavRttinA kAraNe sarvatra atyaMta sukayarahita hoya te e trIjA prakAranuM anubaMdha zuddha anuSThAna che." 1. mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa / yathAguruvyAvivikAre na jAtu pathyAzayaH samyak // 2. viSayasvarUpAnubandhena bhavati zuddho vidheha dharmaH / yattato mokSAzayAtsarvaH kila sundaro jnyeyH|| 22
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dhama parIkSA leka 35 na, anyatrApi bhavAbhinandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tattvato bhagavadbahumAnarUpatvAd, 'bhavanirvedasyaiva bhagavadbahumAnatvAt' iti lalitavistarApaJjikAvacanAt', svarUpazuddhaM cAnuSThAna sarvatrApi tattvato bhagavatpraNItameveti tatprazaMsayA bhavatyeva bhagavadbahumAnaH / vyutpannA sanyazAne kathaJcidupanibaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatpraNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH zIlasenasUyaH (dA. -30) sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranta yAH kAJcana sUktAMpadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavoddhatA jagatpramANaM jina ! vAkyavinuSaH / / iti / nandivRttAvapyevamevoktaM'paradarzanazAstreSvapi hi yaH kazcitsamIcIno'rthaH sAMsArAsAratAsvargApavargAdihetuH prANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhato veditvyH| na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH puruSamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayavAda / na cAtIndriyArthaparizAnaM paratIthikAnAmastItyetadane vkssyaamH| tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo mola samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdabhinivezavazataH svasvamatyanusAreNa tAstAH svasvaprakriyAH prapaJcitavantaH / uktaM ca stutikAreNa 'sunizcita ityAdi / / ' zaMkA - apunabaMdhakAdinA viSayazuddha vagere anuSkAne bhale A rIte kathaMcita suMdara hoya, chatAM paNa jinAgamamAM jenuM pratipAdana karyuM hoya tevuM ja tenuM anuSThAna anumodanIya che, bIju nahi, kemake "te te anudAnAdimAM je bhAvAMza hoya te ja bhagavAna ne saMmata che" yAdi graMthamAM bhagavAna paranA bahamAna rUpa bhAvAMzane ja anumodanIya kahyo che. ( [mokSAzaya bhAva e tatvathI bhagavad bahumAna rU5] - samAdhAna-tamArI zaMkAyegya nathI. kemake jinAgamathI apratipAdita anuSThAnamAM paNa teone bhAvAbhinaMdIdonA prati pakSabhUta mokSAzayarUpa zubhabhAva te bhaLele ja hoya che. mikSanA AzayarUpa A bhAva bhavanirvedarUpa che. vaLI lalitavistarAnI paMjikA rakAmAM kahyuM che ke "bhavanirveda ja bhagavadbahumAnarUpa che." tethI mokSAzaya paNa bhagavadbahumAna rUpa phalita thate heI apunabaMdhakAdina, jinAgamamAM sAkSAt nahi kahelA anya anuSThAne paNa anumodanIya hevA siddha thAya ja che. temaja koI paNa dharmamAM rahela svarUpa zuddha anuSThAna vAstavika rIte te jinapraNIta ja che. tethI tenI prazaMsAthI bhagavad bahumAna thAya ja che. prajJAvAna puruSe te anyazAstromAM kaI rIte kahevAI gayelA mArgAnusArI guNane jinendra hovA tarIke ja svIkAre che. jemake zrI siddhasena divAkarasUrimahArAje kahyuM che ke (ThA. 1-30) "amane A vAtane pUrepUre nizcaya thaI gayo che ke anyazAstromAM je koI suvacananI saMpatti jhaLahaLe che te he jina ! tArA ja cauda pUrva rU5 mahAsamudramAMthI udbharelA (uDelA) che. tArA vacanarUpI biMduone UDavAnuM kSetra jagat pramANa che... arthAt AkhA jagatamAM e suMdara vacane patharAyelA che." zrI naMdIsUtranI vRttimAM paNa kahyuM che ke "anya darzananA zAstromAM paNa je koI saMsAranI asArata jaNAvanAra ke svarga-mokSAdinA hetubhUta jIva ahiMsA vagere rUpa samIcIna artha jovA maLe che te jinaktizAstro mAMthI ja uddhata thayele jANo, kemake atIndriya padArthonA jJAna vagara atIndriya padArthanI pramA thI abAdhita prarUpaNuM game te puruSa karI de e vAta zakya nathI te paNa eTalA naiva bhASaleza: sa caiva bhagavato'numataH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicAra ___ nanu dayAdivacanAni paramate tattvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidevatavacanatvena parigRhItatvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTibhiH svasvadevatabimbatvena parigRhItA'hatpratimApyupAsakadazAGgAdiSvavandyatvena pratipAditeti cet ? atra vadanti saMpradAyavidaH"yathA mithyAdRparigRhItA tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namadicate, sAmAnya 1i nAma tirtha " cArinA "jhAvaMti reza' ityAdinA cAbhivandyate eva, tattvatastAsAmapi tIrthatvAt jinabimbatvAcca / tathA'trApi mithyA dRzAM guNAH 'sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdika zobhanaM' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante ? iti| uktaM caitat dharmabindusUtravRttyorapi (2-3) saddharmadezanAdhikAre sAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt, tathAhi - 'sAdhAraNaguNaprazaMsA' iti, sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM guNAnAM prazaMsA puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyA / yathA pradAna pracchanna gRhamupagate saMbhramavidhiH priyaM kRtvA mauna sadasi kathana cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArA: parakathAH zrate cAsantoSaH kathamanabhijAte nivasati // iti / / mATe ke e atIndriya padArtho teno (tenA anatizAyI jJAnano) viSaya hotA nathI. paratIrthikone atIndriya padArthonuM jJAna hetuM nathI' e ame AgaLa jaNAvIzuM. eTale teoe bhagavatrata zAstromAMthI mULabhUta samIcIna padArthanA mukhya aMzane jANIne pachI abhinizadivazAta potape. tenI mati anusAre pita pitAnI che te prakriyAo racI che e nizcita thAya che. stutikAra zrIsiddhasena divAkara sUrimahArAje paNa kahyuM che ke sunizcitaM..." ItyAdi." zaMkA - anya darzanamAM rahela dayAdi pratipAdakavacane vAstavamAM jinavacanamUlaka hovA chatAM te darzanamAM rahelA che te vacanone potapotAnA abhimata devanA vacana tarIke ja svIkAre che. tethI svasvadevokta tarIke karAtAM te anuSThAnene anumodanIya kema manAya? tAtparya e che ke jema mithyAvIoe potapotAnA deva tarIke svIkArela jinabiMbane upAsakadazAMga vageremAM avaMdanIya tarIke kahyuM che. tema mULamAM jinendra evuM paNa anuSThAna je anya devekta anuSThAna tarIke svIkArAyeluM hoya te anumodanIya nathI. [mithyAvInA guNe paNa sAmAnyarUpe anumodanIya]. samAdhAna :- A bAbatamAM saMpradAyanA jANakArono abhiprAya Ave che-mithyAdaSTie svadeva tarIke mAnelI arihaMtanI pratimAne vaMdanAdi karavAmAM Ave to jenAra vagerenuM mithyAtva prabaLa bane che. tethI tevI pratimAne sAkSAt vizeSa rUpe (te pratimA pAse jaIne tene ja uddezIne) namaskArAdi karAtAM nathI. chatAM mithyAtvanI vRddhi na thAya e rIte sAmAnyathI to "jakici nAma tirthaM..." "jAvaMti ceIAI. ItyAdi sUtra dvArA vaMdanA karAya ja che. kemake vAratavamAM te pratimA paNa tIrtharUpa che ja ane citya (jinabiMba) rUpa paNa che ja. ema 'badhA jInA dayA-zIla, vagere guNo suMdara che ityAdi sAmAnya 6. riz2inAmatIrthama... 2. vAvati vaicAni. (caityavaMtastrAbi)
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 35 iyaM ca puruSavizeSAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi vAkyArthasya vizeSa eva paryavasonaM, tathApi sAdhAraNaguNAnurAgasyavAbhivyaGcatvAnna mithyAtvAbhivRddhiriti draSTavyam / syAdatra paracecamAzA ... "evaM sati mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayozIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na karttavyA syAt, anyatIrthikaparigRhItArhatpratimAyA vizeSeNAvandyatvavadanyatI rthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSato'prazaMsanIyatvAt , doSavattvena pratisandhIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt / ata eva sukhazIla jnvndnprshsyostdgtprmaadsthaanaanumodnaapatti hatA - pakiikammaM ca pasaMsA suhasIla jaNaMmi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvabUhiyA hu~ti / / ityAdinA''vazyakAdAviti / tatra brUmaH-yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIyatadoSAnumatiparyavasAyakamiti mithyAdRSTiguNaprazasAtyAgastavAbhimatastadA'viratasamyagdRSTeH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakarttavyA syAt, tadgatAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / rUpe karAtI mithyAtvInA guNenI paNa anumodanAne kaNa aTakAvI zake che? dharmabiMdu sUtra (2-3) ane tenI vRttimAM saddharma dezanAdhikAramAM sAdhAraNa rIte laukika ane lakattara guNanI prazaMsAnuM pratipAdana karavA dvArA Aja vAta kahI che. te A rIte " sAdhAraNa guNa prazaMsA... loka ane lekottaramAM rahelA hoya tevA sAdhAraNa guNonI dezanAyegya ketA AgaLa prazaMsA karavI. jemake gupta rIte dAna karavuM, ghare atithi vagere Ave tyAre saMbhrama romAMca di thavA, kaI para priya = upakAra karIne jAheramAM bolavuM nahi, bIjAe pitAnA para karelA upakArane sabhAmAM yAda karavA, lakSmIne gava na kare, niMdA parAbhava vagerethI zunya ja parakathA karavI, zAstra bhaNavAmAM asaMtoSa rAkhavo, AvA badhA guNo chavamAM suMdaratA AvyA vagara zI rIte hoya ? " AvuM kathana kaI jaina mArgastha ke ItaramArgastha puruSa vizeSane uddezIne bolAtuM na hovAthI sAmAnya prazaMsA rUpa ja che. jo ke ahIM paNa vAkayArtha puruSa vizeSamAM ja phalita thAya che, chatAM paNa enAthI sAdhAraNa guNane anurAga ja abhivyakta thato hoI mithyAtvanI vRddhi thatI nathI e jANavuM. ahIM koIne zaMkA thAya ke diSasahacarita guNanI anumodanA doSanI anamedanAmAM pariName ?] zaMkA : A rIte te kaI mithyAtvI vyaktivizeSanI tenA dayA zIla vagere guNene AgaLa karIne paNa prazaMsA karI zakAze nahi, kemake anya tIrthika vaDe parigrahIta jinabiMba jema vizeSa prakAre avaMdhra che tema anyatIrthika vaDe parigrahIta guNe paNa vizeSa prakAre (te puruSanA ullekhapUrvaka) te aprazaMsanIya ja che. kAraNa ke mithyAtva vagere rUpa deSa jaNAyA pachI te vyaktimAM rahelA guNonI karelI prazaMsA temAM rahelA dezanI anumodanAmAM ja phalita thAya che. mATe te sukhazIlatAne jALavanAra zithilavihArI sAdhune karAtAM vaMdana-prazaMsA temAM rahelA pramAdonI anumodanA rUpe pariName che evuM Avazyaka vagere zAstramAM kahyuM che. jemake1. kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlajane karmabandhAya / yAni yAni pramAdasthAnAni tAni tAnyupabRMhitAni bhavanti / /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumAdanA-preza'sAM vicAra 165 athAviratasamyagdRSTyAdAvaviratyAderna sphuTadoSatvaM, sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnavIjam, ata eva zailarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvAdisphuTadoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre, na tu guNatAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvaM, tatkAlInatatprazaMsAyA doSAnumatirUpatvAd, ityaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdiguNAnumodane na doSa iti cet / tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM midhyAtvamapi na sphuTo doSaH, tattvettaranindanAdyupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na doSaH / avazyaM caitaditthaM pratipattavyaM, anyathA meghakumArajIva hastino'pi dayAguNapuraskAreNa prazaMsAnupapattiriti / anyatIrthika parigRhItatvaM cAha pratimAyAmiva dadyAdiguNeSu na phuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatIrthika sAkSikatvAbhAvena mithyAtvAbhAvAt pratyuta tattvato sukhazIlajana vize karelA vaMdana ane prazaMsA ka`baMdha mATe thAya che, kemake tenAMmAM je je pramAdo rahyA hoya te badhAnI A vaMdana ane prazasAthI upamRDaNA thAya che.'' tr samAdhAnaH- A zaMkA 'ge amAru' kahevu' che ke guNavAna vyaktimAM rahelA doSanuM jJAna ja jo tenAmAM rahelA guNAnI prazaMsAne tenA te doSanI anumedanA rUpe piraNamAvI detuM hAya ane tethI 'mithyAtvInA guNAnI prazaMsA karavI na joie, evA tamAro abhiprAya hoya te| Apatti e Avaze ke aviratasamyaktvInA samyagdarzanAdi guNAnI paNa prazaMsA karI zakAze nahi, kemake tenAmAM rahela avirati doSanA jJAnathI te prAMsA avirati doSanI anumeAdanArUpe pariNamavAnI che. zaMkA- aviratasamyaktvIvageremAM rahela avirati vagere vyaktadoSa nathI. jyAre guNNAnI prazaMsAne doSanI anumodanAmAM phalita karavAnuM nimitta teA vyakta doSanuM anusaMdhAna ja bane che. tethI ja te rolakarAjiSa vageremAM pAsathApaNA vagere vyaktadoSanuM anusa'dhAna thayA pachI teo hIlanIya havA ja zAstramAM kahyA che, nahi ke bIjA sAmAnya guNAne AgaLa karIne paNa prazaMsanIya hAvA, kemake sphuTadoSanA pratisaMdhAnakAle thayelI temanI prazaMsA e te doSanI anumodanArUpa che. tethI aviratasamyaktvInA samyakRtva vagere guNAnI anumAdanA karavAmAM tenA avyakta aviratideSa vagerenI anumodanA thaI javA rUpa deSa thatA nathI. [mArgAnusArInA guNAnI anumA, mithyAtvanI anume. mAM na pariName ] samAdhAna :-e rIte mArgAnusArI mithyAtvIenuM mithyAtva paNa kAMi vyakta doSa nathI ke jethI tenA guNAnI prazaMsA mithyAtvadoSanI anumedanAmAM pariName. sudevAditattvanI nidA ane kudevAdi tattvanI prazaMsAthI yukta pramaLa mithyAtva ja vyakta doSa che. rUpa je mArgAnusArImAM hAtA nathI. "Ama mArgAnusArI jIvAnA guNeAnI prarAMsAmAM kai doSa lAgatA nathI" evu' mAnavuM Avazyaka paNa che ja, kemake nahitara te meghakumAranA jIva hAthInI paNa dayA vagerene AgaLa karIne karAyelI prarAMsA asaMgata thaI jAya. anya tIthi kathI parigRhIta hAvApaNuM e jinapratimA mATe jema vyaktadoSarUpa banI jAya che. tema dayAdviguNA mATe kAMI vyaktadoSarUpa banI jatu nathI. emAM kAraNa e che ke yAguiNA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA loka 35-36 jinapravacanAbhihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva / ataH 'stokasyApi bhagavadabhimatasya guNasyopekSA na zeyasI' ityadhyavasAyadazAyAM tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvAsa kalyANAvahA / ata eva guNAnurAgasaGkocaparihArAya stokaguNAla banenApi bhaktyudbhAvanaM vidheyamityupadizanti pUrvAcAryAH / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH dasaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapanna bhattIe pUyae taM tahiM bhAvaM // darzanaM ca niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM cAcArAdi cAritraM ca mUlAttaraguNAnupAlanAtmakaM darzanajJAnacAriza dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazcAnazanAdi, vinayazcAbhyutthAnAdirUpastapovinayam / etadarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvat yatparimANaM svalpaM bahu vA pazyet jAnIyAt tatra tameva bhAvaM jinaprajJAptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed " iti / tena mArgAnusArikRtyaM sarvamapi bhAvayogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / / 35 // tatazca 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAha ia loialouttara sAmannaguNappasaMsaNe siddhe / micchadiTThINa guNe Na pasaMsAmotti duvvayaNaM // 36 // (iti laukikalokottarasAmAnyagugaprazaMsane siddhe / mithyAdRSTInAM guNAna na prazaMsAma iti durvacanam / / 36 // ) iatti / ityamunA prakAreNa laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe iSTasAdhanatvena vyavasthite, 'mithyAdRSTInAM guNAnna prazaMsAmaH' iti durvacanaM, guNamAtsaryA deva tthaavcnabhiniviSTa anya tIrthikone paNa sAkSAta (pratyakSa) te hotA nathI. mATe maganusArI anya tIrthikanA prAMsA karAtA te guNa abhiniviSTa jInA mithyAtvanI vRddhine hetu banatA nathI. uparathI "o ! A dayAdiguNa vAstavika rIte te jinapravacanamAM kahyA che" ityAdi pratisaMdhAna dvArA mithyAtvane avyakta (maMda) karanArA ja che. tethI "bhagavAnane saMmata nAnA guNanI paNa upekSA hitAvaha nathI" evA adhyavasAya vakhate te dayAdi nAnA gaNenI prazaMsA paNa guNAnurAgane caDhiyAta banAvavA dvArA kalyANakArI bane che. tethI ja to guNAnurAga sAMkaDo na thaI jAya e mATe "alapaguNane joIne paNa bhakti UbharAvavI evo pUrvAcAryo upadeza Ape che. baha995bhASya ( )mAM kahyuM che ke " je jIvamAM jeTalA jinaprAsa darzana-jJAna-cAritra-tapa-vinayane jue temAM te bhAvane bhaktithI pUjevo" AnI vRtti A pramANe -"niHzaMkitAdi guNayukta samyaphava, AcArAMgAdinuM jJAna, mULa-uttaraguNanA anupAlanarUpa cAritra, anazanAdi tapa ane abhyathAnAdi rUpa vinaya, jinaprajJapta A bhAvone pAsatthA vigeremAM jeTalA ochAvattA pramANamAM jue, temAM rahelA te bhAvane svacittamAM lAvI teTalA pramANavALI vaMdanAdirUpa bhaktithI pUjavo. tethI badhuM mArgAnusArI kRtya kSAzaya vagere bhAvayukta hoI anumodanIya ane prazaMsanIya che e vAta siddha thAya che. tethI je je anumodanIya hoya te te prazaMsanIya hoya ane je je prazaMsanIya hoya te te anumodanIya hoya evI samavyAmi siddha thavAthI anudanA prazaMsA vacce viSayanA bhedakRta bheda siddha thatuM nathI. 3pa ,
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 167 karanA anya pravRtteH / na ca " naivaMbhUtaM mAtsaryA devocyate kintu samyagdRSTimithyAdRSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayAdeve" ti zaGkanIya, evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApatteH, tatrApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAdavasthyAditi // 36 // durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsiddhayatIti tadupadarzayati maggANusAri kicca tesiMpaNumoaNijjamuvaiTuM / sivamaggakAraNaM taM gammaM liMgehi dhIrehiM // 37 // (mArgAnusArikRtya teSAmapyanumodanI yamupadiSTam / zivamArgakAraNaM tadgamya liGgIraiH // 37 // ) maggANusAritti / mArgAnusArikRtyaM teSAmapi mithyAdRzAmapi anumodanIyamupadiSTaM bhagavatA / taduktaM catuHzaraNaprakIrNake -- ['mithyAvInA guNone nahi prazaMsIe e durvacana] . tethI "mithyAvIonA guNa grAhya nathI" e kadAjhatu tyAjya che evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI granthakAra kahe che gAthArtha - Ama laukika ane lakattaramAM sAdhAraNa guNanI prazaMsA kartavya hevI siddha thatI hoI, "mithyAdaSTienA guNanI ame prazaMsA nahi karIe" evuM kahevAtuM vacana e durvacana che. Ama laukika-kottara sAdhAraNa guNanI prazaMsA ISTa sAdhana che evuM siddha thae chate "mithyAtvIonA guNonI prazaMsA nahi karIe" evuM kathana e durvacana jANavuM. kema ke guNa paranA mAtsaryathI ja tevuM vacana belAya che. AvuM vacana mithyAtvIonA guNa paranA cheSanA kAraNe ja bolAya che evuM nathI. paNa samyakatvI ane mithyAtvImAM rahelA samAna guNanI prazaMsA karavAthI samyaphavInA vizeSa guNonA caDhiyAtApaNAne magajamAMthI khyAla nIkaLI javA rUpa bhaMga thaI javAnA bhayanA kAraNe bolAya che." evI dalIla karavI nahi, kema ke to pachI te virata ane avirata samyavI e bannemAM sAdhAraNa rIte rahelA evA samyakRtvAdi guNenI prazaMsA paNa choDI devI paDaze, kAraNa ke evI prazaMsA karavAmAM paNa sAdhuonA vizeSa guNonA atizaya bhaMga thaI javAne bhaya te Ubhe ja che. 36 mithyAtvInA guNonI prazaMsA karavAnuM vidhAna karanAra saduvacane vyakta rIte bAdha thatuM hovAthI uparokta vacana durvacana tarIke siddha thAya che. evuM granthakAra jaNAve che - gAthAtha:- teonA=mithyAvIonA paNa mArgAnusArI kRtyane anumodanIya kahyuM che. dhIra puruSoe te kRtyane tenA liMgAvaDe mokSa mArgane kAraNu tarIke jANavuM joIe. samyaktvane anabhimukha mithyAtvIonA paNa mArgAnusArI kRtyane bhagavAne anumodanIya kahyuM che. jema ke catudazaraNa prakIrNakamAM kahyuM che ke ( )- athavA vItarAgavacanane anusaranAruM je kAMI derAsara baMdhAvavuM-pratimA bharAvavI, tenI pratiSThA karAvavI-zAstro lakhAvavA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dhama parIkSA zlAka 37 ahavA sa Mciya vIyarAyavayaNANusAri jo sukaDauM / kAlattaevaM tiviha aNumoemoM tayaM savvaM // etadvRttiryathAathaveti sAmAnyarU prakAradarzane / ciyatti evArthe / tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinabhavana- bikAraNa - tatpratiSThA - siddhAnta pustaka lekhana - tIrthayAtrA - zrIsaGghavAtsalya - jinazAsanaprabhAvanA jJAnAdyupaSTaMbha - dharmasAnnidhya-kSamA-mAda va saMvegAdirUpaM mithyAdRk saMvandhyapi mArgAnuyAyikRtyaM, kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadabhUd bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarvaM niravazeSaM, anumanyAmahe harSagocaratAM prApayAma iti // " na mArgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhArmikAnuSThAnAnu hArimidhyAdRSTimArgapatitaM kSamA dikaM, kintu samyaktvAbhimukhagataM jainAbhimatameva, tacca samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayitu zakyam ityAzaGkAyAmAha tanmArgAnusArikRtyaM zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya kAraNaM dhIrairnizcitAgamatattyaiH liGgaH 'pArvaNa tibvabhAvA kuNaI' ityAdyapunarbandhakA dilakSaNairgamyam / ayaM bhAvaH - samyagdRSTikRtyaM yathA vastutaccAritrAnukUlamevAnumedinIyaM tathA mArgAnusArikatyamapi samyaktvAnukUlameva, svalpakAlaprAptavyaphalajJAna ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantraM, kintu svalakSaNajJAnameva / tathA ca yatra bhavAbhinandideoSapratipakSaguNAnAmapunarbandha kA dilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumadinAyAM na bAdhaka, vivicyA grimakAlabhAviphalajJAnasyapravarttakatve tu chadmasthasya pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddha. jina bhavanakA raNAdyevoktaM, tasyaiva mokSamArgakAraNatvAd / mokSamArgo hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, tatkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA / tatra bhAvAjJA mokSaM prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktyaiva, rAdhanA pA AdhAra banavu dhama kRtya traNe kALamAM manaame anumodIe chIe, sAmAnya prakAra dekhADavA tI yAtrA-zrI saMdha vAsaNya-jinazAsananI prabhAvanA--svaparanA jJAnAdi sAnnidhya kSamA-mRdutA-sa Mvega vagere rUpa mithyAdaSTinuM paNa mArgAnusArI vacana-kAyAthI karaNa-karAvaNa ke anumodana rUpe thayuM hoya te badhAne ja arthAta te badhAne ame harakha anubhavIe chIe. ahIM 'athavA' zabda bhATe bhane 'thiya' zabda '4' ra artha mAM vaparAyo che. * jaina abhimata anuSThAnane anusaranArA ane mithyAmA mAM rahelA evA e kSamAdikRtyo mArgAnusArI nRtyarUpa nathI, kintu samyaktvane abhimukha thayela jIvanA sAdhudAnAdvirUpa jaina abhimata kRtyA ja tevA che. ane te anuSkAnAne te samyakttvInA anuSThAnamAM ja aMtaga ta gaNI levAnA che. mATe mithyAtvInA teA koI ( te sivAyanA ) anuSThAnA anumedanIya nathI." evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra leAkanA uttarAdha mAM kahe che-te mArgAnusArI kRtyane AgamatattvanA nizcaya pAmelA dhIrapuruSoe apuna dhakAdinA ' tIvrabhAve pApa na karavu' ItyAdi lakSaNAthI jJAna-dazana-cAritrarUpa meAkSamArganuM kAraNa jANavA. arthAt apunaH dhakAdinA lakSaNA dvArA meAkSamAga nA kAraNa tarIke je kSamAdinA nizcaya thAya te paNa mArgAnusArI nRtya ja che ane tethI anumedanIya che. [ bhAvI phaLanA nizcayane pravataka mAnavAmAM TrAya] aDDI' A rahasya che-sabhyaSTinuM je kRtya cAritrane anukUla hoya te ja jema vastuta: anumedanIya che tema mArgAnusArInuM paNa te ja kRtya anumodanIya che je samya athavA sarvameva vItarAgavacanAnusAri yatkRtam / kAltraye'pi trividhamanumode takaM sarvam //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 1 aha dukkaDagarahAnalajjhAmiyakammiMdhaNo puNo / sukaDANumoaNaM tivvasuddhapulayaMciyasarIro // 2 cautIsabuddhaaisaaahamahApADiheradhammakahA / titthapavattaNapabhiI aNumoemi jiNiMdANaM // 3 siddhattamaNatANa varadaMsaNanAgasukkhaviriAi / igatIsaM siddhaguNe aNumanne savasiddhANa // 4 paMcavihaM AyAraM desakulAI guNe ya chattIsaM / sissesu atthabhAsaNapamuhaM sUrINa aNumoe // 5 aMgANa ubaMgANaM paiNNasuacheamUlagaMthANaM // uvajjhAyANaM ajjhAvaNAi so samaNumanne / F samiIguttImahabvayasaMjamajaidhammagurukulaNivAsaM / ujjuavihArapamuhaM aNumoe samaNasamaNINaM // phatvane anukULa hoya. vaLI je kRtya alpakALamAM cAritrAdirUpa ke samyakatvAdirUpa svaphaLa lAvI ApatuM dekhAya te ja anumodanIya bane che evo niyama nathI, kintu je kRtyanI sAthe "pApanuM tIvrabhAve akaraNa vagere rUpa apunabaMdhakapaNunA (ema samyaktvAdinA) lakSaNo jaNAtA hoya te saghaLuM kRtya anumodanIya bane che (pachI) bhalene e kRtya pachInA najIkanA bhaviSyamAM samyaktva (ke cAritra vagere rUpa tenA phaLanI prApti thavAnI na paNa hoya !) evo niyama che. mATe je jIvamAM bhavAbhinaMdIdoSonA virodhI evA apunarba dhakapaNunA lakSaNone nizcaya thAya che tenA mArgAnusAra kRtyenI anumodanAne keI aTakAvI zakatuM nathI. bAkI, mAtra anudanA mATe ja nahi, sAmAnyathI koIpaNa pravRtti mATe je agrimakALabhAvI phaLanA jJAnane ja pravartaka mAnavAnuM hoya (eTale ke "bhaviSyamAM je phaLavizeSa maLavAnuM hoya tene pahelethI ja nizcaya thAya te ja pravRtti thAya evuM je mAnavAnuM heya) to chavAnI pravRtti mAtrane ucheda ja thaI jaze, kemake sAmAnya chaghane bhAvaphaLa vizeSane e phaLa maLe nahi tyAM sudhI (pUrvanA pravRttikALamAM) nizcaya thatuM ja nathI. tethI e te mAtra phaLa lAvI ApanAra kAraNenA svarUpa (lakSaNa) ne ja jue che. ane e jovA maLe te pravRtti karavA mAMDe che. tethI prastuta anumodanAnI bAbatamAM paNa evuM ja jANavuM. tethI ja lakSaNayukta hevAnA kAraNe zuddha evA jinamaMdira baMdhAvavA vagere rUpa kAne ja mArgAnusArIkRtya tarIke kahyA che, kemake teo ja mokSamArganA kAraNabhUta che. emAM samyadarzanAdi rUpa bhAva AjJA e mokSamArga che ane apunabaMdhakanA kRtya rUpa dravyaAjJA e tenuM kAraNa che. temAM bhAva AjJA e mokSanuM kAraNa hovAthI anudanIya che jyAre dravyAjJA e mokSanA kAraNanuM kAraNa hovAthI anumodanIya che. tethI mArgAnusArI kRtyane anumodanIya mAnavAmAM kaI doSa nathI. A vAta ArAdhanApatAkAmAM vyaktapaNe A rIte kahI 1 atha duSkRtagahaniladhmAtakarmendhanaH punama Nati / sukRtAnumodana tIvrazuddhapulakAJcitazarIraH // 2 catustriMzabuddhAtizayASTamahAprAtihAryadharmakathAH / tIrthapravanaprabhRtIranumodayAmi jinendrANAm // 3 siddhatvamanantAnAM varadarzanajJAnasukhavIryANi / ekatriMzata siddhaguNAn anumanye sarvasiddhAnAm // 4 paccavidhamAcAraM dezakulAdInguNAMzca SaTUtriMzatam / ziSyeSvarthabhASaNapramukha sUrINAmanumode // 5 aGgAnAmupAGgAnAM prakIrNakazrutacchedamUla granthAnAm / upAdhyAyAnAmadhyApanAdi sarva samanumanye / / 6 samitiguptimahAvratasaMyamayatidharmagurukulanivAsam / udyuktavihArapramukhamanumode zramaNazramaNInAm //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dhama parIkSA zloka 37 1 sAmAiaposahAI aNuvvayAI jiNiMdavihipUrya / ekkArapaDimappabhiI aNumanne saDhasaDDhINaM // 2 jiNajammAisu UsavakaraNa taha maharisINaM pAraNae / jiNa sAsaNaMmi bhattIpamuha devANa aNumanne / 3 tiriyANa desaviraIpajjatArAhaNaM ca annumoe| sammaiMsaNalabha' aNumanne nArayANa pi // 4 sesANa jIvANa dANaruittaM sahAvaviNiattaM / tahapayaNukasAyatta parovayArittaM bhavvatta / 5 dakkhinnadayAluttaM piyabhAsittAi vivihaguNaNivaha / sivamaggakAraNa jata saba aNumayaM majjha / / paJcasUtryAmapyuktaM-aNumAemi savvesi arihatANamaNuTThANa, savvesi siddha Na siddhabhAva, samvesi AyariyANaM AyAra, samvesiM uvajjhAyANa' suttappayANa, savvesi sAhUNa sAhukiriya, samvesiM sAvagANa mukkhAhaNajAe, sabvesi devayANa savvesiM jIvANa houkAmANa kallANAsayANa maggasAhaNajoe / hou me esA aNumoaNA // etavRttiryathA--anumode'hamiti prakramaH / saveSAmarhatAmanuSThAna dhamakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamadhyAnAdhAdirUpa evaM saveSAmAcAryANAmAcAra jJAnAcArAdilakSaNa, evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAna sadvidhivad evaM saveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAM satsvAdhyAyAdirUpAM, eva saveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRtyAdIn , evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsannabhayAnAM kalyANAzayAnAM, eteSAM kiM ? ityAha-mArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn , anumode iti kriyAnuvRttiH / bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAbhyupagamAdanabhigrahe sati / praNidhizuddhimAha-bhavatu mamaiSAnumodanetyAdi / [susta mnubhaahn|] duSkatagaharUpa atithI jenuM kamarUpa Idhana baLI gayuM che, je tItra-zuddhivALo temaja pulakita zarIravALA bane che evo te have sukatanI anumodanA kare che. zrI jinezvara bhagavaMtanA cAMtrIsa atizaya, jJAna, ATha prAtihAryo, dharmadezanA, tIrtha pravartana vagere sukRtone anumodu chuM. anaMtA sarvasiddhabhagavaMtanA zreSTha daza na-jJAna-sukha-vIne temaja ekatrIza sidgaNone huM anumodu chuM. AcAryabhagavaMtanA jJAnAcArAdi pAMca AcAra, deza-kulAdi chatrIzaguNo temaja ziSyane athavAcanA ApavI vagere rUpa sukRtine anuduM chuM. upAdhyAyanA aMga-upAMga-prakIrNakazruta-chedagraMtha-mUlacaMtha A badhAnA adhyApanAdi sarva sukRtane anuduM . sAdhu-sAdhvIjIonA samiti-gupti-mahAvatasayama-yatidharmagurukulavAsa-ughatavihAra vagere sukRtone anumoduM chuM. zrAvaka zrAvikAonA sAmAyika-pauSadha-aNuvrato-vidhiyukta jinapUjA-agyAra pratibhAvahana vagere sukRtine anumodu chuM jinajanmakalyANakAdi vakhate temaja maharSienA pAraNA vakhate mahatsava karavo, jinazAsananI bhakti karavI vagere rUpa devanA sukRtone anumodu chuM. tiryaMcAnI dezavirati-aMtakAlIna ArAdhanA vagerenI temaja nArakane thayela samyakRtvaprAptinI anumodanA karuM chuM. zeSanA paNa dAnaruci, svAbhAvika vinaya, kaSAyonI maMdatA, paropakArIpaNuM, dAkSiNya, dayALutA, priyabhASita vagere vividha guNone sama-TUMkamAM je kAMI mekSamAgane kAraNarUpa hoya te badhuM mane anumata che, arthAta te badhAnI huM anumodanA karuM chuM 1 sAmAyikapauSadhAdi aNuvratAni jinendravidhipUjAm / ekAdazapratimAprabhRtIranumanye zrAddhazrAddhInAm // 2 jinajanmAditsavakaraNaM tathA maharSINAM pAraNake / jinazAsane bhaktipramukhaM devAnAmanumanye / / 3 tirazcAM dezAvarati paryantArAdhana cAnumode / samyagdarzanalAbhamanumanye nArakAgAmapi // 4 zeSAgA jIvAnAM dAnarucitvaM svabhAvavinItatvam / tathA pratanu kaSAyatvaM paropakAritvaM bhavyatvam / 5 dakSiyadayAsvaribhASitvAdi vivighanivaham / zivamArgavAraNaM yattatsarvamanumataM mama //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 171 atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamukta, iti mithyAdRzAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSaevAzrayaNIyaH / yattu "dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAdadhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamityAsannasamyaktvasaGgamanayasArAdisahazasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdikaM grAhyami"ti parasyAbhimataM tadasat , bhUmikAbhedena dAnavidherapi bhedAt, samya dRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidheriyAdidhArmika prati 'pAtre dInAdivarge ca" ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt / tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pazyAmaH / / paMcasUtramAM paNa kahyuM che ke-"huM anumodanA karuM chuM e adhikAra che. zenI zenI ? nIcenI bAbatonI-sa arihaMta bhagavaMtanA dharma dezanA vagere anuSThAne, savasiddhabhagavaMtanA avyAbAdhAdi rUpa siddhabhAva, ema sarva AcArya bhagavaMtanA jJAnAcArAdirU5 AcAra, sava upAdhyAya bhagavaMtonuM vidhiyukta sUtrapradAna, sarva sAdhubhagavaMtonI samakSa svAdhyAyAdirUpa sAdhukriyA, sarva zrAvakenA vaiyAvRtyAdi makSasAdhanamUtayogo, IndrAdi sava* denA, sAmAnyathI sava nA pavitra AzayavALA Asannasiddhika jIvonA sAmAnya rIte kuzala vyApArarUpa mAgasAdhana yoge...A baghAne huM anumehuM chuM. A deva vagere jIvomAM paNa mAgasAdhanabhUta ge hoya che, kema ke kedAgrahamukta dazAmAM (anAbhigrahika mithyAtvakALamAM) teomAM paNa guNasthAnaka mAneluM che. potAnA praNidhAnanI zuddhine jaNAvavA "mane A anumodane...' ityAdi kahyuM che." [ saghaLAM kuzaLa vyApAra sAmAnyathI anumodanIya]. ahIM sAmAnyathI ja kuzaLavyApArane anumodanIya kahyA che. tethI mithyAtvIone paNa svAbhAvika dAnarucitva vagere guNone samuha prakaTa rIte anumodanIya che ja. mATe "samyaktvAbhimukha mithyAtvIonA ja dAnAdi anumodanIya che, anya mithyAtvIonA nahi evo bheda karavo nahi. para je abhiprAya che ke "anya mithyAtvIonuM to dAna paNa adharmanuM piSaka hoI adhikaraNarUpa bane che. tethI e dAnAdi anumodanIya nathI. mATe je keI dAnAdi guNo hoya te badhA ja anumodanIya hoya evo niyama nathI, kinatu keTalAka dAnAdi anumodanIya hoya che ane keTalAMka ananumodanIya. dAnAdi guNomAM jema Ave, vibhAga kare paDe che tema dAnarucisvAdi guNamAM paNa anudanIya-ananumodanIyana vibhAga pADave Avazyaka bane ja che. mATe samyaktvaprAptinI najIka rahelA saMgama-nayasArAdi e karelA dAna jevA dAnathI je dArucivAdi guNo jaNAya tene ja anumodanIya mAnavA joIe "A je parAbhiprAya che tene khoTo jANa, kema ke bhUmikAbhedanA kAraNe dAnavidhimAM paNa bheda hoya che. samyaktvane uddezIne prAsuka-eSaNaya AhArAdinI dAnavidhi hI che jyAre AdidhArmikane uddezIne "pAtra, dInAdivagaM? vagerene ApavA rUpa, dAnavidhi je kahI che tenA parathI uktavAta phalita thAya che. tethI samyaphavAbhimukha jIvanI dAnavidhi karatAM vilakSaNa evI AdidhArmika jIvanI dAnavidhithI paNa je dAnarucisvAdi guNo jaNAya che tene anumodanIya mAnavA joIe. mATe tame kahyA tevA vibhAga vagara sAmAnyathI ja AdidhArmika jIva egya sakala kuzala anuSThAne anumodanIya mAnavA joIe evuM amane yogya lAge che.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 37 ... etena 1 puNyaprakRti hetorevAnumodyatve kssuttRttshn-rjjuugrhnn-vissbhkssnnaadiinaampynumodysvaapttiH| 2 puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmasyAnumodyatve ca cakravartinaH strIratnopabhogAderapyanumodyatvApattiH / usamyaktvanimittamAtrasya cAnumodyatve'kAmanirjarAvyasanAderapyanumodyatvApattiH, - * aNuka pa'kAmaNijjarabAlatavo dANaviNayavinbhaMge / saMjogavippaoge vasaNUsavaiDDhisakkAre // [Ari0841] QtyAdrinADanupAvInAma sabhyatvakAMtanimittavatavAnA ! 4 dharmabuddhathA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyatve cAbhigrahikamithyAdRzA dharmabuddhayA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiH, iti samyaktvAbhimukhasyaiva mArgAnusAri. kRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyaM, na tvanyamArgasthasya kSamAdikamapi" iti parasya kalpanAjAlamapAsta, sAmAnye naivakuzalavyApArANAmAdidhArmikayogyAnAmanumodyatvapratipAdanAt asa. kalpanA'navakAzAt / tIvrapramAdAdizabalasya samyaktvasyeva tIvrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderapyananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napayAditi phalataH svarUpatazcAnumodyatvavizeSavyavasthAyAM [ anumodanIya zuM? pUvapakSakRta vikapa ] pUrva pakSa - (1) puNyaprakRti baMdhanA hetubhUta je hoya tene anumodanIya mAnavAmAM bhUkha-tarasa saDana karavI, gaLe phAMso khAve, jhera pI javuM vagerene paNa anumodanIya mAnavAnI Apatti Avaze. (2) puNya prakRtinA udayathI prApta thayelI cIjane anumodanIya mAnavAmAM cakravatI je strIratnAdine bhagave che tene anumodanIya mAnavAnI Apatti * UbhI thaze. (3) samyaktvanI prAptinA je kaI nimitta hoya te badhAne anumodanIya mAnavAmAM akAmanirjarA-saMkaTa vagere paNa anumodanIya banI jAya, kema ke Avazyaka niryukti (845)mAM anukaMpA-vagerenuM paNa samyakatvanI prAptinA nimitta tarIke pratipAdana karyuM che. te A pramANe anukaMpA akAma nija rA-baLatapa-dAna-vinaya-vibhaMgasaMyoga-viyoga-vyasana-utsavaRddhisatkAra (A badhA samyaktva prAptinA nimitte kAraNe che) 4 dharmabuddhithI ( A huM dharma karI rahyo chuM evA abhiprAyathI) karAtuM anuSThAna anumodanIya che evuM je mAnIe te Abhigrahika mithyAtvIo dharma buddhithI jainadharmane choDavA-cheDAvavAnI je pravRttio kare che te paNa anumodanIya banI javAnI Apatti Ave. tethI nakkI thAya che ke samyaphavAbhimukha jIvanA ja sAdhudAna-dharmazravaNa vagere mArgAnusArI kRtye anumedanIya che nahi ke anya mArgamAM rahelA jIvana kSamA vagere paNa. [ anumodanIyanA be vibhAga : svarUpata: ane phaLata-u.] uttarapakSa -AvA pUrva pakSanuM upara kahI gayelA vacanathI ja nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM, kema ke ArAdhanApatAkA-paMcasUtra vageremAM AdidhArmika gya kuzaLa vyApArane sAmAnya rIte (samyakUvAbhimukhatva vagere vizeSaNa vinA) ja anumodanIya kahyA hovAthI AvI badhI kukalapanAo deDAvavAne kaI avakAza ja raheto nathI. tIvra pramAda vagerethI kalaMkti thayelA samyaktvanI jema tIvra abhinivezathI duSTa thayela *anukaMpA'kAmanirjarAbAlatapodAnavinayavibhaGgam / saMyogaviprayogau vyasanotsavaddhi satkAram / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 zukalapAkSika-kRSNapAkSika vicAra yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAca, na tu mithyA dRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumodyamiti-tena na suSThu dRSTaM, dharmarucizAlinAM samyagdazA mithyAzAM cA vizeSeNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdana t / taduktaM daza zrutaskandhacaNI jo akiriyAvAI se bhaviA abhaviA vA, NiyamA kaNhapakkhio / kiriyAvAdI NiyamA bhaviA NiyamA sukkapakkhio anto puggalapari assa NiyamA sijjhihiti, sammadiTTI vA micchaniSTi vA hajjatti // etatsamatipUrvAmupadezaratnAkarepyevamukta tathAhi (1 taTa 3 aMza 4 taraMga) kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhannA mokSasaukhya manupamaM jJAtvA tadartha jAtara pRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagati praapuH| tatra caikaH prathamaH kugurUpadiSTazAstrArtha bhAvitatayA'bhigRhItamithyAtvI digmohasamatattvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkkAyadhanAdibalavattayA bhRzamudhukto viSNupurANAra,ktazatadhanuna gadidRSTAntebhyo vedapurANAyuktibhyazca sajAtajinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAcca yakSatulyaM samyagguru taduradezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya savabhyaH prAgeveSTapurasama mA gantuM samutthito nijajJAnakriyAgaryAdinA'nyadarzAne saMsargAlA. pajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasampapathikatulyAn jainamunizrAddhAdIn mumAgemapRcchan yathA yathA praba pAdatvaritagatisamA ananta jIvapiNDAtmakamalakasevAlAdibhojanAgnihotrAdikA mithyAtvakriyAH prabalAH kurute tathA tathA tajjanitamahAraM. bhajIvaghAtAdipApakarmavazAdazvanIvapatipurehitAdivada gADha-gADhatara-gADhatamaduHkhamayakumAnuSyatiya gnarakAdikugatipatito durlabhabodhitayA'nantabhavyAraNye caturazItilakSajIvayoniSu bhrAmyan zivapurAd bhRzaM dUravattyeva jAyate, mikSAzaya vigere vizeSa prakAre anumodanIya na hovA chatAM jAtithI anumodanIya hovA kaMI maTI jatA nathI. tethI anumodanIya cIjonA phaLataH anumodanIya ane svarUpataH anumodanIya ema vibhAga karI devAthI pachI kaI asaMgati rahetI nathI. [kiyAvAdI niyamA bhavya, zukUlapAkSika ane nyUnapudgalAvatta saMsArI ja hoya-dazA. carNimata] "samyagadaSTi jIve ja kiyAvAdI ane zukalapAkSika hepa che, mithyAtvIo nahi. tethI tenuM keIpaNa kRtya anumodanIya hotuM nathI." AvuM jeNe kahyuM che teNe zAstrone barAbara joyA nathI. kAraNa zAstromAM dharmanI rucivALA samyaphIone ane mithyAtvIone baMnene sAmAna rIte kiyAvAdI ane zukalapAkSika kahyA che, jema ke zrI dazAzruta skaMdhanI cUNimAM kahyuM che ke "je akriyAvAdI hoya te bhavya hoya ke abha, paNa niyAmAM kRSNapAkSika he ya che, je kriyAvAdI hoya te niyamAM bhavya hoya che, AimAM zukalapAkSika hoya che. temaja samyaktrI hoya ke mithyAtvI hoya to paNa niyamA pudgalaparAvartanI aMdara siddha thAya che." AnI ja sAkSI pUrvaka upadeza ratnAkara (1-3-4)mAM paNa AvuM ja kahyuM che. te A rIte " keTalAka saMsArI jo devAdigatimAM paDatAM vanadinA du:khathI udvigna thaI mokSa sukhane anupama mAnI tenI spRhAvALA thayA che. ane kamapariNati vizAta ja manuSya gatine pAmyA. temane ka pahelA jIva kugurue upadezela zAstrArthathI bhAvita mativALA thayA hovAnA kAraNe abhigRhIta mithyAvI, dimAha jevA bhayaMkara tatva yAmAhavALA ane mana-vacana-kAyA-dhana vagerenuM jora vadhyuM hovAthI 1. yo'kriyAvAdI sa bhavyo'bhavyo vA, niyamAtkRSNapAkSikaH / kriyAvAdI niyamAd bhavyo niyamAcchuklapAkSikaH, antaHpudgalaparAvartasya niyamAtsetsyati, samyagdRSTiA mithyAdRSTiA bhavediti //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dhama parIkSA zlAka 37 punaranantena kAlena tatrAgAmukatvAd / "kiriyAvAI NiyamA bhavio niyamA sukkapakkhio anto puggala pariaDassa NiyamA sijjhihiti sammadiTThI vA micchAdiTThI vA hujjA / ' iti dazAzrutaskandhacUrNyapAsakapratimAdhikArA divacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRttakaraNAduttIrNo'pUrvaka karaNasUryodaye sAM bhrAntaM manyamAnokAmanarAyogAdinA kathaJcinmanujabhavaM prApya karmakSayopazamavazAjjAtatattvAnveSaNazradvo mizrAdiguNasthAnakayogAdapagatadigmohasamamithyAtva he katattvavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadeza bahumAnAdavagata jJAnAdi - mokSamArga tadanugata samyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparA vartta madhye parebhyaH paJcabhyo'pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena svaSTapurasamaM mokSamavApnotIti / " nanu yadyapyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyAvAdinaH samyagdRSTimidhyAdRST yanyataratvamutkarSato'ntaH pudgalaparAvarttamAnasaMsAratvetaM zuklApAkSikatvaM ca niyamato labhyate, akriyAvAzci niyamAnmithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca, tathApi nAtra nizvayaH karttuM pAryate, anypUrvoktamithyAkriyAmAM atyaMta udyamazIla bane che. temaja viSNupurANAdimAM kahela zatadhanurAjA vagerenA dRSyantA parathI temaja veDhapurANAdinA vacano paradhI jainadharma paranA thayela dveSanA kAraNe temaja potAnA jJAna ane kriyAnA ganA kAraNe yakSa tulya samyagUguru ane tenA upadezane dUrathI ja tyAjavA vagere rUpa avagaNanA karIne badhAM karatAM pahelAM ja sthAnarUpa mokSe javA udyata thAya che. potAnA jJAna-kriyA vagerenA gava AdinA kAraNe ' anya dharmovALA sAthe sa Msaga AlApa karIza to mAre prAyazcitta karavuM paDaze ' evA bhayanA kAraNe mArgImAM maLelA sArA musApharA jevA jainasAdhu zrAvarkane sanmA` pUchatA nathI. jema jema jhaDapI paga upADavA samAna, anaMta jIveAnA piMDarUpa kaMdamULa-sevAlAdinuM bhAjana temaja agniheAtrAdi mithyAkriyAe prabaLapaNe kare che tema tema tenAthI thayela mahAAraMbha-jIvadyAtAdi pApakamavazAt andhazrIvanupatipurAhita vagerenI jema gADha-vadhu gADha ane atyaMta gADha du:khamaya kumAnuSya tiya`cagati narakAdi du'temAM paDe che. dula"bhodhi hAvAnA kAraNe anaMtabhavamaya ja MgalarUpa ceAryAzI lAkha chayeAniomAM bhamatA te mekSanagarIthI vadhu dUra ja thAya che, kema ke anaMtakAla sudhI have tyAM paDeAMcavA nathI. "kriyAvAdI niyamA bhavya ane zukalapAkSika hoya che. te samyaktvI hoya ke mithyAtvo paNa pudgalaparAvatta kALanI aMdara avazya siddha thaze.' ItyAdi dazAzrutaskaMdhacUrNi, upAsakapratimAdhikAra vagerenA vacanathI jaNAya che ke te kriyArucivALA hovAnA kAraNe avazya mekSe javAnA che. tethI yayApravRtta karaNane pasAra karI apUrtIkaraNarUpa sUryodaye potAne bhramita thayelA mAnatA te akAmanirA vagere thavAnA kAraNe game te rIte mAnavabhava pAmI kakSApazamavazAt tattva khALavAnI zraddhAvA thaI mizra vagere guNasthAnakanI prApti thavAthI mithyAtvahetuka ane digmAhasamAna evA tattvavyAmAhathI mukta khane che. pachI game te rIte yakSasamAna sadgurune pAmIne temanA upadeza bahumAnAdithI jJAnAdipa mokSamAne naNe che temaja tene anukUla samyag anuSkAnAdithI tene ArAdhe che. Ama ArAdhatA te kriyAvAdI banyA pachI pudgalaparAvata kALanI aMdara potAnA bIjA pAMca mitrA karatAM anatakALa moDe potAnA ISTanagara samAna meAkSane meLave che.' [kriyAvAdInuM zukalapAkSikapaNu` bhajanAe-zrAma. nA phalitA ] za`kA--jo ke dazAzrutaskaMdhasRNine anusarIne te A rIte nIcenI vAtA jaNAya che ke (1) kriyAvAdIjIvA samyaphUvI ke mithyAtvI ane havA sa`bhave che. (2) utkRSTathI nyUna pudgalaparAvattasa`sAravALA hAya che temaja (3) avazya zukalapAkSika DAya che. ane (4) akriyAvAdI jIvA niyamA mithyAtvI temaja kRSNapAkSika hoya che. tema chatAM A AkhatanA ni ya karI zakAtA nathI, kema ke khIjA zAstromAM dezAna
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukalapakSika-kRSNapAkSika vicAra 175 trApArddhapudgalaparAvarttAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / taduktaM-[zrA. pra.] jesimavaDDho puggalapariaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiA khalu ahie puNa kAhapakkhiA / _ "yeSAmapAIpudgalaparAvartta eva zeSaH saMsArastata Urdhva setsyante, te zuklapAkSikAH kSINaprAyasaMsArAH / gvaluzabdo vizeSaNArthaH, prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santIti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaMsAre oriAkSiA: pUrA thaMH '' , vajJala vRtta cAvavRttAvazukad, "tatrAdhi juvANijo pAddha pudglpraavrtaantrgtsNsaarH| yata ukta 'jesimavaDDhoM puggala.' ityaadi| tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate / akriyAvAdinopi niyamataH kRSNapAkSikatva miti vighaTate eva, apArddhapudgalaparAvarttAbhyantarIbhUta saMsArANAmapyakriyAvAdinAM saMbhavAt tasyApi kRSNapAkSikatvamaja nAyA evaM saMbhavAt / nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH, 'asthi tti kiriyAvAI vayanti Nasthitti akiriyavAI'ttiva canAt / sa ca karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhavatIti / ata eva bhagavatyAM sukkapakkhiA jaha salessa' tti salezyAtidezena zuklapAkSikasyApyakriyAvAdasaMbhava upadarzitaH / tathA ca salezyAdhikAra praznanirvacanasUtraM'salessANa bhate jIvA ki kiriyAvAdI ! pucchA / goyamA ! kiriyAvAMdIvi jAva veNaIavAdIvi" tti / ardha pudgalaparAvarta karatAM adhika saMsAra jeono zeSa hoya tevA ja jIvone kRSNa pAkSika kahyA che. jema ke zrAvakaprati vRttimAM kahyuM che ke "jeone vadhumAM vadhu dezone adha pulaparAvatta saMsAra ja zeSa che-te pachI siddha thavAnA che teo zukalapAkSika che, jyAre enA karatAM adhika sAravALA kRSNa pAkSika che. zukalapAkSika eTale kSINaprAya saMsAravALA " khalu" zabda vizeSatAne sUcave che. te vizeSatA e ke A jevo samyakatva pAmelA hoya ke na paNa hoya. kSika eTale karakama karanArA '' gabinduvRttimAM paNa kahyuM che ke, temAM paNa zukalapAkSika eTale dezona adhapugala parAvarta karatAM e chA saMsAravALe, kemake zAstramAM je simavaDa......" ItyAdi kahyuM che." A granthavacane parathI jaNAya che ke 'kriyAvAdI zukalapAkSika ja hoya e niyama nathI, paNa bhajanA ja che, kAraNa ke dezanA ardha pudgalaparAvarta karatAM vadhu ane eka pudgala parAvarta karatAM ochA saMsAravALA e kiyAvAdI che paNa zukalapAkSika nathI. ema "akiyAvAdI kRSNa pAkSika ja hoya e niyama paNa raheto nathI, kAraNa ke dezanaardha pudgalaparAvarta karatAM alpa sAravALA paNa keTalAka jIve akiyAvAdI hoya che. jeo kRSNapAkSika te hotA nathI. (kAraNa ke dezanA ardhapudgala karatAM vadhu saMsAravALAne ja kRSNapAkSika kahyA che.) AvA alpasaMsArI jIvo paNa akiyAvAdI hoya che te nIcenI vAta parathI jaNAya che. "kriyAvAdIo "arita' ema bole che. jyAre akriyAvAdIo nAsti" ema bole che-"-ItyAdi vacana nAstikatva pakSane ja akriyAvAda tarIke jaNAve che, je, karmanI vicitratAnA kAraNe alpatara bhavavALA ne paNa pradeza rAjA vagerenI jema hoya che. 1 astIti kriyAvAdino vadanti, nAstIti akriyAvAdinaH / 1 zukalapAkSikA yathA salezyAH / 2. salezyA bhagavan ! jIvAH ki kriyAvAdinaH ? prazna, gautama ! kriyAvAdinopi yAvat vainayikavAdyapi / 3. mithyAdRSTiryathA kRSNapAkSikAH / 4. kRSNapAkSikAH bhagavan ! jIvAH kiM briyAvAdinaH 1 prazna, gema! noniyAvAdinaH, atriyAvAdinopimahAnikavAdino'pi vainayikavAdino pIti /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dhama parIkSA-zloka 37 tata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyAdRSTaya eva kriyA. vAdinaH pratipAditAH, "micchadiTThI jahA kaNhapakkhiyA' ityatidezAt , "kaNhapakkhiyANa bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchA / goyamA ! No kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiavAdIvi tti vacanAtkRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat , sUtrakRtAGgapi samavasaraNAdhyayananiyuktAvitthaM pratipAditatvAt / tathA ca tatpAThaH -[121]*sammadiSTI kiriyAvAdI micchA ya sesagAvAdI / jahiUNa micchavAyaM sevaha vAdaM imaM saccaM // iti cet ? bhaivam , ekazAstrAvalaMbanenAparazAstradUSaNasya mahAzAta nArUpatvAdubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt / tatra bhagavatyA sUtrakRtniyuktau ca kriyAvAdivizeSasyaiva grahNAd , dazAzrutaskandhacUrNau ca kriyAvAdisAmAnyasya grahaNAnna granthavirodhaH / tadukA bhagavatIvRttI-"ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya evoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagdRSTayo grAhayAH samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayadAta" ti | ( [ bhagavatI sUtrano abhiprAya] tethI ja bhagavatIsUtramAM zukalapAkSika ne akiyAvAdano paNa saMbhava kahyo che. te A rIte-"sukavavA gaI taspatti' ItyAdimAM zukalapAkSika mATe salezyane atideza karyo che, arthAta salephyujInI jema jANI levuM evuM sUcana karyuM che. temaja salezyajIvanA adhikAramAM AvA prazna-uttarane jaNAvatuM sUtra kahyuM che. " he bhagavana sajIvo zuM kriyAvAdI hoya che ? pRchA, gautama! kiyAvAdI paNa hoya che. akriyAvAdI paNa hoya che...yAvata vanavika vAdI paNa hoya che." Ama dazAzrutaskaMdhaNUrNima vacana parathI kiyAvAdIe zukalapAkSika havAne ane akiyavAdIe kRSNa pAkSika hevAno niyama jaNAya che jyAre zrAvakaprajJapti vagerenA vacana parathI e vAta bhajanAe hovI siddha thAya che. A granthonI vAtemAMthI AvI asaMgati UbhI thatI haiI te badhIne bAju para mUkI daI bhagavatIsUtramAM anyatra je artha kahyo che tenA para ja mana sthira karavuM gya che, bhagavatIsUtramAM samyagnadaSTijIne ja kiyAvAdI kahyA che, te A rIte-mithyAtvIo mATe kRSNa pAkSika jIvana atideza karyo che. ane kRSNapAkSika jIvonA adhikAranA sUtramAM jaNAvyuM che ke "he bhagavana kapAkSika ja zaM, kriyAvAdI che ? gautama! ajJAnavAdI che. kriyAva dI nathI. akriyAvAdI che. vainAyikavAdI paNa che." AmAM kRSNapAkSikenA kriyAvAdine karele niSedha e tenA atiderAvALA evA mithyAtvIomAM paNa lAgu paDe che. tethI "mAtra samyakatvIe ja kriyAvAdI heya evuM phalita thAya che. A vAta egya paNa che, kema ke sUtrakRtAMgamAM samavasaraNa adhyayana niryukti (121)mAM paNa AvuM pratipAdana karyuM che. te A rIte- kriyAvAdI cha samyagadaSTi hoya che. zeSavAdIcho mizyA hoya che. tethI mithyAvAdane choDIne he bhavyo ! A satyavAdane sevo." Ama bhagavatIjInA A vacana parathI samyakatvIjI ja kiyAvAdI ane zukUlapAkSika hevA siddha thAya che. mATe mithyAtvIonuM kaIpaNa anuSThAna anumodanIya hevuM siddha thatuM nathI. * samyanyaH triyAvAdinA mizyAzca ISakA vAdinaH / hitvA mithyAvAda sevadhvaM vAdamima satyam //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukalapAkSika-kRSNapAkSika vicAra 177 sUtrakRtavRttAvapyuktaM-" nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagaccha. nneva mithyAvAditvenopanyastastatkathamiha samyagdRSTitvenocyate ? ucyate-sa tatra 'astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagama kurvan, 'tathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNa, tathAsvabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, puruSakAra eba ityevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tathAhi'astyeva jIvaH' ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAd 'yadyadasti tattajjIvaH' iti prAptam / ato niravadhAraNapakSamamAzrayaNA daha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathakAlAdInAM pratyeka nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH ? na hi yatpratyeka nAsti tatsamudAye bhavitumarhati, sikatAtailavat / naitadasti, pratyeka padmarAgAdimaNidhvavidyamAnApi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapanna nAmeti yatkiJcidetadityAdi // " [ubhayazAstrano samanvaya karavo e ja nyAyapUrNa-u.] samAdhAna - AvI zaMkA karavI yogya nathI, kemake eka zAstrane AdhAra laIne bIjA zAstrone dUSaNa ApavA-apramANa karI devA e meTI AzAtanA rUpa che. tethI ubhayazAstrano samanvaya karavo e ja che. te samanvaya A rIte-dazAzrutaskaMdhamAM sAmAnyataH keIpaNa kiyAvAdInI prarUpaNa che jyAre bhagavatIsUtra ane sUtrakRtAMganiryuktimAM amuka cokkasa kiyAvAdIonI ja vAta che. tethI e bemAM theDe phera dekhAya che ane chatAM ke virodha nathI. bhagavatIsUtranI vRttimAM kahyuM che ke "A kiyAvAdIakiyAvAdI badhAne je ke anyatra micchAdaSTi ja kahyA che chatAM paNa ahIM kiyAvAdI tarIke samyakatvI levA-kemake samyam astitvavAdI hoya evA ja kriyAvAdIne ahIM adhikAra che." sUtrakRtAMganI vRttimAM paNa kahyuM che ke, "zaMkA-zAstromAM jude jude aneka sthaLe evAja ekaso eMzIye bhedavALA kriyAvAdIne kAlAdine svIkAratA mithyAvAdI tarIke kahyA che-to tame kema ahIM tene samyaggadaSTi kaho cho? samAdhAna :- anya sthaLee " atyava jIva : (jIva che ja )' evA "ja' kAra sahita svIkAra karatAM, temaja kAla eka ja A AkhA jagatanuM kAraNa che, ema svabhAva eka ja-niyati eka japUrvakata kama ja, puruSArtha ja AkhA jagatanuM kAraNa che ItyAdirUpe bIjAne nirapekSapaNe ekAnta kAla vagerenA kAraNatAne kahetAM evA kriyAvAdInI vivakSA karI che ane tethI ene mithyAvAdI kahyo che. kema ke "abheva chavaH " ItyAdimAM astinI sAthe jIvanuM sAmAnAdhikaraNya (eka adhikaraNamAM rahevA paNuM ) phalita thatuM hoI je je asti (hAya) te te jIva hoya' evI vyApti banI jAya che je ghaTAdine paNa jIva tarIke pratipAdita karatI hoI asat che. jyAre ahIM "ja" kAra zUnya pakSane AzrIne kriyAvAdInI vivekSA che. mATe tene samyaktvI kahyA che. ema kAlAdinI paNa samudita thayelA ane paraspara sApekSa evA ja teonI kAraNutAne kahenAra kriyAvAdInI ahIM vAta hAI samyaktvI kahyA che. paraspara nirapekSa evA pratyeka kAlAdi je mithyAtva svabhAvavALA hoya te samRdita teomAM samyaktva svabhAva zI rIte AvI jAya ? kema ke pratyekamAM na hoya te samudAyamAM paNa tevuM saMbhavatuM nathI, jema ke retInA kaNa kaNamAM na raheluM tela tenA samudAyamAM paNa hotuM nathI" evA zaMkA na karavI, kAraNa ke mANeka vagere dareka maNakAmAM nahi rahe e paNa ratnane hAra teonA samudAyamAM rahete dekhAya che. ane je AvuM sAkSAt dekhAya che temAM asaMgati UbhI karavAno koI prazna ja hato. nathI. tethI "pratyekamAM hAjara nahi evuM samyaktva te kAlAdinA samudAyamAM zI rIte AvI jAya e zaMkA sAva phizu che,"
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dhama parIkSA kalAka 37 yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaHpudgalaparAvartAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSeNa zuklapAkSikatvamavalaMkhya parihartavyA / ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saGgacchate, 'kriyApakSa eva zuklo'kriyApakSastu kRSNa' iti / anyathA niravadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadakriyAvAdyapi samyagdRSTiH syAt / athavotkRSTataH pudgala parAvattasaMsArijAtIyatvamatra zuklapAkSikatvaM, tadadhikasaMsArijAtIyatvaM ca kRSNa gakSikatvaM vivakSitami yadoSa iti pratibhAti / tattvaM tu bahuzrutA vidanti / [zrAvakaprajJapti ane dazAzrutanA pratipAdananI saMgati ] vaLI "zrAvakaprajJatimAM dezanA ardhapudgalaparAvarta karatAM vadhu saMsAra vALA jene kRSNa pAkSika kahyA che ane dazAzrutaskaMdhamAM kriyAvAdIne sAmAnyathI kALa aMtaH pudgalaparAvarta kahyo che. tethI kriyAvAdI zukalapAkSika ja hoya e niyama asaMgata thaI jaze" evuM je kahyuM che tenuM samAdhAna nIcenI be vivakSAe A pramANe karavuM-(1) zrAvaka prajJatamAM utkRSTathI dezanA ardhapagalaparAvarta saMsArahevA rUpa je zukalapAkSikatvanI vAta che. dazAzrutaskaMdhamAM te zukalapAkSikatvanI vAta nathI kintu kiyArucirUpa zukala pakSanI vAta che, arthAt, kiyArucivALA e kriyApakSa e ja zukalapakSa, ane e vagarano e akiyA pakSa e ja kRSNapakSa. AmAM dezanA artha ke eka pudgalaparAvartarUpe kALanI vivakSA nathI. kiyAvAdIne (pachI bhalene te dezanA ardhapudgala parAvartakaratAM vadhu saMsAravALo paNa hoya) kriyArUci te hoya ja che. tethI e zukalapAkSika ja hovAne niyama saMgata thaI jAya che. temaja akriyAvAdI keIpaNa jIvane (pachI bhalene tene saMsAra alpa bhava jeTale ja zeSa hoya) kiyAruci na hovAthI te avazya kRNa paMkSika ja hoya e niyama paNa saMgata thaI jAya che. vaLI A rIte ja kArayukta niyamane saMgata kare e Avazyaka paNa che ja, kemake nahitara kiyAvAdInI jema akriyAvAdI paNa samyakUvI levAnI Apatti Ave. ["dazAzrutaskaMdha cUrNinA vacanonI saMgati karavA tame kiyArucine AgaLa karIne zukalapAkSikatvanI vivakSA kare che. paNa AvI vivakSA kayAMya anyatra zAstramAM joyelI cheke jethI tame kahI zake? anyatra zAstramAM te kALanI apekSAe enI prarUpaNa karelI dekhAya che" AvI saMbhavita zaMkAne dhyAnamAM rAkhIne granthakAra vRttimAM bIjI saMgati dekhADe che.) athavA (2) dazAzrutarakaMdhamAM batAvelA niyamanI bIjI rIte saMgati-utkRSTathI pudgala parAvarta saMsAravALA hAvuM te aDI zukalapAkSikatva tarIke ane enA karatAM paNa vadhu saMsAravALA hevuM te kRSNapAkSikatva tarIke vivakSayuM che-tethI kaI doSa raheto nathI Ama, kriyArUcinI ke kALanI apekSAe zukalapAkSikatvanI vivakSA karI uktaniyamanI saMgati karavI joIe, evuM amane nirdoSa lAge che, bAkI sAcuM rahasya te bahuzrutA jANe che, (5Na gItArtha paraMparA prApta kaI paNa graMthane apramANa TheravI UDADI de e te kaI rI1 ya nathI.)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuklapAkSika-kRSNapakSaka vicAra 139 ____-idaM tu dhyeya-kAlApekSayA'bhyupagamApekSayava ca kRSNazuklapakSadvaividhyAbhidhAnaM grantheSvaviruddham / ataeva sthAnAMge 'egA kaNhapakkhiyANa vaggaNA egA sukkapakkhiANa vaggaNA ityatra jesima. vaDr3ho puggala...' ityAdyeva lakSaNa' vRttikRtokAm / * duvihA jeraiA paNattA, ta jahAkaNhapakkhiA ceva muktapakkhaA ceva' ityatra pAkSikadaNDake cedamukta-zuklo vizuddhatvAtpakSo'bhyupagamaH zuklapakSaH; tena carantIti zuklapAkSikAH zuklatvaM ca kriyAvAditveneti / Aha ca "kiriyAvAI. bhavve Noabhabve, sukkapakkhie No kaNharakkhietti / zuklAnAM vA''stikatvena vizuddhAnAM pakSo vargaH zuklapakSaH, tatra bhavAH zuklapAkSikAH tadviparItA: kRSNapAkSikAH" iti prAguktameva yuktamiti / yattUcyate kenacit "akAmanirjarAGgatvAnna mithyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti tadasata, mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM 'karmakSayo me bhUyAd' itIcchayA svayogyazIlatapaHprabhRtisadanuSThAnakAriNAM sakAmanirjarA'napAyAt / 'saha kAmena mokSAbhilASaNa [ zukala-kRSNapakSanI be vivekSAo zAstrasiddha] A vAta dhyAnamAM rAkhavI-granthamAM kRSNa pakSa ane zukalapakSa e be prakAranuM kathana, kALanI apekSAe ane abhyapagamanI apekSAe e baMne apekSAe tevuM viruddha nathI. tethI ja ThANugamAM "eka kRSNapAkSikonI vargaNA che ane eka zukalapAkSikenI" A sUtranI vRttimAM vRttikAre zukalapAkSikAdinuM "ramavaTho puru' ItyAdi (kALanI apekSAvALuM) ja lakSaNa kahyuM che. jyAre be prakAre nArake kahyA che- NapAkSika ane zukalapAkSika evA pAkSikadaMDakamAM abhyAgamanI apekSAe te lakSaNa karyuM che. te A rItevizuddha hovAnA kAraNe je pakSa abhyapagama vizuddha che. te zukalapakSa tene mukhya karIne vicare te zukalapAkSika. ahIM sulatva kriyAvAditanI apekSAe jANavu. arthAt kriyAvAditArUpa abhyapagamanA kAraNe teo zukalapAkSika che. kahyuM che ke, " kriyAvAdI bhavya hoya che. abhavya nahi. ema zulakSika hoya che, kRSNapAkSika nahi." athavA AstiktAnA kAraNe vizuddha hoya teo zukala. teono pakSa (vagara) e zukalapakSa. temAM thayelA chevo e zukalapAkSika. enAthI viparIta hoya te kRSNa pAki." Ama dazAzrutaskaMdha cUrNinA vacanonI saMgati karavA temAM kiyArucirUpa zukala pakSanI vivekSA che.' ItyAdi kahIne ame je saMgati karI dekhADI e paNa, abhyapagama sApekSa lakSaNa paNa zAstrasiddha heI navI kalpanA rUpa nathI. tethI ame pahelI je saMgati dekhADI te ja yogya che. [ granthakAre "phu tu vece." vagere pAchaLathI umeryuM lAge che emAM ukta vacanonI saMgati karavA pote je be vivakSAo dekhADI hatI temAMthI prathama vivakSA navI kalpanA rUpa nathI e siddha thavAthI e ja badhI rIte yogya che, ane tethI bIjI vivakSAnI jarUra rahetI nathI. evuM granthakArane abhipreta hoya ema lAge che, kema ke zukalapAkSikane kALanI apekSAe paNa zrAvakaprajJapti vageremAM dezanaardha parAvarta zeSasaMsAravALA kahyA che. caramAvartAzeSa saMsAravALA nahi. ]. A adhikAra mATe pR. 32 paranI TIpaNu juo 1 ekA kRSNapAkSikANAM vANA, ekA zuklapAkSikANAM vargaNA / 2 dvividhA nairayikA: prajJatA, tadyathA-kRSNa gajhikAzcaiva zuklapAkSikAzcaiva / 2 kivAyI manna, nAmagya, FuokSi na kuLapAkSiw: |
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dharma parIkSA zloka 37 vartate yA sA sakAmA' 'tadviparItA tvakAmA'' iti hi sakAmAkAmayo nirjarayorlakSaNam / tadukta yogazAstravRttau (4-86) sA nirjarA dvedhA saha * kAmena nirjarA me bhUyAd itpabhilASeNa yuktA sakAmA, na vihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya pratiSiddhatvAt yadAhuH "no ihaleogaTUThayAe tava. mahiTThijjA,(nA paralogaTThayAe tavamahiTijjA, no kittIvaNNasaddasilIgaThThayAe tavamahiTriujjA, nannattha nijjaraThyAe tavamahiTThijjA ityAdi ityekA nirjarA, dvitIyA tu kAmavarjitA kAmena pUrvoktena varjitA' iti / ____na ca vAcyaM "jJeyA sakAmA yaminAmakAmA vinyadehanAm // 87||" ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAmA nirjarA sidhyati, mithyAdRzAM tu karmakSayAdyartha' taHkaSTa tanvatAmapyakAmaiva iti, 'jJeyA sakAmA yaminAM' ityAdivacanasyotkRSTasakAmanirjarAsvAmikathanaparatvAd, utkRSTA hi sakAmanirjarA teSAmeva bhavediti / anyathA dezaviratAnAmaviratasamyagdRzAM cAkAmanirjaraiva prApnoti,teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena vizeSAbhAvAd , na caitadiSTam / tasmAdetadvacanamutkRSTasakAmanirjarAdhikArikathanaparamiti na doSaH / [[mithyAtvIomAM paNa sakAmanirjarA saMbhavita]. vaLI mithyAtvanuM keIpaNa anuSThAna akAmanirjarAnuM ja kAraNa banatuM hoI anumodanIya hetuM nathI." evuM je kaI e kahyuM che te asata che, kemake bhadrakaprakRti vagere guNavALA ane mArA karma apa" evI IcchAthI svayegya zIla-tapa vagere saanuSThAna karavAvALA mithyAtvIone sakAma nirjarA thAya che. eTale ke teonuM te anuSThAna sakAmanirjarAnuM kAraNa bane ja che. kAraNa ke "mokSAbhilASarUpa kAma (IcchA) thI je yukta hoya te sakAmanirjarA ane tenAthI viparIta hoya te akAmanirjarA " evA ja sakAma-akAmanirjarAnA lakSaNa che jemAMthI ukta mithyAtvImAM sakAmanijAnuM lakSaNa ghaTI jAya che. yogazAstranI vRtti (4-86) mAM kahyuM che ke-te nijA be prakAre mane nija thAo' evI abhilASAyukta hoya te sakAmA. AmAM Ihileka-paraloka saMbaMdhI phaLa vagerenI IcchA na hovI joIe. kema ke tevI IcchAvALA tapane niSedha karyo che. jema ke kahyuM che ke ja A loka mATe tapa na karavo, paraleka mATe tapa na karo, kIrti, vaNavAda zlAghA -prazaMsA mATe tapa na kare, nijarAnI IcchA sivAya tapa na karo." A eka nirjarA thaI. AvA "nironI IcchA" rUpa kAmathI vajAyelI nirA te akAmanirbharo." ['yA sakAmAM minAmanuM tAtparya] yegazAstranA ja (4-87) "sAdhuone sakAmanirjarA jANavI, anya jIne akAma.' ItyAdi bIjA vacanathI siddha thAya che ke sAdhuone ja sakAmanirjarA heya, mithyAtvIe te karmakSayAdi mATe tapanuM kaSTa upADatAM heya te paNa akAmanirjarA ja kare che. te tame kema prakRtibhadraka mithyAtvane sakAmanirjarA kahe che?" evI zaMkA na karavI, kAraNa ke sAdhuone sakAmanirjarA jANavI" ItyAdi vacana sAmAnyathI sakAmanirjarAnA svAmIne jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI kahevAyuM, paNa utkRSTa sakAmanirAnA svAmIne jaNAvavAnA tAtparyamAM kahevAyuM che. utkRSTa sakAmanirjarA sAdhuone ja hoya che. je e vacananuM AvuM tAtparya na hoya te te dezavirati ane avirata
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra kiJca 'jJeyA sakAmA.' ityAdi zlokavyAkhyAne'pyakAmanirAsvAminA nirabhilASaM nirabhiprAyaM ca kaSTa sahamAnA ekendriyAdaya ezaktAH, na tu bAlatapasyAdayo mithyAdRzo'pi / tathA hi-saka.mA nirjarA'bhilASavatI yaminAM yatInAM vijJeyA / te hi karmakSayArtha tapastapyante / akAmA tu karmakSayalakSaNaphalanirapekSA nija rA, anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM prANinAm / tathAhi-eke.. ndriyAH pRthivyAdayo vanaspatipaya ntAH zItoSNavarSa jalAgnizastrAdyabhighAtarachedabhedAdinA sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaM tatsvapradezebhyaH parizATayanti, vikalendriyAzca kSutpipAsAzItoSNavAtAdibhiH paJcendriyAstiyaJcazca chedabhedadAhazastrAdibhiH nArakAzca trividhayA vedanayA, manuSyAzca kSutpipApAsAvyAdhidAridrayAdinA, devAzca parAbhiyogakilviSatvAdinA'sadvedya karmAnubhUya svapradezebhya parizATyantI tyeSAmakAmanirjareti // "samayasArasUtravRtyorapyevamevokta (a. 6) tathAhi .. "idAnIM nirjarAtattvaM nigadyate-'aNubhUarasANaM kammapuggalANa parisaDaNaM NijjarA- anubhUtarasAnAM upabhukta. vipAkAnAM karma pudgalAnAM parizaTanama.tmapradezebhyaH pracyavanaM nirjarA / atha tasyA bhedAyAha-sA duvihA paNNattA sakAmA akAmA ya' / saha kAmena 'nirjarA me bhUyAd' ityabhilASega na rivahaparalokAdikAmena, yuktA sakAmA / anantaroktakAmavajitA tvaka.mA / 'ca'zabdaH smuccye| upAyAsvato'pi vA phalAnAmiva karmaNAM pAkasya bhAvAnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhAvaH / tatrAkAmA keSAm ? ityAha 'tattha akAmA sabajIvANaM' nirjarAbhilASiNAM tapastapyamAnAnAM sakAmanirja reti vakSyamANatvAd tadvayatiriktAnAM sarveSAM jIvAna,maka.mA, karmakSayalakSaNAbhilASa. varjitatvAd / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha tathAhi,* egidiAI tiriA jahAsaMbhava cheabheasIuhavAsajalaggichuhApivAsAka saMkusAIrahi, nAragA tivihAai veagAe, maNuA chuhApivAsAvAhidAlidacAragANarohaNAigA, devA parAbhiogakibbisiattAiNA asAyAveaNijja kammamaNubhaviuM paDi(ri)sADiti, tesimakAmaNijjarA / / samyaktvIone paNa akAmanirjarA hevI mAnavI paDe. te eTalA mATe ke teone paNa "yamI" zabdathI ullekha thatuM na hovAthI "ayamIo tarIke teo mithyAtvIone samAna ja hoya che. paNa teone akAmanirjarA mAnavI te tamane paNa saMmata nathI ja. tethI gazAstranuM e vacana te utkRSTa sakAmanirjarA karanArane jaNAvavAnA tAtparyamAM ja che e nakkI thAya che. eTale mithyAtvane paNa sakAmanirjarA kahevAmAM e vacanano virodha thavo vagere rUpa keI doSa raheto nathI. vaLI e zlekanI te TIkAmAM paNa akAmanirjarAnA svAmI tarIke abhilASA ane abhiprAya vagara ja kaSTane sahana karanArA ekendriyAdi ja kahyA che, nahi ke bALatapasvI vagere mithyAtvIe. te A rIte- sakAmanijA eTale abhilASayukta nijo. te sAdhuone hoya che, kemake teo karmakSaya mATe tapa tape che. akAmanijaro eTale karmakSayarUpa phaLanI apekSA zUnya kriyAthI thayela nija rA... te sAdhu sivAyanA akendriyAdi ane hoya che. te A rIte-pRthvIkAyathI mAMDIne vanaspatikAya sudhInA ekendriya jI zIta-u' Na-varSA--jaLa-agni-zastra vagerenA abhighAta cheda-bheda vagere dvArA A yAtAdanIya karmane bhagavI nIrasa banAvI pitAnA Atmapradeza parathI dUra kare che. ema vikalendri bhUkha-tarasa-zIta * ekendriyAdayastiyazco yathAsaMbhava chedabhedazItoSNavarSAjalAgnikSudhApipAsAkazAGkuzAdibhiH; nArakAstrividhayA vedanayA, manujAH kSudhApipAsAcyAdhidAridyacArakanirodhanAdinA, devAH parAbhiyogakilbiSikatvAdinA 'zAtAvedanIya karmAnubhUya parizAtayanti teSAmakAmanirjarA /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zloka 37 tathAhIti puurvoktsyethaapkssepe| chedabhezItoSNavarejalAmikSudhApipAsAkazAGkuzAdaya ekendriyAdiSu paJcandriyaparyantatiryakSu yathAyoga yojyaaH| nArakANAM trividhA vedanA kSetrajA'nyonyodIritaparamAdhArmikajanitasvarUpA / vAhitti vyAdhiH, cArakanirodha: kArAgAragrahaH / zeSaM supodham / sakAmanirjarAmAha- sakAma NijjarA puNa NijjarAbhilAsINaM agasaNa-omoyAreA-bhikkhAyariya-rasaccAya-kAyakilesa-paDisaMliNaAbhayaM chaviha bAhiraM, pAyacchitta-viNa-vegAvaca-sajjhAya-jhANa-viumaggabhe aM chavihama bmataraM ca tavaM totANaM / / " nirjarAbhiH lASigAmanazanAdibhedaM Saividha bAhya, prAyazcittAdibhedaM SaividhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirja reti saMTaka ityAdi / " na ca-atrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd' mithyAdRzAM ca tadabhAvAnna sakAmanirjareti-vAcya, mithyAhazAmapi mArgAnusAriNAM ' tacca cAndrAyaNaM kRcch' ityAdinA (yo0bi0 131) tapasaH pratipAdanAt / kiU va mArgAnusAryAnuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM bIja', aviratasamyagdRST ynure|dhaatu, na tu tapomAtra meM veti na kApyanupapattiH / ata eva sphuTamokSAbhilASasattve'pi mithyAdRzAM prabalAsadgrahadoSavatAM tadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusAryanuSThAnAbhAvAt , tadabhAve'pi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM meghakumArajIvahastyAdInAM phalataH sA'bAdhiteti vibhAvanIyam / yukta uSya pavanAdi dvArA, paMcendriya tiya ce cheda-bheda-dAha-zastrAdi dvArA, nArake traNa prakAranI vedanA dvArA manuM sudhA-pipAsA roga-garIbI vagere dvArA ane deve bIjhananuM AjJApAlana-kiribaSatva vagere dvArAaAvAdanIya kama anubhavIne pitAnA Ama pradeza parathI dUra kare che. tethI A badhA chone aAmanija rA hoya che. samayasAra sUtra (06) ane tenI vRttimAM paNa A pramANe ja kahyuM che. te A rIte have nijarAtatva kahevAya che. rasa mAgavAI gayelA karmayugale Atmapradezo parathI kharI paDavA e nija rA. have tenA bhedo kahIe chIe. te be prakAre sakAma ane akAma. "mArA karmanI nija rA dhAo' evI abhilASAthI yukta paNa I-paralokAdinI IcchAthI zUnya evI nirjarA te sakAma. ukta abhilASA vinAnI nija rA te akAma. "ca" samuccaya mATe. phaLonI jema karma paNa upAyathI ke svataH pAkatA hovAthI nirAnA A be bheda paDe che. temAM akAma nijerA kone hoya ? te kahe che-akAma nirjarA badhA jIvone heya che. nijAbhilASI tapasvIone sa minijarA kahevAnI che. tethI te sivAyanA badhA jIvone, teo karmakSayanI abhilASA vinAnA hoI akAmanijA hoya che. A ja vAta cAre gatinA chomAM vyakta rIte dekhADatAM sUtrakAra kahe che-ekendriyathI tiyacapaMcendriya sudhInA jIvo yathAsaMbhava cheda-bheda-zIta-uSNava-jaLa-agni-bhUkha-tarasa-kazA (cAbUka) aMkuza vagere dvArA, nArake kSetrajanya. anyonya karela ane paramAdhAmIe karela ema trividha vedanAthI, manuSyo bhUkha-tarasa-vyAdhi-garIbI keda vagere dvArA ane deve parAbhiga kilibarikatvAdi dvArA aza tA vedanIya karmane anubhavIne khapAve che te teonI akAma nijara che. sUtrakAra sakAmanijAne kahe che-anazana-UNe darI-bhikSAcaryA-rasatyAgakAyAkaleza ane pratIsaMlInatA rU5 cha prakAranA bAhya temaja prAyazcitta-vinaya-vaiyAvacca-svAdhyAya-dhyAna ane kAryotsarga rUpe A prakAranA Abhyantaratapane tapatAM nirAbhilASI chene sakAmanirjarA thAya che. (ema saMbaMdha joDa.)" ahIM paNuM tapane ja sakAmanirjarA rUpe kahyo che. mithyAvIone tapa pite ja saMbhavato na hovAthI sakAmanirjarA paNa hetI nathI." evI zaMkA na karavI, kema ke 1 sakAmanirjarA punarnirjarAbhilASigAmanazanonodarikAbhikSAcaryArasatyAgakAyaklezapratisaMlInatAbheda paividha bAhya, prAyazcittavinayaneyAvRttyasvAdhyAyadhyAnavyutsargabheda SaividhamAbhyantara tapastapyamAnAnAm / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 183 caitatpacasvanuSThAneSu taddhetvamRtAnuSThAnayeArikha (reva) sakAmanirja' rAgatvavyavasthiteH / ata evAnucitAnuSThAnama kAmanirjarAGgamuktam / tathA ca dharmabindusUtravRtivacanam- 'ananuSThAnamanyada kAmanirjarAGga muttavivaya yAdriti'[l. ] ? "ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, anyad vilakSaNamucitAnuSThAnAd / tahiM kIdRzaM tat ? ityAhaakAmanirjarAGgam akAmasya nirabhilApasya tathAvidhabalIvardAdevi yA nirjarA karma kSapaNA tasyA aGga nimittaM na tu muktiphalAyA nirjarAMyAH kutaH 1 ityAha--uktaviparyayAd udagravivekAbhAvena rtntryaaraadhnaamAviti ucitAnuSThAnaM ca sAdhvAdInAM yathA zuddhacAritrapAlanAdika tathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam bhUmikAbhedenaucityavyavasthAnAt, tateA 'dhikAribhedena yadyadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa vA nirvANaphalamiti sakAmanirjarAGgam / yaccAnucitaM tad' anucitapratipattau niyamAdasadabhiniveze 'nyatrAnAbheogamAtrAd' iti vacanAdabhi niveza sahakRtatvena viparIta phalamiti tattvateA'kAmanirjarAGgamiti mantavyam / " itthaM ca : 66 tao bhaNiya nAileNa jahA ' mA vaccha ! tuma eteNa pariosamuvayAsu / jahA aMhaya AsavAreNa parimusio akAmaNijjarA e vi kiMci kammakhao havai kiM puNa jaM bAlataveNa ? tA ete bAlatavarisaNa dave, jao NaM kiMci ussuttummagayArittameesi ya dIsa" ityAdi mahA nishiithcturthaadhyynmithyAtvI evA paNa mArgAnusArIne kRccha cAndrAyaNatapa vage2e hAvAnu` yAbiMdu ( 131 ) mAM pratipAdana karyuM che. vaLI aviratasamyagdaSTimAM sAmanija rA aAdhita rahe e mATe mArgAnusArI saghaLAM kRtyAne sakAmanija rAnuM khIja mAnavuM paDe che nahi ke tapa mAtrane ( kemake avita samyaktvImAM tapa te heAtA nathI paNu). tethI koI asaMgati nathI. Ama mArgAnusArI anuSThAna mAtra sakAmaneirAmAM khIja bhUta hAvAthI ja prakaTa meAkSAbhilASa hovA chatAM dRDha kaDhAgraDuvALA (ane tethI amArgAnusArI) mithyAIone dRDha kAdagraha vinAnA AdidhAmikAnI jevI pariNAme sakAmanirjarA thatI nathI, kema ke mArgAnusArI anuSThAna hetu nathI. jyAre prakaTamekSa abhilASA na heAvA chatAM svAbhAvika anuka'pA vagere guNavALA meghakumAranA jIva hAthI vagerene nirbAdha rIte sakAmanirjarA thaI hatI te vicAravuM. A vAta ceAgya paNa che ja, kAraNa ke pAMce anuSThAnamAM tadvetu-amRta anuSThAnamAM ja sakAmanirAnI kAraNatA rahelI che.(eTaleke anuSThAna vageremAM te rahI nathI)tethI ja anucita anuSThAnane akAma nirAnuM kAraNa kahyuM che. jema ke dharmabiMdu ( 9-15) sUtra ane vRttimAM kahyuM che ke "ucita anuSThAnathI vilakSagu anya anuSThAna anuSThAnarUpa khanatu nathI mATe e ananuSThAna heAya che. nirAnI abhilASA vagaranA tevA khaLakriyA vagerene bhAravahanAdi karavAthI je annAmanirjarA thAya che tevI akAnija rAnuM ja te ananuSThAnarUpa anuSThAna kAraNu khane che. pazu mukti apAvI zake evI sakAmana`rAnuM kAraNa banatuM nathI, kemake prabaLa viveka na heAvAnA kAraNe te anuSThAna ratnatrayInI ArAdhanArUpa banatu nathI.'' A vacaneA parathI jaNAya che ke anucita anuSThAna akAmanirjarAnuM aMga bane che. vaLI sAdhu vagerene zuddha cAritrapAlanAdi jema ucita 1 tato bhaNitaM nAgilena yathA, 'mA vatsa ! tvametena paritoSamupayAhi, yathA'hamazvavAreNa parimuSito'kAmanirjarayApi kiJcitkarmakSayo bhavati kiM punaryad bAlatapasA ? tasmAdete bAlatapasvino dRSTavyAH, yataH khalu kiJcidusUtronmArgacAritvameteSAM ca dRzyate /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dhama parIkSA loka 37 vacanAd akAma nirjarAjanyAtkarmakSayAd bAstapojanyasya tasya bhUyastvasiddheH 'aNuka pakAmaNijjarabAlatavAdANaviNayavighnaMge ityAdau samyaktvaprAptihetupu, ___ mahanvayaaNubdhaehi ya bAlatavAkAmaNijjarAe ya / devAuaM Nibadhai sammaddiTTIya jo jIvo // ityAdau devAyuHkAraNepu ca bhedenAbhidhAnAdakAmanirjarAbAlatapasameM do yaH procyate sa svarUpabhedaM nija nijaphalabheda cApekSya 'bAlatapaH sarvamevAkAmanirjarAGga" iti parasya bhrAntinirAsAya / tattvAtu yaducitAnuSThAna tannAkAmanirjarAga', yaccAnucitAnuSThAna tannivANAnagatvAtkalato bAlatapo vocyatAmakAmanirjarAGga vA nA'tra kazcidvizeSa iti yukta pazyAmaH / anuSThAnarUpa hoya che tema mArgAnusArI mithyAtvIonA paNa sAmAnya sadAcArapAlanAdi teo mATe te ucita anuSThAna rUpa ja hoya che, kAraNa ke judI judI bhUmikAe aucitya paNa juduM juduM hoya che. tethI adhikArInI apekSAe je anuSThAna jyAre ucita hoya che tyAre te sAkSAt ke paraMparAe mokSaphaLaka banatuM hoI sakAmanirjarAnuM kAraNa bane che. ane je anuSThAna anucita hoya che te, anAbhoga sivAya thatI anucita pravRttimAM avazya asat abhiniveza hoya che." e vacanathI abhinivezayukta hovuM jAya che ane tethI viparIta phaLavALuM hAI paramArthathI akAmanirjarAnuM kAraNa bane che. e jANavuM. . [akAma nirjara ane bALatapa e be judA che?] AnA parathI e paNa nakkI thAya che ke, mahAnizItha sanA cethA adhyayananA vacanathI "akAmanirjarAthI thatAM karma kSaya karatAM bALatApathI thate karmakSaya adhika hoya che." evuM je siddha thAya che tenA parathI ane samyakatvaprAptinA temaja devAyu bAMdhavAnA kAraNamAM akAmanirjarA ane bALa tapane judA judA je gaNyA che tenA parathI te bene bheda have je kahevAya che te svarUpabheda ane pitApitAnA phaLabhedanI apekSAe kahevAya che. ane te paNa badhA ja bALapa akAmanirjarA ja karAve, evI paranI bramaNa dUra karavA mATe ja kahevAya che. bAkI vAstavika rIte te, "je koI ucita anuSThAna hoya te (pachI bhalene mArgAnusArIne bALapa heya) akAmanirjavAnuM kAraNa banatuM nathI, paNa sakAma nijerAnuM ja kAraNa bane che ane je kAMI anucita anuSThAna hoya te mokSanuM kAraNa banatuM na haI phaLane AzrIne cAhe bALatapa kahevAya ke akAmanirjarAnuM kAraNa kahevAya emAM kaI jhAjho bheda nathI" evuM amane yogya lAge che. mahAnizItha sUtranA e vacanane artha A pramANe che-pachI nAgile kahayuM "he vatsa! tuM A badhI kriyAthI saMtoSa na mAna. jema huM adhavArathI ThagAye hare (tema tuM na ThagA) kema ke akAma nija"rAthI paNa kaMIka karmanija rA thAya che te bALatapanI zuM vAta karavI ? tethI A badhAne bALatapasvI jANavA, kema ke e lekamAM 1. A. ni0 845 / asyottarAdhaH saMjogavippaogevasaNUsavaiDisakkAre / - anukaMpA'kAmanirjarAbAlatapodAnavinayavibhagam / saMyogaviprayogau vyasanotsaddhisatkArama || 2 mahAnatANunatezya bAlatoDakAmanirjarAbhyAM ca / devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yA jIvaH //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 15 ____kizca mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupagamAdeva haribhadrAcArya: pradazitAH, tathA ca teSAmapi sakAmaniz2arAyAM na bAdhaka', guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tattvArthabhASye navamAdhyAye-nijaga vedanA vipAka ityanarthAntaram , sa dvividhA buddhipUrva': kuzalamUlazca tatra narakAdiSu karma phalavipAkA yeo'buddhipUrva'kastamavadyato'nucintayed akuzalAnubandha iti // tapaHpariSahajayakRtaH kuzalamUlasta guNato'nucintayet zubhAnubandhA niranubandho veti / evamanucintayan kama nirjaraNAyai ghaTate iti / atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sakAmanirjarAyAH sNjnyaantrmeveti| atha mithyAdRSTebuddhibuddhireveti na buddhipUrvikA nirjareticet?na, mArgAnusAriNyA buddherabuddhitvenApahnotumazakyatvAd,anyathA maHSatuSAdInAmapyakAmanirjarAprasaGgAt, teSAM nirjarAyA abuddhipUrvaka vAt, phalatA buddhisadbhAvasya cobhayatrAvizeSAd / ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato buddhimattvamabAdhitameveti / taduktaM [ upa. pada 603 ] paNa kaMIka usUtra unmArga AcaraNa dekhAya che. ema Avazyaka niryukti (845)mAM samyaktva prAptinA A hetuo darzAvelA che. anukaMpA, akAmanijA, bALatapa, dAna, vinaya vibhaMga vagere..." devAyu bAMdhavAnA kAraNe A darzAvyA che-mahAvrata, aNuvrata, bALatapa, ajamanijarathI jIva devAyu bAMdhe che. ema samyaphavI jIva paNa devAyu bAMdhe che." vaLI mithyAtvIomAM paNa guNaThANuM hovuM svIkArIne ja zrIharibhadrasUrimahArAje mArga sAdhana (mekSa mArga lAvI Ape tevA) yogenI hAjarI kahI che. ane tethI teone paNa sakAmanirjarA abAdhitapaNe ghaTI zake che, kemake guNa svarUpa te nirjarA kuzala mUlaka hoya che, tatvArthabhASyamAM navamA adhyAyamAM kahyuM che ke "niro, vedanA, vipAka e paryAyavAcI zabdo che. te (vipAka) be prakAre hoya che. abuddhipUrvaka ane kuzalagUla. temAM narakAdimAM je karmaphaLavipAka abuddhipUrvaka hoya tene avadya (5) tarIke vicAra-arthAta akuzalAnubaMdha jANo. tapa-pariSahajaya vagerethI je kulabhUla kama vipAka thAya che tene guNa tarIke vicAre, arthAt zubhAnabaMdha ke niranubaMdha jANavo. A rIte vicAre te karmanijara mATe udyamazIla bane" ahI akuzalAnubaMdha vipAka (abuddhipUrva) ane kuzalasUla vipAka evA che je zabdo vAparyA che te anukame akAma ane sakAma nirjarAnA ja bIjA paryAyavAcaka zabdo jANavA. mithyAtvInI buddhi abuddhi ja hovAthI tene buddhi pUrvaka nirjara ja hotI nathI, abuddhi pUrvaka (akAma) nirjarA ja hoya che." evI zaMkA na karavI, kemake mAganusArI buddhino abuddhi tarIke apalApa karI zakAtuM nathI. nahitara te bhASa0Sa vagerene paNa akAmanirjarA ja mAnavAnI Apatti Avaze, kemake teonI nirjarA paNa abuddhi pUrvaka ja hatI. "mASatuSAdimAM sAkSAta buddhi na hovA chatAM guruparaMtavya vagere hovAnA kAraNe, buddhinI hAjarIthI je phaLa maLavAnuM hoya te te maLatuM ja hovAthI phaLataH to buddhinI hAjarI hatI ja" evI dalIla mArthAnusArI mATe paNa samAna ja che, kemake guNaThANanI ucita pariNatinI hAjarImAM phalataH buddhimattA paNa abAdhita ja hoya che. upadezapadamAM kahyuM che ke "jIvadayA vagere rUpa vizeSa guNanA pariNAmanI hAjarImAM jIva sArabhUta dhamavALo ja mAtra thAya che evuM nathI kiMtu yogya-ayogyane viveka karavAmAM kuzaLa evI buddhivALo paNa prAya; karIne thAya che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dharma parIkSA- ka 37 'guNaThANagapariNAme saMne taha buddhimapi paaenn| jAyai jIvo taphalamavekkhamAne uH piyamasi // guNavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAmai sati tatheti samuccaye, buddhimAnapi yukatAyuktavivecanA caturazemuSIparigato'pi na kevaladhama sAraH sadA bhavati, prAyeNa bAhulyena jAyate jIvaH / mahatAmapyanAbhoMgasa - bhavena kadAcitkRtyeSvabuddhimattvamapi kasyacitsyAditi prAyogahaNam / atraiva matAntaramAha-tatphalaM buddhimattvaphala svargApavargAdiprAptilakSaNamapekSyAnye punarAcAryA niyamo'vazyaMbha.vo buddhimattvasyAnAbhege'pi guNasthAnapariNatau satyAmiti bruvate / ayamabhiprAyaH-saMpannanirvANavratapariNAmA prANinAM 'jinabhaNitamida' iti pradhAnA: kvacidarthe 'nAbhAgabahulatayA prajJApakadoSAd vitathazraddhAnavantA'pi na samyaktvAdiguNabhaGga bhAjo jAyante / tai (ttarA. vi. 262) 2sammaddiTThIjIvo uvaiTUThapavayaNaM tu saddahai / saddahai asabbhAva ayANamANo guruNibhogA // iti / buddhimattve sati te vratapariNAmaphalamavikalamupalabhante eveti / yathA ca samyagdRSTyAdiguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi buddhimattvasAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvaguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi / ata evApunarbandhakAdInAmAdita evArabhyAnAbhogato'pi sadandhanyAyena mArgagamanameve ' tyupirizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAhazAM moTA mANasane paNa ana bhoga saMbhavata hoI kyAreka koIne kRtyamAM abuddhimattva paNa AvI jAya che. tethI "prAya: karIne' ema lakhyuM che. A bAbatamAM upadezapadakAra matAMtara dekhADatAM uttarArdhamAM kahe che ke, buddhimattAnA phaLarUpa svarga-mokSanI prAptinI apekSAe anya AcAryo te, guNAkANAnI tenI hAjarImAM anAbhoga hoya te paNa buddhimattA te avazya heya ja, (kemake buddhimattAnuM phaLa te maLI ja jAya che.) e niyama mAne che. kahevAno abhiprAya e che ke ghA (aticAra ) mukta data pariNAma pAmelA che "A zrI jinezvara bhagavAne kahyuM che.' evI zraddhA karatAM thakAM kayAreka keIka padAtha aMge anAbhe ga bahulatAnA kAraNe prajJApakanI bhUla thavAthI ulTI zraddhAvALA thAya te paNa teonA samyavAdi guNone bhaMga thato nathI. uttarAdhyayananiyukti (163) mAM kahyuM che ke "samyaphadaSTi jIva upadezAyela pravacananI zraddhA kare che. paNa kayAreka ajANapaNAmAM gurue Apela samajaNanA kAraNe asalkata arthanI paNa zraddhA kare che." koIpaNa rIte, buddhimattAnI hAjarImAM teo vrata pariNAmanuM saMpUrNa phaLa te meLave ja che." jema samyagraSTi guNaThANa pariNInI hAjarImAM avAntara pariNationuM tAratamya thavA chatAM buddhimattAnA sAmAnya phaLamAM te bheda paDatuM nathI tema mArgAnusArI mithyAtvIenI mithyAtvaguNaThANAnI avAktara pariNatiomAM tAratamya hovA chatAM buddhimattAnA sAmAnya phaLamAM te bheda paDatuM ja nathI. tethI ja, "apunabaMdhakAdi nuM anAbega hoya te paNa zarUAtathI ja sadabdhanyAye mArga gamana ja thAya che" evuM adhyAtmacintake kahe che. "mithyAtvIone paNa je sakAmanirbhara hoya te samyaktvIomAM ane temAM phera ja raheze nahi evuM je kaMInuM kahevuM che te asata che, kemake e rIte sakAma nirja rArUpa samAnatA thavA mAtrathI je kaI ja phera rahI zakato na hoya to te zukala lezyarUpa samAnatAvALA miyAtvIthI mAMDIne sagI kevaLI sudhInA mAM paNa kaI 1 guNasthAnakapariNAme sati tathA buddhimAnApe prAyeNa / jAyate jIvastatphalamapekSyanye tu niyama iti / / sampamaSTirjIva upadeSTa pravakna tu zraddadhAti / zradadhAtyasadbhAvamajAnan guruniyogAt //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakAba-akAmAMnajarA vicAra 187 kAmanirjarAsaMbhave samyagdRSTimidhyAdRSTa coravizeSaprasaGgaH' iti kemaciducyate tadakhAt evaM sati mithyAdRSTyAdInAM saye / gikevaliparyantAnAM zuklalezyAvastvanA vizeSa saGagAt / atrAntaravizeSAnna tadavizeSa iti cet ? soyaM prakRte'pi tulyaH samyagdRSTinirjarApekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstra bhAvanIyam ||37|| parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH samyaktvAticAraH 'nanvevaM mithyAdRrzA guNAnumeAdanena syAdU' ityAzaGkAM parihartumAha vamaiAro / hojjAhi ||38|| parapAkhaDipasaMsA iha khalu kavi so tammayaguNamohA aNavasthAe va (parapa | khaMDizaMseha khalu ko'pi naivamaticAraH / sa tanmataguNamAhAdanavasthayA vA bhaved ) / / 38 / / parapAkhaMDipasaMsati / evamuktaprakAreNa, iha mArgAnusAriguNAnumeAdane parapAkhaMDi - praza MsA'ticAraH ko'pi na syAt, yataH sa parapAkha DiprazaMsA ticAra : ( 1 ) tanmatAH parapAkhaMDi mAtra saMmatA ye guNA agnihotrapaJcAgnisAdhana kaSTAdayasteSu moheo'jJAnatattvA janapraNIta tulyatvAdimithyAjJAnalakSaNa' tato bhavet, 'parapAkhaMDinaH paradarzaninaH teSAM prazaMsA' ityatra vyutpattAvarthAt pAkhaMDatAvaccheka dharma prazaMsAyA evAticAratvalAbhAd / yathA hi ' pramAdino na prazaMsanIyA:' ityatra pramAdinAM pramAditAvacchedakadhameNAprazaMsanIyatvaM labhyate, tvaritasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdinApi, ' tathA pAkhaNDineo na prazaMsanIyAH ' ityatrApi pAkhaMDinAM pAkhaMDatAvacchedakadhameNaivAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tu mArgAnusAriNAM kSamAdi guNenApi / abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDatAvacchedakatva meviti tadrUpeNa prazaMsAyA - yativAra eva / ata evograkaSTakAriNAmapyAjJollaMghanavRttInAM prazaMsAyA deoSAvahatvamuktaM[ paMcA. 11-39] phera ja na rahevAnI Apatti Avaze. zukalalezyA rUpa sAmya hAvA chatAM te zukalalezyAnA avAntara bhedenA taphAvata heAvAthI teemAM vizeSatA abAdhitapaNe rahe che.'' evA uttara prastuta sakAmanirjarAnI bAkhatamAM paNa samAna ja jANavA, kemake samyagdRSTine thatI nirAnI apekSAe mithyAtvInI nirjarA alpa hovA rUpa vizeSatA tA mAnelI ja che. mATe mithyAtvIene paNa sakAmanirjarA saMbhave che e vAta zAstrAnusAre vicAravI. mATe 'mithyAtvInu koIpaNu anuSThAna akAmaneja rAnu ja kAraNa khanatuM hAI anumAdanIya hetu nathI' evI pUrva pakSIya dalIla UDI jAya che. tethI mArgAnusArI mithyAtvInuM anuSThAna anumAnIya hevu... siddha thAya che. 537aaaa "mithyAtvIenA guNunI A rIte anumehanA karavAmAM parapAkha'DInI prazaMsA karavA rUpa samyaktvanA aticAra lAgaze" evI zakAnA parihAra karavA graMthakAra kahe che- gAthA : A rIte anumedanA karavAmAM parapAkha`DI prazaMsArUpa keI aticAra lAgatA nathI, kAraNa ke te aticAra teA (1) mAtra tene samata evA guNNAnA mehathI ke (2) anavasthAthI thAya che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 - dhamaparIkSA-kaleka 38 "tesiM bahumANeNa ummaggaNumAaNA aNiTThaphalA / tamhA titthayaraANAThiesu juttottha bahumANo // " ityAdinA zrI haribhadrasUribhiH / vA athavA (2) anavasthayA mArgabhraMzalakSaNayAticArA bhaved, mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekaikAsamajasAcArAd, evaM mArgAcchedApatteH / ata evAbhimukhamugdhaparSadgatasya parapAkhaNDisambandhikaSTaprazasAdinA mahAnizIthe paramAdhArmikamadhyotpattiruktA / tathA ca tatpAThaH'je bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINa pasaMsaM karejjA, je yAviNa NiNhavANaM pasaMsaM karejjA jeNaM NiNhavANa AyayaNa pavisejjA je Na piNhavANa gaMthasatthapayakakharaMvA parUvejjA te Na NiNhavANa satie kAyakilesAie tave i vA saMjage i vA nANe i vA vinnANe i vA sue i vA paMDite ivA abhimuhamuddhaparisAgae silAhejjA sevi ya Na parahammiesu uvavajjejjA, jahA sumatitti' tathA ca yaH svasya pareSAM ca guNAnurAgavRddhikAraNamavagayaiva jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArgAnusAriNAM mithyAzAM prazaMsAM karoti tasya na doSagandho'pi, pratyuta ' aho sakalaguNasAraM jinapravacanaM, iti dharmonnatireva syAditi bhAvaH / / 38 / / 'Ama anyamArga mArgAnusArInA guNenI anumodanA karavAmAM paNa paradarzanInI prazaMsA thaI javA rUpa kaI aticAra lAgatuM nathI, kemake te aticAra lAgavAnA be kAraNamAMthI ekeya ahIM saMpanna thatuM nathI. temAMnuM paheluM kAraNa (1) mAtra para pAkhaMDIne ja saM mata evA agnihotra paMcAgni sAdhana kaI vagere rUpa guNomAM "A badhA vAstavika rIte jinapraNIta anuSThAnene samAna ja che ItyAdi mithyAjJAna rUpa meha. parapAkhaMDI prazaMsA evA zabdane vyutpattithI 'paradarzanIonI prazaMsA evo artha thAya che. AmAM vicAra karatAM athapattithI jaNAya che ke, "ahIM pAkhaMDInI prazaMsA aticAra rUpa ja bane evuM nathI paNa "pAkhaMDitAavarachedaka dharmanI prazaMsA aticAra rUpa ja bane evuM che. arthAta te vyakti pAkhaMDI havAmAM je dharma mukhya bhAga bhajave che te dharmanI prazaMsA ja niyamA aticAra rUpa bane che. jemake "pramAdIe prazaMsanIya nathI' evA vacanathI, teo je dharmane mukhya karIne pramAdI che te pramAditA avarachedaka dharmathI ja teo aprazaMsanIya hevA jaNAya che, nahi ke samyaphavAdi dharmathI paNa. kemake nahitarata avirata samyaktvI AdinI samyaktvane AgaLa karIne paNa prazaMsA karI zakAya nahi. A ja rIte pAkhaMDIo prazaMsanIya nathI" evuM vacana paNa pAkhaMDatA avachedaka dharmathI ja teone aprazaMsanIya jaNAve che, nahi ke kSamAdiguNethI mArganusArI anyamArgasthane paNa. arthAta kSamAdiguNene AgaLa karIne mArgAnusArInI karAtI prazaMsA aticAra rUpa banatI nathI. "A rIte te abhiniviSTa pAkhaMDI paNa tenA kSAdiguNonA kAraNe prazaMsanIya banI javAnI Apatti Avaze evI zaMkA na karavI, kema ke abhiniveza yukta kSamAdi guNe paNa pAkhaMDatA ava chedaka ja che. tethI teone AgaLa karIne karAtI 1. teSAM bahumAnenonmAgA~numadinAniSTaphalA / tasmAttItha karAjJAsthiteSu yukto'tra bahumAnaH // 2. yo bhikSurvA bhikSukI vA parapAkhaNDinAM prazaMsAM kuryAt yo'pi ca nihnavAnAM prazasAM kuryAt , yaH khalu nihavAnAM granthazAstrapadAzara vA prarUpayet , yaH khalu nivAnAM satkAn kAyaklezAdIn tapo vA saMyama vA jJAna vA vijJAna vA zrutauM vA pANDityaM vA'bhimukhamugdhaparSadgata; zlAghayet so'pi ca paramAdhArmikeSu upputa, vaya sutariti |
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumAdanA-prazaMsA vicAra 189 atha bhavantu midhyAdRzAmapi ke'pi ke'pi guNAstathApi hInatvAdeva te naanume|dyaa iti AzaGkAzeSaM nizakattumAha jai hINaM tesiM guNaM sammattadharo Na mannaIti maI / tA kassavi suhajogaM titthayaro NANumannijjA // 39 // [yadi hIna teSAM guNaM samyaktvadharA na manyate iti matiH / tataH kasyApi zubhayeogaM tIrthakaro nAnumanyeta // 39 // ] ja hIti / yadi ' hInaM ' teSAM mithyAdRzAM guNaM kSamAdikaM na manyate nAnumanyate, samyaktvadhara utkRSTapadatvAd iti tava matiH syAt ; tadA kasyApi zubhayeogaM tIrthakarerA nAnumanyeta tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chadmasthAnAmadhastanasthAnavarttitvAt na caitadiSTaM tata uparitana guNasthAnasthAnAmapi sarva mArgAnusArikRtyamanumodanIyameva / yacca smyktvpraza'sAmAM paNa aticAra tA lAge ja che. tethI ugra' upADanArA paNu AjJAnuM ullaMghana karIne jIvanArA sAdhu vagerenI praza'sAne doSAvaha kahI che. jemake pacAzaka (11-39)mAM zrIhi bhadrasUri mahArAje kahyuM che ke "tenA bahumAnathI aniSTa ApanAra evI unmAnI anumodanA thAya che. tethI jinAjJAmAM rahela thavA para bahumAna karavuM e yogya che.' have granthakAra te aticAra lAgavAnuM khIju` kAraNa jaNAve che. athavA mA braza rUpa anavasthAthI aticAra lAge che. mugdhapadamAM kSamAvagere guNAne AgaLa karIne paNa mithyAtvInI prazaMsA karavAmAM Ave teA e jIvA mukhya hoI te paradanane ja prazaMsanIya mAnI tenA bhakta khanI jAya che jenA kAraNe pachI uttarottara ayeAgya AcAro seve che. tethI sAcA mAne ucchedya thaI javAnI Apatti Ave. tethI ja "sanmAne sanmukha thayelA mugdhavAnI sabhAmAM parapAkha'DInA kaSTa anuThThAnanI praza`sA vagere karavAthI paramAdhAmIpaNuM maLe che" evuM mahAnizIthasUtramAM kahyuM che. te A rIte sanmAga ne sanmukha thayelA mugdhavAnI bhAmAM je sAdhu ke sAdhvI parapAkhaMDInI prazaMsA kare, athavA nihvAnA sthAnamAM jAya, nidbhavenA gantha-zAstra pada ke addAranI prarUpaNA kare, nivAnA kAya. kalezAdi tapa, saMyama, jJAna, vijJAna, zruta, ke pAMDityanI zlAdhA kare che te paNa paramAdhAmI thAya che-- jema ke sumati. huM je paNa AvA doSanI asaMbhAvanAnA kALamAM, je e ' peAtAmAM ane khIjAmAM guNAnurAganI vRddhi thaze" evu jANIne ja jineAkta kSamA vagere guNasamuhane mukhya karIne mArgAnusArI mithyArthIonI praza'sA kare che teone doSagadhanI paNa sabhAvanA rahetI nathI, uparathI sAMbhaLanArane ahe ! janapravacana sakalaguNNAnA kAraNe sArabhUta che" ItyAdi aheAbhAva karAvavA dvArA dharmAMnnati ja thAya che. 538aaaa (" mithyAtvIemAM paNa kAI koI guNA bhale hA ! paNa samyaktvInI apekSAe te guNA hIna kakSAnA heAvAthI ja anumedanIya nathI'" AvI rahI gayelI thoDI zaMkAne dUra karavA mATe granthakAra kahe che gAthA :-teonA guNeA nIcalI kakSAnA heAya che. tethI samyaktvI tenI anumAdanA kare nahi' AvA jo tamAro abhiprAya hAya te| ame kahIe chIe ke zrI tItha kara paramAtmAe to koInA paNa zubhayAganI anumAinA karI zakaze nahi.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA-loka 39-40 guNavizeSapradarzanArtha mithyAguNamAtrasya zAstre'kiJcitkaratvapratipAdanaM naitAvatA sarvathA Dhi gva sidhdhati, vAritranuM vizeSa nArtha (sAva. ni. 2272)'dsaarsii harasa ya seN iyassa peDhAlaputtarasa ya scciss| aNuttara dasaNasaMpayA siyA viNA cariNahara gaI gayA / / ityAdinA samyaktvasyApi tatpratipAdanAditi draSTavyam / / 39 / / tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNa nAmanumAdyatvasiddhau samyagdazA'nyeSAM guNA nAnumAdyA eva' ityutsUtraM tyaktavyaM, stokasyApyutsUtrasya mahAnarthahetutvAdityupadezamAha tA ussu mAtta aNumAijjA guNe u savvesiM / jAvA vi tao lahejja dukkhaM marIibdha / / 40 / / [tata utsUtra muktvAnumodeta guNAn' saveSA tu / yastokAdapi tato labheta duHkhaM marIciriva // 40 // tA ussuttati / tat tasmAtkAraNAt utsUtra muktvA turevakArArthaH sa ca sarveSAM ityanantaraM yAjyaH, sarveSAmeva guNAnanumodeta bhavya iti zeSaH / yad yasmAt stokAdapi tataH utsUtrAt marIciriva duHkhaM labheta / marIcihi kavilA itthaMpi ihayaMpi" iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropama kATAkATImAnasaMsAraparibhramaNajanya duHkhaM labdhavAn, tato yo mArgAnusAra numodanAM lumpannutsUtrasahasravAdI tasya kiM vAcyamiti bhAvaH / / [ svApekSayA hIna evA kSamAdimAM anumohinIya ata]. samyapha tvI pote UMce sthAne rahele heI mithyAtvInA sva apekSAe hIna kakSAnA mAdi guNene anumode nahi" evuM jo tamAruM kahevuM hoya to amAruM tamane kahevuM che ke tIrthaMkara paramAtmAe koInA paNa zubhegane anumodavAnA raheze nahi, kAraNa ke temanI apekSAe badhA chaghasthajI nIcalI bhUmikAmAM rahelA che. paNa A vAta ISTa te che nahi. tethI nakakI thAya che ke upara uparanA guNaThANe rahelA cha mATe paNa mArgAnusArI kRtye anumodanIya che ja. samyaktvaguNanI vizeSatA dekhADavA mATe zAstramAM mithyAtvanA guNamAtrane je akiMcikara jaNAvyA che eTalA mAtrathI teonA guNane guNa tarIke sarvathA abhAva siddha thaI jatuM nathI. kema ke nahitara e rIte samyaktvane paNa guNa tarIke abhAva ja thaI jaze, kAraNa ke cAritraguNanI vizeSatA dekhADavA tene paNa zAstromAM akicikara tarIke jaNAvyuM ja che. jemake Avazyakaniyukti (1172)mAM kahyuM che ke "dazArasiMha kRSNa, zreNika ane peDhAlaputra satyaki pAse anuttara evI samyagadarzanarUpa saMpatti hatI. chatAM cAritra na hovAnA kAraNe teo nIcI gatimAM gayA. arthAt teonuM samyapha teone bacAvI zakayuM nahi." che 39 che. A rIte anya mArgastha mArganusArIonA paNa guNe anumodanIya siddha thAya che. mATe "samyagadaSTie bIjAnA guNonI anumodanA karAya ja nahi evuM kathana e usUtra che. ane tethI e tyAjya che, kAraNa ke nAnuM paNa utsutra bhayaMkara anarthano hetu bane che. e upadeza ApatAM granthakAra kahe che-- gAthArtha : tethI bhavyajIve umUno tyAga karIne badhAnA guNonI anumodanA karavI joIe, kemake nAnA paNa ujUvathI jIva marIcinI jema duHkha pAme che. 1 dazArasiMhasya ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca satyakeH / anuttarA darzasaMpadAsIdvinA cAritreNAdharAM gatiM gtaaH||
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA incepi." vacanane vicAra ___ atra kecidAhuH-marIcikatsUtrAd duHkha labdhavAniti vayaM na sahAmahe, utsUtrasya niyamateo'nantasaMsArakAraNatvAna, tena cAsaMkhyeya saMsArAjanAta, tata utsUtramizritame veda marIcivacanaM, na tUtsUtramiti pratipattavyam / tathAhi-sAdhuvameM dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapilena 'yuSmatsamIpe kazciddho'sti ? iti pRSTe, AvazyakavRttyabhiprAyeNa tu 'bhavaddarzane kiJciddhasti ?' iti pRSTe, 'ahe|| ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharbhAnabhimukhA maducitaH sahAyaH saMvRtaH' iti vicintya 'mama dezaviratidharmA'sti' ityabhiprAyeNa manAgihApyasti' iti marIcirukatavAn / tatra marIceryadi dezavirativimarzanA nAbhaviSyattahi 'manAg' iti nAbhaNijyat / etadvacana parivrAjakavepe sati parivrAjakadarzane kiJciddharmavyavasthApaka saMpannam, 'iha' zabdasyA spaSTArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakadarzane'pi kiJciddho' sti ityavabeodhAt, anyathA kapilaH paribAjakaveSaM nAgrahI yat. tasya dharmacikIrSa yeva tadveSopAdAnAt rAjaputratvenAnyakAraNAsaMbhavat, tatazca kapilIyadarzanapravRttiH, sA ca kapilasya marIceranyeSAM ca mahAnarthakAraNaM, kuvacanarUpatvAt, tadetadevaMbhUtaM vacanamutsUtramizra, marIcyapekSayA sUtratve'pi karilApekSayA utsUtratvAd / 'mama pArce manogUdharmo'sti' iti dezaviratasya maricerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat, 'parivrAjakaHrzane manAgdho'sti' iti kapilasya buddhijanakatvena kapila.pekSayA cAsatyarUpameva iti / tethI utsutrane choDIne bhavya jIve badhAnA ja guNanI anumodanA karavI joIe, kAraNa ke a5 paNa usUtrathI marIcinI jema duHkha Ave che. "kapila! tyAM paNa che ane ahIM paNa (dharma) che eTalA alapa usUtrathI eka kaDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM paribhramaNanuM duHkha marIci pAmyo hato, te mArgAnusArInI anumenAne vilepa karavA mATe hajAro usUtra bolanAranuM to zuM thaze ? e vicAravuM joIe. [marIcinuM vacana usUtramizra hatuM-pUrva pakSa]. pUrvapakSa -"marIci usUtrathI duHkha pAmyo' e vacanane ame sahI zakatAM nathI, kAraNa ke usUtrabhASaNa niyamA anaMta saMsAranuM kAraNa bane che jyAre marIcine te asaMkhya saMsAra ja vadhyuM hatuM. tethI tenuM uddhavacana usUtramizrita ja hatuM, nahi ke utsutra e vAta svIkAravI ja joIe. te A rIte yukta paNa phare che-be vAra sAdhu dharmane upadeza ApavA chatAM sAdhu dharma mATenI taiyArI vinAnA kapile "tamArI pAse keI dharma che ke nahi ? evuM pUchayuM. (AvakavRttinA abhiprAya mujaba "tamArA darzanamAM kaI dharma che ke nahi? evuM pUchyuM, tyAre "ahe! be vAra samajAvavA chatAM bhAre kamI hoI sAdhu dharmane abhimukha na thayele A mAre mATe gya sahAyaka banI raheze e vicAra karIne ane "mArI pAse dezavirati dharma to che evA abhiprAyathI marIcie "ahIM paNa kAMIka dharma che evuM kahyuM. emAM marIcine je pitAne dezavirati dharma najaramAM Avyo na hota ane ziSyanA lebhathI asatya ja balavuM hota te e "kaMIka evuM na kaheta. Ama marIcie te dezaviratidharmanI apekSAe ja $ # ! datyavahAra
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA ka-40 tadasat, utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd / ApekSikatatyAmatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhAvadvacanasya pi tathAtvaprasaGgAt / tadapi hi bhA.vatantadbhavatAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA dhavanaM parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsUtraM, marIvinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAmiprAyeNaiva prayuktam / sa hyevaM jJAtavAn etanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhijanakaM kaviSyata tyevamevAyaM bedhanIyaH iti, kathamanyathA'sya parivrAjakaveSamayamadAsyad ? iti mahadvaiSamyamiti cet ? hanta tarhi utsUtramevedaM prAptamiti gatamutsUtramizreNa, e vacana kahyuM hatuM, paNa ene veza parivrAjakane heI e vacanathI dezavirati nahi paNa parivrAjakazananuM kaMIka dharma tarIke pratipAdana thayuM, kemake "Iha' zabda kaI cakkasa padArthane jaNAvanAra na haI sAMbhaLanAra kapilane te "parivrAjaka darzanamAM paNa kaMIka dharma che e baMdha thaye. kapilane e darzanamAM paNa dharmane kaMI bedha thaye nahote evuM na kahevuM, kemake te pachI e parivrAjaka veSa paNa leta ja zA mATe ? kAraNa ke rAjaputra evA teNe e levAmAM khAvA pIvAnI ciMtA maTI jaze' vagere rUpa anya kAraNuM saMbhavatuM na hovAthI dharmanI IcchAthI ja te veSa lIdhe hovo jaNAya che. Ama emAM ene dharmane baMdha thavAthI pachI emAMthI kapilIya darzana nIkaLyuM. je kupravacanarUpa hAI kapila, marIci ane bIjA anekonA mahAanarthanuM nimitta banyuM. Ama marIcinuM te vacana usUtramizra hatuM, kemake marIcinI apekSAe te sUtrarUpa hevA chatAM kapilanI apekSAe usUtra hatuM. mArI pAse dezaviratirUpa AMzika dharma che e dezavirata marIcine abhiprAya hevAthI tenI apekSAe te e satya ja hatuM. temaja kapilane parivrAjaka darzanamAM kaMIka dharma che evI buddhi karAvanAra hAI kapilanI apekSAe te asatya paNa hatuM ja. mATe e usUtramizra hovAthI anaMta saMsAranA badale asaMkhya saMsAranuM kAraNa banyuM. [mAyAnizrita asatyarUpa te usUtra ja - uttara] uttarapakSa - A pUrvapakSa khoTo che, kemake usUtra belavAnA abhiprAyathI belAyeluM A vacana mAyA nizcitaasatya rUpa heI usUtra ja hatuM. vaLI tame kahyuM e pramANe ApekSika satyatva-asatyatvanA kAraNe ja ene je utsutramitha mAnavAnuM hoya te te bhagavAnanA vacanane paNa tevuM ja mAnavAnI Apatti Avaze, kemake e paNa bhagavAna ane bhagavAnanA bhaktonI apekSAe satya hovA chatAM pAkhaMDIonI apekSAe te asatya ja hatuM. arthAta dezaviratinI apekSAe bolAyeluM vacana paNa kapilane jema parivrAjakadarzanamAM dharmanuM bodha karAvanAra banavAthI tenI apekSAe asatya hatuM tema yAdvAdanuM pratipAdana karavA belAyeluM bhagavaduvacana paNa pAkhaMDIone te ekAtavAdane ja baMdha karAvanAra banatuM hovAthI teonI apekSAe te asatya hovuM Thare ja che. pUrvapakSA- "pAkhaMDIone ekAntavAdane asatyabodha thAo" evA abhiprAyathI bhagavAna bolatA nathI. mATe teonuM vacana ujUra mizramanatuM nathI. jayAre marIcie
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA ilaiMpi0 vacanane vicAra 93 dravyato'satyasya kizalayapANDupatrAgullAparUpasUtravacanarayeva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi mizratvAyogAt, zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAvapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAcca / atha dezaviratyabhiprAyeNa madapekSayA mayA satyaM vaktavyaM, parivrAjakaveSA bhiprAyeNa kapilApekSayA tvasatyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtramizramiti cet ? na, etAdRzabhAvayorekadA'saMbhavAt , upayogadvayayogapadyAbhyupagamasyApasiddhAntatvAd / eka evAyaM samUhAlaMbana payoga iti cet ? tarhi kena kasya mizratvam ? niyamataH padArthadvayApekSa hyetaditi / viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cet ? tarhi gataM kevalenotsUtraNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dharmya ze satyatvAt "sarva jJAnaM dharmiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH" iti zAstrIyapravAdasiddheH / tarhi prakArabhedAdastu mizratvaM, ekatraiva vacane satyAsatyabodhakatvAvacchinnaprakArabhedoparaktAbhiprAyopareSAdutsUtrabhizratvasaMbhavAditi cet ? na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nuHsUtrasyotsUtrakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaiva saMbhavAnmithyAvyapadezena mizra syAnavakAzaH d, anyathA 'kriyamANaM na kRtaM' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itagaMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadatA jamAlyanusa riNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtra mizramiti mahadasamaHjasam / te kapilane asatyabaMdha thAo evA abhiprAyathI ja ukta vacana kahyuM hatuM. te evuM jANato hato ke "mAruM A vacana kapilane "parivrAjaka darzanamAM dharma che evI buddhi karAvaze" ane "A rIte ja Ane bodha karAva pezya che. je eno A abhiprAya ne hota te kapila jyAre dharma levA taiyAra thayo tyAre tene dezavirati dharma na ApatAM parivrAjaka veSa zA mATe Ape ? mATe bhagavAnanAM vacana ane marIcinA uktavacanamAM te ghaNI viSamatA hAI bhagavaduvacana usUtramizra siddha thatuM nathI. [viparIta evA dravya bhAvabhAMgA bhaLavA mAtrathI mizra paNuM na Ave] uttarapakSaH- je AvA abhiprAyathI ja marIci e vacana bolyo hota te e usUtra ja siddha thaI gayuM, usUtramizranI vAta to UDI ja gaI. kahevAne bhAva e che ke vacana je tenA sIdhA arthanI apekSAe satya hoya te dravyasatya bane che ane zubha abhiprAyathI rIte kahevAyuM hoya te bhAvasatya bane che. zAstramAM kizalaya-pAMDupatra (navA-janA pAMdaDA) vacce vArtAlApa thayAnI je vAta Ave che te dravyathI asatya havA chatAM bhAvathI satya che. temAM raheluM dravyaasatyatva jema ene mizravacanarUpa banAvI zakatuM nathI kintu sUtravacanarUpa ja rahevA de che tema dezaviratirUpa AMzika dharma levAnA kAraNe marIcinA vacanamAM rahela dravyasatyatva te vacanane mizra banAvI zakatuM nathI kintu asaabhiprAyanA kAraNe Avela bhAvaasatyatvanA kAraNe ene utsutra ja banI javA de che. bAkI zuddha ke azuddha dravyabhAgA sAthe azuddha ke zuddha bhAvabhAge bhaLavAthI ja je. mitratva mAnI levAnuM hoya te jinapUjA vageremAM paNa mizrapakSa mAnavAnI Apatti Ave. arthAt jinapUjA vageremAM paNa dravyahiMsA ane bhAvaahiMsA hAI hiMsA (ke. ahiMsA)ne mizrarUpe mAnavAnI Apatti Ave, 5.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA loka-40 api ca 'idaM marIcivacanamutsUtramizra' iti vadatA mUlata eva jainI prakriyA na jJAtA, yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchata bhAvabhASAmAzritya kriyate / sA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiva dazavaikAlikaniyuktyAdisiddhAnte pratipAditA / parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhUktavibhAgavyAghAtaprasaGga iti na kiJcidetad / itthaM ca marIrUpapekSayA marIceranutsUtramevedaM vacana kapilApekSayA ca viparyAsa buddhijanakatvajJAne'pItthamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti parijJAnAbhAvAtkathaJcidanAbhogahetuka mutsUtramiti vadato mAtA ca me vandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam / kizca tasyotsUtrAbhogo nAsIdityapi duHzraddhAnaM, vyutpannasya tasya tAdRzAspaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd / na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtra pUrvapakSa - marIcinA uktavacanamAM dravya-bhAvanI apekSAe zuddhatva-azuddhatva nahotuM, paNa bhAvanI apekSAe ja te hatuM. te A rIte-mArAmAM dezavirati che tethI tenA abhiprAyathI mArI apekSAe mAre satya bolavuM joIe ane parivrAjaveSane abhiprAya Ubhe thAya e rIte kapilanI apekSAe asatya bolavuM joIe. A zuddha ane azuddha bane bhAva marIcine hovAthI bhAvanA kAraNe ja te vacana usUtramizra banyuM hatuM. uttarapakSa - AvA be bhAve eka sAthe saMbhavatA nathI. kemake ekasAthe be upayoga mAnavA e siddhAntaviruddha che. tethI A rIte paNa e vacanamAM mizra saMbhavatuM nathI, "ukta bane bhAvone viSaya karanAra samUhaAlaMbana (samUhaviSayaka) eka ja upaga e vacana bolatI vakhate marIcine hato evuM je tame kahezo to ame pUchIe chIe ke zenAthI keNa mizra banyuM? kemake mitratva haMmezA be padArthonI apekSAe heAya che. jayAre ahIM to eka ja upayoga che. pUrvapakSa - upayoga eka hovA chatAM tenA viSaya be bhAvarUpa be che. tethI teonI apekSAe eka ja upayogamAM paNa mitratva saMbhave che. [dareka jJAna vizeSyaaMzamAM abhrAnta hoya]. uttarapakSa - te pachI mAtra (saMpUrNa) usUtra jevI koI cIja ja raheze nahi, kemake je koI asatyaabhiprAya haze te badhA A rIte mAtra asatya nahi paNa asatyamizra ja banI jAya che. kemake judAjudA viSayanI apekSAe temAM paNa mizrava hoya che. te A rIte-dareka jJAna dhamInA viSayamAM abhrAnta ja hoya che. prakAra aMge viparyaya (jAnta) paNa hoya che. evo zAstrIya pravAda prasiddha che. jemake lAla ghaDAne uddezIne thaeluM kALa ghaDo' evuM jJAna paNa temAM jaNAtA "ghaDA' rUpa vizeSya aMzamAM sAcuM che ane kALAzarUpa prakAra (vizeSaNa) aMzamAM brAnta che. tethI vizeSya ane vizeSaNa rUpa be viSayanI apekSAe temAM satyatva ane asatyatva bane AvavAthI e paNa asatyamizra ja banaze, asatya nahi. pUrvapakSa - A rIte prakAra ane vizeSyanA bhede mizatva na saMbhavatuM hoya te prakAranA ja bhede te mAne. arthAt eka ja vacanane je prayoga kare che te evA abhigAyathI thaye heya ke je satyabAdhaka prakAra ane asAdhakaprakAranA bhedathI raMgAyele
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA irthApi' vacanane vicAre bhASaNamasaMbhavyeveti zaGkanIya, karmapariNate vicitratvAd / aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnabhimatavidhiniSedhAvadhAraNA'kSamatvalakSaNa notsUtrAbhogAbhAvAt , kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaGkalezAt / ata eva sphuTA'prarUpaNamapyasyAspaSTatA pajAtivizeSazAlinyu. sUtraprarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttI-utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt , "yathoktaM [31 mArca 206] * phuDapAgaDamakaha to jaha'chayabohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo jarAmaraNamahoahI Asi // ti| heya eTale ke vizeSanA eka sadbhUtaprakArane ane eka addabhUta (gerahAjara) prakArane jaNAvavAnA abhiprAyathI utsutramizravacana saMbhavI zake che.' uttarapakSa- e rIte paNa te saMbhavatuM nathI, kema ke emAM sUtrakathanAMza (saddabhUta prakAra ) tarapha abhiprAyane je jhoka vadhu hoya te anusUtra (sUtrAnusArI ) vacana ja bolAvuM saMbhave che ane utsukathanAMza (adbhUta) prakArane jaNAvavAne abhiprAya je jora karI jato hoya to usUtravacana bolAvuM saMbhave che. tethI mithyAvyapadezathI vacana prayoga mizra banavAne avakAza rahetuM nathI. nahitara to "kriyamANuM na kRta' eTalA aMzamAM asatyanuM pratipAdana karyuM ane zeSaaMzamAM satyanuM pratipAdana kare evA abhiprAyathI mithyAvyapadeza karatAM jamAlInA anuyAyIonuM vacana paNa usUtramizra ja thaze, usUtra nahi, je meTuM asamaMjasa che. (sUtra-utsutra vibhAga mRtabhAvabhASAne sApekSa) vaLI A marIcivacanane utsamizra kahenAre te mULathI ja jainaprakiyA jANa nathI. kemake sUtra-utsutra vibhAga mRtabhAvabhASAnI apekSAe pADavAmAM Ave che. je zrutabhAvabhASA dazavaikAlikaniyukita vagere siddhAntamAM satya-asatya ane anubhaya evA traNa prakAravALI ja kahI che. usUtramizra vacanane svIkAranAre te tevA vibhAga mATe mizrarUpa mRtabhAvabhASA paNa mAnavI paDaze, jenAthI bhagavAna zrIbhadrabAhusvAmIe batAvela che. vibhAgane vyAghAta thaI javAnI Apatti Ave che. mATe mizravacana mAnavAnI vAta tuccha che. marIcine potAnI apekSAe te e vacana anusUtra ja hatuM. vaLI A rIte belAyeluM mAruM vacana kapilane viparIta badha karAvaze, evuM marIci jANatuM paNa hatuM, tema chatAM A rIte bolAtuM vacana kapilanI apekSAe mAruM usUtra bhASaNa ja banaze, e khyAla marIcine na hovAthI tenuM e vacana kathaMcit anAga prayukta usUtra hatuM (tethI anaMtasaMsAraphaLaka na banyuM.) AvuM kahenAre te samajI levuM joIe ke pite mArI mA vAMjhaNI che evuM bolI rahyo che, kemake "viparIta baMdha karAvaze evuM jANyA pachI tAdazakhyAla na Ave e viruddha vAta che. vaLI "tene usUtrane khyAla na hato e vAta to magajamAM ja bese tevI nathI, kemake agyAra aMga bhaNavAthI vyutpana * sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM bodhilAbhamupahanti / yathA bhagavato vizAlo jarAmaraNamahodadhirAsIt /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zleka-40 - kinca 'ihatti' dezaviratyabhiprAyeNaivoktamiti kuto nirNItam ? upadezamAlAvRnau 'kapila! ihAnyatrApi' matsaMbaMdhini sAdhusaMbandhini cAnuSThAne dhamo'stIti bhaNanAt / na ca tatra 'sAdhusambandhini' iti bhaNanena 'matsaMbaMdhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti' ityevAbhiprAya iti vAcyaM, jinadhAsaM jJAtvA ziSyamicchan sa taM jagau / mArge jaine'pi dharmo'sti mama mArge'pi vidyate // iti imavIracaritravacanAtsvamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt / svamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAcAralakSaNa kApiladarzanameva / tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasaMbandhena dharmamAtrameva nAsti kuto dezaviratyanuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi / aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtraparihAre'nyaliGgAdisiddhAbhyupagamAccAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiJcidetat / etena-'kavilA itthaMpi' ti 'api 'zabdasyaivakArArthatvAnnirupacaritaH khalvatraiva sAdhumAgeM 'ihayaMpi' tti svalpastvatrApi vidyate, sa hyevamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marI. cinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinivartitaH-iti jJAnasAgarasUrivacanamapi vyAkhyAta', tatrApi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAt , na hi sAdhuzrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH saMbhavaduktiko'pIti vicAraNIyam / thayelA tene tevA aspaSTa vacanamAM paNa utsutrapaNAno khyAla avazya hovo ja joIe. "sAdhuonA bhagata evA tenuM bhASaNa utsutra hovuM saMbhavatuM nathI' evI zaMkA na karavI, kAraNake karma pariNativicitra hoya che. arthAta game tevAne te bhUlathApa khavaDAvI (saMkalaza prayukta aspaSTaprarUpaNA e paNa usUtraprarUpaNA) vaLI kyA abhimata aMzanuM vidhAna che ane kayA anabhimata aMzano niSedha che e nirNaya na thaI zakavA rUpa aspaSTapaNe tene vacanamAM je hatuM te "tene usUtrane khyAla nahoto' e kAraNe nahi, paNa anabhimata (parivrAjakaSa)nA niSedha aMzamAM paNa AMzikavidhAna jenAthI thaI jAya tevA saMkalezanA kAraNe ja hatuM. tethI ja tenuM A aspaSTa prarUpaNa paNa aspaSTatA nAmanI vizeSa prakAranI jAtivALA usUtra prarUpaNamAM ja phalita thAya che. A vAta amArA gharanI nathI. kemake pAkSika sAptitika vRttimAM kahyuM che ke"kemake usUtra prarUpaNa e saMsArane hetu che. upadezamALAmAM kahyuM che ke spaSTa prakaTa rIte yathAsithata paNe na kahete vakatA bodhilAbhane haNI nAkhe che. jema ke evA vacananA kAraNe prabhu mahAvIrane jarA-maraNanA samudra rUpa saMsAra vizALa hato (vadhyo)." ahIM utsutra prarUpaNAnI saMsArahetutAne adhikAra dekhADI emAM bhagavAnanI aspaSTa vacanathI thayela saMsAravRddhine ullekha karanAra upadezamALAnI gAthA sAkSI tarIke vRttikAre TAMkI che enA parathI niHzaMka rIte jaNAya ja che ke pUrvAcAryone ukta aspaSTa prarUpaNuM paNa utsutra tarIke ja mAnya hatI.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA intha'pi vacananA vicAra [ marIcivacanamAM rahela '' zabdanA arthanI vicAraNA ] vaLI 'marIcie svavacanamAM 'ihu" zabdanA ullekha dezaviratirUpa AMzika dharmonI apekSAe ja karyAM hatA' tevA nirNaya zenA parathI karyA ? upadezamAlAvRttimAM te kapila ! ahIM ane anyatra paNa' e vAkayanI 'mArA anuSThAna ane sAdhunA anuSThAnamAM dhama che' evI vyAkhyA karI che. arthAt ihuM zabdathI marIcie chatra- pAvaDI rAkhavA vagere rUpa pAtAnA anuSThAnanA ja ullekha karyAM hatA. zakA :- 'sAdhusa'baMdhI' evA zabda vRttimAM sAthe je vaparAyA che tenAthI jaNAya che ke vRttimAM rahela matsa`badhI' zabdanA atha evA karavAnA che ke tenA dU zabdathI "masaMba"dhI=mArA dezavarati anuSThAnamAM dharma che" evu' jaNAvavAnA abhiprAya hatA. " 127 6 samAdhAna :- A vAta barAbara nathI. kAraNa ke jainadharmAMtI ALasavALA jANIne ziSyane IcchatA marIcie tene kahyuM ke jaina mAmAM paNa dharma che ane mArA mAmAM paNa che.' evA haimavIracaritranA vacanathI jaNAya che ke teNe pAtAnA mArgamAM paNa dha' kahyo hatA. ane tenA mArga tA pAte svIkArela liMga-AcArarUpa kApiladana ja hatuM. te mArgamAM niyatakAraNatAvizeSa sabaMdhathI dha mAtrane abhAva hateA. (arthAt te mA mArgAnusAritA vagere rUpa sAmAnyadhanA paNa vizeSa prakAranA niyatakAraNarUpa na hAtA. eTale ke zrIjinezvaradevAvize kuzaLacitta, zAstralekhana, pUjana vagere anuSThAnaghaTita mArga jevA vizeSaprakAranA niyatakAraNarUpa che, A triRRDa-zikhA vagere rAkhavA vagere rUpa kApilamAga tevA vizeSa prakAranA niyata kAraNarUpa nahAtA. dhama mATe je vizeSaprakAranu` niyata kAraNa hAya temAM dharmAM niyatakAraNatAvizeSa sa`badhathI rahe.) tA dezivarati anuSThAna aa kayAMthI saMbhave ? tethI enu vacana usUtra ja hatuM. zakA - e mA` niyatakAraNarUpa bhale naheAtA, paNa kacAreka tA e mAthI paNa dhama zakaya hoI te mArga aniyatakAraNarUpa tA che ja. tethI aniyatakAraNatA saba'dhathI tA dhama emAM rahyo ja hatA ne! samAdhAna :- A rIte teA teonA mArgamAM cAritranI paNa hAjarI mAnavAnI Apatti Apaze, kemake anyaliMgasiddha vagere bhedA mAnyA che enA parathI jaNAya che ke kAikane te mArga paNa cAritranu` kAraNu khanI jAya che. tethI AvA bacAva pAMgaLA che. tethI ja, kavilA ItyapimAM rahelA 'api' zabda 'ja'kArACka heAI marIcinuM tAtparyAM evuM jaNAya che ke-A sAdhumA'mAM ja nirucarita rIte dharmAM rahyo che, ane alpa dharma tA ahIM paNa rahyo che. Avu' sAMbhaLIne kapila marIci pAse dIkSita thayA. marIcie paNu A duyanathI peAtAne sa'sAra vadhAryA" evI jJAnasAgarasUri ma.nI vAtanI paNa vyAkhyA thai gayelI jANavI. kemake AvA zabdothI temaNe paNa judA judA mArganA abhiprAyathI ja dhama nA bheda kahyo che. ane sAdhu ane zrAvakanA dharma judA judA mArUpa che ane tethI te be dharma judA judA che evu* tA kAI rIte kahevu. paNa saMbhavatuM nathI te paNa vicAravuM. arthAt IMha zabdathI anyamArga tarIke eNe dezivatinA ja ullekha karyo hatA evuM kahevu kAi rIte yAgyuM nathI.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dharma parIkSA zleka 40 mAta yatta maricivacanamidamAvazyakaniyuktau durbhASitamevokta na tUtsUtramiti nedamutsUtra vaktavyamiti kenaciducyate tadasat , durbhASitapadasyAnAgamikAryopadeze rUDhatvAt tadutsUtratAyA vyaktatvAt / tadukta' paMcAzakasUtravRtyoH [12/17] ___ 'saMviggoNuvaesaM Na dei dubhAsiya kaDuvivAgaM / jANato taMmi tahA atahakkAro u micchatta / vyAkhyAH saMvigno bhayabhIrurguruH anupadezaM naJaH kutsitArthatvena kutsitopadezamAgamabAdhitArthAnuzAsanaM na dadAti parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kimbhUtaH san ? ityAha-durbhASitamanAgamikArthopadezaM kaTuvipAkaM dAruNaphalaM durantasaMsArAvaha marIcibhave mahAvIrasyeva jAnan avabudhyamAnaH / ko hi pazyannevAtmAnauM kupe kSipatItyAdi / tathA . zrAvakadinakRtyavRttAvapyukta - viparItaprarUpaNA unmArgadezanA / iyaM hiM caturantAdabhrabhavabhramaNaheturmarIcyAderiveti / ' dharmaratnaprakAraNasUtravRttyora pyukta-(101) ___aisAhasameya jaM ussuttaparUvaNA kaTuvivAgA / jANatehi vi dijjai Niddesso suttabajjhatthe // "jvala. jjvAlAnalapravezakArinarasAhasAdapyadhikamatisAhasametadvarttate, yadutsUtraprarUpaNA sUtranirapekSadezanA kaTuvipAkA dAruNaphalA jAnAnaiH avabudhyama.nairapi dIyate vitIryate nirdezo nizcayaH strabAhye jinendrAnukte arthe vstuvicaare| kimukta' bhavati ? udababhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgara patto / bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijjANa / / (A0ni0 438) ussuttamAyaraMto badhai kammaM sucikkaNa jIvo / saMsAraca pavaDDhai mAyAmosa ca kumvai ya / / (upa0 mA0 221) 5 ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyayamA illo / saDhasIlo asamallo tiriAu (aAuMgaI) badhaijIvo / / (pacava0 1655) [ duSita mele 55 utsUtra ] "mAvazyaniyumii A1 bhazayivayanane durbhASita 4yu cha, sUtra nahi. tathA mene utsUtra na 4avu naye" me 4thana moTu jaya', 4 / 25 'duSita' zabdano "anAgamika (AgamabAhya) arthane apAta upadeza' e artha rUDha che, ane te upadeza usUtra hova te spaSTa ja che. paMcAzakasUtra (12-17) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke anAgamika arthanA upadezarUpa durbhASita durantasaMsArarUpa dArUNa vipAka vALuM hoya che jemake marIcinA bhavamAM prabhu mahAvIranuM vacana. AvuM jANutA saMvina (saMsArabhIruguru anupadeza AgamabAdhita artha kahevA 35 kutsita upadeza detAM nathI, kemake tema karavAmAM tenuM saMvijhapaNuM ja cAlyuM jAya che. e te kANuM mUrakha hoya ke je dekhavA chatAM jAtane kuvAmAM ja pADe." zrAvaka dinakRtya vRttimAM paNa kahyuM che ke "viparIta prarUpaNuM eTale unmAga dezanA. te caturaMta vizALa bhavabhramaNane hetu bane che jema ke marIci vagere ne." dharmaratna prakaraNa sUtra (101) ane tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke "bhaDabhaDatA agnimAM praveza karanAra puruSanA sAhasa karatAM paNa A vadhuM 1 saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASita kaTuvipAkam / jAnastama stathA'tathAkArastu mithyAtvam // 2 atisAhasametadyadutsUtraprarUpaNA kaTuvipAkA / jAnAnairapi dIyate nirdezaH strabAhyArthe / 3 durbhAvitenaikena marIci rduHkha sAgaraprAptaH / bhrAntaH koTAkoTI sAgarasadRgnAmadheyAnAm // 4 utsUtramAcaran badhnAti karma sucikkaNaM jiivH| saMsAra ca pravardhayati mAyAmRSAM ca karoti ca // 5 unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayamAyAvAn / zaThazIlazca sazalyaH tiryaggati(gAyuH) badhnAti jIvaH / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA iWpi0 vacanane vicAra 1"ummaggadesaNAe caraNa NAsaMti jinnvriNdaann| vAvaNNadaMsaNA khalu na hu labbhA tArisA d?|| (prava0 sA0 646) ityAdyAgamavacanAni avApi svAgrahaprastacetaso yadanyathA'nyathA vyAcakSate vidhati ca tanmahAsAhasameva, anarvApArAsArasaMsArApArapArAvArodara vivarabhAvibhUriduHkhabhArAGgIkArAditi // " tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanAdhikAre prokta' "etAsu cotsUtrabhASaNArhadgurvAdyavajJAdimahatyAzAtanA'nantasaMsAra he tuzca sAvadyAcAryamarIjimAlikUlavAlakAderiva / yataH 2ussuttabhAsagANa bohiNAsoM aNaMta saMsAro / pANaccae vi dhIga ussutta tANa bhAsaMti // titthayarapavayaNasuaM AyariaM gaNahara mahiDhiyaM // " ityAdi / tathA yogazAstravRttAvapyukta'-'bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTA koTI yAvadbhave bhrAntastatkAnyeSAM svapApapratIkAra kartumazaknuvatAM gatiriti / tathA tatraiva 'alpAdapi mRSAvAdAd' ityasya vyAkhyAyAmalpasyApi mRSAvAdasya mahAnarthahetutve saMmativacanamidamupadarzita4ahaha sayalannapAvA vitahapannavaNamaNumavi duraMtaM / jaM marIibhava uvajjiyadukkayaavaseselesavamA // "surathuaguNoviM titthaMkarovi tihuaNaatulamallo vi / govAihiM vi bahuso kayatthio tijayapahU taM si // tti moTuM sAhasa che ke je "sUtranirapedezanA rUpa utsutra prarUpaNu dArUNavipAka Ape che evuM jANavA chatAM jinAgamamAM nahi kahela e thI paNa bAbatamAM nizcayAtmaka vAte karAya che. kahevAno bhAva e che ke "(Ava. ni. 438) eka durvacananA kAraNe marIci duHkhane samudra pAmyo. ane eka keDA paDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bho." "usUtrane AcaratA jIva atyaMta cIkaNuM karma bAMdhe che. saMsArane vadhAre che tema ja mAyAmRSAvAda kare che (upa. mALA-221)." "unmAdezaka, mArganAzaka, gRhadayavALA mAyAvI ane zatAnA svabhAvavALA sazalya jIva tiryaMcAyuM bAMdhe che. (paMcavastu1655)." "jIvo umAgadazanAthI zrI jinezvaroe prarUpelA cAritrano nAza kare che. pitAnuM samyagdarzana gumAvanAra A jIvanuM darzana karavuM paNa yogya nathI. (pra. sA. 646)" ItyAdi Agamavacanane sAMbhaLIne paNa potAnI pakaDathI grasta cittavALA jIvo je jAtajAtanI vyAkhyAo kare che temaja AcaraNa kare che te kharekhara mahAsAhasa rU5 che, kAraNa ke enAthI teo anAdi nA pAra vagaranA pArAvAra duHkhane vaherI le che." [ marIcinA vacanane usUtra tarIke ullekha karanAra zAstrapATho ] tathA zrAddhavidhinI vRttimAM paNa AzAtanAnA adhikAramAM kahyuM che ke A badhAmAM utsutrabhASaNa, bhagavAna-guru vagerenI avajJA vagere moTI AzAtanA rU5 che temaja anaMta sa sArane hetu bane che. jemake sAvaghAcArya--marIci-jamAli-kulavAlaka vagere che, kemake kahyuM che ke "utsatra bhASaka jIvonA samyaktvano nAza thAya che temaja anaMtasaMsAra vadhe che. tethI dhIrapuruSa prANa jAya to paNa usUtra bolatA nathI. tIrthaMkara-pravacana-zruta-AcArya-gaNadhara-mahardikanI doSa gAvA-anucita vartana-avajJA vagere rU5 AzAtanA karanAra anaMtasa sArI thAya che" tathA yoga1 unmArgadezanayA caraNa nAzayanti jinavarendrANAm / vyApannadarzanAH khalu naiva labhyAstAdRzA draSTum // 2 utsUtrabhASakANAM bodhinaasho'nntsNsaarH| prANatyAge'pi dhIrA utsUtra tato na bhASante // 3 uma0 pada0 423 / asyottarArdha:-AsAyaMto bahaso aNaMtasaMsArio hoti // tIrthakarapravacanazrutamAcArya gaNadhara mahardikam / AzAtayan bahuzo'nantasaMsAriko bhavati / / 4 ahaha sakalAnyapAyAd vitathaprajJApanamaNvapi duraMtam / yanmarIcibhavopArjitaduSkRtAvazeSalezavazAt // 5 surastutaguNo'pi bIrthakaro'pi tribhuvane'tulyamallo'pi / gopAdibhirapi bahuzaH karthitastrijagatprabhustvAsi //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2oo dharmaparIkSA zloka 40 gobaMbhaNa bhUNaMtagAvi kei iha daDhappahArAI / bahupAvA vi ya siddhA siddhAkira taMmi ceva bhave // tti / tathopadezaratnAkare'pi prokta "tathA keSAJciddezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA para kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sApi puranirddhamanajalatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivotsUtralezaprarUpaNenApi sarve'pi gunn| yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAt / yadAgamaH 'dubbhAsieNa ikkeNa." ityAdi ! tathA satraiva pradezAntare prokta'-"kecid gurava AlaMbana vinaiva satata bahutarapramAdasevitayA kucAritriNaH dezanAyAmapyacAturthabhRtazca, yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH yathA vA marIciH 'kavilA itthaMpi ihayaMpi' ityAdi dezanAkRd / dezanAyAzcAturya cotsUtraparIhAreNa samyaka sabhAprastAvaucityAdiguNavatvena ca jJeyam // " (taTa 1 aM 2 ta 11) tyAdri | ____ yattu kazcidAha "utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIcervacana na kevalamutsUtramizramiti tanna, evaM sati 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao bahumaou / ' tti SaSThapaJcAzaka (33)vacanAd 'ya eva bhAvalezo bhagavadvahumAnarUpo dravyastavAd bhavati, sa eva bhagavato mukhyavRttyA'numataH' ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavadbahumatatvApatteH, tasmAllezapadamapakarSAbhidhAyaka zAstra vRttimAM 5zuM kahyuM che ke-tribhuvanaguru bhagavAna paNa umAdezanAthI kaDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bhamyA to potAnA pApano pratikAra karavAmAM asamartha bIjA jIvonI to vAta ja zI karavI tathA temAM ja "a9pAdapi mRSAvAdA'nI vyAkhyAmAM "a9pa paNa mRSAvAda mahA anarthane hetu bane che e jaNAvavA sAkSI tarIke kahyuM che ke "o ho ho ! nAnuM paNa viparIta prarUpaNAnuM pApa bIjA badhA pApa karatAM duraMta hoya che. ke je marIci bhavamAM karela duSkRtanA zeSa rahI gayelA aMzanA kAraNe, devothI prazaMsAela guvALA hovA chatAM, tIrthaMkara hovA chatAM, tribhuvanamAM ajoDamala hovA chatAM paNa he trijagata prabhu ! tuM govALiyA vagere vaDe ghaNI kadarthanA karAyo. jyAre te pA5 vinAnA) gAya-brAhmaNa-bALanA ghAtaka daDhaprahArI vagere bhayaMkara pApI keTalAya jI siddha thaya eTaluM ja nahi, te ja bhavamAM siddha thaI gayA." tathA upadezaranAkaramAM paNa kahyuM che ke- "tathA keTalAkanI dezanA prastAva-aucitya vagere badhA guNothI suMdara hoya che paNa mAtra utsava prarUpaNArUpa dUSaNathI dUSita hoya che. te paNa gaTaranA pANI jenI jANavI. kemake azucipadArthanA aMzathI jema nirmaLa pANI paNa dUSita thaI jAya che tema usUtranA aMzanI prarUpaNAthI paNa badhA guNa jANe ke deva rUpa banI jAya che, kAraNa ke utsatrAMzaprarUpaNa bhayaMkara vipAka vALI hoya che. AgamamAM kahyuM che ke "eka durbhASitathI.." (A. ni. 438) ityAdi tathA upadeza ratnAkaramAM ja bIje (1-2-11) kahyuM che ke keTalAka gurue vinA kAraNe ja satata ghaNe pramAda sevavAvALA hAI kuyAritrI hoya che tema ja dezanA ApavAmAM paNa cAturyavinAnA hoya che. jemake pAsasthA vagere athavA jemake "kavilA..." IyAdi dezanA ApanAra maricI. utsavane parihAra karavA pUrvaka sabhA-prakaraNa-aucitya vagere guNone jALavI rAkhavA e ahIM dezanAcAturya jANavuM." [ "leza' zabda mizrapaNane jaNAvatA nathI ]. "ahIM "usUtraleza" evuM je kahyuM che tenA parathI ja jaNAya che ke marIcinuM vacana usUtra na hatuM paNa utsavamitra hatuM." AvuM keIe je kahyuM che te jANavuM, kemake "je bhAvaleza hoya che te ja bhagavAnane bahumata hoya che' AvA paMcAzaka (6-33)nA vacanane je artha jaNAya che ke "vyastavathI bhagavAn para bahumAna 1 gaubAhmaNabhUNAntakA api kecidiha dRdAhAyodayaH / bahupApA api ca siddhAH siddhAH kila tasminneva bhave //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA itthapi vacanano vicAra 11 natu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyam / syAdayamabhiprAyaH "dharmasyApi hyazubhAnubandhAdityAha 'dhammo vi sabalao hoi' ityAdinA zAstre zabalatvamucyate, zabalatva ca mizratvameva, (iti)marici. vacanasyApi kudarzanapravRttyA'zubhAnubandhAnmizratvamaviruddha, kudarzanapravRttereva tasya saMsAravRddhihetutvenAvazyakacUrNAvuktatvAditi so'ya durabhiprAyaH, yata ittha sati phalata evedamutsUtra syAnnatu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtra, utsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti yatkiJcidetat / __ ata eva zrAddhapratikramaNasUtracUrNAvapi 1 paDisiddhANaM karaNe' iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNAM vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitvena marIcireva dRSTAntAyopadarzitaH / tathA hi 2vivarIaparUvaNAe yatti, 'ca'zabdaH pUrvApekSayA '3vivarIaM vitaha ustutta bhaNNai, parUpaNA esavaNA desanatti Ne pajjAyA' viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA, tasyAMsatyAM pratikramaNa bhavati / sA caivaM ruupaajAgavArUpa je bhAvaleza pragaTe che te ja mukhyatayA bhagavAnane anumata hoya che temAM paNa leza zabdano artha mizritatva thavAthI "abhAvamizrita bhAva bhagavAnane anumata che' evo artha phalita thavAnI Apatti Ave. tethI leza" zabda ochAzane vAcaka che, mitvane nahi e mAnavuM joIe. keIne e abhiprAya jAge ke "dharma paNa zabala thAya che' ityAdi vacanathI zAstramAM dharmamAM paNa azubhaanubaMdhathI zabalava kahyuM che. ane zabalatva te mizravarUpa ja che. tethI kudarzana pravartAvAnA kAraNe azubha anubaMdhavALuM hoI marIcinuM vacana paNa zabala=mizra hovuM viruddha nathI. AvazyakacUrNimAM tenAthI kudarzana pravaryuM hovAnA kAraNe ja tene saMsAravRddhinA hetu tarIke kahyuM che." te A abhiprAyane kharAba jANo, kAraNa ke azubha anubaMdhanA kAraNe je dharma zabala bane che te svarUpataH to zuddha ja hoya che, azabhaanubaMdha (paraMparA)rU5 phaLanA kAraNe temAM azuddhatA AvavAthI zabalatA Ave che. tema prastutamAM paNa phalita e thaze ke marIcinuM vacana svarUpataH te sUtrarUpa ja hatuM paNa enAthI kudarzananI paraMparA je cAlI te phaLanI apekSAe emAM usUtrava AvavAthI e mizra banyuM. paNa AvuM che te nahi, kemake e vacanane zAstromAM svarUpataH usUtra ja kahyuM che. temaja te paraMparAnA kAraNe nahi paNa utsavapaNanA kAraNe ja e saMsArahetu paNa banyuM hatuM. mATe A abhiprAya tuccha che. 1 [ usUtraprarUpaNanuM svarUpa ]. Ama, marIcinuM vacana, kudarzananI paraMparA cAlI tenA kAraNe nahi, kintu svarUpe ja je "usUtra' hatuM, ane svarUpe ja je saMsAravRddhinuM kAraNa hatuM, tenA kAraNe ja, zrAddhapratikramaNusUtranI cUrNimAM paNa "siddhAo jaLa" nI vyAkhyAmAM viparIta prarUpaNAnuM ( usUtraprarUpaNanuM) svarUpa dekhADIne pachI te svarUpavALuM usUtrabhASaNa karanAra tarIke ane tenuM saMsArabhramaNarUpa azubhaphaLa pAmanAra tarIke marIcine ja dRSTAnta tarIke kahyo che. te A rIte- 1 paDisiddhANaM karaNe kiccANamakaraNe ya pddikkmnnN| asaddahaNe a tahA vivarIaparUvaNAe ya // 1 pratiSiddhAnAM krnne| 2. viparItaprarUpaNAyAM ca / 3. viparItaM vitatha utsUtra' bhaNyate, prarUpaNA prajJApanA dezaneti eSAM pryaayaaH| 26
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ri02 dhamaparIkSA zalo 'siavAyamae samae parUvaNegaMtavAyamahigicca / ussaggavavAyAisu kuggaharUvA muNeyamvA / / 2piMDa asohayaMto acarittI ittha saMsao Natthi / cArittami asaMte savvA dikkhA niratthiyA / / evaM ussaggameva kevala paNNavei / avavAyaM ca4ceiapUA kajjA jaiNA vi hu vayarasAmiNava kila / anniyasuasUrINa va nIAvAse viM na ha doso // tahAbhaliMgAvasesamittevi vaMdaNaM sAhuNA vi daayvv| 'mukkadhurA saMpAgaDa sevI' iccAi vynnaao|| ahavA pAsatthosannahAchaMde kusIle sabale thaa| diTThIe vi ime paMca goyamA na nirakhie / " jo jahAvAya na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno / vaDDhei ya micchatta parassa saMkaM jnnemaanno|| [piM0ni0 186, upa0mA0 504]'iccAi Nicchayameva purao karei / kiriyA kAraNaM (mokkhassa) ne nANaM, nANaM vA na kiriyA, kammaM pahANa na vavasAo, vavasAo vA na kamma, egaMteNa NiccamaNiccaM vA vivarIA parvaNue..." "ca" zabda pratiSiddhakaraNAdinI pUrvavAnI apekSAe samuracaya karavA mATe che. vitatha-usUtra e viparIta kahevAya che. prapha paNuM eTale prajJApanA dezanA e tenA paryAyavAcI zabda che. viparIta evI prarUpaNa te viparIta prarUpaNa. te thaI jAya to pratikramaNa karavuM paDe. te viparIta prarUpaNAnuM svarUpa AvuM jANavuM -syAvAdamaya siddhAntamAM ekAntavAdane mukhya karI utsarga apavAdAdimAM kugrahanI prarUpaNA karavI te viparIta prarUpaNuM. jemake "bhikSAne zuddha na gaveSato jIva acAritrI ja che emAM saMzaya nathI. ane cAritra na rahe to saMpUrNa dIkSA ja vyartha che." ItyAdi rUpe mAtra utsagane ja prarUpe. "sAdhue paNa vajasvAmInI jema raoNtyapUjA karavI joIe. aNikAputra AcAryanI jema nityavAsamAM paNa koI doSa nathI.' ItyAdi rU5 mAtra apavAdane ja prarUpe. athavA "mAtra liMga ja UbhuM rahyuM hoya (sAdhutA badhI cAlI gaI hoya) te paNa tene sAdhue 5Nu vaMdana karavuM, kemake Avazyaka niryuktimAM "muktapurA-saMprakaTa sevI ItyAdi vacano kahyA che." Avo ekAntavAda pakaDe. athavA "he gautama! pAsasthA, avasana, yathANaMda, kuzIla tathA zabala A pAMcane najarathI paNa jevA nahi. je bolavA mujaba karatA nathI tenA karatAM vadhu mithyAtvI bIjo koNa hoya? bIjAone zaMkA pADato te mithyAtvane vadhAre che ItyAdi nizcayane ja AgaLa kare. athavA kriyA mokSanuM kAraNa che, jJAna nahi, ke jJAna kAraNa che-kriyA nahi, athavA karma ja mukhya che, puruSArtha nahi ke paraSArtha ja mukhya che karma nahi, athavA vastu ekAnta nitya ja che-ekAnta anitya ja che athavA dravyamaya ja che ke paryAya maya ja che athavA sAmAnya rU5 ja che ke vizeSarUpa ja che...' AvI badhI ekAntavAdanI pradhAnatAvALI prarUpaNAe e viparItakarUpaNuM bane che. tethI enuM pratikramaNa karavuM paDe che. A pratikramaNane ce hetu batAvyo. cAremAM A ja sauthI vadhu ayuktatara che, temaja duranta 1. syAdvAdamaye samaye prarUpaNaikAntavAdamadhikRtya / utsargApavAdAdiSu kugraharUpA jJAtavyA / / 2. piNDamazodhayannacAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre'sati sarvA dIkSA nirarthakA / / 3. evamutsargameva kevala prajJApayati / apavAdaM ca4. caityapUjA kAryA yatinApi khalu vajrasvAmineva kila / annikAsutasUriNA iva nityAvAse'pi naiva dossH| 6. tathA-kiviroSamApi caMdranuM sAdhunA sAtam | 'muka saMgharasevI' yA ivanA che ? 6. pAvasthotsannayathAchandAH kuzIlaH shblstthaa| dRSTyApImAn paJca gautama ! na nirIkSeta // 7. yo yathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu konyH| vardhayati ca mithyAtva parasya zaGkAM janayan // 8. ityAdi nizcayameva purataH kroti| kriyA kAraNa (mokSasya) na jJAnaM, jJAna vA na kriyA, karma pradhAna na vyavasAyaH, vyavasAyo vA na karma, ekAntena nityamanityaM vA dravyamaya paryAyamayaM vA sAmAnyarUpa vizeSarUpa vA vastu prakAzayati, eva'vidhA ekAntavAdapradhAnA prarUpaNA viparItaprarUpaNo bhavati / atasteSAM tikramaNamiti caturtho hetuH /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA IrthApi0 vacanano vicAra danvamaya pajjAyamayaM vA sAmannarUva' visesarUvaM vA vatthu payAsei, evaMvihA egaMtavAyappahANA parUvaNA bivarIyaparUvaNA bhavai, ao tesiM paDikkamaNa ti cauttho heuu| iyamayuktatarA durantAnantasaMsArakAraNa' yduktmALe (mAM 0 vi0 428)___ 'dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM ptto| bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijjANa // __ atra kazcidAha 'nanvatra durantAnantazabdau duHkhalabhyAntatvenA'ntAbhAvena caasNkhyaataanntaamiyA vikrAthaviti jamatadupattiri'ti, grAntaH ! [320 20 ] vaNassaikAyamaigao uvakosaM jIvo u sNvse| kAlamaNaMtaduraMtaM samaya goama ! mA pamAyae / / ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantazabdasya darzanAd durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhAbhAvAd / itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve bharIcidRSTAntopanyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyuktataratvopanayanAbhiprAyeNa nirsniiyaa| anata saMsAranuM kAraNa che. AgamamAM kahyuM che ke "eka durbhASitathI marIci dukhasAgara pAme. kokAkaDi sAgaropama sudhI saMsAramAM bhamyo." [ duraMta ane anaMta e be vizeSaNe viruddha nathI ]. - "ahIM "huraMta" eTale duHkhe karIne jeno aMta pAmI zakAya che. tethI e asaMkhyAtakALane jaNAve che. ane "anaMtaeTale jene aMta nathI te. tethI e anaMtakALane jaNAve che. tethI viruddha arthane jaNAvanAra A baMne zabdo ekI sAthe saMsAranA vizeSaNa banavA zI rIte saMgata thAya?" AvuM pUchanAra bhramamAM paDelo che, kemake uttarAdhyayananA (10 a.) "vanaspati kAyamAM gayele jIva utkRSTathI duraMta anaMtakAla rahe che. mATe he gautama! eka samayane paNa pramAda na kara." ItyAdi vacanathI jaNAya che ke anaMta-duraMta zabdo eka ja vastunA vizeSaNa havA paNa zAstrasaMmata che. te paNa eTalA mATe ke duranta anaMta zabda vadhu bhISaNa anaMtane vAcaka hoI emAM kaI virodha nathI. ATaluM niNata thaye chate AvI je kuzaMkA che ke "viparIta prarUpaNuM duraMta anaMta saMsAranuM kAraNa bane che e bAbatamAM marIcinuM daSTAMta ApavuM e asaMgata che, kemake e daSTAnta te sAkSAta asaMkhyasaMsArane ja jaNAve che kAraNake marIcine te asaMkhyAtasaMsAra ja vadhyo hato. te kuzaMkAne e rIte teDI pADavI ke tyAM duraMta anaMtasaMsAranI kAraNutAthI upalakSita evI ayuktaratAnuM ja dRSTAnta ApavAne abhiprAya che. tAtparya e che ke usUtraprarUpaNa kevI ayuktakara cIja che? evI jijJAsAnA javAba tarIke "anaMtasaMsAranuM kAraNa bane tevI ema je kahevAya che te lakSaNa tarIke nahi paNa upalakSaNa tarIke kahevAya che. tethI dareka utsavaprarUpaNa anaMtasaMsAra vadhAre ja evuM phalita nathI thatuM, paNa dareka utsa prarUpaNa anaMtasaMsAra vadhAranAra cIja jevI ayuktatA hoya tevI ayuktatara hoya che. ane tethI anaMtasaMsAra vadhAravAnI svarUpagyatA dharAvatI hoya che. eTaluM ja philita thAya che. AvI ayuktataratAnA khyAla mATe marIcinuM dRSTAnna ApyuM che. ' ' . sumaSinaina maravivAraM vArataH strAntaH voTAchoTI sArasadanAmAnAm . 2. vanaspatikAyamatigata utkRSTaM jIvastu saMvaset / kAlamanantaduranta samaya gautama! mA prmaadiiH||
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dharmaparIkSA kSe 40 yatta zrAvakasya viparItaprarUpaNAyA atra prakRtatvAttasya cAnAbhogAd guruniyogAdvA tatsaM. bhavAttathAvidhakliSTapariNAmAbhAvAnnAsAvanantasaMsArahetuH, ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya vRttau kevalaM durantazabdasyaivAbhidhAnam / yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmanantasaMsArahetuH sA sabhAprabandhena dharmadezanAdhikAriNAM bahuzrutatvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinnimittAnnijalajjAdihAnibhayena sAvadyAcAryAdInAmiva, paraviSayakamAtsaryeNa goSThAmAhilAdInAmiva, tIrthakRdvacanesyAzraddhAne(na) jamAlyAdInAmivAbhogapUrvikAvasAtavyA / te cehAdhikArAbhAvenAnuktA apyanantasaMsAritvena svata eva bhaavyaaH| yena kAraNena kasyacidanAbhogamUlakamapyutsUtra kudarzanapravRttihetutvena dIrgha saMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIcireva dRssttaanttyaadrshitH| tasya ca tathAbhUtamapyutsUtra tathaiva saJjAta, zrIAvazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt , anyathA dvitrAdibhavabhAvimuktInAmapi muniprabhRtInAmanantasaMsAritvavaktavyatA''pattau jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAd-ityAdi pareNoktam , [zrAvakanI viparIta prarUpaNAmAM asakhyasaMsArane ja adhikAra-pU.] zaMkA-zrAvakanI viparIta prarUpaNAne ahIM adhikAra che. ane zrAvakane te anAga ke guruniyoganA kAraNe te saMbhavatI hoI te tIvasaMkilaSTa pariNAma hote nathI. mATe e anaMtasaMsAranuM kAraNa banatI nathI. tethI ja zrAvakapratikamaNusUtranI vRttimAM te mAtra "huraMta' zabda ja lakhe che. (tethI duraMta zabda te asaMkhya saMsArane ja vAcaka che.) je viparIta prarUpaNA mArgamAM rahelA jIvonA anaMtasaMsArane hetu bane che te te sabhAo bharIne dharmadezanA ApavAnA adhikArI ane bahuzruta tarIke lokamAM pUjanIya evA AcAryonI ja kaIka nimitta thaI gayelI viparIta prarUpaNuM jANavI. jema ke pitAnI lajajA vagerenI hAninA bhaye sAvadhAcAye anya paranA mAryathI geSThAmAhila vageree ane jinavacananI azraddhAthI jamAli vageree AbhegapUrvaka karelI usUtraprarUpaNa. A badhI usUtraprarUpaNAo ahIM adhikAra na hovAnA kAraNe kahI nathI. tema chatAM A badhI viparIta prarUpaNa anaMtasaMsArane hetu bane che e svayaM vicArI levuM. vaLI zrAvakanuM anAgathI thayeluM usUtra paNa kudarzananI pravRttine hetu banavA dvArA keIkane dIrgha (duraMta-asaMkhya) saMsArane hetu bane che. tethI duraMtasaMsArarUpa phaLa dekhADavAnI apekSAe ja (anaMtasaMsAra phaLa nahi) marIcine ja daSTAMta tarIke kahyo che. kAraNa ke anAbhegathI belAyeluM usUtra paNa kudarzananI paraMparA dvArA tenA te duraMtasaMsArane hetu banI gayuM hatuM. zrI Avazyaka vRttimAM paNa temaja kahyuM che. bAkI yogyatA dharAvavA mAtrathI anaMtasaMsAra vadhavAnA adhikAramAM dRSTAnta tarIke jo marIcine kahI zakAtuM hoya to to, jemAM anaMtasaMsAra vRddhinI svarUpayegyatA rahelI hoya tevI virAdhanA karI besanArA, paNa tema chatAM jeo be-traNa bhavamAM ja mukti pAmanArA che evA paNa mahAtmAne "A adhikRta virAdhanA anaMtasaMsAranuM kAraNa bane che, jema ke, amuka (A) mahAtmAne e rIte anaMtasaMsAritAnA daSTAMta tarIke kahevAnI Apatti Avaze. ane te pachI anaMtasaMsAra vagere aMgenI janaprakriyAne mULathI ja lopa thaI jaze.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilA iWpiTa vacanane vicAra 205 tadasat , zrAvakasyApi -- jaNassa dhamma parikahei' tti vacanAdgurUpadezAyattatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAtkarmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadezAyattatAM parityajya kathazcitsAvadyAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsaMbhavAt , tasyAzca svarUpato'nantasaMsArakAraNatvAt tatpratikramaNArthamihetthamupanibandhAd / na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakaM, durantatvasyAnantatvAvirodhitvAd / 'anaMtasaMsArAdhikArAbhAvAdiha taddRSTAntAnuktiH' iti tu prakRtagranthasya khaNDana, na tu maMDana, 'sA cAyuktatarA durantAnantasaMsArahetuH' ityavasthitapAThaparityAgenaiva tadRSTAntA'dhyAhArasaMbhavAt , tasmAduktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prakRtopanayasamarthana nyAyyam / IdRzotsUtravacane svarUpato'nantasaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamANAraMbhe'pi svarUpato narakahetutvavacanavat prakriyA'virodhAditi samyag vibhAvanIyam / ittha ca [ temAM paNa anaMta saMsArane ja adhikAra che-u. ] samAdhAna-AvuM kahevuM yogya nathI, kema ke "zrAvakene paNa guruupadezane AdhIna rahIne dharma kahevAne adhikAra hoya che evuM upadezamALAnA (233) "lokene dharma kahe ItyAdi vacanathI jaNAya che. karma pariNatinI vicitratAnA kAraNe kyAreka te paNa guruupadezanI AdhInatAne choDI viparIta prarUpaNA karI bese evuM saMbhave che, je svarUpataH anaMtasaMsAranuM kAraNa hoya che. mATe tenuM pratikramaNa Avazyaka banavAthI ahIM tene ulalekha karyo che. mATe ahIM paNa anaMtasaMsArane adhikAra che ja. vaLI AvazyakavRttimAM je mAtra "duraMta' zabda ja kahyo che te paNa kAMI anaMtatvanA abhAvane jaNAvate nathI. (eTale ke saMsArane lagADeluM "duraMta evuM vizeSaNa, "prastuta adhikAramAM asaMkhya saMsArane ja adhikAra che, anaMtasaMsArane nahi' evuM jaNAvatuM nathI) tenuM kAraNa e ke duraMtava e anaMtavanuM virodhI nathI. (eTale ke vizeSya banela je saMsAramAM duraMtapaNuM heya te saMsAramAM anaMtapaNuM na ja hoya e niyama nathI.) ema "anaMta saMsArane ahIM adhikAra nathI, (kAraNa ke zrAvakane tevA saMkaliSTa adhyavasAya pUrvaka viparIta prarUpaNa hotI nathI), tethI anaMtasaMsAranuM dRSTAMta ApyuM nathI evuM je kahyuM che te paNa prastuta granthanA khaMDanarUpa ja che, maMDanarUpa nahi. kema ke "sA=viparIta prarUpaNuM atyaMta ayukta che, kema ke turaMta anaMtasaMsArane hetu che evo je nizcitapATha maLe che tene tyAga karIne ja dRSTAMtanuM akathana saMbhavI zake che. kema ke e pATha hoya tyAM sudhI te anaMtasaMsArano adhikAra cUrNikArane abhipreta ho prastutamAM jaNAyA kare che. mATe pUrve kahI gayA e rIte "upalakSaNa vyAkhyAnathI marIcinuM daSTAMta ApyuM che e rIte samarthana karavuM e ja yogya che. [kahevAno Azaya e che ke prastutamAM viparIta prarUpaNAnA adhikAramAM sAvadyAcArya vagerenuM daSTAMta na kahetAM marIcinuM dRSTAMta kahevAyuM che. marIci te asaMkhya saMsAraja rakhaDe che, anaMta saMsAra nahi. mATe daSTAnnagranthane saMgata TheravavA pUrvapakSI ema kahe che ke ahIM asaMkhya saMsArane ja adhikAra che, anaMtasaMsArane nahi, ane tethI asaMkhya saMsAranI kAraNutAvALI marIcinI viparIta prarUpaNAne ahI daSTAMta tarIke kahI che e saMgata rahe che. (Ama kahevAmAM pUrvapakSIne
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi parIkSA kSe 40 "AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u ANupubbIe (cheybuddhiie)| kove cheyavAI jamAliNAsa va NAsIhi // (sU. kR. ) AcAryAH zrI sudharmasvAmijambUnAmaprabhavAryarakSitAdyAsteSAM paraMparA praNAlikA pAraMparya tena AgataM yadvyAkhyAna sUtrAbhiprAyaH, tadyathA-vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRta' bhavati / yastu kutarkadodhmAtamAnaso mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhayA nipuNabuddhayA 'kuzAgrIyazemuSIko'haM ' iti kRtvA kopayati dUSayati anyathA tamartha sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe 'kRta kRta' ityeva yAd , vakti ca 'na hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH' sa evaM chekavAdI 'nipuNo'haM' ityevaMvAdI paMDitAbhimAnI jamAlinAzaM jamAlInihnavavatsarvajJamatavigo(ko)pako vinatayati araghaTTaSaTIyantranyAyena saMsAracakravAla baMbhramiSyati' ityAdisUtrakRtAGgayAthAtathyAdhyayananiyuktivRttivacanamAtramavalaMbya ye "jamAleraraghaTTaghaTIyantra nyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAd, dRSTAntasya ca nizcitasAdhyadharmavattvAttasyAnantasaMsAritvasiddhiri"ti vadanti te paryanuyojyAH "nanvayamapi dRSTAntaH prAgukta sarIcidRSTAntavadupalakSaNapara eva, ityaraghaTTaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAlaparibhramaNe sAdhye nAyuktaH, iti kathamasmAdbhavatAmiSTasiddhiH ? anyathA'raghaTTaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahimnA punaH punazcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena siddhayet / Azaya te e ja che ke "jyAM anaMtasaMsArane adhikAra nathI evA paNa A sthAnamAM marIcinuM dRSTAMta ApyuM che te sUcave che ke sAvadyAcArya vagerenuM usUtra ke je anaMta saMsArane hetu che tenA karatAM marIcinI prarUpaNA vilakSaNa hatI. eTale ke e utsava nahi, paNa usUtramizra hatI.") granthakAranuM kahevuM e che ke A rIte granthasaMgati karavI e granthanuM maMDana nathI, paNa khaMDana che, kema ke granthamAM viparIta prarUpaNanuM svarUpa dekhADIne pachI je kahyuM che ke "te (A) viparIta prarUpaNa atyaMta ayukta che, kema ke duranta anaMtasaMsArano hetu che. tenA parathI jaNAya che ke ahIM anaMtasaMsArane ja adhikAra che, asaMkhya saMsArane nahi, mATe je ahIM asaMkhya saMsArane ja adhikAra levo hoya te te atyaMta ayukta che, kema ke durata.' vagere pATha kADhI nAMkho paDe je granthanA khaMDanArUpa che. mATe prastutamAM paNa "anaMtasaMsArane adhikAra che? evuM mAnavuM e ja yogya che. tema chatAM asaMkhyakALa ja saMsAramAM rakhaDelA marIcinuM je daSTAMta apAyuM che tenA kAraNe thaMDI asaMgati jevuM lAge che. eTale tenuM vAraNa karavA granthakAre pUrve darzAvAI gayelI upalakSaNa vyAkhyAne nirdeza karyo che.] vaLI prakriyAvilepanI je tame Apatti ApI che e paNa yogya nathI, kema ke jema caramazArIrIthI karAtA AraMbha samAraMbhamAM paNa svarUpatA narakahetuta kahevAmAM kaI prakriyA virodha nathI tema AvA marIcinA sUtravacanamAM svarUpatA anaMtasaMsArahetutA kahevAmAM kaI prakriyAvirodha nathI. A vAta barAbara vicAravI. " [ jamAlinuM dabaMtanuM samarthana paNa upalakSaNa vyAkhyAthI ] - A rIte daSTAMtanuM samarthana karavuM yogya hovAthI jamAlinI bAbatamAM paNa AvuM ja samarthana jANavuM. kahevAne bhAva e che ke sUvakRtAMga-yathAtathya adhyayana - 1. mAryAraMvAraM vastranukULe (guDhayA) joti chedavArI nanASTinANAM vinaMsthati .
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsAra bhramaNane vicAra 107 .... yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAdena drAdhIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAya nyAyaH pravartate . taduad - 'eyaM puNa evaM khalu annANapamAyadosao nney| jaM dIhA kAyaThiI bhaNiA egidiyAINa // .. iti upadezapade (16) / vyAkhyAyAM ca-"ekendriyodijAtiSu dUra manujatvavilakSaNAsvaraghaTTaghaTIyantranyAyakrameNa punaH punarAvartate / etadapi kutaH siddha ? ityAha yad yasmAtkAraNad dIrghA drAghIyasI kAyasthitiH punaH punamRtvA tatraiva kAya utpAdalakSagA bhaNitA pratipAditA siddhAnte, ekendriyAdInAM jAtInAmiti ekendriyadvIndriyAdilakSaNAnAM jIvAnAmiti // " tata ekendriyAdijAtyAzritasyaivAraghaTTaghaTIyantranyAyasyAzrayaNAnna dRSTAntadAAntikayovaiSamyamiti / niyukti-vRtti ( )nA vacanane pakaDI ne jeo AvuM kahe che ke "araghaTTaghaTIyaMtra nyAya mujaba saMsAracakramAM thatAM bhramaNane siddha karavA jamAline je dRSTAMta tarIke kahyo che tenAthI te anaMta saMsArI have siddha thAya che, kAraNake dRSTAMta avazya sAdhya dharmathI yukta hoya che" teone ghaNI bAbatenI pUchaparacha karavA jevI che. uktaniyukti vRitti vacanane bhAvArtha A che- zrI sudharmAsvAmI-jaMbusvAmI-prabha-svAmI-Arya rakSitasUri mahArAja vagerenI paraMparAthI sUtranA abhiprAyarUpa je vivecana cAlyuM AvatuM heya-jemake vyavahAranayanA abhiprAye "kriyamANa paNa kRta heya che' ItyAdi-tene kutarkanA abhimAnathI grasta manavALI keTalIka vyakti mithyAtvathI samyagudaSTi haNAI gayela hovAnA kAraNe huM tINabuddhivALo chuM evuM vicArIne dUSita Therave che, eTale ke sarvapraNIta evA paNa te arthanuM bIjI rIte vivecana kare che-jemake kRtaM ja kRta hoya, mRpiMDa diriyA kAlamAM kAMI ghaDo utpanana thaI jato nathI, kemake te kAlamAM tenA (ghaDAnA) kArya, guNa, ke zabda lekha dekhAtAM nathI ItyAdi. "huM heziyAra chuM' evA paMDitapaNAnA abhimAna vALI AvI te vyakti ekavAdI jamAliniTsavanI jema aradhaghaTIyanTanyAya mujaba saMsAracakravAlamAM vAraMvAra bhaTake che." : A vacana parathI araghaTTaghaTIyaMtranyAya anaMtasaMsArane sUcave che. ane temAM jamAlinuM daSTAnta ApyuM che. tethI jamAlimAM te e nyAya mujabane anaMta saMsAra nirvivAda rIte nizcita mAnave ja paDe che. (kemake te ja enuM daSTAnta apAya) ? A rIte jamAlino anaMta saMsAra kahenArane ame kahIe chIe ke-hamaNAM pUrve marIcinA daSTA aMge jema kahI gayA tema ahIM paNa A dRSTAnta upalakSaNane jaNAvavAmAM ja tatpara che. ane tethI araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI upalakSita saMsAracakravAlaparibhramaNane siddha karavAmAM jamAlinuM dRSTAnta ayogya nathI, kemake jamAlinI te prarUpaNAmAM paNa tAdaza paribhramaNanuM kAraNa banavAnI yogyatA to hatI ja. tethI jamAline daSTAnta tarIke ko hevA mAtrathI tene anaMtasaMsAra zI rIte siddha thaI jaya? bAkI je upalakSaNa levAnuM na hoya ane saMpUrNa e pramANe saMsArabhramaNa ja levAnuM hoya to te jamAline e nyAya mujaba cAre gatimAM bhramaNa paNa siddha thaI .. etatpunareva khalu ajJAnapramAdadoSato. jJeyam / yaddIrghA kAyasthitirbhaNitaikendrIyAdInAm // .
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dharmaparIkSA-ple, 40 tadasat , tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaTTaghaTIyantranyAyasAmAnyasyakendriyAdijAtimAtreNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazItilakSajIvayonisaGkulasaMsAraparibhramaNAdhikArAtpunaH punargaticatuSTayabhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / ata eva 'zrutavirAdhanAtazcAturgatikasaMsAraparibhramaNa bhavati' iti sphuTamevAnyatrAbhihita, jamAlidRSTAntazca tatropanyasta iti / tathA hiM- icceiyaduvAlasaMgaM gaNipiDaga tIte kAle agatA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakatAra aNupariaTiMsu / / icceiya duvAlasaMga gaNipiDaga paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA gaturaMtasaMsArakatAra aNapariaTuMti 2 / icceiya duvAlasaMgaM gaNipiDaga aNAgae kAle arNatA jIvA ANAe virAhittA caaurNtsNsaarvakratAraM anuparimiti tti | " nirU-gvRttimaithafchatA, yathA-"rAmiAhi, jaze, kemake prakaraNa parathI khabara paDe che ke ahIM araghaTTaghaTIyaMtrane artha cAre gatimAM vAraMvAra bhramaNa karavA rUpa che. [ araghaghaTIyaMtranyAya ekendriyAdimAM punaH punaH bhramaNane sUcaka-pU. ] pUrvapakSa - ekendriyAdimAM vAraMvAra utpanna thavA dvArA jeNe saMsAramAM dIrghatara kALa bhramaNa karavAnuM hoya tene uddezIne ja A nyAya che (nahi ke cAre gatimAM punaH punaH bhramaNa karavAvALA jIvane uddezIne) upadezapada (16) mAM kahyuM che ke- "ajJAna ane pramAdaSathI jIva ekendriyAdimAM bhaTake che jenI dIrgha kAyasthiti kahI che. AnA parathI A vAta (mAnavabhavanI durlabhatA) jANavI." enI vyAkhyAmAM kahyuM che ke "manuSyapaNAthI atyaMta vilakSaNa evI ekendriyAdi jAtiomAM araghaTTadhaTIyaMtra nyAya mujaba punaH punaH phare che. A vAta enA parathI jaNAya che ke siddhAntamAM ekendriya beinDiyAdi jIvonI te ja kAyamAM punaH punaH marIne utpana thavA rU5 kAyasthiti dIrdha kahI che." - Ama ahIM jema ekendriyAdijAtinI apekSAe ja araghaTTaghaTIyaMtranyAya kahyo che tema jamAlinI bAbatamAM paNa te ja rIte e nyAya levAthI jamAline anaMtasaMsAra siddha thavA chatAM cAre gatimAM bramaNarUpa darTAtika artha mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. [ prastutamAM e nyAya caturgatibhramaNane sucaka-uttara pakSa ] uttarapakSa - AvI dalIla yogya nathI, kemake upadezapadamAM te mAnavabhavanI durlabhatAno adhikAra hoI araghaTTaghaTItaMtranA sAmAnya nyAyanI paNa ekendriyAdijAtimAM bhramaNarUpe vizeSa vivakSA karI che. kintu prastutamAM te sarvajJamatane UDADanAra jIvanA coryAzI lAkha jIvanithI vyApta saMsAramAM thatA paribhramaNano adhikAra hoI cAra gatimAM bhramaNarUpa sAmAnya nyAyanI ja vivakSA che. tethI ja "zrutavirAdhanAthI cAregatimAM bhramaNa thAya che. evuM mAtra ukta nyAya dvArA ja nahi, paNa spaSTa zabdo dvArA paNa anyazAstramAM pratipAdana karyuM che ane tyAM paNa jamAlinuM daSTAnta ApyuM che. jemake naMdIsUtramAM kahyuM che ke - "A dvAdazAMga gaNipiTakane AjJAnI virAdhanA dvArA virAdhIne anaMtA cha bhUtakALamAM catu. gatika saMsAra35 jaMgalamAM bhaTakayA che. vartamAnakALe keTalAka parittajI virAdhIne bhaTakI rahyA che
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsArabhramaNane vicAra 208 dvAdazAta gaNipiTakamatItakAle'nantA jIvA AzayA yathoktAzAparipAlanA'bhAvato virAdhya caturantasaMsArakAntAra vividhazArIramAnasAnekadAkhaviTapizatasahanadastara bhavagahana apariTrisutti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAra zAkU mUtrArthomamena trivi, dAdarAmeva zA "mAzAthate natuLo hitAvRttI cayA sAkaDazeTiMgyuMtptteH, tataH sA''jJA ca tridhA, tadyathA-sUtrAjJA, arthAjJA, tadubhayAjJA ca / saMpratyamUSAmAjJAnAM virAdhanAzcintyante / tatra yadA'bhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA, sA ca yathA jamAliprabhRtInAm / yadAtvabhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArtha prarUpayati tadA'rthAjJAvirAdhanA, sA ca goSThAmAhilAdInAmivAvasAtavyA / yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramarthaM ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanA, sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyAnAM cAnekeSAM vijJeyeti / " tathA "AjJayA sUtrAzayA'bhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAraM narakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH anuparAvRttavanta Asan jamAlivad / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSThAmAhilavat (ubhayAjJayA punaH paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAdilakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavad") iti tu hAribhadrayAmetavRttAvuktamiti // tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapattiriti smarttavyam / ane bhaviSyakALamAM anaMtA chavo virAdhIne bhaTakavAnA che." zrI malayagiri mahArAje AnI karelI vRttine bhAvArtha :- A dvAdazAMgIne yathekta AjJApAlananA abhAva dvArA bhUtakALamAM virAdhIne anaMta jIvo zArIrika-mAnasika vividha aneka duHkho rUpI lAkho vRkSanA kAraNe gahana evA caturaMta saMsAramAM bhaTakyA che. AmAM dvAdazAMgI traNa prakAre che. sUtra, artha ane ubhaya. jIvane je hitapravRttimAM AjJA kare-kuzaLAnuSThAnamAM joDe te AjJA. ahIM A trividha dvAdazAMganuM ja trividha AjJArUpe grahaNa che. enI virAdhanAnI vicAraNuM A pramANe-abhinivezanA kAraNe sUtrane judI rIte bole te sUtrAjJAvirAdhanA... jemake jamAli vagerenI. dvAdazAMgInA arthane je abhinivezanA kAraNe anyathA prarUpe te e arthAttAvirAdhanA...jemake gaSThAmAhila vagerenI. ema abhinivezavazAta zraddhA zUnya hevAnA kAraNe ke hAsyAdithI dvAdazAMgInA sUtra ane arthane baMnene anyathA bole to ubhayAjJAvirAdhanA..te dIrdhasaMsArI temaja aneka abhavyone heya che." tathA zrI haribhadra sUrimahArAja viracita vRttimAM kahyuM che ke "AjJAthI satrANAthI, abhinivezathI anyathA pATha vagere rU5 sUtra virAdhanAthI virAdhIne atIta kAlamAM anaMtA cha nAraka-tirya-manuSya-deva gatirUpa vividha vRkSanAlanA kAraNe dustara evA cAuta saMsAra kAntAramAM jamAlinI jema bhaTakyA. arthAttAthI, abhinivezanA kAraNe anyathA artha prarUpaNuM rU5 virAdhanAthI gAmahilAdi (ane paMcAcAranA parijJAna ane pAlanamAM udyata gurunA AdezAdi rUpa ubhayAjJAthI:virAdhanA karIne gurupratyenIka dravyaliMgI aneka zramaNa) saMsAramAM bhaTakaLyA." "sarvajJamatalapakane caturgatika saMsAra paribhramaNa thAya che te vAta jaNAvIne temAM jamAlinuM daSTAna aneka zAstramAM Apela che. tema chatAM tamArA abhiprAya mujaba paNa jamAline cAre gatimAM bhramaNa che te nahi ja. tethI upalakSaNa vyAkhyA dvArA ja e dRSTAnta saMgata thAya che e yAda rAkhavuM. eTale ke caturgatikasaMsAra paribhramaNanI bAbatamAM jamAlinuM daSTAna ApyuM hovA chatAM jema tenAmAM caturgatikasaMsAra paribhramaNa siddha thaI jatuM nathI kemake e narakamAM to javAne nathI) tema anaMtasaMsAranI bAbatamAM tenuM daSTAna ApyuM hovA mAtrathI ene saMsAra anaMta he zI rIte siddha thaI jAya? vaLI duSTAntabhUta jamAlimAM ja caturgatibhramaNa ke anaMtasaMsAra, 27
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA 40 yatta-AzAtanAbahulAnAM niyamenAnantasaMsAro bhavatIti jJApanArthamevedaM jamAlidRSTAntopadarzana, caturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAyako, na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuSTayAbhidhAyakaH, na hi gaticatuSTayagamanamevAnantasaMsAritvAbhivyajaka, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt , tasmAd gatyAdInAM pratiprANina bhinnatvAnna taulya iti-pareNAtra sAmAdhAna kriyate tadasambaddhavAgvAdamAtra, caturaMtazabdArthasya saMsAravizeSaNatve caturaMtasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturaMtAnvitasaMsArasya bhramaNe'nvayAt , tathA ca dRSTAnte jamAlau sAdhyavaikalyadoSAnuddhArAt , na hi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasadbhAvamAtreNa dRSTAnte sAdhyavaikalyadoSa uddhattuM zakyate / 'anabhijJasyAhaccaityAnagArazabdAbhyAmiva caturaMtasaMsArakAntArazabdAbhyAmekasyaivArthasya bodhana' ityabhyupagame ca prekSAvatAmupahAsapAtratvApattiH / na hovAthI je asaMmati jevuM dekhAya che tenI saMgati AgaLa kahI gayA mujaba upalakSaNa vyAkhyAthI karavI. eTale ke sarvasamatalapaka zuM karI rahyo che ? evA praznanA javAbamAM "caturgatibhramaNa UbhuM karI rahyo che evuM je kahevAya che e lakSaNabhUta nathI, paNa upalakSaNabhUta che. [adhyavasAyabhede gati-saMsArakALa vagerene bheda ] pUrvapakSaH- "AzAtanApracurajI niyamA anaMtasaMsArI hoya che evuM jaNavavA mATe ja jamAlinuM daSTAnta kahyuM che. caturaMta zabda te saMsAranuM vizeSaNa hoI tenA svarUpa mAtrane jaNAve che, nahi ke "AzAtanA karanAra badhA jIvo cAre gatimAM bhame ja' evA niyamane. "cAra gatimAM bhaTakavAna na hoya to anaMtasaMsArI he ja zI rIte jaNAya ? evuM na pUchavuM, kemake cAregatimAM javuM e ja kAMI anaMtasaMsArane jaNAvanAra abhivyaMjaka nathI, kAraNa ke e gamanamAM anvaya-vyatireka ubhayavyabhicAra che. cAreya gatimAM 1-2 bhava karanArA anaMtasaMsArI hotA nathI jyAre nigedamAM anaMtakALa rakhaDI deva ke narakamAM jayA vagara mekSe janArA anaMtasaMsArI hoya che. tethI bhaTakavAnI te te gatie te prANIe prANIe bhinna hovAthI ene niyama nathI, paNa anaMtasaMsArane niyama te che ja. mATe upalakSaNavyAkhyAna karyA vinA paNa daSTAntanI keI asaMgati nathI. uttarapakSa - tamAruM AvuM samAdhAna mAtra asaMbaddha pralAparUpa ja che, "caturata' zabdane je artha che ke je saMsAranuM vizeSaNa hoya te sAdhya viziSTarUpe phalita thaI jaze. arthAt have mAtra saMsAra bhramaNa sAdhya nahi rahe, paNa "caturaMtasaMsArabhramaNuM" e sAdhya banaze. ane tethI daSTAnta jamAlimAM sAdhya zUnyatAne doSa Ubhe ja raheze, kemake jyAre "viziSTa cIja sAdhya hoya (eTaleke "vizeSaNa yukta vizeSya" sAdhya heya) tyAre vizeSaNazanya mAtra vizeSya aMzanI hAjarIthI ja dRSTAntane sArthavaikaya doSa dUra thaI zakato nathI. "anabhijJa (sthAnakavAsI) jema ahacaitya ane aNagAra zabdathI eka ja (sAdhu) arthane baMdha kare che tema caturaMta ane saMsArakAntAra zabdathI ekaja (anaMtasaMsAra) arthane baMdha karavAnuM che evuM je mAnazo te DAhyA mANasomAM hAMsI
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlanA saMsAra bhramaNane vicAra 211 gatyAdInAM ca yathA pratiprANina bhinnatva tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhinnatva kiM neSyate ? ummaggamaggasaMpaTThiyANaM [gacchA0 pra0 31] ityAdinotsUtrabhASiNAM niyamAdanantasaMsArasiddhau ca sIalavihArao khalu bhagavaMtAsAyaNANiogeNa / / tatto bhavo aNaMto kilesabahulo jao bhaNi // titthayarapavayaNasuaM. ityAdhupadezapadavacanAt [42223 ] zItalavihAriNAM pArzvasthAdInAM niyamAdanantasaMsArApattiH, iSyate ca tatra pariNAmabhedAd bhedaH, ityatrApyadhyavasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA shrdveyH| kizca 'araghaTTaghaTIyantra nyAyena yatra saMsAraparibhramaNapradarzana tatra niyamAdanantasaMsAraH' ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiva kAmAsaktAnAmapi niyamato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / tadutamAcArAGgagazItoSNIyAdhyayana(u0ra gA0ra)vRttau 'saMsiJcamANA puNariMti gabbha' ityavayavavyAkhyAne 'tena kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnA ApUryamANAH garbhAd garbhAntaramupayAnti saMsAracakravAle. 'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTanta Asate ityukta bhavatIti' / evamanekeSu pradezeSvitthamabhidhAnamastIti na kizcidetat / pAtra ja banavAnuM che. vaLI jIve jIve bhaTakavAnI gati vagere jema judI judI mAne che tema adhyavasAya bhedanA kAraNe saMsAra paNa ochovatta judo judo kema mAnatA nathI? eTale ke dareka usUtra bhASIne saMsAra anaMta ja hoya e Agraha zA mATe rAkhe che? [ anyathA anya bAbatomAM ya anaMtasaMsArano niyama mAnavAnI Apatti ] bAkI "he gautama ! unmArga mArgamAM rahelA sanmArganAzaka sAdhuone saMsAra anaMta hoya che." AvuM jaNAvanAra gacchAcAraprakIrNaka (31)nA vacana parathI usUtrabhASIone niyamo anaMtasaMsAra hoya che evuM je siddha thatuM hoyane, te te "zithilavihArathI kharekhara avazya bhagavAnanI AzAtanA thAya che. ane AzAtanAthI kalezapracura anaMta saMsAra thAya che. kemake kahyuM che ke tIrthakara, pravacana, zrata, AcArya, gaNadhara, labdhi-dhara muni vagerenA doSa gAvA, anucita vartavuM, avajJA karavI vagere rUpa AzAtanA karanAra anaMtasaMsArI thAya che." ItyAdi upadezapadanA vacana (421-423) thI zItala vihArI pAsasthA vagerene paNa anaMtasaMsAra niyamA hovAnI Apatti Avaze. e pAsasthA vagerene saMsAra jema pariNAmabhedanA kAraNe e vatto mAne che te e rIte usUtrabhASIono paNa adhyavasAyanimittaka saMsAra judo judo hovo mahAnizItha sUtramAM kahyA mujaba mAnavo joIe. vaLI "araghaTTa ghaTIyaMtra nyAye jyAM saMsArabhramaNa dekhADayuM hoya tyAM niyamA anaMtasaMsAra samajavo" evuM mAnavAmAM te usUtrabhASInI jema kAma bhAgomAM Asakta jIvo mATe paNa e niyama mAnavAnI Apatti Avaze, kemake teonA saMsArabhramaNa aMge paNa te nyAya dekhADe che. jemake AcArAMgazItoSNIya adhyayana (2-2) nI vRttimAM "saMsiccamANa" avayavanA vivaraNamAM kahyuM che ke- "kAmabhoga janita karmathI bhAre thatAM te cha eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM jAya che arthAta saMsAracakravAlamAM araghaTa ghaTIyaMtra nyAye bhaTakatAM rahe che." 1. zItalavihArataH khalu- bhagavadAzAtanAniyogena / tatto bhavo'nantaH klezabahulo yato bhaNitam // tIrthaMkara pravAna a ne . . . .
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * 212 dhamaparIkSA ple, 40 yacca-"jamAlI Na bhaMte! deve tAo devalogAo AukkhaeNa jAva kahiM uvavajjihi 1 goyamA! cattAri paMca tirikkhajoNiya maNua-devabhavagahaNAi saMsAra aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti" ityatra "catvAro dvIndriyAdayaH paJca caikendriyAH pRthivyAdayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntvA" iti vyAkhyAnAd, atra ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNabahutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSayaiva jamAleranantabhavasiddhiH-iti parasya mata tadapUrvabuddhipATavamUla', etAdRzasya gaMbhIrArthasya vRttikRtA'spaSTIkRtasya svayameva spaSTIkaraNAt / katha cAya tapasvI nAkalayatyetAvadapi yadamU catuSpaJcazabdau bhavagrahaNasamAnAdhikaraNau bhinnavibhaktyantau vyastau samAsAntaHpAtinaH tiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti / na cemau na vibhaktyantAviti vAcyaM, vibhaktyantamantareNa zasantacatuHzabdaniSpannasya 'cattAri' iti zabdasya A nyAyAdinI vAta hovA chatAM ahI anaMtasaMsArano niyama nathI. AvuM ja anyatra paNa aneka sthAnamAM jovA maLe che. tethI araghaTTaghaTIyanca nyAyane dekhADIne jamAlInuM je daSTAnna ApyuM che eTalA mAtra parathI ene anaMtasaMsAra siddha kare e tuccha bAbata che. [ jamAlinA saMsArane jaNAvanArUM bhagavatIjInuM sUtra] pUrvapakSa:- "he bhagavan ! jamAlI deva te devalemAMthI AyuSya pUruM karIne kayAM utpana thaze? gautama! cAra pAMca tirtha"eni-manuSya-deva bhava grahaNa karIne saMsAramAM bhaTakI pachI siddha thaze... thAvat aMta karaze." AvuM jaNAvanAra bhagavatIsUtranI "ahIM cAra eTale beIndriyAdi (I.-tecala, ane paMce. tirya"ca) pAMca eTale pRthvIkAyAdi pAMca ekendriya, ATalA nava prakAranA tiryaMcabha, temAM ane deva-manuSya bhavemAM bhamIne" evI vyAkhyA karavI. vaLI ahIM zrI tIrthaMkaranI AzAtanA karanArane adhikAra hoI anaMtabhavarUpa bahutva te spaSTa ja che. tethI ukta vyAkhyA pramANe, bhagavatIsUtrathI ja jamAline ane tabhava chevA siddha thaI jAya che. uttarapakSa :- kharekhara ! A tamAro mata apUrvabuddhipaTutAmUlaka ja che, kAraNake vRttikAre paNa spaSTa nahi karelA evA A gaMbhIra padArthanuM tame spaSTIkaraNa kare che, paNa e karavA jatAM tame bicArA ATaluM paNa jANI zakayA nahi ke bhavagrahaNanA vizeSaNabhUta, bhinnavibhaktivALA ane samAsamAM nahi joDAyelA evA A "cAra ane pAMca e be zabdo samAsamAM rahelA "tiryani ' zabdanA vizeSaNa zI rIte bane? "e be zabda vibhakRtyata hevAthI samAsamAM joDAyelA ja che ane tethI samAsanA bIjA ghaTakabhUta "tirthageninA vizeSaNa banI zake che evI zaMkA na karavI, kemake vibhakti lAgyA vagara "catura" zabdanuM "cattArirUpa banI zakatuM nathI? "ahIM vibhakti lAgelI ja che, paNa alapha samAsa thayo haI teno lepa thayA nathI. evuM na kahevuM che, kemake ahIM alapha samAsa nathI. [te sutra parathI anaMtabhavasiddhi mATe pUrvapakSIya kalpanAo ane tenA samAdhAne]. tethI ja-cAra ane pAMca jAtiomAM tiryaMca-manuSya-devabhAvagrahaNa thayA" evuM. 1. jamAlirbhagavan ! devastasmAd devalokAdAyuHkSayeNa yAvatkva utpatsyate / gautama ! catvAri paJca tiryagyonika-manuja-devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyatIti /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsArabhramaNane vicAra sarvathA'siddheH / nApyatrAluksamAso'stIti / etena-" catasRSu paJcasu ca jAtipu tirmammanujadevabhavagrahaNAni' iti bhaNanAdanantabhavasiddhiH" ityapAsta', 'cattAri' ityatra dvitIyAbahuvacane saptamI bahuvacanArthatvasya 'paJca' ityanantarasaptamIbahuvacanalopasya samuccayArthakacakArAdhyAhArastha ca prasaGgAt / kiJca catuSpazcazabdayoH saMkhyAvAcakayorvyaktivacanatvena kutastAbhyAM jAtyupasthitiriti vibhAvanIyam / yadi ca jamAleranantaH saMsAraH sUtre vaktabyo'bhaviSyat tadA 'tiriyamaNussadevesu aNatAi' bhavaggahaNAi saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai' ityAdi, athavA ''jahA gosAle maMkhaliputte taheva Neraiavajja saMsAramaNupariaTTittA to pacchA sinjhissaI' ityAdi bhaNanIyamabhaviSyad, anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AnantyalAbhaH ? navabhirapi vAraistatpUrtisaMbhavAt , prativyaktibhramaNa ca nAkSarabalAllabhyate, bAdhita ca sarvatiryagdevamanujeSu tat , svecchAmAtreNa niyatAnantatiryagyonikabhavagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalaMbanavyapadezena ? svakalpanAyA mahatsvadhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / etenkahevAthI anaMtabhavasiddhi thaI jaze evuM paNa na kahevuM, kAraNa ke emAM (1) dvitIyAbahuvacanAnta cattAri zabdane saptamI bahu vacanArthaka mAnavAnI (2) paMca' zabdamAM saptamI bahuvacanavibhaktine lepa thayela hovAnI ane (3) samuccayArthaka "ca" no adhyAhAra karavAnI kilaSTa kalpanA karavI paDe che. vaLI saMkhyAvAcaka evA "cAra ane pAMca e be zabda vyaktivAcaka hoI te bethI jAtinI upasthiti zI rIte thAya te vicAraNIya che. vaLI sUtramAM jamAline anaMtasaMsAra kahevAne ja je abhiprAya heta to "tiyaca-manuSya-devabhavomAM anaMtA bhavagrahaNa karI saMsAramAM bhaTakI pachI siddha thaze evuM ja kahyuM hota. athavA "maMkhaliputra gozALA jema anaMtasaMsAra 2khaDavAno che. te ja rIte mAtra nAraka bhavane choDIne jamAli saMsAramAM rakhaDI ne pachI siddha thaze evuM ja kahyuM hatuM. bAkI sUtramAM je zabdo che tenA parathI A rIte nava jAtimAM bhavagrahaNane artha kADhIe te paNa anaMtabhava artha kayAMthI kADhazo? kemake mAtra navabhavagrahaNathI paNa navajAtimAM bhramaNa thaI zake che. "dareka jAtinA dareka peTA bhedamAM paNa janma lIdhA pachI ja navajAtimAM bhramaNa thayuM kahevAya. ane tethI anaMtabhava mAnavA ja paDaze' evuM paNa sUtramAM kahela akSaro parathI nIkaLI zakatuM nathI. temaja tiryaca-manuSya-devanI badhI peTA jAtimAM janma le te bAdhita paNa che. tethI tame tamArI pitAnI IcchA mujaba "amuka cokkasa peTAjAtiomAM bhramaNa karI Ave eTale te te jAtinuM bhramaNa thaI gayuM kahevAya' evuM je kaheze te ame kahIne chIe ke "sUtramAM AvuM kahyuM che' ityAdi ulalekha zA mATe karo cho ? dharaNake A rIte potAnI IcchA mujaba upajAvI kADhelI kalapanAone "zAstramAMthI Avo artha nIkaLe che ema kahIne zAstrakAra mahApuruSanA nAme caDhAvI devI e mATI AthAnanA rUpa che. tethI nIcenI pUrvapakSakahapanA paNa nirasta jANavI. 1. yathA gozAlo maMkhaliputrastathaiva nairayikavarja saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. dhama parIkSA le. 40 .. vyutvA tataH paJcakRtvo bhrAntvA tiryagnanAkiSu / avAptabodhinirvANa' jamAliH samavApsyati // ( rUti sainavIrAtrI (varSa 20-sI-8) "jo zvavarAH padmmiyA, sa 2 tiryakzabdena yojitaH san jamAlistiryagyonau paJcavArAn yAsyatItyarthAbhidhAyakaH saMpannaH, tathA ca tiryagyonau vArapUtirmanujAdigatyantarabhavAntaraprAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaiva syAd, eva pazcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi saMbhavati / manujagativArapUrtistUtkarSato'pi saptASTabhavaireva syAd / devanArakayostvanantara punarutpA. dAbhAvenaikenaiva bhavena vArapUrtiH syAd" ityAdikApi parasya kalpanA dUramapAstA veditavyA, paJcakRtvaH ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asaMbhavAt , dvandvasamAsamaryAdayA pratyekameva tadanvayAd, bhavagrahaNavyaktyapekSasya paJcavAratvasyAnantavArabhavagrahaNeSu jAtyapekSasaGkocena samarthayitumazakyatvAt tAdRzazAbdabodhasyAkAGkSAM vinA'nupapatteH / . . | triSaSTinA zlokanA artha aMge pUrvapakSInI kalapanA ] pUrvapakSa -triSaSTizalAkApurUSacaritranA (10-8-106) zlokamAM "tyAMthI cyavIne tiryaca-manuSya-deva bhavamAM pAMcavAra bhamIne samyaktva pAmele jamAli mokSa pAmaze." AvuM je kahyuM che temAM "pAMcavAra" zabdane tiryaMcazabdamAM anvaya karavAthI "jamAli tiryaMca yonimAM pAMca vAra jaze' e artha nIkaLe che. vaLI A pAMcavAra javuM e artha vacce vacce manuSya-devabhavamAM jAya te ja saMpanna thAya vaLI AzAtanA bahula evA jamAline te te vacalA vacalA manuSyAdi bhavanI prApti anaMtakALanA aMtare AMtare ja saMbhave che. tethI pAMca vAra tiryaMcabhavamAM javAmAM anaMtabhavagrahaNa anaMtaguNa havuM paNa saMbhave che. manuSya gatimAM te vadhumAM vadhu paNa sAta-ATha bhothI vArapUtti thaI jAya, deva narakamAM punaH utpatti thatI na hovAthI ekaja vAramAM vArapUrti thaI jAya tethI manuSyabhavamAM "pAMcavAra" zabda joDavAthI 35-40 bha maLe, devabhavamAM joDavAthI pAMca bhava maLe, paNa tiryaMcabhavamAM joDavAthI anaMtabhava maLe che.) [e kalpanAnI ayogyatA]. uttarapakSa-AvI kalpanA paNa agya che, kAraNa ke "pAMcavAra' zabdane mAtra tiryacani' zabda sAthe ja jeDI zakAto nathI, kAraNa ke dvandrasamAsanI maryAdA mujaba te badhAmAM lAge che. tethI devabhavamAM paNa tene lagADavo ja paDe che. devabhavamAM anya bhavanA AMtarA vagara anekavAra jaI zakAtuM nathI. mATe temAM te bhavanI saMkhyAmAM ja paMcavAritvane anvaya thAya che. AnA parathI jaNAya che ke ahIM paMcavAritva vyaktinI apekSAe ja che (jAti-prakAranI apekSAe nahi) (arthAta pAMcavAra zabdathI pAMca bho ja samajavAnA che, pAMca prakAranA ghaNuM bhavo nahi, tethI AvA vyakti sApekSa paMcavAritvanuM jAti sApekSa (jAtinI apekSAe paMcavAra levA rU5) saMkecathI anaMtabhavagrahaNamAM samarthana karI zakAtuM nathI. arthAt anaMtabhavagrahaNa thAya tene "pAMcavAra tiryaMca bhavagrahaNa thayuM e ullekha karI zakAtuM nathI. kAraNa ke pAMcavAra zabda parathI te zALyA evA prakAranI AkAMkSA vinA thaI zako
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA sa'sAbhramaNanA vicAra 215 na hyekatrAnantavArabhavagrahaNAbhyupagame'pyekavArabhramaNameva vaktu yukta, sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhikRta kriyAjanyavyApAropahitakAlalakSaNavArabhedAd / vijAtIyasthAnagamanAnantaritatajjAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropahito yAvAn kAlastAvata ekavAra ca 'tiryakSvanantavAra' bhrAntaH' iti vadata eva vyAghAtaH / kiJcaiva' ' bahavo jIvA nityanigodeSvanantavAra' janmamaraNAni kurvanti ' ityAdyakhilapravacanavacanavilopaprasaGga iti na kiJcidetat / kiJca 'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizloka kavAkyatayA hi ' cattAri paMca' ityAdibhagavatI sUtra tvayA vyAkhyAtumiSTa N, tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu paJcavAramevAnantabhava grahaNasiddhiriti sarveSAmapi pratyanIkAnAmIdRzameva saMsAraparibhramaNa sidhyet, na tvanantAnyAnyabhavAntaritabhavabahula', yato ""deva kibbisiyA Na bhaMte! tAo devalogAo AukkhaeNaM TiikkhaeNa anaMtaraM cayaM nathI.' eka jAtimAM anaMtavAra janmagrahaNu mAnavAmAM paNa eka vAra ja bhramaNa thayuM ema kahevu. tA ceAgya nathI ja, kema ke vAra' eTale te te sthAnamAM thayela bhramaNAdirUpa adhikRta kriyAthI pedA thayela vyApArarUpa upAdhivALA kALa, arthAt AvA kAla hAya tyAM sudhI ekavAra kahevAya. tethI jyAre sthAna badalAya che tyAre 'vAra' paNa badalAI ja jAya che. vacamAM vijAtIya sthAnamAM javA 'rUpa' aMtara pADayA vinA te te jAtivALA sthAnamAM thayela bhramaNakriyA janya bhavagrahaNa vyApAra rUpa upAdhithI jeTalA kALa yukta heAya te ekavAra' kahevAya evu mAnavAmAM 'tiya cAmAM ana'tavAra bhamyA' evuM vacana AlI ja zakAze nahi. kAraNa ke vacce vacce javA rUpe paNa vijAtIyamAM kaI ana tavAra jaIne ana"tavAra tiya cAmAM bhamyA evu kahevAnu tApa hAtu' nathI. vaLI vAra' nA AvA artha karavAmAM tA ghaNA jIvA nityanigeAdamAM anatavAra janma maraNA kare che.'" ityAdi pravacananA akhila vacaneAnA lApa ja thaI jaze, kemake hamezA nigeAmAM ja rahelA te jIvAnA janma maraNA tamArI vyAkhyA mujaba 'eka ja vAranA' janmamaraNu rUpa che. tethI AvI badhI vyAkhyA kasa vagaranI che. [anya pratyenIkono paNa samAnasa'sAra ja mAnavAnI Apatti] vaLI cutnA tataH....' ityAdi zlAkane avirAdhI arthavALu' hAvA rUpe 'cattAri paMca....' ityAdi bhagavatI sUtranI vyAkhyA karavI e tamane ISTa che. ane e pramANe te ema ja nakkI thAya che ke vacce vacce vijAtIya bhavanuM a Mtara paDavA pUrvaka te tiya"calavAmAM pAMca vAra ja anatabhava thavAnA che. AnA parathI kUlita e thaze ke badhA pratyenIkA vijAtIyabhavanuM A rIte aMtara paDavA pUkaja ane pAMca vAra ja anatabhava bhame che, bIjI keAI rIte ochAvattA vijAtIyabhavAnA aMtarapUrvaka ochAvattA anaMtabhava nahi, kemake utsUtrabhASI aMgenA sAmAnyasUtra karatAM jamAlinA vizeSasUtramAM tame 'jamAline narakamAM javAnu nathI' eTaleA ja phera mAnA che, khIje kAI nahi. nava jAtiomAM ana'takALa bhramaNa vagere te sAmAnyasUtrane tulya ja mAnA che. tAtpa e che ke jamAlinA sUtrane tame usUtrabhASI aMgenA vizeSasUtra rUpe mAneA che. te aMgenuM... sAkSAt tA kAI sAmAnyasUtra maLatu' nathI. tethI mAtra ukta pheravALA ja evA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ple karI cahattA kahi gacchihiMti ? kahiM uvavajjihiMti ? goyamA! jAva cattAri paMcaNerahaatirikkhajoNiya-maNussadevamavagahaNAI saMsAraM aNupariahittA tao pacchA sijjhihiMti, bujjhihiMti jAva aMtaM kAhe ti" ttitvayA sAmAgyasUtramaGgIkriyate, tatazcoktasya 'cattAri paMca' ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAtreNaiva vizeSo'bhyupagamyate na tvadhikaH kazcidapIti / atha-astvanyatra yathA tathA, bhagavatyapekSayA tu (9-33) jamAlera nantA eva bhavA labhyante, yato 'yAvat' zabdaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH kvacidvizeSyatvena kvacicca vizeSaNatvena syAt , tatra vizeSyatvena prayukto 'yAvat' zabda uktagaNasaMbandhibhyAmAdyantapadAbhyAM viziSTaH sanneva gaNamadhyavartinoM padArthAnAM samAhako bhavati, ythaa| ___ "jamAlI NaM bhaMte ! aNagAre arasAhAre virasAhAre aMtAhAre lUhAhAre tucchAhAre arasajIvI virasajIvI jAva tucchajIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI 1 haMtA goyamA / ' ityAdi sAmAnyasUtroktasya gaNasyAdyantazabdAbhyAM viziSTo goamA ! jamAlI Na aNagAre arasAhAre jAva vivittajIvI' itisUtroktavAkyagato yAvacchabdaH / tasya ca sarvAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavartinAmapi padArthAnAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM ca sajhAhakatvaM, evamAdyantazabdayorapi gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM na punaryAvacchabdo'pi ghaTapadAdivanniyata. A nIcenA sutrane ja tame e sAmAnyasUtra tarIke svIkAre che. "he bhagavana ! kiTibaSika deve te devalokamAMthI AyukSaya thavAthI, bhavakSaya thavAthI, sthitikSaya thavAthI tyAMthI vIne sIdhA kayAM jaze? kayAM utpana thaze ? he gautama ! yAvat cAra-pAMca nAraka-tiryaconika-manuSya-devabhava grahaNa karIne saMsAramAM rakhaDIne te pachI siddha thaze, buddha thaze. yAvata aMtakriyA karaze." [sutragata "thAvata' zabda vizeSa ke vizeSaNa rUpe heya-pUrvapakSa] pUrvapakSa - bIjA graMthamAM bhale game te kahyuM hoya, bhagavatI' (8-33)ne satrathI te jamAlinA anaMtabhava hovA ja siddha thAya che, kAraNa ke sAmAnya sUtramAM yathAvata' zabda vaparAya che je kyAreka vizeSya tarIke ane kyAreka vizeSaNa tarIke 1522ya che. [vizeSya35 yAvat' zahanA artha-pU.] jyAre vizeSya tarIke vaparAyo hoya tyAre sUtramAM kahelA gaNa (samUha)nA pahelAM ane chellA padathI viziSTa thaIne ja gaNanA madhyavatI padArthone te saMgraha kare che. (arthAt te be pada sAthe vaparAIne madhya padArthane saMgrAhaka bane che.) jemake he bhagavana ! jamAli aNagAra arasa AhArI, virasaAhArI, Akta AhArI, prAnta AhArI, rUkSaAhArI, turaka AhArI, arasachavI, virasa jIvI yAvata tarachajIvI, upazAntajIvI, prazAMtaLavI, DivijhavI che. ? hA gautama !.." ItyAdi sAmAnya sUtramAM kahela gaNunA arasa AhArIrUpa ane livijhAvIrUpa bhAva ane aMtima zabdathI viziSTa banIne "he gautama ! jamAli aNagAra arasaAhArI yAvata vivikta jIvI che.' 1.devakilbiSikA bhadanta !:tasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNAnantara cyavaM vyutvA kva gamiSyanti ? kyotpatsyante / gautama ! yAvaccatvAri paJca nairayikatairyagyonikamanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyanti yAvadanta kariSyantIti /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra padArthavAcaka iti / _ vizeSaNabhUtastu yAvacchabda uktapadavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako bhavati / tatra dezaniyAmakatvaM 'yAvatpaJcaviMzatiryojanAni pattanaM tAvad gantavyaM' ityAdau / kAlaniyAmakatvaM ca 'jAva NaM se jIve sayA samiaM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jIve Arabhai sArabhai samArabhai' ityAdau prasiddham / vizeSaNatvavizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavitthAdivadarthazUnya eva syAt / tadiha yAvacchabdA nAnarthako na vA vizeSyabhUtaH, AdyantazabdAbhyAmaviziSTatvAt , vizeSyabhUtasya ca tasya tvAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt , kintu vizeSaNabhUtaH, 'prAkpatitaM vizeSaNa" iti vacanAt , sa. cAtrAdhikArAtkAlaniyAmaka iti / 'yAvatkAla catuSpaJcasu trasasthAvarajAtiSu nArakatiryagyonikamanujadevAnAM bhavagrahaNAni, yattadornityAbhisaMbandhAt tAvatkAla saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti' iti sAmAnyasUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnyasUtroktAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArtha tAvacchabdavad yAvacchabdo'pyadhyAhAryaH, tAvantareNa vAkyadvayAnupapattyA kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiva vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti cet 1 evA sUkta vAkyamAM vaparAyelo yAvat' zabda. te "yAvata' zabda gaNanA madhyavatI padamAM sau prathama hAI buddhimAM upasthita thayela madhyapadono vAcaka bane che. ane tethI vividha rUpavALA temaja vividha saMkhyAvALA madhyavatI padArthone saMgraha kare che. (madhyavatI padArtha tarIke ja saMgraha kare che, tethI A madhyavattI padanA gaNanA anurodhathI prathama-aMtima zabdane paNa bhinna ja jANavA. eTale ke "yAvatuM' zabda paNa ghaTa-paTa vagere zabdanI jema prathama-aMtima padArtharUpa niyata padArthane vAcaka na hovAthI te be to judA belavA ja paDe che. [vizeSaNabhUta "yAvata' zabdane artha-pU. ] yAvat " zabda jyAre vizeSaNa tarIke vaparAyo hoya che tyAre te kahevAyelA padanA padArthone deza-kAla vagerene niyAmaka bane che. temAM dezaniyAmaka A rIte jyAM sudhI zahera 25 pejana dUra rahe tyAM sudhI javuM" ItyAdimAM. kAlaniyAmaka tarIke AvA prayogamAM prasiddha che ke "jyAM sudhI A jIva sadA samita te te bhAve pariNAme che tyAM sudhI te jIva AraMbha kare che, saMraMbha kare che, samAraMbha kare che. je "yAva" zabda vizeSaNa ke vizeSya tarIke vaparAya hete nathI te Diltha-Davitha vagere zabdonI jema azunya ja hoya che. [kAlaniyamana mATe yAvata-tAvatane adhyAhAra-pU]. deva kilibaSika saMbaMdhI ukta sAmAnya sUtramAM "thAvat cAra-pAMca ItyAdi je kAma che temAM "yAvat' zabda arthazUnya te nathI ja. (kemake sUtramAM nirarthaka zabdo vaparAtA nathI-) vaLI vizeSyabhUta paNa nathI, kema ke e Adya-aMtima zabdathI viziSTa nathI, jyAre vizeSyabhUta "yAvatuM" zabda te e be zabdanI sAthe ja vaparAya che. tethI e 1. yAvatsa jIvaH sadA samitaM taM taM bhAvaM parigati, tAvacca sa jIva Arabhate saMrabhate samArabhate / ... 28
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 40 __ tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mahAtArkikatvamAyuSmataH / yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zasantacatuSpaJcapadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadottaradvitIyAvibhaktereva 'kAlAdhvanoApta' [siddhahe0-2-2-42] ityanuzAsanAtkAlaniyamasidvau na punastadabhidhAnAya yAvacchandaprayogaH, arthapunaruktatAyAH prasaGgAt , tasmAttadanurodhena tApacchabdasya vizeSasUtre yAvattAvacchabdayozcAdhyAhArakalpanAtijaghanyaiveti / nanvevaM sthitergatizcintanIyA' ('nanveva sthite 'sUtrasya gatizcintanIya') iti yAvacchabdasya sUtrasthasya ko'rthaH 1 iti cet ? "tato devalokAdAyuHkSayAdinA ccutve ti pUrvaprakrAntapadasamudAyArtha evetyavehi / athava gaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet ? na, tAdRzaniyame pramANAbhAvAt , pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya svasaMbandhipadopasaMdAnamAtrasya tAtparyagrAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kvacidgaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTAdiva kvacidantyapadaviziSTAdapi yaavcchndaattduvizeSaNabhUta che, kAraNa ke pahelAM vaparAyela zabda vizeSaNa hoya evuM zAstra vacana che. vaLI ahIM kAlane adhikAra cAle che. tethI e vizeSaNabhUta "yAvat' zabda kAlaniyAmaka che. tethI sAmAnyasUtrane artha e phalita thaze ke jyAM sudhImAM cAra-pAMca basa-sthAvara jAtiomAM nAraka-tiryacanimanuSya devanA bha grahaNa kare tyAM sudhI saMsAramAM bhaTakIne pachI siddha thaze...cAvatu sarvaduHkhane aMta karaze. tyAM sudhImAM evuM jaNAvanAra "tAvatu' zabda sUtramAM na hovA chatAM 'ya' 'ta zabdo hamezA saMbaMdha dharAvatA hovAthI ane ahIM yudda parathI banela yAvat (jAva)ne prayoga hovAthI tAvane adhyAhAra karyo che. [vaLI, sAmAnyathI to pratyenakene anaMtasaMsAra jaNAvo granthakArone mAnya hoya ja che mATe, kAlaniyAmaka evA A "yAvatuM" zabdanA prayogavALuM 4-5 trasasthAvarajAtiomAM...' ityAdi sAmAnyasUtra anaMtabhavane jaNAve che evuM mAnavuM paDe che. have jamAli aMgenA vizeSasUtra mATe vicArIe te jaNAya che ke-] jamAlisaMbaMdhI vizeSasUtramAM sAmAnyasUtranI jema kAlaniyamana te hovuM ja joIe. ane tethI e mATe tAvat zabdanI jema "yAvata' zabdane paNa adhyAhAra kare. kAraNake te be vinA to be vAkya ja na banavAthI "jyAM sudhI...tyAM sudhI ItyAdi rUpa kAlaniyamana ja asaMgata rahe. ane te pachI te sAmAnyasUtranI jema vizeSasUtra paNa kAlaniyAmaka evA "yAvata' zabdano prayoga yukta "4-5 trasasthAvara" A prayogavALuM che. mATe sAmAnyasUtranI jema e vizeSasUtrathI paNa jamAlinA anaMtabhave siddha thaI jaze. [ kAlaniyamana dvitIyAvibhaktithI thaI gayuM che-u.] uttarapakSa -je vAta pote svayaM asiddha che tenAthI anya asiddha vAtanI A rIte siddhi karI rahelA tamArI A mahAtArkikatA ja che ! (arthAt emAM kaI vAstavikatA nathI.) te eTalA mATe ke tame sAmAnyasUtramAM "bhAvatuM' zabda kAlaniyAmaka hevAthI jamAlisaMbaMdhI vizeSa sUtramAM paNa tene adhyAhAra karI kAlaniyamana je siddha karyuM che temAM mULamAM sAmAnyasatramAM ja "yAva' zabda kALaniyAmaka nathI. eTale ke mULamAM sAmAnyasUtramAM ja "yAvata' zabdathI kAlaniyamana thavuM asiddha che te enAthI
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma jamAlinA saMsArabhramaNane vicAra pasthitiH / tathAhi--1egatapaMDie NaM bhaMte maNusse kiM NeraiAuM pakarei 4 1 pucchA / goamA ! * egaMtapaMDie NaM maNusse AuaM sia pakarei, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaMpakarei, No tiri0 No maNu0, devAupakarei / No NeraiAu kiccA Neraiesu uvavajai, No tiri0, No maNu, devAuaM kiccA devesu uvavajjai / se keNaTUTheNa jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjai ? goamA! egaMtapaMDiassa Na maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, taM0 aMtakiriyA ceva kappovavattiyA ceva, se teNaTeNaM goamA ! jAva devAuaM kicA devesu uvavajjaitti / atra hi yAvacchabdasya na gaNasambandhyAdyantyapadaviziSTatayaiva pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatvaM, kintu svasaMbandhyantyapadopasandAnAdeva, tadvadihApi 'catvAri paJca' ityAdisvasaMbandhipadopasandAnAd yAvacchabdasya pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve na kizcidbAdhakamiti yuktaM pshyaamH| vizeSasUtramAM paNa kAlaniyamana zI rIte siddha thAya ? sAmAnyasUtramAM 'thAvata' zabdathI kAlaniyamana thavuM eTalA mATe asiddha che ke e sUtramAM, dvitIyA vibhaktivALA "cArapAMca padane samAna vibhaktivALuM evuM je "bhavagrahaNa pada che tenA para lagADelI dvitIyA vibhaktithI ja "kAlAzvaryAptI" evA vyAkaraNanA niyama mujaba kAlaniyamana thaI gayuM che. mATe kAlaniyamana mATe te "yAvata' zabda emAM vaparAyo ja nathI, je e eTalA mATe vaparAyo hoya te te pachI arthanI punaruktatAne doSa UbhA thAya. (dvitIyA vibhaktithI "kAlaniyamana rUpa je artha kahevAI gayo che tene ja je "yAvata' zabda paNa pAcho kahetA hoya to e arthanI punarukti thAya che e vAta spaSTa ja che.) tethI "yattane nitya abhisaMbaMdha hoya che e nyAye, "sAmAnyasUtramAM kAlaniyamana mATe "yAvane je prayoga che te batAvIne paNa adhyAhAra karavAne che" evI ka95nA ane ene anusarIne "vizeSa sUtramAM paNa kAlaniyamana mATe "yAvat' ane tAvata' e bane zabdone adhyAhAra karavAne che" evI kalpanA e bane kalpanAo sAva tuccha ja che. - pUrvapakSa-A rIte, "dvitIyAvibhaktithI ja kAlaniyamana thaI gayuM che ane tethI "yAva" zabda kAlaniyamanane jaNAvatA nathI" e je nirNaya karaze te sUtrastha "yAvat' zabdane artha zuM karaze ? kemake "sUtramAM rahelA zabda vagerene gya artha vicAraNIya hoya che" ItyAdi nyAya mujaba sUtrastha "yAvata' zabdane kAMIkane kAMIka artha te hevo ja joIe ane e kahevuM ja joIe ne ! [pUrva prastuta padasamudAyane je artha eja prastutamAM bhAvane artha] uttarapakSa - "te kibaSikadevalokamAMthI AyukSaya thavAthI bhavakSayathavAthI.cavIne ItyAdimAM AyukSaya, bhavakSayavagere pUrva prastuta padene je samudAya che tene je artha che te artha ja A yAvat' zabdano artha che. arthAt "yAvat cAra-pAMca ItyAdimAM rahelA 1 ekAntapaDito bhadanta ! manuSyaH kiM nairayikAyuH prakaroti 4 1 pRcchA / gautama ! ekAntapaDita AyuH syAtprakaroti syAnna prakaroti / yadi prakaroti no nairayikAyuH prakaroti, no ti0, no ma0, devAyuH prakaroti / no nairayikAyuH kRtvA nairayikeSUtpadyate no0 ti0 no ma., devAyuH kRtvA deveSUtpadyate / atha kenArthena yAvad devAyuH kRtvA deveSUtpadyate ? gautama ! ekAntapaNDitasya manuSyasya kevala eva dve gatI prajJapte, tadyathA-antakriyaiva kalpopapattireva / atha tenArthena gautama ! yAvadevAyuH kRtvA devevRtpadyate /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ . R0 dharmaparIkSA ple. 40 kizva-sUtre dyotakaracanArUpamapi yAvatpada dRzyate / yathA skandakAdhikAre (za02301) 'bhAvao NaM siddhe arNatA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajjavA jAva aNaMtA agurualahupajjavA" ityatra / na patra gaNamadhyasthasyAnyasyArthasya parAmarzo yAvacchabdena kattuM zakyate, yato'sau gaNastAvadItthamupadarzitaH 2bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajjavA aNatA daMsaNapajjavA aNaMtA carittapajjavA aNaMtA guruala huapajjavA arNatA agurualahuapajjavatti" / tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritraparyAyAzca tasya na saMbhavanti, No pArabhavie caritte' ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAt / gurulghupryaayaayAvatuM" zabdathI "te devalokamAMthI AyukSaya thavAthI bhavakSaya thavAthI..."ItyAdi artha (ke je artha pUrva prastuta vAkyane che te) jaNAya che.-"samudAya saMbaMdhI prathama-aMtima padaviziSTa yAvat' zabda ja tenA madhyavartI padArthone vAcaka bane che. tethI ahIM paNa tevuM ja thAvat pada pUrva prastuta gaNa vAkyarthane vAcaka bane evA niyamane A rIte te bhaMga thaI jaze"--evI zaMkA na karavI, kAraNa ke tevA niyamamAM ja keI pramANa nathI. pUrvamAM je vAkaya AvI gayuM hoya tenA ja arthanA vAcaka banavA mATe "yAvata' zabdane svaaMbaMdhI padanuM upasaMdAna (sAnidhya) mAtra ja tAtparyagrAhaka tarIke apekSita hoya che. arthAta jude jude sthaLe vaparAyela "yAvata' zabda judA judA vAkyAthane jaNAvate hoya che. emAMthI te te adhikRta sthaLe kayA vAkyAthane jaNAvavAnA tAparyamAM te vaparAya che? e jANavA mATe ekapadanI jarUra rahe che. eTale ke "je vAkyanuM eka pada "yAvata'nI sAthe vaparAyuM hoya te vAkyanA arthane "yAvata' zabda jaNAve che" evo niyama bAMdhI zakAya che. tethI ja kayAreka gaNa saMbaMdhI Adya ane aMtima pada viziSTa "yAvat' zabdanI jema kayAreka mAtraaMtyapada viziSTa "yAvata" zabdathI paNa vAkyarthanI upasthiti thaI jaya che. jemake he bhagavana ! ekAte paMDita manuSya zuM narakAyuM bAMdhe ? ItyAdi cAra praka. gautama ! ekAMta paMDita manuSya AyuSya kadAca bAMdhe, kadAca na bAMdhe. je bAMdhe te paNa narakAyu na bAMdhe, tiryaMcAyu na bAMdhe, manuSpAyu na bAMdhe, devAyu bAMdhe. narakAyu bAMdhI ne narakamAM utpanna thato nathI ? ema tiryaca-manuSyamAM utpanna thatA nathI, devAyu bAMdhI devamAM utpanna thAya che. he bhadata ! AvuM kema kahe che ke yAvata devAyubAMdhIne devalokamAM utpanna thAya che ? gautama ! ekAnta paMDita manuSyanI mAtra be ja gati heya che, aMtakriyA (siddhigati) ke kopaMpatti mAnika devaloka). AvuM hovAthI gautama! ema kahevAya che ke vAvata devAyu bAMdhI ne devomAM utpanna thAya che." ahIM "bhAva" zabda narakAyu vagerenA gaNusaMbaMdhI Adya ane aMtya e baMne padathI viziSTa banIne pUrva prastuta evA "narakAyune bAMdhIne narakamAM utpanna thato nathI" ItyAdi vAkyarthane vAcaka banyuM nathI, kintu, svasaMbaMdhI "devAyu bAMdhI."ityAdirUpa atyapadanA saMnidhAnathI ja te banyo che. tema prastutamAM paNa "cAra-pAMca ItyAdirUpa svasaMbaMdhI padanA saMnidhAnathI "yAvatu" zabda pUrva prastuta vAkayArthano vAcaka bane emAM koI vAMdho nathI evuM amane yeAgya lAge che. 1. bhAvataH siddhe'nantA jJAnaparyavA anaMtA darzanaparyavA yAvadanantA agurvalaghuparyavAH / 2. bhAvato jIve'nantA jJAnaparyavA anaMtA darzanaparyavA anantAzcAritraparyavA anaMtA gurulaghukaparyavA anaMtA aguvalaghukaparyavAH 3. no pArabhavika rAtrinA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsArabhramaNane vicAra baudArikAdizarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na saMbhavanti / agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvasvarUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na saMbhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAzazuddhAste saMbhavanti, para te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchabdavAcyaM nAvaziSyate iti / tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekSAvadbhiH / kizca 'jAva cattAri paMca' ityAdi sUtrabhapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimitabhavajamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAdRzyapradarzanAyopanyastaM, na tu devakilbiSika [ghotakanArUpa thAvat " zabda paNa prasiddha ] vaLI sUtramAM vAkyarthanA dyotaka tarIke paNa "thAvat ' zabdano prayoga thAya che jema ke bhagavatIsUtramAM kaMika adhikAra mAM kahyuM che ke "bhAvane AzrIne vicArIe te. siddhamAM anaMtA jJAnaparyA, anaMtA darzanaparyAya yAvata anaMta agurulaghuparyAya hAya che." ahIM gaNumAM vacamAM rahelA bIjA keI padArthano "yAvahU " zabdathI ullekha thaI zakato nathI, kAraNa ke te gaNu Avo dekhADAya che. "bhAvane AzrIne vicArIe te, jIvamAM anaMta jJAnaparyA, anaMta darzanaparyA, anaMtacAritraparyAya, anaMta gurulaghuparyA, anaMta agurulaghu paryAya heya che." have "yAvat " zabdaprayogavALA pUrvokta sUtrane arthe vicArIe. e sUtramAM A gaNamAnA jJAna-darzananA paryAyane te sAkSAt jJAna-darzanA paryAya zabdothI ulekha karyo che. "cAritra pArabhAvika (anya bhavamAMthI AveluM) hetuM nathI e vacanathI siddhomAM cAritrano spaSTa niSedha karyo hovAthI jaNAya che ke cAritraparyAye te teomAM hatA ja nathI. "gurulaghuparyAya audArikAdi zarIranI apekSAe jIvamAM hoya che evI vyAkhyAthI jaNAya che ke te paryAye paNa siddhomAM hotA nathI. agurulaghuparyAye kAmazudi dravyonI apekSAe ane jIvanA svarUpanI apekSAe jIvamAM hevA kahyA che. emAMthI kArmaNAdidravyonI apekSAvALA te paryAyo to siddhomAM hotA nathI. jIvasvarUpane AzrIne sarvAzazuddha te paryAye hoya che kharAM, paNa teone paNa sAkSAt "agurulaghu paryAya" zabdathI ja ullekha karI dIdhuM che. Ama e sUtramAM rahelA "yAvat " zabdathI jJAnaparyAyone, darzanaparyAne, cAritraparyAne, gurulaghuparyAyone ke agurulaghuparyAyane te ullekha nathI ja. vaLI e gaNamAM A sivAya evI bIjI kaI cIja te zeSa che ja nahi ke jene "yAvata' zabdathI ullekha thaye mAnI zakAya. mATe A sUtramAM "thAvat " zabdane vizeSya tarIke te prayoga thaye nathI. vaLI e deza ke kALane niyAmaka na hoI vizeSaNa tarIke paNa vaparAyo nathI. tethI mAnavuM paDe che ke e ahIM mAtra vAkayArthanA dyotaka tarIke ja vaparAya che. e ja rIte ahIM prastuta "yAvat " cAra pAMca ItyAdi sAmAnya sUtramAM paNa te vAkyAthane dyotaka ja hoya to zuM asaMgati che ke jethI vizeSasUtramAM paNa tene ane "tAvatuM" ne adhyAhAra karI mArI macaDIne jamAlina anaMtasaMsAra siddha hovAnI kalpanA karavI paDe e buddhimAna puruSoe nipuNatAthI vicAravuM.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma dhama parIkSA laiA. 40 sAmAnyaviSayamiti saMbhAvyate, anyathA 'atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddha cAuraMtaM saMsArakaMtA raM aNupariaGkRti' ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato 'atthegaiA 0 ' ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM 'jAva catvAri' ityAdika' ca parimitamavAbhidhAyakamiti yuktaM, bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyApyekavizeSapradarzane taditara vizeSaparatvaM yathA 'brAhmaNA bhojayitavyAH kauNDinyo na bhojayitavyaH' ityatra 'brAhmaNA bhojayitavyAH' iti vacanasya kauNDinyetarabrAhmaNabhojanavidhiparatvamiti / yatta- 'atthegaio' ityAdisUtrama bhavya vizeSamadhikRtyAva sAtavyaM tadvyaJjakaM tvante nirvANA - SaNanameva-iti pareNocyate tadasat, ante nirvANA'maNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve [ ' jAva cattAri...' sUtra kilmiSikavizeSaviSayaka hovu sa'bhave] vaLI, jamAli narakamAM javAnA nathI eTalI enI vizeSatA che. e sivAya khIe keAI taphAvata sAmAnyathI bIjA parimitabhavavALA kilmiSika devAmAM hAtA nathI. tethI 'jAva cattAra pa'ca....' ItyAdisUtra tevA parimita bhavavALA kilikhaSika devA aMgenu' ja hAya ane jamAlinu sAdRzya dekhADavA mATe kahevAyu. hAya, paNa deva kilbiSikasAmAnyaviSayaka na heAya evI sa'bhAvanA lAge che, kAraNake nahitaratA (eTaleke adhikRtasUtrakijJiSikasAmAnyaviSayaka hoya tA-arthAt e badhA ja deviiSikAnA cAra-pAMca bhava ke (tamArI kalpanA mujaba) ana tasa sAra jaNAvatuM hAya tA) 'keTalAka krizmiSika devA anAdi anavada dImAga rUpa cAturaMta sa`sAra aTavImAM bhaTake che.' ityAdi jaNAvanAra agrimasUtrakathana asaMgata thai jAya. Ama 'nAva cAri...' ityAdi sUtra paNa vizeSaprakAranA devaki>>iSika a'genu' ja hAvu. phalita thavAthI e paNu mAnavuM ceAgya thaI paDe ke 'aghelA....' IyAdisUtra aparimitabhavAne jazuAvanAru hAya ane 'nAva cattAri....' ItyAdisUtra parimitabhavAne jaNAvanAru hAya. [sAmAnyanu` kathana paNa kayAreka vizeSaparaka hoya ] zaMkA :- tamArA kahevAnA Azaya evA che ke daivavi>>iSikA e prakAranA hAya che. parimitabhatravALA ane aparimitabhavavALA. tA paNa nAva cattari....' sUtramAM tA emAMthI eke prakAranA ullekha nathI. tethI jaNAya che ke e sUtra teA sAmAnyathI ja devakimiSika aMgenu che. teA tame kema ene parimitabhavavALA devakilmirSika rUpa tenA eka vizeSa prakAra aMgenu kaheA che ? samAdhAna :- sAmAnyanA eka prakArarUpa vizeSane jaNAvanAra vacananA jyAre pRthrU prayAga karAyelA haiAya tyAre sAmAnyanu abhidhAyaka vacana pAtAnA khIjA prakAra rUpa vizeSane jaNAvavAnA tAtpa vALu' banI jAya che. jema ke brAhmaNeAne jamADavA, kauDinyane na jamADavA' evA prayAgamAM brAhmaNAne jamADavA' eTalu' vAkaya sAmAnyathI brAhmaNNAne jamADavAnuM vidhAna karavAnA tApa vALu' hAvA chatAM kauDinyarUpa eka vizeSa brAhmaNanI vAta svataMtra karI dIdhI hAvAthI kauDinyabhinna brAhmaNeAne jamADavAnA vidhAnarUpa tenA bIjA vizeSanA ja tAtpa vALu' banI jAya che. prastutamAM paNa arthe bA' sUtrathI aparimitabhavavALA devakilmiSika rUpa eka vizeSanI vAta thai gai hAvAthI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22: jamAlinA saMsArabhramaNane vicAra ''asaMvuDe NaM aNagAre AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hassakAlaThitiAo dIhakAlaThitiAo pakarei, maMdANubhAgAo tivvANubhAgAo pakarei, appapadesaggAo bahuppadesaggAo pakarei / AuyaM ca NaM kammaM sia baMdhai sia No baMdhai, asAyaveaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi, agAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamada cAuraMtasaMsArakatAramaNupariaTTai / " "kohavasaTTe NaM bhaMte jIve ki badhai ? kiM pakarei ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? saMkhA ! kohavasaTTe NaM jIve AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilaMbaMdhaNabaddhAo, evaM jaha paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariaTTai / mANavasahe NaM bhaMte / jIve evaM ceva, evaM mAyAvasaTTevi, evaM lobhavasaTTevi, jAva aNupariaTTai " [bha. za. 12 u 1] ityAdisUtrANAmapi tathAtvApatteriti / sAmAnya abhidhAyaka evuM paNa "nava vattAri...." sUtra parimitabhAvavALA devajhibiSika rUpa itaravizeSanA tAtparyavALuM havAmAM paNa kaI asaMgati nathI. saMke - "mArUgA...." sUtramAM aMte mekSagamananI vAta karI nathI. tenA parathI jaNAya che ke e sUtra devajhibiSikanA aparimitabhAvavALA jI rUpa vizeSane jaNAvatuM nathI, paNa abhavya rUpa vizeSane jaNAve che. tethI parimitabhavavALA cho tenA ItaravizeSarUpa banatA nathI, kintu bhavyajIveja ItaravizeSarUpa bane che. mATe sAmAnya abhidhAyaka evuM "kAva vattAri" sUtra parimitabhavavALA jIvonA tAtyapavALuM banatuM nathI, kintu bhavyavarUpa ItaravizeSanA tAtparyavALuM bane che. [makSagamananI vAta na hovA mAtrathI sUtra abhavyaviSayaka na banI jAya ] samAdhAna - A zaMkA ayogya che, kAraNa ke aMte mokSagamananI vAta na karI hevA mAtrathI jo sUtra abhavyarUpa vizeSa viSayavALuM banI jatuM hoya te te A nIce darzAveluM sUtra (bhaga za0 12 u01 ) paNa tevuM banI javAnI Apatti Ave. saMvarahAramAM nahi rahela aNagAra Ayuvati sAta karmone zithila bAMdhelA hoya tene daDha kare che. apasthitivALA bAMdhelA hoya to tene dIrghasthitivALA kare che, maMdarasavALA bAMdhelA hoya tene tIvrarasavALA kare che. alpalikavALAne bahudalikavALA kare che. AyuSyakarma kadAca bAMdhe-kadAca na bAMdhe. azAtA vedanIyakamane vAraMvAra puSTa kare che. anAdi-anavadagra dIrdhamAgarUpa cAturaMta saMsAra kAMtAramAM rakhaDe che." "he bhagavana ! krodhavazAta jIva zuM bAMdhe che ? zuM kare che ? zene caya kare che ? zeno upacaya kare che ? zaMkha ! krodhapIDita chava Ayuvajita sAta karmone zithila bAMdhelA hoya tene da kare che..ItyAdi prathamazatakamAM kahela asaMvRta aNagAra mujaba jANavuM...yAvata saMsAramAM 2khaDe. che... e ja rIte mAnavazAd, mAyAvazArtA ane lebhavazA jIva aMgenA prazno ane saMsAramAM rakhaDe che tyAM sudhI enA uttare jANavA." A sUtramAM paNa aMte mokSagamananI vAta karI nathI. ane tema chatAM ene abhavya aNagAra rU5 aNagIravizeSaviSayaka mAnI zakAtuM nathI, kemake emAM eka 1 asa vRto'nagAraH AyurvarjAH sapta karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA dRDhabandhanabaddhAH prakaroti, hasvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAH prakaroti, mandAnubhAgAstIvAnubhAgAH prakaroti, alpapradezAgrA bahupradezAgrAH prakaroti / Ayuzca karma syAbadhnAti syAnna badhnAti, azAtAvedanIyaM ca karma bhUyo bhUya upacinAti anAdikaM cAnavadAna dIrghAvaM cAturaMtasaMsArakAntAramanuparivartate / ' 'krodhvshaalo bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti ? ki prakaroti ? ki cinAti ? kimupacinAti ? zakha ! krodhvshaalo jIvaH AyurvarjAH saptakarmaprakRtIH zithilabandhabaddhA, evaM yathA pratha nazatake asaMvRtasyAnagArasya yAvadanuparivartate / maanvshaato bhadanta jIva evameva, evaM mAyAvazArto'pi evaM lobhavazArto'pi yAvadanuparivattate /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dharmaparIkSA plo. 40 nanu yadyevaM 'cattAri paMca...' ityAdisUtra jamAle nantabhava viSayatA tadA nirviSayatA syAt , catuHpaJcazabdAbhyAmekArthA'nabhidhAnAditi cet na, "sia bhaMte ! jIve jAva cattAri paMca pur3havIkAiA egatao sAhAraNasarIraM baMdhaMti, egatao pacchAhAreMti pariNAmeMti vA sarIraM vA baMdhati ? go0 No iNaThe samajheM / sia bhaMte jAva cattAri paMca AukkAiA, evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca teukkAiA" ityAdiSu sUtreSu bhagavatyA, 2jayA NaM bhaMte tesiM devANa iMde cayai se kahamiANiM pakarei ? jAva cattAri paMca sAmANiA taM taM ThANaM upasaMpajjittA NaM viharaMti" ityAdi jIvAbhigamasUtre'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH sattaTTha bhavaggahaNAhaM sattaha payAI' ityatra saptASTapadayoriva saMketavizeSAdakasaMkhyAvAcakatvasiddheH / 'paMca tirikkha joNiya-maNussa-devabhavaggahaNAI' ityAdikopyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva eva / vAra sAce aNugAra banI gayela jIva paNa asaMvRta bane te zuM thAya tenI vAta che. abhavya te kayAreya sAce aNagAra banyo te nathI. ['cAra-pAMca zabdamAM paNa saMketavizeSathI ekasaMkhyAvAcaka] zaMkA- "cattAripaMca" ItyAdisUtra jamAline anaMtabhAne jaNAvanAruM nathI evuM je A rIte siddha thaze te "e kazuM ja jaNAvanAruM nathI evuM paNa siddha thaI jaze, kemake "cAra" ane "pAMca" e be zabdo bhavanI kaI eka cokkasa saMkhyArUpa artha te jaNAvatAM ja nathI. A samAdhAna- AvI zaMkA na karavI, kAraNake jema "sAtaATha bha (manuSyagatinI bAbatamAM) sAta-ATha pagalAM (zakrendra zakastava vakhate AgaLa Ave che te bAbatamAM) vagere vAtamAM "sAta" "AThI zabdo jema vizeSa prakAranA saMketanA kAraNe eka saMkhyAne jaNAve che, tema A cAra "pAMca zabdo paNa ekasaMkhyAne jaNAve che e vAta bhAgavatIsUtra, jIvAbhigamasUtra temaja bIjA paNa ghaNA sthaLenA sUtro parathI siddha thAya che. te bhagavatIjInuM sUtra A pramANe- "he bhagavana ! yAvatu cAra pAMca pRthvIkA yika che eka sAthe sAdhAraNa zarIra banAve ? pachI eka sAthe AhAra kare athavA pariNamave? zarIra banAve ? he gautama! A vAta banI zakatI nathI. A rIte cAra-pAMca aprakAyika jIva ane cAra-pAMca teukAya aMge prazna-uttara jANavA." jIvAbhigamanuM sUtra A pramANe-"he bhagavAna jyAre devono IMdra eve che te have zuM kare che? thAvata cAra-pAMca sAmAnika deve te te sthAne AvIne vihare che." A bane sUtromAM rahela "cAra-pAMca" zabda "anaMtane te jaNAvatA ja nathI, (kemake pRthvIkAyikajI ke sAmAnika deva anaMta hovA kayAreya saMbhavatA nathI). tema chatAM e kaI ja saMkhyAne jaNAvatA nathI ane sAva nirarthaka ja che ema paNa kahI zakAtuM nathI, (kema ke sUtramAM nirarthaka zabda prayoga heta nathI.) mATe e zabdone 1. syAdbhadanta ! jIvaH yAvaccatvAraH paJca pRthvIkAyikA ekataH sAdhAraNazarIra badhnanti, ekataH pazcAdAhArayanti, pariNAmayanti vA zarIra badhnanti ? go0 ! nAyamarthaH samarthaH / syAdbhadanta ! yAvaccatvAraH paMca apkAyikAH eva syAd bhadanta ! yAvaccatvAraH paJca tejaskAyikAH / 2. yadA bhadanta ! teSAM devAnAmindrazcayauti sa kathamidAnI prakaroti ? yAvaccatvAraH paJca sAmAnikA devAstatsthAnamusaMpadya viharanti / 3. saptASTa bhavagrahaNAni, saptASTa padAni /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlitA saMsArabhramaNane vicAra 25 nanvevamapi "paJcazabdo gatitrayAnurodhena triguNitaH kiM padazabhavAbhidhAyakaH ? uta tiryagyonikadevasaMbandhinau dvau dvau bhavau ekazca manujasaMbandhI, athavA tyo bhuvAstiryaksaMbandhita eko devasaMbandhI, ekazca manuSyasaMbaMdhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH ? ityevaM sandehAnivRttideveti cet ? na, zAstravyutpannasyaitAdRzasandehAnudayAd, dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva pazcasakhyAnvayAd, anenaivA'bhiprAyeNa "cyutvA tataH paJcakRtvaH" ityAyabhidhAnAta / jiNaNAheNa bhaNiyaM suratiriyanaresu paMcavelAo / bhamiUNa pattohI laDrihI nivvANasusmAda // iti zrImabhayadevasUrisantAnIyaguNacandramaNi kRte prAkatavIracaritre'pItyamevoktamataH / .... timmanuSyadeveSa bhrAntvA sa katicidabhavAn / bhUtvA mahAvideheSu darAtrirvatimeSyati / / keI eka saMkhyAnA vAcaka mAnavA ja paDe che. e ja rIte prastutasatramAM paNa che ke zabda cokkasa saMkhyAnA vAcaka che. vaLI bIjI pratamAM to "sirimiya- majura vamavALAruM ItyAdi pATha paNuM dekhAya che, tethI temAM te kAne aMza paNa nathI e jAvuM. " [pAMca zabda aMge anya prazno ane utta]. pUrvapakSa - A rIte anaMtabhava hevAno artha na kADhe to paNuM pAMca' zabda traNagatinA anurodhathI traNa sAthe guNAkAra pAmI zuM paMdara bhavane jaNAve che? ke tiryaMca ane devanA baLe temaja manuSyane eka ema pAMca bhavane jaNAve che ke ticanA traNa, devane eka temaja manuSyane eka ema pAMca bhavane jaNAve che? e saMdeha te Ubhe ja rahe che tenuM zuM? uttarapakSa :- zAstravyutpanna vyaktine A saMdeha paDatA ja nathI. dvandrasamAsa sarvapadapradhAna hAI pAMca saMkhyAno tenA ghaTaka tiryaMcayoniAdi traNe palamAM avaya thAya che. A abhiprAyathI ja "zullA tataH vajhavA ItyAdi kahyuM che. zrI abhayadevasUrimahArAjanI paraMparAmAM thayelA zrI guNacandragaNi mahArAje prAkRtavIracaritramAM paNa Ama ja kahyuM che ke bhagavAne kahyuM ke sura-nara-tiSaca gatimAM pAMcavAra bhamIne bAdhi pAme (jamAli) nirvANa sukhane pAmaze." upadezamAlAkaNikAmAM paNa kahyuM che ke batiyaca-manuSya devasatimAM te keTalAka bha bhaTakIne mahAvidehamAM jaI cirakALe mokSa pAmaze." pUrvapakSa - AmAM keTalAka bhavo' evuM je kahyuM che te e jaNAvavA mATe che ke kiTibaSika devabhavamAMthI racavelo jamAli sarvalakane niMdanIya evA manuSkA durgatinA keTalAka bhane sIdhA karIne pachI sUkama ekendriya vageremAM javAnuM che.'dAge kAlika sUtramAM paNa kahyuM che ke (5-2-7) "vapaNuM pAmIne devakiTibaSikamAM utpanna thayele te tyAM paNa jANato nathI ke zuM karavAthI mane A phaLa maLyuM? tyAMthI racavIne te mUMgA-baherA-bebaDA paNuM pAmaze athavA nAraka-tiryacani pAmaze jyAM badhi atyaMta durlabha haze." 1. jinanAthena bhaNita suratiryagnareSu pNcvelaaH| bhrAntvA prAptabodhilapsyate nirvANasaukhyAmi // 29
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA 'zlA, 40 ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate - 'katicidbhavAn' iti yadbhaNitaM tatkilbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAna manuSyAdidurgatisaMbandhinaH katicid bhavAnavApya pazcAtsUkSmai kendriyAdiSu yAsyatIti jJApanArthameva / tathA cAgamo'pi - ladhdhUNa viM devattaM vavanno devasei / tatthavi se na yANai kiM me kiccA hama phalaM // tatto vi se caittANaM labbhihIM elamUagaM / gara tirikkhajogiM vA bohI jattha sudullhA // [tAvai0/2/47-jaM8] ti-tatirAtra vikRmmita, banna tirthAdhipu pratye parimitabhvbhrmnnsy vyaktamevAbhidhAnAt, icchAmAtreNAvaziSTAnantabhavakalpanasyA'prAmANikatvAt, sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt / na ca ' dUrAnnirvRtimeSyati iti vacanAnupapattirevAtra pramANam, AsannatAdUratayorApekSikatvAt / kiJca dUrapadaM vinApyevaMvidho'rthonyatra dRzyate / taduktaM sarvAnanda sUriviracitopadezamAlAvRttau ' tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kAMzciddeveSu copacitasaJcitakarmavazyaH / labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe janmAyameSyati sukhaikakhaniM vimuktim // iti / yattu - jamAleH sAkSAttIrthakara dUSakasyApi paJcadaza bhavAH subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi SoDaza bhavAH iti jinAjJArAdhanApekSayA tadvirAdhanameva samyag -- iti parasyAbhidhAna' ['padaraMbhavA te mAtra sthUlabhavA che' e vAta ayeAgya] uttarapakSa :- A vacana atikakrAgrahanA ja eka nAca che, kemake 'keTalAka' evA zabdathI tiya grAdi dareka gatimAM parimitabhavabhramaNa spaSTa rIte kahyuM ja che. tethI tiryaMcagatimAM bAkInA ana'tabhavabhramaNanI vAta zAstrokta na AvAthI mananI marajI pramANe ja kalpavAnI rahe che ane tethI ja e apramANa che. e parimitabhavabhramaNa 'je kahyu che. te tA sthUlabhavAnI apekSAe ja kahyu che' evuM paNa na kahevu, kemake evu' hAvAmAM kAI pramANa nathI.--jo pa dara bhavamAM ja enI mukti thai javAnI hAya tA cirakALe meAkSa pAmaze' e vacana asaMgata khanI jAya. tethI e vacanane saoNMgata karavu' e ja ukta bAbatamAM pramANa che. arthAt ene saMMgata karavA mATe evu` mAnavu' ja paDe che ke bhavAnI e saMkhyA sthUlabhavonI apekSAe che, bAkIne lAMbAkALa e nAnAbhavomAM ja pUrA karavAnA che--AvI dalIla paNa yeAgya nathI, kemake AsannatA ane dUratA e e ApekSika padArtho che. arthAt peAtAnI zuddha ArAdhanAnA maLe jeTalA kALe muktimAM jaI zakAta enI apekSAe e paMdarabhavanA kALa paNa cirakALa hAvAthI evA anatA nAnA bhavAnI kalpanA vagara paNa e vacana saMgata banI zake che. vaLI jamAli aMgenI A vAtanA 'dUra' zavinA paNa anyazAstramAM ullekha maLe che. jemake zrIsarvAna"dasUri mahArAje upadezamAlAnI racelI vRttimAM kahyuM che ke-- "bhegA karelA kadalikAnA jaththAne vaza thaI keTalAka bhavA tiryaMcamAM ane keTalAka bhave devalAkamAM karIne pachI sukRta karavA mATe janmagRhasamAna evA mahAvidehamAM janma pAmI A (jamAli) sukhanI ajoDa khANa samAna muktine pAmaro '' tethI 'dUra' zabdanI saMgati karavA mATe ana tabhavanI kalpanA karavI e yeAgya nathI. 226 1. labdhvApi devatvamupapanno devakilbiSe / tatrApi sa na jAnAti kiM me kRtveda N phalam // 2. tato'pi sa cyutvA lapsyata eDamUkatvam / nArakatiryagyoniM vA bodhiryatra sudurlabhA //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 227 tadavivekamUlaM, evaM hi dRDhaprahAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvaM, AnandAdInAM ca devamanujabhavaprAptikrameNeti sukRtApekSayA duSkRtameva samyagiti vadato'pi mukha kaH: pidadhyAditi / yadapi-sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marIceH kApilIyadarzanapravRttihetusandigdhotsUtrabhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSvasaMkhyeyabhavabhramaNaM, jamAlezca sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadazabhavA iti mahadasamaJjasaM-iti pareNokSupyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyogArha', anyathA sandigdhotsUtrabhASiNo'pi marIce rakamavaduHkhaprAptiH, nizcitotsUtrabhASiNazca jamAle yamityatra bhavato'pi kimuttara vAcyam ? iti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / doghaTTI. saMzakAyAM vRttau tu 'tatacyutazcatvAri paMca tiryagmanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya mahAvidehe setsyati' iti zabdasaMdarbhaNa bhagavatIsUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / ... siddharSIyopadezamAlATIkAyAstvAdabhedAt pAThabhedA dRzyate, tathAhiAjIvanti drayaliGgena lokamityAjIvakA nivAsteSAM gaNo gacchastasya netA nAyako gururityarthaH, [ochAvattA bhave para Ara. vi.nuM sArAnarasApaNuM nathI] -"tIrthakara bhagavAnane sAkSAda doSa denAra jamAline je mAtra paMdara bhAvo ja hoya to te jinAjJAnI ArAdhanAnI apekSAe virAdhanA ja karavI sArI" evuM phalita thaI jaze, kAraNake jinAjJAna ArAdhaka evA paNa subAhukumArane soLa bhava kahyA che. -AvuM kathana e aviveka mUlaka jANavuM, kema ke A rIte te "prahArI vagere ghAra pApIe taddabhavamAM mokSe gayA ane AnaMdAdi zrAvako deva-manuSyabhavanA prAptikame javAnA che, tethI sukRtanI apekSAe duSkata ja karavA sArA" evuM belanAranuM paNa meM keNa dAbI zakaze? vaLI-"sAdhubhakta, dravyathI tIrthakara evA paNa marIcinuM, kapilIyadarzana pravavAmAM nimitta bananAra saMdigdha usUtrabhASaNanA nimittabhUta durvacana mAtrathI paNa ekendriyAdimAM asaMkhyabhava bhramaNa thayuM ane sAkSAt tIrthakaranA dUSaka evA jamAlinA paMdara bhava ja thaze e vAta te atyaMta ayogya che."--evI je udaghoSaNA pUrvapakSI kare che temAM te te baMnenuM pota potAnuM tevuM tathAbhavyatva ja mukhya bhAga bhajavatuM hAI bIjo koI vicAra karavAnuM rahetuM nathI. nahitarate "saMdizvausUtrabhASI evA paNa marIcine narakanA duHkho veThavA paDyA ane nizcitausUtra bhASI evA jamAline nahi" e bAbatamAM tame paNa zuM javAba Apazo? e rAgadveSa khaMkherIne vicAro. ['jamAli" aMgenA vRttinA pATho]] upadezamalAnI ghaTI nAmanI vRttimAM to "tyAMthI AvIne cAra pAMca tiyaya-manuSya -devabhavamAM saMsAramAM rakhaDIne mahAvidehamAM siddha thaze." evuM jaNAvanAra zabdasamUhathI bhAgavatIsUtranA AlApakanuM ja anusaraNa dekhAya che. upadezamAlAnI siddharSigaNimahArAje banAvelI vRttine te judI judI pratamAM judo judo pATha maLe che keTalIka pratemAM evo pATha maLe che ke
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA- kaTha rAjyazriya prahAya parityajya prabajyAM gRhItvA 'ca' zabdAdAgarma cAdhItya jamAlibhagavajjAmAtA hitamAtmano'kariSyada 'yadi' ityadhyAhArassato na naiva vacanIye nindyatve iha loke pravacane vA'patiSyat / tathAhi mithyAtvAbhinivezAdasau mAnavAnuM 'AiyanA " yazapAnaH 'tame ta" kRti viratAvanArAnAhitAnA maLe vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhava cAnanta nivartitavAn-ityayaM keSucidAdazeSu pAThI dRshyte|-vipriitprruupnnaadhitaacrnnaadev 'nihavo'ya' iti lokamadhye vacanIya patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatva nirvartitavAn-ityayamapi kvacidAdaze pATho dRzyate / kvacica-tathAmithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacana kriyamANa kRta' ityazraddadhAnaH "kRtameva kRtaM ' iti viparItaprarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva niyo'tha' iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapoMvidhAne upi kilbiSadevatvaM bhava cAnanta nirvartitavAn / uktaM ca prazaptI mahaNamaMte ! jamAlI aNagAre arasAhAre virasAhAre Ava vivittajIvI, kamhA NaM bhaMte ! jamAlI aMNagAre kAlamAse kAlaM kiccA laMtae kappe terasasAgarobamaThiMiesu devakibdhisiesu devesu devakibbisiyattAe uyavanne ? goyamA ! jamAlI Na aNagAre AyariyapaDiNIe ityAdi yAvat laMtae kappe jAva uvavanne / jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNa jAva kahiM uvavajjihiti ! goyamA! cattAri paMca tirikkhajoNiyamagussadevabhavaggahaNAi saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMta kAheti / ' vyaliMgI lekamAM che te Achake erthAt niha. teonA gaNane nAyaka ane bhagavibhA jamAI e jamAlie rAya lakSamIne cheDIne, dakSA svIkArIne, ('ca' zabdathI) Agamane maNane je pitAnuM (jineti) hita karyuM hota to A lekamAM ane pravacanamAM niMgha na banata. tAtparya, mizvAtyanA abhinivezathI bhagavAnanA kicanamAM chad' evA vacananI zraddhA na karato e tame ta" evI viparIta prarUpaNArUpa ahita AcaraNathI ja lekamAM niMdA pAmyo, temaja teNe atiduSkaratapa karavA chatAM paNa kibiSikadevapaNuM ane anaMtasAra ubhA karyA." vaLI keIka pratamAM e paNa pATha maLe che ke viparIta prarUpaNuM rU5 ahitanA AcaraNathI ja "A nihava che' evI lokamAM niMdA pAmyo ane aMtiduSkara tapa karavA chatAM kiMbiSadevapaNuM UbhuM karyuM." vaLI kaIka bIjI pratamAM "mithyAtya abhinivezanA kAraNe bhagavAnanA "krimA kRta' evA vacananI zraddhA na karata e (jamAli) tameya taM' thI viparItaprarUpaNu rUpa ahita AcaraNanA kAraNe ja "A niNava che' evI lAMkamAM miMdA pAo, temaja teNe atiduSkaratapa karyo hovA chatAM kibiSikadevapaNuM ane anaMta saMsAra UbhA karyA. prajJaptimAM kahyuM che ke-he bhagavan ! je jamAli aNugAra arasa AhArI, virasa AhArI vAvata viviktajavI hatA te he bhagavan! zA mATe te jamAli aNugAra yathAyogya kALe kALa karIne (mRtyu pAmIne) lAMtaka ka5mAM tera sAgaropama AyuSyavALA kibiSika devAmAM devakibiSika tarIke utpanna thayA ? he gautama! jamAli aNagAra AcAryanA pratyenIka (baLavAra) hatA. ItyAdi yAvata lAMtakaka9pamAM utpanana thayA ItyAdi vAta jANavI. he bhagavana ! ja mAli deva te devalokamAMthI AyukSaya karIne kayAM utpana thaze ? gautama ! cAra pAMca tiryaMcani-manuSya-deva bhavagrahaNamAM saMsAramAM rakhaDIne pachI siddha thaze lAvat aMtakriyA karaze." A pATha che. upAdeyavRttinI paNa keTalIka pratemAM A ja pATha che. vaLI 1. yadi bhadanta jamAliranagAro'rasAhAro virasAhAro yAvadviviktajIvI kasmAdamadanta ! jamAliranagAraH kAlamAse kAla kasvA laoNtakekalpe trayodazasAgaropamasthitikeSu devakilbiSikeSu deveSu devakilpiSikatayovanaH? gautama! jamAliramagAra AcAryapratyanIka ityAdi yAvalAntake kalpe yAvadutpannaH / jamAlibhadanta ! tato devalo. kAdAyuHkSayeNa yAvatkutrotpatsyate ? gautama! catvAri paMca tiryayonikamanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati yAvadanta kariSyati /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAALAAALANAN jamAla sAra zramaNane vicAra ityevaMbhUtaH pATho'sti / heyopAdeyavRttAvapi keSucidAdaSviyameva pATho'sti / AdarzAntare ca atiduSkaratapovidhAne'pi kildhiSadevatvaM nirvartitvAniti, uktaM ca prajJaptau 'jai ja bhate.' -ityAdiracanA pATho'sti / evaM sthite sati madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdara nti yaduta-bhagavatyAdibahugranthAnusAreNa parimitabhavatvaM jamAleAyate, siddharSIyavRttipAThavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti tattva tu tattvavidvedyam-iti / para bhagavatIsUtra prakRtArthe na vivRtamasti, tatsAMmukhya ca vIracaritrAdigrantheteSu (theSu) dRzyate, saMmatipradarzanatvarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthApuraskAreNApi saMbhavati, yathA "nAnAkAraM kAyendriya, asaMkhyeyabhedatvAt , asya cAntarbahirbhedo nirvRterna kazcitprAyaH, pradIrghatryanasaMsthita karNATakAyudha kSuraprastadAkAra rasanendriyaM, atimuktakapuSpadalacandrakAkAra kiMcisa kesaravRttAkAramadhyavinata ghrANendriya kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAra dhAnyamasUravaccakSurindriya, pAyeyabhANDakayavanAlikAkAra zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseya', tatrAdya svakAyaparimANa dravyamanazca, zeSANyaGagulAsaMkhyeyabhAgapramANAni sarvajIvAnAm / tenI bIjI pratamAM "atiduSkaratapa karavA chatAM paNa teNe kitriSadevapaNuM UbhuM karyuM. prAptimAM kahyuM che ke "gara maMte!" ityAdi " bhagavatInA AvA pATha pUrvakane ja pATha maLe che. vRittipATha aMge gItArthonuM pratipAdana]. A rIte judA judA pAThe maLatAM hovAthI madhyastha gItArthe AvuM pratipAdana kare che- "bhagavatIsUtra vagere ghaNA grasthAne anusarIne jamAlinA parimitabhAvo jaNAya che. siddaSigaNimahArAjanI vRttinA te te pATha vagerene anusarIne anaMtabha jaNAya che." AmAM sAcuM rahasya te tatva jANI zake. tema chatAM je pratamAM devakimbiSapaNuM ane anaMtabhava e be vAta kahI bhagavatIsUtranI sAkSI ApI che temAM paNa te sAkSIthI mAtra devakimiSikatvanuM samarthana karyuM che, anaMtabhavanuM nahi (tethI anaMtabhavanI sAkSI tarIke bhagavatIsUtra TAMkanAra TIkAkAra paNa te sUtraparathI paNa jamAlinA anaMtabhava levAno ja artha kADhe che evuM kahevuM nahi) anaMtabhavanuM samarthana karyuM nathI e vAta vIracaritra vagere granthamAMthI jaNAya che. [be prastuta vAtemAMthI zAzvasaMmati pradarzana mAtra ekanuM saMbhave] be prastuta bAbatemAMthI eka bAbatane AgaLa karyA vagara bIjI bAbata aMge ja zAstranI saMmati dekhADavI e paNa saMbhavita che, asaMbhavita nathI. jemake tatvArthasunIvRttimAM (2-17)- sparzanendriya aneka prakAravALI hoI vividha AkAranI hoya che. AnI ananivRtti ane ane bahinivRttine prAyaH kaI bheda nathI. pradIdhatrikaNa AkAravALuM karNATakAyudha te kSura(atre). rasanendriya tenA jevA AkAravALI hoya che. kesara vRttAkAravALI madhyamAM kaMIka namela evI.. -ati muktakapupanI pAMkhaDI jevA caMdraka AkAravALI dhrANendriya hAya che. masUranI jema madhyamAM kaMIka upasela parimaMDala AkAravALI casuIndriya hoya che...bhAthAnA vAsaNa yavanalikA jevI temaja nAlika kasamanA AkAravALI mitrendriya hoya che. AmAMthI pahelI spazanendriya ane dravyamana kAya jeTalI hoya che. sarva jIvonI zeSa Indriya maMgalanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya che,
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 : '.. dharma parIkSA zlo0 40 tathA vAlImaH (vajJApanA ) krAsaMhig i mate ! E saMgi goo ? joyA! nAnAbaMTALauMTi' nirima: die Na bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! khurappasaMThie / ghANidie NaM bhAte siMThie paNNatte ? goyamA! atimuttayacaMdagasaTie paNNatte / cakkhuridie NaM bhate kiM saMThie paNNace ? goyamA ! masurayacaMdasaMThie / soiM die Na bha te ! kiMsaMThie paNNatta ? goyamA ! kalaMbuApupphaTie paNNatte / ."-- ' rti tasvArthavRtto [2-17 | patra phInidhAnaM tarimALa reti yamupatti, saMmatipradarzana tu pUrvArtha eva, ityevaM, 'siddharSIyavRttyAdarzavizeSe'pi jamAleranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatvapradarzanasadRzaM, sUtrasaMmatiratu, devakilbiSikatvAMza eva' ityayamartho nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsundaro'bhiprAyaH iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA / pramANIkartavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA krtvyaa| . . . . ___ yattu-'vastugatyA samayabhASayA tiryagyomikazabda evAnantabhavAbhidhAyako bhavati / yadukta "tirthonInAM.." ruti tavArthasUtramArthavRttI (2-28) "tiryonaH vRdhigadvegovAyuvanarAtidvitrictuHpnycendriyaastessaampi parApare sthitI ityAdi yAvatsAdhAraNavanaspateranantA avasarpiNyutsapiNyaH' ityaadi"Agama (prajJApanA)mAM kahyuM che ke, he bhagavansparzanendriyane kevA saMsthAna (AkAra)vALI kahI che ? gautama ! aneka AkAravALI. bhagavAna ! indriyane kevA AkAravALI kahI che? gautama ! kSarama AkAravALI. bhagavAna ! dhrANendriyane kevA AkAravALI kahI che? gautama! ati muktaka caMdrakAkAravALI. bhagavad ! cakSuindriyane kevA AkAravALI kahI che? gautama ! masUra caMdrakAkAravALI. bhagavAna ! zrendriyane kevA AkAravALI kahI che? gautama ! kadaMbapuSpanA AkAravALI." ; tatvArthavRttimAM ahIM IndriyanA saMsthAna ane parimANa e baMnene adhikAra che. chatAM zAstrasaMmati te saMsthAnarUpa prathama adhikAra aMgenI ja dekhADI che. ema siddaSigaNinI vRttinI te te pratamAM paNa jamAlinA anaMtA bhava je dekhADayA che te to "cAturaMtasaMsArakanAranuM e daSTAnta banI zake che. eTaluM dekhADavA jevI vAta che. ane sUtranI saMmati je dekhADI che te "e devakibiSika thavAne che eTalA prathama aMzamAM ja che. AvI hakIkata amane yogya lAge che. athavA te e vRttimAM bIjo ja keI vadhu suMdara abhiprAya rahyo haze. tethI bahuzruta jevuM pratipAdana kare tene pramANa tarIke svIkAravuM paNa jAta jAtanA kuvikalponI paraMparAthI prAcIna grAnI teone beTA TheravavArUpa kadarthanA karavI nahi. . [tiryacanika zabda aMge vicAraNA ]. pUrvapakSa - vastusthiti vicArIe te bhagavatIsUtranA adhikRtasUtramAM rahela "ti. thAnika' zabda ja, zAstromAM je rIte zabdaprayogo thAya che te mujaba anaMtabhavane jaNAve che. tethI "cAra pAMca vagere zabdane anvaya kenI sAthe che? ItyAdi prakane 1. sparzanendriya bhadanta ! kiMsasthita prajJapta? gautama! nAnAsaMsthAnasaMsthita jivendriyaM bhadanta / kiMsaMsthita prajJaptaM gautama ! kSuraprasaMsthita, ghrANendriyaM bhadanta ! kiMsa sthita prApta ? gautama ! atimuktakacandrakasaMsthita, cakSurindriya bhadanta ! kiMsaMsthita prApta ? gautama ! masurakacandrasaMsthita, zrotrendriya bhadanta ! kiMsaMsthita prajJapta? gautama ! kadambapuSpasaMsthita prajJaptam /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlinA sasAra bhramaNanA vicAra 31 iti pareNoka tatvanAkalitagranthAnAM vibhramApAdaka, prekSAvatAM tUpahAsapAtram / parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAdutkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantatva paryavasAnAt prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthitigrahaNaM kathamapi saMbhavati, iti kiM pallavagrAhiNA samamadhikavicAraNayeti kRtaM prasaktAnuprasaktyA ||40|| " tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyitvAt 'anyeSAM guNAnumodana' na karttavyam' ityutsUtra tyAjyaM karttavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam / atha sUtrabhA " pakANAM guNamAha sunaM bhAtANaM Nicca hiyayaDio havai bhayavaM / aMmi taMmi yaNiyamA kallANasaMpattI // 41 // (sUtra bhASamANAnAM nitya hRdayasthito bhavati bhagavAn | hRdayasthite tasmiMzca niyamAtkalyANa saMpattiH // 41 // ) UbhA rahetA nathI. 'tiryaMnthonInAM 'evA tattvArthasUtra (3-18) bhASyanI vRttimAM kahyuM che ke "tiya cayAnie eTale pRthvI-apa-teu-vAu-vanaspati beIndriya-teIndriya-carindriya-pacendriya tiya ceA. tenI jayanya ane utkRSTasthiti A pramANe heAya che. ItyAdi...yAvat sAdhAraNa vanaspatinI anaMta avasarpiNI utsarpiNI hAya che." tattvArthasUtranA A adhikAramAM pUrvanA koI sUtramAM ana'takALanI vAta nathI ke jenI anuvRtti Ave. tethI mAnavuM paDe che ke sUtramAM rahela tiryaMgyAni' zabda ja tene jaNAve che. uttarapakSa :-tamAruM' Avu' kathana granthAnA ajANa jIvAne bhale vibhrama pamADatu hAya ! paNa prekSAvAn jIvA mATetA mazkarInuM ja sthAna che, kemake tyAM jaghanya-utkRSTa bhavasthiti ane kAyasthitinA viveka dekhADaco hAvAthI utkRSTakAyasthiti ja anaMta hAvI kulita thAya che. jyAre prastutamAM te bhavagrahaNanA adhikAra heAvAthI tiya'yAni zabdathI te kAyasthitigrahaNanI vAta keAI rIte sa`bhavatI nathI. mATe tamArI AvI dalIleA, zAstravacanane upalaka dRSTie, svakalpanAne puSTakarI ApanAra tarIke joine svakahipatAnI siddhine hAthave'tamAM mAnavI ane tethI AgaLa-pAchaLanA sandarbhanA vicAra karyA vagara khelavA mAMDavu' evI che. tethI pallavagrAhI (uparachallA vicAra karanAra) evA tamArI sAthe adhika vicAraNA karavAthI sayu. tethI utsUtrabhASI aMgenI marIcinI vAtamAMthI nIkaLela jamAlinI vAtanI paNa adhika carcAthI sayu.... ||4nA [ sUtrAnusAre bolanArane thatA lAbha ] Ama alpa paNa usUtra marIcinI jema bhayakara du:khI banAve che. tethI bIjAenA guNNAnI anumADhanA na karavI' ityAdi usUtranA tyAga karavA. ane badhAnA guNAnI anumAdanA karavI e vAtA siddha karI. have sUtrAnusAra khelanArane thatA lAbha jaNAvatAM granthakAra kahe che--
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra3ra dharmaparIkSA - 20 sutta bhAsaMtANaM ti| sUtra' bhASamANAnAM nitya nirantara bhaevAstIrthaGkaro hRdayasthito bhavati, bharAvadAjJApraNidhAne bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt , AjJAyAH sasambandhikatvAt / hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati niyamAnnidhayAt kalyANasaMpattiH, samApattyAdibhedena tIrthakadarzanasya mahAkalyANAvahatAtyAH pUrvAcAthaiH pradarzitatkAditiH // 41 // kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA syAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNasabhiSTubannAha-- hiyayaDhio a bhayavaM chiMdaha kuvigappamattabhattassa / tayabhattassa u taMmi vi bhattimisA hoi kuviyappo // 42 // ( hRdayasthitazca bhamavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuvikalpaH // 42 // ) hiyayaSThio atti / hRdayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya svasevakasya kuvikalpa kutarkAbhinivezarUpa chinatti / durnivAro hi prANinAmanAdibhavaparaMparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAda nirudhya vA tatkRtAzubhavipAkAnni gAthArtha - sUvane belatAM jenA hRdayamAM bhagavAna hamezA sthita rahe che. te hRdayamAM rahe chate avazya kalyANa saMpatti prApta thAya che. sUtrane kahenArAonA (sUtrAnusArI bolanArAonA hadayamAM bhagavAna hamezA vAsa kare che. kemake bhagavAnanI AjJAne hRdayamAM (najaramAM) rAkhavA mATe bhagavAnane paNa avazya rAkhavA ja paDe che. te paNa eTalA mATe ke AjJA sasaMbaMdhika pala hAI pitAne saMbaMdhI hadayamAM AvyA vinA pote hatyamAM AvatI nathI. te bhagavAna hadayastha thae chate avazya kalyANa saMpatti maLe che, kAraNa ke samApatti vagere prakArae thayela tIrthaMkaraprabhunuM darzana mahAkalyANAvaha bane che evuM pUrvAcAryoe kahyuM che. A hadayasthita bhagavAna anarthanuM nirAkaraNa karavA dvArA kalyANa prApaka banI zake tethI teo ananirAkaraNanA hetubhUta che evuM avazyatirekathI dekhADI tenA te hetatA rUpa guNanI tavanA karatAM granthakAra kahe che - [dulyasthita bhagavAna kalyANamApaka kaI rIte? ] gAthAtha - hadayastha bhagavAna potAnA bhaktanA kuvikalpane nAza kare che. bhagavAnanA jeo bhagata nathI teone te bhagavAna paranI bhaktinA nAme paNa kuvikalapa ja UbhA thAya che. hadayasthitabhagavAn pitAnA sevakanA kutarkanA kadAharUpa kuvikalpane chede che. anAdibhavaparaMparAnA paricayanA kAraNe mahinA prabhAve jIve mahAmuzakelIthI dUra thaI zake e kuvikalpa dharAvatAM hoya che. bhagavAnanI bhakti e ja eka evI 2Ija che ke je tene ukheDI nAkhIne ke tenI utpattine aTakAvIne tenA phaLa rUpa alavipAkamAM ugAre che. anya dhamIoe paNa kahyuM che ke
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahisAnI vidyamAnatAnA vicAra staarytiiti| taduktamanyairapi - puNye manaH kasya munerapi syAt pramANamenasyapi dRzyavRtti / taccinticitta paramezvarastu bhaktasya hRSyatkaruNo ruNaddhi // iti / anvayapradarzanametad / vyatirekamAha tadabhaktasya tu kutarkAmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu tasminnapi sakaladoSarahite jagajjIvahite bhagavatyapi, bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhaktivyapadezAt kuvikalpo'saddoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti, bhagavata hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH ||42|| kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAhajeNa bhaNati kei jogAu kayAvi jasta jIvavaho / so kevala Na amha so khalu sakkha musAvAI // 43 // ( yena bhaNanti kecidyogAtkadApi yasya jIvavadhaH / sa kevalI nAsmAkaM sa khalu sAkSAnmRSAvAdI // 43 // ) jeNaM ti / yena kAraNena bhaNati kecid, yaduta ' yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati so'smAka kevalI na bhavati, sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt,' idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjJAyate, paramArthatastu bhagavatyasaddoSAdhyAropAtkuvikalpa eveti bhAvaH // 43 // etannirAkaraNArthamupakramate 233 "puNya = pavitra kAryoMmAM muninuM (bhaktajananu) mana heAya che. paNu kro'ka bhaktajananu` mana kAreka pApakAyamAM jatuM paNu jovA maLe che. tema chatAM tenA cittamAM ramatA ane karuNAthI ubharAtA evA bhagavAna bhaktanA te pApanuM ciMtana karatA cittane (kuvikalpane) rupe che." (A sAkSIzleAkanA atha bahu spaSTa thatA nathI. ame AvA besADayA che. anya vidvAnA anya rIte paNa besADI zake che.) A anvaya dekhADayA. have uttarAmAM vyatireka dekhADe che- kutarka thI aDa thayela bhagavadbhaktizUnya jIvane tA sakaladoSazUnya ane jagatanA jIvamAtranA hitakara evA bhagavAn paranI leAkasAkSikI kRtrimabhaktinA bahAne paNa asadghoSanu ArApaNu karavA rUpa kuvikalpa jAge che, kemake kuvikalpane dUra karanAra ke aTakAvanAra evA bhagavAnuM tenA dilamAM avasthAna heAtuM nathI. 542aa bhagavAn paranI bhaktinA nAme kuvikalpa jAge che evu` kema kaheA che ? evA praznanA javAma granthakAra Ape che-- [ kevalIpratyenI bhaktinA nAme kuvikalpa ] gAthA :- "jeenA yAganA kAraNe kayAreka paNa jIvavadha thAya tene ApaNA kevalIbhagavAn na mAnavA. te teA sAkSAt mRSAvAdI che." Avu paNa keTalAka jIvA bhaktinA nAme kheAle che. (tethI ame kahIe chIe ke bhaktinA bahAne paNa abhaktane tA kuvikalpa ja jAge che.) jenA yAgathI kayAreka jIvavadha thAya te ApaNA kevaLI na hAya, kemake jIvavadhanA paccakkhANa karIne paNa te tA jIvavadha ja karatAM hAvAthI sAkSAt mRSAvAdI hAya che." keTalAka kahevAtA bhagatA Avu' je kahe che tene mugdhA tA bhaktivacana ja mAne che kemake- 'dravyahi'sA vagere paNa doSarUpa che, ApaNA bhagavAn te doSothI paNa 30
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ w dharma parIkSA kalAka 44 . te iya pajjaNujujjA kaha siddho haMdi esa Niyamo me / jogavao duvvArA hiMsA jamasakkaparihArA // 44 // (te iti paryanuyojyAH katha siddho hatyeSa niyamo bhavatAm / yogavato durvArA hiMsA yadazakyaparihArA // 44 // ) te iya tti / te eva vAdinaH paryanuyojyAH pratipraSTavyAH ityamunAprakAreNa yaduta eSa niyamo ' yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati sa na kevalI' ityevalakSaNaH kathaM me bhavatAM siddhaH 1 yadyasmAtkAraNAd yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAna azakyaparihArA hiMsA durvArA, yoganirodha vinA tasyAH pariharjumazakyatvAt , tadIyayoganimittakahiMsAnukUlahiMsyakarmavipAkaprayukA hi hiMsA tadIyayogAdbhavantI kena vAryatAmiti / athaiva sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi cet ? ca, anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAmapavighaTanena zakyaparihAratvAd, yogamAtrajanyAyAstvanirUddhayogasyAzakyaparihAratvAditi visAvanIyam / mukta che evuM A vacanathI siddha thAya che-evuM teo mAne che. paNa hakIkatamAM che, A vacana, gerahAjara evA paNa doSanuM AropaNa karanAra haiI kuvikalpa rUpa ja che. che 43 teonA A kuvikapanuM nirAkaraNa karavA mATenI granthakAra bhUmikA race che gAthArtha:- AvuM belanArA teone pUchavuM ke tamAro A niyama zI rIte siddha thaye che? kemake sagI jIvene azakya parihAravALI hiMsA dura hoya che. [ sagI avasthAmAM azakya parihArarUpa hiMsA heya ja] jenA vegathI kayAreka paNa jIvavadha thAya te kevaLI na haiya" ItyAdi kahenArane e pUchavuM ke tamAro A niyama zenA parathI siddha thAya che? kAraNake gavALA jIvane teramA guNaThANuM sudhI, jene parihAra azakya hoya tevI hiMsA aTakAvI na zakAya evI hoya che, kAraNa ke ginirodha karyA vagara tene parihAra thaI zakatuM nathI. tAtparya, te jIvanA yoga nimitte thanArI hiMsAne anukUla evuM je hiMsya (maranAra) jIvanuM azubhakarma tenA vipAkathI prerAyelI hiMsA tenA vegathI thaI jAya te tene keNa aTakAvI zake? arthAt e hisyajIvanuM karma paNa hiMsAmAM bhAga bhajavatuM hoI mAtra kevalInI apramattatA tene aTakAvI zakatI nathI. "A rIte to pramattajIvothI thatI hiMsya paNa azakya parihArarUpa ja banI jaze, kemake emAM paNa hiMsyajIvanuM tevuM - A zubhakarma bhAga te bhajavatuM hoya che ne !" evuM na kahevuM, kAraNake te hiMsAnI kAraNe sAmagrImAM anAgapramAdAdipaNa bhaLelA hoya che. tethI e ghaTakone dUra karIne - sAmagrIne vikala(=arpaNa) banAvavA dvArA e hiMsAne parihAra karI zakAya che. jyAre . kevalIgUjanya hiMsA evI hoya che ke jenI kAraNasAmagrImAM yoga, hiMsyajIvanuM karma vagere ja ghaTaka hoya che, pramAda-anAga vagere nahi. tethI e kAraNasAmagrInuM vighaTana karavuM yoganirodha vagara zakya na hoI yoganI hAjarImAM e azakya parihArarUpa banI jAya che.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jIvarakSAprayatnano vicAra 235 nanvIdRzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSAprayatnaH kriyate na vA ? Aye na kriyate cet 1 tadA'saMyatatvApattiH / kriyate cet , tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtrayatnavaiphalyApattiH, sA ca kevalino na saMbhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd, ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kevalitva na saMbhavatIti pareSAM samyaktvAbalAne dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniyuktau [564 ]-. 'savva ca desaviraI sammaM picchai ya hoi kahaNAu / iharA amUDhalakkho Na kahei bhavissai Na taM vatti / / tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArApi jIvavirAdhanA kevalino na saMbhavatIti cet ? _____na, yathAhi bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitoddezaviSayo'pi vAkprayatnaH svalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta teSu karNazUlAyate / yata ukta siddhasenadivAkaraH saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhUtaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryA zakI madhukarIcaraNAvadAtAH // [dvA. 2-93] iti / ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato vIjAdhAnAdi [ kevalIne jIvarakSAne prayatna niSphaLa na rahe-pUo]. pUrvapakSa - AvI azakyaparihArarUpa hiMsA thaI jatI hoya tyAre kevalI te jIvane bacAvavAno prayatna kare che ke nahi? je na karatA hoya te kevalI asayata banI javAnI Apatti Ave. je karatA hoya (ane chatAM hiMsA thaI jAya) te karavAne IcchAyelI jIvarakSA na thavAthI teone prayatna niSphaLa thavAnI Apatti Ave. paNa e te kevalIne saMbhavatI nathI, kAraNa ke prayatnane niSphaLa karanAra vIryaMtarAya karma teonuM kSINa thaI gayuM hoya che. tethI ja dezanA prayatna niSphaLa jAya to kevalIpaNuM ja asaMbhavita banI jatuM heI "kevalIbhagavaMte bIjAone samyakatvavagerenI prAptirUpa saphaLatA thavAnI na hoya to dharmadezanA paNa ApatAM nathI evuM manAya che. Avazyakaniyukti (564) mAM kahyuM che ke "potAnA karthanathI dharmadezanothI sarvavirati-dezavirati ke samyakatva thavAnuM che evuM' kevalI bhagavAna jae che. (ane tethI dezane Ape che.) ItarathI te savavirati AdimAMnuM kAMI koIne prApta thavAnuM nathI evuM jo jue to amUDha lakSyavALA kevalI bhagavAna dezanA detA nathI." tethI viryAntarAyane kSaya thaI gayo hovAthI kevaLIone niSphaLa pravRtti hetI nathI. tethI phalita thAya che ke teone azakya parihAra rUpe paNa hiMsA hotI nathI kevaLIne dezanA prayatna niSphaLa rahe?-u0] uttarapakSa :- tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke jemAM sAmAnyathI sarva jIve hita karavAnA udezayALo paNa bhagavAnane dezanA devAno prayatna alpasaMsArayAmAM jImAM ja saphaLa bane che, dIrgha saMsArI jIvomAM nahi, teone te uparathI kAnamAM zULanI jema pIDA karanAro ja te thAya che. zrI siddhasena divAkarasUri mahArAje (dvArA 2-13) kahyuM che ke "he lekabAMdhava pratye ! saddharUpa bIja vAvavAnI nirdoSa kuzaLatA dharAvanAra tArA paNa (vacana) keTalAka jIvone jANe ke pIDA karanArA bane che te vAtamAM kAMI navAI 1. sarvA ca dezaviratiM samyak (tva) pazyati ca bhavati kathanAt / itarathA'mUDhalakSyo na kathayati bhaviSyati 7 tati |
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA glaeNo 44 saMvibhaktabhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm 'anIzi nAthatvAnupapatteriti' / na caitAvatA bhagavato vAkprayatnasya viphalatvaM, zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA tatpravRttestatphalavattvavyavasthiteH / tathA sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / na ca-adhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd, itarApekSayA vaiphalyasya tatrA'vAstavatvAd; azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayvaiphalyApattiH, iti tatsAphalyArtha bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpAyogyatvamevAbhyupeyam-iti zaGkanIyaM, evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahavijayaprayatnaH kssutpipaasaapAmavA jevuM nathI, kema ke ghuvaDa vagere pakSIo mATe sUryakiraNe bhamarAnA paga jevI kAntivALA (aMdhakArarUpa) ja banI jAya che." tethI ja jeo bIjAdhAnAdine cagya na hoya teo vize bhagavAnanuM nAthapaNuM asaMgata rahe che evuM jaNAvIne lalitavistarAmAM evI vyAkhyA karI che ke bhagavAna lekanAtha paNa tevA ja bhavyajInI apekSAe che jemAM bIjAdhAnAdi zakya hoya. Ama kALa na pAkelAM vagere mAM bIjAdhAna vagere thatuM nathI e nizcita thAya che. paNa tema chatAM, eTalA mAtrathI dezanA devAne bhagavAne vANuM prayAsa niSphaLa banI jato nathI ke niSphaLa kahevAto nathI, kemake je viSayamAM phaLaprAptinI zakyatA hoya te viSayanI apekSAe ja saphaLatA-niSphaLatA nakkI thAya che. e paNa eTalA mATe ke mukhyatayA e viSayane ja sAdhya tarIke rAkhIne e prayAsa thayo hoya che. vaLI tevA sAdhya viSayamAM te e dezanAnA prayatnathI bIjAdhAnAdi thayA ja hoya che. mATe ene niSphaLa zI rIte kahevAya? [ kevalInA prayatnanI saphaLatA sAdhyaviSayanI apekSAe ja] A ja rIte kevaLInA kAyaprayatnanI saphaLatA-niSphaLatA paNa zakya rakSAvALA jI rU5 viSayanI apekSAe ja kahevAnI hoya che, kemake sAmAnyathI badhA jIvonI rakSAnA uddezavALo hovA chatAM te kAyaprayatna mukhyatayA zakya rakSAvALA jIvo aMge ja hoya che. ane tevA jIvonI rakSA te te kAyamayanathI thaI ja hoya che. eTale e rIte e saphaLa ja hoya che. tethI pachI, azakya rakSAvALA jIvonI e kAyaprayatnathI rakSA na thAya ane tethI e aMzamAM e niSphaLa rahe te paNa eTalA mAtrathI ene "niSphaLa ja zI rIte kahI zakAya? [ kAyayana ane vAkprayanamAM vaiSamya che-pULa] zakA - vAkaprayatnanuM daSTAnta laIne tame A je uttara pakSa karo cho e regya nathI, kemake bhagavAna kAyaprayatna ane vAkprayatnamAM viSamatA che. kaI rIte viSamatA che? A rIte-bhagavAnanA vAphaprayanano mukhyatayA adhikArI viSaya apasaMsArI jIve hoya che ane temAM te e prayatna saphaLa ja hoya che. dIrgha saMsArI jIvonI apekSAe emAM je niSphaLatA rahe che te vAstavika hatI nathI, kemake te jIva mukhyatayA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 kevalImAM dravyahiMsA : jIvarakSAprayatnane vicAra nirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAyakSayavaiphalyApattinirAsArtha bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayoniroddhumazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalabAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAttatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathAsvarUpeNaiva phalavatvamiti kiM vaiSamyam ? itthaM cadhikArI viSayarUpa ja hotA nathI. paNa kAya prayatna mATe AvuM nathI. tame je jIvonI hiMsA azakya parihAravALI mAne che, ane tethI teonI dravyahiMsA sayogI kevaLIthI paNa thavI mAno che, e aMge ame tamane pUchayuM ke bhagavAna teonI rakSAne prayatna kare ke nahi? evo prayatna je hoya te eka vAta nakkI ja che ke e prayatana mukhyatayA A azakya rakSAvALA jIvo aMge ja che. vaLI e chAnI rakSA te thatI ja nathI. mATe te kAyaprayatnane (je hoya te) niSphaLa ja zA mATe na kahevAya? ane te je niSphaLa che te vintarAya thayela kSaya paNa niSphaLa javAnI Apatti Ave ja che. eTale ene saphaLa TheravavA mATe bhagavAnanA jIvarakSAdi viSayaka kAyaprayatnane saphaLa mAnava Avazyaka che. ane tethI azakyaparihArarUpe paNa teonA vegathI hiMsA mAnI zakAtI nathI. mATe ame kahIe chIe ke "kevalibhagavAnanA yogamAM hiMsAnI svarUpagyatA paNa hotI nathI evuM mAnavuM joIe." [kSatparISahavijyanA kAyaprayatnanI pratibandI-u0] samAdhAna - AvI zaMkAo karavI yogya nathI, kemake A rIte te ame paNa tamane pUchI zakIe chIe ke bhagavAn sutapipAsAparISahane jItavAne kAyaprayatna kare che ke nahi? je nA kaheze te "asaMyata" banI javAnI Apatti Avaze. je hA kaheze te e te nakkI ja che ke e prayatnane mukhya viSaya bhupipAsAparISahane vijaya ja che. vaLI A prayatnathI je bhUkhatarasane nirodha na thAya to to e prayatna niSphaLa ja rahe. ane e je niSphaLa rahe te varyAntarAya karmanA kSayane niSphaLa mAnavAnI Apatti AvI ja paDe. mATe e Apatti na Ave eTalA khAtara tamAre evuM kahevuM paDaze ke "kevalI bhagavAnamAM bhUkhatarasanI paNa svarUpa yogyatA ja hotI nathI evuM mAnavuM joIe." ane AvuM je kaheze te tame digaMbarane keI deSa ApI zakaze nahi. [mArgamAM rahevuM e ja prayatnanI saphaLatA zaMkA:- sudhA-pipAsAne aTakAvavA zakya nathI. mATe akathya bhikSAno tyAga vagere rUpa mArgamAM TakI rahevuM e ja te parISahane jItavAnA prayatnanuM phaLa che. tethI eTalA mAtrathI paNa e prayatna to saphaLa rahe che. (pachI bhalene bhUkhatarasano nirodha na paNa thaye hoya) samAdhAna :- A ja rIte, azakya parihArarUpa jIvavirAdhanAne paNa tyAjavI azakya hoI te aMgene bhagavAnane jIvarakSA mATe prayatna paNa tevA mArgamAMthI bhraMza
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dharma parIkSA zyAma-44 1" tassa asaMcepayao saMceyayao a jAi sattAi / jogaM papya viNassaMti Natthi hiMsApha tassa / 751| tasyaivaprakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasyAsaJceyato'jAnAnasya kaM ? sattvAmi kathaM ? prayatna kurvatASpi kathamapi na dRSTaH prANI, vyApAditazca / tathA saJcayato jAnAnasya kathaM ? astyatra prANI jJAto dRSTazca, na ca prayatna kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAra prApya vinazyati / tatra nAsti tasya sAdhoH hiMsAphala' sAMparA yika saMsArajananaM duHkhajananamityarthaH / yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, taccaikasmin samaye baddhamanyasmin samaye kSipa ( kSapaya) tIti" oghaniryuktisUtravRttivacane 'na ca prayatnaM kuryatApi rakSituM pArita: ' iti pratIkasya darzanAjjIvarakSopAyAnAbhogAdeva tadarthopapatteH kevalibhinnasyaiva jJAnino yogAnAmI ryApathapratyayakarmabandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhavati, na tu kevalinaH - iti nirastam / na thavA rUpa phaLanA kAraNe ja saphaLa banI rahe che. (pachI bhalene enAthI jIvarakSA na paNa thaI hAya.) tethI AmAM zu viSamatA che ke jethI jIvarakSA na thavA mAtrathI vIryAntarAyanA kSaya niSphaLa thavAnI Apatti UbhI thAya ? A ja pramANe nIcenA pUrva pakSanuM paNa samAdhAna jANI levuM. [upAyanA anAbhAga ja jIvarakSAprayatnane niSphaLa banAve-pU] pUrva pakSa - kra'Aya mATe udyata thayelA jJAnIthI prayatna karavA chatAM, IpaNa kAraNe jIva dekhAya nahi ane marI gayA heya teA, temaja 'ahIM jaMtu che' evu' joIne jAgelu hai|ya ane tema chatAM prayatna karavA chatAM paNa enI rakSA na thaI zakI hAyatA, evA jJAnInA kAyayeAga vagerene pAmIne jIvAnI je virAdhanA thAya che temAM te sAdhune du:khApAda rUpa sAMparAyika hiMsALa maLatu nathI. jo IryApratyayika kamA~ baMdhAya tA eka samayamAM baMdhAyeluM te bIjA samaye khapI jAya che." AdyaniyuktisUtra (751) nI AvRttimAM na ca cahna dvaitavirakSituM ttiH' ItyAdi je kahyuM che tenA parathI jaNAya cheke kevalI sivAyanA ja jJAnInA cegA iryApathapratyayikaka ba'dhane anukUla jIvahi'sAnA hetu khanI zake che, kaivalInA cAMgA nahi, kemake prayatna karavA chatAM rakSA karavAmATe samartha na banavu" e bAbata jIvarakSAnA upAyane anAbhAga (ajANapaNu') heAya teA ja saMgata ane che. upAyanI jANakArI hAya ane tethI sAcA upAyamAM prayatna hoya tA kAya' na thAya evuM banatu' nathI. ahI' prayatna karyAM che, ane tema chatAM jIvarakSArUpa kArya thayuM nathI. tethI jaNAya che ke e na thavAnuM kAraNa sAcA upAyanI jANakArInA abhAvarUpa anAbhAga che je kevaLIone sabhavatA nathI. mATe kevaLI jo prayatna kare teA jIvarakSA thavI ja joIe. tethI kevaLIAne azakathaparihAra rUpe paNa dravyahiMsA heAtI nathI. [ kSaparISahavijayanA prayatnane koNa niSphaLa banAve che ?-0] uttarapakSaH- pUrve je dalIla batAvI hatI tenAthI ja A pUrvapakSanu pazu nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM. eTale ke kevalIne bhUkha-tarasa lAgatA nathI evu* diga'kharanI jema pU pakSIe paNa mAnavAnI Apatti Ave che, te eTalA mATe ke kevalI bhagavAn paNa pipAsAne jItavA mATe prayatna tA kare ja che. vaLI tene enA 1. tasyAsaM ceyataH saMcetayatazca yAni sattvAni / yogaM prApya vinazyanti nAsti hiMsAphalaM tasya //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM hiMsA : jIvarakSAprayatnanA vicAra na ca prayatnaM kurvatApItyanena prayatnavaiphalyasiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd, anyathA tena kevalino vIryA'vizuddhi mApAdayato nirgranthasya cAritrA vizuddhadhApatteH tasyApyAcArarUpaprayatnaghaTitatvAd, yatanAtvena cobhayatra zuddhayadhizeSAd / na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo, na tu nirgranthasya cAritradoSaH, snAtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH saMbhavatIti tadyogA rakSopahitA eva svIkartavyA iti vAcyaM, tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt, kevalinApi tadarthamullaGghanapralaGghanAdikaraNAt / taduktaM 239 sAcA upAyanI jANakArI teA hAya ja che. mATe te prayatnanI saphaLatA rUpa vijaya thaI ja javA joie, tethI bhUkha-tarasanA anirAdha tA kevalIbhinna sAdhuone ja hovA joie ! Avu` badhu... ApaNe kahIe ane tethI enA vAraNa mATe pUrva pakSI jo ema kahe ke pU vat 'mArgamAM avasthAna e ja saphaLatA che' teA jIvarakSA aMge paNa e uttara samAna ja che. [ninthanuM cAritra paNa azuddha manavAnI Apatti] vaLI, 'pracaratna jvetA' eTalA vRttigata vacanAthI paNa 'adhikRtajJAnInA prayatna niSphaLa bane che evuM kAMi siddha thaI jatuM nathI ke jethI te jJAnI niSphaLatAnAprayeAjaka vIryAntarAya karmothI yukta hAvA siddha thavAthI kevalIbhinna ja heAya evuM phalita thAya. kAraNake peAtAnA kAyavyApArathI je siddha thaI zake tema hAya che evI jayaNA ja te prayatnanA mukhya viSaya hAya che. ane te tA e prayatnathI sa'panna thaI ja jatI heAvAthI prayatna saphaLa ja Aya che. bAkI jIvanI rakSA thAya teA ja prayatna saphaLa kahevAya ane tethI 'prayatna vatAvi...' ItyAdi je kahyuM che tenAthI prayatnaphalya siddha thAya che." evu kahIne A vAta jo kevalIsa badhI hoya te! kevalInu` vI. paNa azuddha (niSphaLatAthI kalakita) hAvAnI Apatti Ave" evu jee kahe che teonA abhiprAye te nigranthanu (upazAnta mehInu) cAritra paNa avizuddha hAvAnI Apatti Avaze, kemake tenu cAritra pU AcArarUpa prayatnathI ghaTita (gUMthAyeluM) hAya che je prayatna niSphaLa javAmAM kalAkRita bane ja che. tenA prayatnathI jIvahisA na aTakavA chatAM jayaNAnu pAlana tA thaI ja jAya che, tethI e prayatnarUpa AcAra zuddha ja rahe che' evu tA ninthanI jema, kelI vize paNa kahI ja zakAya che. zakA -jyAM jIvarakSA zakaya nathI tevA sthaLe karelI jaNAthI jIvarakSArUpa phaLa panna na thavAmAM rakSAnA upAyanA anAbhAga ja mukhya bhAga bhajave che. tethI te niSphaLatA ni nA cAritranA doSarUpa nathI. (bhale jJAnanA doSarUpa hAya !) paNa snAtaka te kevalI hAvAthI tene anAbhAga sabhavatA nathI. tethI tenAthI je jIvasthA na thAya tA, emAM enA yAgAnI ja niSphaLatA javAbadAra bane che.je cAritranA 'karUpa ane che. tethI tenA ceAgAne to rakSAnu kLApadhAyaka kAraNa ja mAnavA joie. (arthAt tenAthI avazya jIvarakSA thavI joie.)
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dhama parIkSA leka-44 prazApanAyAM samudghAtAnnivRttasya kevalinA kAyayogavyApArAdhikAre "kAyajogaM jujamANe Agacchejja vA gacchejja vA ciTTeja vA NisIejja vA, tuarTejja vA, ullaMghejja vA, palaMghejja vA, pADihAriyapIDhaphalagasejjAsaMthAraMga paJcappiNejjatti // (pada-36) atra ullaMghejja vA palaMghejjavetyetatpadavyAkhyAnaM yathA "athavA vivakSite sthAne tathAviMdhasaMpAtimasatvAkUlAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghana pralaGghana vA kuryAt / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ulaGghana, sa evAtivikaTaH pralaGghanamiti // " sa ca jIvarakSopAyaprayatno nimranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nA'nAbhogaH kintvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nirgranthasnAtakayoH sthAnaucityenAviruddheti pratipattavyam / yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, tadanAbhogazca nirgranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA''yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti [ nine paNa zAstravihita upAyane anAga na hoya] samAdhAna :- AvI zaMkA yaMgya nathI, kAraNake ullaMghanAdi zAstravihita AcAra rUpa te prayatna ja jIvarakSAnA upAyabhUta che (je nigraMthane paNa jJAta ja haI temAM tene anAga hato nathIkAraNake kevalIne potAnA kevalajJAnarUpa AgathI te ulaMghanAdi ja te upAya tarIke dekhAya che. te paNa enA parathI jaNAya che ke kevalI paNa jIvarakSA mATe ulaMghana-pralaMghanAdi prayatna ja kare che bIjA keI prakArano vizeSa upAya nahi. prajJApanAmAM kevalI samuddaghAtamAMthI bahAra nIkaLelA kevalInA kAyagavyApAranA adhikAramAM kahyuM che ke "kAya yogane pravartAvatA kevalI Ave, jAya, UbhA rahe, bese, paDakhuM pherave, ullaMdhana kare, pralaMdhana kare ke alpakALa mATe lIdhelA pIDa-phalaka-zA-saMsmAraka vagerene pAchaLa Ape. (AvI pravRtti kare.)" ahIM " ujJa vA para vA' e padanI vyAkhyA evI karI che ke, "athavA vivakSita sthAnamAM saMpatima jIvathI vApta thayelI bhUmine joIne te bhUmine parihAra karavA jIvarakSA mATe ulaMdhana ke pralaMdhana kare. emAM sAhijika DagalAthI kaMIka moTuM DagaluM bharavuM e ullaMghana che ane atyaMta moTI phALa bharavI e pralaMdhana che." jIvarakSAnA upAyabhUta A prayatnane nigraMtha jANate ja hoya che. tethI azakyaparihAravALI jIvahiMsAmAM tenI rakSA je nathI thatI temAM kAraNa anAbhoga nathI hote paNa tevI azakti ja hoya che. yoyanA apakarSa (ochAza) rUpa te azakti nigraMtha ane snAtaka baMnemAM pitapotAnA sthAnanA aucitya sAthe koIpaNa jAtanA virodha vinA hovI saMbhave che evuM mAnavuM joIe. [ kevalInA vegone ja jIvarakSAnA upAya manAya ?] pUrvapakSa-kevalInA yogo ja azakya parihArarathAnIya jIvarakSAnA upAyabhUta che (ane tethI kevalIthI te jIvarakSA thaI ja jAya che.) temaja te upAyo. aMgene nirgasthane anAga ja te jIvarakSA thavA detuM nathI. mATe e jIvarakSA na thAya te paNa nigraMthanuM cAritra azuddha thatuM nathI. 1. kAyayoga yuJjAna AgacchedA, gacchedvA, tiSThedrA, niSIdedvA, tvagvarttayedvA, ullaGghayedvA, pralaGghayedvA, prAtihArika pIThaphalakazayyAsaMstAraka' pratyarpayediti /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: jIvarakSAprayatnano vicAra vaktavyaM syAta, na tUpAyAnAbhogAditi, kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM, na tu kAraNajJAnavaikalyamapi / na ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvamityapi yuktimad, ullaGghanapralacanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / caritra sAdhyApArijaparivA nArtha gva skrino vyApAro tu turakSAnimittH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanoddezavayAt , janturakSAnimittatva tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezca na ta phalyamiti vakrakalpanA tvayA''zrIyate tadA 'svazastraM svopaghAtAya' iti nyAyaprasaGgaH, evaM hyazakyaparihArajIvahiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAi sattai jogauM pappa viNassaMti' ityatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt / tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAta uttarapakSa:- Avo kuTila mAga je apanAvaze to tame DAhyA mANasomAM hAMsIpAtra ja banazo, kAraNake to to pachI upAya na hovAnA kAraNe ja jIvarakSA na thaI ema tamAre kahevuM paDaze, nahi ke upAyane anAmega hovAnA kAraNe, kemake kArya na thavAmAM kAraNanI vikalatA ja javAbadAra hoya che, nahi ke kAraNunA jJAnanI (vikalatA=abhAva) paNa. vaLI kevalInA yoge svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta che evuM mAnavuM paNa nathI, kemake to pachI ulaMghana-pralaMghana vagere vyartha banI jAya, kAraNa ke kevalInA yogothI svataH ja jIvarakSA thaI jatI hovAthI tenA mATe te ullaMghanAdi te anyathAsiddha ja che. tethI, "je jIvarakSAnA upAyabhUta nathI evA paNa ulaMghanAdinI pravRtti teo jIvarakSA mATe kare che evuM je mAnaze to khajAne bhego karavA ane jALavI rAkhavA mATe teo e pravRtti kare che evuM paNa mAnavuM paDaze. (pachI bhalene ulaMghanAdi e khajAne bhego kara vagerenA upAyabhUta na hoya !) [hiMsAphaLAbhAvanI prarUpaNamAM kevalIne paNa adhikAra che ja ]. -kevalI bhagavAna ullaMghanAdinI je pravRtti kare che te tenA vizeSa prakAranA sALyAcAranA paripAlana mATe ja kare che, nahi ke jIvarakSA mATe, kemake jIvarakSA to svataH ja siddha thaI jatI hovAthI tene siddha karavAno uddeza vyartha banI jAya. tema chatAM chavAstha sAdhuo jIvarakSA mATe te pravRtti karatAM hovAthI kevalinI paNa te pravRtti upacArathI jIvarakSA nimitte thayelI kahevAya che. temaja tenAthI jIvarakSA siddha thatI na hovA chatAM sAdhvAcAraparipAlana rUpe tenuM mukhya prayojana te siddha thaI ja jAya che. mATe e pravRtti niSphaLa paNa rahetI nathI.AvI vakraka9panAne jo tame Azraya leze te tamAro potAnuM zAstra pitAne mAranAruM bane e ghATa ghaDAze, kAraNa ke A rIte te azakayaparihAravALI jIvahiMsA sthaLe paNa kevalI bhagavAnane prayatana sAdhavAcAravizeSanA paripAlananA prayojanavALe ja hovAthI sArthaka hovo siddha thaI ja jAya che. ane tethI "saMcALo 3 sAruM sattArUM...." ItyAdi ghaniyukti gAthAmAM chavAsthane ja adhikAra che evI tamArI prakriyA UDI jAya che, kemake jIvarakSA na thAya to kevalIne 31.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ra4ra dharmaparIkSA ble. 40 pratyayakarmabandhajanakayogazaktivighaTana yatanApariNAmena kriyate ityetadarthapratipAdanArtha 'na ca prayatna kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktam / ata eva sUtre'pItthameva vyavasthita, tathAhi--o0ni0 61] 'vajjemitti pariNao saMpattIe vimuccaI verA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa // iti / etavRttiyathA-varjayAmyaha prANAtipAtAdItyeva pariNataH san saMprAptAvapi kasya ? atipAtasya prANiprANavinAzasyetyupariSTAsaMbadhaH, tathA'pi vimucyate vairAta karmabandhAda / yastu punaH kliSTapariNAmaH so'dhyApAdayannapi na mucyate vairAditi |-jnyaatvaa jIvaghAtasyeryApathapratyayakarmabandhajanane yatanApariNAmasya sahakAritvapratipAdanArtha 'na ca prayatna kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktamityapare / ___ yattu-" varjanAbhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvaghAto dravyahiMsAtmako na karmabandhahetuH, varjanAbhiprAyasya kAraNa tu 'jIvaghAte niyamena durgatihetukarmabandho bhavatI'tyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi varjanAbhiprAyaH prasajyeta / kevalinastu varjanAbhiprAyo na bhavatyeva, sarvakAlaM sAmAyikamAtavedanIyakarmabandhakatvena durgatikarmabandhAbhAvasya nirNItatvAt / prayatna niSphaLa thavAnI Apatti Ave evA bhayathI tame tyAM kevalIne paNa adhikAra mAnavA rAjI nathI. paNa ukta rIte sArthakya mAnavAthI e Apatti ja rahetI nathI te pachI "kevalIne tyAM adhikAra nathI evuM zA mATe mAnavuM? Ama tyAM kevalI paNa adhikAra have abAdhita che te "ra prayatna tANa..." ItyAdi vAkya "anAganA kAraNe te jIvahiMsA thaI che ane tethI emAM kevalIne adhikAra nathI) evuM jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI kahevAyuM e vAta spaSTa che. ukta vAkya te e jaNAvavAnA tAtparyamAM kahevAyuM che ke "AbhegathI ke anAgathI thaI jatI te hiMsAmAM prANunAzanimittA thanAra karmabaMdhanI utpAdaka je zakti bhegamAM hoya che tene jayaNAnA pariNAmathI nAza karAya che (ane tethI tAdazakarmabaMdha thatuM nathI, tethI ja sUtramAM paNa AvI ja vyavasthA dekhAya che. jemake ghaniyukti (61) mAM kahyuM che ke "jIvahiMsA vagerene vaju evA pariNAmavALo thayelo jIva prANAtipAta thavA chatAM karmabaMdharUpa varathI mukta rahe che." jyAre kilaSTa pariNAmavALo thayele jIva te jIvane kadAca na mAre te paNa karmabaMdhathI chUTI zakatA nathI. vaLI bIjAone abhiprAya te evo che ke "jANyA pachI paNa thaI jato jIvaghAta sAMparAyika karmabaMdhane aTakAvI IryApathapratyayika kamabaMdhane janaka bane emAM jayazuM pariNAma sahakArI bane che," evuM jaNAvavA mATe "ra ' ItyAdi kahyuM che." [ kevalIne pApakarmabaMdhAbhAvane nirNaya levAthI vanAbhiprAya na heya-pU0] pUrvapakSa:- "huM A jIvahiMsAne vaju" ItyAdirUpa vanAbhiprAyanI hAjarImAM anAbhogavazAt thaI jato jIvaghAta dravyahiMsArUpa hoI karmabaMdhane hetu banatuM nathI. varjanAbhiprAya UbhuM thavAnuM kAraNa te "jIvaghAta je thAya te avazya durgatinA hetu bhUta karmabaMdha thAya che AvA abhiprAyane ja mAnavuM paDe che, kemake nahitaroM sugatinA hetubhUta jJAnAdivize paNa varjanAbhiprAya Ubho thaI jAya. tethI kevaLIone te kyAre ya varjanAbhiprAya saMbhavate ja nathI, kemake teone te haMmezAM "mAre te ekasamayasthitivALe zAtAdanIyakarmabaMdha ja thatuM hovAthI durgatinA hetubhUta karmabaMdha hete 1. varjayAmIti pariNataH sa prAptau vimucyate vairAt / avyApAdayannapi na mucyate kliSTabhAvo'tipAtasya //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 kevaLImAM dravyahiMsA varjanAbhiprAyane vicAra tasmAjjIvaghAtastajjanitakarmabandhAbhAvazcetyubhayamapyanAbhogavantaM saMyatalokamAsAdyaiva siddhayati"iti parasya mataM tadasad, varjanAbhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevokttatvAt , svakIyadurgatihetukarmabandhahetutvAjJAne'pi svarUpeNa varjanIye varjanAbhiprAyasya bhagavata ucitapravRttipradhAnasAmayikaphalamahimnaiva saMbhavAd, anyathA'neSaNIyaparihArAbhiprAyo'pi bhagavato na syAd, aneSaNIyasyApi svApekSayA kliSTakarmabandha(1dhA)hetutvanizcayAt , tathA ca "'tattha Na revatIe gAhAvaiNIe mama aTThAe duve kavoasarIrA uvakkhaDiyA tehiM No aTTho 'tta" aneSaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prakSaptisUtra (za0 15) vyAhanyeta, tasmAdyathAcitakevalivyavahArAnusAreNa varjanAdyabhiprAyastasya saMbhavatyeva, prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA na tvitarApekSayeti mantavyam / etena-"kevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlIna sarvamapi kArya niytkaarnnsaamgriija nathI" e nizcaya hoya che. (arthAta teone te karma baMdha ke tigamana rUpa aniSTane saMbhava ja na hovAthI jIvahiMsA vagerene varjavAno abhiprAya Ubho thato nathI.) tethI kevalIne, je jIvaghAta thatuM hoya te e te karmabaMdhane hetu banI ja jAya. (kAraNake vajanAbhiprAyanI hAjarImAM ja te karmabaMdhano janaka banatuM nathI). paNa kevalIne (sAMparAyika) karmabaMdha to hoto nathI, tethI mAnavuM paDe che ke kevaLIne javaghAta ja hoto nathI. ane tethI ja jIvaghAtathI thanAra sAMparAyikakarmabaMdhane kevalIne je abhAva hoya che te varjanAbhiprAyanI hAjarInA kAraNe thayela hete nathI. (paNa jIva ghAtanA abhAvanA kAraNe thayelo hoya che.) tethI varjanAbhiprAyane AgaLa karIne, sUtramAM je jIvavAta ane karmabaMdhAbhAva kahyA che te anAbhagayukta saMyatajInI apekSAe ja saMbhave che e mAnavuM joIe. [aneSaNayavagereno varjanAbhiprAya he zAstrasiddha-uo]. uttarapakSa tamArA A mata beTa che, kAraNake kevalI bhagavAne varjanAbhiprAya hAjara hoya che evuM prajJApanAvRttimAM ja kahyuM che. "jIvahiMsA vagere mane durgatimAM dhakelI zake evA karmabaMdhanA hetu banI zakatA nathI evuM jANavA chatAM (ane tethI potAne mATe phaLatA vajanIya nahi evI paNa), jIvahiMsA vagere rUpa je bAbate svarUpata varjanIya hoya che temAM bhagavAnane vajanAbhiprAya ucita pravRttinI pradhAnatAvALA sAmayika phaLanA prabhAve ja saMbhave che. (pachI bhalene jIvahiMsA vagerethI pitAnuM aniSTa thavAno bhaya na paNa hoya !) nahitarato bhagavAnane aSaNIya (akaHpya) piMDane parihAra karavAne abhiprAya paNa mAnI zakAze nahi, kAraNake potAnI apekSAe te anekagyapiMDane paNa kliSTakarmabaMdhanA ahetu tarIke ja nizcaya thayo hoya che. ane te pachI tyAM gAthApatinI strI revatIe mArA mATe be kuSmAMDaphaLa rAMdhyA che tenuM mAre prayojana nathI (arthAta te na lAvavA.)' ityAdi vacanathI aneSaNayaparihAranA abhiprAyane vyakta karanAra prajJaptinA paMdaramA zatakanuM sUtra haNAI jAya. tethI yathocita kevalI 1. tatra ca raivatyA gAthApatinyA madartha dve kapotazarIre (kUSmAMDaphale) upaskRte tAbhyAM nArtha iti /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dharmaparIkSA ple kao sahitameva dRSTa', tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmagrathAmantabhUto dRSTo'nantabhUto vA ? Aye kevaliprayatnasya vaiphalyaM na syAt , tasya tasyA niyatakAraNasAmagrayantarbhUtatvena dRSTatvAd, dvitIye vivakSitajIvarakSArtha kevalinaH prayatna eva na bhavet , kevalinA tatsAmagrathanantarbhUtatvena dRSTatvAditi-'na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM 'na pAritaH' iti vacanaM chadmasthasaMyatamadhikRtyeva-iti kalpanApyapAstA, svavyavahAraviSayaniyatatvenaika kevalinA svaprayatnasya dRSTatvAditi digU // 44 // nanu jIvahiMsA garhaNIyA'garhaNIyA vA ? antye lokalokottaravyavahArabAdhaH / Adhe ca garhaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavetIti bhgvtstdbhaavsiddhiHityaashngkaayaamaahvyavahArane anusarIne varjanAdi abhiprAyane temAM paNa saMbhava hoya ja che. ane e abhiprAya pUrvaka ja teone ulaMghana-pralaMghanAdi prayatna hoya che, je zakyaviSayanI apekSAe saphaLa hoya che, bIjA viSayanI apekSAe nahi e vAta svIkAravI joIe. [ kevalIe svaprayatnane ke jo hoya?] pUrvapakSa - kevalajJAna utpanna thAya e ja samaye kevalIne sarvakAlIna sarva kAryo potapotAnI niyatakAraNa sAmagrI yukta dekhAI jAya che. temAM kevalIne pitAne prayatna paNa vivakSita (azakya parihArarUpa jIvahiMsAsthaLIya) jIvanI rakSArUpa kAryanI niyatakAraNa sAmagrImAM aMtarbhata (sAmela) tarIke dekhAyo hoya ke anaMtabhUta (sAmela nahi)? pahele vikalapa mAnavAmAM teone prayatna niSphaLa na banI zake, kAraNake te prayatna jIvarakSAnI niyatakAraNa sAmagrImAM aMtabhUta dekhAya che. (kevaLIe jene jIvarakSAnA niyatakAraNa tarIke je che tevA svaprayatnathI jIvarakSA thavI ja joIe e vAta spaSTa ja che.) bIjo vikalpa mAnavAmAM vivakSitajIvarakSA mATe kevalIne prayatna ja na saMbhave, kemake kevalIe tene tenI sAmagrImAM anaMtabhUta (anupAya) tarIke joyo che. kevaLIe jene jIvarakSAnA akAraNa tarIke joyo hoya tevA prayatnane teo jIvarakSA mATe na ja kare e vAta niHzaMka che. mATe jenAthI jIvarakSA thavAnI nathI evo jIvarakSAno prayatna chadmasthane ja saMbhavita haI praca7..." ItyAdi vacana paNuM chadmasthasaMyatane AzrIne ja che. uttarapakSa - AvI tamArI kalpanA paNa nirasta jANavI, kemake kevalI pitAnA prayatnane svavyavahAranA viSayamAM niyata tarIke ja jue che. arthAt jIvarakSAdi aMge pitAne je ullaMghanAdi vyavahAra hoya te vize pitAne prayatna avazya thavAne che evuM joyuM hoya che. ane tethI e rIte ja prayatna kare che temaja te prayatna saphaLa paNa thAya ja che. 44 [ kaI hiMsA gahaNIya? dravya ke bhAva7]. jIvahiMsA gahaNIya che ke agahaNIya? laukika ane lokottaravyavahArano bAdha thatuM hovAthI agahaNIya te mAnI zakAtI nathI. tethI gahaNIya mAnIe te bhagavAnane tene abhAva hoya che e siddha thaI jAya che, kemake bhagavAna gaIkArya karatAM nathI. AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che1. mayaM "'zAroDadhijo mAsi |
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 kevalImAM dravyahiMsA gIMNIyakRtya vicAra khINe mohe NiyamA garahAvisao Na hoi kiccaMti / __ sANa jiNANaMti maI davyavahe hoi NidhisayA // 45 // (kSINe mohe niyamAd gardAviSayo na bhavati kRtyamiti / sA na jinAnAmiti matidravyavadhe bhava te niviSayA // 45 // ) khINe mohetti / kSINe mohe nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi niyamAnnizcayena gardAviSayaH kRtyaM garhaNIya prANAtipAtAdikarma na bhavati kasyApi prANinaH / taduktamupadezapade (731) "1itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijja tu" tti / etavRttyekadezo yathA "itastvita evAkaraNaniyamAtprakRtarUpAd, vItarAgaH kSINamohAdiguNasthAnavartI muniH, na naiva kizcidapi karoti jIvaghAtAdika sarva gahaNIyaM tvavadya dezonapUrvakoTIkAla' jiivnnpiiti"| iti hetoH sA hiMsA jinAnAM vigalita sakalagahaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH, kevala bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd, dravyavadhe tu niviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgahaNIyatvAt , dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevatabhaGgarUpatvena ziSTalokagahaNIyatvAd, aziSTagardAyAzcA'prayojakatvAt / krUrakarmANo hi 'na svayaMbhUraya kintu manuSya iti kathamasya devatvam ? kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam 1" ityAdikAM bhagavato'pi gardA kurvantyeveti / na cedeva tadopazAntamohaguNasthAnavatino garhaNIyaprANAtipAtAdyabhyupagame yathAkhyAtacAritravilopaprasaGgaH / gAthAtha-mohakSINa thae chate gahanA viSayabhUta kRtya hotuM nathI. tethI kevalIne jIvahiMsA hotI nathI, AvI mAnyatA dravyavardhamAM niviSaya banI jAya che. -mehanIyakarma sattAmAMthI ukhaDI gayA pachI keIpaNa jIvane gahaviSayabhUta hiMsAdikArya niyama hotuM nathI. upadezapada (731) mAM kahyuM che ke "prastutamAM kahI gayA tevA akaraNaniyamanA kAraNe kSINamohavagere guNaThANe rahelA vItarAga muni dezanapUrvakroDa sudhI jIvavA chatAM jIvahiMsAvagere rU5 I gaISTrIya kArya karatA nathI. tethI jeonA badhA gaIkAryo ruMdhAI gayA che tevA kSINamohavItarAga jIvone jIvahiMsA hetI nathI.-AvI tamArI mAnyatA mAtra "bhAvahiMsA teone hotI nathI" eTalo niSedha karavAnI apekSAe viSayavALI bane che. arthAt AvI mAnyatAthI temAM mAtra bhAvahiMsAne ja niSedha thAya che. dravyavadhanI apekSAe te e nirviSayA ja bane che, arthAt tenAthI teomAM dravyahiMsAne niSedha thaI zaka nathI. kAraNake dravyahiMsA azakya parihArarUpa hoI rahaNIya hatI nathI. te paNa eTalA mATe ke dravya-bhAvaubhaya rU5 hiMsA ke mAtra bhAvarUpa hiMsAvagere vratabhaMgasvarUpa hoI ziSTalakone gahaNIya hoya che, mAtra dravyarUpa hiMsA vagere nahi. aziSyalokene mAtra dravyahiMsA vagere paNa gahaNIya hoya te eTalA mAtrathI kAMI kevaLIomAM tene niSedha thaI zakato nathI, kemake aziSNalokoe karelI gartA vAstavika gahaNIyatvanI aprAjaka hoya che. kAraNake krUrakarmavALA teo te "A svayaMbhU nathI paNa manuSya ja che tethI e deva zenA?" athavA "kalAhAravALA jIvamAM kevalIpaNuM zI rIte hoya?" ItyAdi rUpe bhagavAnanI paNa garlo kare ja che. (eTalA mAtrathI 1. itastu vItarAgo na kiJcidapi karoti garhaNIya tu /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA ple. 45 aza-"jAnta mohItAve mAMdanIyasattA hetuja vinAmorijAjIvana garhAparAyaNajanasya pratyakSa vAd garhaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, na tu yathAkhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapravRttereva tallopahetutvAt / na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAMparAyikakriyAhetumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena / sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanI yAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt , utsUtrapravRttIryApathikIkriyayoH sahAnavasthAnAd, yadAgamaH jassa Na kohamANamAyAlomA vucchiNNA bhavanti tassa Na iriyAvahiyA kiriyA kajjati / taheva jAva ussutta rIyamANassa saMparAiA kiriyA kajjata, se Na ussuttameva rIyaitti // '' [ bhaga0 za. 7 u01] tathA'smAd 'utsUryapravRttipratibandhikA bhAvata IryApathikIkriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohamIyodayajanyA sAMparAyikI kriyA bhavati' iti samyakaparyAlocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtrapravRttirna vA yathAkhyAtacAritrahAniriti cet ?bhagavAna kaMI vAstavika gahaNIya banI jatA nathI) vaLI mAtra dravyahiMsA je agahaNIya na hoya te te upazAnamaha guNaThANe rahelA munimAMthI yathAkhyAta cAritrano vilepa thaI javAnI Apatti Ave, kemake teomAM te tame paNa dravyahiMsA (ke je tamArA mate gahaNIya che te) mAnI ja che. [upazAtabehInI dravyahiMsA prati sevArUpa kharI, yathA khyAtanAzaka nahi-pUo] pUrvapakSa - upazAntamahavItarAga guNaThANe rahelA jIvathI kayAreka mehanIyanIsattArUpa hetu hAjara hevAthI anAbhogarUpasahakArIkAraNavazAt jIvaghAta thAya ja che je gahaparAyaNalokone pratyakSa hAI gaIzuMya paNa bane ja che. paNa tenAthI yathAkhyAtacAritrane lepa thaI jatuM nathI, kAraNa ke usUtra (sUraviruddha) pravRtti ja tene lopane heta che. vaLI utsage niSiddha hoya tenA pratisevanamAtrathI usUtrapravRtti thatI nathI kintu sAMparAyikakriyAmAM je hetubhUta bane evA mehanIyamanA udayathI yukta te sevanathI usUtrapravRtti thAya che. AvI usUtrapravRtti upazAntavItarAgIne hotI nathI, kemake mehanIyakamanA anudayanA kAraNe thayela IryApathikIkriyAthI te pratibaMdhita thaI gaI hoya che. te paNa eTalA mATe ke usUtrapravRtti ane IryApathikIkriyA vacce sahaanavasthAna nAmane virodha rahela che, bhagavatIsUtra (za07901)mAM kahyuM che ke "jenA krodha-mAna-mAyAlebhane viccheda thaI gayo hoya tenI kriyA pathikI heya che...ItyAdi pUrvavata yAvata utsava AcaranAranI kriyA sAMparAyika bane che. te usUtrane Acare che." AnA parathI jaNAya che ke bhAvathI IpazikakriyA ja usUtrapravRttinI pratibaMdhikA che. jayAre yathAkhyAtacAritranI pratibaMdhikA mehanIyanA udayathI thaela sAMpazayikI kriyA che. A samyavicAra karatAM jaNAya che ke upazAntavItarAga jIvamAM utasUtrapravRtti hatI nathI ke tenA yathAkhyAtacaratranI hAni thatI nathI. mATe hiMsAne gahaNaya mAnavAmAM tame kahelI Apatti AvatI nathI. 1. yasya khalu krodhamAnamAyAlomA byucchinnA bhavanti, tasya khalu IryApathikI kriyA kriyate. tathaiva yAvadutsUtra' rIyamANasya sAMparAyikA kriyA kriyate / sa khalUtsUtra' rIyate //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahiMsAH gIMNIyakRtya vicAra na, dravyavadhasya gahaNIyatve pratiSiddhapratiSevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAta. cAritrasya nirgranthatvasya ca vilopaprasaGgasya vajralepatvAt / "5 parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, go0 No paDisevae hojjA apaDisevae hojjA / eva jAva ahakkhAyasaMjae" [u0 6] "kasAyakusIle Na pucha, no cho sevA hogA, navakisevA hogA, thevi, vaM sigAI vi . " [ ma rAva 25 u0 7] ityAdyAgamenapratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritranigranthatrayavirodhitApratipAdanAt / 'prati saMyamapratikUlArthasya saMjvalanakaSAyodayAt sevakaH pratiSevakaH' iti pratiSeSaNAdvAre vyAkhyAnAt pratiSevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH anAbhogajadravyahiMsAyAH pratiSiddhapratiSevaNarUpatve upazAntamohavRttitve ca na bAdhakamiti cet ? na, pratiSevApadaviSayavibhAge'nA. bhogajapratiSevAyA api parigaNanAd / yadAgamaH [ThA0 733] 'dasavihA paDisevaNA paNNattA, taMjahA___ dampa1ppamAya2'NAbhoge 3 Aure 4 AvaIi(su) 5 y| saMkie 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 ppadosA 9 ya vImaMsa 10 ti // tasmAd dravyahiMsAyAH pratiSevaNArUpatvAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syad, ityapratiSevitvavyApyayathAkhyAtacAritranirgranthatvayostatra kA pratyAzA ? [ pratiSiddhanI prati sevA yathA ane nirgasthatvanI lopaka ja hoya-u.] uttarapakSa - A tamAro pUrvapakSa khoTo che, kAraNake dravyavadha je gahaNIya hoya ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa hoya to tenAthI upazAntAhI jIvanA paNa yathAkhyAta cAritrano ane nigraMthane vilopa thavAnI Apatti vajalepanI jema UbhI ja rahe che. arthAt jevI tevI dalIlathI e Apatti ukhaDI zake evI nathI. kemake bhagavatIsUtra (za0 25 u06)mAM je kahyuM che ke "parihAravizuddhikasaMyata aMge pRchA, gautama ! pratisevaka na hoya, aprati sevaka heya, ema yathAkhyAta saMyata sudhI jANavuM." tenAthI pratiSiddha pratisevanane upalA traNa cAritrano virodhI jaNAvyo che. temaja (u.7)mAM je kahyuM che ke "kamAyakuzIla aMge pUchA, gautama! pratisevaka na haya, atisevaka haya, ema nirmatha ane snAtaka aMge paNa jANavuM" tenAthI pratiSiddha pratisevanane uparanA nirgAdi traNa saMyatanA virodhI tarIke jaNAyuM che. A A pUrvapakSa - pratisevanA dvAramAM pratisevakanI vyAkhyA evI karI che ke "saMyamane pratikUla cIjane saMjavalana kaSAyanA udayanA kAraNe seve (Ayare) te pratisevaka.' A vyAkhyA parathI jaNAya che ke saMjavalana kaSAyadayathI thatI saMyamane pratikUla cIjanI sevanA rUpa vizeSa prakAranI pratisevanA ja jIvame pratisevaka banAve che. ane tethI bhagavatInA uktasUtra pasthI tevI viziSTa pratisevanAne ja yathAkhyAta cAritrAdi sAthe virodha siddha thAya che, dareka pratisevanAne nahi. tethI tevA kaSAyadaya vinA ja anAgazrI ja je dravya 1. parihAravizuddhikasaMyate pRcchA, gautama ! na pratiSevako bhavet , apratiSevako bhaved evaM yAvadyathAkhyAtasaMyate // kaSAyakuzIle pR0 no pratiSevako bhaveda, apratipevako bhavet / evaM nirganthe'pi, evaM snAta. sni che rU. viSA: pratisevana: prajJatA, tathAdrpprmaadaanaabhoge Ature Apatsu ca / zaGkete sahasAkAre bhayAtpradveSAdvimarzAcca //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dhama parIkSA zle45 mohodayaviziSTapratiSevaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya vItarAge mohasattAjanyapratiSevaNAzrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran , mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupratiSevaNAbhedasya kvApi pravacane'zrutatvAt , pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAdyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSevitvAbhidhAnAd mohodayamAtramapi na pratiSetraNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSevaNavArtApi dUrotsAriteveti tasyA utsUtrapravRttihetutve mohodayaviziSTavaM tantramityatra sUtrasaMmatipradarzanamatyasamaJjasaM, tataH pulAkabakuzapratisevAkuzIlatrayavRttyapakRSTasaMyamasthAnaniyatasaJjvalanodayavyApya eva vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkartavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya iti / hiMsA thaI jAya che te nibaMdhapaNe sAmAnyathI pratiSiddhanI pratisevanA rUpa paNa che ja, ane e upazAtamohI jIvamAM nibaMdhapaNe hoya paNa che ja, kAraNa ke te dravyahiMsA viziSTa pratisevanArUpa na hovAthI yathAzvAtacAritrAdinI virodhI nathI. ' [anAgajanya pratisevA paNa pratisevanA ja che] uttarapakSa - A vAta barAbara nathI, kAraNake anAbhogajanya pratisevAne paNa prativA" zabdane viSaya (vAgya) bananAra vastuonA vibhAgamAM gaNelI che, jemake ThANuga (733)mAM kahyuM che ke "dazaprakAre pratisevanA kahI che. te A rIte-da5thI, pramAdathI, anAgathI, asura (regI avasthA)mAM, ApattimAM, zaMkita vastu aMge, sahasAtkArathI, bhayathI pradveSathI ane vimarzathI. tethI dravyahiMsAne pratisevanArUpa je mAnazo te upazAntahIne paNa pratisevaka mAnavA paDaze. ane te pachI teomAM apratisevakatvavyApya evA yathAkhyAta cAritranI ane nirgundhatvanI hAjarInI te AzA ja zI rAkhavI? kemake "jyAM jyAM yathApyAta cAritra ke nircathatva hoya tyAM tyAM apratisevakatva hoya tevI vyApti bhAgavatInA utasUtrathI siddha thayelI che. vaLI-"yathAkhyAta cAritrAdinI pratibaMdhaka evI usUtrapravRtti pratisevanAmAtrathI janya hotI nathI, paNa je mahadaya sahakRta hoya evI viziSTa pratisevanAthI janya hoya che. tethI upazAtamahIne mehasattAjanya pratisevanA hovAmAM kaI vAMdhe nathI"-ItyAdi tame je kahyuM temAM te apasiddhAnta (siddhAntavirAdha) vagere durdhara de rahyA che, kemake pratisevanAnA (1) mahadayajanya ane usUtrapravRttinA hetubhUta evI pratisevanA, (2) hasattAmAtrajanya ane utsutra pravRttinA ahetubhUta evI pratisevana ItyAdi bheda AgamamAM kayAMya sAMbhaLavA maLatAM nathI UlaTuM AgamamAM te nigraMthanA kaSAyakuzIla vagere rU5 upalA traNa bhedomAM ane saMyamanA parihAravizuddhi vagere rUpa upalA traNa bhedomAM te apratisevaka (pratisevanA ne abhAva) ja kahyuM che. bAkI mohane udayamAtra paNa pratisevanAno janaka nathI te tenI sattA mAtrathI pratisevanA utpanna thaI jAya e vAta te dUra ja rahe che, eTale mehasarAja pratisevanA jevI te kaI bAdabAkI karavA yogya cIja ja nathI ke jenI bAdabAkI karavA mehadayaviziSTa pratisevanA sUtrapravRtti hetu che. ItyAdimAM mahadayaviziSTa' evuM vizeSaNa lagADavuM Avazyaka bane. ane tethI te bAbatamAM sUtra saMmati dekhADavI e te atyaMta ayogya ja che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : gahaNIyakRtya vicAra " 'itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjatu // " ityanena tadatyaMtAbhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahiMsA'bhAvo'pIti pratipattavyam // 45 // etadeva sphuTIkurvannAha akaraNaNiyamAvekkha evaM bhaNiti apddisevaae| ___ itto jiNANa siddhI Na u davvavahassa paDiseho // 46 // ( akaraNaNiyamApekSametadbhaNitamityapratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirna tu dravyavadhasya pratiSedhaH // 46 // ) akaraNaNiyamAvekkhaM ti / etad 'vItarAgo na kizcid gahaNIyaM karoti' ityakaraNaniyamApekSaM bhaNitamupadezapade, tatra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamazca pApazarIrakAyaheturAjayakSmarogasthAnIyaH kSayopazamavizeSaH, sa ca granthibhedAdArabhyA''kSINamoha pravaddhate, yathA yathA ca tatpravRddhistathA tathA pApapravRttyapakarSa iti kSINamohe mohakSayarUpasyAkaraNaniyamasyAtyantotkarSasya siddhau pApapravRtteratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhayatIti sUtrasandarbhaNava tatra (upadezapade) sphuTa pratIyate / tathAhi [ pratisevanAnI vyAkhyA ] tethI "pulAka-bakuza ane pratisevanAkuzIla e traNamAM rahelo hoya ane nIcalI kakSAnA saMyamasthAnamAM niyata evA saMjavalana kaSAyanA udayane je vyApya hoya tevo vyApAra e ja pratisevanArUpa che" ema mAnavuM joIe ane e ja sAdhuone gahaNIya che. mATe "upadezapadanA "rUtto 3 vAyaro.." ItyAdivacana paNa vItarAgamAM AvI gahaNIya cIjanA rahelA atyantAbhAvanuM ja pratipAdana kare che, nahike gahaNIya tarIke tame kapela dravyahiMsAnA abhAvanuM paNa" A vAta svIkAravI joIe. te 45. A ja vAtane spaSTa karatAM granthakAra kahe che [ "po 3 vIro ... rahasyArtha] gAthA :- upadezapadamAM uktavAta te akaraNaniyamanI apekSAe kahI che. tethI e vAta parathI kevaLIomAM apratisevAnI siddhi thAya che, paNa dravyahiMsAno niSedha siddha thatuM nathI. vItarAga keI gaNIya kRtya karatAM nathI evuM je upadezapadamAM kahyuM che te te akaraNaniyamanI apekSAe kahyuM che, kemake tyAM tene ja adhikAra cAlI rahyo che. pAparUpa zarIrane kRza karanAra kSayaroga je vizeSa prakArano kSayopazama e akaraNaniyama che. te granthibhedathI mAMDIne kSINamoha guNaThANA sudhI prakaSa pAmato jAya che. jema jema te prakarSa pAme che tema tema pApapravRttio ochI thatI jAya che. kSINumeha guNaThANe akarANaniyamane mehakSayarUpa atyaMta utkarSa thavAthI pApapravRttine atyaMta apakarSa thAya che. arthAt tyAM pApapravRttine atyaMta abhAva thayo ho siddha thAya che. A vAta Aju bAjunA sUtrasaMdarbha parathI upadezapadamAM ja spaSTa rIte jaNAya che. te A rIte-65 mI gAthAmAM kahyuM che ke "abrahmasevana vagere rU5 pApa aMge pUrvoktasvarUpavALo akaraNaniyama e, ghaNuM karIne te paranI=anya darzanIeAnI te pApathI nivRtti karanAre hovAthI "akaraNaniyama' kahevAya 1. itastu vItarAgo na kiMcidapi karoti garhaNIya tu / upa0 pd-731|| 32
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zleA. 46 'pAve akaraNaniyamo pAyaM paratannivittikaraNAo / Neo ya gaMThibhee bhujjo tayakaraNarUvo u || 695 // kiyadantare ca desaviraiguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sambhAvo / savvaviraiguNaThANe visiTThatarao imo hoi || 729 || so pahANatarao Asayabheo ao ya eso tti / ettocciya seDhIe o savvatthavI eso || 730 // etto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / tA tattaggaikhavaNAikappamo esa viNNeo // 731 // tti / tathA ceto vacanAdaprati sevAyA jinAnAM siddhi:, pratiSevArUpapApasyaiva pravRtteH pUrvaguNasthAneSvapakarNatAratamyAjjinAnAM tadatyantApakarNasaMbhavAd, na tu dravyavadhasya pratiSedhaH, tasyApakarNatAratamyA'darzanAd, na hi samyagdRSTidezaviratyAdiyogAjjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarNabhedo dRzyate yena jineSu tadatyantAbhAvaH siddhayed, abhyaMtarapApapratiSevaNe tu pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzyata iti kevalini tadattAbhAvasiddhiranA bAdhaiveti ||46 || nanvevaM vItarAgapadenopazAntamoho'pi ' ( upadezapada ) vRttikRtA kathaM na gRhItaH ? tasyApyapratiSevitvAd ityAzaGkAyAmAha - 250 che. ene granthibheda thae te pApAne pharIthI na karavA rUpa jANavA.' vaLI AgaLa kahyu` che ke (729731) "parastrI-parapuruSane tyAga vagere rUpa dezaviratiguThANuM akaraNuniyamanI hAjarI hAya che e jaNAvyuM.. ane e akaraNaniyama yAvajIva mATe samagrapApanA tyAgarUpa sa.viratiguNu!Ne viziSTatara bane che, kemake te savirati pariNAma vizeSa svarUpa heAi atizaya prazasta haiAya che ane tenA kAraNe A (akaraNaniyama) paNa vizeSaprakArano hoya che. A uttarAttara viziSTatara AzcayanA kAraNe ja zreNimAM paNa satra A akaraNuniyama (je je kSINa thAya che tene punaH karavAnuM na heAvAthI) jANuvA. A akaraNuniyamanA viziSTa prabhAve ja vItarAga jIvA jIvahiMsA vagererUpa kAMI paNa gA~NIya kRtya karatAM nathI. tethI te te gatinI kSapaNuA jevA Ane (akaraNuniyamane) jANavA. eTale ke jema kSINa thaI gayela narakagati vagere punaH udayamAM AvatI nathI ema kSINumehI vagerene akaraNaniyamanA praka prApta thae, punaH pApamAM pravRtti thatI nathI." [tto 3thI pratisevanAnA abhAvanI siddhi, nahi ke dravyahiMsAnA ] Ama A vacanaparathI jinAmAM apratisevAnI siddhi thAya che (dravyahi'sAnA abhAvanI nahi), kAraNa ke pratisevArUpa pApanI ja pravRttionA pUrva pUrva guNuThANA karatAM uttarAttara guNaThANAmAM vadhu ghasArA dekhAtA haiAvAthI kevalImAM tenA ja atya`ta apaka (sarvathA abhAva)nA sabhava siddha thAya che, nahike dravyahiMsAnA atyaMta apakarSanA te paNa eTalA mATe ke aviratasamyaktvI-dezavirati vagere uttarAttara guNuThANAvALA jIvAnA ceAgathI thatI dravyahi'sAmAM kAMi tevI uttarAttara hAni dekhAtI nathI ke jethI kevaLIemAM tenI sa'pUrNa hAni (atyaMtAbhAva) siddha thaI jAya. hi'sAnI pariNati vagere rUpa abhya'tarapApanI pratisevAmAM te te te guNuThANAomAM mATe bheda dekhAya ja che. tethI kevalImAM tenA atyata abhAvanI siddhi nirApAdha ja rahe che. 46A--ma rIte te upadezapadanA adhikRtamlekamAM rahela 'vItarAga' padathI upazAntamAhInu paNa 1 pApe karaNaniyamaH prAyaH paratannivRttikaraNAt / jJeyazca granthibhede bhUyastadakaraNarUpastu // 2 dezaviratiguNasthAne'karaNaniyamasyaiva : sadbhAvaH / sarvaviratigugasthAne viziSTatarazcAyaM bhavati // 3 yatsa pradhAnatara Azayabhedo'tazca eSa iti / ita eva zreNyAM jJeyaH sarvatrApyeSaH // 4 itazca vItarAgo na kiMcidapi karoti garhaNIyaM tu / tatastattadgatikSapaNAdivikalpa eSa vijJeyaH //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH gahaNIyakRtya vicAra 25 pariNiTThiyavayaNamiNaM jaM eso hoi khINamohaMmi / uvasamaseDhIe puNa eso pariNiDio Na have // 47 // (pariniSThatavacanamida yadeSo bhavati kssiinnmohe| upazamazreNyAM punareSa pariniSThito na bhavet // 47 / ) pariNiTriThayavayaNamiNaM ti / pariniSThitavadhana saMpUrNaphalavacanametad yadeSo'karaNaniyamaH kSINamohe bhavatIti / upazamazreNyAM tvayamakaraNaniyamaH pariniSThito na bhavet , tasyAH pratipAtasya niyamAt tatrAkaraNaniyamavaiziSTyAsiddheH, pariniSThitaviziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdirvItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhaavH| pariniSThatA'pratiSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAyakuzIlAdevizeSo'pratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIyamAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvopalakSaNamiti smartavyam // 47 // nanu 'vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karoti' iti vacanAd garhaNIyapApAbhAvaH kSINamohasya siddhayati, gahaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva, tasya gardAparAyaNajanasya pratyakSatvAd iti dravyAzravAbhAvastatra siddha eva / ata eva kSINamohasya kadAcidanAbhogamAtrajanyasaMbhAvanArUDhAzravacchAyArUpadoSasaMbhave'pi na kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chadmasthajJAnAgocaratvenA'gahaNIyatvAda, garhaNIyadravyAzravA'bhAvAdeva tatra viitraagtvaahaaneH-ityaashngkaayaamaahgrahaNa vRttikAre kema na karyuM? kAraNa ke e paNa apratisevI hoya che-evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - [ "tto vIrA... mAM upazAnamehanuM grahaNa kema nahi?] . gAthArtha :- "akaraNaniyama kSINamehaguNaThANe heAya che' evuM vacana paritiSThita vacana che. upazamazreNimAM e pariniSThita hete nathI. "akaraNaniyama kSINamehamAM hoya che evuM vacana saMpUrNa phaLaviSayaka vacanarUpa pariniSThita vacana che. upazamaNimAM A akaraNaniyama pariniSThita hete nathI, kAraNake temAMthI avazya pratipAta thato hovAthI te avasthAmAM je pAcho cAlyo na jAya tevo) viziSTa prakArane akaraNaniyama siddha thayo che te nathI. jyAre uktasthaLe te pariniSThitatvaviziSTaakaraNaniyamane ja adhikAra che. tethI temAM kSINamoha vagere vItarAganI ja vRttikAre vivakSA karI che, upazA-tamehanI nahi. mATe keI doSa nathI, pariniSThitaapratisevakava rU5 phaLanI prApti thaI hovAthI ja kSINamehI jIva kaSAyakuzIlAdi karatAM vizeSatA dharAve che e khyAlamAM rAkhavuM. athavA te bhagavAnanuM A je apratisevakatva kahevAya che te uttarottara guNaThANAomAM je ochAM thatA jatA hoya tevA saghaLAM pApanA abhAvanuM upalakSaNa che, arthAt "teomAM tevA saghaLA pApane abhAva hoya che evuM te jaNAve che e yAda rAkhavuM. e 47 [ kSINameha jIvamAM garhaNIya dravyaAzravano abhAva-pUrvapakSa ] -"vItarAga jIva gahaNaya pApa karato nathI" e vacanathI kSINamehI jIvamAM gahaNIya pApone abhAva siddha thAya che. dravyaAzrava ja gahaNIyapA5 che, kAraNake teo ja gahaparAyaNalakane pratyakSa heI gahana viSaya bane che. tethI vItarAgamAM dravya
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dharmaparIkSA spe. 48 davvAsavassa vigamo garahAvisayassa jai tahiM ittttho| tA bhAvagayaM pAvaM paDivanna atthao hoi // 48 / / (afavazya vino jaagvazya vari tatkRSTa tato mAnavataM pApaM prativanamathato mavati | 48 II) dadhvAsavassatti / gardAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi, tahA~ti tatra kSINamohe iSTo'bhimato bhavatastahiM arthato'rthApattyA bhAvagata pApa tatra pratipanna bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinna prati tvanmate mohanIyakarmaNo hetutvAttannivRttau ghnniiypaapnivRttaavpyghnniiybhaavruuppaapaanivRtteH| agarhaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAt tannivRttau kevalinastannivRttiH, kSINamohasya tvAzravacchAyArUpamagarhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSaH iti cet ? na, abhyantarapApamAtrasya garhAparAyaNajanA'pratyakSatvena tvanmate'garhaNIyatvAt tatsAmAnye'nAbhogasya hetutvAbhAvAt |-mohaa'jnyaa'grhnniiypaape'naabhogsyaanytr va tatra mohasya hetutvAnna doSaH iti cet ! na, grhnniiyAzrane abhAva paNa siddha ja che. tethI ja kSINamehI jIvane kayAreka, anAgamAtranA kAraNe thayela saMbhAvanArUDha mRSAvAdAdi rUpa je Ache tenI chAyAmAtra rUpa doSa saMbhavavA chatAM (gahaNIya pApAbhAvanA siddhAntanI vyApti rU5) keI vAMdho nathI, kemake e saMbhAvanArUDha mRSAvAdAdi te adhyavasAyarUpa hoya che, je chadmasthanA jJAnano viSaya banatA na hoI gaNAya paNa hotA nathI. vaLI A sUkSamadoSa saMbhavavA chatAM teonI vItarAgatA eTalA mATe haNAI jatI nathI ke tene haNanAra gahaNIyadravya Azravane te teomAM abhAva ja hoya che.AvI zaMkAne uddezIne prathakAra kahe che - [bhAvaAzravanI hAjarInI Apatti-uttarapakSa] gAthAtha -"kSINamehaguNaThANe gahaviSayabhUta dravyAzravane abhAva hoya che" evuM je tame mAnaze te arthapattithI tyAM te guNaThANe bhAvapApanI hAjarI mAnelI siddha thaze. gahaviSayabhUta dravyAzravano je abhAva mAnaze te arthapattithI phalita e thaze ke tyAM kSINameha guNaThANe bhAvagata pApa tevuM tame svIkAre che. te eTalA mATe ke tamArA abhiprAya mujaba mohanIyakarma gahaNIyapApavAvacchinna (badhA gahaNIyapA5) pratye hetu che. mehanIyakarmanA abhAvathI gahaNIya pApano abhAva thaI javA chatAM agahaNIya (gahana viSaya na banatAM) evA bhAvarUpa pApano abhAva te thatuM ja nathI. -agahaNIya pApa pratye paNa anAbhoga te hetubhUta che ja, tethI kevalImAM agahaNIyapApane paNa abhAva hoya ja che. ane kSINamehI jIvomAM te AzravanI chAyA rUpa agahaNIyapApa mAneluM ja che. tethI teomAM bhAvagata pApa hovAmAM kaI Apatti nathI- evI zaMkA na karavI, kAraNa ke agaNayapA5 sAmAnya pratye anAbhoga hetu ja nathI. te A rIte-AzravachAyArUpa te doSane tame adhyavasAya rU5 mAnyo che. tethI e paNa abhyantarapApa rUpa che. ane abhyatara te kaI paNa pApa gahaparAyaNalokone apratyakSa hoI tamArA mate agahaNIya ja che. tethI dravyahiMsAthI zUnya evuM mAtra hiMsAnA pariNAma rUpa abhyatrapApa paNa agahaNIya che jenI pratye ane bhoga hetu nathI. kemake azuddha adhyavasAyarUpa agahaNIya pApa pratye meha hetubhUta che-agahaNIya pApa be prakAranA che,
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahiMsA : dravyAzravariNati vicAra pApahetormohayA garhaNIyapApahetutvAbhAvAd, anyathA tajjanyagarhaNIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na kiJcidetat ||48 || dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvannAha--yiNiyakAraNapabhavA davvAsavapariNaI Na mohAo / 53 For Goa riggajuo jiNo mohavaM hujjA // 49 // (nijanijakAraNaprabhavA dravyAkhavapariNatirna mohAt / itarathA dravyaparigrahayuto jino mohavAn bhavet // 49 // ) dravyAzravANAM prANAtipAtamRSAvAdAdInAM pariNatiH nijanijAni kAraNAni yAni nodanAbhighAtAdiyogavyApAra mRSAbhASA vargaNAprayogAdIni tatprabhavA satI na mohAnmohanIyakarmaNo bhavati mohajanyA netyarthaH / kvacitpravRttyarthaM mohodayApekSAyAmapi dravyAzravatvAvacchinne moha - nasyAhetutvAd, anyathA''hArasaMjJAvatAM kavalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkavalAhAratvAvacchinne'pi mohasya hetutvAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digaMbara sagotratvApattirAyuSmataH / mAhathI janya ane ajanya. temAM mAhathI ajanya agahaNIyapApa pratye anAbhAga e hetu che ane te sivAyanA agahaNIyapApa pratye mAha hetubhUta che. tethI koI doSa nathI--evu' paNa na kahevuM, kAraNake gaMNIya5ApanA hetubhUta mAha e agaha NIyapApanA hetu khanI zakatA nathI. nahitaratA tenAthI gahaNIya-magahaNIyaubhaya svabhAvavALu' eka jAtIya pApa ja thAya che' evu' mAnavAnI Apatti AvI paDaze. tethI vItarAgane dravyaAzravanA abhAva haveA ukta vacanathI siddha thAya che' evI vAta pheMkI devA jevI che. 5 485 drabyAzrava meAhajanya hAvAnI mAnyatAnuM ja vyakta rIte nirAkaraNa karatAM granthakAra kahe che-- [dravyAzravaNati svakAraNajanya, nahike mahujanya ] gAthA :- byAzravapariNati pAtapAtAnI kAraNa sAmagrIthI pedA thayelI hAya che, mAhathI nahi. nahitara tA dravyaparigrahathI yukta evA jina meAhavALA heAvAnI Apatti Ave. prANAtipAta-mRSAvAdavagere dravyAzravAnI pariNati pAtapeAtAnA netrana-abhighAtasaMcAgAdirUpa ceAgavyApAra, mRSAbhASAvAprayAga vagere rUpa svakAraNeAthI utpanna thAya che, mATe e meAhajanya hAtI nathI. mithyAtvI vagere jIvA je hi*sA vagerenI pravRtti kare che temAM mAhoya paNa bhAga bhajave che. paNa eTalA mAtrathI hiMsA vagere rUpa dareka dravyaAzrava pratye mAhanIyakane kAraNe mAnI zakAtuM nathI. kAraNa, e rIte tA, AhArasajJAvALA mithyAtvI vagere je kavalAhAranI pravRtti kare che temAM paNa bubhukSArUpa mAhAdaya bhAga bhajavatA hAvAthI katralAhAranI dareka pravRtti pratye mAhane kAraNa mAnavA paDaze. ane teA pachI meAhazUnya evA kelIomAM kavalAhAranA abhAva mAnavA paDavAthI tame digaMbaranI mAnyatAvALA banI jazeA! mATe dravyAzrava pratye mAhane kAraNa mAnI zakAtuM nathI. pUrva pakSa [ dravyAzravaNati mehajanyA-pUrva pakSa ] :- kavalAhAra vedanIyajanya che. eTale tenI pratye mAhanIyakama
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dharmaparIkSA lai. 49 atha kavalAhArasya vedanIyakarmaprabhavatvAnna tatra mohanIyasya hetutvaM, Azravasya tu mohaprabhavatvaprasiddhedravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIya bhAvAzravaheturasaMyatAnAM saMpadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanIyaM dravyAzravameva saMpAdayati, sumaGgalasAdhorivA''bhogenApi jAyamAnasya tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tajjanyakarmabandhAbhAvAtsaMyamapariNAmasyAnapAyenAviratipariNAmasyAbhAvAttadupapatteH / yA tu teSAmAraMbhikI kriyA sA na jIvaghAtajanyA, kintu pramattayogajanyA 'savvo pamatajogo AraMbhotti vacanAt , anyathA''raMbhikI kriyA kasyacitpramattasya kAdAcitkyeva syAt , tatkAraNasya jIvaghAtasya kasyacitkAdAcitkatvAt, asti cA''raMbhikI kriyA pramattaguNasthAna' yAvadanavarataseva / kiJca yadi jIvaghAtenA''raMbhikI kriyA bhavettadA'paro'pramatto dUre, upazAntavItarAgasyApyAraMbhikI kriyA vaktavyA syAd, asti ca tasya satyapi jIvaghAte IryApathikyeva kriyA, iti na jIvaghAtAtsaMyatasyAraMbhikI kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / heta nathI. jyAre Azrava te mehajanya he prasiddha che. mATe dravyazavapariNati mahajanya zA mATe na hoya? arthAt Azrava pratye to mohanIyakarma hetu che ja. emAMthI asaMtajIvomAM cAritramohanIyane je udaya hoya che te bhAvaAzravane hetu bane che. saMtavamAM te teo pramatta hoya te paNa cAritramohane udaya hete nathI, sattA ja hoya che. je sattA dravyAzravane ja hetu bane che. eTale ke e sattA dravyazavane ja UbhA kare che. (bhAva Azravane nahi.) te A rIte-sumaMgala sAdhu vagerenI jema AbhogapUrvaka thatuM paNa te Azrava jJAnAdinI vRddhi vagere mATe hoI atyaMta ApavAdika hoya che. tethI tenAthI karmabaMdha thato nathI. eTale ja hiMsA vagere hovA chatAM saMyamapariNAmane paNa akhaMDita mAnavAne havAthI avirati pariNAmano abhAva ja mAnavo paDe che. AnA parathI e nakakI thAya che ke e kRtya bhAvAzraya rUpe pariNamyuM hotuM nathI. vaLI, tyAM hiMsArUpa Azrava pravarte che e te nakkI che ja, eTale e mAtra dravya Azrava ja pravaryo che evuM nizcita thAya che. tethI cAritramahAsattA mAtra dravyazavanI ja saMpAdaka che e vAta saMgata thAya che. [ saMyatanI AraMbhikIkriyA pramattagajanyA, nahi ke jIvaghAtajanyA-pUo] vaLI saMyatamAM je AraMbhikI kriyA hoya che te paNa javaghAtajanya hotI nathI, kintu pramattagajanya hoya che e vAta "sarva pramattayoga AraMbha che' ityAdi vacanathI jaNAya che. bAkI e je jIvaghAtajanya ja hoya to AraMbhikIkriyA keIka pramattane kayAreka ja saMbhave, kAraNa ke tenA kAraNabhUta chavaghAta ko'kane kayAreka ja hoya che. arthAt je pramattathI jyAre jIvaghAta thAya tyAre ja te pramattamAM AraMbhikIkriyA mAnI zakAya, anyadA nahi. paNa evuM manAtuM te nathI, kAraNa ke pramattaguNaThANuM sudhI e kriyAne niraMtara mAnelI che. vaLI jo jIvaghAtathI AraMbhika kriyA thatI hoya te te bIjA apramattanI vAta te bAju para rahI, upazAntahI chavamAM paNa AraMbhika kriyA mAnavI paDaze, (kemake enAthI paNa vaghAta thaI jAya che.) jyAre tenAmAM te jIvavAta thavA chatAM paNa
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalimAM dravyahiMsA : go aMge vicAraNA 255 sa ca pramatto yogaH pramAdairbhavati / te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH ajJAnasaMzayaviparyayarAgadveSamatibhraMzayogaduSpraNidhAnadharmAnAdarabhedAt / te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTerapi saMbhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punarapramattAnAmapi, pramAdApramAdayoH sahAnabasthAnAt / tenehASTAsu pramAdeSu yau rAgadveSau pramAdatvenopAttau tau yogAnAM duSpraNidhAnajananadvArA''raMbhikIkriyAhetU grAhyau, tayozca tathAbhUtayoH phalopahipayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNatvasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasaMyatAnAmapi kadAcitphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM tau na pramAdau, yatanAviziSTayA pravRttyA sahakRtayostayorAraMbhikI kriyAyA ahetutvAt , tadapyanAbhogasahakRtaghatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpraNidhAnajanane sAmarthyAbhAvAt , samyagIryayA pravRttyA tayostathAbhUtasAmarthyasyApaharaNAt / na caiva pramattAnAM saMbhavati, teSAmayatanayA viziSTayostayoryogAnAmazubhatAjanakatvenArambhikIkriyAhetutvAd / ata eva pramattAnAM vinApavAda jIvaghAtAdika pramAdasahakRtAnAbhogajanyam / taduktaM dazavakAlikavRttau (a04) "ayatanayA caran pramAdAnAbhogA. IpathikI ja kriyA mAnI che. tethI "kaI paNa saMyatamAM chavaghAtanA kAraNe AraMbhikIkriyA hotI nathI, paNa pramattayoganA kAraNe hoya che te vAta nakkI thaI. . [pramattayoga aMge pUrvapakSa vicAraNA ] te pramattayoga pramAdanA kAraNe pravarte che. pramAdo zAstramAM A ATha prakAre kahyA che- ajJAna, saMzaya, viparyaya, rAga, dveSa, matibhraMza, cagadupraNidhAna ane dharmano anAdara. ajJAna sivAyanA sAta pramAdo te samyaphavanI hAjarImAM paNa saMbhave che. mATe e sAta pramAda pramattasaMyataguNaThANa sudhInA jIvamAM saMbhave che, apramattajIvomAM nahi te pramAdo apramatta jIvomAM eTalA mATe saMbhavatA nathI ke teomAM te apramAda hoya che, jyAre pramAda ane apramAda sahaanavasthAna (sAthe na rahevA rUpa) virodhavALA che. eTale ja ahIM rAgadveSa paNa je pramAda tarIke kahyA che te sAmAnyathI rAga-dveSa na samajavA, (kAraNake te te apramattamAM paNa hoya che), paNa yoganuM supraNidhAna karavA dvArA AraMbhikakriyAnA hetu bananAra rAgadveSa jANavA. AvA te be (rAgadveSa) jIvahiMsA pratye phaLe padhAyaka cogyatAvALA kAraNa tarIke kyAreka ja banatAM hovA chatAM svarUpagyakAraNa rUpe te haMmezA hoya ja che. joke sAmAnyathI te apramattasaMyatanA rAgadveSa paNa kayAreka jIvaghAtanA phaLe padhAyaka yogyatAvALA kAraNa rUpa banI jAya che, chatAM paNa teonA phaLapadhAyaka banelA paNa te be pramAdarUpa banatA nathI, kemake jayaNayukta pravRttithI sahakRta evA te be AraMbhikIkiyAnA ahetu ja rahe che, (arthAt jayaNAyukta pravRtti te rAgadveSane AraMbhikakriyAnA hetu banavAmAM pratibaMdhaka bane che.) AvuM paNa eTalA mATe che ke anAgasahakRtajayaNAyukta rAgadveSamAM genuM dupraNidhAna pedA karavAnuM sAmarthya hotuM nathI, kAraNa ke samyagra IryA (samiti) yukta pravRttithI te benuM tevuM sAmarthya dUra karAyeluM hoya che. pramattajIvonA rAga-dveSa A rIte pramAdarUpa na banavA saMbhavatA nathI, kemake tenA ajayaNAthI yukta evA te
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dhama parIkSA Aaa 49 bhavati / tatra pramatta , tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva myAM prALi(La)mUtAni ddinastIti / saMyatAnAmapavAdapadapratiSevaNAvasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSAbhiprAyeNa saMyama pariNAmAnapAyAd anyAvasthAyAM tvanAbhogAd / apramattasaMyatAnAM tvapavAdAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyarthAdanAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIya karmaiva jIvaghAtAdikAraNaM saMpannam, (iti) tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti / tataH pramattantAnAM pramAdAd apramattAnAM tu mohanIyAnA bhogAbhyAM dravyAzravapariNatiriti siddhU, iti moha vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH saMbhavatIti cet ? tatrAhu dravyatvam, itarathA dravyAzravapariNatermoha janyatvaniyame dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNAdilakSaNena to jino mohavAn bhavet, dravyahiMsAyA iva dravyaparigrahapariNaterapi tvanmate mohajanyatvAd / e (rAgadveSa) yAgeAmAM azubhatva lAvanAra hAI (eTale ke ceAgAnu dupraNidhAna karanAra hAi) Ara'bhikIkriyAnA hetubhUta khane che. tethI ja pramattajIvAthI apavAda sivAya thayelA jIvaghAtAdi pramAdasahakRtaanAbhAgajanya heAya che. dazavaikAlikasUtra (504)nI vRttimAM kahyu` che ke "ajayaNAthI vicaratA te pramAda-ane anAbhAga (rUpa kArA)thI jIvAne haNe che.'' tethI badhA sayatAne dravyAzrava ja hAya che e vAta nakkI thAya che. [pramatta-apramattanI dravyAzravapariNatinA hetuo-pUrva ] temAM pramatta sayatAne apavAdapade thatI pratisevA vakhate AbhAga hAvA chatAM paNa jJAnAdinI rakSAnA abhiprAyanA kAraNe sayamapariNAma dUra na thatA heAvAthI te pravRttimAtra dravyAzrava rUpa bane che, apavAda sivAyanI avasthAmAM anAbhAganA kAraNe te mAtra dravyAzravarUpa bane che. jayAre apramattasayata tA apavAdanA adhikArI hAi tene ghAtyajIvaviSayaka AbhAganA abhAva hAya che(kAraNake AbhegapUrNAMkanI haMsA sayatAne tA mAtra apavAdapade ja hAya che.) ane apramAda hAvAthI pramAdanA paNa abhAva hoya che. tethI arthApattithI jaNAya che ke anAbhAgasahaSkRta evuM avizeSata mAhanIyakrama ja jIvaghAtAdinuM kAraNa bane che, tethI anAbhAga ane meAhanIyakama e bemAMthI ekanA paNa abhAvamAM apramattasa'yatAne dravyAzrava hAtA ja nathI. Ama "pramatta sudhInA jIvAne pramAdathI ane apramattajIvAne me|hanIyakama-anAbhAgathI dravyAzravapariNati hoya che" e vAta siddha thAya che. tethI kevalIone mAharUpa kAraNa na heAvAthI dravyAzravapariNati sabhavatI nathI. [joke kevalIne anAleAga paNa heAtA nathI. tema chatAM anAleAga ane mAharUpa bane kAraNeA na heAvAthI' ema na kahetAM mAtra mAharUpa kAraNu na heAvAthI' evu eTalA mATe kahyuM che ke pU.pakSIe kSINamAha jIvanI paNa kevalI tarIke gaNatarI karI tenAmAM paNa drazyAzravapariNatinA abhAva siddha karavA che jemAM anAbhAga tA hAya che. ] [dravyAzravane mehajanyamAnavA sAme dravyaparigrahanI pratima`dI-uttarapakSa] uttarapakSa - AvA pUrva pakSanA javAba ApavA granthakAra uttarArdhamAM ' ityAdi kahe che. itarathA=dravyAzravapariNati jo niyamA mAhajanya hAya tA vastra-pAtra
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : dravyAparigrahanI pratibaMdI na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahatvamazAstrIyamiti zaMkanIyam , " 'davvao NAma ege parimmahe No bhAvao, bhAvao NAmege No dabao, ege devI vi bhAvo vi, ege No davaovi mo bhaavovi| tattha arattadussa dhammovagaraNa davvao pariggaho No bhAvao 1 / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAvao bho davao 2, evaM ceva saMpattIe davao vi bhAvaovi 3 carimabhaMgo puNa sunnotti 4 // " dazavakAlikapAzikasUtravRtticUAdau suprasiddhatvAt / na ca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavattvamiSyate, ato na dravyAzravapariNatirmohajanyeti bhAvaH // 49 // anayaiva pratibandhA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGga parApAdita pariharannAha __eeNa davyavahe jiNassa hiMsANubaMdhasaMpattI / iya vayaNa pakkhuittaM sArakkhaNabhAvasAricchA // 50 // (etena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdhasaMprAptiH / iti vacanaM prakSiptaM saMrakSaNabhAvasAdRzyAt // 50 // ) eeNaM ti / etena dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena-dravyavadhe'bhyupagamyamAne jinasya hiMsAnubandhasamprAptiH hiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH, chadmasthasaMyatAnAM hi ghaatyjiivraharaNadipa dravyaparigrahayukta jina paNa mehavALA havAnI Apatti Avaze, kemake dravyahiMsAnI jema dravyaparigrahapariNati paNa tamArA abhiprAya pramANe mAhajanya che. -dharmopakaraNane dravyaparigraharUpe mAnavuM ja zAstrIya nathI, tethI tenI hAjarIthI kevalImAM mohanI hAjarI siddha thatI nathI-evI zaMkA na karavI, kAraNake dazavakAlikasUtra ane pAkSikasUtranI vRtti-cUrNimAM je caturbhagI kahelI che tenA dvArA tene dravyaparigraharUpe kahela ja che. te A rIte "koIka parigraha dravyathI heya che bhAvathI nahi, kaMIka bhAvathI heya che dravyathI nahi, kaIka dravyathI ane bhAvathI baMnethI heya che, ane koIka dravyathI paNa ane bhAvathI paNa parigraha hoto nathI. emAM araktadviSTa sAdhunuM dharmopakaraNa dravyathI parigraha che. bhAvathI nahi; mUrchAvALI vyaktine te viSaya na maLe tyAre bhAvathI parigraha che dravyathI nahi; te viSaya maLe tyAre drazya-bhAva baMnethI parigraha che ane chelle bhAMge zUnya che." mATe dharmopakaraNe dravyapari. graharU 5 che ja, ane tethI dravya AzravarUpa paNa che ja. vaLI kevaLI pAse paNa 2haraNAda dharmopakaraNa hoya to che ja. tema chatAM temAM mehanI hAjarI saMmata te nathI ja. tethI siddha thAya che ke "dravyAzravapariNati mehajanya hotI nathI." 4lA A dravyaparigrahanI pratibadIthI ja kevalIne je dravyahisA hoya te rIdradhyAna paNa mAnavAnI Apatti Avaze evI sAmAe ApelI Apattine parihAra karatAM granthakAra kahe che gAthAtha-"kevalImAM dravyahiMsAnI hAjarI mAnavAmAM to hiMsAnubaMdhI raudradhyAna hevAnI Apatti Avaze evuM pUrvapakSavacana uparamujabanI dalIlathI nirarata jAvuM, kAraNake saMrakSaNabhAva baMnemAM tulya hoya che. [ kevalImAM dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAnanI Apatti-pUvamakSa ] pUrvapakSaH- "kevaLIne dravyahiMsA mAnavAmAM hiMsAnubaMdhI raudradhyAna anavAnI Apatti Avaze. te A rIte-vasthasaMyatanA kAyAdivyApAro ghAyajIvaviSayaka anA 1 dravyato nAmaikaH parigraho na bhAvataH, bhAvato nAmaiko na draSyataH, eko dravyato'pi bhAvato'pi, eko na dravyato'pi na bhAvato'pi / tatrA'raktadviSTasya dharmopakaraNaM dravyataH parigraho na bhAvataH 1 // mUrSitasya tadasaMprAptau bhAvato na dravyataH 2, evaM caiva samprAptau dravyato'pi bhAvato'pi 3, caramabhaGgaH punaH zUnyaH 4 iti /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dharmaparIkSA zloka-50 viSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArA jIvaghAtahetavo bhavanti, ta eva ca yogA dhAtyajIvaviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTA jIvarakSAhetava ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAnAbhogamohanIyAdyabhAvena parizeSAt kevalajJAnasahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena 'etAvanto jIvA amukakSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH' iti jJAtvaiva kevalinA tadghAtAt , tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet , kevalajJAnasahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt , jIvaghAtasyeva jIvarakSAyA apyavazyabhAvitvena parijJAnAdubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAtajIvarakSAhetU zubhAzubhatve sarvakAla yugapadbhavataH / etaccAnupapanna, paraspara pratibandhaka tvAd, ityekatarasyAbhyupagame parAbhiprAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddhayati, iti hantavyacaramajIvahanana yAvaddhiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH-ityetadvacana parasya prakSipta, saMrakSaNabhAvasya bhogathI sahakRta mohanIyakarma rUpa sahakArI kAraNavazAt jIvaghAtanA hetuo bane che. e ja kAyAdi vege ghAtyajIvaviSayaka AbhegathI sahakRta mehanIya karmanA tathAvidha kSapazamarUpa sahakArI kAraNaviziSTa thae chate jIvarakSAnA hetubhUta bane che. eTale ke anAga ane mehanIkama je sahakArI hoya te yogothI chavaghAta thAya che temaja Abhoga ane mohanIyana kSayopazama je sahakArI hoya to gothI jIvarakSA thAya che. A vAta anubhavasiddha che. have kevalInA yogo tamArA abhiprAya mujaba jIvaghAtanA hetubhUta banatA hoya te, teone anAga ane mehanIyAdine abhAva hovAthI pArizeya nyAyamujaba e ja siddha thAya ke kevalajJAnathI sahakRta thae te ja teo jIvaghAtanA hetu bane che, kemake kevalajJAnathI "amuka kSetra vageremAM mAre ATalA jIvo avazya haNavAnA che evuM jANavA pUrvaka ja kevalIthI teonI hiMsA thAya che. tethI phalita e thAya ke teothI jIvarakSAdi te kayAreya thaze ja nahi, kAraNa ke temAM kevalajJAnasahakRta evA yoga hamezA jIvaghAtaka ja banI rahe che.-kevalajJAnathI jIvaghAtanI jema "amuka kSetrAdimAM mAre amuka avazya bacAvavAnA che evuM jIvarakSAnuM paNa avazyabhAvI tarIke jJAna thatuM hovAthI kevalajJAna jIvarakSA pratye paNa sahakArI kAraNa bane che (ane tethI kevalInA gothI jIvarakSA paNa saMbhave ja che)-ItyAdi kalpanA karaze te Apatti e Avaze ke kevalInA yogo haMmezA ekI sAthe jIvaghAta ane jIvarakSAnA hetu tarIke zubha-azubharUpe pariNamaze. paNa e vAta egya te nathI, kemake bane ekabIjAnA pratibaMdhaka hovAthI bemAMthI ekane to avazya pratibaMdha thaI ja jaze. tethI be mAMthI eka ja mAnavAnuM rahe che. ane "tenAthI jIvaghAta thAya che e te tamAro abhiprAya che ja. mATe temAM sarvakAle azubhatva ja hovuM siddha thAya che. eTale pote haNavA gya carama jIvanI hatyA na thAya tyAM sudhI tenA yogo jIvahiMsA mATe ja vyAvRta rahetAM hoI tyAM sudhI hiMsAnubaMdhI raudradhyAna havAnI Apatti Avaze. je . . dvivyaparigrahanA kAraNe saMrakSaNanubaMdhI rodradhyAnanI A patti-uttarapakSa]. uttarapakSa - AvuM pUrvapakSavacana dravyaparigrahayukta kevalI bhagavAne paNa mohane abhAva hoya che evuM je pratipAdana karyuM tenAthI nirAkRta jANavuM. kAraNake e rIte,
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kevalImAM dravyahiMsA : dravyaparigrahanI pratibaMdha upale saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktu chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavaH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakA''bhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetava ityanAbhogamohanIyAbhAve kevaliyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNamiti yAvatkevalino dharmopakaraNadharaNaM tAvatsaMrakSaNAnubandhiraudradhyAnamakSatameveti / dravyaparigrahe'bhilASamUlasaMrakSaNIya tvajJAnAbhAvAnna raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate tadA dravyahiMsAyAmapi svayoganimittakahiMsApratiyogini jIve sveSTahiMsApratiyogitvarUpaghAtyatvajJAnAbhAvAdeva na taditi praguNameva panthAna kimiti na vIkSase ? // 50 // -apa vastravidha sAdhoraNato nAceva, vALavArtA, 1fahuM kAchuiM rahyuM nA -- hirivattiya, parIsahavattiyaM dugaMchAvattiyaM' ityAgame (sthAnAGge) abhidhAnAt , kintvApavAdikam / taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sArvadikameva, niratizayatvAd, iti taddharaNamapi sArvadika prAptam / tadukta vishessaavshykekevalImAM dravyaparigraha je mAnyo che tenA saMbaMdhI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna mAnavAnI paNa Apatti samAna ja che. te paNa eTalA mATe ke tamArA jevA te Ane aMge paNa kahI zake che ke chaghastha sAdhuonA kAyAdivyApAro parigrAhya vastu saMbaMdhI anAbhogathI sahakRtamehanIyarUpa sahakArI kAraNavazAt parigraha svIkAranA hetubhUta bane che, ane tethI ja parigrAhyavastuviSayaka AgathI sahakRta evA mohanIya karmanA tathAvidhA kSapazamAdi rUpa sahakArI kAraNaviziSTa thayelA te go parigrahatyAganA hetubhUta bane che. have kevalImAM to anAbhoga ane mehanIyano abhAva ja hoya che. ane tema chatAM teone dravya parigrahanuM grahaNa to hoya ja che. mATe mAnavuM paDe ke te parigrahanA grahaNamAM kevalajJAna ja kevalInA yogone sahakArI bane che. tethI jema drahiMsA mAnavAmAM kevalInA cogomAM eka sAthe zubhatva-azubhatva hovAnI Apatti, paraspara pratibadhdha-pratibaMdhakabhAva dharAvatAM te be mAMthI ekanI ja hAjarI mAnavAmAM azubhatvanI hAjarInI siddhi, vagere rUpa jevI kalpanAo karI hatI tevI ka95nA dravyaparigraha aMge paNa karavI paDaze. ane tethI kevalIoe jyAM sudhI dharmopakaraNa dhArI rAkhavAnA hoya tyAM sudhI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI hAjarI abAdhita raheze-parigraha aMgenuM "A mAre saMrakSaNAya che evuM jJAna abhilASApUrvaka hoya te ja raudradhyAna prava che. kevalIone dravya parigraha aMgenuM saMrakSaNayajJAna abhilASapUrvaka hotuM nathI, mATe e radradhyAna rU5 hetuM nathI -evuM je mAnatAM ho te "mAre je hiMsA ISTa che tene A pratiyogI (vadhya) jIva che" ItyAdi rUpe svaISTa viSaya tarIke ghAtyajIvanuM jJAna hoya te ja raudradhyAna pravarte che. kevalIne AvuM jJAna na hovAthI ja dravyahiMsA hovA chatAM raudradhyAna hotuM nathI evuM paNa kema mAnatA nathI? ke 50 |
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zleAka-50 * vihiyaM sue zciyaM jao gharejja tihi kAraNehiM vatthaM ti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaraNaM ghareyavvaM // 2602|| 2jika pyAjoggANaM hI kucchaparisahA jao vassaM / hI lajjatti va so saMjamo tayatthaM viseseNaM // 2603 // ti / bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hI kutsAparipahapratyayaM na saMbhavati, tasya tadabhAvAta, tathApi zItoSNAdiparISahRpratyayaM tat, AhAranimittakSutpipAsAparISahavadvastradharaNanimitta zItoSNAdipari hasattAyA api bhagavatyavirodhAt ' tathA prakAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIya" ityabhiprAyAcca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanAbhiprAyeNaiva vA tad iti dharmArthamatyupagRhItatvAda dravyaparigrahe bhagavato na doSaH yajjAtIyadravyAzrave saMyAnAmanAbhogenaiva pravRttistajAtIya dravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravya hiMsAdereva tathAtvAd, dharmopakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmArthamatyA'parigrahatvAbhogenaiva, (1 dharmArthamatyA parigrahatvA bhogenaiva ) iti svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodhaH ityAzaGkAyAmAha - [dravyaparigraha ApavAdika hAi kevalIne dASAbhAva-pUrva pakSa ] pUrva pakSa:- sAdhuoe utsathI tA vastrAdi rAkhavAnA heAtA ja nathI, kAraNa ke nANAMgamAM traNa kAraNAe vastra rAkhavA, lajanna nimitte, pariSaddhanimitto ane jugupsA nimitte' ityAdvirUpe tene sakAraNa ja rAkhavAnA kahyA che. tethI vastradhAraNa ApavAdika che. tene dhArI rAkhavAnA ukta kAraNeAmAMthI eka ke aneka kAraNu jinakalpane ayeAgya sthavirakapIsAdhuomAM hamezA hAjara hAya che, kAraNa ke teo tevA atizaya vinAnA hoya che. mATe teoe vastrane haMmezA rAkhavA paDe che. vizeSAvazyakamAM kahyuM che ke 'traNu kAraNNAe vajra rAkhavA evuM zrutamAM " kahyuM che. tethI atizayazUnyasAdhue avazya vajrarAkhavA joIe, kAraNa ke jinakalpane ayAgyasAdhuene hI kutsA ane pariSahe| avazya haMmezAM heAya che. temAMthI hI eTale lajajA...sayamarUpa lagna, tethI te mATe tA vizeSe karIne vastra rAkhavA joIe." jo ke kevaLIbhagavAne hA-kutsAparISaha nimitte vastradhAraNa sabhavatu' nathI, kema ke tene hI-kutsAparISaha heAtAM nathI, te paNa zIta-ujju vagere parISaha nimitte vastradhAraNa tA abAdhita paNe sabhave che, kemake AhArakriyAnA kAraNabhUta kSudhA-pipAsA vagere parISaheAnI hAjarInI jema vastradhAraNanA kANuMbhUta zIta-ucchvAdiparISaheAnI hAjarI paNa temAM amAdhitapaNe sa`bhave ja che. vastrAdi AvA kAraNeAe rAkhyA heAvA chatAM temAM rAgAdi vikalpa thavAthI e bhAvaparigraharUpa ja banI jaze evI paNa sa'bhAvanA hAtI nathI, kAraNake te te vizeSaprakAranu' krama A rIte ja khapAvavAnu' che" evA abhiprAyathI vastrAdidhAraNa hAI rAgAdi vikalpa ja sabhavatA nathI. athavA te sAdhvAcAranI tevA prakAranI maryAdAnuM paripAlana karavAnA abhiprAyathI ja vastrAdinu dhAraNa hAi rAgAdi vikalpa thatA nathI. Ama A krama mATe che' ityAdi buddhithI upagrahIta hAvAnA kAraNe kevalI bhagavAnane dravyaparigraha hAvAmAM kAi doSa rahetA nathI. 1 vihitaM zruta eva yato dhArayettribhiH kAraNaiH vastramiti / tenaiva tadavazyaM niratizayena dhArayitavyam || 2 jimakA yogyAnAM hrIkullApariSahA yato'vazyam / hrI lajjeti vA sa saMgamastadarthaM vizeSeNa // iti /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 21 kevalimAM vyahiMsAH dravyaparigrahanI pratibaMdha avavAovagame puNa itthaM nUNa paiNNahANI te / pAvaMti asuhajogA evaM ca jiNassa tujjha mae // 51 // (apavAdopagame punaritthaM nUnaM pratijJAhAniste / prApnuvanti azubhayogA evaM ca jinasva tava mate // 51 // ) _ 'avavAovagame puNa' tti / atra bhagavato draTha parigrahe, apavAdopagame'pavAdAGgIkAre punaste tava pratizAhAniH 'apavAdapratiSevaNa ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati' iti tava pratijJeti / ca punaH evaM dharmopakaraNasadbhAvenApavAdato dravyAzravAbhyupagame tava mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / idaM hi tava matam [anAmegajanya dravya Azrava ja mehajanya-pUo]. -tema chatAM dravyAzrava mahAsattAjanya hovAthI kevaLIomAM mohasattA mAnavAne doSa te Ubhe ja raheze ne !-evI zaMkA paNa na karavI, kAraNake je prakAranA dravyAzravamAM sAdhuonI anAgathI ja pravRtti thatI hoya te prakArano prathAzrava ja mehasattAjanya manAya che. jenAthI saMyama vagere rUpa kaI artha (prajana) saratuM nathI tevI anarthadaMDabhUta hiMsA vagere sAdhuothI anAbhogathI ja thaI jatI hovAthI te mohajanya che. paNa dharmopakaraNarUpa dravyAzrayamAM sAdhuo anAgathI ja pravara che evuM nathI, paNa dharmArthabuddhithI "A (bhAvathI) aparigraharUpa che' [ ke pachI, "A (dravyathI) parigraharUpa che?] evA AbhagapUrvaka ja pravarte che. mATe e mahajanya hoto nathI. tethI (vastrAdi rAkhavAnA) hI vagerarUpa svakAraNe UbhA thae chate pravartela te dravya parigraha kevalI bhagavAnamAM hoya te emAM koI virodha nathI. AvA pUrva pakSane manamAM rAkhIne granthakAra kahe che [ dravyaparigrahane ApavAdika mAnavAmAM pUrvapakSIne pratijJAhAnidoSa ] gAthAtha - A dravyaparigrahanI bAbatamAM apavAda mAnavAmAM tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI A rIte tamArA abhiprAyamAM te kevaLIomAM azubhayogo hovAnI paNa Apatti Avaze. kevalIbhagavAnane dravyaparigraha to kAraNika hoI apavAdarUpa hoya che evuM mAnavAmAM "apavAdasevana saMya temAM paNa pramattane ja hoya che evI tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI Ama dharmopakaraNanI hAjarI hovAnA kAraNe apavAdathI dravyAzraya svIkAravAmAM, kevaLIomAM azubhayogonI hAjarInI tamArA mata mujaba Apatti Avaze. kAraNake tamAro mata Avo che - [ge azubha zI rIte bane? pUrvapakSavicAraNA] pUrvapakSa :- yoga chavaghAtanA phaLo pahitayogya hetu banavA mAtrathI azubha banI jatAM nathI, ki7 ghAyajIvaviSayaka Abhaga pUrvaka thatAM jIvaghAtanA phaLo padhAna yogya (phaLapatti karI ApanAra gyatAvALA) hetu banavAthI azubha bane che, je AvuM na mAnIe to bhagavatIsUtramAM (za. 1 u. 1) je kahyuM che ke "jeo apramata hoya che teo AtmAraMbhI hotA nathI, parAraMbhI hotA nathI, tadubhayAraMbhI hetAM nathI, anAraMbhI hoya che. te
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlA, 51 yogAnAmazubhatvaM tAvanna jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAnta guNasthAnaM yAvadapramattasaMyatAnAM kadAcitsadbhUta jIvaghAta saMbhavena " tattha NaM je te apramattasaMjayA te NaM No AyAraMbhA No parAraMbhA No tadubhayAraMbhA aNAraMbhA' [ bhaga0 za0 1 u0 1] ityAgamapratipAditA'nAraMbhakatvAnupapattiprasakteH azubhayogAnAmAraMbhakatvavyavasthiteH, kintu phalopahitayogyatayA ghAtyajIva viSayakA bhAga pUrvaka jIvaghAtahetutvena / atra 'phalopahitayogyatayA' iti padaM kevaliyo gAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM svarUpayogyatathaiva yathoktajIvaghAtahetutvAd, na punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramattayogAnAmeva, tadabhivyaJjakaM tu pramattayogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM dvaividhyAbhidhAyakamAgamavacanameva / tathA hi tattha NaM je te pamattasaMga te NaM suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA jAva aNAraMbhA / asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAtra No agAraMbhatti' / atrApi pramattaH asa'gata banavAnI Apatti Ave. te A rIte-upazAntame haguNuThANA sudhInA apramatta sayatAnA cetrathI paNa kacAreka jIvadhAta thai javA sA~bhave che. arthAt tenA ceAge paNa mULApahitayeAgya kathAreka khanI jAya che. tethI eTalA mAtrathI jo e yogA azubha thaI jAya te tA apramatta sAdhuone AraMbhaka paNa kahevA paDe, kema ke azubhayAgA ja jIvane Arabhaka banAve che. AnA parathI nakkI thAya che ke tAdRzajIvaghAtanA phaLeApahitayeAgya hetu bananAra cega ja azubha che. AmAM phaLapahitayeAgya evu' je kahyuM che te kevalInA cegA azubha na TharI jAya e mATe ja kahyuM che. kevalInA ceAgA AbhAgapUrvaka thatAM jIvaghAtanA svarUpAgya hetu ja khanI rahe che kLApadhAnayeAgya nahi, kemake sahakArI kAraNeAnuM sAnnidhya na sAMpaDavAthI teo kathAreya sadbhUtajIvaghAtarUpa phaLanI utpatti karI zakatAM nathI. [pramattanA yogA ja azubha heAya-pUrva pakSa ] (tathA pUrvapakSInA A paNa eka mata che ke) pramattanA yeAgA ja azubha hAya che (arthAt apramattanA nahi.) e vAta pramattanA yegAnA 'phaLata: zubha ane azubha' evA be prakAra jaNAvanAra AgamavacanathI jaNAya che. te AgamavacananA bhAvArtha - "temAM jee pramattasayata haiAya che tee zubhayoganI apekSAe AtmAra bhI vagere hetA nathI atAra bhI hAya che ane azubhayoganI apekSAe azubhayAgamAM hoya tyAre AbhAra...bhI vagere heAya che anAra bhI haiAtA nathI.' A bAmatamAM paNa UMDA vicAra karavAthI jaNAya che ke pramattasayatAnI e avasthA hAya che. azubhayAga vakhate AraMbhaka avasthA ane te sivAyanA kALamAM anAra bhaka avasthA. A banne avasthA vakhate temAM sAmAnyataH pramattatA tA hAya ja che. tethI te pramattatA temAM bAdhita na thai jAya e mATe teeAnA yAgane AbhegapUrvaka thatAM jIvaghAtanA svarUpayeAgya hetu mAnavA paDe che. temaja kathAreka azubhayeAga vakhate temAM AvatA ArabhakatvanI siddhi mATe temAM ghAtyajIvaviSayaka vyakta AbhAga pazu mAnavA ja paDe che, kAraNake AbhegapUrvaka thatAM jIvadyAtanu phaLeApadhAyaka kAraNa bananAra caiAgA ja azubha hAi Ara'bhakatva lAvI zake che. tethI AbhAgavALA ja kAIka 1 tatra ye te'pramattasaMyatAste no AtmAraMbhA no parAraMbhA no tadubhayAraMbhAH anArambhAH / 2 tatra ye te pramattasaMyatAste zubhaM yoga pratItya no AtmArambhA yAvadanArambhAH / azubhaM yogaM pratItyAtmAraMbhA api yAvanno anArambhA iti / 262
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH yoga aMge vicAraNa 263 saMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhayarthaM tadIyayogAnAM svarUpayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyaM, kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhayartha cAbhogo'pi ghAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpramattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAdyArambhakatvAt, saMyatatvaM ca tasya tadAnIma pavAdapadropAdhikaviratipariNAmasthAnapAyAd / na caivamapramattasaMyatasya bhavati. tasyApavAda padAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAtahetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAtaH sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd, ata evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAdyArambhakatvamiti / phalopahitayogyatAsvarUpayogyatayozcArya bhedaH 'yasya yadantargatatvena vivakSitakArya prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA,' 'anyathA tu svarUpayogyatA, sumaMgala sAdhunI jema apavAdaavasthAne pAmelA pramattasAdhu AtmAraMbhaka vagere bane che. vaLI AbhegapUrvaka paNa jIvaghAta hovA chatAM jJAnAdinI vRddhi ke rakSA mATe apavAdapade e pravRtti hAI viti pariNAma khaMDita thato nathI ane tethI saMyata paNe paNa jaLavAI rahe che. (tAtparya e che ke AbhegapUrvakanI tAdazapravRtti virati pariNAmanI pratibaMdhaka che ane jJAnAdinI vRddhi-rakSAnA pariNAma e virati pariNAmane uttejaka che. Ama saMvatapaNuM jaLavAI rahevA chatAM pramattanA go azubha zI rIte bane che e dekhADayuM.) A rIte apramattasaMyatanA yogo azubha hovA saMbhavatA nathI, kAraNake apavAdapadano adhikAra na hovAthI, AbhegapUrvaka thatI jIvahiMsAnA hetubhUta yogo ja hotA nathI. (jIvana Abhaga khyAla hovA chatAM saMyatonI je hisAjanaka pravRtti thAya che te apavAdapade ja thAya che. ane te pravRttirUpa yogo AbhegapUrvakanI hiMsAnA hetubhUta kahevAya che. apramattane apavAda pada na hoI tevI pravRtti hotI nathI. mATe tenA yogo tevI hiMsAnA hetu banatA nathI.) mATe nakkI thAya che ke pramattanA ja yogo azubha hoya che. [pramattane apavAdabhinna chaghAta anAgajanya ja hoya-pUrvapakSa] " vaLI apavAdasevana vagaranI avasthAmAM apramattanI jema pramattathI je jIvaghAta thaI jAya che te te anAbhorAjanya ja hoya che. (ahIM "ja"kAra yogAdine vyavaccheda karavA nathI kinatu Agane vyavaracheda karavA che. arthAt Agajanya hoto nathI.) kAraNa ke tyAre jIvaviSayaka anAbhoga paNa hAjara hoya ja che. [nahitara te enuM saMyatapaNuM ja ghavAI jAya, kAraNake apavAdane avasara na hoya (ane tethI jJAnAdivRddhine Azaya na hoya) ane tema chatAM AbhogapUrvaka jIvahiMsA thAya to te te jIvaaMgenI viratine pariNAma na TakavAthI sarvavirati paNa TakatI nathI. tethI te vakhatanA yogo to AbhogapUrvakano jIvaghAtanuM phaLopadhAyaka kAraNa na banatAM hoI zubha ja rahe che. mATe A pramattanI jema pramatta paNa e vakhate AtmAraMbhaka vagere banato nathI.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA - 21 satyapi tasya kAraNatve taditarasakalakAraNarAhityena vivkssitkaaryaa'jnktvaat'| para' svarUpayogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyadhijAtIyAnekazubhAzubhakAryANAM nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambanvena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu svarUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, tati sakalakAraNasAhityasya kAdAcitkatvAt , yacca kAdAcitka tatkeSAzcitkAraNAnAM kadAciH pi na bhavantyeva, tena phalopahitayogyatAH keSAzcitkAraNAnAM saMbhavantyo'pi kAdAcitkya eva mantavyAH, ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamA prati sarvakAla svarUpa yogyatAbhAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAmAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdighAtikarmaNAmabhAvena taditarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsaMbhava kadAcitphalopahitayogyatApi syAt , tathaiva taditarasakalakAraNasAhityasya sambhavAditi na kazcidvirodhaH / [ phaLe pahita-svarUpa yogya yogone bheda-pUrvapakSavicAraNA] yogonA phaLapahitagya ane svarUpagya evA je be prakAra che tene bheda Ave jANavo. je kAraNa, je kAraNa sAmagrImAM aMtargata rahIne (ekaghaTaka banIne) vivakSita kArya pratye kAraNa hoya che, te kAraNa sAmagrImAM aMtargata rahIne ja phaLavAnuM bane (photpatti karI Ape) te phaLAhitagya kAraNa kahevAya che. ane sAmagrInI vikalatAne lIdhe phaLavAna na ane te svarUpogya kAraNa kahevAya che kAraNa ke te svayaM kAraNarUpa hovA chatAM Itarasakala kAraNenuM sAMnidhya prApta thayuM na hovAthI kAryanuM ajanaka ja rahe che. vaLI emAM e paNa vizeSatA hoya che ke "eka ja kAraNamAM paNa, sajAtIya-vijAtIya aneka zubha -azubha kAryonI aneka prakAranI svarUpagyatAo te kAraNanI pitAnI utpatti thaI hoya tyAre sAthe ja AdhAra-Adheya bhAvasaMbaMdhathI temAM utpanna thaI gayelI hoya che ane tethI svarUpagyatAo kAraNane samAnakAlIna hoya che (kAraNa ke tyAM sudhI TakanAra hoya che.) jyAre phaLa pahitagyatAo svarUpayogyatAjanita hovA chatAM svarUpayogyatAne samAnakAlIna hotI nathI (ane tethI kAraNane samAnakAlIna hotI nathI) kinta kayAreka ja utpanna thAya che, kAraNake bIjA saghaLAM kAraNenA sAnidhyanI paNa tene apekSA hoya che, je sAnidhya kayAreka ja prApta thAya che. vaLI je (phaLapahitagyatA) kAdAcika hoya te te kaIka keIka (svarUpa yogya) kAraNamAM (ke jene Itara sakala kAraNasAmagrInuM sAMnidhya ja kayAreya sAMpaDavAnuM nathI temAM) kyAreya utpanna ja na thAya evuM paNa bane che. tethI "phaLa pahitayogyatA sAmAnyathI dareka svarUpa yogya kAramAM nahi paNa kaI kaI svarUpayogya kAraNamAM saMbhave che ane temAM paNa te kadAcika ja hoya che e jANavuM. [kevaLInA yoga chavaghAtAdi azubhanA phaLapadhAyaka kyAreya na bane-pU0] tethI ja kevalIonA vego keIpaNa azubhakArya pratye haMmezA svarUpagya ja
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH ga aMge vicAraNA 265 itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalopahitayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvena yathA'zubhatva tathA kevalina ApavAdikasya dharmArthamatyA dharmopakaraNasya dharaNe'pi tvanmatanItyA''bhogapUrvakaparigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhatvApattiH sphuTaiveti / ___atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNa bhagavato'bhyupagamyate tadA syAdaya doSaH, apavAda ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratiSiddhapratiSevaNAtmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt , niravadyatvaM cAsya puSTAlaMbanapratiSevitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyazcittapratipattyAdinA sopAdhikameva / yApi "gaMgAe NAvio NaMdo" ityAdivyatikaropalakSitasya rahe, ane kyAre ya paNa phaLe pahitagya na bane e vAta asaMbhavita rahetI nathI. ane tethI vAstavikatA tevI ja bane che, (eTaleke kevaLInA yogo kyAreya jIvaghAtAdirUpa azubhanA phaLapadhAyakakAraNa banatA nathI, eTale ke kevaLInA yogothI kyAreya jIvaghAtAdi thatA nathI,) kAraNake azubhakArya mAtranI sAmagrImAM jJAnAvaraNayAdi ghAtIkarmane udaya sAmela hoya che. jene kevaLIomAM abhAva he (te azubhakAryanA ghAtIkarmanA udayAdirUpa te) Itarasakala kAraNenA sAMnidhyane paNa gemAM hamezA abhAva ja rahe che. jyAre zubhakArya pratye tenA yogo yathAsaMbhava kayAreka phaLapahitagya paNa bane che, kemake te kAryanI ItarasAmagrInuM (jemAM jJAnAvaraNAdinA udayAdine samAveza nathI tenuM) sAMnidhya saMbhavita che. Ama kevaLInA vege phaLapahita gyatAne abhAva hAI vaghAtAtmaka dravyahiMsA rU5 phaLa kayAreya utpana karatAM nathI ema mAnavAmAM keI virodha nathI. (granthakAre dekhADele pUrvapakSane mata pUro thayo.) uttarapakSa -apavAda avasthAne pAmelA pramattasaMyatanA cogo AbhogapUrvaka thatA jIvaghAtanA phaLapahitagya hetu banatA hoI tamArA AvA mata pramANe jema azubha che tema dharmanA projananI buddhithI ApavAdika dharmopakaraNa rAkhavAmAM kevalInA pego paNa parigrahanA AbhogapUrvaka thatA grahaNanA phaLapahitagya hetu banatA hoI, tamArA abhiprAya mujaba spaSTapaNe azubha siddha thAya che. [ kevalInuM dharmopakaraNadhAraNa ApavAdika hetuM nathI.-pUrvapakSa ] pUrvapakSa - kevalI bhagavaMte dharmopakaraNanuM je grahaNa kare che te apavAdapade kare che evuM mAnIe to teonA yogo azubha hovAnI A rIte Apatti Ave, paNa tevuM ame mAnatA ja nathI, kAraNa ke kevalIone kayAreya paNa apavAda hovo ja ame svIkAratA nathI. te A rIte-utsarga pade jene niSedha heya tenuM vizeSa kAraNenI hAjarImAM pratisevana karavuM e apavAda kahevAya che. Ane utsargathI je niSedha karyo heya che te jaNAve che ke e svarUpe sAvadya hoya che. tema chatAM jema svarUpe mAraka evuM paNa vatsanAga (jhera) parikarmita karyA pachI, vizeSa prakAranA rogavALI avasthAmAM te rogane nAbuda karIne jIvADanAra bane che. tema jJAnAdinI hAnino prasaMga Ubho thae chate tenI rakSA-vRddhi vagere rUpa puSTa AlaMbanane pAmIne prAyazcitta svIkAra vagere rUpa 1 gaMgAyAM nAviko nandaH / 34
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dhama parIkSA phleAka-51 dharmanagarasya nAvikA divyApAdanapravRttiH, sApi paramArtha paryAlocanAyAM puSTAlaMbanaiva, tatkRtopasargasya jJAnAdihAnihetutvAd, jJAnAdihAnijanya paralokAnArAdhanAbhayena pratiSiddhapravRtteH puSTAlambanamUlatvAt, kevalaM zaktyabhAvabhAvAbhyAM puSTAlaMbanata ditarApavAdayoH prazastAprazasta saMjvalanakaSAyoyakRto vizeSo draSTavyaH / jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavati iti tasya nApavAdavArttApi / yacca dharmopakaraNadharaNaM tadvyavahAranayaprAmANyArtha, vyavahAranayasyApi bhagavataH pramANIkarttavyatvAd / itthaM ca zrutoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNe na kevalilakSaNahAniH, 'idaM sAvadyaM' iti prajJApya tapratiSavaLAv, ata v [puSpamAjA]- " ""vavahAro vihu balavaM jaM vaidai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhujai suavavahAraM pamAgaMto // 229 // parikama sahita tenu' (usa pade niSiddhatu') sevana karavAthI e niravadya banI jAya che. Ama apavAdanA viSayabhUta te puSTaAlakhana-prAyazcittasvIkAra vagere upAdhinA kAraNe ja niravadya bane che. dharmAMrucianagAranA kathAnakamAM zaNa nAvilo zaivo' ityAdi prasaMgamAM dhama ruci aNugAranI nAvika vagerene mArI nAkhavAnI je pravRttinI vAta che te paNa paramAthI vicArIe to puSTaAla banathI thayelI hAvI ja jAya che, kAraNake te nAvikAdie karela upasarga jJAnAdinI hAni karanAra hatA. 'ahI' jJAnAdinI hAni thaze tA paralAkamAM ArAdhanA nahi maLe' ityAdi bhayanA kAraNe karAtI pratiSiddhapravRtti puSTAlakhana mUlaka Aya che. emAM paNa te hAnine, apavAdanu' sevana karyA vinA aTakAvavAnu jo sAmarthya na hoya tA e hAni puSTaAla banarUpa khane che, anyathA nahi. puSTaAla'khanane pAmIne thayelu. apavAdasevana prazasta bane che, apuSTaAlaMbanane pAmIne thayelu' apavAdasevana aprazasta bane che. AvI vizeSatA sajavalanakaSAyanA vicitra udayanA kAraNe Ave che e jANavuM. (apavAdasevana vinA paNa jJAnAdinI hAnine aTakAvavAnu` sAmarthya hAvA chatAM thatuM apavAdasevana sajvalanakaSAyanA apekSAe kaIka tItra rasanA udayathI thAya che ane tethI e apavAdasevana aprazasta khane che.) [ paNa vyavahArane pramANa TheravavA hoya che--pUrva pakSa ] kevalIone tA jJAnAdinI hAni thavAnA prazna ja heAtA nathI, tethI puSTa alakhana hAjara na hAi apavAdasevananuM nAmamAtra paNa hAtu' nathI. (puSTaAla`bana vagere ja, svarUpe sAvadya evA paNa apavAda viSayane niravadya khanAve che. mATe puSTaAlabananI gerahAjarImAM te e sAvadya ja rahevAthI sAvadyapravRttinI Apatti Ave.) mATe ja kevaLIe dharmopakaraNane paNa je rAkhe che te paNa apavAda tarIke nahi, kintu cavahAranaya paNa pramANu (saMmata) che" evu' vyavasthApita karavA rAkhe che, kAraNake bhagavAne vyavahAranayane paNa pramANu karavAnA hAya che. za kA :- ThANAMgamAM kevalInuM svarUpa varNavatAM ema kahyuM che ke kevalI bhagavaDatA, teoe A sAvadya che" evI jenA mATe prarUpaNA karI heAya tenu sevana karatA nathI." 1 vyavahAro'pi khalu balavAn yadvandate kevalyapi chadmastham / AdhAkarma bhuGkte zrutayavahAraM pramANayan //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : A5vAdikapravRttinI vicAraNA tadavRttiH-"na kevalaM nizcayo'pi tu svaviSaye vyavahAro'pi balavAn / yadyasmAtkAraNAtsamutpannakevalajJAno'pi ziSyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandanAdivinayaM karoti, tathApi vyavahAranayamanuvartamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate-AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti yAvadadyApi na jJAyate, jJAte punargururapi nivArayatyeveti bhaavH| aparaM ca atIvagUDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma tacca zrutoktaparIkSayA parIkSamANenApyazaThena chadmasthasAdhunA'vijJAtaM gRhItvA kevalinimittamAnItaM yathAvasthitaM ca kevalinastajAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvannasau bhukRta eva, anyathA zrutamapramANaM kRtaM syAt, etacca kila na karttavyaM, vyavahArasya sarvasya prAyaH zrutenaiva pravarttamAnatvAt, tasmAd vyavahAranayo'pi balavAneva, kevalinA samarthitatvAd / " tethI, kevalI bhagavAna vyavahArane pramANu TheravavA mATe dharmopakaraNa rAkhe che evuM mAnIe to paNa teonuM A svarUpa haNAI javAnI Apatti to Avazeja, kAraNake kevalIe nava prakAranA parigrahane je sAvadya tarIke prarUpyo che temAM AnI paNa sAvadya tarIkenI prarUpaNa thaI ja gayelI che. [ kevalInuM anepaNuyagrahaNa paNa ApavAdika nathI -pU] samAdhAna :- (pUrvapakSa cAlu) AvI Apatti AvatI nathI, kAraNa ke temaNe rAkhelA dharmopakaraNa zrutavyavahArarUpa hAI sAvadya ja hatA nathI ane tethI tenuM "A sAvadya che evuM kevalIe prarUpaNuM ja karyuM hatuM nathI. tethI ja puSpamAlA (229) ane tenI vRttinA nIce mujabanA vacanathI "kevalI aneSaNIya AhAranuM grahaNa karavAnI pravRtti kare che e vAta siddha thavA chatAM te pravRttithI teomAM apavAdanI hAjarInI siddhi thatI nathI, kAraNa ke jJAnAdinI hAninA bhayathI e pravRtti rahetI nathI kintu vyavahArazuddhi mATe ja hoya che. ane tethI ja e paNa dharmopakaraNa dhAraNanI jema sAvadya na hoI "A sAvadya che" ItyAdi prarUpaNAne viSaya banatI na hovAnA kAraNe ThANuganA kevaLInuM svarUpa jaNAvanAra ukta vacanane virodha thato nathI. puSpamAlA (229) ane tenI vRttine bhAvArtha [ "vyavahAra paNa baLavAna nI kevalIkRta sthApanA ] mAtra nizcaya ja nahi, paNa vyavahAra paNa pitAnA viSayamAM baLavAna che e vAta nIcenI vAta parathI jaNAya che. kevalajJAna pAmI gayela paNa ziSya, jyAM sudhI guru vagerene kevalajJAnIprAptinI khabara paDI na hoya tyAM sudhI, kevalajJAna pUrve jevA vaMdana-AsanadAnAdirUpa vinaya vagere karato hato tevA chaghastha guranA vaMdana-vinayAdi paNa vyavahAranayane anusarIne kare ja. nizcayathI teNe kAIno vinaya vagere karavAnA hotA nathI, kAraNa ke te vinayathI jJAnAvaraNIyAdi karmanI nirjarA 35 je kArya sAdhavAnuM hatuM te to have sadhAI ja gayuM che. guru vagerene khabara paDI gayA pachI te gara ja tene vinayAdi karatA aTakAve. ema atyaMta gUDha AcAravALA koI gRhastha kaIka AdhAkamI cIja banAvI. zrutamAM kahelI parIkSA mujaba parIkSA karavA chatAM te gRhasthanI cAlAkInA kAraNe chavAstha sAdhune enI khabara paDI nahi. tethI saraLa bhAve tenuM grahaNa karIne kevalIne ApI. kevalI te pitAnA jJAnathI tene AdhAkarma jANe che ane tethI temane mATe to e nizcayathI abhoktavya che. tema chatAM dhRtarU5 vyavahArane pramANa karatA teo tevI cIjane paNa AhAra kare ja. kAraNa ke. nahitara te zruta apramANu ja TharI jAya. te A rIte-kevalI AvI cIjane deSita kahIne na khAya
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dharmaparIkSA zleo pa1 iti puSpamAlAsUtravRtyAdivacanAt kevalino'neSaNIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nApavAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrA'pravRtteH, zrutavyavahArazuddhayarthameva tatra pravRtteH, tatra 'idaM sAvadya' iti bhaNiterabhAvAnna vacanavirodhaH / yadi ca tadaneSaNIya kazcitkadAcidapi kevalinA bhuktamiti chadmasthajJAnagocarIbhavet tarhi kevalI na bhuGkta eva, kevalyapekSayA zrutavyavahArazuddherevAbhAvAd, 'azuddhamiti jJAtvApi kevalinA bhuktaM' iti chadmasthena jJAtatvAt / ata eva raktAtisAropazamanArtha revatIkRtakUSmANDapAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSiddhaH, kadAcitsAdhunA zrutavyavahArazuddhayAnIto'pi revatI tu jAnAtyeva yad 'bhagavatA zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhukta'' iti chadmasthajJAnagocaratvena zrutavyavahArabhaGga eveti / etena 'kevalino'bhiprAyAbhAvAnjIvaghAtAdau satyapi na doSaH' iti parAzaGkApi parAstA, revtiikRtkuussmaannddpaakprityaagaanuppttiprskteH| kizca svataMtrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kaH samarthaH 1 te lAvanArane vicAra Ave ke zrutamAM kahela cokasAI pUrvaka je nirdoSa lAgatuM hatuM te paNa je vAstavamAM deSita saMbhavI zake che to vyuta para vizvAsa rAkhavAthI saryuM. zruta A rIte apramANu TharI jAya evuM kevalIe paNa karavAnuM hetuM nathI kAraNa ke vyavahAra badhe mRtathI ja cAle che. Ama kevalI paNa vyavahAranuM samarthana karatA hovAthI vyavahAra paNa baLavAna che ja." [kevalInI pravRttithI zrata vyavahAranI zuddhi zI rIte? pU0] vaLI tema chatAM, "te aneSaNIya cIja kevalIe khAdhI" evI game te rIte game tyAre paNa chadmasthane khabara paDavAnI hoya te kevalI ene khAya ja nahi, kAraNake kevalInI apekSAe tyAre zrata vyavahAranI zuddhi ja rahetI nathI te paNa eTalA mATe ke "A azuddha che evuM jANavA chatAM kevaLIe khAdhuM ItyAdirUpa chavacce jANeluM hoya che. tAtparya, zukta vidhi pramANe ekasAI karIne bhikSA lAvanAra sAdhune, kevalI te bhikSA Aroge enA parathI bhikSA nirdoSa havAne nizcaya thAya che ane tethI zratamAM kahyA pramANe vartIza te doSathI bacIza evo vizvAsa dRDha thAya che. paNa jyAre daSita jANavA chatAM kevalIe vAparyuM evuM keIpaNa rIte tene khabara paDI jAya che tyAre ukta vizvAsa puSTa te thatuM nathI, paNa uparathI, zruta-zAstro paranA vizvAsanA kAraNe "azuddha bhikSA na khavAya" e je vizvAsa Ubho thayo hoya che te DagI javAne saMbhava Ubho thavAthI zrutaparane vizvAsa paNa DagI javAne saMbhava UbhuM thAya che. tethI zravyavahAra zuddhino abhAva rahe che. mATe kevalI tene ArogatA nathI. tethI ja tejalezyAnA kAraNe thayelA lehInAjhADAne vyAdhi zamAvavA mATe revatIe karela kUSmADa pAka (keLA pAka)ne bhagavAna zrI mahAvIra prabhue niSedha karyo hato, kemake kadAca chadmasthasAdhu kRtavyavahAranI zuddhipUrvaka te lAve te paNa revatI to jANavAnI ja hatI ke zrI mahAvIra prabhue jANavA chatAM azuddha piMDano upayoga karyo. ane tethI chaghasthanA jJAnane viSaya banavAthI zrutavyahArane bhaMga ja tyAM saMbhavita hata, zuddhi nahi. "kevalIne hiMsA vagerene abhiprAya na hovAthI chavaghAta vagere thavA chatAM keI doSa lAgato nathI evI zaMkAnuM paNa AnAthI nirAkaraNa thaI gayelI jANavuM, kAraNake te te pachI revatIe karela kUSmANDapAkane bhagavAne karela parityAga
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH ApavArika pravRttinI vicAraNA na ca-zrutavyavahArazuddhamaneSaNIya bhuJjAnaH kevalI sAvadhapratiSevitA bhaviSyati-iti zaGkanIya', sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt tacchuddhayAnItasya niravadyatvAd / aya bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadhe'pyavadhakaH, 'avahago so u' tti oniyukti(750)vacanAt , anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt , yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetuke satyapi jIvaghAte kevalivadvItarAgo notsUtracArI ca, mohanIyAnudayasya tathAmAhAtmyAt , tathA zrutavyavahArazuddhermAhAtmyAdaneSaNIyamapItaraiSaNIyavadeSaNIyameva, iti kutaH sAvadhapratiSevitvagandho'pIti cet ? tadidamakhila gUDhazabdamAtreNaiva mugdhapratAraNam / yato yadi bhagavatsvIkRtadravyaparigrahAneSaNIyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddhasyopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatva tadApavAdasthAnIyatvameva tayoH prApta, aupAdhikazuddhatAzAlitvAt / na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti asaMgata banI jAya. te paNa eTalA mATe ke e khAvAmAM paNa bhagavAnane aneSaNIya cIja bhogavavAno abhiprAya na hovAthI keI doSa to saMbhavita raheto ja nahote. vaLI, te te pravRtti te te vyaktie svaabhiprAya vinA karI che evuM tyAre ja kahI zakAya che ke je (1) pitAne abhiprAya na hovA chatAM anyanA kahevAthI e pravRtti karavAmAM AvI hoya athavA (2) pitAnA khyAla bahAra anAgathI ja e pravRtti thaI gaI hoya. kevalI te keInA kahevA mujaba nahi, paNa svataMtra pravRtti karatAM hoya che, temaja teone anAbhoga na hovAthI AbhagapUrvaka ja karatAM hoya che. mATe te te pravRttimAM teone abhiprAya hotuM nathI evuM te kahI ja zI rIte zakAya ? [mRtavyavahAra zuddhinA prabhAve aneSaNaya paNa eSaNa-pUrvapakSa] "zrutavyavahArathI zuddha evuM paNa aneSaNaya khAnAra kevalI aneSaNIyapiMDakhAvArUpa sAvaghane AcaranArA banI javAnI Apatti Avaze" evI zaMkA na karavI, kAraNake te AhAra nirava ja hoya che. te A rIte-AgamavyavahAra-zrutavyavahAra vagere rUpa badhA vyavahAro jinAjJArUpa hAI niravA ja che. mATe zrutavyavahAra paNa sAvadya nathI, kAraNake nahitara jinAjJA sAvadya hovAnI Apatti Ave). mATe tenI zuddhipUrvaka lAvela AhAra niravadya ja hoya che. tAtparya e che ke "gavada to ' ItyAdi ghaniryukti (750) nA vacanathI, jIvavadha thavA chatAM apramattane jema avadhaka tarIke, anAmega hovA chatAM apramattatAnA mAhAbhyanA kAraNe kahyo che, temaja upazAtmahavItarAgane jema mehanI sattA mAtra hetuka jIvaghAta hovA chatAM kevalInI jema mohanIyanA anudayanA mAhAmyanA kAraNe vItarAga ane usUtra na AcaranAra kahyA che tema vyavahAra zuddhinA mAhAsyanA kAraNe aneSaNIya paNa piMDa bIjA eSaNapiMDanI jema eSaNaya ja banI rahe che. tethI zrutavyavahAra zuddhi mATe aneSaNaya paNa AroganAra kevalImAM sAvadya pratisevanAnI te gaMdha paNa kayAMthI hoya ? ema vyavahAra zuddhi mATe thayeluM dharmopakaraNa dhAraNa paNa vyavahAra zuddhinA prabhAve niravA ja heI "sAvadyaapratiSavitva' vagere rUpa teonuM varUpa zI rIte haNAya ?
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zleka pa1 kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, eva' satyutsargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd / yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsAmAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAdavizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasyApi bhagavatyanapAyatvameva / yukta caitat , tIrthakRto'pyatizayAdyupajIvanarUpasvajItakalpAdanyatra sAdhusAmAnyadharmatApratipAdanAt / tadukta bRhatkalpabhASyavRttyoH (u0 1) "atra paraH prAha-yadi yadyaprAcInagurubhirAcIrNa tattapAzcAtyairapyAcaritavyaM tarhi tIrthakaraiH prAkAratrayacchAtrazadikA prAbhRtikA teSAmevArthAya surai viracitA yathA samupajIvitA tathA vayamapyasmannimittAta kiM nonIvAmaH? sUrirAha ___ kAmaM khalu aNuguruNo dhammA taha vi hu Na savva saahmmaa| guruNo jatu aisae pAhuDiAI samuvajIve // [ 996 ] kAmamanumataM khalvasmAka yadanu guravo dharmAstathApi na sarvasAdhAccintyate kintu pa kizuddhatAzAlI cIja ApavAdika ja kahevAya-uttarapakSa] uttarapakSa - A badhI mAtra gUDha zabdothI mugdhajIne ThagavAnI ja vAta che. kAraNake kevalI bhagavAne svIkArela dravyaparigraha ane aSaNIya AhAra je svaparUta: sAvadya hovA chatAM "zrutavyavahArathI zuddha AhAradi upAdeya hAya che' , evI buddhithI gRhIta thatA hovAthI doSakAraka banatA na hoya te te bane ApavArika ja siddha thaI jAya che, kAraNake tAdazabuddhi rU5 upAdhinA kAraNe ja zuddhi dharAve che, svarUkSatA nahi.-- apavAda to sthavirakalapIomAM ja niyata hoya che. tethI kapAtIta evA bhagavAnane tene abhAva hoya che-evI zaMkA na karavI, kAraNake te rIte te kevalIbhagavAnane utsargane paNa abhAva hovAnI Apatti Avaze. kemake utsagapaNa jinakalpI ke sthavirakapIomAM ja niyata hoya che. "amuka cokkasa utsargo ja ka95mAM niyata hoya che, badhA usargo nahi, tethI bhagavAnamAM zeSa sAmAnya utsargo kaMI asaMbhavita banatA nathI." evI zaMkA na karavI, kAraNa ke e rIte te evuM paNa kahI ja zakAya che ke "amuka cokkasa apavAdo ja sthavirakalpaniyata che. zeSa sAmAnya apavAdo nahi. tethI kevalIbhagavAnamAM zeSa sAmAnya apavAdo hovA nirAbAdha ja che." vaLI A vAta yukta paNa che ja. kAraNake atizayAdine bhegavavArUpa svajIvakalpa sivAya zeSa bAbatamAM te tIrthakara bhagavAnae paNa sAmAnya sAdhunA dharmonuM pAlana karavAnuM hoya che evuM pratipAdana zAstromAM karyuM ja che. arthAt zrI jinezvara bhagavaMte-kevalIo kapAtIta havA mAtrathI ka9pamAM paNa AcarAtA utsarga-apavAdothI para ja hoya che evuM phalita thatuM nathI. bahatkalapabhASya (uddeza-1) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke ahIM keI zaMkA kare che kepUrva pUrvanA guruoe je AcaryuM hoya te paraMparAmAM pachI AvelA ziSyoe je AcaravAnuM hoya te, zrI tIrthakara bhagavaMte e teo mATe ja devoe banAvela samavasaraNa-traNa chatra vagere RddhiAne jema bhegarI tema ApaNe paNa ApaNA mATe banAvela bhikSA vagere zA mATe na bhogavavI ? ahIM AcArya (bhASyakAra) AvI zaMkAne javAba Ape che ke (0 996) [dharma gurune anusaranAre kacI rIte?] dharma gurune anusaranArA hoya che. e vAta amane saMmata che chatAM e vAta sarvasAdharyAthI hetI nathI kinu deza sAdharmathI ja hoya che. arthAta teonuM badhuM AcaraNa ziSya mATe dhamarUpa
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : ApavAdikapravRttinI vicAraNA - 271 dezasAdhAdeva / tathAhi- guravastIrtha karAH yattu yatpunaH atizayAn prAbhRtikAdIn prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA tadAdIn AdizabdAdavasthitanakharomAdhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH, samupajIvanti sa tIrthakRjjItakalpa iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA, yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate / sA ceyamAcIrNeti darzyate-sagaDaddahasamabhome avi a viseseNa virahiatarAga / tahavi khalu aNAinna esaNudhammo pavayaNassa // 997 // yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapravrAjanArtha sindhusauvIradezAvataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhA stRSArditAH saMjJAbAdhitAzca bbhuuvuH| yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnIyapUrNazca hRdaH samabhauma ca ga bilAdivarjita sthaNDilamabhavad, api ca vizeSeNa tattilodakasthaNDilajAta virahitataramatizayenAgantukaistadutthaizca jiivairvjitmityrthH| tathApi khalu bhagavatA'nAcIrNa nAnujJAtam, eSo'nudharmaH pravacanasya sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eva dharmo'nugantavya iti bhaavH| athaitadeva vivRNoti-1vukkaMtajoNithaMDilaatasA dinnA ThiI avi chuhaai| tahavi Na geNhesu jigo mA hu pasaMgo asatthahae / / 998 // yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAcA sitaanyaasn| banatuM nathI kintu amuka AcaraNa ja. te A rIte-tIrthaMkara paramAtmA rUpa guruo surendrAdie karela samavasaraNa racanA 35 prAtikA vagerene ("vagere' zabdathI nakha-roma avasthita rahevA-kAMTA UMdhA thaI javA vagere rUpa devakRta atizayone paNa samAveza jANavo.) je bhogave che tene "A tIrthakara prabhune chatakalpa che ema vicArI temAM anudharmatA na vicAravI. arthAta te AcaraNa paNa ziSya paraMparAmAM dhama rUpe utare che evuM na mAnavuM. paNa je bAbatomAM zrI tIrthakara bhagavAna ane anya sAdhuone samAna dharma (AcaraNa) heAya temAM ja anudharmatA vicAravI. te AcarAyelI anudhamatA dekhADIe chIe-(997) jayAre zrI mahAvIra bhagavAna jagRha nagarathI udAyanarAjAnI dIkSA mATe sidhusauvIra dezanA mukuTa samAna vItabhaya nagara tarapha jaI rahyA hatA tyAre vacamAM ekavAra ghaNA sAdhuo bhUkhyA tarasyA thayA hatA temaja vaDInItinI zaMkAvALA thayA hatA. vaLI bhagavAne jayAM mukAma karyo hato tyAM talathI bharelA gADA, pANIthI bhareluM sarovara temaja khADAbila vagerethI rahita samatala thaMDila (jaMturahita bhUmi) hatA. vaLI A traNe ya Agantuka (=anyatrathI Avela) ke tadartha (= tyAM ja utpanna thayela) jIva jaMtuothI atyaMta vajita hatA. tema chatAM bhagavAne e badhAne upayoga karavAnI anujJA na ApI. A pravacanane anudharma che. arthAta jaina pravacanamAM rahela dareka sAdhue je bhejanAdi (svakAya ke parakAya) zastrathI haNAyela na hoya (pachI bhalene te badhA jIvazunya hAya) tene parihAra karavA rUpa dharma pALavo. AnuM ja vivaraNa karatA bhASyakAra AgaLa (998) kahe che ke- bhagavAn jayAM rahyA hatA tyAM tala bharelA ghaNAM gADAM hatA. (bIjI badhI rIte te kalpe tevA hatA evuM dekhADavA kahe che ke, te tala zastrathI upahata na hovA chatAM talanA chAnuM AyuSya pUruM thaI gayuM hovAthI acitta hatA. temaja jatuM vagere rahita UDila para rahelA hatA (tathI, athaMDila para rahyA hoya to acitta hovA chatAM aka9ya banI jAya e prazna nahotA). (AvA paNa je trasajIvathI saMsakta hoya to aka9ya banI jAya. tethI e rIte paNa aka9ya na hatA evuM dekhADavA kahe che ke, atrasannata6tha ke Agantuka trAsathI zUnya hatA. (vaLI enA upabhega karavAmAM adattAdAnA doSa lAgavAne paNa saMbhava nahotA evuM dekhADavA kahe che) talanA gADAnA mAlikee temaja gRhasthoe te vAparavAnI rajA paNa ApI hatI. vaLI sAthenA sAdhue bhUkha pIDita thaIne kALa pasAra karI rahyA hatA. (athavA sAthenA sAdhuoe bhUkhanI asahya pIDAthI Ayune sthitikSaya karyo eTale ke mRtyu pAmyA.) chatAM paNa zrI vardhamAna svAmIe, "tIrthakare paNa grahaNa karyuM hatuM' evuM mAruM AlaMbana laIne mArI paraMparAmAM thanArA zika zastrathI upahata na thayela piMDanuM
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dharmaparIkSA le, 51 teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyAyuHkSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhave. yustato na kalperan , ityata Aha sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Aha atrasAH tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhihasthaizca dattAH, etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyukta bhavati, api ca te sAdhavaH, kSudhA pIDitA AyuSaH sthitikSayamakArSuH, tathApi zrIjino varddhamAnasvAmI nA'grahIt , mAbhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthakareNApi gRhItaM' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH ziSyA azastropahata mA grAhiSuriti bhAvaH / 'vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA' iti hRdayam / yuktiyukta caitatpramANasthapuruSANAm / yata ukta pramANAni pramANasthai rakSaNIyAni yatnataH / viSIdanti pramANAni pramANasthairvisaMsthulaiH // ___ ityAdi // ' atra hi svajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzastropahatasacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa, sa ca zrutAprAmANyabuddha thaiva syAt , na tu 'bhagavatA pratiSevitaM' iti chadmasthabuddhimAtreNa, chadmasthairutsagataH pratiSiddhatvena jJAyamAnAyA api bhagavato nizAhiNDanabheSajagrahaNAdipravRtteH zravaNAd / grahaNa karI le evo prasaMga-anavasthA ubhA na thAya evA abhiprAyathI te tala vagerenuM grahaNa karyuM na hatuM. tAtparya, A sacitta che ke acitta ene vyavahAra zastrathI haNAyela che ke nahi tenA parathI thAya che. prastuta prasaMgamAM te tala vagere nizcayathI acitta hevA chatAM vyavahArathI acitta nahatA. tethI vyavahAranaya vadhu baLavAna che evuM jaNAvavA bhagavAne tenuM grahaNa karyuM nahi. pramANabhUta puruSe mATe AvuM AcaraNa yuktiyukta paNa che ja. arthAta jeonuM AcaraNa pramANu tarIke gaNAtuM hoya (AmaNe Ama karyuM hatuM mATe ApaNe paNa karI AvI gaNatarImAM levAtuM heya) teoe A rIte vyavahArane mukhya karavo e yogya paNa che ja...kAraNa ke kahyuM che ke "pramANabhUta puruSe e pramANenuM potAnI paraMparAmAM AvelA ziSyAdi jenA parathI nirdoSa-deSitane nizcaya karI zake tevA vyavahAranuM) prayatna pUrvaka pAlana karavuM joIe. kAraNa ke pramANabhUta puruSa te bAbatamAM zithilatA dAkhave ne te pramANe sIdAya che. (tAdaza nizcaya karAvavAnuM sAmarthya jALavI zakatA nathI.) [atiprasaMga chasthanI jANakArI mAtrathI na thAya] ahI bRhakalpabhASya-vRttimAM svachatakalpathI bhinnabAbatamAM tIrthaMkaraprabhune sAdhune samAnadharma have kahyo che ane tenI, zastrathI upahata na thayelI evI (vyavahArathI) sacitta vastunuM agrahaNa dekhADIne saMgati karI che. vaLI e agrahaNa paNa bhagavAne atiprasaMganuM (bhaviSyamAM sAdhuo azastro pahatanuM-nizcayathI paNa sacitta evI vastunuM grahaNa karI le tevA atiprasaMganuM) vAraNa karavAnA abhiprAyathI karyuM hatuM. vaLI e paNa jaNAya che ke, zratamAM te zastrathI upahata thayela pRthyAdine choDIne zeSa pRvyAdine sacitta ane agrAhya kahA che, jyAre A te acitta hatA. (tethI te bhagavAne grahaNa karyA.) mATe "zruta apramANa che' evI buddhi thavA dvArA ja te atiprasaMga saMbhave che, "bhagavAne paNa AvuM AcaraNa karyuM hatuM evI chaghasthanI jANakArI mAtrathI nahi, kAraNake utsargathI pratiSedha karAelI cIja tarIke chazvAsthane jenI khabara che te rAtrIvihAra-auSadhagrahaNa vagere pravRtti bhagavAne paNa karI hatI evuM sAMbhaLavA maLe ja che (eTale ke chaghasthAne paNa e khabara ja che.) chatAM eTalA mAtrathI kaMI sAdhuo nikAraNa rAtrIvihArAdirUpa atiprasaMga karatA nathI. "rAtrIvihAra vagere apavAdapade niSiddha nathI" evI jANakArI hovAnA kAraNe bhaga
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 kevalImAM dravyahiMsA : yoga aMge vicAraNA 'apavAdato'pratiSiddhatvajJAnAt tadarzane na chadmasthAnAmatiprasaGgaH' ityuktau ca siddhA'nAyAse. naiva bhagavato'pavAdapravRttiH / tasmAdunnatanimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogikaprakarSApakarSazAliguNopahitakriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati sUtroditakriyAvizeSa rUpayostayoryathocitatayA saMbhavA'viruddha iti yukta pazyAmaH, tathA ca dharmopakaraNAneSaNIyAdiviSayapravRttabhaMgavataH svarUpata ApatrAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogA'zubhatAniyAmakatvAt tayA bhagavadyogAnAmazubhatvApattirvanalepAyitaiva / ____ yadi ca-" yattu zrutavyavahArazuddhasyApyaneSaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikRtyaivAvasAtavya' yathA 'ayaM sAdhurudayano rAjA' ityatra rAjatvamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAda, bhagavatsvIkRtAnAM zrutavyavahArasi( 1 zu)ddhAnAM pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRttInAM vAnanI tevI pravRtti jANavA chatAM chadmastha ziSyo te atiprasaMga karatA nathI. (eTale ke chadmastha ziSyo Avo vicAra kare che ke "evuM puSTa kAraNa upasthita thayuM hoya te rAtrIvihArAdi karI zakAya, paNa te sivAya nahi." tethI teo tevA kAraNa sivAya AvI pravRtti karatA nathI. ane tenA kAraNe je AvI pravRtti kare che te te atiprasaMgarUpa che ja nahi. A kAraNe, jANakArI hovA chatAM AvA sthaLe atiprasaMga thato nathI.)" AvuM je kahezo te te bhagavAnamAM paNa ApavAdika pravRtti hoya che e kaIpaNa jAtanI takalIpha vagarasiddha thaI jaze. tethI, unnatanimna daSTAntathI je utsarga apavAda dekhADaDyA che tene kevaLImAM abhAva hovA chatAM "sAdhu samAna dhama bhagavAnamAM hoya che evuM je jaNAvyuM che tenA parathI lAge che ke sUtramAM kahela vizeSa kriyA rUpa utsarga-apavAdane bhagavAnamAM yathAyogya rIte saMbhava hovo aviruddha che. mATe bhagavAnanI dharmopakaraNa-aSaNIyapiMDAdiviSayaka pravRtti svarUpataH ApavAdika ja hatI. eTale ja, pratiSiddhaviSayaka pravRttine Abhogayukta vyApAra yogane azubha kare che evA tamArA mata mujaba te pravRttithI bhagavAnanA yoga azubha banavAnI Apatti vajalepa jevI joradAra UbhI ja rahe che. [kevalIgRhIta aneSaNIya pUrvAvasthAnI apekSAe ja aSaNIya-pUrvapakSa] pUrvapakSa - kevalI je zrata vyavahArazuddha aneSaNayanuM paNa grahaNa kare che te vAstavamAM aneSaNaya hetuM nathI, paNa eSaNaya ja hoya che evuM AgaLa kahI gayA. tethI tenuM grahaNa karavAnI pravRtti apavAda rUpe siddha thatI nathI.) tema chatAM tene je aneSaNaya tarIke ulekha thAya che te te zrutanI tevI vyavasthAnA kAraNe ja jANo. tAtparya, e grahaNa zrutavyavahArazuddhi karAvavA dvArA aneSaNIya piMDane paNa eSaNAya banAve che. eTale ke jyAM sudhI e zuddhi thaI na hoya, azuddhinI avasthA hoya tyAM sudhI ja e aneSaNIya rahe che. tethI jema sAdhupaNuM levA pUrvenI avasthAnI apekSAe, 1. jema unnatabhUmi (UMcIbhUmi) ninabhUmi (nIcIbhUmi)nI apekSAe unnata che, ane nignabhUmi unatabhUminI apekSAe nimna che. eTale ke unnata-nigna paraspara sApekSa che. e rIte paraspara sApekSa hoya evA utsa, apavAda te unnatina daSTAnapradazita utsaga-apavAda kahevAya che. 35.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 51 vastuto na pratiSiddhaviSayatvaM, na vA tAbhiH 'idaM sAvadya' iti prajJApya pratiSevitva', 'idaM' ityanena pratyakSavyaktigrahaNAt , tasyAzcAnavadAtvAd" iti vibhAvyate tadA 'aneSaNIyaM na grAhya' ityAdipratiSedhavAkye zrutavyavahArazuddhAneSaNIyAtiriktAneSaNIyAde niSedhyatvaM vaktavyaM, tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapratiSiddhameva, ityAbhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM kvApi na syAd, iti tvadapekSayA yatInAmazubhayogatvamucchidyetaiva, iti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena dvaividhyapratipAdakAgamavirodhaH / ... tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhatvaM, azubhayogajanyajIvaghAto vA (nA)''raMbhakattravyavahAraviSayaH, azubhayogAraMbhakapadayoH paryAyatvaprasaGgAd, ekendriyAdiSvArambhakaravavyavahArAbhAvaprasaGgAcca / na hi te Abhogena jIva ghnantIti / asti ca teSvapyArambhakatvavyavahAraH / taduktaM bhagavatIvRttau ' tattha NaM je te asaMjayA te aviraI paDucca AyAraMbhA vi jAva No aNAraMbhA" ityasya vyAkhyAne "ihAyaM bhAvaH-yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmAraMbha kAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAM, na hi te tato nivRttAH, ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti, nivRttAnAM tu jazcirimAdyArarmaveDathanAraMmaicvam | cAha "nA nayamAnalsa' [o. ni. 71] tyA" viAnu A sAdhu udAyana rAjA che" ItyAdi vyapadezamAM rAjA paNano ullekha thAya che tema te eSaNayane paNa te zrutavyavahArazuddhipUrvenI avasthAne apekSIne "aSaNIya' tarIke ullekha thAya che. (pUrvapakSI potAnA AvA vacanane AzrIne vaLI AvuM kahe ke, tethI sAmAnyataH pratiSiddha tarIke abhimata je zrutavyavahArasiddha pravRttino bhagavAne svIkAra karyo hoya te badhI pUrvanI avasthAne AzrIne ja pratiSiddha jANavI, vAstavamAM nahi. temaja te pravRttinA kAraNe teomAM, "A sAvadya che" ema kahIne tenuM AcaraNa hovAnI Apatti paNa AvatI nathI, kAraNake "A sAvadya che evA prayogamAM rahela "A zabda je vastu pratyakSa hoya tene ja ullekha kare che. tethI prastutamAM paNa bhagavAne svIkArela te te pravRttine ja "A" zabdathI ulekha thAya che je vAstavamAM anavadya hovAthI tene, A sAvadya che evuM kahevA dvArA je vastuono sAvadya tarIke ullekha thayA hoya che temAM samAveza ja hoto nathI. tethI enI pratisevanA "A sAvadya che evuM kahyA vagara hovAthI kevalI bhagavAnanA ukta lakSaNano bhaMga paNa thato nathI. [AbhegapUrvakanI pratiSiddhapravRttino sAdhune abhAva thavAnI Apatti-uttarapakSa]. uttarapakSa -tame jo AvuM kaheze te tamAre e paNa kahevuM paDaze ke "aSaNayanuM grahaNa karavuM nahi', ItyAdi niSedhavAkyamAM zrutavyavahArazuddha aneSaNaya sivAyanA aneSaNaya vagerene ja niSedha che, kAraNake kRtavyavahArazuddha aneSaNaya vagerene te tame vAstavamAM niSedha viSaya mAnatA ja nathI. ane te pachI sAdhuo bIjI paNa je kaMI ApavAdika pravRtti karatA haze te te badhI ja vyutavyavahArazuddha hoI vAstavamAM apratiSiddha ja haze. tethI AbhegapUrvaka pratiSiddhaviSayaka koI pravRtti ja teone karavAnI raheze nahi. tAtparya, sAdhuo AbhegapUrvaka je pratiSiddha pravRtti kare che te te ApavAhika ja hoya che, anyathA to virati pariNAma ja Ubho na rahe. ane tenI te apavAdapade
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: ga aMge vicAraNA 375 sUtroditetikartavyatopayogapUrvakavyApAratvaM zubhayogatvaM, tadanupayogapUrvakavyApAratvaM cAzubhayogatvaM, taduktaM bhagavatIvRttau- "zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNaM, azubhayogastu tadevAnupayuktatayA" iti / tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasvabhAvAdeva, azubhayogazca pramAdopAdhikaH / taduktaM tatraiva 'pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazcayogaH syAt , saMyatatvAtpramAdaparatvAcca' iti / tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSaNAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhikIkriyAhetuvyApAravattvena sAmAnyata ArambhakatvAdAtmArambhakAditva, zubhayogadazAyAM tu samyakriyopayogasyArambhikIkriyApratibandhakatvAttadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvaM, pramattaguNasthAne srvdaazratamAM anujJA apAyelI hoya che. arthAt tevI vizeSa prakAranI dravya-kSetra-kAlAdi avasthApUrvenI avasthAne AzrIne te zratamAM pratiSiddha hovA chatAM tevI vizeSa avasthAmAM te e anujJAta hovAthI pratiSiddha hetI nathI. eTaleke zratamAM te te pravRttine je niSedha maLe che te badhe paNa AvI vizeSaavasthAvALI apratiSiddha pravRtti sivAyanI pravRttione ja. A pravRttione je Abhaga pUrvaka karavA jAya to te virati pariNAma ja UbhuM na rahe. tethI sAdhue AbhagapUrvaka te kaI pratiSiddha pravRtti karatA nathI e siddha thAya che. vaLI A siddha thayuM eTale tamArA abhiprAya mujaba sAdhuomAM azubhayogano saMbhava ja raheze nahi. kAraNake abhegapUrvaka thatI jIpaghAta vagerarUpa pratiSiddha pravRttinA phaLe padhAyaka hetu bananAra yogone ja tame azubha kahe che. vaLI azubhayogane je saMbhava nahi rahe te pramattasAdhuonA yogonA zubha ane azubha evA be prakAra jaNAvanAra Agamane virodha thaze. ['azubhayogajanya hiMsA e Ara bhakatva mAnavAmAM Apatti] tethI "AbhegapUrvaka thatA jIvaghAtanuM phaLopadhAyaka kAraNa bananAra yoga azubha che evI vyAkhyA mAnavI e gya nathI, temaja "azubhayogajanyajIvaghAta AraMbhakatva vyavahArane viSaya che evuM mAnavuM gya nathI. (azubha gajanyajIvaghAta thAya te jIva AraMbhaka kahevAya tevuM mAnavuM gya nathI.) kAraNake evuM mAnavAmAM (1) azubhaga" ane "AraMbhakI (AraMbhakatva) e be vacane paryAyavAcI ja banI javAnI Apatti Ave. (kAraNake AbhegapUrvaka jIvaghAta thAya to ja bhegone azubha kahe che ane jIvane AraMbhaka kaho cho ethI phalita e thAya che ke jIvanA je azubhayoge che te ja enuM AraMbhakatva che. eTale ke e be paryAyavAcI zabdo che, vastu eka ja che.) temaja (2) ekendriya vagere jIvone kyAreya AraMbhaka kahI na zakAvAnI Apatti Ave. kAraNa ke teo kaI jIvone AbhegapUrvaka haNatA nathI. paNa teone paNa AraMbhaka kahevAya te che ja. bhagavatIsUtranI vRttimAM "teomAM jeo asaMyata heAya che teo aviratinA kAraNe AtmAraMbhI hoya che, parAraMbhI hoya che...vAvat anAraMbhI detA nathI." AvA sUtranI vyAkhyAmAM kahyuM che ke "ahIM A tAtparya che-je ke asaMyata evA paNa sUkSama ekendriya vagere sAkSAta AtmAraMbhaka vagere nathI, chatAM paNa aviratine AzrIne teo tevA che. teo aviratithI te nivRtta thayA hatA nathI. tethI asaMto AtmAraMbhaka vagere hevAmAM "avirati, e kAraNa che. tethI aviratithI nivRtta thayelA che keIka rIte AtmAraMbhaka vagere banavA chatAM
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dharma parIkSA gle. 5 ''rambhikIkriyAbhyupagamastvayuktaH, aniyamena tatra tatpratipAdanAt / taduktaM prajJApanAyAM 22 kriyApade 'AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjai ? goyamA ! aNNayarassAvi pamattasaMjayassa' iti / rvathA-"kAmikA sthAri, ajaya rastAvitti, satra "'rAjo minima:, pramattaintasvAghanyataraaitrsy kasyacitpramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsaMbhavAd, api zabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavarttinAM niyamapradarzanArthaH 'pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtInAmiti // " asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM 'jAnato'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'varjanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidharmyavyApAre'vajanIyadravyahiMsAyAmapyapramattatvAdeva nA'zubhayogatvamiti anAraMbhika ja hoya che. kahyuM che ke "jayaNA pAlanAranI je.." ItyAdi..." tethI AbhegapUrvaka thatA jIvaghAtane je hetu bane te azubhayoga ItyAdi vyAkhyA yogya nathI. kintu sUtramAM kahelI ItikartavyatAnA (AcaravA yogya vidhinA) upayogapUrvaka pravRtti karavI te zubhayoga che ane tevA upayoga vagara pravRtti karavI te azubhaga che" evI vyAkhyA gya che. bhagavatIjI sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "upayukta thaIne paDilehaNAdi karavA te zubhayoga, ane te ja anupayukta rahIne karavA te azubhayoga." AmAMthI saMyatene cha guNaThANe paNa je zubhAga hoya che te saMyamanA svabhAvanA kAraNe ja hoya che ane je azubha ga hoya che te pramAdAtmaka upAdhinA kAraNe hoya che. bhagavatI sUtramAM ja kahyuM che ke pramatta saMyatane yoga anukrame saMtapaNAnA ane pramAdatatparatAnA kAraNe zubha ke azubha heya che." emAM azubhAgadazAmAM upayogazanyapaNe paDilehaNAdi karavAthI pramattasaMyata AraMbhikakiyAnA hetubhUta vyApAravALA heI sAmAnyathI AraMbhaka hoya che, mATe vizeSathI AtmAraMbhaka vagere paNa hoya che. jyAre zubhagavALI avasthAmAM kriyA aMgenA samyagra upagarUpa je AraMbhikIkiyAne pratibaMdhaka, te hAjara hoI AraMbhikIkriyAnA hetubhUta vyApArane abhAva rahe che. eTale e avasthAmAM pramattasaMyata paNa anAraMbhika hoya che. tethIja "pramattaguNaThANe haMmezA AraMbhikIkriyA hoya che evuM mAnavuM ayogya che, kAraNa ke tenI hAjarI aniyame (bhajanAe=vikalape) hovAnuM prajJApanA sUtranA (22) kriyApadamAM pratipAdana karyuM che. te A rIte "he bhagavana ! AraMbhikakriyA kone heya che? gautama! ke'ka ke'ka pramatta saMyatane paNa" AnI vRttino bhAvArtha Avo che-("ahIM "kavi zabda bhinakrama vALo che. arthAta "manyataraghu" zabda pachI AvelA tene anvaya "pramattayataNya' zabda pachI karavAne che.) ke'ka ko'ka pramattasaMyatane paNa pramAdanI hAjarImAM kAyaduprayAga thavAthI pratIkApavagereno upamada (virAdhanA) saMbhavatA hovAthI AraMbhikakriyA hoya che. ahIM "mafSa' zabda pramasaMyatani nIcenA guNaThANe rahelA jIvomAM AraMbhikIkriyA niyamAM hoya che' evuM' "pramattasaMyatine paNa AraMbhika kriyA heya che te dezavirata vagerenI zuM vAta karavI ?' ItyAdi jaNAvavA dvArA jaNAve che." [apramAda keganA azubhatvane pratibaMdhaka 1 Ama vegamAM zubhatva ane azubhatvanI vyavasthA upaganI apekSAe hevI siddha thae chate e mAnavuM Avazyaka thaI paDe che ke "jANakArI pUrvaka dharmopakaraNa rAkhavAmAM 1. ArambhikI bhadanta ! kriyA kasya kriyate ? gautama! anyatarasyApi pramattasaMyatasya /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH kAkiyAdikriyA vicAra 277 pratipattavyam / na ca bhagavato dharmopakaraNasattve'pi mUrchA'bhAvena parigrahatvatyAgAnna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAt taddoSaH syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyaM, 'pramAdayogena prANavyaparopaNa hiMsA' iti tattvArthe [7-11] tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva / ata eva hiMsA niyato doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapAstaM, maithunAdanyatrAzrave'niyatadoSatvapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttau [7-11] "pramattayogAdasadabhidhAnamanRta, pramattayogAdadattAdAna steya, pramattayogAnmUrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi pada na, yatrAprAttasya tathAbhAve sati karmavandhAbhAvastatra pramattagrahaNamarthavadbhavati, pramattasya karmabandho nA'pramatasyeti, prANAtipAtavata, maithane tU rAgadveSAnvayAvicchedAta , sarvAvasthAsu maithunAsevinaH karmabandhaH, ityaadi|" etena dalasiyA prANAtipAtakaravaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulyayogakSematvAt / avajanIya (jeno parihAra na karI zakAya) rUpe dravyaparigraha bhagavAnamAM AvI paDavA chatAM apramattatAnA kAraNe jema go azubha banatA nathI tema gamanAgamanAdi vyApAra vakhate avarjanIyarUpe dravyahiMsA thaI javA chatAM apramattatAnA kAraNe ja go azubha banatA nathI." "dharmopakaraNa rAkhavA chatAM mUrchA na hovAnA kAraNe te dharmopakaraNamAMthI parigrahatva (parigrahanuM mUrchAtmaka svarUpa) nIkaLI jatuM hoI bhagavAnane parigraha hovAno doSa lAge nathI. jayAre dravyahiMsAnI hAjarImAM to prANuviyogarUpa hiMsAnuM svarUpa jaLavAI rahetuM ja hovAthI hiMsAne doSa te lAgaze ja"--evI jaDabuddhithI zaMkA na karavI, kAraNa ke tattvAthamAM hiMsAnuM "pramAdathI prANaghAta karavo te hiMsA' evuM lakSaNa karyuM che. kevalIkRta dravyahiMsAmAM mAtra prANuviyoga hovA chatAM pramAda na hovAnA kAraNe pramAda yukta prANaviyega" rUpa hiMsAnuM lakSaNa na hovAthI dravyahiMsA kevalI bhagavAnane doSarUpa banatI nathI. ( [maithuna sivAyanA Azra aniyatadoSarUpa) tethI ja-"hiMsA e niyata doSa che, jyAre parigraha e aniyatadoSa che (arthAta dravyahiMsA thAya eTale doSa avazya lAgI ja jAya, dharmopakaraNadipa dravyaparigraha mATe evuM nahi.) tethI kevalIne dravyahiMsA te manAya ja nahi-evI dalIla paNa UDI jAya che. kAraNa ke maithuna sivAyanA Azrane aniyatadeSa tarIke kahyA che. tattvAtha vRttimAM kahyuM che ke "pramattayAgathI juTha bolavuM e mRSAvAda che. pramatta yogathI, nahi apAyelI cIja levA te corI che, pramattayogathI mUcha rAkhavI te parigraha che. maithunamAM pramattayogathI evo zabda na lagADe. je jaDa bolavuM' vagere bAbata thavA chatAM apramattane karmabaMdha thato nathI te bAbatone pAparUpe jaNAvavA mATe "pramattayogathI' evo zabda lagADavo e pramattane karmabaMdha thAya che. apramattane nahi" evuM jaNAvavA dvArA sArthaka bane che, jemake hiMsAmAM. maithunamAM te rAgaSa cAla ja rahetA hovAthI koIpaNa paristhitimAM maithuna sevanArane karmabaMdha thAya ja che." (Azaya apramatta5NAmAM paNa jIvahiMsA zakaya che je karmabaMdhanuM nimitta nathI. tethI tenA vyava cheda mATe "pramattagata' zabda Avazyaka bane che. paNa e rIte karmabaMdhanuM nimitta na bane evuM maithuna apramatta ava sthAmAM saMbhavatuM nathI. tethI vyavacheda karavA yogya kaI bAbata na hovAthI "mathuna' zabda sAthe "pramatta rogathI' e zabda lagADavAne raheto nathI.) ItyAdi. mATe hiMsA paNa aniyata doSa che ja. tethI ja "je bhagavAthI dravyahiMsA thatI haze te bhagavAnane hiMsaka kahevAnI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA laipa1 kiJca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM satyAmapyArambhikIprANAtipAtikIkriyAsbhAva eva bhaNitaH / taduktaM bhagavatyAM (za0 1 u0 2) " tatya NaM je te saMjayA te duvihA paNattA / ta jahA-sarAgasaMjayA ya vIyarAmasaMjayA ya / tattha Na je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyA / tatya Na je te sarAgasaM trayA te duvihA paNNattA, taM jahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha Na je te apamattasaMjayA tesiM Na egA mAyAvattipA kiriyA kajjai, tastha Na je te pamattasaMjayA tesa Na do kiriyAo kajjati / ta jahA-AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya" ityAdi / etadavRttiryathA-'sarAgasaMjayatti.akSINAnupazAntakaSAyAH vIyarAga saMjaya tti upaza.ntakaSAyAH kSINakaSAyAzca / akiriya tti viitraagtvenaarmbhaadiinaambhaavaadkriyaaH| egA mAyAvattiya tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA kajjaitti kriyate bhavati, kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / AraMbhiya tti pramattasaMyatAnAM ca 'sarvaH pramattayoga ArambhaH' iti kRtvA''rambhikI syAt , akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / " tathA tatraivASTamazate SaSThoddezake prokta-"'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie 1 goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie siya akirie tti / " etavRttiryathA-"parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezca kriyA abhidhAtumAhajIveNamityAdi / orAliyasarI rAo tti audArikazarIrAtparakIyamaudArikazarIramAzritya katikriyA jIvaH ? iti prshnH| uttara tu siya tikirie ti yadaikajIvo'nyasya pRthivyAdeH sambandhyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyakyadhikaraNikIpAdveSikInAM bhAvAda, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtatvAt -'syAt Apatti Avaze evI Apatti paNa dUra thaI jAya che, kemake doSarUpa nahi evI paNa dravyahiMsAthI hiMsaka mAnavAmAM Ave to doSarUpa nahi evA paNa dravya parigrahanA kAraNe kevaLIne parigrahI paNa mAnavAnI Apatti samAna rIte UbhI thaI ja jAya che (rtathI tenuM nirAkaraNa paNa samAna rIte thaI ja zake che.) [vitarAga ane apramatto jIvahiMsA thavA chatAM anAbhaka]. vaLI, vItarAga ane apramattasaMyatamAM jIva virAdhanA thavA chatAM AraMbhikI ane prANAtipAtikI kriyAne to abhAva ja hovo zAstramAM kahyo che. zrI bhagavatI sUtra (za. 1 u. 2)mAM kahyuM che ke temAM saMyato be prakAre kahyA che-sarAgasaMyata ane vItarAgasaMvata. temAM jeo vItarAgasaMyata hoya che teo akriya hoya che. jeo sarAsaMvata heya che te to be prakAre heya che-pramattasayata ane apramatta saM. temAM jeo apramattasaMya hoya che teone eka mAyApratyayikI (mAyanimittaka) kriyA hoya che. jemAM pramattasaMvata hoya che teone be kriyA heya che-AraMbhika ane mAyAmayikI." AnI vRttino bhAvArtha-"jeonA kaSAya kSINa ke upazAnta thayA nathI te sarAgasaMya. jeenA kaSAya kSINa ke upazAnta thaI gayA che te vItarAgasaMyata. vItarAgapaNanA kAraNe AraMbhAdi na hovAthI teo akriya (kriyAvagaranA) heAya che. apramattasaMyata kayAreka kyAre pravacanauDDAhane aTakAvavAmAM pravaryA hoya che tyAre teone kaSAyone nAza 1 thaye hovAnA kAraNe eka mAyApratyayikakriyA hoya che. "badhe pramattaga AraMbha che' e vacana mujaba pramattasaMyatone AmikI kriyA hoya che. temaja kaSAyekSINa na thayA hovAnA kAraNe mAyApratyavikIkriyA heya che." vaLI bhagavatIsUtramAM ja AThamA zatakanA chaThThA uddezakamAM kahyuM che ke [ kAyikI, avikaNikI ane prApleSinI kriyAone avinAbhAva]. he bhagavan! dArika zarIrane AzrIne jIva keTalI kriyAvALe banI zake che? gautama ! traNa kriyAvALo cArakriyAvALe ke pAMca kriyAvALe banI zake che temaja akriya paNa banI zake che." AnI vRttine
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyikyAdi kriyAvicAra trikriyaH' ityukta, na punaH syAdekakriyaH' 'syAd dvikriyaH' iti / avinAbhAvazca tAsAmeva-adhikRtakriyA hyavItarAgasyaiva, netarasya, tathAvidhakarmabandhahetutvAda avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradeSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve ca kaayikiisdbhaavH| ukta ca prajJApanAyAmihArthe-"jassa Na jIvassa kAiA kiriyA kajjai tassa ahigaraNiyA kiriyA NiyamA kajjai jassa ahigANiyA kiriyA kanjai tassa vi kAiyA kiriyA NiyamA kanjaI' ityAdi / tathA''dyakriyAtrapasadbhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati / yadAha-jassa Na jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA siya kajjai siya No kajjai" ityAdi / tatazca yadA kAyavyApAradvAreNAdyakiyAtraya eva vartate, na tu paritApayati na ca tipAtayati, tadA trikriya eveti ato'pi 'syAt trikriyaH' ityuktam / yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyabhAvAda / yadA tvatipAtayati tadA paJcakriyaH, AdyakriyAca naSkas tatrAvazyaMbhAvAd / ukta ca ||2jsm pAriAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kA iyA NiyamA kA jai" ityAdi / ata evAha-"siya ca ukirie siya paMcakirie' tti / tathA 'siya akirie 'tti vItarAgAvasthAyAmAzritya, tasyAM hi vItarAgatvAdeva na santyadhikRtakriyA iti / " ___ etadvavacanAnusAreNa hyetatpratIyate yad-Ara bhikIkriyA pramAdaparyantameva, na tu jIva virAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi / prANAtipAtakriyA ca pradveSeNa prANAtipAtakAla eva, na ca artha-"bIjAnA dArikAdi zarIrane AzrIne jIva ane naraka vagerene keTalI kriyAo hoya che te jaNAvavA granthakAre A sUtra kahyuM che. bIjAnA audArika zarIrane AzrIne jIva keTalI kriyAvALA kAya che? A prazna che. ene uttara-jyAre eka jIva bIjA pRthavIkAya vagere jIvanA dArika zarIra aMge pitAnI kAyAne sakriya banAve che tyAre traNa kriyAvALo banI zake che, kAraNa ke kAyikI, adhikaraNikI ane prAdezikI e traNe kriyAo paraspara avinAbhAvI hovAthI tenAmAM hAjara hoya che. te eka kiyAvALe ke bekiyAvALA banI zakatA nathI. A trakriyA bane avinAbhAva A rIte siddha thAya che... A kriyAo avItarAgane ja hoya che, vItarAgane nahiM. A vAta enA parathI jaNAya che ke e kriyAo avItarAgane thAya tevA prakAranA karmabaMdhanA hetubhUta hoya che. vaLI avItarAganI kAyA adhikaraNa rUpa hAI temaja pra yukta hovAnA kAraNe pravadhArAno aviccheda he I jyAre kAyikIriyA yukta bane che tyAre bIjI be to avazya hAjara hoya ja che, ane te benI hAjarImAM kAyikInI hAjarI paNa hoya ja che." pannavaNusUtramAM A bAbatamAM kahyuM che ke je jIvane kAyikIkriyA hoya che tene avikaNikI kriyA niyamo hoya che. je jIvane adhikaraNikI kriyA hoya che tene kAyikakriyA niyamAM hoya che. vaLI A pahelI traNa kriyAnI hAjarImAM pAchaLanI be kiyAe bhajanAe hoya che. kahyuM che ke "je jIvane kAyikIkriyA hoya che tene pAritApanikI kriyA heya paNa kharI ke na paNa hoya. vagere...' tethI kAyapravRttidvArA jayAre pahelI traNa kriyA ja karato hoya, paritApanA ke atipAtanA karatAM na hoya tyAre traNakriyAvALA ja hoya che. tethI paNa kSAta tridiH ' evuM kahyuM che. jyAre paritApanA paNa kare che tyAre cAra kriSAvALo bane che, kAraNa ke pahelI traNa kiyA te A cothInI hAjarImAM avazya hAjara hoya ja che. ema jyAre aHipAtanA kare che tyAre pAMkiyAvALA bane che, kemake pahelI cAra kriyAnI tyAM avazya hAjarI hoya che. kahyuM che ke "je pAritApanikI kriyA kare che tene kAyikI kriyA avazya hAya che ItyAdi" tethI ja (bhagavatIjInA prastuta sUtramAM) siya vakrigi, siya paMciiraNa" ema kahyuM che. tathA "sika vigi' evuM je kahyuM che te vItarAga avasthAne AzrIne jANavuM. te avasthAmAM adhikRtakriyAo vItarAgapaNanA kAraNe ja hetI nathI." 1. yasya jIvasya kAyikIkriyA kriyate tasya pAritApanikI syAkriyate syAnno kriyate / 2. yasya pAritA. panikI kriyA kriyate tasya kAyikI niyamAskriyate /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dharmaparIkSA zlo. 51 pRthivyAdInAM tadasaMbhavaH, tatkRta kuzalapariNAmanivRttyaiva tatpratipAdanAditi / sApyapramattasya na saMbhavati / na ca-avItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasyApi prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikI. kriyAsaMbhava iti-vAcya, kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakapradveSaviziSTAyA eva grahaNAd, itthamevAdyakriyAtrayaniyamasaMbhavAt / taduktaM prajJApanAvRttI-"iha kAyi kI kriyA audArikAdikAyAzritA prANAtipAvanirvartanasamarthA prativiziSTA pari. gRhyate, na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kiyANAM paraspara niyamyaniyAmakabhAvaH / kathamiti cet ? ucyate 'kAyo'dhikaraNamapi bhavati' ityukta prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI, AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI. sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradUSamantareNa na bhavati, tataH prAdeSikyApi saha parasparamavinAbhAvaH / pradveSo'pi ca kAye sphuTaliGga eva, vaktrarukSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAd / ukta ca [ prANAtipAtajanakaprapaviziSTa kAyikI kriyAne ja niyama] zrI bhagavatIsUtra-vRttinA A vacana parathI jaNAya che ke AraMbhikIkriyA pramAda avasthA sudhI ja hoya che, tenA karatAM uparanI apramattasaMyata vagere avasthAmAM jIvavirAdhanA thAya te paNa te hetI nathI. prANAtipAtakriyA praDhaSathI thatA prANAtipAtanA kAlamAM ja hoya che. pRthvIkAya vagere jemAM tene asaMbhava hote nathI, kAraNa ke tenAthI thayela akuzala pariNAmanI anivRttine AzrIne ja temAM prANAtipAtakiyA kahI che arthAt tevo azubha pariNAma dUra na thavo e ja teomAM prANAtipAtakiyA hevAmAM nimitta bane che. A prANAtipAtakriyA paNa apramattane saMbhavatI nathI.--"avatarAganI kAyA adhikaraNarUpa hoI ane prakreSayukta hoI kAyikakiyAnI hAjarImAM avazya traNe kriyAvALI hoya che evo niyama AgamamAM kahyo che. apramattasaMyata paNa avItarAga to hoya ja che. tethI dravyahiMsAnI pravRtti vakhate tene paNa prANAtipAtikIkriyA saMbhave che-evI zaMkA na karavI, kAraNa ke, "kAyikIkiyAnI hAjarImAM traNe kriyA avazya hoya ja" e je niyama dekhADyuM che temAM kAyikIkriyA tarIke prANAtipAtajanaka pradveSa viziSTa kAyikI kriyA ja levAnI che, sAmAnya kAyikIkriyA nahi. kAraNa ke e rIte ja pahelI traNa kriyAno e niyama saMbhave che. prajJApanAnI vRttimAM kahyuM che ke, "ahI kAyikakriyA eTale dArikAdikAmAM rahela ane prANAtipAta karI zakavAmAM samartha evI viziSTa kriyA ja levAnI che, dArikAdi zarIramAM rahela game te kriyA ke kAmaNa zarIramAM rahela kriyA nahi. tethI pahelI traNa kriyAo vacce paraspara niyamya-niyAmakabhAva che. zI rIte ? A rIte-zarIra adhikaraNa paNa bane che evuM pUrve kahI gayA. tethI kAyikakriyAnI hAjarImAM AdhikaraNikiyA avazya hoya che tema ja AdhikaraNikakriyAnI hAjarImAM kAyikI kriyA avazya hoya che. vaLI te paNa pradeza vinA vizeSa prakAranI banatI nathI. tethI prAdeSikI kriyAnI sAthe paNa te be kriyAne paraspara avinAbhAva che. zarIramAM pradezanA cihno paNa spaSTa ja hoya che, kAraNa ke "mAM lakhuM thaI javuM" ItyAdirUpa tenA avinAbhAvI liMge pratyakSa dekhAya ja che. kahyuM che ke-gusse karanAranuM mukha sukAya che, AnaMdI mANasanuM te snigdha bane che. dArika deha paNa Ama bhAvava. zAt pariName che."
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahisA : kAyikayAddhi kriyAvicAra 181 " rukSayati ruSyato nanu vaktra snihyati ca rajyataH puMsaH / audAriko'pi deho bhAvavazAtpariNamatyevam / iti / " yadi ca pradveSAnvayAvicchedamAtrAdadvItarAgamAtrasya kAyikyAdikriyAtrayaniyamaH syAt tadA sUkSmasaMparAye prANAtipAtasaMpattau prANAtipAtakriyayA SaDvidhabandhakatvasyApyupapattau ""jIveNa bhaMte! pANAivAeNa kai kammapagaDIo baMdhai ? goamA ! sattavihaba ghara vA aTThavihaba ghae vA / " hyuktvyvsthaanuppttiH / nanvevaM ""jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kai kirie ? goamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakririe / iti prajJApanAsUtrasya (pada 22 ) kA gatiH 1 bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma baghnato dazamaguNasthAnavarttino'kriyatvasyApi saMbhavena 'syAdakriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet ? " svasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRttibhedaprakAropadarzanaparametat sUtraM, na tu tadbandhe kriyAvibhAga niyama pradarzanaparaM" ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tadvRttau - "" [hiMsAthI thatA prakRti dhanI vyavasthA asaMgata thavAnI Apatti ] bAkI jo pradveSasaMtAnanA avicchedyamAtranA kAraNe dareka avItarAgane kAyikI vagere traNe kriyAonA paraspara niyama hAya teA sUkSmasa'parAya guNuThANuM dravyahiMsA thAya tyAre prANAtipAtakriyA paNa mAnavI paDe. e mAnavAmAM Ave te zAstramAM dekhADelI nIcenI vyavathA asaMgata banI jAya. te vyavasthA A che ke, "he bhagavan! jIva prANAtipAtathI keTalI krama prakRtine badhaka bane che? gautama ! saptavidhabAdhaka ke avidhamadhaka bane che." A vyavasthA eTalA mATe asaMgata khanIjAya che ke sUkSmasa parAya zuzuThANe jIva Savidha khaMdhaka hovAthI prANAtipAtathI Savidha aMdhaka bane che' evuM paNa kahevuM Avazyaka bane che je zAstrokta te vyavasthAmAM kahyu nathI. zakA :- tA pachI "he bhagavan ! jJAnAvaraNIyakama bAMdhatA jIva keTalI kriyAvALA hoya che? gautama! traNu, cAra ae pAMca kriyAvALA hAya che." Avu. jaNAvanAra prajJApanAnA 22 mA padanA sUtranu zu' thaze? kAraNa ke tamArA kahyA pramANe prANAtipAtathI thatA krama prakRtibaMdhane jaNAvanAra sUtrane saMgata karavA sUkSmasa'parAyaguNuThANAvALA jIvamAM prANAtipAtakriyA mAnavAnI rahetI nathI. ane tethI tenAmAM kAyikI vageremAMthI eke ya mAnI zakAtI nathI, (kAraNa ke eka hAya tA traNa avazya hAvAthI prANAtipAtakriyA paNa avazya hAya ja). eTale ke tene akriya mAnavA paDe che. vaLI akriya siddha thayelA evA paNa e jJAnAvaraNIyakarma bAMdhe te che ja. tethI A sUtramAM jJAnAvaraNIyakama bAMdhanAra jIvane akriya paNa kahevA joIe. paNa kahyo nathI, tethI A sUtra asaMgata mane che. [jJAnAva0 adhakAlIna kriyAenA pratipAdaka sUtranuM rahasya ] samAdhAna :- prajJApanAnA A sUtramAM, 'jJAnAvaraNIyakanA baMdha vakhate jIva ATalI kriyAvALA hAya' evA kriyAvibhAganA niyama dekhADavAnA abhiprAya nathI, 1. jIvo bhadanta ! prANAtipAtena kati karmaprakRtIrbadhnAti ? gautama ! saptavidhabandhako vA'STavidhabandhako vA / 2. jIvo bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karmabadhnan katikriyaH 1 gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAtpaJcakriyaH / 36
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dharma parIkSA laiA. 51 " iha prAgukta' 'jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaMSTavidha' 'vA karma badhnAti sa tu tameva prANAtipAta jJAnAvaraNIyAdi karma baghnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca bandhavizeSo'pIti / uktIcatisRbhizcatasRbhiratha paJcabhizca (kriyAbhiH) hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAd yogapradveSasAmyaM ced // iti / tameva prANAtipAtasya nivRttibheda darzayati- siya tikirie ityAdIti" / athaivamapramattasyaivAkriyatvasvAminaH sulabhatvAd bhagavatIvRttau akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzrityaiva kathamupapAditam ? rUti cem ?, vaTavArtham| vAsAya cAlatu pradmapAyena trikriyasvAmyupAmeSisUkSmasNpraaysyaa'kkriytvsthaansy.. pariziSTatvenaitadupapAdanArthametatprakA ra syAvazyAzrayaNIyatvAt / kintu 'svasahacarita (sva=prANAtipAta) evA jJAnAvaraNIyakama baMdhanI hAjarImAM prANAtipAtanA ata keTalI kriyAethI thAya te, athavA svakArya bhUta jJAnAvaraNuSkarma baMdhanI sAthe kAraNabhUta prANAtipAta keTalI kriyAethI nivRtta thAya (badha paDe) te haiMkhADavAnA abhiprAya. che. te. sUtranI vRttimAM kahyuM che ke ''ahI' pahelAM kahI gayA ke jIva prANAtipAtathI sAta ke ATha karmI khAMdhe che. jJAnAvaraNIyAdikama ne khAMdhatA te, te ja prANAtipAtane keTalI kriyAo dvArA samApta kare che? tenuM A sUtramAM pratipAdana karAya che. vaLI A sUtramAM, jJAnAvaraNIyaka rUpa kAya nI sAthe prANAtipAta nAmanA kAranI nivRtti thavAnI rItanA bheda ane bhedanA kAraNe thatA badhabheda paNa dekhADAya che. kahyuM che ke kramazaH traNa, cAra ke pAMca kriyAothI hiMsA samApta thAya che. yoga ane pradUSanuM sAmya rahe tA AnA anya vizeSa prakAre thAya che.' prANAtipAtanA te nivRttibhedane jaNAvavA mATe ja sUtrakAre sitha "tiniri ityAdi kahyuM che." 6 Ama jJAnAvaraNIyakama bAMdhate dazamaguNasthAnavattI jIva akriya hAvA sabhavavA chatAM prajJApanAnAM tame nirdezelA sUtranI kaMI asa'gati rahetI nathI. mATe " jIva prANAtipAtathI keTalI prakRtinA kha'dhaka bane ?' ityAdistramAM dekhADelI vyavasthA asaMgata na bane e' mATe phalita tarIke mAnavu` paDe che ke---pradveSa anvayanA aviccheda hAvA mAtrathI avItarAgamAtrane kAyikI vagere traNe kriyAe avazya hAya ja evA niyama nathI, paNa prANAtipAta janaka pradveSa hAya tA ja e traNe kriyAe hevAnA niyama che.'' mATe tevA pradveSazUnya apramattane prANAtipAtakriyA hAtI nathI e siddha thAya che. [. akriya" tarIke vItarAganu grahaNa zA mATe ?-spaSTatA mATe] ' zakA H- A rIte te apramatta paNa akriya hAvA siddha thai jaMze, kAraNa ke traNa kriyAonA paraspara niyama hAvAthI ekanI gerahAjarImAM traNe ya gerahAjara hoya che. ane tA pachI ' audyArika zarIrane AzrayIne jIva keTalI kriyAovALA hAya che?" ene jaNAvanAra bhagavatIsUtramAM siyannitti tti' je kahyuM che tenI saMgati karavA mATe vRttikAre je kahyu che, ke vItarAga avasthAne AzrIne akriyatva jANavu'' temAM prazna UbheA thaze ke apramattaavasthAmAM paNa je akriyatna hAya che te tene cheDIne OM vItarAga avasthA sudhI javAnI zI jarUra ? ' ... M
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyiyAdi kriyAvicAra pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikIkriyAbhyupagame ca kAyikyAdi kriyAtrayasya paraspara niyamAnupapattiriti 'kAyikIkriyA dvividhA-anuparatakAyikIkriyA duSprayuktakAyikI kriyA ceti .siddhAnte'bhidhAnAta, 'kAyikIkriyA''ra bhikyA samaniyatA, prANAnipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitatvAt tadvayApyaiveti pratipattavyaM, tata Ara bhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM, pramattasyaiva nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dikU // 51 // .. ' samAdhAna - akiyatvanI vadhu spaSTatA thAya e abhiprAyathI vRttikAre vItarAga avasthAne AzrIne e saMgati karI che. "apramatta vagere avasthAmAM akriya hotuM nathI" evA abhiprAyathI nahi. bAkI pradveSa anvayamAtranA kAraNe bAMdarasaM5rAya (navamAM guNaThANa) sudhI traNe kriyAo mAnavAmAM Ave to paNa sUkSamaparAyaguNasthAnakavattI jIva te akriya tarIke maLe che. (AmAM kAraNa evuM lAge che ke 10 me guNuThANe mAtra sUkamalabha bAkI rahyo hoya che je rogarUpa che, pradveSarUpa nahi. athavA tyAM kaSAya sUkSama che je prastutamAM upayogI pradveSarUpa nathI. tethI praSanI cAlI AvatI paraMparAne vicheda thaI jAya che.) mATe, prazna te Ubhe thAya ja che ke "ayitvanI saMgati enI apekSAe na karatA vitarAga avasthAnI apekSAe kema karI ?", tethI "spaSTatA mATe karI" e tene javAba je vicAra ja paDe che te "spaSTatA mATe ja apramattane choDIne vItarAgaavasthAnI apekSAe ayitvanI saMgati karI che, apramatta akriya nathI" tevA kAraNe nahi." e vAta avazya svIkAravI joIe. [ kAyikI AraMbhikInI samaniyata ane prANAtipAtikInI vyApaka ] - , vaLI prANAtipAtajanaka praDhaSa na hovA chatAM (eTale ke prAdheSikI kriyA na hovA , chatAM) apramattamAM kAyikI-adhikaraNikIkiyA mAnavAmAM to kAyikI vagere traNa kriyAene paraspara je niyama che te asaMgata banI jAya. tethI "kAvikI kriyA be prakAre. heya che anuparatakAyikakriyA ane duprayuktakAyika kriyA." AvuM siddhAntamAM kahyuM hovAthI jaNAya che ke kAyikIkiyA AraMbhikIkiyAne samaniyata hoya che. (arthAt kAyikI hoya te AraMbhikI hoya ja ane AraMbhikI hoya to kAyikI paNa hoya ja.) jyAre prANAtipAtavyApArane phaLo padhAyaka hetu bananAra pravRtti ja prANAtipAtikriyA banatI hovAthI te to kAyikIkiyAne vyApya ja hoya che (kAraNa ke badhI kAyikIkriyAthI kAMI prANAtipAta thato nathI.) tethI e paNa phalita thAya che ke kAyikakriyAnA abhAvamAM "te AraMbhikakiyA ane prANAtipAtikIkriyAne abhAva ja hoya che. tethI akriya evA apramattamAM kAyikIkiyA na hovAthI vyahiMsA thavA chatAM AraMbhakatva ke prANA tipAtakatva AvatuM nathI, tethI kevalI bhagavAnamAM paNa te be AvatA nathI. mATe : "kevalI bhagavAnane je dravyahiMsA hoya te teo AraMbhaka ane prANAtipAtaka banI " jaze evI Apatti ApavI agya ja che. * 51 che
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra84 dharma parIkSA zleka-pa1 ____ athAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApAdyate tatkiM lokottaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd utAho svamativikalpitavyavahArAd 1 nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamanAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAM pramAdino ghAtakatvasya ca tadvyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyavaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkarturgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAd, Abhogajanyatvasya ca hiMsAyAmasiddhatvAt / hiMsAyAM hi jighAMsA heturAbhogastvanyathAsiddha iti, etaddoSavAraNArtha 'maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvaM hiMsA vaktavyA, tathApi kAzImaraNoddezapUrvakAnuSThAne AtmahiMsAtvApattivAraNArthamadRSTAdvArakatvaM vizeSaNaM deyaM, ityadRSTA. dvArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAravattvameva hi hiMsA nyAyazAstrasiddheti / tRtIyastu pakSo'vaziSyate, sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAbAdhayA mahAdoSAvaha ityabhiprAyeNAha [avayaMbhAvI hiMsAnA kAraNe kahevAtuM ghAtaka kayA vyavahArathI?] avazyabhAvI jIvavirAdhanAnA kAraNe, Abhagayukta bhagavAnane tame je "ghAtaka banI javAnI Apatti Ape che te zuM (1) lokottara vyavahArathI Apa cho ke (2) laukikavyavahArathI Ape che ke (3) svamatikalpita vyavahArathI? (1) lokottara vyavahArathI ApI zakAtI nathI, kAraNa ke AbhegapUrvaka je jIvavirAdhanA thAya che mAtra te ja ghAtakIpaNAnA lakattara vyavahAramAM niyAmaka che evuM nathI. te paNa eTalA mATe ke AbhegapUrvaka paNa jIvahiMsA karanAra apavAda pratisevakane lokottaravyavahAramAM aghAtaka kahyA che jyAre anAmathI paNa jIvahiMsA karanAra pramAdane ghAtaka kahyA che. (2) ghAtaka banI javAnI te Apatti laukikakavyavahArathI paNa ApI zakAtI nathI, kAraNa ke lake paNa AbhegapUrvaka jIvaghAta thavA mAtrathI te karanArane "ghAtaka kahetA nathI, kemake te te pachI koI kUvAmAM paDIne gAya marI jAya te kU dAvanArane govadhanuM pApa lAgI jAya, kAraNa ke "AmAM paDIne gAya marI zake che evo Abhaga te e dAvanArane spaSTa rIte hoya ja che. vaLI hiMsAmAM Agajanya asiddha paNa che, kAraNa ke laukika darzane paNa kahe che ke "hiMsA pratye jighAMsA (haNavAnI IcchA) e hetu che, Abhega anyathAsiddha che." Agane anyathAsiddha mAnanAra laukika zAstroe hiMsAnI pahelA AvI vyAkhyA bAMdhI ke "maraNane anukUla vyApAra (pravRtti) karavo e hiMsA che." kUvo khodyo to temAM paDIne gAya marI. mATe kUvo khodave e paNa maraNanukUla pravRtti te che ja, tethI pho khodanArane gAyanI hiMsA lAgI javAne deSa ubhe ja rahe che. A doSanuM vAraNa karavA mATe evI vyAkhyA karAya ke maraNanA uddezathI maraNanukUla vyApAra kare e hiMsA te paNa kAzImaraNanA uddezapUrvaka thatuM anuSThAna AtmahiMsArUpa banI javAnI Apatti Ave che. tethI enuM vAraNa karavA adaSTaaDhAraka evuM vizeSaNa lagADavuM paDe
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalimAM vyahiMsA jaLachavirAdhanAvicAra aNusaMgayahiMsAe jiNassa dosaM tuhaM bhayaMtassa / sAhUNa vi AbhogA NaiuttArAi vihaDijjA // 52 // [anuSaGgajahiMsayA jinasya doSaM tava bhaNataH / sAdhUnAmapyAbhogAd nadyuttArAdi vighaTeta // 52 // ] aNusaMgayahiMsAetti / anuSaGgajayA-dharmadezanAmAtrodezyakapravRtyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakapravRttijanitayA hiMsayA jinasya doSa bhaNatastava sAdhUnAmapyAbhogAnnadyuttArAdi vighaTeta , teSAmapi nadyuttArAdau jalajIvAdivirAdhanAyA adhyakSasiddhatvAditi ||52||-nnvetdsiddhm , nahi jalajIvAnAmapratyakSatvena tadvirAdhanAyAH pratyakSatvaM saMbhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyogino'pyapratyakSatvAt / na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti vAcyaM, 'idaM jala' iti jJAnamAtreNa 'idaM jala sacittaM' iti vivekena parijJAnodayaprasakteH / tasmAt 'duvihA puDhavikAiA pannattA taMjahA 'pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAia' tti [zrI sthAnAGga sU. 73 ] 'tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhUtA che arthAt maraNanA uddezathI karAte je maraNanukUla vyApAra adaSTane (karma) dvAra tarIke rAkhyA vagara maraNanuM sAdhana banate hoya te hiMsA che. AvuM nyAyazAstramAM kahyuM che. bhagavAnamAM AvI hiMsA saMbhavatI nathI. (3) tethI trIjo pakSa bAkI rahe che. ane te te svamativikapita hovAnA kAraNe ja svazAstra pratisAne (zAstrAnusAre kaMIka kahIza ItyAdi pratijJAne) bAdhaka hoI mATe doSa Ubho karI Ape che. AvA abhiprAyathI granthakAra kahe che - [sAdhuonI AbhegapUrvaka naghuttArapravRttinA abhAvanI Apatti] gAthArtha :- AnuSaMgika hiMsAnA kAraNe jinamAM hiMsakapaNAne doSa AvI paDavAnuM kahetA tamArA mate te sAdhuonI AbhogapUrvaka nadI utaravI vagere kriyAone paNa abhAva thaI jaze. jema dharmadezanA mAtranA uddezathI karelI pravRttithI sAthe sAthe (AnuSaMgika rIte) jene ugherA nathI tevA kunayamatavALAnA kheda vagere paNa thaI jAya che tema hiMsAnA udeza vinAnI pravRttithI AnuSaMgika rIte thaI jatI hiMsAnA kAraNe kevalImAM deSanuM AropaNa karatA tamArA mate to sAdhuo je nadI utaravI vagere kriyAo kare che te ghaTI ja zakaze nahi, kAraNake nadI utaravI vagere kriyAomAM thatI jaLanA jInI virAdhanA teone pratyakSa ja hoya che. arthAt avazyabhAvI evI paNa hiMsA AbhogapUrvakanI havAmAtranA kAraNe je kevalIne doSarUpa ja banatI hoya to te sAdhuonI nadI utaravI vagere kriyAmAM thatI virAdhanA paNa Abhaga pUrvaka heI doSarUpa banI jAya, ane tethI nadIuttAra vagere akartAvya banI jAya. parA [jaLajIvone anAga heI tenI virAdhanA paNa anAgajanyA-pU]. pUvapakSa:- tamArI vAta asiddha che, kAraNake e virAdhanA AbhegapUrvaka ja hetI nathI. pANInA jI apratyakSa heI teonI virAdhanA pratyakSa hovI saMbhavatI 1. dvividhAH pRthvIkAyikAH prajJaptAH tadyathA-pariNatAzcaiva apariNatAzcaiva yAvad vanaspatikAyikA iti /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dharma parIkSA eaa pa2-53 ityarthaH ' ityAdipravacanavacanena nadyAdijale sacittAcittayoranyataratvena parijJAne satyapi 'idaM jalaM sacittaM - idaM vA'citta" iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chadmasthasaMyatAnAmanAbhoga eva, tena siddhA nayuttArAdau jalajIva virAdhanA'nAbhogajanyA'zaMkya parihAreNa-- ityAzaGkAyAmAha - * vajjato a aNi jalajIvavirAhaNaM tarhi sakkhaM / jalajIvANAbhogaM japato kiM Na lajjesi // 53 // (varjaryaizcAniSTAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhoga jalpan kiM na lajjase // 53 // ) vajrjjato yatti / tatra naguttA re jalajIvavirAdhanAmaniSThAM sAkSAdvarjayan sAkSAdvarjanIyAmabhyupagacchaMzca, jalajIvAnAbhoga jalpan kiM na lajjase ? ayaM bhAvaH nadyuttAre bahujalapradezaparityAgenAlpajala pradezapravezarUpA yatanA tAvattvavApi svIkriyate sA ca jalajIvAnA bhogAbhyupagame durghadA, 'svalpajala' sacitta' bhaviSyati, bahujala' cA'citta" iti viparIta pravRttihetuzaGkA pishaaciinathI, kemake pratiyeAgI (jIva) apratyakSa hAya tA tenA abhAvarUpa anuyAgI (virAdhanA) paNa apratyakSa ja rahe che. 'pANI pratyakSa hAI tenA jIvA paNa pratyakSa ja hAya che' evuM na kahevuM, kAraNake tA tA pachI A pANI che' evA pratyakSajJAnamAtrathI ja A pANI citta che' evA vivekayukta jJAna thaI javAnI Apatti Ave. tethI zrIsthAnAMga sUtra (73) nA, 'pRthvIkAyajIve be prakAra kahyA che, pariNata ane apariNata-ema vanaspatikAya jIvA sudhI jANavuM. evA vacanathI temaja tenI vRttinA ' temAM pariNata eTale svakAyazastraparakAyazasravagerethI pariNAma pamADAyelA arthAt acitta thaI gayelA' vagere vacanathI nadIvagerenA pANImAM sacittatA ke acittatAmAMthI ekane sAmAnyathI nizcaya thavA chatAM sAme upasthita thayela pANIne AzrIne vyaktigata rIte 'A pANI sacitta che' athavA A pANI acitta che' evA pANInA biMdu biMdu aMgenA vivekanI apekSAe parijJAna na heAvAnA kAraNe chadmastha sAdhuone virAdhanAnuM paNa prayakSa hAtuM nathI. tethI e virAdhanAmAM chadmastha sAdhuonA anAbhAga ja hAya che. tethI siddha thAya che ke nadI utaravI vageremAM thatI pANInA jIvAnI virAdhanA anAbhAgajanya azakayaparihAra rUpe ja hAya che. (pUrva pakSanI AvI zaMkA aMge granthakAra kahe che--) [ jaLavenA anAbhAga mAnavAmAM jayaNApAlana asaMgata-udeg ] gAthAtha - te nadI utaravI vageremAM aniSTa evI pANInA jIvAnI virAdhanAnA sAkSAt parihAra karatA tame pANInA jIvAnA anAbhAga heAya che evuM kheAlatAM lajajA kema pAmatA nathI ? nadI utaravA vageremAM pANInA jIvAnI aniSTa virAdhanAne vajratA ane vajranIya mAnatA tame 'pANInA jIvAnA anabheAga che' evu' beAlatA zaramAtA kema nathI ? kahevAnA Azaya e che ke nadI utaratI vakhate 'je bhAgamAM ghaNuM pANI hAya tenA parihAra karI gheADApANIvALA bhAgamAMthI javu' ityAdirUpa jayaNA pALavI joie e te tame paNa svIkArA ja che. pANInA jIvAnA anAbhAga hAya tA tA A jayaNA asaMgata ja mane.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA jaLajIva virAdhanA vicAra 287 pracArasyApi durvAratvAd / 'bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAnneya zaGkA' iti cet / tarhi yatanAyA api bahutarAsatpravRttinivRttirUpAyA vivekena parijJAna' nyUnAdhikajalajIvavirAdhanAbhogAdhIna, iti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt tadha' vadato vyAghAta eva mahAtrapAkAraNamiti / kiJca-nadyA dijalajIvAnAM nizcayatazchadmasthAnAM sacittatvAparijJAne'pi tatra sthitapanakasevAlAdInAM nizcayato'pi sacittatva parijJAyate eva / taduktamoghaniryuktau [363] [piM0 ni0 44] pasavvo va'NaMtakAo saccitto hoi NicchayaNayassa / vavahArao a seso mIso pamhANaroTTAi / / - etadvRttiryathA-sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parItavanaspati~vahAranayamatena sacitto mizrazca pramlAnAni yAni phalAni kusumAni varNAni ca, 'roTTo loTTo taMdulAH kuTTitAH tattha taMdulamuhAi acchaMti, taNa kAraNena so mIso bhannai tti / kAraNake "alpapANIvALA bhAganuM pANI acitta che (kealpa jIvaMtajIvALuM che) ane ghaNApANIvALA bhAganuM pANI sacitta che (ke ghaNuM jIvaMta chAvALuM che)" evI jANa kArInA abhAvamAM a9pa pANIvALA bhAgano parihAra karAvI bahupANIvALA bhAgamAMthI gamana karAvanAra bahupANIvALA bhAganuM pANuM acitta haze (ke jIvaMta a95jIvALuM haze) ane a5pANIvALA bhAganuM pANI sacitta haze (ke jIvaMta ghaNA jIvALuM haze evI zaMkArUpa DAkaNane AvatI aTakAvI zakAtI nathI. . . . . | * zaMkA :- bahupANIvALA bhAganA parihAra vagere rUpa je jayaNuM paLAya che te bahupANIvALA bhAgamAM pANI sacitta che' evA AbhogathI paLAtI nathI, kintu bhagavAne jayaNAne te je kama dekhADyo che tene pramANu mAnIne paLAya che. tethI alapajaLavALA bhAgane parihAra karAvanAra ukta zaMkA saMbhavatI nathI. . . . '' [ vyavahArasacittarUpe Aga havo Avazyaka] | samAdhAna :- AvuM kahevuM yogya nathI. moTI virAdhanA karanArI pravRttithI bacavuM e jayaNA che. "ahIM thoDA ja che," "ahIM ghaNuM jIvo che? ItyAdi Aga hoya te ja A jyaNAnuM vivekapUrvaka parijJAna thaI zake che. tethI jayaNAnA pAlana mATe chavasthasAdhumAM paNa te Aga te mAnavo ja paDaze. nizcayathI te Aga zakya na hoI vyavahArathI ja tevo Abhaga mAnoM paDe che. arthAt zratamAM jevA pANIne sacitta-acitta ke mizrarUpe kahyA hoya tevA pANIne vyavahArathI tevA sacittAdi rUpe jANIne ja te jayaNAdi paLAya che. Ama jaLanA jIvane vyavahArasacittarUpe Aga have Avazyaka hovAthI "nadIuttAra vageremAM anAgajanya azakya parihArarUpe jIvavirAdhanA thAya che' ItyAdi belavAmAM thato "vadate vyAghAta' (bolatI vakhate ja e vAta apramANa siddha thaI javA rU5) doSa ja mAre ghaNe zaramajanaka bane che. vaLI nadI vageremAM rahela pANInA jIvomAM chadmasthAne nizcayathI sacitta paNAnuM jJAna hovA chatAM temAM rahela lIla-sevAla vagerenA te nizcayathI sacittApaNAnuM jJAna hoya ja che. ghaniyukita (363 tathA piMDani. 44) mAM ane tenI vRttimAM kahyuM che ke "badho anaMtakAya che , .* 1. sarva zvAnantA H nitto mata nizcayanayA 6thavAta roNo mizra pramAnaroTTADhi |.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dhamaparIkSA zleka-pa3 te ca panakazevAlAdayo jale'vazya bhAvinaH, iti tadviSayavirAdhanA nizcayato'pyAbhogena siddhA, iti 'tatrAnAbhogenaiva jIvavirAdhanA' iti durvacanam / na ca 'te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, atastadvirAdhanA'nAbhogajaiva' iti vaktavya, svacchastokajalanadyA diSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena 'nAsmAbhiste tatra dRzyanta' ityasyAsiddhatvAt / kizca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvo nizcIyate / tadukta prazApanAtRtIyapadavRttI "bAdaratejaskAyikebhyo'saGkhoyaguNAH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhayeyaguNAH, teSAmatyantasUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyaMbhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAthikAH, anaMtasaMkhyAkatayA teSAM prApyamANatvAt / tato yatra te bahavastatra bahutva jIvAnAM, yatra tvalpe tatrAlpatvam / vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA ApaH 'jattha jala tattha vaNaM' iti vacanAt tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt / te ca panakasevAlA. dayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA apyatyantasUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAca sarvatra santo'pi na cakSuSA graahyaaH| tathA coktamanuyogadvAreSu te NaM vAlaggA diTThIogAhaNAo asaMkhejjabhAgamettA suhumapaNagajIvassa nizcayanayanA abhiprAya sacitta hoya che. zeSa=pratyeka vanaspatikAya 01vahAranayamata sacitta hoya che ane karamAyelA phaLa, phUla temaja pAMdaDA mizra heya che. temaja rAda, leTa, khAMDelA rekhA vagere mizra hoya che. temAM taMdulamukha rahI jAya che, mATe e mizra kahevAya che" [panaka-sevAlAdine nizcayathI paNa Abhega] te lIla-sevAla vagere te pANImAM avazya hoya che. tethI teonI virAdhanA te nizcayathI AbhegapUrvaka thAya che e vAta siddha thAya che. mATe "nadI utaravA vageremAM anAgathI ja jIvavirAdhanA thAya che evuM kathana e durvacana che. te lIla-sevAla vagere ApaNane dekhAtA na hovAthI teonI virAdhanA anAbhogajanya ja kahevAya evuM na kahevuM, kAraNake thoDA nirmaLapANIvALI nadI vageremAM lIlavagere ApaNane dekhAtI hovAthI te ApaNane tyAM dekhAtI na hovAthI ItyAdi vAta asiddha che. vaLI te lIla-sevAla vagere nadImAM avazya hoya che evuM AgamavacanathI paNa jaNAya che. (tethI tene Aga ja hoya che.) prajJApanAnA trIjA padanI vRttimAM kahyuM che ke bhAdara teukAya karatAM pratyeka zarIrI bAdaravanaspatikAya asaMkhyaguNa che. tenA karatAM bAdara nigode (zarIra) asaMkhya guNa che, kAraNa ke teonI avagAhanA atyaMta sUkSma hoya che temaja pANImAM sarvatra teo hoya che. lIla-sevAlAdi jaLamAM avazya hAya che ane te bAdara anaMtakAyika hoya che. temaja bAdarajIvomAM paNa vanaspatikAyanA jIvo sauthI vadhu hoya che, kAraNa ke teo anaMta saMkhyAmAM maLe che. tethI nakkI thAya che ke jyAM vanaspatikAyanA jIvo ghaNAM hoya tyAM jIvonI saMkhyA ghaNI hoya che ane jyAM teo ochA hoya che tyAM jIvonI saMkhyA ochI hoya che. ane vanaspatikAyuM che te tyAM ja ghaNA hoya che jyAM puSkaLa pANI hoya. kema ke jyAM jaLa hoya tyAM vanaspati' evA vacanathI jaNAya che ke pANImAM lIla-sevAla vagere avazya hoya che. vaLI A lIla-sevAla vagere bAdaranAmakarmanA udayavALA hovA chatAM atyaMta jhINuM avagAhanAvALA hoI temaja ghaNuM badhA eka sAthe piMDIbhUta thayA heI nadInA pANI vageremAM sarvatra rahyA hovA chatAM AMkhathI dekhAtA nathI. anogakAramAM kahyuM che ke "te vAlA daSTino viSaya banI zakanAra avagAhanA karatAM asaMkhyAtamA bhAga mAtra pramANa hoya che temaja samApanaka jIvanA zarIranI avagAhanA karatAM 1. tAni ca vAlAgrANi dRSTyavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM draDhu sA : jaLajIvavirAdhanA vicAra 289 sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA' iti / tato yatrApi naite dRzyante tatrApi te santIti pratipattavyAH / Aha ca mUlaTIkAkAraH "iha 'sarvabahavo vanaspatayaH' iti kRtvA yatra te santi tatra bahutva jIvAnAM teSAM ca bahutva ""jattha AukAo tattha NiyamA vaNassaikAiA' iti paNagasevAlahaDhAI bAyarA vi hoti, suhumA ANAgeJjA, La cavastunA tti !'' ki nattArAdau maNDukAditrasavirAdhanA 'tasA ya paccakkhayA ceva'tti vacanAdavazyaM jAyamAnA''bhogapUrvikaiva iti / evaM ca sati - " jIvo'yamiti sAkSAtkRtvA yo jIvaghAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt, anukaMpAyA abhAvena samyaktva lakSaNAbhAvAd -- ityAdi paroktaM yatkiJcideva, AptavacanAjjIvatvena nizcitasya viraaasaMkhya guNu hoya che." AnAthI phalita thAya che ke samApanaka jIvA atyaMta jhINA heAya che. tethI jayAM teo dekhAtA na hoya te pANI vageremAM paNa teenI hAjarI mAnavI joIe. mUlaTIkAkAre kahyu che ke vanaspati jIvA sauthI vadhu hAya che e niyamanA kAraNe jaNAya che ke teo jyAM hAya tyAM jIvA ghaNA hoya che, vaLI jyAM akAya hAya tyAM avazya vanaspatikAya hAya' tenA parathI vanaspati jIve kAM vadhu hAya (te jaNAya che). vaLI panaka-sevAla Dha vagere khAdara paNa haiAya che, sUkSma paNu. emAMthI sUkSmanI hAjarI AjJA (jinavacana)thI ja jANI zakAya che. AMkhathI nahi" vaLI 'ane trasa pratyakSa ja hAya che' ityAdi vacanathI jaNAya che ke nadI utaravAmAM deDakA vagere trasanI avazya thanAra virAdhanA paNa AbhAgapUrvaka ja hoya che. Ama nadI vagere utaravAmAM AvI AvI virAdhanAe AbhAgapUrvaka hAya che' evu' nakkI thAya che tyAre pUrvapakSInu' nIcenu' kathana tuccha jANavuM. [chate AbhAge thatI virAdhanAmAM samyaktva paNa na Take-pU] pUrva pakSa :- - 'A jIva che' evu... sAkSAt ANIne tenA je jIvaghAta kare che tenAmAM viratipariNAma tA dUra rahyo paNa nizcayathI samyaktva paNa TakatuM nathI, kAraNake jIvanI anukaMpA na heAi samyaktvanA lakSaNanA ja abhAva hAya che. tethI nadI utaravI vageremAM sAdhupaNuM jaLavAya rahe te mATe virAdhanAne anAleAgajanya ja mAnavI paDe che. ane e mATe pANImAM jIvA sAkSAt dekhAtA nathI (pachI AgamathI bhale nizcaya thayA hAya) enA kAraNe ja sAdhuone te jIvAnA ane (tethI) virAdhanAnA anAlega hAya che.' evu' paNu mAnavu' joie. [ potAne na dekhAvA mAtrathI anAbhAgajanyatva na manAya ] uttarapakSa :- pUrNapakSInuM AvuM kathana tuccha jANavuM. kAraNake AptavacanathI sacitta tarIke nizcita thayela vastunI virAdhanA peAtAne dekhAtI nathI' eTalA kAraNumAtrathI jo AlegapUrNAMkanI na rahetI hAya (anAbhAgapUrvakanI banI jatI hAya) teA te AptapuruSAe 'jamInapara pAtharela cAdara vagere para cAlavuM nahi; kemake emAM nIce rahela trasAdi jIvAnI virAdhanA thAya che.' ityAdirUpe je virAdhanA kahI che te virAdhanA paNa anAbhAgajanya banI javAnI Apatti Avaze. kAraNake sAdhune sAkSAt tA te 1. yatrAkAstatra tatra niyamAd vanaspatikAyikA iti / panakasevAlahadAdayo bAdarA api bhavanti, sUkSmA AjJAyA na cakSuSeti / 37
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 53 dhanAyAH svAdarzanamAtreNAbhogapUrvakatvAbhAve AptoktavatrAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAdviSayavizeSAcca pAtakavizeSastu syAd, na caitAvatAs nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate / na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / . etena-AbhogamUlA''bhogapUrvikA ca jIvavirAdhanA vinAparAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo'nAryajanasyaiva bhavati, sA ca nAvazyaMbhAvinI, prAyaHsaMbhavisaMbhavAt / saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, natvAbhogamUlA, ata eva nadyuttArAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthUtpattimAtreNApi, tatra nidAnaM tAvadAbhogA'nAbhogAveva / tatra yadyapi sNytrasAdi dekhAtAM ja nathI. ane te pachI enAthI vizeSa prakAre karmabaMdha paNa tha na joIe. kIDIvagere trasajIvane joIne haNavAmAM jeTalo kamabaMdha thAya che teTalo kabaMdha cAdara vagere para cAlavAthI thatI nahi dekhAyelI kIDI vagerenI virAdhanAmAM thatuM nathI. tethI jaNAya che ke e virAdhanA anAgajanya ja hoya che. evuM na kahevuM, kAraNake joIne te sasthUla jIvane haNavAmAM Ave tyAre Aga ane haNAI rahela jIva e bane vizeSa prakAranA hovAnA kAraNe vizeSa prakArane karmabaMdha thAya che. paNa eTalA mAtrathI kAMI joyA vagara thatI vastrAdithI DhaMkAela jIvanI virAdhanAne anAgajanya kahI zakAtI nathI, arthAt "vizeSa prakAranA AgathI thayela vizeSa prakAranI virAdhanAmAM je tIvra karmabaMdha thAya che te tIvra karmabaMdha jenAthI na thatuM hoya tevI badhI virAdhanA anAgajanya hoya che, AbhUgajanya hotI nathI' evuM kahI zakAtuM nathI. rAjarANIne bhogavavAmAM mahApApa baMdhAya che evuM zAstrakAroe kahyuM hovA mAtrathI kAMI rAjarANI sivAyanI parastrIbhegavavI (ke jemAM rAjarANIne bhogavavA jeTaluM joradAra mahApApa baMdhAtuM nathI)e parastrIgamana rUpa ja rahetuM nathI evuM kahevuM yogya nathI. e parastrIgamana rU5 durAcAra ja rahe che. tema ukta virAdhanA paNa Agajanya ja rahe che. ( [ saMyamanI durArAdhyatAnuM pUrvapakSapradarzita rahasya] pUrvapakSa - hAtha-paga vagerenI pravRtti karatAM pahelAM jIva hevAne khyAla hoya ane tema chatAM e jIvane jANIne mAravA mATe hAtha-paga vagere halAve te enAthI je virAdhanA thAya e AgamUlaka ane AbhegapUrvakanI virAdhanA kahevAya che. sAmA jIvanA aparAdha vinA paNa karAtI A virAdhanA mithyASTiemAM paNa sAva anArya cho ja kare che. vaLI A virAdhanA avazyabhAvinI (avazya thanAra) hotI nathI, kemake enI saMbhAvanA prAyaH saMbhavita hoya che. saMyatethI te jyAre paNa jIvavirAdhanA thAya che tyAre te anAgamUlaka ja hoya che. arthAt emAM pahelethI jIvane Aga hetuM nathI. tethI ja nadI utaravA vageremAM pANInA jIvonI virAdhanA hovA chatAM saMyamane durArAdhya nathI kahyuM, jyAre kaMthavAnI utpatti thavA mAtrathI tevuM kahyuM che. A phera paDavAmAM kAraNa Aga ane anAga ja che. arthAt jaLajIvavirAdhanA anA
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahisA : jaLajIvavirAdhanA vicAra 291 tAnAmubhayatrApi jIvavirAdhanA'nAbhogAdeva, tathApi sthAvara sUkSmatrasajIvaviSayako 'nAbhogaH sarvA - zairapi sarvakAlIno na punaH kyAcitkaH kAdAcitkazca tasya cApagamaH prayatnazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt zakyazca kundhvAdisthUlatrasajIvaviSayaka syAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duHsAdhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH / evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcit kundhvAdimthUlatrasajIvavirAdhanA syAt / sA ca prAyo'sambhavisaMbhave nAvazyaMbhAvinIti vaktavyam, zakya parihArajIvaviSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAt / sAdhyavazyaMbhAvinI virAdhanA dvedhA - anAbhogamUlA anAbhogapUrvikA, anAbhogamUlA AbhogapUrvikA ceti / tatrAdyA jIvaghAte jAte satyeva tatparijJAnAd / dvitIyA tu nimnapradezAdau pipIlikAdikama dRSTvaivotpATite pAde dRSTvApi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jiivbhAgamUlikA ja hAya che. ane tethI ja tene AzrIne sa'yamane durArAdhya kahyuM nathI. emAM jo ke banne sthaLe sayatathI je virAdhanA thAya che te anAbhAgathI ja thAya che, tema chatAM emAM vizeSatA e hAya che ke sthAvara ane sUkSmatrasa jIvAnA anAbhAga sarvA'ze ane sarvakAlIna heAya che, amuka aMzamAM ja ane amukakALe ja hAya che evu nathI. vaLI sekaDA prayatna kare tA paNu chadmastha A anAbhAgane dUra karI zakatA nathI. kAraNa ke e kevalajJAnathI ja dUra thaI zake che jyAre kathavA vagere sthUla trasajIvA anAbhAga vAravAra bArIkAIthI nirIkSaNAdi karavA dvArA dUra thaI zake che. arthAt e rIte emAM AbhAga zakaya che. paNa tevuM nirIkSaNu duHsAdhya che. tethI kathavAnI utpatti thavA mAtrathI saMyamane durArAdhya kahyuM che. tAtparyAM, jyAM AbhAgadvArA virAdhanAnA parihAra zakaya hAya tyAM te rIte te virAdhanAnA parihAra karavAthI sauMcamanu' niraticAra pAlana thAya che. tethI kathavA vagerenA kramazaH AbhAga ane virAdhanAnA parihAra duHsAdhya ha|I pariNAme sayama paNa durArAdhya bane che. kAraNake virAdhanAnA parihAranA joradAra prayatnavALA sAdhuthI paNa kayAreka kathavA vagere sthUlatrasa jIvanI virAdhanA thaI jAya che. A virAdhanA prAya;asa visa'bhavavALI hAya che. eTale ke enA sabhava (enI saMbhAvanA) prAyaHsaMbhavita haiAya che (jenA upayAgAddhithI parihAra zakaya hAya te 'avazya thanArI' na hAi 'prAyaH saMbhavita' kahI che.) evuM nathI, paNa (te virAdhanAkALe) avazya sabhavita haiAya che. mATe e virAdhanA avazya bhAvinI hAya che ema kahevuM paDe che. Avu', paNa eTalA mATe che ke jenI virAdhanAnA parihAra zakaya che tevA jIvanI jayaNAnA prayatna vALA sAdhune paNa te parihAranA upAyanu parijJAna heAtu' nathI. (ane tethI e parihAra zakaya na banavAthI virAdhanA avazya thAya che.) [ avazya'bhAvinI virAdhanAnA pUrva pakSakalpita e prakAra ] A avazya'bhAvinI virAdhanA e prakAre hAya che-anAbhAgamUlA anAbhAgapUrvikA ane anAbhAgamUlA AbhAgapUrvikA. jIvadyAta thayA pachI ja jenI 'ahI jIva hatA' ItyAdi khabara paDe che te anAbhAgamUlA anAbhAgapUvikA kahevAya che. (virAdhanAnI janaka pravRtti karatAM pahelAM ahIM jIva che' ItyAddhi khakhara na hAvAthI te pravRtti cAlu kare, tethI anAbhAgamUlA kahevAya. vaLI pravRtti karatI vakhate paNa jIvanI khabara
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dhama parIkSA eaa. 53 viSayakAbhogasya vidyamAnatvAt / paramanAbhogamUlikApi sthUlatrasajIvavirAdhanA saMyatAnAM tajjanyakarmabandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatkartturhi sAvyapadezahetutvAt tathAvyapadezaH sthUla sajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatyAt / na caivaM kevalivacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA, tasyAzchadmasthasAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsaka vyapadezahetutvAbhAvAt / ata evAbrahma sevAyAmanekazatasahasrapaJcendriyajIvavirAdhako'pi dezaviratizrAvako 'jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, bhavati caikasyA api pipIlikAyA virAdhane'nAbhogenApi, Abhoge ca svajJAtijJAte'pAMkteyo'pi syAt, tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtA'viSayIbhUtayorjIvaghAtayomahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAghAtAdibhyo'pi jIvaghAtakatvenAdhiko vaktavyaH syaatna paDe ane pravRtti pUrNu kare, jenA pariNAme virAdhanA thAya teA e anAbhAgapUrvikA ane.) nimnapradezAdimAM kIDI vagerene joI nahAvAthI paga upADe (tethI anAbhAgamUlA) paNa pachI tarata jyAM peAtAnA paga paDavAnA che tyAM kIDI vagere jovA chatAM pagane patA rAkavAmAM asamartha hoI paga mUke ane virAdhanA thAya te e anAbhAgamUlAAbhAgapUrvikA ane che, kAraNake te virAdhanA vakhate jIviSayaka Abhoga hAjara hAya che. [ sUkSmatrasanI ane sthUlatramanI anAbhAgamUlaka virAdhanAnA taphAvata-pU. ] anAbhAgamUlaka thayelI sthUlatrasajIvanI virAdhanA sAdhune kama baMdha karAvatI na hAvA chatAM leAkaninya tA bane ja che, kAraNake e tene karanAra sAdhunA leAkamAM 'hi'saka' tarIke vyapadeza karAve che. te virAdhanA 'hiMsaka' tarIkenA ullekhamAM hetu eTalA mATe ane che ke sthUlatrasajIvanI A virAdhanA thai rahI che' evA pAtAnA (sAdhunA) sAkSAkAranA te viSaya bane che. (arthAt jIva ane jIvanI virAdhanAne sAkSAt jANuvA chatAM te virAdhanA karI rahyo che mATe hiM...sA kare che' evA tenA lAkamAM ullekha thAya che.) kevalIbhagavAnanA vacanathI peAtAne jenA nizcaya thai gayA che te sUkSmatrasajIvanI virAdhanA leAkamAM ninda banatI nathI. kAraNake te chadmasthanA sAkSAtkAranA viSaya banatI na heAvAthI virAdhakanA hi'saka' tarIkenA ullekha karAvI zakatI nathI. tethI ja abrahma sevatI vakhate lAkhA pa'cendriyajIvAnA virAdhaka paNa dezaviratizrAvaka jIvavirAdhaka' tarIke ullekha pAmatA nathI, jyAre anAlegathI paNa ekI kIDInI paNa virAdhanA kare tA tevA ullekha pAme che. AbheAgapUrvaka kIDInI virAdhanA kare tA tA te peAtAnA samAjamAM UbhA rahevA ceAgya paNa rahetA nathI, tethI peAtAnA sAkSAtkAranA viSaya banatAM ane na khanatAM jIvanA ghAta vacce ghaNA taphAvata heAya che e mAnavu... joIe. nahitaratA lAkhA jIvAnA jinavacanamAtrathI thayelA AbhAga pUrvaka maithunane je seve che te zrAvakane eTalA pacendriyAnI hatyA na karanAra zikArI vagere karatAM paNa vadhu bhaya'kara mAnavA paDe. ( svasAkSAtkAranA viSaya-aviSayabhUta jIva virAdhanAnA taphAvata-pUrva ) sArAMza, jema zrAvakane peAtAnA sAkSAtkAranA viSaya banI zakanAra kIDI vagerenI virAdhanA karatAM AgamadvArA jenA peAtAne AbheAga che tevA paNu lAkhA pa`cendriya
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLa jIvavirAdhanA vicAra 283 ___ ityAdi parasya kalpanAjAlamapAsta, saMyatAnAM nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve'pyAjJAzuddhatvenavA'duSTatvAt / yacca tayA na saMyamasya durArAdhatva, tasyAH kAdAcitkasvAdAlaMbanazuddhatvAcca / yathA ca kunthUtpattimAtreNa sArvadikayatanAhetvAbhogadaulabhyAt saMyamasya durArAdhatva', tathA tathAvidhakSetrakAlAdivazAt sUkSmabIjaharitAdiprAdurbhAve'pi sArvadikatadyatanAhetvAbhogadaulabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu dazavaikAlikAdyadhyayanavatAmapi sUkSmASTakavidA pariNatalokottaradayAsvarUpANAM pratItameva / 'sthAvarasUkSmatrasaviSayako'nAbhogaH kevalajJAna vinA jInI mithunasevanamAM thatI virAdhanA judI paDI jAya che, kAraNa ke te ja potAnA sAkSAtkArano viSaya banI zakatA nathI. tema potAnA sAkSAtkArane viSaya banI zakanAra kaMthavA vagere thulatrasa jIvonI anAbhogacUlikA paNa sayatathI thayelI virAdhanA karatAM pitAnA sAkSAtkArane viSaya ja na banI zakanAra jaLajInI virAdhanA judI paDe ja che. pachI bhalene Agama dvArA tene Aga hoya ane tethI ja kaMthavAnI utpattinA kAraNe saMyamane durArAdhya kahyuM che, jaLa jIvonI virAdhanAnA kAraNe nahi. have je AgamathI jANakArI maLI che eTalA mAtrathI jaLajIne pahelethI Aga che evuM mAnI levAnuM hoya te, kaMthavA vagerenI virAdhanA vakhate tene Aga na hovA chatAM je saMyamane durArAdhya kahyuM che te Aga hovA chatAM jaLajIvonI virAdhanAne parihAra azakaya banate heI tenA kAraNe te saMyamane avazya vadhu durArAdhya kahevuM ja paDe. paNa kahyuM nathI. temaja kIDI vagerenI jema jaLajIvonI virAdhanAthI kaMI "hiMsaka tarIkeno ullekha paNa thato nathI. A bane parathI nakakI thAya che ke jaLajInI virAdhanA Agajanya (AgacUlikA) hetI nathI. [ AbhegamUlaka, chatAM AjJAzuddha hovAthI nirdoSa]. uttarapakSa - pUrve je kahI gayA ke "AptavacanathI jeone jIva tarIke nizcaya thayela hoya teonI virAdhanAmAM teo potAne dekhAtA na hovA mAtrathI, AbhegapUrvakatvane abhAva thaI jato nathI. vagere tenAthI pUrvapakSanI A badhI ka95nAnA taraMga vikharAI gayelA jANavA. vaLI "Aga hovA chatAM hiMsA karavI e moTA doSarUpa hoI sAdhunuM mAtra sAdhupaNuM ja nahi, paNa samyaphava5Na UDI jAya ItyAdi je mAnyatAnA kAraNe pUrvapakSI nadI utaravAmAM thatI jaLajIva virAdhanAne AbhogamUlaka mAnavA taiyAra thato nathI te mAnyatA ja mUlamAM beTI che, kAraNa ke te virAdhanA AbhegamUlaka hovA chatAM AjJAzuddha hovAnA kAraNe ja deSarUpa ja hotI nathI. tethI virAdhanAne AbhagamUlaka mAnavAmAM koI Apatti AvatI nathI. | saMyamanI durArAdhyatAnuM pranthakArapradarzita rahasya] prazna - je e paNa AbhagamUlaka hoya te kaMthavAnI utpattinI jema tene kAraNe paNa saMyama durArAdhya zA mATe nathI banatuM ? uttara - eTalA mATe ke e virAdhanA kadAcika hoya che temaja puSTa AlaMbanavALI hAI zuddha hoya che.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dharmaparIkSA spe53 duratyayaH' iti tu sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapattyaiva bAdhitam |-prinnaamshuddhyrth tad, na tu tadAbhogArtha-ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUlatrasAbhogAbhyupagamo'pyucchidyeta, tatrApIttha vaktuM zakyatvAt , -ceSTAliGgAbhivyakteH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eva-iti cet ? pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanAbhihitaliGgAdAjJAprAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH ? vyaktIrattayA'nAbhogastu manAkspandatkunthutadanukArirajastruTipuje'pi vaktuM zakyate, iti na kiJcidetat / tato yatanAM kurvatAmazakyaparihArA hiMsA sUkSmasthUlajIvaviSayakabhede'pyazakyaparihAratvena samAnaiva, viSayabhedA ttabhedaM tu vyavahAreNa na vArayAmaH / ata evA'brahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApratyAkhyAnAbhaGgAnna vyAdhAdivaduSTatvam / na caiva dezaviratasyeva sAdhorapyA prazna :- AnA parathI tamAre zu evA phalitArtha kADhavA che ke saMyama durArAdhya banavA ke na banavAmAM svasAkSAtkArarUpa Abhega ke tenA abhAvarU5 anAga hetu banatA nathI ? uttara - hA, hetu banatA nathI, tethI ja te, jema kaMthavAnI utpatti thavA mAtrathI tenI sArvadika (hamezAnI) jayaNA paLAvAmAM hetu bananAra Aga durlabha heI saMyama durArAdhya bane che tema, tathAvidha kSetra-kAlAdinA kAraNe bIja-haritAdi utpana thaye chate paNa, tenI sArvadika jayaNa paLAvI ApanAra Aga durlabha hoI saMyama durArAdhya bane ja che. te sUkSamabI ja-haritAdinA jIvone svasAkSAtkArarUpa Abhoga na hovAthI tene kAraNe saMyama durArAdhya banatuM nathI evuM nathI. A vAta dazavaikAlika vagerenA adhyayanenI jANakArIvALA paNa sUhamASTakanA jANakAra ane lokettaradayAnuM svarUpa jeomAM pariNati pAmyuM che tevA mahAtmAone pratIta ja che. [AgamathI paNa apUkAyavagere sthAvarane Abhaga zakya]. mana - sAdhuone jaLajIne Aga hoya che evuM tame je kahe che tene yogya zI rIte manAya? kemake sthAvara ane sUkSamatrasa jIvene anAga DevalajJAna vinA, AgamamAtrathI dUra thaI zakatuM nathI. uttara :- sthAvarAdine Aga je kevalajJAna vinA zakaya ja na hoya te, AgamamAM smASTakanI jayaNanuM je vidhAna che te asaMgata banI jAya, kAraNa ke nI ja je jANakArI nathI te jayaNa zuM pALavAnI ? tethI "kevalajJAnavinA anAbhoga dUra na thAya e vAta bAdhita hAI "AgamathI paNa jaLajIne Abhaga zakaya che e mAnavuM yogya che.-sUkSamASTakanI jayaNAnuM vidhAna kaMI te jIvane Aga thAya eTalA mATe nathI, kintu sApekSabhAva jaLavAI rahevA rUpa pariNAmazuddhi mATe che, evuM na kahevuM, kAraNake ArIte teonA Abhegane a5lApa karavAmAM sthUlavasa chone Aga hovo je mAnyo che te paNa UDI jaze. kAraNake teonuM paNa chavAsthane te zarIra ja jaNAya che, jIva nahi tethI "teonI jayaNAnuM paNa pariNAmanI zuddhi mATe ja vidhAna che "AmAM jIva che" (mATe enI rakSA karuM) evA Abhega mATe nahi" evuM paNa kahI ja zakAya che.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jagajIva virAdhanA vicAra 285 bhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvaM, iti sAdhoH pratyAkhyAnabhaGgadoSavizeSasamarthanArtha pRthivyAdijIvAbhogo'pyavazyamabhyupeyaH / yadi ca sthUlabasaviSayaka evAbhogo'bhyupagamyeta tadA. tadviSayaiva hiMsaikAntato duSTA syAt , na caiva jainaprakriyAvido vadanti, taiH kSudramahatsattvavadhasAdRzyavaisadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / tadukta sUtrakRtAGge [zru02 a0 5-67] - 'je kei khuddagA pANA aduvA saMti mhaalyaa| sarisaM tehiM veraM ti asarisaM ti ya No vae // etehiM dohi ThANehiM vavahAro Na vijjai / etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae / ti / zakA - sthUlatrasajIvo chadmasthane na jaNAtAM hovA chatAM tenI ceSTArUpa liMga te abhivyakta ja hoya che, mATe teno Aga paNa abhivyakti hoya che. samAdhAna :- A rIte pRthvIkAya vagere sthAvarAdi jIvone Abhoga paNa jinavacanamAM kahelA "zastrathI anupahata vagere rUpa liMgathI ke AjJAnA prAmANyathI zuM abhivyakta nathI hoto ? - prazna - tema chatAM ahIM keTalA che che? vagerene skuTa Aga te kaMthavA vagere sthUlatrasamAM ja ceSTA vagere liMgathI saMbhavI zake che, A ekta liMgathI paNa rathAvarAdimAM nahi. tethI sthAvarAdino sakuTa Aga zI rIte manAya? uttara :- e rIte te, "atyaMta alpa spaMdana karatA thavA ane tenA jevI ja dekhAtI rajakaNane jyAM bhego Dhagalo thayo haze tyAM paNa phuTa Aga zI rIte manAya?" evuM paNa kahI zakAya che. arthAt tyAM saMkhyA jaNAtI na hovA chatAM jema Aga mAne che tema sthAvarAdi aMge paNa mAnavo joIe. mATe-teone Aga kevalajJAnasAdhya che' ItyAdi vAto tuccha che. [sUkSma ane sthUlatrasanI virAdhanA azakayaparihAra rUpe samAna ja-u.] tethI jayaNanA pAlanamAM udyamazIla sAdhuothI azakaya parihArarUpe thatI hiMsA azayaparihArarUpe samAna ja hoya che (bheda vinAnI hoya che,) pachI bhalene temAM te sUphamajIvanI ke sthUlajIvanI hovArUpa bheda hoya, vaLI tema chatAM A sUma jIva-sthUlachavarUpa viSaya judA judA hovAthI te hiMsAmAM bheda paDe che teno ame vyavahArathI niSedhapaNa karatAM nathI ja. arthAt bhUlajIvanI hiMsAne vyavahArathI moTA doSarUpa mAnIe ja chIe. tethI ja mithuna sevanamAM paNa "saMka95pUrvaka skUlajIvanI hiMsA na karavI evA pite karelA pratyAkhyAno bhaMga thato na hovAthI ja dezavirata jIva zikArI vagere je duSTa banatuM nathI. nahi ke maithuna sevanamAM maratA jIvone Aga na hAvA rUpa kAraNathI. vaLI A rIte AbhegapUrvaka hiMsA karavA chatAM dezaviratajIva jema duSTa banatuM nathI tema sAdhu paNa pRthvIkAya vagerenI AbhegathI virAdhanA karavA chatAM duSTa banatAM nathI evuM te kAMI che nahi. e te duSTa bane ja che. ane tethI phalita thAya che ke enA paccakakhANane bhaMga thAya che. A bhaMganA samarthana mATe 1. ye kecana kSudrakAH prANino'thavA santi mahAlayAH / sadRzaM taivairamiti asadRzamiti no vadet // 2. etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM anAcAraM tu jAnIyAda //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha parIkSA eaa, 53 etadvRttiryathA - ye kecana kSudrakAH rAkhAH prANinaH ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyA vA paJcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante teSAM ca kSudrakANAmalpakAyAnAM kunthvAdInAM mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyazvAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM vairamiti vajra - karma virodhalakSaNa vA vairaM, sadRzaM samAna', tulyapradezatvAt sarvajantUnAM ityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRza, tadvyApattauM vaira karmabandho virodho vA indriyavijJAna kAyAnAM visadRzatvAt satyapi pradezatulyatve na sadRza N vaira ' ityevamavi no vadet / yadi hi vadhyApekSayai (kSa e ) va karmabandhaH syAt, tatastadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktu yujyate, na ca tadrazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi tatazca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasackayApAdane'pi mahadvaira N, akAmasya tu mahAkAya sattvayApAdane'pi svalpamiti / etadeva sUtreNaiva darzayitumAha - etehItyAdi / AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpakA yamahA kAyavyApAdanApAditakarmabandhasadRzatvavisadRzatvayorvyavaharaNa' vyavahAro niyuktikatvAnna yujyate / tathA hi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatva N vaikameva karmabandhasya pRthvIvagere jIvAnA AbhAga avazya mAnavA paDe che. (kemake anAbhogathI thayela hiMsAthI kaMi paccakkhANanA bhaMga thatA nathI, te pazu eTalA mATe ke anAbhoganA paccakkhANamAM AgAra hAya che.) bAkI sthUlatrasajIvonA ja jo AbhAga mAnavAne hAya tA tenI hi*sA ja khIjAjIveAnI hi`sA karatAM ekAnta duSTa ane, anyajIvAnI hi"sA kayAre ca tenA karatAM duSTa ane nahi, kAraNake anAbhAgapUrvakanI hihaMsA karatA te AbhAgapUrNAMkanI hiMsA vadhu duSTa hoya che. paNa evu* kAMI rjanaprakriyAnA jANakArA kahetA nathI, kAraNake te tA tucchaja tuonI ane mATAprANIonI hiMsAmAM ekAnta sAdRzya (samAnatA) ke vaisadRzya (asamAnatA) na mAnatA anekAnte ja te e mAne che. arthAt amuka apekSAe baMne hiMsA tulya hoya che, amuka apekSAe atulya. sUtrakRtAMga (zru. 2 a. 5)mAM kahyuM che ke--"je kAI nAnI ke meATI kAyAvALA jIvA hoya teonA vadhathI eka sarakhA ja gaira-ka baMdha thAya' ke 'judA judA ja karmabaMdha thAya' tevu' kahevuM nahi. mAtra A nAnI-moTI kAyAnI apekSAe echA-vattA dASAnA vyavahAra karavA te cAgya nathI. A bemAM pravRtta thanArane anAcAra thAya che. [ ka baMdha vadhyajIvanI sthUlatA ke sUkSmatA mAtrane sApekSa nathI] AnI vRttine bhAvArtha A pramANe-- "ekendriya-meindriya vagere jIvA athavA nAnI kAyAvALA paMce driyajIvA e badhA kSudraprANI. mATI kAyAvALA hAthI-gheADA vagere mahAlaya"vA, 'kathAvagere kSudrajIvAne ke hAthI vagere mahAlayajIvAne mAravAmAM eka sarakhA kama baMdha ke vairabhAva thAya che, kAraNa ke badhA jIvAnA Atmapradeza sarakhA hAya che' evuM ekAnte kahevu' nahi. ema 'visadazache-vatto ja karmabaMdha thAya che, kAraNa ke Atmapradeza! tulya heAvA chatAM tenI Indriya-jJAnamAtrA temaja kAyA visadaza hoya che.' evuM paNa ekAnte kahevu nahi. karma baMdha jo mAtra dhyavanI apekSAe ja thatA hota tA tA mAtra te jIvanI apekSAe ja karma badhamAM sAdazya ke vaisadazya thAya che evuM kahevu. yeAgya bane, paNa evu che nahi, mAranAranA adhyavasAyanI apekSAe paNa kama baMdha thAya ja che. tethIstA tIvra sakSezavALAne nAnA jIvanI hiMsAthI paNa dhaNeA karmabaMdha thAya che, jayAre salezanya chatrane meTA zarIravALA jIvanI hiMsAthI paNa atyaMta apa karma baMdha thAya che. A ja vAtane sUtramAM jaNAvatAM sUtrakAre AgaLanI sthAnathI (sthAnane AgaLa * karIne) mAravAmAM thatA kema`baMdhamAM sadazya teMdi ..' ItyAdi gAthA kahI che. upara kahI gayA te be vyavahAra karavA te athavA alpakAya ane mahAkAya jIvane 196
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahisA : jaLajIvirAdhanAvicAra 297 kAraNa N, apitu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAnabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi tadeva vadhyavadhaka yovizeSAtkarmabandhavizeSa ityeva vyavasthite vadhyamevAzritya sadRzatvA sadRzatvavyavahAro na vidyata iti / tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasthAnAcAra vijAnIyAditi / tathA hi- yajjIvasAmyAt karmabandhasadRzatvamucyate tadayukta N, yato na hi jIkayApacyA hiMsocyate, tasya zAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAd, api tvndriyaadivyAvayA / tathA rotta' paJcendriyANi trividha N balaM ca ucchavAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNa N tu hiMsA || ityAdi / api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktaH / tathA hi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati tathApi na vairAnuSaGgIbhaved, bhAvadoSAbhAvAd / aparasya tu sarpabuddhayA rajjumapi ghnato bhAvadoSAt karmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti, ukta cAgame ' uccAliaMmi pAe0 ' [o0 ni0 748 / 749] ityAdi / tandulamatsyAkhyAnakaM tu suprasiddhameva / tadevaMvidhavadhyavadhakabhAvApekSayA syAtsadRzatva N syAdasadRzatvamiti, anyathA'nAcAra iti // " etena "laukika ghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturiti parasya yatra tatra pralapanamapAstam / api caivamApavAdiko'pi vadho mahAnarthAya saMpadyate, jJAnAdihAninivAraNamAtrAbhiprAyasya saMyamapariNate ( rana ) pAya hetutve'pi tatkRtavadhe laukikpaatktvvyvhaarvissytvenaavaisadazyanA vyavahAra karavA te yuktinya hAvAthI ye|gya nathI. te A rIte-hiMsAthI thatA krama badhamAM vaSyajIvanuM sadazatva ke asadazatva e eka ja kAraNa nathI, kintu hiMsakanA-tIvramAva ke ma`dabhAva, jANukArI ke antaNukArI temaja (mAravAne) joradAraprayatna ke alpaprayatna--A traNu aMzA paNu kAraNu bane che. Ama vadhyuM ane/ke vadhakamAM bhedapADavAthI karmAMbadhamAM paNa bheda paDe che e vAta nizcita thatI hAvAthI mAtra vakhate AzrIte sadazava-asadRzatvanA vyavahAra thaI zakatA nathI. tathA A me sthAnane (alpakAya-mahAkAyane) ja AgaLa karIne vyavahAra karavAmAM pravRtta thanAra anAcAramAM jaI rahyo che te jANavu'. te A rIte-jIvAmAM tulyachatrapradeza hAvA rUpa sAmya hAvAthI karma baMdhamAM je sAdazya kahevAya che te ayukta che, kAraNa ke jIvanA nAza thavAthI 'hi'sA' kahevAtI nathI, kemake jIva tA zAzvata hovAthI teneA nAza thaI zakatA nathI, kiMtu indriyAdirUpa prANAnA nAza thavAthI hi...sA kahevAya che. kahyuM che ke-'pAca IndriyA, (mana-vacana-kAyAnu') trividha baLa, zvAseAzvAsa ane AyuSya e daza prANA bhagavAne kahyA che. jIvathI teone viyoga karavA e hiMsA che.' vaLI kabaMdhane bhAvasApekSa mAnavA e ja yAgya che. jemake-cikitsAzAstrane anusAra samyak cikitsA karavA chatAM 6ThThI marI jAya tA vaidyane kAMI karma baMdha thatA nathI, kemake tenAmAM azuddha bhAva rUpa bhAvadASa hAtA nathI, jyAre A sApa che' ema samajIne dAraDAMne kApanArane bhAvadoSa hAvAthI krama baMdha thAya che, bhAvadeASa vagaranAne te thatA nathI. AgamamAM kahyu` che ke 'paga upADayA pachI aTakAvI zakAtA na heAvAnA kAraNe jo jIvirAdhanA thAya tA karyAMsamitimAM tatpara sAdhune kama baMdha thatA nathI' ItyAdi...(kemake temAM bhAvadASa hAtA nathI.) ema taMduliyA matsyanu (hiMsA na karatA haiAvA chatAM mAravAnA bhAvarUpa bhAvadASa hAvAthI tene tIvrakama`dha thAya che e) dRSTAnta paNa suprasiddha ja che. Ama vadhyuM-dhakanA bhAvanI apekSAe kabaMdhamAM sAdazya paNa hoya che ane vaisadasya paNa hoya che e mAnavu' joIe. e na mAte tA anAcAra thAya che.'' sUtrakRtAMga ane tenI vRttinA A vacanA parathI e phalita thAya che ke kayAreka sthUlatrasanI virAdhanA karatAM sthAvara-sUmatrasanI virAdhanA paNa duSTa haiAya che. ane e mATe hi'sakamAM mAnavA paDatAM tIsaphlezAdinI sagati mATe teonA AbhAga hovA paNa mAnavA paDe che. 38
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dharmaparIkSA lai. 53 zuddhatvAnivRtteH / paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM bRhatkalpabhASye [4946] - gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNami Nidoso / egesiM gIyakaDo arattaduTho ya jayaNAe / tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthitam / ata eva viratAviratayorjAnatorajAnatozca virAdhanAyAM yatanA'yatanAnimittakA'dhyAtmazuddhi-tadazuddhivizeSAt karmanirjarAbandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM bhtklpbhaassyvRtyodvitiiykhnnddesAtha jJAtAjJAtaDhI mAha [2628] jANaM karei ikko hiMsamajANamaparo avirao a / tatthavi baMdhaviseso mahaMtara desio samae / iha dvAvavirato, tatraikastayo nin hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, aparaH punarajAnan , tatrApi tayorapi [ AbhegapUrvakanI ApavAdikahiMsA duSTa banI javAnI Apatti ] jenAthI lokamAM "hiMsaka" tarIke ullekha thAya tevI hiMsA ja mahA anarthanuM kAraNa bane che e pUrvapakSIe jyAM tyAM karela pralApa paNa sUtrakRtAMganA A vacanathI beTo hovo jANavo. vaLI AbhegapUrvakanI havAmAtrathI ke "hiMsaka" tarIkenA laukika vyavahArane viSaya banatI hevAmAtrathI je hiMsA mahAanarthakArI banI jatI hoya te te ApavAdika hiMsA paNa tevI ja banI jAya, kAraNa ke temAM jJAnAdinI thanAra hAninuM nivAraNa mAtra karavAne je abhiprAya rahyo hoya che te saMyamanI pariNatinI akhaMDitatA jALavI rAkhatuM hovA chatAM, te hiMsAmAM "pApa" tarIkenA laukika vyavahAranI viSayatA te rahI ja hovAthI tamArA abhiprAya mujabanuM azuddhatva paNa temAMthI dUra thayuM hotuM nathI. temAM tevuM azuddhatva rahyuM heI e anarthakArI bane che tevuM mAnavAmAM vadhuM zuM che?" evuM na pUchavuM, kAraNa ke jayaNa vagerethI sevAtA apavAdane zAstramAM zuddha ja kahyo che, azuddha nahi. bRhatka95bhASya (4946) mAM kahyuM che ke "je gItArtha che, jANa pUrvaka pravarti che, kRtavegI (tapa vagerene abhyAsI) che, ane jJAnAdinI rakSA vagere kAraNavALe che, te je apavAdane seve che temAM e nirdoSa hoya che. Ama gItArtha, jyaNu, kRtiyogI, ane kAraNa e 4 padanA 16 bhAMgA thAya. emAM A prathama bhAMge zuddha (nirdoSa) jANo. bIjA AcAryo A 4 nA badale gItArtha, kRtagI, arakta, ardiSTa ane jayaNuM e pAMca padanA 25 bhAMgA mAne che. emAMne A kahelo prathama bhAMge nirdoSa hoya che." TchatI virAdhanAe paNa saMyamarakSAmAM adhyAtmazuddhi e hetu, anAga nahi tethI nadI utaravA vageremAM jIvavirAdhanA thatI hovA chatAM saMyamanI je rakSA thAya che temAM jIvane anAbhoga ho e hetu nathI paNa Agameta jayaNAthI jaLavAI rahela adhyAtmazuddhi e ja hetu che e vAta nakkI thAya che. kAraNa ke jaLajIne Aga hoya che anAbhoga nahi e vAta ane Aga hovA chatAM hiMsA thavAmAM paNa zuddhatva jaLavAI rahe che e vAta nizcita thaI gaI che. tethI ja virata-aviratathI thatI temaja jANakAra-ajANakArathI thatI virAdhanAmAM jayaNa ane ajayaNArUpa nimittakAraNane phera paDavAthI adhyAtmanI je vizeSa prakAre kramazaH zuddhi ke azuddhi thAya che tenA kAraNe 1. gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdoSaH / ekeSAM gItakRto'raktadviSTazca yatanayA // 2. jAnana karoti eko hiMsAmajAnannaparo'viratazca / tatrApi baMdhavizeSo mahatAntareNa dezitaH samaye / /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 kevaLImAM drahiMsA : jaLajIvavirAdhanA vicAra bandhavizeSaH mahaMtaraM ti mahatA'ntareNa dezitaH samaye - siddhAnte / tathAhi -yo jAnan hiMsAM karoti sa tItrAnubhAva bahuta pApakarmopacinoti, itarastu mandataravipAkamalpatara N tadevopAdatte / [ 3939] virato puNa jo jANaM kuNati ajANa va appamatto ya / tatthavi ajjhatyasamA saMjAyati NijjarA Na cao // yaH punavirataH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi ' sadoSamida ' ityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravyakSetrAdyAgADheSu pralaMbAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramatto vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yatkadAcit prANyupaghAta karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate / yasya yAdRzastIvro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / na caotti na punazcayaH karmabandhaH sUkSmo'pi bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcitprANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAditi / yattu "jIvaghAtavarjanAbhiprAyavatAM yatanayA pravarttamAnAnAM chadmasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM saMyamapariNAmAnapAyahetuH, saMyamapariNAmAnapAyahe - kama nirjarA ke ka baMdha thAya che evuM zAstramAM dekhAyu che. bRhatkalpabhASya ane tenI vRttimAM dvitIyakha'DamAM kahyu` che ke (3938-3939)-- have nAta-ajJAta dvAra kahe che--e avirata jIve che. emAMthI eka jANInemAravAnA vicAra karIne hiMsA kare che ane bIjo ajANapaNe hiMsA kare che. te te temAM aviratapaNuM sarakhu' hAvA chatAM krama'baMdhamAM meTA phera paDe che evuM siddhAMtamAM kahyu che. je jANIne hiMsA kare che te tIvra rasavALuM ghaNuM kama` bAMdhe che, jyAre bIjo maMdarasavALuM alpa kama bAMdhe che. prANAtipAta vagere pApathI aTakela be viratidhara che. temAM eka 'mArI pralaMbhagrahaNAdinI A pravRtti sadeoSa =hiMsA di doSayukta che' evu' jANatA hevA chatAM gItA hovAnA kAraNe tevA prakAranA dravya-kSetrArUpa AgADha kAraNe jayaNApUrvaka prakSAdi (phaLa vagere)nu` grahaNa karavA dvArA hiMsA kare che. ane khIjo (peAtAnI IrSyAsamitipAlana pUrNAMkanI gamanAdi vattamAna pravRttine hi'sAdi) deSayukta jANatA nathI, ane vikathAdi pramAda rahitapaNe apramattapaNe upayukta thaIne pravRtti kare che. tema chatAM te pravRttithI kayAreka hiMsA kare che. te baMne sAdhue adhyAtmane-cittanA praNidhAnane anusarIne kama`nija rA kare che. arthAt jene jevA tIvra maMda ke madhyama zubhaadhyavasAya hAya tevI te ka`nirA kare che, paNu alpa paNuka baMdha karatA nathI. jANavA chatAM hiMsA karanAra pahelAM sAdhune te jinAjJAthI jaya]ApUrvaka pravRtta thayA hAvAthI ane khIjA sAdhune, aANapaNe kacit hiMsA thavA chatAM te pramAda rahita haiAvAnA kAraNe, adRSTa rahetA hovAthI karma badha thatA nathI, paNa nirjarA ja thAya che." Ama AbhAga hAvA chatAM adhyAtmazuddhidvArA duSkRtyane ane ka baMdhane aTakAvI zakAya che. tethI jaLajIvAnA o AbhAga hAya tA jaLajIvAnI virAdhanA karavAmAM sayama na ja Take' evI vAta UDI jAya che. tethI ja nadI utaravA vageremAM virAdhanA anAbhAgajanya azakyaparihArarUpa hAya che' evuM mAnavu paDatuM nathI. [saMyamapariNAmanI rakSAmAM varjanAbhiprAya e hetu-pU. ] pUrva pakSa :- nadI utaravAmAM jaLajIvAnI virAdhanA thavA chatAM saMyamapariNAma je TakI rahe che temAM varjanAabhiprAya bhAga bhajave che, tamArA abhiprAya mujabanI AbhAga hAvA chatAM jaLavAI rahetI adhyAtmazuddhi nahi. kAraNake pANInA jIvAnA AbhAga thaI 1. virataH punaryo jAnan karotyajAnan vA'pramattazca yaH / tatrApi adhyAtmasamA saMjAyate nirjarA na cayaH //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3oo dharmaparIkSA ple. pa3 tutvaM hi varjanAbhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanAbhiprAyeNa parityAjanAt / ayaM bhAvaH-'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd, varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatApi / cAma-[o niru716] jA jayamANaspa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa // | piM0ni0760 ] atra hi suttavihisamaggassatti kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnasya varjanAbhiprAyavataH sAdhorityarthaH / tatra jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanAbhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd / etena-jIvavirAdhanApi yadi . gaye hovA chatAM, je tenI virAdhanA karanArI pravRtti karavAmAM Ave te te ja aMgene virati pariNAma UbhuM rahI zakato na hovAthI sarvavirati pariNAmane uccheda ja thaI jAya. jANavA chatAM, te jenI virAdhanA karanArI pravRtti karavAmAM paNa je virati pariNAma TakI zakti hoya te te dezaviratiguNaThANane ja ucheda thaI jaze. kAraNa ke pRthvIkAya vagere jene AraMbha karanArI pravRtti karavA chatAM sarvavirati pariNAma zrAvakamAM paNa TakI zake che. AvI Apatti na Ave e mATe mAnavuM paDe che ke jemAM varjanAabhiprAyarUpa upAdhi bhaLI hoya tevI jIvavirAdhanA vagere saMyamapariNAmane TakAvI rAkhavAmAM hetu bane che. zrAvakane pRthvIkAyavagere jIvonI hiMsAne varjavAne abhiprAya na hevAthI saMyama pariNAma TakI zakatuM nathI. sAdhuomAM nadI utaratI vakhate paNa A pariNAma hoya te che ja. have je e vakhate pANInA jIvonI jANakArI paNa hoya to to tenI virAdhanAne varjavAno pariNAma AgaLa AvI nadI utaravA ja na de. tema chatAM sAdhu je nadI utare to e varjanA pariNAma Ubho na rahe ane tethI saMyamapariNAma paNa haNAI jAya. paNa sAdhu nadI paNa utare che ane saMyamapariNAma paNa jaLavAI rahe che. tethI mAnavuM paDe che ke varSAnA pariNAma hovA chatAM tenuM vajana azakaya hoI azakya parihArarUpe e virAdhanA thAya che. vaLI ahIM je che evuM je jJAna thai jAya te te jyAM ja na hoya tevA sthAnethI jatAM tene kaI rokanAra na hovAthI virAdhanAne parihAra azakya na rahe tethI mAnavuM paDe che ke e azakayaparihAra paNa jIvana anAbheganA kAraNe hoya che. [chavaghAtAdimAM varjanAbhiprAya upAdhirUpa-pU0]. A badhI vAta parathI phalita e thAya che ke jIvaghAtanA varjanAbhiprAyavALA ane jaNApUrvaka pravartatA evA chaghasthasAdhuothI anAgajanya azakya parihAra rUpe thatA jIvaghAta-mRSAbhASaNa vagere saMyamapariNAma akhaMDita rahevAmAM hetu che. chavaghAtAdimAM A je hetatA Ave che te varSanAbhiprAyarUpa upAdhithI prayukta ja heya che. kemake jIva 1. yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA sUtravidhisamagrasya / sA bhavati nirjarAphalA'dhyAtmavizodhiyuktasya //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahi sA : jaLajIvavirAdhanA vicAra TarnI nirjarAM prati kAraNaM bhavet, tarhi tathAbhUtApi virAdhanA tapaH saMyamAdivad bhUyasyeva zreyaskarI, bhUyonirjarAhetutvAd,' - iti parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktu N zakyatvAt, na caivaM jIvavirAdhanA tathA tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyAH pratibandhakatvAt / pratibandhakaM ca yathAyathA'lpamasamarthaM ca tathAtathA zreyaH, tena tasyAH kAraNatvaM pratibandhakAbhAvatvena, pratibandhakAbhAvasya ca bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd, anyathA tadbhAvasya kAraNatA na syAd" ityAdikUTakalpanArasikeNocyate, virAdhanAmAM sacamapariNAmanA nAzanA hetubhUta je jIvadyAtapariNAma janyatva rUpa (jIvane maravAnA pariNAmathI utpanna thavArUpa) peAtAnu svarUpa hAya che te va nAbhiprAyathI dUra thayu hoya che. tAtparya A che ke--je dharmAMvALI banIne je vastu peAtAnu svarUpa cheADI de che te dharmAM te vastumAM upAdhi kahevAya che. (jemake amuka sa`skAra karAyeluM' jhera peAtAnuM mArakatvasvarUpa cheADI de che, te e saMskAra jheramAM upAdhirUpa bane che) vanAbhiprAya viziSTa banelI jIvavirAdhanA peAtAnA jIvaghAtapariNAmajanyarUpa sa'yamanAzakatvasvarUpane cheADI de che. tethI vanAbhiprAya emAM upAdhirUpa che. A vanAbhiprAyanA kAraNe sacamapariNAma TakI rahetA heAvAthI kanirjarA paNa cAlu rahe che. va nAbhiprAyajanya A nirjarA pratye jIvavirAdhanA pratibadhaka banatI na hAvAthI pratibaMdhakAbhAva tarIke kAraNa bane che. Aghaniyukti (759) mAM kahyuM che ke " travidhisamagra, adhyAtmavizuddhiyukta ane jayaNApUrNAMka pravartAtA sAdhuthI je virAdhanA thaI jAya che te nirAtmaka phaLavALI bane che' ahI' sUtravidhisamagra eTale savasAvadyayeAgeAnA paccakkhANavALA ane tethI vanAbhi prAyavALA. vinA yukta jIvavirAdhanA pratiSTha dhakAbhAvarUpe nirAnA hetu-pUrva ] A virAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka banatI nathI. kAraNa ke tenAmAM jIvaghAtapariNAmajanyatva na heAvAnA kAraNe te varjanAbhiprAyarUpa upAdhinI apekSAe duCLa hAya che. Ama virAdhanAne vanAbhiprAyarUpa upAdhinA kAraNe nirAnuM kAraNa je kahI tenAthI AvI zaMkAnuM nirAkaraNa thaI jAya che ke 'jIvavarAdhanA je nirApratye kAraNu banatI hAya tA tevI paNa virAdhanA tapa-sa'yamavagerenI jema vadhune vadhu karavI e ja vipulanijaeNrAnA hetubhUta banatI hAi hitAvahu banI jaze.' A zaMkAnuM nirAkaraNa eTalA mATe thaI jAya che ke je vastu tapa vagerenI jema svarUpe kAraNu banatI hAya tene mATe ja evu' kahI zakAya che. jIvavirAdhanA kaMI svarUpathI nirjarAnuM kAraNa nathI, kemake svarUpe tA e sayamapariNAmanA nAza karavA dvArA nirAnI pratibaMdhaka ja che. ane nirAnA pratibaMdhaka te jema jema alpa ane asamartha hoya tema tema ja hitAvahu bane che, tethI te pratibadhakAbhAva tarIke ja nirAnuM kAraNa bane che. (kAraNake abhavAmAM ja alpa ane asAmarthyanA praka hAya che.) ane pratiba`dhakAbhAvanI adhikatA teA pratibaMdhakarUpa virAdhanAnI echAzamAM ja sabhave che, nahitara pratibadhakanA abhAva kAraNa ja na bane. mATe virAdhanA vadhu karavI hitAvaha anaze
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dharma parIkSA laiM. 53 tadasat , nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanirjarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt , tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve bAdhakAbhAvAt , "je AsavA te parissavA' ityAdivacanaprAmANyAt / nimittakAraNotkarSApakauM ca na kAryotkarSApakarSa. prayojako, iti na nirjarotkarSArtha tAdRzahiMsotkarSAzrayaNApattiH / yacca 'jA jayamANamsa.' ityAdivacanapuraskAreNa varjanAbhiprAyeNAnAbhogajanyA'zakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu taddhRttyarthAnAbhogavijRmbhita, tatrApavAdapratyayAyA eva hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathA hi-' yatamAnasya sUtroktavidhisamagrasya sUtroktavidhiparipAlanapUrNasya adhyAtmavizodhi yuktasya rAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA sA bhavati nirjarAphalA / evuM kahI zakAtuM nathI, niSkarSa - nirjarA thavAmAM je mukhya bhAga bhajave che te varjanAbhiprAya "Aga"nI hAjarImAM saMbhavate na heI sAdhunI naghuttAravagere kriyAmAM anA. bhogajanya azakya parihArarUpe ja jIvavirAdhanA mAnavI joIe. ane tethI kevaLIone anAbhoga ja na hoI dravyahiMsA mAnavI ja na joIe. [ nizcayanaye virAdhanA nirjarAne hetu ja nathI-u. ] uttarapakSa - beTI peTI kalapanAonA taraMgo racavAnA rasavALA pUrvapakSIe kahelI A vAte jUThI jANavI. kAraNa ke saMyamanimitte thatI badhI nirjarA pratye nizcayathI adhyAtmazuddhirUpa bhAva ja hetu che, jIvavirAdhanA vagere nahi. nizcayanA aMgabhUta vyavahAranaye apavAdapadAdinimittaka hiMsA paNa temAM nimitta banavAmAM kaI bAdhaka nathI. kAraNake "ne bAvA" "je Azrava hoya che te parisa=saMvara banI jAya che" ityAdi pramANabhUta vacanathI e vAta jaNAya che. Azaya e che ke pUrva pakSIo jIvavirAdhanAne je pratibaMdhakAbhAva tarIke nirjarAnI kAraNa kahI che evuM nathI. prazna - je e pratibaMdhakAbhAva tarIke kAraNa nathI te tapa vagerenI jema vadhune vadhu kema na karavI joIe? uttara :- nimittakArakunA utakarSa-apakarSa kaMI kAryanA utkarSa-apakarSa (vattAo chApaNA)mAM prAjaka nathI. dAMDA vadhAre hovA mAtrathI kaI ghaDA ghaNA ke moTA) banI jatA nathI. tethI nirArUpakAryanA utkarSa mATe nimittakAraNarUpa hiMsA vidhAravAnI Apatti AvatI nathI. vaLI "nA kayamALA." ItyAdi vacanane AgaLa karIne "anAbhUgajanya azakya parihArarUpa hiMsA varjanAbhiprAyadvArA pratibaMdhakAbhAvatarIke nijerAnuM kAraNa bane che' ityAdi je kahyuM ke te te sUvavacananI vRttinA arthanA ajJAnanuM ja phaLa che, kAraNa ke te vRttimAM A nirjarAphalaka virAdhanA tarIke apavAdapadabhAvI virAdhanAnI ja vAta karI che. (ane apavAdapadabhAvI virAdhanAmAM te anAbhogajanyatva ke varjanAbhiprAya hete nathI) te vRtti A rIte- "jayaNApUrvaka pravartatA, sUtroktavidhinuM. paripAlana karavAthI pUrNa (khAmI nyUnatA vagaranA) temaja adhyAtmavizedhiyukta=rAga-dveSa rahita evA sAdhuthI je apavAdapadanimite virAdhanA thAya che te nirjarAphalaka bane che. tAtparya, kRtAgI, gItArtha ane kAraNavazAta apavAdane sevatA evA sAdhuthI je virAdhanA thAya che te siphilaka bane che." AvuM piMDaniryukti (760)nI vRttimAM kahyuM che. 1. 2 Avarta parivAranA
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanA vicAra 303 idamukta bhavati-kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavati' iti pinnddniyuktivRttau| na ceyamanAbhogajanyA varjanAbhiprAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvenajusUtranayamatena vilakSaNaiva satI vyavahAranayamatena ca vilakSaNakAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAhetuH, ghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge / ata eveyamanubandhAto'hiMsArUpA satyaidamparyArthApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd, vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato [ ApavAdika virAdhanAmAM anAga ke varjanAbhiprAya hete nathI uo ] apavAdapade thatI A hiMsA anAgajanya ke varjanAbhiprAyavALI hotI nathI. kAraNa ke apavAdapadane artha ja e ke "emAM hiMsA vagere thavAnA che e khabara hovA chatAM puSTa AlaMbanane laIne tevI pravRtti karavAnI hoya. mATe tyAM anAbhoga kahevAya nahi. vaLI "ATalo apavAda sevI lauM te jJAnAdinI sArI vRddhi thaze ItyAdi abhiprAya hovAthI te ApavAdika hiMsAne varjavAne nahi paNa sevavAne ja abhiprAya hoya che. mATe te jaMgaladinA vihAra vakhate, zaikSa (nUtana dIkSita) vagere agItArtho apavAdasevanano niSedha karatA hoya te paNa gItArtho temane te vakhate apavAda sevI levAnI salAha Ape che. mATe nakkI thAya che ke e virAdhanA anAgajanya ke varjanAbhiprAyavALI hetI nathI. ane tethI tamArI prakriyA ja je sAcI hoya te te e nirjarAnuM kAraNa na banatAM pratibaMdhaka ja banI jAya. - a Azaya e che ke, nadI utarIne anya deza vageremAM vihAra karavAnuM hoya che tyAre e nadI utaratI vakhate je jIvanI je virAdhanA thavAnI hoya che te virAdhanAne vajavAne sIdhe abhiprAya to hoto nathI, nahitara te nadI utaravAnuM ja mAMDI vALe. "mArA jJAna-saMyama vagerenI vRddhi-rakSaNa thaze? e abhiprAya hovAthI sAdhune nadI utaravAnI, AdhAkamasevananI vagere virAdhanA karavAne paNa abhiprAya thaI ja jAya che. (agItAryAdine na thAya te tevA dezakALAdimAM gItArthe te abhiprAya Ubho karAve che.) nadI utaravAnI kriyAmAM "g gye na vi. ItyAdi vidhinuM paripUrNa pAlana vagere karIne jayaNA vagerene sAdhu je jALave che tenAthI ghaNA jIvonI rakSA thAya che, eTale teonI virAdhanAne vavAno abhiprAya te spaSTa che ja. paNa saMpUrNa vidhipAlana vagere hovA chatAM je jIvonI virAdhanA aTakI zakatI nathI, teonI virAdhanAne varjavAne abhiprAya hetuM nathI. kema ke e he to nadI utaravAnuM ja mAMDI vALavuM paDe.) prazna : sAdhu nadI utaravAnI paNa A je kriyA kare che te saMyamAdinA pAlana-vRddhi vagere mATe ja, A saMyamAdithI to Akhare e virAdhAtA jIvonI virAdhanA aTakavAne paNa ene abhiprAya hoya ja che. to tame kema ema kahe che ke teonI virAdhanAne vajanAbhiprAya hoto nathI. uttara : tamArI vAta sAcI che. pariNAmataH (paraMparAe-tAvika daSTie nizcayathI) to teonI virAdhanAno paNa vajanAbhiprAya hAya ja che, kAraNa ke sarvaviratipariNAma hoya che. paNa ahIM prathakAre vajanAbhiprAyano je niSedha karyo che te uparokta pUla-vyAvahArika vaja*nAbhiprAya che. Ane samajavA prastuta adhikArane vicArIe- prastuta mAM nA jAmaLa4" ItyAdi zAstravacanane adhikAra cAlI rahyo che. emAM virAdhanAne
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dharma parIkSA le. 53 mokSaphalatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH 'atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyA. jJAni nAha (8 ) hisijja Na bhUyAi ittha payatyo pasiddhago cetra / maNamAiehiM pIDAM samveti ceva Na karijjA // hiMsyAd vyApAdayed na naiva bhUtAni pRthivyAdIn prANinaH atra sUtre padArthaH prasiddhazcaiva prakhyAtarUpa eva, tameva darzayati manAdibhirmanovAkkAyaiH pIDAM bAdhAM sarveSAM caiva na kuryAdna vidadhyAditi // 1 [baMdhahetu nirja rahetu zI rIte bane? nayavicAraNA ] prazna :- te pachI have tame ja kaho ke baMdhahetubhUta evI paNa te virAdhanA nirjazane hetu zI rIte banI jAya che? uttaraH- RjusUtranaya to A hiMsAne te jJAnapUrvaka heI avidhihiMsA karatAM vilakSaNa ja (eka judI vasturUpa ja) mAne che. ane tethI avidhihiMsA karmabaMdhanA hetabhUta hovA chatAM A vidhihiMsA karmanirjarAne hetu havAmAM kaI prazna rahetuM nathI. vyavahAranayane abhiprAya evo che ke baMdhahetubhUta evI paNa enI e ja hiMsA jyAre puSTaAlaMbana-jayaNa vagere rUpa vilakSaNa sahakArI kAraNethI yukta bane che tyAre nijerAne hetu banI jAya che. A baMne nAnI mAnyatAmAM daSTAna tarIke daMDa samaja. RjusUtranayamate ghaDo banAvavAnA abhiprAyathI levAyelA ane ghaDAnA kAraNabhUta evA daMDa karatAM ghaDAne nAza karavAnA abhiprAyathI levAyelo daMDa vilakSaNa hoya che, ane tethI e ghaDAnA nAzane hetu bane che. vyavahAranayamate-cakra-kuMbhAra vagere sahakArI kAraNonA sAMnidhyavALe ane tethI ghaDAnI utpattinuM kAraNa banate evo paNa daMDa tephAnI chokaro vagere rU5 sahakArI kAraNenA sAMnidhyamAM ghaDAnA nAzane hetu banI jAya che. be nayamAM mukhya bheda A paDayo ke vyavahAranaya sahakArI bhede daMDane bheda nathI mAnate, paNa, daMDa te ene e ja rahyo, paNa sahakArI badalAyA eTale enAthI thanAra kArya paNa badalAI gayuM" evuM mAne che. jyAre jusUtranaya sahakArIbhede daMDabheda mAne che. eTale ke sahakArI badalAyA eTale daMDa paNa badalAI ja gayo. ane tethI enAthI utpanna thanAra kArya paNa badalAyuM. prastutamAM jJAnAdinI vRddhivagerene abhiprAya vagere rUpa sahakArIbhedanA kAraNe virAdhanAthI utpanna thanAra kArya badalAI jAya che. tethI ja, daMDa ghaTepattinA badale ghaTanAzane jema pratibaMdhakAbhAvarUpe nahi, paNa sIdhA kAraNa tarIke ja hetu banI jAya che tema A hiMsA paNa nirjarAne sIdhe ja hetu banI jAya che, nijerAnuM kAraNa kahI che. AmAM pUrvapakSInuM kahevuM evuM che ke virAdhanA vanAbhiprAyavALI hovAthI nijAnuM kAraNa bane che. eTale ene abhiprAyevarsanAbhiprAya e virAdhanAnuM vizeSaNa banyA ane virAdhanA e vizeSya banI. AmAM vizeSya bananAra virAdhanA e mAtra vyAvahArika daSTie (svarUpe) ja virAdhanArUpa che, nizcayadaSTie virAdhanArUpa nathI. (kemake nizcayadaSTinI virAdhanA te nirjarAphalaka heya ja nahi) eTale tenA vizeSaNa tarIke je varjanAbhiprAya levAnuM hoya te paNa vyAvahArika daSTine ja varjanAbhiprAya le e vadhu yogya Thare, tAtvikadaSTie (paraMparAe) je varjanAbhiprAya rU5 hoya te nahi. ane Avo vyAvahArikadaSTine vajanAbhiprAya te upara kahI gayA e mujaba ApavAdika virAdhanAmAM to nathI ja. mATe granthakAre ene niSedha karyo che.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalimAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAno vicAra 305 tathA, AraMbhipamattANa' itto ceihrlockrnnaaii| takkaraNameva aNubaMdhI tahA esa vakkattho // 866 // vyAkhyA-ArambhaH pRthivyAdyapamardaH sa vidyate yeSAM te AraMbhiNo gRhasthAH, pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaiH sarvasAvadyayogaviratAvapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, AraMbhiNazca pramattAzca ArambhipramattAsteSAM, itaH padArthAt caityagRhalocakaraNAdi caityagRhamahato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM ca kezotpATanarUpa, AdizabdAt tattadapavAdapadAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNa, tatkaraNameva prAgni. Siddha hiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH ? ityAzaGkyAha-anuSandhato'nugamAt tathA tatpakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityarthaH // avihikaraNami ANAvirAhaNAduTThameva eesi / to vihiNA jaiavvaMti mahAvakkattharUvaM tu // 867 // vyAkhyA-avidhikaraNe'nItividhAne caityagRhalocAderarthasya AzAvirAdhanAd bhagavadvacanavilopanAd duSTameva eteSAM caityagRhAdInAM karaNaM. tatra ceyamAjJA jinabhavanakAraNavidhiH zuddhA bhUmirdala' ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAna svAzayavRddhiH samAsena // dho[6/2] TonarmavidhitupratibaMdhakAbhAva tarIke nahi. Ama pariNAme nirjarA hetu banI jatI hovAthI ja e anubaMdhathI ahiMsArUpa hoya che. ane tethI adaMparyArthInI apekSAe te e "ra hiMyA...." kaIpaNa jIvane mAravo nahi ItyAdimAM karelA niSedhano aMzataH paNa viSaya banatI nathI, kemake temAM te avidhihiMsAne ja niSedha che, vidhipUrvaka thatI svarUpahiMsA te sada anuSThAne mAM aMtabhUta hoI paramArthathI mokSaphalaka hoya che. (mATe tene niSedha heya na zake.) upadezapadasUtra (865-868) mAM kahyuM che ke- [ adaMparya aMge upadezapathagata prarUpaNa ]. have sAkSAta ja keTalAka sUtrane AzrIne padArtha vagere vyAkhyAnA aMgane dekhADatAM prakhyakAra (upadezapadakAra) kahe che-"pRthavIkAyAdi ne haNavA nahi' e sUtramAM padArtha prasiddha ja che. tene ja jaNAve che mana vagere(vagera eTale vacana ane kAyA)thI badhA jIvone bAdhA pahoMcADavI nahi. tathA (have vyAkhyAnA cAlanArUpa aMgane jaNAve che-) pRthavIkAyavagere jIvone vAta kare te AraMbhI=gRhastho. savasAvadyoganI virati hovA chatAM nidrA-vikathA vagere pramAdothI je pramatta bane te pramattasaMvata... gRhastha je bhagavAnanuM jinamaMdira baMdhAve che tenuM pramattasaMyatAne je lonca karavAmAM Ave che vALa ukheDavAmAM Ave che) te temaja (Adi zabdathI) apavAdapade pravacanaduSTavyaktione nigraha vagere rUpa je parapIDA karavAmAM Ave che te, A badhAmAM te "koIpaNuM jIvone pIDA karavI nahi' ItyAdi A padArthathI jene niSedha karyo che te parapIDAne ja karavA rUpa banI jaze, kAraNa ke e darekamAM tavI parapIDA saMkaLAyelI che. eTale jinamaMdira-laca vagere karavA e niSiddhanA sevanarUpa banI javAnI Apatti AvI. A cAlanA rU5 vAkayArtha kahyo. [have vyAkhyAnuM anya aMga pratyavasthAna (cAlanAmAM karelI zaMkAnuM samAdhAna) dekhADe che-] rItyagRha-laca vagere avidhithI karavAmAM jinAjJAne le 5 thato hovAthI te rIte jinamadira vagere karavA e duSTa ja che. tethI jinapadeza rU5 (bI jinezvaradeve darzAvelI vidhipUrvaka pravartavuM. A pratyavasthAna rUpa mahAvAkyartha kahyo. caityagRhadi bAbatamAM jinAjJA AvI che-zuddha bhUmi, kASTha vagere dala, nekarI pAse kAma ghaNuM na kheMcAvavuM, potAnA zubhaAzayanI vRddhi karatA rahevuM A derAsara baMdhAvavAnI saMkSepathI vidhi jANavI. locakriyAnI vidhi-jinakapIone dhruva leca hAya, sthavirAne comAsamAM hoya, taruNasAdhuone cAra mahine ane vRddhone cha mahine lAca hoya. A mahAvAkayArthIne ja pachInI gAthAnA pUrvArdhathI upasaMhAra karatA upadezapadakAra audapane
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dharmaparIkSA . 53 dhuvaloo a jiNANa vAsAvAsesu hoi therANa / taruNANaM caumAse vuDDhANa hoi chammAse // "ityAdi, tattasmAda vidhinA jinopadezena yatitavyaM-ityeva mahAvAkyArthasya prAkcAlitapratyavasthAnarUpasya rUpa tu svabhAvaH punaH // mahAvAkyArthameva gAthApUrvAdhanopasaMharannadamparyamAha evaM esA aNubaMdhabhAvao tattao kayA hoi / aidaMpanja evaM ANA dhammammi sAro tti // 868 // evaM vidhinA yatne kriyamANe * eSA'hiMsA anubandhabhAvata uttarottarAnubandhabhAvAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt tattvataH paramArthataH kRtA bhavati, mokSamasampAdya jinAjJAyA uparamAbhAvAditi aidamparyametadatra yadutAzA dhameM tAraH tiH varasamAtAviti | pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne, kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve, vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya jaNAve che-Ama jinagRhAdi aMge jinokta vidhi mujaba prayatna karavAmAM Ave te anubaMdhabhAva Ubho thavAnA kAraNe "hiMsiga na mUyADuM.' ItyAdi vacanathI je ahiMsA (hiMsAtyAga) jaNAvI che te paramAthathI saMpanna thAya che. Azaya e che ke jinetavidhi mujaba jinaJDAdi karavAmAM Ave to pti rUpa aMtimaphaLa sudhI ahiMsAnI paraMparA cAle che. eTale svarUpe hiMsArUpa hovA chatAM tArika dRSTie anubaMdhabhAvathI e ahiMsArUpa ja banI rahe che. mokSaprApti sudhI enI paraMparA cAle che evuM eTalA mATe kahyuM ke (jIva je jinAjJAne cheDe nahi to) jinAjJA mokSaprApti karAyA vagara adhavacce aTakI jatI nathI (eTale ke e mokSaprApti karAve ja che.) A bAbatamAM adaMparka A che ke AjJA e dharmamAM sAra rUpa che eTale ke koIpaNa anuSThAna dharmarUpa bane che ke nahi temAM svarUpaH hiMsA ke ahiMsA, svarUpataH satya ke asatya vagere mukhya bhAga bhajavatA nathI paNa AjJA ke AjJAne abhAva e ja mukhyabhAga bhajave che. "Iti' zabda adhikAranI samApti jaNAvavA mATe vaparAya che." (upadezapadane uddhata adhikAra pUrNa thaze.) [chavaghAtapariNAmane nirja rahetu mAnavAnI Apatti ] vaLI ukta jIvaghAta pariNAmazUnya hiMsAne pratibaMdhakAbhAva tarIke nirjarAno hetu mAnavAmAM devAnApriya (kUkha) evA tamAre jIvaghAta pariNAmane paNa nizAna hetu mAnavAnI Apatti Avaze. te A rIte-jIvaghAta pariNAmarUpa vizeSaNa vagaranI mAtra vizeSyarUpa hiMsAne tame pratibaMdhaka tarIke nathI mAnatA. ene phalitArtha e thayo ke 1. dhravalocazca jinAnAM varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM cAturmAsyAM vRddhAnAM bhavati SaNmAsyAm // * "HT= hiMkinna na mUyADuM..' rUDhivAnomishiMtA" phuH & dhamaparIkSAnI pUrvamudrita pratamAM ane upadezapadanI pratamAM avagraha (mavAra) nA praleSa vinA - ST hiMar' ema chapAyuM che. paNa upadezapadamAM ja A padArtha, vAkaSArtha vagerene samajAvavA mATe bIje "vaphanna jaMtha" ne je adhikAra che temAM vRttikAre je vyAkhyA karI che ke "ta-prathAgana" 'caejja graMtha' iti vacanoktamevamAjJAnusaraNenAdhikaraNatyAgato'saMyamaparityAgAd bhAvataH paramArthena kRta bhavati / ' tenA parathI lAge che ke ahIM paNa "DHI="feliMga ba0' ItyAdi vacanekta hiMsAtyAga (ahiMsA)" artha ho joIe. eTale ke "NishiMsA' pATha yogya che. " ema dharmaparIkSAnI pUrvamukitapratamAM ane upadezapadanI mukita pratamAM "mokSasaMpAtrinArAyA " , e rIte chapAyuM che ane tethI upadezapadanA bhASAMtaramAM paNa e rIte artha karavA prayAsa karAyo ' che. paNa dhamaparIkSAnI saMvegI upAzrayanI hastalikhita pratamAM 'mokSamasaMpAda vinAzAyAH" e pATha che. A rIte pATha rAkhavAthI prApta thatA artha saMyogya lAge che. eTale A pustakamAM e pATha rAkhyo che. .
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 " kevalImAM dravyahiMsA : jaLavavirAdhanA vicAra zuddhavizeSyasvarUpatve, vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi saMbhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyeta, ityaho ! kAcanApUrveyaM tarkAgamacAturI / varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhikA iti cet ? kimetadvirAdhanApadapravRttinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya ? Aye 'padapravRttinimittaM nAsti, padArthazca pratipAdyate' ityayamunmattapralApaH / antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthya, iti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat / na ca 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd 'varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati' iti bhaavaarthpryaalocnaadtevA vizeSaNaviziSTa virAdhanA e pratibaMdhaka che. vaLI sAmAnyathI keIpaNa kAryapratye pratibaMdhane abhAva kAraNa hoya che. tethI nirja rArUpa kArya pratye paNa tevI viziSTavirAdhanArUpa pratibaMdhakano abhAva e kAraNa che. jyAM varjanAbhiprAyathI chavaghAta pariNAma dara karAyo che tyAM hiMsA hovA chatAM jIvaghAta pariNAmarUpa vizeSaNa na hovAthI vizeSaNa viziSTa hisA rUpa pratibaMdhakane abhAva hAjara rahe che ane tethI nirjarArUpa kArya thAya che. AmAM te abhAva kAraNa bane che paNa tame te kAraNa tarIke mAtra vizeSarUpa "hiMsAne ja ullekha karI de che. tethI phalita e thAya che ke jIvaghAta pariNAmarUpa vizeSaNane abhAva hovAnA kAraNe (hiMsArUpa vizeSyanI hAjarImAM paNa) u thayela viziSTa hiMsArUpa pratibaMdhaka abhAva (ke je kAraNabhUta che te) kevalahiMsAtmaka zuddha (mAtra) vizeSyasvarUpa che. Ama vizeSaNanA abhAvanA kAraNe Ubho thayelo viziSTane abhAva je zuddha (vizeSaNa zUnya) vizeSarUpa banI jato hoya te e rIte vizeSyanA abhAvanA kAraNe ubhe thaela viziSTano abhAva zuddha vizeSaNaravarUpa banI ja paNa saMbhave che. vaLI viziSTano abhAva kAraNa te che ja. tethI tavarUpa zuddha vizeSaNane paNa kAraNa mAnavuM paDaze. arthAta zikArI vagere che jyAre hiMsA karatA na hoya tyAre temAM rahela kevala vizeSaNasvarUpa jIvaghAta pariNAma karmanirjarAne hetu banI jaze. Ama AvI Apatti AvI paDatI hovA chatAM tame zuddhahiMsAne pratibaMdhakAbhAva tarIke je nirjarA hetu mAne che e kharekhara ! tamAruM tarka ane Agama lagADavAnuM keI apUrva cAturya ja che. _ [ virAdhanAnuM hiMsA pariNAmajanya vanAthI dUra thAya-pU.] pUrvapakSa - virAdhanAnuM jIvaghAta pariNAma e vizeSaNa che je varjanAbhiprAyathI dUra karAya che ItyAdi ame kahetAM ja nathI. ame te ema kahIe chIe ke jIvaghAtapariNAmajanyatva e virAdhanAnuM svarUpa che je varjanAbhiprAyathI dUra karAya che. tethI varjanAbhiprAyanI hAjarImAM te svarUpa UbhuM na rahevAthI hiMsA paNa UbhI rahetI ja. nathI (kAraNa ke svarUpanA abhAvamAM svarUpavAna no paNa abhAva thaI ja jAya) tethI asat (avidyamAna) evI te nirjarAnI pratibaMdhaka zI rIte bane ? arthAt na ja bane, tethI ame tene pratibaMdhakAbhAva tarIke kAraNa kahIe chIe.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 dharmaparIkSA lai. 53 nupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyate, ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvaM svarUpeNavAkSataM ityapi yuktaM, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd / ata eva tatprakArakapramitipratibandharUpasyApi taddhAnasyAnupapatteH / atha-varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvA' [ hiMsApariNAmajanyatvane virAdhanAnuM svarUpa kahevuM e mugdhapratAraNa-u.] uttarapakSa - jIvaghAta pariNAmajanyatva e "virAdhanA' padanuM pravRttinimitta (e zabdane uccAra thavAmAM banatuM nimittakAraNa) che ke hiMsArUpa virAdhanA padArthanuM vizeSaNa che? pravRttinimitta mAnI zakAtuM nathI. kAraNa ke tAdazajanyatvazUnyahiMsAmAM tevuM pada pravRttinimitta nathI ane chatAM "virAdhanA' tarIke tene je ulekha karo cho te unmattanA pralA5 je banI javAnI Apatti Ave. ene vizeSaNa paNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke vizeSaNaviziSTavizeSya e pratibaMdhaka tarIke phalita thavAthI upara Apela deSa emane ema Ubho ja rahe che. mATe "jIvaghAta pariNAmajanyatva e virAdhanAnuM svarUpa cheItyAdi vAte karavI e mugdhaziSyone mAtra ThagavAnI ja vAta che. pUrvapakSa - je dharmaviziSTa thayelI je vahu pitAnA svarUpane choDI de che te dharma temAM upAdhi kahevAya che? A niyamane anusAra vicAratAM temaja "varjanAbhiprAviziSTa evI jIvavirAdhanA pitAnA jIvaghAta pariNAmajanyasvarUpa saMyamanAzakatA svarUpane cheDI de che e hakIkatane vicAratAM jaNAya che ke varjanAbhiprAyathI anupahita (varjanAbhiprAyanA sAMnidhya vagaranI) virAdhanA tarIke ja virAdhanA e nirjarA pratibaMdhaka che. tethI vanAbhiprAyathI upahita virAdhanAmAM svarUpe ja pratibaMdhakAbhAvatva abAdhitapaNe jaLavAI rahe che. arthAt jIvaghAta pariNAmathI viziSTa hovA rUpe e pratibaMdhaka ja nathI te tame kahela Apatti zI rIte Ave ? uttarapakSa :- prastuta virAdhanA "A jIvane haNuM" ItyAdi abhiprAyathI thaI na hevAthI temAM pahelethI jIvaghAta pariNAmajanyatva ja hetuM nathI te vanAbhiprAyathI te dUra karavuM paNa azakaya ja rahe che. pUrvapakSa - tamArI vAta sAcI che. tema chatAM, virAdhanA vize sAmAnyathI je "A jIvaghAtapariNAmajanya che evI jIvaghAta pariNAmajanyatvaprakAraka pramA thatI hoya che te pramAne pratibaMdha karavArUpa je virAdhanAnA svarUpano tyAga te te varjanAbhiprAyathI thavo azakya raheto nathI ne ? uttarapakSa- hA, e paNa azakya ja rahe che, kAraNa ke A virAdhanA jIvaghAta pariNAmajanya na hoI tene vize tevI pramA(yathArthajJAna) ja mULamAM saMbhavatI na hoI tene pratibaMdha paNa zI rIte thAya? pUrvapakSa-vanAbhiprAyanA abhAvaviziSTavirAdhanA tarIke ja virAdhanAne prati baMdhaka mAnavAmAM uparane koI deSa raheto nathI. uparathI varjanAbhiprAyane nirjarAnuM pRthaka kAraNa mAnavuM na paDavAthI lAghava thavA rU5 guNa ja thAya che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLavavirAdhanA vicAra uo, kalpanAllAghavameva-iti cet ? na, varjanAbhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAnnottejakatvaM, ityAjJAzuddhabhAvasyehottejakatvaM vAcyaM, sa ca viziSTanirjarAmAtre khatantrakAraNaM, iti na tatrAsye(tasye)hottejakatvaM yujyate, anyathA daNDAbhAvaviziSTacakratvAdinApi ghaTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAd, iti na kizcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva eva sarvatra saMyamarakSAheturna tvanAbhogamAtram , iti nadhuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvaM, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam / // 53 // atha tatra jalajIvAnAbhoge vyaktaM dUSaNamAha( [ sarvatra viziSTa nirjarA pratye AjJAzuddhabhAva e svataMtra kAraNa]. uttarapakSa -jema sUryakAnta maNinA abhAvaviziSTa caMdrakAnatamaNino abhAva e dAha pratye pratibaMdhaka che to sUryakAnta maNi dAha pratye uttejaka bane che, tema tamArA kahyA mujaba pratibaMdhakatA mAnavAmAM phalita ema thaze ke varjanAbhiprAya e nirjarA pratye uttejaka che. paNa varjanAbhiprAya mAtra e uttejaka bana saMbhavato nathI, kemake e to AjJAbAhya anuSThAnamAM paNa hoya che jenAthI nirjarArUpa kArya thatuM nathI. arthAt koI agItAryAdi chavaghAta varjavA mATe svabuddhimujaba je AjJAbAhyaanuSThAna kare ane pariNAme virAdhanA thAya to e virAdhanAmAM varjanAbhiprAya hovA chatAM nirjarA te thatI nathI. mATe varjanAbhiprAya uttejaka nathI. mATe je uttejaka mAna hoya to AjJAzuddha bhAvane ja mAnI zakAya che je agItArthanA ukta anuSThAnamAM hAjara na hovAthI nirja thaI nahi. paNa ene paNa uttejaka mAnava e yeAgya nathI, kemake e to virAdhanAthI ke tapa vagerethI je kaI viziSTanirjarA thAya che te badhI pratye svataMtra kAraNa che, (kAraNa ke AjJAthaddhabhAvazUnya evA paNa tapa vagere kaMI ni jarA pratye pratibaMdhaka nathI ke jethI AjJAzuddhabhAvane uttejaka mAnI zakAya. vastusthiti te eTalI ja che ke mAtra ta5 vagerethI sAmAnya nirjarA thAya che jyAre AjJAzuddhabhAvanuM saMnidhAna hoya to viziSTa nirjarA thAya che. tethI phalita thAya che ke AjJAzuddhabhAva e viziSTa nijArAnuM svataMtra kAraNa che) tethI virAdhanAja nirjarAsthaLe paNa te svataMtrakAraNa tarIke ja vate hoI tene uttejaka mAnavo e yogya nathI. nahitara te (svataMtra kAraNane paNa A rIte uttejaka mAnI zakAtuM hoya te) ghaDA pratye svataMtrakAraNabhUta evA daMDa vagerene uttejaka mAnavA mATe daMDAbhAvaviziSacakra tarIke cakravagerene paNa ghaDAnA pratibaMdhaka mAnavAnI Apatti Ave. mATe varjanAbhiprAyane uttejaka mAnavAnI ane tenA abhAvaviziSTavirAdhanAne pratibaMdhaka mAnavAnI vAte tuccha che, tethI AjJAzuddhabhAva ja sarvatra viziSTanija rAno ja na vevamanamonanA vanAmikAvatI vAevA vacanaprayoga dvArA prathakAra AgaLa kahI gayA ke prastuta mAM je apavAdapada pratyayikI virAdhanAnI vAta che te vajanAbhiprAyavALI nathI. vaLI ahIM kahyuM ke "AjJA zaddhabhAva ja sarvatra viziSTanija rA pratye svataMtra kAraNa che." AnA parathI jaNAya che ke granthakArane 'vaja nabhiprAya' e svataMtrakAraNa tarIke mAnya nathI. vaLI kAtrizadakAviMzikA granthanI dAnabatrIzInA 31 mAM kalokanI pajJavRttimAM 'tAvarganAmiurgautra dario nizcathato detayaE' (eTale ke, tethI vajanAbhiprAya ja viziSTakama nirA vagere rU5 phaLavizeSa pratye nizcayathI hetu che.) A pramANe granthakAre kahyuM che. eTale granthakAranA A be vidhAnamAM paraspara virodha have spaSTapaNe
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 dharmaparIkSA kSe 54 jalajIvANAbhogA NaiuttAra mi jai Na tuha doso / pANevi tassa tA so mUlacchejjo Na hujjAhi // 54 / / - ( jalajIvAnAbhogAnnachutAre yadi na tava dossH| pAne'pi tasya tahiM sa mUlacchedyo na bhaved / / 54 // ) hetu che (ane tethI) saMyamarakSAno hetu che, anAbhogamAtra nahi. nadI utAravAmAM paNa sAdhuo je nirdoSa rahe che te paNa ArAzuddhabhAvanA kAraNe ja, nahi ke emAM thatI virAdhanA jaLajIvonA anAgathI janya azakya parihArarUpa hovAthI saMyamarakSAne hetu banatI hovAnA kAraNe, e vAta nizcita thAya che. je 53have nadI utAravAmAM pANInA chano anAga mAnavAmAM je cekhe deSa AvI paDe che te dekhADatA granthakAra kahe che gAthAtha - nadI utaravAmAM, jaLajIne anAbhoga hovAthI doSa lAgatuM nathI evuM je tamane mAnya che te tamArA mate te pANI pIvAmAM paNa anAga hevAnA kAraNe ja mUlachedya deSa lAgaze nahi. bhAse che, kemake ahIMnA adhikAramAM te varjanAbhiprAyanuM nirAnA viziSTakAraNa tarIke khaMDana che. paNa mahAmahopAdhyAyajInA vacane mAM pUrvAparavirodha hA e saMbhavita nathI. vaLI batrIzImAM ukta vAta kahyA pachI 'vijhUita manyatra.." (A vAtanI anyatra vistArathI vicAraNA karI che) A pramANe je kahyuM che temAM anyatra padathI prastuta dhama parIkSA granthanA A adhikArane ja nirdeza hoya ema lAge che. eTale ja ahInA A adhikAramAM batrIzIna e adhikAranuM khaMDana hoya to te tyAM A adhikArane atideza ja na hoya. AnA parathI paNa jaNAya che ke upalaka dRSTie be adhi. kArAmAM virodha he spaSTa bhArata hevA chatAM vAstavika rIte te bemAM virodha che nahi. ane te pachI e be vacano vacce samanvaya zodhavo joIe. mane (A granthanA bhAvAnuvAda kartAne) e samanvaya mATe AvA vikalpa gya lAge che. (1) batrIzInA e adhikAramAM "tasmAnAmA zaiva" evA padanA sthAne "tasmatArApudgamAvaava" evuM ja pada heya. jo ke AvuM pada tyAM hoya evuM mAnavuM e ghaNuM vadhAre paDatuM che, kemake amadAvAdamAM hAjA paTelanI paLamAM saMvegI upAzrayamAM batrIzInI je hastalikhita prata che (ke jenuM granthakAre svayaM saMzodhana karyuM che ema kahevAya che, temAM paNa "taHvarnanAmiprAthaava' evuM ja pada che. vaLI A padanI najIkanA pUrvanA vAkayomAM 'vajanAbhiprAyane svataMtra kAraNa mAnavo nahi paDe eva: lAghava che? ItyAdi pUrvapakSIe kahyuM che tenA parathI temaja "AjJAzraddhabhAva'nI tyAM koI vAta tathI tenA parathI paNa lAge che ke tyAM prathakArane vajananAbhiprAyane ja svataMtra kAraNa tarIke kahevAne abhiprAya che. eTale A virodhane samanvaya sAdhavA bIjo vika95 A sUjhe che ke (2) dhama parIkSAnA A adhikAra mAM je vajanabhiprAyane nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha che te yavahArathI (bAhya daSTie sAkSAta ) je vajanAbhiprAya che ene che. A vAtanuM samarthana nIcenI be bAbatothI thAya che. (ma) agItAryAdinuM AnAbAi anuSThAna ke je viziSTanija rA karAvatuM nathI temAM ene A A virAdhanAthI chUTuM" e je sthUla varjanAbhiprAya che e vAstavika (nacika-nAvika) varjanAbhiprAya rUpa to nathI ja. eTale ke tene e anuSThAnamAM tAtvika varjanAbhiprAya rahyo nathI. tema chatAM je vajananemiprAyane prastutamAM adhikAra cAlI rahyo che (ane tethI jene viziSTa nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha kare che, te varjanAbhiprAya mATe te granthakAre kahyuM che ke "vajanabhiprAya te
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahi'sA : jaLajIvavidhanA vicAra 1 jalajIvANAbhogatti / nadyattAre jalajIvAnAbhogAd yadi tava na doSaH, tahiM tasya jalasya pAne'pi sa doSo mUlacchedyo mUlaprAyazcittavizodhyo na bhavet, nahi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatpAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivarttanIyatvAbhyupagamAt, tathA cobhayatraiva midhyAduSkRtaprAyazcitta zodhya meva pApaM syAt, nanu ( na tu ) jJAtvA jalapAne'pi mUlacchedyam, tacca zrutaparaMparAviruddhaM, ityAbhogaviSayatApi jIvanavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu yatanA'yatanAvizeSAditi / yadi ca ' jJAtvA jalapAne na [javAnA anAbhAga hoya teA jaLapAnamAM mULaprAyazcitta na Ave] pANInA jIvAnA anAbhAga hAvAthI nadI utaravAmAM jo tamane doSa lAgatA nathI te te pANImAM pIvAmAM paNa tamane mUla nAmanA prAyazcittanA AThamA prakArathI je zuddha thaI zake tevA doSa lAgavA na joie. nadI utaratI vakhate te jIvAnA anAbhAga hatA ane pItI vakhate AbhAga AvI jAya che" evu' te! tame kahI zakatA nathI ja, kAraNa ke te anAbhAga kevalajJAnathI ja dUra thaI zake che' evu* tame mAnyuM che. mATe nI utaravAnI jema tenu pANI pIvAnI kriyA paNa anAbhAgathI thayelI hAvAthI kha'nemAM, 'micchAmidukkaDam' devA mAtrathI je dUra thaI zake tevuM ja pApa lAgavu' joIe, (kAraNake anAbhAgathI thayela A kriyAnu eTalu' ja prAyazcitta zAstromAM khatAvyu che.) nahi ke jANIne paNa pANI pIvAmAM mUlachedya. paNa jANIne paNa nadI AjJAkhAdya anuSThAnamAM paNa rahyo che,' (OM) adhyAtma vizAdhiyukta mahAtmAnI apavAdapadapratyayikI te virAdhanA ke je viziSTa nirjarAnu kAraNu bane che tenA mATe granthakAre kahyuM che ke e virAdhanA anAbhAgajanya nathI ke vajra nAbhiprAyavALI nathI.' A virAdhanAmAM vajra nAbhiprAyA je niSedha karyAM che te 'A nadI utaravAnI virAdhanAne vajra'' ityAdrirUpa je khAdyadRSTie sIdhA vajra nAbhiprAya hAya to ja sabhave che. bAkI adhyAtmavizeASiyukta rAhAtmAne, apavAdapade je javAnI virAdhanA thatI hoya te jIvAnI virAdhanAne paNa pariNAme tA vavAnA abhiprAya ja DeAya che. eTale AnA parathI paNa jaNAya che ke dhama parIkSAnA A adhikAramAM tAttvika vanAbhiprAyanI vAta nathI paNa vyAvahArika vajra nAbhiprAyanI vAta che ane enA viziSTa nirjarAnA kAraNa tarIke niSedha karyAM che. jyAre batrIzInA e adhikAramAM tAttvikava nAbhiprAyanI vAta che, (kema ke e ja nijarAnu kAraNu banI zake che, vyAvahArika vanAbhiprAya nahi.) (vaLI ajJAzuddhabhAva hAya tA ja tAttvika vajranAmiprAya sabhave che. tetho jema vanAbhiprAyayukta virAdhanAne cheDIne nizcayanaya va nAmiprAyane nirAnuM kAraNa mAne che tema enA karatAM ye vadhu sUma nizcayanayate AgaLa karIne AjJAzuddha bhAvayukta va nAbhiprAyane cheDIne AjJAzuddha bhAvane ja granthakAre dha parIkSAmAM kAraNa tarIke kahyo hAya ema saMbhAvanA lAge che.) athavA (3) pUrvapakSInA vajra nAbhiprAyane uttejaka mAna vAnA ane svataMtra kAraNa na mAnavAne je abhiprAya che tenuM granthakAre batrIzImAM TrekamAM khaMDana karyuM... che ane 'vanAbhiprAya paNa kAraNa nathI, AjJAzuddhabhAva jakAraNu che' evI je uparanI kreTi che tenA dhama parIkSAmAM vistAra karyAM che, ane khatrIzImAM tenA avideza karyo che. mATe A be granthAdhikAramAM vAstavika virAdha nathI. * prAyazcittanA dazaprakAra-AlAcanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsaga, tapa, cheda, mUtra, ana vasthApya ane pArAMcita, pUrva nA sadhaLA paryAMya mULathI jemAM kApI nAMkhavAmAM Ave te mUlaprAyazcitta.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 dharmaparIkSA zla0 54 jalajIvAbhogAtprAyazcittavizeSaH, kintu niHzukatvAdi'tyucyate tarhi sthUlatrasAbhogo'pyucchidyeta, tadvadhe'pi niHzukatAvizeSAdeva pAtakavizeSopapatteH / zAstre tvAbhogA'nAbhogAvakartavyatvajJAnatadabhAvarUpAvevoktau / taduktaM paJcAzakavRttau-tatrAbhogo'karttavyamiti jJAna anAbhogastvajJAnamiti / tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata eva / pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdivirAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate "vinApavAda jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet tadyasaMyatatvamucchinnasaMkathaM bhaved" ityAdi pareNa tadapAstaM, apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipannajinakalpikAdInAM vagerenuM pANI pIvAmAM AvuM mithyAta prAyazcitta mAnavuM e zrutaparaMparAviruddha che (kAraNake zrutaparaMparAthI te mUlaprAyazcitta tarIke jaNAya che.) mATe e mUlaprAyazcittanI saMgati mATe pANInA cha Agano viSaya paNa bane che te avazya mAnavuM joIe. [ pANI pIvAmAM ane utAravAmAM prAyazcittabheda kema? vicAraNA ] te prazna :- to pachI pANI pIvAnI jema nadI utaratI vakhate paNa Aga zakaya hovAthI nadI utAravAmAM paNa pANI pIvA jeTaluM ja (mUla) prAyazcitta na AvatAM bheda kema paDe che? uttara-e bheda Aga-anAbhoganA bhedanA kAraNe nahi, paNa jayaNA-ajayaNAnA bhedanA kAraNe paDe che. pUrvapakSa - "jANune nadI vagerenuM pANI pIvAmAM pANInA jIvanane Aga hovAthI prAyazcitta vadhu Ave che evuM nathI paNa nizukatA (hiMsAnI sUga UDI javI tenA kAraNe Ave che. arthAt pANI pItI vakhate ke nadI utaratI vakhate be mAMthI ekeya vakhate Abhaga te hote ja nathI, paNa pItI vakhate hiMsAnI sUga UDI jatI hAI prAyazcitta vadhu Ave che. uttarapakSa - te pachI bhUlavasajIvonI hiMsAmAM je vadhu pApa lAge che te paNa teone Aga hovAthI vadhu lAge che evuM na mAnatAM vizeSaprakAre niHzUkatA thavAnA kAraNe Ave che ema saMgati thaI jatI hovAthI teono paNa Abhoga hotuM nathI ema mAnavuM paDaze. zaMkA halanacalana vagere ceSTA parathI thatA "sAme rahelA piMDamAM jIva che evA jJAnarUpa Aga sthUlatrasa jIve aMge te zakya ja che. mATe tenI hiMsAmAM AvatAM vadhu prAyazcittanI saMgati AbhegathI karI zakAya che. pANI vagere sthAvarajI vize te Aga zakya na hovAthI AbhogathI evI saMgati karI zakAtI nathI. mATe pANI pItI vakhate ke pANu utaratI vakhate je vastuochuM pApa lAge che tenI saMgati kramazaH niHzutA (sUgane abhAva) ane sUganI hAjarInA kAraNe karavI joIe. [ Aga anAga zuM che? ] samAdhAna - AvI zaMkA yegya nathI, kAraNa "sAmA rahelA piMDamAM jIva che 'ItyAdi jJAna e Aga che ane e jJAna na hovuM e anAjoga che evuM kahyuM nathI. zAstramAM te akartavyatvajJAnane ja Aga tarIke ane tenA abhAvane ja anAbhoga
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA jaLavavidhanA vicAra 313 nadyuttArAdAvAbhogapUrvajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt / nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi 'jatthaH tthameisUro0' ityAdi pravacaneSu divasatRtI pauruSyatikrame nadyAdyuttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti, kintu tatraiva ti'Thanti' ityAdibhaNanena pratIta eva / so'pyApavAdikazcet , tarhi vihArA''hArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamutthayA jinakalpikAdInAmasaMyatatvaprasaktervatralepatvameva, tasyA yogAvazyambhAvitvasya pravacanAdeva nizcayAd, aGgIkRtaM catatpareNApi / yaduktaM tena 'yatrAnuSThAne ArambhastajjinaH pratiSiddhameva 1 uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na bhavatyeva ?' tarIke kahela che. jemake paMcAzakanI vRttimAM kahyuM che ke "tamAM Abhaga eTale "A mAre akaba che evuM jJAna ane tevuM jJAna na hovuM e anAbhoga.' AvA prakAranA AgaanAbhoga te sthUlatrasa ane sthAvarAdi baMnenI virAdhanAmAM ke pANI pIvAnI ane nadI utaravAnI baMne kriyAthI thatI virAdhanAmAM saMbhavI ja zake che. bAkI, "sthAvarAdi jIno chaghasthane Abhaga saMbhave ja nahi" e vAta te sAva zAstraviruddha che, kAraNake, pRthvIkAyAdinI virAdhanAmAM paNa Abhaga-anAganA kAraNe juduM juduM prAyazcitta zAstramAM batAvyuM che je pRthvIkAya vagerene Abhaga asaMbhavita ja hoya to asaMgata banI jAya. mATe "pANI pIvAmAM AganA kAraNe nahi paNa niHzakatAnA kAraNe vadhu prAyazcitta Ave che e vAta tuccha che. "apavAdazUnya avasthAmAM paNa jANIne jIvaghAta karanAre je asaMyata (saMyamabhraSTa) na banI jatuM hoya to asaMtapaNAnuM duniyAmAM nAmanizAna nahi rahe" ItyAdi je pUrvapakSI kahe che (AvuM kahIne pUrvapakSI kahevA e mAMge che ke kevalI bhagavAnane sarvajIne Abhaga te hoya ja che. vaLI teone apavAda hotA nathI. ema chatAM je azakyaparihArarUpe paNa teo hiMsA karatAM hoya ? te teo asaMyata ja banI javAnI Apatti Ave.) tenuM paNa AnAthI nirAkaraNa jANavuM, kAraNa ke apavAda vagara paNa sAmAnya sAdhuone temaja apavAdapadanA anadhikArI ane utkRSTacAritrayukta evA pratibhAdhArI ke jinakalpI sAdhuone nadI utaravA vageremAM AbhegapUrvaka jIvavirAdhanA thAya che (ane tema chatAM teonuM sAdhupaNuM jaLavAI rahe che) e vAta siddha thaI gaI che. "jinakalpIone te nadI utaravAnI hatI ja nathI" ItyAdi na kahevuM, kAraNake "WW." "jayAM sUrya asta pAme' ItyAdi zAstravacananI vyAkhyA rUpe kahevAyelA "divasane trIje prahara pUro thAya tyAre teo je nadI utaratA hoya to tyAM ja UbhA rahe, eka DagaluM paNa bahAra mUkatA nathI' ityAdi vacane dvArA pratIta ja che. "te nadI utaravI vagere paNa ApavAdika ja hoya che, ane A5vAdika AbhegapUrvakanI virAdhanAmAM saMyata paNuM jaLavAI rahe che evuM to ame paNa mAnIe ja chIe" evI je zaMkA karaze to amAro eno javAba e che ke jinaka9pI vagerenI vihAra-AhArAdi kriyAone te sagikI mAno cho ne ? emAM thatI yoganimittaka virAdhanAnA kAraNe teone asaMyata mAnavAnI Apatti tamArA matamAM vajalepa jevI banI raheze, kemake 1. yaMtrIttaniyA : (
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dha parIkSA laiA. 54 iti lumpakIya pakSadvayadUSaNArthaM granthAntare, AdyapakSe sAdhUnAM vihArAhAranIhAranadhuttA ra pratikramaNapratilekhanopAzrayapramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe saMpanne tavaiva galapAdukA / dvitIye'dhyakSabAdhA, nadyuttArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt, ' jattha jale tattha vaNaM' ityAgamavacanAt pratikramaNaprati lekhanAdiSu ca vAyujIvAdInAmArambhasvAgamaprasiddhatvAt, ejanAdikriyAyuktasyArambhAdyavazyaMbhAvAt / yadAgamaH " jAva Na' esajI eara beyara cala phaMdara ityAdi yAvadAraMbhe va ityAdi / kiM ca - apavAde AbhogapUrvikAyAmapi jIvavirAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yattvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyAgAbhAvaH, sadgatirvA kAraNaM 1 dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhatvameva tatra kAraNaM vAcyaM ityshkyprihaarjiivviraadhnaayaampyaashyshuddhte jinakalpI vagerene A AhArAdi karavAmAM yAginamo virAdhanA thavAnI che' ItyAdinI zAsravacanothI khabara DAya ja che (tethI apavAda vinA paNa jANakArIpUrNAMka A virAdhanA thatI hAvAthI tamArA mata mujaba sayatapaNu' zI rIte Take ?) [ gItAcamAM virAdhanAnI jANakArInA pUrva pakSIkRtasvIkAra ] teone A jANakArI hAya che e vAtane te pUrva pakSI paNa svIkAre ja che, kAraNake teNe ja "je anuSThAnamAM AraMbha thatA hoya tenA zrIjinezvarAe niSedha ja karyA che ke pachI jinapardiSTa kriyAomAM Arabha ja thatA nathI ?" evA lU'pake (sthAnakavAsIe) karelA e vikalpamAM dUSaNa mApavA mATe anya granthamAM ( ) kahyuM che ke paheA vikalpa mAnavAmAM tArA (lUpakanA) gALAmAM ja pAdukA AvI paDe che (tuM ja phasAI jAya che) kAraNa ke sAdhuenI vihAra-AhAra - nihAra-naghuttAra- pratikramaNa-paDilehaNuM-upAzrayapramAna vagere zAstramAM kahelI kriyAe Arabha vinA thatI na heAvAthI jinezvarAthI niSiddha ja banI jAya che jene tuM DuAMze hoMze kare che. khIjo vikalpa pratyakSaJAdhita che, kAraNa ke jinekta evI paNa naghuttArAdi kriyAmAM cha e jIvanikAyanI virAdhanA saMbhavita che e 'kSa...' 'jyAM pANI hAya tyAM vanaspati hoya' ityAdi Agama vacanathI jaNAya che. temaja jiteAkta evI ja pratikramaNupaDilehaNAdi yiAmAM vAyukAyAivAnA AraMbha thAya che e vAta Agamaprasiddha che. kAraNa ke 'jyAM sudhI A jIva kaMIka karUpe che-vividha rIte 'pe che, cAle che, spaMdana kare che tyAM sudhI AraMbhamAM rahyo che-AraMbha kare che'-ityAdi AgamavacanathI ejanAdi kriyAyukta jIvathI ArabhAdi avazya thAya che e nizcita che." Ama paDilehANAdikriyAthI virAdhanA thAya che evI sAdhune jANakArI hAya che' evu* pUrrapakSIe paNa svIkAryuM' ja che te tenA A vacanAthI jaNAya che. [virAdhanA chatAM jaLavAtI nirdoSatAnA hetu : Azayaddhi ] vaLI apavAdapade thatI AbhegapUrNAMkanI hiMsAmAM 'te samyakRtvAdinI nAzaka che' evA doSa tame paNa nathI mAnatA temAM kAraNa zuM che ? marAtA jIveAnA prANatyAga nathI thatA e ke prANatyAga thavA chatAM teenI sadgati thAya che e? A be mAMthI ekeya kAraNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNake baMne AgamabAdhita che. tenA prANatyAga thAya che te temaja tenI pAtapotAnA saMkaleza vagerene anusarIne duti thAya che 2. yatra jala tatra vanam 3. yAvadeSa jIva ejate vyejate calati spandate ityAdi yAvadArambhe varttate /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA H jaLajIvavirAdhanA vicAra tvAdeva doSAbhAvo'stu kimanAbhogaprapaJcena ? ata eva jIvaghane'pi loke dravyahiMsAyA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM ratAvivAnakAntikakAraNatvAt jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddhe. raduSTatvaM vizeSAvazyake upapAditaM natvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH / evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNaMti Na ya taMjaobhihiyaM / satthovahayamajIvaNa ya jIvaghaNati to hiMsA // 1762|| nanveva sati lokasyAtIvapRthivyAdijIvaghanatvAdahiMsA'bhAvaH, saMyatairapyahiMsAvratamitthaM nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetanna, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH zastropahata pRthivyAdikamajIva bhavati / tadajIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH / na ca'jIvaghano lokaH' ityetAvanmAtreNaiva hiMsA saMbhavatIti // Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH saMbhavI, jIvAMzca nan katha hiMsako na svAd ! ityAha Na ya ghAyautti hiMso NAghAyaMtotti nnicchiymhiso| Na viralajIvamahiso Na ya jIvaghaNaMti to hiMsI / 1763 / ahaNaMto vi hu hiMso duTaThattagao mao ahimarovva / bAhito Na vi hiMso suddhattaNao jahA vijjo|1764| te e bane AgamamAM jaNAvyuM ja che. Ama AbhegapUrvakanI ApavAdika hiMsA nirdoSa je rahe che temAM AvuM kaI kAraNa mAnI zakAtuM na hovAthI apavAda sevanAranI Azayazuddhine ja te nirdoSatAnuM kAraNa mAnavI paDe che. ane te pachI, azakayaparihArarUpe thatI jIvavirAdhanAmAM paNa virAdhakane je kaI doSa lAgatuM nathI, temAM paNa e rIte tenI Azayazuddhine ja kAraNa mAne ne! anAgane kAraNe mAnI te chone anAga hoya che' ItyAdi siddha karavAnA phAMphA zA mATe mAro cho? Ama azakaya parihArarUpa hiMsA vageremAM jaLavAI rahetI nirdoSatAmAM anAga nahi, paNa Azayazuddhi ja kAraNabhUta hovAne kAraNe ja vizeSAvazyakabhASyamAM paNa, loka jIvaghana che=jIvathI vyApta che. tethI emAM dravyahiMsA saMbhavita ja rahe che. tema chatAM, jema zabdAdi viSayo mATe bhAge ratinA kAraNa banatA hovA chatAM ekAte kAraNa bane ja evuM nathI, paNa anekanika kAraNa che, tema dravyahiMsA paNa bhAvahiMsAnuM anaikAtika kAraNa che. tethI dravyahiMsA thavA chatAM bhAvahiMsA na thavAthI sAdhumAM hiMsakatvAbhAvAdi rUpa je nirdoSatA jaLavAI rahe che tenI jIvarakSAviSayaka prayatnathI ja thayela AzayazuddhithI saMgati karI che nahike anAbhogathI ja, te grantha A pramANe che (1762 thI 1768) zaMkA - A rIte loka pRthvIkAyAdithI atyaMta vyApta hoya to ahiMsAne jagatamAMthI abhAva ja thaI jaze, arthAt sAdhuone paNa ahiMsAvratanuM pAlana azakaya banI jaze. samAdhAna - AvI zaMkA barAbara nathI, kAraNake hamaNAM pUrve ja ame kahI gayA ke zastrathI . la pRthavI vagere acitta hoya che. pote acitta nahi karela, nahi karAvela ke kAIe acitta karI hoya tene anumodanAne viSaya nahi banAvela evI rIte te acittapRthavI vagerenA paribhogathI sAdhuonuM saMyamapAlana zakaya che. leka jIvana havAmAtrathI kaMI hiMsA thaI jatI nathI. "jIvAkula lekamAM chavadhAta to avazya saMbhave che. te jIvane haNatI vyakti hiMsaka zI rIte na bane ? (athata te hiMsaka bane ja ane tethI saMyama zI rIte jaLavAya?)" evI zaMkAnA nivAraNa mATe bhASyAra [ hiMsa ane ahiMsapaNAnI vyavasthA ] nizcayanayamate, jIvane ghAta karavA mAtrathI jIvane ghAtaka te jIva histra banI jatuM nathI ke vAta na karavA mAtrathI adhAtaka jIva ahisra banI jato nathI. ema lekamAM bahu ochA jIva levA mAtrathI
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zleka-54 na hi ghAtaka ityetAvatA hiMsraH, na cA'dhnannapi nizcayanayamatenAhiMsraH nA'pi viralajIva ityetAvanmAtreNAhiMsraH, na cApi jIvadhana ityetAvatA ca hiMsra iti // kiM tarhi ? abhimaro gajAdighAtakaH sa iva duSTAdhyavasAyo'nannapi hiMsro mtH| bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vaidya iti // ghnannapyahiMsro'nannapi ca hiMsra uktaH / sa iha kathaMbhUto grAhyaH ? ityAhapaMcasamio tigutto nANI avihiMsao Na vivriio| hou va saMpattI se mA vA jIvovaroheNaM // 1765 // paJcabhiH samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpatadrakSAkriyAbhijJaH sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatprayatazca kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH / etadviparItalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAya', azubhapariNAmatvAd, bhAva(bAhya)jIvahiMsAyAstu jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena saMpattirbhavatu mA bhUdvA, se tasya sAdhvAdeH hiMsakatve tasya anaikAntikatvAditi // kutastasyA anaikAnti uM? tyAeasuho jo pariNAmo sA hiMsA so u bAhiraNimitta / kovi avekkhejja Na vA jamhA Negatiya bjjh1766| yasmAdiha nizcayanayato yo'zubhapariNAma: sa eva hiMsetyAkhyAyate / sa ca bAhyaM sattvAtipAtakriyAlakSaNa nimittaM ko'pyapekSate, ko'pi punastannirapekSo'pi bhavet , yathA tandulamatsyAdInAm, yasmAdanaikAntikameva bAhyanimitta, tatsadbhAvepyahiMsakatvAt , tadabhAve'pi ca hiMsakatvAditi // nanveva tarhi bAhyo jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati ? ucyate-kazcid bhavati, kazcittu na, kathaM ? ityAhaasuhapariNAmaheU jIvAbAhotti to mayaM hisaa| jassa u Na so NimittaM saMto vi Na tassa sA hiMsA / 1767 tatastasmAd yo jIvAbAdho'zubhapariNAmasya heturathavA'zubhapariNAmo hetuH kAraNa yasyAsAvazubhapariNAmahetarjIvAbAdho jIvaghAtaH sa eva hiseti mata tIrthakaragaNadharANAma / yasya ta jIvAbAdhasya soDa. zubhapariNAmo na nimittaM sa jIvAbAdhaH sannapi tasya sAdhorna hiMseti // amumevArtha dRSTAntena draDhayannAha - ahiMsa banI javAtuM nathI ke leka jIvathI vyApta hevAmAtrathI hiMsa banI javAtuM nathI. to zI rIte banAya che? A rIta-hAthI vagerenA ghAtaka abhimara jevA duSTa adhyavasAyavALAjIva anyane haNato na hoya te paNa hiMsaka kahevAya che. jyAre zuddha pariNAmavALe jIva bIjAne haNato heya te paNa hiMDha manAyo nathI, jemake vaidya. | Ama haNanArane paNa ahiMsa ane nahi haNanArane paNa hisra kahyo. te ahIM kevA jIvone ahiMsaka vagere jANavA ? ene uttara-pAMcasamiti ane traNa guptiothI yukta, jIvanuM svarUpa ane tenI rakSAnA upAyone jANakAra, sarvathA jIvarakSAnA pariNAmathI pariNata temaja jIvarakSAmAM prayatnazIla e sAdhu ko'ka rIte hiMsA karatA hoya to paNa ahiMsaka manAyo che. AnAthI viparItasvarUpavALA jIva sAdhu hoya te paNa ahiMsaka nahi, paNa azubhapariNAmavALe hAI hiMsaka ja che, pachI kIDA vagerenA upadhAta dvArA bAhya hiMsA thAva ke na thAva. kAraNa ke te sAdhunA hiMsakapaNamAM bAghahiMsA e anaikAnti che. te zA mATe anaikAntika che? e have bhAgyakAra jaNAve che- te eTalA mATe anaikAtika che ke nizcayanayathI te azubha pariNAma ja hiMsA kahevAya che. ane te azubha pariNAma to koka ja bAhya chavaghAtakriyArUpa nimittanI apekSA rAkhe che, jyAre te sivAya bIjo ke'ka azubha pariNAma to bAghahiMsAne nirapekSa rIte paNa pravara che. jemake taMdaliyA massavagerene azubha pariNAma. tethI bAghahiMsArUpa bAhya nimitta to anekanika ja che. kAraNake tenI hAjarImAM paNa ahiMsakapaNuM jaLavAI rahevuM zakaya che temaja tenI gerahAjarImAM paNa hiMsakapAchuM AvI zake che. e zakA- te pachI A rIte bAtha jIvaghAta za' sarvathA hiMsArUpa banate ja nathI ? samAdhAna- koIka bane che, kaIka nathI banato. zI rIte? A rIta tethI je jIvaghAta azubha pariNAmane hetu (banata) heya athavA azubha pariNAma che hetu jene e (azubha pariNAmathI thayelI hoya te hiMsA che evuM zrI tIrthakare ane gaNadharane saMmata che.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanAvicAra 317 sadAdao raiphalA Na vIyamohassa bhAvasuddhIo / jaha taha jIvAbAho Na sudvamaNasovi hiMsAe || 1768 / / yaha vItarAgadveSamohasya bhagavata iSTA zabdarUpAdayo bhAvavizuddhito na kadAcidratiphalA ratijanakAH saMpadyante, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na vipanAbhilASaH saMjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH sattvopaghAto'pi na hiMsAyai saMpadyate, tato'zubha pariNAma janakatve bAhyaM nimittamanaikAntikameveti // " yadi cAzakyaparihAravirAdhanA''bhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tadautsargikavihArAdikriyA parityAga eva syAt, tatrApi yogajanyavirAdhanA nizcayAd na ca pramANAntareNa nizcite'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktameva / na cedevaM tadA niraMtarajIvAkulabhUmiM nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA vaktavyA syAt, tathA ca lokazAstravirodhaH / kiM caivamabrahma sevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anAbhogapUrvakatve sAdhoH prathamamahAtratabhaGgo na syAt, syAcca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyavirAdhanAnAmiti na kiJcidetat ||54 || evaM vyavasthite satyatra vizrAntasya parasyAkSepaM samAdhatte - je jIvadhAtanA, azubhapariNAma hetu na banyA heAya te jIvAta, sAdhune huM sArUpa banatA nathI. // A ja vAtane dRSTAntathI daDhakaratAM bhASyakAra kahe che- jema vItamAha (vItarAga)ne bhAvavizuddhinA kAraNe zabda-rUpAdiviSayeA kayAreya paNa rati karAvatA nathI athavA jema zuddhaAtmavALA jIvane (sajjanane) atyaMtarUpavatI evI paNa mAtA pratye viSayAbhilASa jAgatA nathI tema zudghapariNAmI, jIvarakSAmAM prayatnazIla evA sAdhune jIvadhA1 paNa hiMsA mATe thA nathI. tethI azubhapariNAmanu janaka banavAmAM bAghanimitta anaikAntika ja che!'' [ anAbhogane nirdoSatAnI jALavaNInA hetu mAnavAmAM Apatti ] Ama nirdoSatA jaLavAi rahevAmAM anAbhoga kAraNa nathI paNa Azayazuddhi kAraNa che evu... vizeSAvazyaka bhASyamAM kareluM pratipAdana jaNAvyu. bAkI anAbhoga ja ne enuM kAraNa banatA hAya tA phalita e thAya ke azakayaparihArarUpe paNa thatI virAdhanAmAM sAdhune jo Abhoga hAya tA e AbhAga tenA samyaphane paNa haNI nAMkhe. A phalitArtha jo kharekhara vAstavikatA hAya tA augika evI vihArAdi kriyAnA paNa sAdhue tyAga ja karI devA paDe, kemake temAM paNa yAgajanyavirAdhanAnA nizcaya (AbhAga) sAdhune hAya ja che. "temAM virAdhanAnA AgamarUpa pramANAntarathI nizcaya thaI gayA haiAvA chatAM peAtAne te virAdhanA sAkSAt dekhAtI na heAvAthI anAbhAga ja hAya che (ane teA pachI e virAdhanA samyaktvanI hAni karanArI na rahevAthI vihArAdi cheDavA nahi paDe.)" Avu` kahI zakAtu nathI e te AgaLa batAvI ja gayA chIe. bAkI jo Avu` kahI zakAtu hAya tA te divase, jIvAthI atyaMta chavAyela bhUmine nizcaya karyA pachI paNa, rAtre tyAM svairagamana karavAmAM thatI virAdhanAne, jIvA pAtAne dekhAtAM na heAvAthI anAbhAgajanya kahevAnI Apatti Ave. ane ema kahevAmAM leAkavyavahAra ane zAstraneA virodha spaSTa rIte thAya che. vaLI e rIte teA kevalInA vacanathI nizcita thaelI evI paNa trasajIveAnI virAdhanA chadmasthasAdhune anAbhogapUrNAMka banavAthI abrahmasevanamAM paNa prathama mahAvratanA bhaMga nahi thAya, temaja prakRSTa avadhijJAnI mahAtmAne vihArAdimAM thatI yAgajanyavirAdhanAthI paNa tene bhaMga thaI jaze, kAraNake
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 dhama parIkSA zloka 55 aNu AbhogA itthaM virayANaM hujja desavirayattaM / vaM jaM paDipunnA paDivattI suttaANA ya || 55 // (nanvAbhogAdatra viratAnAM bhaveddezaviratatvam / naiva yatpratipUrNA pratipattiH sUtrAjJA ca // 55 // ) nati / nanvatra nadyuttare jalajIvavirAdhanAyAmA bhogAdviratAnAM sarvasaMyamavatAM dezaviratatvaM bhavet, nizcite'pi jalajIvaghAte'vasthitasya viratipariNAmasyAbhyupagame tasya dezaviratirUpasyaiva paryavasAnAd, nizcite'pi jalajIvaghAte tajjIvaviSayakaviratipariNAmasyAnapAyena cAritrAkhaNDatAbhyupagame ca sarveSAmapi samyagdRzAM sarvaviratipratipattau na kiJcidvAdhakamiti dezaviratyuccheda eva syAditi bhAvaH / naivaM yad yasmAtkAraNAdviratAnAM pratipUrNA pratipattiH aSTAdazazIlAGgasahasragrahaNalakSaNA sUtrAjJA ca / tena na nizcitAyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM nadyuttarAdau te virAdhanA avadhijJAnathI pratyakSa hAya che. Ama AvI badhI Apattie AvatI hAvAthI jaNAya che, ke nirdoSatAmAM anAbhogane hetu mAnavA e vAtamAM kai mAla nathI. / / 54 // A rIte anAbhogane hetu mAnI zakatA nathI e vAta nakkI thaye chate, have e bAbatamAM dalIla karavAmAM thAkI gayelA pUrva pakSIne je ApattinI zaMkA rahyA kare che tenu samAdhAna karatAM granthakAra jaNAve che. gAthA:- zakA- AmAM=nI utaravAmAM jo Abhoga hAya tA enAthI sAdhumAM dezavaratipaNu ja AvI jaze. samAdhAna-nA, e nahi Ave, kemake Abhoga hAvA chatAM pAte svIkArela sarvavirati ane sUtraAjJA paripUrNa rahe che. [ vidhanAno AbhAga mAnavAmAM devatinI Apatti-nirAkaraNa ] za`kA :- nI utaravAmAM jaLajI virAdhanAnA jo Abhoga haiAya te saviratidhara sAdhu dezaviratizrAvaka ja banI jaze, kAraNake jaLajIvAtanA nizcaya hAvA chatAM paNa viratipariNAma TakI zake che' evu` mAnavAmAM Ave tA tene dezivaratirUpe pariNa meleA ja mAnavA paDe che. te paNa eTalA mATe ke A pravRtti karavAthI jaLathavAnI virAdhanA thaze' evuM je pravRtti mATe nizcita thai gayuM hoya te pravRtti, 'mAre jaLajIvAnI paNa hi`sA karavAnI nathI' evA jaLajIvAnI hi'sAthI aTakavAnA pariNAma TakayA na hAya tA ja sa*bhavI zake che. ane e jo na TakayeA hAya tA savirati pariNAma paNa zI rIte Take ? eTale virati pariNAmane dezavatarUpe pariNAmelA mAnavA paDe che. 'tevA nizcayanI hAjarImAM te pravRtti karavA chatAM, jaLajIvAnI hiMsAthI aTakavAnA pariNAma TakI rahe che ane tethI sa`virati pariNAma (cAritra) akhaMDita rahe che' evu* jo mAnavAmAM Ave tA Apatti e Avaze ke badhA samyak Ione savirati svIkAravAmAM kAI khAdhaka na rahevAthI dezavaratiguNuThANAnA uccheda ja thaI jAya. kahevAnA Azaya e che ke cAritrameAhanIyanA udayavALA jIvAne te udayanA kAraNe bhogAdimAM pravRtta thavu paDe che. vaLI bhogAdvipravRttimAM jenA peAtAne samyAdinA khaLe nizcaya che tevA hi*sApti thAya che. eTale teo te hi'sAdinI paNa viratithI sa'kaLAyela evI sarvavirati svIkArI zakatA nathI. have, tevA nizcaya hAvA chatAM tevI
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH jaLa jIvavirAdhanA vicAra dezaviratatvaM, pratipannasarvavirateH sUtrAjJayA'khaNDanAt / na ca pratidinakartavyavicitrotsargApavAdagahanASTAdazazIlAGgasahasrapratipattiyogyatAM svAtmanyanizcityAdita eva tatpratipattiyuktA, iti tadadhastanaguNasthAnayogyatayA dezaviratipratipattisaMbhavAnna taduccheda iti bhAvaH / idaM tu dhyeyaM cayanayamatenASTAdazApi zIlAGgasahasrANyasaGkhyeyAtmapradezavatparasparaniyatAnyevetyekasyApi suparizuddhasya zIlAGgasya sattvaM zeSasadbhAva eva syAd, iti samuditareva taiH sarvaviratisaMbhavaH / tadurasta rimAvo:-piMjA. 24/20-22]- 'ettha ima viSNeyaM aidaMpajjaM tu buddhimaMtehiM / ikkaMpi suparisuddhaM sIlaMga sesasabbhAve / / 2ekko vA''yapaeso'saMkhejjapaesasaMgao jaha u| eyapi tahA NeyaM satattacAo iharahA u|| jamhA samaggameyaMpi savvasAvajjajogaviraI u / tatteNegasarUva Na khaMDarUvattaNamuvei // hiMsA karavAmAM paNa jo sarvavirati pariNAma TakI zakti hoya che teo paNa sarvavirati zA mATe svIkArI na le? kAraNake sarvaviratinI tAlAvelI te teone hoya ja che. pachI bhalene bhogAdimAM pravRtta thaI jIvaghAta kare paDe.! samAdhAna :- AvI zaMkA egya nathI. kAraNake Abhoga hovA chatAM nadI utaravAnI pravRtti karavAmAM aDhArahajAra zIlAMganA grahaNurUpa pratipatti ane sUtrAjJA paripUrNa rahe che. tethI, jaLajIvavirAdhanA nizcita hovA chatAM, nadI utAravAmAM svIkArela sarvaviratinuM sUtrAzAthI (sUtrAjJA mujaba utaratA hovAthI) khaMDana thatuM na hovAthI dezavirati paNuM AvI javAnI Apatti AvatI nathI. pratidina kartavya temaja vicitra utsarga ane apavAdathI gahana evA aDhArahajAra zIlAMgane svIkAra karavAnI yogyatAno potAnA AtmAmAM nizcaya karyA vagara pahelethI e zIlAMgano svIkAra karI levo nathI. tethI tevI UMcI yogyatA pragaTa na thaI hoya ane nIcenA guNaThANAgya yogyatA pragaTa thayela hoya to te yogyatA mujaba dezaviratine svIkAra paNa saMbhavita rahe ja che. mATe teno ucheda thaI javAnI Apatti AvatI nathI. A vAta khAsa vicAravA yogya che ke- jema asaMkhya Atma pradeza parasapara niyata che (arthAta eka hoya te zeSa saghaLA hoya ja ane zeSa saghaLA hoya te ja eka paNa hoya) tema nizcayanayamane aDhAre hajAra zIlAMgo paraspara niyata ja che. tethI zeSa zIlAgonI hAjarImAM ja eka paNa suparizuddha =niraticAra zIlAMga TakI zake che. mATe te badhA samudita ja hoya che, ane e samudita zIlAMgathI ja sarvavirati saMbhave che. mATe to coga-karaNa vagere padamAMthI be vagerenA saMyogathI thatAM bhAMgAthI sarvavirati na kahetA sarva padenA saMyogathI thayela chelalA bhAMgAnA ja A aDhArahajAra bhAMgAthI sarvaviratine svIkAra karyo che. tethI ekapaNa zIlAMgano je bhaMga thAya te sAva zIlAMgano abhAva ja thaI jAya che. ane tethI sarvavirati TakI zakatI nathI. zrI haribhadrasUrimahArAje paMcAzaka (14/10-12) mAM kahyuM che ke - ' 1. aDha' vize maitaM tu vRddhiAddhi: mari suparizudgha raTA roSanadrA | 2. ekopyAtmapradezo'saMkhyeyapradezasaMgato yathA tu / etadapi tathA jJeyaM svatattvatyAga itarathA tu / / 3, yasmAtsamagrametadapi sarvasAvadyayogaviratistu / tattvenaikasvarUpa na khaNDarUpatvamupaiti / /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlA supa vyavahAranayamate tvekAdyaGgabhaGge'pi saJjvalanodayasya caraNaikadezabhaGgahetutvAdaparazIlAGgasadbhAvAvaziSTapratipannacAritrasadbhAvAnna dezaviratatvaM na hi parvataikadezaloSTvAdyapagame'pi parvatasya loSTutvamApadyate, mUlabhaGge tu cAritrabhaGga eva / ata eva, yo manyate 'lavaNaM bhakSayAmi' iti, tena 'manasA na karotyAhArasaMjJAvihIno rasanendriyasaMvRtaH pRthivIkAyasamAraMbhaM mutisaMpannaH ' ityekatadbhaGgaH kRtaH / tatastadbhaGgena (? tadbhaGge ca pratikramaNaprAyazcittena zuddhiH syAt, anyathA mUlenaiva syAditi / na ca tadbhakSaNe'pi ( tadaGgakSaye'pi ) zeSAGgasattvAnna mUlApattiriti zaGkanIyaM, maNDapazilAdRSTAntenaikasyApi gurudoSasya mUlanAzakatvAbhyupagamAt / idaM ca zIlAGgAnyUnatvaM bhAvaviratimapekSya draSTavyaM na tu bAhyAmapi pravRttimapekSya, yataH sA paratantrasya svatantrasya vA [1800 zIlAMgA aMge nizcayanayamata ] "A bAbatamAM buddhimAtAe tAtpa A jANavu ke eka paNa zIlIMga, zeSa saghaLAM zIlAMgAnI hAjarI haiya tA ja suparizuddha heAya che. jema eka paNu Atmapradeza anya asa khya pradezAthI yukta ja hoya che tema A zIlAMga paNu anya saghaLAM zIlAMgAthI yukta ja DhAya che. je svataM`tra eka zIlAMga Aya to te savavatine na kahevAya, kAraNu ke emAM sarvaviratinuM svasvarUpa (aDhAra hajAra zIlAMgasvIkArarUpa) heAtuM nathI: jo kAI ema kahe ke ahI. ekAdi pradezahIna AtmA che teA te kharekhara AtmA saMbhavatA nathI tema aDhArahAramAMthI ekAdi zIlAMga nyUna haiAya tA sa virati cAritra na ja heAya. A samagra bhAMgAe sa sAvadyayogavati rUpa che. tethI te tattvataH eka hAI tenA khaMDa thaI zakatA nathI." Ama nizcayanayamujaba vicArIe te jaNAya che ke jaLajIvAnA AbhAga pUrvaka nadI utaravAmAM jo apkAyasa ba"dhI eka paNa zIlAMganA abhAva thatA hAya tA tA sarvazIlAMgAnA abhAva ja thai javAthI avirati ja AvI jAya. ane jo ekano paNa vAstavamAM abhAva thatA na heAya tA badhA ja zIlAMga TakI rahetA hAI sarvAMviti ja UbhI rahe. mATe dezaviratipaNu' AvavAnI taiA Apatti rahetI ja nathI. [1800 zIlAMgA aMge vyavahAranayamata] vyavahAranayamate teA keAi eka vagere zIlAMga bhAMgavAmAM paNa cAritranA eka deza ja bhAMge che, kAraNa ke e zIlAMgabha'ga jenAthI thAya che te sa`javalananA uddaya cAritranA eka dezanA bhaganA ja hetu che. tethI anyazIlAMgAnI hAjarInA kAraNe zeSa svIkArela cAritra hAjara rahetu hAi dezaviratapaNu' AvI jatu' nathI. parvatanA ekadezabhUta patharA dUra thavA mAtrathI karyAMI paryaMta patharArUpa (dezarUpa) khanI jatA nathI. paNa mULa (mULaguNa) bhAMgavAmAM tA A mate paNa cAritrabhaMga thaI ja jAya che. ekAda zIlAMgane bhaga A rIte--huM mIThuM khAu" evuM je vicAre che teNe 'AhArasaMjJA rahita rasanendriyathI savRta (sa'varavALA) muktithI (nirvAMbhatA=sa'teASathI) saMpanna rahIne manathI pRthvIkAya samAra'bha karavA nahi' evA eka zalAMganA bha'ga karyAM. A rIte ekAdi zIlAMga bhAMgavAthI A nayamujaba cAritranA eka deza khaDita thatA haiAvAthI ja pratikramaNa vagere prAyazrittamAtrathI tenI zuddhi thaI jAya che, anyathA (eTale ke zeSa saghaLA zIlAMgAnA paNa jo temAM abhAva thai jatA hAya ane tethI cAritra ja nAza pAmI jatu hAya tA) mUlaprAyazcittathI ja tenI zuddhi thAya. mIThuM khAvA chatAM paNa (te aMganA kSaya thayA 320
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA jaLavavirAdhanA vicAra puSTAlaMbanadazAyAMsvatantrabhaGgecchArUpAviratibhAvaM vinA dravyahiMsAdikAriNyapi syAdeva, na ca tayA sarvArthAnabhiSvaGgasya bhAvaviratibAdhanaM, utsUtrA tu pravRttirbAdhata eva viratibhAvaM, kevalaM sA gItArthaprajJApanAyogyA niranubandhA, abhinivezavatI tu na mUlacchedyAticArajAtamantareNa syAd, iti gItArthasya tannizritasya vA''jJAparataMtrasyotsUtrapravRttirahitasyASTAdazazIlAGgasahasramayo sarvaviratipariNAmaH pUrNo bhavati, bAhyapravRttipUrNatAmAtraM tvatrAtantramiti / taduktaM [paMcA0 14/13-23]'eyaca ettha eva viraIbhAva paDucca daTThava / Na u bajhapi pavittiM jaM sA bhAva viNAvi bhave // jaha ussaggaMmi Thio khitto udagaMmi keNai tavassI / tamvahapavittakAo acaliyabhAvo'pavitto u|| hovA chatAM paNa) anya aMgo akSata rahyA hovAthI mUlaprAyazcitta AvatuM nathI evI zaMkA na karavI, kemake eka paNa gurudoSa cAritrane mUlathI nAzaka che evuM maDapazilA duSTAntathI zAstrakAroe mAnyuM che. arthAt a zIlAMgabhaMga jo uttaraguNanA aticArarUpa na banatAM gurudoSarUpa ja banatuM hoya te te e saMyamane mUlathI nAzaka hevAthI mUlaprAyazcitta Ave ja. [zIlanI akhaMDitatAmAM apekSA bhAvaviratinI, nahi ke bAhyapravRttinI]: vaLI ahIM je zIlanI akhaMDitatA kahI che te bhAvaviratinI apekSAe ja jANavI, nahi ke bAhya pravRttinI apekSAe paNa. kAraNa ke bAhyapravRtti te, parataMtrapaNe ke puSTaAlaMbana vakhate svataMtrapaNe, svataMtra rIte (puSTaAlaMbanane vaza thaIne nahi) te te. aMgane bhAMgavAnI IcchArUpa je aviratibhAva che tenA vinA (paNa) dravyahiMsA vagere karanArI paNa bane ja che. A pravRttithI sarva padArthomAM anAsakta sAdhunI bhAvaviratino bAdha thato nathI. jyAre svamati anusAre nirdoSa mAnelI sUtraviruddha pravRttithI te viratibhAvano bAdha thAya ja che. paNa emAM paNa vizeSatA e jANavI ke e usUtrapravRtti be prakAre : che. (1) prajJApanIya=anya gItArtha roke ke "A pravRtti sUtra viruddha che, mATe tame na karo" to emanI vAtane svIkAra karanAra sAdhunI sUtraviruddha pravRtti. (2) te sivAyanA sAdhunI sUviruddha pravRtti e aprajJApanIya, AmAMthI prajJApanIya pravRtti biranubaMdha hoya che. arthAt aTakAvI zakAya tevI (athavA azubhakarmanA anubaMdha rahita) hoya. che. kAraNa ke tene karanAra sAdhumAM abhiniveza hotuM nathI. aprajJApanIya pravRtti atatvanA abhiniveza (kadAgraha) vALI hAI sAnubaMdha (aTakAvI na zakAya tevI ke azubha anuM. baMdha vALI) hoya che. A aprajJApanIya pravRtti mUlathI cAritrane cheda karI nAkhe tevA prakAranA aticAra vinA thatI nathI. arthAt tenAthI sarvaviratine bAdha thaI jAya che. gItArtha ane tenI nizrAmAM rahela AjJAparataMtra agItArtha sUtraviruddha pravRtti karatA na hovAthI (ke karatA hoya te anyathI rokAtA hovAthI) usUtrapravRtti rahita hoya che. ane tethI teone aDhArahajAra zIlAMgamaya sarvaviratipariNAma saMpUrNa hoya che, khaMDita thato nathI. pachI apavAdapa bAhyapravRtti bhale kadAca hiMsAdi karanArI hoya. mATe: bAhyapravRttinI pUrNatA A zIlAMgonI pUrNatA ke nyUnatAmAM (ane tethI sarvavirati 1. etaccAtraiva viratibhAvaM pratItya draSTavyam / na tu bAhyAmapi pravRttiM yatsA bhAva vinApi bhavet / / 2. yathA kAyotsarga sthitaH kSipta udake kenacittapasvI / tadvadhapravRttakAyo'pyacalitabhAvo'pravRttastu // 41
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 55 evaM ciya majjhastho ANAo katthaI pyto| sehagilANAdaTThA apavatto ceva NAyavo // ANAparataMto so sA puNa samvannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejjagaNAeNa savva jIvaNa // "bhAva viNAvi evaM hoi pavittI Na bAhae esaa| samvattha aNabhisaMgA viraIbhAva susAhusta // 'ussuttA puNa bAhai samaiviappasuddhA vi NiyameNa / gIyaNisiddhapavajjagarUvA NavaraM hiraNubaMdhA // iharA u abhiNivesA iyarA na ya mUlachejjaviraheNa / hoesA etto cciya puvAyariyA ima cAhu / / gIyattho a vihAro bIo gIyatthamIsio ceva / itto taiavihAro NANu-nAo jiNavarehiM / / "gIyassa Na ussuttA tajjuttasseyarassa vi taheva / NiyameNaM caraNavaM jaM Na jAu ANaM vilaMghei / / paNa ya tajjutto (gIyatyo) aNNaM na NivArae joggaya muNeUNaM / evaM doNha vi caraNaM parisuddha aNNahA ceva // 'tA evaM viratibhAvo saMpunno ettha hoi NAyaco / NiyameNa aTThArasasIlaMgasaharusarUvo u / / tti / TakavA ke na TakavAmAM) bhAga bhajavatI nathI, kemake AMtarika viratipariNAma vinA paNa koI abhavyAdinI bAhya pravRtti paripUrNa hevI saMbhave che. ane tevA pariNAmavALAnI paNa kayAreka bAhya pravRtti pUrNa na hoya tevuM bane che. paMcAzaka (14/13 thI 23)mAM prastutamAM zIlanuM anyUnatva viratibhAvane AzrIne jANavuM, nahi ke bAhya pravRttine AzrIne 57. kemake te te AMtarika aviratinA bhAva vinA paNa saMbhave che. jemake kAussagamAM rahelA sAdhune keIe pANImAM nAkhI dIdhe. te tenI kAyA akAyajIvonI hiMsAmAM pravRtta hovA chatAM samabhAvanA (ke viratibhAvanA) pariNAmathI calita thayA na hovAthI te sAdhu paramArthathI hiMsAmAM pravRtta nathI. samabhAvamAM rahela sAdhu AptavacanarUpa AjJAthI kayAreka navadIkSita, jJAna, AcArya vagere mATe dravyahiMsAmAM pravRtta banavA chatAM paramArthathI hi sAmAM apravRtta ja jANe. kemake te sAdhu AnAne AdhIna che, ane te AjJA sarvajJanI hevAthI ja vaidyanA dRSTAna mujaba sarvajInuM ekvanta hita karanArI che. aviratinA pariNAma na hovA chatAM AjJA parataMtratAthI AvI pravRtti thAya che. e pravRtti dravya, kSetra vageremAM pratibaMdha (rAgabhAva) rahita hevAthI susAdhunA viratibhAvane khaMDita karatI nathI. svamati kapanAthI zuddha (nirdoSa) evI paNa usUtra (sutraviruddha) pravRtti viratipariNAmane avazya khaMDita kare che. paNa e jo gItArthe karela niSedhanA svIkArathI aTake tevI hoya to niranubaMdha (prajJApanIya) jANavI. abhinivezanA kAraNe, jo e aTake tevI na hoya te sAnubaMdha aprajJApanIya jANavI. e mUlahedya aticAra vinA thatI nathI. tethI ja to pUrvAcArya (zrI bhadra bahu svAmI) e A pramANe kahyuM che ke zrI jinezvaree gItArthone ke gItArthanI nizrAvALA agItAne ema be prakAre vihAra kahyo che. paNa enA karatAM jude (mAtra eka ke aneka agI 3. gvameva madhyaratha rAsAtaH vivartamAna 1 phaukSARAnArArthanAvRtta jIva jJAtaH | 4. AzAparatantraH saH sA punaH sarvajJavacanatazcaiva / ekAntahitA vaidyakazAtena sarvajIvAnAm / / 5. bhAva vinApyeva bhavati pravRttirna bAdhate essaa| sarvatrAnabhiSvaGgAda viratibhAvaM susAdhoH / / 1. utsUtrA punarbAdhate svamativikalpazuddhApi niyamena / gItArthaniSiddhaprAdanarUpA navaraM niranubaMdhA // 7. itarathA tvabhinivezAditarAnna ca mUlacchedyaviraheNa / bhavatyeSA'na eva pUrvAcAryA ida cAhuH // 1. gaitArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizritazcaiva / itastRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH // 6. gItArthasya notsUtrA tayuktasyetarasya ca tathaiva / niyamena caraNavAn yanna jatvAjJAM vilaGghayati / / 10. na ca tadyukto'nya na nivArayati yogyatAM jJAtvA / evaMdvayorapi caraNaM parizuddhamanyathA naiva / / 11. tasmAdevaM viratibhAvaH saMpUrNo'tra bhavati jnyaatvyH| niyamenASTAdazazIlAGgasahasrarUpastu //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA-jaLajIva virAdhanA vicAra tato nadyuttArAdAvutsUtrapravRttyabhAvAdAjJAzuddhasya sAdhorna sAticAratvamapIti kulastarAM dezaviratatvam ? tadeva nadyuttAre'nyatra vA'pavAdapade bhagavadAjJayA dravyAzravapravRttAvapi na doSatvamiti sthitam / evaM cAtra vihitAnuSThAne'nubandhato'hiMsAtvena pariNatAyAM dravyahiMsAyAmapi bhagavadAjaiva pravRttiheturiti saMpannaM, AjJAtaH kvacid dravyahiMsAdau pravarttamAno'pyapravRtta iti paJcAzakavRttivacanAt / yattacyate pareNa-nayuttArAdau jalajIvavirAdhanAnujJA ki sAkSAdAdezarUpA, uta kalpyatAbhivyaJjitA ? nAdyaH, 'sa sAdhurjIvavirAdhanAM karotu' ityAdirUpeNa kevalino vAkprayogA'saMbhavAt / yaduktaM arihaMtA bhagavaMto' (upamA0 448) ityAdi / ata eva dIkSAM jighRkSatA'pi vijJapto bhagavAn 'jahAsuha' ityevoktavAn , na punaH 'tvaM gRhANa' ityAdi / yattu kriyAkAle'bhyarthito bhagavAnAdezamukhenApyanujJAM dadAti, tatrAnujJAyAH phalavattvena bhASAyA tArthone) vihAra kahyo nathI. AnA parathI jaNAya che ke gItArtha ke gItArtha yukta agItArthanA sUtraviruddha pravRtti na thAya. kAraNa ke gItArthacAritrI avazya kayAreya paNa AptavacananuM ullaMdhanA karatA nathI. temaja AjJA yukta cAritrI (gItArtha) anya 5 sAdhune sUtraviruddha pravRtti karatA jANe te roke che. Ama baMnenuM cAritra nirdoSa hoya che. anyathA= A sivAyanA trIjA vihAramAM tevuM - saMbhavatuM nathI. Ama "ajJAparataMtranI bAhyapravRtti viratine khaMDita karatI nathI" e niyamathI prastutamAM sarvaviratino saMpUrNa bhAva niyamAM aDhAra hajAra zIlAMgarUpa jANo." [ vihitAnuSThAnIya dravyahiMsAmAM jinAjJA ja pravartaka] Ama, bhagavAnanI AjJA mujaba nadI utaravAmAM usUtrapravRtti na hovAthI AjJAzuddha sAdhune aticAra paNa lAgato nathI te e dezavirata banI javAnI to vAta ja kayAM? A rIte e vAta nakkI thaI ke nadI utAravAmAM ke bIjI ApavArika pravRttimAM bhAgavAnanI AjJAthI dravyahiMsA vagererUpa dravya AzravamAM sAdhu pravRtta thAya te paNa ene doSa lAgato nathI. temaja "AjJAthI kayAMka dravyahiMsA vageremAM pravartate paNa sAdhu apravRtta ja che' ItyAdi paMcAzakavRttinA vacanathI e paNa nakkI thayuM che ke vihita anuSThAnamAM thatI ane anubaMdhathI (pariNAme) ahiMsAtarIke pariNamatI dravyahiMsAmAM paNa bhagavAnanI AjJA ja pravRttine hetu bane che. arthAt dravyahiMsA karanArI te pravRtti bhagavAnanI AjJAthI ja thaI hoya che. [ ApavAdika hiMsAnI AdezarUpe jinAjJA asaMbhavita-pU0 ]. pUrvapakSa - nadI utaravA vageremAM thatI jaLajIvavirAdhanArU5 dravyahiMsAmAM sAdha bhagavAnanI AjJAthI pravarte che evuM kahevuM e agya che, kAraNa ke bhagavAna jaLajI virAdhanAnI anujJA Ape e vAta saMbhavatI nathI. te A rIte-bhagavAne enI che anujJA ApI te e sAkSAt AdezarUpe ApI hoya ke kapyatAthI abhivyaMjita karelI hoya? sAkSAt AdezarUpe saMbhavatI nathI, kAraNake te sAdhu jIvavirAdhanA kare tuM karI ItyAdi vacanaprayoga kevaLIo kare e saMbhavatuM nathI. upadezamALAmAM kahyuM che ke (448) "arihaMta bhagavaMto mANasane baLAtkAre hAthathI pakaDIne keI ahitamAMthI vAratA nathI ke hitamAM pravartAvatA nathI." tethI ja dIkSAne abhilASaka dIkSA levAnuM paNa pUche te bhagavAna "muhUM "jema tane sukha upaje tema (kara)' ityAdi ja kahe che. nahi ke "tuM grahaNa 1. arihaMtA bhagavato ahi aM va hiaMva navi iha kiM ci / vAriMti kAraveMti a ghittaNa jaNaM balA hatthe //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ple 15 niravadyatvAt / nApi dvitIyaH, yataH kalpyatA nadyuttArasyeSTaphalahetutvenaiva syAt , iSTaphalaM sahetutvaM (iSTaphalahetutvaM) ca nadyuttArasya yatanAviziSTasyaiva bhaNitaM, ayatanAviziSTasya tu tasya pratiSedha evetyayatanAjanyajIvavirAdhanayaiva nadyuttAro'pyaniSTaphalahetutvenAkalpyo bhaNitaH, iti 'jalajIvavirAdhanAviziSTo nadyuttAraH kevalinA'nujJAtaH' iti vaktumAyakalpyam / na ca 'yatanayA nadImuttarataH sAdhoranAbhogajanyAzakyaparihAreNa yA jalajIvavirAdhanA sA'nujJAte'tyucyata iti vAcyaM, tasyAmanujJAyA anapekSaNAnniSphalatvAda, jJAte'pi prAyazcitAnupapattiprasaktezca, jinAjJayA kRtatvAt / kara ItyAdi (kAraNake ema kahe ane kadAca koI kAraNasara te dIkSA laI na zake te bhASA niSphaLa banavAthI sAvadya bane). dIkSAgrahaNadinI kriyA vakhate lenAre mAMgelA AdezanA javAbarUpe bhagavAn Adeza dvArA je anujJA Ape che te paNa tyAM anujJA te AdezanA svIkArAdirUpe saphaLa banatI hoI bhASA nirava rahetI hovAthI ja mATe * jaNAya che ke kevaLIo sAmAnyathI sAkSAt Adeza rUpa vAkayaprayoga karatA nathI. ( [ kamyavAbhivyajita rUpe paNa asaMbhavita-pUo ] '"jIvavirAdhanAnI anujJA kapyatAthI abhivyakta thAya che arthAt bhagavAne tenI sAkSAt anujJA na ApI hoya, paNa " kaNya' tarIke kahyuM hoya te tenAthI "bhagavAnanI temAM anujJA che' ema abhivyakta thAya che evI mAnyatAvALo bIjo pakSa paNa ayogya che. kemake e kappatArUpa abhivyaMjakane ja abhAva heI tenAthI abhivyajita thanAra anujJA asaMbhavita rahe che. e kapyatAne abhAva eTalA mATe che ke naghuttAramAM jo kahetA hoya te ISTaphaLa hetu tarIke ja hoya. arthAt naghuttAra je ITaphaLane hetu banato hoya to ja kaya bane. have je nadattAra jayaNayukta hoya tene ja ISTaphaLane hetu have AgamamAM kahyo che. ajayaNAvALA naghuttArane te AgamamAM niSedha ja karyo che. [ahIM jayaNAyukta naghuttAra vageremAM jayaNA eTale "eka paga pANImAM mUkI bIjo addhara AkAzamAM rAkho" ItyAdirUpa jANavI ane ISTaphaLa tarIke pApakarmabaMdhano abhAva vagere jANa. jeo AvI jayaNA karI zaktA nathI teone ajayaNAyukta naghuttAra aniSTaphaLane hetu hoI akathya che. (eTale AgamamAM ajaya varamALo ItyAdi rUpe tene pratiSedha ja karyo che)] Ama ayatanAjanya jIvavirAdhanAnA kAraNe ja navuM tArane potAne paNa, te aniSTa phaLano hetu keI akathya kahyo che. tethI "jaLajIvavirAdhanAyukta nadattAra (kapya che ane tethI) kevalIthI anujJAta che evuM te bolavuM paNa thagya nathI. "are ! ame je nattAramAM thatI jaLajIvavirAdhanAne kevalIthI anujJAta hevI kahIe chIe te ajayaNAthI thatA nagharArAdimAM thatI virAdhanAne nahi, kintu jayaNApUrvaka thatA naghuttAramAM anAgaja azakya parihAra rUpe thatI jIvavirAdhanAne anujJAta kahIe chIe evI zaMkA na karavI, kAraNa ke te virAdhanAmAM te anujJAnI apekSA ja na haiI (e virAdhanAne parihAra azakaya heI kadAca anujJA na hatA te paNa e te thavAnI ja hatI) anujJA niSphaLa thavAnI Apatti Ave. vaLI anAganA badale
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahi sA : apavAda viSayaka upadeza vicAra 35 evamanyatrApi kalpyatA'kalpyatA ca phaladvArA sAkSAdvoktA'basAtavyA, paraM sarvatrApi vastusvarUpanirUpaNopadezena, na punaH kvApyAdezenApi / ayaM bhAvaH - jinopadezo hi samyagdRzAM vastusvarUpaparijJAnArthameva bhavati / tatra vastunaH svarUpaM heyatvajJeyatyopAdeyatvabhedena tridhA / tatra kiJcidvastu jIvaghAtAdyAzravabhUtaM heyaM durgatihetutvAt / kizcicva jIvarakSAdi saMdararUpamupAdeyaM, sugatihetutvAt / kiJcicca svarganarakAdikaM jJeyameva, ubhayasvabhAvavikalatvAt / yattu jJAtaM sarvamapi vastu sugatihetustatra ""savizeSaNe." ityAdinyAyena jJAnasyaiva prAdhAnyaM taccopAdeyAntarbhUtamava sAtavyam / evaM ca kiJcidekameva vastu vizeSaNAdyapekSayA triprakAramapi bhavati / yathaiva gamanakriyA jIvaghAtAdihetutvenA'yatanAviziSTA sAdhUnAM heyaiva, heyatvena cApdaiva, tathA saiva kriyA jIvarakSAdihetutvena yatanAviziSTA sAdhUnAmupAdeyA, upAdeyatvena ca kalpyA, ubhayavizeSaNarahitA tu jJeyaiva / evaM dhArmikAnuSThAnamAtre vaktavye savizeSaNe. ityAdinyAyena kadAca virAdhanAnA Abhoga thaI jAya tA tA tenuM prAyazcitta levuM Avazyaka bane, paNa e paNa A rIte te asaMgata banI jAya che, kAraNa ke tamArA abhiprAya mujaba e virAdhanA jinAjJAthI karela che. jinAjJAthI karela cIjanu` kAMi prAyazcitta hAtu nathI. tethI virAdhanAnI anujJA mAnI zakAtI nathI. ( jinopadeza mAtra vastusvarUpanI jANakArI mATe ja-pUrva ) Ama ISTaphaLa ke aniSTaLanA upannuna dvArA je kaSyatva ke akalpyatva zAstramAM kahyuM che te batAvyu.. ema jyAM phaLadvArA te darzAvAyu na heAya tyAM sAkSAt kaheluM hAvuM jANavuM. jemake paryuSaNuAkalpamAM kahyuM che ke 'eka paga pANImAM bIjo AkAzamAM... e rIte rAkhIne je nadI vagerene pasAra karI zake te nadI utarIne cAre bAju savAyeAjana jeTaluM bhikSA mATe jaI pAchA pharavuM kalpe.' paNa A phaLadvArA kahela kalpyatA ke akalpyatA paNu vastusvarUpanuM nirUpaNu karanAra upadezathI ja jaNAvela hAya che, nahi ke kayAMya paNa 'tuM A kara' 'tAre A karavu" ityAdirUpa AdezathI. A tApa che-jinapadeza samyaphavIene vastusvarUpanuM rijJAna thAya e mATe ja hAya che. emAM vastunu svarUpa traNa prakAre hAya che-heyatva, upAdeyatva ane jJeyatva. jIvadyAta vagere rUpa AzravabhUta keTalIka vastu durgAtinA hetubhUta hArTa heya hAya che. jIvarakSA vagere savarUpa keTalIka vastue sugatinA hetubhUta hAI upAdeya hAya che. ane svarga-narakAddhi rUpa keTalIka vastu mAtra jJeya ja hAya che, kemake heya-upAdeyava (ke durgAMtihetu-sugatihetutva) rUpa ubhayasvabhAva rahita haiAya che. vaLI jJAta (jAyela) svarganarakAdi sa vastue je sugatihetu bane che temAM paNa ''vizeSaLe....' nyAyathI jJAnanuM ja prAdhAnya che ane te te upAdeyamAM aMtarbhUta che ja e jANavuM. (Azaya e che ke jJAna teA saghaLI cIjonuM : 1. ' savizeSaNe vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkrAmato vizeSyA''bAdhake sati' iti nyAyaH / 1 karAeka vidhAna ke niSedha jo vizeSyamAM bAdhita hoya tA vizeSaNamAM lAgu paDe che. prastutamAM, viSayatA saMbaMdhathI jJAna viziSTa je svargAde temAM sugatihetutA che. emAM mAtravizeSya rUpa svargAdimAM te na hovAthI trizeSaNurUpa jJAnamAM ja tenI pradha!natayA hAjarI gaNAya che.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaMparIkSA kSe. papa vidhiniSedhamukhena yatanA'yatanAviSayaka eva jinopadezaH saMpannaH, tathA ca jIvarakSArtha yatanopAdeyatvena kalpyA, ayatanA ca jIvaghAtahetutvena heyatvenA'kalpyetyevaM vidhiniSedhamukhena vastusvarUpAvabodhako jinopadezo mantavyaH / evaM chadmasthasaMyatAnAM jJAnAdyarthamapavAdapadapratiSevaNe'pyanAdi. siddhakalyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavati / yathA sAdhcyA upasargakartAramadhikRtya "paMciMdiyavavarovaNA kappitti nizIthacUrNAvuktaM, na punaH 'sa hantavyaH' iti vidhimukhena jinopadezo bhavati, 2savve pANA savve bhUA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA' ityAdyAgamena virodhaprasaGgAt / yacca dazAzrutaskandhacUrNI avaNNavAi paDihaNejja' tti bhaNita, tadAcAryaziSyANAM paravAinirAkaraNe sAmarthya darzitam / yathA-'micchaTThiIsu paDihaesu sammattaM thiraM hoi' ti meLavavAnuM kahyuM che, eTale svargAdinuM jJAna paNa upAdeva te che ja, tethI jJAnane viSaya banavArUpe svargAdi para sugati hetu bane che temaja upAdeya bane che.) Ama koI ekanI eka vastu paNa vizeSaNavagerenI apekSAe traNa prakAranI banI zake che. jemake ekanI eka ja gAmanAdi kriyA ayatanArUpa vizeSaNa yukta banIne jIvaghAtAdine hetu banavA dvArA sAdhuone heya bane che, ane heya hovAthI ja akathya bane che, tathA tenI te ja kriyA jayaNA rUpa vizeSaNathI yukta banIne jIvarakSAdine hetu banavA dvArA sAdhuene upAdeya bane che. ane upAdeya hovAthI kapya bane che. vaLI e ja kiyA A bane vizeSaNa zUnya hoya te mAtra reya ja rahe che. ( sarvatra vidhi-niSedha jya-ajayaNAnA ja-pU0 ) A rIte dareka dhArmika anuSThAna aMge vicArIe to jaNAya che ke "nipaje..." ItyAdinyAya mujaba vidhi-niSedha dvArA yatanA ayatanA aMge ja jinapadeza che. arthAt jinapadezathI je je vidhAna thayA che te badhA jayaNA aMgenA ja che ane je je niSedha thayA che te paNa ajayaNe aMgenA ja che. tethI "jayaNuM jIvarakSA mATe heI upAdeya hevAthI kaSya che ane ajayaNuM jIvaghAtanA hetubhUta hoI heya havAnA kAraNe aka pya che" ItyAdi rUpe jinapadeza vidhi niSedha dvArA vastusvarUpane jaNAvanAra che e mAnavuM joIe. A dhArmika anuSThAna aMgenI vAta karI. ema chavAsthasaMya jJAna vagere mATe je apavAda seve che temAM paNa jinapadeza anAdisiddha evA kapyatva vagere rUpa vastu svarUpane ja jaNAvanArA hoya che. paNa e vakhate jIva virAdhanA karavI joIekaro' ityAdi vidhi rUpe hoto nathI. jemake-sAvIne upasarga karanArane uddezIne "pacendriyanI hatyA kape" evuM nizIthacUNimAM kahyuM che. arthAt emAM rahelA katvasvarUpane ja te jaNAve che. kintu "te haNavA yogya che." ItyAdi vivimukhe jinapadeza hetuM nathI. kAraNa ke e jinapadeza je e rIte heya te "sarvaprANIo, sarva bhUta, sarva jIva, sarva sane haNavA nahi" ItyAdi Agamavacanano virodha thAya. vaLI dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM "avarNavAdIne paDihaNa' ItyAdi je kahyuM che tenAthI 1. rUdra ropA vALA 2. sarve bALA sarve mUta: sarve vIvA sarve savA na thA | 3. avargavAdina pratihanyAt / 4. mithyAdRSTiSu samyaktva sthiraM bhavati /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA : apavAda viSayaka upadeza vicAra zrIsUtrakRdaGgacUbhaNitam / ata eva "sAhUNa ceiANa ya.' (upa mAlA-242) ityAdau sarpabaleneti svaprANavyaparopaNaM yAvadityevaM bhaNitaM, na punarjinapravacanAhitakartA hantavya iti, janAnAM tathAbhASAyA vaktumAyanucitatvAt / yadyapi sarvabalena nivArage paMcendriyavyApAdanaM kAdAcitkaMbhavatyapi, tathApi 'sa vyApAdanIyo vyApAdyatAM ca' ityAdirUpeNa manovyApAravAnapi kevalI na bhavati, tathAbhUtasyApi manovyApArasya sAvadyatvena pratyAkhyAtatvAd / na cApavAdikastathAvyApAraH sAvadyo na bhaviSyatIti zaGkanIyaM, yato'pavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati, kathaM tarhi sarvotkRSTaniyatApramattasya kevalino'pIti ? paraM paJce. jinazAsana vagerenI niMdA karanArane-viruddha belanArane mArI nAkhavAnuM vidhAna nathI karyuM (ke jethI ukta Agama sAthe virodha Ave) paNa "AcArya ane ziSya paravAdanuM =viruddhavAdanuM nirAkaraNa karavAmAM samartha che' eTaluM ja jaNAvyuM che. jema ke sUtrakRtAMganI cUNimAM je kahyuM che ke "miyAdaSTie pahiNAye chate samyaktva sthira thAya che." tene "micchAdaSTie marI gaye chate samyaktva sthira thAya che evo artha ghaTato na hovAthI "mithyAdaSTione vAda haNAye=nirAkAraNa e chate samyakatvasthira thAya che? evo susaMgata artha karAya che. tema ahI paNa "avarNavAdIne artha "avarNavAdIne vAda" ane "paDihaNe jajane artha "nirAkaraNa karavuM evo hovAthI ukta Agamane virodha Avato nathI. Ama ukta Agamano virodha na Ave e rIte artha saMgata karavAnuM hovAthI ja upadezamALAmAM je kahyuM che ke "sAdhuonA ane enA pratyenIkane ane avarNavAdane temaja jina pravacananA ahitane sarvazaktithI vAravuM temAM "sarvazaktithI evuM je kahyuM che tene potAnA prANa cAlyA jAya tyAM sudhI..." evo artha kahyo che nahi ke "jinapravacananuM ahita karanArane haNa (haNavA sudhI potAnI zakti vAparavI)' evo, kema ke jene te bhASAprayoga karavo paNa anucita che. jo ke potAnI badhI tAkAta lagADIne tenuM vAraNa karavAmAM kayAreka paMcendriya jIvanI (te ahita karanAra manuSAdinI) hatyA thaI paNa jAya, te paNa "te mAravA yogya che "tene mArI nAkhe ItyAdi rUpe te kevaLI mananI pravRtti paNa karatAM nathI (te tevA vacana prayoganI te vAta ja kayAM che kAraNa ke tevI mananI pravRtti paNa sAvadha hevAthI tenuM paNa teone paccakkhANa hoya che. [jinAjJAthI vastusvarUpanuM jJAna, pravRtti-nivRtti svataH-pUo] kevaLI je te mane vyApAra kare che te ApavAdika hovAthI sAvadha heta nathI" evI zaMkA na karavI, kemake chavAstha-saMya temAM paNa apavAdasevana pramattone ja hoya che, apramattane nahi, te sarvotkRSTa ane niyata (haMmezA) apramatta evA kevalIone zI rIte hoya? vaLI chaghasthapramatta je jJAnAdinI hAninA bhayathI apavAdasevana kare che te bhaya rUpa kAraNa ja kevalIone te na hovAthI apavAdasevana hotuM nathI. Ama "paMcendriya jIva haNavA yogya che? ItyAdi rUpe kevaLIone vacanaprayoga apavAdapaNe paNa hete nathI e nakkI thayuM. tema chatAM "paMcendriyajIvanI hatyAnA bhayathI
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA phleA. 55 ndriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmarthya pravacanAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAravRddhidurlabhabodhatA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdau bhaNitam / ahita nivAraNe ca kriyamANe kadAcitpavandriyavyApattau prAyazcittapratipattyAzayasya zuddhatvAjjinAjJA''rAdhakaH sulabha bodhizvetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti tAtparyam / evaM jinopadezena vastusvarUpamavagamya ad eva yathaucityena pravRttinivRttibhyAM jinAjJArAdhako bhavatIti jinopadezasya kalpayAkalpya - dha eva caritArthatvAjjalajIvavirAdhanAnujJA kevalinaH kalaGka eva / na ca ' nadyuttarasya kAraNatvena jalajIvavirAdhanA''pyApatrAdikIti tatra jinopadezo bhaviSyati' iti zaGkanIya, acittajalanadyukttArasyAbhAvApattyA tasyA nadyuttAre kAraNatvAbhAvAt / tasmAnnadyukttArasya kAraNaM jo sAmarthya hAvA chatAM pravacananuM ahita nivAre nahi teA sasAravRddhi ane durthAMbha mAdhitA thAya' ItyAdi zrIkAlikAcAyanI kathA vageremAM kahyu che. tethI tAtka evu' jaNAya che ke jinAdeza A rIte temaja ahita nivAraNa karatI vakhate kadAca pacendriyajIvanI hatyA thaI jAya tA paNa prAyazcitta levA dvArA Azayazuddha hAvAnA kAraNe jinAjJAnA ArAdhaka ane sulabhakhodhi banI zakAya che.' ityAdi rIte vastu svarUpane ja jaNAvanAra hoya che. niSka-jinApadeza dhArmi ka anuSThAnamAM 'vizeSa...' nyAyathI jayaNA-ajayaNA aMgenI kalpyatA--akalpyatAne jaNAvanAra hAya che. apavAda sevananA avasare ApavAdika pravRtti karavAmAM na Ave teA AdhidurlabhatA vagere thAya che, ane te pravRtti karavAmAM Ave teA prAyazcittAdi dvArA sulabhameAdhitA thAya che. ApavAdika vastunu' AvuM je anAdisiddha vastu svarUpa hAya che tene ja jinapadeza jaNAve che. jinapadezathI A pramANe vastusvarUpane jANIne svaya. yathAyeAgya pravRttinivRtti karavAthI jinAjJAnA ArAdhaka manAya che. Ama jinAdeza tA kalpyatA-- akalpyatAne jaNAvavAmAM ja ciratA thaI jatA hAI kaivalIe jaLajIvavirAdhanAnI paNa tame jaLajIvavivirAdhanA karA' ityAdirUpe anujJA ApI che" evu' kahevuM e tA kaivalIne kala`ka ja lagADavAnu che. 328 "ema nathuttAra ApavAdika che tema tenA kAraNa tarIke jaLajIvavirAdhanA paNu ApavAdika che. tethI jema apavAdapade navuttara a Mge jinApadeza che tema apavAdrupade te virAdhanA aMge paNa hovA joie" ityAdi zaMkA na karavI, kAraNa ke jaLajIvavirAdhanA naghuttAranuM kAraNa ja nathI. nahitara tA yAM jaLajIvavirAdhanAnA abhAva che tevA acittajaLamAM jaLajIvavirAdhanArUpa te kAraNa hayAta na hAvAthI temAMthI nathuttAra ja thaI na zakavAnI Apatti Ave. mATe nathuttAranu kAraNa jaLajIvavirAdhanA nathI, paNa paga vagerenI taivI kriyA ja che. AgamamAM paNa aaN pAca nahe...' ItyAdi dvArA enuM ja samana karyuM" che. Ama, jinApadezathI jayaNA ane ajayaNAnA ja vidhi-niSedha che vagere je jaNAvyuM tenAthI ja nIcenI za`kA dUra thai jAya che. e za*kA A ke-gaLaNAMthI gALeluM ja pANI pIvuM, nahi gALeluM (aLagaNu) nahi' evA upadeza detA kevaLI e pANI gALavAmAM thatI jaLajIvavirAdhanA ane sacittajaLapAna
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLajIvavirAdhanA vicAra 329 na jalajIvavirAdhanA, kintu pAdAdikriyaiveti / etena-'jala vastragAlitameva peya, nAgalitaM' ityupadizatA kevalinA jalajIvavirAdhanA sacittajalapAnaM copadiSTaM bhaviSyati-iti zaGkApi parAstA, yataH savizeSaNe0 ityAdinA nyAyena tatra jalagalanamevopadiSTa, tacca sajIvarakSArthamiti / ___ na ca 'kevalinA jIvaghAtAdikaM sAkSAdanujJAtamiti na brUmaH, vihArAdikamanujAnatA tadavinAbhAvena jAyamAnamanujJAtamityasyApi vacanasyAvakAzaH, evaM sati gajasukumAlazmazAnakAyotsargamanujAnataH zrIneminAthasya tadavinAbhAvitadIyaziraHprajvAlanasyApyanujJApattaH / na ca 'nadyuttAre jalajIvavirAdhanA yatanayA karttavyA' iti jinopadezo bhaviSyati-ityapi saMbhAvanIya, yatanAvirAdhanayoH paraspara virodhAd, yatanA hi jIvarakSAheturayatanA ca jIvaghAtaheturiti / ne upadeza Apyo kahevAze-A zaMkA eTalA mATe dUra thaI jAya che ke "tAropaLe...." ItyAdi nyAyathI e upadezamAM pANIne gALavAne upadeza ja phalita thAya che je vasajIvonI rakSA mATe heI jaya rUpa che. tethI jinapadeza enuM vidhAna kare e ApattirUpa nathI (AmAM galanakriyArUpavizeSaNa yukta pANI pIvAnI vAta che. emAM mAtra vizeSyarUpa pANI aMge te pIvAne upadeza bAdhita che. tethI e upadeza galanakriyArUpa vizeSaNane lAgu paDe che. temaja, acittajaLane paNa gALI zakAya che. mATe jaLajIvavirAdhanA e kAMI galanakriyAnuM kAraNa nathI ke jethI e rIte paNa ene upadeza have phalita thAya) (jIvavirAdhanA ajayaNujanya ja heya-pUo). -apavAdAdipade kevalIe chavaghAtAdinI sAkSAta anujJA ApI che evuM ame nathI kahetA, paNa ame te eTaluM ja kahIe chIe ke vihArAdinI anujJA ApatA kevalIe temAM avinAbhAve (avazya rIte) thatA jIvaghAtAdinI paNa arthapattithI anujJA ApI che-evuM bolavAne paNa prastutamAM kaI avakAza nathI. kemake "jenI anujJA ApI hoya temAM avinAbhAve thanAra darekanI anujJA paNa AvI ja jAya" evo niyama nathI. te paNa eTalA mATe ke je evo niyama hoya te "gajasukumAlane zamazAnamAM kAusagna karavAnI anujJA ApatA zrIneminAtha bhagavAne tenuM mAthuM baLavAnI paNa anujJA ApI hatI evuM mAnavAnI Apatti Ave, kemake bhagavAna potAnA jJAnamAM kAussagnamAM avinAbhAve mAthuM baLavAnuM paNa jotA ja hatA. - naghuttAramAM jIvavirAdhanA karavI" e jinapadeza bhale na hoya, paNa "navastAramAM jayaNAthI jIvavirAdhanA karavI e upadeza to saMbhave che ne?--evI paNa zaMkA na karavI, kAraNa ke jayaNuM ane virAdhanA e paraspara virodhI che. jayaNu e jIva rakSAne hetu che. arthAt jayaNAthI jIvavirAdhanA thaI na zake. (seMkaDe upAyothI paNa sAkara kaMI mIThAnuM kAma karI zakatI nathI. vaLI evI jayaNAthI thayelI dekhAtI jIvavirAdhanAne paNa jinAjJA-jinapadezathI thayelI te mAnI zakAtI ja nathI, kemake e. rIte te kaMthavA vagere marI na jAya evA abhiprAyathI koI gAyanI garadana 42
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha parIkSA zleA. 55 tasmAjjIvavirAdhanA niyamAdayatanAjanyaiva, 'ayatanA cAntato jIvaghAtavadanAbhogajanyAzakyaparihAreNaiva, jIvarakSA ca yatanAjanyaiva' ityanAdisiddho niyamo mantavyaH / ata eva chadmastha saMyatAnAmupazAntavItarAgaparyantAnAM yatanayA pravartamAnAnAmapi yA virAdhanA sA niyamAdanAbhogavazenAyatanAjanyaiva, paramapramattasaMyatAnAM nAticAraheturapi, Azayasya zuddhatvAt / etacca saMbhAvanayApyAtmakRtatvena jJAtAyAM chadmasthasAkSAtkAragamya jIvavi rAdhanAyAma va sAtavya', jJAtAyAM ca prAyazcittapratipitsoreva, anyathA tu niHzukatayA saMyamApagamaH pratIta eva / na cApramattAnAmayatA na bhaviSyatIti zaGkanIya, anAbhogajanyA'yatanAyAzchadmasthamAtrasya sattvenAprama tatAyA anAbAdhakatvAt tena saMyatAnAM sarvatrApyanAbhogajanyA'zakya parihAreNa jAyamAne jiivchA pheravI hatyA kare tA ene paNa jayApUrvaka thai hAyAthI jinAjJAthI karelI hAvI kahevAnI Apatti Ave.) tethI (1) jIvavarAdhanA niyamA ajayaNAjanya ja heAya che, ane e ajayaNA paNa aMtata: (bIjo keAi mArga na rahevAthI) jIvaRRAtanI jema anAbhAgajanya azakayaparihArathI ja hAya che evA temaja (ra) jIvarakSA jayaNAjanya ja hAya che evA anAdisiddha niyama mAnavA joie. 330 [chatI jayaNAe thatI virAdhanA anAbhogaprayuktaajayaNAjanya-pU] A tethI ja upazAntavItarAga sudhInA chadmastha 'yatAthI, jayApUrvaka pravarttavA chatAM paNa, je virAdhanA thAya che te paNa anAbhAgavazAt thayela ayatanAja nya ja hAya che. paNu apramattasayatAne te aticAra paNa lagADatI nathI, kAraNa ke teenA Azaya zuddha haiAya che. A vAta paNu, chadmasthanA sAkSAtkAranA viSaya banI zake evI paNa je virAdhanA A virAdhanA mArAthI thai hAvAnA sA~bhava che" e rIte paNa jaNAyelI na hAya tene aMge jANavI. bAkI e rIte je jaNAi gaelI heAya te virAdhanA thaye chate te prAyazcitta levAnI IcchAvALA mATe ja vAta jANavI. arthAt tevI icchAvALA apramattane ja te aticAranA hetu paNa banatI nathI. khAkI jANavA chatAM prAyazcitta levAne je IcchatA nathI tene tA virAdhanAnI sUga ja UDI javAthI sayamanAza ja thaI jAya che e vAta prasiddha ja che--apramattatAnI khAdhaka evI ajayaNA apramattane saMbhavatI ja nathI teA tajajanya virAdhanA paNa zI rIte sabhave ?--evI zaMkA. na karavI, kemake je ajayaNA anAbhAgajanya hAya che te dareka chadmasthane avazya hAya ja che ane tethI ja e apramattatAnI khAdhaka paNa hAtI nathI. Ama virAdhanA ajayaNAjanya ja hAya che' evA siddha thayelA niyamathI nakkI thAya che ke sayataiAthI sarvAMtra anuSThAnAmAM anAbhAgajanya azakatyaparihArarUpe je jIvaghAta-mRSAbhASaNAdi thAya che tasvarUpavirAdhanAnA azamAM jineApadeza hAtA ja nathI, kemake tevI paNa te virAdhanA ajayaNAjanya hAi niSiddha ja che, (kemake mULamAM ajayaNA ja akalpya hai|i niSiddha che.) ( dravyahi sAnuM paccakkhANa paNa Avazyaka-pUrva) tethI ja saMtAne, kabaMdhanuM kAraNa nahi banatI evI paNa dravyahisA karelA paccakkhANanA bhaMga karanAra hAi AlAcanAnA viSaya tA bane ja che. (arthAt tenI
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLaruvavirAdhanA vicAra 331 ghAtamRSAbhASaNAdyaMze jinopadezo na bhavatyeva, tathAbhUtAyA api virAdhanAyA ayatanAjanyatvena niSiddhatvAd, ata eva saMyatAnAM dravyato'pi hiMsA karmabandhakAraNamasatyapi kRtapratyAkhyAnabhaGgenA''locanAviSayaH / yadAgamaH 'se a pANAivAe cauvihe paNNatte, ta jahA davvao khittao kAlo bhAvao' ityaadi| pratyAkhyAnaca sarvaviratisiddhayarthameva tasyA api, dravyata Azrava. rUpatvAt sUkSmapRthivyAdInAmivA'viratipratyayakarmabandhahetutvAt , bhAvahiMsAyAH kAraNatvAcca / etena-yatra kvApi dhArmikAnuSThAne saMbhAvanayApyavadyaM bhavati, tadanuSThAnaviSayako jinopadezo na bhavati, tAvanmAtrasyAzravasyopadezaviSayatvApattyA kRtasarvasAvadyapratyAkhyAnavataH pratyAkhyAnamagena kevalI yathAvAdI tathA karttA na bhaved ityevaM prarUpaNAtmaka pAzacandramatamapyupekSita draSTavyaM, jainapravacane prAguktaprakAreNa tadaMze jinopadezApatterevAnaGgIkArAt / tasmAdayaM bhAvaH-yadvastujAtaM cikIrSitakAryasya pratikUlamananukUla' vA bhavettad, avinAbhAvasaMbaMdhena jAyamAnamadhyanukUlakAraNavadupadezaviSayo na bhavati, yathA nadyuttArAzupadeze jIvaghAto yathA vA kSudvedanAdyupazamanArthAhAravidhau titamadhurAdirasAsvAdaH, para yatra cikiirssitkaarysyaanupaNa AlocanA levI ja paDe che.) AgamamAM paNa "te prANAtipAta cAra prakAre kahevAyo che-dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI." ItyAdi kahyuM che. tethI, A cAre prakAranA prANAtipAtAdinA paccakakhANuthI ja saMbhavatI evI sarvavirati saMpanna thAya te mATe dravyahiMsAnuM paNa paccakhANa hoya ja che, kAraNa ke te dravyathI AzravarUpa hAI (jo tenuM paccakhANa karyuM na hoya te) sUthamapRthvIkAya vagerenI jema aviratinimittakakarmabaMdhane hetu bane che. temaja dravyahiMsA e bhAvahiMsAnuM kAraNa banatI hovAthI (paNa e sarvaviratinI bAdhaka hoI) enuM paccakkhANa Avazyaka che. Ama dravyahiMsAdi aMzamAM jinapadeza heto nathI evuM je kahyuM tenAthI ja nIcene pArdhacandrIya mata upekSApAtra TharI jAya che -je kaI paNa dhArmika anuSThAnamAM avadyanI saMbhAvanA paNa hoya te anuSThAna jinapadeza hato nathI, kemake te anuSThAnane upadeza devAmAM teTalA avadyarUpa dravyavirAdhanAtmaka Azravane paNa bhego upadeza AvI javAnA kAraNe sarvasAvadyanA paccakakhANavALA evA bhagavAnanA (bIjA pAse pApa karAvavuM nahi ityAdirUpa aMzanA) paccakakhANane bhaMga thavAthI "kevalI jevuM bole che tevuM karanArA hetA nathI" evuM mAnavAnI Apatti AvI jAya che-A pArdhacaMdramata paNa upekSaNIya che evuM siddha eTalA mATe thAya che ke pUrve kahI gayA e mujaba, "te avadyaaMzamAM paNa jinapadeza lAgu paDI jAya che evuM janapravacanamAM mAnyuM ja nathI. [ vyavahArasAvaghakAraNenI jinAnujJA ka9yavAbhivyaMjita upadezamukhe-pU0] tethI AvuM rahasya phalita thAya che ke-cikIrSita kAryanI sAthe avinAbhAvasaMbaMdhe (avazyapaNe) je vastuo UbhI thaI jAya che te traNa prakAranI hoya che-cikIrSita kAryane anukUla, pratikUla ke ananukUla (udAsIna). emAMthI anukUla cIja cikIrSitakAryane je upadeza hoya che te upadezano viSaya bane che. paNa pratikUla ke ananukUlacIja te upadezane viSaya banatI nathI. jemake nattAra vagerenA upadezamAM pratikUla evA jIvavAtAdi
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33ra dharmaparIkSA lai. 55 kUlakAraNAnyapi vyavahArataH sAvadyAni bhavanti, tadviSayA jinAnujJA kriyAkAle'pyAdezamukhena na syAd, evaM vyavahArato bhASAyAH sAvadyatvaprasakteH, kiMtviSTaphalopadarzanena kalpyatvAbhivyaJjitopadezamukhenaivAvasAtavyA / sA cAnujJA nizcayato niravadyaiva, saMsArapratanukaraNapUrvakasAnubandhipuNyaprakRtibandhahetutvAt / etena-kusumAdibhirjinendrapUjAmupadizatA kusumAdijIvavirAdhanApyupadiSTaiva, pUjAvinAbhAvitvena jJAtvaiva pUjAyAmupadiSTatvAd-iti vacanamapAsta, kusumAdijIvavirAdhanAyAH pUjAyAH kartuSTuzcApratyakSatvena pUjAviSayakapariNAmavyavahArAhetutvena kalpitakusu. mAdInAmiva dravyapUjAsAmagrathanantabhUtatvAt , upadezamantareNApi jAyamAnatvAt , pUjAM kurvatA tyaktumazakyatvAcca, anyathA kusumAdInAmiva tasyA api bhUyastvameva viziSTapUjAGga vAcya syAd, na ca kusumAdibhUyastve tadbhUyastvamAvazyakaM, kusumAdInAM sacittAcittatayA dvaividhyavyava. ane sudhAvedanIyane upazamAvavA mATe upadezela AhAravidhimAM udAsIna evo tiktamadhurAdirasano AsvAda. (A cIje upadezane viSaya na banavAmAM bIjA be kAraNo e paNa jANavA ke te upadeza vagara ja utpanna thayela hoya che temaja upadiSTa cIja karatI vakhate tene choDavI azakya hoya che.) paNa jayAM cikIrSitakAryanA anukUla kAraNe paNa (ke je cikIrSitakAryanA upadezano viSaya banavA Avazyaka banI jAya che te) vyavahArathI sAvA hoya che tyAM tenA viSayanI (te cikIrSitakAryanI) jinAnujJA kriyAkAlamAM paNa Adezamukhe "tuM Amakara ItyAdirUpe hotI nathI, kemake evI bhASA vyavahArathI sAvadya banI javAnI Apatti emAM Ave che. tethI tenI jine Apela anujJA Adezamukhe nathI hotI paNa upadezamukhe hoya che je ISTaphaLa dekhADavA dvArA abhivyakta thayelI hoya che. vaLI e anujJA saMsAranI a9patA karavA pUrvaka sAnubaMdhapuNyaprakRtibaMdhanA hetubhUta heI nizcayathI te niravA ja hoya che. Ama avinAbhAve thatI ananukUla ke pratikUla cIjono jinopadeza hoto nathI evuM je siddha thayuM tenAthI ja A zaMkA paNa dUra thaI jAya che ke-zrI jinezvara paramAtmAnI kula vagere vaDe pUjA karavAne upadeza detA bhagavAnathI kula vagerenA jIvonI virAdhanAne paNa upadeza apAI ja gaelA che, kemake "pUjAmAM te virAdhanA avazya thavAnI ja che evuM jANIne ja pUjAno upadeza apAyo hoya che - AvI zaMkA dara je thaI jAya che temAM nIcenA traNa kAraNa jANavA. (1) pUjA karanArane ane jenArane te kula vagerenA jIvonI virAdhanA apratyakSa hAI pUjAviSayaka pariNumanA vyavahArane hetu banatI nathI. tethI kapita (senA cAMdI vagerenA kRtrima) kula vagerenI jema dravyapUjAnI sAmagrImAM te kaMI aMtabhUta hotI nathI, arthAt jema kula vagerene joIne jenAra vagere paNa paraspara vyavahAra kare che ke "A pUjA karavA jAya che' ItyAdi tethI kula vagere dravyapUjAnI sAmagrImAM aMtabhUta che. paNa e rIte puSpajInI virAdhanAne joIne kaMI te vyavahAra thatuM nathI, kAraNa ke te virAdhanA ja chavasthAne dekhAtI nathI. mATe te virAdhanA pUjAnI sAmagrImAM aMtabhUta nathI. arthAt te virAdhanA pUjAne anukUla hotI nathI. ane tethI ja pUjAnI sAthe avinAbhAve te thatI hovA chatAM upadezano viSaya banatI nathI. (2) e virAdhanA upadeza vagara ja
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA jaLajIvavirAdhanA vicAra 333 sthAnAt / tasmAttIrthakRtAmAjJopadezaH 'karmakSayanimitta pratyupekSaNeryAsamityAdiSu saMyatA yatanayA pravarttaran , nAnyathA, saMsAravRddhihetutvAd, ityevaM vidhiniSedhamukhAbhyAmevAvasAtavyo na punaH 'tvamittha' kuru' ityAdi sAkSAdAdezamukhenApi / na ca-yatanayA nadyuttAravattayA dravyapUjApi saMyatAnAM bhavatu-iti zaMkanIya, sAdhUnAM trasasthAvarajIvarakSA yatanAdhikArAd, nadyuttAre 'ega pAya jale kiccA' ityAdividhinA tannirvAhAddravyastave ca trasajIvarakSArthayatanAvatAM zrAddhAnAmevAdhikArAt, sarvAraMbhaparijihIrSApUrvakapRthivyAdiyatanApariNAme ca teSAmapi cAritra evAdhikAra iti / tatkArApaNaM ca sAdhUnAmupadezamukhena yukta, nizcayato'nujJAviSayatvAd, na tvAdezamukhena, pRthivIdalAnAM tatkAraNAnAM vyavahArataH sAvadyatvAt / so'pyupadezo jinapUjAyatanAviSaya eveti sarvatra yatanAyAmeva bhagavadAjJA, na tu kvacid dravyahiMsAyAmapIti / thaI jAya che temaja (3) pUjA karatI vakhate tene tyAga azakya hoya che. bAkI puSajIvavirAdhanA paNa je dravyapUjAnI sAmagrImAM antabhUta hoya te te jema ghaNuM puSpo viziSTapUjAnuM kAraNa bane che tema ghaNuM virAdhanA paNa viziSTapUjAnuM kAraNa banavI joIe. "jema virAdhanA vadhAre hoya tema paNa pUjA viziSTa thAya ja che, kAraNa ke pupi jema vadhu hoya tema virAdhanA paNa avazya vadhu hoya ja che" evI zaMkA na karavI, kAraNake phulo sacitta-acitta ema be prakAranA AgamamAM kahyA che. eTale ke je acitta pu ja vadhAravAmAM Ave te virAdhanA vadhyA vagara paNa pUjA viziSTa thAya che. [yatanAnI jinAjJA, dravyahiMsAnI kayAMya nahi-pUo] tethI jaNAya che ke tIrthakaranI AjJAne upadeza "sAdhuoe karmakSaya mATe paDilehaNa-IryAsamiti vageremAM yatanAthI pravartavuM, anyathA (ayatanAthI) nahi, kemake ayatanA e saMsAravRddhino hetu che." ItyAdirUpe vidhi-niSedha mukhe jANavo, nahi ke 'tuM Ama kara ItyAdirUpe sAkSAt Adezamukhe paNa. "A rIte jayaNa-ajayaNAnuM ja mukhyatayA vidhAna-niSedha hoya te jayaNAthI naghuttAranI jema jayaNAthI jinapUjA vagere karavAnuM paNa sAdhuo mATe vidhAna hovuM joIe" evI zaMkA na karavI, kemake emAM sAdhuonI jayaNA ja saMbhavI zakatI nathI. te A rIte-jIvamAtranI virAdhanA sAvadya hAI sAdhuone tenuM paccakhANa hoya che. eTale naittAravageremAM sAdhuoe trasa ane sthAvara badhA jIvonI jayaNa pALavAnI hoya che. tethI ja to naghuttAramAM gm gghaM..." ityAdi vidhi kahI che jenAthI trasa-sthAvarajIvanI jayaNAnuM pAlana thAya che. dravyastavamAM sthAvarajIvonI rakSA mATe jayaNA saMbhavatI ja nathI, kemake te jIvonA zarIrarUpa pANa-puSpa vagere ja pUjAnA aMga (kAraNa) bhUta che. tethI mAtra trasajIvonI rakSA mATe ja emAM jayaNa saMbhave che. ane tethI ja emAM zrAvakone ja adhikAra hoya che. "pRthvI-jaLa vagereno paNa ochAmAM ocho upayoga karavA rUpe sthAvarajInI paNa jayaNa dravyapUjA vageremAM zrAvakane saMbhave che" evI zaMkA na karavI, kemake sAMsA. rika AraMbhane AzrIne aMzataH tevI jayaNuM hoya ja che. vaLI sarvatra tevI jayaNuM te sarvaAraMbhane choDavAnI IcchAthI ja saMbhave che. kemake "jenI a9patA IcchanIya
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 dharma parIkSA lai. 55 tatra brUmaH-anujJA tAvadbhagavato vidhivacanarUpA naduttArAdyavinAbhAvinyoM jalajIvaprANaviyogarUpAyAM jalajIvavirAdhanAyAM na kathaJcideva, tasyA udAsIna bAt / tadanukUlarUpAyAM tu tasyAM nadyuttArAdivyApArarUpAyAM sA'varjanIyaiva, ubhayaravabhAvasyAnaikAntikasya nimittakAraNasya buddhibhedena pRthakkatu mazakyatvAd / yata eva ca yatanAviziSTasya nadyuttArasyeSTaphalahetutvaM bhaNita, ata eva naimittikavidhirUpAyA bhagavadAjJAyA bahulAbhAlpavyayadravyahiMsAyAM vyavahArataH paryava. sAnam , utsargataH pratiSiddhaM hi kenacinnimittenaiva vidhIyata iti / tata idamucyate appeNa bahuM icchai visuddhaAlaMbago samaNo / ' nizcayatastu naikAntato bAhya vastu vidhIyate niSidhyate vA, hoya tene abhAva te nirvivAda rIte vadhu icchanIya banI rahe che e vAta te sarvane mAnya che. tethI pRthvIkAya vagereno AraMbha ocho thAya tevI IcchA-pravRtti paNa sarva AraMbhane choDavAnI IcchAthI ja saMbhave che je IcchA sarvavirati pariNAmarUpa hovAthI tenI hAjarImAM to cAritra ja AvI jAya. mATe sthAvarajInI jayaNA zrAvakene hatI nathI. ane tethI dravyapUjAne adhikAra zrAvakone ja hoya che. sAdhuone hete nathI. vaLI zrAvaka pAse te karAvavI paNa sAdhuone upadezamukhe ghaTe che, kAraNa ke nizcayathI e anujJAna viSaya che ja, paNa Adezamukhe ghaTatI nathI, kAraNa ke pRthvIdaLa-puSpavagere 35 tenA kAraNe vyavahArathI sAvadya che. vaLI teno upadeza paNa AgaLa kahI gayA te muja e vAstavamAM te jinapUjA aMgenI jayaNane ja hoya che. tethI nizcita thAya che ke nadattAra ke jinapUjA vageremAM sarvatra jayaNanA aMzamAM ja jinAjJA hoya che kayAMya paNa dravyahiMsAmAM nahi. [ vyavahAranave pAdAdikriyArUpa virAdhanAnI jinAnujJa-u0 ] uttarapakSa - jaLajIvonI virAdhanA be rUpe che-jaLajIvonA prANanA viyAgarUpa ane e viyegane anukUla pagane halAvavA vagere kriyAtmaka vyApAra rU5. jIvonI virAdhanA thaI hoya ke na thaI hoya te paNa nadI vageremAMthI pasAra thAya eTale sAdhune "pANInI virAdhanA thaI ItyAdi abhiprAya thAya ja che. emAMthI, vidhyarthaprayoga vagerarUpa vidhivacanAtmaka bhagavAnanI anujJA naghuttArane avinAbhAvI evI jaLajIvaprANaviyegarUpa virAdhanA vize to kaI paNa rIte hotI ja nathI, kema ke nadattArAdi pratye e virAdhanA udAsIna hoya che. paNuM jaLajIne prANaviyogane anukUla evI pAdAdikriyArUpa virAdhanAmAM te e anujJA AvI ja paDe che, kAraNa ke ubhayasvabhAvavALA ane kAtika nimitta kAraNane buddhibhede pRthapha karI zakAtA nathI. athAt pAdAkrikriyA ekabAju ISTa evA saMyamapAlanAdinuM kAraNa che ane bIjI bAju jaLajIvonI virAdhanA rUpa aniSTanuM nimittakAraNa che. Ama ubhayaviruddhasvabhAvavALuM hoI e syAdavAda-anekAMtathI garbhita che. eTale ke e anekAntika nimittakAraNa rUpa che. paNa eTalA mAtrathI, pAdAkrikriyAnA saMyamarakSArUpa ISTanuM kAraNa ane jIvavirAdhanArUpa aniSTanuM kAraNa evA be aMza ka9pI naghuttAranA kAraNa rUpa pAdAdikiyAnI anujJA che ane jIvavirAdhanAnA nimitta1. alpena bahu icchati vizuddhAlaMbanaH zramaNaH /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : jaLa jIvavirAdhanA vicAra 335 kevala zubhabhAvo vidhIyate'zubhabhAvastu niSidhyate / ata eva bhAvAnurodhena bAhye vastuni vidhiniSedhakAmacAraH, tadukta saGghadAsagaNikSamAzramaNapUjyapAdaiH (bRthaka bhA0 3330) 2Navi kiMci aNuNAya paDisiddhaM vAvi jigavariMdehi / esA tesiM ANA kajje sacceNa hoavva / / ti / tathA ca 'yadeva nizcayAGgavyavahAreNa naguttArAderanujJAtatvaM tadeva dravyahiMsAyA api' ityavaziSTakalpanAjAlamanutthAnopahatam / ___idaM tu dhyeya-anujJAviSayatAvacchedaka na hiMsAtvaM nAttAratyAdika vA, kintu sAmAnyavizeSavidhividheyatAvacchedakavidhizuddhavyApAratvaM yatanAviziSTanAttAratvAdika vA / phalatastu vidhizudrahiMsAyA apyanujJAviSayatvaM vyavavahArA'bAdhitameva, ata eva vidhinA kriyamANAyA jinapUjAdiviSa yahiMsAyA anubandhabhAvato mokSaprAptiparyavasAnatvamupadezapadapaJcavastukAdAvuktam / kAraNarUpa pAdAdikiyAnI anujJA nathI ema kalpI zakAtuM nathI. jayaNAyukta naghuttArane ISTaphaLano hetu kahyo che eTale ke mAtra jayaNAne nahi, paNa jemAM avazya paNe jIvavirAdhanA thavAnI che tevA naghuttArane (pachI bhalene e jayaNAyukta hovI joIe) ISTaphaLanuM kAraNa kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke viziSTa nimitta pAmIne jenuM vidhAna heya te saMbaMdhI jinAjJA vyavahArathI, bahu lAbha karAvI ApanAra apavyayarUpa dravyahiMsAmAM phalita thAya che. "paNa "sa TIMT... ItyAdi AgamathI hiMsAne niSedha che. eTale nArAdimAM ja tenuM vidhAna hoya te AgamamAM pUrvApara virodha thavAne doSa nahi Ave ?" evuM na pUchavuM, kemake utsargathI niSiddha vastunuM puSTa AlaMbanavinA paNa utsargathI ja vidhAna hoya te e doSa Ave che. ahIM te jJAnAdinI rakSA vagere rUpa ke'ka nimitta pAmIne ja apavAdapade tenuM vidhAna che. tethI temAM koI virodha nathI. tethI ja zAstrakAro AvuM kahe che ke vizuddha alaMbana vALA sAdhu a95nA badalAmAM ghaNuM Icche che." Ama ukta anujJA vyavahArathI dravyahiMsAmAM phalita thAya che e siddha thayuM. [ nizcayanaye te zubhabhAvanuM ja vidhAna ] nizcayathI te bAhya vastunuM ekAte vidhAna paNa hetuM nathI ke niSedha paNa hete nathI. mAtra zubhabhAvanuM ja vighAna ane azubhabhAvane ja niSedha karAya che. tethI ja bhAvane anusarIne bAhyavastu aMge to vidhi-niSedhane kAmacAra (aniyama) hoya che. pUjyapAda zrI saMghadAsagaNikSamAzramaNa (bRhaka95bhASya 333) kahyuM che ke zrI jinezvaroe koI vastunI anujJA ke niSedha karyo nathI. teonI A ja AzA che ke dareka kAryamAM satya (niSkapaTa) rahevuM." tethI "nattArAdinI nizcayanA aMgabhUta vyavahArathI * je anujJA che te ja dravyahiMsAnI anujJA che." evI keIe karelI kalapanAo te UbhI ja thatI na hovAthI haNAI gayelI che e jANavuM. [ phaLataH te vidhizuddhahiMsA paNa anujJAna viSaya ]. A bAbatane khyAla rAkhavo ke- dravyahiMsAnI paNa vyavahArathI je anujJA che te temAM rahelA hiMsAtva dharmanA ke nattAratva dharmanA kAraNe nathI, paNa sAmAnya ke 2. nApi kiJcidanujJAta pratiSiddha vApi jinavarendraiH / eSA teSAmAjJA kArya satyena bhavitavyam / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 dhama parIkSA phleA. 55 yattu 'arihaMtA bhagavaMto' ityAdi saMmatipradarzanena bhagavato virAdhanAviSayakavAkprayogAsaMbhava upapAditastadatyantamasamaJjasaM, saMmativacanasya kAyavyApAreNaiva pravartakatvanivarttakatvAbhAvAbhidhAnatAtparyAt, vAkprayogasyApyapravarttakanivarttakatve vidhiniSedhavyApAravaiyarthyAd / yadapi - zeSaNe0 ityAdinyAyena yatanA'yatanAviSayatvameva sarvatra jinopadezasyopadarzitaM tadapi vizeSyabhAgasyAkiJcitkaratva pradarzanArtha mahAvAkyArthaparyavasAnArtha aidaparyArthaparyavasAnArtha vA 1 nAdyaH, natrajanyasya bhikSAcaryAvihArAdiphalamya yatanAmAtrAH siddhervizeSyabhAgasyAkiJciH karatvA'saMbhavAda / na dvitIyaH, mahAvAkyArthasya sarvaireva padArthaiH paryavasAnAd / nApi tRtIyaH, 'AjJA dharme sAra' iti sArvatrikai paryArthasya prakRtavAkyArthe yojanAyAmapi vizeSyasya tyAgAyogAt / kiJcaiva 'jayaM care.' ityAdau yatanAMza evopadezo na tu caraNAdyaMza ityekatra vAkye kathaM padapadArtha yojanA ? vizeSavidhionu vidhizuddha vyApAravarUpa je dharmane AgaLa karIne vidhAna heAya che te dharmanA kAraNe che athavA jayaNAyukta naghuttAratvavagererUpa dharmane AgaLa karIne hAya che. vaLI phaLanI apekSAe teA anujJAnI vidhizuddhahiMsAmAM rahelI viSayatA paNa vyavahArathI abAdhita ja che. arthAt e hiMsAnA phaLa tarIke paNa meAkSamAga mAM pragati thatI hAvAthI enI anujJA bAdhita zA mATe bane? tethI ja vidhithI karAtI jinapUjAvagereviSayaka hi...sA anubaMdha bhAve (uttarAttaraparaparAe) meAkSaprAptimAM pariName che evu' upadezapada-pacavastu vageremAM kahyuM che. pUrva pakSIe upadezamALAnI ''itA maLava'to...' ityAdi gAthArUpa sAkSI ApIne 'bhagavAne virAdhanAviSayaka vacanaprayAga sa*bhavatA nathI' ityAdine je saMgata karI dekhADayu' che te te atyaMta ayeAgya che, kAraNake vacanaprayAganA asaMbhava jaNAvavAnu` te sAkSI gAthAnuM tAtparya ja nathI, kintu hAtha pakaDIne anuSThAna karAvavu' vagere rUpa kAyavyApAra dvArA tee jIvAne pravartAvatA nathI ke nivrutta karatA nathI' ityAdi jaNAvavAnu` ja tApa che, khAkI teonA vacana prayAga paNa jo pravattaka ke nivattaka na hAya tA vidhAna ke niSedha karavAne teone prayatna ja niSphaLa banI jAya, kAraNake te vidhAna ke niSedhathI jo kAI pravRtta ke nivRtta thatu na heAya te e sivAya tA enuM bIju phaLa ja zu` heAya ? [ mAtra jayaNAnuM ja vidhAna mAnavAmAM asaMgatie ] vaLI 'vizeSage...' ItyAdi nyAya lagADIne janAdeza satra jayaNA ke ajayaNA aMge ja hAya che evu' je dekhADayuM che te paNa (1) nathuttArAdirUpa vizeSya aMza sAva aki'cikara (vya) heAya che evuM jaNAvavA ? ke (2) mahAvAkayAnu pavasAna karavA ? ke (3) a'drupa (rahasya) bhUtakhanuM pavasAna karavA ? dekhADayuM. che ? AmAMthI paDelA vikalpa mAnI zakAtA nathI, kAraNake naghuttArajanya bhikSAcaryA- vihAravagererUpa phaLa jayaNA mAtra rUpa vizeSaNathI siddha thatuM na heAvAthI nathuttArAdvirUpa vizeSyaaza aki cikara hAvA sabhavatA nathI. bIjo vikalpa paNa yAgya nathI, kemake AkhA lAMbA mahAvAkayanuM' pavasAna (phalitAM) sava padArthothI ja thaI zake che, mAtra
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahisA : apavAdaviSayaka upadeza vicAra 337 ' , yadapi -- jJAnAdyarthamapavAdapratisevaNe 'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAva bodhaka eva jinopadezaH, pravRttistvaucityajJAnena svata evetyukta - tadvyagAdhabhramasamudramajjana vijRmbhitaM, jinopadezAtkalpyatvAdibodhe svata eva pravRttivacanasyAvicAritaramaNIyatvAt, kalpyatAbodhakasyopadezasyaiva pravRttija na kecchAjana kajJAnaviSayeSTasAdhanatAdibodhakatvena pravarttakatvAd, etadeva hi sarvatra vidheH pravartta katvamabhyupayanti zAstravidaH, vidheH pravarttakatvAdeva ca kalpyatAdibodhakAdarthavAdAdapi vidhikalpanamAdriyate, itthaM ca - ' paJcendriyavavarovaNA vi kappiyatti nizIthacUrNAvukta, na punaH 'sa hanjanya:' kRti----kRti catutva' sat dhvanimelenArthaparAvarttamAtram / canna'sattve vALA.' ityAdinA virodhodbhAvanaM kRtaM tanna hantavyaH' ityAdizabdasAdRzyamAtreNaiva, kintu hiMsAviSayakopadezArthamAtreNa syAt, tannirAkaraNaM caitatsUtrasyAvidhikRtahiMsAviSayatvenaiva haribhadrasUribhiH vizeSaNIbhUta padArthathI nahi. trIjo vikalpa paNa ghaTatA nathI, kemake AjJA dharmomAM sArabhUta che' evA sArvatrika eka paryAne 'jayaNApUrvaka nadI utaravI' ityAdirUpa prastuta vAkayA mAM lagADavA chatAM navruttArAdirUpa vizeSyane tyAga karI zakAtA nathI, kemake te aMzamAM paNa AjJA hAvI vyavahArathI abAdhita che e upara dekhADI gayA chIe. vaLI A rIte mAtra jayaNA-ajayaNAnA vidhAna--niSedha mAnavAmAM tA natha care...' ityAdi dazavaikAlikasUtranA vAkayamAM jayA aMzamAM ja upadeza mAnavA paDaze, caraNu (vihArAttuirUpa pravRtti) azamAM nahi, ane tA pachI eka vAkayamAM paNa padma-- padArthanI ghaTanA zI rIte karazeA ? arthAt jJa" nA artha tA jayaNApUrvaka che ja, have jo pa mAM je vidhyartha prayAga che tenAthI paNa jayaNAnuM ja ne vidhAna hAya tA 'jayaNApUrvaka jayaNA karavI' ityAdi artha nIkaLe je asa'gata rahe che. [ApavAdika pravRttine svataH ja kahevI e mahAbhrAnti] jJAnAdinI rakSA--vRddhi mATe sevAtA apavAda aMge paNa je jinApadeza che te tA anAdisiddha evuM kalpyatva vagere rUpa vastusvarUpane ja jaNAve che, sAdhu vagerene prava. rtAvatA nathI, sAdhu vagere te te upadezathI aucityajJAna pAme che jenA dvArA pachI svata: ja pravRtti kare che' ityAdi je kahyuM che te paNa agAdhabhramasamudramAM DUbavAnA kAraNe thayelI ja ceSTA che. kAraNa ke jinApadezathI jo kalpyAdinA Adha thai gayA hAya teA pravRtti svataH ja kare che' ityAdi jaNAvanAra vacana jyAM sudhI enA para vicAra karAyA nathI tyAM sudhI ja ramaNIya lAge che, vicAra karavAthI te e aramaNIya ja bhAse che. te A rIte-pravRttinI janaka icchA che ane icchAnuM janaka IsAdhanatA jJAna che. kampyatAne jaNAvanAra je upadeza che te ja pravRttinI janaka je IcchA tenA janaka jJAnanA viSayabhUta isAdhana vagerenA (A mArI iSTa cIjanu` sAdhana che") Adhaka hAI pravattaka (pravRtti karAvanAra) hoya che. ISTa sAdhanatAnuM jJAna-pravRtti karavAnI icchA ane pravRtti evA jJAna, icchA ane pravRttinA A kramamAM iSTa sAdhanatAnA edha karAvavA e ja vidhyartha prayAganu pravartta katva che evu. zAsrajJA mAne che. vidhivAkaya A rIte pravarttaka hAvAthI ja kalpyatAdinA khAdhaka avA6thI paNa vidhinI
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33. dharma parIkSA zleA. 55 kRtamiti nAtra paryanuyeAgAvakAzaH / kizca sAmAnyataH sarvajIva paritApanA niSedhe'pi kvacidapavAdatastadupadezo vidhimukhenApi dRzyate, yathA bhagavatyAM 'ta' chaMdeNa ajjo tumbhe gosAla maMkhaliputta' bhrammiyAe paDicoyaNAe paDicoeha, dhammiAe paDisAraNAe paDisAreha, dhammieNa paDoAre paDoAreha, dhammiyAhiM aTThehiM UhiM pasiNehiM ya NiviTThapasiNavAgaraNa kareha' tti / etaddhi gozAlasya paritApajanaka N vacanaM' bhagavataiva lAbhaM dRSTvA''jJAptam / na cotsargataH paraparitApajanaka vacane sAdhUnAM vaktu yujyate, ityavazyamapavAdadvidhirutsargavidhivadaGgIkarttavyaH / ittha N ca 'avaNavA' pasihaNejja' ti dazAzrutaskandhacUrNivacanasya yadanyArthaparikalpana' tadayuktameva / mitho viruddha ceda N yadutApavAdavidhipratiSedhaH paJcendriyavyApAdanabhayena sati sAmarthya pravacanA'hitA'nivAraNe kalpanA karavAmAM Ave che. arthAt te te vastunA praza'saka vAkayA paNa tenI je prazaMsA karI che tenAthI ja tenI pyatAne jaNAve che, ane mATe vidhyartha prayAga na heAvA chatAM enAthI vidhAna thAya che evI kalpanA karAya che. Ama-5 cendriyanI hatyA ka2e che' evuM ja nizItharRNa mAM kahyuM che 'pa'cendriya haNavA Agya che' evu' nahi-ityAdi je kahyuM che te zabdo badalIne a nuM mAtra parAvartana ja kayuM che. arthAt 'pa'cendriyanI hatyA kalpe che'e vAkaya 'pa'cendriya haNavA yeAgya che' e vAkayanAja ane judA zabdomAM jaNAve che. vaLI--'saphntancaH' ityAdi kahe tA 'indre vALA...' ItyAdi vacanA sAthe virodha Ave-ityAdi je kahyuM che temAM te virodha jo kharekhara hoya teA 'ciH evA zabdanA sAddezya mAtranA kAraNe 'nA daintacA' nI sAthe hAvA tA sabhavatA nathI ( kemake vAstavika vicAraNAmAM mAtra zakhtavirAdha akicitkara che.) kintu 'R5:' zabdanA hi sAviSayaka upadezarUpa artha mAtranA kAraNe 'na hantavyAH' ItyAdi vacananA hiMsAniSedhaviSayaka upadezarUpa atha sAthe hovA sabhave che. ane tenu' nirAkaraNa tA zrI haribhadrasUri mahArAje ja sacce vALA...' ityAdi sUtra avidhithI karAyela hisAviSayaka che. (arthAt emAM avidhithI karAtI hi'sAnA ja niSedha che)' evu jaNAvIne karI dIdhu' che te A rIteavidhihi'sAnA niSedha karanAra te sUtranA vidhipUrvaka karavAnI AjJAzuddha hiMsAnA upadeza - virAdhI nathI ja. tethI ahIM' e a'ge koI praznottarIne atrakAza rahetA nathI. [ apavAdapade virAdhanAnA upadeza paNa vidhimukhe sa'bhavita ] vaLI sajIvAne pIDA karavAnA sAmAnyathI niSedha hAvA chatAM kayAreka apavAda padma tenA upadeza vidhimukhe hAvA paNa jaNAya ja che. jemake zrIbhagavatI sUtramAM kahyuM che ke "tethI huM A ! tame IcchApUrNAMka mA~khaliputra gozALAne dhArmika paDiceyaNAthI preraNA kare, dhArmika pratismAraNAthI smaraNa karAvA, dhArmika praznAttarIthI prataeNttarI (carcA)nAM utArA, dhArmi ka a padA, hetu ane prazno dvArA kheAlatA baMdha karI dyo." geAzALAne paritApa pedA karanAra A vacananI bhagavAne ja lAbha joine AjJA karelI hatI. vidhimukhe upadezarUpa A vacana augikavidhi rUpa teA nathI ja, kemake utsa`thI teA sAdhuoe parapIDAjanaka vacana khelavu e ghaTatuM nathI. tethI A vacanane ApavAdika vidhirUpe jANuvu joie. 1. tacchandena Arya ! yUyaM gozAla maMkhaliputra dhArmikayA praticodanayA praticodayata, dhArmikayA pratisAraNayA pratisArayata, dhArmikeNa pratyavatAreNa pratyavatArayata dhArmikairathai hetubhiH praznaizca niSpRSTapraznavyAkaraNaM kuruteti /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahi sA : apavAdaviSayaka upadeza vicAra saMsAravRddhirdurlabha bodhitA ceti / itthaM hi pravacanAhitanivAraNe nimitte paJcendriyavyApAdanasya balavadaniSTAnanubandhitvabodhArthamapavAdavidhiravazyaM kalpanIyaH, anyathA sAmAnyaniSedhajanitabhayA' nivRtteriti / yaccAhitanivAraNe kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipattyA''zayasya zuddhatvAjjinArAdhakatvaM sulabhabodhikatvaM coktaM tadavicAritaramaNIyaM yatanAvato 'pavAdapade 'pi prAyazcittAnupadezAt / taduktaM vRhatkalpavRttau tRtIyakhaNDe 330 9 mATe autsagika vidhAnAnI jema ApavAdikavidhAnA paNa hAya che.' e vAta svIkAravI joie. ane tethI apavAdapade hi'sA vagerenA paNa vidhimukhe upadeza sa`bhavita che. [ apavAdapade virAdhanAnu vidhAna Avazyaka ] Ama ApavArdikahi...sA vagerenA vidhimukhe jinApadeza hAvA sabhavita hAvAthI ja dazAzrutaskaMdhanINinA 'avaLavAs'...' ItyAdi vacananA 'paravAdInuM nirAkaraNa karavuM IyAdi rUpa je anya artha kalpyA che te aAgya ja Thare che. kAraNake enA yathAzruta sIdhA amAM keAI asa'gati rahetI nathI ke jenA vAraNa mATe anya atha kalpavA Avazyaka bane. vaLI e vAta paraspara viruddha paNa che ke je ekabAju 'utsagathI jene niSedha hAya tevA hiMsAdinuM apavAdapade paNa vidhAna heAtu nathI' evu mAnavu' ane khIjI khAju 'sAmarthya hAvA chatAM pacendriyanI hatyAnA bhayanA kAraNe, pravacana para AvelI AphatanuM nivAraNa na karavAmAM sasAravRddhi ane dula bhabAdhitA thAya che tevA vacanene svarUpa darzaka tarIke svIkAravA.' ahita anivAraNamAM A je saMsAravRddhi Adi kahyA che tenAthI ja 'pravacananA ahitanA nivAraNarUpa nimitte thayela pa'cendriyanI hatyA e mATu' aniSTa karanAra hAtI nathI' ityAdi jaNAvavA apavAdapade te hiMsAdinu' vidhAna avazya mAnavu' paDe che, anyathA utsaga pade sAmAnyathI hiMsAdinA karelA niSedhathI hiMsAdghinA UbheA thayela bhaya dUra na thavAthI te ApavAdika hiMsA paNu keAIna kare. Azaya e che ke niSedhakavacanaparathI mA anuSThAna khaLavad aniSTa karanAra che' evA beSa thAya che. ane A baLavaaniSTa karanAra nathI' evA edha vidhivAkayathI thAya che. paoNMcendriyahatyAmAM autsargika niSedha vacanathI khaLava aniSTa anubha'dhitvanu je jJAna thayu' hAya che te jyAM sudhI dUra na thAya tyAM sudhI te khaLavaaniSTanA bhaya UbhA rahetA hAI apavAda pade paNa koi temAM pravRtti kare nahi. e anubhadhivanu jJAna dUra karavA mATe temAM khaLavaaniSTanA ananubaMdhitvanuM` jJAna jarUrI bane che je jJAna vidhivAkayathI thAya che. mATe apavAdapade hu sAdinu vidhAna paNa avazya mAnavu' paDe che. vaLI ahitanuM vAraNu karavAmAM kayAreka paoNMcendriyanI hatyA thaI jAya tA prAyazcittasvIkArathI Azaya zuddha hAvAnA kAraNe jinAjJAArAdhakatva ane sulabhatradhipaNuM jaLavAI rahe che' ityAdi je kahyu te paNa avicAritaramaNIya che, kAraNake jayaNAyukta sAdhune apavAdapade thatI hi'sA vageremAM prAyazcitta ja karyuM nathI.bRhatke. pavRtti tRtIyakhaDamAM kahyuM che ke--
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA le. 55 "tathA mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH pUjyaH, pulAkavat , sa hi kulAdikAya cakravartiskandhAdhAramapi gRhNIyAd vinAzayedvA, na ca prAyazcittamApnuyAd" ityAdi / yattu tasya 'hiTThANaTThio vi' (bR. ka. bhA. 4525) ityAdinA'dhastanasthAnasthAyitvamukta tatsvAbhAvika, na tu pratiSevaNAkRtamiti bodhyam / kiJca tasya prAyazcittaM syAttadA punarvatAropaNAdi syAd, AkuTyA paJcendriyaghAte mUlAdimahAprAyazcittAbhidhAnAd / ukta' ca tasya hastazatAbahirgamana iva niraticAratAbhivyaJjaka sUkSmAzravavizodhakamAlocanAprAyazcittameva, tathA ca dvitIyakhaNDe bRhatkalpabhASyavRttigranthaH [2963] Ayarie gacchammi ya kulagaNasaMghe a ceiavigAse / AloiapaDikkato suddho jaM NijjarA viulA // vyA0 SaSThIsapramyorartha pratyabhedAdAcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA svavIryamahApayatA tathA parAkramaNIyaM yathA teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate, sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathA'pyAlocitapratikrAntaH zuddhaH gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH kutaH ? ityAha-yadyasmAtkAraNAda vipulA mahatI nirjarA karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlaMbanamavagamya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi // ityaM ca 'sarvatra vastusvarUpAvabodhaka evApavAdopadezaH, na tu vidhimukhaH' iti yatkiJcideva, bahUnAM chedagranthasthApavAdasUtrANAM vidhimukhena spaSTamupalaMbhAt / [jayaNApUrvaka thayelI ApavAdika hiMsAmAM prAyazcittane abhAva) "tathA mULa guNa aMgenuM pratisevana karanAra paNa AlaMbana yukta hoya te pUjya che, jemake pulAka. te kula-gaNu AdinuM tevuM kArya upasthita thayuM hoya te cakravattInI chAvaNanuM paNa grahaNa kare athavA nAza paNa kare ane tema chatAM prAyazcitta na pAme." vagere, vaLI bRhatka5nIja 4525 mI "dikALAtrio " ItyAdi gAthAthI tene nIcalA saMyamasthAnamAM raheluM kaho che temAM paNa te nIcaluM sthAna paNa svAbhAvika ja jANavuM, te pratisevanAnA kAraNe thayeluM na mAnavuM. vaLI A pratisevanavagerenuM je kharekhara prAyazcitta hoya te te tene mahAvatanuM punaH ApaNu ja karavuM paDe, kemake AdithI karAyela paMcendriyanI hatyAnuM mUlavagerarUpa mahAprAyazcitta ja kahyuM che. jyAre AvA apavAdanuM sevana karanArane te zArAmAM, se hAthathI vadhu dara IryAsamitivagere pUrvaka javAmAM, sUthama AzranI vizuddhi karanAra ane niraticAratAnuM abhivyaMjaka evuM je AlocanA prAyazcitta hoya che tevuM AlocanA prAyazcitta ja kahyuM che. bRhatka5bhASyavRttinA dvitIya khaMDamAM kahyuM che ke. (kaDI-saptamI vibhaktine artha eka hoya che.) AcArya, ga7, kula, gaNu, saMdha ke maityane vinAza upasthita thae chate sahasrodhI vageree pitAnI zaktine gopavyA vinA tevuM parAkrama dAkhavavuM ke jethI te AcArya vagerene vinAza na thAya. e rIte parAkrama karatA tenAthI je kaI aparAdha thaI jAya te paNa gurusamakSa AlocanA karIne 'micchAmi dukkaDama devA mAtrathI te zuddha thaI jAya che. zA mATe ? to ke-puSTa AlaMbanane jANIne jinAjJAthI pravartatA hovAthI tene karmakSayAtmaka vipula nirjarA thaI heva che." tAtparya, je mAtra AlocanApratikamaNa kahyuM che tenAthI ja jaNAya che ke te niraticAra hoya che temaja apavAdapade karela hiMsAnuM koI prAyazcitta hotuM nathI. kemake te AlecanA prAyazcitta to thaI gayela suthama AzranI vizuddhi mATe hoya che.) mATe "apavAdyapadIya upadeza mAtra vastusvarUpane ja bedhaka hoya che,
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH apavAdaviSayakaupadeza vicAra 341 ' tathA AvArAGge'pi se tattha payalamANe vA pavaDamANe vA rukkhANi vA gucchANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA taNagaNANi vA hariANi vA avalaMbiya uttarijjA, se tattha pADipahiA uvAgacchaMti te pANiM jAejjA, tao saMjayAmeva avalaMbiya 2 uttarejjA, to saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijjijjA / ' ityatra gacchagatasya sAdhovallyAdyAlaMbanasya vidhimukhenaivopadezAt / na ca se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAmANugAma duijjamANe aMtarA se vappANi vA phalihANi vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi vA aggalapAsagANi vA gattAo vA darIo vA sati parakkame saMjayAmeva varabrijJA no 3sgzaM chinnA jevI jUgA, mAthAnameyaMti' I [mA - dvi che. e rU 30 2 prAguktaniSedhakAraNAniSTasaMbhAvanAvacanametad, na tu vidhivacanamiti-vAcya, vidhivacanatvenApi vRttikRtA vRttyAM vyAkhyAnAt / tathA hi __"se ityAdi, sa bhikSuAmAntarAle yadi vaprAdika pazyet , tataH satyanyasmin saGkrame tena RjunA pathA na gacched yatastatra gartAdau nipatan sacittaM vRkSAdikamavalaMbeta, taccAyuktam / atha kAraNikastenaiva gacchet kathaJcitpatitazca gacchagato vallyAdikamapyavalaMbya prAtipathika has vA yAcitvA saMyata eSa gacchediti // ' tathA sAmAnyataH pratiSiddha lavaNabhakSaNamapyapavAdato vidhimukhena tatraivAnujJAtaM dRzyate / tathA hividhimukha (vidhAnAtmaka) nahi e vAta te pheMkI devA jevI ja che, kAraNa ke chedagranthamAM rahelA ghaNu apavAdasUtre vidhAnAtmaka hovA dekhAya ja che. temaja AcArAMganA nIcenA sUtramAM paNa chavAsI sAdhune velaDI vagerene Teke levAno vidhimukhe ja upadeza he dekhAya ja che-"tyAM (viSamabhUmimAM) cAlo ke paData. sAdhu vRkSone, gucchAone, latAone, velaDIne, tRNana, tRNagahanone ke haritAne AdhAra laI utare. tyAM jo bIjA koI pathike sAmA AvatAM hoya to teone hAtha mAMge (te pakaDIne nIce utare). pachI samyapha jayapurvaka ja utare, eka gAmathI bIje gAma jAya." [velaDI vagerenA AlaMbananuM vidhAna karatuM sUtra] zaMkA -A tame kaheluM AcArAMganuM sUtra velaDI vagerene Teko levAno vidhisUkhe upadeza ApanAruM nathI, paNa e AcArAMganA ja sUtra [2-3-2) mAM pUrve vRkSAdine Teko levAne je niSedha karela che tenA kAraNe sAdhu kadAca Teke na le te mATe aniSTa thavAnI je saMbhAvanA rahe che te dekhADanAruM ja A vacana che. te (-3-2) sutra A pramANe che- sAdhu ke sAvIne, eka gAmathI bIjA gAma jatI vakhate vacamAM je vAvaDI, khAI, kile toraNa, sAMkaLa, argalA pAzaka, khADA guphA vagere Ave to parAkrama hoya to te saMyata rahIne ja parAkrama karavuM' arthAt jayaNa pUrvaka bIje raste javuM. kAraNa ke kevaLI kahe che ke e sIdhA mArge javuM e AdAna=Azrava che." che. samAdhAna -AvI zaMkA agya che, kAraNa ke vRttikAre vRttimAM tenI vidhivacana havA rUpe paNa vyAkhyA karI che. te A rIte- 1. atha sa tatra pracalan prAtan vRkSAn gucchAn vA latA vA vallIrvA tRNAni vA tRNagahanAni vA haritAni vA'valaMbyottaret, atha tatra prAtipathikA Agacchanti teSAM pANiM yAceta, tataH saMyata evAvalaMbyottaret , tataH saMyata evaM grAmAnugrAma gacchet // 1. atha bhikSurvA bhikSukI vA grAmAnugrAma gacchannantarA tasya vA vA parikhA vA prAkArA vA toraNAni vA argalA vA argalapAza kA vA gartA vA daryo vA sati para.krame saMyata eva parAkrameta, no RjukaM gacchena / kevalI brUyAdAdAnametat //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34ra dhamaparIkSA leM. 25 se bhikkhU vA 2 jAva samANe siyA se paro avahaTTa aMto paDigAhe birDa vA loNaM vA ubbhiyaM vA loNaM paribhAittA NIhaTTa dalaijjA, taha pagAra paDiggaha parahatthaMsi vA parapAyasi vA aphAsu jAva No paDigahijjA se Ahacca paDiggAhie siyA, ta ca NAidUragayaM jANejjA, se tamAdAya tattha gacchejjA, puvAmeva AloijjA, Auso tti vA bhagiNitti vA ima te kiM jANayA dinna udAhu ajANayA ? se ya bhaNejjA, 'no khalu me jANayA dinna', ajANayA dinna', kAma khalu Auso idANiM NitirAmi ta bhuMjaha vA Na paribhAeha vA Na ta parehiM samaNunnAya samaNusTThi tao saMjayAmeva bhuMjejja vA pibejja vA, jaM ca No saMcAeti bhottara vA pAyara vA sAhammiyA tattha vasaMti, saMbhoiA samaguNNA aparihAriA adUragayA tesi aNuppadAyavvaM siyA, No jattha sAhammiA siA, jaheva bahupariAvanna kIrai, taheva kAyavvaM siyA, evaM khalu tad mittalupta miravuLI vA sAmagiMti I [dmi zuM ? 30 20 ] itavRttirthathA-"sa mikSu guhAdau praviSTaH syAt , tasya ca kadAcitparo gRhasthaH abhihaTTa aMto iti aMtaH pravizya patadgrahe kASThacchabbakAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati biDa vA lavaNaM khanivizeSotpanna, udbhijja vA lavaNAkarAdyu. tpanna paribhAitta tti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkaJcidaMzaM gRhItvetyarthaH, tato niHsRtya dadyAt , tathAprakAra vastArita prativeta, taravAhUti sA prati hIta mad aa naM hAlAramadUta jJAtvA sa bhikSustallavagAdikamAdAya tatsamIpaM gacched , gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayeddarzayed , etacca brUyAd 'amuka' iti vA bhaginIti vA ! etacca lavaNAdika kiM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vadeda yathA pUrva mayA'jAnatA datta, sAMprata tu yadi bhavato'nena prayojana tato dattametatparibhogaM kurudhvam / tadeva paraiH samanujJAta samanusRSTa satprAmuka kAraNavazAdaprAsuka vA bhujIta pibedvA, yacca na zaknoti bhoktuM pAtu vA tatsAdharmikAdibhyo dadyAt , tadabhAve bahuparyApannavidhi prAktanavidhyAd, tattabdha mikSoH sAmamiti " te bhikSu bIje gAma jatAM vayamAM je vapra vagere jue te bIjo rasto vagere hete chate te sIdhA mAge (ke jemAM vacce vaprAdi oLaMgavAnA Ave che te mAge) na jAya kema ke khADAmAM paDatA teNe kadAca vRkSAdino paNa Teke levo paDe je ayogya che have kadAca koI kAraNe te raste ja javuM paDe, ane kadAca paDI paNa jAya, to gaivAsI sAdhu velaDI vagerene Teke laI, bIjA pathikane hAtha mAMgI saMyata rahIne ja jAya." - vaLI sAmAnyathI niSiddha evA paNa lavaNabhakSaNanI apavAdathI temAM (AcArAMgamAM) ja vidhi mukhe ja anujJA ApelI dekhAya che. te A rIte [lavaNa aMgenuM ApavAdika vidhAnasUtra] te bhikSue gRhasthanA gharamAM jaIne glAnavagere mATe khAMDa mAMgI. te gRhastha biDa (vizeSa prakAranI khANamAM utpanna thaeluM) ke udibhajaja (lavaNakarAdimAM utpanna thaeluM) prakAranuM lavaNa pitAnA bhAjanamAMthI DuM laIne ApavAnI taiyArI karI tene AkhAka jANIne sAmAnA hAtha ke bhAjamAM heya tyAre ja tene niSedha kare, paNa greDaNa karavuM nahi. paNa jo e lavaNa sahasA pitAnA pAtramAM AvI jAya ane haju te dAtA (athavA pita) bahadara gayo na hoya ne khabara paDI jAya to, te lavaNAdi laI dAtA pAse javuM ane jaIne pahelAM pote e lavaNAdine jovA, temaja A kahevuM ke "bhAI ! (athavA bahena !) A lavarNAdi te jANavA chatAM ApyuM hatuM ke ajANapaNe? sAme kahe ke "pahelAM meM ajANapaNe ApyuM hatuM. paNa have je tamane jarUra hoya te meM ApeluM ja che, vAparaje.' A rIte sAmA vaDe anujJA apAela ane dAna tarIke apAyela lavaNAdi prAsuka (acito hoya to khAvA (ke pIvA) ane kAraNavazAta to aprAsaka hoya te paNa vAparavA. vaLI jene pote khAvA ke pIvA mATe samartha na hoya te sAdharmikAdine ApavuM, sAdhamikAdi na hoya te pUrvokta bahuparyApanavidhi (paraDavavA aMgenI eka vidhi) karavI. A bhikSupaNAnA bhAvanuM kAraNa che."
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadeza vicAra 23. na cApavAdaviSayo'pi manovyApAraH sAvadyatvAtkevalino na saMbhavatIti zaGkanIya', adhikRtapuruSavizeSe'dhikanivRttitAtparyAvagAhitvenAsya niraghadyatvAd, anyathA dezaviratyupadezo'pi na syAt , tasya caraNAzaktapuruSaviSayatvenApavAdikatvAt , ata eva cAritramArgamanupadizya dezaviratyupadeze sthAvarahiMsA'pratiSedhAnumateH kramabhaGgAdapasiddhAnta updrshitH| yattu-'jalaM vastrA''galitameva peyam' ityatra savizeSaNe. ityAdinyAyAjjalagalanamevopadiSTa, na tu vidhimukhena niSiddhopadezaH kAraNato'pi-iti tadasad , yato jalagAlanamapi jalazastramegha, taduktamAcArAGganiryuktIussiMcaNa gAlaNadhoaNe ya uvagaraNa kosa(matta)bhaMDe a| bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao sattha / ti / atra gAlanaM ghanamasRNavastrArddhAntena iti vRttau saMpUrya vyAkhyAtam / tacca vividha trivivena niSiddhamiti vidhimukhena tadupadeze niSiddhasyApavAdatastathopadezA'virodhAd, niSiddhamapi hiMsAdi aMge te apavAdaviSayaka paNa mane vyApAra sAvadya hoI kevalIne saMbhavate nathI" evI zaMkA na karavI, kemake adhikRtapuruSa vizeSa aMgenA "te ATalo apavAda sevI leze te bIjA ghaNuM doSothI bacI zakaze" ItyAdi tAtparyavALo hoI te mane vyApAra paNa niravagha ja hoya che. AvA tAtparya vALa paNa apavAdaviSayaka vyApAra je sAvadya ja hoya te dezaviratine paNa upadeza ApI zakAze nahi, kemake, te paNa cAritramAM asamartha puruSaviSayaka hoI ApavAdika hoya che. te ApavAdika hoya che e kAraNe ja te cAritramArgane upadeza dIdhA vagara dezaviratino upadeza devAmAM kamabhaMga thavAthI sthAvarajInI hiMsAnI apratiSedha anumati (na niSiddha anumata e nyAye thaI jatI anumati) rU5 siddhAntaviruddha deSa lAge che evuM jaNAvyuM che. bAkI je e paNa tsargikavighAna ja heta te "utsarganI vAta karyA pachI apavAdanI vAta karavI" ItyAdirUpa kramane prazna ja rahevAthI e doSa zI rIte lAge? | ( niSiddhanuM paNa apavAdapade vidhAna heya ) vaLI-"pANI kapaDAMthI gALeluM ja pIvuM" evA upadezavacana mAM "viroSa..." ItyAdi nyAyamujaba jaLagalanarUpa vizeSaNane ja upadeza che, niSiddha evI virAdhanAne te sajIvarakSAnA kAraNa tarIke paNa vidhimukhe upadeza nathI-ityAdi je kahyuM te paNa khoTuM che, kemake jaLagAlana paNa jaLavA mATe zastra ja che je trividha-vividha niSiddha che. AcArAMganI niyukti (113) mAM kahyuM che ke "utsacana-gAlana-dhavaNa-upakaraNa ane dizabhAMDa (vAsaNa) vA-A badhA apakAyanA saMkSepathI zastro jANavA. AmAM 'gAlana ghana ane mRtyu vastrathI karavuM' evI vRttimAM vyAkhyA karI che. trividha-trividhe niSiddha evA paNa gAlanane je tamArA abhiprAya mujaba ukta upadezavacanamAM vidhimukhe upadeza heya te phalita thaI ja gayuM ke niSiddha cIjano paNa apavAdathI vidhimukhe upadeza che viruddha nathI. arthAt niSiddha vastupaNa kyAMka (jaMgalAdimAM) kyAreka (duSkALAdi kALa) keIka rIte (asahu puruSAdine AzrIne) vihita banI jAya che. 1, 3raNevanarTanovana' vovaranorAmarge vAyurAjA ita samAsaH pAtram |
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 dhamaparIkSA leka-papa hi kvacitkadAcit kathaJcidvihitamapi bhavatIti / yattakta'-dravyahiMsAyA apyanAbhogavazAdayatanA. janyatvena niSiddhatvameva-iti tanna, ayatanAjanyahiMsAyAH kaTukaphalahetutvAt , tatra AzayazuddheH pratibandhikAyA yatanAtiriktAyA asiddheH, tasyAzcAyatanayA saha virodhAt , sthUlayatanAyAM sthUlA'yatanAyAH pratibandhakatvena sUkSmA'yatanAkalpane pramANAbhAvAd, ayatanAsattve'pramattAnAmapramattatA'siddhaH / yA ca sUkSmA virAdhanA dvAdazaguNasthAnaparyantamAlocanAprAyazcittabIjamiSyate sA na sUkSmAyatanArUpA, sUkSmAyA apyayatanAyAzcAritradoSatvenopazAntakSINamohayoryathAkhyAtacAritriNostadanupapatteH, kintvanAbhogalakSaNasUkSmapramAdajanitaceSTAzravarUpA, ata eva dvAdazaguNasthAnaparyanta tannimittAlocanAprAyazcittasaMbhavaH / tadukta pravacanasAroddhAravRttau [ dravyahiMsAnuM paNa apavAdapade vidhAna ]. "anAbhogavazAt thayela ajayaNAthI janya hovAnA kAraNe dravyahiMsA paNa niSiddha ja che kemake ajayanuM niSiddha che.)" e vAta paNa satyathI vegaLI che, kemake ajayaNAja hiMsA te kaTuka phaLane hetu hoya che jyAre nattArAdimAM thayelI hiMsA kaMi kaTaka phaLane hetu banatI nathI ke jethI ene ajayaNajanya kahevAya. prazna :ajayaNAjanya evI paNa te dravyahiMsA kaTukaphaLa ApatI nathI emAM kAraNa e che ke Azayazuddhi kaTukaphaLane pratibaMdhaka che. mATe AzayazuddhivALA sAdhune naghattArAdimAM thatI dravyahiMsAthI kaTuka phaLa maLatuM nathI. paNa eTalA mAtrathI te dravyahiMsA ajayaNAjanya nathI ema kema kahevAya? uttara - tame jene pratibaMdhaka kahe che te Azayaddhi jayaNAthI bhinna hovI asiddha che. arthAt jayaNA pote ja Azayazuddhi che. ane te jayaNAne te ajyaNa sAthe virodha che. eTale ke jyAM jayaNa hAjara che tyAM ajayaNA rahetI nathI. mATe jayaNArUpa AzayazuddhivALI te dravyahiMsA ajayaNAjanya hovI saMbhavatI nathI. pUrvapakSa -sthala jayaNa pratye sthUla ajANa ja pratibaMdhaka (virodhI) che. vaLI koIpaNa hiMsA ajayaNujanya hoya che, jayaNujanya nahi evuM te ame dekhADI gayA chIe. tethI skUla jayaNArUpa AzayazuddhivALI vyahiMsAmAM sUphamaajayaNA hovAnI ame kalapanA karIe chIe. [sUkSmavirAdhanA sUkSmaajayaNArUpa nathI, uttarapakSa - evI kalpanA karavAmAM kaI pramANa nathI, kemake Agama-pratyakSa vagere siddha thayelA padArthone je asiddha na karatI hoya tevI ja kalpanA prAmANika bane che. tamArI kapelI ajayaNAthI te apramattasAdhuonI Agamasiddha evI apramattatA ja asiddha thaI jAya che. kAraNake ajayaNA pramAdarUpa che. pUrvapakSa - apramattatA asiddha thaI javAnI A vAta barAbara nathI, kAraNake ame dravyahiMsAnI janaka je sUkSamaajaya kahIe chIe te pramAdarUpa nathI. A vAta AnA parathI nizcita thAya thAya che ke bAramA guNaThANA sudhInA ane AlocanAprAyazcittanA adhikArI kahyA che. sUkSamakaSAyothI paNa mukta avasthAvALA agyArabAramAguNaThANAvALA jIvone je AlocanAprAyazcitta Ave che tenA kAraNa tarIke temAM je sUkSama virAdhanA mAnavI
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalimAM vyahiMsAH apavAdaviSayaka upadezavicAra 345 "iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSvavazyakatavyeSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattayateSTavyA, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasaMbhavAt , kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt / Aha-yatInAmavazyakatavyAni gamanAgamanAdIni, teSu samyagupayuktasyAdRSTabhAvatayA niraticArasyApramattasya kimAlo. canayA ? tAmantareNApi tasya zuddhatvAd , yathAsUtrapravRttaH / satyametat , kevala yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zuddhayantIti tacchuddhinimittamAlocaneti // " tathA vyavahAradazamoizakavRttAvapyukta "nimranthasyAlocanAvivekarUpe dve prAyazcitte, snAtakasyaiko viveka iti / tathA' 'locanA guroH purataH svAparAdhasya prakaTana', kvacittAvanmAoNava zuddhiH, yathAvazyakRtye hastazatAt parato gamanAgamanAdau samyagupayuktasya paDe che, tene kaSAyodayAdirUpa mAnI zakAtI na hovAthI sUkSamaajayaNA rUpa mAnavI paDe che. vaLI A jIvomAM pramAda te che ja nahi. mATe e sUkSama ajayaNA pramAda rUpa nathI. uttarapakSa - Alocane prAyazcittanA kAraNabhUta A sUkSama virAdhanAne ja sUphamaajayaNArUpa mAnI zakAtI nathI, kemake tevuM mAnIe to sUkSama paNa ajayaNuM cAritranA deSarUpa hoI saMpUrNa doSazanya niraticAra) evA yathAkhyAta cAritravALA upazAntamohIkSINamAhI jene te virAdhanA ja asaMgata banI jAya jethI AlocanA prAyazcittapaNa asaMgata banI javAnI Apatti Ave.) tethI e virAdhanAne anAgarUpa sUmipramAdathI thayela ceSTAtmaka AzravarUpa mAnavI joIe. evI mAnavAthI ja bAramAguNaThANA sudhI tenA nimitte AlocanAprAyazcitta AvavuM saMbhavita bane che. ("AlecanA prAyazcittanI kAraNabhUta A sUmavirAdhanAne anAgAtmaka sUkamapramAdarUpa paNa zI rIte manAye? kemake te pachI apramattamunione pramAda asaMbhavita hete virAdhanA paNa asaMbhavita banI jAya" evI zaMkA na karavI, kemake ajJAna eka pramAda tarIke zAstramAM kahevAyelo hevA chatAM anAbhegAtmaka A sUkSama pramAda apramattAdiguNaThANuonI apramattatAnA bAdhaka pramAda rUpa banatuM nathI, kemake nahitara te bAramA guNaThANa sudhI apramattatA mAnI ja nahi zakAya. vikathAdirUpa zUlapramAda ja apramattatAne bAdhaka che. tethI sUkSamapramAda rU5 A virAdhanA apramAdi munione asaMbhavita banatI nathI.) pravacana sAhAranI vRttimAM kahyuM che ke A AlocanA avazyakartavyabhUta gamanAgamanAdimAM sagyaguupayata temaja nirdoSabhAva hovAnA kAraNe niraticAra evA chaghastha apramattayatine jANavI. sAticAra sAdhune te uparanA prAyazcitto saMbhave che. jyAre kevalajJAnIo kRtakRtva hoI teone AlecanA saMbhavatI nathI. zaMkA - gamanAgamana vagere sAdhuone avazya kartavya hoya che. to temAM samyam upayukta rahIne, nirdoSabhAvanA kAraNe niraticAra evA apramattasAdhune AlocanAnuM zuM kAma che? kemake sUtrAnusAre pravRtti karatAM teo te vinA paNa zabda ja hoya che. samAdhAna - tamArI vAta sAcI che. paNa ceSTAnimittaka ke sUkSma pramAdanimittaka je sUkama AzrakriyAo hoya che te AlocanA mAtrathI zuddha thaI jAya che. tethI enA mATe AlocanA heya che." tathA vyavahArasUtranA dasamA uddezakanI vRttimAM paNa kahyuM che ke [sUkSma AzravakriyAo mATe kSINaha sudhI AlocanA] "nigranthane Ale.canA ane viveka e be prAyazcitta hoya che, snAtakane eka ja viveka prAyazcitta heya che. tathA AlocanA eTale potAnA aparAdhane guru samakSa jAhera kara...kayAreka AvI AlocanA karavA mAtrathI zuddhi thaI jAya che. jemake Avazyaka kArya mATe se hAthathI dara
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zle. paNa niraticArasya yateH, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasaMbhavAt / yateravazyakRtye gamanAgamanAdau niraticArasyAlocanAM vinApi kathana zuddhiH 1 yathAstra pravRtteH-satyaM, para yAzceSTAnimittAH sUkSmA AzravakriyAstAsAM zuddhayarthamAlocaneti // " tathA yatijItakalpavRttAvapyukta "atrAha ziSyaH-niraticAge yatiH karaNIyAn yogAn karoti, tataH kimAlocanayA vizodhyaM ? gururAha-sUkSmA AzravakriyAH sUkSmapramAdanimittakA avijJAtAstAsAmA. locanAmAtreNa zuddhirityAdi // " tathA paJcAzakasUtravRttyorapyukta (16-5) tA evaM ciya evaM vihiyANuTThANamettha havaitti / kammANubaMdhacheaNamaNaha aaloannaaijuaN|| . ... "yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAso Tramyato vItarAgasyApi chadmasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAt , tA tasmAd, evaMciyatti evameva virAdhanAyAH zodhanIya svena, etad bhikSATanAdika vihitAnuSThAna vidheyakriyA atra karmAnayanaprakrame bhavati syAd / iti zabdaH samAptyartho gAthAnte yojyaH / kiMvidhaM bhavati ? ityAha karmAnubandhacchedana karmasantAnachedaka anagha adoSaM, paroktadUSaNAbhAvAt / kiMbhUta sad ? ityAha AloSanAdiyuta AlocanApratikramaNAdiprAyazcittasamanvitamiti jAthArtha " hati / ___ vastutaH karmabandhAnumeyA dravyavirAdhanA nirgranthasya snAtakasya ca tulyA, dvayorapi sAmayikakarmabandhahetutvAt , paraM chadmasthAnAM vihitAnuSThAnamAlocanAdiyutamiSTasAdhanaM, tathaiva vidhAnAt / gamanAgamamiAdi karavAmAM sabhya upayogavALA niraticArasAdhunI zuddhi thaI jAya che. sAticAra sAdhune to uparanA prAyazcitto saMbhave che. zaMkA : Avazyaka kArya aMge gamanAgamanAdi karavAmAM sAdhunI AcanA vinA paNa zuddhi zA mATe na thAya? kemake te stra anusAre ja pravarte hoya che. samAdhAna e sAcuM, paNa ceSTA nimitte je sUma AzravakriyAo thaI hoya che tenI zuddhi mATe AlocanA hoya che." tathA yatitaka95nI vRttimAM paNa kahyuM che ke ahIM ziSya prazna kare che. niraticAra sAdhu kartavyabhUta yogane kare che to temAM AlocanA prAyazcitta zenI zuddhi karavA mATe ? gurune jevo"-saMmapramAda nimitte thayela sUkSma AzrakriyAo chadmasthasAdhune jaNAyelI hatI nathI. tenI AcanAmAtrathI zuddhi thAya che." tathA paMcAzakasUtra ane vRtti (16-5) mAM paNa kahyuM che ke "sarva avasthAomAM karmabaMdha thAya che, temaja kamabaMdha virAdhanAne liMgabhUta hoI tenAthI virAdhanAnuM anumAna thAya che. vaLI vItarAga evA paNa chadmasthane dravyathI te A virodhanA mAnI che, kAraNa ke tene cAre ya manoyoga vagere hovA kahyA che. tethI A rIte virAdhanA AlocanA prAyazcittathI zuddha thaI zake tevI hevAthI ja A karmAzravanA adhikAramAM jaNAya che ke AlecanApratikramaNudi prAyazcittayukta A bhikSATanAdi vihita anuSThAna e karmanA anubaMdho toDanAra tema ja nirdoSa hAya che, kemake emAM paroktadUSaNa saMbhavatuM nathI. (ahIM "Iti' zabdano artha "samAti' che ene gAthAne aMte lagADe.)." [chadmasthanA anuSThAna AlecanAdiyukta hoya te ja iTasAdhana] vastutaH te karmabaMdhathI jenuM anumAna thaI zake tevI dravyavirAdhanA nigraMtha ane sanAtaka banene tulya hoya che, kAraNa ke ekasAmayika karma baMdharUpa samAna liMganI baMne kAraNabhUta che. (tethI kevalIne jema yoga, dravyavirAdhanA ane sAmayikakarmabaMdha hovA chatAM AlocanAprAyazcita hotuM nathI tema samAna dravyavirAdhanAdivALA agyArabAramA guNaThANavALA nigraMthane paNa te hevuM na joIe evI zaMkA na karavI, kemake) tema chatAM chavAsthonA vihita anuSThAne AlocanAdi yukta hoya te ja ISTasAdhana bane che, kemake te rIte ja teonuM zAstramAM vidhAna che, arthAt temAM ISTasAdhanatA jaLavAya
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAdaviSayaka upadezavicAra chadmasthayogAnAM zodhyatvena prAyazcittasya ca zodhakatvena vyavasthiteH, ityakaSAyasya yogA aiyApathikakarmabandhahetutvena nAyatanayA'zuddhAH / akaSAyazca vItarAgaH sarAgazca sajvalanakaSAyavAnapyavidyamAnatadudayo mandAnubhAvatvAt tattvArthavRttau nirdiSTaH, 'anudarA kanyA' nirdezava, ityakaSAyasya nAyatanA na vA tasyAvazyaMbhAvidravyahiMsAdikamapyayatanAjanyamiti pratipattavyam / - yattUktaM-dravyato'pi hiMsAyAH kRtapratyAkhyAnabhaGgenAlocanAviSayatvamiti tajjainasiddhAntaparibhASAjJAnAbhAvavijambhita, dravyAdyAzrayeNa hiMsAdibhAvasyaiva pratyAkhyAtatvAd dravyahiMsAdinA hiMsAdipratyAkhyAnabhaGgAbhAvAd / anenaivAbhiprAyeNa dharmopakaraNAGgIkaraNe "se a pariggahe caubdhihe paNNatte, dabao khittao0' ityAdikrameNa pratyAkhyAtasya parigrahasya na bhaGgadoSa iti vizeSAvazyake digaMbaranirAkaraNasthale'bhihitam / tathA ca tdgrnthHrahe e mATe AlecanAdi Avazyaka bane che. prazna- "jayAM jyAM chaghasthanAM bhikSATenAdi anuSThAnuM vidhAna che tyAM tyAM te AlocanAdi yukta karavA" evuM te kaheluM dekhAtuM nathI. te tame kema tevA vidhAnanI vAta karo cho ? uttara - "chasthanA vege prAyazcittathI zuddhi karavA gya che ane prAyazcitta tenI zuddhi karanAra che' evI je vyavasthA zAstramAM batAvI che tenA parathI jaNAya che ke vihita anuSThAnenuM vidhAna AlocanAdiyukta tarIke ja hoya che. AnA parathI nizcita thAya che ke akaSAya javanA yogane teo eryApathikakarmabaMdhanA hetubhUta heI ajayaNanA kAraNe azuddha kahevA e gya nathI. kemake ajayaNuM te kaTukaphaLanA hetubhUta hoI mAtra airyApathika karmabaMdha asaMgata banI jAya. vaLI tattvArthasUtranI vRttimAM akaSAyajI tarIke vItarAgajIvane temaja saMjavalana kaSAyavALA paNa te sarAgajIvane kahyA che. je sarAgajI maMda anubhAva(rasa)nA kAraNe tenA udayazUnya kahevAya che jemake atyaMta kRza udara (peTa) vALI kanyA anudarA kahevAya che. tethI (apramattAdi) akaSAyIjIne ajayaNuM hotI nathI temaja teonI avazyabhAvI dravyahiMsA vagere ajayaNAjanya hotI nathI te svIkAravuM joIe. [dravya-kSetra vagere AzrIne paNa hiMsAbhAvanuM ja paccakhANa]. | 'dravyathI paNa hiMsA, dravyathI prANAtipAta vagerenA karela paccakakhANanA garUpa heI AlocanAnA viSayabhUta che" evuM je kahyuM che te paNa jainasiddhAntanI paribhASAnA ajJAnane ja nAca che, kemake dravyathI hiMsAnuM je paccakakhANa che te paNa dravyahiMsAnuM paccakakhANa nathI, kintu dravyAdine AzrIne thatA hisAvagerebhAvanuM (bhAvahiMsAvagerenuM) ja paccakkhANa che. tethI dravyahiMsAdithI hiMsAdinA paccakhANane bhaMga ja thato na hovAthI te AlocanAne viSaya zI rIte bane? Ama, "vo, citto..." ItyAdi caturvidha hiMsA vagerene karela paccakakhANo e dravya, kSetravagerene AzrIne thatI bhAvahiMsA vagerenA ja paccakkhANarUpa che, dravyahiMsA-kSetrahiMsA vagerenA paccakakhANarUpa nathI e zAstrakArone je abhiprAya che te abhiprAye ja vizeSAvazyakabhASyamAM digaMbaranuM nirAkaraNa karatAM kahyuM che ke "dharmopakaraNanuM grahaNa karavA chatAM paNa, te parigraha cAra prakAre che, 1. sa ca varigrahagvaMdhaH prAtaH, dravyataH kSetrataH |
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 dharmaparIkSA kSe. paNa . apariggahayA suttetti jA ya mucchA pariggaho'bhimao / savvadagvesu na sA kAyavvA suttasabbhAvo / / 2580 // "yA ca 'savvAo pariggahAo veramaNaM ityAdinA'parigrahatA sUtro prekteti tvayA gIyate tatrApi mUcchaiva parigrahastIrthakRtAmabhimato nAnyaH / sA ca mUrchA yathA vastre tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na kartavyeti sUtrasadbhAvaH sUtraparamArthaH, na punastvadabhimataH sarvathA vastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH, tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArtho mithyaiva khidyase tvamiti hRdayam // " kizca yadi dravyahiMsayA kRtapratyAkhyAnabhaGgaH syAttadA tavApyupazAntamohasya yathAkhyAtacAritraM na syAt , aMzato bhaGgAvazyaMbhAvAditi / yacca sarvaviratisiddhayartha dravyahiMsAyA api pratyAkhyAnamupapAdita tadayuktaM, evaM yogAnAmapi pratyAkhyAnApatteH 'ayogikevaliSveva sarvataH saMvaro mataH' iti vacanAdayoginyeva sarvasaMvarasiddheH / yacca dravyAzravasya suukssmpRthivyaadiinaadravyathI, kSetrathI." ItyAdi rUpe karelA paccakkhANano bhaMga thatuM nathI. te grantha A rIte che- "HkvAyo varinarNAmo maLe." ItyAdi vayanathI sUtramAM je aparigrahatA kahI che [evuM 6 (digaMbara) kahe che] temAM paNa zAstrakArone parigraha tarIke mUcha ja abhipreta che, bIjuM kAMI nahi. (arthAta te mUchane ja dravyAdine AzrIne niSedha che, dravyaparigrahAdino nahi.) ane te mUchI to jema vastramAM karavAnI nathI tema zarIra-AhAravagere dravyamAM paNa karavAnI nathI evo sUtrano paramArtha che." sarvathA vastrane parityAga karavo e aparigrahatA che. e tAro abhiprAya e sUtranA abhiprAyabhUta nathI. tethI sUtrano bhAvArtha jANyA vagara tuM phogaTa ja kheda pAme che. A bhAvArtha che." vaLI je dravyahiMsAthI ja, karelA paccaphakhANane bhaMga thaI jatuM hoya te te tamAre paNa upazAntahIne yathAkhyAtacAritra mAnI zakAze nahi, kAraNa ke tame paNa teomAM je dravyahiMsAdi mAnelA che tenAthI (tamArA abhiprAya pramANe) paccakhANane AMzika bhaMga thaI jAya che. " vaLI, "sarvaviratinI paripUrNatA siddha karavA mATe vyahiMsAnuM paNa paccakhANa Avazyaka che' ItyAdi paNa je siddha karyuM che te paNa ayogya che, kAraNake sarvavirati eTale sarva AzrayasthAnethI aTakavuM e je artha karyo che tene phalitArtha e thAya che ke te sarvasaMvara rUpa che. ane te pachI yogonuM paNa pazcaphakhANa karavuM Avazyaka banI javAnI Apatti Avaze, kemake "aAgI kevalIomAM ja sarvataH saMvara manAyo che ItyAdi vacanathI jaNAya che ke ayogImAM ja sarvasaMvara hoya che. vaLI "vyahiMsA vagererU5 dravya Azrava sUkSamapRthvIkAyAdinI jema thatA aviratinimittaka karmabaMdhane hetu che evuM je kahyuM che te paNa kheTuM ja che, kemake sUmipRthvIkAyAdinA yogo dravya hiMsAnA hetubhUta na hoI (kemake tenA zarIrAdithI kaI jIvanI virAdhanA thatI nathI.) teone dravyahiMsA ja na hovAnA kAraNe, teone je karmabaMdha thAya che te avirati paNa nimite ja thato hevo kahyo che (arthAt teonuM daSTAnta laIne dravya Azravane karmabaMdhane hetu siddha karI zakAto nathI.) vaLI "vyahiMsA bhAvahiMsAnA kAraNabhUta hoI sarva viratinI bAdhaka che ane tethI enuM paNa paccakkhANuM Avazyaka che e vAta paNa barAbara nathI, kemake bhAvahiMsAnI kAraNatA hovA chatAM yege jema sarvaviratinA bAdhaka banatA nathI tema dravyahiMsA paNa bAdhaka ja banatI nathI.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : apavAda viSayaka udeza vicAra 349 mivAviratipratyayakarmabandhahetutvamuktaM tad vRthaiva, teSAmaviratibhAvaM pratItyaiva karmabandhAbhidhAnAt , tadyogAnAM dravyahiMsA'hetutvAd, bhAvahiMsAkAraNatva ca yogAnAmiva dravyahiMsAyA api na bAdhakamiti / yattvetenetyAdinA pAzacandramatamupekSya 'tasmAdayaM bhAvaH' ityAdinA kizcitsaMpradAyAnusAri bhaNita tadaddhajaratIyanyAyAnukAri, hiMsAMze jinopadezAbhAvena tanmatAzrayaNe ' pUjAdyupadezAbhAvApatteH, tadavinAbhAvihiMsAMze upadezAbhAvena prakRtopadezasamarthanasaMbhave'pi tadaGgakusumArcanAyaMze tasya kusumAdijIvavadhAnukUlavyApArarUpahisAvagAhitvasya nirAkartumazakyatvAd, evamani STavIjarUpamanapodyeSTaphalahetutvena kalpyatvAbhivyakterapyanupapatteH, kusumAdihiMsAyAH sandigdhatvena [ puSpacaDAvavA vagererUpa hiMsAne upadeza sAkSAt vivimukhe] . vaLI "inena..' ityAdithI pAcandramatanI upekSA karIne "tamAra: mAvata' ItyAdithI je DuM kAMIka saMpradAyAnusArI kahyuM che te paNa ardhajaratIyanyAyane anusaranAruM che. kemake hiMsA aMzamAM jinapadeza hete nathI eTaluM ja mAtra siddha karIne tenA (pArtha caMdranA) matane anusaravAmAM pUjAdinA upadezane abhAva thaI javAnI Apatti Ave che. te A rIte- pUjAne avinAbhAvI evA paNa prANaviyega rU5 hiMsA aMzamAM jinapadeza na hovAnA kAraNe pUjAne upadeza asaMgata rahetuM nathI' e rIte e upadezanuM samarthana saMbhavatuM hovA chatAM paNa tenA (pUjAnA) aMgabhUta "puSpa caDAvavA vagere rU5 aMzamAM je jinopadeza sAkSAda vidhimukhe che te puSpAdinA jIvanA vadhane anukUlavyApArarUpa hiMsAne viSaya banAve che e vAta choDI zakAtI nathI. ane tethI te aMzamAM upadeza hayAta ja hovAthI, "te sAvadyaaMzamAM jinapadeza ja na hovAthI upadezAbhAva thavAnI Apatti AvatI nathI evuM kahIne e Apatti TALI zakAtI nathI. kemake teTalo Azrava upadezane viSaya banI javAnI Apatti UbhI rahevAthI pAcaMdranA mata mujaba pUje dezane abhAva mAno Avazyaka banI ja rahe che. sArAMza, hiMsArUpa AthavapaNa upadezaviSaya banI javAnI Apatti AvatI hAI pUjAne upadeza saMbhavate nathI e pArdha caMdrane mata che pUrvapakSIe pUjAnA upadezanI saMbhAvanA A rIte saMgata karI dekhADI ke pUjAne upadeza devAmAM paNa prANaviyAgarUpa hiMsAtmaka Azrava te upadezano viSaya ja banatuM nathI. granthakAra pUjya upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke tema chatAM prANaviyogAnulakUla vyApArarUpa puSpa caDAvavAnA upadezano to te vyApAra rUpa hiMsA viSaya banI ja rahe che. mATe A rIte pUjo dezanI saMgati thaI zakatI nathI. [pUjAbhAvIhaMsAmAM anubaMdha zuddhatAnA kAraNe jinAjJA ] pUrvapakSI AvI paNa dalIla karI zakato nathI ke-paNa ame AvuM kaDI to gayA chIe ke vyavahArathI sAvadya evA te vyApArane paNa upadeza sAkSAda vidhimukhe hote nathI, kintu je kapyatA jaNAvI che tenA parathI e abhivyakta thayo hoya che. tethI pUjAne upadeza ApavAmAM vyavahArasAvadyabhASA ke paccakkhANubhaMga thavAnI Apatti AvatI nathI ItyAdi..." pUrva pakSI AvI dalIla eTalA mATe karI zakato nathI ke jyAM sudhI, temAM rahelI aniSTanA bIjabhUta jIvavadhAnakUla vyApArarUpa je hiMsA, te aMge
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara dharmaparIkSA lai. pa6 tathAvidhapAtakAhetutve mithyAdRzAmapi tasyAstathAtvApatteH, tasmAd dravyastavasthalIyahiMsAyAmanubandhazuddhatvenaiva bhagavadAjJA, samyaktvAdibhAvahetutvAditi // 55 // tadevamAbhoge'pi dravyahiMsAyA doSAnAvahatva yatsiddhaM tadAha ___ tamhA davyapariggaha-davvavahANaM samaMmi(mevi) Abhoge / Na hu doso kevaliNo kevalanANe va caraNe vA // 56 // [tasmAd dravyaparigrahadravyavadhayoH same'pyAbhoge / naiva doSaH kevalinaH kevalajJAne vA caraNe vA // 56 // ] tamhatti / tasmAd dravyaparigrahadravyavadhayoH same'pyAbhoge sAkSAtkAre kevalino naiva doSaH kevalajJAne cAritra vA, jJAnAvaraNacAritramohanIyakSayajanyayoH kevalajJAnacAritrayordravyAzravamAtreNAnapavAdAt / yanu-kSINamohasyApi snAtakacAritrAbhAvAtsaMbhAvanArUDhAticArarUpasyApi khulAse karyo nathI tyAM sudhI ISTaphaLanI hetutA mAtrathI temAM kalAbhivyatatA mAnavI e asaMgata ja rahe che. te paNa eTalA mATe ke baLavadda aniSTanI ananubaMdhitAnA anusaMdhAna vinA te kapyatA ja ajJAta rahe che. pUrvapakSa -kula caDAvavA vageremAM kulanA jIvonI hiMsA thAya ja e niyama nathI. eTale, te hiMsA saMdigdha rahetI hovAthI te vyApArarUpa hiMsA vizeSa prakAranA pApana (baLavada aniSTano) hetu banatI nathI. tethI baLavaaniSTanI ananubaMdhitA temAM akSata hovAthI kamyavAbhivyakti asaMgata rahetI nathI. uttarapakSa - A rIte te mithyAtvI vagerenI pUjA paNa vizeSa pApane ahetu banI javAnA kAraNe kaya banI javAnI Apatti Avaze. mATe, "jIvavAnukUlavyApAra rUpa hiMsAmAM sAkSA vidhimukhe jinapadeza nathI' ityAdirUpe saMgatinA phAMphA mAravA karatAM "dravyapUjA saMbaMdhI hiMsA anubaMdha zuddha havAnA kAraNe ja emAM jinAjJA hoya che, kemake te samyaktvAdi bhAvene hetu bane che.... ItyAdi mAnIne jinapUjAnA upadezanuM samarthana karavuM e yogya che. papA Ama AganI hAjarImAM paNa thatI dravyahiMsA A rIte deSakAraka nathI evuM je siddha thAya che tene prathakAra jaNAve che - [chate Abhege dravyaparigrahanI jema dravyahiMsAthI cheSa nahi] gAthArtha - tethI dravyaparigraha ane dravyavadhane sAkSAtkAra samAna hovA chatAM paNa kevalIne kevalajJAna ke cAritra aMge koI deSa lAgato nathI. - temAM kAraNa e che ke jJAnAvaraNakarmanA ane cAritrahanIyakarmanAnA kSayathI prakaTa thayelA evA kevalajJAna ane kSAyikacAritrane mAtra dravyaAzravanI kaI asara pahoMcatI nathI.-kSINamAhI jIvane mehanIyanI sattA paNa na hovA chatAM snAtacAritrane je abhAva kahyo che tenA parathI jaNAya che ke jenI aticAra tarIke saMbhAvanA che e dravyaAzrava snAtakacAritrane pratibaMdhaka che. have, saMbhAvanArUDha aticArarUpa e paNa e je sanAtacAritrane pratibaMdhaka che te bhale dravyahiMsArUpa hoya, tema chatAM je sAkSa chavaghAta rUpa che te te tene pratibaMdhaka he ja joIe. tethI kevalIne paNa drazyahiMsA hovI e potAnA snAtakacAritramATe doSa rUpa che ja--evuM pUrvapakSIe je kahyuM che te asat jANavuM. kemake snAtakapaNuM e cAritrane bheda nathI paNa nirgasthane
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM kahi sA : dravyahi sAnirdeSatA vicAra 351 dravyAzravasya yadi tatpratibandhakatvaM tadA sAkSAjjIvaghAtasya dravyarUpasyApi tannyAyaprAptameveti kevalino'pi dravyahiMsA cAritradoSa eva - iti pareNa procyate tadasat, snAtakasya nirgranthabhedatvAt yathAkhyAtasyaiva cAritrabhedatvAt tatpratibandhakatvasya ca dravyahiMsAyAM tvayApyanabhyupagamAt / yadi ca snAtakacAritrasya dravyahiMsA doSaH syAt tadA nirgranthacAritrasyApi doSaH syAdeva, nirgranthasnAtakayAreka saMyamasthAnAbhyupagamAt, "NiggaMthasiNAyANaM tulla ikkaM ca saMjamaTUTaNaM " iti paJcanirgranthIvacanAd iti draSTavyam ||56 || hiMsAcaturbhaGgayanusAreNaiva dravyahiMsayA bhagavato doSA " bhAvamAha- godavvA NobhAvA jaha taha hiMsA Na davvamitteNaM / teNaM tIe dosaM jiNassa ko bhasae saNNI // 57 // [nodravyAd nobhAvAdyathA tathA hiMsA na dravyamAtrega / tena tayA doSa jinasya ko bhASate saMjJI // 57 // ] Nadavvati / nodravyAd nobhAvAd yathA na hiMsA, tathA dravyamAtreNApi hiMsA tatrato na hiMsA / tena tayA=dravyahiMsayA doSa jinasya kaH saMzI bhASeta ? api tu na ko'pItyarthaH / muktaM bhavati - hiMsAmadhikRtya dravyabhAvAbhyAM caturbhaGgI tAvadiyaM zrAvakapratikramaNasUtravRttAvuktA, bheda che, yathAkhyAta' ja cAritranA bhe che. arthAt snAtakacAritranA pratidhaka...' ityAdi kahevuM ja ayeAgya che, kAraNa ke snAtaka nAmanuM kAi cAritra nathI. Azaya e che ke kevalI pAte, nigranthAnA je pulAka vagere bhedo che temAMthI snAtakabhedavALA hAya che, paNu cAritra te temanuM yathAkhyAta ja haiAya che. ane dravyahi"sA e cathAkhyAta cAritranI pratikha'dhaka che' evu te tame paNa mAnatA ja nathI, (kAraNake dravyahi'sAcukta evA paNa upazAntamAhIne tame paNa yathAkhyAtacAritra ja mAnyu' che.) tethI dravyahi'sA kevaLInA cAritra mATe doSarUpa che' evu' A rIte siddha thaI zakatu nathI. (zakA'snAtaka' e bhale cAritranA bheda nathI. tema chatAM e cAritrInA bheda tA che ja, tethI 'snAtakacAritrInuM je cAritra e snAtakacAritra' evI vivakSAthI tA e siddha thaI jaze ne! samAdhAna-) vaLI A rIte dravyahisAne jo tame snAtakathAtri mATe doSarUpa hAvI mAnazeA, tA e (nigranthacAritrInA) nigrantha cAritra mATe paNa doSarUpa banaze ja, kAraNa ke nigrantha ane snAtaka e baMnene tulya ane eka sa yamasthAna hovu pacanigranthImAM kahyuM che. (AnAthI Apatti e Avaze ke upazAntameAhI ke je nigrantha che ane jene dravyahisA heAvI tA pU`pakSI pazu mAne che tenuM sayamasthAna eka hAvAnI zAstrIyavAtanA virodha thaze. te eTalA mATe ke dravyahiMsA jo enA cAritramATe doSarUpa hAya tA e tenA sa`camasthAnane nIcu lAvyA vagara rahe ja nahi.) ||pa6|| hiMsAnI catubha'gIne anusarIne ja, 'dravyahi sAthI kevalI bhagavAne koI doSa lAgatA nathI' evu' granthakAra jaNAve che gAthA :- na dravyathI--na bhAvathI' evA cAthA bhAMgA jema hi.sA nathI tema mAtra dravyathI hi MsA (dravyathI--na bhAvathI evA khIne bhAMgA) e paNa tAttvika hiMsArUpa 1, nirgranthasnAtakayostulyameka' ca saMgamasthAnam /
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara dharmaparIkSA zlo. 57 1 dravyato bhAvatazca hiMsA 'hanmi' iti pariNatasya vyaadhaademNgvdhe| 2 dravyato na bhAvataH IryAsamitasya sAdhoH sattvavadhe, yadAgamaH yajjemitti pariNao saMpattIe vimuccai veraa| avahaMto vi Na muccai kiliThabhAvo'tivAyasma // tti| 3 bhAvato na dravyataH aGgAramardakasya kITabuddhayA'GgAramardane, mandaprakAze rajjUmahibuddhathA dhanato vA / 4 na dravyato na bhAvA: manovAkkAyazuddhasya sAdhoriti // ___ atra parazcaturthabhaGgasvAminaM sayogikevalinamevAha / yattu cUrNikAreNa 'cauttho suNNo' tti bhaNitaM tanna svAminamadhikRtya, kevalinastatsvAmino vidyamAnatvAt , tasya sarvotkRSTacAritrAnyathAnupapattyA manovAkkAthaiH zuddhatvAd, anyathA snAtakaH kevalI na syAt , kintu hiMsAsvarUpamadhikRtyaivoktam , taccaiva-yadi hiMsA tarhi 'na dravyato na bhAvataH' iti vaktumapyazakyaM, dravyabhAvayoranyataratvenAvazyaMbhAvAt , tena caturtho bhaGgaH zUnyo bhaNitaH, virodhAd / na ca nathI. tethI kayA saMjJI (vicAraka) tenA kAraNe mAtradravyahiMsAnA kAraNe kevalIne doSa lAgavAnuM kahe ? arthAt koI na kahe. - Azaya e che ke zrAvakapratikamaNusUtranI vRttimAM hiMsAnA adhikAramAM dravyabhAvathI A caturbhagI kahI che. (1) dravyathI ane bhAvathI hiMsA- "haNa' evA pariNAmavALA zikArI vageree haraNiyA vagerenA karelA vadhamAM A bhAMge heya. (2) dravyathI-bhAvathI nahi, samitipUrvaka gamanAdi karatA sAdhuthI thaI gayela hiMsAmAM A bhAge hoya. AgamamAM kahyuM che ke-jIvahiMsAne vaju' evA pariNAmavALe chava, hiMsA thavA chatAM karmabaMdhathI mukta rahe che. jyAre mAravAnA kilaSTabhAvavALo jIva haNu na hoya te paNa pApathI chUTI zakato nathI.' (3) bhAvathIna dravyathI, kIDAonI buddhithI kelasIne dabAvatAM aMgAramadaka AcAryAne...athavA aMdhArAmAM sApa samajIne doraDAMne kApanArane A bhAMge hAya. (4) dravyathI nahi-bhAvathI nahi. mana-vacanakAyAnI zadiyukta sAdhune A bhAMge hAya, A caturbha"gImAM pUrvapakSI cethA bhAMgAnA svAmI tarIke sagI devalIne ja mAne che. [caturthabhAMgAnI zUnyatA hiMsAnA svarUpanI apekSAe-pUo] - pUrvapakSa - AmAM cUrNikAre cothA bhAMgAne je zUnya kahyo che te svAmInI apekSAe nahi (arthAt tene koI svAmI hotA nathI evI apekSAe nahi) kita hisAnA svarUpanI apekSAe ja jANavuM. kAraNa ke kevalIo tenA svAmI tarIke hayAta che. teo enA svAmI eTalA mATe che ke je teonA mana-vacana-kAyA zuddha na hoya te teonuM sarvotkRSTacAritra ja asaMgata banI jAya. mATe teo mana-vacana-kAyAthI zuddha hoya che. je teo paNa manavacana-kAyAthI zuddha na hoya te snAtaka tarIke kevalI paNa AvI na zake. hiMsAnA svarUpane AzrIne ceAthe bhAMgo zUnya che. te A rIte-je hiMsA (svarUpe) hAjara che to dravyathI nahi ane bhAvathI ya nahi evuM belI paNa zakAtuM nathI, kemake jyAM hiMsA hoya tyAM dravya ke bhAva be mAMthI eka te avazya hoya ja che. tethI "hiMsA che ane tema chatAM e dravyathI ya nathI-bhAvathI paNa nathI" evuM kahevAmAM virodha Ubho thAya che. mATe cothA bhAMgAne zUnya kahyo che. AnA parathI paNa e phalita thAya che ke cethA bhAMgAnA svAmI evA sagI kevalIne dravyahiMsA paNa 1. varjayAmIti pariNataH saMprAptau vimucyate vairAt / aghAtayannapi na mucyate kliSTabhAvo'tipAtasya //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahiMsAH hiMsAnI caturbhagIne vicAra zailezyavasthAyAM kevalI svAmI bhaviSyatIti zaGkanIyaM, tasya siddhasyeva yogAbhAvena manovAkkAyaiH zuddhatvAbhAvAd, nahyavidyamAne vastre 'vastreNa zuddhaH' iti vyavahiyate-ityAdyasau samarthayAmAsa / taccAyuktaM, hiMsAvyavahArAbhAvamadhikRtyaiva caturthabhaGgazUnyatvAbhidhAnAd, viruddhadharmAbhyAM tadabhAvasyeva tadvadbhedasyApi saMbhavena tcchuunytvvyvhaaropptteH| hiMsAsvarUpamadhikRtya tu dravyamAtrahiMsAyAmapyahiMsAtvaM pravacane pratItaM, iti kadAcid dvitIyabhaGgasvAmitve'pi bhagavataH snAtakasya nirgranthasyeva caturthabhaGgasvAmitvA'virodha eva, ahiMsApariNatyabhedAzrayaNena tadbhaGgasyApi saMbhavaduktikatvAt / hetI nathI. kemake je te heya, te te teonA yoge zuddha na rahevAthI temAM paNa caturthabhAge saMbhavaze nahi. vaLI e je nahi saMbhave te "manavacana-kAyAthI zuddha sAdhune ce bhAMgo hoya che evuM je kahyuM che te asaMgata banI jAya, kemake tenA keI svAmI ja rahetA nathI. "zailezIavasthAmAM rahelA kevalIo enA svAmI tarIke saMbhave che. evI paNa zaMkA na karavI, kemake siddhInI jema teone paNa yogo na hovAthI teone manavacana-kAyAthI zuddha kahI zakAtA nathI. jenI pAse vA ja nathI ene kAMI "vastrathI zuddha tarIke vyavahAra karI zakAto nathI. [te zUnya hiMsAnA vyavahAranA abhAvanI apekSAe-u0 ]. uttarapakSa - A pUrva pakSa ayogya che, kemake zAstromAM cothA bhAMgAvALA aMge hiMsAne vyavahAra je thatuM nathI tenI apekSAe ja cUrNimAM cethAbhAMgAne zUnya kahyo che. kAraNake hiMsAthI viruddha evA ahiMsArUpa dharmanA vyavahArathI jema tadabhAva= hiMsAnA vyavahArane abhAva saMbhave che tema hisAvyavahAravAnuM (hiMsaka)ne bhedane (ahiMsaka) vyavahAra paNa dravyahiMsAvALA kevaLI vigeremAM (ahiMsAnA zAstrIya vyavahAranA kAraNe) ghaTe che. tethI taNUnyatva=hiMsAvyavahAra zUnyatvane athavA hiMsAnA abhAvaneM vyavahAra ghaTI zake che. tAtparya-AthA bhAgamAM dravya-bhAva ekeya hiMsA nathI tethI hiMsA bemAMthI eke ya svarUpe na hovAthI cUrNikAre cothA bhAMgAne zUnya kahyo che. AvA pUrvapakSInA abhiprAya aMge granthakAra kahe che ke Avo abhiprAya beTe che, kAraNa ke pravacanamAM te mAtra dravyahiMsA hoya tevA sthaLe paNa ahiMsAne vyavahAra thAya che e prasiddha che. arthAta hiMsAne vyavahAra thato nathI. hiMsAnya vyavahAra thAya che. (tethI 4thA bhAMgAnA svAmI kahevAya che. tame paNa (11-12me) nigraMthane bIjA bhAMgAnA svAmI hoya tyAre (dravyahiMsA thaI hoya tyAre) paNa 4 thI bhAMgAnA svAmI mAne che (zAstramAM paNa kahyA che), tema kevaLI (snAtaka) bhagavaMtane paNa dravyahiMsA thAya tyAre paNa bIjA uparAMta kathA bhAgAnA svAmI paNa mAnavA aviruddha che. kAraNake ahiMsAnI pariNatinI apekSAe bIjA bhAMgAvALAne paNa cethAbhAMgAvALo kahevo saMbhavita che. ahiMsAnI pariNati jevI pRthA bhAMgAmAM hoya che tevI ja bIjA bhAgamAM hoya che. tethI A sAmyanA kAraNe bane bhAMgAne saMbhava kahyo. tethI kathA bhAgAnI jema bIjA bhAMgAmAM paNa hiMsAnA vyavahArane abhAva (ahiMsAne vyavahAra) saMgata bane che,
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA le. 57 .. na caivaM dvitIyabhaGgakAle'pi caturthabhaGgApattiH, dravyahiMsAkAle'pyapramattayatInAM manovAkkAya zuddhatvAnapAyAditi vAcyaM, caturthabhanopapAdakamanovAkkAyazuddhatAyA guptirUpAyA eva grahaNAd, ata eva niyatacaturthabhaGgasvAmitvamayogikevalino'pi nAnupapanna, zuddhapravRttivyApAreNa(Ne)va nirodhavyApAreNApi manovAkkAyazuddhatA'napAyAd, anyathA tadavinAbhAvidhyAnAnupapatteH / uktaM hi dhyAnaM karaNAnAM satpravRttinirodhAnyataraniyataM, 'sudaDhappayattavAvAraNaM giroho va vijamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM Na u cittaNirohamettAgaM // ityAdigranthena vizeSAvazyake [3071] / zodhakena ca vyApAramupasaMpadyoparatenApi zuddhatvavyavahAro bhavatyeva, yathA jalena zuddhaM vastra, iti sarvotkRSTamanovAkkAyazuddhatayA'yogikevalI niyamenaiva caturthabhaGgasvAmI yujyata iti / na ca zailezyavasthAyAmapi zarIrasparzamAgatAnAM mazakAdInAM vyApattau caturthabhaGgasvAmitvaniyamAnupapattiH, dravyahiMsAyAstadanukUlanodanAkhyayogavyApAramiyatatvAt , tatra tadabhAvAt , tatsaMbandhamAtrasyAtiprasaJjakatvAditi dika / / 57 / / T [ cothAbhAMgAmAM ganI zuddhatA guptirUpa levAnI che ] A rIte mAtra dravyahiMsAne paNa ahiMsA=hiMsAnA abhAva tarIke mAnavAmAM bIjAbhAMga vakhate paNa ethe bhAMge mAnavAnI Apatti Avaze, kemake dravyahiMsAvakhate paNa apramatta sAdhuomAM mana-vacana-kAyAthI zuddhatva te jaLavAyeluM ja hoya che - evI zaMkA na karavI, kemake cotho bhAMge lAvI ApanAra je manavacanakAyazuddhatA che te guptirUpa ja levAnI che. dravyahiMsAmAM pravRtta apramattayatinI kAyA guptiyukta na hoI te vakhate tenAmAM ukta zuddhatA na hovAnA kAraNe cothe bhAMge hoto nathI. Ama guptirUpa zuddhatA levAthI ja niyama cethA bhaMgane ja savAmI hovApaNuM aAgI kevaLImAM paNa asaMgata rahetuM nathI, kema ke gupti pravRttinI jema nivRttirUpa paNa rahevAnA kAraNe, zuddhapravRttivyApArathI jema te zuddhatA jaLavAI rahe che tema nirodhavyApArathI paNa te jaLavAI rahe ja che. nahitara te e zuddhatAne avinAbhAvI evuM dhyAna asaMgata banI jAya. dhyAna karaNanI pravRtti ke nirodha bemAMthI ekanI sAthe niyata che." e vAta vizeSAva5kabhASya (3071) mAM dekhADI che. te A rItekarane sudaDha prayatnapUrvaka bAkRta karavA te athavA vidyamAna (pravartamAna) karane nirodha kare chekAna tarIke saMmata che. cittanirodha karavo e ja mAtra sthAna che e vAta zAstra kArene mAnya nathI." vaLI "mana vagerenI hAjarI ja nathI te tenAthI zuddha zI rIte kahevAya ?' ItyAdi vAtathI agI kevalImAM cethAbhAMgAne je niSedha karyo che te paNa agya che, kemake zuddhikaranAra zodhaka zuddhikaravAne vyApAra Ubho karI ApI pachI aTakI jAya te paNa tenAthI zuddhatva thayAne vyavahAra te thAya ja che, jemake pANIthI zuddha thayeluM vastra. mATe ayogI sarvotkRSTa mana-vacana-kAyazuddhatAvALA hoI niyamAM caturthabhAMgAnA svAmI navA cho che. joone niyamA cothA bhaMganA svAmI kahevA cogya nathI kemake zaile. zIavasthAmAM zarIrane aDIne macchara vagere marI jAya tyAre teonI kAyAthI dravyahiMsA 1. sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mata na tu cittanirodhamAtrakam //
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kapabhASyane adhikAra yadi ca 'na dravyato na bhAvato manovAkkAyazuddhasya sAdhoH' iti vacanAnurodhena sayogikevalinazcaturthabhaGgasvAmitvamevAbhimataM bhavettadA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM dravyahiMsayA doSAbhAvataulyaM pravacanAbhihitaM na ghaTetetyAha payaDa ciya vayaNamiNaM dahavvaM hoi kappabhAsassa / jaM apamattAINaM sajogicaramANa No hiMsA // 58 // (prakaTameva vacanamidaM draSTavyaM bhavati kalyabhASyasya / yadapramattAdInAM sayogicaraNamANAM no hiMsA // 58 // ) payaDaMciya tti / prakaTamevaitadvacanaM kalpabhASyasya draSTavyaM bhavati rAgadveSarahitena parIkSakeNa, yadapramattAdInAM sayogikevalicaramANAM no naiva hiMsA, vyApriyamANayogAnAmapIti zeSaH / tathA ca tadgranthaH 'appeva siddhaMtamajANamANo taM hiMsagaM bhAsasi jogavataM / dazveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte // 3932 // apItyabhyuccaye astyanyadapi vaktavyamiti bhaavH| yadevaM yogavanta vastracchedanAdivyApAravanta jIva hiMsakaM tva bhASase, tannizcIyate samyak siddhAntamajAnata(nAna) evaM pralApaH (prlpsi)| siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prApyate ? ityAha-dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve bhavanti / tathA hi-1 dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH 2 bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH 3 ekA dravyato'pi bhAvato. 'pi 4. ekA na dravyato nApi bhAvataH / / athaiSAmeva yathAkrama bhAvanAM kurvannAha-- thatI hovAthI teo bIjAbhAMgAmAM AvI jAya che"--evI zaMkA na karavI, kemake dravyahiMsA pitAne anukUla e je naMdana nAmano gavyApAra hoya che tene niyata che. arthAta je jIvanA tevA vyApArathI te dravyahiMsA thaI hoya te jIvane te bIjA bhAgamAM laI jAya che, anyane nahi. zazI avasthAmAM cagavyApAra ayogI kevalIone na hovAthI te dravyahiMsA teonI kahevAtI nathI, bAkI teonA zarIra sAthenA saMbaMdhamAtranA kAraNe thaI hovAthI e dravyahiMsA je teonI kahevAtI hoya te te atiprasaMga e Ave ke teonA zarIrathI niraMtara thayA karatI vAyukAyanI dravyahiMsA paNa tevI banI jAya ane to pachI ayogI kevaLIo paNa cithI bhAMgAmAM AvI nahi zake. paNa [ apramattathI sagI, dravyahiMsAthI tulyarIte nirdoSa ) na dravyathI-na bhAvathI e bhAMge mana-vacana-kAyazuddha sAdhune hoya che evA vacanane anusarIne sagI kevalImAM je cothe bhAMge ja mAnavAne hoya te "amarasAdhuthI mAMDIne sAgakevalI sudhInA cha dravyahiMsAnI apekSAe samAna rIte deSa vagaranA rahe che evuM pravacanamAM je kahyuM che te ghaTaze nahi evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthAtha:- kala5bhASyanuM "apramattathI mAMDIne sagI kevalI sudhInA jIvane hiMsA hetI nathI" e spaSTa vacana ja (pUrvapakSIe) jevA jevuM che. rAgadveSazUnya parIkSake kalapabhASyanuM AvuM je spaSTa vacana che ke jene vyApAravALA evA paNa apramattathI mAMDIne sagakevalI sudhInA chane hiMsA hotI nathI"
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa6 dharmaparIkSA le. 58 AhaJca hiMsA samiassa jA u sA davao hoi Na bhAvao u| bhAveNa hiMsA u asaMjayassa je vA vi satte Na sadA vahei // 3933 // saMpatti tasseva jadA bhavijjA sA davahiMsA khalu bhAvao a| ajjhatthasuddhassa jadA Na hojjA vadheNa jogo duhaovi hiMsA / / 3934 // samitasyeryAsamitAvupayuktasya yo'hatya kadAcidapi hisA bhavet sA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato'hisaiva mantadhyA, 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' (tattvA0 7/8) iti vacanAt , na bhAvata iti / bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA'saMyatasya prANAtipAtAderanivRttasya upalakSaNatvAtsaMyatasya vA'nupayuktagamanAgamanAdiku. rvato, yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA 1je vi na vAvijjaMtI NiyamA tesiMdhi hiMsao so u (o0 ni0 753) tti vacanAda / yadA tu tasyaiva prANijyaparopaNasaMprAptirbhavati tadA sA dravyato bhAvatazca(topi) hisA prtipttvyaa| yaH punaradhyAtmanA cetaHpraNidhAnena zuddha upayuktagamanAgamanAdikriyAkArItyarthaH, tasya yadA vadhena prANivyaparopaNena saha yogaH saMbandho na bhavati tadA dvidhApi dravyato bhAvato'pi ca ahiMsA hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadeva bhagavatpraNIte pravacane hiMsA viSayAzcattvAro bhaGgA upavarNyante / atra cAdyabhaGge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayoge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yadukta bhavatA 'vastracchedanavyApAra kurvato hiMsA bhavati' iti tatpravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti" // 28 // te vicAravuM joIe. te grantha A pramANe che - "vaLA siddhAntane na jANatA ja tuM gayukta tene hiMsaka kahe che. hiMsakapaNAmAM dravya ane bhAvathI cAra bhAMgAne vibhAga dekhADyo che." tenI vRttino bhAvArtha A pramANe- ""i zabda abhyazcaya arthamAM che. (arthAt bIjuM paNa kAMI kahevAnuM che.) vastrachedanAdi vyApArarUpa yoga vALA jIvane tuM (kapabhASyamAM pUrvanI gAthAomAM jeNe pUrvapakSa uThAvyo hato te pUrvapakSI) je hiMsaka kahe che tenAthI nizcita rIte jaNAya che ke siddhAntane samyam nahi jANate ja tuM AvuM bele che. siddhAntamAM "gamAtranimitte ja hiMsA thAya che. evuM kahyuM nathI, kemake apramattasaMyatathI mAMDIne sagI kevalI sudhInA yogayukta jIvone paNa himAno abhAva hoya che. (ta zI rIte hiMsA thavI kahI che? evA praznane uttarArdhamAM uttara Apyo che_) hiMsaktA aMge dravya ane bhAvathI vibhAjita karAyelA cAra bhAMgA kahyA che. te A rIte1. dravyathI hiMsA, bhAvathI nahi 2, bhAvathI hiMsA, dravyathI nahi. 3. dravyathI paNa ane bhAvathI paNa hiMsA ane 4. dravyathI paNa nahi ane bhAvathI paNa nahiA bhAMgAonI yathAkrama vicAraNA karatAM ka95bhAWkAra AgaLa kahe che [hiMsA aMgenI caturbhagInI bhAvanAno adhikAra] IsamitimAM upayogavALA sAdhuthI je kayAreka hiMsA thaI jAya che te dravyathI-bhAvathI nahi evA prathamabhAMgAnI hiMsA jANavI. pramattayoga na hovAnA kAraNe tAtvikadaSTie te Ane ahiMsA ja jANavI, kemake tatvArthasUtramAM pramatta yogathI thayelA prANavyaparopaNane hiMsA kahI che. bhAvathI hiMsA-dravyathI nahi e bIjo bhAMge prANAtipAtAdithI nahi aTakela asaMyatane ja. upalakSaNathI ' anupayukta rIte gamanAgamanAdi karatA saMyatane paNa te jANa, edhaniyukti (53)nA je che maratA nathI teone paNa te niyamA hiMsaka che," ItyAdi vacana mujaba je jIvone te haMmezA (kayAreya paNa) haNa nathI teone AzrIne paNa A bhAMge asaMyatAdine hoya che. te ja asaM yAdithI jyAre kharekhara anyanA prAne viyoga thAya che tyAre dravyathI paNa hiMsA-bhAvathI paNa" e trIjo bhAMge thAya che. je jIva cittapraNidhAnarUpa adhyAtmathI zuddha hoya che, arthAta upara pUrvaka 1.ye'pi na vyApadyante niyamAt teSAmapi hiMsakaH sa tu /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahisA : kalpabhASyanA adhikAra 357 nanvatra 'apramattAdInAmadhikRta vastracchedana vyApAravAn hiMsakaH, yogavattvAd' iti paropanyastAnumAnadUSaNavyabhicArasphoraNAya vyabhicArasthAnatvaM pradarzitam / vyabhicArazca 'hetusattve sAdhyAsattvamiti kevalino'pramattAdisAdhAraNyena yogavattvamahiMsakatvaM ca siddhayati, na tu kathamapi dravyahiMseti cet ? na, 'atra cAdyabhaGge' ityAdinigaganavacanavicAraNayA 'adhikRtavastracchedana - vyApAravAna hiMsakaH, hiMsAvyApriyamANakAyayogavattve'pi bhAvata upayuktatvAt, apramattAdivad' iti svatantrasAdhanadRSTAntayaiva ( iti svatantrasAdhanadRSTAntAvaiva labhyete, tatsAdhanenaiva ca ) bhagavati tatsiddheH / kiJca pUrvapakSiNA vastracchedanAdivyApAre hiMsAnvitayogatvaM tAvad bhagavatIvacanenaiva pravRzitam , tathAti-- saddo tahiM mucchaiccheaNA vA dhAvaMti te doSi u jAva logo / vatthasta dehasva ya jo vikaMpo tato vi vAtAdi bharenti loga / / 3922 / / bho AcArya ! tatra vastre chidyamAne zabdaH saMmUcchati chedanakA vA sUkSmapakSmAcayatrA uDDIyante, ete ca dvaye tato vinirgatA lokAnta yAvat dhAvanti prApnuvanti / tathA vastrasya dehasya ca yo vipazcalana tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti // gamanAgamanAdikriyA karanArA Aya che, tenAthI jyAre kAInA vadha thatA nathI tyAre banne rIte dravyathI ane bhAvathI paNa - ahiMsA hoya che--hiMsA hotI nathI. arthAt cAthe bhAMgA pravarte che. Ama jita pravacanamAM hiMsA aMge cAra bhAMgA kahyA che. AmAM pahelAM bhAgAmAM kAyayega hiMsAmAM vyAdhRta heAvA chatAM paNa bhAvathI uparyuktatA hovAnA kAraNe bhagavAne te bhAMgAMvALAne ahi'saka ja kahyo che. tethI tame 'vastra phADavA vagerenI kriyA karanArane hiMsA lAge che' evuM je kahA che! e tamArA (kalpabhASyanA pU`pakSInA) pravacananA rahasyanA ajJAnane ja sUcave che. (A pramANe e grantha che.)' 5585 [te adhikArathI kevaLImAM ahiMsakatvanI siddhi, dravyahiMsAnI nahi-pU. ] zaMkA :- kalpabhASyanA pUrva pakSIe je anumAna Apyu` hatu` ke 'apramattAdi saMkha'dhI je adhikRta vasracchedanAdinA vyApAra, tenAthI yukta jIva hiMsaka hoya che, kemake ceAgayukta hoya che' te anumAnamAM dUSaNa tarIke vyabhicAra ApavA mATe kapabhASyanA uktaadhikAramAM vyabhicAranu' sthAna dekhADayuM che. ane vyabhicAra eTale te hetu hAvA chatAM sAdhya na raheveA te. tethI ukta adhikArathI kevalImAM apramattAdinI samAna rIte ceAgavattA ane ahi`sakapaNuM (hiMsakapaNuM siddha na thavAthI) siddha thAya che, paNa dravyahi'sA hAvI tA keAI rIte siddha thatI nathI. tethI te adhikAra ahI' dekhADavAnI jarUra zI che ? [tenA nigamanavacanathI dravyahisAnI siddhi-u0 ] samAdhAna :- tamArI zakA barAbara nathI. cAra bhAMgAnI bhAvanA pachI atra vAghamo...' ityAdi je tenuM nigamana karatuM vacana tyAM kahyu` che tenI vicAraNA karatAM ja kevalIbhagavAne paNa dravyahiMsA heAvI siddha thaI jAya che. te vicAraNA A rIte- e nigamana vacana vyabhicArasthAnane dekhADavA mATe kahevAyuM nathI, paNa adhikRta vasrachedanAdivyApArayukta jIva ahi...saka hoya che, kemake hiMsAmAM vyAvRta (parAvAyelA) kAyayeAgavALA heAvA chatAM bhAvathI upayukta hAya che, jemake apramattavagere' ityAdirUpa svataMtrasAdhana dRSTAnta dekhADavA kahevAyu' che. arthAt e eka svataMtra anumAnaprayAga ja che jemAM pU`pakSInA anumAnamAM rahela hetu ane dRSTAnta karatAM bhinna-svata'tra ja hetu
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTa dharmaparIkSA lai. 58 __ ahicchasI jaMti Na te u(ya) dUra saMkhobhiyA teha'vare vayaMtI / uDDha ahe yAvi cauddisaMpi pUriti loga tu khaNeNa savva // 3923 // athAcArya ! tvamicchasi manyase, te ca vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalA=na dUra lokAnta yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAzcAlitAH santo'pare vrajanti, evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenordhvamastiryakcatasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti / yata evamataH .. vinAya AraMbhamiNaM sadosa tamhA jhaalddhmhichiejjaa| vuttaM saeo khalu jAva dehI Na hoi so aMta. karI tu tAva // 3924 // idamanantarokta sarvalokapUraNAtmakamAraMbhaM sadoSa sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadya', vijJAya tasmAtkAraNAd yathAlabdha vastramadhitiSThet na chedanAdika kuryAd / yata ukta' bhaNita vyAkhyAprajJaptau yAvadaya dehI jIvaH saijaH sakaMpazceSTAvAnityarthaH, tAvadasau karmaNo bhavasya vA'ntakArI na bhavati / tathA ca tadAlApakaH ||2jaav Na' esa jIve sayA samiaM eai veai calai phadai ghaTTai khunbhai udIrai tataM bhAva pariNamai tAva ga tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavaI' tti| tathA ca hiMsAnvitayogatvena vastracchedanavyApAravato hiMsakatvamApAdayantaM pUrvapakSiNaM pratyapramattAdiSvApAdakasattvepyApAdyAbhAvAt tarkamUlavyAptyasiddhestasya mUlazaithilyarUpadoSapradarzanArthamitthamuktaM, tathAcApAdakasattvAdevApramattAdivatkevalino'pi dravyahiMsAsaMbhave'pi na doSa ityetdevaahane daSTAnta vaparAyelA che. ka95bhAganA adhikAra parathI phalita thatA A svataMtra hetu daSTAntavALA anumAnaprayogathI ja kevalI bhagavAnamAM dravyahiMsA hevI siddha thaI jAya che. kema ke e siddha heya te ja hetune ghaTaka banI zake. te paNa eTalA mATe ke nahitara "hiMsAmAM vyApRta thayela kAyayogavALuM hovApaNuM" evuM hetunuM je vizeSaNa che te kevalIrUpa pakSamAM na hovAthI hetu paNa na rahevAnA kAraNe svarUpa asiddha hetvAbhAsa lAge. vaLI (ka95bhASyanA) pUrvapakSIe vachedanAdi vyApAramAM vega hiMsAyukta bane che e vAta te bhagavatI sUtranA vacana parathI ja dekhADI che. te A rIte (ka95bhASya-3922) [vasa chedana aMge kalpabhASyagata pUrvapakSa] pUrvapakSa he AcArya ! vastra dAta chate zabda utpana thAya che, sUkama pUmaDAMo (rUMvATIo) UMDe che. A baMne tyAMthI nIkaLIne lekAnta sudhI pahoMce che. temaja vastra ane dehanA kaMpanathI pravartelA vAyu vagere prasaratA prasaratAM saMpUrNa lekane bharI de che. have je AcArya ! tame evuM mAnatA che ke vastrachedanamAMthI UThelA zabda-paddama-vAyu vagerenA pudagalo dUra kAnta sudhI jatA nathI, to paNa teo vaDe saMkSAbhita thayelA bIjA pula para thoDA AgaLa jaze. tethI saMbhita thayelA pudagala era AgaLa..ema bIjabIjA pudgalathI prerAelA yugalo prasaratAM prasaratAM urva adhe. tirachalakamAM cAre dizAomAM kSaNavAramAM saMpUrNa lokane vyApta karI de che. tethI A sarvalokapUraNAtmaka AraMbha ne, sUkSama jIvavirAdhanAnA kAraNe sAvadya jANIne vastra jevuM maLe tevuM vAparavuM, paNa tenA chedanAdi karavA nahi kAraNake bhagavatIsUtramAM kahyuM che ke "jyAM sudhI A jIva eja= sapa=ceSTAvAna che tyAM sudhI karmano ke bhavane aMta karanAro banI zakato nathI." bhagavatIsUtrane te AlAvo A pramANe-jyAM sudhI A jIva hamezA mayaM=sapramANa ejanAdi kare che, te te bhAve pariName che tyAM sudhI te jIvanA maraNAMte aMtakriyA thatI nathI. (Ane vizeSa artha 61mI gAthAnI vRttimAMthI joI le.) 1. yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate vyejate calati spandate ghaTTayati kSubhyati udIrayati tattadbhAva' pariNamati tAvattasya jIvasya aMte'ntakriyA na bhavatIti /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahiMsA : ka5bhASyane adhikAra hiMsagabhAvo hujjA hiMsaNNi yajogaotti takkassa / dAeuM iya bhaNizaM pasiDhilamUlattaNaM dosaM // 59 // ( hiMsakabhAvo bhavet hiMsAnvitayogata iti tarkasya / darzayitumiti bhaNita prazithilamUlatva doSam // ) hiMsagabhAvo tti / hiMsakabhAvo bhaveddhiMsAnvitayogato'dhikRtavastracchedanavyApAravata iti zeSaH, ityetasya tarkasya prazithilamUlatvamApAdyApAdakavyAptyasiddhirUpaM doSa darzayitumiti bhaNitaM yadutA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM hiMsAvyApriyamANakAyayoge satyapi bhAvata upayuktatvAnna hiMsakatvamiti / yogavatvamAtraM ca nApAdakamiti tatrApAdyavyAptyasiddhipradarzanamakizcikarameveti bhAvaH / / 59 / / nanvapramattAdInAmupayuktAnAM yogavatAmapyahiMsakatvapradarzanena hiMsAnvita ( [ hiMsAnvitagamAM hiMsakapaNAnI vyApti nathI] ka95bhASyanA pUrvapakSInA A vacane parathI jaNAya che ke te vastrodanAdi vyApAra vALA jIvamAM hiMsAvitayogarUpa ApAdathI (Apatti lAvI ApanAra bIjathI, hiMsakatvanuM ApAdana (Apatti) karavA mAMge che. eTale ke jenAmAM hiMsAvitaga hoya tenAmAM hiMsakatva hoya evI vyApti bAMdhIne vastra chedanAdivyApArayukta sAdhumAM hiMsakatva AvI javAnI Apatti ApavA mAMge che. hamaNAM pUrvanI 58 mI gAthAnI vRttimAM hiMsakatvanI caturbhagI dekhADanAra ka5bhASya granthane je adhikAra dekhADaye te A pUrvapakSanA samAdhAnarUpa che. emAM A samAdhAna ApyuM che ke kAyayoga hiMsAmAM vyApRta havA chatAM, bhAvathI IrSA samitimAM upayogavALA hovAthI te sAdhune bhagavAne ahiMsaka kahyA che." bRhatka5bhApanA A pUrvapakSagrantha ane sAmAdhAna grantha parathI e vAta spaSTa jaNAya che ke temAM, "apramattathI mAMDIne sagI sudhInA jIvone hiMsAmAM vyApRta kAga hovA chatAM hiMsakatva hotuM nathI evuM je kahyuM che te, "ApAdaka havA chatAM ApA na hovAthI tenA mULabhUta vyApti ja asiddha che evuM jaNAvIne mUlazithila hovA rUpa deSa dekhADavA mATe kahyuM che. (ane tethI pUrvapakSIe ApelI Apatti AvatI nathI.) arthAt apramatta vageremAM hiMsakanI Apatti ApavA pUrva pakSIe je prayAsa karyo che tenuM e rIte nirAkaraNa nathI karyuM ke "apramatta vageremAM hiMsAnvita kAyayoga rUpa ApAdaka ja hete nathI to hiMsakavarUpa ApAya zI rIte hoya -kintu e rIte ja e nirAkaraNa karyuM che ke "hiMsAvitakAyayogarUpa ApAtakamAM hiMsakatva rUpa ApAghanI vyApti ja nathI, te hiMsakatvanI Apatti zI rIte ApI zakAya? AnA parathI e paNa phalita thAya che ke apramattavageremAM hiMsAvita kAcayogarUpa ApAdaka ja hotuM nathI evuM bhASyakArane mAnya nathI. eTaleke e ApAdaka te hoya ja che. tethI apramattavagerenI jema kevalImAM paNa hiMsAnvita yoga (=vyahiMsA) rUpa ApAdaka saMbhavavA chatAM hiMsakavane doSa nathI evuM jaNAvatA graMthakAra kahe che- gAthArtha - hiMsAvitayegathI hiMsakapaNuM AvI jaze evo tarkanuM mULa prazithila che e doSa dekhADavA e pramANe kahyuM che,
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ namannanananaramannammannananana 3che. dharmaparIkSA . 60 yogAbhAva eva pradarzito bhavati, tathA ca prakRte ApAdakAprasiddhipradarzanapara evAyaM grantho'stuityata Aha ApAyagA'pasiddhI Na ya bhaNiyA vatthaccheya ahigAre / tA tassaMmaivayaNaM paNNattIe Na aNNaTuM // 6 // - (ApAdakA'prasiddhina ca bhaNitA vastracchedAdhikAre / tatastatsaMmativacana prajJapte nyArtham // 60 // ) - ApAyagApasiddhitti / ApAdakasya hiMsAnvitayogasyAprasiddhiH na ca bhaNitA vastracche. dAdhikAre, kiMtu bhagavatIvacanAdAraMbhasya kriyAvinAbhAvitvamaGgIkRtyApi pratibandhaiva pUrvapakSiNo dUSaNaM dattam / tathAhi'AraMbhamiTTho jaha AsavAya guttI ya seAya tahA tu sAhU / No(mA) phada vArehi va chijjamANa paiNNahANI va ato'NNahA te // 3927 / / AraMbhamiTThotti / kAro'lAkSaNikaH / he nodaka ! yathA''raMbhastava "adhikRta vastrachedanavyApArayukta jIvamAM hiMsAyuktayoganA kAraNe hiMsakatva Avaze evA tarkanuM mULa prazithila che. arthAt ApAdya-ApAdakanI vyApti asiddha che - e doSa dekhADavA mATe "apramattathI mAMDIne sagI kevaLI sudhInA jIvo, hiMsAmAM vyAkRta kAyayogavALA hovA chatAM bhAvathI upayukta heI hiMsaka hotA nathI" ItyAdi kahyuM che. tethI zaMkAkAre je kahyuM che ke-pUrvapakSInuM je anumAna che ke "apramattAdisaM. baMdhI vanavyApArayukta jIva hiMsaka hoya che, kemake gayukta hoya che. ItyAdi, te anumAnamAM vyabhicAra dekhADavA ukta prasthAdhikAra che ane tethI e anumAnathI kevalImAM hiMsakatvanI siddhi thaI na zakavAthI ahiMsakatva siddha thayuM, paNa dravyahiMsA siddha thaI nahi-vagere te khoTuM kare che, kemake mAtra yogayuktatA to ApAdaka ja na hoI temAM ApAnI vyAptinI asiddhi dekhADavI e nirupayogI ja che (ane tethI e anumAnamAM vyabhicAra dekhADe e paNa nirarthaka heI "te dekhADavA mATe ukta granthAdhikAra che' evuM kahevuM e ayogya che) "mATe kevalImAM dravyahiMsA siddha thaI nahi" e vAta asiddha kare che. chellA (vastradAdhikAra hiMsAnvitayeganA abhAvane jJApaka-pU0 ) zakA - upayukta apramattAdi che yogayukta hovA chatAM ahiMsaka hoya che? evuM "apramattathI mAMDIne sagI sudhInA jIvo gavALA hovA chatAM ahiMsaka hoya che ItyAdi vacanathI je jaNAvyuM che, tenAthI temAM hiMsAvitayogane abhAva hoya che e vAta ja dekhADelI che. ane tethI uktagranthane prastutamAM, vyAptinI asiddhirUpa doSa dekhADavAnA tAtparyavALe nahi, paNa apramattAdimAM hiMsAnvitaga rUpa ApAdaka ja hete nathI evuM dekhADavAnA tAtparyAvALo ja mAne ne ! (ane tethI sagI kevalIne dravyahiMsA hotI nathI e vAta siddha thaI jaze.) AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che che. gAthAtha:- vastra chedananA adhikAramAM ApAdakanI aprasiddhi (=abhAva) kahI nathI. tethI vyAkhyAprajJaptinuM te sAkSIvacana anya arthane jaNAvanAra nathI.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kapabhASyane adhikAra 36 . AsravAya karmopAdAnAya iSTo'bhimataH guptizca tatparihArarUpA zreyase karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he sAdho ! mA spanda mA vA vastra chidyamAna vaary| kimuktaM bhavati ? yadi vastracchedanamAraMbhatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate tato yeya vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAmikA ceSTA kriyate, yo vA tatpratiSedhako svaniruccAryate tAvapyAraMbhatayA bhavatA na kartavyo, ato maduktAdupadezAdanyathA cetkaroSi tataste naH svavacanavirodhalakSaNa dUSaNamApadyata ityarthaH / atha bruvIthA:-yo'yaM mayA bastracchedanapraniSedhako dhvaniruccAryate sa AraMbhapratiSedhAtvAnnirdoSaH-iti, atrocyate adosavaM te jai esa saddo aNNovi kamhA Na bhave adoso| ahicchayA tujjha sadosa ekko evaM satI kassa bhave Na siddhI // 3928 // "yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn , tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet ? tasyApi pramANAtiriktaparibhogavibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / athecchayA svAbhiprAyeNa tavaiko vastracchedanazabdaH sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhavet ? sarvasvApi vA gADhavacana(vAgADama mAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatazcAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyaM 'yo'yaM vastracchedanasamutthaH rAvaH sa ni, rAhA, mahatvariRtvitA vaDha" rUlyA " [ pratibaMdIthI pUrvapakSIne Ape doya tenA saddabhAvane jJApaka-uo ] pUrvapakSInA abhiprAya mujaba hiMsakatvanI je Apatti Ave che tene TALavA mATe, vastra chedAdhikAramAM pUrvapakSIne evuM dUSaNa ApyuM nathI ke "hisAviyogarUpa ApAdakane apramattAdimAM abhAva hoya che kiMtu bhagavatIsUtranA vacana parathI kriyA kare eTale AraMbha thAya ja' evuM svIkArIne paNa pratibaMdIthI ja dUSaNa ApyuM che. arthAt pUrvapakSI vastra chedanAdimAM je je doSa Ape che te te deSa, vastrachedanAdine niSedha vagere karavArUpa je je ceSTAo te kare che temAM Ave che tevuM dekhADavA rUpa temaja potAnI te te ceSTAmAM AvatI ApattinuM te je je rIte vAraNa kare che te te rIte vastrachedanAdimAM paNa vAraNa saMbhavita che evuM dekhADavArUpa pratibaMdhI nyAyathI ja pUrvapakSIne dUSaNa ApyuM che. nahi ke "hiMsAviyogarUpa ApAdaka apramattAdimAM nathI, tethI temAM hiMsakatvanI Apatti ApanAra tuM siddhAntane anamisa lAge che' ItyAdi rIte. bAkI e rIte Apatti TALavA mATe te "apramattAdimAM hiMsAvitaga ja hete nathI" e siddha karavuM paDe jenA mATe "ejanAdikiyA AraMbhane avinAbhAvI hoya che? evA niyamane abhAva mAnave paDe. kAraNake apramAdimAM yoga (ejanAdi kriyA) to hoya ja che ane tema chatAM hiMsA (AraMbha) mAnavI nathI. vaLI e abhAva mAnavA mATe bhagavatI sUtranuM vaLe paNa vIve." ItyAdi je sUtra pUrvapakSIe sAkSI tarIke ApyuM che teno bIjo artha ka95vo paDe. kemake sIdho artha te "kriyA karo eTale AraMbha thAya ja' evA ukta avinAbhAva niyamane jaNAve che, te niyamanA abhAvane nahi. ane te pachI te kapabhASyakAra, "vastra chedanAdi na karavA joIe" ItyAdi pitAnI vAtanuM samarthana karavA mATe A sUtrane upanyAsa karanAra pUrvapakSIne, te abhAva rU5 anya artha jaNAvIne tene "tuM AvA abhiprAyane anabhinna che' ItyAdi ja kaheta... paNa AvuM kAMI kahyuM nathI, ene pratibadIthI ja deSa jaNAvyo che. tenAthI jaNAya
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA pleka.:: tattasmAtkAraNAttatra vastracchedAdhikAre saMmativacanaM prajJapteH 'jAva Na esa jIve' ityAdi bAnyArtha kiM tvejanA ikriyANAmAraMbhAvinAbhAvitvapratipAdakameva, anyathaitadarthasamarthanArthametatsUtramupanyastavantaM taM pUrvapakSiNamanyArthapradarzanenaitadabhiprAyAnabhijJamavakSyat kalpabhASyakRditi / asmAdeva bhagavatIsUtrAdabAdhitayathAzrutArthAdyAvadejanAdikriyA tAvadAraMbhAdisaMbhavaH, iti kevalino dravyahiMsAyAM na sandeha iti bhAvaH // 60 // etadeva spaSTayati kiriAo aMtakiriyAvirohiNIo jiNeNa bhaNiAo / AraMbhAijuAo maMDiyaputteNa puDheNa // 61 // (triA mantakriyAvirobinyo ginena maNitAH | sAmAriyutA maMditapuLa chUTe 66 ) : kiriAotti / maNDitaputreNa pRSTena jinena zrIvardhamAnasvAminA kriyA ejanAdyAH AraMbhAdiyutAH AraMbhAdiniyatAH antakriyAvirodhinyo bhaNitAH / tathA ca bhgvtiisuutrche ke kapabhASyakArane bhagavatInA adhikRtasUtrane sIdho artha ja mAnya che, anya artha mAnya nathI. ane tethI e sUtranA abAdhita sIdhA arthathI jaNAya che ke jyAM sudhI ejanAdikriyA hoya tyAM sudhI AraMbhAdi saMbhavita che. ane tethI ja ejanAdikiyA yukta sagI kevalIne paNa dravyahiMsA havAmAM koI saMdeha raheto nathI. ka95bhASyakAre pUrvapakSIne pratibaMdIthI je dUSaNa ApyuM che te A rIte (327-28) [pUrvapakSIne pratibaMdIthI Apela dUSaNa] ' he daka! (pUrvapakSa karanArA) AraMbha karmabaMdha mATe thAya che ane tenA parihArarUpa gupti saMvararUpa zreya mATe thAya che evuM tane jo saMmata che to tuM spandana na kara, vastrAdinuM chedanakaranArA anya sAdhuone vAravAnI ceSTA na kara ! arthAta-vastrodanAdi AraMbharUpa hovAthI tene karmabaMdhanA kAraNa tarIke je tuM mAne che to vastrachedanAdine niSedha karavA hAtha halAvavA vagere 35 je ceSTA tuM kare che, athavA je niSedhaka zabdo tuM bole che te baMne paNa AraMbharUpa hovAthI tAre karavA na joie, te be tAre na karavA joIe evA mArA A upadeza karatAM je tuM kaMIka ja kare che. to tArI pratijJAnI hAni thAya che. arthAta tArA ja vacanane virodha thavA rU5 dUSaNa Ave che. have ne tAro evo bacAva hoya ke "vastrachedanane niSedha karanAra je zabda huM boluM chuM te anya moTA AraMbharUpa moTA doSane niSedhaka heI nirdoSa che' te ene javAba Avo jANaje tAro e zabda nirdoSa che to vastrachedanAdithI thayela zabda paNa zA mATe nirdoSa na hoya ? kemake e 5Na, kahevA pramANathI vadhu vastrane paribhega-vibhUSA vagere rU5 moTA doSonA parivAranA hetubhUta che. "vastrachedanAdine zabda sadoSa che ane niSedhaka zabda nirdoSa che' evI basa tArI IcchA mAtra ja hoya ane eTalA mAtrathI ja abhipreta arthanI siddhi thaI javAnI hoya te to duniyAmAM konI svapakSasiddhi na thAya? arthAta vANInAvilAsa mAtrathI to tArI jema darekanI pita pitAnI mAnyatAnI siddhi thaI jAya. ane te pachI te ame paNa kahI zakIzuM ke-vastrachedanathI thayela avAja nirdoSa hoya che, kemake zabdarU5 che, jemake tame ka9pele niSedhaka zabda." 60 | pite kahelI vAtanuM ja samarthana karavA granthakAra kahe che- gAthArtha - paMDitaputra vaDe pUchAyelA zrI vardhamAnasvAmI prabhue "ejanAdi kriyAe AraMbhAdine niyata hoI aMtakiyAne virodhI hoya che evuM kahyuM che.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahi'mAM : kalpabhASyanA adhikAra 33 jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eai veyai calai phaMdai ghaTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eai jAva taM taM bhAvaM pariNamai / jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiyaM jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvasta aMte aMtakiriyA bhavai ? No iNaTThe samaTThe // sekeNaTThaNaM bhaMte ! evaM buccai - jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaM jAva aMtakiriA No bhavai ? maMDiyaputtA ! jAvaM caNaM se jIve sayA samiaM jAva pariNamai tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vadRi sAraMbhe vaDai samAraMbhe vaha, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAraM vaTTamANe samAraMbha vamANe bahUNaM pANANaM bhUANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe soAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNyAe piTTAvaNayAe kilAmaNayAe uddAvagayAe pariyAvaNayAe vaha, se teNaTTheNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai jAvaM ca maM se jIve sayA samiyaM ejati jAva pariNamati, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na havaitti || " tadvRttiryathA-' kriyAdhikArAdidamAha jIve NaM ityAdi / iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasaMbhavAt sadA nityaM samiyaMti sapramANaM eyaitti ejate kAte, 'eja kaMpane' iti vacanAt veyaitti vyejate vividha kaMpate, calaitti sthAnAntaraM gacchati, phaMdaitti spandate kiJciccalati, spadi kiJciccalane' iti vacanAt, anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanye, 'ghaTTa' tti sarvadikSu calati, padArthAntara N vA spRzati, khumbhaiti kSubhyati pRthivIM pravizati, kSobhayati vA pRthivIM bibheti vA udIraitti prAbalyena prerayati, padArthAntara vA pratipAdayati / zetrakriyAsaGgrahArthamAha taM taM bhAvaM pariNamati tti utkSepaNA va ( pa ) kSepaNA kuJcanaprasAraNAdika N pariNAmaM yAtItyarthaH / eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyaM, na tu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi / tassa jIvassa aMtetti maraNAnte aMtakiriyatti sakalakarmakSayarUpA / AraMbha tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati sAraMbhai tti saMrabhate teSu vinAzasaMkalpa karoti, samAraMbhai li samArabhate tAneva paritApayati, Aha ca va artha sevA, bhaTThe prayoga karane [ upanAhi kiyAo ageno lagayatIno adhiAra ] A adhikAranuM' bhagavatIsUtra ane vRttinA atha A pramANe('saaddii' 'lava' zabda acche, paNa tenAthI sayogI ejatAdi saMbhavatA nathI.) (kriyAnA adhikAra heAvAthI A sUtra kahyuM che.) prazna :- he bhagavan ! mAlava hamezA samita=saprabhA 4 ye che ? ( ej dhAtu pana arthamA che) vyekte= vividha rIte che ? yA che ! spandate = 46 yA che ? (spaMdU dhAtu OM 64 vyAsavAnA artha bha che.) athavA jIlasAMnA abhiprAyamunaye- anya sthAne kahane punaHtyAM yAve che ? ghaTTai sarva hizAyAM vyAse che ? athavA jIna padhArthane sparza che ? khubhaI = pRthvImA praveze che ? athavA pRthvIne kSeola pabhADe che ? athavA jI le ? udIrai = bhramaNatAthA prere che ? athavA anyapadArtha pratipAhana hare che ? TrammA, utkSepaNu-apakSepaNu-mAyana-prasAra hi te te pariNAma pAme che ? hA bhaDitaputra ! haMmezA sapramANu ejatAdi kare che...yAvat te te bhAve pariName che. A eMjanAdi bhAvA kramabhAvI hAvAthI ''mezA' evuM je kahyuM che te te badhAnI sAdhAraNa rIte jANavuM, pratyeka hamezA haiAya che. evI apekSAe nahi, kemake kramabhAvI bhAvA ekasAthe hAtA nathI. prazna H-he bhagavan ! jyAM sudhI A jIva ejanAdi kare che yAvat te te bhAve pariName che tyAM sudhI tenI sakalakama kSayarUpa atakriyA thAya che ? uttara- bhaDitaputra ! se vAta anI zatI nathI. prazna- bhagavan ! yevu 'ma uhI cha ? uttara- bhaDitaputra ! hAraguDe (nyAM sudhI nAhI re che) tyAM sudhI kRva Ara bhai = pRthvImAyA hine @padrava 4re che, sAra ~bhai= pRthvIprAyAhinA vinAzanA sadare che. samAraMbhai = yAne paritApa 43 4. (ane tethI a`takriyA karI zakatA nathI.) kahyuM che ke-"sava vizudghanayAnAmate sara bha e sakalpa rUpa che, samArabha e paritApa karavA rUpa che, ane AraMbha e upadravarUpa che' vastutaH tenI kriyAthI
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA ple saMkappo saMraMbho paritAvakaro have smaarNbho| AraMbhI uddavao savvaNayANa visuddhANa / / idaM ca kriyAkriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathaJcidbhedo. 'pyastIti darzayitu pUrvoktamevArtha vyadhikaraNata Aha-AraMbhe ityAdi, Ara bhe'dhikaraNabhUte vartate jIvaH, evaM saMra me samArabheca, anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha--'ArabhamANaH saMrabhamANaH samAra. bhamANo jIvaH' ityanena prathamo vAkyArtho'nuditaH, 'AraMme varttamAnaH' ityAdinA tu dvitIyaH, dukkhAvaNayAe ityAdau 'va'zabdasya prAkRtaprabhavatvAd duHkhApanAyAM maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAM, athaveSTaviyogAdiduHkhahetuprApaNAyAM vartate iti yogH| tathA zokApanAyAM dainyaprApaNAyAM, jUrAvaNayAe tti zokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAM, tippAvaNayAe tti tepApanAyAM 'ti-pTepR kSaraNArthAvi'ti vacanAt, zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNaprApaNAyAm / piTTAvaNayAe tti vinaprApaNAyAM, tatazca paritApanAyAM zarIrasaMtApe vartate, kvacitvaThayate dukkhAvaNayAe ityAdi, tacca vyaktameva / yacca tatra 'kilAmaNayAe uhavaNayAe ityadhikArabhidhIyate tatra kilAmaNayAetti glAninayane, uddavaNayAe tti uttrAsana iti // " : atra hyejanAdikriyANAmArambhAdidvAraivAntakriyAvirodhitvaM pratIyate AraMbhAdInAM caijanAdi. kriyAniyatatvam / niyamAzcAyaM yathAsaMbha draSTavyaH, tena nApramattAnAmAraMbhavatsaMrambhasamAraMbhayorapyApattiriti vRddhAH / yukta caitat , AraMbhAdi thAya che. tema chatAM 'kriyA ane kriyAvAnane kathaMcidra abheda hoya che evuM jaNAvavA te samAnAdhikaraNathI (vizeSaNa vizeSyabhAvane mana mAM rAkhIne) A sUtra kahyuM che. have te bene kathaMci bheda paNa che e darzAvavA vyadhikaraNathI sUtra kahe che. tyAM sudhI jIva AraMbhamAM, saMraMbhamAM ane samAraMbhamAM vase che. (A baMne vAyArthanA anuvAda pUrvaka have AgaLa kahe che-) AraMbha-saMraMbha ane samAraMbha karate jIva temaja AraMbha-saraMbha-samAraMbhamAM vartata chava dhaNuM prANIone, bhUtane, jIvone, sone duHkhApanA vagere kriyAmAM vase che. emAM duHkhApanA=maraNAtmaka duHkha pamADavuM athavA ISTaviyogAdiduHkhane hetu pamADa, zokApanA dInatA pamADavI, jurAvaNuM=zokanA atirekathI zarIranI jIrNatA karavI, tipAvaNayA=zokanA atirekanA kAraNe ja AMsu-lAla vagere paDe tevI avasthA pamADavI. piTAvA -pITavAnI kriyA, paritApanA=zarIrasaMtApa pamADavo (kayAMka kuqvaLavAI evo pATha paNa maLe che, ene artha spaSTa che.) ema kayAMka "viTAmanayA 3yA eTale pATha vadhu maLe che temAM kilAmaNayAe glAni pamADavI uddhavaNayA=atyaMtavAsa pamADa. Ama AvI kriyAmAM vato hovAthI kahIe chIe ke jyAM sudhI jIva ejanAdi kare che tyAM sudhI aMtakriyA karato nathI." [kaMpanAdikriyA AraMbhAdi dvArA aMtakriyAvirodhI-phalitArtha bhagavatIsUtranA A adhikAramAM be vAte jaNAya che (1) ejanAdi kriyAo AraMbhAdi dvArA ja aMtakriyAnI virodhI che temaja (2) AraMbhAdi ejanAdi kriyAniyata che arthAt ejanAdi kriyA thAya te AraMbhAdi avazya thAya che. paNa e ArabhAdi avazya thavAno niyama yathAsaMbhava jANu....arthAt je jIvanamAM AraMbha-saMraMbhAdimAMthI jeTalAne saMbhava hoya temAM te niyamA thAya che. tethI apramattAdimAM eja nAdinI hAjarIthI AraMbhanI jema saMraMbha-samAraMbhanI paNa avazya hAjarI mAnavAnI Apatti AvatI nathI. AvuM saMpradAya vRddho (anubhavIe) kahe che. A vAta yogya paNa che e bhagavatIjInA nIcenA sUtra parathI jaNAya che. "jyAM sudhI A jIva sadA sapramANu 1. saMkalpaH saMrambhaH paritApako bhvetsmaarmbhH| AraMbha udrAvakaH sarvanayAnAM vizuddhAnAm //
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsAH bhagavatIjIne adhikAra u6pa 'jAva Na esa jIve sayA samiaM eai veyai jAva ta ta bhAva pariNamai tAva Na aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA egavihabadhara vA no Na abdhe|" ityatraijanAdikriyANAmaSTavidhAdyanyatarabandhavyApyatvavatprakRte'pyAraMbhAdyanyataravyApyatvasyaiva vyutpattimaryAdayA lAbhAt / paraH punarenamevArtha:-'sumunInAM zobhanA munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAna yAvadArambhe vartamAnAnAmapyArambhikI kriyA na bhavati'-ityAdi svayameva granthAntare likhitamasmarannivAnyathaivAtra vyAkhyAprakAramAracayati / tathAhi-antakriyApratibandhakAstAvadyogA eva, yAvadyogAstavadantakriyA na bhavati, yoganirodhe ca bhavatIti teSAM tatpratibandhakatvAd(tva), 'yadabhAvo yatra kAraNaM tadeva tatra pratibandhakami ti jagatsthiteH / na caivaM kvApyAgame jIvaghAtanirodhe tajjanyakarmabandhanirodhe vA'ntakriyA bhaNitA / ejanAdi kriyA kare che... yAvata te te bhAve pariName che tyAM sudhI aSTavidhabaMdhaka hoya che athavA saptavidhabaMdhaka hoya che athavA SaDuvidhabaMdhaka hoya che athavA ekavidha baMdhaka hoya che. paNa abaMdhaka heto nathI." bhagavatIjInA A sUtramAM "ejanAdi kiyA aSTavidhabaMdhakatvAdi pratyekane vyApya hoya che evuM nathI kahyuM, paNa "aSTavidha baMdhakatva-saptavidha baMdhakatva vagere. mAMthI paNa koI paNa ekane (anyatarane) vyApya hoya che' evuM kahyuM che. A ja rIte prastutamAM paNa tevI vyutpattimaryAdAnA kAraNe (paraspara AkAMkSAvALA zabdonA tevA sAmarthyanA kAraNe) ejanAdi kriyAmAM AraMbhAdi darekanuM vyApyatva hevuM siddha nathI thatuM, paNa AraMbhAdimAMthI kaI paNa ekanuM (anyataranuM) (ejanAdikiyA hoya te AraMbhAdi traNamAMthI keIpaNa eka avazya hoya ja evuM vyApyatva hovuM ja siddha thAya che. vaLI pUrvapakSI te A ja bAbatamAM pote ja anya granthamAM je kahyuM che ke "apramattaguNaThANuthI mAMDIne teramA guNaThANA sudhInA susAdhuo AraMbhamAM vattatA hoya te paNa teone AraMbhikI kriyA hotI nathI te jANe ke yAda ja AvatuM na hoya tema ahIM judA prakAranI be kalpanA karIne vyAkhyA kare che. te A rIte - [ ga ja aMtakriyAvidhI-pUo] pUrvapakSa H (1) aMtakriyAnA pratibaMdhaka cogo ja che, kemake jyAM sudhI go hoya che tyAM sudhI aMtakriyA thatI nathI ane yoganirodha thae chate te thAya che. jene abhAva jemAM kAraNa hoya te ja tene pratibaMdhaka hoya evI jagatasthiti che. paNa A rIte AgamamAM kayAMya paNa evuM kahyuM nathI ke "jIvaghAtane ke tajajanyakarmabaMdhane nirodha thaye chate aMtakriyA thAya che. tethI nakkI thAya che ke sAkSAt jIvaghAtarUpa AraMbha aMtakriyAne pratibaMdhaka nathI. kAraNa ke tenA abhAvane aMtakriyAnA kAraNa tarIke kahyo nathI. ulTa araNikAputra AcArya-gajasukumAla vagerenA dRSTAMtathI te jaNAya che ke jIvavirAdhanA hovA chatAM kevalajJAna-aMtakriyA thaI zake che. tethI "jIvavirAdhanA aMtakriyAnI pratibaMdhaka che' evI te zaMkA paNa kayAMthI UThe? (2) bhagavatIjInA ukta sUtramAM 1. yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate, vyejate yAvattaM taM bhAva pariNamate tAvadaSTavidhabandhako vA sapta. vidhabandhako vA pahivadhabandhako vA ekavidhabandhako vA, no'bandhakaH //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA kSe. je tasmAtsAkSAjIvaghAtalakSaNa Arambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadabhAve'ntakriyAyA abhaNanAt , pratyutAnnikAputrAcAryagajasukumArAdidRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntakriyayo rjAyamAnatvAt kutastatpratibandhakatvazaGkApi ? ityatra sUtre ejanAdikriyAjanya Arambho na bhaNitaH kintu kriyArambhayorekAdhikaraNe niyamo bhaNitaH, sa caiva 'yo yAvatkAlaM yata(eja)nAdikriyAvAn tAvatkAla sa AraMbhAdimAneva,' evaM ca sati kaMpanAdikriyA vyApyA, AraMbhazca vyApakaH, tena kaMpanAdikriyA nAraMbhahetuH, kintvAraMbhaH kaMpanAdikriyAhetuH, yathA 'yAvatkAla yo dhUmavAstAvatkAla sa ATaeNndhanaprabhavavahinamAneva' ityatra dhUmaratathAbhUtavalejanako na bhavati, bhavati ca tayAbhUto vahnidhUmajanakaH, ityantakriyApratibandhakAraMbhavyApyatvena kaMpanAdikriyANAmantakriyApratibandhakatvaM vyAkhyeyaM, AraMbhazabdena ca yogA ucyante, jIvaghAtAdilakSaNAraMbhAdijanakatvena kAraNe kAryopacArAt , zAstrasaMmata' ca yogAnAmArambhatvam / tadukta bhgvtiivRttauejanAdi kriyAthI AraMbha thAya che (arthAta kiyA kAraNa che ane AraMbha kArya che) evuM nathI kahyuM, kinakriyA ane AraMbhane eka adhikaraNamAM niyama jaNAvyo che. te A rIte je jeTalA kALa sudhI ejanAdi kriyA vALo hoya te teTalA kALa sudhI AraMbhAdiyukta ja hoya che. A niyama parathI jaNAve che ke kaMpanAdi kriyA vyApya che ane AraMbha vyApaka che. vaLI vyApya-vyApaka bhAva dharAvanAra cIjo je paraspara kArya kAraNabhAva paNa dharAvatI hoya te temAMthI vyApya ja kArya bane che ane vyApaka ja kAraNa bane che. vyApya cIja kAraNa banI zakatI nathI. jemake "je jyAM sudhI dhUmavAna hoya te tyAM sudhI Adra Inzana (bhInAM baLataNa) thI utpanna thaela agni vALo hoya che. evA niyamamAM dhUma tevA agninuM kAraNa nathI banate paNa te agni ja dhUmADAnuM kAraNa bane che. tethI prastutamAM paNa kaMpanAdikriyA AraMbhanA hetubhUta nathI paNa AraMbha ja kaMpanAdi kriyAne hetu che. Ama ukta bhagavatIsUtramAM "ejanAdi kriyAthI AraMbha thAya che' evuM kahyuM nathI paNa "ejanAdi kriyA AraMbhane vyApya che temaja AraMbhanuM kArya che tevuM jaNAvyuM che. mATe "kaMpanAdikriyA AraMbhAdi dvArA aMtakriyAnI pratibaMdhaka che evI vyAkhyA karavI na joIe, paNa evI vyAkhyA karavI joIe ke* (bhagavatIjInA sUtranI pUrvapakSI ka9ipata vyAkhyA) ' kaMpanAdi kriyA aMtakriyAnA pratibaMdhaka evA AraMbhane vyApya hovAthI aMtakriyAnI pratibaMdhaka che. arthAt aMtakriyAne sAkSAt pratibaMdhaka te yoga ja che. kaMpa nAdi kriyAo te te yoga (AraMbha) ne vyApya hoI aMtakriyAnI pratibaMdhaka bane che." vaLI AmAM, "AraMbha' zabdane artha "sAkSAt jIvaghAta' na kare kitu jIvaghAta vagere rUpa AraMbhAdine janaka e "ga" rUpa artha kAraNamAM kAryane upacAra karIne karavo. kemake (1) jIvaghAta thavAthI kAMI. ejanAdi kriyA thatI nathI, temaja (2) sAkSAta chavaghAta nahi, kintu ja aMtakriyAnA pratibaMdhaka che evuM ame dekhADI ja gayA chIe. vaLI "AraMbha' zabdathI vega artha paNa laI zakAya che. e vAta zAstra saMmata paNa che ja. bhagavatI sUtra (1-2-21) nI vRttimAM kahyuM che ke
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : bhagavatIjIne adhikAra "nanu 'mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetavaH' iti prasiddhiH, iha tu AraMbhikyAdayo'bhihitA iMtikathaM na virodhaH? ucyate-AraMbhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigrahaH, yogAnAM tadrUpatvAt, zeSapadeSu ca zeSabandhahetutharigrahaH pratIta ti " etaccAyukta, AraMbhAdizabdatrayeNa yogAbhidhAnasya durghaTatvAt , ejanAdikriyAtiriktakAyAdisadhrIcInajIvavyApArarUpayogasadbhAve pramANAbhAvAd, yogAnAM yoganirodharUpAntakriyAyAM pratibandhakatvAbhAvAcca, nahi ghaTo ghaTanAzaM prati pratibandhaka iti / tasmAd, 'ejanAdirahito nAraMbhAdiSu vartate, yathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazAladhyAnena sakalakarmadhvasarUpA'ntakriyA bhavatIti zakA:- mithAva, avirati, kaSaya ane yoge karmabaMdhanA hetu tarIke prasiddha che jyAre ahI to AraMbhikI vagere kriyAne te hetu tarIke kahI che. te AmAM virodha nathI? samAdhAna :ahIM "AraMbha-parigraha' zabdathI veganuM ja grahaNa karyuM che. kAraNake ga tadrupa che. zeSa pademAM baMdhanA zeSa hetuona grahaNa che e te pratIta ja che. mATe bhagavatIjInA ukta satrathI evo artha phalita karI zakAya che ke "jyAM sudhI ejanAdi hoya che tyAM sudhI yogAtmaka AraMbhAdi (ga) hoya che, paNa e artha phalita karI zakAtuM nathI ke "ejanAdiyukta evA yogI kevaLIne AraMbha-javaghAta (dravyahiMsA) avazya saMbhave che.' [ kapanAdine vega sAthe niyama batAvyAnI pUrvapakSakalpanA agya] uttarapakSa - AraMbhAdine garUpa mAnI, "uktasUtrathI kevaLIone dravyahiMsA siddha thatI nathI evuM kahevuM e ayogya che, kemake AraMbhAdi traNa zabdo yegane jaNAve e vAta sIdhesIdhI ghaTI zake evI nathI. te paNa eTalA mATe ke "AraMbhAdine artha ga tarIke laIne sUtramAM ejanAdi kriyAne yoga sAthe niyama batAvyuM che e vAta atyaMta asaMgata che, kemake ejanAdi kriyAthI je bhinna hoya ane tema chatAM je kAyAdinI sahAyathI pravartelA jIvavyApArarUpa hoya tevo yoga havAmAM koI pramANa nathI. arthAt ejanAdi kriyAthI bhinna hoya evI ga jevI keI cIja ja nathI ke jenI sAthe ejanAdikriyAne niyama dekhADavA sUtra kahevuM paDe. ane pitAne te pitAnI sAthe niyama sarvatra siddha ja hoya che. eTale sUtrathI tene te dekhADavAno hite nathI. tethI ejanAdi kriyAno svasvarUpa yoganI sAthe niyama dekhADayo che te vAta saMgata nathI. vaLI jema ghaDe ghaDAnA nAza pratye pratibaMdhaka nathI tema yoga paNa ganirodharUpa aMtakriyA pratye pratibaMdhaka nathI ja. te pachI, jemAM aMtakiyAnA pratibaMdhaka tarIke AraMbhAdine jaNAvyA hoya te vAkayamAM AraMbhAdine artha yoga zI rIte karI zakAya? tethI uktasUtranI pUrvapakSIe karelI AvI vyAkhyA egya nathI. paNa bhagavatIsUtranI vRttimAM ja je AgaLa vyatireka dekhADe che tenAthI ejanAdikiyA AraMbhAdidvArA aMtakriya virodhI che evI vyAkhyA karavI ja yogya che. te vyatireka A rIte dekhADayo che--e janAdi-rahitajIva AraMbhAdimAM vartAto nathI, ane tethI jIvane duHkhAdi pamADavAnI kriyA karato nathI. tethI enI yoganirodhanAmanA zukaladhyAnathI saMpUrNa karmakSayarUpa atakriyA thAya che.' vaLI pUrvapakSIe nIce mujaba je kahyuM che te paNa upahAsa pAtra ja che. je
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 dharmaparIkSA pleo 62 bhagavatIvRttAvevAgre vyatirekapradarzanAdejanAdInAmArambhAdidvArA'ntakriyAvirodhitvavyAkhyAnameva nyAyyamiti / yattu evamapi yadyArambhAdizabdairuktaprakAreNehA'vyAkhyAtatvAt sAkSAjjIvaghAto. 'bhimataH, tarhi 'jIve NaM bhaMte ! sayA samiaM eyai' ityAdisAmAnyasUtre sayogijIvaH kevalivyatirikta eva prAyaH, anyathA sattahiM ThANehiM kevaliM jAgejjA' ityAdi vizeSasUtravirodhena sUtrAbhiprAyakalpane matikalpanA mahAnarthahetuH- ityAdyukta tadupahAsapAtra', vRttikRdabhiprAyollaGghanena svasyaiva matikalpanAyA mahAnarthahetutvAt , 'sattahiM ThANehiM' ityAdisUtrasya bhinnaviSayatvena prakRtasAmAnyasUtrAvadhikavizeSasUtra(tva)sya kenApi granthakAreNAnupadarzitatvAcceti // 61 / / - syAdiyamAzaGkA-sakalasayogigataijanA kriyAsAmAnyasya na sAkSAdAraMbhAdiniyatatvaM, bhagavatIvRttAveva sUkSmapRthivyAdInAM sAkSAdAtmAraMbhakatvaniSedhAd / evaM ca bhavatyapi kevalinaH sadA sAkSAdAraMbhAnabhyupagamena yadA tadabhAvastadA dvArAbhAvAdejanAdikriyayA'pratibandhAtkevalajJAnotpattya [anya pUrvapakSaka95nA ane tenI upahAsvatA]. pUrvapakSa :- AvuM hovA chatAM paNa (pUrvapakSIe AraMbhAdine artha je yoga karyo tenuM bhagavatIjInA anya sUtranI vRttithI samarthana thatuM hovA chatAM paNa) adhikRta satranI vyAkhyAmAM AraMbhAdi zabdanI e rIte vyAkhyA karI na hovAthI yogarU5 artha na letAM sAkSAta jIvaghAtarUpa artha levo ja abhimata hoya to nIce na mare! savA samii gapha..." ItyAdi sAmAnya sUtramAM jIva' tarIke "sagI che nahi paNa kevalI sivAyanA sAgI cho" levA paDaze, kemake nahitara sagI jIvane paNa ejanAdi kriyA hAjara heI jIvaghAtarUpa AraMbha mAna e Avazyaka banI javAthI kevalI prANAtipAta karanAra na hoya" vagere rUpa kevalInA liMgo darzAvanAra je "hiM hi va4i gALe jA.' ityAdi vizeSasUtra che tene virodha thavAnI Apatti Avaze. paNa sAmAnyathI, vizeSasUvathI sAmAnyasUtra bAdhita thatuM hoya che, sAmAnyasUtrathI vizeSasUtra nahi. ane tethI ja e vizeSasUtrane virodha na thAya evo koI navo abhiprAya ka9pavAmAM Ave te svamatikalpanA doDAvavArUpa mahA anarthane hetu AvI paDaze. uttarapakSa - pUrva pakSIe AvuM ja kahyuM che te upahAsa pAtra che, kemake (1) vRttikAre chava tarIke badhA sogAjIva levAne je abhiprAya dekhADayo che tene ulaMghIne "kevalI sivAyanA sagI chava levA" evI vyAkhyA karavI e potAnI ja matikalpanArUpa hoI mahAanarthane hetu che. vaLI (2) "kSahiM TALahiM....' ityAdisUtra e bhinnaviSayavALuM che, tethI "prastuta vIve ..." ItyAdi sUtra e sAmAnyasUtra che ane te "sattara TALef ItyAdi sUtra e te sAmAnyasUtra saMbaMdhI vizeSasUtrarUpa che evuM te kaI prakAre dekhADayuM ja nathI. (eTale e be sUtro sAmAnya-vizeSa satra rU5 nathI.) to "sAmAnyasUtrathI vizeSasUtra bAdhita thatuM nathI ItyAdi vAta ja ahI kayAM prastuta rahI? mATe prastuta sUtranA "AraMbhAdi' zabdathI yoga nahi, paNa "jIvaghAtAdirUpa AraMbha ja levAne che ane tethI sagI kevalIne paNa dravyahiMsA hevI siddha thAya che. 61
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : ArabhAdine vicAra nantarameva kevalino'ntakriyAprasaGgaH / yadi cAntakriyAyAM kadAcit kriyAmAtrasya kadAcicca sAkSAdAraMbhasyA'niyatavirodhitva svIkriyate tadA niyatAraMbhAdidvArakatvena tadvirodhitvavyAkhyAnavirodha ityatrAha AraMbhAijuanaM tassattIe phuDehi Na u tehiM / taspattIvigame puNa jogaNiroho apaDibaddho // 62 // [ AraMbhAdiyutatva tacchaktyA sphuTairna tu taiH / tacchaktivigame punaryoganirodho'pratibaddhaH // 62 // ] ArambhAdiyutatvaAraMbhAdiniyatatva kriyANAmiti prAtanamihAnuSajyate, tacchaktyA AraMbhAdizaktyA turevakArArthoM bhinnakramaJca, na tu taiH sphuTaiH sphuTaireva tairAraMbhAdibhirnetyarthaH / ayaM bhAvaH-sthUlakAlAvacchedena tAvadetatsUtroktae(ktai)janAdikriyANAM sAkSAdAra bhaniyamo * bAdara [ejanAdi ArabhAdine sAkSAt niyata nathI-zaMkA]. kadAca zaMkA paDe ke-bhagavatIjInA (1-1-16) sUtranI vRttimAM ja ke asaMyata evA sakSama ekendriya vagerene AtmAraMbhakatva vagere sAkSAta hetuM nathI, te paNa aviratinI apekSAe te jANavuM." ItyAdi kahIne sAkSAt AraMbhakatvane niSedha karyo che. tenAthI jaNAya che ke "sakala sagIomAM rahela ejanAdi sAmAnya kriyA sAkSAt AraMbhAdine niyata nathI. (arthAt te kriyA hoya te sAkSAt AraMbhAdi hoya ja e niyama nathI.) mATe sagI kevalIomAM paNa, ejanAdi kriyA hovA mAtrathI haMmezA sAkSAda AraMbha hAya ja' evuM mAnavuM Avazyaka rahetuM nathI. tethI ejanAdi hovA chatAM jyAre sAkSAdda AraMbhano abhAva hoya tyAre AraMbhAtmaka kArane ja abhAva hovAthI ejanAdi kriyA aMtakriyAne pratibaMdha karaze nahi, (kemake ejanAdi kriyAne AraMbhadvArA aMtakriyAnI pratibaMdhaka mAnI che) ane te pachI kevalajJAnanI utpatti thayA pachI tarata je e vakhate kevalIne aMtakiyA thaI javAnI Apatti Avaze. e Apatti na Ave e mATe evuM je mAnazo ke "aMtakriyA pratye kayAreka sAkSAt AraMbha ane kayAreka (sAkSAdda AraMbhavikla evI) kriyA mAtra pratibaMdhaka bane che. tethI uktakALe AraMbha na hovA chatAM kriyAmAtra ja aMtakriyAne pratibaMdha karI detI hAI e Apatti AvatI nathI evuM je mAnaze te temAM aniyatavirodhitA mAnavI paDavAthI (eTale ke aMtakriyAno keI eka cokkasa virodhI=pratibaMdhaka nathI. paNa kayAreka sAkSAt AraMbha virodhI che ane kyAreka AraMbhavikala kriyA virodhI che ema anugatavidhinA mAnavI paDavAthI) vRttikAre je niyatavirodhitAnuM vyAkhyAna karyuM che ke "kaMpanAdi kriyA svaniyata AraMbhAdi dvArA aMtakriyAnI virodhI che teno virodha thaze-AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che . [AraMbhAdijananazaktinI apekSAe sAkSAta niyata-samAdhAna ] : gAthAtha :- ejanAdi kriyAone AraMbhAdine niyata je kahI che te temAM rahelI AraMbhArijananazaktinI apekSAe kahelI jANavI, skuTa evA AraMbhAdinI apekSAe kahelI nahi. AraMbhAdine pedA karavAnI A zakti jyAre cAlI jAya che, . tyAre ganirodha apratibaddha banI jAya che, arthAt pachI tene pratibaMdha thato nathI.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ : dharmaparIkSA phI para yogasya nAsaMbhavI, itthaMbhUtaniyamasyApi sUtre'bhidhAnAd, ata eva yasmin samaye kAyikI kiyA tasmin pAritApanikI prANAtipAtikI ca prajJApanoktezaniyamenaiva vRttikRtopapAditA / tathA hi"samayagrahaNena ceha sAmAnyaH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktasvarUpo naizcayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathamasamaya evA'saMbhavAditi" / ayaM ca niyama AraMbhajAtIyasya doSatvasphudIkaraNArtha vyavahAreNocyate, na tu kevalino'pyAraMbho doSa (iti sphuTIkaraNArtha) iti nAnupapattiH / tathApi nizcayato yogAnAM kevalAnAmeva yatpratibandhakatvaM pareNodbhAvyate saba vasaM badAmA na sudAra bhayuktAnAM navA kevalAnoM yogAnAmantakriyApratibandhakatvaM nizcinumaH, kintvAraMbhazaktiyuktAnAmantakriyAvirodhitvaM, prANighAtAnukUlapudgalapreraNAkAristhUlakriyArUpAraMbhajananazaktisahitaiyogaiH sthUlakriyArUpAraMbhajananadvArA'ntakriyApratighAtAd, ata eva caramayAne AraMbhajananazaktyananvayAttena nAntakriyApratibandhaH, iti tadanantaramevAntakriyAsaMbhavastadidamAhatacchaktivigame AraMbhAdijananazaktivilaye punaryoganirodho'pratibaddho'skhalitasAmagrIkaH, carama bhAvArtha A che-A sUtramAM ejanAdikriyAone je sAkSAduAraMbhaniyama kahyo che te aMtarmuhUrnAdirUpa sthUlakAlanI apekSAe bAdaragavALA jene mATe asaMbhavita nathI. arthAta bAdaragavALA jIvanI aMtamuhUrnAdi sthUlakALabhAvI ejanAdi kiyAe jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI sAkSAt jIvavirAdhanA vagere rUpa AraMbhAdi hoya che e niyama te asaMbhavita nathI ja-paNa sUtramAM te "nA" ItyAdi zabdaprayoga che jenAthI "samaya" rUpa sUmakALa paNa pakaDI zakAya che. tethI A sthUlakAlAdighaTita niyama sUtramAM te kahyo nathI"--evI zaMkA na karavI, kemake sUtramAM 'kAva' AdizabdothI AvA niyamanuM paNa abhidhAna karyuM hovuM dekhAya che. mATe ja te prajJApanAmAM je samayamAM kAyikI kriyA hoya te samayamAM pAritApanikI ane prANAtipAtikI kriyA hoya che. ItyAdi je kahyuM che tenI AvA sthUlakAlAdighaTita niyamathI ja vRttikAre saMgati karI che. te A rIte-"samaya zabdayI ahIM sAmAnya kALa le, atyaMta sUkama yaktasvarUpavA taikSayika samaya nahi. kemake paritApana ane prANAtipAta tIra vagere phekavAthI thatA hovAthI te aMgenI kAyikakriyA zarU karI enA pahelAM ja samaye te be thaI jAya evuM saMbhavatuM nathI." [ AraMbhajananazaktiyukta ge aMtakriyAnA pratibaMdhaka] vaLI razUlakAlAdighaTita A niyama paNa "AraMbhane samAna jAtIya je kaI hoya te sAmAnyathI deSarUpa hoya evuM vyakta karavA mATe vyavahArathI kahevAya che, nahi ke kevalIone paNa AraMbha doSarUpa hoya che evuM jaNAvavA mATe. tethI kevalIomAM te deza AvI paDavAnI asaMgati UbhI thatI nathI. tema chatAM, pUrvapakSI nizcayathI mAtra yogane ja je pratibaMdhaka tarIke sthApe che te aMge ame kahIe chIe. 5Ta AraMbha yukta yogamAM ke tevA AraMbha zUnya mAtra rogomAM antakriyAnI pratibaMdhakatAne ame nizcaya karatA nathI, kintu AraMbhanI zakti yukata yugamAM tene nirAma karIe chIe, kemake jemAMthI prANIno ghAta thAya tevA pudagalane prerI zake evI lakiyArUpaAraMbha utpanna karavA dvArA aMtakriyA aTake che. tethI ja, caramayogamAM AvI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevala mAM dravyahisA : ArbhAdinA vicAra yogakSaNasyaiva yoganirodhajanakatvAd / idaM ca sUkSmarjusUtranayamatamityaviruddhamiti mantavyam ||62|| - nanvevamanena sUtreNa kevalina AraMbhajananazaktyanvita yogavastraM bhavadbhirabhyupagata, tacA smAkamapi saMmatameva, AraMbhasvarUpa yogyatAyAH kevaliyogeSvasmAbhirapyabhyupagamAt / na cAtA kevalinyAraMbhasaMbhavo'pi, mohanIyAbhAvena tannirUpitaphalopahita yogyatAyAstatrA'svIkArAT iti parAzaGkAyAmAha - PE pogalapaNolaNAe jo AraMbho imIi kiriyAe / NiyamA muNINa bhaNio sassianAeNa so'duTTho // 63 // [ purvIpranonAmAM ya AraMmoDayA yiyA / niyamAmunInAM mazitaH rAyijJAtena soDavuSTa 62 // ] poggalapaNollaNAra tti / anayA''raMbhazaktyA hetubhUtayA, kriyayA ejanAdilakSaNayA, pudgalapraNodanAyAM jIvaghanalo kAntaH sthAparAparapudgalapreraNAyAM tathAvidhasahakArisaMparkasamudbhUtAyAM kriyArUpa AraMbhanI jananazakti bhaLelI na levAthI tenAthI aMtakriyAnA pratibadha thatA nathI ane tethI te pachI tarata ja aMtakriyA thAya che. A ja vAtane taotti...' ItyAdi uttarA thI kahI che. ArabhAdijananazaktine nAza thaye chate cAnirAdha askhalita sAmagrIvALA bane che, kemake caramayeAgakSaNa ja yAganirAdhajanaka che je e vakhate hAjara thaI gaI hAya che. za'kA :- caramayAgakSaNa eTale 13 mA guThANAnA carama samathanA cega, tame ene cAginarAdhajanaka kaheA cheA jayAre zAstrakArA tA 13 mA guNuThANuAnA sarama ata sutta bhAvI sUkSmakAyayeAga vagere ke je cegA khAtarakAyayeAga vagerene ruMdhe che te aSA samayabhAvI yAgAne ceAganirAdhajanaka kahe che. eTale emAM zuM virAdha nathI ? samAdhAna :-nA, A ame je caramaye gakSaNane yAganirAdhanI janaka kahIe chIe te sUkSmaRRjusUtranayamate kahIe chIe, mATe keAI virodha nathI e jANavu.. prakA zaMkA :- A sUtrathI tame 'kevalIe Arabhajananazaktiyukta mAgavALA hAtha che" evuM svIkAyu' (sAkSAph Ara'bhajanaka yAgavALA hAya che evu nahi) ane e te amane paNa sa*mata ja che, kemake Ara'bhajanana zakti eTale AbhanI svarUpacegyatA, jene kevalInA ceAgeAmAM ame paNa mAnelI ja che. paNa eTalA mAtrathI kelIomAM sAkSAtkavaghAtarUpa ArabhanI sabhAvanA paNa siddha thaI jatI nathI ke jethI dri sAnI siddhi thAya, kemake te cegAmAM svarUpayeAgyatA haiAvA chatAM, maitahanIya pa sahakArI kAraNanA abhAva thayeA heAvAnA kAraNe kaLApahiyeAgyatA hAjI ame mAnatA nathI. AvI zakAnA samAdhAna mATe granthakAra kahe che-- ( e zaktinA kAraNe ejanAdithI thayela AraMbha sAdhuone nirdoSa ) gAthA :- A ArabhajananazaktinA kAraNe ejanAdi kriyAthI, ghana evA lAkamAM rahelA ekakhIjA pudgalAnI, amuka cAkkasa prakAranA sahakArInA sa`pathI. ha bhavela preraNA thaye te je Ara'bha thAya che te muniene mATe zAyikAta mujaba avazya adRSTa kahyo che.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dharma parIkSA ple. 3 satyAM, ya AraMbho bhavati, sa niyamAnmunInAM zAsyikazAtenA'duSTo bhaNitaH / ayaM bhAvaHsthUlakriyayA pudgalapreraNAyAmAraMbhastAvatsAdhUnAmapyavarjanIyo bhavati / ata evA''hArakasamudghAtaniHsRSTapudgalairapi zarIrasaMbadvaistadasaMbaddhairvA prANAdighAte trikriyatvAdikamuktam / tathA ca samudghAtapade prakSApanAsUtra (342)1"teNaM bhaMte! poggalA NicchuDhA samANA jAI tattha pANAI bhUAI' jIvAI sattAI abhihaNaMti jAva ubaddavati, tehiMto Na bhaMte jIve kaikirie ? goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| te bhaMte ! jIvA tAo jIvAo kaikiriA? go0 eva ceva, se NaM bhaMte! jIve te ya jIvA aNNesiM jIvANa paraMparAghAeNa kaikiriyA ? go0 tikiriyAvi caukiriyAvi pNckiriyaavitti|" paraM pramattatAdazAyAmArambhapratyayA kriyA nimittaM, apramattatAdazAyAM tu dhArmikakriyA yogAnta. bhaMtatayA zAsyikadRSTAntena hitatvAd yogAtiriktadoSavidhayA na doSabhAk / tadukta bRhatkalpabhASye AhAraNIhAravihIsu jogo savvo adosAya jahA jayassa / hiAya sassaMmi va sassiyassa bhaMDassa evaM parikammaNa tu // 3931 // yathA yatasya prayatnaparasya sAdhoH, AhAranIhArAdividhiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati tathA bhANDasyopakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikamevameva yatanayA kriyA mANa nirdoSa draSTavyam / dRSTAntamAha-hiyAya sassaMmi va sassiassa tti / zasyena caratIti zAsyikA ahIM A tAtparya che-sthalakriyAthI thayela pula preraNAmAM thate AraMbha sAdhuone paNa avarjanIya hoya che. tethI ja AhArakasamudaghAtamAM choDelA zarIrasaMbaddha ke asaMbaddha pudagalothI paNa prANadighAta thaye chate trikriyasvAdi kahyA che. samudraghAtapadamAM panavaNanuM sUtra AvuM jaNAve che- bhadanta ! choDAyelA te pudagalo tyAM je spardhAyelA prANIbhuut-91-stvaane che...yAvata 85 42 cha, bhagavan ! samudadhAtamA 27 te sonA kAraNe te prANu vagerenA bArAmAM keTalI kriyAvALA bane che? gautama ! traNakriyAvALa bane, kayAM to cAra kriyAvALe bane yA te pAMcakriyAvALA bane che. tema he bhagavana ! haNAI rahelA te prANI vagere chevo samuddaghAtamAM rahelA te jIvanI bAbatamAM keTalI kriyAvALA bane che ? gau0 upara pramANe ja traNa, cAra ke pAMca kiyAvALA bane che. he bhagavana ! samuddaghAtagata te jIvathI haNAI rahelA te prANI vagerethI bIjA je jIvo haNAtA hoya teo vagerenI apekSAe te samudyAtagata jIva ane ukta prANI vagere keTalI kriyAvALA hoya che ? gautama! traNa kriyAvALA hoya, cAra kriyAvALA hoya ke pAMcakriyAvALA paNa hoya." Ama AraMbha avarjanIya hovA chatAM vizeSatA e hoya che ke pramattatAdazAmAM Ara. bhapratyayikakiyA temAM nimitta bane che (arthAta te vizeSakarmabaMdhanA kAraNabhUta svataMtra deSarUpa bane che.) jyAre apramattatAdazAmAM te kriyA dhArmikakriyA aMgenA rogamAM aMtarbhata hevAnA kAraNe zAspikadaSNAta mujaba hitAvaha heI yogabhinna svataMtraNa tarIke deSakaranAra banatI nathI. eTale ke ganimitte karmabaMdhAdi rUpa je doSa thavAne hoya tenA karatAM vizeSa kaI doSa karanArI banatI nathI. bRhatkalapabhASyamAM kahyuM che ke 1. te bhadanta ! pudgalA nikSiptAH santaH yAstatra prANAn bhUtAn jIvAn sattvAn abhinanti, yAvadupadravanti sa bhadanta ! jIvaH katikriyaH, gau0 syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAtpaJcakriyaH / te ca bhadanta jIvAH te katikriyA gau0 evameva / sa ca bhadanta ! jIvaH te ca jIvA anyeSAM jIvAnAM paraMparAghAtena katikriyAH go. syAt trikriyA api, catuSkriyA api paJcakriyA veti // 2. bhAhAranIhAravidhiSu yogaH sarvo'doSAya yathA yatasya / hitAya zasye vA zAsyikasya bhANDasyaitatparikarmaNaM tu / /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahisA : Ara'bhAdinA vicAra 370 kRSIvalaH, tasya yathA tadvi(zasyavi ) trayaM parikarmaNa niddiNanAdikaM hitAya bhavati tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA vojha - yadvacchatyahitArtha zastrAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati zastrapIDA yatnavataH sA'lpadeoSAya // tadvajjIva hitArtha jIvAkIrNe 'pi vicarato loke / yA bhavati jIvapIDA yatnavataH sAtpadeASAya / / " // iti / tathA ca sthUlakriyaivAraMbharUpA saMpannA, mohanIyaM ca na tasyAM hetuH, dRSTeSTaviro dhAd-ityevaMbhUtAraMbhasya bhagavati sattve na bAdhakamityAraMbhazakirevAraMbhAkSepikA, anyathA caramayoga iva prAktanayeAgeSvapyAraMbhazaktikalpane pramANAbhAvaH, nizvayena kAryaM kurvata eva kAraNatvAbhyupagamAd / na ca zaktivizeSa' vinA yogatvenaiva kevali yogasyAraMbhasvarUpayogyatvAbhyupagama yauktikaH, caramaMyogasyApi tattvApatteH / na ceSTApattiH, AraMbhasvarUpa yogyayogatvenAntakriyAvirodhitvAd, ityAraMbhazaktisattve kevalinaH sthUlakriyArUpAraMbho nAnupapanna iti / / 63 / / etadevAha - "jema jayA vagerenA prayatnamAM tatpara sAdhunA AhAranIhArAdinI vidhi a MgenA badhe yAga tamArA mate paNu deSa mATe banatA nathI tema upakaraNanuM jayaNApUrNAMka karAtu chedanAdi rUpa parikamAM paNa nirdoSa jANavuM joIe. temAM dRSTAnta-zasya=dhAnya, tenAthI jIve te zAspika=kheDUta. te zastra aMge nirdeiNunAdi (=AjubAju vadheluM dhAsa ukheDavu' vagere) je parikama kare che te dhAnyanA hita (vRddhi AdarUpa) mATe thAya che tema upakaraNanuM A parikama pazu navu'. kahyu` che ke dhAnyathI lacI paDelA khetaramAM dhAnyanA hita mATe prayatnapUrvaka karatA kheDUtathI dhAnyane je thADI ghaNI pIDA thAya che te jema kheDUtane alpadeSa mATe thAya che tema javAnA hitane mATe, jIvAthI bharelA lAkamAM jayAdinA prayatnapUrva`ka vicaratA sAdhuthI jIvAne je pIDA thAya che te apadeSa mATe thAya che." sthUilakriyA rUpa Arbha kevalImAM akhAdhita] Ama sthUlakriyA ja AraMbharUpe siddha thAya che ane vaLI mAhanIya krama temAM kAraNabhUta nathI, kema ke jo e kAraNa hoya te dRSTanA ane iSTanA virAdha thAya che. mATe sthUlakriyArUpa AraMbha kevalI bhagavAmAM hAvAmAM TAI khAdhaka na heAvAthI Arabhazaktine ja Ara'bhanI AkSepikA (khe'cI lAvanArI) mAnavI joie. nahitara te carama ceAgamAM jema AraMbhanI zakti mAnavAmAM keAI pramANa nathI (ane tethI te manAtI nathI) tema pUrvakAlIna ceAgeAmAM paNu Ara'bhakti hAvAnI kalpanA karavAmAM koI pramANa raheze nahi. tAtparya e lAge che ke Arabhajanana zakti cakSu vagerenA viSaya banatI nathI. tethI tenuM AraMbharUpa kAryathI ja anumAna karavAnu rahe che. mATe ja (kAinA 5) caramayeAgathI kayAre ya AraMbha thatA na hovAthI emAM jema AraMbhazaktinu anumAn karI zakAtuM nathI tema (keAIpaNa kevalInA) acarama ceAthI paNa kayAreya paNa jo Arabha thatA na heAya tA te ceAgamAM paNa ArabhazaktinuM anumAna karI zakAze nahiM. temaja nizcayanaya tA kArya karatI cIja ne ja kAraNa tarIke svIkAratA hAi AraMbhAtmaka kAya karatA hAya te ceAgamAM ja AraMbhajanana zakti mAne che. tethI jo kevalInA yAga ArabhAtmaka kArya karatA na hAya tA temAM te zakti mAnavAnI na hAvAthI AzmanI svarUpAgyatA paNa manAze nahi. tevI zakti vinA paNa mAtra ceAgava dhanA kAraNe
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA dI. 14 so kevaliNo vi have calovagaraNataNaM jameyassa / sahagArivasA NiyayaM pAyaM thUlAi kiriyAe // 64 // (sa kevalino'pi bhaved calopakaraNatva yadetasya / sahakArivazAnniyataM prAyaH sthUlayA kriyayA // 64 // ) so tti / sa pudgalapreraNAdvAraka AraMbhaH kevalino'pi bhaved yad yasmAdetasya kevalinazcalopakaraNatvaM sahakArivazAd gamanakriyApariNAmAdisahakArivazAt prAyaH sthUlayA "kriyayA niyata vartate / ayaM bhAvaH-calopakaraNatva tAvadbhagavato'pyastyeva, tathA ca 'bhagavatIsUtra - kevalI bhaMte / assiM samayaMsi jesu AgAsapaesesu hattha vA pAya vA bAhuvA uru vA ogAhitI Na ciThai pabhU Na kaivalI seakAlaMsi tesu ceva AgAsapaesesu hattha vA jAva ogAhittA Na ciThittae ? gauyamA ! No iNaThe samaThe / se kepaTTeNa bhaMte ! evaM buccai jAva kevalI je assi samayasi jesu AgAsapaesesu jAva ciTThai No Na pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva AgAsapaesesu hatvaM kA jAva cittie ? goyamA! kevalissa Na vIriyasajogasamvayAe calAI ubagaraNAI bhavaMti, calovagaraNauThayAe a Na kevalI assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTi No Na pabhU kevalI seyja tevI svarUpa gyatA temAM mAnavI e te yukti saMgata nathI ja, kema ke te pachI te caramagamAM paNa tevI svarUpagyatA mAnavAnI Apatti Ave. "e Apatti ISTa je che evuM paNa kahI zakAtuM nathI, kemake kaI paNa bhega AraMbhanA svarUpa egya yoga tarIke aMtakriyAne virodhI heI te paNa te banI javAthI aMtakriyA ja na thAya. mATe kevalInA yugamAM AraMbha zakti hoya te sthUlakriyArUpa AraMbha paNa have ja joIe. mATe tenI hAjarI mAnavI e asaMgata nathI. 163 A ja vAtane granthakAra va cha gAthArtha -te pudagala preraNu dvArA thate AraMbha kevalIone paNuM saMbhave che, kema ke A kevalInI calapakaraNatA gamanakriyAnA pariNAma vagere rU5 sahakArIvazAta mAyA lAkrayAne niyata hoya che. arthAt enI sAthe prAyaH pUlakriyA paNa avazya thAya ja che. pAna mA mAcha-"Aam542tA to BelanAnamA pAya che. bhagavatIsUtra (5-4-200) mAM kahyuM che he bhagavan! kevalI A samayamAM je AkAza pradezomAM hAtha, paga, bAhu ke uru ne avagAhIne rahyA hoya te ja AkAzapradezamAM hAtha vagerene avagAhane bhaviSyakALamAM rahevA mATe samartha hoya che ? gautama ! AvuM banavuM zakya nathI. he bhagavana! bhaviSyamAM paNa te ja AkAzapradezomAM rahevA mATe teo samartha nathI evuM zA mATe kahe che? gautama ! 1. kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hasta vA pAda yA bAhu yA ura vAvagAhya tiSThati prabhuH kevalI eyarakAle teSvevAkAzapradezeSu hasta vA yAvadavagAhya sthAtum ? gau. nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta ! evaMmucyate ' yAvatkevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu yAvattiSThati na prabhuH kevalI ejyarakAle'pi teSvevAkAzapradezeSu haste vA yAvatsthAtum ? gautama ! kevalino vIryasayogasadravyatayA calAni upakaraNoni bhavanti, calopakaraNArthatayA ca kevalI ammin samaye ye vAkAzapradezeSu hastauM vA yAvattiSThati, na w: kevalI eppratkAle'pi te veva sthAtu, sa tenArthana yAvaducyate'smin samaye 'bAvasthAtum /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH AraMbhAdine vicAra kAlaMsi vi tesu ceva cittie, se teNaTheNa jAva vuccai kevalI assi samayasi vAva cittttitte|" etadvRttiyathA-assi samayaMsi tti / asmin vartamAnasamaye uggAhittA NaM ti avagAhya Akramya seyakAlaMsi vitti eSyatkAle'pi vIriyasajogasahavvayAe ti vIrya vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH tatpradhAna sayoga mAnasAdivyApArayukta yat sadvidyamAna' dravyaM jIvadravya tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calana na syAditi sayogazabdena sadravyaM vizeSitam / saditi vizeSaNaM ca tasya sadAsattAvadhAraNArdham / athavA sva AtmA ta pa dravya svadravya tataH karmadhArayaH, athavA bIryapradhAnaH sayogo yogavAn vIryasayomaH, 1 jAnI 'sadhyastha manaHmRtivanAgu vIrya thodragsajja mAvataNA, tathA ghAmUlA parA ni asthirANi uvagaraNAi aGgAni balokgaraNaTUThayAe ma tti calopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNatA tayA, ua Bdara: punarartha ta ma " etacca calopakaraNatva' nirantarasUkSmagAtrasaJcArabIja calanasAmAnyasAmagrayAM nivizamAna gamanAdikriyApariNAmamAtrasahakRta sad gamanAdisthUlakriyAmapi janayatyeva / sA ca sthUlakiyA'varjanIyAraMbhasaGgatA satI kevalino na vIryAntarAyakSayakSatikarI, yatastatsAmAnyakAraNaM calopakaraNatvamapi nAmakarmapariNativizeSApAditayogAzaktiniyatamegha / yadAha sUtrakRtAta. vRttikRt-'sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyeka nizcalaM sthAtuM. agninA tApyamAnodakavatkArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste' ityAdi / iti tatkAryasthUlakriyAyAmapyazakyaparihArAraMbhAtyAge yogaakevalInuM chavadravya vIryAntarAyakarmanA kSayathI thayela vIryazaktinI pradhAnatAvALA mAnasAdivyApArarUpa yogayA hovAnA kAraNe aMgorU5 upakaraNa cala=asthira hoya che. AvI capakaraNatAnA (akho cala hevArUpa bAbatanA) kAraNe "bhaviSyamAM paNa te ja AkAzapradezamAM rahevA samartha nathI IramAdi kahevAya che. vIya hovA chatAM vega vinA chavadravyanuM calana hetuM nathI, mATe ahIM saddadravyanuM ayoga evuM vizeSaNa joDayuM che. vaLI chavadravya haMmezA sattAyukata hoya che tenuM avadhAraNa karavA "sata' evuM vizeSaNa lagADayuM che. athavA "sa'nA badale "sva" zabda laIe to = AtmA, tapa dravya e | svadravya...pachI "vIryasaga" zabda sAthe ene karmadhAraya samAsa kare. athavA je vIryanA prAdhAnyayukata yogavAna heya te vIrya sAga. tene sadravya sAthe karmadhAraya kara. tethI vIryasagasadravya eTale mana vagere vaNAyukta. vegavAna. tene bhAva te vIryasayogasadravyatA. tenA kAraNe calapakaraNatA hoya che e artha le. "ca" zabda punaH arthamAM che." [calepakaraNatA nAmakarma pariNatine niyata). ' gAtranA niraMtara cAlyA karatA sAma saMcAranA bIjabhUta A calapakaraNatA calAvI sAmAnya sAmagrImAM niviSTa che ane tethI gamanArikriyAnA pariNAmamAtrarUSa saharIpI sahakata thayelI te gamanAdirUpa sthUlakiyAne paNa utpanna kare ja che. AvatIya AraMbhathI yukta banavA chatAM te sthUlakriyA viryAntarAyanA thayelA kSayane nirarthaka banAvavA vagere rUpa kSati karanArI banatI nathI, kema ke tenA sAmAnya kAraNabhUta cAyakaNuM paNa nAmakarmanI pariNati vizeSathI ganI thayela azaktine ja niyata che, (vIryanI ochAzane nahi.) sUtrakRtAMganA vRttikAre kahyuM che ke "sagIjIva eka paNa paNa nizcala rahevA samartha heta nathI. agnithI ukALAtA pANInI jema kAraNa zarIrathI athavA te hiMmezA pitAnI avagAhanAmAM uthala pAthala anubhavyA karateja hoya che" vagere...te calapakaraNatAnA kAryabhUta skUlakiyAnI hAjarImAM azakya parihArarUpa AraMbhane je parityAga thaI zakti nathI temAM paNa AvI ganI azakti ja nimitta bane che. (vIryanI, kyAza
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ple. 5 zatireva nimittamiti / kecittu sUkSmakriyANAmiva sthUlakriyANAmapi calopakaraNatAvazAdaniyatadezatvAvazyakatvAt tatprayuktAraMbhasaMbhavaH kevalino'pi durnivAra ityAhuH // 64 // nanu-yadyevaM sthUlakriyeva. dravyAraMbhastadA kevalinastasya kAdAcitkatvaM na syAd, iSyate cAyamanyasAdhUnAmapi kAdAcitka eva, Ahacca hiMsA samiassa jA u sA dabao hoi Na bhAvao u' ti vacanAd..ityAzaGkAM 'etadvacana phalIbhUtasAkSAtsaMbaddhAraMbhaviSayatvAnnAnupapanna, sa ca kevalino'pi kAdA'citka egha' ityabhiprAyeNa nirAcikIrSurAha sakkhaM tu kAyaphAse jo AraMbho kayAi so hujjA / . .. ahigicca taM NimittaM maggijjai kammagaMdhaThiI // 65 // (sAkSAttu kAyasparza ya AraMbhaH kadAcitsa bhavet / adhikRtya na nimitta mRgyate karmabandhasthitiH // 65 // ) sakkha tutti / sAkSAttu kAyasparze ya ArambhaH sa kadAcideva bhavet taca sAkSAtkAyasparzAjjAyamAna dravyAraMbha vyavahArijanapratIyamAnamiti gamyaM, nimittamadhikRtya karmabandhasthitimRgyate zAstrakArairiti gamyam / yadyapyapramattAnAmavazyambhAvI jIvaghAto na prANAtipAtatvena doSaH, tathApi nimittabhUtasyAsyaikAdhikaraNopAdAnasadbhAvAsadbhAvakRta phalavaicitrya vicAryata ityarthaH / LIdhavA matyAenahi). vaLI keTalAka vivecake te ema kahe che ke sUphamakriyAvALA jIvonI jema skUlakriyAvALA jIvone paNa calapakaraNatAnA kAraNe deza aniyata mA Avazyaka heI te * dezane pheraphAra thavAmAM thatA AraMbhanI saMbhAvanA kevalIomAM paNa durnivAra che. padapA ' zaMkA -A rIte raghulakriyA ja je (bhAvaAraMbhanA kAraNabhUta hoI) dravyaAraMbha rUpa hoya te kevalImAM te dravyaAraMbhanuM kadAcikatva raheze nahi. paNa dravya AraMbha te anya 'sAdhuomAM paNa "Isamitiyukta sAdhuthI kayAreka je hiMsA thAya te dravyathI heva che bhAvathI nahi ItyAdi vacana mujaba kadAcika mAne che te kevalIomAM te nirvivAda te ja he joIe ne ! samAdhAna -A tame kaheluM zAstravacana phaLIbhUta sAkSAsaMbaddha AraMbha viSayaka che. arthAt Isamitiyukta sAdhuthI sAkSAt saMbaddha che je AraMbha thAya che te ja tenA parathI kadAcitka tarIke phalita thAya che, ane te te kevalIne paNa kadAcika ja kahe che. paNa e sivAya anya AraMbha kevalIne paNa sArvadika hevAmAM kaI - asaMgati nathI. AvA abhiprAyathI uparanI zaMkAnuM nirAkaraNa karavAnI IcchAvALA - granthakAra kahe che-- - 1gAthArtha - sAkSAt kAyasparzathavAmAM je AraMbha thAya che te kayAreka ja thAya de che. lekavyavahAramAM pratIta thatA te sAkSAtkAyasparzathI thayelA dravya AraMbhane nimitta tarIke gaNIne zAstrakArI karmabaMdhasthitine vicAra kare che. che . * joke avazyabhAvI jIvaghAta apramattane prANAtipAta tarIke deSa rUpa nathI, arthAta e prANAtipAta tarIke vastIne sthitibaMdhAdi karAvatuM nathI ane tethI tene nimitta . .. Ahatya hiMsA samitasya yA tu sA dravyato bhavati na bhAvatastu / (ka0 bhA0 3933] ..
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA: AcArAMgavRtti AdhakAra 377 tattha Nimitte sarise jennovaadaannkaarnnaavikkho| baMdhAbaMdhaviseso bhaNio AyAravittIe // 66 // (tatra nimitte sadRze yenopAdAnakAraNApekSaH / bandhAbandhavizeSo bhaNita AcAravRttyAm // 66 // ) . tatthatti / tatra sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnAraMbhe nimitta sadRze AkevalinamekarUpe sati yena kAraNenopAdAnakAraNasyApekSA niyatasadbhAvAsadbhAvAzrayaNarUpA yatra sa tathA bandhAbandhavizeSaH, karmabandhatAratamyatadabhAvaprakAro bhaNita iti AcAravRttau / tatra prathamametadadhikArasaMba ddhamAcArAGgalokasArAdhyayanacaturthoddezakasthaM sUtra (158) likhyate"se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAramANe viNivaTTamANe saMpalijjamANe egayA guNasamiassa rIyaMto kAyasaMphAsa samaNucinnA aigaiA pANA uddAIti, ihalogavedaNavejjAvaDiyaMja AuTTikaya kamma tapparinnAya vivegameti, eva se appamAdeNa vivega kiTTai veyavItti // " athatedavRttiH-se ityAdi / sa bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etavyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman gacchan pratikrAman nivartamAnaH, sakucan hastapAdAdisaGkocanataH, prasArayan hastAdInavayavAn vinivartamAnaH samastAzubhavyApArAt samyak pariH samantAd hastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjan saMparimRjan gurukulavAse vasediti sarvatra saMbandhanIyam / tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamUra vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet , nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmI pratyupekSya pramRjya(mAya) ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayetprasArayedvA, svapannapi mayUravat svapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapAzvezAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivattenAdikAH kriyA vidhatte ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kiyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazya. bhAvitayA yatsyAttadAha-egayA ityAdi / ekadA kadAcid guNasamitasya guNayuktasyApramattatayA yateH riiytarIke AgaLa karIne sthitibaMdha vagere rUpa phaLanuM vicitra vicAravAnuM hotuM nathI. tema chatAM nimittabhUta A AraMbhanA ekAdhikaraNamAM upAdAnanI hAjarI ane gerahAjarInA kAraNe thayela phalacitrya vicArAya che. pA te zI rIte vicArAya che? e have a-242 cha gAthAtha - sAkSAt kAyasparzathI thatA te AraMbharUpa nimitta kevalI sudhInA jIne samAna hovA chatAM, "niyata saddabhAva-asadabhAvane Azraya karavA rU5 upAdAnakAraNanI apekSAe badha-abaghanI vizeSatA thAya che, arthAt tene AzrIne, karmabaMdha thatuM hoya to temAM tAratamyarUpa ane nahitara abaMdha rU5 vizeSatA UbhI thAya che? evuM AcArAMganI vRttimAM kahyuM che. tethI te nimittanA adhikAramAM karmabaMdhasthiti vicArAya che. [avayaMbhAvI virAdhanAthI kamabaMdha-abaMdhane AcArAMgavRttine adhikAra), sau prathama A adhikAra aMgenuM AcArAMganA lokasAra adhyayananA thA uddezakanuM (158) sUtra ane tenI vRtti kahIe chIe--haMmezA gurunA AdezanuM pAlana karanAra te bhikSu AvI pravRttivALo bane. jemake jo haya, pAchA Avate heya, hastapAdAdine saMkocate heAya, pahelA karato hoya, samasta azubhavyApArathI pAcho pharato hoya, hAtha-paga vagere avayavane ke tene mUkavAnA sthAne rajoharaNAdithI cAre bAjue pramAja te heya. AvuM karato te gurakalavAsamAM rahe. temAM beselA sAdhune vidhi-jamIna para eka urane sthApIne bIjIne. UcI rAkhe. 48
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ ~ ~~~~~ ~ ~~~~ dharmaparIkSA loka-6 mANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH saGakucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM kAyaH zarIra tatsaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH saMpAtimAdayaH prANina eke paritApamApnuvanti, eke glAnatAmupayAnti, eke'vayavavidhvaMsamApadyante / apazcimAvasthAM tu sUtreNaiva darzayati-eke prANAH prANinaH, apaTrAnti prANairvimucyante / atra ca karmabandha prati vicitratA / tathAhi-zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzana prANatyAge'pi banadhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayAgikevalinAM sthitinimittakaSAyA bhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaganyato'ntarmuhUrta, utkRSTatazcAntaHkoTAkoTisthitiriti / pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetya pravRttasya vavacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyata utkRSTatazca karmabandhaH prAktana eva vizeSitataraH / sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha- ihaloga ityAdi / ihAsmin loke janmani vedanamanubhavanamihalokavedana tena vedyamanubhavanI yamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamukta bhavati-pramattayatinApi yadakAmataH kRta karma kAyasaGghaTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSipyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha jaM AuTTI ityAdi / yattu punaH karmAkuTTayA kRtamAgamoktakAraNamantareNopetya prANyupandanena vihita tatparijJAya jJaparijJayA vivekameti vivicyate'neneti vivekaH prAyazcittaM dazavidhaM, tasyAnyatara bhedamupaiti, tadviveka vA'bhAvAkhyamupaiti, tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavatIti // ___ atra gurvAdezavidhAyinamabhikramaNAdivyApAravantamapramattasaMyatamavazyambhAvijIvavirAdhanA'bhAginamanUdya karmabandhAbandhavizeSavidhAnaM vRttau pUrita, anAkuTTikayA''kuTTikayA ca jiive rIte nizcala rahevA samartha na hoya te bhUmine joIne, pramAIne kukaDInI ceSTAnA daSTAna mujaba tenuM saMkocana ke prasAraNa kare. sUe te paNa moranI jema. te bIjA jIvonA bhayathI eka paDakhe e che temaja jAgrata jevo ja sUe che. vaLI te joIne paDakhuM pheravavAnI vagere kriyA kare che.. tema te sAdhu paNa sArI rIte pramAjanAdipUrvaka sarva kriyAo kare che. Ama apramattatApUrvaka ukta kriyA karatA sAdhuthI kyAreka avasthaMbhAvI tarIke je thAya che te kahe che-apramattatAnA kAraNe guNavALA temaja gamana, Agamana, saMkocana, prasAraNa, azubhavyApArothI vinivartana temaja saMparimArjana vagere samyapha anuSThAnavALA sAdhunA zarIrane keIka avasthAmAM sparzelA saMpAtima vagere mAMthI koIka paritApa pAme che, koIka glAni pAme che, keIkanA avayavo tUTI jAya che...cAvata keTalAka jIvo marI jAya che. AmAM je karmabaMdha thAya che temAM vicitratA hoya che. te A rIte-zailezI avasthAmAM kAyasparzathI mazaka vagere maravA chatAM kevaLIne baMdhanA upAdAna kAraNabhUta vegane abhAva hovAnAkAraNe kamabaMdha hotA nathI. upazAntamohI kSIName hI temaja sayogI kevalI jIne sthitinA nimitta kAraNabhUta kaSAyane abhAva hovAnA kAraNe sAmayika karmabaMdha thAya che. apramattayatine jadhanyathI aMtarmadatta ane utkRSTathI aMtaH keDa keDI sAgaropama eTale sthiti baMdha thAya che. anAkadithI (= jANakArI vagara) pravRtta thaelA pramattanA hAtha vagere avayavonA sparzathI jIva maTe chate jaghanyathI ane utkRSTathI upara ja kamabaMdha kaMIka vadhu sthiti vagere rU5 vizeSatAvALA thAya che. te kamabaMdha te ja bhavamAM kSINa thaI jAya che te vAta sUtrathI ja jaNAvavA AgaLa kahe che-A leka = A janmamAM thatA anubhava dvArA davA legya karmamAM samAviSTa thaI gaeluM hoya te IlekavedanAdyApatita. pramattayatithI paNa icchA vagara ja kAyasaMghaTTanAdithI je karma baMdhAyuM hoya te itbA bhavamAM ja TaknAruM ya che, kema ke A ja bhavamAM khapI javAnuM hoya che. AkudIthI . badhAela karma aMge zuM karavuM te have kahe che-vaLI je karma AdithI=AgamAkta kAraNa vagara ja nAgIne jIvahiMsA karavA dvArA bAMdhyuM hoya te rUpariNAthI jANIne vivekano viSaya bane che emAM - viveka eTale jenAthI karma ne viveka-pRthabhAva chUTakAro thAya te dazaprakAranuM prAyazcitta, AkuTTithI a thaela kama A dazamAMthI eka prAyazcitta te viSaya bane che. athavA te karma abhAva nAmane viveka je pAme che. arthAta sAdhue evuM karavuM ke jethI te karmane abhAva thAya. .
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja , kevalImAM dravyahiMsA AcArAMgavRttiadhikAra 377 virAdhanAkAriNa' pramattasaMyatamanUyehalokavedanavedya:patitasya vivekayogyasya ca karmabandhasya vidhAna sAkSAdeva sUtre'bhihita, tatra-kevalI 'uddeso pAsagassa Natthi'tti vacanAd gurvAdezavidhAyitvAbhAvAt saMbhAvitabhAvijIvaghAtabhayAvinAbhAviniyatAbhikramaNAdikriyA'bhAvAca nAnUdya iti tadubahi venaivAvazyambhAvijIvavirAdhanAnimittakabandhAbandhavicAraH-iti paro'bhimanyate tanmahAmRSAvAdavilasitaM, sAkSAdeva kevalinamanUdya vRttau tatsamarthanasya brahmaNApi parAkartumazakyatvAt / tatrAnUdyatAvacchedakadharme virodhodbhAvanena ca vRttikRta eva sUtrAbhiprAyAnabhijJatAM vaktumupakrAnto ahIM gurunA Adeza mujaba vartanAra abhikramaNAdi vyApArayukta apramattasaMyatane avasthaMbhAvI jIva virAdhanAnA svAmI tarIke kahIne karmanA baMdha-abaMdha aMgenI vizeSatAnuM vidhAna vRttimAM umereluM che. anAkuSTi ane AkuSTithI jIvavirAdhanA karanAra, pramattasaMyatane nirdeza karIne Ihaleka vedanavedyA patita karmabaMdha ane vivekagya karma baMdhanuM vidhAna te sAkSAt sUtramAM ja kahyuM che. AcArAMganA A adhikAra aMge pUrvapakSI AvuM kahe che. [e adhikAramAM kevaLI anUgha nathI-pUo]. pUrvapakSa :- A badhAmAM kevalIne te bAkAta rAkhIne anya cha aMge ja avayaMbhAvI jIvavirAdhanAnimittaka bandha-abaghane vicAra che. kemake (1) "deto THsa ritha" e vacana mujaba kevalImAM gurunA Adezane anusaravA5Nune abhAva hoya che. jyAre A adhikAramAM te gurunA Adezane anusaranAranI vAta che, vaLI (2) rakhene mArAthI jIvaghAta thaI jAya evo bhAvI jIvaghAtanI saMbhAvanAne bhaya hoya te e chavaghAtathI bacavA mATe jayaNApUrvaka abhikramaNa vagere karavAmAM Ave che." kevaLIone te kSapakazreNImAM bhaya mohanIya karma ja kSINa thaI gayuM hovAthI bhaya je heto nathI, te jayaNayukta abhikramaNa vagere paNa kyAMthI hoya ? ema A abhikamaNAdi kriyAo chavasthatAnI liMgabhUta che. tethI paNa e kevaLIone hetI nathI.] A (1) ane (2) kAraNethI jaNAya che ke A adhikAramAM kevalIno nirdeza karavAne nathI. enA sivAyanA jIvo aMge vicAraNA karavAnI che. | [ vRttimAM kevalInA karela nirdezane apalA5 azakaya-u0 ] , uttarapakSa :- AvuM badhuM kahevuM e moTA jUThano ja vilAsa che. kemake vRttimAM kevalIne sAkSAt zabdathI nirdeza karIne je samarthana karyuM che tene brahmA paNa uthalAvI zakavA mATe samartha nathI. vaLI, pUrva pakSIe kevalIne je anugha mAnyA nathI (jene uddezIne vidhAna karavAnuM hoya te anUdha kahevAya.) temAM kAraNa darzAvavA mATe eNe anUghatAavacchedaka dharmamAM virodhanuM uddabhAvana karyuM che. (potAnAmAM rahelA je vizeSa dharmanA kAraNe te te vastu ke vyakti anUdha bane te dharma anUghatAava chedaka kahevAya chaghastha apramatta saMyata vagere potAnAmAM rahelA gurvAdeza vidhAyitva (gurunA Adezane anusaravApaNuM) (temaja uktakriyAkAritva) rUpa dharmane AgaLa karIne prastutamAM anU banyA che. eTale A dharma anughatAavacchedaka che. have kevalIne paNa je A sUtramAM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA glaeNka-66 devAnAMpriyastameva manyamAnastameva cAvamanyasa(ta) iti mahAkaSTa tad / na caitadvirodhodbhAvana vicAryamANaM camatkArakAri, gurvAdezavidhAyitvasya bhagavati phalato'bhidhAnAvirodhAd, ata eva 'kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAvassayamAIsu jayaNA, se ta jattA' ityatra sUtre 'eteSu ca yadyapi bhagavato na kizcittadAnIM vizeSataH saMbhavati, tathApi tatphalasadbhAvAttadastItyavagantavyami'tyuktam / abhikramaNAdiyatanAvyApArAzca yAdRzAzchadmasthasaMyatAnAmayatanAbhayA'vinAbhAvinastAdRzA evAyatanAbhayAbhAve'pi bhagavataH saMbhavantyeva sAdhusamAnadharmatayaiva anUdha mAnavAnA hoya te teomAM paNa A anughatAava chedaka dharmanI hAjarI mAnavI paDe. (kemake te ja e dharmane AgaLa karIne teo anadya banI zake) ane te pachI emAM virodha spaSTa ja che, kemake kevalIoe gurunA Adeza mujaba pravRtti-nivRtti karavAnI hotI nathI, (temaja teomAM uktakriyAkAritva hotuM nathI. pUrvapakSIe A rIte virodhanuM uddabhAvana karyuM che. e uddabhAvana karIne, "A sUtramAM kevalI amUlya nathI evuM kahevA dvArA, "teone anadya kahenArA vRttikAra sUtranA abhiprAyanA ajANa che' evuM kahevA taiyAra thayelo mUkha pUrvapakSI "ekabAju vRttikArane ja mAnya kare che ane bIjI bAju vRttikAranI avajJA kare che e vAta mahAkASTa rUpa che. (apramattAdine uddezIne karmanA baMdha-abaMdhanI je vAta che ene sUtramAM te kaI zabdothI ulekha nathI, vRttikAre ja e vAta umerelI che. tema chatAM pUrvapakSIne paNa e vAta mAnya che, che. eTale vRttikAra paNa ene mAnya che.) bIjI bAju vRttikArane sUtranA abhiprAyanA ajaNa kahevA emAM emanI avajJA paNa spaSTa che. vaLI AvuM virodhanuM uddabhAvanA paNa, vicAra karIe te kaI camatkAra dekhADatuM nathI. kema ke (1) kevalImAM svarUpe gurvAdezavidhAyitva na hovA chatAM phaLataH te te hoya ja che. mATe phaLataH tenuM abhidhAna virodhI nathI. Azaya e che ke je avasthAmAM je anuSThAna vagere cIjanI svarUpe hAjarI na hovA chatAM te anuSThAna vagere cIjanuM phaLa je hAjara hoya te te avasthAmAM paNa te cIjanI hAjarI hovI sUtramAM kayAMka kayAMka dekhADI che. AvI hAjarIne phaLataH hAjarI kahevAya che. evI hAjarInuM kathana hovuM e paNa virodhI nathI. tethI ja je sUtra AvuM jaNAve che ke "he bhagavana! tamArI saMyamayAtrA zuM che? somila ! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna, Avazyaka vageremAM mArI je jayaNa hoya che te ja mArI saMyama yAtrA che." tenI vyAkhyAmAM paNa kahyuM che ke "je ke bhagavAnane A tapa vageremAMthI kaI cIja vizeSa rIte saMbhavatI nathI, tethI te aMgenI jANuM paNa saMbhavatI nathI, tema chatAM te badhIthI jIvane je phaLa prApta thatuM hoya che te phaLa bhagavAna ne paNa maLeluM hovAthI te tapa vagere paNa heya che ema mAnavuM.' vaLI (2) abhikramaNadi aMgenI ajayaNAnA bhayane : avinAbhAvI evI paNa jevI jayaNApravRtti chadmasthasaMyane hoya che tevI ja jayaNApraSi, ajayaNAno bhaya na hovA chatAM kevalI bhagavAnane saMbhava hoya ja che, kemake jema kevalIbhagavAnane akalipakanA parihArAdi aMgenI jANu sAdhusamAnadharmatAnA 1. kiM te bhagavan ! yAtrA ? somila ! yanme taponiyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdiSu ytnaa| atha tadyAtrA /
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahiMsA AcArAMgavRttiadhikAra 381 tasyAkalpikaparihArAdiyatanAvadabhikramaNAdiyatanAyA apyupapatteH, iti na kiJcidetat / yattuavazyaMbhAvitvaM prAyo'saMbhavisaMbhavikAryatva', yadeva hi prAyo'saMbhavi satkadAcitsaMbhavati tadevA vazyaMbhAvIti vyavahiyate, anyathA sarvamapi kAryamavazyaMbhAvitvena vaktavyaM syAt , paJcasamavAyavAdibhi naiH sarvasyApi kAryasya niyatijanyatAmadhikRtyAvazyambhAvitveneSTatvAt , kAlAdiSu paJcasu kAraNeSu niyaterapi parigaNanAd, ata eva 'jamAlinimittakanihUnavamArgotpattiravazyambhAvinI' iti pravacane pratItiH / tIrthakaradIkSitaziSyAt nihnavamArgotpatteH prAyo'saMbhavisaMbhavAd, evamapramattasaMyatasya kAyAdivyApArAjjAyamAnA'nAbhogavazena kAdAcitkItyavazyaMbhAvinI vaktuM yujyate, na tu kevalinaH, tasya tatkAdAcitkatAniyAmakAnAbhogAbhAvAda, iti nAvazyambhAvivirAdhanAvantaM kevalinamanUdya kimapi vicAraNIyamasti-iti pareNo Syate, . kAraNe (chadrastha sAdhune je saMyama dharma che tevo saMyamadharma hovAnA kAraNe) hoya che tema abhikramAdi aMgenI jayaNA hevI paNa saMbhave che. mATe "uktakriyAo na hevAnA kAraNe kevalIone A vicAraNAmAMthI bAkAta rAkhyA che. evuM paNa kahevuM e tuccha che. mATe ja "kevalIone temAMthI bAkAta rAkhyA che tevuM kahIne teone avazyabhAvI jIvavirAdhanA vagere rUpa dravyahiMsA hotI nathI evuM ukta sUtra parathI siddha karI zakAtuM nathI. [avazyabhAvitvaaMge pUrvapakSavicAraNA ] pUrvapakSa :- avazyabhAvitva eTale prAyaH asaMbhavisaMmavikAryava. arthAta prAyaH= bahulatAe, je prAyaH asaMbhavita hoya ane tema chatAM kadAcit (kyAreka) te saMbhavI jatuM hoya to tevA kAryane ja avasthaMbhAvI tarIke vyavahAra thAya che. Azaya e che ke je kAryaprAya saMbhavisaMbhavi hoya athavA sarvathA asaMbhavita hoya tene avazyabhAvI tarIke vyavahAra thatuM nathI. AmAM prAyaH saMbhavisaMbhavi eTale evuM kArya ke je bahulatAe thatuM ja hoya ane thAya. jemake bhejana, puruSatIrthakara vagere. je AcherA vagere rUpe paNa kyAre ya saMbhavatuM na hoya te sarvathA asaMbhavita kArya che. jemake napuMsaka tIrthakara vagere. A banethI judA prakAranA je prAyaH asaMbhavisaMbhavi kArya hoya che tene ja avayaMbhAvI tarIke ullekha thAya che. je A niyama mAnavAmAM na Ave te dareka kAryane avayaMbhAvI ja kahevA paDe. kemake "kAla, svabhAva, niyati (bhavitavyatA), pUrvakRta (karma) ane puruSArtha e pAMcanA samuhathI kArya thAya che evuM mAnanArA jainene dareka kArya, temAM rahelI niyatijanyatAnI apekSAe avayaMbhAvI che evuM mAnavuM e ISTa che. te paNa eTalA mATe ke je kAryanA jeTalA kAraNe hoya te dareka kAraNathI te kArya janya hoya che, niyati paNa, kAlAdi pAMca kAraNamAM gaNatarI te pAmelI ja che. mATe dareka kArya niyatijanya paNa che ja. vaLI niyatine te artha ja e che ke je jevuM thavAnuM hoya che tevuM avazya thAya ja. eTale dareka kAryane avayaMbhAvI mAnavAnI Apatti AvI paDe che e vAta spaSTa che. e ApattinA vAraNa mATe ukta niyama mAna Avazyaka che. eTale ja jamAlithI
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 ghaparIkSA le. 66 tadasat , anAbhogAderiva viSayAsannidhAnAderapi kAdAcitkatvenAvazyaMbhAvitvopapatteH kevalino'pyapramattayaterivAvazyambhAvijIvavirAdhanopapatteH, anyathA tamadhikRtya vRttikRtA yatsA. mayikakarmabandhAbandhavyAkhyAna kRta tasyAtyantamanupapatteH / kiJca-avazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA prAyo'saMbhavisaMbhavA'pramattasyaiva na tu pramattasya, tadIyakAyavyApArAjjAyamAnasya jIvaghAtasya prAya saMbhavisaMbhavatvAt , pramattayogAnAM tayAsvabhAvatvAd, ata eva pramattasaMyatasya pramattayogAnaGgIkRtyAraMbhikI kriyApi, teSAM yogAnAM jIvaghAtAhatvAd, anyathA pramattApramattayAravizeSaH sapadyeta-iti parasyAbhyapagame'vasthitasUtrasyaivAnupapattiH, anAkuTrikayA'nupetya pravRttamavazyambhAvijIvavirAdhanAvanta' pramattasaMyatamadhikRtyaivehalokavedanavedyApatitakarmabandhasya sAkSAtsUtre'bhidhAnAt , tasya ca jIvavirAdhanAyA avazyambhAvitvasya prAyaHsaMbhavisaMbhavatvena pareNa niSedhAt / tasmAnnAyaM panthAH, kintvanabhimatatve satyavarjanIyasAmagrIkatvamavazyambhAvitvavyavahAraviSayaH, ata eva nilavamArganI je utpatti thaI te avazyabhAvI hatI evuM pravacanamAM prasiddha che, kAraNa ke zrI tIrthaMkara paramAtmAe jene dIkSA ApelI hoya te ziSyamAMthI nihnava mArganI utpatti thavI e prAya:asaMbhavisaMbhavavALI hoya che. A ja rIte, apramatta chavAstha sAdhu ke je jayaNApUrvaka pravarte che tenA kAyAdi vyApArathI ghaNuM kharuM te virAdhanA thavI saMbhavita ja nathI kemake e jayaNApUrvaka pravarte che.) tema chatAM tenAthI anAgavazAt kadAcit je virAdhanA thaI jAya che te prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI heI avazya bhAvinI kahI zakAya che. paNa A rIte kevalIthI paNa je virAdhanA thaI jatI hoya te tene avayaMbhAvinI kahI zakAtI nathI, kemake AvA kAryomAM rahela kAdAcikatAne (kayAreka ja thaI javApaNuM) niyAmaka je anAga hoya che te ja kevalIone hote nathI. tethI kevalIthI je virAdhanA thatI hoya to emAM kadAcikatA na hovAthI avazyabhAvitva paNa hetuM nathI. eTale ke, kevalIo avayaMbhAvI virAdhanAvALA hotA nathI. mATe teone anUgha banAvIne (teone nirdeza karIne) avathaMbhAvI virAdhanAnI bAbatamAM kAMI vicAravAnuM hotuM nathI. [anAmegAdinI jema viSayAsaMnidhAnAdithI paNa kadAcitkatA saMbhavita ] uttarapakSa -Avo pUrvapakSa che, kAraNa ke kadAcikatvane ekalo anAga e ja niyAmaka che evuM nathI, paNa viSayanuM asaMnidhAna vagere paNa ene niyAmaka che. je jIvanI virAdhanA thaI rahI hoya te jIva kevalInA jJAnanA viSaya tarIke saMnihita hovA chatAM prayatnanA viSaya tarIke asaMnihita he paNa saMbhave che. eTale ke kevalInA ucita prayatnane e yogya avasare viSaya banato nathI ane tethI enI rakSA zakya banatI nathI. AvA badhA prakAranA viSayanA asaMnidhAna vagere kAraNe kAdAcikatva saMbhavita heI avazyabhAvitva paNa saMbhave ja che. tethI apramattayatinI jema kevalIne paNa avayaMbhAvI jIvavirAdhanAne saMbhava he saMgata che. je AvuM na mAnIe te kevalI aMge vRttikAre je vyAkhyA karI che ke "sagI kevalIne sAmayika karmabaMdha thAya che ane agI kevalIne abaMdha hoya che te atyaMta asaMgata
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA AcAragavRttiadhikAra 383 'jijJAsitA'jijJAsitayorvastunoH puraHsthitayorekasya darzanArthamunmIlitena cakSuSA'parasyApi darzanamavazyaM bhavati' iti vyavahiyate / ata eva ca jamAlebhagavatA dIkSaNe nihUnavamArgotpAda syAvazyambhAvitvamapi nAnupapannaM, tadAnI' tasyAnabhimatasyApyavarjanIyasAmagrIkatvAd, evaMvidhA banI jAya, kAraNa ke kevalInA kAyasparzavagerethI je virAdhanA ja na thatI hoya te virAdhanAthI thatA karmanAbaMdha-abaMdhanI vicAraNAmAM tene ullekha karavAnI jarUra ja zI? vaLI pUrvapakSInI je nIcenI mAnyatA che tene svIkAravAmAM adhikRta sUtra ja asaMgata thaI jAya che. pUvapakSamAnyatA prAyaH asaMbhavisaMbhavavALI je virAdhanA heya te avayaMbhAvI kahevAya che. ane te te apramattane ja hoya che, pramattane nahi. kemake tenI (pramattanI) kAyapravRttithI thato jIvaghAta prAyaHsaMbhavisaMbhavavALo hoya che. arthAt pramattanA yogo jIvaghAta karavAnA svabhAvavALA hoI tenAthI thanAra chavaghAta bahulatAe "na thanAra nathI hote, paNa "thanAra" hoya che, tethI ja te e pramattayoganI apekSAe pramatta saMyatane AraMbhikI kriyA paNa hevI mAnI che, kemake teonA yogo jIvaghAta karavAne yogya hoya che. apramattanA yogone paNa AvA svabhAvavALA mAnI zakAtA nathI. te eTalA mATe ke pramatta ane apramatta saMyatamAM kaSAyAdikRta bheda te hote nathI. tethI judA judA svabhAvarUpa yogakRtabheda paNa jo te bomAM mAnavAne na hoya to e bemAM kaI bheda ja na rahevAnI Apatti Ave. [pUrvapakSavicAraNAne svIkAravAmAM sUtranI asaMgatine doSa]. uttarapakSa :- pUrvapakSInI AvI mAnyatA svIkAravAmAM adhikRtasUtra ja eTalA mATe asaMgata thaI jAya che ke anAkuTTithI (Adi vagara) anupeya (ajANapaNe) pravRtta thaelA ane avayaMbhAvI jIvavirAdhanAvALA evA pramattasaMyatane uddezIne ja IhalokavedanavedyApatitakarmabaMdhanI vAta sUtramAM sAkSAt karI che. jayAre pUrvapakSI to potAnI mAnyatA mujaba, "pramattasaMyatathI thatI virAdhanA prAyaH saMbhavisaMbhavavALI heI avayaMbhAvI ja hotI nathI" e rIte pramattasaMyatamAM avazyabhAvI jIvavirAdhanAne ja niSedha kare che. mATe avazyabhAvitvavyavahAranI AvI mAnyatA gya nathI. to kevI mAnyatA gya che? ene jaNAvavA vRttikAra (granthakAra) AgaLa kahe che anabhimata havA sAthe je avajanIyasAmagrIvALuM hoya te avayaMbhAvI kahevAya arthAt je vastu iSTa nathI, tema chatAM tenI kAraNa sAmagrI avarjanIya hoI te paNa avazya thaI jatI hoya te e avasthaMbhAvI kahevAya. tethI ja jijJAsita ane ajijJAsita ema sAme rahelI be vastumAMthI jijJAsita vastu jevA mATe AMkha kholavAmAM Ave to ajijJAsita vastunuM paNa avazya darzana thaI jAya che evo vyavahAra karAya che. (ajijJAsita vastunuM darzane ISTa nathI. tema chatAM, e vastu cogya sthAnamAM hovI, AMkha kholavI vagere enA darzananI je kAraNa sAmagrI che te paNa jijJAsita cIjanA darzana mATe AMkha kholavAmAM Ave che tyAre saMpanna thaI jAya che. eTale e ajijJAsita cIjanuM
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 vorum dharmaparIkSA la0 66 cAvazyaMbhAvinI virAdhanA saMyatAnAM sarveSAmapi saMbhavati, iti tAmadhikRtya vRttikRduktA vyavasthA kevalinyapi yuktimatyeveti / vastutaH sarvasyApi kAryasya puruSakArabhavitavyatobhayajanyatve'pi 'idaM kArya puruSakArajanita' ' 'idaM ca bhavitavyatAjanita' iti vibhakto vyavahAra ekaikasyAtkaTatvalakSaNAM bahutvalakSaNAM vA mukhyatAmAdAyeva zAstrakArairupapAditaH / tadiha sAdhUnAmanAkuTyA jAyamAne jIvaghAte bhavitavyatAyA eva mukhyatayA vyApriyamANatvAt tatrAvazyambhavitvavyavahAraH, na tvanAbhogajanyatvameva tatra tantra, AbhogapUrvakasya kAraNikasyApi tasya vivekayogyabandhahetoH pRthakkaraNenehalokavedanavedyApatitakarmabandhahetutayA parizeSitasyAvazyambhAvitvenaiva parigaNanAt , tato jIvarakSApariNAmavatAmAkuTyA jIvaghAtapravRttirahitAnAM sarveSAmeva saMyatAnAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sAvazyambhAvinI, iti kAyasparzamanucIrNaiH prANibhirupajAyamAnAM tAmAzrityA''kevalina vRttikRduktavyavasthAyAM na ko'pi sandeha iti sUkSmamIkSaNIyam // 66 // paNa darzana thaI jAya che. AvA darzanane "bhAI, e paNa sAthe avazya dekhAI ja jAya ItyAdirUpe avazyabhAvI tarIke vyavahAra thAya che.) avazyabhAvIne vyavahAra A hevAthI ja bhagavAne jamAline dIkSA ApI emAM niha mArganI utpatti avasthaMbhAvI banI gaI e vAta paNa asaMgata banatI nathI. kemake e vakhate anabhimata evI paNa te nihnavamArganI utpattinI sAmagrI avasjanIya hatI. Ama avanIya sAmagrInA kAraNe thatI AvI avazyabhAvinI virAdhanA badhA saMyane saMbhave che. jIvanI virAdhanA thavAmAM te jIvanuM tevuM karma, anya jIvanI kAyAne te sparza vagere kAraNasAmagrI rUpa che. emAM kAyAne sparza rUpa je eka ghaTaka che te cAhe pramattasaMyatanI kAyAne hoya, apramattanI kAyAne hoya, sagI kevaLInI kAyAne hoya ke agI kevalInI kAyAne hoya, te kAraNasAmagrIne saMpanna thavAmAM ene kaI kera paDato nathI. tethI apramattanI kAyA dvArA jema te avarjanIya kAraNasAmagrInA kAraNe avazyabhAvinI jIva virAdhanA thaI javI saMbhave che tema zeSa paNa saghaLA saMyatanI kAyA dvArA te saMbhavita che ja. eTale avazyabhAvI jIvavirAdhanAnA A adhikAramAM vRttikAre je vyavasthA dekhADI che te kevalIomAM paNa yuktiyukta ja che. avayaMbhAvitva aMge vAsavikatA ]. avazyabhAvitva aMgenI vAstavikatAne vicAra karIe to jaNAya che ke dareka kArya purUSArtha ane bhavitavyatA ubhayajanya hovA chatAM A kArya puruSArthathI thayuM che ke "A kArya bhavitavyatAthI (avasthaMbhAvI hovAthI) thayuM che e jude jude je vyavahAra thAya che tenI, te bemAMthI eka ekanI utkaTatArUpa ke bahulatArUpa mukhyatAne AgaLa karIne ja zAstrakAroe saMgati karI che. eTale ke je kArya mATe yogya prayatna joradAra hoya (ke vAraMvAra karAyo heya) ane kArya thAya te e kArya puruSArtha janya kahevAya che. jevA kArya mATene cagya puruSArtha joradAra (ane vAraMvArano) hovA chatAM, ke viparIta kAryane puruSArtha mukhyatayA na hovA chatAM viparIta kArya thaI jAya te e viparIta je kArya thAya che tene mATe "bhavitavyatA ja evI joradAra hatI tyAM
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevImAM dravyahisA : AcArAMgavRttiadhikAra 35 " evaM satyapi parasyeyaM zaGkonmIlati yaduta - ' atra karmabandha' prati vicitratA, tathAhizailezyavasthAyAM kAyasaMsparzena mazakAdInAM prANatyAge'pi paJcavidhopAdAnakAraNAbhAvAnnAsti bandhaH' ityatra kartuH samyagvicAre mazakAdInAM prANatyAgasya karttA kimayogikevalI utAnyaH kazcid 1 nadyaH, ayogitvakartRtvayorvirodhenAyogikevalinaH kartRtvAbhAvAt na hi kAyAdivyApAramantareNa kartA bhavitumarhati 'kriyAhetuH svatantraH karttA' iti vacanAt / yadi cAyogikevalinaH zarIrasya saMparkAdapi jAyamAno jIvaghAtastannimittakatvena tatkartRko bhaNyate, tarhi apasiddhAntaH syAt, puruSaprayatnamantareNApi prANatyAgalakSaNasya kAryasya jAyamAnatvena paJcasamavAyavAditvahAneH, nimittatvamAtreNa ca kartRtvavyapadezo'pi na bhavati, sAdhvAdinimittakopasargasya dAnAdezva saadhvaakAi game eTalA prayatna kare zuM thAya ?' ityAdi rUpe bhavitavyatAjanyatAnA (avazya'bhAvivanA) vyavahAra thAya che. prastutamAM paNu, sAdhuethI anATTithI je jIvavirAdhanA thaI jAya che temAM bhavitavyatA ja mukhya bhAga bhajave che, kAraNa ke jIvane mAravAnA puruSArthanA mukhyatayA abhAva hAya che (uparathI bacAvavAnA puruSArtha DAya zake), tethI e jIvirAdhanAne avazyaMbhAvI tarIke vyavahAra thAya che. pUrva pakSIe anAbhAgajanyatva ja e vyavahAramAM niyAmaka che' evu* je kahyuM che tevu tA che ja nahi, kemake AbhegapUrNAMkanA paNa kANika jIvaghAta avazyaMbhAvI tarIke ja gaNAyA che. te A rIte-jene dUra karavA viveka (prAyazcitta) Avazyaka bane tevA karma baMdhanA hetubhUta AkuTTikRta jIvadhAta vagerethI judo gaNIne A jIvaghAtane IhaleAkavedanavedyApatitakama kha'dhanA hetu tarIke parizeSita karyAM che. (arthAt pArizeSanyAyathI te jIvaghAtane tAdeza karma baMdhanA hetu tarIke siddha karyA che.) ane ihaleAkavedanavedyApatita karma baMdhanA hetubhUta evA tenI tA vRttikAre pUrvokta kriyA karatA sAdhuthI avazya'bhAvI tarIke je thAya che te have kahe che' ItyAdi rIte 'avazya'bhAvI'nA ullekhavALI pUrvabhUmikA (avataraNikA) racIne pachI tene jaNAvanAra sUtranI vyAkhyA rUpe vAta karI che. tethI enI paNa avazya bhAvI tarIke gaNatarI che e siddha thAya che. mATe jIvarakSApariNAmavALA ane jIvaghAtanI ATTi pUrvakanI pravRtti vinAnA evA pramattAdi badhA sAdhuethI je koI virAdhanA thAya te avazya bhAvinI hAya che e nakkI thAya che. (pachI bhalene emAM AbhAga hAya ke na paNa hAya.) tethI kAyasparzIne pAmIne thatI jIvavirAdhanAne AzrIne AbhAgayukta evA paNa kevalI sudhInA jIvAnA karma baMdhArttinI vRttikAre je vyavasthA dekhADI che temAM koI saMdeha rahetA nathI e sUkSmatAthI vicAravuM 66aa [ kevalImAM virAdhanAkatva asabhavita hoi nirdeza ayogya-pUrva ] Ama vRttikAre dekhADelI vyavasthAmAM koi sa'deha rahetA na heAvA chatAM pUrva pakSIne za'kA paDayA kare che ke-AcArAMgavRttinA A adhikAramAM krabaMdha pratye vicitratA dekhADelI che. jemake zailezI avasthAmAM kAyasparzathI mazakAdi maratA haiAvA chatAM krama`. baMdhanA mithyAtvAdirUpa pacavidha upAdAnakAraNanA abhAva hAvAthI kaMdha thatA nathI, ityAdi'. AmAM barAbara vicAra karIe tA prazna UThe che ke mazAdi mare che 49
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 : dharmaparIkSA ple. 67 dikakatvena vyapadezaprasakteH / dvitIyavikalpe'nyaH kazcit kartA' ityatrAnanyagatyA'nAbhogavataH kUpapativadaniSTo'pi mazakAdInAM nijaprANatyAgo'nAbhogavazena mriyamANamazakAdikartRka eva, 'yadi mazakAdImA nimakAyAdivyApAro nAbhaviSyat tarhi zarIrasaMparkAbhAvena nijaprANatyAgo'pi nAbha"viSyad' iti vyAptibalena mazakAdiyogajanyatvAt / tathA cAyogikevalini mazakAdikartRkA teonI hiMsAne kartA keNa ? agI kevalI ke bIje kaI ? agI kevalIne teno * kattA mAnI zakAto nathI, kAraNa ke ayogitva ane katRtvane virodha hoI ayogI - kevalImAM katRtva hotuM nathI te virodha eTalA mATe che ke "kriyAno je svataMtra hetu heya te kartA" e vacana parathI jaNAya che ke "kAyAdine vyApAra (ga) sivAya jIva kriyAne hetu banI zakato na hovAthI enAmAM katRtva AvI zakatuM nathI." vaLI evuM je kaheze ke jIvanA kAyavyApAra vagerethI thayela chavaghAta jema tajajIvanimittaka kahevAya che tema jIvanA zarIranA saMparkathI thayela chavaghAta paNa tajajIvanimittaka kahevAya che. eTale ayogI kevalInA zarIranA saMparkathI thayelo jIvaghAta paNa ayogI * kevalInimittaka leI agI kevalIkaka ja che (AvuM ja kaheze) te amasiddhAnta thaze te A rIte-jene kartA mAnyA che te ayogI kevalI to kaI vyApAra karatA ke nathI. zarIra sAthe athaDAvAne jene vyApAra che te makAdine te kartA mAnyA na ke heI tene te vyApAra ahIM puruSArtha tarIke gaNI zakAtA nathI. eTale ke A jIvaghAtarUpa kAryamAM koIne puruSArtha nimitta banatuM nathI. tethI puruSaprayatna vinA ja prANa tyAgarUpa kArya thayeluM mAnavuM paDavAthI, "koIpaNa kArya niyati, puruSArtha vagere pAMca kAraNa janya hoya che." e paMca samavAyavAdivane je siddhAnta che te haNAI jAya che. vaLI zarIrasaMparka vagerenA kAraNe jIvamAM kAryanuM nimittatva hevA mAtrathI te jIvane "kartA tarIke te ullekha paNa thatuM nathI, kema ke svataMtra hetutva hoya te che te ulekha thAya che.) bAkI e rIte ullekha thaI jato hoya te te sAdhune je : - upasarga thAya che ane AhArAdinuM je dAna thAya che tene paNa sAdhukartaka kahevA paDaze, kemake sAdhu paNa te upasarga, dAna vagere kAryanA nimitta kAraNa te che ja. (te paNa 1 eTalA mATe ke sAdhu vidyamAna hatA to te upasarga, dAna vagere thayA.) ke [ mazakAdikartakachavaghAta sagakevaLIne asaMbhavita-pU] 'te hiMsAne kartA bIje kaI che e bIjo vikalpa svIkArIe te chevaTe bIje koI mArge na dekhAtAM, bIjA jIvatarIke te marI rahelA mazakAdine ja kartA mAnavA paDe che. arthAt pitAne ISTa na hovA chatAM anAbhogavazAt koI vyakti kUvAmAM paDI jAya ' ane marI jAya te jema te pote ja potAnA prANatyAgano kartA manAya che tema 2. prastutamAM, mazakAdinA prANatyAgane paNa svakaka ja mAnava paDe che, kemake "mazakAdie jo ayogI kevalInI kAyAne sparzavAne kAyAdi vyApAra karyo na hota te zarIrasaMparka * na thavAthI teone pitAne prANatyAga paNa na thAta" evI vyAptinA kAraNe te prANatyAga mizakAdinA gajanya ja hoya che. tethI mazakAdikatRka jIvavirAdhanA ke je agakevalI
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA AcArAMgavRttiadhikAra 3875 jIvavirAdhanA bandhAbhAvavatI sambhavatyapi sayogikevalini tu sA kathaM syAt ? tatra hiMsA bhavantI tadyogAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena tatkartRkApi syAt , na ca kevalino jIvavirAdhanA-. kartRtvamiSyate, iti kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanA vicAre kathaM kevalino nirdezo yute ?tti ! tatra mATuM-- kAragasaMbaMdheNaM tassa NimittassimA u majjAyA / kattA puNo pamatto NiyamA pANAivAyassa / / 67 // (kArakasaMbaMdhena tasya nimittasyeya tu maryAdA / karttA punaH pramatto niyama prANAtipAtasya // 17 // ) kAragasaMbaMdheNaM ti / kArakasyAdhikaraNAdirUpamyAyogikevalyAdeH pazcAnupUrvyA pramattasaMyatAntasya saMbaMdhena, tasya sAkSAtkAyasparzapratyayAraMbhasya nimittasya iyamAcArAGgavRttikRduktA maryAdA'ayogikevalyAdikArakasaMbandhamAtreNeva sAkSAdAraMbhasya bAhyasya nimittasya prastutA phalAphalavicAraNA kriyate, na tu kartRkAryabhAvasaMbandhena jIvavirAdhanAvicAraH kriyate' iti noktAnupapattirityarthaH / kartA punaH prANAtipAtasya niyamAt pramatta eva, zAstrIyavyavahAreNa pramAdavata eva prANAtipAtakatvavyavasthiteH, tato yadi kartRkAryabhAvasaMbandhenaivAtra jIvavirAdhanAvicAraH prastutastadA praabhyune keI karmabaMdha karAvatI nathI te ayogI kevalIne saMbhave paNa che, paNa sogAkevalIne te te zI rIte saMbhave? kemake tenA zarIrane spazIne je jIva virAdhanA thatI hoya te te kevalInA pitAnA ja yoganA avaya-vyatirekane anusaranArI hoI tene kevalIkartaka ja mAnavI paDe. paNa kevalImAM to jIvavirAdhanAnuM kartutva hovuM ISTa nathI. tethI sAgakevalInA zarIrane spazIne mazakAdinI jIvavirAdhanA thAya che evuM mAnI zakAtuM nathI. Ama kartu-kAryabhAvanA saMbaMdhathI vicAra karatAM jaNAya che ke agI ke sagI kaI paNa kevalI jIvavirAdhanAnA kartA hovA saMbhavatA nathI. ane te pachI jIvavirAdhanAnI vicAraNAmAM kevalIne nirdeza kare zI rIte ghaTe? pUrvapakSInI AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA prathakAra kahe che- gAthAtha - pAchalA krame agIkevalIthI mAMDIne pramattasaMyata sudhInA jevo ke jeo hiMsAdinA adhikaraNa vagere rUpa kAraka bane che tenA saMbaMdhathI (saMbaMdhane AgaLa karIne) sAkSAt kAyasparzanimitte thayela te AraMbhanA nimittanI AcArAMganA vRttikAre kahelI A maryAdA che. prANApitapAtane kartA to niyama pramatta ja hoya che, apramattavagere nahi. [nirdeza kartavane nahi, kArakatvane AgaLa karIne che-u0] te maryAdA AvI che-ahIM ayogI kevalI vagere rUpa kArakanA saMbaMdha mAtranI apekSAe, sAkSAt AraMbhanA bAhyanimittane maLatA phaLa-aphaLanI prastuta vicAraNA karAya che, nahi ke kahyuM kArya saMbaMdhathI jIvavirAdhanAnI vicAraNA....arthAt kAyasparzathI jIvavirAdhanA rUpa, kAryanA je je kaMI kartA saMbhavatA hoya teone karmabaMdha thAya ke na thAya? thAya te keTalo thAya? ItyAdi vicAraNA ahIM prastuta nathI, kintu te jIvavirAdhanAnA. adhikaraNadirUpa kAraka je agakevalI vagere saMbhavatA hoya teone thatA karmanA abaMdha
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 dharmaparIkSA ple 67 pagamarItyA kevalina ivApramattasaMyatasyApi nirdezo'prAmANika iti sarvameva vRttikRdukta vizIryaMta / yadi copacAreNApramattayaterapi kathaJcitkartRtvamiSyate tadopariSTAdapyupacAreNaitatkalpana pranthakArAbhiprAyAnurodhAdeva nirAbAdham / iti yaducyate pareNa-'sayogikevalI kadAcijjIvavirAdhakaH saMbhavati, bhavasthakevalitvAd, ayogikevalivad' ityatra kadAcijjIvavirAdhakatva sAdhyamayogikevalini dRSTAnte nAsti, tasyA'kartRtvAt / kizca-ayogikevalidRSTAntadAturayogitvakartRtvayorvirodhAparijJAnamapi sphuTameva-ityAdi, tatsarva granthAbhiprAyAparijJAnaviz2ambhitamiti mantavyaM, na hyevamadhikRtAcArAvRttigranthaH kathamapyupapAdito bhavatIti // 67 / / keTalebaMdha vagerenI vicAraNuM prastuta che. tethI kevalIe jIvavirAdhanAnA kartA hevA saMbhavatA na hoI teone nirdeza kare asaMgata che evI Apatti rahetI nathI. bAkI zAstrIya vyavahAra mujaba pramAdayuktajIva ja hiMsaka kahevAte hAI hiMsAne kartA te avazya pramatta ja hoya che. tethI pUrva pakSInI mAnyatA mujaba kartu-kAryabhAvasaMbaMdhane AgaLa karIne ja je A vicAraNA hoya te kevalInI jema apramattasaMyata paNa hiMsAne kartA na banate heI tene paNa nirdeza aprAmANika banI javAthI vRttikAre karelI badhI prarUpaNA ja UDI jAya. zakA -apramattayati vagere paNa hiMsAnA kartA hotA nathI. tema chatAM teomAM kAyavyApArAdirUpa yoga hAjara hovAthI ane te hiMsA teonA yoganA anvayavyatirekane anusaratI hovAthI teone upacArathI hiMsAnA kartA kahI vRttikAre teone nirdeza karyo che. AvuM je mAnIe te e prarUpaNa UDI javAnI Apatti AvatI nathI. [athavA upacaritakartavane AgaLa karIne che-u0 ] samAdhAna te pachI A rIte te sagI kevalImAM paNa yogonI hAjarInA kAraNe upacArathI kathaMcit kartRtva hevAnI kalpanA granthakAranA tevA abhiprAya mujaba nirAbAdha ja haI teone nirdeza paNa asaMgata raheze nahi. mATe ahI kArakasaMbaMdhane AgaLa karIne karmabaMdha-abaMdhanI vicAraNAne abhiprAya che te, athavA je kartRkArya. bhAvasaMbaMdhane AgaLa karIne vicAraNA hoya te apramattAdine upacaritattvAdinI apekSAe nirdeza che tevo abhiprAya che te, svIkAravuM joIe. tethI ja (vRttikArano A abhiprAya hevAthI ja) pUrvapakSIe nIcenI je zaMkA karI che tenA parathI jaNAya che ke pUrvapakSI A abhiprAyathI ajANa che ene ja e khela che. te zaMkA-agakevalInA zarIrasaMsparzathI thatI jIvavirAdhanAne AgaLa karIne uttarapakSI je A anumAnaprayoga kare ke "yogI kevalI kyAreka jIvavirAdhaka banavo saMbhave che, kemake bhavasthakevalI che, jemake ayogakevalI te temAM, agI kevalI kartA na hoI kyAreka jIvavirAdhakapaNuM rUpa asAdhya ayogIkevalIrUpa daSTAtamAM nathI. arthAt Apela duSTAta sAdhyavikala hoI anumAnaprayoga cheTe Thare. vaLI A rIte agI kevalInuM daSTAnta ApanAra "agIva ane katva virodhI che e bAbatane ajANa che e vAta paNa spaSTa jaNAya che.-pUrva pakSInI AvI zaMkA granthanA hamaNAM ja kahI gayA tevA abhiprAyanuM pUrvapakSIne je apariNAna
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra 389 nanvaya granthaH prAsaGgika eva / tathAhi-ayogikevalini mazakAdighAtastAvanmazakAdikartRka eva, tathA ca karmabandho'pyadhyavasAyAnugato mazakAdInAmeva bhavati, ekakartRkayoreva karmabandhopAdAnakAraNayoH paraspara kAryakAraNabhAvasaMbandhAd, na punarbhinnakartRkayorapi, sAMsArikajAvakartR kaiH paJcavidhopAdAnakAraNaH siddhAnAmapi karmabandhaprasakteH / tasmAdanvayavyatirekAbhyAmanAdisiddha kAryakAraNabhAvavyavasthAsiddhayartha 'atra ca karmavandha prati vicitratA' ityAdi prasaGgato'bhihitam / tatra 'ayoginyupAdAnakAraNAbhAvAtkarmabandhAbhAvaH' iti vyatirekaniyamaH pradarzitaH, sa caanvyche tene ja khela eTalA mATe che ke upara dekhADI gayA te abhiprAya hovAthI amAre AvA anumAna prayoganI jarUra ja nathI. ame to evo anumAnaprayoga phalita karIe chIe ke, "sagI kevalI kyAreka jIvavirAdhanAnA adhikaraNadirUpa kAraka banavA saMbhave che, kemake bhavasthakevalI che, jemake ayogI kevalI. bAkI pAramArthika (anupacarita) katva-kAryavane AgaLa karIne prastuta vicAraNA hevAnI mAnyatAnuM tamAruM je abhimAna che te te taddana kheTuM ja che, kemake e pramANe te adhikRta AcArAMgavRttigrantha kaI rIte saMgata banatuM nathI. mATe prastuta gratha kArakasaMbaMdhanI apekSAe ke upacarita katvAdisaMbaMdhanI apekSAe hoI sagI kevalIne vRttikAre karela nirdeza ayogya nathI. ane tethI ja teonI upazAntahI vagerenI sAthe samuccayathI (bhegI) je vAta karI che tenA parathI jaNAya che ke sagI kevalI ane kSINamahI e bane prakAranA jIvo jIvavirAdhanAnA kAraka vagere banavAnI bAbatamAM upazAtamahI ne tulya ja hoya che. mATe upazAtamAhInI jema teone paNa dravyahiMsA hAvI A granthAdhikArathI siddha thAya che. - [ AcArAMgane A granthAdhikAra prAsaMgika ja che-pU0 ] pUrvapakSa - AcArAMgasUtra ane tenI vRttinA A adhikAra parathI kevalImAM dravyahiMsAnI siddhi tame A rIte karo che ke A adhikAramAM pramattasaMyata vagerenA sAkSAt kAyasparzathI jene paritApa vagerarUpa je virAdhanA thAya che tene pahelAM jaNAvIne pachI A bAbatamAM thatA karmabaMdhamAM je vicitratA che te jaNAvI che. ane e vicitratAnA adhikAramAM upazAntahI, kSINamohI ane sayogI kevalI e traNeyane samAna sAmayika baMdha kahyo che. eTale ke upazAntahIne dravyahiMsAthI jema sAmayikabaMdha thAya che tema kSINumahI ane sayogI kevalIne paNa dravyahiMsAthI sAmayika baMdha thAya che evuM AmAM spaSTa jaNAya che. tethI kSINamahI ane sAgakevalIne dravyahiMsA hoya che e paNa siddha thaI ja jAya che." paNa, tame A rIte A adhikAra parathI dravyahiMsAnI je siddhi karo cho e yogya nathI. kemake A adhikAramAM karmabaMdhanI je vAta che, te e adhikAranA prAraMbhamAM sAkSAt kAyasparzathI thatI virAdhanAnI je vAta karI che enA ja aMgenI vizeSa prarUpaNuM rUpa nathI, kintu "karmabaMdha ane upAdAna kAraNa vaccenA anAdisiddha kAryakAraNabhAvanI vyavasthAnI siddhi mATe vRttikAre karelI prAsaMgika prarUpaNuM rUpa che. eTale "sAkSAt kAyasparzathI thayela chavaghAtathI je karmabaMdha
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ aAA.. dharmaparIkSA zloka 28 niyamasya dADhyahetuH, anyathA karmabandhavicitratAvicAre'bandhakasyAyogikevalino bhaNanamanatharkameva saMpadyeta, prayojanAmAvAd / yogavatsu ca 'upAdAnakAraNasattve karmabandhalakSaNakAryasattva" ityanvayaniyamaM pradarzayanneva 'yogavatAmapi karmabandhavaicitryamupAdAnakAraNavaicitryAyattameva' iti niyamasiddhayartha prathamaM kAraNAvaicitrye kArya(yA)'vaicitryaM 'upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyo. dayAbhAvAt sAmayikaH karmabandhaH' iti samuccayabhaNanena vabhANa vRttikAraH, teSAM ca trayANAmapi mithyAtvAviratikaSAyayogapramAdalakSaNAnAM paJcavidhopAdAnakAraNa nAM madhye kevala yogasyaiva satvena karmabandho'pi tatpratyaya eva, sa ca sAmayikasAtavedanIyakarmabandhalakSaNaH samAna eva bhavati, vicitratAhetumohanIyodayAbhAvAt , na punarupazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdikaM bhavati' iti thAya che tenI vicitratAnI ja ahIM vAta che' evuM kahI zakAtuM na hovAthI evuM paNa kahI zakAtuM nathI ke A "adhikAramAM kevalIne paNa je nirdeza che tenAthI ja jaNAya che ke kevalInA kAyasparzathI paNa jIvaghAta (dravyahiMsA) thAya ja che. AcAzaMgavRttine A grantha prAsaMgika ja che te vAtanI siddhi A rIte jANavI. [e adhikAra karmabaMdha aMgenA kAryakAraNubhAvanI vyavasthAnI siddhi mATe-pUo] agI kevalInA zarIra para thate makAdine ghAta mazakAdikartaka ja hoya che. tethIoN karmabaMdha paNa mazakAdine ja potapotAnA adhyavasAyane anurUpa thAya che. paNa ayoga kevalIne thato nathI. kemake ekakatRka evA ja karmabaMdha ane yogAdirUpa upAdAnakAraNa vacce kAryakAraNabhAva che. arthAt je jIva gAdine kare che (pravartAve che) te ja jIva je karmabaMdha kare che te karmabaMdha ane yogAdi vacce ja kAryakAraNuM bhAva che. paNa bhinna kartaka te be vacce kAryakAraNa bhAva nathI. arthAt eka jIvana yogAdithI bIjAne karmabaMdha thavA rUpa kArya thatuM nathI, kemake evuM hoya te te sAMsArika jIve sevelA mithyAtvAdi rUpa pAMca upAdAnakAraNethI siddhone paNa karmabaMdha thavAnI Apatti Ave. tethI eka kaka karmabaMdha ane upAdAnakAraNa vacce je anArisiddha kAryakAraNabhAva che tenI vyavasthAnI anvayavyatirekathI siddhi karavA mATe vRttikAre 'satra vadhuM prati tritA' ityAdi vAta prasaMga pAmIne kahI che. te prarUpaNAmAM avayavyatireka A rIte dekhADayA che. ayogI kevalImAM (tenA zarIrane spezIne jIvaghAta thatA ho chatAM) gAdi rUpa upAdAna kAraNane abhAva hovAthI karmabaMdhane paNa abhAva hoya che evuM je jaNAvyuM che te vyatirekaniyama dekhADayo. te paNa avayaniyamanI daDhatA mATe ja dekhADelo jANa, kemake nahitarato karmabaMdhanI vicitratAnI vicAraNAmAM jene karmabaMdha ja thatuM nathI evA yogI kevalInI vAta niprojana hAI nirarthaka ja banI jAya. yogayukta jIvomAM "upAdAnakAraNa hAjara hoI karmabaMdha rUpa kArya paNa hAjara hoya che e anvaya niyama dekhADatAM ja vRttikAre bhegI bhegI karmabaMdharUpa kAryanI vicitratA upAdAnakaraNanI vicitratAne AdhIna ja che' evA niyamanI siddhi karavI che. e siddhi mATe pahelAM te niyamane je vyatireka che ke kAraNamAM vicitratA na hoya te kAryamAM paNa vicitratA na Ave te vyatireka dekhADavA
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : AcArAMgavRttiadhikAra buddhacA samuccayena bhaNanaM, sarvA zasAmyamadhikRtya samuccayena bhaNiterasaMbhavAd, anyathopazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdihetumohanIyasattApi vaktavyA syAt , tathA kevalivadupazAntasyApi sarvajJatvaM vaktavyaM prasajyeta, nahi 'nArakatiryagnarAmarAH karmabandhakAH' ityAdi samuccayabhaNanena * sarveSAmapi sAmyaM kasyApi saMmatam / tasmAdyathA sAmAnyataH karmabandhamadhikRtya nArakAdInAM samuccayena bhaNanaM tathA sAmayikasAtavedanIyakarmabandhamadhikRtyopazAntAdInAM samuccayema bhaNanaM, 5. ityatra prAsaGgike prathamAvRttigranthe nAsmAkamanabhIpsitasiddhirityAzaGkAyAmAha jo puNa iha kattAraM niyamA masagAijIvamahikicca / bhaNai imaM pAsaMgiyamaippasaMgo phuDo tassa // 68 // (yaH punariha kartAraM niyamAnmazakAdijIvamadhikRtya / bhaNatIdaM prAsaGgikamatiprasaGgaH sphuTastasya // 68 // ) mATe 'upazA- tahI, kSINamohI ane sagI kevalI jIvone sthitibaMdhanA kAraNabhUta kaSAyano udaya na hovAthI mAmayika karmabaMdha hoya che evuM vRttikAre samuccayathI kahyuM che. A traNe prakAranA jIvone mithyAtva, avirati, kaSAya, ga ane pramAdarUpa pAMca upAdAnakAramAMthI mAtra ye ga ja hAjara hoI karmabaMdha paNa tanimittaka ja thAya che. ane te zAtAdanIyakarmane sAmayika baMdharUpe te darekane eka sarakho ja thAya che, kemake temAM viSamatA lAvanAra mohanIya karmanA udayane te darekamAM abhAva hoya che. [ upazAnAdinI samuccayathI vAta vaicitryane vyatiraka dekhADavA-pUra] Ama kAraNa-kArya aMgenA vaicitryanA niyamane vyatireka dekhADavA ja te aMzamAM - samAna evA A traNenI bhegI vAta karI che, nahi ke "upazAntahInI jema kSINamahI (ane sayogI kevalI) paNa mazakAdinI hiMsAnA kAraka bane che ane tethI teone paNa jIvaghAtAdi hoya che evuM dekhADavAnI buddhithI. kemake karmabaMdhanA aMzamAM sAmya hoya che te te dekhADavuM ja che. have je jIvaghAtAdi aMzanuM paNa sAmya dekhADavuM hoya te phalita e thAya ke sarva aMzomAM sAmya dekhADavuM che. ane e mATe te samuracaya. pUrvaka kathana karavuM ja asaMbhavita che, kemake sarvAzamAM sAmya dekhADavA mATe to upazAtamAhInI jema kSINamehI jIvamAM paNa chavaghAtAdinI hetubhUta mahAsattA kahevI paDe, tema ja sagI kevalInI jema upazAtamahIne paNa e ja kathana dvArA (sarvajJatA aMzamAM paNa tulya jaNAvavA Avazyaka hAI) sarvajJa paNa kahevA paDe. "nAraka-tiryaMcamanuSya ane deve kamabaMdhaka hoya che? ItyAdi samuccaya vacana parathI "te darekanuM dareka aMzamAM sAmya kahyuM che evuM kAMI koIne saMmata nathI. tethI jema sAmAnyathI kamara baMdhane udezIne nArakAdinI samuccayathI je vAta karI che tenA parathI "teomAM anya aMzanuM paNa sAmya hoya che evuM siddha karI zakAtuM nathI tema satAvejanIyanA sAmacikakarmabaMdhane uddezIne ja upazAtAdinI samuccayathI vAta karI hovAthI tenA parathI teomAM chavaghAtAdinI hAjarI rU5 aMzanuM paNa sAmya hoya che evuM siddha karI zakAtuM nathI. Ama prathamAMgavRttine ukta adhikAra A bAbatamAM prAsaMgika hovAthI
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dharmaparIkSA zla0 68 jo puNa tti / yaH punariha zailezyavasthAyAmavazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM kartAra' niyamAnmazakAdijIvamadhikRtyedamAcArAvRttyuktaM prAsaGgika bhaNati tadvirAdhanAkartamazakAdijIvagatopAdAnakarmabandhakAryakAraNabhAvaprapaJcapradarzanamAtraprasaGgaprAptaM vadati, na tu svasambaddhajIvavirAdhanAphalAphalavaicitryapradarzanaparaM, tasya sphuTa evAtiprasaGgaH / evaM hyapramattasaMyatasyApi pramAdaniyatajIvavirAdhanAkartatvAbhAvena jIvavirAdhanAnimittakakarmabandho mriyamANajIvagata eva paryavasyed, natvapramattasaMyataniSTha iti karmabandhAnumeyavirAdhanAyA apramattasaMyatAdiSu vicitrAyA abhidhAnamakhilaM vyadhikaraNameva syAditi / kizca-'atra karmabandhaM prati vicitratA' ityatra 'atra' iti nimittasaptamyAzrayaNAt saMyatasambaddhAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittamadhikRtyaiva karmabandhavicitratA vaktumupakrAntA, sA ca karmabandhAbhAvakarmabandhAvAntarabhedAnyatararUpeti nAyogini tadvicitratA'nupa. enA parathI amArA aniSTanI (kevalImAM dravyahiMsAnI) siddhi thaI jatI nathI. AvI pUrvapakSazaMkA ne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - gAthArtha - uttarapakSa- pUrvapakSInuM AvuM je kathana che ke "zailezI avasthAmAM thatI avazya bhAvinI jIvavirAdhanA aMgenI vAta kartAnI apekSAe te niyama mazakAdichava mATe ja hevI saMbhave che. arthAt te virAdhanAthI thatA karmabaMdhanI vAta karavI hoya te e mazakAdine thatA karmabaMdhanI ja hovI saMgata bane, agIne thatA karma. baMdhAbhAvanI nahi. kemake e te enA kartA na hovAthI virAdhanAphaLanI vicAraNA viSaya ja banatA nathI. tethI, AcArAMganI vRttimAM ayogInI paNa vAta karI che tenAthI jaNAya che ke e vicAraNA te te virAdhanAthI keTalo keTale karmabaMdha thAya e jaNAvavA mATe nathI kintu A prasaMgane pAmIne kaMIka anya prarUpaNA karavAnI A kaI prAsaMgika vAta che. arthAta te virAdhanAnA kartA mazakArijIvamAM rahela gArirUpa upAdAnakAraNa ane karmabaMdharUpa kArya vaccenA kAryakAraNabhAvane prapaMcamAtra dekhADavA mATe te prAsaMgika vicAraNA karI che, nahi ke svasaMbaddha jIvavirAdhanAthI paNa agI vagere bhinna bhinna jIvamAM phaLa-phaLAbhAva vagerenuM vicitrya kevuM UbhuM thAya che e dekhADavA mATe." te kathana para spaSTa atiprasaMganI Apatti AvI paDe che. [te adhikArane prAsaMgika mAnavAmAM atiprasaMga u0 ] te atiprasaMga A rIte- "aAgI kevalImAM roganiyata (ga-vyApAra hoya te ja katva heya) evuM jIvavirAdhanAnuM kartutva na hovAthI jIvavirAdhanAnimittaka karmabaMdha marI rahelA jIvane ja thAya che evuM mAnavAmAM phalita e thaze ke apramattasaMyatamAM paNa pramAdaniyata evuM jIvavirAdhanAnuM kartutva na hovAthI jIvavirAdhanAnimittaka karmabaMdha marI rahelA jIvane ja thaze, apramattasaMyatane nahi. (kAraNa ke pramAyukta jIvane ja zAstramAM hiMsaka=hiMsAnA kartA kahyA hovAthI jaNAya che ke te katva pramAdaniyata che ) ane te pachI karmabaMdharUpa liMgathI jenuM anumAna thAya che te virAdhanA apramattasaMyatAdimAM vicitra (judI judI) hoya che evuM dekhADavuM e saMpUrNa vyadhikaraNa ja banI jaze. arthAt karmabaMdha je marI rahelA jIvane thAya che te te, tenA adhyavasAyAdine
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahisA : AcArAMgavRttivacanAdhikAra 393 ,, 6 pattiH / ata eva - 'selesi paDivannassa je sattA parisaM pappa uddAyaMti masagAdI, tattha kammabaMdho Natthi, sajogissa kammabaMdha do samayA / jo apamatto uddavei tassa jahanneNa aMtomuhutta, ukkoseNa aTThamuhuttA / jo puNa pamatto naya AuTTi Ae tassa jahanneNa aMtomuhutta, ukkoseNaM aTTasaMvaccharAi / jo uNa AuTTiAe pANe uvadaveha tavo vA cheo vA veyAvas vA karei || ityAcArAGgacUrNAvapyavazyambhAvijIvavirAdhanAnimittaka eva karmabandhAbhAvaH karmabandhavizeSazcAyogi kevalyAdInAM saMyatAnAM pazcAnupUrvyA vyaktaH pratIyate / karmabandhAbhAvAdau nimittatvaM ca tatra khasamAnAdhikaraNopAdAnAnurodhenA'bhidhIyamAnaM 'nimitta: manaikAntikaM' iti sampradAyAdaviruddham / tathA ca 'sajogissa kammabaMdho do samayA' ityatra 'tatra' ityasyAvazyama nuSaGgAt 'tatra = kAyasparza prApya sattvopadrave sayogikevalino dvau samayau karmabandhaH' iti sphuTArthapratItAvupazAntakSINamohayorapi tatsamAnajAtIyatvena tatra dvAveva samayau karmabandhaH sphuTa:, iti - vRttAvupazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM na jIvaghAtamadhikRtya - iti jaNAvI zake, apramattasa'yatAdinA adhyavasAyAdine nahi. eTaleke kama badho marI rahelA jIvanA adhyavasAya-virAdhakabhAvAdine AdhAre thAya che tA e apramattAmiAM rahelA virAdhakabhAvane (virAdhanAdine) zI rIte jaNAve? vaLI, * gatra rmavanya prati vicitratA' ityAdimAM atra' zabdamAM je saptamIvibhakti che te nimittasaptamInA arthamAM che. arthAt sayatasa`baddha avazyaMbhAvI jIvavirAdhanArUpa nimittane AzrIne ja kaba'dhanI vicitratA kahevAnA prayAsa che. ane te vicitratA karmAMbadhAbhAva ane karmAMbadha rUpa tenA be avAntarabhedamAMthI anyatara (eka) rUpa hAya che. tethI ayeAgI kevalImAM paNa krama badhAbhAvarUpa te vicitratA hAvI asaMgata nathI. tethI ja AcArAMganI NimAM paNa, avazya'bhAvIjIvavirAdhanAnimittaka ja je kama'dhAbhAva ke kama baMdhavizeSa arcI kevalIthI mAMDIne sa'yata sudhInA jIvAne hoya che te pAchalA krame kahyo hAvA pratIta thAya che. te cUrNi A pramANe- "sparzI pAmIne je mazaka vagere jIvA marI jAya che te ge zailezI avasthAne pAmelA jIvane karmAMbadha hAtA nathI. sayAgI krevalIne e samayanA mAdhu hAya che. je apramatta virAdhanA kare che tene jadhanyathI aMtamutta ane utkRSTathI A muddattA kama budha thAya che. je pramatta anATTithI virAdhanA kare che tene jadhanyathI a Mta tta ane utkRSTathI ADha varSanA sthitibaMdha thAya che. je pramatta AkRTTithI prANudhAta kare che tene tapa ke chaMda prAyazcitta Ave che athavA vaiyAvacca karavAnI hAya che." [nimitta kAraNa anaikAntika paNa hAya ] za'kA :- AmAM jIvavirAdhanAnimittaka ja ka badhAbhAva ke kA~kha vizeSa....' ItyAdi kahyuM che evu' tame je kyuM temAM prazna UThe che ke jIvavirAdhanA karma baMdhanA abhAvanuM nimitta kAraNa zI rIte banI zake ? kemake eka tA jIvavivirAdhanA kaNa dha karAvavAnA svabhAvavALI che. temaja mazakAdinI virAdhanA rahita paNa aceAgIkevalIone 1. zailezIM pratipannasya ye sattvAH sparza prApyApadrAnti mazakAdayaH tatra karmabandho nAsti, sayoginaH karmabandho dvau samayau / yo'pramatto'padrAyati tasya jaghanyenAntarmuharttamutkarSeNASTamuhUrttAni / yaH punaH pramatto na cAkuTyA, tasya jaghanyenAntarmuhUrttamutkarSeNASTa saMvatsarANi / yaH punarAkuTTayA prANino'padrApayati tapo vA chedovA vaiyAvRtyaM vA karotItyAdi // 50
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 dharmaparIkSA vhe. 68 yaducyate tadbahuzrutatvayazaHkSatikarameva, samuccayapratiyoginAM padArthAnAM tulyavatprakRtadharmaviziSTakriyAnvayitvenaiva samuccayanirvAhAd / evaM ca yathA 'sikatAdau ghRtAdisaMsarge'pi snehAbhAvAnna bandhaH, badaracUrNasaktucUrNAdInAM tu cirakAlasthitihetusnehavizeSAbhAvAdalpakAlIno bandhaH, kaNikkAdInAM tu snehotkarSAdutkRSTabandhaH' ityatra badaracUrNAdInAM tulyavadeva snehavizeSAbhAvaviziSTaprakRtaghRtAdisaMsarganimittakAlpakAlInabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayaH pratIyate, tathA karmabaMdhano abhAva hoI karmabaMdhAbhAva pratye te anekAtika paNa che. samAdhAna -pita je adhikaraNamAM thaI rahI che te kevalI vagere rUpa adhikaraNamAM rahela yoga diupAdAnakAraNane anusarIne karmabaMdhAbhAva-sAmayikakarmabaMdha vagere rUpa vicitratAnA nimittakAraNa tarIke tene kahI che. vaLI nimittakAraNa anakAtika hoya che' (jemake dAna e puNyabaMdhanuM nimittakAraNa che, tema chatAM keine dAna karyA vinA paNa zubhabhAvathI ja puNyabaMdha thaI jAya che. jemake jaraNazeThane) evo saMpradAya hovAnA kAraNe tene e rIte nimitta kahevAmAM ke virodha paNa nathI. mATe ahIM karmabaMdhAbhAva-sAmayika karmabaMdha vagere prarUpaNA virAdhanArUpa nimittane AzrIne heI sojitta madhaMdho to samayA" evuM je kahyuM che tyAM paNa nimitta saptamIne jaNAvanAra "tatra' padane avazya anvaya karavo paDe che. ane tethI tatra=kAyasparzane pAmIne thayela chavaghAtamAM (jIvaghAtanimitte) sAgakevalIne be samayane karmabaMdha thAya che. e spaSTa artha pratIta thaye "sthitibaMdhanA nimittabhUta kaSAyadayanI bAbatamAM tene abhAvavALA havA rUpe) sagIkevalIne samAna jAtIya evA upazAtamahI-kSaNamehI jIvone paNa be samayane ja karmabaMdha hoya che. e paNa spaSTa rIte jaNAya ja che. [ samuccayanA anirvAhanI Apatti ] . . . cUrNi parathI paNa A rIte chavaghAtarUpa nimittanI apekSAe traNene karmabaMdha samAna hoya che evuM spaSTa jaNAtuM hovA chatAM, "vRttimAM upazAnta mahI vagerenuM samuccayathI je kathana karyuM che te teomAM jIvaghAtanI hAjarIrUpa sAmya paNa jaNAvavAnI buddhithI karyuM nathI." ItyAdi pUrvapakSI je kahe che te tenI bahuzruta tarIkenI je khyAtiyaza che tene dhakko lagADanAra ja che, kemake samuccayanA pratiyogI (ghaTakI bhUta) padArthomAM prastuta dharmaviziSTa kiyAne anvaya samAna rIte karavAmAM Ave te ja samuccayane nirvAha thAya che. arthAt jyAM samAsa, "ca" kAra "Adi vagere dvArA samuccaya jaNAvavAnuM tAtparya hoya tyAM jeone samuccaya hoya te badhAmAMthI sAkSAukta eka padArthamAM je prastutadharmaviziSTa kriyAne je rIte anvaya thato hoya tenI samAna rIte ja te kriyAne ukta anya padArthomAM ke "Adi' vagerethI sUcita anya padArthomAM anvaya thato hoya te samuccaya jaLavAya che. AnuM tAtparya A daSTAta parathI jANI zakAze-retI vageremAM ghI bheLavavA chatAM potAnAmAM sneha na hovAthI retIne paraspara bandha thatuM nathI (paraspara ceTatA nathI), beranuM cUrNasatucUrNa vageremAM lAMbe kALa TakI zake evA baMdhanA hetubhUta vizeSa prakArano sneha na rahevAthI apakAlIna baMdha
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA AcAzaMgavRttivacanAdhikAra prakRte'pyupazAntAdInAM tulyavadeva sthitinimittakaSAyAbhAvaviziSTaprakRtajIvaghAtanimittakasAmayikabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayopapatte(tti)H, iti 'nArakatiryagnarAmarAH...' iti dRSTAntena pratyekapadArthadharmamAdAya samuccayakhaNDanamapANDityavijRmbhitameva, tasya kenApyanabhyupagatatvAt / prakRtadharmaviziSTakriyAnvayatulyatArUpasamuccayakhaNDane tu samuccayatAtparyakavAkyasyaivAnupapattiH, iti na kiJcidetat // 68 / / thAya che ane kaNikkA vageremAM sneha ghaNo hovAthI lAMbe kALa TakI zake e utkRSTa baMdha thAya che. ahIM badaracUrNamAM, snehavizeSanA abhAvaviziSTa je prastuta chUtAdi saMsarga, tanimittaka apakAlIna baMdha thavAnI kriyAne je anvaya thAya che tene samAna rIte ja "Adi' zabdathI jeone samuracaya karavAnuM che tevA sakhtacUrNa vageremAM paNa tevI apakAlIna baMdha thavAnI kriyAne anvaya thavA dvArA ja samuccaya bhAse che. je sakAcUrNa vageremAM ghatAdisaMsarganimittaka a5kAlIna baMdha thavAnI kriyAne te rIte anyaya na hoya, kintu te saMsarga vinA ja thayela tevI kriyAno anvaya hoya athavA baMdhAbhAvarUpa ke utkRSTabaMdharUpa kriyAne anvaya heya te to retI vagerenI jema ene paNa badaracUrNAdi sAthe samuccaya thaI zakto nathI. A rIte prastutamAM, upazAnamoha jIvamAM sthitibaMdhanA nimittabhUta kaSAyanA abhAvaviziSTa je prastuta chavaghAta tanimittaka sAmayikabaMdha thavA rUpa kriyAne jevo avaya thAya che tene samAna rIte ja je kSINameha ane sagI kevalImAM tAdazajIvaghAta nimittaka sAmayikabaMdha thavA rUpa kriyAne avaya thatuM hoya te ja samuccaya thaI zake che. tethI sagI kevalImAM dravyahiMsArUpa chavaghAta ho paNa tenAthI ja jaNAI jAya che. mATe "nArakatirdhanarAmarA...." ItyAdi daSTAnta laIne, samuccayanA patigIbhUta upazAtameha vagererUpa eka padArthanA "mohanIyasattA vagere rUpa dharmanI sagI kevalI vageremAM Apatti ApIne samuccayanuM je khaMDana karyuM che te te apAMDityane ja prabhAva che, kemake tevA dareka padArthonA dareka dharmane laIne samuccaya hovAnuM te kaI mAnatuM ja nathI. pUrvapakSa - nAraka vagerenA daSTAntathI ame "pratyeka dharmane AgaLa karIne samucaya ho saMbhavita nathI" ItyAdi rUpe samuccayanuM khaMDana karatA nathI kintu prastuta jIvaghAta nimittakatva viziSTa sAmayika karmabaMdha rUpa kriyAno tulya rIte anvaya karavA rUpa je samuccaya tame kahI rahyA che tenuM ja "temAM sAmayika karmabaMdharUpa kriyAmAtrane (pachI bhale ne te kriyAmAM chavaghAtanimittakatva na paNa hoya) anvaya karavArUpa samuccaya bhAse che." evuM kahIne khaMDana karIe chIe. uttarapakSa --AvuM kahevuM yogya nathI, kemake te pachI upara badaracUrNAdinA daSTAtamAM kahI gayA te mujaba samuccaya jaNAvavAnA tAtparyavALuM vAkya ja asaMgata rahe che. mATe A rIte "AcArAMgavRtti grantha parathI amArUM aniSTa siddha thaI javAnI Apatti nathI" ItyAdi pUrvapakSInI dalIle vAhiyAta che. 68
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA ple. huM ....... tadevamAMcArAGgavRttyabhiprAyeNa yAvadayogikevalinaM saMyatAnAmapi kAyasparzanAvazyaMbhAvinyA jIvavirAdhanAyA vyaktameva pratItAvapi ye 'ayogikevalinyavazyaMbhAvI mazakAdighAto mazakAdikartako natvayogikevalikartRkaH' iti zabdamAtreNa mugdhAn pratArayanti ta evaM praSTavyAH 'so'yamevaMvidha evaM sayogikevalinaH kathaM na bhavati ?' iti / itthaM pRSTAzca ta evamuttaraM dadate-yogavato hi kevalino jIvarakSava bhavati, tatkAraNAnAM zubhayogAnAM sattvAt , ayogikevalinastu yogAnAmevAbhAvena svarUpayogyatayApi nijayogajanyajIvaghAtasAmagrathA abhAvavajjIvarakSAsAmagrathA apyabhAva eva-iti tatrAha jiyarakkhA suhajogA jai tuha iTThA sajogikevaliNo / haMdi tayA tayabhAve ajogiNo hujja hINattaM // 69 // (jIvarakSA zubhayogAdyadi taveSTA syogikevlinH| haMdi tadA tadabhAve'yogino bhaveddhInatvam // 69 // ) jiarakkhatti / jIvarakSA=jIvaghAtAbhAvarUpA, yadi tava mate sayogikevalina iMSTA, kevaliyogAnAmeva jIvarakSAhetutvAt , handItyAkSepe, tadA tadabhAve yogAbhAvena jIvarakSA'bhAve'yogikevalino hInatva = sayogikevalyapekSayA'pakRSTatvaM bhaved / ayaM bhAvaH-jIvaghAtAbhAvarUpA [agavata sagInA zarIra para chavaghAta kema nahIM? pU0 ne prazna] Ama AcArAMgavRttinA abhiprAya mujaba, "agI kevalI sudhInA saMyatene paNa kAyasparzathI avazya thanArI jIvavirAdhanA saMbhave che e spaSTa rIte jaNAtuM hovA chatAM jeo agI kevalImAM avazyabhAvI e mazakAdighAta mazakAdikvaka ja hoya che, agakevalIkartaka nahi" evA zabdamAtrathI mugdha ne Thage che teone pUchavuM ke "A mazakoditRka ja mazakAdi chavaghAta sAgakevalIne kema thato nathI? A praznane teo e javAba Ape che ke gayukta kevalIone jIvarakSA ja thAya che, jIvaghAta nahi, kemake jIvarakSAnA kAraNabhUta zubhayogo hAjara hoya che. jyAre agI kevalIne to yegane ja abhAva heI svarUpayogyatAnI apekSAe paNa, svayogajanyajIvaghAtanI sAmagrIne jema abhAva hoya che tema jIvarakSAnI sAmagrIne paNa abhAva ja hoya che.-teonA AvA uttara aMge granthakAra kahe che - gAthAtha - kevalInA rogo ja (jJAnAdi nahi) jIvarakSAnA ja hetubhUta heI sagI kevalIone jIvaMghAtanA abhAvarUpa jIvarakSA hoya che evuM je tamArA mate sAmata che te agI kevalIe sagI kevalI karatAM hIna (utaratA) banI javAnI Apatti Avaze, kemake teone yogone abhAva hovAthI jIvarakSA paNa hotI nathI. * [ "sagInA pega jIvarakSAnA hetu che, mATe evA uttaramAM Apatti ] kahevAno Azaya A che- sagI kevalIne jIvaghAtanA abhAva rUpa je jIvarakSA ja hevI tame kahe che tene tame kevI mAne che? guNarUpa? doSarUpa? ubhayarUpa ? ke anubhayarUpa? guNarUpa mAnavAmAM, agakevalImAM te guNano abhAva hoI sagIkevalI karatAM hInatA hovI durnivAra ja banI jaze. deSarUpamAnavAmAM tamArI pitAnI mAnyatA haNAya jaze. kAraNake "sAgakevalImAM (tame jene doSarUpa mAnela hoya te paNa)
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 kavalamAM vyahiMsA : kAyaspazajanya virAdhanA vicAra jIvarakSA kiM tvayA guNarUpA'bhyupagamyate, doSarUpA, ubhayarUpA anubhayarUpA vA ? Aye tadguNavaikalyenAyogikevalino hInatva durnivArameva / dvitIye tu svAbhyupagamasya hAnirlokazAstravirodhazca / tRtIyazca pakSo vihitakriyApariNatayogarUpAM jIvarakSAmadhikRtya vihitakriyAtvena guNatvaM yogatvena ca doSatvamabhipretya sambhavaduktiko'pi svAmAvikajIvaghAtAbhAvarUpAM jIva rakSAmadhikRtyAsaMbhavaduktika eva, na hi sa guNo doSazcetyubhayarUpatAmAskandatIti / caturthe tu tadabhAve'pyogikevalina iva sayogikevalino'pi na bAdhaka iti kiM tatrAvazyambhAvijIvavirAdhanAnirAsavyasanitayA 1 atha jIvaghAMtAbhAvamAtrarUpA jIvarakSA na guNaH, kintu yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpA, sA ca mazakAdikartR kamazakAdijIvaghAtakAle'yogikevalino'pi viziSTAbhAvasattvAnnAnupapanneti na tasya tadguNavaikalyam / na vA sayogikevalino'pi yogAtkadAcidapi jIvaghAtApattiH, taadRshdeSa saMbhave nahi evI tamArI mAnyatAne puSTa karavA to "tame doSarUpa mAnelI evI dravyahiMsA teomAM hatI nathI evuM siddha karavAne tamAre prayAsa che. ane e karavA jatAM, tame jene doSa rUpa mAnI e jIvarakSA mAnavAnI Apatti AvI paDI. tethI sagI kevalIo nirdoSa hoya evI mAnyatA te haNAI ja gaI. vaLI jIvarakSAne doSarUpa mAnavI e lekaviruddha ane zAstraviruddha paNa che. ubhayarUpa trIjo pakSa paNa gya TharatuM nathI, kemake jIvarakSAne vihitakriyAtarIke pariNamelA yogarUpa laIne emAM vihitakriyA tarIke guNatvane abhiprAya rAkhIne ane yogatarIke laIne doSatvane abhiprAya rAkhIne ubhayarUpatva kahevuM e saMbhavita hovA chatAM svAbhAvika jIvaghAtAbhAvarUpa jIvarakSA mATe te te kahevuM saMbhavatuM ja nathI, kemake te abhAva guNa ane doSa ubhaya rUpatAne pAmI zakato nathI. tene anubhaya rU5 mAnavAne cothe vika95 svIkAravAmAM Ave te ayoga kevalInI jema sayoga kevalIne paNa tevI jIvarakSA ne abhAva (jIvaghAtAbhAvAbhAva=jIvaghAta) havAmAM paNa keI bAdhaka nathI. arthAt jIvarakSA je sagI kevalIne guNa ke doSa ubhayarUpa nathI, te tene abhAvarUpajIvaghAta paNa deza ke guNa ubhayarUpa na banavAthI, sagI kevalIne dravyahiMsA mAnavAmAM "rtaone tadrapaSayukta" mAnavAnI Apatti rUpa je bALaka AvatuM hatuM, te Avaze nahi. ane te pachI "avasthaMbhAvI jIvavirAdhanA rUpa dravyahiMsA teone hatI ja nathI evuM siddha karavAnA vyasanathI sayuM? arthAt have tamAre tamArI Agamaviruddha bolavAnI e kuTeva choDI devI joIe. [cAritrahakSayathI jIvarakSAne atizaya pedA thAya-pUo] pUrvapakSa - jIvaghAtAbhAvamAtrarUpa jIvarakSA e guNa nathI, paNa cogajanya jIvaghAtanA abhAvarUpa jIvarakSA e guNa che. A guNa mazakAdikartAka mazakAdi jIvaghAtakAle paNa agI kevalImAM paNa asaMgata nathI, kemake jIvaghAta hovA chatAM te svAgajanya na hovAthI viziSTajIvaghAtane abhAva tenAmAM jaLavAI rahe che. tethI tenAmAM sagIkevalInI apekSAe te abhAvAtmaka jIvarakSA rUpa je guNa tenA abhAvarUpa nyUnatA hovAnI
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ * . - dharmaparIkSA , jIvarakSArUpAtizayasya cAritramohanIyakSayasamutthasya jJAnAvaraNIyakSayasamutthakevalajJAnasyeva sarvakevalisAdhAraNatvAt , saMyatAnAM yajjIvaviSayakAbhogastajjIvarakSAyA niyatatvAcca / ata eva sAmAnyasAdhUnAmapyanAbhogajanyAyAmeva virAdhanAyAM pariNAmazuddhayA phalato'vadhakatvamupadarzitam / tathA cokta hitopadezamAlAyAM'NaNu kaha uvauttANa vi cha umatthamuNINa suhumajiarakkhA / saccaM taha vi Na vahagA uvaogavarA jao bhnniaN|| etadvyAkhyA yathA "nanviti pUrvapakSopanyAse, chadmasthAnAM viziSTAtizayajJAnarahitAnAM munInAM sAdhUnAmupayu. tAnAmapi samyagIryAsamitAnAmapi sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM jIvAnAM kathaM rakSAsaMbhavaH ? AcArya Aha-satyamavitathametat , tathApi viziSTajJAnazUnyA api yadhupayogaparAH pUrvoktayuktyA cakramaNapravRttAstadA saMbhavatyapi prANivave na vadhakA na vadhakAryapApabhAjaH / na caitatkAlpanika, yata 'uccAliaMmi pAe0' [ ] ityAdi bhaNitam // Apatti AvatI nathI. ema sayogI kevalInA paNa yogathI kyAreya paNa chavaghAta thavAnI Apatti AvatI nathI, kemake (1) jJAnAvaraNIyanA kSayathI utpanna thayela kevalajJAnarUpa atizaya jema dareka kevalIomAM samAna hoya che tema cAritramehanIya karmanA kSayathI dareka kevalIomAM tevI jIvarakSA thavArUpa eka sarakho atizaya utpanna thayo hoya che. temaja (2) "sAdhu mAtrane je jIvana Aga hoya te jIvanI rakSA teo avazya kare che' (kAraNake nahitarate te jIvanI hiMsAnI virati na TakavAthI sarvaviratine abhAva thaI jAya) evo niyama hovAthI sarva jIvonA AbhagavALA kevalIne sarva jIvonI rakSA ja hevI siddha thAya che. mATe ja sAmAnya sAdhuone paNa anAga janya virAdhanA aMge ja, pariNAmazuddhi jaLavAI rahetI hovAthI phaLatA avadhakatva karyuM che. jemake hite5dezamalAmAM kahyuM cheke "nanu zabda pUrvapakSane upanyAsa karavA mATe, zaMkA-viziSTa atizathitajJAnarahita sAdhuone teo samyak IryAsamiti vagerethI yukta hoya te paNa carmacakSuthI nA dekhI zakAya evA sakSama nI rakSA zI rIte saMbhave? samAdhAna-tamArI zaMkA sAcI che. te rakSA saMbhavatI nathI. tema chatAM viziSTajJAnazanya evA paNa sAdhuo je upaga pUrvaka caMkramaNadimAM pravRtta thaelA hoya te prANIvadha thavA chatAM vadhaka banatA nathI. arthAta te vadhanA phaLarUpa pA5kama bAMdhatA nathI. A vAta kApanika nathI. kema ke "punAhigaMmi gig...' ityAdimAM paNa A vAta karI che." vaLI kevalIbhagavAnane A ahiMsA (jIvarakSA)ne atizaya hoya che. tethI ja "jaLAvo vahIna kALa." ItyAdi praznavyAkaraNusUtramAM "anAzrava kevalIonuM sthAna che, kema ke kevalIe ahiMsAmAM rahyA hoya che.' ItyAdi kahyuM che. ema catuzaraNuprakIrNaka (gA.17) "nizALahiMsa barihaMta' e aMzanuM "sarva sumabAdara-sa-sthAvara rUpa badhA , teonI ahiMsAne= hisA=hiMsAnA abhAvane yogya." evuM vivaraNa karyuM che. uttarapakSa - Ama kevaLIo ahiMsAmAM rahyA cheItyAdi vacana parathI dareka kevaLIomAM gajanya jIvaghAtanA abhAvarUpa jIvarakSAne atizaya svIkAranAra tamArA mate sagI kevalIne svAgajanyajIvaghAtane abhAva siddha thato hovAthI te jIvaghAta bhale na ho! paNa mazakavagerenA pitAne ja yogathI, agI kevalInA zarIrasparzathI paNa te thato hoya te tenuM vAraNu zI rIte karaze?
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra 39 yata eva bhagavato'hiMsAtizayaH, ata eva 'aNAsavo kevalINa' ThANa' iti praznavyAkaraNasUtre 'kevalinAM sthAna, kevalinAmahiMsAyAM vyavasthitatvAd' ityuktam / tathA catuHzaraNaprakIrNake'pi 'samvajiANamahiMsa arihaMtA' ityatra 'sarve sUkSmavAdaratrasasthAvaralakSaNA ye jIvAsteSAM na hiMsA'hiMsA tAmarhantaH' iti vivRtamiti cet ? nanvevaM yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpAyA jIvarakSAyA bhagavato'tizayatva svIkurvANasya tava mate sayogikevalino yogAjjIvaghAto mA bhUd, ayogikevalivanmazakAdiyogAdeva tatkAyasparzana mazakAvighAtastu jAyamAnaH kathaM vAraNIyaH 1-samAnAvaccheda. katAsaMbaMdhena tatra kevaliyogAnAM pratibandhakatvAt sa vAraNIyaH-iti cet ? tarika pratibandhakatva zubhayogatvena, uta kevaliyogatvena, AhorivalakSINamohayogatvena ? nAdyaH, apramattasaMyatAnAmapi jIvaghAtAnApatteH, teSAmapyAtmAdyanAraMbhakatvena zubhayogatvAt / na dvitIyaH, kevaliyogatvena jIvaghAtapratibandhakatve kSINamohayogAt tadApatterapratibandhAt , sA ca kevalInA yogo chavaghAta pratye pratibaMdhaka-pU0] pUrvapakSa - samAnaavaktAsaMbaMdhathI te jIvaghAta pratye kevalInA vegone pratibaMdhaka mAnI ane tenuM vAraNa karIe chIe. arthAt te jIvaghAtanuM adhikaraNa kevalInuM zarIra che. tethI te jIvaghAta zarIrarUpadezAvarachedana thayo kahevAya. eTale ke soga kevalInuM zarIra tene avacchedaka banyo. ema sayogIkevalIne yoga paNa te zarIramAM che. tethI tene avachedaka paNuM zarIra banyuM. ane tethI te bane avacchedakatA saMbaMdhathI zarIramAM rahyA kahevAya. have pratibadhdha-pratibaMdhaka bhAva e che ke jyAM avacchedakatA saMbaMdhathI yogo rahyA hoya tyAM teo avachedakatA saMbaMdhathI utpanna thatA jIvaghAtano pratibaMdha kare. tethI mazakAdinA pitAnA vegathI paNa je jIvaghAta thavAne heya te kevalInA pegothI pratibaMdha pAmela hoI sagI kevalInA zarIrasparzathI paNa thato nathI. jyAre agI kevalInA zarIramAM te avacchedakatA saMbaMdhathI yoga rahyA hatA nathI. tethI ke pratibaMdhaka na rahevAthI te jIvaghAta thAya che. [ agInA zarIrathI paNa chavaghAtAbhAvanI Apatti-uo ]. uttarapakSa - tame cogomAM A je pratibaMdhakatva mAne che ke, te gomAM rahelA kayA dharmanA kAraNe mAne che? zubhayogatva dharmanA kAraNe kevalIyAgata dharmanA kAraNe ke kSINamehatva dharmanA kAraNe? pahele vikalpa mAnI zakAya nahi, kemake "AtmAdi anAraMbhaka' hovAnA kAraNe apramattasaMya paNa zubhagavALA hoI teomAM paNa jIvaghAta mAnI na zakAvAnI Apatti Ave. bIje pakSa paNa tame mAnI zakatA nathI, kAraNa ke kSINamahInA yugamAM te kevalIgatva dharma na hoI tenA vege pratibaMdhaka na banavAthI kSINa mahIne jIvaghAta saMbhavita banI jaze je tamane mAnya nathI. trIjo vikalpa paNa ayogya che, kemake kSINamahAgata dharmane AgaLa karIne te pratibaMdhaka mAna. vAmAM phalita e thAya ke jIvaghAtane pratibaMdha thavAmAM mehakSaya paNa Avazyaka che. ane te pachI mehakSayane ja pratibaMdhaka mAnavAmAM lAghava hovAthI tene ja pratibaMdhaka mAnava ucita bane. (te lAghava A rIte-kSINamehagarva dharmane AgaLa karIne pratibaMdhakatA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ deo : dharmaparIkSA kSeo 69 tavAniSTeti / nApi tRtIyaH, kSINamohayogatvena tatpratibandhakatve kalpanIye AvazyakatvAllAghavAcca mohakSayasyaiva tathAtvakalpanaucityAt / tathA cAyogikevalino'pi kAyasparzAnmazakAdi. vyApattyabhyupagamo durghaTaH syAditi / na ca sarvajIvAhiMsAlakSaNo'tizayo'hiMsAyAH kevali. sthAnatva vA'yogikevalibahirbhAvena kvApi pratipAditamasti yena tvayA tatra vyabhicAravAraNAya kSINamohayogatvena jIvaghAtapratibandhakatva kalpyamAna yuktikSama syAd, iti sarvajIvAhiMsAdipratipAdana sakalabhAvAzravAkaraNaniyamaniSThAbhidhAnAbhiprAyeNaiva, na tu hiMsAyA api sarvathAsbhAvAbhiprAyeNa / anAbhogastu na tajjanako yena tadabhAvAttadabhAvaH syAditi tu zatazaH pratipAditameva, iti na kiJcidetaditi smatavyam / kiMca mazakAdikartRkajIvaghAtaM pratyapi kevlimAnavAne artha ja e thAya ke mehakSayayukta yogane pratibaMdhaka mAnavo. mehakSaya yuktayogane pratibaMdhaka mAnave enA karatAM mehakSayane pratibaMdhaka mAnave emAM lAghava che e te spaSTa ja che.) ane e te ayogI kevalImAM paNa hoya ja che. tethI ayogInA kAyasparzathI paNa mazakAdine jIvaghAta mAnI zakAze nahi. - pUrvapakSa - ayogI kevalInA kAyasparzathI chavaghAta thAya che e te tamane paNa mAnya che ja. tethI mehakSaya thayo hovA chatAM jIvaghAtane pratibaMdha thatuM na hevAthI jaNAya che ke mohakSayane pratibaMdhaka mAnavAmAM anekAntikatA (vyabhicAra) che. ayogI kevalI aMge AvatA A vyabhicAranuM vAraNa karavA ja ame (gaurava hovA chatAM) kSINamehagane pratibaMdhaka kahIe chIe. ( [ kevalInuM sthAna ahiMsA che? e agImAM paNa lAgu paDe-uo ] uttarapakSa - "sarvajIvanI ahiMsArUpa atizaya ke kevalInuM sthAna ahiMsA che te arIkevalI sivAyanA kevalI mATe kahyA che evuM koI zAstramAM pratipAdana karyuM nathI ke jenA kAraNe agImAM vyabhicAra Ave. arthAt e atizaya ke e ahiMsAsthAnatvanA kAraNe je sagI kevalImAM chavaghAtAbhAva mAne che te e benA kAraNe ayogIkevalImAM paNa chavaghAtAbhAva mAnavo ja paDe che. ane te pachI temAM paNa javaghAtane pratibaMdha thato ja hovAthI mehakSayane pratibaMdhaka mAnavAmAM vyabhicAra kayAM rahyo ? ke jethI gurubhUta evA kSINamehayogacva dharmane AgaLa karIne yogane pratibaMdhaka mAna e yukta kare. prazna :- paNa A rIte te atizayAdinA kAraNe ayogI kevalImAM paNa chavaghAtane abhAva mAnavAno hoya to teonA zarIrane spazIne thatA mazakAdighAtanI zAstramAM karela prarUpaNA kheTI nahi Thare ? uttara :- nA, kemake e atizayanI ke ahiMsAsthAnatvanI prarUpaNuM rUpa sarvajInI ahiMsAnuM - pratipAdana kevalIone hiMsAne sarvathA abhAva hoya che evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI nathI, mitu teo bhAvahiMsA vagere rUpa sakala bhAva AzronA akaraNaniyamamAM rahelA hema che. evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI ja che. [ahiMsAsthAnatva bhAva AzravAbhAvanA tAtparyamAM ] - tAtparya e che ke eka bAju agIkevalInI bAdabAkI karyA vagara badhA kevalIne
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzajanya virAdhanA vicAra yogAnAM yat tvayA pratibandhakatvaM kalpyate tat kevalaM vyasanitayaiva, uta tAdRzasyApi tasya doSatvAt / nAdyaH, vyasanitAmAtrakRtakalpanAyA anAdeyatvAd / na dvitIyaH, tAdRzasya jIvaghAtasya sayogikevalino doSatve'yogikevalino'pi taddoSatvApracyavAt , iti bahutaramUhanIyam // 69 // atha kevalino yogA eva rakSAhe tava iti parAbhyupagamaprakAra vikalpya dUSayannAha sA tassa sarUveNaM vA vAvAreNa Aime pakkhe / paDilehaNAihANI bitie a asakaparihAro // 7 // [sA tasya svarUpeNa vA vyApAreNAdime pksse| pratilekhanAdihAniH dvitIye cAzakyaparihAraH // 7 // ] uddezIne ahiMsAnuM pratipAdana karyuM che ane bIjI bAju ayoga kevalIne mazakAdinI hiMsA hoya che evuM sAkSAt zabdothI pratipAdana karyuM che. tethI A baMne virodha na thAya e rIte vicArIe to jaNAya che ke ahiMsAnuM pratipAdana hiMsAnA sarvathA abhAvanA abhiprAyathI nathI kintu ukta abhiprAyathI ja che, tethI je mAna hoya te tevI bhAvahiMsA vagere rUpa bhAvaAzrava pratye ja mohakSayane (ke kSINamahayogane) pratibaMdhaka mAnI zakAya che, mATe te ahiMsAnA pratipAdanathI ayogakevalInI jema sayogI kevalImAM paNa bhAvahiMsAne ja abhAva siddha thAya che, dravyahiMsAno nahi. vaLI "sAdhuone je jIvane Abhoga hoya tenI te rakSA ja thAya, hiMsA nahi. kevaLIone badhA chone Aga hoya che, keIne anAga hotuM nathI, eTale dravyahiMsA paNa hotI nathI" AvuM pUrvapakSIe je kahyuM che te paNa agya che, kAraNake anAloga te dravyahiMsAne janaka ja nathI ke jethI sagI kevalImAM teno abhAva hovAthI dravya. hiMsAno abhAva hovo siddha thAya. A vAta seMkaDo vAra kahI gayA chIe. mATe zAstravacanenA mana phAve tevA artha kADhIne sayAgI kevalImAM dravyahiMsAno paNa abhAva he siddha kare e tuccha vAta che e yAda rAkhavuM. vaLI mazakAdikartaka jIvaghAta pratye paNa (arthAt sagI kevalIkaka jIvaghAta pratye to kharA ja) kevalInAgene tame je pratibaMdhaka mAne che te mAtra tamane tevI kuTeva paDI hovAnA kAraNe ja ke te jIvavAta paNa sayogI kevalIone doSarUpa bane che mATe? pahelo pakSa manAya nahi, kemake vyasana mAtranA kAraNe karelI ka95nA grAhya hotI nathI. bIje paNa manAya nahi, kemake te jIvavAta sagI kevalIne deSarUpa hoya te agIkevalIne paNa e deSarUpa ja banavAnI Apatti Ave. Ama sagIkevalIne dravyahiMsAne abhAva siddha karavAnI pUrva pakSanI dalIlo aMge ghaNI ghaNI bAbato vicAraNIya che tene gItArtha bahuzrutoe vicAra karavo. dA kevalInA ge ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya che evI pUrvapakSamAnyatAne vikalpa racIne dUSita TheravatA granthakAra kahe che gAthAtha - te jIvarakSA (1) kevalIne zubhayoganI hAjarI hevA mAtrathI thaI jAya che ke (2) jIvarakSA mATe pote vikSita dezamAMthI khasI javAnA" athavA "rakSayajIvane khaseDI devAnA" anukUla pariNAma rUpa vyApArathI thAya che? prathama pakSamAM 51
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ ^^ ^^^ ^^* ^^ ^^^^ ^^^ ^ ^^^^^^ 402 dharmaparIkSA vhe. 70 / sA tassatti / sA jIvarakSA tasya kevalinaH zubhayogasya svarUpeNa sattAmAtreNa vA'thavA vyApAreNa jIvarakSArtha svasya rakSaNIyajIvasya vA'nyadezanayanAbhimukhapariNAmena / Adime prathame pakSe pratilekhanAdihAniH / pratilekhanA hi kevalinaH prANaH saMsaktasyaiva vastrAdeH pravacane prasiddhA / takuttama nirgunta rivacha- pANehi u saMsattA paDilehA hoi kevalINa tu / saMsattamasaMsattA chaumatthANa paDilehA // sA ca svarUpeNaiva yogAnAM jIvarakSAhetutve'nupapannA syAt , tadvyApAra vinApi jIvarakSopapattau tadviviktIkaraNaprayAsasya palimanthatvAd, na ca palimanthaH kevalino'pi yujyate, ata eva 'pratyupekSitamapi vastrAdyavazyambhAvijIvasaMsarga jAnan kevalI palimanthAdeva nA'nAgatameva pratyutta, nUipamoviyA paNa pratyu" rUti vaNitam ! taTu [18]paDilehaNAdhinI hAni thaze. bIjA pakSamAM kevalIone paNa azakya parihAra hoya che te avazya mAnavuM paDaze. (kevalIgAne svarUpe jIvarakSaka mAnavAmAM paDilehaNAbhAvanI Apatti ] - prathama pakSamAM pratilekhanAnI hAni A rIte kevalIoe jIvothI saMsakta thaelA vastrAdinI ja paDilehaNA karavAnI hoya che. e vAta pravacanamAM prasiddha che. ghaniyUkti (257) mAM kahyuM che ke kevalIone jIvasaMsakta vastrAdinuM paDilehaNa hoya che. chasthAne jIvathI saMsakta ke asaMsakta badhA vastrAdinuM paDilehaNa karavAnuM hoya che. kevalInA ge je svarUpathI ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya te A paDilehaNa asaMgata banI jAya, kemake paDilehaNa vagara paNa je yuganI hAjarI mAtrathI jIvarakSA thaI jatI hoya te te jIvane dUra karavAnA prayAsarUpa paDilehaNa palimantha (svAdhyAyAdinI hAni) rUpa banI jAya je kevalIne mATe paNa yogya nathI. tethI ja te "paDilehaNa karelA paNa vastramAM jIvasaMsarga avazya thavAno che evuM je kevalI jANe te palimanya na thAya e kAraNe ja kevalIbhagavAn tenuM paDilehaNAdikALe paDilehaNa karatAM nathI, kintu jyAre tene upaga karavAno hoya tyAre ja kare che, evI vyavasthA zAstramAM dekhADI che. kahyuM che ke (o. ni. 258) "A vastrAdinuM paDilehaNa karyuM na haze te e avazya prANIothI saMsaktA banaze AvuM jANIne kevalIo pahelethI ja paDilehaNa karI le che. paNa je pitAnA jJAnamAM evuM dekhAya ke atyAre paDilehaNa karela paNa vastrAdi upabhoga vakhate saMsakta thavAnuM che te atyAre paDilehaNa na karatAM upabhogakAle saMsakta thaelA ja te vastrAdinuM paDilehaNa kare che. kema ke pAchaLathI upabhogakALe je paDilehaNa karavAnuM che te atyAre karavAmAM pazcimathaSa lAge che." mULa kalAkamAM paDilehaNAdi zabdamAM je "Adi' zabda che tenAthI jIvarakSA mATe kevalIe je ula. ghana-pralaMghanAdi kare che tenI vAta jANavI. arthAt pote je svAbhAvika gativagerethI jaI rahyA hoya tadrupa vegathI paNa svarUpe ja jo jIvarakSA thaI javAnI che te e ulaMghanAdi paNa vyartha ja banI javAthI tenI paNa hAni thaze e jANavuM. evuM na thAya e mATe kevalIna gothI svarUpe ja nahi; kintu amuka paDilehaNa-ulaMghanAdarUpa 1. prANaiH saMsaktAnAM pratilekhA bhavatikevalinAM tu / saMsaktAsaMsaktAnAM chadmasthAnAM tu prtilekhaa|
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH kAyasparza ja virAdhanA vicAra 43 2saMsajjai dhuvameaM apehi teNa punva paDilehe / paDilehiaMpi saMsajjaitti saMsattameva jiNA // tti| etadvayAkhyA yathA-saMsajyate prANibhiH saMsargamupayAti, dhruvamavazya etadvastrAdi apratyupekSita sad , tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti / yadi punarapi (yadA tu punareva) saMvidrate 'idamidAnI vastrAdi pratyupekSitamapyupabhogakAle saMsajyate tadA saMsattameva jiNa tti saMsaktameva jinAH kevalinaH pratyupekSante, na tvanAgatameva, palimanthadoSAditi" / / 'paDilehaNAihANI' ityatrAdinA jIvarakSAhetUllaGghanapralaGghanAdivyApArasyApi kevalino vaiyarthya bodhyam / 'niyatavyApAreNaiva kevaliyogAjIvarakSA' iti dvitIye ca pakSe'GgIkriyamANe'zakyaparihAro'pyavazyamabhyupagantavya iti gamyam , sarvatra jIvarakSAvyApArasya svakAyasya jIvAnAM vA viviktIkaraNaparyavasitasya duSkaratvAt // 70 // tathAhi Na hu sakkA kAuM je iha bAyaravAukAyauddharaNaM / kevaliNAvi vihAre jalAijIvANa ya tayaMti // 71 // (naiva zakya kartumiha bAdaravAyukAyikoddharaNam / kevalinApi vihAre jalAdijIvAnAM ca taditi // 71 // ) __Na hu sakkatti / Na hu naiva zakya, dIrghatvaM prAkRtatvAt , karta' 'je' iti pAdapUraNArthoM nipAtaH, iha jIvaghane loke bAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAM svata evopanipatya kevalinaH kAyamupaspRzatAmuddharaNaM viviktadezasaGkramaNaM kevalinApi ca punaH vihAre jalAdijIvAnAM taduddharaNaM itiH vaakyaarthprismaaptau| ayaM bhAvaH-kevaliyogavyApArasya jIvarakSAhetutve yatra svaa'bhaavcokkasa prakAranA niyata vyApAra dvArA ja jIvarakSA thAya che e bIjo vikalpa je svIkAravAmAM Ave te "kevalIone paNa azakya parihAra hoya che e vAta paNa avazya svIkAravI paDaze, kemake jIvarakSA mATe karela vyApAra sarvatra (jyAM jyAM jIvahiMsA saMbhavita hoya tyAM tyAM sarvatra) pitAnA zarIrane athavA rakSaNIya jIne teonI rakSA thAya e rIte dUra karavAmAM pariName saphaLa thAya e vAta duSkara che. arthAt jyAM e bemAMthI ekeyane e rIte dUra na karI zake tyAM kevalIne paNa hiMsAne parihAra azakya bane ja che. mATe azakaya parihArarUpe teomAM dravyahiMsA saMbhavita che. 7 vyApAra sarvatra saphaLa the duSkara che evuM je kahyuM te A rIte- gAthArtha - A jIvaghana (jIthI vyApta) lekamAM potAnI meLe ja AvI AvIne kevalInA zarIrane sparzatA bAdaravAyukAya jIvonuM anya salAmata sthaLe khaseDavA rUpa uddharaNa kevalIe paNa karavuM zakya nathI. ema vihAravakhate pANI vagerenA jIvanuM te=uddharaNa karavuM paNa zakya nathI. [niyatavyApArathI saghaLA jInuM uddharaNa azakaya] kalekamAM "" zabda prAkRta hovAthI dIrgha thayo che temaja je pAdapUrti mATeno nipAta che e jANavuM. zlekamAM kahevAno Azaya A che- kevalIne yogavyApAra je jIvarakSAne hetu hoya to jyAM te vyApAranA abhAvanA kAraNe jIvarakSAnI vikalatA hoya tyAM te vyApAra bhale sArthaka bane, paNa jyAM ja niraMtara bharAyelA hovAnA 2. saMsajyate dhruvametad pratyupekSita tena pUrva pratilekhanti / pratilekhitamapi saMsajyate saMsaktameva jinAH //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4ja dhamaparIkSA lai. 7ra prayukta tadvaikalyaM tatra tatsArthakyamastu, yatra tu jIvanirantaratayaiva jIvaviviktIkaraNamazakyaM tatrAvazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM jinasya tadyogAnAM vA ko doSaH 1 na hi kAraNAntarabaikalya prayuktakAryAbhAve'dhikRtakAraNasyAzaktatodbhAvanamadhItatarkazAstrA vidadhate, ittha sati daMDasattve'pi cakrAbhAve ghaTAbhAvAiNDasyApi ghaTAzaktatAyA udbhAvanIyatvaprasaGgAditi // 71 / / atra paraH zaGkate naNu jiNa jogAu tahA jlaaijiivaann'ghaayprinnaamo| acittapaese Na jaha gamaNaM pupphacUlAe // 72 // (nanu jinayogAttathA jalAdijIvAnAmaghAtapariNAmaH / acittapradeze yathA gamana puSpacUlAyAH // 72 // ) naNu tti| nanviti pUrvapakSe, yathA puSpacUlAyAH sAdhvyA avAptakevalajJAnAyA api meghe varSAMpa tathAvidhajalapariNativizeSAd acittapradeze khe gamanaM saMpanna, tathA vihAre'pi kAraNe ja teone anyatra khaseDavA azakya hoya tyAM avazya bhAvinI jIvavirAdhanA thAya te temAM kevalInI ke temanA yogonI zI khAmI? anyakAraNanI gerahAjarInA kAraNe jyAM kArya na thAya tyAM adhikRtakAraNa te kArya mATe azakta che evuM kaMI tarkazAstranA jANakAro kahetAM nathI, kemake te to pachI daMDanI hAjarImAM paNa cakanI gerahAjarInA kAraNe jyAM ghaTotpatti thatI nathI tyAM daMDane ghaTotpattimAM asamartha kahevAnI Apatti Ave. sArAMza pUrvapakSIne Avo je abhiprAya che ke "kevalIne jIvana Aga hoya che. tethI saMyatamAtramAM sahaja evo tenI rakSAne vyApAra paNa te kare ja. have tema chatAM paNa jo e jIvanI hiMsA thatI hoya te to teonA te prayatnane ja te jIvarakSAnA asAmarthyarUpa kacAzavALe kahevuM paDe je kSAyikavIryayukta teo mATe asaMbhavita che. tethI teothI dravyahiMsA paNa thatI ja nathI kintu jIvarakSA thAya che evuM mAnavuM joIe jethI teonA prayanane asamartha mAnavAnI Apatti na Ave." pUrvapakSIno A te abhiprAya "daMDane ghaTapratye asamartha mAnavAnI Apatti Ave ItyAdi je kahyuM tenAthI nirasta jANa. 75 ahIM pUrvapakSI zaMkA kare che ke - [ pupacUlAnA daSTAntathI chanA aghAta pariNAmanI siddhi-pU0] gAthArtha - pUrvapakSa- jema kevalajJAna pAmI gayela paNa pupacUlA sAdhvInuM varasAda varasate chate paNa jaLanI tevA prakAranI pariNativizeSa thaI hovAnA kAraNe acittapradezamAMthI ja gamana thayuM tema vihAramAM paNa jaLavagere jIvana kevalIne gathI maravuM nahi. e aghAta pariNAma ja mAnI levo joIe ke jethI bAdaravAhakAya vagerenuM uddharaNa karI na zakavA chatAM dravyahiMsA mAnavAnI Apatti na Ave. pu5cUlA sAThavInA daSTAnta parathI jaNAya che ke sacittapradezanA jaLajIvone e svabhAva ja mAnavo joIe ke kevalInA yugothI maravuM nahi. teonA A svabhAve ja evuM kArya karyuM ke jethI sAdhvIjI e yathAsukha karela paNa gamana acitta jaLamAMthI ja thayuM. A ja rIte vihArAdi pravRtti vakhate paNa vacce AvatAM jaLa vagerenA jIvamAM te svabhAva mAno yukta heI sagImAM dravyahiMsAne abhAva hevAnI amArI mAnyatAmAM koI asaMgati rahetI nathI. Ama keIpaNa kevalI sAthe keIpaNa jIvane
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH kAyaparzaja virAdhanA vicAra 405 jalAdijIvAnAM jinayogAdaghAtapariNAmo'stu, na hyevamasmAka kApyanupapattirasti, kevalimAtrajIvamAtrayorghAtyaghAtakasambandhAbhAve kevalino'ghAtakasvabhAvena jIvAnAM cAghAtyasvabhAvena tathaiva kevalino vihArAdinirvAho bhavati yathA na pRthivyAdijIvAnAM svayogena bhayAdilezo'pi sapUta rUri ||rA batra samAdhAnamAM bhaNNai savva evaM bhaNiyaM Nu tae paropparaviruddhaM / dilRtiyadiTuMtA jamegarUvA Na saMpannA // 73 / / (bhaNyate sarvametadbhaNita' nu tvayA parasparaviruddham / dArTAntikadRSTAntau yadekarUpI na saMpannau / / 73 // ) bhaNNaitti / bhaNyate anottaraM dIyate sarvametat nu iti vitarke tvayA parasparaviruddha bhaNita yad-yasmAd dAntikadRSTAntau naikarUpau saMpannau // 73 // tathAhi egattha jalamacitta aNNattha sacittayaMti mhbheo| aphusiagamaNa tIe, Na sujhaM aNNassa va jiNassa // 74 // (ekatrajalamacittamanyatra sacittamiti mahAbhedaH / aspRSTagamana tasyA na zrutamanyasya vA jinasya / / 74 // ) egattha tti / ekatra puSpacUlAyA varSati meghe gamane, acittaM jalaM sAkSAdeva zAstre proktaM, anyatra kevalinAM vihArAdau nadyuttAre ca jalaM sacittamiti mahAn tyordRssttaantdaassrttaantikyorbhedH| ghAtya-ghAtakabhAva hotuM nathI. eTale ke kevalIne aghAtaka svabhAva hovAnA kAraNe ane jIne aghAtya svabhAva hovAnA kAraNe kevalInA vihArAdi e rIte ja thAya che ke jethI pRthvIkAyAdi jIvone, kevalInA yoganA kAraNe AMzika paNa bhaya UbhuM na thAya. AvA pUrva pakSanuM samAdhAna ApatA granthakAra kahe che - [ daSTAnta-dAeMntikanuM vaiSamya-u0 ] gAthArtha - uttarapakSa - AvA pUrva pakSane javAba apAya che, sAMbhaLo-tamArA vaDe A badhuM ja kahevAyuM te paraspara viruddha che, kemake daSTAnna ane dArTItika eka rUpa vALA (samAnadharmavALA) nathI. AnI vRttine artha sugama che. 73 te be eka rUpavALA je nathI te A rIte gAthArtha - ekatra=varasatA varasAdamAM pupacUlA sAdhavInA thayelA gamanarUpa dRSTAntamAM pANI acitta hatuM te vAta zAstramAM sAkSAt kahI che. anyatra kevalInA vihArAdi ane naghuttAra rU5 rASTantikamAM jaLa sacitta hoya che. tethI daSTAnta-rASTratika vacce moTe bheda che. puSpacUlA sAvI ke anya kevalInuM gamana sacitta jaLAdine sparyA vagaranuM ja hatuM ke hoya che, te vAta kaI zAstramAM saMbhaLAtI nathI. "duSTAntamAM dArTAblika karatAM vilakSaNatA na ja joIe evo niyama nathI. paNa je aMza mATe daSTAnta apAyuM hoya te aMzamAM to vilakSaNatA na ja joIe. puSpacUlA sAdhavIjInA prasaMgamAM pANI acitta hatuM e ja vyahiMsAnA abhAvamAM nimitta banyuM hatuM, nahike jIvone aghAtyasvabhAva (kemake jIvo ja tyAM hAjara nahatA..). te pachI e daSTAnta laIne kevalInA vihArAdimAM paNa vacamAM AvatA jaLAdi che avAtyasvabhAvavALA hoI maratA nathI ItyAdi zI rIte kahevAya? zaMkA - are !
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 dhama parIkSA zyA. 74 nahi kevalino vihArAdAvaniyatanayukttAre nirantara pravAhapatitaM tajjalamacittameveti kvApyuktamasti / nAsti yaduta ' tIrthakRdvyatirikto'mukanAmA kevalI nadImuttIrNavAn' iti / tIrthakRtastu surasaJcAritakanakakamalopari gamanAgamanapariNatasya jalasparzasyApyabhAvaH, tathApi kevalino nadyuttaraNasaMbhAvanAyAmacittapradezaireva nadyuttAraH kalpyate, na hi sa vivicya vyavaha pariharttu ca jAnan sacittapradezairnadImuttarati, kevalitvahAneH / tasmAtpuSpacUlAvRSTidRSTAntena nadyAdau yathAsthitameva jalaM jalavAyu sUrya kiraNAdilakSaNasvakAyapara kA yazastrAdinA tathAvidhakAla disAmagrIyogena kadAcidacittatayA pariNamati, punarapi tadeva jalaM sacittabhavana hetukAlAdisAmagrIyogena sacitta - tayApi pariNamati / tatra dRSTAntaH sammUrcchimamanuSyotpattisthAnAnyeva, parametatpariNatistathAbhUtA kevalagA, iti kevalI tathApariNatameva jalaM nizcitya nadImuttaratIti kalpyata iti cet ? kevaLInA sa`samAM AvavA chatAM peAtAnA adyAtyasvabhAvanA kAraNe jIvA maratA nathI' evu' ame kahetAM nathI ke e mATe puSpacUlA sAdhvIjInu dRSTAnta ApatA nathI. kintu ame evu' kahIe chIe ke 'teeAnA tevA svabhAvanA kAraNe vAstavikatA ja evI bane cheke kevalI jyAMthI pasAra thAya tyAM jaLAdi acitta ja hAya, sacitta nahi, jemake puSpacUlA sAdhvIjInA prasa'ga...' tethI koI asaMgati nathI. samAdhAna- A vAta paNa kharAkhara nathI, kemake keAI zAstramAM evuM kahyuM nathI ke kevalI vihArAdrimAM aniyatapaNe (amuka cAkkasa bhAgamAMthI ja javu' e rIte niyatapaNe nahi) je navruttAra kare che te vakhate temaNe pasAra thavAnA sthAnamAM nInA je nira'tara pravAha cAlu hAya che temAM Avatu pANI acitta ja hAya. [ ketralInA viharaNakSetramAM jaLAdi acitta ja hoya-pUrva] pUrva pakSa :-ema te zAstramAM evuM paNa kahyuM nathI ke zrI tIrthaMkaradevathI bhinna amukanAmavALA kevalI nI utaryo.' eTale zrI tIthaMkaraminna sAmAnyakevalI nadI utare che' evuM paNa zI rIte mAnI zakAya ? ane zrI tIrthaMkarane tA devaracita suvarNa kamale para ja cAlavAnuM hAI jaLasparzIne ja abhAva hAya che tethI kevalI bhagavatAthI nadI utaravAmAM jaLajIvavirAdhanA thAya che evuM zI rIte manAya? zAstramAM na kahyuM hAvA chatAM paNa 'kevalIe nadI utare che' evI jo sabhAvanA karIe chIe te zAstramAM na kahyu' hAvA chatAM tee acittapradezAmAMthIja nI utare che" evuM paNa kalpavu' joie. te eTalA mATe ke sAmAnyathI chadmasthA A pANI sacitta che' A acitta che' evA vivekapUrvaka vyavahAra karI zakatA na hAvAthI cittapANInA parihAra karI zakatA na hAvAthI teonI apekSAe nadInA badhA pANInA sacitta tarIke vyavahAra karAya che. paNa eTalA mAtrathI e badhu... pANI citta ja hAya evu' mAnI zakAtu nathI, kemake tA pachI 'pRthvIkAyavagere be prakAre hoya che svakAyazastrAdithI pariNata ane apariNata...' ItyAdi zAstrIya prarUpaNAnuM zuM thAya ? mATe nadI vageremAM acittapANI paNa hoya che. kevalI 'A bhAga sacitta che' 'A bhAga acitta che' evA vyavahAra karavAnuM ane sacittabhAganA parihAra karavAnu... jANatA heAvAthI sacittapradezeAthI nadI utaratA nathI, kemake
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kAyasparzaja virAdhanA vicAra 407 ___sarvametadabhinivezavijRmbhitaM, svakarNAzravaNamAtreNa kevalino nadyuttArasya niSedhumazakyatvAd / antato'nantAnAM jalamadhye'ntakRtkevalinAmapi zravaNena sarvatra jalAcittatAkalpanasyAprAmANikatvAt / kizca 'sarvatra svottaraNAdikAle jalamacittatayA pariNataM tadAzritapanakatrasAdijIvAzcApakrAntAH' iti kiM tava karNe kevalinoktam 1 yenetthaM kalpayasi / puSpacUlAdRSTAntena tathA kalpayAmIti cet ? tatkiM dRSTAntamAtreNa sAdhyaM sAdhayannapUrvanaiyAyikatvamAtmanaH prakaTIkartumudyato'si / kevaliyogAnAmaghAtakatvA'nyathAnupapattyaiva tathA kalpayAmIti cet ? tarhi jalAcittatAkalpane tava kA vyasanitA ? sacittameva jalaM kevaliyogamapekSyA'ghAtyaravabhAvaM tvayA kiM na kalpyate ? na khalu tava zrutaparaMparAGkuzarahitasyAdRSTArthakalpane bAdhakamasti / na cedevaM tadA sacittavAyusparze'pi tava kevaliyogAnAmaghAtakatvasamarthanaM kathaM syAd ? iti / atha vAyurapi sacittAcittatayA pravacane dviprakAra ukta iti sacittavAyusparzamapi bhagavato nAbhyupagacchAmaH, kintvacittavAyusparzameva, anyathA tu bhagavatkAyasparzenApi pRthivyAdInAM bhayotpattiH syAd, na caivaM saMbhavati / yadasmAkamabhyupagamaH (sarva0 za0 49)temAM "kevalI yathAvAdI tathA kartA hoya ItyAdirUpa pitAnuM kelisvarUpa haNAI jAya. tethI puchapacUlAnA vRSTigamana daSTAntathI jaNAya che ke jema e vRSTinuM pANI svakAyazastrAdithI pariNata thayela hatuM tema nadI vageremAM rahela pANI sahaja rIte ja jaLavAyu-sUryakiraNa vagerarUpa svakAyazastra-parakAyazastra vagerethI tathAvidha kAlAdinI sAmagrInA yogamAM kyAreka acitta tarIke paNa pariName che. ane vaLI pAchuM e ja kyAreka sacitta banavAnA hetubhUta kAlAdi sAmagrIne yoga thavAthI sacitta tarIke pariName che. jemake saMmUrNima. manuSyanA utpattisthAno vaLI A sacittatA-acittatAnI pariNati kevalIgamya kevalI jANI zake evI) hoya che. tethI kevalI pANIne te rIte acittatarIke pariNata jANIne ja te bhAgamAMthI ja nadI utare che evI ame kalpanA karIe chIe. [ jaLastha anaMtA aMtakRta kevalI vakhate sarvatra acitta jaLa asaMbhavita ] uttarapakSa - sagI kevalIne dravyahiMsA hoya nahi Avo je abhiniveza pakaDAya che tene ja A badho khela che kemake "amuka nAmanA kevalI nadI utaryA" evuM pitAnA kAne sAMbhaLavA na maLyuM hovA mAtrathI kevalInA naghuttArane niSedha karI zakAto nathI. vaLI siddhazilA para lavaNAdi samudranI barAbara uparanA bhAgamAM paNa anaMtA siddho rahyA che e jaNAve che ke pANInI vacamAM paNa anaMta aMtakRta kevalIo thaI gayA che. "anaMtakALamAM te te anaMtA kevalIo samudrAdinA sarvatra te te bhAgomAM jyAre jyAre hatA tyAre tyAre tyAM tyAMnuM pANI acitta ja hatuM" evI kalpanA aprAmANika che. vaLI jyAre pote nadI utarI hatI tyAre tyAMnuM pANI acitta tarIke pariNamyuM hatuM ane temAM rahela panaka-trasa vagere cha anyatra cAlyA gayA hatA" evuM zuM keI kevalI AvIne tamArA kAnamAM kahI gayA che ? (kAraNa ke zAstramAMthI ke gurupara. parAthI te evuM kAMI jANavA maLatuM nathI, ke jethI AvI kalpanA karo cho? pUrvapakSaHpu5cUlAsAvIjInA daSTAtamAM acitta jaLa kahyuM che tenA parathI ame AvI kalpanA
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha parIkSA zleA. 74-75 408 puDhavIpamuhA jIvA upapattippamuhabhAiNo hu'ti / jaha kevalijogAo bhayAilesaMpi Na lahaMti || iti cet ? hantaivaM sacittAsparza eva bhagavato'tizayaH prAptaH, tatrAha - sacittasyAsparzo na punarjinAtizayaH siddhaH, bhaktibhara namramanuSyAdisparzasya bhagavati sArvajanInatvAd |||74 || atha na sacittasparzA'bhAvamAtraM bhagavato'tizayaH, kintu yAdRzasacittasparzaH sAdhUnAM niSiddhastAdRzasparzAbhAva eveti sacittajalA disparzAbhAvo bhagavato'tizaya siddha iti nAnupapattiriti, tatrAph-- sosser kAyakao jogakao vA havijja kevaliNo / duo vaNiputtANAyao pAyaDaviroho / / 75 / / ( so'tizayaH kAyakRto yogakRto vA bhavetkevalinaH / ubhayato'pyannikAputrAdijJAtataH prakaTavirodhaH // 75 // ) karIe chIe. uttarapakSaH-te zu' dRSTAntamAtrathI hetu-vyApti vagara ja sAdhyanI siddhi karatA tame tamArI jAtane kAi navA ja naiyAyika tarIke jAhera karavA taiyAra thayA che ? pUrva pakSa H-mAtra dRSTAntathI nahi, paNa kevIyeAgAnuM aghAtapaNuM anyathA (te pANIne acitta mAnyA sivAya) asaMgata rahetu hAvAthI ame tevI kalpanA karIe chIe. uttara pakSa :-kevalIyAgAnuM tame kalpeluM aghAtakapaNu' jALavI rAkhavA mATe paNa tamAre jaLane acitta kalpavAnI kuTela rAkhavAnI jarUra nathI, kemake e jaLa citta hAvA chatAM ane kevalInI kAyAthI saghaTTanAdi pAmavA chatAM 'enAthI maravu nahi' evA adyAtyasvabhAvavALu che evuM paNa tame kalpI zakeA cheA. zaMkAH- paNa evI kalpanA zAstrAnA koI AdhAra na maLavArUpe bAdhita che jayAre pANIne acitta mAnavAnI ka95nAmAM zrutAkta puSpacUlAsAvIjInA prasaMganA dRSTAnta tarIke AdhAra maLe che. mATe e kalpanA karIe chIe. samAdhAna :-A he| hA ! zrutapara'parAnA aMkuza vagaranA tamane evA adRSTa anI kalpanAmAM vaLI koNa khAdhaka banavAnuM ? arthAt zrutapara'parA jenI nA pADe che evI paNa Dagale ne pagale kalpanAo karanAra tamAre vaLI A khAkhatamAM zrutapara'parA sAme jovAnI zI jarUra che ? Ame ya tame tenA aMkuzamAM te che| ja nahi. mATe ame kahI evI kalpanA jo tame nahi karA tA, acittajaLa ja tene sparze che evu nizcita karI tenI apekSAe tA kevalIyAgAmAM aghAtakapaNAnuM samarthAMna karI zakazeA, paNa teone sacittavAyu je sparze che tene a'ge tenu' sama`na zI rIte karaze ? [ kevalIyegathI pRthyAdine bhayalezanA paNa abhAva-pU. ] pUrva pakSa : :- vAyu paNa sacitta-acitta e prakAre havA zAstramAM kahyo che. mATe ame kevalI bhagavAne citta vAyuspaze che e vAta paNu mAnatA nathI, acittavAyu ja sparze' che evu` mAnIe chIe. arthAt acitta pRthvIkAyAdi ja bhagavAne sparze che evu mAnIe chIe. nahitaratA, bhagavAnA zarIraspazathI paNa pRthvIkAyAdichavAne bhaya pedA thAya je saraMbhavita nathI, kemake amArI mAnyatA A che- (sarvajJa za. 49) pRthvIkAyAdi jIvA tevI rIte utpanna thAya che jIve che, ane mare che ke jethI kevalInA yogAthI teone bhayanI eka lahera paNa sparze nahi." 1. pRthvIpramukhA jIvA utpattipramukhabhAjo bhavanti / yathA kevaliyogAd bhayAdilezamapi na labhante //
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH jIvarakSA atizaya vicAra 409 tolo riA Na narikramAvarakSamDati, jAti:=Anirasw4rikAprdrshko, yogakRto vA=yoganiSThaphalavipAkapradarzako vA, kevalino bhaved ? ubhayato'pyannikAputrAdizAtataH prakaTavirodha eva / na hyannikAputragajasukumArAdInAmantakRtkevalinAM sayoginAmayoginAM vA sacittajalatejaskAyikajIvAdisparzastvayApi nAbhyupagamyate, kevaLa yogavatAmayogavatAM vA teSAmantakRtkevalinAM kAyasparzAttajjIvavirAdhanA'vizeSeNa 'ghuNA'kSaranyAyena' svayameva bhavatA svagranthe kvApi likhitA, svAbhyupagamarItyA tu trayodazaguNasthAnamullaGghaya caturdazaguNasthAne vastumuciteti vishessH| paratantrasyaivAya jalAdisparzaH kevalino, na tu svatantrasyeti ced ? neya bhASA bhavatastrANAya, "1 khIgammi aMtarAe No se ya askkprihaaro|" tti pAGmAtreNAzakyaparihArAbhAvamAvedayata AyuSmataH kevalinaH paratantratayApi jalAMdisparzatajjIvavirAdhanayorabhyupagantumanucitatvAd, anyathA kevalI yatra sthitastatrAgantukavAyorapi saci. uttarapakSa :-AnAthI phalita e thayuM ke kevalIbhagavAnane keI sacittane sparza na thavArUpa atizaya hoya che. paNa tevo teono atizaya siddha nathI, kemake bhaktinirbhara ane namra evA manuSyAdine bhagavAnane sparza ya che e vAta sarvajanaprasiddha che. 74o zaMkA - ame, keIpaNa sacittano bhagavAnane sparza ja na hoya e atizaya nathI kahetA, kintu jevo sacittasparza sAdhuone niSiddha che tevA sacittasparza ne ja abhAva hovAno ame atizaya kahIe chIe. ane tethI tevA atizayanA kAraNe sacitta jaLa vagerene bhagavAnane sparza hotuM nathI evuM siddha thaI javAmAM kaI asaMgati rahetI nathI. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che - gAthArtha:- sacitta jaLa vagerenA sparzanA abhAvarUpa e atizaya kAcakRta zarIra niSTha phaLavipAka pradarzaka che ke gakRta=ganiSThaphaLavipAka pradarzaka ? bane vikalpamAM anikAputra AcArya vagerenA daSTAntathI virodha hove prakaTa rIte jaNAya che. ( [ sacittajaLasparzAbhAvane atizaya kiMkRta? u0]. te atizaya kAyakRta havAne artha e thAya ke kevalInuM zarIra ja evuM thaI gayuM heya ke jethI tene sacitta jaLAdine sparza na thAya. paNa te pachI agakevalInA zarIrasparzathI je mazakAdighAta karyo che te asaMgata banI jAya. tethI ja tene gaTTA mAno te eno artha e thAya ke kevalInA kAyAdi go evI rIte pravarte che ke jethI enA zarIra ane sacitta jaLAdine paspara sparza thAya nahi. paNa AmAM anikAputrAdinA dRSTAntathI virodha spaSTa che. anikAputra-gajasukumAra vagere aMtakrakevIvI sogI ke ayogI avasthAmAM sacittajaLa, teukAyAdinA junA sparzavALA hatA jene te tame paNa mAnatA nathI evuM to nathI ja. phakta vizeSatA eTalI che ke yogayukta ke agI evA te banne prakAranA aMtakRkevalInA zarIrasparzathI thayela te chavaMvirAdhanA samAna rIte ghaNAkSaranyAye ja thAya che tevuM tame ja tamArA granthamAM kayAMka lakhe che. 1. asya pUrvAdha':- khoNami mohaNijje NAvajja hujja savvahA svv| (sarva0 za0 26) kSINe mohanIye nAvadya bhavet sarvathA sarvam / kSINe'ntarAye na tasya caashkyprihaarH|| para
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA lai. 76 rAtathI nidhi satta(), ratna vijJAna vecakrana soyAsthAvara bhAvinI jIvavirAdhanA vA svIkriyatAM, tadyogAkrAntAnAmapi vA jIvAnAmaghAtapariNAma eva (mo vA) svIkriyatAM, na tu tRtIyA gatirasti / tatra ca prathamaH pakSo'smanmatapravezabhayAdeva tvayA nAbhyupagantavya iti dvitIyaH pakSastavAbhyupagantumavaziSyate / / 5 / / tatrAha evaM savvajiANaM jogAo cciya aghAyapariNAme / kevaliNo ullaMghaNa-pallaM ghAINa vephallaM // 76 // . (evaM sarvajIvAnAM yogAdevAghAtapariNAme / kevalina ullaGghanAlaGghanAdInAM vaiphalyam // 76 // ) jyAre tamArA svaabhyapagama pramANe teramA guNadANAne ullaMghIne caudamA guNaThANe thatI tene ja ghuNAkSaranyAye thayelI kahevI yogya che. ATalI vizeSatA jANavI. zaMkA-sagIpaNAmAM paNa sacitta jaLAdine sparza he anikAputra vagerenA daSTAntathI je siddha thAya che te parAdhInapaNe ja te kevalIna thayo hoya che, svataMtrapaNe nahi. tethI e hiMsAne paiNa ghukSaranyAye kahevI e anucita nathI. samAdhAna - A vacana prayAga tamane bacAva ApI zakatuM nathI, kemake "aMtarAkarma kSINa thaye chate tene azakayaparihAra heta nathI" evA vacanamAtrathI kevalIone azakya parihArano abhAva jaNAvatA tamAre kevalIne parataMtrapaNe sacittajaLAdino sparza thAya che te temaja jIvavirAdhanA thAya che te mAnavuM e yaMgya nathI. te paNa eTalA mATe ke te sparza ane virAdhanAno paNa parihAra teo mATe tamArA mate te azakya nathI ja. nahitara te e rIte sacitta vAyune sparza ane virAdhanA e baMnene parihAra paNa azakya he saMbhavita heI, teone te be na ja hoya evuM siddha karavA "teo jyAM rahyA hoya tyAM vAte vAyu sacitta na ja heya" e tame je niSedha karo cho te na karI zakavAnI Apatti Avaze. Ama agnikAputra AcArya vagerenA daSTAntathI "sayogI kevalIne sacitta jaLAdino sparza na ja hoya e atizaya bAdhita hovAthI teone sacittajaLavagerene sparza saMbhavita che ja. mATe sagIvalIne paNa avazyabhAvI jIvavirAdhanA hevI kAM to svIkAre, kAM to ame pUrve tamane jevI kalpanA karavI dekhADI hatI te mujaba tenA yogamAM Avela jIvone paNa te aghAtyapariNAma svIkAro ke jenA kAraNe teo sparza pAmavA chatAM na maravAthI kevalIne jIvavirAdhanAnI hAjarI mAnavI Avazyaka na bane. A be sivAya tamAre mATe triIje kaI raste rahetA nathI. A bemAMthI pahelI vAta te tame svIkArI zakatA ja nathI, kemake emAM tamAre amArI ja mAnyatAmAM besI javAne bhaya che. tethI bIjI vAta svIkAravAnI bAkI rahe che. ApaNe e bIjI vAtane tame je svIkAraze te zuM Apatti Avaze te dekhADatA granthakAra kahe che - - [jIvone aghAtyapariNama mAnavAmAM ulaMghanAdinI niSphaLavApatti-uo] gAthAtha:- Ama sacitta jalavagerenA sparzane abhAva hovAnI vAta virodhagrasta - hei, "sarvajImAM kevalInA yogathI ja te yogathI maravuM nahi' e aghAtya pariNAma utpanna thAya che evuM je mAnavAmAM Ave te kevalIonA ullaMghana-pralaMghanAdi vyApAra niSphaLa banI javAnI Apatti Ave.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravya hiMsA : jIvarakSA atizaya vicAra 11 evaM ti| evaM jalAdisparzAbhAvAbhyupagamasya virodhagrastatve, sarvajIvAnAM kevalino. yogA. devAghAtapariNAme svIkriyamANe, ullaMghanapralaGghanAdInAM vyApArANAM vaiphalyaM prasajyate / svAvacchinnapradezavartijIveSu kevaliyogakriyAjanitAt kevaliyogajanyajIvaghAtapratibandhakapariNAmAdeva jIvaghAtAbhAvopapattau hi jIvAkulAM bhUmiM vIkSya kevalina ullaGghanAdikamakartavyameva syAt., pratyuta teSu svayogavyapAra eva karttavyaH syAt , tasya jIvarakSAhetutvAditi mahadasamaJjasamApadyate / yadi collaGghanAdivyApAraH zAstrasiddhaH kevalino'pyabhyupagantavyastadA kevaliyogAnAM na svarUpato rakSAhetutvaM, kintu niyatavyApAradvAreti tadaviSayAvazyaMbhAvijIvavirAdhanA durnivArA / yadi ca-kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvaM, ullaGghanAdivyApArazca na tasya jIvarakSAmAtraprayojanaH, kintu svavyavahArAnupAtizrutavyavahAraparipAlanamAtraprayojanaH-iti vibhAvyate, tadA tAdRzAdapi tato jIvAnAmapasaraNa bhavati naveti vaktavyam ? Aye sA'pasaraNakriyA bhayapUrviketi 'kevaliyogAtpRthivyAdijIvA bhayalezamapi na prApnuvanti' iti svapratijJAvyAghAtaH / antye cAdRSTaparikalpanA, na hyullaMghanAdikriyayollaGghayamAnAdijIvAnAmanapasaraNa kvApi dRSTamiti / -- pote je AkAzapradezomAM rahyA hoya te AkAzapradezamAM rahelA jIvamAM, kevalInI yogakriyAthI ja, kevalIna yugathI je jIvaghAta thavAnuM hoya teno pratibaMdha karI zake evo pariNAma Ubho thayo hoya che" evuM je mAnavAmAM Ave che, te pariNAmanA kAraNe ja jIvaghAtano abhAva saMbhavita banI jate hoI chavAkula bhUmine joIne kevalI je ullaMghanAdi kare che te akartavya ja banI jaze, kemake e vagara paNa teone jIvaghAta te thavAno hate ja nahi. ulaTuM, teone te e jIva para cAlavA vagere rU5 svayogavyApAra ja karavo kartavya banI javAnuM moTuM asamaMjasa UbhuM thAya, kema ke temanA yogo svarUpe jIvarakSAnA hetubhUta hovAthI e rIte yogo pravartAvavAthI ja jIvarakSA thavAnI che. mATe zAstravacanothI siddha thayela evo ulaMghanAdi vyApAra je kevalIomAM mAnavAne hoya te kevalInA yogone svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta mAnI zakAya nahi, kintu ulaMghanAdirUpa niyata vyApAra dvArA ja tevA mAnavA paDe. ane te pachI, je che te niyata vyApArane viSaya na banI zake teonI avathaMbhAvI jIvavirAdhanAnuM vAraNa duHzakaya banI ja jAya che. te [ kevalInA ullaMghanAdivyApAra zrata vyavahAra pAlana mATe-pUo] -kevalInA yoge te svarUpe ja jIvarakSAnA hetubhUta hoya che, ane tema chatAM kevalIo ullaMghanAdi je vyApAra kare che te jIvarakSA mAtranA prayAjanathI nathI hote, kintu pitAnA vyavahAramAM je kRtavyavahAra samAviSTa che ke "vacamAM kIDI vagere ja heya to teone oLaMgIne AgaLa javuM paNa teo parathI cAlIne na javuM' ItyAdi, tenuM paripAlana thaI jAya eTalA ja mAtra prajanathI hAya che-evuM je kaheze, te tevA prayojanavALA paNa te vyApArathI ja AghA pAchA thAya che ke nahi? te tamAre kahevuM paDaze. je "thAya che ema kahezo to te AghA pAchA thavArUpa apasaraNa kriyA bhayapUvikA hovAthI kevalInA vegathI pRthvI vagere jevA bhayane aMza paNa
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA . 76-77 kiM caiva-AdipadagrAhyapratilekhanAvaiphalya duruddharameva, jIvasaMsaktavastrAdeviviktIkaraNenaiva tatsAphalya. saMbhavAd / na ca tatkevaliyogAjjIvAnAmanapasaraNasvabhAvakalpane nirvahatIti // 6 // - eva cApasaraNA(na)pasaraNAdidvAra vinA svarUpata eva kevaliyogAnAM jIvarakSAhetutve ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattI vyavasthApitAyAM kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNamvabhAvatvaM yatpareNa kalpita tadapi nirastamityAha ____ eeNa macchiyAI sahAvakiriAparAyaNA hu~ti / Na ha jiNakiriyAperiakiriyaM jaMtitti paDisiddhaM // 77 // (etena makSikAdayaH svabhAvakriyAparAyaNA bhavanti / na khalu jinakriyApreritakriyAM yAntIti pratiSiddham // 77 // ) eeNa macchiAi tti / etenoktahetunA makSikAdayo makSikApipIlikAdezamazakAdayaH svabhAvakriyAparAyaNAH sahajasamutthagamanAdikriyAkAriNo bhavanti Nahu naiva jinasya yA kriyA gamanAgamanAdirUpA tayA preritA tannimittakA yA kriyA tAM yAnti kevliyoghetuksvshriirsngkopAmatA nathI evI tamArI pratijJA DUla thaI jaze. "teo AghA pAchA thatA nathI e bIjo vikalpa paNa kahI zakAtuM nathI, kemake e te adaSTanI parikalpanA rUpa che. ulaMghanAdikriyA thatI hoya tyAre ullaMghAtA che jarAya AghA pAchA na thAya evuM kayAMya paNa joyuM nathI. vaLI te chone anapasaraNa svabhAva (AghA pAchA na thavuM e svabhAva) mAnavAmAM, "pralaMghanAdi padamAM "Adi' zabdathI jenuM rahaNa karavAnuM che te pratilekhane niSphaLa thavAnI Apatti duruddhara ja rahe che. kemake jIvasaMsakta vastrAdimAMthI te jIvane dUra karavA mATe je karavAmAM Ave che te paDilehaNa kiyA te cha dUra thAya te ja saphaLa bane. have kevalInA vegathI je te jImAM anapasaraNa svabhAva pedA thaye hoya to kevalI bhagavAna game eTalo prayatna kare te paNa teo tyAMthI khasavAnA ja nathI. eTale paDilehaNakiyA te niSphaLa ja rahIne! 76aaaa Ama chanA apasaraNu-anapasaraNavagere rUpa dvArA vinA, svarUpe ja kevalInA yogone jIvarakSAnA hetubhUta mAnavAmAM u9laMghanAdi vyApAra niSphaLa banavAnI Apattine nirNaya thaye chate, "kevalInA yogavyApAra vakhate jemAM svataH ja apasaraNa svabhAva Ubho thaI jAya che evuM pUrvapakSIe je kapyuM che tene paNa nirAsa thaI gayelo jANa evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha - upara kahyA mujabanA kAraNe pUrvapakSanI nIcenI kalapanA niSiddha thaI gaelI jANavI. te kahapanA A-mAkhI, kIDI, maccharavagere jevo svabhAvakriyAparAyaNa= sahaja pravaralI gamanAdi kriyA karanArA hoya che, nahi ke kevalInI gamanAgamanAdi kriyAthI prerAIne kriyA karanArA, arthAt kevalInA garUpa kAraNa pAmIne te teo zarIrano saMkeca paNa karatA nathI." [ kevalInAM viharaNakAle che svata: ja AghApAchA thaI jAya-pU]. - pUrvapakSIne Azaya e che ke (pUrvapakSa)-kRta vyavahAra paripAlana mATe kevalIe karela ullaghanAdi vyApArathI ulaMghatA jI apasaraNAdi kare che ke nahi ItyAdi
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevalakriyApreritakriyA vicAra camapi na kurvantItyarthaH / kevalino hi gamanAgamanAdipariNatau pipIlikAdayaH kSudrajantavaH svata evetastato'pasaranti, apamRtA vA bhavanti / yadi ca kadAcidasAtavedanIyakamaheMdayena dezamazakAdayo nApasaranti, tadA kevalI tatkarmakSayanimitta tatkRtavedanAM samyagadhisahate, kevalajJAnotpatti. samaya eva tenaiva prakAreNAtmIyAsAtavedanIyakarmakSayasya dRSTatvAt / na tu kevaliyogamanitA kAmapi kriyAM kurvanti / tadidamAha [ sarva0 za0 50]'tega macchi bhAmuhA, sahAva kariyAparAyaNA huti / Na ya jigakiriyAperiakiriyAlepi kuvvaMti // ___ ityetat pratiSiddha, svata eva jIvAnAmapasaraNasvabhAvatve kevalinaH ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattanalepatvAd / yacca kevaliyogavyApAramapekSya jIvAnAM svato'pasaraNAvabhAvatva kalpana tadapAM dahanAntike dAhajananasvabhAvakalpanasadRzameva / tame je vikalpa karyA temAM "nathI karatA e bIjo vikalpa to ame paNa mAnatA ja nathI. vaLI kare che. e prathama vikalpa mAnavAmAM teo bhaleza paNa pAmatA nathI evA amArA abhyAgamanI hAni thaze evuM tame je kahyuM te paNa yogya nathI, kemake kevalI jyAre gamanAgamanAdi pariNativALA bane tyAre kIDI vagere kSudra jatuo pitAnI meLeja (kevalInA yogathI prerAIne nahi) AghApAchA thaI jAya che, athavA te e vakhate pahelethI ja AghA pAchA thaI gayelA hoya che. tethI teonI A kriyAne kevalI prayukta bhayapUrvakanI kahI zakAtI nathI ke jethI amArI mAnyatAnI hAni thAya. vaLI je kayAreka kevalInA azAtA vedanIya karmanA udayanA kAraNe daMza-makAdi phara na jAya te te karmano kSaya mATe kevalI teoe karelI vedanAne samyak rIte sahe che, kemake kevalajJAnapatti samaye ja teoe potAnA azAtA vedanIya karmane e rIte ja kSaya thavAne joyo hoya che. paNa te daMza-makAdi kevalIyoga prerita te kaI kriyA karatA nathI. kahyuM che ke (sarvajJa za. 50) "(zrItIrthaMkara-cakravatI vagere niyata saMkhyAmAM ja thAya evI jema jagasthiti che tema jayAM kevalI viyare tyAM temanA sparzamAM AvatA jaLa-vAyu vagere acitta ja hoya ItyAdi paNa eka jagasthiti ja che evuM je kahyuM) tenAthI jaNAya che ke "mAkhI vagere jIvo svabhAvakriyAparAyaNa heAya che, paNa kevalInI kriyAthI prerAIne te lekriyA paNa karahma nathI." (jIne svataH apasaraNavALA mAnavAmAM Apatti u0) uttarapakSa :- cho je svataH ja apasaraNusvabhAvavALA hoya te kevalInA ulaMghanAdivyApAra niSphaLa banavAnI Apatti vAlepa jevI banI jatI hovAthI pUrva pakSIne Avo Azaya pratiSiddha jANa. vaLI kevalInA cagavyApAra vakhate jIvonA thatA apasaraNane teonA svabhAvarUpa mAnI levAnI kalpanA te agninA sAMnidhyamAM garama thaIne dAha karatAM pANIne dAhajananasvabhAvavALuM mAnavAnI kalapanA jevI ja che. arthAt pANI je dAha kare che temAM agni koI bhAga bhajavato nathI, pANI tevA-svasvabhAve ja dAha kare che evo nIkaLate phalitArtha bAdhita hoI tevI kalapanA jema agya che tema tamArI kalpanA aMge paNa jANavuM. 1. tena makSikApramukhAH svabhAvakriyAparAyaNA bhavanti / na ca jinakriyApreritakriyAlezamapi kurvanti //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA leo 77 / atha kevalinaH pratilekhanAdivyApArAjjIvAnAmapasaraNasya pramANasiddhatvAt kevali kriyAnimittaka kriyAmAtra na teSAM pratiSidhyate kiMtu bhayapUrvikA kriyA pratiSidhyate, nAbhayadasya bhagavataH prANinAM sAkSAttrAsajanakavyApArarUpa' bhayadAna saMbhavati, pareSAM bhApanasya bhayamohanIyAzravatvAt , tataH kevalikriyAtaH pratilekhanAdivyApArakAle yA prANinAmapasaraNAdikriyA bhavati sA na bhayamUleti svata evetyucyata iti cet ? na, bhayaM vinava kevaliyogAt sattvApasaraNakalpane hiMsAM vinA tanmaraNakalpane'pi bAdhakAmAvAda, adRSTakalpanAyA ubhayatra tulyatvAd / AvazyakakriyAvazyaMbhAvinA ca prANibhayena ca * yadi bhayamohanIyAzravabhUta bhApanamucyate, tadA tava mate'pi sUkSmasaMparAyopazAntamohayordravyahiMsA'bhyupagamena bhApanAvazyaMbhAvAd bhayamohanIyakarmabandhasaMbhave SaDvidhabandhakatvamekavidhabandhakatvaM ca bhajyate / na ca-'jAnato bhaya kevalI kriyA nimittaka bhaya vinA ja kriyAvALA hoya-pU0] pUrvapakSa -kevalInA paDilehaNadivyApAre zAstrasiddha che. te vyApAronI saphaLatA mATe te vyApArathI ja jIvanuM apasaraNa thAya che evuM mAnavuM paDe che. Ama kevalInA vyApArathI chanuM apasaraNa thAya che te te pramANasiddha che. mATe kevalInI kriyA nimitte teonI kaI kriyA thatI nathI" e kriyAmatrane ame niSedha karatA nathI, paNa "mAkhI vagere, kevalInI kriyAthI bhaya pAmIne kaI kriyA karatA nathI e rIte bhayapUrvakanI kriyAno ja niSedha karIe chIe. kemake sarva jIvone abhaya ApanArA bhagavAn chane sAkSAt trAsa pamADe tevo vyApAra karavA rU5 bhaya pamADe e vAta saMbhavatI nathI. te paNa eTalA mATe ke bIjAone bhaya pamADe e bhayamahanIya karma baMdhAvI ApanAra AzravarUpa che. jyAre bhagavAne te tevA saghaLA Azrano viracheda thaI gayo che. tethI nakkI thAya che ke paDilehaNAdipravRtti vakhate kevalInI kriyAthI jIvonI je apasaraNAdi kiyA thAya che te bhayamalaka hotI nathI. ane tethI ene svata thayelI kahevAya che. ( [ hiMsA vinAja teo marI jAya che evuM paNa mAne !-u0]. ' samAdhAna :- (kevalInA yogathI bhaya pAmyA vinA ja cha khasI jAya che evI ka95nA je thaI zakatI hoya te to "hiMsA vinA ja te cha marI jAya che tevI kalpanA karavAmAM paNa kaI bAdhaka rahetuM na hovAthI tevI paNa kalpanA karone! ane te pachI, kevalInA saMparkamAM je jaLAdi Ave te sacita hoya ja nahi evI zAstramAM nahi sAMbhaLelI ane magajamAM na bese tevI kalapanA karavAnI zI jarUra che? kemake te jaLAdi sacitta hoya, ane tethI jIvo maratA hoya te paNa sagI kevalImAM dravyahiMsA na mAnavAne tamAro haThAgraha te akabaMdha rahI ja zake che. zaMkA - paNa 'hiMsA vinA mAre che e vAta kyAMya dekhAtI nathI. tethI kalpI zI rIte karI zakAya? samAdhAna :-A dalIla te bhayavinA ja AghApAchA thaI javAnI" kalapanA mATe paNa samAna ja che. vaLI AvazyakakriyAothI prANIone thatA avazyabhAvI bhayanA kAraNe + artha "va" #Aro vize mAti |
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalImAM dravyahi'sA : kevalIkriyApreritakiyA vicAra kalpa prayojaka vyApArarUpameva bhApana bhayamohanIyAzravaH' iti nAyaM doSaH - iti vAcyaM jAnato'pi bhagavato yogAt tripRSThavAsudevabhava vidAritasiMhajIvasya palAyananimittakabhayazravaNAt / yattu -- tasya bhayahetavo na zrImahAvIrayogAH kintu tadIyayogA eva, yathA'yogikevalizarIrAnmazakAdInAM vyApattau mazakAdInAM yogA eva kAraNaM - iti kalpanaM tattu sphuTAtiprasaGgaprasta, zakya' hyevaM vaktuM sAdhuye / gAdapi na keSAmapi bhayamutpadyate, kintu svayogAdeveti / atha bhagavatyabhayadatva' prasiddham, taduktaM zakrastave 'abhayadayANa 'ti / etadvRttyekadezo yathA. " prANAntikopasargakAriSvapi na bhayaM dayante, yadvA'bhayA sarvazaNibhayatyAgavatI dayA kRpA yeSAM te'bhayadayAstebhya sayeAgImAM bhamehanIyakanA AzravabhUta bhApana (bhaya pamADavAnI kriyA) mAnavAnI jo Apatti dekhADA che tA zAstrAkta vyavasthApaDI bhAMgavAnA doSa Avaze. te A rIte- tamArA mate paNa sUkSmasa'parAya-upazAntameAha guNuThANAvALAne dravyahiMsA mAnya che. tethI bhApana mAnavuM paNuM Avazyaka banavAthI tene bhayamehanIyakama ba'dha mAnavA paDaze jene lIdhe zAstramAM teone anukrame je Savidha dhaka ane ekavidhama dhaka kahyA che tenu khaDana thaI jaze, kemake meAhanIyanA kha'dhakajIva avidhama dhaka ke saptavidhakhadha ka hAya che. zakA - bhayaprayAjaka vyApAra mAtra rUpa bhApanane ame bhayamAhanIyanA Azrava nathI kahetAM, kintu jANakArI pUrvakanA tevA vyApArarUpa bhApanane te Azrava kahIe chIe. ukta e guNuThANAvALAne jANakArI na heAvAthI te AzravanI hAjarI mAnavAnAM doSa UbhA thatA nathI. [bhagatanA cAMgathI kheDUta bhaya pAmI nAo e prasiddha-u0] samAdhAna :-A rIte teemAM doSanuM vAraNu karI tamArI kalpanAne puSTa karaze tA paNu, jANakArI yukta evA paNu bhagavAnA yAgathI, tripRSThavAsudevanAbhavamAM teoe phADelA si'hanA jIva je bhAgI gayA tenA kAraNabhUta bhaya peDhA thayA hatA tevu` saMbhaLAya che. (e jIva kheDUta baneleA je gautama svAmIthI pratiSedha pAmI sAdhu banela....ane pachI bhagavAne joI ne bhAgI gaela tevA sa'pradAya che.) tethI teemAM bhayamAhanIyanA AzravanI hAjarI mAnavAnA doSa tA UbheA ja rahe che. tethI jANakArIyukta ane avazya bhAvI bhayanA pratyeAjaka evA yAgavyApAra heAvAmAtrathI bhayamAhanIyanA AzravanI Apatti ApavI cAgyuM nathI. za'kA :-te siMhanA jIvane je bhaya lAgyA temAM prabhumahAvIradevanA cege! nahi paNa tenA ja ceAgeA kAraNabhUta hatA. jemake ayeAgInAzarIrapa thI mazakAdinI thatI virAdhanAmAM mazakAdinA cAgeA ja kAraNa bane che. samAdhAna :-AvI kalpanA spaSTa atiprasa`gavALI che, kemake A rIte te evu' paN kahI zakAya che ke sAdhuenA caiAgathI paNu kAine bhaya pedA thatA nathI, kintu svAgathI ja bhaya pedA thAya che.' pUrvapakSa -bhagavAn sa jIvAne abhayadenArA heAya che e vAta prasiddha che. jemake zakrastavamAM kahyuM che ke bhramacacALa'. AnI AMzikavRttinA atha A pramANe'mAraNAntika upasarga" karanArAone paNa bhaya pamADatA nathI. athavA, abhayAsa jIvAnA bhayuna
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' dharmaparIkSA , 77-78 iti" tannirvAhArtha kevaliyogAdanyeSAM na bhayotpattiriti kalpyate, sAdhuSu ca tathAkalpane na prayojanamastIti ced ! na, asminnadhyarthe samyag vyutpanno'si ? kiM na jAnAsi saMyamasyaivAbhayatvam ? yesa saMyaminA saMyamaprAmANyAdevAnyabhayAjanakayogatvaM na kalpayasi / na jAnAmIti vet ? tarhi 'ta no karissAmi samuThAe maMtA maima abhaya vidittA' ityAcArAgasUtra eSAbhayapadArtha paryAlocaya yenA'jJAmanivRttiH syAd, 'avidyamAna bhayamasmin sattvAnAmityabhayaH saMyamaH' iti yuktaM vRttAviti / / 77 / / paramatasyaivopapAdakAntara nirAkaroti ___jaMpi mayaM NAraMbho laddhivisesAu ceva kevlinno| taM pi imIi disAe NirAkayaM hoi NAyavya 78 // (yadapi mata nAraMbhaH labdhivizeSAdeva kevalinaH / tadapyanayA dizA nirAkRta bhavati jJAtavyam // 78 / / ) tyAgayukta che dayA kRpA jeonI teo abhayadayA. teone namaskAra ho." A "abhayadayA kizoSaNano nirvAha karavA "kevalInA yogathI koIne bhaya thatuM nathI" evI kalpanA karIe chIe. sAdhuo mATe AvuM koI vizeSaNa zAstromAM kahyuM nathI ke jenI saMgati mATe sAdhunA rogathI keIne bhaya thatuM nathI" ItyAdi ka95vuM paDe. (saMyama abhayarUpa che.) utArapakSa A vAta paNa barAbara samajIne bole che ne? saMyama pote ja abhayarUpa che ? zuM tame jANatA nathI ke jethI sAdhuomAM rahela saMyamanI hAjarIne saMgata karavA ja "anyane bhaya na pahoMcADe evA ja yoga teomAM hoya cheevI kalpanA karatA nathI. zaMkAsaMyama ja abhayarUpa hovAnI e vAta ame jANatA nathI. samAdhAna -to pachI "tuM ne varasAmi..." ItyAdi AcArAMgasUtra ( ) mAM kahela "abhaya padanA arthane barAbara vicAra karo ke jethI e ajJAna dUra thAya. te sUtranI vanamAM kahyuM ja che ke "je avasthAmAM potAnA taraphathI chavone bhaya Ubho na rahe te abhaya. eTale ke saMyama." tethI je "sAdhunA yogathI keIne bhaya thatuM nathI evI kalpanA vagara paNa saMyama abhayarUpa hovuM tame saMgata mAne che te e rIte "bhagavAnanA vegathI liIne bhaya thatuM nathI evI kalpanA vagara paNa teonuM "abhayadayANa" vizeSaNa saMgata zuM kAma na bane? ke jethI te siMhano jIva bhagavAnanA vegathI bhaya pAmyo nAno evuM mAnavuM Avazyaka bane ? ane tethI bhagavAnanA yogathI te bhaya pAmyA hovA chatAM jema bhagavAnamAM bhayamehanIyane Azrava mAnavo paDate nathI tema paDilehanAdikALe bhagavAnanA cagavyApArathI kIDI vagere bhayapAmIne apasaraNadi kare che ema mAnavAmAM paNa te Azrava mAnavo paDatuM na hovAthI te apasaraNAdi kriyAne bhayavika mAnI zakAya che. mATe tene teonA tevA svabhAvathI thayelI mAnavAnI vAta UDI jAya che. A77 "sAgakevalIne dravyahiMsA hotI nathI" evA paramatanuM samarthana karanAra anya dalIlanuM nirAkaraNa karatA granthakAra kahe che - - gAthArtha - "vizeSa prakAranI labdhinA kAraNe kevalIne AraMbha (=hiMsA) hete nI e je mata che tenuM paNa A ja rIte nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH avarakSA labdhi vicAra 417 jaM pi mayaM ti / yadapi mata labdhivizeSAdeva kevalino nAra'bhaH, prasiddhaM khalvetad yaduta ghAtikarmakSayopazamAvAptajalacAraNAdinAnAlabdhimatAM sAdhUnAM nadIsamudrAdijalajvalanazikhopavanavanaspatipatrapuSpaphalAdikamavalaMvya yahacchayA gamanAgamanAdiparAyaNAnAmapi jalajIvAdivirAdhanA na bhavatIti / tadukta' ' khIrAsavamahuAsava' ityAdi catuHzaraNa(34)gAthAvRttau-'cAraNetyAdi yAvatkecittu puSpaphalapatrahimavadAdigirizraNi-agnizikhAnIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotIrazmipavanalatA. dyAlaMbanena gatipariNAmakuzalAH, tathA vApInadyAdijale tajjIvAnavirAdhayanto bhUmAviva pAdotkSepaniHkSepakuzalA nAgA phUTyA"i| vyaM ta parivarSathavAtazvimAnaH vaDhino nIvavidhanAmataH ? ekasyA api kSAyikalabdheH sarvakSAyopazamikalabdhyAtmakatvena kSAyopazamikalabdhisAdhyasya jIvarakSAdikAryamAtrasya sAdhakatvAt / sA ca kSAyikI labdhirbhagavato jIvarakSAheturanuttaracAritrAntabhUtA draSTavyA / tatprabhAvAdeva na kevalinaH kadApyAraMbha iti / tadapi matamanayA dizA nirAkRta jJAtavyaM bhavati, labdhisvabhAvAdeva jIvarakSopapattau kevalina ullaGghanAdivyApAravaiyApatteriti mAvaH ||78 rivaritA TULa vivAra suTIrvanA- | [ghAtI karmakSayajanyalabdhinA prabhAve vaghAta na hoya-pU] pUrvapakSa A vAta te prasiddha che ke ghAtI karmanA kSayopazamathI jalacAraNAdi aneka prakAranI labdhi pAmelA sAdhuo nadI samudrAdinA jaLanuM, agninI zikhAnuM, upavananA jhADa-pAMdaDAM-phala-phaLAdinuM AlaMbana laIne icchA mujaba gamanAgamanAdi kare te paNa pANInA jIva vagerenI virAdhanA thatI nathI. causaraNupayaNu(34) nI virAsava..." ItyAdi gAthAnI vRttimAM kahyuM che ke "cAraNetyAdi..vaLI keTalAka labdhidhArI mahatmAo to puSpa-phaLa-pAMdaDAM-himavaMta vagere parvatanI zreNi-anizikhA-nIhAra-avasthA-meghapANInI dhArA-markaTataMta-jAti-kiraNa-pavana-latA vagerenA AdhAre cAlavAmAM paNa kuzaLa hoya che. ema vAvaDI-nadI vagerenA pANImAM tenA jIvanI virAdhanA karyA vagara jamIna para cAle ema pagalAM bharIne cAlavAmAM je kuzaLa hoya che te jaLacAraNa vagere." Ama ghAtakarmanA kSopazamathI thayela labdhinA kAraNe je virAdhanAthI mukta rahevAtuM hoya te ghAtakarmanA kSayathI thaela labdhivALA kevalIone jIvavirAdhanA zI rIte saMbhave? kema ke eka paNa kSAyika labdhi sarvekSAyopathamika labdhi svarUpa hAI kSAyopathamika labdhithI siddha thanAra chavarakSA vagere rUpa dareka kAryanI sAdhaka hoya che. "labdhinI gaNatarImAM AvI keI labdhi gaNAvela nathI" evI zaMkA na karavI, kema ke jIvarakSAnA hetubhUta bananAra A kSAyika labdhi bhagavAnanA anuttara cAritramAM ja aMtabhUta hoya che. tenA prabhAvathI ja kevalIne kayAre ya AraMbha hete nathI. uttarapakSa :-pUrvapakSanA AvA matanuM nirAkaraNa paNa ukta rIte jANavuM, kema ke labdhinA prabhAve svabhAvathI ja (jIvarakSA yogya vizeSa prayatna vagara ja) jIvarakSA jo thaI javAnI hoya te teone ulaMghanAdi vyApAra niSphaLa thaI javAnI Apatti Ave. 78 A rIte e matamAM AvatA ane digadazita karelA vikalapo dekhADI spaSTa karatA granthakAra kahe che - * 53
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418. dharmaparIkSA le. 99 taM khalu uvajIvaMto pamAyavaM tuha mae jiNo hujjA / selesIe vi phalaM Na tassa uvajIvaNAbhAve // 79 // (ta khalUpajIvan pramAdavAMstava mate jino bhavet / zailezyAmapi phala na tasyopajIvanAbhAve // 79 // ) ta khalutti / ta labdhivizeSamupajIvan-jIvarakSArtha vyApArayan khalu-nizcita jinaH= kevalI, tava mate pramAdavAn syAd , 'labdhyupajIvanaM hi pramattasyaiva bhavatIti' zAstramaryAdA |astu tarhi sa landhivizeSo'nupajIvita eva jIvarakSAhetuH, kSAyikInAM hi labdhInAM na prayuanA bhavati, tAsAmanavaratamekasvabhAvenaiva sarvakAlInatvAt , tAsAM ca phalavattvamapi tathaiva / taditarANAM tu kAdAcitkatvena phalavattvAt prayuJjaneti vizeSaH-ityeva hyasmanmatamityatrAhatasya labdhivizeSasya upajIvanAbhAve tu zailezyAmapi phala jIvarakSArUpa nAsti, tadAnI tatkAyasparzena mazakAdivyApattestvayApi svIkArAt , kiM punaH sayogikevalini pAcya ? tathA copajIvanAnupajIvanavikalpavyAghAtAt tAdRzalabdhivizeSakalpanamaprAmANikameveti bhAvaH // 79 // atha-cAritra monIyamakSacanitA nIvarakSAtudhipataiiva te, kRti rerA vasthAyAM noktadoSaH-ityAzaGkAyAmAha [te labdhinuM upajIvana kare te pramattattAnI Apatti-u0 ] gAthArtha -tamArA mata pramANe jIvarakSA mATe te labdhivizeSane vAparatA kevalI pramAdavALA banavAnI Apatti Avaze, kema ke "labdhine upayoga pramattane ja hoya che? evI zAamaryAdA che. "tene upayoga karavAnuM hotuM nathI e svayaM ja svIkArya karI de che evuM mAnavAmAM zailezI avasthAmAM paNa tenA jIvarakSArUpa phaLane je abhAva rahe che te ApattirUpa banI jaze. pUvapakSa -labdhine upayoga karavAnuM mAnavAmAM Apatti AvatI hovAthI ame te evuM mAnIe chIe ke kevalInI A labdhi evI hoya che ke tene upayoga karyA vagara ja te jIvarakSAne hetu bane che. AvuM mAnavuM ayogya paNa nathI, kAraNa ke kSAyika labdhione prayuMjavAnI (vAparavAnI) hotI nathI, kemake teo niraMtara ekasvabhAvavALI ja heI sarvakAlIna hoya che. temaja e rIte ja (anupajIvita rahIne ja) teo sarvakAlIna phaLavALI hoya che. te sivAyanI=kSApazamika labdhio kyAreka phaLavALI banatI hovAthI teonI prayuMjanA hoya che. ATalo kSAyika ane kSApazamika labdhimAM phera jANo. labdhinuM anupajIvana mAnavAmAM Apatti ]. uttarapakSa - pUrvapakSInA AvA mata aMge granthakAra AgaLa kahe che ke te labdhivizeSanuM upajIvana karyA vagara ja jo jIvarakSA thaI javI mAnaze te Apatti e che ke zailezI avasthAmAM te labdhi hAjara hovA chatAM jIvarakSArUpa phaLa (kArya karatI nathI. te avasthAmAM tenA kAyasparzathI mazakArijIvo mare che (teonI jIvarakSA thatI nathI) e te tame paNa svIkAre ja che. Ama agIne paNa te potAnuM phaLa dekhADatI nathI te sagI aMge te zI vAta karavI? mATe labdhinuM upajIvana ke anupajIvana
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA jIvarakSA labdhi vicAra jogagayA sA laddhI ajogiNo khAigAvi jai Natthi / tA takkammassudao tasseva have parAhutto // 8 // ( yogagatA sA labdhiH ayoginaH kSAyikyapi yadi nAsti / tadA tatkarmaNa udayaH tasyaiva bhavetparAvRttaH // 8 // ) jogagayatti / sA jIvarakSAhetuH labdhiryogagateti kRtvA kSAyikyapi yadi ayoginoDayogikevalino nAsti tadA tasyaivAyogikevalina eva, tatkarmaNazcAritramohanIyakarmaNa udayaH parAvRtto bhavet , cAritramohakSayakAryAbhAvasya cAritramohodayavyApyatvAditi bhAvaH / kiMca-yadi labdhyupajIvijalacAraNAdiSu paridRSTA jIvavirAdhanA'bhAvalabdhiranupajIvyA yadi kevalini kalpyate tadA tAdRzajaGghAcAraNAdiSu paridRSTA'tizayacaraNalabdhirapyanupajIvyA kevalini kasmAnna kalpyate ? tasyA upajIvyatvaniyamAnna tatkalpanaM kevalini kattuM zakyata iti ced ? tadetadanyatrApi tulyamiti svayameva vibhAvaya / tasmAnniyatayogavyApArAdeva bhagavatAM jIvarakSA, na tu svarUpata rUpa bane vikalpo dvArA tenAthI jIvarakSA thavI mAnI zakAtI na hovAthI tevI ladhivizeSanI kalapanA karavI e aprAmANika ja che e rahasyArtha che. 79 "cAritramohanIya karmakSayathI prakaTa thayela ane jIvarakSAnA hetubhUta evI prastuta labdhi yogamAM ja prakaTa thAya che. mATe zailezI avasthAmAM yogano abhAva hovAthI jIvarakSA na thAya to paNa doSa nathI." evI zaMkAne manamAM rAkhIne prathakAra kahe che - [te labdhine yogagata mAnavAmAM Apatti] gAthArtha - jIvarakSA hetubhUta te labdhi gagatA hoya che ema mAnI, kSAyikI evI paNa te labdhi ayogakevalImAM hotI nathI evuM je mAnazo te "cAritramohanIyakarmane teone punaH udaya thAya che evuM mAnavAnI Apatti Avaze, kemake cAritramehanA kSayathI je kArya thatuM hoya tene abhAva e cAritramehadayane vyApya hoya che. ' arthAt "e kAryarUpa labdhino jyAM jyAM abhAva hoya tyAM tyAM cAritramehadaya hoya evI vyApti heI agamAM te udaya mAna tamArA mate Avazyaka bane che. vaLI labdhine vAparanArA jaLacAraNAdi sAdhumAM jIvavirAdhanAnA abhAvarUpa je labdhi jovA maLe che tene je kevalImAM anupajIvya (prayoga karAyA vagara svakArya karanAra) mAne che te labdhiprayaMjanAra jaMghAcAraNAdimAM eka eka Dagale atyaMta moTuM aMtara kApavA vagere rUpa je atizayita caraNalabdhi jovA maLe che tene paNa kevalImAM anupajIvya kema mAnatA nathI? kemake e paNa kSAyika hoI tamArI dalIla mujaba 4 anupajIvya ja che. je anupajIvya mAnaze te to kevalInA keI prayatna vagara temanuM naMdIzvaradvIpa vageremAM gamana thaI javAnI Apatti Ave. zaMkA -e labdhio avazya upajIvya (prajjavAmAM Ave te ja svIkArya karanAra) hovAne niyama hevAthI kevalImAM che paNa ame tene anupajIvya mAnatA nathI. samAdhAna -A vAta te jIvarakSAhetubhUta labdhi aMge paNa samAna ja che e svayaM vicAre. jaLacAraNAdi paNa kaMI labdhipragavinA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 dharmaparIkSA kSe 80-81 ityavazyambhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM na kiJcidbAdhakamiti sthitam / / 80 / / nanu-evamavazyambhAvinyApi jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahitatva na syAd, hiMsAdoSasya tadavasthatvAd / "na (ca) 'devo'STAdazadoSarahita eva' ityatrApyekAntavAdo jainAnAmaniSTaH" iti zaGkanIyaM, anekAntavAdasyApyanekAntatvenAtraikAntAbhyupagame'pi doSAbhAvAd-ityAzaGkAyAmAha davvAraMbhaM dosaM aTThArasadosamajjhayArammi / jo icchai so icchai No davvapariggaha kamhA // 81 // (dravyAraMbha doSamaSTAdazadoSamadhye / ya icchati sa icchati na dravyaparigraha' kasmAt / / 81 // ) davAra bhaMti / aSTAdazadoSamadhye yo dravyAra, doSamicchati sa dravyaparigraha doSa kasmAnnecchati ? tathA ca dharmopakaraNasadbhAvAd dravyaparigraheNa yathA na doSavattvaM tathA dravyAraMbheNApi na doSavattva', bhAvadoSavigamAdeva bhagavati nirdoSatvavyavasthiteriti bhAvanIyam / yaccoktaM nirdoSatve bhagavato nAnekAnta iti tadasad, doSavibhAgakRtAnekAntasya tatrApyavirodhAd / yacca anekAntasyAnekAntatvamadhikaraNAniyamApekSayodbhAvita tatkenAbhiprAyeNa ? iti vaktavyam , antataH svapararUpApekSayA'pyanekAntasya sarvatra saMbhavAd, ata evAtmA'nAtmApekSayA sarvatrAnekAnto vAvapurA : irAmaratau [22]- te jaLAdinI virAdhanAne aTakAvI zakatA nathI. eTale ke e labdhipaNu prajjavAmAM Ave te ja jIvarakSA karI zake che. mATe kevalImAM paNa tene anupajIvya mAnI zakAtI nathI. ane upajIvya mAnIe te tenA upAgakALe pramattatA mAnavAnI Apatti Ave che. eTale upajIvya ke anupajIvya eke ya prakAranI tevI labdhi mAnI zakAtI na hovAthI tevI labdhithI ja jIvarakSA thaI jAya che. e mAnavuM gya nathI. mATe "ulaMghanAdirUpa niyata yogavyApArathI ja jIvarakSA thAya che, svarUpe ke labdhithI nahi, ane tethI te cagavyApAranA aviSayabhUta jIvanI avazya bhAvinI jIvavirAdhanA kevalIone paNa havAmAM keI bAdhaka rahetuM nathI" e vAta nizcita thAya che. 80 pUrvapakSa - A rIte avazya. bhAvinI jIvavirAdhanA mAnavAmAM paNa "kevalI aDhAradoSathI rahita hoya che. e vAta bhAMgI paDaze, kemake hiMsA doSa te chaghasthAvasthAnI jema tadavastha ja rahyo hoya che. evI zaMkA na karavI kekevalI bhagavAna (deva) aDhAradeSa rahita ja heya" e bAbatamAM paNa jenene ekAtavAda aniSTa che. arthAt jaina devane ekAte aDhAradoSazUnya mAnatA nathI, kintu anekAnate mAne che. eTale ke kayAreka kathaMcit dravyahiMsAdirUpa deSayukta paNa mAne che. tethI kaI vadhe nathI - AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke anekAntavAdane paNa anekAne mAnavAne hAI (arthAt anekAnta sarvatra lagADavo e ekAnta na hoI) A doSarahitatvanI bAbatamAM anekAnta na mAnatA ekAnta mAnavAmAM paNa keI - doSa nathI." AvI pUrvapakSazaMkA aMge grathakAra kahe che - [je dravyahiMsA e doSa, te dravyaparigraha paNa doSa ]. gAthArtha :- aDhAradoSamAM je dravyAraMbhanI paNa doSa tarIke gaNatarI kare che te - pUrvapakSI dravyaparigrahanI kema doSa tarIke gaNatarI karatuM nathI ?
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH anekAntanI anekAntatAne vicAra dravyAtmetyupacAraH sarvadravyeSu nayavizeSeNa / AtmAdezAdAtmA bhavatyanAtmA parAdezAt // iti / anekAntasyAnekAntatva tu syAdvAdAGgasaptabhaGgIvAkyaghaTakaikatarabhaGgAvacchedakarUpApekSayA vyvasthitam ! ara va [sammati27]bhynnaa vi hu bhaiavvA jaha bhayaNA mayai svvdvvaaii| evaM bhayaNANiyamo vi hoi samayAvirAhaNayA (rohenn)|| tti / [TI0 yathA bhajanA'nekAnto bhajate sarvavastUni tadatatsvabhAvatayA jJApayati, tathA bhajanAnekAnto. 'pi bhajanIyo'nekAnto'pyanekAnta ityarthaH / nayapramANApekSayA ekAntazcAnekAntazceti / evaM jJApanIya eva ca bhajanA'nekAntaH saMbhavati, niyamazcaikAntazca siddhAntasya 'rayaNappabhA siya sAsayA siya asAsayA' iti, evamanekAntapratipAdakaM syAdityAdi tRtIyakAMDe) sammatigAthAyAM bhajanA'bhajanAyA: samayAvirAdhanA / 2imA Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavo kiM sAsayA asAsayA? goyamA ! siya sAsayA sia asAsayA' iti / tethI dharmopakaraNanI hAjarInA kAraNe rahelA dravyaparigrahathI jema kevalI doSayukta banatA nathI tema dravyAraMbhathI paNa deSayukta banatA nathI. kemake bhAvaSono abhAva thayo hovAthI ja bhagavAnano nirdoSa tarIke vyavahAra thAya che. [ anekAnta anekAne kaI rIte?] vaLI bhagavAna nirdoSa ja hoya che e bAbatamAM anekAta nathI evuM je kahyuM te khoTuM che, kemake doSavibhAganI apekSAe thaela anekAnta e bAbatamAM paNa viruddha nathI. vaLI anekAta anekAte che e vAta adhikaraNanA aniyamanI apekSAe je saMgata karI te kyA abhiprAce ? e kahevuM paDaze. arthAta "te te dareka vasturUpa adhikaraNamAM anekAnta rahyo ja che e niyama nathI, kayAMka (jemake zrI arihaMta paramAtmAmAM nirdoSatvanA astitvarUpa bAbatamAM) te na paNa rahyo hoya-ekAnta paNa rahyo hoya. mATe sarvatra anekAnata ja che e ekAnta nathI. mATe anekAnta anekAne che. AvuM tame je kaho cho te kayA abhiprAye? e jaNAvavuM paDaze." kemake dareka vastuomAM chevaTe vapararUpanI apekSAe paNa svarUpe sat pararUpe asat ItyAdirUpa anekAmata saMbhave che. tAtparya, anekAnta ekAtuM nathI, anekAnta che ene artha evo nathI ke amuka vastuomAMja anekAnta che, zeSamAM ekAnta che. te zuM ? dareka vastuomAM anekAnta te che ja, paNa saptabhaMgI vAkaya (ke pramANuvAkaya)nI apekSAe darekamAM anekAnta che. ane te sAtamAMthI kaI eka eka bhaMganI apekSAe (ke nayavAkayanI apekSAe) temAM ekAnta che. jemake ratnaprabhApRthvIrUpa vastu svAtzAzvata-sthAt azAzvatarUpe anekAntayukta che. ane dravyanaya mujaba "te zAzvata ja che' (ke paryAyanayamate te azAzvata ja che) ItyAdi rUpe te ekAntayukta che, dravyanaye "te azAzvatapaNu che evuM nathI. eTale ke A nayanI vicAraNAmAM paNa te anekAnta yukta che evuM nathI. mATe kahevAya che ke anekAnta anekAnta che. tethI ja AtmA-anAtmAnI apekSAe sarvatra anekAnta che evuM vAcakaDuMgava zrI umAsvAti mahArAje prazamarati (202)mAM kahyuM che. te A rIte-"sarvadravyomAM nAvizeSanI apekSAe dravyAtmA e upacAra thAya che. AtmAnI (dhatAnI) apekSAe AtmA che. bIjAnI apekSAe anAtmA che." vaLI zrAddha pratikamaNusUtravRtti vageremAM anekAntane je anekAne kahyo che te 1. bhajanApi khalu bhaktavyA yathA bhajanA bhajate sarvavyANi / evaM bhajanAniyamo'pi bhavati samayAvirAdhanayA 2. iyaM bhadanta ! ratnaprabhA pRthvI kiM zAzvatI azAzvatI ? gautama ! syAt zAzvatI syaadshaashvtii| .
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * dharma parIkSA kalekaTara syAdvAdadezanAyAM, dravyArthatayA zAzvatyeva, paryAyArthatayA tvazAzvatyeva", ityadhikRtabhaGgarUpanirdhAraNApekSayA vRttau vyAkhyAtA / nikSepAdiprapazco'pi hi sarvatra syAdvAdaghaTanArthameva, yataH prastutArthavyAkaraNAdaprastutArthApAkaraNAcca nikSepaH phalavAnucyate, tatazca syAdvAdasiddhiriti / ata eva sarvatrautsargikI syAdvAdadezanavokteti sammatyAdigranthAnusAreNa sUkSmamIkSaNIyam // 81 // atha ya evamavazyambhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA sadbhUtadoSamutprekSya bhagavato'sadoSAdhyAropaNaM kurvanti teSAmapAyamAviSkurvannAha micchAdosavayaNao saMsArADavimahAkaDillaMmi / jiNavaraNiMdArasiA bhamihiMti aNorapArammi // 82 // (mithyAdoSavavanataH saMsArATavImahAgahane / jinavaranindArasikA bhramiSyanti anarvApAre ||82 // ) micchAdosavayaNaotti / mithyAdoSavacanAd = asadbhUtadoSAbhidhAnAd jinavaranindArasikA abhavyA dUrabhavyA vA janAH, saMsArATavImahAgahane'narvAkpAre bhramiSyanti, tIvrAbhinivezena tIrthakarAzAtanAyA durantanantasaMsArahetutvAt / uktaJca-[ upa0 pada-423] 'titthayara pavayaNasuaM AyariaM gaNaharaM mahiDDhoyaM / AsAyaMto bahuso aNaMtasaMsArio hoi // paNa syAdavAdanA aMgabhUta saptabhaMgIvAyanA ghaTakIbhUta kaI eka bhaMgAtmaka avayachedakarUpa nI apekSAe jANavuM. tethI ja sammatiprakaraNa tRtIyakAMDanI 27mIgAthAmAM bhajana-abhajanAthI siddhAtanI avirAdhanA (akhaMDitatA) jaNAvI che. te A rItejema bhejanA=anekAnta sarvavastuone tatasvabhAva ane atatasvabhAva tarIke anekA te jaNAve che tema bhajanA=anekAna paNa bhajanI=anekAte che. arthAta anekAnta jema vastuone anekAnta (ekAnta eka svabhAvavALI nahi)= anekAnta maya jaNAve che tema pote paNa anekAntamaya che. nayanI apekSAe ekAnta hoya che. ane pramANunI apekSAe anekAna heAya che. Ama jJApanIya cIje aMge siddhAMtane avirodhapaNe bhajanA= anekAna saMbhave che ane niyama=ekAta saMbhave che. siddhAntamAM kahyuM che ke "he bhagavana ! A ratnakamAM pRthvI zuM zAzvata che ke azAzvata ? gotama ! syAta zAzvata che ke ane sthAta azAzvata che, e pramANe syAdvAdayukta dezanAmAM jANavuM. dravyArtha tayA zAzvatIja che paryAyArthatA azAzvatI ja che e rIte adhikRta bhaMgarUpa nirdhAraNanI apekSAe ekAnta jANa evuM tenI vRttimAM vyAkhyAna karyuM che. vaLI nikSepAdinI vistRta prarUpaNa paNa "sarvatrasyAddavAda lAgu paDe che e vAtane ghaTAvavA mATe ja che, kemake prastutapadArthanuM (bhAvasAmAyikAdinuM) samarthana karavA vaDe ane aprastuta padArthonuM (nAmasAmAyikAdina) nirAkaraNa karavA vaDe nikSepasaphaLa bane che. enAthI syAdvAdanI siddhi thAya che. tethI ja sarvatra utsargathI syAddavAdadezanA ja karavAnI kahI che. mATe samati vagere granthanA anuMsAre anekAntavAda zI rIte anekAte che? ItyAdi vAte sUkSamatAthI vicAravI. 81 jeo avazyabhAvinI paNa jIvavirAdhanAne saddabhUtadoSa rUpe mAnIne bhagavAnamAM asat (avidyamAna) deSanuM adhyAropaNa kare che teone thanAra nukazAnane : BkaTa rIte jaNAvatA granthakAra kahe che- gAthArtha :- mithyA=asaddabhUta doSa kahIne, zrIjinezvara bhagavAnanI niMdA karavAmAM rasika evA abhavya ke gharabhavya che anorapAra ane mahAgahana evI saMsAra aTavImAM 1. tIrthakarapravacanabhutaM AcArya gaNadharaM maharddhikam / AzAtayan bahuzo'naMtasaMsAriko bhavati // ..
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chabraliMga vicAra ityAdi // 82 // atha kevalichadmasthaliGgavicAraNayA na kevalino'vazyambhAvinI virAdhanA saMbhavatIti vyAmohopi na kartavyaH, samyagavicAraparyavasAnatvAttasya, ityabhiprAyavAnAha jovi ya jAyai moho chaumatthajiNANa liNgvynnaao| uvauttassa Na ciTai so vi ya paramatthadiTThIe // 83 // (yo'pi ca jAyate mohaH chadmasthajinayoliGgavacanAt / upayuktasya na tiSThati so'pi paramArthadRSTau // 831) jo vitti| yo'pi ca chadmasthajinayoliGgavacanAt mthAnAGgasthAt , moho jAyade durvyAkhyAtuAkhyAM zrRNvatAmiti zeSaH, so'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na tiSThati, apaNDita vyAkhyAkRtabhramasya paNDitakRtavyAkhyA'vadhAraNamAtranivartanIyatvAditi bhAvaH / tatra chadramasthakevaliliGgavacanamitthaM sthAnAle vyavasthita' 'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejjA / taMjahA-pANe aivAittA bhavati 1, musaM vadittA bhavati 2, adi. nnamAdittA bhavati 3, saddapharisarUvagaMdhe AsAittA bhavati 4, pUAsakkAramaNuvUhittA bhavai 5, 'imaM sAvajja' ti paNNavettA paDisevettA bhavati 6, No jahAvAdI tahAkArI yAvi bhavati 7, sattahiM ThANehiM kevalI jANijjA // taMjahA-No pANe aivAittA bhavai. jAva jahAvAI tahAkArI yAvi bhavai " iti / etavRttiryathA-bhayaM ca ghaNuM bhamaze, kemake tIvra abhinivezathI karAyelI zrItIrthakaranI AzAtanA e duraMtaanaMta saMsAranuM kAraNa che. upadezapada (23)mAM kahyuM che ke zrI tIrthakara, pravacana, zrata, AyArya, gaNadhara, mahardikanI vAraMvAra AzAtanA karato jIva anaMtasaMsArI bane che." 82aaaa vaLI evo vyAhu paNa karavA jevo nathI ke "AgamamAM kahelA kevalInA ane chasthanA liMgAne vicAra karavAthI jaNAya che ke kevalIone avayaMbhAvinI virAdhanA saMbhavatI nathI. A vyAha eTalA mATe karo nahi ke samyagavicAra karavAthI e vyAmohane aMta AvI, jAya che. AvA abhiprAyathI prathakAra kahe che - gAthArtha - chavastha ane kevalIne liMgane jaNAvanAra sthAnAMgasUtranA vacana parathI, durvivecaka pAse tenuM vivecana sAMbhaLanArAone je vyAmoha thAya che te pUrNa paramArtha daSTimAM upayukta thayelA jIvane Takato nathI. tAtparya, apaMDite karelI vyAkhyAthI thayela bhrama paMDite karelI vyAkhyAne dhyAnathI sAMbhaLavA mAtrathI dUra thaI zake te hoya che. [chaghasthanA ane kevalInA ligonuM darzaka sUtra] chavAstha ane kevalInA liMgane jaNAvanAra vacana ThANugamAM A pramANe che - bhaya chaghane ja hoya che. te chavastha je sthAnethI jANI zakAya te sthAne ja have satrathI granthakAra kahe che. "sattafhaiM TALe hUiM...' ityAdi. hetubhUta sAta sthAnethI sAmI vyaktine zvastha jANe, te sthAne A rIte -(1) prANIone atipAtayitA heya kayAreka jIvane mAranArA heya. ahIM liMga 1. saptabhiH sthAnaiH chadmasthaM jAnIyAt , tadyathA prANAnatipAtayitA bhavati 1, mRSA vaditA bhavati 2, adattamAdAtA bhavati 3, zabdasparzarasarUpagaMdhAnAsvAdayitA bhavati 4, pUjAsatkArAvanubRMhayitA bhavati 5, idai sAvadyamiti prajJApya pratiSevitA bhavati 6, no yathAvAdI tathAkArI 7, cApi bhavati / saptabhiH sthAna: kevalinaM jAnIyAt , tadyathA-no prANAnatipAtayitA bhavati, yAvat yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaparIkSA zloka 83 chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAyite tAnyAha-sattahiM ThANehiM saptabhiH sthAnahetubhUtaizchadmasthaM jAnIyAt / tadyathA-prANAnatipAtayitA-teSAM kadAcida vyApAdanazIlo bhavatIti / iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiNorabhedAdatipAtayiteti dharmI nirdiSTaH / prANAtipAtanAcchadmastho'yamityavasIyate, kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratisevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati ityevaM sarvatra bhAvanA kAryA tathA mRSA vaditA bhavati / adattamAdAtA grahItA bhavati / zabdAdInAsvAdayitA bhavati / pUjAsatkArau puSpArcanavastrAdyarcane, anuvahayitA pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA tadbhAve harSakArItyarthaH / tathedamAdhAkarmAdi sAvadya sapApamityeva prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati / tathA sAmAnyato no yathAvAdI tathAkArI-anyathA'bhidhAyAnyathA karttA bhavati / cApIti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaliMgamakAni bhavanti / ityetatpratipAdanapara kevalisUtra sugamameveti / / " atreyaM parasya prakriyA-chadmasthasaMyataH parIkSA'vasare'pramatta eva pakSIkartavyaH, tatraiva cakSuHpakSmanipAtamapi sUtroktayatanayA kurvANe 'kimayaM chadmastha uta kevalI' iti saMzaye sati chadmasthatAsAdhanAya liGgApekSopapatteH, uktasvarUparahitasya tu nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAbhAvAnna parIkSAyAM praveza iti na tasya pakSatvam , Aha ca (sarva0 za0 8)'chaumattho puNa kevalikappo apamattasaMjao Neo / so via saMjamajoge uvautto suttaANAe // tti / liMgAni ca tatra paJcamahAvratAtikramApavAdAnAbhogaviSayasaptasthAnapratipAditAni dravyaprANAtipAtAdirUpANyeva grAhyANi, na tu bhAvaprANAtipAtAdirUpANyapi, teSAM chadmasthajJAnA'gocaratvena liGgatvAbhAvAd, liGga hi chadmasthajJAnahetave prayujyate, tacca jJAtameva jJApakaM, nA'jJAtamapIti / tAni ca mohanIyA'vinAbhAvIni yAvadupazAntavItarAga bhavanti, na parato'pi, tata Urdhva mohanIyasattAyA apyabhAvAd / Aha ca (sarva0 sh07)tarIke joke prANanA atipAvana rUpa dharma kahevuM joIe, tema chatAM dhama-dhamane abheda hevAthI atipAtacita rUpa dharmAne nirdeza karyo che. jIvahiMsArU5 liMgathI "A chavastha che evuM jaNAya che. kemake cAritramohanIyakarmane kSaya thaI gayo hovAthI kevalI bhagavAna niraticAra saMyamavALA che kArane apratisevI hoya che ane tethI teo to kayAreya paNa jIvonA atipAtayitA banatA nathI. chadasthanA bIjA vagere liMga aMge paNa A pramANe jANavuM. bIjA vagere liMgo--(2) mRSAvAdI khoya. (7) manu 42nA2 |y. (4) za76, 25, 2sa, 35 mane gadhana bhAgavanAra hAya. (5) bIjAo potAnI puSpa vagerethI pUjA ane vastrAdithI satkAra karatI hoya to tenuM anumAna karanAra hoya-rAja thanAra hoya. (6) "A sAvadya che' evI AdhAkarmAdinI prarUpaNuM karI tenuM ja, pratisevana karanAra hoya tathA (7) yathAvAdI tathAkArI letA nathI. arthAt juduM bolIne juduM karanArAM hoya che. "' ane api" zabda samuccaya arthamAM jANavA. AnAthI viparIta liMge kevalIne jaNAvanArA hoya che. tethI enuM pratipAdana karanAra kevalI sUtra sugama che. TUMkamAM tene artha sAta sthAnoe kevalIne jANavA. prANIonA atipAtacitA na hoya, mRSAvAdI na heya...ema yAvata yathAvAdI tayArI ya." [ chaghasthaliMganA pakSa ane liMga aMge pUrvapakSa vicAraNA ] kevalI-chadmasthanA sAta liMga aMge pUrvapakSInI prakriyA AvI che. pUrvapakSa - sthAnAMgamAM kahelA A sAta liMgo parathI chasthatvanI parIkSA karavAnA avasare apramatta 1. chadmasthaH punaH kevalikalpo'pramattasaMyato jJeyaH / so'pi ca saMyamayoge upayuktaH sUtrAjJayA //
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsAH chavastha-kevali liMga vicAra 45 'chaumatthanANaheU, liMgAI davao Na bhAvao / uvasaMtavIyarAyaM jA tAvaM tANi jANAhiM // ti / nanvapUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasro'pi bhASA bhavantIti karmagranthe bhaNitaM, tathA ca siddha kSINamoharayApi mRSA bhASaNaM, tacca chadmasthatvAvabodhaka liGgameva, tatkathamucyate chadmasthatvajJApakaliGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti ? iti ceda ? maiva', chadmasthajJAnagocarasyaiva mRSAbhASaNasya liGgatvenAbhimatatvAt / tacca dravyato mRSAbhASaNa kSINamohasya na bhavati, krodhAdijanyavAd, yadAgamaH savvaM bhaMte ! musAvA.yaM paccakkhAmi, se kohA vA, lohA vA, bhayA vA, hAsA vA' ityAdi // kSINamohasya ca krodhAdayo na bhavantIti kAraNA'bhAvAd dravyato mRSAbhASaNasyAbhAvaH, tathA ca bhAvato mRSAbhASaNasya sutarAmabhAvaH, tasya mohanIyodayajanyatvAt / tathA ca kSINamohasya dravyato bhAvato vA mRSAbhASaNaM na bhavatyeva, saMyatAnAM jIvaghAtAdAvanAbhogasahakRtamohanIyakarmaNo hetutvAt / mohanIyAbhAve cAnAbhogo vAstavamRSAbhASaNa pratyakAraNa' sannapi saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNa prati kAraNa bhavatyeva, anAbhogasya tathAsvabhAvasyAnubhavasiddhatvAt , tena chavasthasaMyatane ja pakSa tarIke levo. kemake AMkhanI pAMpaNa khela-baMdha karavAnI kriyA paNa sUtroktayaNa pUrvaka karatA tenA viSayamAM ja "A chadmastha haze ke kevalI ?' e saMzaya paDate hovAthI chaghasthatAnI siddhi karavA mATe liMganI apekSA hovI saMgata bane che. AvA svarUpa vinAnA, nidrAvikathAdhirUpa pramAdavALA jIva aMge to chAsthapaNane saMzaya ja raheto na hovAthI liMgadvArA parIkSA karavAne prazna raheto nathI, tethI ene pakSa tarIke na le. kahyuM che ke (sarvajJa za. 8) chadmastha tarIke paNa kevalI je apramatta saMyata le. vaLI te paNa sUtrAjJA mujaba saMyamayogamAM upayukta hoya te jANave." vaLI AvA pakSamAM, prANAtipAta vagere rUpa pAMcamahAtenA atikrama, apavAda sevana ane anAbhogaviSayaka je sAta sthAne liMga tarIke kahyA che te paNa dravyaprANAtipAta vagere rUpa ja jANavA, nahi ke bhAvaprANAtipAta vagere rUpa paNa, kemake mAtra bhAva prANAtipAta vagere anumAna karanAra chadmasthanA jJAnano viSaya banatA na hovAthI liMga banI zaktA nathI. te paNa eTalA mATe ke chaghasthane anumitirUpa jJAna thAya e mATe liMgano prayoga thAya che. ane te te svayaM jJAta hoya te ja sAdhyanuM anumitirUpa jJAna karAve che, svayaM ajJAta raheluM nahi. 'bhAvaprANAtipAta vagere chaghastha evA anumAtAne ajJAta rahetA hovAthI tenA mATe liMgarUpa paNa banatA nathI. mATe dravyaprANAtipAta vagere ja ahIM liMgarUpa jANavA. ane te te mohanIya karmane avinAbhAvI hAI upazAntavItarAga guNaThANA sudhI hoya che, te pachI nahi, kAraNa ke tyAM mohanIyanI sattAne paNa abhAva hoya che. kahyuM che ke (sa. za 7) chadmasthanA jJAnanA hetubhUta liMga tarIke dravyathI prANAtipAtAdine jANavA, bhAvathI nahi. te ligo upazAnta vitarAga sudhI deya che te jANe. zaMkA- "apUrvakaraNAdi pAMca (8 thI 12) guNaThANuomAM cAre (satya, asatya, mizra, vyavahAra) bhASAo hoya che evuM karmagranthamAM kahyuM che. tethI "kSINamoha guNa1. chadmasthajJAnahetavo liGgAni dravyataH na bhAvataH / upazAntavItarAga yAvattAvattAni jAnIhi // 2. sarva bhagavan ! mRSAvAda pratyAkhyAmi, atha krodhAdvA lobhAvA bhayAdvA hAsyAdvA / 54.
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zleAka-83 kSINamohasyApyanAbhogahetuka' saMbhAvanArUDhajIva virAdhanAvanmRSAbhASaNamapi bhavatyeva tacca chadmasthajJAnAgocaratvena chadmasthatvAvabodhakaM liGga na bhavati, tasya kevalajJAnagamyatvAt, na ca saMbhAvanArUDhasya mRSAbhASaNasya mRSAbhASaNatvavyapadezo na bhaviSyatIti zaGkanIya, saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNamiti bhaNitvApi mRSAbhASaNavyapadezo na bhaviSyatIti bhaNato vadavyAghAtApatteH / kiJca jainAnAmaloke'pi kalpita lokasyAGgIkAre kalpanAyA iva saMbhAvanAyA api prAmANyameva, ata eva kAlazaukarikasya kalpitamahiSavyApAdana' mahiSavyApAdanatayA bhagavatA zrImahAvIreNa bhaNitamiti pravacane prasiddhiH, tasmAt karmabandhA'hetutve'pi saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNasya snAtakacAritrapratibandhakatvena dravyamRSAbhASaNasyeva doSatva, citralikhitAyAM nAryA nArItvavyapadezasyeva mRSAvAdavyapadezasya ca viSayatvaM pratipattavyamiti na doSa iti; tasmAd yAvadupazAntavItarAgameva chadmasthatvajJApakAni liGgAnIti sthitam / 426 ThANe paNa mRSAbhASaNa heya che' e siddha thAya che. e paNa chadmasthatAne jazuAvanAra liMga rUpa ja che. tethI chadmasthatAnA jJApaka liMgA upazAnta vItarAga sudhI ja hAya che evu zA mATe kaheA che. ? [kSINamehane mAtra saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNAdi heAya-pUrva pakSa] samAdhAna :- je mRSAbhASaNa chadmasthanA jJAnanA viSaya banI zakatu' hAya te ja ahI' li'ga tarIke abhimata che. ane tevu' viSaya banatu' dravyamRSAbhASaNa kSINamAhI jIvane hAtu' nathI, kAraNake pAkSikasUtranuM je vacana che ke 'he bhagavan! sa` mRSAvAdanuM paccakkhANu karuM chuM. te mRSAvAda krodhathI, lAbhathI, bhayathI ke hAsyathI hoya che...' tenA parathI jaNAya che ke 'dravyamRSAbhASaNa krodhAdijanya hAya che.' kSINumeAhI jIvane krodhAdi na heAvAnA kAraNe, kAraNanA abhAva hAvAthI kAryAMrUpa dravyathI mRSAbhASaNa paNa hetu nathI. ane tethI bhAvathI mRSAvAdanA abhAva hovA tA nivivAda siddha thai jAya che, kemake te tA mAhanIyanA udayajanya heAya che. tethI kAIpaNa kSINameAhajIvane dravyathI ke bhAvathI mRSAbhASaNa hetu' ja nathI, kAraNake sayatAthI thatA jIvaghAta mRSAbhASagu vageremAM anAbhAgasahakRta mAhanIyaka hetubhUta che je kSINameAhajIvAne heAtuM nathI. za`kA paNa teA pachI karmIgranthamAM kSINameAhIne paNa cAre ya bhASA kahI che tenuM zu? [ saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa mRSAvAda che, dASarUpa che-pU] samAdhAna :- meAhanIyakanI gerahAjarImAM anAbhAga vAstavika kRSAbhASaNanu kAraNa banatA na heAvA chatAM sa`bhAvanArUDha mRSAbhASaNa pratye kAraNa bane ja che. arthAt anAbhAga, mAhanIya na heAvAnA kAraNe kayAreya mRSAbhASaNa karAvatA na hAvA chatAM enI saMbhAvanA tA UbhI ja rAkhe che, kemake anAlega tevA svabhAvavALA hAvA anubhavasiddha che. (jUhu' khelavAnA abhiprAya na heAya tA paNa anAbheAgathI jUhu elAI jAya che e vAta sajanasiddha che.) tethI kSINameAhajIne paN anAbhAgahetuka evuM saMbhAvanArUDha jIvivarAdhanAnI jema sabhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa hoya ja che. kama granthamAM AvA mRSAbhASaNane AzrIne ja cAreya bhASA hAvI kahI che. vaLI A mRSAbhASaNa kevala
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : chagha-kevali liMga vicAra 4ra7 tAni ca pratyakSagamyAni mithyAkArAdiliGgagamyAni vA, 'ayaM sAdhuH sAkSAt saMbhAvanayA vA prANAtipAtAdipratiSevitaiva, mithyAkArAnyathAnupapatteH, asmadAdivad' ityevaMliGgagamyenApi prANAtipAtAdinA liona 'chadbhastho'yaM saMyataH' ityevaM nizcayasaMbhavAt / sa ca mithyAkAraH kAdAcitke eva jIvaghAtAdau bhavati, punarakaraNAbhiprAyeNa tasya phalavattvAt , sArvadikasya tu tasya saMbhave sarvaviratipariNAmasyaivAnupapattiH, 'pratisamayamanavarata jIvaghAto bhavatyeva' ityabhiprAyasya tatpratibandhakatvAditi / atra ca chadmasthatvajJApakaliGgAnAM saptAnAmapi mohanIyakarmajanyatvena parasparAnuviddhAnAM svarUpayogyatayA nizcayataH sarvakAlInatve'pi phalopahitayogyatayA vyavahAreNAnavarata niyamAbhAvo'pyAdyeSu paJcasveva, caramayostu dvayoliGgayoH sAmAnyataH sarvakAlInatvena sUkSmadRzAM puraHsphurtikatvAt tAbhyAM chadmasthatvanirNayo vivakSitaparIkSAkAle sulabha eva / tthaahijJAnagaNya hoI chadmasthanA jJAnano viSaya banatuM nathI, tethI te chadmasthatAne jaNAvanAra li ga banI zakatuM nathI. mATe "kSIName hajIvamAM A liMgo hotA nathI e vAta siddha thAya che. "saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNano mRSAbhASaNa tarIke vyapadeza thaI zaka nathI" evI zaMkA na karavI, kemake ene "saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa" tarIke pote ja ullekha karyA pachI "mRSAbhASaNa tarIke vyapadeza (ullekha) thaze nahi" evuM bolavAmAM vadatAvyAghAta thavAnI (belatI vakhate ja vavacana haNAI javAnI) Apatti Ave che. vaLI e te alakamAM paNa kalipataka mAnI enAthI adhyavasAyasthAnAdinI prarUpaNa karI che. ane tethI e kalpanAne jema pramANa mAnI che tema saMbhAvanA paNa pramANabhUta che ja. tethI ja te "kAlazakarike kapita pADAnA karelA vadhane bhagavAn zrI mahAvIra prabhue pADAnA vadha tarIke kahyo hato evI pravacanamAM prasiddhi che. tethI, karmabaMdhano hetu na banatuM hovA chatAM snAtakArivanuM pratibaMdhaka banatuM hoI saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa dravyamRSAbhASaNanI jema deSarUpa che. temaja citramAM dorelI strI jema "zrI" ullekhane viSaya bane che tema te "mRSAvAda ulekhane viSaya bane che e vAta svIkAravAmAM kaI doSa nathI. Ama chadmasthanA jJAnane paNa viSaya banI zake evuM mRSAbhASaNa te upazAntAha guNaThANuM sudhI ja heI tyAM sudhI ja chavAsthatvane jaNAvanAra liMga heya che e vAta nakakI thaI [ chasthaliMgone pUrvapakSAbhimata kALa] pakSIkRta sAmI vyaktimAM e ligonI hAjarI pratyakSathI ke mithyAkAra (micchAmi dukkaDam) vagere liMgathI jaNAya che. "A sAdhu sAkSAt ke saMbhAvanAthI prANAtipAtAdine pratiSavitA che ja, kemake teNe dIdhela micchAmi dukkaDam anyathA anu55nna rahe che, jemake mAruM micchAmi dukkaDama" ItyAdi anumAnathI jaNAtA prANAtipAtAdi rUpa liMgathI "A saMyata chadmastha che evuM jANI zakAya ja che. vaLI te mithyAkAra kadAcika (kayAreka thatA) jIvaghAtAdi aMge ja hoya che, kemake punaH te chavaghAtAdi pApa nA karavAnA abhiprAyathI ja te saphaLa banatuM hoya che. tethI je sArvadika jIvaghAta aMge
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zlA0 83 icchAkArAdisAdhusAmAcArIparAyaNasya chadmasthasaMyatasya gamanAgamanasthitizayanAzanAsanapratyupekSaNAdikriyAsu cakSuSA punaH punarnirIkSaNa, nirIkSya ca yathAsaMbhavaM rajoharaNAdinA pramAjaina, pramRjya ca hastapAdAdyavayavAnAM yathAsthAne'bhyasana tvakparAvarttanaM, tathaiva vastrapAtrAdyupakaraNAnAmAdAnanikSepaNaM, pramRjatazca rajoharaNAdikriyayA makSikApipIlikAdInAM bhayatrAsotpAdanene tasto nayanaM cetyAdyanekaprakAramanuSThAnaM saMbhAvita bhaavijiivghaat| didoSabhayajanyaM kAlamadhikRtyAniyatamapyanyatara (ma) tkiMcidanavarataM bhavatyeva / tatrApi pipIlIkAdijantUnAM bhayantrAsotpAdanaM sAvadyamiti prajJApya jIvaghAtavarjanAbhiprAyavato'pyazakyaparihAreNa tatpratiSevaNa SaSThaliGgAtmakaM chadmasthatvAbhivyaJjakaM sAmAnyataH sarvakAlAnaM sulabhameva / tatpratiSevaNe ca saMyato 'na yathAvAdI tathAkarttA' ityapi mantavyam, azakyaparihAreNApi pratyAkhyAtasya sAvadyasya pratiSevaNAditi / kevalino'pi parIkSAyAM viparItAni chadmasthaliGgAni dravyarUpANyeva grAhyANi teSAmeva chadmarathajJAnagocara - tvenAnumitijanakatvAt / yathAhi chadmasthasaMyato'nAbhogasahakRta mohanIyavazena kadAcitprANAnAmatipAtayitA bhavati, parIkSopayogighAtyajIvAnAM saMparkasya tadviSayakAnAbhogasya ca kAdAcitka - tvAt, tathA kevalI na bhavati, ityevaM prANAtipAtAdiviparyayaliGgairdravyarUpaiH kevalitvaM sAdhyamiti / te hAya tA tA te jIvaghAtanA punaH akaraNanA abhiprAya asaMbhavita banavAthI mithyAkAra ja niSphaLa khanI jAya. vaLI sAdika jIvadhAta jo sa`bhavita hAya tA tA savirati pariNAma ja asaMgata khanI jAya. kema ke 'samaye samaye nira'tara jIvaghAta thayA ja kare che' AveA manamAM je abhiprAya (adhyavasAya) UbhA thAya che, te sAhi'sA vagerenI viratinA pariNAmanA pratibaMdhaka che. chadmasthatAne jaNAvanAra A sAte ya liMgeA meAhanIyaka janya hAI paraspara anuviddha (sakaLAyelA) hAya che, svarUpayeAgyatAnI apekSAe nizcayataH sarvakAlIna heAya che. tema chatAM phApahitayeAgyatAnI apekSAe vyavahArathI nira'tara teo hAya ja' evA niyamane abhAva paNa prathama pAMca li'gAmAM che. chellA be li'geA sAmAnyathI sarvAMkAlIna heAi sUkSmadRSTithI jonArane spaSTa rIte jaNAya che. arthAt yAgyatArUpe sAte ya liMgA hu mezA rahyA hAya che, emAMthI pahelAM pAMca ligA kArUpe kayAreka pariName che, kacAreka nahi, jayAre chellA eliMgA kArya tarIke paNa nira'tara pariNamatA haiAya che. tethI te e dvArA chadmasthatAnA niNaeNya kAIpaNa vivakSitakALe sulabha ja hAya che. te A rIte- IcchAkAra vagere sAdhusAmAcArInA paripAlanamAM tatpara chadmasthasa`yata gamanAgamana-- sthiti-zayana-bhAjana-Asana-paDilehaNAdi kriyAomAM AMkhathI punaH punaH nirIkSaNu karIne yathAsa`bhava rajoharaNAdithI pramArjana kare che, pramAne hasta vagere avayavAnu yathAsthAna halana calana kare che, A ja krame vaparAvatana, vastrapAtrAdiupakaraNAnuM grahaNamAcana kare che. pramAna karatA tenI rajoharaNAiikrayAthI mAkhI-kIDI vagerene bhaya-trAsa utpanna thavA pUrvaka Ama tema khaseDavAnI kriyA kare che. sa`bhavitabhAvijIvaghAtAdideSanA bhayajanya AvA aneka prakAranA tenA anuSThAne kAlane AzrIne aniyata hAvA chatAM kAI eka tA nira'tara hAya ja che, arthAt te dareka hamezAM hAya evA niyama na hAvA chatAM 428
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : chadmastha-kevaliliMga vicAra sa ca kevalI dvividho grAhyaH-sadbhUtakevalI, antarmuhUrtabhAvikevalajJAnAbhimukhaH kSINamohazca / yathAhi baddhadevAyudevagatyabhimukhatvena devatvavyapadezaviSayaH pravacane pratItaH, tathA'ntamuhUrtanotpatsyamAnakevalajJAnaH kSINamohopi kevalivyapadezaviSayo bhavatyeveti, tathA 'bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyAt pratyAsannabhAviparyAyasya bhUtavadbhaNana yutameva / yathA garbhasthopyaIn zakreNa bhAvAhattayA stutH| evaM kSINamohamAtrasya chadmasthavItarAgasyApi kathaJcitkevalitvavyapadezo na doSAvahaH / kiM ca kevalitvagamakAni saptApi liGgAni mohanIyakSayasamutthAnyeva, 'kevalo hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidavi prANAnAmatipAtayitA bhavati' iti vacanAt , tena liGgApekSayA dvayorapi sAmyameva / evaM ca sati yadi kSINamohasya chadmasthavItarAgasya kathaMcitkevalitvaM nAbhyupagamyate, tarhi kSINamohe chadmasthavItarAge saptApi liGgAni vyabhicaranti, tatra hetuSu vidyamAneSu sAdhyasya kevalitvasyA'sattvAt / nanvAstAmanyat , para koI eka te haMmezA hoya ja che. ane temAM kIDI vagere jIvaDAMone bhaya-trAsa pahoMce che. tethI, "jIvaDAMone bhayatrAsa pamADavA e sAvadya che evuM pote ja prarUpaNa karIne, jIvaghAta varjanAbhiprAyavALA tenAthI azakaya parihArarUpe te bhayatrAsa pahoMcADavA rUpa pratisevana te pramAjanAdimAM thaI ja jAya che. tethI chavasthatAne jaNAvanAra A chaThuM liMga sAmAnyataH sarvakAlIna na hovuM sulabha che. vaLI sAvadya tarIke jaNAvIne tenuM ja pratisevana karavAmAM "sAdhu yathAvAdI tathA kartA nathI" evuM sAtamuM liMga paNa tenAmAM haMmezA raheluM hoya che e paNa jANavuM. kAraNa ke jenuM pote paccakhANa karyuM che te sAvanuM azakya parihAra rUpe to pratisevana kare ja che. chadmasthanI jema kevalInI parIkSA mATe paNa chadmasthanA liMga karatAM je viparIta liMge kahyA che te paNa dravyarUpa ja levA, kema ke teo ja chadmasthajJAnanA viSaya banatA hoI anumitijanaka bane che. anAga sahakRta mohanIya karma vazAt chadmasthasaMyata jema prANono atipAtayitA kyAreka bane che, kema ke jenAthI chasthatAnI parIkSA thaI zake tevA ghAtathI ghAtyajIne saMparka ane teono anAga kadAcika hoya che. tema kevalI prANanA atipAtayitA kayAre ya paNa banatA nathI Ama prANAtipAtAdithI viparIta ane dravyarUpa evA liMgathI kevalI paNAne nizcaya karo. [kSINamehane paNa kevalI gaNavAnA che-pUrvapakSa] te kevalI be prakAranA levA. vAstavika kevalI jIvo ane aMtamuhUrtamAM jeo kevalajJAna pAmavAnA che tevA kevalajJAnAbhimukha kSINameha cho. devAyu bAMdhela jIva devagatine abhimukha hovAthI jema "deva' tarIkenA ullekhano viSaya bane che e vAta pravacanamAM pratIta che tema aMtamuhUrtamAM kevalajJAna pAmanAra kSINamoha jIva paNa kevalI" tarIkenA ullekhane viSaya bane ja che. ema, bhaviSyakAlIna vastumAM te bhUtakAlIna hoya te upacAra karavAnuM jaNAvanAra "mavini mUvaduparA e nyAyathI najIkamAM thanAra kevalIpaNuM vagere rU5 bhAvI paryAya bhUtakAlIna (thaI gayo) havA rUpe kahevo e paNa yogya che ja. jemake garbhamAM rahelA zrIarihaMta paramAtmAne paNa zakrenDe, temanA najIkamAM prakaTa thanAra bhAvaarihaMtapaNAne upacAra karIne bhAvaarihaMta tarIke stavyA. A rIte dareka
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 83 kevalinaH pazcAnuttarANi bhavanti / yadAgamaH-1kevalissa NaM paMca aNuttarA pannattA, taM jahA-aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tave, aNuttare viirietti'| etAni pazcApi kevalini vattamAnAni katha kevalitvagamakaliGgatayA noktAni ? iti ced ? ucyate-eteSAM paJcAnAmapi chadmasthajJAnA'gocaratvenAnumitijanakatvAbhAvAt na liGgAni bhavitumarhanti, pratyuta kevalajJAnAdiparijJAnArthamevoktaliGgAnAM prajJApaneti / etena-saptApi prANAtipAtAdIni chadmasthAnAM rAgadveSa. janitAni, teSAM tayoH sattvAt / kevalinastu rAgadveSajanitAnAM teSAM niSedho, na punaH sarvathA niSedhaH, cakSuHpakSmanipAtamAtrajanyAyA asaMkhyeyavAyukAyajIvavirAdhanAyAH kevalino'pyanivRtteHiti nirasta, azakyaparihArasyApi kevalini nirAsAt / kiM ca parakIyarAgadveSayostadabhAvasya ca kSINameha jIvane te chaghasyavItarAga hovA chatAM amuka apekSAe kevalI tarIke ullekha karavo e deSAvaha nathI. vaLI ThANAMganA ukta sUtranI vRttinuM je vacana che ke "kevalI cAritrAvaraNa kSINa thayuM hovAthI niraticAra saMyamavALA hevAnA kAraNe apratisevI hoya che ane tethI kayAreya paNa prANenA atipAtayitA banatA nathI te vacana parathI jaNAya che ke "kevalI paNAne jaNAvanArAM je "prANanA atipAtayitA na hovuM' vagere liMgo che te sAte ya liMga mULamAM cAritrAvaraNanA (mehanIyanA) kSayathI utpanna thayA hoya che. mohanIyano kSaya te kSINamohI jIvamAM paNa thayo ja hoya che. eTale kSINamohI jIvamAM paNa sAteya liMgo hAjara hoya ja che. mATe e sAta liMgonI vicAraNAmAM te phINamahI ane kevalI e bane samAna ja hoya che. tethI chaghasthavItarAga evA paNa kSINahI jIvamAM kathaMcit (A sAta liMganI apekSAe) kevalI paNuM je mAnavAmAM na Ave to te chagharathavItarAga kSINameha jIvamAM sAteya liMga vyabhicArI (anaikAtika) banavAnI Apatti Ave, kemake te jIvamAM "prANanA atipAtayitA na hovuM" vagere rUpa sAteya liMga (hetu) hovA chatAM sAdhyabhUta kevalIpaNuM hetuM nathI. tethI kSINamAhI jIvomAM paNa kathaMcit kevalI paNuM mAnavuM e Avazyaka hoI teone paNa A sAtaliMganA pakSa tarIke samAveza che. zaMkA - bIjI vAta javA dyo. "kevalIne pAMca vastuo anuttara hevI kahI che. te A pramANe-anuttara jJAna, anuttara darzana, anuttara cAritra, anuttara tapa ane anuttara vIrya.' AvA AgamavacanathI jaNAya che ke kevalIbhagavaMtone A pAMca cIjo anuttara hoya che. dareka kevalI bhagavaMtemAM A pAMce ya hovA chatAM kevalIpaNAnA liMga tarIke A pAMcane kema na kahyA? [kavyaprANAtipAtAbhAvAdi ja kevalInA liMga che-pUrvapakSa] samAdhAna -A pAMceya cIjo chadmasthanA jJAnane viSaya banatI na hovAthI anumitijanaka banatI nathI. ane tethI te liMga banI zakatI nathI. tethI e pAMca te kevalI. paNane jaNAvI zakatI nathI, paNa uparathI e pAMcane jANavA mATe ja uparanA sAta 1. kevalinaH paJca anuttarANi prajJaptAni, tadyathA-anuttaraM jJAna, anuttaraM darzana, anuttara cAritraM, anuttara' - taH manuttara' vIvaimiti |
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : chadmastha-kevaliliMga vicAra niratizayacchadmasthajJAnA'gocaratvena tathAbhUtacchadmasthamAtrAnumitijanakaliGgAnAM vizeSaNatvAsaMbhavAt , saMbhave ca ' yo rAgadveSavAn sa chadmasthaH, yastu rAgadveSarahitaH sa kevalI' iti vizeSagajJAnamAtreNa chadmasthakevalinovivekena samyag nirNaye jAte prANAtipAtAdInAM tanniSedha. rUpANAM ca vizeSyapadAnAM bhaNanamunmattAlApakalpa saMpadyeta. prayojanAbhAvAt , dharmopadezAdikriyAmAtrasyApi tathAtvena saptasaGkhyAbhaNanasyAyuktatvAcca / kiMcAprasiddhavizeSaNadAnena hetUnAM sandigdhasvarUpAsiddhatApi, tathA rAga SavattvachadmasthatvayostadrAhityakevalitvayAzcaikyameveti hetoH liMgonI jarUra paDe che ane tethI teonI ja liMga tarIke prarUpaNa che. Ama sarva kevalIomAM rahela ane kevalIthI bhinna kaI jIvamAM na rahela evA paNa anuttarajJAnAdi ne te ivasthajJAnanA viSaya banatA na hovAthI je liMga tarIke nathI kahyA tenA parathI paNa jaNAya che ke je prANAtipAtano abhAva vagerene ligo tarIke kahyA che te chadmasthajJAnanA viSayabhUta prANAtipAtAbhAva vagere levA. ane te te dravyaprANAtipAtAbhAva vagere rUpa ja che, kema ke bhAvaprANAtipAta ke tene abhAva vagere chavAsthanA jJAnanA viSaya banatA nathI. tethI ja nIcenI zaMkA dUra thaI jAya che. [rAgadveSajanitavAdi tenuM vizeSa nathI pUrvapakSa]. -prANAtipAtAdi sAteya bAbata chagrasthAne rAgadveSa janita hoya che, kema ke temAM te baMnenI hAjarI hoya che. kevalImAM liMga tarIke prANAtipAtAdino je abhAva (niSedha) kahyo che te sarvathA abhAvarUpa nathI, kintu rAgadveSajanita prANAtipAta vagerenA abhAva rUpa ja che. kema ke AMkhanI pAMpaNa halAvavA mAtramAM thatI asaMkhyavAyukAya jIvonI virAdhanAthI kevalIo paNa chUTI zakatA nathI. sArAMza, prastuta sUtramAM rAgadveSajanita prANAtipAtAdinA abhAva vagerene kevalI paNAnA liMga tarIke kahyA che- AvI zaMkA paNa dUra thaI gayelI jANavI, kemake kevalIone azakya parihAra ja hoto nathI ke jethI e rIte paNa jIvavirAdhanA saMbhave vaLI parakIya rAgadveSa ke teno abhAva atizaya zUnya chadmasthanA jJAnano viSaya banatA na hoI tevA chavasthamAtranI anumiti mATenA liMganA vizeSaNa banI zakatA nathI. bAkI je teo e rIte vizeSaNa banI zakatA hoya te ane tethI anumiti pUrve tenuM jJAna thaI gayuM hoya che evuM mAnI levAtuM hoya (kemake te ja pachI anumiti thaI zake te te "je rAgadveSavAnuM hoya te chadmastha" ane "je rAgadveSa rahita hoya te kevalI' e rIte rAgaNAtmaka ke tenA abhAvAtmaka vizeSaNanA jJAnamAtrathI chavastha ane kevalIne pRthaga pRthaga rIte samyagunirNaya thaI jatuM hovAthI pachI prANAtipAtAdi ke tenA niSedharUpa vizeSyane jaNAvanAra pade belavA (ane e rIte sAta liMgo kahevA). e te unmatta karelA babaDATa rUpa ja banI jAya, kemake (1) e bolavAnuM kaI prajana rahetuM nathI temaja (2) dharmopadeza vagere rUpa keIpaNa kiyA tevA vizeSaNayukta te chadmasthano ke kevalIno pRthak nizcaya karAvI zakatI hovAthI e badhI paNa liMga banI zakatI hovAnA kAraNe mAtra sAtaliMga kahevA e ayogya banI jAya che. vaLI prANA
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 dhama parIkSA zrloka-83 sAdhyaghaTitatvena hetusvarUpa hAniH tasmAdaviziSTAnAmeva chadmasthagamyaprANAtipAtAdiniSedharUpANAM ke tvigamakaliMgatvaM pratipattavyam / yattu chadmasthatvajJApakaliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNaM TIkAkAreNa datta' tatsatAnAmapi liGgAnAM svarUpAsiddhivAraNArtha, nahi chadmastha sAdhAvanavarata prANAtipAtA. zIlatvaM saMbhavatIti / yacca kevalitvajJApakaliGgeSu kadAci pi' iti viziSTa - vizeSaNamupAttaM tacchadmasthasAvau vyabhicAravAraNAya, bhavati hyetadvizeSaNa' vinA chadmasthasAdhau prANAtipAtAdyabhAvAvasthAyAM hetuSu vidyamAneSu kevalitvAbhAvena vyabhicAra iti / atra vadanti - 'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANijjA' ityatrApramattasya pakSIkaraNe prANAtipAtakatvAdayaH sarve'pi hetavaH svarUpAsiddhatAmanubhavanti, prANAtipAtAdinimitta kriyA'bhAvena tipAtAdimAM tevu', anumiti karanAra chadmasthane aprasiddha vizeSaNa lagADavAthI te hetu sa'digdhasvarUpaasiddha banavAnA doSa paNa Ubhe thaze. arthAt pakSa banAvelI sAmI vyaktithI thatA prANAtipAta rAgadveSajanita che ke nahi enA chadmasthane sa Mdeha ja rahetA hAvAthI pakSamAM hetunA abhAva hAvA rUpa je svarUpa asiddha doSa che tenA sa'deha rahyA karavA rUpa doSa UbhA thAya che. vaLI rAgadveSayuktatA ane chadmasthatA e e temaja rAgadveSazUnyatA ane kevalitva e e eka eka vasturUpa ja hAvAthI rAgadveSajanitaprANA tipAtane hetu kahevA e chadmasthatAjanita prANAtipAtane hetu kahevA rUpa hAi hetu sAdhyaghaTita khanI jAya che. ane tA pachI prANAtipAtAdimAMthI hetunu svarUpa ja haNAya jaze. mATe kAIpaNa vizeSaNa vinAnA aviziSTa ane chadmasthagamya evA ja prANAtipAtAdinA niSedhA kevaline jaNAvanAra lagabhUta che e svIkAravu' joie. [rAcit ane bhavAnnitti svarUpasiddhi ane vyabhicAranA vAraka-pU. ] vaLI, chadmasthatAnA liMgamAM 'kadAci' evuM je vizeSaNa TIkAkAre joDayu' che te sAteya li'gAnA svarUpamasiddhi doSanA vAraNa mATe che, kemake chadmastha sAdhu nira'tara prANAtipAtAdi karyA karavAnA svabhAvavALA heAya evuM sa bhavatu' nathI. ema kevalInA li'gAmAM 'f' zabda viziSTa evuM 'gaciva' rUpa je vizeSaNa joDayu che te chadmastha sAdhumAM liMga cAlyA javA rupa vyabhicAra na Ave e mATe jANavu'. kemake evu' vizeSaNa je lagADayu' na hoya teA jayAre chadmastha prANAtipAtAdri kAMi karatA na hAya tyAre temAM prANAtipAtAbhAvAtmaka mAtravizeSyarUpa li'ga raDI javA chatAM kevalitva rahyuM na hAi vyabhicAra Ave. niSka :- Ama ATalI vAta phalita thAya che. (1) parIkSAavasare pramAnAdimAM pravRtta apramatta sayatane pakSa tarIke levA. (2) li`ga tarIke dravyaprANAtipAtAdi levA. (3) chadmasthatAnA li'gA upazAnta mAha sudhI hoya che. (4) kSINumehane mAtra sabhAvanArUDha mRSAbhASAdi hAya. (5) chadmasthatAnA pahelAM pAMca li'gA kADhAcika hoya che ane chellA be sAdika. (6) kSINameAhane paNa prastuta adhikAramAM kevalI tarIke gaNavAnA che. (7) rAgadveSAdivizeSaNa zUnya aviziSTa prANA tipAtAdi ja ahI. liMga tarIke che. (8) cit ane citta e e vizeSaNA anukrame svarUpaasiddhi ane vyabhicAra doSanA vAraNa mATe che.
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevala-chadmasthaliMga vicAra tasya prANAtipAtakatvAdyabhAvAt / yathAhi karmagranthAdyabhiprAyeNa nidrodayasyApramattAdiguNasthAneSu satve'pi na tena pramattatva, dravyato nidrAviSayAdivattvasya pramattatvA'prayojakatvAt , tathA dravyato jIvavirAdhanAyAmapyapramattAH prANAtipAtakA na procyanta iti / na caupacArikarapAramArthikadravyataH prANAtipAtakatvAdibhistvatkalpitairapi pAramArthika chadmasthatvaM sAdhayituM zakyate, dravyato viratimahAvratavattvAdibhiH parivrAjakeSvabhavyanivAdiSu ca pAramArthikaviratatvacAritri. tvAdisAdhanaprasakteH / kiJca-aupacArika prANAtipAtakatvaM 'yAvajjIvaH sayogastAvadArabhate' ityAdyAgamavacanAdeva prasiddhavyabhicAram / iti sadbhUtaprANAtipAtakatvAdibhizchadmasthatvasya sAdhanAt pramatta evAtra pakSIkAryaH, tena na svarUpAsiddhiH, tatra pAramArthikAnAM hetUnAM sattvAditi / kiJca 'vyApAdanazIlo bhavati' ityatra 'phalanirapekSA vRttiH zIlam' iti zIlArtha apramattane pakSa tarIke levAmAM do-uttarapakSa) uttarapakSa:- "huM TALeei cha3ma kALajJA' ItyAdimAM pakSa tarIke apramatta saMyatane levAmAM badhA hetue svarUpa asiddha banI javAnI Apatti Avaze. kemake apramattamAM prANAtipAtAdinA nimittakAraNabhUta kriyAo na hovAthI prANAtipAtakava vagere rUpa hetu hotA nathI. jema karmagrantha vagerenA abhiprAya mujaba apramatta vagere guNaThANAomAM nidrAno udaya hovA chatAM te nidrodayanA kAraNe temAM pramattatA AvatI nathI ke kahevAtI nathI, kemake dravyathI nidrAviSayAdinI hAjarI e pramattatAnI prayojaka nathI tema dravyathI jIvavirAdhanA thavA chatAM te virAdhanA pramattatAnI aprAjaka heI apramattasaMto prANAtipAtaka (hiMsaka) kahevAtA nathI. (pramattano ja hiMsaka tarIke ullekha thAya che e AgaLa batAvI gayA chIe) [A ApattinuM vAraNa karavA jo tame ema kahe ke pAramArthika prANAtipAtakAdi apramattamAM na hovA chatAM, teonI pravRttinimitte je dravyahiMsAdi thAya che tenA hiMsakavana teomAM upacAra to karI zakAya che. ane tethI tevA apAramArthika aupacArika dravyataH hisakatvAdine liMga tarIke laIne avasthAnI siddhi ame karIe chIe-te amAro javAba e che ke tame kapelA] AvA apAramArthika liMgathI paNa pAramArthika chadmasthatA siddha karI zakAtI nathI. kALAzanA kAraNe dhUmADA tarIke upacarita thayela vAdaLuM kaMI pAramArthika agninI siddhi karI zakatuM nathI. vaLI e rIte te dravyaviratimAM bhAvaviratine ane dravyathI mahAvratayuktatvamAM bhAvagrAritrane anukrame upacAra karI te be aupacArika liMgAthI parivrAjakomAM ane abhavya-nivAdimAM anukrame pAramArthika viratatvanI ane pAramArthika cAritranI siddhi karavAnI Apatti Ave. (pAramArthika hiMsAdine svabhAva chadmasthaliMga tarIke vivakSita-u.) vaLI je uktasUtramAM AvA aupacArika prANAtipAtakavAdine ja liMga tarIke ullekha hoya te te "jyAM sudhI jIva sAgI hoya che tyAM sudhI AraMbha hoya che? ItyAdi Agamavacana anusAre temAM vyabhicAra doSa hova paNa prasiddha thaI jAya, kemake e AraMbhanA kAraNe sagI kevalImAM paNa aupacArika prANAtipAtakatva rUpa liMga 55
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha parIkSA eaa. 83 434 vAta, tasyAzca svabhAvanibandhanatvAtprANAtipAtAdisvabhAvahetu siddhayarthaM pramatta eva pakSIkarttavya iti / na ca pramattatvAdeva tatra chadmasyatvarUpasAdhyasyApi pratItatvAtsAdhyatvAbhAvaH ; 'apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyaM ' ( pramANana0 ta0 3 / 14 ) iti vacanAditi vAcyaM, vyAmUDhamanasAM tadvyAmohanivRttyarthaM chadmasthatvasya sAdhyamAnatvopapatteH / . prasiddhAnAM pramANAnAM lakSaNoktau prayojanam / taddvyAmohanivRttiH syAdyAmUDhamanasAmiha / iti nyAyAvatAra ( 4 ) vacanAt / yathAhi - sAsnAdimattvAd gavi gotve siddhe'pi vyAmUDhasya tatpratipattyarthaM prayogaH kriyate yathA 'iyaM gauH sAsnAdimattvAt yatra gotvAbhAvastatra sAsnA - arrat thA mahiSe,' ityAdi, evamatrApi puruSavizeSe pramattatvAcchadmasthatve siddhe'pi vyAmUDhasya jJApanArthamanumAne karttavye chadmasthatvasya sAdhyatvaM ghaTata eveti / etena - nidrAvika yAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAnupapatterna tatparijJAnAya liGgApekSA -- ityapi nirasta, uktayuktyA vyAmohanirAsArthaM tadupapatteH, vipratipattyAdinA kevalichadmasthavizeSajJasyApi saMzaye sati tatsAdhanopapattezca / na ca sUtre prANAtipAtakatvAdInAM sAmAnyena chadmasthaliGgatvena proktatvAt pramattachadmastharUpavizeSe vyAkhyAyamAne sUtrAzAtaneti vAcyaM, sUtrasya sUtrAntarasaMmatyA vyAkhyAnakaraNe AzAtanAyAH parityAgAt / rahyu. che ane chadmasthatvarUpa sAdhyuM rahyuM nathI. AvA badhA doSo na Ave e mATe ahI' pAramArthika prANAtipAtakatvAdine ja liMga tarIke laI chadmasthatvanI siddhi karavAnI che, e svIkAravu joie. ane tethI pramattane ja pakSatarIke levA joie ke jethI svarUpaasiddhi doSa na Ave, kemake pramattamAM pAramArthika prANAtipAtakatvAdi rUpa li'gA rahyA che. vaLI vRttimAM thApAnazI, mati' evu' je kahyuM che temAM 'zIla' zabdanA 'phaLane nirapekSapaNe je svAbhAvika vantana thAya te zIla' evA artha hAvAthI ane tevuM vana svabhAvanimittaka hAvAthI kUlita e thAya che ke uktasUtramAM prANAtipAtAdinA svabhAva e hetu che. (pakSa tarIke pramattajIva levA-uttarapakSa) vaLI e hetu svarUpaasiddha na thAya e mATe tA pramattane ja pakSa manAvavo paDe che, kAraNa ke pramAdanA kAraNe e ja tevA svabhAvavALA hAya che.--pazu pramattarUpa pakSamAM te pramattatAthI ja chadmasthatA rUpa sAdhya paNa pratIta banI jatu hAI temAM sAdhyatva ja raheze nahi, kemake je apratIta(ajJAta) anirAkRta (abAdhita) ane abhIpsita (siddha karavAne icchita) heAya te sAdhya' evu' pramANanayatattvAleAkAla'kAra (3-14) mAM kahyuM che.--evI zaMkA na karavI, kemake pramattamAM paNa chadmasthatA aMgenA vyAmAhavALA jIvAnA te nAmeAha dUra ka2vA mATe, chadmasthatAne sAdhya banAvavuM' e paNu, nyAyAvatAranA A vacana mujaba ceAgya che.-- 'pramANu aMgenA vyAmAvALA jIvAtA te vyAmeAha dUra karavA e prasiddha evA paNa pramANeAnuM lakSaNu kahevAnu` prayAjana che.' sAstAvagerenA kAraNe gAyamAM geAtva siddha heAvA chatAM vyAmUDha jIvane tenI pratIti karAvavA mATe jema prayAga karAya che ke A gAya (geAvayukta) che. kAraNa ke sAsnAdiyukta che. jyAM geAtva nathI
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahi sA : kevali-masthali gavicAra 4upa kiJca bhavato'pyapramattarUpachadmasthavizeSamupAdAyaiva vyAkhyAnakaraNAnnaitadviSaye paryanuyoga eva yujyate, yatrobhayoH samo doSaH parihAro'pi vA samaH / naikaH paryanuyoktavyastAdyagartha vicAraNe // iti vacanAt / nanu pramattasya pakSatve'pramattasaMyate kathaM chadmasthatvaM syAt ? liMgAbhAvAditi cet ? na, liGgini liGgAvaiyaM bhAvaniyamAbhAvAd, dhUmaM vinApi taptAyogola ke vanidarzanAt / nanu yadyevaM pramattasya pakSatvaM bhAvataH prANAtipAtakatvAdInAM ca liMgatvaM tadA chadmasthatvagamakaliGgeSu 'kadAcid' iti hatuM tyAM sAsnAdi paNa nathI heAtA, jemake pADAmAM...vagere.' ema prastutamAM paNa vikSita puruSamAM pramattattvanA kAraNe chadmasthatva siddha hAvA chatAM byAmUDha jIvane jaNAvavA mATe anumAna karavAnuM hAya tA 'A chadmastha (chadmasthatAyukta) che, kAraNa ke pramatta che' ityAdirUpa prayAgamAM chadmasthatA sAdhya banavI paNa ghaTe ja che. tethI ja AvI je zakA che ke--nidrAvikathAddipramAda yukta jIva age chadmasthatAnA sa zaya paDavA ja asaMgata hAI tenA parijJAnamATe li`ganI apekSA ja rahe nahi--te paNa nirAkRta jANavI, kemake ukta yukti mujaba vyAmAha dUra karavA liganI apekSA hAvI e ghaTI jAya che. tema ja kevalI ane chadmastha vaccenA bhedanA jANakArane paNa vipratipratti (viparIta jANakArI) vagerenA kAraNe saMzaya paDaye chate AvA liMgathI siddhi karavI sa'gata pazu che ja. AvI zaMkA paNa na karavI ke--paNa A rIte bhAvaprANAtipAtakAdirUpa pAramArthika liMga levAmAM apramattAdijIvAmAM chadmasthatAnI siddhi karI zakAze nahi. ane tethI ahI sAmAnyarIte je fAI chadmastha hAya te badhA chadmasthasAmAnyanA kSi*ganI vAta nathI, kintu jeo pramatta heAya tevA ja chadmasthavizeSanA liMganI vAta che' evu' jo kaheze te sUtranI AzAtanAnu' pApa lAgaze, kemake sUtramAM prANAtipAta katva vagerene chadmasthasAmAnyanA liMga tarIke kahyA che.--AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke khIjA sUtranI sa'mati (samanvaya) sadhAya e rIte sUtranI vyAkhyA karavAmAM AzAtanA UbhI rahetI nathI. vaLI tame paNa apramattarUpa chadmasthavizeSane ja pakSa tarIke laI vyAkhyAna karyuM: che, chadmasthasAmAnyane pakSa tarIke laine nahi. tethI je bAbatamAM vADhI ane prativAdI bannene samAna doSa ubhA thatA heAya ke tenu' samAna rIte vAraNu thatu. hAya te bAbatanI vicAraNAmAM bemAMthI ekeyane pUchavApaNu` rahetuM nathI" e vacana mujaba A aMge kAIpaNa jAtanA pannuyAga yAgya nathI. zakA -A rIte pramattane pakSa banAvavAnI tamArI pakaDane tame vaLagI raheze tA apramattamAM chadmasthatA zI rIte mAnI zakAze ? kema ke enAmAM bhAvaprANAtipAtatakatvAdirUpa liMga heAtuM nathI. samAdhAna :-tapelA lAkha'nA gALAmAM dhUmADA vinA paNa agnirUpa liMgI rahetA heAvAthI jaNAya che ke liMgI hoya tyAM liMga avazya hAya ja evA niyama nathI. tethI apramattAdimAM bhAvaprANAtipAtakatvAdvirUpa liMga na hovA chatAM chadmasthavarUpa liMgI hAvAmAM koI vAMdhA nathI.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparAzA glaeN. 83 vizeSaNe yat TIkAkAreNa dattaM tadanupapannaM syAt , apramattasaMyatapakSe dravyaprANAtipAtAdInAM liGgatve hi teSAM sArvadikatvAbhAvena svarUpAsiddhivAraNArthaM tadupapannaM syAt , pramattasaMyatapakSe bhAvaprANAtipAtasya sArvadikatvena tadvizeSaNasyAnupapattireveti / maiva', avizeSeNoktasya prANAtipAtakatvAdeH svarUpA'siddhatvAbhAvena 'kadAcid' ityasyobhayamate'pi svarUpavizeSaNatvAt , kAlikasaMbadhena vyApterabhipretatve'pi 'kadAcit' ityasya kAlAntaropasaGgrahe'nupayogAd, 'yadA prANAtipAtakatvAdikaM tadA chadmasthatvaM' iti niyamasiddhau 'kadAcid' ityanena kimupakartavyametAdRzaniyamasphoraNaM vineti / zake - je A rIte pramatta ja pakSa hoya ane bhAvaprANAtipAtakavAdi ja liMga hoya te chavasthatAne jaNAvanAra liMgamAM "#ti evuM TIkAkAre je vizebeNa DayuM che te asaMgata banI jaze, kema ke apramattasaMvatarUpa pakSamAM dravyathI prANatipAtakavAdine liMga banAvavAthI ja, teothI dravyahiMsAdi jyAre na thatA hoya tyAre temAM hetu svarUpa asiddha thavAne je deSa Ubho thAya che tenuM vAraNa karavA e pada lagADavuM saMgata bane che. paNa pramattane pakSa tarIke laIne bhAvaprANAtipAta karavA vagerene liMga banAvavAmAM te e asaMgata ja rahe che, kema ke e liMga pramattamAM haMmezAM rahenAruM hovAthI e vizeSaNa vinA paNa svarUpa asiddhi doSa AvavAne prazna ja hete nathI. [ 'krAIva" vagere svarUpavizeSaNa dezavAraka nahi]. samAdhAna -tamArI zaMkA barAbara nathI, kemake "sArvadika tva" ke "kAdAcikatva rUpa vizeSa (bheda) vinA sAmAnyathI ja prastutamAM liMga tarIke kahevAyelA hiMsakatvAdi svarUpa asiddha nathI. tamArA mata mujabanA apramattasaMyatarUpa pakSamAM dravyahiMsakavarUpa liMga sAva asiddha che evuM nathI (pachI bhalene sArvadika dravyahiMsakatva temAM asiddha hoya) ke amArA mata mujabanA pramattasaMyatarUpa pakSamAM bhAvahiMsakavarU5 liMga asiddha nathI. dhumADe parvatamAM hamezA na rahe te hevA mAtrathI kAMI svarUpa asiddha banI jAte nathI ke jethI ene "kadAcidhUmavasvAt ' ityAdirUpe "kadAcita ' vizeSaNanI svarUpa asi. ddhinA vAraka tarIke apekSA rAkhavI paDe. (e te jyAre rahyo hoya tyAre vahni hovAnuM anumAna karAvI Ape.) tethI "ji" evuM vizeSaNa tamArA ke amArA baMnenA mate svarUpaasiddhidaSavAraka nathI, kintu mAtra svarUpavizeSaNa ja che. (arthAt ukta doSanA vAraNa mATe e nathI vaparAyuM, paNa hetunuM svarUpa mAtra dekhADavA vaparAyuM che.) zaMkA -ukta sUtramAM, jemAM vyahiMsakatva hoya temAM chaghasthatA hoya evI dezika vyApti abhipreta nathI, jitu "jyAre dravyahiMsakatva hoya tyAre chaghasthatA hoya evI kAlika saMbaMdhathI vyApti abhipreta che. eTale "vi" evuM vizeSaNa na lagADayuM hoya te svarUpaasiddhi doSa Ubho ja rahe che. mATe e vizeSaNa te deSanA vAraka tarIke ja vaparAyuM che. samAdhAna :- AvI zaMkA paNa gya nathI, kemake kAlikasaMbaMdhathI vyApti
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ kelImAM 4hiMsA H kevali-chadmasthali'gavicAra k kecitta - 'kevala kadAcidapa prANAnAmatipAtayitA na bhavati' iti yatvevalino liGgamukta tatsarvA'pramattAnAmapi samAna, iti tadvyAvRttyartha chadmasthaliGgeSu 'kAcid' iti vizeSaNamuktam / itthaM cApramattAnAM pramattaguNasthAnavarttitve pramattatvAt 'kadAcidbhAvato'pi prANAtipAtakatvaM' saMbhavati, na tu kevalinaH, tasya dezonapUrva koTIkAlamadhyapramattatvasyaiva bhAvAditi vizeSa buddho bhavati / na cApramattA api sarvadA prANAnatipAtakA eva bhavanti, pramattatvena prANApAtakatve tvamattA eva nocyante ityatiprasakamevaitallakSaNamiti vAcyaM, apramattasya pramattaguNasthAnavarttino jIvavAte 'aho ! apramatto'pi jIvaghAta' karoti' iti vyapadezasaMbhavAt, abhipreta heAya teA paNa 'cit' vizeSaNa anupayeAgI ja rahe che. Azaya e che ke vyApti vaizika hAya ke kAlika, pakSamAM hamezA hetu hAvA ja joIe evA niyama nathI. je kAlamAM hetu rahyo heAya te kAlamAM sAdhyuM rahyuM hAvAnI e siddhi karI Ape che. hetune 'cit'evu' vizeSaNu lagADavA chatAM paNue, je kALamAM prANAtipAtakatva vagere nathI rahyuM te kALamAM chadmasthava hovAnI siddhi tA karI ApatA nathI ja. ame je kALamAM prANAtipAtakatva vagere rahyA che te kALamAM te tevA vizeSaNa vinAnA hetu paNa tenI siddhi karI Ape che. tethI e mAtra svarUpavizeSaNa hAvu' ja cegya che. 'jayAre prANAtipAtakavAdi hAya tyAre chadmasthata hAya' evA kAlikasa badhathI vyAptirUpa niyamanI siddhi thaye chate 'kadAci' evA vizeSaNe tevA niyama ja siddha karavA sivAya bIjo kayA upakAra karavAnA heAya che ? [ddAcit vagere vize aMge anyanA abhiprAya ] vaLI keTalAkAnu kahevuM evuM che ke-kevalI kathAreya paNa hi.saka hAtA nathI' evu* kevalInuM je liMga karyuM che te badhA apramattomAM paNa samAna rIte heAya che, kema ke apramatta paNa hi...saka hAtA nathI. tethI teemAM kevalIpaNAneA ni ya na thaI jAya e mATe chadmasthanA li'gAmAM 'vAnnit' evu' vizeSaNa joDayu che. ane tethI e lige apramattamAM javAthI chadmasthatAnA nirNaya thAya che, kema ke apramatto apramattaavasthAmAM hisaka banatA na heAvA chatAM jyAre pramattaavasthAmAM Ave che tyAre teomAM pramAdanA kAraNe chadmasthanuM 'kayAreka bhAvathI hiMsakatva' rUpa liMga sabhave che. kevalImAM tevu' sa'bha vatu nathI, kema ke te teA dezeAnapUrvakoDa sudhInA kAlamAM paNa haMmezA apramatta ja rahe che. Ama 'kadAci' evu' vizeSaNa kevalI ane anya apramattomAM rahela A vizeSatAne jaNAvavA mATe che. za`kA :-kevalI jema kevalIavasthAmAM hamezAM ahiMsaka ja hAya che tema apramatta paNa peAtAnI apramattaavasthAmAM haMmezAM ahiMsaka ja hAya che, vaLI pramattatAnA kAraNe jyAre hiMsaka khane che tyAre te apramatta ja kahevAttA nathI, mATe te emAM tame kahelI evI keAI vizeSatA ja na heAvAthI 'kadAci' evu` vizeSaNa paNa apramattamAM kevalitvanA kahelA li MganI thatI ativyAptine aTakAvI zakatu nathI. samAdhAna : AvI zaMkA na karavI, kema ke apramattathI pramatta guNaThANe jaIne paNa chavadhAta thae chate 'ahA! apramatta paNa jIvadyAta kare che'. evA ullekha sabhave ja che,
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 dhama parIkSA zlo. 83 caturdazapUrvyAdInAM caturgatikatvAdivacanavadetadupapatteH / yathA hi " bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAko bhrAntaH" iti yogazAstravRttivacanaM, loke'pi ca ghRtaghaTe ghRtAbhAve'pi 'ghRtaghaTaH ' iti vyapadezo bhAvini bhUtavadupacAreNa dRzyate, tathaivApramattA diguNasthAnavarttino'pi pramAdava bhAvataH prANAtipAtakatvAdivyapadezo bhavati, na tu kevalinaH, tasya kadAcidapi pramAdavattvAbhA vAditi nAtivyApyAdidoSa ityAhuH / teSAM yadyayamAzayaH - apramattasaMyateSu kevalitvagamakaprANAtipAtAbhAvAdiliGgAnAM vyabhicAraH 'kadAcidapi' iti vizeSaNena tadyogyatA'bhAvAnAM liGgatvalAbhena vAryate iti chadmasthaliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNaM yogyatAspaSTatvArthamiti -- tadA sA yogyatA prANAtipAtAdiprAgabhAvarUpA grAhyeti kevaliparIkSAyAM kSapakazreNAvapUrvakaraNAdInAM tadabhAvAtteSu vyabhicAro durvAraH / chadmasthaparIkSAyAM ca pramattasyaiva pakSatve yogyatAgrahaNavaiphalyaM, sarveSAM tu chadmasthAnAM kSatve teSvevAsiddhi:, iti kimapramattAdAvaupacArikaprANAtipAtakatvAdivivakSayA / iti prmttaaprmttpachI bhalene te vakhate e apramatta na paNa hAya. jema cau pUvI' cAre ya gatimAM janArA hAya che' evu' vacana narakAdi gatimAM jatI vakhate te caudapUrvI na heAvA chatAM pUrvakAlIna caudapUrvI paNAnA paryAyanA kAraNe saMgata che tema prastuta ullekha paNa sa'gata che. athavA cAMgazAstravRttinA 'jagadguru bhagavAna paNu ujhmA dezanAnA kAraNe kADAkoDI sAgaropama sa'sAramAM bhamyA' ityAdi bhaviSyakAlIna bhagavattva paryAyane lakSamAM rAkhIne thaela vacanaprayAga mujaba ukta prayAga paNu saMgata che. leAkamAM paNa ghInA ghaDAmAM ghInA abhAva hAya tyAre pazu, bhaviSyakAlIna cIjanA bhUtakAlIna cIja jevA upacAra karIne 'dhrutaghaTa' tarIke ullekha thatA dekhAya che. tema apramattANuiThANe rahela jIvanA paNa te bhaviSyamAM pramatta banIne hi'saka banavAnA heAya tene lakSamAM rAkhIne hi'saka tarIke jyapadeza thAya che, kevalInA tA'nahi ja, kema ke te kayAreya paNa hi'saka banavAnA hAtA nathI. mATe 'cit' vagere vizeSaNa lagADavAthI pachI apramattAdimAM ativyApti vagere doSa UbhA rahetA nathI. (kema ke 'kadAci' eTale ja te pramatta thAya tyAre.) (anyanA abhiprAyanI samAlAcanA) Avu' kahenArAone Azaya jo e hAya ke--kevalinA prANAtipAtAbhAva vagere je liMgA che tenA apramatta sayatAmAM AvatA vyabhicAranu` 'jJAttvikRtti' evA vizeSaNathI vAra thAya che. te A rIte-A vizeSaNa evA bhAvArtha kADhI Ape che ke kayAre ya paNa hi*saka bane nahi' arthAt have teemAMthI hi`saka banavAnI cAgyatA ja nIkaLI gaI. tethI phalita e thayu` ke ahI' liga tarIke hiMsakatvAdinI cAgyatAnA abhAva abhipreta che. apramattAdimAM te yogyatA rahelI che, ane kelitva rahyuM nathI. tethI vyabhicAra nathI. vaLI AnA parathI e paNa phalita thAya che ke teA pachI chadmasthanA liMga tarIke paNa 'hi'sakatvAdi' nathI paNa 'hi sakatvAdinI ceAgyatA' che. A vAtane ja spaSTa karavA vRttikAre e liMgeAmAM 'cit' evu'vizeSaNa joDayu che.--tenA Azaya ne AvA hAya teA kSapakazreNamAM apUrNAMkaraNa guNuThANuM rahela jIveAmAM kevilatvanI parI
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-imaliMgavicAra 439 sAdhAraNapakSakachadmasthatvasAdhane prANAtipAtAdiliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNena sAdhyAdhikaraNakizcitkAlAvacchinnatvaM deyam , kevalitvagamakaliGgeSu ca sAdhyAdhikaraNayAvatkAlAvacchinnatvaM deyam , iti nodezyAsiddhirna vA vyabhicAra iti vibhAvanIyam / yattu bhAvabhUtaliGgAnAM na chadmasthajJAnopayogitvamiti tadasad , bhAvabhUtAnAmeva zamAdiliGgAnAM chadmasthAnAM paraniSThasamyaktvajJAnajanakatvapratipAdanAt / taduktaM yogazAstra(2-15) vRttau -'paJcabhirlakSaNairliGgaiH parastha parokSamapi samyaktva samyagupalakSyate liGgAni tu zamasaMveganirvedAnukaMpAstikyasvarUpANI'tyAdi / bAhyapariNativizeSAdeva tatra zamAdibhAvaliGgajJAnasaulabhyamiti ced ! atrApi tata eva na bhAvaliGgajJAnadaurlabhyaM parIkSakANAm / etena-chadmasthatvagamakAni liGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti, yacca kSINamohasya mRSAbhASaNaM tat chadmasthajJAnA'gocaratvena na liGga, dravyato mRSAbhASaNasya kSAnA yogyatAnA abhAvarUpa" te liMgano vyabhicAra te dura ja rahe che, kemake emAM yegyatA hiMsakavAdinA prAgabhAvarUpa levAnI che. arthAt apramattAdi haju bhaviSyamAM pramatta banIne je hiMsakatvAdi pAmavAnA che tene apramatta avasthAmAM rahelo prAgabhAva ja te yogyatArUpa che. ane te te kevalInI jema ukta apUrvakaraNadiguNaThANAvALAemAM paNa rahyo che te nathI, (kAraNa ke have teo paNa kayAreya pramatta banI, hiMsaka banavAnA nathI. arthAt jeTalA hiMsakatvAdi paryAyo temAM saMbhavita hatA te te badhA atyAra sudhImAM AvI gayA, have kaI hiMsakatvAdiparyAya teomAM bhaviSyamAM AvA vAne nathI ke jene prAgabhAva vivakSita kALe rahyo hoya) ane tema chatAM kevalitva teomAM hetuM nathI. tethI vyabhicAra spaSTa che. vaLI chavAsthatAnI parIkSAmAM je pramattane ja pakSa banAvavAnuM hoya te liMgamAM umerela aMza vyartha banI jaze, kema ke teo te yogyatArUpe nahi paNa vAstavika rUpe hiMsakAdi hoya che. zakA -ahI chaghasthatAnA anumAnamAM apramatta vagere chadmastha paNa pakSamAM aMtargata che. temAM vAstavika hiMsakatva rahyuM nathI. eTale enI yogyatAne ahI liMga tarIke levAnI che je apramattavageremAM paNa rahI che.) samAdhAna :-A rIte badhA vasthAne je pakSa banAvazo te upara kahI gayA mujaba apUrvakaraNadiguNaThANuvALA jIvomAM hetu asiddha banavAnI Apatti Avaze. mATe apramAdimAM paNa aupacArika hiMsakatvAdinI vivakSA karI teone pakSa banAvI chasvasthatAnI siddhi karavAnA AvA badhA phAMphA mAravAthI sayuM! [ "jAva" thI nIkaLate phalitArtha] bAkI pramatta-apramatta baMneno samAveza thaI jAya tevo pakSa laI chadyasthatAnI siddhi karavI hoya te prANAtipAtAdi liMganA "#vit' evA vizeSaNathI phalitArtha e kADho ke hiMsakatvAdi liMgo chavasthavarUpasAdhyanA adhikaraNabhUta keIka kAlathI avaricchanna che. eTale ke sAthanA adhikaraNabhUta keIka kAlathI avacchinna (keIka kAlamAM rahelA) evA hiMsakatvAdi chavasthatAnA liMga che. ema sAdhyabhUta kevalitvanA adhikAraNabhUta
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dharmaparIkSA le. 83 krodhAdyabhAvena kSINamohe'bhAvAd-ityAdi yaduktaM tannirasta', uktarItyA dravyavyatiriktasyApi mRSAvAdasya suparIkSakANAM sugrahatvAt / kiJca 'kSINamohasya dravyato mRSAbhASaNa nAsti' iti sarvazAstraviruddha', yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi, chadmasthasya caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAditi paJcAzaka vRttau dravyata eva mRSAvAdasya kSINamohe'bhidhAnAt / ata eva sUkSmapramAdanimittavirAdhanayA'' DhoranArAyazcitte tatroDhuM, tathAhiaaloannaa vivego vA NiyaMThasya duve bhave / viveo a siNAyasta emeyA paDivattio // tti // yatijItakalpasUtre proktam / a.locanAprAyazcitta vivekaprAyazcittamityete dve prAyazcitte nigranthasya bhavataH, snAtakasya kevala eko vivekaH, iti tadvRttau // yAvakAlathI avacchinna (saMpUrNakAlamAM rahelA) hiMsakatvAbhAvAdi kevalivane jaNAvanAra liMga che. tethI chadmasthatAnA liMga apramattAdhirUpa pakSamAM asiddha rahevAne ke kevalitvanA liMga apramattAdimAM vyabhicArI hovAne deSa raheze nahi. [bhAvahiMsakavAdi liMga banavA asamartha nathI]. vaLI pUrvapakSIe "bhAvarUpa hiMsakadi chadmasthane anumAna karAvavAmAM anupayogI che' ityAdi je kahyuM che te beThuM che, kemake bhAvarUpa upazamAdine ja sAmAmAM rahela samyaktyAdinuM chazvAsthane jJAna karAvanAra anumAnanA liMga tarIke zAstromAM kahyuM che. gazAstranI vRtti (2-15) mAM kahyuM che ke * pAMca lakSaNa=liMgathI sAmAmAM raheluM parAkSa evuM paNa samyaktva samyam rIte jANI zakAya che. te liMgo zamasa vega-nirveda-anukaMpA ane Astinya rUpa che zaMkA-zamAdibhAvaliMgo sIdhesIdhA jaNAtA nathI, kinanu vizeSa prakAranI bAhA pariNatithI ja te samyagU rIte jaNAya che ane pachI samyakatvane nizcaya karAve che. arthAta teo paNa chavanA jJAnane viSaya banIne ja svasAdhya evA samyaphavane nizcaya karAve che, viSaya banyA vagara nahi. samAdhAna -bAhya pariNativagerethI bhAvarUpa hiMsavAdi jANavA paNa chadmasthaparIkSakone durlabha na hoI prastutamAM paNa bhAvarUpa liMgo svasAdhyane nizcaya karAvI zake che. tethI ja pUrvapakSInI A vAta paNa nirasta jANavI ke-chadmasthatAne jaNAvanAra liMga upazAtavItarAga sudhI ja hoya che. temaja kSINa mohIne je aSAbhASaNa hoya che te chavasthanA jJAnane viSaya na hAI liMgarUpa nathI, kemake krodhAdine abhAva hovAnA kAraNe kSINamehIne dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI. ItyAdi- pUrvapakSInA A vacane eTalA mATe nirasta jANavA ke dravyabhinna mRSAvAda paNa ukta rIte suparIkSakane jANI zakAya tevuM hevAthI liMga banI zake che. ane tethI zIzumehamAM paNa A liMgo hAjara hoya ja che. (kSINamehamAM dravyamRSAvAdAbhAvanI mAnyatA zAsaviruddha) vaLI kSINa hajIvanane dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI e vAta ne sarvazAstraviraddha che, kemake sarva avasthAomAM karma baMdha hoya che jenAthI virAdhanAnuM anumAna 1. AlocanA viveko vA nirgranthasya dve bhavataH / vivekazca snAtakasya evametAH pratipattayaH / /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chamasthaliMgavicAra _____ atra snAtakasya kevalavivekaprAyazcittabhaNanena nirgranthayorupazAnta kSINamohayorAlocanAvivekaprAyazcitte dve avizeSeNaivokte saMbhAvyete, anyathA nirgranthe vikalpadvayamakariSyad, yathA 'kutracinnimranthe vivekavAyazcittameva, kutracittvAlocanAvivekarUpe dve' iti, na caivaM kvacidupa darzitamiti mAdhyasthyena paryAlocyam / tathA cAlocanAprAyazcittazodhyA dravyavirAdhanA kevalivilakSaNe kSINamohe zAstrasiddhA, iti 'dravyato mRSAbhASaNa kSINamohe na bhavati' iti yadvacana tannirarthakameva / yattu tatrAnAbhogahetukaM saMbhAvanArUDha jIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamupapA. dita tatra dRSTAntAsiddhiH, dravyato jIvavirAdhanAyAstatropapAditatvAd, bhagavatyAmapi tatra jIvavirAdhanAyAH spaSTamuktatvAcca / tathA ca tatsUtra (18 za0 8u0) 'aNagAraspa Na bhaMte / bhAvi. apraNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIya rIyamANasya pAyasta ahe kukkuDapoyae vA vaTTApoyae vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA, tassa Na bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMpara iyA kiriyA kajjai ? goyamA ! aNagArassa Na bhAviappaNo jAva tassa Na iriyAvahiA kiriyA kajjai, No saMparAiA kiriA kajjai / se keNaTheNa bhaMte / evaM buccai ? jahA sattamasae saMvuDuddesae jAva acho Nikkhitto thAya che. ane A virAdhanA dravyathI te vItarAgamAM hevI paNa ITa che, kemake ivastha mAtrane cAre ya maneyogAdi hevA kahyA che. ema paMcAzakavRttimAM kSINamahIne dravyathI ja mRSAvAda hovo kahyo che. tethI te kSINamehaavasthAmAM paNa sUkamapramAda nimitte thaela virAdhanAnA kAraNe AlocanAprAyazcitta tevuM kahyuM che. yatijItakapasUtra ane tenI vRttimAM kahyuM che ke nigraMthane AlocanA prAyazcitta ane viveka prAyazcitta ema be prAyazcita hoya che. sanAtakane mAtra viveka prAyazcitta hoya che. (A pramANe prAyazcitta svIkAra jANu.) AmAM "snAtakane mAtra viveka prAyazcitta hoya che evuM je kahyuM che tenA parathI saMbhAvanA thAya che ke "upazAtamoha ane kSINameharUpa bane nigraMthane AlocanA ane vivekarUpa bane prAyazcitto samAna rIte hovA kahyA che. AvuM je na hota te nigraMthanI bAbatamAM be vikalapa dekhADatate A rIte-keTalAka nigraMthane (kSINamohane) mAtra vivekaprAyazcitta ja hoya che jyAre keTalAka nircanthane (upazAntamohane) AlocanA ane viveka e bane prAyazcitta hoya che. paNa A rIte keI zAamAM dekhADayuM nathI. mATe upazAnameha ane kSINameha banemAM samAna rIte bane prAyazcitto hoya che e madhyastha bhAve vicAravuM. ane tethI AlocanAprAyazcittathI jenI zuddhi thAya tevI dravyavirAdhanA kevalIthI vilakSaNa evA kSINamohamAM hoya che e vAta zAstrasiddha che. mATe "kSINameha jIvane dravyathI mRSAbhASaNa hotuM nathI e vAta nirarthaka "kSINamohajIvamAM jIvavirAdhanAnI jema anAbhogahetuka saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa hoya che e vAtanI je saMgati karI che temAM paNa jIvavirAdhanArUpa daSTAnta asiddha che, kemake teomAM jIvavirAdhanA saMbhAvanArUDha nahi paNa dravyathI hoya che e vAta ame siddha karI gayA chIe. vaLI bhagavatIsUtramAM paNa teone jIvavirAdhanA hevI spaSTa rIte kahI ja che. te sUtra (1810/890) A pramANe
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA le. 83 tti // "purao ti agrataH, duhao tti dvidhA antarA'ntarA pArzvataH pRSThatazcetyarthaH jugamAyAe tti yUpa(yuga)mAtrayA dRSTyA, pehAetti prekSya rIyaMti gata gamana, rIyamANassatti kurvata ityarthaH, kukkuDapoyaetti kurkuTAdipotaH, vaTTApoyapatti iha vartakaH pakSivizeSaH, kuliMgacchAe vatti pipIlikAdisadRzaH, pariyAvajjejatti paryApota miyate / eva' jahA sattamasae ityAdi / anena ca yatsUcita tasyArthaleza evaM-atha kenArthena bhadaMta ! evamucyate 1 gautama ! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavatIti" ityAdi tavRttAyuktam / atra bhAvitAtmA'nagAra upazAntaH kSINamohazca grAhyaH, anyasyeryApathikIkriyA'bhAvAt , kevalinazvAnAbhogaprayuktoktaviziSTagamanAsaMbhavAditi vadanti / tathA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa dravyabhAvAbhyAM bhinnaM na kutrApyupadarzita, iti kSINamohe tadabhidhAna bhavato'pUrvapANDityAbhivyaJjakameva, dravyabhAvAtiriktasya saMbhAvanArUDhasya zazaviSANavadavastutvAt / yacca vyaktizaktirUpa saMbhave saMbhAvye ca yogavIryamukta tadbhAvapariNAmarUpameva, yathokta sUtrakRtAGgavIryAdhyayanavRttau "tathA manovAkkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadvIrya sAmarthya tadvividha sambhave saMbhAvye ca / sambhave tAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIvapaTUni manodravyANi bhavanti / tathAhi, tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaHparyAyajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAd, anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi / sambhAvye tu yo hi yamartha paTumatinA procyamAna na zaknoti sAMprata pariNamayitu, saMbhAvyate tveSa parikarmyamANaH zakSyatyamumartha pariNamayitumiti / 2 vAgvIryamapi dvividha-saMbhave saMbhAvye ca / tatra saMbhave tIrthakRtAM yojananihAriNI vAk sarvasvasvabhASAnugatA ca, tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAzravAdila. bdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti / tathA haMsakokilAdInAM saMbhavati svaramAdhuryam / saMbhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyo gAnamAdhuryam , tathA cokta 'zyA(sA)mA gAyati madhuraM kAlI gAyati khara' ca RkSa (sakkha) ca" [ ] ityAdi / tathA saMbhAvayAma ena zrAvakadArakamakRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA saMbhAvayAmaH zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH / 3 kAyavIryamapyaurasya yadyasya balam / tadapi dvividha "he bhagavana ! AgaLa yugamAtra dRSTithI jotAM jotAM temaja vacamAM vacamAM pAchaLa ane bAjumAM jotAM jotAM cAlatA je bhAvitAmAM aNagAranA paga nIce kukaDA vagerenuM banyuM ke vartAkAdi pakSI vizeSanuM baccuM ke kIDI vagere jevA che marI jAya te jIvane he bhagavana ! zuM IpathikI kriyA lAge ? sAMparAyikI kriyA lAge? gautama ! te bha vitAtmA aNagArane iryA pathikIkriyA lAge, sAMparAyikI kriyA nahi. he bhagavana ! kayA kAraNe Ama kaho cho? ityAdi yAvata sAtamA zatakanA saMvRta uddezaka pramANe jANavuM, saMvRtta uddezakanA atidezaparathI jenuM sUcana karyuM che tene saMkSepa artha tenI vRttimAM A pramANe kahyo che-bhagavad ! kayA kAraNe AvuM kahe che ? gotama ! je jIvanA krodhAdi vicchinna thaI gayA hoya tenI mAtra iryApathikI ja kriyA thAya che" ahIM bhAvitAmA aNagAra tarIke upazAntamoha ane kSINamoha jIva levAnA che. kemake bIjA jIvone IpathikI kriyA hotI nathI ane kevalIone anAgaprayukta ukta prAnu viziSTa gamana samatu nathI' me mAyA 4 cha. samAna34'mA 'samAnAnA zA] tathA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa dravya ane bhAva banethI bhinna hovuM te kayAMya dekhADayuM nathI. "kSINamehamAM bhAva mRSAbhASaNa hetuM nathI" e to tamane ane amane banene mAnya che. vaLI tamAre teomAM dravya mRSAbhASaNa paNa mAnavuM nathI. ane tema chatAM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI temAM tame je hAjarI kaho cho e te tamArA
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahi MsA : kevala-chadmasthali vicAra 443 saMbhave sambhAvye ca / sambhave yathA cakravarttibaladevavAsudevAdInAM yadvAhubalAdikAyabalam / tadyathA 'koTizilA tripRSThana vAmaratanoTTatA, dvA'sondrasarAyalasA...' [ ] ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti / saMbhAvye tu saMbhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptum, tathA meru daNDavat gRhItvA vasudhAM chatrakavaddhartumiti / tathA saMbhAvyate 'nyatarasurAdhipo jambUdvIpa vAmahastena chatrakavaddhartumayatnenaiva mandaramiti / tathA saMbhAvyate'yaM dArakaH parivarddhamAnaH zilAmenAmuddharttu hastinaM damayitumava vAhayitumityAdi, [4 indriyabalamapi zrotrendriyAdisvaviSayagrahaNasamartha paJcadhA / ekaikamapi dvidhA saMbhave saMbhAvye ca / saMbhave yathA zrotrendriyasya dvAdazayojanAni viSayaH, evaM zeSANAmapi yasya yo viSaya iti / saMbhAvye tu yasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya pipAsitasya pariglAnasya vA'thagrahaNAsamarthamapi indriya sadyathoktadoSopazame tu sati sambhAvyate viSayagrahaNAyeti / ]" tadvadiha yadi kSINamohe saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNaM saMbhave vaktavyaM tadA vyakti apUrva pAMDityane ja jaNAve che ! kemake dravya-bhAvathI bhinna evu saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa zaviSANunI jema avastu che. vaLI sabhava ane saMbhAvya aMge vyakti ke zaktirUpa je ceAgavIya kahyuM che te teA bhAvarUpa ja che. sUtrakRtAMganA vIya adhyayananI vRttimAM kahyuM che ke sAmarthya heAya che te be prakAranuM tI karI ane anuttara papAtika anuttara papAtika devAe ane "tathA tadbhAvarUpe pariNamelA mana-vacana-kAyA vagerenuM je vI heAya che-saMbhavizenuM ane saMbhAvyavizenu. temAM saMbhavavI eTale zrI devAnuM je atIvapaTu maneAdravya hoya che te, zrItI 'kara paramAtmAe manaHpavajJAnIoe pUchela praznone javAba dravyamanathI ja Ape che. ema anuttaravAsI devA dareka pravRtti manathI ja karI de che. mATe atIvapaTu matadravyanA kAraNe teonu` vIya' saMbhavizenuM vIya kahevAya che. pabuddhivALAtho kahevAtI vAtane je vivakSitakALe pariNamAvavA samatha` hotA nathI, paNu parikama karatA karatA te kayAreka tene parigumAvI zakaze evI sa`mAtranA karI zakAtI hoya te tenuM manAvI sabhAgyavIya kahevAya. ema vAgnI paNa be prakAre heAya che. saMbhava aMge ane saMbhAvya aMge...emAM sa Mbhava vI mAM zrI tItha karAnI eka ceAjatamAM prasaratI temaja darekane pAtapAtAnI bhASAmAM samAtI evI vANI Ave, ema anya paNa kSIrAzraya-madhdhAzrava vagere labdhiyukta jIvAtuM vANIaubhAgya saMbhavavI mAM jANavuM, e ja rIte haMsa-krAyala vagerenu` svaramAdhurya paNa saMbhavavICmAM jAvu. tathA zyAmAstrIenA gIta mA'nI je sabhAvanA karAya che te saMbhALyavI mAM jANavuM. kahyuM che ke zyAmA strI madhura gAya che. kAlI strI kaza ane rUkSa gAya che.' ema mukhasaMskAra nahi karAyela paNa A zrAvakaputra yathAvat amilApa karavA yeAgya akSaromAM samartha banaze evI je sabhAvanA karAya che te temaja zuka-sArikAnI vANI manuSya bhASAnA pariNAmavALI banavAnI je sabhAtranA karAya che te badhI sabhAgyavAJIya mAM jANavI, jetu' je utkRSTa baLa heAya che te kAyavIya che. te paNa saMbhava ane sabhAvya aMgenu ema dvividha che. temAM cakravatI -baLadeva-vAsudeva vagerenuM je hAtha vageremAM baLa hoya che te saMbhavavI te A pramANe-tripRSThavAsudeve kATizilA vAma karatalathI upADI...athavA seALa hajAra rAjA sAMkaLa pakaDIne khece...ItyAdi je prarUpaNA Ave che te pramANe jANI levu...yAvat zrI jinezvara prabhu aparimita maLavALA hAya che tyAM sudhI ..A badhuM saMbhavavI che. sabhALavI mAM zrI tIrthaMkara prabhu lekane daDAnI jema alekamAM pheMkavA samartha che, ema mene daDanI jema pakaDI pRthvIte chatranI jema dhArI rAkhavA samartha che. kAI paNa Indra jabudrIpane DAbAhAthathI kAipaNu jAtanI takalIpha vinA merUthI pakaDIne chatranI jema dhArI rAkhavA mATe samartha che. tathA sa'bhAvanA che ke vadhatA jatA A brekaro A zilAne dhArI zakaze, hAthIne damI zakaze, azvanI savArI karI zakaze...ItyAdi...[zrotrendriyAdi
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma parIkSA zlA0 83 444 eva bhAvarUpa saMpanna, yadi ca saMbhAvye tadAM zaktitaH, iti na kathamapi pRthag bhavitumarhati / na ca kSINamohe mRSAbhASaNa' kevala saMbhAvyameva, apUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasRNAM bhASANAM karmagraMthe - dvitIyatRtIya vAgyogau mithyAdRSTerArabdhau yAvatkSINakaSAyavItarAgachadmasthastAvallabhyete, tathopazAntakaSAyasthAne kSINakaSAyasthAne ca ' navayogA bandhahetavaH ' - ityasya cArtha - syAvizeSeNaivAbhidhAnAd / avazyaMbhAvitvAbhiprAyeNa ca yatsambhAvyatvAbhidhAnaM tattu satsaMyatamAtrasyaiva mRSAbhASaNAdeH syAditi draSTavyam / kiJca sarvamapi mRSAbhASaNa' krodhamUlakameveti vadatastava sambhAvanArUDhamapi mRSA bhASaNa tanmUlakameva syAt, tathA ca kSINamohe tasyApyabhAvaH prApnoti / nanUkta' tadanAbhogahetukameveti cet ? tarhi tAdRzaM dravyato mRSAbhASaNameva kimiti nAbhyupeyate ? kiM saMbhAvanayA ? na ca dravyabhUtena tena pratyAkhyAnabhaGgo bhavati, bhAvabhUtasyaiva tasya pratyAkhyAtatvAt 'pramattayogAdsadabhidhAnaM mRSA' iti tattvArthavRttivacanAd / na ca - bhAvataH prANAtipAtamRSAbhASaNAderyatkAraNa zabdAdipa svaviSayanuM grahaNa karavAmAM je samatha' hAya che te IndriyabhaLa paNu pAMca prakAranuM hAya che. te darekanA pAchA babbe bheda... saMbhava ane sa MbhAvya aMge...zrotrendriyane viSaya khAra yAjana heAya che, ema zeSa indriyAnA paNu pota potAnA viSaya jANavA. A badhuM saMbhava IndriyabaLa jAvu Indriya haNuAyelI na heAya evA mANusanI thAkanI-gussAnI-pipAsAnI ke pariglAninI avasthAmAM athagrahaNa karavAmAM asamatha' evI paNa indriya ukatadveSa zamI jate chate viSaya grahaNa karI zakaze e sa'bhAvyaIndriyamaLa jANavuM]'' sUtrakRtAMgavRttine anusarIne kSINameAha jIvamAM je sabhAvanArUDha mRSAbhASaNa sa'bhava' prakAranu' mAnavu' hAya tA e vyaktithI (prakaTarUpe) bhAvamRSAbhASaNarUpa banI gayuM ane 'sa'bhAvya' prakAranu' je mAnavu... hAya teA zaktithI (yeAgyatArUpe) bhAvamRSAbhASaNarUpa banI gayu... paNa te bethI pRthagU heAvu. teA keAI rIte saMbhavatu nathI. vaLI kSINamAha jIvamAM bhRSAbhASaNa mAtra sabhAvyabhedanu ja hAya che evu' paNa nathI, kemake apUrvAdi pAMce ya guNuThANAemAM cAreya bhASAe hAvI kahI che. bIjo ane trIjo vacanaceAga miyAdRSTithI mAMDIne kSINukaSAyachadmasthavItarAga sudhI hoya che' e vAta temaja upazAntakaSAyaguNaThANe ane kSINakaSAyaguNuThANuM ba'dhanA hetu tarIke nava ceAge! hAya che" e vAta te e zuThANAmAM keAi bheda pADayA vinA kama granthamAM kahI che. arthAt mRSAbhASaNa aMge upazAntamAhI ane kSINameAhI banne sarakhA che, eTale upazAntamAhInI jema kSINamAhImAM paNa sa'bhavabhedanuM mRSAbhASaNa sa`bhave che. kSINameAhInuM mRSAbhASaNa avazya bhAvanu' hAi sa'bhAgyabhedanu jo kahevAtu hAya te te dareka susAdhunA sRSAbhASaNane tevu' ja kahevu' paDe e khyAlamAM rAkhavu.. ['bhAvanA kAraNeA ja dravyanA kAraNa mane e niyama khATA] vaLI 'badhuM mRSAbhASaNa krodhAdimUlaka ja hoya che' evu' kahenAra tamArA mate tA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa paNa tevuM ja khanI jaze, ane teA pachI krodhAdizUnya evA kSINameAha jIvamAM tenA paNa abhAva thai jaze.--are! ame kahI gayAne ke e krodha
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM vyahiMsA: kevali-imaligavicAra tadeva tasya dravyato'pi, iti kSINamohe na tatsaMbhavatIti-vAcya, evaM sati bhAvato jJAnadarzanacAritrANAM yAni kAraNAni tAnyeva dravyabhUtAnAM teSAM kAraNAni syuH, ityabhavyAdInAmapi dravyato jJAnadarzanacAritravatAM jJAnAvaraNIyadarzanamohanI yacAritramohanIyakarmakSayopazamAH kAraNAni syuH, tathA cAgamabAdhA / kiJca, evaM kevalino dravyendriyANAmapyabhAvApattiH, bhAvendriyahetu jJAnAvaraNa darzanAvaraNakSayopazamayoH kevalinyabhAvAd / na ca dravyendriyAbhAvaH kevalinyuktaH, kintu bhAvendriyAbhAva eveti / kiJcopazAntamohe yathA jIva virAdhanA mohanIyakAraNamantareNApi bhavati, tathA kSINamohe mohAbhAve'pi dravyato jIvavirAdhanAmRSAbhASa disadbhAve kiM bAdhakam ? atha-astyevAgamabAdhA / tathAhi rAyagihe jAva evaMbayAsI, 'aha bhaMte / pANAivAe musAvAe adiNNAdANe mehuNe pariggahe esa Na kativaNNe kaliMgave katirase katiphAse paNate ? goyamA ! paMcavaNe dagaMdhe paMcarase cauphAse paNatte / ityAdi bhagavatIsUtre dvAdazazate paJcamoddezake proktam / 'rAyagihe' ityAdi mUlaka nahi paNa anAbhogahetuka hoya che-evuM ja kaheze te ame kahIe chIe ke anAbhogamUlaka evA tene dravyathI mRSAbhASaNa rUpa ja zA mATe nathI mAnatA mATe tene saMbhAvanArUDha mAnavAthI sayuM. kemake dravyarUpa tenAthI mRSAvAdanA paccaphakhANano kaMI bhaMga thaI jatuM nathI. te paNa eTalA mATe ke bhAvarUpa mRSAvAdanuM ja paccakkhANa hoya che. A vAta tatvArthasUtranI vRttinA nIcenA vacanothI jaNAya che. "(A viratinA adhikAramAM) mRSA eTale pramattayogathI thatuM asada abhidhAna (jANavuM) ahIM AvuM na kahevuM kebhAvathI thatA prANAtipAta-mRSAvAdAdinA je kAraNe heya che te ja dravyathI thatA teonA kAraNa bane che, ane tethI kSINameha jIvamAM bhAvamRSAvAdanA kAraNenI jema dravyamRSAvAdanA kAraNo paNa hotA nathI (ane tethI dravyathI mRSAvAda paNa hotuM nathI.)-AvuM eTalA mATe na kahevuM e rIte te bhAvathI jJAna-darzana-cAritranA je jJAnavaraNIya vagere karmanA kSapazamarUpa kAraNe hoya che te te ja dravyathI jJAna vagerenA kAraNa banI jaze. ane te pachI dravyathI jJAna-darzana-cAritravALA abhavyAdine paNa jJAnAvaraNa-darzana mehanIya-cAritramohanIya karmanA kSayopazamarUpa kAraNe mAnavA paDaze jemAM spaSTa rIte AgamabAdhA che. vaLI A rIte te kevalIomAM dravyendriyane paNa abhAva thaI javAnI Apatti Avaze, kema ke bhAvendriyanA hetubhUta jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA kSapazamane teomAM abhAva hovAthI dravyedriyonA paNa tapa kAraNano abhAva mAnavo paDe che. paNa kevalIomAM dravyendriyone abhAva hovo kahyo nathI, kintu bhAvendriyone ja abhAva kahyo che. tethI bhAvanA je kAraNe heya te ja dravyanA paNa hoya evuM mAnI zakAtuM nathI. ane tethI kSINamahIne bhAvamRSAnA kAraNabhUta krodhAdi na hovAthI dravyamRSAnuM paNa kAraNa hota nathI. eTale dravyamRSAvAda paNa hotuM nathI ItyAdi mAnI zakAtuM nathI. vaLI upazAtamaha guNaThANe jIvavirAdhanA jema mehanIyakarmarUpa kAraNa vinA paNa thAya che tema 1. madha mata ! prANAtipAta, pRSAvA, mattAvA, maithuna, varigraha, 5 tiva, taLeSa, tirADa tAH prAtaH ? pautama ! avaLa, siMdha, dvarasA, prAtaH |
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 dharma parIkSA zrloka-83 pANAvApatti prANAtigatajanitaM tajjanaka vA cAritramohanIya karmopacArAt prANAtipAta eva, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAdvarNAdayo bhavanti, ata ukta paMcavaNNe ityAdi / Aha ca * paMcarasa paMcavaNehiM pariNaya duvihagaMdhaca uphAsa / daviyamaNaMtapaesa siddhehiM NaMtaguNahINaM // ityAdyetadvRttAvuktam / etadanusAreNa ca prANAtipAtAdInAM cAritramohaniyatatvAt kSINamohe tadanupapattiH, upazAntamohe tu mohasadbhAvAtprANAtipAtAdyaGgIkAre na kiJcid bAdhakamiti ced ? etaddhyasat, bhAvaprANAtipAtApekSayaivoktopacAravyavasthiteH, anyathA dravyaprANAtipAtAdInAM cAritramohanIyakarmajanakatve sUkSmasaMparAyAdau SaDvidhabandhakatvAdi na syAt / tajjanyatve ca tasyoditasyAnuditasya vA janakatvaM vAcyam / Adye upazAntamohe dravyaprANAtipAtAdyanupapattiH / antye ca cAritramohanIyasattAmAtrAdupazAntamohe tatkAryaprANAtipAtasvIkAre nAgnyAdInAM saptAnAM parISahANAmapi tatra svIkArApatteH teSAmapi cAritramohanIyakAryatvapratipAdanAt / tadukta bhagavatyAM (za0 8 u0 8 ) ' cAritamohaNijjeNa bhaMte! kamme kati parIsahA samoaraMti ? goyamA ! sattarIsA samoayaMti, ta nahAnva kSINamAha guNuhmaNe paNa meAhAbhAva hAvA chatAM dravyathI jIvirAdhanA mRSAvAdADhi hAya tA emAM zu khAdhaka che ? [prANAtipAtAdi cAritramehanIyane niyata che-pUrva pakSa] pUrva pakSa :-kSINameAhamAM dravyathI hiMsA vagere mAnavAmAM Agama ja mAdhaka che. bhagavatIsUtra khAramu' zataka pAMcamA uddezakamAM kahyu che ke "rAjagRhamAM... yAvat A pramANe kahyuM. atha bhagavan ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha e pAMca keTalA vadhu, keTalI gaMdha, keTalA rasa (svAda), keTalA spazavALA heAvA kahevAyA che? gautama ! pAMca va, khe gaMdha, pAMca rasa ane cAra spa`vALA heAvA kahevAyA che." AnI vRttimAM kahyu` che ke "ahI prANAtipAta eTale prANAtipAtajanita ke prANAtipAtajanaka evuM cAritra meAhanIyakama upacArathI levuM. e pramANe mRSAvAdAdimAM jANavu...te karma pudgala rUpa heAI temAM vadhuM vagere Aya che. tethI sUtramAM pAMca vagere varNA kahyA che. kahyu che ke-'(badhAtA ka'pudgalA) pAMca rasaane pAMca varNa thI pariNata hAya che, dvividhagadha ane cAraspa vALA hai!ya che, anaMtapradezavALuM ane tema chatAM siddo karatAM anaMtaguNuDIna evA dravyarUpa hAya che." A vacanane anusAre prANAtipAtAdi cAritra mohanIyane niyata DeI kSINamAhamAM hAvA asa'gata bane che e ja teomAM tene mAnavAnA bAdhaka bane che. jyAre upazAntamehaguThANAvALAne tA mAhanI hAjarI hAi prANAtipAta dvi mAnavAmAM vadhu keAI bAdhaka nathI. [ bhAvaprANAtipAtAdi tevA che, dravya nahi-uttarapakSa] uttarpakSa :-AvI AgamakhAdhAnI vAta paNa kheATI che, kema ke te AgamamAM bhAvaprANAtipAtanI apekSAe ja kane upacArathI prANAtipAta tarIke kahyA hovA jaNAya che, kema ke nahitaratA (eTale ke dravyaprANAtipAtAdinI apekSAe kama'mAM jo upacAra hAya tA) drazyaprANAtipAtAdine cAritra mAhanIya kA~nA janaka mAnavA paDe kAM teA tenAthI janya mAnavA paDe. jo janaka mAnIe tA sUkSmasa'parAyAdi ThANe 2. vaMsanA varita dvividhadhavatu:caryam / drazyananaMtapraveza biTTunantazuLahInam ||
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chasthaliMga vicAra 'aratI acela itthI NisIhiA jAyaNA ya akkosA / sakkArapurakakAre carittamohaMmi sattete // tattvArthabhASye'pyukta [9-15]-cAritramohe naanyrtistriinissdyaakroshyaacnaastkaarpurskaaraaH|| parISahA uktAH / ' iti / etadvRttiryathA-darzanamohavarja' zeSa cAritramohanIya-cAritrAnmUlottaraguNasaMpannAnmoha. nAtparAGmukhatvAccAritramohanIya, tadudaye satyete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti / nAnya jugupsodayAd 1 aratyudayAdaratiH 2, strIvedodayAtstrIpariSahaH 3, niSadyA sthAnAsevitva' bhayodayAt 4, krodhodayAdAkrozaparISahaH 5, mAnodayAd yAJcAparISahaH 6, lobhodayAtsatkAra puraskAraparISahaH 7, iti / atha cAritramohodaye satyete parISahAH proktAH, tasmAdupazAnte na bhavantIti cet ? tarhi cAritramohanIyakarmodaye sati praannaatipAttAvAra jAra, tatte tatra mA mUva6 atha mAvata para prANAtipAtAzcAritra mohanIyodayasamutthAH, dravyatastu cAritramohanI yasya sattAyAmapi tatra te bhavantIti cet ? tarhi bhAvata eva cAritramohanIyodayasamutthAH sapta parISahAH sUkSmasamparAyaguNasthAnaM yAvadbhavanti, dravyatastu ta evopazAntamohe'pi cAritramohasattAnimittakA bhavantu, yukterubhayatra taulyAditi / yacca saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNaniSedhavyAghAtenaiva tasiddhisamarthanaM kRtaM tattu zazazRGgasyApi nissedhvividhabaMdhakatvAdi rahe nahi, kema ke hAjara rahela dravyahiMsAdi teone cAritramoha paNa baMdhAvatA hovAthI temAM saptavidhabaMdhatva AvI jAya che. tethI dravyahiMsAdine je cAritramohakarmathI janya mAnIe to te cAritraha karmane teonuM janaka mAnavuM paDe. emAM udaya pAmela te karmane janaka mAnavuM ke udaya na pAmela paNa tene ? udaya pAmela tene janaka mAnavAmAM upazAnameha guNaThANe dravyahiMsAdi asaMgata banI jaze, kema ke tyAM cAritramohane udaya heto nathI. udaya na pAmelA tene janaka mAnavAnA aMtya vika95mAM phalita e thAya ke cAritramehanIya karmanI sattAmAtrathI upazAntAha guNaThANe tenA kAryabhUta prANAtipAtAdi thAya che. AnAthI evo niyama phalita thAya ke "cAritra mehanIya karmanuM je kArya hoya che te cAritramohakarmanI sattAmAtrathI paNa thaI jAya che." ane te pachI nanatA vagere sAteya parISaha paNa tyAM mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke teone paNa cAritra mehanIyanA kArya tarIke zAstromAM kahyA che. [nagnatAdi sAta parISahe mAnavAnI Apatti ] bhagavatIjI sUtra (za08 u08) mAM kahyuM che ke "he bhagavana ! cAritramohamayakarmamAM keTalA parISahene samavatAra che ? gautama ! sAta parISahene samavatAra che. te A-arati, asela, strI, niSadyA, yAcanA, Akroza ane satkAra e sAta parISaha cAritramohakarmanA kAryarUpe jANavA." tatvArthabhASya 9-15)mAM kahyuM che ke "cAritrahamAM nAkhya, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkArapuraskAra parISahe Ave che. parISaha kahevAI gayA." tenI vRttimAM kahyuM che. ke "darzanamoha sivAyanuM mohanIyakama e cAritramehanIya. e mAM mUttaraguNasaMpana cAritrane kaluSita kare athavA cAritrathI parAmukharAkhe te cAritramehanIyakarma...tenA udaye nAya, vagere parISahe Ave che. emAM jAsAnA udayathI naganatAparISaha Ave che. ema aratinA udayathI araviparISaha, strIvedanA udayathI strIparISaha, bhayanA udayathI sthAna AsevanarUpa niSadyAparISaha, krodhanA udayathI AkrozaparISaha, mAnanA udayathI yAcAparISaha ane lebhanA udayathI satkArapuraskAraparISa Ave che." 1, aratiracelastrI naiSedhikI yAcanA cAkrozaH / satkArapuraskArau cAritramohe saptaite //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA zla0 83 vyAghAtAttatsiddhisamarthanaprAyam / yA cAloke lokakalpanAtulyA saMbhAvanA proktA, sA tu prakRtArthasyAtizayitatvameva pratipAdayet / aloke lokapramANAsaMkhyeyakhaNDapramANAvadhijJAnaviSayakalpanA hi vaijJAnikasaMbaMdhena tadviSayaviziSTatAmavadhijJAnasyaiva jJApayatIti / Aha ca bhASyakAra: vaDdaMto puNa bAhiM logattha ceva pAsai daba / suhumayara suhunayara paramohI jAva paramANu // (vi0 bhA0 606) iti| tadvadihApi saMbhAvanayA viziSTameva mRSAbhASaNa prasajyeta, iti viparItaveyaM kalpanA bhavata iti / __ yacca 'ata eva kAlazaukarikasya...' ityAdyukta tattu ta pratyeva lagati, yataH kAlazauka rikasya mahiSavyApAdana mahiSavyApAdanatvena bhagavatotaM tadbhAvamAzritya, tena tatra tatkalpanAyAH prAmANya, saMbhAvanArUDhamRSAbhASANAdeSAbhASAtvAdikaM tu bhAvato nocyate, iti kathaM tatkalpanA syAd ? na hyasataH saMbhAvanApi saMbhavati, na hi kSINamohe maithunAdInAM bhavatApi saMbhAvanA -A parISa cAritrahanA udayathI kahyA che, mATe upazAntahIne havAnI Apatti nathI-evuM je kahezo te e rIte "prANAtipAtAdi paNa cAritramohanIyanA udayathI thAya che evuM mAnavuM paDavAthI upazAntahIne te paNa mAnI zakAze nahi - bhAva hiMsA vagere ja cAritramehanIyana udayathI thAya che, dravyahiMsA vagere te tenI sattAmAtrathI paNa upazAnAdiguNaThANe thAya che-evI jo yukti doDAvazo te cAritramohanIyanA udayathI thaela te sAteya bhAvaparISaha ja sUmasaM5rAyaguNaThANuM sudhI hoya che, dravyathI te cAritramehanI sattAnimittaka teo upazAntamohaguNaThANe paNa hoya che evuM paNa mAnavuM paDaze, kAraNa ke yukti sarvatra samAna rIte ja doDe che. kSINameha guNaThANe anAga hovAthI mRSAbhASaNanI saMbhAvanAne niSedha karI zakAte nathI ItyAdirUpe saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanA niSedhane mAtra teDI pADIne je tenI hAjarInI siddhinuM samarthana karyuM che te te zazazcaMganA paNa niSedhane vyAghAta karIne tenI siddhinuM samarthana karavArUpa ja che. arthAt e rIte jema zazazcaMganI siddhi thaI zakatI nathI tema saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNanI paNa siddhi thaI zakatI nathI. vaLI "alakamAM lokanI kalpanA jainene jema pramANabhUta che tema saMbhAvanA paNa pramANabhUta che ItyAdirUpe saMbhAvanAne alokamAM lekanI kalpanAne tulya je kahI te te prastuta (mRSAvAdAdi) vAtanuM caDhiyAtApaNuM ja jaNAve che. arthAt e te kSINamehamAM vadhu tIvra prakAranA mRSAvAdanI hAjarI jaNAvaze je ApattirUpa che. alokamAM lokAkAza jeTalA pramANuvALA asaMkhya khaDe pramANa avadhijJAnanA viSayanI kalapanA vaijJAnika saMbaMdhathI avadhijJAnanI ja te viSayavALA havA rUpa viziSTatAne jaNAve che. zrI bhAgyakAre kahyuM che ke (vi. A. bhA. 606)-vardhamAna avadhi lekamAM rahela sUmasUmatara dravyane ja jue che yAvata paramAvadhi paramANune paNa jue che." have saMbhAvanA paNa je kalpanAne tulya hoya te te paNa evuM je jaNAvaze ke kSINamehIne viziSTatara mRSAbhASaNa hoya che. mATe A rIte teomAM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI tame karelI ka95nA te sAva viparIta ja che. vardhamAnaH punaravadhi.kasthameva pazyati dravyam / sUkSmatara sUkSmatara paramAvadhiryAvatparamANum / /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chadhasthaliMga vicAra kriyate, ata eva 'kSINamohe sambhAvanArUDhamRSAbhASAdeH snAtakacAritrapratibandhakatvena doSatva' . mityapi nirastaM, asato doSatvA'yogAt / ata eva citralikhitanArIdRSTAnto'pi nirastaH, asata AkAramAtratAyA apyabhAvAd, iti na kiJcidetat / yacca-chadmasthaliGgAnAM dravyabhUtAnAM mithyAkArAdiliGgagamyatvasyApi saMbhavAnmithyAkArasya cA'navaratapravRttAvasaMbhavAtsaMyatAnAM dravyahiMsAdikaM kAdAcitkatvenAnAbhogaprayuktameva-ityabhidhAnaM tadayukta, pratyAkhyAtabhAvahiMsAderevAnAbhogaprayuktakAdAcitkabhaGgapariNativato mithyAkAraviSayatvAd, dravyahiMsAmAtre tadabhAvAd, anyathA'pavAdapadajinapUjA''hAravihArAdikriyANAmapi mithyAkAraviSayatvApatteH / yacca SaSThasaptamaliGgayozchadmasthamAtre sulabhatvamukta, tatpratilekhanApramArjanAdikriyANAM pipIlikAdikSudrajantubhayotpAdakatvena sAvadyatve syAt , tadeva tu nAsti, kAyAdiniyatAcArarUpANAM taasaamau-| tsargikINAM kriyANAmatyantaniravadyatvAt / apavAdakalpatvAdAsAM kathazcitsAvadyatvamiti cet 1 . [sAva asatanI saMbhAvanA paNa na karAya vaLI tethI ja kAlazakarike kadvipata pADAnI karelI hiMsA...." ItyAdi pUrva pakSIe je kahyuM che te te tenA ja mAthe paDe evuM che, kemake kalazaukarikanI kriyAne pADAnI hiMsA tarIke bhagavAne je kahI che te to kAlazaukarikanA tevA bhAvane AzrIne ja kahyuM hatuM. arthAta tenAmAM bhAvahiMsA rahI hovAthI ja tenI bAhyakriyAnI hiMsArUpe kalpanA karavAmAM AvI hatI. ane tethI ja te kalpanA pramANabhUta hatI. jyAre saMbhAvanArUDhamRSAbhASAdinI tame je kSINamehamAM mRSAbhASA tarIke kalpanA karI che te kaMI bhAvamRSAvAdane AzrIne karatA nathI ke jethI evI pramANabhUta kalpanA karI zakAya. vaLI je sAva asat hoya tenI te saMbhAvanA paNa thaI zakatI nathI. jema ke tame paNa kSINamohajIvamAM mithunAdinI te saMbhAvanA karatA nathI. (te pachI mRSAbhASaNAdinI zI rIte karAya ?) tethI ja "kSaNamohamAM rahela saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNAdi snAtaka cAritranA pratibaMdhaka hoI doSarUpa che e vAta paNa UDI jAya che kemake sAva asat evA te saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNAdi deSarUpa banI zakatA nathI. tethI ja tame Apela citramAM dorela nArInuM daSTAnta paNa nirasta thaI jAya che, kema ke daSTAntamAM te AkArane AzrIne strInI ka95nA che jyAre prastutamAM, sAva asat evI cIjamAM te AkAramAtra paNa na hovAthI mRSAbhASaNAdinI kalpanA zI rIte thAya ? mATe A rIte diSTAtathI tamArI mAnyatAnI siddhi karavI e tuccha vAta che. (aMtya be lige chadmasthamAtra sulabha nathI] vaLI-chadmasthanA dravyahiMsA vagere rU5 dravyabhUta liMge mithyAkArAdiliMga gamya havA paNa saMbhavita che. vaLI apunaHkaraNathI saphaLa banate e mithyAkAra niraMtara. thayA karatI pravRtti aMge saMbhavate nathI, tethI jenA aMge mithyAkAra thAya che te dravyahiMsAdi kAdAcika hoya che ane tethI anAgaprayukta ja hoya che-ItyAdi je kahyuM che te paNa agya che, kemake pote jenuM paccakhANa karyuM che tevI bhAvahiMsA vagerenI ja anAganA kAraNe kayAreka thaI gayelI bhaMgapariNati mithyAkArane viSaya bane che, 57
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5o dharmaparIkSA le. 83 na, apavAdasyApi vidhizuddhasya sAyadyatvAbhAce tatkalpatvenAbhimate tadabhAvAd / na cotsargApavAdabyatirito'pavAdakalpo rAzitrayakalpanArasika bhavanta vinA'nyena kenApIyaMta iti(na) tatsadbhAve pramANamasti / zakyAzakyaparihAraviSayabhedenApavAchapavAdakalpayorbhadAbhyupagame ca * duSkaramukaratvAdibhedenAnazanayuktAhArAdikriyANAmutsagotsargakalpabhedakalpanAyA apyApatteH, iti na kiJcidetat / tasmAtpaSThasaptamaliGgayoH' saulabhyamapi 'pramattasyaiva pratipeNavadAyoM' jJeya, apramattasya tu sattAmAtreNaiva tad draSTavyam / yattu kevalino'pi parIkSAyAM chadmasthajJAnagocaratvena / dravyarUpANyeva liGgAni grAhyANItyukta, tanna caturacetazcamatkArakAri, dravyarUpANAmapi prANAMtipAtAdInAmabhAvasya sarvakAlInatvasya hetughaTakasya durgrahatvAt / sUkSmadRSTyA tadgrahe caM bhAvarUpaliGgAnAmapi na durgrahatvamiti / yaccoktaM 'sa ca kevalI dvividho grAhyaH' ityAdi tadasat , kSINamohe kevalitvasyAgamabAdhitatvAt , Agame chadmasthavItarAgamadhya eva kSINamohasya . pari. gaNitatvAt / ukta' ca prjnyaapnaayaammAtradravyahiMsA teno viSaya banatI nathI. nahitara te apavAdapada-jinapUjA-AhAravihArAdikiyAo paNa mithyAkArane viSaya banI javAnI Apatti Ave. vaLI-"A sAvadya che evI prarUpaNuM karIne tenuM ja pratisevana karanAra hoya evuM chaTraDuM ane - "yathAvAdI tathAkArI letA nathI evuM sAtamuM liMga to chadmasthamAtramAM sulabha che-evuM je kahyuM che te "pratilekhana-pramArjana vagere kriyAo kIDI vagere kSudra ane bhAyAdaka hoI sAvadya hoya che evuM mAnIe te ja saMbhave che, paNa tevuM mAnI zakAtuM nathI, kemake kAyovagerenA niyata AcArarUpa te saMgikI kriyAo atyanta niravadya che. e kriyAo apavAda ka95(=jevI) hAI kathaMcita sAvadya che' evuM kahevuM e paNa yogya nathI, kemake vidhizuddha apavAda e pote ja sAvadya na hoI tene samAna A : kiyAe zI rIte sAvadya bane ? Ama utsarga ke apavAda bane rUpe e sAvadya nathI. vaLI e bethI jude trIje ja koI apavAdaka95 ke je kathaMcit' sAvadya hoya tene ArAdhaka, virAdhaka ane anArAdhaka vagere rUpa traNa rAzionI ka9panA karavAnA rasiyA 1 evA tamane choDIne bIjuM koI te svIkAratuM nathI. eTale apavAdakalpa jevI ke cIja hovAmAM kaI pramANa nathI. -je zakya parihArane viSaya hoya te apavAda ane - je azakaya parihArano viSaya hoya te apavAdaka95- A rIte apavAda karatAM apavAda - kaM5ne judo mAnavAmAM Ave to evuM paNa mAnavAnI Apatti Ave ke je duSkara hoya te usarga, dA. ta. anazana vagere ane je sukara hoya ( karavuM saraLa hoya) te * usakapa, dA. ta. sAdhue deza-kALa-prakRti Adine yogya je nirdoSa AhAra vagere kare che te. mATe paDilehaNa vagere kiyAone apavAdakalparUpa mAnI kathaMcita sAMvadya mAnavA dvArA teonA kAraNe kIDI vagerene bhaya-trAsAdinI utpatti mAnavI, ane tethI chaThThA sAtamA liMgane chaghamAtramAM sulabha devuM mAnavuM e yogya nathI. mATe chaThuM - sAtamuM liMga pramattane ja pratisevanadazAmAM sulabha hoya che, ane apramattane te te asattAmArUpe hoya che e jANavuM.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA : kevali-chabraliMga vicAra 451 ... se ki ta khINakasAyavIyarAyacarittAyariA? khINakasAyavIyarAgacarittAyariA duvihA pnnttaa| tNjhaa43NInalAyavIkarAyavarattAranA ja vairIthI sarvathAvarittA che' tyAre cAra cAM- - mAgamIdhAmullaGgha-yApi 'bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyAd dvAdaze guNasthAne kthnyci-|" kevalityamabhyupagamyate, tarhi caramazarIriNi prathamAdiguNasthAnavartini kSapakoNyArUDhe vA saptamA-' diguNasthAnavartini tadabhyupagantavya syAt / kiJca kSINamohasya kevalitvavivakSA kenApina'. kRteti kathaM bhavatA kartavyA ? na hi svalpakAlabhAvikevalajJAnasyApi chadmasthasya kevli| tvavivakSA kartuM yujyate / ata eva 2cha ThANAI chaumatthe savvabhAveNa Na jANai, paNa pAsai / taM jahA.. dhammatthikAya 1 adhammatthikAya 2'AgAsa 3 jIva asarI rapaDibaddha 4 paramANupoggala 5 sadda6. etANi ceva uppaNagANadaMsagadhare arahA jiNe jAca savabhAveNa jANati pAsati ta jahA dhammatthikAya jAva [kSINamehane kevalI mAnavA e AgamabAdhita] * vaLI kevalInI parIkSAmAM paNa dravyarUpa hiMsakatvanA abhAvAdine ja liMga tarIke levA, kemake teo chasthajJAnanA viSayabhUta che." evuM je kahyuM te paNa catura mANasene camatkAra pamADe evuM nathI, kemake dravyarUpa prANAtipAta vagerenA abhAvarUpa hetunA - vizeSaNa tarIke ghaTaka banela sarvakAlInatvanuM chadmastha jJAna karavuM muzkela che. sUphamadRSTithI" tenuM jJAna karavAnuM hoya te e rIte te bhAvarUpa liMga paNa jANavA zakaya hoI liMga zA mATe na bane ? vaLI te kevalI be prakAranA jANuMvAM..." ItyAdi je kahyuM che te paNuM TuM che, kemake kSINa mahino "kevalI tarIke ullekha mAna e AgamabAdhita che. - AgamamAM kSINamehanI gaNatarI chavAsthavItarAgamAM je karI che, kevalI vItarAgamAM nahi.' zrIpanavaNuM sUtramAM kahyuM che ke- te kSINakapAyavItarAgacAritrArtha zuM che? kSINakaSAyavItarAgacAritra Aya be prakAre che :-- sthakSINakaSAyavItarAgacAritraArya ane kevalI kSINakapAyavItarAgacAritrayaM" ItyAdi. A AgemathI thatI badhAne ullaMghIne paNa je bhAvimAM bhUtane upacAra karavAnA nyAyathI bAramA guNaThANe kathaMcit kevaliva mAnavuM hoya to e nyAyathI prathamAdi guNaThANAmAM rahelA caramazarIramAM ke kSapakazreNimAMDanArA apramattAdiguNaThANe rahelA jIvamAM paNa te mAnavuM paDaze kema ke teo paNa najIkanA bhaviSyamAM kevalI banavAnA che.) vaLI kSINameha * jIvanI kevalI tarIke vivakSA to koIe karI nathI to tame paNa zI rIte karI zako? svapakALamAM kevalajJAna prApta karanAra paNa chadmasthanI kevalI tarIke vivakSA karavI ghaTatI nathI ! tethI ja sthAnAMgasUtramAM je kahyuM che ke "chadma cha sthAnane sarvabhAve jANatA nathI ke jotA nathI, te A-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, zarIra sAthe nahi joDAyelI chava, 1. atha kiM tat kSINakapAyavItarAgacAritrAryAH ? kSINakapAyavItarAgacAritrAryA dvividhAH prajJaptAstadyathA-chadma sthakSINakapAyabItarAgacAritrAryAzca kevalikSINakapAyavItarAgacAritrAryAzca / 2. SaT sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti na pazyati, tadyathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza jIvamazarIrapratibaddha, paramANupudgala, zabdam / etAnyevotpannajJAnadarzanadharo'rahA jino yAvatsarvabhAvena / jAnAti pazyati, tadyathA-dharmAstikAya yAvat zabda jAnAti /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA lai. 83 saha jAgati' ityAdi sthAnAGgasUtre / "iha cha mastho viziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIrajIva ca paramAvadhirna jAnAti tathApi paramANuzabdo jAnAtyeva, rUpitvAttayoH, rUpidravyaviSayatvAccAvaveH / " ityAdi vRttAvuktam / atra paramAvadherantarmuhUrtAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasyApi kevalitvavivakSA na kRtA / yadi ca paramAvadhimataH kevalitvavivakSAmakariSyat , tadA vyabhicArazaLeva nAsti, iti chadmasthapadasya vizeSaparatva' nAvakSyavRttikAraH / tasmAtkSINamohasyApyantarmuhUrttAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasya kathaJcitkevalitvavivakSA zAstrabAdhitaiveti / yadi ca kSINacAritrAvaraNatvAddhetoH kSINamohe kevalitvaM dunivAraM, tadA niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAccopazAntamohe kaSAyakuzIle ca tad durnivAraM syAditi bodhyam / yacca rAgadveSavattvacchadmasthatvAdInAmaikyodbhAvanena dUSaNa datta, tattu na kiJcid, evaM sati samaniyatadharmamAtravyAptyucchedaprasaGgAditi dig / paramANapadagala ane zabda, A ja chae cIjane utpanna thayela (kevala) jJAna-darzanane dhAraNa karanAra arihaMta kevalI sarvabhAve jANe che ane jue che te cha vastuo A-dharmAstikAya vagere vAvata zabdane jANe che..." tenI vRttimAM kahyuM che ke "ahIchadmastha tarIke viziSTa avadhivagerethI zUnya jIva le, nahi ke akevalI kevalI bhinna sarvajo. kema ke kevalIbinajIva tarIke te paramAvadhivALA jIva paNa Ave che, jo ke dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane azarIrIjIva ne jANatA nathI te pazu paramANu ane zabane te jANe ja che, kemake te be rUpI hoya che, ane avadhijJAna rUpI padArtha viSayaka hoya che." (Ama "chadmastha" zabdathI kevalI bhinna sarva jIvone levAmAM paramAvadhivALA jIvamAM vyabhicAra UbhuM thatuM hovAthI vRttikAre "chastha' zabdane vizeSa artha karyo che.) aMtamuhUrta kALamAM kevalajJAna pAmI janAra evA paNa paramAvadhiyukta jIvanI vRttikAre ahIM kevalI tarIke vivakSA karI nathI. je paramAvadhiyukta jIvanI kevalI tarIke vivikSA thaI zakatI heta te chadrasthamAM tenI gaNatarI na rahevAthI vyabhicAranI zaMkA ja rahe nahi ane te pachI vRttikAra "chalcarartha" zabdane AvA vizeSa artha karata nahi. (mAtra "e jIvanI paNa ahIM kevalI tarIke vivekSA che. mATe kaMI vyabhicAra nathI" e rIte vivakSA ja dekhADI deta.) paNa evuM karyuM nathI. enAthI jaNAya che ke evI vivakSA zAstrabAdhita hevI joIe. tethI aMtamuhUrtamAM kevalajJAna pAmanArA hovAnA kAraNe bhAvini bhUtavadda upacAra nyAye kSINameha jIvanI paNa kathaMcit kevalI tarIke vivakSA karavI e AgamabAdhita ja che. bAkI kevalI cAritrAvaraNa kSINa thaI gayuM hovAthI, niraticAra saMyamavALA hevAthI, apratisevI hovAnA kAraNe kayAreya paNa hiMsaka banatA nathI" ItyAdi prastuta sthAnAMgasUtranA vRttivacana parathI, 'hiMsakavAbhAvane cAritrAvaraNa kSaNa hovA rUpa je hetu Ape che te te kSINameha chavamAM paNa hoya che mATe kSIName hajIvamAM paNa hiMsaka vAbhAvarUpa liMga rahyuM che, ane tethI emAM kevalitva mAnavuM e durnivAra che evuM ja kahezo to niraticArasaMyamarUpa ane apratisevivarUpa hetunA kAraNe anukrame upazAMta meha ane kaSAyakuzIlamAM paNa hiMsakavAbhAva mAnavo paDavAthI kevalitva mAnavuM paNa duniMvAra banI jAze e jANavuM. ema rAgadveSayuktatA ane svasthatAnuM aya sthApIne je dUSaNa ApyuM te te sAva kaza vagaranuM
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLImAM dravyahiMsA: kevali-chaghasthaliMga vicAra 453 idaM tvihAsmAkamAbhAti yad-AlocanAyogyavirAdhanAdikaM chadmasthamAtraliGga, tadabhAvazca kevalino liGga, 'kadAcid' ityanena 'na kadAcidapi' ityanena caitadarthasyaiva sphoraNAt / AlocanAyogyatAyA anAbhogaprayuktakAdAcitkatAniyatatvAd, itaratra ca tadabhAvAd / itthaM ca 'kevalI na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati, kSINacAritrAvaraNatvAd' ityAdau viziSTo heturanusandheyaH, anyathA "kevalitvagamakAni liGgAni kSINamohe liGgatvena na santi, kintu ja che, kema ke je koI dharmo paraspara samaniyata hoya te badhAnuM paraspara akaya hoya evo niyama mAnIe to e phUSaNa ApI zakAya che. ane evo niyama ja mAnIe te samaniyata vyAptine ja ucheda thaI javAnI Apatti Ave che. kema ke tenA teja dharmanI potAnI sAthe te vyApti kaMI manAtI nathI) (jyAM jyAM na hoya tyAM tyAM ja hoya, ane jyAM jyAM ja hoya tyAM tyAM ja hoya Avo paraspara niyama dharAvatA dharmo paraspara samaniyata kahevAya che. dA. ta. padArthatva ane yatva) [adhikRta sthAnAMgasUtranuM tApavuM] chavastha ane kevalInA liMga dekhADanAra ukta sthAnAMga sUtranuM tApa amane AvuM lAge che.-AlecanAyogya jIvavirAdhanA vagere (mAtra jIvaghAta vagere nahi) chadrasthamAnA liMgabhUta che ane teone abhAva e kevalInA liMgabhUta che. kemake "rAri' ane "ni' e bane zabdothI A ja vAta davanita thAya che. kemake AlocanAyegyatA e anAbhogaprayukta kadAcitkatAne niyata che ane kevalImAM te AlocanA yogyatA ke anAgano ja abhAva hoya che. tAtparya e che ke "ji" zabda kAdAcitkatAne jaNAve che je anAgaprayukta hoya che. AvI anAbhogaprayukta kadAcitkatAvALI je virAdhanA hoya che te AlocanAyegya hoya che. mATe kadAcida virAdhanAnA phalitArtha tarIke AlocanAyegya virAdhanA ja jaNAya che. eTale evI virAdhanA e ja chadamasthamAtrane liMga che. kevalIne kyAreya paNa anAbhoga na hovAthI anAga prayakta kAdAcitkatAvALI AvI AlocanAyogya virAdhanA paNa hotI nathI. mATe tevI vigadhanAne abhAva e kevalInuM liMga che evuM na jA"i zabda parathI phalita thAya che. ane tethI vRttikAre je anumAna prayoga Apyo che ke "kevalI kayAreya paNa prANanA atipAtayitA (hiMsaka) banatA nathI, kemake kSINa cAritrAvaraNavALA hoya che. temAM ko'ka viziSTa hetu vicArI kADhavo joIe. Azaya e che ke ThANuganA prastuta sUtramAM kevalInA je sAta liMgo kahyA che tene nizcaya karavA mATe vRttikAre vaTI na javanika kALAnAtiyatA." ItyAdi anumAna prayoga Apyo che. sAte ya liMga mATe AvA sAta anumAna prayogo samajavAnA che. A anumAna prayogomAM "kSILAritrAvALavAra evo je hetu Ape che tene keI vizeSaNayukta karIne viziSTa banAvavuM Avazyaka che. e rIte ene je viziSTa na banAvIe to "cAriramehanIyakarma kSINa thaI gayeluM hovA" rUpa je zuddha (vizeSaNazanya kevala) hetuM che te te bAramAguNaThANe rahelA kSINa meha jIvamAM paNa hovAthI e jIvamAM paNa kevalIpaNuMnuM liMga rahyuM che ema niNata thAya. vaLI tema chatAM tenAmAM kevalIpaNuM te rahyuM nathI ja. eTale A prastuta ThANugomAM
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 dhama parIkSA eaa. 83 svarUpataH santi, yathA 'vahinaranuSNaH kRtakatvAd' ityanumAne kRtakatvaM bahUnau svarUpataH sadatyanuSyatvagamakaliGgatvena nAsti iti pratyakSavAdhitapakSatvAdgamakaM procyate, tadvat ' kSINamohe saptApi sthAnAni svarUpataH santyapi kevalitvagamakaliGgatvena na santi iti AgamabAdhitapakSatvAdgamakAni ]" ityuktAvapi na nistAraH, tadvadevAprayojakatvena prakRtaliGgavyabhicArAnuddhArAt / darzAvela kevalIpaNAnA liMgAmAM vyabhicAra UbhA thAya che. ligeAnA A vyabhicAranu vAraNa karavA mATe, vRttikAre liMgAnA nizcaya mATe je 'phILacAritrA' hetu ApyA che tene evu' vizeSaNa joDavu joie ke jethI bAramANuThANA vALA jIvamAMthI te vizeSaNayukta viziSTa hetunI bAdabAkI thaI jAya. (te vizeSaNa 'anAbhAgarahitatva' hoya zake. eTale vRttikAre Apela anumAnaprayAganA hetu 'namotile saMti kSaLayAtrAvaLasvata evA hoya zake.) hetune AvA kAI vizeSaNa yukta viziSTa mAnavAmAM na Ave tA prastutaliMganA kSINamehajIvamAM thatA vyabhicAranuM vAraNa thaI zakatuM nathI. zakA:- vRttikAre Apela anumAnanA hetune AvuM kAI vizeSaNa na joDIe teA sUtreAkta liMgeAnI kSINamAhajIvomAM paNa vidyamAnatA nakkI thavAthI teemAM paNa kevalIpaNAMnA nirNaya thaI javAnI Apatti Ave che evu' mAnIne tame viziSTa hetu levAnI vAta karo che. paNa mULamAM e Apatti ja AvatI nathI. evu... vizeSaNa na lagADIe teA kSamAha jIvamAM paNa kevalIpaNAMnA liMganI hAjarInA nirNaya thaI jAya e vAta sAcI. paNa eTalA mAtrathI enAmAM kevalIpaNAMnA nirNaya kAMI thaI jatA nathI. liMga svarUpe rahyu hAya eTalAmagathI svasAdhyanA nirNaya karAvI detuM nathI kintu sAdhyagamaka (sAdhyanA nirNAyaka) liMga tarIke rahyuM hoya tA ja sAdhyanA nirNAya karAve che. Azaya e che ke agni anuSNa hAya che, kema ke mRtaka (karAyele!) hAya che, jema ke ghaDA' AvA anumAna prayoganA khrastattva evA je hetu che te agnimAM svarUpe rahyo hAvA chatAM anuSNa rUpa sAdhyanA gamaka hetu tarIke rahyo nathI. agni uSNa hAya che e pratyakSa siddha che. eTaleke anuSTutvarUpasAdhyavAn tarIke agnirUpa pakSa e pratyakSabAdhita che. tethI agnimAM svarUpe raheluM ane tema chatAM anugamakaliMga tarIke nahi rahelu evu kRtakatva anuSNatvanuM agamaka (anirNAyaka) kahevAya che. A ja rIte kSINamehIjIva kevalI hAya che, kemake kacAreya paNa prANAnA atipAtayitA hotA nathI, jemake teramA guNaThANe rahelA jIva' AvA badhA sAte ya li gAvALA sAta anumAnAnA je ukta sAtali'ga rUpa sAta hetu che tee kSINameha jIvamAM svarUpe rahyA (AveA nirNaya vRttikAre ApelAM anumAnethI thAya che) tema chatAM kevali35 sAdhyanA gamakali`ga tarIke kAMI rahyAM nathI (kAraNake vRttikAre dekhADela anumAnathI teenI gamakaliMga tarIkenI hAjarInA nirNaya thatA nathI.) pannavA AgamamAM kSINameAhajIvane chadmasthavItarAga tarIke ja jaNAvyA che. eTale kelirUpa sAdhyavAn tarIke kSINameAhIjIvarUpa pakSa e AgamAdhita che. tethI kSINameAhajIvamAM svarUpe rahelA ane tema chatAM kevalitvanA gamakali'ga tarIke nahi rahelA evA A sAteya sthAnA kevali-vanA agamaka, * brekeTa aMtagata pAThanuM kalpanAthI anusa dhAna karyu che.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalImAM dravyahiMsA: kevali-chAsthaliMga vicAra na hi 'ayaHpiNDo dhUmavAn , vahinamattvAd' ityatra pakSadopamAtreNa hetudoSo nirAkartuM zakyate, ' ityanumAnahetutve uktaprakAra AzrayaNIyaH, sambhAvanAhetutve tu na kimayupapAdanIyamityupayuktai vibhAvanIyamiti dik // 83 / / tadeva 'kevalino'vazyambhAvinI jIvavirAdhanA na bhavati" iti svamativikalpanamanarthahetuH, ityetAdRzAH kuvikalpA mokSArthinA tyAjyA ityaahche. tethI kSIName hajIvamAM kevalitvanI siddhi thaI javAnI Apatti AvatI nathI. te pachI vRtikAre Apela anumAnamAM viziSTahetu mAnavAnI zI jarUra che? samAdhAna- A rIte "kSINamehajIvamAM kevalitvanI siddhi thaI javAnI Apatti AvatI nathI ItyAdi kahI devA chatAM nisvAra tha nathI. te A kAraNe-kRtaka mATe je kahyuM te badhuM kRtakavathI agnimAM thatI anuSyatvanI siddhine rokatuM hovA chatAM kRtakavahetumAM anuSyatva sAdhyane rahelA vyabhicArane dUra karavA mATe to aprAjaka (asamartha) ja banI rahe che tema prastuta mAM paNa tamAruM saghaLuM kathana kSIName hajIvamAM sAtaliMgothI thatI kevalivanI siddhine rokatuM hovA chatAM te sAta liMgomAM kelivasAdhyano je vyabhicAra rahyo che tene dUra karavA te aprAjaka ja banI rahe che. "pakSa bAdhita che vagere rUpe pakSano doSa kahI devA mAtrathI hetunA vyabhicArAdi devanuM nirAkaraNa thaI jatuM nathI. jemake, "lokhaMDano goLo dhUmADAvALo che, kemake agnivALo che AvA anumAnamAM lokhaMDanA goLAmAM dhUmADo nathI' e pratyakSasiddha hovAthI pakSa pratyakSabAdhita che evuM kahI daIe to eTalA mAtrathI agnimAM rahelA dhUmasAdhanA vyabhicAranuM kaMI nirAkaraNa thaI jatuM nathI. | mATe ThANAM gajamAM virAdhanA vagerene ane tenA abhAvavagerene anukrame chaTvasthatAnA ane kevalitvanA liMga tarIke je kahyA che temAM teone chaghasthatArUpa ke kevalisvarUpa sAdhyanI siddhi karI ApanAra anumAnanA heturUpa je mAnavA hoya to upara kahI gayA tevI rIta apanAvavI. eTale ke AlocanA 5 virAdhanA vagerene chasthatAnA ane tenI virAdhanA kayAreya na hovA rUpa tenA abhAva vagerene kevalitvanA heta samajavA. tethI vyabhicAra vagere kaI deSa raheze nahi. ane je virAdhanA vagerene ane tenA abhAva vagerene anukrame chaTvasthatAnI ke kevali-vanI saMbhAvanA karI ApanAra hetu tarIke je mAnavA hoya te to kaI bAbatanI saMgati karavAnI rahetI nathI. Azaya e che ke sAdhyanuM anumAna karAvI ApanAra tarIke je hetu kahevAyo hoya temAM te sAyanI vyApti hovI Avazyaka ja hoya che. eTale tevA hetumAM je jarApaNa anyathA jovA maLatuM hoya to e vyabhicArAdi doSarUpa hoI asaMgatirUpa bane che (ane tethI ene dUra karIne koI saMgati karavI paDe che.) paNa jyAre hetu, sAdhyanI saMbhAvanA karAvI ApanAra tarIke vaparAyo hoya tyAre te hetumAM sAyanI vyApti tevI hAIenDa phAsTa rUpe hovI Avazyaka hotI nathI. tethI tevA hetumAM jarAka anyathAva jovA maLatuM hoya te paNa e doSarUpa na hoI asaMgati rU5 banatuM nathI. (tethI ene dUra karanAra keI saMgati zodhavI paDatI nathI.) (dA. ta. rAtre saLagatA agnine joI koI vyakti anyane "tyAM dhUmADe che, kAraNake agni che A rIte anumAna karAvavA cAhe, te,
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamaMparIkSA lai. 84 tivyAsaggahadosA eyArisayA havaMti kuvigappA / te ucchiMdiya samma ANAi muNI payahijjA // 84 // (tIvrAsadgrahadoSAdetAdRzakA bhavanti kuvikalpAH / tAnucchidya samyagAjJAyAM muniH pravarteta // 84 // ) tIvrAt samyagvaktRvacanAnivattenIyatvenotkaTAd, abhinivezAdviparyayagrahAdetAzakAH kuvikalA bhavanti, tAnucchidya samyagAjJAyAM guruzAstrapAratantryalakSaNAyAM muniH pravartata, na tu bahuzrutatvAdikhyAtimAtreNa svamativikalpajAlagrathanarasiko bhavediti / etAdRzakAH ityatidezena agni te dhUmADA vinA paNa lekhaMDanA geLAmAM rahI jAya che evuM je kyAMka anyathAtva jovA maLe che e vyabhicArarUpa hoI asaMgati UbhI thAya che ane anumAna thaI zakatuM nathI. paNa je e vyakti "tyAM dhUmADo have joIe, kAraNa ke tyAM agni che evI mAtra saMbhAvanA ja dekhADe te sAmI vyakti paNa ene svIkArI le che ane kaI asaMgati thatI nathI.) ( [ sUkSyanumAnatve ItyAdi A adhikAra A rIte paNa lagADI zakAya- mATe vRttikAre "kSINacAritrAvaraNavAda evo je hetu Apyo che ane kayAre ya paNa prANAnA atipAtayitA na hovA rUpa sAdhyanuM anumAna karAvanAra heturUpa je mAna hoya te temAM vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levAnI uparokta rIta apanAvavI ane je ene te sAdhyanI mAtra saMbhAvanA karAvI ApanAra heturUpa mAnavo hoya to AvI viziSTa heta levA rUpa keI saMgatinI jarUra rahetI nathI. (jemake agnine dhUma sAdhyanI siddhi karI ApanAra anumAnane je hetu banAva hoya te emAM "Avanajanyatva" rUpa vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levuM paDe che. paNa dhUma sAdhyanI mAtra saMbhAvanA karAvanAra hetu je banAva hoya te emAM AvI keI vizeSaNa joDIne viziSTa hetu levA rUpa saMgatinI jarUra rahetI nathI.) ] A vAtane barAbara pUrvApara upaga pUrvaka vicAravI. 83 Ama kevalIne avayaMbhAvinI jIvavirAdhanA hatI nathI" evI ka95ne e svamati kapanA che ane e anarthane hetu che e vAta nizcita thaI. tethI mokSAthIe AvA badhA kavikano tyAga karavo joIe evuM graMthakAra kahI rahyA che-- [palAdana vicAraNuM]. gAthAtha-samyagu samajAvanAranA vacanathI paNa dUra na thaI zake tevA tIva-utkaTa viparIta pakaDarUpa abhiniveza doSanA kAraNe AvA kuvikalpa jAge che. teone ucheda karIne sAdhue gurupArata ane zAstrapAratatharUpa samyam AjJAmAM pravartavuM joIe, paNa bahukRta" tarIkenI thayelI khyAtimAtrathI prerAIne svamativikapinI jALa gUMthavAmAM rasika banavuM nahi. ' ahIM "gddarAH ' evA atideza zabdathI anyane je A kuvikalpa che ke je mAMsa khAte hoya tenAmAM samyakatva na ja hoya te paNa nirasta thaI gaelo jANa. mAtra samyaphavadhArI jIva aviratinA ja prabhAve, bIjA abhyayanA bhakSaNanI jema mAMsabhakSaNathI
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ palAdena vicAraNA 457 yaH parasyAya kuvikalpo'sti 'yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeva' iti, so'yapAsto boddhavyaH, kevala samyaktvadhAriNo'viratereva mAhAtmyAditarAbhakSyabhakSaNasyeva mAMsabhakSaNAdapi nivRtteraniyamAt / yadi ca 'sadyaH sammUrcchitAnantajantusantAnadUSitaM tad jJAtvA bhuJjAnasya sarvAzAnukaMpArAhityAnna samyaktvaM' ityabhyupagamaH, tadA'nantajantumayaM jJAtvA mUlakAdika' bhakSato'pi samyaktvakSatirabhyupagantavyA syAd / yadi ca mAMsabhakSaNasyAtinindyatvAttasya samyaktvanAzakatva tadA paradAragamanasya tatsutarAM syAd iti tadvyasanavataH satyakiprabhRteH samyaktvamucchidyeta / etena - bilavAsinAmapi manujAnAM tathAvidhakarmakSayopazamena yadi mAMsa parihAraniyantRtva tadA samyagdRzAM tatsutarAM syAd iti mAMsabhakSaNe samyaktvakSatireva - iti nirasta, samyaktvasya bhAvadharmatvena kuladharmamAtratvAbhAvAt tathAvidhakarmapariNateranucitapravRttimato'pi zraddhAnaguNena tadanapagamAt / anyathA stenAnAmapi keSAJcitparadAragamana parihAra niyantRtvAt tato'niSTattasya satyakiprabhRteH samyaktvamucchidyetaiveti / na ca mAMsAhArasya narakAyubandhasthAnatvAdeva tadanivRttau na samyaktvamiti zaGkanIyaM mahAraMbha mahAparigrahAdInAmapi tathAtvAt tadanivRttau paNa na aTake evu khanI zake che, kemake 'mAtrasamyaktvadhArIjIva mAMsabhakSaNathI aTaka ja' evA niyama nathI. vaLI evu... jo mAnazeA ke 'tarata sa'mUrchita thaelA anaMta jIvAnI para parAthI dUSita thaelu' jANIne tene khAnAra sarvAze anukaMpA rahita banI jatA hAI samyaphI hAtA nathI' teA 'mULA vagerene anaMtaja tumaya jANavA chatAM khAnAra aviratasamyaktvImAMthA samyaktva cAlyuM jAya che' evuM mAnavAnI Apatti Avaze. mULA vagerene khAvA e atinitva nathI, jyAre mAMsa khAvuM e te atininya che. mATe tenAthI samyaktvanA nAza thaI jAya che' evuM jo kahezeA tA parastrIgamana tA nirvivAda rIte atIva ninda hAI samyaktvanAzaka banI jaze. ane tA pachI parastrIgamananA vyasanI evA satyaki vagerenA samyaktvanA uccheda thaI jaze. [anucitapravRttimAnamAM paNa zraddhAguNathI samyaktva Take.] tethI ja khilavAsI manuSyA paNa tevA vizeSaprakAranA kakSayApazamathI jo mAMsa tyAganA niyama karI zakatA haiAya te samyaktvIemAM tA e nirvivAda rIte hAvA ja joIe. ane tethI mAMsabhakSaNa karanAramAM samyaktva Take ja nahi e mAnavu joie' e vAta paNa nirasta jANavI, kemake samyakRtva bhAvadharUpa heAI mAtrakuladharUpa nathI. Azaya e che ke je kulamAM mAMsabhakSaNAdine rivAja haiAya te kulamAM paNa e bhAvadhama sabhavita che, kemake tevI vicitrakama pariNatinA kAraNe anucitapravRtti vALA khanelA jIvamAM paNa zraddhAguNanA kAraNe samyaktva TakI zake che, nahitaratA keTalAka ceArA paNa parastrIMgamananA niyama karI zakatA haiAya tA samyaktvIne tA sutara hAvA joie' evuM paNa kahI zakAtu hAvAthI parastrIgamanathI nahi aTakelA satyaki vagerenuM samyaktva paN cAlyu' javAnI Apatti Ave. mAMsAhAra narakAsutra dhanA hetubhUta hoi, tenAthI nahi aTakela jIvane samyaktva mAnI zakAtuM nathI, kemake samyaktvanI hAjarImAM te narakAyu maMdhAtuM nathI' evI paNa zakA karavI nahi, kemake emate mahAAra bha-mahAparigraha paNa narakAsukha'dhanA hetubhUta hAI tenAthI nahi aTakela kRSNavAsudeva vageremAM 58
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA zrlA, 84 kRSNavAsudevAdInAmapi samyaktvApagamApatteH / kiJca samyaktvadhAriNAM kRSNaprabhRtInAM mAMsabhakSaNe'pi samyaktvApagamaH zAstre'pi zrUyate / tadukta' SaSThAGge - ( 16 118) 'taeNa se duvae rAyA kaMpillapura nagara aNupavisai, aNupavisittA viula asaNa 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA ko Dubi - purase sahAve sAvittA evaM vayAsI, gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA viula asaNa 4 suraM ca majja ca maMca sIdhu ca sannaM ca subahupupphaphalavatthaMgaMdha malyAlaMkAra ca vAsudevapAmokkhANaM rAyasahastANaM AvAsesu sAharaha, tevi sAharaMti, taeNa te vAsudevappAmokkhA taM viula asaNa 4 jAva pasanna ca AsAemANA vihati tti' / na ca - atra mAMsabhakSaNAdikaM svaparivArabhUtamithyAdRzAmeva ' tAjJAtimittktvaatttkrtRk' vyapadiSTaM - iti zaGkanIya', 'vAsudevapramukhA' ityatra sarveSAmekakriyAyogAt, samyaktvanAzake tatra tadAjJApanAsyApyanupapattezca / yattu varNanamAtratvenaitatsUtrasyAkiJcikaratva' pareNodbhAvyate tasya mahAneva kRtAntakopaH, evaM sati svargaddharyAdipratipAdakasUtrANAmapi varNanamAtratvenAkiJcitkaratAyA vAvadUkena vaktuM zakyatvAd, lokanindyaviSayamAtreNApi yathAsthitArthapratipAdaka sUtravilope nAstikatvasyAnivAritaprasaratayA sarvavilopaprasaGgAditi // , 458 paNa samyaktvanA abhAva thaI javAnI Apatti Ave. vaLI samItadhArI kRSNa vagerenuM samyaktva mAMsabhakSaNa heAvA chatAM cAlyuM gayuM nahetu evu zastramAM paNa jANavA maLe che. chaThThA jJAtAdhama kathAaMga (a. 16 sU. 118 ) mAM kahyuM che ke-- 'tyAre te drupadarAjA kAMpilyapura nagaramAM praveze che, pravezIne vipula pramANamAM azana-pAna-khAdima-svAdima taiyAra karAve che. taiyAra karAvIne kauTuMbika puruSone khAlAve che. kheAlAvIne A pramANe kahe che-he devAnupriyA ! tame jAva, ane vipula azanAdi cAra temaja dAru, madya, mAMsa, sIdhu, prasanna (taruvizeSa), dhaNA puSpa- phaLa-vastra-gadhamAlya ane alaMkArAne vAsudeva vagere hAra rAjAonA rAjamaheleAmAM laI jAva. teo paNa laI jAya che. tyAre te vAsudevavagere rAjAe te vipula azanAdi yAvat prasannane khAtA khAtA vihare che.'--ahI* je mAMsabhakSaNa kahyu che te te kRSNanA parivAramAM ja rahela mithyAtvIee karyu che. paNa tema chatAM te mAMsabhakSaNa kRSNunI AjJAnimittaka hAI te bhakSaNanA 'kRSNakatuM ka' tarIke ullekha karyAM che--evI za*kA na karavI, kemake 'vAsudevavagere' evu je kahyuM che temAM jeTalAnI gaNatarI che te badhAnA eka kriyAmAM anvaya hAvAthI anyanI jema kRSNamAM paNa vAstavika kartRtva ja jaNAya che, AjJAnimitte thayela aupacArika kartRtva nahi. vaLI mAMsAhAra je samyaktvanAzaka hAya tA tA kRSNa tenI AjJA Ape e vAta paNa asa'gata che. vaLI A sUtra teA mAtra varNanarUpa che, vAstavikatAne jaNAvavA mATe e akicikara che' ityAdi pUrva pakSIe je kahyu che temAMtA mATA kRtAnta kApa AvI paDe che, kemake e rIte te "svaMganI Rddhi vagerenu prati pAdana karatA sUtro paNa vanamAtra karanArA che, vAstavikatAne jaNAvavA mATe ki cikara che" evu' vAcALa pUrva pakSI kahI zake che. vaLI sUtranA viSaya leAkaninda hAvA 1. tadA'tha drupado rAjA kAmpilyapura nagaramanupravizati, anupravizya vipulamazana 4 upaskArayati upaskArayitvA kauTuMbika puruSAn zabdApayati, zabdApayitvaiva avadat "gacchata yUya devAnupriyAH / vipula azana 4 surAM ca madyaM ca mAMsa ca sIdhu ca prasanna ca subahu puSpaphalavastragandhamAlyAlaGkAra ca vAsudevapramukhAgAM rAjamahasrANAmaHvAsepu nayata, te'pi nayanti tadA te vAsudevapramukhAH tad vipulamazanaM 4 yAvatprasanna cAsvAdamAnA viharanti /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ pan che palAdI vicAraNA kiJca yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvasya mUlocchedaH syAttadA tatra tapaHprAyazcitta nopadiSTa syAt , utazca tattatra / tadukta' zrAddhajItasUtravRttyoH 'cauguru Nate, caula hu parittabhoge sacittavajjissa / maMsAsavavayabhaMge chagguru cauguru aNAbhoge // 91 // vyAkhyA-sacittavarjakasya zrAvakAdeH anantatti anantakAyAnAM mUlakAkAdInAM bhakSaNe caturgaru bhavati / yadAgamaH so uNa jigapaDikuTho aNaMtajIvANa gAyaNipphaNNo / gehI pasaMgadoso aNatakAo ao gurugA // [ ] tathA sacittavarjakasyaiva zrAddhAdeH parittatti pratyekaparibhoge pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghu prAyazcittam / tathA mAMsAsavayorupalakSaNAnmadhunavanItayozca vayabhaMgetti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam / tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaDguru, caugurutti anAbhoge sati mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGge caturguru prAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArthaH iti / tato 'mAMsabhakSaNe samyaktvaM nazyatyeva' ityayamapi kuvikalpa eveti bodhyam // 84 // ___ nanu kuvikalpocchedenAjJAyA pravRttihitAvahoktA, na cAjJAmAtrAnusaraNa hitAvaha saMbhavati, sarvatra saulabhyAd, dRzyante hi sarve'pi nijanijagurvAdyAjJAyattA ityupAdeyAjJAvizeSamAha ANA puNa jagaguruNo egaMtasuhAvahA suparisuddhA / aparikkhiA Na gijjhA sA savvA NAmamitteNaM // 85 // (mAzA punarorevAnakuvAvaha surizuddhAM ! mArIkSitA grAhyA sA ha nAmamAtrA II ) mAtrathI ene yathAsthita artha pratipAdaka sUtra tarIke vilepa karI devAmAM Ave te sarvapraNIta sUtrane na mAnavA rUpa nAstikatA ja nibaMdha rIte AvI javAthI sarvasUtrone vilopa karavAnI Apatti AvI paDe. [tapa prAyazcitta asaMgata banavAnI Apatti]. vaLI anaMtakAyAdinuM ke mAMsAdinuM bhakSaNa karavAmAM samyaktvano je mULathI ja uccheda thaI jato hoya to tenuM tapa prAyazcitta kahyuM na hota, paNa te kahyuM te che. zrAddhajItakapasUtra ane tenI vRtti (91) mAM kahyuM che ke- "sacittavarjaka zrAvakavagere mULA-Adu vagere anaMtakAyanuM bhakSaNa kare to catarga2 prAyazcitta Ave. AgamamAM kahyuM che ke "ta anaMtakAyamAMthI banela piMDa zrI jinezvarothI niSiddha che, anaMta jIvonA zarIrathI banela che. vizeSamRddhi karAvanAra che (ane tethI) punaH te deSa thavAno saMbhava rahevA 35 prasaMgadeSavALA che, temaja anaMtakAya che mATe gRhasthane caturtha prAyazcitta Ave." tathA sacitta- vaka ja zrAvakAdine pratyeka vana. evA AzrAdi ke pupaphaLAdine paribhega karavAmAM caturbhAdhu prAyazcitta Ave. tathA mAMsanA, dArUnA, madhanA ane mAkhaNanA vratane Abhaga pUrvaka bhaMga thavAmAM paDUguru prAyazcitta jANavuM. ane anAbhogapUrvaka te bhaMga thavAmAM caturu prAyazcitta jANavuM. ahIM madha ane mAkhaNurUpa mahAvigaInuM prahaNa mAMsAdinA upalakSaNathI jANavuM. temaja anAbhogathI thayela vratabhaMganI vAta caturga2 prAyazcittamAM judI karI che tethI jaguru prAyazcittamAM vratabhaMga AbhegapUrvakano le e jANavuM. A pramANe gAthApharArtha jANavo." mATe "mAMsabhakSaNa karavAmAM samyaktvane nAza thaI jAya" e vAta paNa kuvikalpa ja che e jANavuM. 84 1. caturgurvanante caturlaghu pratyekabhoge sacittavarjakasya / mAMsAsavavratabhaGge SaDaguru caturguru anAbhoge // 2. sa punaH jinapratikruSTo'nantajIvAnAM gAtraniSpannaH / gRddhiH prasaGgadoSo'nantakAyo'to gurukAH //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaparIkSA ple. 86 ANApuNatti / AzApunarjagadgurAstribhuvanadhamagurorbhagavato vItarAgasya suparizuddhA samyakparIkSAprAptA, ekAntasukhAvahA niyamena svargApavargAdisukhaheturgrAhyeti yogaH / sA''kSA sarvA nAmamAtreNAparIkSitA satI na grAhyA, prekSAvatpravRtteH parIkSAniyatatvAditi bhAvaH / / 85 / / etatparIkSopAyamAha kasacheyatAvajogA parikkhiyavvA ya sA suvaNaM va / esA dhammaparikkhA NAyavyA buddhimaMteNaM // 86 // (kapacchedatApayogAtparIkSitavyA ca sA suvarNamiva / eSA dharmaparIkSA jJAtavyA baddhimatA // 86) sA AjJA / kaSacchedatApayogAtsuvarNamiva parIkSaNIyA / yathAhi yuktisvarNe jAtyasvarNa ca suvarNamAtrasAmyena mugdhalokairabhedena pratIyamAne kaSacchedatApairvicakSaNAstatparIkSaNa kartutsahante, tathA''jJAyAmapi mugdhaiH sarvatra nAmamAtrAdekatvena pratIyamAnAyAM vicakSaNAstatparIkSAM kaSacchedatApaiH kartumutsahanta iti / buddhimataiSA dharmaparIkSA zAtavyA / yaiva hyAjJA sA sarva eva dharma ityAjJAparIkSaiva dharmaparIkSetibhAvaH / / 86 / / kaSAdInevAtra yojayitumAha [suparizuddha AjJA ja grAhya che ]. -kuvikalane choDIne AjJA mujaba pravRtti karavI hitAvaha che evuM tame kahyuM. paNa AjJA mAtrane anusaravuM e kAMI hitAvaha hovuM saMbhavatuM nathI, kemake lagabhaga badhA ja pitapotAnA guru-vaDIla vagerenI AjJAne AdhIna hevA dekhAya ja che ane tema chatAM teonuM hita dekhAtuM nathI-evI zaMkAnA samAdhAna tarIke granthakAra upAdeya (hitAvaha) AjJAvizeSane jaNAve che- gAthAtha - traNa bhuvananA dharmaguru vItarAgaparamAtmAnI, samyaphaparIkSAmAMthI uttIrNa thaela hoI suparizuddha evI AjJA e ekAnta sukhAvaha hoya che, arthAt te niyamAM svarga-mokSAdisukhanI hetu bane che e jANavuM. vaLI te AjJA, AjJA pharamAvanAra vyaktinA nAmamAtrane AgaLa karIne, parIkSA karyA vagara ja svIkArI levI na joIe, kemake DAhyA mANaso sarvapravRttio parIkSA karIne ja kare che. [TIkAno artha saraLa che.] 8pA AjJAnI parIkSAnA upAya dekhADatA granthakAra kahe che - gAthAtha :- te AjJAnI suvarNanI jema kaSa-ida ane tApathI parIkSA karavI. buddhimAna puruSoe A AjJAnI parIkSAne ja dhama parIkSA samajavI, kemake je vItarAgabhagavaMtanI AjJA che te saghaLI dharmarUpa che. [ dhamanI kakSAdi parIkSA ] jema yuktithI banAvela suvarNa (TuM sonuM) ane jAtya suvarNa mugdhalokene ekasarakhA senA tarIke pratIta thatuM hovA chatAM vicakSaNapuruSe tenI parIkSA karavA utsAhita bane che tema "prabhu mahAvIranI AjJA, dhama" vagere rU5 ekanAmathI cAlatI AjJAne mugdha jIvo nAmamAtranA kAraNe eka ja mAnatA hovA chatAM vicakSaNapuruSo kaSa-cheda-tApathI tenI parIkSA karavA utsAhita bane che. A je AjJA che te ja badhe dharma che. eTale A AjJAnI parIkSA e ja dharma parIkSA che. 82aa AjJAnI kaSa vagerethI parIkSA zI rIte karavI e jaNAvatA granthakAra kahe che
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmanI kaSa-cheda-tApa parIkSA vihipaDisehA u kaso tajjogakkhemakAriNI kiriyA / cheo tAvo ya ihaM vAo jIvAitattANaM // 8 // (vidhipratiSedhau tu kaSastadyogakSemakAriNI kriyA / chedastApazca iha vAdo jIvAditatvAnAm // 87 // ) vihipaDisehAutti / vidhiH aviruddhakartavyArthopadezaka vAkyam / svargakevalArthinA tapodhyAnAdi kartavya' ityAdi / pratiSedhaH punaH 'na hiMsyAtsarvabhUtAni' ityAdi / etau dvAviha dharmaparIkSAyAM kaSa eva suvarNaparIkSAyAM kaSapaTTakarekheva / idamuphta bhavati-yatra dharme uktalakSaNau vidhipratiSedhau puSkalAvupalabhyate sa dharmaH kaSazuddhaH, na punaH "anyadharmasthitAH sattvA asurA iva viSNunA / ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate // " ityAdivAkyagarbha iti / tayovidhipratiSedhayoryogo'nAvibhUtayoH saMbhavaH, kSema cAvibhUtayoH pAlanA, tatkAriNI kriyA bhikSATanAdibAhyavyApArarUpA chedaH / yathA kaSazuddhAvapyantargatAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagulikAdezchemAdriyante tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante prekSAvantaH / sa ca chedo vizuddhabAhyaceSTArUpaH, vizuddhA ca ceSTA sA yatrA'santAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau svAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAravirahitAvuttarottarAM vRddhimanubhavataH, IdRzI yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharmazchedazuddha iti / tApazca jIvAditattvAnAM vAdaH syaadvaadriityopnyaasH| yathAhi kaSacchedazuddhamapi suvarNa tApamasahamAna kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kaSaccheda gAthArtha - A dhama parIkSAmAM vidhi ane pratiSedha e kaSa che, tene garama karanAra kiyA e cheda che ane jIvAdi tattvono vAda e tApa che. aviruddha kartavyabhUta arthanuM upadezaka vAkaya e vidhi. jemake svarganA athI e tapa-dhyAna vagere karavA. "sarva jIvone haNavA nahi" ItyAdi vAkaya e pratiSedha che. jema suvarNa parIkSAmAM kaSapaTTaka para paDatI rekhA e kaSaparIkSA che tema A dharmanI vidhi ane pratiSedha e be kaSaparIkSA che. tAtparya, je dharmamAM AvA ghaNuM vidhi ane pratiSedha hoya te kaSazuddha jANa paNa jema viSNue asurono uchera karyo tema anyadharmamAM rahelA jIvone ucheda karo. tene vadha karavAmAM koI deza nathI." ItyAdi vAyagarbhita dharma e kaSazuddha nathI. (kema ke emAM hiMsAno niSedha nathI.) A be vidhi- pratiSedhane yoga (= prakaTa na thaela hoya tene prakaTa karavuM te) ane kSema (=prakaTa thaelane jALavI rAkhavA te) karanArI bhikSATanAdi bAhya pravRttirUpa kiyA e cheda che. jema kaSaparIkSAmAMthI zuddha tarIke bahAra paDela sonAnI paNa aMtargata azuddhinI zaMkA karatA sonIo suvarNagulikA vagereno cheda kare che ema kaSazuddha evA paNa dharmanI buddhimAno cheda parIkSA kare che e cheda vizuddha bAhya ceSTArUpa che. ane vizuddha ceSTA tene kahevAya che jenAthI gerahAjara evA paNa vidhipratiSedha abAdhita rUpe svasvarUpa pAme, ane svasvarUpa pAmI gaela vidhipratiSedha aticAra zunya rIte uttarottara vRddhi pAme. AvI vizuddhaceSTA vistAra pUrvaka je dharmamAM kahelI hoya te dharmane chedazuddha jANa.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 dharmaparIkSA lai. 87-88 zuddhau tApaparIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayati, ato jIvAditattvAnAM syAdvAdaprarUpaNayA tApazuddhiranveSaNIyA / yatra hi zAstre dravyarUpatayA'pracyutAnutpannaH, paryAyAtmakatayA ca pratisvamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate, syAttatra tApazuddhiH / yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhA(? dha)zuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate, na punaranyatheti / atra ca tApaparIkSA balavatI, kapacchedabhAve'pi tApAbhAve parIkSA'siddheH, na hi tApe vighaTamAna hema kaSacchedayoH satorapi sva svarUpa pratipattumala', yuktisvarNasvAttasyeti / / 87 // etAbhiH parIkSAbhidharma parIkSite dharmavAn gururapi parIkSita eva bhavatItyabhiprAyavAnAha eyAhiM parikkhAhiM muddhe dhammami pariNayA je u / guruNo guNajalaNihiNo te vi visuddhA suvaNaM va / / 88 / / (etAbhiH parIkSAbhiH zuddhe dharma pariNatA ye tu / guravo guNajalanidhayaste'pi vizuddhAH suvarNamiva // 88 // ) [tApaparIkSA traNemAM mukhya] javAdi tattvone syAdavAdarItie upanyAsa karavA rUpa vAda e tApaparIkSA che. jema kaSa ane chedaparIkSAthI zuddha evuM paNa sonuM tApane sahana na karI zakavAthI zyAmapaDI javAne doSa pAme te sAcuM suvarNa nathI kahevAtuM ema dharma paNa kaSa ane chedanI zuddhi hovA chatAM tApa parIkSAmAM Ubho rahI na zake te "dharmarUpa raheto nathI. tethI jIvAdi tattanI syAdavAdaprarUpaNAthI tApa zuddhi vicAravI. je zAstramAM jIvAdine dravyarUpe apracuta-anutpanna (nitya) kahyA hoya ane paryAyarUpe vyakti vyakti kSaNe kSaNe judA judA rUpa pAmavA dvArA anitya svabhAvavALA havA kahyA hoya temAM tApazuddhi jANavI, kemake pariNAmI evA ja AtmAmAM te vizeSa prakArano azuddhaparyAya prakaTa thatuM hoya te ja ane tene nAza zakya hoya te ja tene dUra karanAra tarIke ukatasva. rUpavALo kaSa ane bAhya ceSTAzuddhirUpa cheda saMgata bane che, anyathA nahi. [ahIM tathA vizuddha' nA sthAne tathAvizuddha' evo pATha yogya lAge che. evo pATha hoya te A pramANe artha jANavo-kemake pariNAmI evA AtmAmAM ja te vizeSa prakArano zuddha paryAya thato hovAthI uktasvarUpavALa kaSa ane bAhyaceSTA zuddhirUpa cheda saMgata bane che, anyathA nahi.] A traNemAM tApa parIkSA mukhya che, kemake kaSa-cheda hovA chatAM tApa na hoya te parIkSA siddha thatI nathI. tApa parIkSAmAM uttIrNa na thatuM suvarNa kaSa-chedamAMthI zuddha rIte uttIrNa thayuM hoya te paNa potAne suvarNa tarIke oLakhAvI zakatuM nathI, kemake e kRtrima suvarNa hoya che. 587nA A parIkSAo vaDe dharmanI parIkSA thae chate dharmavAna gurunI paNa parIkSA thaI jAya che tevA abhiprAyathI prakAra kahe che - gAthArtha - A kaSAdiparIkSAethI zuddha evA dharmamAM je pariNata thaelA che te guNasamudra guruo paNa suvarNanI jema vizuddha jANavA.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 gurune suvarNanI upamA etAbhiH kaSAdiparIkSAbhiH zuddha dharme ye pariNatA eva te guravo'pi guNajala nidhayaH suvarNamiva vizuddhA draSTavyAH, 'yadravya yadA yadrUpeNa pariNamate tattadA tanmayameva' iti zuddhadharmapariNatA guravo'pi zuddhadharmarUpatvenaivAdaraNIyA iti bhAvaH // 88 // suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAha satthoiyaguNajutto suvannasariso gurU viNidiTTo / tA tattha bhaNaMti ime visaghAyAI suvannaguNe / / 89 // (zAstroditaguNayuktaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH / tasmAttatra bhaNantImAn viSaghAtAdInsuvarNaguNAn // 89 // ) satthoiyatti / zAstra dazavakAlikAdAvuditAH pratipAditA ye guNAH sAdhuguNAstairyuktaH sahitaH suvarNasadRzo guruvinirdiSTaH tattasmAtkAraNAt tatra gurau viSaghAtAdIna imAnanantarameva vakSyamANAn suvarNaguNAn yojayanti // 89 // avArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvasAdhau gurau tadyojanAya ca pUrvAcArya(zrIharibhadrasUri)kRtA eva tisro gAthA upanyasyati visaghAi-rasAyaNa-maMgalattha-viNae-payAhiNAvatte / gurue-aDajjha-'kucche aTTha subanne guNA huMti / 90 // (viSaghAtirasAyanamagalArthavinata pradakSiNAvarttam / gurukamadAhyAkutsyamaSTau suvarNe guNA bhavanti // 90 // ) visaghAi ityaadi| viSaghAti garadoSahananazIla suvarNa bhavati / rasAyanamaGgAlArthavinI tamiti karmadhArayapadam / rasAyana vayaHstambhana', maGgalArtha maGgalaprayojana, vinItamiva vinItaM, kaTakakeyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvarttamatitApane pradakSiNAvRtti, tathA guruka alaghusAra vAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadaM, tatrAdAhyamagneradahanIyaH, sAratvAdeva, akutsyamakutsanIya, akuthitagandhatvAditi / evamaSTau suvarNe hemni guNA asAdhAraNadharmA bhavanti syuriti gAthArthaH // 90 // etatsamAnAn sAdhuguNAnAha je dravya jyAre je rUpe pariName che tyAre te tamaya ja banI jAya che. mATe zuddhadharmarUpe pariNamelA guruo paNa zuddhadharmarUpa ja hoI AdaraNIya bane che. A tAtparyArtha che.A88 guruo suvarNa sadaza bane che e vAtanI bhAvanA karatA grathakAra kahe che - gAthAtha - dazavaikAlikAdi zAstramAM sAdhunA je guNo kahyA che te guNothI yukta guru suvarNa sadeza kahevAyA che. tethI te gurumAM hamaNe AgaLa kahevAnAra viSaghAta vagere rUpa suvarNaguNonI ghaTanA karavI. (TIkAthe sugama che.) 8aaaa A bAbatamAM suvarNanA ATha guNonuM pratipAdana karavA ane bhAvasAdhurUpa gurumAM tene ghaTAvavA mATe pUrvAyAya (zrI haribhadrasUribha0) nI yaamaan| a-242 -yAsa re che-- gAthAtha - suvarNanA A ATha asAdhAraNa dharmarUpa guNa hoya che-viSaghAtI, 2sAya, masAtha, vinIta, pradakSiNAvata', guru, mahA bhane matsya. [ zuddhadharma pariNata sAdhunA suvarNa daza ATha guNa ] suvarNanA ATha asAdhAraNa dharmo. (1) viSaghAti-te garanA doSane haNI nAkhapaanaa 21mANu ya che. (2) 2sAya-bharanI asane bhAvanA2 cha (3) maMgalAtha-maMgalanuM prayojana sAre che. (4) vinIta-jema vinIta bALakane jevo ghaDa hoya tevo ghaDI zakAya che tema suvarNa paNa kaTaka-keyura vagere rUpe jevuM ghaDavuM
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 dharmaparIkSA zloka 92-93 iya moha visaM ghAyai 1 sivovaesA rasAyaNaM hoi 2 / guNao ya maMgalatthaM 3 kuNai viNIo a joggotti 4 // 91 // (iti mohaviSaM ghAtayati zivopadezAdrasAyana bhavati / guNatazca maGgAlArtha karoti vinItazca yogya iti // 91 // ) ___iyatti / ityeva suvarNavadityarthaH, 1 mohaviSa vivekacaitanyApahAri, ghAtayati nAzayati keSAJcit sAdhuriti prkrmH| kutaH 1 ityAha zivopadezAnmokSamArgaprarUpaNAt / tathA 2 sa eva rasAyanamiva rasAyanaM bhavati jAyate, zivopadezAdevA'jarAmararakSAhetutvAt / tathA 3 guNatazca svaguNamAhAtmyena ca maGgalArtha maGgalaprayojanaduritopazamamityarthaH karoti vidhatte / 4 vinItazca prakRtyaiva bhavatyasau, yogya iti kRtvA // 91 / / tathA maggaNusAri payAhiNa 5 gaMbhIro garuao tahA hoi 6 / kohaggiNA aDajjho 7 akuccho sai sIlabhAveNaM 8 // 92 // (mArgAnusAritva pradakSiNatva gaMbhIraH gurukakastathA bhavati / krodhAgninA'dAhyo'kutsyaH sadA zIlabhAvena / / 92 // ) ___ maggaNusAritti / 5 mArgAnusAritva sarvatra yatsAdhostatpradakSiNAvarttatvamucyate / 6 gaMbhIro'tucchacetAH gurukako guruka ityarthaH / tathA iti samuccaye bhavati syAt / tathA 7 krodhAgninA'dAhyaH suvarNavat tathA 8 akutsyaH sadA zIlabhAvena zIlalakSaNasaugandhyasadbhAveneti // 12 // nigamayannAha evaM suvannasariso paDipunnAhiaguNo gurU Neo / ___iyaro vi samuciyaguNo Na u mUlaguNehi parihINo // 13 // (eva suvarNasadRzaH pratipUrNAdhikaguNo gurujJeyaH / itaro'pi samucitaguNo na tu mUlaguNaiH parihInaH / / 93 // ) hoya tevuM ghaDI zakAya evuM hoya che. (5) pradakSiNavattaatyaMta tapAvavAmAM prakSiAvRttivANu DAya che. (6) gu-sadhusA2-78=tu27 hetu nathI (7) mhaabagnithI na baLe tevuM ane (8) akasya-kuthita gaMdhavinAnuM hoI akasanIya hoya che. 9oo Ane samAna sAdhunA ATha guNone prakAra jaNAve che- gAthArtha - suvarNanI jema sAdhu paNa (1) vivekarUpI caitanyane dUra karanAra meharUpI viSane mekSamArganI prarUpaNAthI haNe che mATe viSaghAtI che. (2) mokSamArganA upadeza dvArA ja ajarAmararakSAnA hetubhUta hoI rasAyaNanI jema rasAyaNa che. tathA (3) svaguNanA prabhAve maMgalArtha hoya che arthAt maMgalanuM je duritanA upazamarUpa projana hoya che te prayojana sAranArA hoya che. temaja (4) yogyatAnA kAraNe prakatithI ja vinIta hoya che. (TIkAthI paNa AmAM AvI gayo.) 91 tathA-- gAthArtha - (5) sAdhu sarvatra je mArgAnusAritA jALave che e ja tenuM pradakSiNavatva che. (6) turatA-kSudratAvinAnA cittavALA hoI guruka hoya che. tathA (7) koSa rUpI agnithI adAhya hoya che. temaja (8) hamezA zIlarUpa sugaMdhathI yukta hoI akasya hoya che. (TIkArtha sugama che.) 9rA A ATha guNanuM nigamana 42tA a-242 47 cha- .
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukulavAsanI AsevyatA 465 ___ evaMti / evamuktaprakAreNa suvarNasadRzaH sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA anyUnAH adhikaguNAH pratirUpAdivizeSaguNA yasya sa tathA guru yaH / apavAdAbhiprAyeNAhaitaro'pi kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi samucitaguNaH pAdArddhahInaguNo gurujJeyaH, na tu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / ukta ca [paMcA0 11/35] _ 'guruguNarahio vi iha daTTabvo mUlaguNaviutto jo' tti / mUlaguNasAhitye tu samucitaguNalAbhAd na kiJcidguNavaikalyenA'gurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH / ukta ca-'Na u guNamittavihUNotti caMDaruddo udAharaNa // " ti // 93 // ucitaguNazca guruna parityAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartitavyamityAha eyAriso khalu gurU kulavahuNAeNa Neva mottavyo / eyassa u ANAe jaiNA dhammami jaiavvaM // 94 // (AtAdazaH vahu guH kutravadhUsAnena naiva moDyaH uta vArA vatinA gharme vatatam II14) ____etAdRza ucitaguNaH, khalu nizcaye guruH kulavadhUzAtena naiva moktavyaH / yathAhi kulavadhU. rbha; bhatsitApi taccaraNau na parityajati, tathA suziSyeNa bhatsitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / tu punaH etasyAcitaguNasya gurorAkSayA yatinA dhame yatitavyam // 98 // tadAjJAsthitasya ca yo guNaH saMpadyate tamAha gAthArtha:- A pramANe suvarNatulya tathA paripUrNa ke adhikaguNavALA sAdhu guru jANavA. mULaguNethI rahita na hoya tevA Itara paNa samucitaguNavALA sAdhu guru jANavA. sAmAnyathI bhAvasAdhunA guNo hovAthI suvarNa sadaza, ane emAM ekapaNu e che na hevAthI pratipUrNa guNI, temaja pratirUpavagere vizeSaguNathI paNa yukta hovAthI adhikaguNa AvA sAdhune guru jANavA. apavAdanA abhiprAyathI uttarArdhamAM kahe che ke - kAlavagerenI hInatAnA kAraNe eka-be vagere guNothI hIna hoya yAvat cothA bhAganA ke aDadhA bhAganA guNethI hIna hoya te paNa je samucita guNavALA hoya te emane guru jANavA. paNa mUlaguNothI rahita hoya tene guru na mAnavA, kemake tenAmAM gurupaNAnA lakSaNo hotA nathI evuM zAstramAM pratipAdana karyuM che. paMcAzaka (11-35)mAM kahyuM che ke guruguNarahita tarIke ahIM te sAdhu levA je mULaguNarahita heya. mULaguNanI hAjarI hoya te te samucitaguNa hAjara hoI keI kaI guNanI gerahAjarI hevA mAtrathI aguru mAnI na levA. kahyuM che ke "ekAda guNamAtravihIna hoya tene guruguNa rahita na mAnavA. emAM caMdrAcArya udAharaNa jANavuM' 93 vaLI "ucitaguNavALA gurune tyAga na kara mitu temanI AjJAmAM ja rahevuM evuM prathakAra jaNAve che - gAthAtha:- AvA ucitaguNavALA gurune kulavadhUnA duSTAtamujaba cheDavA nahi. jema kulavadhU pati taraphathI tiraskAra pAme te paNa patinA caraNene choDatI nathI tema suziSya guruvaDe ThapakArAya te paNa ucitaguNavALA gurunA caraNanI sevA choDavI nahi. uparathI ucitaguNavALA A gurunI AjJAnusAre ja suziSya dharmamAM pravartAvuM. (TIkAtha sugama che.) 94aa AvA ucitaguNavALA gurunI AjJAmAM rahela sAdhune je guNa (lAbha) 2. guruguNarahito'pIha draSTavyo mUlamuNaviyukto yaH / na tu guNamAtravihIna iti caMDarudra udAharaNam //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 dharma parIkSA leA. 85-26 guruNAssiya bajhANudvANasuddhacittassa / ajhapajhAmi vi egaggataM samullasaha // 95 // ( gurvAjJAyAM sthitasya ca bAhyAnuSThAnazuddhacittasya / adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 95 // ) guruNA ti / gurvAjJAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato bAhyAnuSThAnena vihitAvazyakAdikriyA yogarUpeNa zuddhacittasya jJAnayogapratibandhakakarmamala vigamavizadIkRta hRdayasya nizcayAvalaMbanadazAyAM zuddhAtmasvabhAva pariNatau prakaTIbhUtAyAM adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 8 // tattaH Si mati ? phAr-- taMmi ya AyasarUvaM visayakasAyAidosamalarahiaM / vinnANANaMdaghaNaM parisuddha hoi paccakkhaM // 96 // ( tasmiMzvAtmasvarUpa viSayakaSAyAdidoSamalarahitam / vijJAnAnaMdaghana parizuddha bhavati pratyakSam || 96 | | ) taMmiyatti / tasmiMzcAdhyAtmadhyAnaikAgratve samullasite viSayAH zabdAdaya indriyArthAH kaSAyAH krodhamAnamAyA lobhAstadAdayo ye doSamalA jIvaguNamAlinyahetavastadrahitaM tathA vijJAnAnandaghanaM svarUpapratibhAsaprazamasukhaikarasatAmApannaM parizuddhamanupahitasphaTikaratnavat prakRtyaiva nirmalamAtma svarUpa ' pratyakSa bhavati ||16|| tatazcAtmanyeva ratasya tatraiva tRptasya tatraiva ca santuSTasya svAtmamAtrapratibandha vizrAntatayA vikalpoparamaH syAdityAha - thAya che te have granthakAra jaNAve che-- [ suvarNa sadagurunI AjJAmAM rahelAne thatAM lAle ] gAthA :- gurvAjJAmAM rahelA, pariNatabyavahAravALA temaja vihita evI AvazyakAdi kriyAyAgarUpa bahmAnuSThAnathI zuddhacittavALA thayelA sAdhune adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA valase che. uktakriyAyeAgathI jJAnayogapratibaMdhaka ka`mala dUra thaI hRdaya-aMtaHkaraNa vizada khane che. AvA vizada ata:karaNavALA sAdhune nizcaya avala bana dazAmAM zuddhaAtmasvabhAvapariNati thAya che. ane tyAre adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA Ave che. praNNA e pachI zu thAya che te have granthakAra jaNAve che-- gAthA :- te adhyAtmadhyAnamAM ekAgratA ullasita thae chate zabdAdi indri viSayArUpa ane krodha-mAna-mAyA-lAbhAdi kaSAyeArUpa je doSamalA hAya che te vagaranuM vijJAnaAna kraMdhana evu' parizuddha AtmasvarUpa pratyakSa thAya che. indriyanA viSayA ane kaSAyA jIvanA guNNAnI malinatA karanAra hoI doSamarUpa che. svarUpapratibhAsa ane prazamasukha sAthe ekarasa banI gayela svarUpa te vijJAnaAnadAnasvarUpa. AjubAjumAM kAI raMgIna vastunI upAdhi na haiAya evA sphaTikarana jevu svabhAvathI ja nirmaLa AtmasvarUpa e parizuddha AtmasvarUpa. // 6 // e pratyakSa thayA pachI AtmAmAMja lIna banelA, temAM ja tRpta thaelA, ane temAM ja sa'teASa pAmelA jIva svAtmamAtranA pratiSThadhamAM vizrAnta thayelA hAi tenA vikalpe| aTakI jAya che. arthAt svAmabhinna anya koI jaDa ke cetana dravya aMge have ene pratiba dha=mamatA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukulavAsInA vikAsakrama jala hiMmi asaMkhobhe pavaNAbhAve jaha jalataraMgA | parapariNAmAbhAve va viappA tayA huMti // 97 // ( jaladhAvasaMkSobhe pavanAbhAve yathA jalataraGgAH / parapariNAmAbhAve naiva vikalyAstadA bhavanti // 97 // ) 467 jalahimmitti / asaMkSobhe saMkSobhapariNAmarahite jaladhau samudre pavanAbhAve yathA jalataraGgA naiva bhavanti tathA tadA AtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM parapariNAmasya pud galagrahaNamocana pariNAmasyAbhAve naiva vikalpAH zubhAzubharUpAzcittaviplavA bhavanti // 97 // adhyAtmadhyAnajanitAyAmAtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM sUkSmavikalpoparameNaiva sthUlavikalpoparama dADharca mAha-- atI ANaMde vatti viyappaNaM Na jatthuttaM / for attha vippA puggalasaMjogajA katto // 98 // ( kA aratiH ? AnandaH kaH ? veti vikalpana na yatroktam / anye tatra vikalpAH pudgalasaMyogajAH kutaH // 98 // ) IT atiti / kA aratiH ? ko vA''nandaH ? vikalpanamapi na yatra AtmasvarUpa pratyakSatAyAm uktam adhyAtmazAstre, svarUpAnubhavamagnatayA sannihitaM sukhaduHkhavikalpasya sUkSmasyAdhyanavakAzAt, tatrAnye vikalpAH sthUlAH pudgalasaMyogajA gRhadhanasvajanabhojanAdipudgalasaMsargajanitAH kuto bhavanti ? api tu na kutazcit svAbhAvikadharmajJAnasAmagrayA aupAdhikadharmajJAnamAtra prati pratibandhakatvAditi bhAvaH / tadayaM zuddhAtmasvabhAvAnubhavanAmA sanmAtrArthanirbhAso dharmazuklavyAnaphalaM vigalitavedyAntaracidAnandaniSyandabhUto'vikalpaH samAdhirupagIyate // 98 // asyaivAvikalpasamAdherupAyabhUtaM zuddhaM vikalpamupadarzayati " mUrchA thatA nathI, kemake peAtAnI jAtamAM ja atIva AnaMda Ave che. ane tethI para dravyanI vicAraNA rUpa vikalpA tene UThatA nathI. evu granthakAra jaNAve che-- [AtmapratyakSatAdazAnuM svarU5] gAthA:- khaLabhaLATa vagaranA samudramAM pavata na hoya tyAre jema pANInA tara'gA hAtA nathI tema tadA=mAtmasvarUpa pratyakSa hAvAnI avasthAmAM pudgalane le-mUka karavAnA pariNAmarUpa parapariNAmanI gerahAjarImAM zubha-azubha cittaviplavarUpa vikA thatA nathI. (TIkA saraLa che.) prAA adhyAtmadhyAnathI thayela AMtmasvarUpa pratyakSa thavAnI avasthAmAM ke jemAM badhA vikalpe zAMta thaI gayA che te sUvikalpo aTakavA vaDe ja sthUlavikalpAnI aTakAyata dRDha bane che evu' granthakAra jaNAve che-- gAthA :- je AtmasvarUpapratyakSatA dazAmAM ati zuM? AnaMda zuM? evA paNa vikalpA hAtA nathI evuM adhyAtmazAstramAM kahyuM che te temAM puddagalanA sa*ceAgathI thaelA anya sthUla vikalpA kayAMthI sa'bhave ? A avasthAmAM jIva svarUpanA anubhavamAM magna heAI sanihita evA paNu sukha. huHmanA sUkSma pazu vimlyono bhavAza rakhetI nathI. tethI ghr-dhn-sv4n-lobhnaahipugalanA sa`sagathI thatA sthUla vikalpe| koi rIte thatA ja nathI, kemake svAbhAvikadhama nA
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 dharmaparIkSA zla. 99 aNNe puggalabhAvA aNNo ego ya nANamittohaM / suddho esa viyappo aviappasamAhisaMjaNao // 19 // (anye pudgalabhAvA anya ekazca jJAnamAtramaham / zuddha eSa vikalpo'vikalpasamAdhisaMjanakaH / / 99 // ) annnnetti| pudgalabhAvAH pudgalapariNAmAH kAyamanovAgAnaprANakarmavargaNAdhanagRhakSetrArAmAdisaMsthAnabhAjo'vidyAprapaJcoparacitamamakAraviSayIbhUtAH, anye madAtmadravyAdekAntena pRthagbhUtAH kAlatraye'pyupayogalakSaNAsaMsparzAditi bhAvaH / ahaM ca jJAnamAtramupayogamAtrasvabhAva iti hetoH pudgalabhAvebhyo'nya ekazca, kAlatraye'pyanyadravyasaMsarge'pi tatsvabhAvAparigrahAd, anantaparyAyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapyavicalitazuddhAtmadravyaikazaktimattvAcca / na ca jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasvabhAvazAlitvenApi zuddhAtmadravyasyaikatvakSatiH saMbhavati, prabhAnairmalyadoSaharaNazaktiguNayogAjAtyaratnasyeveti / eSa zuddhAtmadravyaviSayatvena zuddho vikalpaH, avikalpasamAdheH samyak prakAreNa janakaH etajjanitasaMskArasya vikalpAntarasaMskAravirodhitvena tatastadanutthAnAd, etasya ca vahna hya vinAzyAnuvinAzavadazubhavikalpajAlamucchedya svata evoparamAditi // 99 // jJAnanI sAmagrI pAdhimadhamanAjJAna mAtra pratye pratibaMdhaka hoya che. A avika95 avasthA samAdhi kahevAya che je avikalpa "zuddha AtmasvabhAvane anubhava' nAmavALe che, sattAmAtraarthane bodhasvarUpa che, dharmazukaladhyAnanAphaLarUpa che. saMvedana karavA gya anya sarva cIja saMvedanamAMthI nIkaLI gaI hovAthI cidAnaMdanA niSyandakajharaNuM rUpa hoya che. e98 AvI avikalpa-samAdhinA upAyabhUta zuddha vikalpane dekhADatA granthakAra kahe che-- [ zuddhavikalpa avikalpasamAdhine. janaka]. gAthArtha - pudagalanA pariNAme mArA karatA judA che, upayoga mAtra svabhAvavALe hAI huM pudgalabhAthI judo chuM ane eka chuM.' A zuddhavika95 e avikalpasamAdhine samyaphaprakAre janaka che. zarIra, mana, vacana, zvAsozvAsa, karmavagaNa, dhana, ghara, kSetra, bagIco vagere AkAre pariNamelA ane avidyAnA prapaMcathI UbhI thayela mamatAnA viSayabhUta banelA evA A badhA pudagalane pariNAme che. traNe kAlamAM kayAreya paNa jIvana lakSaNabhUta upayogane saMsparza paNa pAmatA na hoI A badhA mArA AtmadravyathI ekAnta pRtha> che. traNekALamAM anyadravyane saMsarga thavA chatAM kyAreya paNa pudgala dravyanA svabhAvane svIkArato na hovAthI huM pudgala dravyathI bhinna chuM. temaja anaMtaparyAnA AvirbhAva ane tibhAva thavA chatAM avicalita rahelI zuddha AtmadravyanI ekamAtra zakti (gyatA) vALA hovAthI huM eka chuM. "zuddhAtma dravya5Na jJAna-darzana-cAritrarUpa ratnatrayasvabhAvavALuM hovAthI temAM ekatva saMbhavatuM nathI" evuM na mAnavuM, kemake prabhAnirmaLatA, deraSadUrakaravAnI zaktirUpaguNa vagere aneka svabhAvavALA jAtyaratnamAM jema eka hoya che tema AmAM paNa hoya che. ukta vikalpa zuddhaAtmadravyaviSayaka hoI zuddha che.. enAthI thayela saMskAra anya vikalpanA saMskArane virodhI heI ane agni jema
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmajJAna 49 - tadetadadhyAtmadhyAnamavikalpasamAdhisaMbandhabandhuramityetadevAmiSTuvannAha eyaM paramaM nANaM paramo dhammo imo ciya pasiddho / eyaM paramarahassaM NicchayasuddhaM jiNA biti // 10 // (etatparama jJAna paramo dharmo 'yameva prasiddhaH / etatparamarahasyaM nizcayazuddha jinA bruvate // 100 / ) eyaM paramaMti / etadadhyAtmadhyAnaM parama jJAna, jJAnasya viratiphalatvAd, viratezca samatAsAratvAt , samatAyAzcaitadAyattatvAditi bhaavH| paramo dharmo'yameva prasiddhaH durgatau patato jantordharaNAt siddhigatau niyamena dhAraNAcca / etacca paramarahasyamutkRSTopaniSadbhUtaM, nizcayazuddha pAramArthikanayavizadIkRta jinAstIrthakarA avate / yAgamaH- [ o0 ni0] paramarahassamisI(mI)Na samattagaNipiDagajhariasArANa / pariNAmiya pamANa NicchayamavalaMbamANANa // 760 // [paMca va0 602 ] // 100 / / adhyAtmasya pravacane paramarahasya vAdeva parIkSakaiH sarvatra tadanullaGghanenaiva pravRttiH karttavyetyabhiprAyavAnAha ajjhappAbAheNaM visayavivegaM ao muNI viti / jutto hu (hi) dhammavAo Na sukavAo vivAo vA // 101 // (madhyAmAvAna vayanivemato munayo yuvati | yu vahu(hi) dharmavAvo na sunnavAho vivAro vA 8) ajjhappAbAheNaM ti / ato'dhyAtmasya paramarahasyatvAdadhyAtmAbAdhena svprgtmaicyaadismnvibaLataNano nAza karI pachI pote paNa svayaM nAza pAmI jAya che tema A vikalpa paNa azubhavikalpanI jALane ucheda karI svayaM zAMta thaI jato hoI A zuddhavikalpa avikalpa samAdhine samyaphaprakAre janaka bane che. chellA [adhyAtmajJAnanI stuti]. Ama A adhyAtmadhyAna avikalpasamAdhinA janakanvarUpa saMbaMdhane dharAvatuM hoI ghaNuM suMdara che. tethI tenI ja stavanA karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha -A adhyAtmadhyAna ja paramajJAna che, paramadharma tarIke A ja prasiddha che, A ja nizcayazuddha parama rahasya che evuM zrI tIrthaMkaro kahe che. - jJAnanuM phaLa virati che jene sAra samatA che. A samatA adhyAtmadhyAnane AdhIna che mATe zreSThajJAnanuM paraMparAe je sArabhUta kArya che te samatA A adhyAtmadhyAnathI thatI hAI e adhyAtmadhyAnane paramajJAna kahyuM che. ema e durgatimAM paDatA jIvane dhAranAra (bacAvanAra) hoI temaja siddhigatimAM avazya dhAranAra (laI janAra-TakAvanAra) hAI parama dharma che. pAramArthikanaya-nizcayanayathI vizada banela te utkRSTa upaniSadabhUta che. eghiniyukti (760) (ane paMcavatu-602) mAM kahyuM che ke- jeoe samasta dvAdazAMgIne sAra dhArI rAkhe che tevA ane nizcayanuM avalaMbana karatA evA traSione A paramarahasya tarIke saMmata che ke pariNAma e pramANe che. (athota bAhyakriyAne 'ha paNa jIvanA adhya vasAya ja kamanAbaMdha ke nijarA vageremAM mukhya bhAga bhajave che.)' 100! Ama pravacanamAM adhyAtma ja paramarahasyabhUta hAI parIkSakoe sarvatra tenuM ullaMghana na thAya e rIte ja pravRtti karavI joIe evA abhiprAyavALA graMthakAra kahe che
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA leAka 101-102 tazubhAzayAvicchedena viSaya viveka nirNinISitArthanirNaya bruvate munayo vigalitarAgadveSAH sAdhavaH karttavyamiti zeSaH / hi yato dharmavAda eva madhyasthena pApabhIruNA ca samaM tattvanirNayArthamapakSapAtena kathAprAraMbha lakSaNo yuktaH, tattvajJAnaphalatvAt tasya, na zuSkavAdaH, jaye parAjaye vA parasya svasya cAnarthalaghutvApatteH kaNThazoSamAtraphalaH, vivAdo vA duHsthitenArthinA saha chalajAtipradhAno jalpaH yuktaH, sAdhUnAM mAdhyasthyapradhAnatvAt, zubhAnubandhitvAcca sAdhUnAM prayatnasya // 101 // tadevaM dharmavAdenaivAdhyAtmAbAdhena tattvanirNayasya karttavyatvAcchiSTAcArAnurodhena tathoddezenava prArabdhasya svagranthasya phalopahitatvaM pradarzayannanyairapi tattvanirNayasiddhayarthamitthameva bhaNitavyamityupadezamAha - 470 bhaNiyaM kiMci phuDamiNaM disAi iya dhammavAyamaggassa / for a evaM ci ANusAreNa bhaNiyAM // 102 // (bhaNitaM kiJcitsphuTamida dizeti dharmavAdamArgasya / anyairapyevameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam // 102 // | ) [dharmavAda ja kattavya ] gAthA:- 'adhyAtma paramarahasyabhUta hoI tene bAdhA na pahoMce e rIte arthAt svaparamAM rahela maitrIvagere yukta zubhaAzayanA viccheda na thAya e rIte-niya karavAne IcchAyela anA niyarUpa viSayaviveka karavA' evu' jeenA rAgadveSa kharI paDayA che tevA sAdhue kahe che. kemake dharmavAda karavA e ja ceAgya che, zuSkavAda ke vivAda nahi madhyastha ane pApabhIru evA vAdI sAthe tattvanA nirNaya karavA mATe pakSapAta vinA carcA karavI e dharmAvAda che. enA phaLa rUpe tattvanuM jJAna thatu. heAvAthI e kanya che. jaya ke parAjayamAM sAmAnA ke peAtAnA ana-laghutA vagere thatAM hAvAthI mAtra gaLuM du:khAvArUpa phaLa ApanAra zuSkavAda ke duHsthita evA athI sAthe chala-jAti vagerenI pracuratAvALA japarUpa vivAda e e karttatrya nathI, kemake sAdhue mAdhyasthyane mukhya karanArA hAya che temaja teonA koipaNa prayatna zubhAnubaMdhI hAya che. zuSkavAda ke vivAdamAM mAdhyasthya jaLavAI rahetu' nathI temaja tenA prayatnathI zubhAnubaMdha paDatA nathI. / / 101aa Ama dharmavAdathI ja adhyAtmane bAdhA na paheoMce e rIte tattvaniya karavA e ziSTAcAra che. AvA ziSTAcAranA anurAdhathI tevA ja uddezathI zarU karela svagrantha saphaLa che te dekhADatA granthakAra sAthe sAthe khIjAoe paNa tattvani nI siddhi karavA mATe A rIte ja khelavu joIe' evA upadeza Ape che-- [aMtya upadeza ] gAthA:- upara kahI gayA e kAraNe mArA vaDe dharmavAdamAganI dizAe ja prastutamathanI bAbatamAM A ka'ika spaSTa rIte kahevAyuM che. tethI tApa bhUta atha STithI tattvani yasiddhi paNa karI ja che. arthAt 'dharmAMvAdanA mAsUcana pramANe spaSTa rIte vicAraNA karavAthI tattvani ya thaI jAya che' evA niyama hAvAthI pAte je e pramANe spaSTavAtA karI che tenA tApa'nA vicAra karatAM ja tattvaniyanI siddhi paNa thaI ja
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti 4 bhaNiyaM ti| ityuktahetoH dharmavAdamArgasya dizaiva sphuTamida kizcitprakRtArthagocara bhaNita mayA, tena ca tAtparyArthadRSTayA tattvanirNayasiddhirapi kRtaiveti bhAvaH / anyairapi dharmaparIkSakaiH evameva zratAnusAreNa bhaNitavyam / itthameva prakRtArthabhramanivRttyA tattvajJAnasiddheH, rAgadveSapariNAmAbhAvena kalyANabIjasaMpattazceti bhAvanIyam // 102 // sarvasvopadezamAha kiM bahuNA iha jaha jaha rAgaddosA lahu vilijjaMti / taha taha payaTTiyavvaM esA ANA jiNidANaM // 103 / / (kiM bahuneha yathA yathA rAgadveSau laghu vilIyete / tathA tathA pravartitavyameSA''jJA jinendrANAm // 1.3 // ) esA dhammaparikkhA raiA bhaviANa tattabohavA / sohiMtu pasAyaparA taM gIyatthA visesaviU // 104 // (eSA dharmaparIkSA racitA bhavyAnAM tattvabodhArthAya / zodhayantu prasAdaparAH tAM gItArthA vizeSavidaH // 104 // ) svadA 203 spaSTa 204ll jharAti - sUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAmbarAhamaNau sUri zrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM bhejuSi / / sUrizrIvijayaprabhe zritavati prAjyaM ca rAjyaM kRto grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // jAya che. bIjA dharmaparIkSakoe paNa A ja rIte zrutAnusAre belivuM joIe kemake e rIte ja prastuta bAbate aMgeno bhrama dUra thavA dvArA tatvanuM jJAna thAya che. temaja e rIte bolavAmAM rAgadveSa pariNAmane abhAva rahete hAI (kemake emAM mAdhyazya jALavavAnuM hoya che) kalyANanA bIjanI saMprApti thAya che. A vAta barAbara bhAvavI. (AmAMTIkAthe AvI gayo.) 102 have sarvasArabhUta upadezane jaNAvatA granthakAra kahe che - gAthArtha - vadhAre zuM kahevuM? A jinapravacanamAM zrI jinezvarabhagavaMtanI AjJA e ja che ke je je rIte rAga ane dveSa zIdhra vilIna thAya te te rIte pravRtti karavI. Ano bhAvArtha spaSTa che. 103 gAthArtha bhAvyajIne tane bedha thAya e mATe A dharmaparIkSA mArA vaDe racAI che. kRpA karavAmAM tatpara ane sUtronA sUmarahasyanA vizeSanA=bhedanA jANakAra evA gItArthe tenuM saMzodhana karo. Ane bhAvArtha spaSTa che. 104 - prazastisuguru AcArya zrI vijaya devasUrIzvarajI ma. sA.nI pATarUpa AkAzamAM sUryasamAna suguru AcArya zrI vijaya siMhasUrIzvarajI ma. sA. zakrAsanane bhajate chate ane AcArya zrI vijaya prabhasUrIzvarajI ma. jainazAsanarUpa vizALarAjya dhAraNa karate chate racAele A grantha vidvAnonA samuhamAM AnaMdane tathA vinodane phelAve. enA
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhama parIkSA : prAsti mahopAdhyAyazrIvinayavijayaizcArumatibhiH pracakre sAhAyyaM tadiha ghaTanAsauSThavamabhUt / prasarpatkastUrIparimalavizeSAdbhavati hi prasiddhaH zrRGgArastribhuvanajanAnandajananaH // 2 // santaH santu prasannA me granthazramavido bhRzam / yeSAmanugrahAdasya saubhAgyaM prathitaM bhavet // 3 // // iti jagadguruviruddhAribhaTTAra kadhIhIravijayasUrIzvara ziSyamukhyaSaT tarkIvidyAvizAradamahopAdhyAyazrI kalyANavijaya gaNiziSyAvataMsazAstrajJatilakapaNDitazrI lAbhavijayagaNiziSya ratnaguNagaNagariSTha paNDitazrIjItavijaya satIrthya tilakavipulayazaH pratApasaubhAgyanidhipaNDitazrInaya vijayagaNicaraNakamalasevinA paNDitazrIpadmavijayagaNi sahodareNa paNDitayazovijayena kRto'kSayyatRtIyAyAM dharmaparIkSAnAmA granthaH saMpUrNaH // 472 cArumativALA mahAmaheApAdhyAya zrI vinayavijaya mahArAje A granthamAM sahAya karI che tethI granthamAM (ghaTanA=sakalana vagerenu') vizeSaprakAre sauSThava Ubhu thayu' che. prasiddha zrRMgAra paNa temAM karatUrInI prasaratI vizeSaprakAranI sugaMdha bhaLavAthI tribhuvanajanane Anadajanaka ane che. ArA mArA grantharatAnA zramanA jANakAra sajjanA atyaMta prasanna thAo, jeonA anugrahathI A granthanuM saubhAgya duniyAmAM phelAya. // 3 // Ama 'jagaddaguru' birudadhAraka bhaTTAraka AcArya zrI vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA mukhyaziSya ane SaDjhananI vidyAnA vizArada evA maheApAdhyAyazrI kANuvijaya gaNivaranA ziSyeAmAM mukuTasamAna ane zAstrajJAmAM tilakasamAna evA pati zrI lAbhavijaya gaNivaranA ziSyaratna guNugaNagariSTha paDita zrI jItavijaya gaNivaranA gurukha AmAM tilaka samAna ane vipula yaza-pratApa--saubhAgyanA nidhi evA pAMDitazrI narjiMya NinA caraNakamalanA kikara temaja paoNMDitazrI padmavijaya NunA saheAdara evA paMDitazrI yazeAvijaya mahArAja vaDe A dhama parIkSA nAmane grantha akSayatRtIyAnA divase pUrNa karAye, kama sAhityaniSNAta, saccAritracUDAmaNi, siddhAntamahAddhi sva. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra va mAnatAnidhi nyAvizArada saMghahitaciMtaka AcArya devezazrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmarasika siddhAntake viTha AcArya deva zrI dhama jit sUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna prabhubhaktirasika vidha paMnyAsa pravara zrI jayazekhara vijaya gaNivanA ziSyANu muni abhayazekhara vijaye dhama parIkSA granthanA karelA A gurjara bhAvAnuvAda sAnaMda sapUrNa thayA. emAM granthakAranA Aviruddha ke paramapAvanI zrI jinAjJAviruddha je lakhAyu. hAya tenuM micchAmi dukkaDama temaja gItA bahuzrutAne tenI zuddhi karavA namra vinaMti. A grantharano bhAvAnuvAda karavAthI je puNyaprAgmAranuM upArjana thayuM. hAya tenA prabhAve bhavyajIve A granthanA adhyayana vageremAM udyamazIla khanI sva-para hita sAdhI e ja zubhecchA. jIma mathatu zrIzramaLasakSya.... [vi. saM. 2043]
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : 1 zrI zarkhezvarapArzvanAthAya namaH nyAyavizArada nyAyAcAryopAdhyAya yazovijaya viracitaH vicArabindaH [ dharmaparIkSAgranthasya vArtikam ] namaH aindrazreNinataM natvA jinaM tattvArthadezinam / kurve dharmAparIkSArthe lezodezena vArtikam // 1 // [anaMtasaMsAraniyama vicAra ) kaIka kaha che je "utsutrabhASIni anaMta ja saMsAra hoIe nirdhAra na ghaTe je mATiM-ne jo tisthaLa marta sAcAM yujha se jo AvA paduza rAva je zAMta saMtacitta sTaminnA ' e mahAnizIthasUtrani vacaniM, usUtra bhASaNa paNi maTI AzAtanA ja che. tathA cha aMgi kAlIdevI pramukhani "dAjhuM zAivijJAniko ehavuM kahiuM che ani yathAIdapaNuM te usUtrabhASija hoI, je mATe Avazyaka madhye 48 chai-ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva paNNavemANo / eso u ahAchaMdo icchA chaMdo ya egaTThA // ani tehani to eka bhavAMtari mekSagAmipaNuM kahiuM chaI e vicAravuM. have keIka Ima kahace je "yathAIdAni niyata usUtrabhASaNa na hoI, te juo juo usUtrabhASe aniM pratini niyata usUtrabhASaNa hoI te mATi matini te(hani) anaMta ja saMsAra, yathAIdAni nirdhAra na hoI te jUThuM, je mATi aniyata hiMsAdika deSanI pari aniyata usUtrabhASaNi saMsAranI nyUnatA zAstri kahI nathI ani IhAM yukti paNi nathI, INi kariI- ummaggamaggasaMpaTThiyANa sAhUNa goyamA ! nUnaM / saMsAro a aNato hoi sammagganAsINaM / e gacchAcArapaya-nAnI gAthAthI nidhAra lekhakai che te na ghaTe, je mATi unmArgagAmI yathAda paNi kahiI. tathA nemicaritrama- nirmitA dvArakAsmAbhiH saMhRtA ca yiyaasubhiH| kartA hartA ca nAnyo'sti svargadA vayameva ca // ityAdika baLabhadranAM vacana kahiyAM che, aniM tehani te alapa ja saMsAra che, te mArTi usUtrabhASInI paNi pariNAmavizeSi saMkhyAtAdika trividha sAra saMbha anaMta te vyavahArabhASAI ja kahevAI te mATei vicArIrti jovo 15 karyA pApanuM prAyazcitta Iha bhavi na (? ja) hAI, paNi usUtrabhASaNAdika pApanI prAyazcitta janmAntarani viSe na heI ItyAdika kaMIka kahe che tihAM-
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArabindu : 'nAvAH sAvakSea 'ItyAdika upadezamAlAnI (258) gAthAnI sa'mati kahe che te na ghaTe, je mArTi te gAthAmAM pramAda parihAranA artha che, paNa te .....rdhA, tathA kAlIdevI pramukhani anatabhava aMtaravinA bhavAMtari ja prAyazcitta kahiu' che je mArTi dIkSA te bhavAMtarasa pApanuM prAyazcitta che. sannA vi Tu bvajJA pAyanti mayaMtarajjAnuM / ItyAdi haribhadra vacanAnusAri tathA 'maniyamanamAMvica ' catuHALIneje [0] ' haiM vA bhave annesu vA bhavaggahaNesu' pAkSika sUtre, ' itthaM vA jamme jammaMtaresu vA ' paJcasUtre / koIka haisya e akSarathI 'hi'sAdika pApanuM prAyazcitta bhavAMtari kahi, Ni utsUtrabhASaNanuM na hAI' te jUThuM, je mArTi'a'itemu vA ' ityAdika pa`casUtri (sU. 9) kahi* che / anei khAhulyAbhii tA hi'sAdika pApanA paNa anata anukha dha kahie che iti. ' se parasta aThThANu hrAnuM dhamArU vAle pakvamALe tena tuveLa mU viriyAsamuve' ityAdika AcArAMga madhye, te mArTa Iha bhavi tathA bhava tari prAyacitta Azri paNi pariNAmavizeSa ja anusaravA, ArA 474 1 mithyAtvamadhye anAbhAgamithyAtva avyakta, khIjA cAra vyakta, tihAM abhavyani avyakta mithyAtva ja hAi, bhavyani enDrU' hAi" ehavu' kAi kahe che te jUThuM, je mArTi amanyAzritamiyAvaeNDanAthanantA sthitimavet' guNasthAnakamArAhagranthi (10), 'ma cAnatriya midhyAve.sAmAnyena cattAca viSaye' ehavu' vRtti likhyu che.' tathA 'adharmo adhamasannA' ItyAdika vyakatamithyAtva, dravyadIkSA leIM greviyaki jAIM che je abhavya teni pragaTa dIse che. tehani vyavahAra vyakta anei nizcayathI avyata' ehavu' ji koI kukalpanA kare che teha tA khIjAi mithyAtvIni kahiI tA kahavAI, paNi ekavAra khAdyanyakata aMtaraavyakta' e ehu upayAga jinazAsana' jANe te krima bhAkhe ? 53aa anAbhAgamithyAtva nijadhara sarikhuM che. tihAM vatA jIva na mAgAmI tathA na unmACgAmI Avai, te chAMDI jainamArgamAM Ave teA mAga`gAmI kahiI, zAkathAdi darzInamAM Ave teA unmACgAmI kahii / ane abhavya e ehu ekamAM nahI, te mAi trIjA bhedamAM hAi' Ima kAI kahe che te jU', je mArTi jinazAsanamAM khaI ja rAzi che. abhavyapaNi-- Natthi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANaM / thiya mokkhovAo chammicchattassa ThANAI // [ 3-55 ] e sammatigranthamadhye 6 mithyAvasthAnaka kahiyAM chai, te mAMhile eka sthAnakai vyavahArarAzimadhye Avyai unmAgAmI ja kahevAi // 4 // [ mAdaranigAdavyavahAritva vicAra ] "vavahArINaM NiyamA saMsAro jesi hujja ukkoso / tesiM AvaliyaasaMkhabhAgasamaya puggalapaTTA || e gAthA vyAkhyAnavidhizataka (82) madhdhi' chaiM, te mATi' ana'tapuddagalaparAvartta - sa'sArI abhavya vyavahAri na kahi" Ima keAIka kahe che te mithyA, je mArTi sagrahaNIvRttimAM kaI cha-
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka75 bAdaranigodavyavahArivavicAra " ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhAH-sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye sAMvyavahArikAste nigodebhya udRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante / tebhya uddhRtya kecidbhUyo'pi nigodamadhye samAgacchanti / tatrApyutkarSata AvakAlikA'saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgalaparAvartAn sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu madhye samAgacchanti / evaM bhUyobhUyaH sAMvyavahArikajIvA gatyAgatI kurvantIti" [ ] e vacanathI vAraMvAra gamanAgamanaI vyavahArInaI anaMtapudgalaparAvarta paNi sambhavaI, napuMsakavedaI utkarSathI AvalikAsaMkhyAtapudgalaparAvarta kahiyAM che, te niraMtarapaNani utkarSaOM melavii. keIka kahasyaI je "vAraMvAra bhramaNuI asaMkhyAtanuM asaMkhyAtapaNuM ja Avai paNi anaMtapaNuM nAva tehanaI kahi "te graMthAMtari' anaMtapudgala DiyA te mi bhidai 12 bhATi, evaM vikalendriyeSu gatAgatairanantapudgalaparAvartAn niruddho'tiduHkhitaH' ityAdi suvanamAnuvariyaritra madhye mahAprama 7i4. tathA, anAdireSasaMsAro nAnAgati smaashryH| pudgalAnAM parAvarttA atrAnantAstathA matAH // o yogbindu (74) granthamaLe paNi naranArakAdibhAvai anaMtapudgalaparAvarta gatyAgatI kahi chaThe, te mATe graMthAnurAdhi kalpanA kIjai, paNi kalpanAnurAdhi granthakadaIne na kIjaI pAra eNe karIne bAdaranigoda jIvanai avyavahAriyA kahaI chaI' te paNa juduM jANavuM, je mAri nigodabhAvisthityAdi kAlamAna sUtri kahiuM chaI te sUphamabAdarAdi krama paryAyasparzai ja ghaTai, anaI, vAraMvAra gamanAgamani anaMtapudgalaparAvarta paNi saMbhavaI. anaMtapudgali mATai bAdaranigoda jIvanai tathA abhavyanaI avyavahArI kahiche, te bhuvanabhAnuM (kevalicaritra) pramukha virAdheI sarvajinazAsanaprakriyA vighai, te mATi e kuyukti na karavI. havai bAdaranigode jIva vyavahAriyA kahiI tihAM graMthasAkhi likhiI che. sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA, sUkSmA nigodA evAntyAste'nye ca vyavahAriNaH / iti yogazAstravRttau / "tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya uddhRtya zeSajIveSu utpadyante te pRthivyodivyavahArayogAt saaNvyvhaarikaaH| ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante te tathAvidhavyavahArAtItvAdasAMvyavahArikA" iti pravacanasAroddhAravRttau / [ ] gamAgamAdikaM lokavyavahAramamI punH| kurvanti sarvadA tena protAH sAMvyavahArikAH // 1 // __ iti laghUpamitibhavaprapaJcagranthe / [ ] ' yadA tatrAsaMvyavahAranagare'bhUvaM tadA mama jIrNA jIrNAmaparAM guTikAM dattavatI kevalaM sUkSmameva rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI ||'-iti vRddhopamitabhavaprapaJcagranthe / [ ] terasavihA jahA-ege suhumaNigoyarUve asaMvavahArabhee / bArasa saMvavahAriyA ya, te a ime-puDhavi-Au-teu-vAu NigoA, suhumabAyaratteNa dudubheyA patteyavaNassaI tasA ya // .. samayasArasutte [sU0 13] / asaMvyavahArapurAnniSkAsya samAnIto vyavahAranigodeSu / bhvbhaavnaavRttau| ___vyavahArarAzipravezata utkarSeNa bAdaranigode pRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptatisAgaro. pamANi tiSThanti / / zrAvaka dinakRtyavRttau [ ]
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka76 vicArabindu . avavahAraNigoesu, tAva ciTuMti jaMtuNo savve / paDhamaM aNatapoggalapariya? thAvaratteNa // 1 // tatto viNiggayA vi hu, vavahAravaNassayaMmi Nivasati / kAlamaNaMtapamANaM, aNaMtakAyAibhAveNaM // 2 // puSpamAlAbRhaddhRttau [ ] avyavahArikArAzau, bhramayitvA'nantapudgalavivarttAn / vyavahRtirAzau kathamapi, jIvo'yaMvizati tatrA'pi // 1 // bAdaranigodapRthivI-jaladahanasamIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTayaH kAyasthitikAla utkRSTaH // 2 // dhrmrtnprkrnnvRttau| [ ] nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAste'nye'pi vyavahAriNaH // 1 // -saMskRtanavatattvasUtre / [ ] ehavAM vacana dekhInaI je vacanamAMhi anAbhoga kahiI jaI te pUrvAcAryanI moTI AzAtanA karaI chaiM. meghA jamAlinaI abhinivezamUla abhiniveza kaIka kahaI cha, na sadRdahavuM te, je mATai maphaLa mArI pujA joviMdo. saMmilAvAmiNU zoTTAmA4imiLize . [26] e vyavahArabhASyanaI vacanaI pUrvai tehanaI matibhedamithyAtva jaNAi chaI hA fmaMdamithyAtvanI suMdaratA] "anAbhigrahikamithyAtva Abhigrahika sarikhuM bhAre ehavuM keIka kahaI chaI te ja, je mATi, sarvAna revAnnamaracaritta naiva rava samAkistAna niniyA nitA suthatirAnita te ItyAdika gabindu (188) vacanaI anusAraI AdidhArmikanaI anAbhigrahika mithyAtva guNakArI jaNAI cha4 8 "samyaktvAlApaka maLe anyavAdyacana niSiddha chaI, te mATe mArgAnusArina paNi te guNAkAra na hoI Ima kaIka kahaI che te juThuM, je mATai uttarabhUmikAI niSiddha paNi pUrva bhUmikAI AzayavizeSaI zrAddhanaI jinArcAnI pari guNakArI ja saMbhavaI lA keIka kahaI cha je "mArgonusArapaNuM paNi ajANatAM jainadharmAcaraNaI ja heI, paNi anya dharmAcaraNaI na hoI , e ekAta na dhAre, je mATe gabinada madhye kahiuM cha- apunarbandhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt // 251 // 'tattattantroktakApilasaugatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayogyamanuSThAnamakhilaM samastam' vRttau // 10 // eNi kari jaM kiMci vi parasamae NAbhimayaM abhimayaM ca jiNasamae / sammattAbhimuhANaM ta khu asaggahaviNAsayara // [ sarvajJazataka-68 ] e ekAta nirasta jANa, je mATi ubhayasaMmatta akaraNaniyamAdi kaI paNi pataMjali pramukhanaI haribhadrasUri mArgAnusArI kahiyA chai, tathAhi, "karuM 2 corAmAttinidhUrAma gabindo, nitaM punAmA dhyAtmavikUiH tabimRtimittaponidhuutklmssaiH prazamapradhAnatapasA kSINaprAyamArgAnusAribodhabAdhakamohamalairiti tavRttau / te mASTi mArganusArinaI vicitrAvasthapaNe sAmAnyadharmitayA vizeSa dharma mArgonusArapaNuM aviruddha jANavuM. 11
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhaka virAdhaka catubhagI 'sa'gama, nayasAra, ambaDapramukhanizcayathI parasamayamAhya hoi tehana IM ja mArgonu sAripaNuM hAi, paNi pata'jalipramukha teA mahAmithya dRSTi ja chaIM ' ima kaIka kaha chai teNe haribhadrasUrinA grantha jANyA nathI, mArTiyeAgadaSTisamuccayagranthai pata'jalipramukhanaIM mitrAdvi dRSTi kahi chai. te mATaIM apakSapAtinai 5samayanI kriyAI paNi mArgAnusAripaNuM na Talai, te madhyai paNi nizcayabhAva jananA na chaiM ima sahavu // 12 mArgAnusArinaIM dravyAnA ekabhavAMtari' bhAvAjJA pAmaIM tehanaIM ja hoi, te sa'gamanayasArAdika ja' ehavu' kAi kahaiM chai, te paNi mithyA, je mArTi dravyastava bhAvastavathI bahu antarai hoi prathakanyAya" naigamanayamatAnusAri tima dravyAjJA paNi bhAvAjJAthI bahu antarai paNa sabhavai // 13 // [ mArgAnusAritAneA kALa ] 'mArgAnusAripaNuM jainanaIM ja utkarSa thI apA pudgalapAvatta zeSa sasArInai ja hAi' ehavu' kAi kai likhyu chai, te mithyA, je mATai vacanaprayAgakAla vyavahArathI apunaHprakAdini tathA nizcayathI samyagadRSTini kahiIM chai, tihAM kAlabhaidya dekhADayeA che. tathAhi--ghamaotto kADho thamAro du DhorU nAcaDhyo / qfl kAlo u apuNabaMdhagapabhiI dhIrehi NidiTTo || 432|| Nicchayao puNa eso viSNeo gaThibheyakAlo u / emi visiya pAlaNA u AroggameyAo ||433|| harAva haMdi eyammi esa AroggasAhago ceva / poggalapariaTTaddhaM jamUName ami saMsAro || 434 | | upadezapade | tathA khIja prAptii pudgalaparAvartta vIsavIsI madhye kahie chaI, catuH ya eyaMmi ato jujjai Neyassa NAma kAlutti / pinI anaMtA kruti no parirR -LA14mA anyatIthiMkasa'mata akaraNaniyamAdika suMdara zAstri kahiu cha te hiMsAsaktanu manuSyatva suMdara tima vyavahAranayAbhiprAyai jANavu', paNi nizcayathI kehu kharAkharI' ehavu kAika kahai chai te mahAabhinivezI jANavA, je mATai manuSyatva nimittakAraNa IM anaIM akaraNaniyamamate ( niyama te) sAmAnyadharUpa vizeSadha nuM dala IM, ehamAMhi ghaNA aMtara chai ||1pA [ ArAdhaka-virAdhaka catulagI ] " evaM khalu mae cattAri purisajjAyA paNNattA - sIlasaMpaNNe NAmaM ege jo suyasaMpaNNe / suyasaMpaNe NAmaM ege jo sIlasaMpaNNe / ege sIlasaMpaNNe vi suyasaMpaNNe vi / ege jo susaMpaNe No sIlasaMpaNNe / tattha NaM je paDhame purisajAe te NaM purise sIlavaM asuyavaM, uvarae aviNNAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte / tattha NaM je se ducce purisajjAe te asIlavaM suavaM, aNuvarae viSNAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise devarAha paNNatte / tattha NaM je se tacce purisajjAe se NaM purise sIlavaM suyavaM, uvara viSNAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise savvArAhae paNNatte / tattha NaM je se ca
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 vicArabi purisajjAe NaM purase asIlavaM asuyavaM, aNuvarae aviNNAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae sanvaniAd vaLaze" [8, z.] bhagavatIsUtramadhye e caubhaMgI kahi chaiM. tihAM prathamabhagasvAmI vRttikAri khALatapasvI athavA gIta AMnizrita agItA lAvyA chai, te kacitta mArgAnusAri pizu sa'bhavaIM. anaI kAika kahaI chaI je abhavyAki jaina kriyAparAyaNa dezArAdhaka jANavA' te judu jANavu', je mArTi auyika ArAdhakapaNuM iMDAM gaNi' nathI, te gaNa* hAya tA abhavyanaI zrutasAmAyika leinaI sarvArAdhakapaNu thaI jAIM, khIjuM pratyeki azasattA hAi tA samudAI sarvasattA thAi, te mADhi mArgAnusArinai kevalakriyAi mAkSanI aMzasattA e bhAMgai jANavI, cata pukhta viroAvasthaLe patteyamabhAvAo nivvANaM samudiyAsu vi Na jutta / kiriyA vattuM sikatAsamudAyatellaM va / / 1163 // vasuM Na savvaha cciya, sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyami saMpUNNA ||1164 // dezeApakAripaNu* tA mAkSa prati abhavyAnuSThAna" nathI, te mADhi e bhAMgAnA svAmI abhavya kaSaI chaI tehanai vRttiviAdhaI mahAutsUtra jANavu.... 5165 khIja bhAMgaU savignapAkSika athavA zreNikAdika aviratasamyagdaSTi Avai je mArTi bhagavatIvRtti madhye ehavu' likhyu` chaI je 'trAntamya tasthApAnAr, tratrAleo', anaI koIka ajJAnI Ima kahaI chaiM je leI bhAMgyA vinA virAdhakapaNuM kima heAI ? te mArTi 'aprApte' ima likhyu. te na milai" kapabhASyAdika mAMhi kahI je paribhASA sUtranIti te jANatA nathI. cAritrAlAbhai virAdhakava ihAM paribhASita chaU, paNi prasiddha nahiM, teNei kara keAI doSa nahI 517aa anyadarzIna madhye akaraNaniyamAdivarNana ghuNAkSaratyAyi ja hAI' ima kAika kahai chaiM te jUThuM, je mArTi dhabinduvruttimadhye Ima kahi chai-cala cadajjApraLaynprvRttessu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacitkiJcid viruddhamapi vacanamupalabhyate, mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacittadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAt ceti // 18 // je Ima kahai chaIM je anyadarzInamadhye zubhabhAva ja na heAi te zubhavacana na hAi" te mithyA, je mATei mArgAnusAnii mithyAtvama MdatAi zubhabhAvapaNi hAI ja, yataH itto akaraNaNiyamo aNNehi vi vaNio sasatthaMmi / sukSmAvisettAbo na cevameso na nutto tti / upadezavare / / 12 / / 519mA savvApavAyamUlaM duvAlasaMga jao jiNa (sama) kkhAyaM / raNAgatullaM khalu to savvaM suMdara taMmi ||694 // e upadezapadanI gAthAmAMhi kAIka Ima sandeha dharaIM chaIM 'savapravAda zubha azubha hAI tihAM azubhanu' mUla jinazAsana krima hAI? te mATei mithyA-zina"
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumenA-prazaMsAvicAra 47, pariNAmaI dvAdazAMgasvarUpathI sarvanayAtmaka hoI, paNi phalathI na hoi, sAdhunuM phalathI paNi hoI, te mArTi nAnAjalasaMbhUta jalaja jima sAmAnyathI jalaja kahiI tima sarvapravAdamUla dvAdazAMga kahi te juTaDuM, je mATei svasamaya parasamayaprarUpaNA prakAra sarvapramAdamUlapaNuM dvAdazAMganaI kahitAM koI doSa nathI. paravo abhinivezi "kavira sarvasiva " e kAvyano artha khaMDa chaI te mahAmithyAtva jANavuM. ra1. "parapravAdanI avajJAI jinazAsananI avajJA heI, to "jIvo duttaH ' e vacananI avajJAI paNi jinazAsananI avajJA hAI" e vacanapaNi apUrva paMDitanuM jANavuM, je mArTi anya saMbaMdhI zubha vacananI avajJAI jinazAsananI avajJA kahI chaI, catara na ca dveSastatrApi vacanadveSaH kAryoM viSayastu yatnato mRgyH| tasyApi na sadvacana sarva yatpravacanAdanyat ||16-13||ssoddshke // 22 // laukika mithyA vathI lokottara mithyAtva ja bhAre' e ekAMta na kahi, je mATi bhigrathika mithyASTinaI paNi kaTAkoTithI adhika baMdha nathI. e pariNAmaI lokettara mithyAdaSTi hatuo jaNAI chaI, cataH coLavi ra66, ra68, rA . bhinnagranthestRtIyaM tu samyagdRSTerato hi na / patitasyApyate bandho granthimulladhya dezitaH / / sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya spttiH| abhinnagranthau bandho'yaM yanna tvekApItarasya tu // tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhya tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi // iti // 23 // [ anumodanA-prazaMsAvicA2] anumodanAthI prazaMsA bhina, anumodanA cittotsAharUpa, prazaMsA te vacanamAtra ehavuM kaMIka kahaI chaI te jUThuM, je mATi "pramomAsAhistrakSAvADanumacA ehavuM paMcAzakavRtti kahiuM chaI merajA "anumodanA IdanI ja hoI, anaI prazaMsA aniSTanI paNi heI, jahA-tadu-"huM kArdUi zAMte guNe rIjhA, zaramAvatti, para chAjuvattiyaM, , tAditi vA' kA (4-4) Ima kaI kahaI chaI te juThuM, je mArTi aniSTa paNi kAraNavizeSi ISTa hoI, AdhArmikanI pari, te vAri ISTanI ja prazaMsA huI mArapA eNi karI "micchAdaSTinA dayAdiguNa kAraNavizeSi prazaMsiI paNi anumadiI nahI" Ima keIka kahaI chaI te usUtrabhASI jANavo, je mATi apunabaMdhakathI mAMDInaI caudamAM guNaThANuM tAI "je bhAvamAtra cha te sarve anumodanIya kahie chaI, cata, tA patto goLa vIyarA vacaLamAM vamaLa vAcavo dhIrehiM kayaM pasaMgeNa // upadezapade [234] 'vItarAgAgamapratipAdite'punarvandhakaceSTAprabhRtyayogi. viDhiparyavasAne' vRtta. anyagranthastha akaraNaniyamAdika te vItarAgAgamanAM chaI te to pUrva pramANika chaI paradA je mokSArthinuM dharmabuddhi je anuSThAnamAtra, te anumodanA yogya kahi te svadharmabuddhi tIrthAntarIyakRtacaityavaMsAdika paNi tima heI" Ima kaIka kahaI chaI te ulaMDa vacana jANavuM, je mArTi jAti anumodavA yogya svarUpazuddha ja kriyA, nai viSayazuddhAne te (to) bhAvamAtra ja anumegha chai, nahIM te apavAdi hiMsA vihita
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440. vicArabiMdu chaI, te jAti hiMsA (8) kima nathI anumate? rakA "paragRhIta dayAtivacana prazasta chaI, te paNi na prazaMsiI, jima parahi(hI)ta jinapratimA paNi na vAMdiI Ima keIka kahaI chaI, te mithyA, je mArTi IhAM madhyasthanaI svaparadaSTi chaI nahIM, bIjaI jJAnadarzanagraha le che, cata, dhi rUduM marApuMsarata dinapraoN mavati | 7 mavacau dvitIe cittAco vivAciri | vorA [ ] te mATiM sAdhAraNa paNi lokalokottara guNaprazaMsA ghaTaI. tAM - "sAdhAraNapurAMsA dharmavi' [-6] 28 "pArthasthAdikanI kRtikarma prazaMsAi jima taddagataSanI anumodanA hoI, tima mithyAdaSTinA dayAdiguNa anumadii te taddagataSanI anumodanA thAI Ima kaMIka kahaI chai te javuM, je mArTi maMdamithyAtva te askuTa doSa chaI, jima aviratasamyagdaSTine aviratiSa. pArthasthAdika te cAritriyAI sakuTadoSa chai, teNaI karI pArzvarAdikanA guNa na anudai. ata eva saMvijhapakSatAI pAzvasthatAdika doSa askuTa thAI, te vArai tenA guNa cAritriyAnI pari sarvanaI anumodavA gya zAstri siddha chaI paralA puNyaprakRtihetu anumodanIya kahiI to vyaMtaratvahetu bALamaraNAdi tathA heI. puNyadayaprApta anumodanIya kaDii te cakInaI strI ro5bhaga tathA hoI. samyavanimitta mAtra anumodanIya kahiche te akAmanirAdi tathA I. dharmabuddhikiyamANa anamedanIya kahi te yAjJIyahiMsA tathA hoI te mATi samyapha va sahita ja anumodavAgye Ima keAI kahaI chai te nahIM, je mArTi.. AdidhArmikagya kuzalavyApAra paNi anumodanIya kahiyA chaiM, tathAbdi- nIvALa rAmALa varaskALAsacALa mALanone... jumomitti raju rU. 8] "vA savaeN viya vanarAvanApurAri baM su(caM) vasuAro [8] sesANaM jIvANaM dANaruittaM sahAvaviNiattaM / taha payaNukasAyatta parovayArittabhavvatta / dakkhiNNadayAluttaM piyabhAsittAivivihaguNaNivaha / sivamaggakAraNaM jaM taM savvaM aNumaya majjha // ArAdhanApatAkAyAm // 30 // zukalapAkSika-kRSNapAkSika vicAra] samyagdaSTi ja kriyAvAdI zukalapAkSika hoI, paNi mithyASTi nahi Ima kaI kahaI chai, te jUThuM, je mArTi dazAcUrNiI kahiuM cha-"no viriyAva so maviyo abhavio vA NiyamA knnhpkkhio| kiriyAvAdI NiyamA bhavio NiyamA sukkapakkhio caMtojunASTaparibaksa LiyA silinnati, saviThThI vA miridI ghA dura | kihAMIka apAIpudgalAvarta ja zukalapAkSika kahie chaI te zukala pAkSika samyaphavaprApti vakhANa, anaI dazAmaLe te mArgonusAribhAvaIja Ima 2 granthane avirodha jANu. aa gg "raviThThI viricAvA miracha ca senA vA ItyAdi sUtrakRtAMgacUNipramukhagratha maLe kahiuM chaI, tihAM paNa kriyAvAdivizeSa levo, kriyAvAdI sAmAnyanaI te (te) dazAcUNi maLe kAla kahio chai tehaja jANa. 31
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vitra jIvitra vacana vicAra 481 'mithyASTinI sakAmanijara na haI" Ima koI kahaI chaI, te jara, je mokSAzayathI nirjarA te mArgonusArInaI aMzathI sakAma kahi che, "sa mena nirA me bhUyAdityabhilASeNa yuktA sakAmA' iti yogazAstravRttau / 'sakAmaNijjarA puNa NijarAhilAsINaM' samavasare [6] rUAri 3rA mithyASTinai kAmanirjarA to samyagdaSTithI zya vizeSa?" Ima kaI kahaI chaI teNi "mithyASTinai zukalalegyA sa dvAjiMI kevalIthI ze vizeSa?" eha paNi saMdeha dharavo. 33 "micchAdaSTinA guNa anudatAM parapAkhaMDaprazaMsArUpa aticAra thAI' Ima kaMI kahaI chai te jUThuM, je mATai je rUpai pAkhaMDatA te rUpaI prazaMsAIja aticAra hoI, paNi te mahilA guNa prazaMsatAM na heI, jima pramAdInaI pramAdIpaNi prazaMsatA aticAra, paNi tehanI sagaphavAdi guNaprazaMsatAM aticAra nahIM 34 "hInamithyAdaSTine guNa samyagdaSTi uccaguNasthAnavattI kima prazaMsaI Ima je kaI zakita thAI chaI, tehanaI mataI tIrthakaranaI keInA guNa prazaMsthA na jeII, je mArTi sarva tIrthaMkarathI hINuM chaI 3pA [marIcivacana vicAra. "vijhA dhaM iva "i e marIcinuM vacana usUtramizra kahiI paNi usUtra nahiM, je mATi marIcinaI dezaviratinaI abhiprAya e satya chaI, kapilanaI parivrAjakadanadayatAni abhiprAyaI asatya chaU" ehavuM [je kahe che] koI kahaI chaI te azuddha, je mATei usUtrakathanAbhiprAyaka mAyanizcita asatya vacana ja e chaI, ApekSika satyAsatyabhAvaI usUtramizra kahiI te sva para nAbhiprAyaI bhagavadravacana parNi tathArUpa heI, tathA zrutabhAvabhASAmizrarUpa dazavaikAlikaniyukti niSedhI chaI to usUtramizra kima kahiI sadA dumArina rU " [Mr. ni. karU2] ItyAdi vacanaI marIcivacana durbhASita kahiI paNi usUtra na kahi ?" Ima kaIka zabdamAtra bhrama dhAraI chaI te jA Dro, je mArTi "duSitamanA mithAma" Ima paMcAzakavRttimadhye kahiI chaI, kumAriya ussuttaM ti egaThThA' taccUNau 'bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAd' ityAdi yogazAstravRttau // 37 // usUtraleza vacanathI usUtramizra je marIcinaI kahaI chaI teNuI "o veva mAvo ItyAdi vacanathI dravyastavamAMhi paNi bhAvamizra pakSa rahie jeII 38 [jamAlinA saMsArakALanI vicAraNuM] ___ "jamAlinihnavavat sarvajJamatavigopako vinajhyatyaraghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAla vizvamiththara Iyadi sUtrakRtavRttivacanaI jamAlinaI anaMtasaMsAra keIka kahaI chaI, te na ghaTaI, je mATaI' hisAkala paNa araghaTTaghaTIyaMtranyAyaI saMsAraparibhramaNa AcAravRtti kahiuM chaI, anaI duSTAtamAI arthasiddhi thAI te rUca TuvAjI gaNipiDaga, tIe kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMta saMsArakatAra aNupariyaTisu' iti nandIso [sU. 57] 'anuparAvRttavanta Asana , jamAlivat' se vRttinA dRSTAntathI jamAline caturaMtasaMsAra paNi AvaI, te mArTi daSTAnta ekadezamAtra ja kahe. melA mArI mare ! re tAvo reTogo TiAra #hiM kavanniti ?
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 vicArabindu goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiyamaNussa devabhavaggahaNAI' saMsAra' aNupariaTTittA tao pacchA siddhiiita [za deg 3. rUrU]' e bhagavatI sUtrai 4 beIndriyAkrika 5 thAvara Ima 9 tiya ca kahii, tehamAMhi-bhamatAM ana"tasa MsAra thAI"," Ima koI kahaI" chaI" te juThTho, je mArTi samAsamadhyasthita 'tiryaMcaiAnika' zabdanu bhinna vizeSaNa bhinna vibhakSyanta cattAri paoNMca' pada saMbhavai nahI'. tathA ehavA kaThina atha hAI tA vRttikAra vyAkhyAna kima na karaI 540nA jamAlinaI bhagavatInai je anaMta saMsAra kahaI chaI, tehanaI ima sUtra joI* nadeva mahiputte tadeva geracayajJa'saMsAra' anuriTTittA to pacchA sijjhissai' // 41 // cyutvA tataH paMcakRtvo bhrAntvA tiryagnunAkiSu / avApta bodhirnirvANa' jJamAhiH samavAta ! mavIritre, IhAM 5 vArai (3) gati' bhamatAM 15 bhava spaSTa chaI", iMhAM koIka nara nArika bhavAMtara 5 vAra ti"camAMhi bhamatAM anaMta sasAra thAI chaI' Ima kahaI chaiM te mithyA, (kheATu) kAyasthiti ekavAra gaNatAM 'ninorelvevAnantavAra' brantAH' ityAdi vacanavyAghAta thAI, bhavasthiti 5 vAra karatAM tA 15 ja bhava thAI, te mATi haTha chAMDI vicAravA 54rA ' pheva niSvittiyA naM aMte ! tAbo phevonAo AukkhaNaM bhavakkhaNaM ThiikkhaeNaM anaMtara cayaM caittA kahiM gacchanti ? kahiM uvavajjati 1 goyamA ! jAva cattAri paMca neraiyatirikkhajoNiyamaNussadeva bhavaragahaNAI saMsAra' aNupari aTTittA to pacchA sismRti mujJati muti gAya aMta nRtti' e sUtramAMhi yAvacchakhtai kAlaniyama AvaI..." Ima koI kahaI chaI te mahA abhinivezI jANavA, je mATe ihAM yAvat' zabda, devalAkacyavanAdi pUrvokta artha ja parAmai chaI. tathA 'mAvalo naM siddhe aNatA NANapajjavA aNatA daMsaNapajjavA jAva anaMtA agurulaghu ya pajjavA' chatyAhi sthAnaI dyotaka yAvacchanda paNa dIsaI chaI 54aa 'sAmAnyasUtrai 20 bhava jima na ghaTai' tima vizeSasUtra 15 na ghaTai ima koI kaI chaI te paNa jUThThuM, je mArTi sAmAnyasUtra nArakabhava TAlI jamAli sarikhAnu ja kahiuM chai', nahI. te basthenarUbA baLAtIya bAvarImada cAkatamaMsAvatAra' anupariprakRti' [za. 1 30 22] e bIju sUtra ni milaiM 544aa arthe bA....' ItyAdisUtra abhavyaviSaya, aMti' nirvANu nathI kahi" te mA"i ima koI kahaI' chai te mithyA, je mATi'isavuDe na baLavAre AyavajjAo sattakammapayaDio siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, ta ( ha ) ssakA - laTThatiAo dIhakA laTThitiAo pakarei, maMdANubhAvAo tivvANubhAvAo pakarei, appapadesaggAo bahupadesaggAo pakarei, AuyaM ca NaM kammaM siya baMdhai siya No baMdha, assAyA - veyaNijja' caNaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi, aNAiyaM ca aNavadaggadIhamaddha caaurNtsaMsAratA' anuvariTTa' [ma0 0 130 ] ityAdika sUtraI aMti nirvANu nathI kahi", anai abhavyaviSaya te sUtra nathI. 54pA 'cattAripa'ca kahitAM 5 ja kama hAI ? 'Ima keAi pUchaI taihanaI uttara-jima 'sattaducAr'. attanumavALArU' ityAdika sthAnaI" ATha ja kahiI tima, e sUtrazaili chai prajA jamAli (naI) 15 anaI subAhakumAranai 16 bhava heAi, teA AjJArAdhanathI
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalidravyahiMsAne nirNaya 483 virAdhana bhaluM Ima keI kahaI chaI" te ulaMTha vacana jANavuM, je mArTei "DhaprahArI pramukha mahAhiMsakanaI taddabhaviM mukti, AnaMdAdikanaI bhavAMtariM, te sukRtathI duSkRta bhaluM" Ima kahitAM paNi mUrkha mukha kaNa DhAMkaI? 47 "marIcinaI saMdigdhausUtrathI keTakeTi saMsAra, jamAlinaI nizcita usUtrathI paNi 15 bhava e kima ghaTaI?" Ima kaMIka saMdeha dharaI, tehanaI kahiI je IhAM tathAbhavyavizeSa ja niyAmaka, nahI te ubhayavAdisiddha narakagati niSedha IsyuM niyAmaka te prIcha . 48 zrIraMtu * kevalImAM hiMsAne ni] kevalInaI jIvarakSA prayatna viphala na hoI, te vIryAntarAyakSaya nirarthaka thaI, te mATi kevalinA yoga hisAsvarUpAyogya ka9i5IIma kaIka tArkikamanya kaI kaI" te jUThuM, jima vAyega vizeSaI saphala hai tima jIvarakSAkAyoga zakyathAnaI saphala chaI, tehamAMhi deSa nathI, nahIM to jIvarakSA saphalatAI arthi jima kevaliyoga hiM sAsvarUpAgya mAne che, tima parISahajayayatna saphalatA naI arthi kevaliyoga sutapipAsAdisvarUpAyogya kalapInaI digaMbaramata kAM nathI anusaratAM? 1 kevalInA yogathI svarU thaI hiMsA na hoI te " yajJa vAghega vA' e panavaNanuM vacana na mile. jarA kevalini vajanabhiprAya nathI te mATe jIvaghAta hoI te bhAvahiMsA thAI" Ima kahaI chaI te juThuM, je mAMhi 'tathAvivasaMtimararavADhAM mUmimavorA tAriphAya jJasurakSA nimittamurajI pravrutta vA kutta [ ] Ima prajJApanAvRtti maLe kahiuM chaI rA "tathAvigha karmabaMdha nathI, te mATi vanabhiprAya na haI' te paNi jatuM, je mAri svarUpi varjanIyanaI varjanIya ja kevalI jANuI aneSaNayavata, ukta ca tattha NaM revatIe gAhAvaiNIe mama aTThAe duve kavoyasarIrA uvakkhAyA tehiM No ko'tti mAvA [ 0 ] IThA je jIvarakSAyatna rakSAnukUla na dIThe tehane prayoga kima hoI ?" Imana kahivuM, je mATe vyavahArasAdhana paNi ja kevaliyogaprayoga saMbhavaI. pA [gahaNIyakRtya vicAra] " itto u vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijja tu' 'garhaNIyaM jIvaghAtAdika' tatta, 10Agha [31] e vacanathI kevalInaI dravyahiMsA na hoI" Ima kaI kahaI chaI te juThuM je mArTi gahaNIya pApa te bhAvarUpa ja hoI paNi dravyarUpa nahI, azakayaparihAranaI gahaNIya paNuM kyuM? do "je gartAparAyaNa jana pratyakSatA dravyavadha ja gahaNIya kahiI, te tAhari mati IgyArama guNaThThANuM mehasattAjanya dravyavadha gahaNIya chaI, tehathI yathAkhyAta cAritra duSTa thAI, ani je "usUtra pravRtti vinA tihAM doSa nahIM, mahadayasahita niSiddha sevAI ja usUtrapravRtti mAno te vItarAganaI dravyavadha aduSTa thayo. hA "anAgaja dravyavadhaI pratisevA na kahaI' ima kaI kahaI chaI, te paNi juThuM, je mATi pratisevAmaLe anAbhogaja paNi saMgrahII chaI, yadAgama: "ravi paTivakhar guttAM, . mALAmo bAre mAvatIti ca saMgi sahasakAre, bhayappaosA ya vIMmaMsA, bhagavatyAm [za0 25 u.7] [ThANAMgasU. 733] // 8 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArabindu "gahaNIya pApa dravyavadhAdika, te prati ja mehanIya kamahetu, ata eva bArami' guNaThANuM saMbhAvanArUDha mRSAvAdAdika Azrava hoI te nA nahIM, tihAM kevala anAbhoga ja hetu chaI Ima kahii te moha vinA bhAvagata pA5 arthathI AvaI. chellA bhAvAva pariNAmaI mahadaya kAraNa chaI dravyazavapariNAmai mahAsattA kAraNa chaI" Ima keI kahaI chaI, te jU TUThuM, je mArTi Ima to "drakavalAhAra prati meha. sattA kAraNa chaI" e digaMbara kalpanA karatAM paNi kuNa vAraI 1bhA dravyavadha mAhajanya ja kahiI to dravya parigraha pariNati paNi mahajanya hoI, te mATe dharmopakaraNavaMta kevalI mAhI thayo jeII, anaI dharmopakaraNanaI dravyaparigraha dharma parigraha paNuM azAstrIya nathI, yataH "satya sAduLa murajImajIM(jaM) jo pariho Lo mAvo' zabaijUiLa [-148] 11 eNi kari je Ima kahaI chaI "kevalinA yoga parAbhiprAyiM kevalajJAna sahakRta ja chavaghAta hetu chaI, "eTalA jIva amukakSetraI gaI haNavA Ima kevalajJAnaI jANI ja kevalI jIva hagI chaI, Ima kara(ha)tAM hiMsAbaMdhINAmaI pahile raudradhyAnano pAyo AvaI te vacana nirAkariuM, je mATi vastradhAraNAbhiprAya paNi kevalInaI kevalajJAnaI ja chaI. tehathI saMrakSaNAnuMbaMdhI nAmaI cau pAyo paNa raudradhyAnane Ima vArio na jAI, je abhilASa vinA saMrakSaNAnubaMdha na hoI te pramAda vinA hiMsAnubaMdha paNi na hoI, e sarakhuM samAdhAna jANavuM. 1rA yajAtIya dravyAzravaI saMyatanaI anAbho gaI pravRtti, tajAtIya dravyAzrava ja mehajanya, dharmopakaraNarUpa dravyazava te ehave nathI, te mATe te apavAdarUpa ja" Ima (na) kahevuM, je mATi 'apavAghanivevanuM saMvAre pramattasthA mavatti' ehavuM tumhAruM mata chaI 13 __"vavahAro vi hu balavaM ja vaMdai kevalI vi chaumatthaM / kAmaM muMbarU sukavavA paHLato " e vacanathI zrutavyavahArazuddha aneSaNIya te eSaNIyAMtarana (niM) paNi aneSaNIya nahiM, anyathA "rU sAva ri paLavettA (no) vadisevittA ' e vacanavirodha thAI " Ima kaI kahaI chaI te jUTha, je mATi Ima te sAdhunaI paNi apavAdi aneSaNIya hiMsAdika eSaNaya ahi sAMtarAdika kahevAI te vAraI svarUpasAvaghatA tehanaI laI 14 "parajJAta azuddhaI kevalInaI azuddhapaNuM heI, jima revatIjJAta kuSmAMDa pAki paNi svarUpathI nahI "Ima kahitAM parabhAvAzrayaNa thayuM, paNi dravyapariNati vyavasthA na rahI, nahIM te azuddhanaI zuddha jANatAM bhAMti thAI, anaI je aneSaNa(NI)yanaI kAmi syAdavAdaI zuddhAzuddhatA vicAriI to dravyavasthAnaI paNi te vicAra kima nathI karatA? 1pa "zrutavyavahArazuddhanaI aneSaNaya kahivuM te zutavyavasthA AzrInaI, jima 'ace navuMjAno rAjA' IhAM rAjatva agRhItazrAmasthAvasthA apakSInaI" Ima koI kahaI kaI tehanaI kRtAzuddhathI (? zrutazuddhathI) bhinna ja niSiddha AvaI, te vAraI "maM savajJa ti guttA parivarU e sUtrano viSaya na lAbhaI 16
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaLajIvirAdhanA vicAra 485 "AbhagaI chavaghAtopahitayoga te azubha Ima kahaI chaI tehanaI "cAvyasNytaanaaN sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakatvAdika sAkSAdasti tathApyaviratiM pratItya tadasti" e bhagavatIvRttinaI vacananaI anusAra ekendriyAdika azubhayogamAM kima ghaTaI? te mArTi ayatanAI ja azubhayoga kahivA. 17aa "AraMbhikI kriyA pramAdInaI niraMtara hAI" Ima kahaI chaI te jUThe, je mATi "vAmiyA je mare! girijA vArasa jharU? joyA! laicararastAvi pattAM carsa' ehavuM paNuvaNuM [22 muM pada] madhye kahiuM 74', 'anyatarasyaikasya kasyacitpramAde sati kAyaduSprayogAbhAvataH pRthivyAdarupamardasaMbhavAt' Ima vRttivyAkhyAna thaI 180 dravyavadhaI je jinanaI prANAtipAta kahaI chaI te dravya parigrahaI parigrahI kima na kahaI? 1lA [ jaLajIva virAdhanA vicAra]. azakya parihAra paNi AbhogamUla AbhogapUrvaka hiMsA sAdhunaI na heI, nadI utaratAM janajIvane Aga nathI, "huvA gADArUcA vvmttA, sattiA 2 ajittA ' ItyAdi vacanathI ja jalajIva saMdeha chaI, te mATiM" te jUThuM, je mATi vyavahArathI nizcaya ja che ani pravRtti te vyavahAraI ja chaI. tathA jalamaNe "tanA ca vizvayAM re) ItyAdika zAstraI kahiuM chaI ravo "abrahma sevaI jIvalakSaghAtaka pAtakI na thAI, eka kIDI jANa haNaI to pAtakI thAI, tihAM jIvane anAga Abhaga niyAmaka chaI" Ima kahaI te jUThuM, je mASTi tihAM pratyAkhyAna bhaMgAbhaMga athavA pariNAmavizeSa ja niyAmaka chaI ra1 pRthivyAdi jIvane anAga ja hoI te to) siddhanI pariM sAdhunaI paNi tadvadhaI tathAvidha deSa na duo jeII rerA "kuMthutpattimAtraI saMyamanuM durArAdhapaNuM kahiu, yatanA hetu Abhoga durlabha thAI te mATi, tima nadattAraI na kahiu, te mATi sthAvarane Abhaga na haI" Ima koI kahAI chaI te juThuM, je mATi sUmanI yatanA kahI chaI te tehanA Abhaga vinA kima saMbhavaI? nadattAra AjJAzuddhi ja aduSTa chaI. 1ra3 "je sthalatrasane ja Abhega mAniI te tehanI ja hiMsA ekAMta duSTa thAI" anaI tihAM te svAduvAda kahie chaI. ne kudumA kALA TuvA saMti mAtrA | sarisa tefhuM ti riti ra La va | sUtratA [2-1-6] mArA eNuiM karI laukika ghAtakatva vyavahAra viSayahiMsA mahApApa ja" e pralA5 nirAkario, Ima te ApavArika vacanaI paNi mahApApa paNuM thAIzAstri te tihAM aduSTatA ja kahI chaI. gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNaMmi Nidoso / hiM jIyo ratta 2 vacana[| pRe [44] iArapA. jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA do LijJAcA adbhasthavodigurU I pivenirNasto [6] IhA kaI kakalpanA karaI chaI je "jIvavirAdhanA svarUpaI nirjarahetu hoI te tapasaMyamanI pari
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArabindu te ghaNuM ja rUDI thAI, te mATe jIvaghAta pariNAmajanya virAdhanA nirjarA pratibaMdhaka chaI, yatanA pariNAmaI te svarUpa laI chaI, teNaI karI pratibaMdhakAbhAvathI nirjarA kahII, paNi svarUpaI virAdhanA te azuddha ja chaI" evuM kaI kahaI chaI teNi vRtti dIThI nathI, je mATiM tihAM Ima kahiI (uM) chaI- "mutaM mati-gratAno gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya yA virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti' te mATe anubaMdha zuddhinimittane ke paramArtha nathI...."betiyaM varlsa' mamaLe paradA "jalajIvanA anAbhogathI nadattAra je duSTa na hoI te sacitta jalapAna paNi doSa na huo joII rahA [apavAdaviSayaka upadeza vicAra ]. bhagavadupadeza vastasvarUpAvaka ja heI, paNi naghuttAI paNi virAdhanAMza ajJAnathI (AjJA nathI." ehavuM je kahaI cha tehanaI kahI je "phalarUpa virAdhanAmAMhi AjJA nathI kaI vyApArarUpamAMhi prathama pakSa te ahAraI ja ISTa ja chaI, dvitIyapakSa te kahI na zakAi, je mATe je uttArAnukUla teha ja vadhAnukUla chaI, te bhinna kima thAI? te mATi vyavahArathI vidhiniSedha bAhya vastumAMhi kAmacAraI hoI, nizcayathI te zubhabhAvane ja vidhi kaI Ima sahavuM. - Na vi kiM ci aNuNNAya paDisiddha vA vi jiNavariMdehiM / mALA ne sana hovuM ! yurave [2330] 28 "yatanAMzaI ja upadeza paNi virAdhanAMzaI nahI" Ima kaI kahaI chaI tehanaI jaze." [daza.] ItyAdika paNi saMpUrNa pramANa na thAI paralA "apavAdaravacana kamratAdi vastasvarUpAvabedhaka chaI, paNi pravRtti te svacityajJAnaI ja" Ima keI kahaI chaI te mugdhakane bhavasamudramAMhi balaI chaI, je mATi vacananaI pravartakapaNuM eha je kamratAbedhanaI IrachAjanakapaNuM te utsargavidhimAMhi apavAdavidhimAMhi bhinna nathI. 3 eNi karI vaMvicivavALA vi #rg' Ima nizithagRNi kahiuM chaI, paNi "haNa' ema nathI kahiuM. evI bhASA sAdhunaI na hoI." Ima ke kahaI chaI. te zabdaparAvartAmAtra, je mATaI akathyanaI kapyatA paNi bhAkhavI sUtri kahI nathI. "tava saMrTa nA divaM naMti La va vaivA4i [garU 31 "apavAdaI paNi "ktavya Ima kahiI te "rave mUyA na nIvA (ve) sattA na hRtavA' (bhA. kA2) e vacanano virodha thAI." Ima kaI kaI chaI te jUThuM, je mATi e sUtrane viSaya avidhiniSedha ja zrI haribhadrasUri padArtha-vAyArtha-mahAvAyArtha--adamparyAthe vicArI kahie chaI. tathA paritApanAne sAkSAt upadezapaNi bhagavatIsUtri disaI chaI. "zmigf sa Treka parihiM jiviTrapasiLavATM ' makhaliputranaI uddezInaI sthavira prati bhagavati tihAM Ima kahiuM chaI, te have sthira (sthavira) vacaniM tehanaI mahAparitApa upano chaI 34
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ apavAdopadeza vicAra 487 "rAivA (huM) DhiLekarA' e dazAcUrNivacana AcArya ziSyanaI paravAdinirAkaraNa sAmarthyamAtra dekhADavA ja kahika chaI, paNi ehavI AjJA sAdhuni na hoI ehavuM kaI kahaI chaI te chedakhaDaka luM pAsadaza jANo, je mArTi Ima apavAdavidhi sarva vizIrNa thAI 3yA "apavAdi AdezaniSedha ani paMcindriyavyApAdana bhayathI chatI samarthaI pravacanAhitanaI anivAraI durlabhadhitA" Ima ke kahaI chaI te paraspara viruddha, je mATe sAmAnya niSedhajanitabhayavizeSa I apavAdanI AjJA vinA na laI 3rA "ahita nivAraNa karatAM pacindriyavyApatti prAyazcittathI ja zuddhatA hAI" Ima keI kahaI chaI" teNa I "mUtrAtisethacArunAhita pUrA, pustrAvata, sa hi kulAdikArye cakravartiskandhAvAramapi gRhNIyAd vinAzayed vA, na ca prAyazcittamApnuyAd' e bahandulapattitRtIyakhaMDe vacana vicAravuM. 3pa apavAdavirAdhanAI je kihAMeka prAyazcitta kahiuM chaI te hastazatabahirgamanAdikanI pari niraticAratA ja abhivyaMjaI yataH __Ayarie gacchaMmi ya kulagaNasaMghe ya ceiyaviNAse / gADhoDucadivavaMtA suddho nija vira ! (chuM. va. mA. 2262) sadA " vADaomDhitame veca' IhAM jalagalana ja upadiSTa chaI', paNi galita jalapAna nahI Ima kaI kahaI chaI, teNaI "risaMvA nA ghoDAne 2" ItyAdi AcArAMganiryukti vacanathI jalagalana paNi zastravicArInaI tehane upadeza paNi kima kahi ? 37 "dravyathI paNi hiMsAI ekendriyAdikanI pari sUphamadeSaI AlocanA AvaI" Ima keI kahaI chaI te jUThuM, je mATi Ima kahatAM dravyaparigrahathI paNi AlocanA thaI jeII te mATi "davo vittaja' ItyAdi vacani' dravyodyAlaMbanaI azubha bhAvanuM ja pratyAkhyAna sahavuM, gata iva digaMbaranirAkaraNaI', apariggahayA suttetti jA ya mucchA priggho'bhimo| vesu na sA kAyadavA suttaramAvo ra18nA Ima vizeSAvazyakaI kahila chaI 38 "pUjAsthAnakiM(I) kusumAdi jIva virAdhanAI upadeza nathI, je mATi sadigya sacittasmAdika kapita-kusumAdisadazapariNAmavizeSa hagI nahI"Ima kaMI kahaI chaI, tehanaI mati mithyAdaSTinaI kusumArcanaI vizeSa ja aduSTapaNuM thaI, te mATi anubaMdhazuddhi ja zuddhi jANavI. 3lA "kSINamehanaI snAtacAritra nathI te saMbhAvanArUDha dravyAzrava pratibaMdhathI, to sAkSAt dravyAzravathI kevalInaI snAtaka cAritrano pratibaMdha kima na haI?" Ima kaI kahaI chaI teNi zAstrArtha jANyuM nathI, je mATi dravyazavathI aticAra he I to IgyAramaI guNaThANi paNi hoI, "LiariLAgALa tullaM ikkaM ca saMjamadvANa' iti paJcanirgranthivacanAt (60) // 4 // [hiMsA caturbhagI adhikAra] dravyo mAvA hinmati raLatI cAdhA (2), dravyo - mAvata:phrarvANanita2 sadho saravALe (2), mAvato rUzvataH-amaca phITavurAkramane mandaprakAze rajjumahibuddha cA ghnato vA (3), na dravyato na bhAvataH-manovAkkAyazuddhasya sAdhoH'
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 vicArabinda zrAvakapratikamaNusUtravRttau. IhAM cauthA bhAMgAne svAmI keI sagikevalI kahaI 74, 'cauttho suNNo tti' yUNi Di 74 te DisA-135nI apekSA, paNa svAminI apekSAI nahIM. agi ehano svAmI na ghaTaI, je mATi yogAbhAviM manavAphakAyazuddha te na kahavAI', jima vastrAbhAI vastrazuddha na kahiI. IhAM uttara alrs 74'. yuthe| ma zUnya ddi| 7 te siyA2nI apekSA. ddisaasvarUpanI apekSA zUnyatA te dvitIyabhaMgaI paNi zAstrasiddha ja che. te mATaI lIna dra0ya15sa patti(6) dvitIya, tenI asa patti(4) 28 An behu bhaMga saMbhavaI jima nigranthanaI niyatasvAmI caturthabhaMgano te agi, je mATi te paNi nivRtti vyApAraI mane vAphakAyazuddha che. tathA jalavigaI paNi jalaI suddha jima kahiI tima yugavigaI parNi agI yogazuddha saMbhavaI ja. 41 65845 122chedhi424 pUrva pakSa bha 4Di 7/vinnAya AraMbhamiNa sadosaM tamhA jahAladdhamahidiThaejjA / / vutta saeo khalu jAva dehI Na hoi so aMtakarI tu tAMva // 3924 // 4i dravya15. saMbhava nirAkario nathI, anaI siddhAMtaI Ima kahiu cha- appeva siddhaMtamajANamANo ta hiMsaga' bhAsasi jogavaMta / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte // 3932 // Ahacca hiMsA samiyassa jA tu sA dabato hoi Na bhAvao ya / bhAveNa hiMsA u asaMjayassa je vA vi satte Na sadA vahei // 3933 // saMpatti tasseva jadA bhavijjA sA davvahiMsA khalu bhAvao y| . ajjhatthasuddhassa jadA Na hojjA vadheNa jogo duhao va'hiMsA // 3934 // Dai 'siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt' se (3632) vRttivayana 25Ta Adha yaturtha svAmI sahA pakSI hoI e niHsaMdeha jANavuM. jarA __"jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eyai, calai, phaMdai, ghuTTai, khubbhai taM taM bhAvaM pariNamai 1 haMtA maMDiyaputtA jIve NaM sayA samiyaM eyai veyai jAva pariNamai // jAvaM ca Na bhate ! se jIve sayA samiya jAva te taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca Na tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai 1 No iNaDhe samaThe // se keNaguNaM bhate ! evaM vuccai, jAvaM ca Na se jIve sayA samiyaM jAva ante antakiriyA Na (na) bhavai ? maDiyaputtA ! jAvaM ca se jAva sayA samiyaM jAva pariNamai, tAva ca Na se jIve-Arabhai sArabhai samArabhai, AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAra bhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe, bahUNa pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNAe soyAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe parittA(yA ?)vaNayAe vaTTA // se teNaguNa maMDiyaputtA! evaM vuccai, jAvaM ca Na se jIve sayA samiya eyaI jAva pariNamai, tAva' ca NaM tarasa jIvassa aMte aMtakiriyA Na havai / " [bha. za. 3, u. 3]
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ avazyabhAvI virAdhanA vicAra 489 e bhagavatIno AlA chaI IhAM AraMbhAdinaI ejanAdi kriyA vyApti yathAsaMbhava jANavI jima "isa viSe car nava saM saM madaM riLama? tAva je vidhavA sattavivaMdhA vA trivaMdhA vA vivaMdhA vA no naM vaMdha rA' IhAM. anaI "AraMbhAdikanaI aMtakriyA pratibaMdhakapaNuM sthUlavyavahAranaI' Ima vRddhavyAkhyAna karaI chaI, anaI bIjaI paNi pravacanaparIkSA vRttimaNe Ima ja lakhyuM chaI, tathAti-"humunInaaN-shobhnaa munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAna yAvadA. makAnAnAnAmaNAifmajI kriyA na mavatIcari' te visArInaI zataka (sarvazataka) granthamaNe Ima lakhyuM chaI je "ejanAdikriyA vyApAraka AraMbhAdivAcya yoga ja kahiI ArabhAdi anAditya nahI'. jima dhamavyApakavali dhamajanya nahI. te gane pratibaMdhaI aMtakriyA na hoIe abhiprAya sAco nahIM, je mArTi kapabhAththaI hiMsAnvitagaI AraMbhaprasaMga e AlAvo dekhADe che. tihAM ka2vadha phalAvyA chaI. tathA yoganirodhaI yoga pratibaMdhaka na kahivAI, jima ghaTanAza ghaTa. tathA AraMbhAdi 3 zabdaI eka vegane artha kahiI to "barite vA rihaMtadhyAna rA' e 2 zabda eka artha kahaI chaI te sarakhA thANuM paDaI te ruDI pari vicArInaI vaDerAnuM vacana mAnavuM. 43 [avayaMbhAvI virAdhanA vicA2]. "se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe viNivaTTamANe saMpalijjamANe! egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsaM samaNucinnA egatiA pANA uddAyati / ihalAgavedaNavijjAvaDiyaM AuTTikamma, tApariNNAya vivegameti" AcArAMge lokasArAdhyayane [a.5,u.4] - IhAM caudamAM guNaThANa tAMI kAyasparzaI jIvavadha kavio chaI yaduvRtti: atra ca karmabandha prati vicitratA, tathAhi-"zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasparzena prANatyAge'pi paJcavidhopAdAnakAraNAbhAvAnnAsti bandhaH upazAnta-kSINamoha-sayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrttam , utkarNatazcAntaHkoTAkoTisthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetya pravRttasya kvcitpaannyaadyvyvsNsprshaatpraannyupattApanA ghanyatA vadhu varSa kAttAna uva vizeSitatA" | phUlyA "IhAM kevalI gurvAdeza vidhAyI nathI te mATaI nAvaI Ima kaI kaI chaI te kevaligrAhaka vRttikAra sAme thAI chaI. tehane pratIkAra Ima kI jaI je kevalI paNi phalataH gurvAdeza vidhAyI chaI, jima kahiuM "jiM te mete ! sattA somiTA ! = ne tavaniyamasaMgamaraNAMcannALAvamAsu nokhu nacA" e phalathI ja upAdiuM chaI 44 "prAyiM asaMbhavI saMbhavaI te avazyabhAvI dravyavadha kahicha jima anAbhogathI apramattanaI te kevalInaI na hoI, je mArTi avazyabhAvane niyAmaka anAga nathI" Ima ke kahaI chaI te jUThuM, je mArTi anabhimata thakaI avajanIyasaMnidhika te avazyabhAvI kahaI, teha dravyavadha kevalInaI paNi saMbhavaI. 4pA "jima sAdhvAdi nimittakepasargodi sAdhvAdi vyApAra vinA sAdavAdikartAka na hAI, tima ayAgi zarIranimitta kamathakAdivadha agika (ka) na hoI, kiMtu mazakAdikaka, sogikevalinaI tima na R
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 vicArabindu kahivAI, je mATi tehanaI yoga chaI, tehanuM anvayavyatirekAnuvidhAna mathakAdivadhanaI chaI, teNaI te sogikevalikatRka paNi thaI jAI," ehavuM kaI kahaI chaI, teNi sarvavRttivacana lakhyuM, je mArTi pramatta vinA kaI zAstri prANAtipAtakartA kahie nathI. te mATaI IhAM katRkAryabhAvasaMbaMdhaI vicAra nathI, paNi kAraka-kArakibhAva saMbaMdhaI vicAra chaI te jANavuM. kadA je kaI kahaI chaI "gujarAntikSILamodavihinA e samuccaya "nAnAtiryAH zarmAdhA?' e samuccayanI pari sarvAI nahIM. je dravyavadhaI sAmya AvaI, kiMtu mahodayAbhAvi" te jUThuM, je mATi upAstakriyAnI apekSAI ja samu caya AvaI te jima karmabandhakatApekSAI narAdikanaI tima jIvavadha nimittaka sAmayika baMdhanI apekSAI upazAMtamahAdikanaI Ima sahavuM. ata eva "jelITivaraNa je sattA pharisa pappa uddAyati masagAdi tattha kammabaMdho Natthi, sajogissa kammabaMdho do samayA, jo apamatto uddAvai tassa jahaNNeNaM aMtamuhutta ukkoseNaM aTTha muhuttA, jo puNa pamatto Na ya AuTTiyAe tassa jahaNNeNaM atomuhutta ukkoseNa aTThasaMvaccharAI, jo puNa bAdiyANa pALe varU tarata ttavo ghA che vA yAdi jA e AcArAMgacUrNivacanaI saginaI spaSTa dravyavadhaI sAmAyikabaMdha jaNAI chaI 47 je rakSagI(ga)na iMgina dravyavadhAbhAva I guNa chaI te (to) aginai tehanaI abhAva hInatA thAI, je mATi AvazyakAdika kriyAI abhAvi paNi jima tehanuM phala kevalInaI chaI tima aginaI gaphaladravyavadhapratibaMdha tuhaI nathI kahatA. 48 [jIvarakSAnA atizaya/labdhine vicAra] bAvo jevakInaM " "danizALanahiM' ItyAdi vacanathI je kevalInaI ahiMsADatizaya kaI chaI tehanaI saginA vegathI dravyavadha ma he, paNi mazakAdiyegathI thAte o bAdha ? kevaliga pratibaMdhaka kahaI bAramaI guNaThANi prasaMga, kSINamehagapaNaI pratibaMdhakatA ka5I te mahA(ha)kSapaka(kSaya)naI tathAbhAva kalpInaI caudamiM guNaThANi paNuiM kima nA na kahaI ? te mATi sarva e sUtraviruddha kalpanA 49 kevalIga svarUpaI jIvaghAta pratibaMdhaka heI te pratilekhanAdi vyApAra vyartha heI, vyApAraI' pratibaMdhaka kahaI to je jIvavadha TAla na laI te hotAM nA kima kahivAI, aMtathI bAdaravAyukAya-jalajIvAdi virAdhanA na hatI. pavA "jima puSkacUlA acittapradezi AvyA tima sarva kevaliM acitta jalAdi pradezi ja vihAra karaI tathA kevali vihAra karaI tivAraI kIDIpramukha kevaliyegathI bhaya na pAmaI Ima ja vicAraI" Ima keI kahaI chaI te keI graMthi nathI kahiuM. Ima hAI ullaMghana pralaMghanAdi vyApAra vyartha thAI 51 "mA " e vacanathI kevaliyegathI keInaI bhaya na upajaI Ima kapII anaI "zrI mahAvIrathI hAlI nAThe tihAM hAlInA pega kAraNa paNi zrI mahAvIranA yoga kAraNuM nahIM." Ima keI kahaI chaI teNaI "maMtA matima mAM vidrittAM' e AcArAMga vacanaprAmANyathI sAdhunaI cAritra
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ palAdana vicAraNA paNi jIvAbhaya hetu chaI teNaI sAdhugathI paNi satvaghAta na kahie jeII. bhApananaI bhayAzavapaNAne bhaya to IgyAramaI guNaThANapaNi tAharaI na TakaI. parA "jalacAraNAdikanaI jalAdikamAMhi cAlatAM jima jIvavirAdhanA nathI, tima kevalInaI lambivizeSaI ghaTaI" Ima kaI kahaI chaI teNuI vicAravuM je "labdhi kevali kima prajjaI ? aprayuktalabdhi vadhAbhAva teramAM guNaThANuI mAnaI, (ca)udamiM guNaThANuM cuM tumahAruM virAyuM chaI? 53 eNi karI amRtamaya zarIra kevalInaI kAI kahaI chaI, teha paNi nirAkariuM jANavuM, Ima to paramaudArika zarIravAdI digaMbaramatAnusaraNe thAI te prI cha. 54 "dravyavadhathI jinanaI 18 doSarahitapaNuM na hoI Ima kaI kahaI chaI teNuI dravyaparigrahathI 18 deSarahitapaNuM kima sahavuM? papA [palAdI vicAraNA ) mAMsAzanaI samyapha na hoI ja' ehavuM je kahaI chaI tehani pUchII je "mUlakAdi bhakSaNuiM samyaktva na jAI te mAMsabhakSaNuiM kima jAI?" "atinigha mAMsa bhakSaNuI pravacanamAlinyathI samyapha va AI" Ima jo saho to tehathI atibiMgha paradAra. gamanaI satyaki pramukhanaI samyaktva kima rahaI? "bilavAsI manuSya paNi tathAvidha kSapazamathI mAMsabhakSaNa pariharaI chaI to samyagdaSTi kima na pariharaI?" Ima kaha syo te cora pramukha paradAragamana pariharaI chaI te samyagdaSTi satyakipramukha kima na pariharaI te vicAraja zraddhAna chataI anucita pravRtti samyaktva na jAI e uttara behanaI samAna, mAMsAsanaI narakAyubaMdhahetupaNuM chaI, te mArTi tehanI anivRtti je samyakatva na rahaI, to mahAraMbha parigrahAdikanaI paNa tathAbhAva chaI, teNaI karI tehathI anivRtti kRSNAdikanaI samyapha kima hAI? "tae Na duve rAyA kaMpillapura Nagara aNupavisai, aNupavisittA viula asaNa' 4 akkhaDAvei uvakkhaDAvettA koDubiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI, 'gacchaha Na tubbhe devANuppiyA ! viula' asaNa 4 suraM ca majjaM ca maMsaM ca sIdhuM ca pasaNNa ca subahu pupphaphalavatthagaMdhamallAlaMkAraca vAsudevappAmokhANa rAyasahassANa AvAsesu sAharaha, te vi sAharati / tae Na te vAsudevapAmokkhA ta viula asaNa' 4 jAva pasanna' AsAemANA 2 viharati ! [jJA. khU. 118] e jJAtAsUsamaye kahiuM chaI, teNi kahi vAsudevanaI mAMsabhakSaNuiM karI samyaktva nathI gayuM to bIjA niM kima jAI? "IhAM vAsudevaparivAra mithyASTini mAMsabhakSaNa paNi vAsudevani nahIM" Ima na kahivuM, je mAhi eka kriyAnvaya vinA "pramukha" zabdArtha na ghaTaI. je e sUtraniM varNanamAtra kahe che te svargaththudisUtra varNanamAtra kahe che ke, vAre ? tathA mAMsabhakSaNuiM samyakatvanAza hoI te mUlaprAyazcitta jeII. kahiu chaI tapa prAyazcitta, tathAhivAhanane 234 parittamone vittavaniksa e maMsArayavayamo guru vAra kAmone zrAddhajitakape. ityAdika bela vicArInaI gurusaMpradAI sahavA - * * wwwhyws SBI
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ re vicArabindu-108 khela sa'mahu iti zrItapAgacchAdhirAja bhaTTArakazrIhIra vijayasUrIzvara ziSyopAdhyAyakalyANavijayagaNisaMtAnIya paM0 zrI nayavijayagaNiziSyopAdhyAyazrIyazovijaya viracitaM svopajJa dharmaparIkSAvRttivArttika' samAptam // eSa binduriha dharmaparIkSAvAGmayAmRtasamudrasamutthaH / nandatAdviSakAravinAzI vyoma yAvadadhitiSThati bhAnuH // ityAdi sarvamAsa baiTha bhUDIne vicArI lele iti vicArabinduH saMpUrNaH // likhitazca saMvat 1726 mite poSamAse caturdazyAM tithau ravivAre zrIstambhatIrthabandare / zrIrastu zrIzramaNasaGghasya zrIH zrIH zrIH // iti upAdhyAya zrIjasavijayagaNikRta dharmaparIkSAgranthagata vicArabinduH saMpUrNaH // || zlo0 saM. 676 // pariziSTa : 2 nyAyavizArada, nyAyAcArya, mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivarya dvArA saMgrahota 108 bola saMgraha [sUcanA- prastutasaMgrahanI pAMDulipinu prathama pRSTha khAvAI javAthI ke naSTa thaI gayu. hAvAthI nabara 1 thI 4 nA prazna ApyA nathI. A ja kAraNe A granthA prArabha pAMcamAM khAlathI thaI rahyo che.] ' yathA chaMdana utsUtra bolyAno nirdhAra nathI' ehavaM likhyuM chai te na milai, je mATai' - Avazyaka vyavahArabhASyAdika graMthamAM yathAchaMda utsUtracArInaI utsUtrabhASI z2a kahio cha / 'niyata utsUtrathI aniyata tsUtra haluu' ja hui" ehavuM kahai chai' te na ghaTaI, je mAI' eka jAtinaI pApa hiMsAdika AzravanI pariM niyatAniyatabhedai phera kahio nathI // 5 // ' kIdhAM pApanuM prAyazcitta teha ja bhavaI AvaI paNi bhavAMtariM nAvai" ehavaM likhyuM chai te na ghaTa, je mATai - paMcasUtra catuHzaraNAdi graMthanai anusAra bhavAMtaranA pApanuM paNi prAyazcitta jaNAI chai // 6 // 'abhavya naI anAbhogarUpa eka ja avyaktamithyAtva hui' ehavuM vyAkhyAna vidhizatakamAM likhyuM chai te ayukta, je mATai guNasthAnakamArohAdika graMthai abhavyanai vyaktAvyakta 2 prakAriM mithyAtva kahiu chai // 7 // valI tihAM ehavaM likhyaM chaI, je 'ekapudgalaparAvartta saMsAra zeSa jehanai' huI tehanaI ja vyaktamidhyAtva kahii' te sarvathA na ghaTai, te (je) mATai tehathI adhika saMsArI paNi pAkhaMDI vyaktamithyAtvI ja kahiyA chai // 8 //
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ___ 'anAbhogamithyAtvai varttatA jIvane mArgagAmI vA unmArgagAmI kahii" ehavI kalpanA kari chai te koI graMthai nathI, anai ima kahatAM saghalaI 3 rAzi kalpAI // 9 // ___ abhavya avyavahAriyA kahiyA chaI te upadezapadAdika graMthasAthi tathA lokavyavahAra sAthi paNi na milai // 10 // 'vyavahAriyA jIva sarva AvalikA asaMkhyeyabhAgasamayapramANa pudgalaparAvarta pachI avazya mokSai jAiM,' eha likhyu chai tihAM koI graMthanI sAkhi nathI / sAhamu bhuvanabhAnukevalicaritra yogabindu mukha graMthanI meli vyavahAriyA thayA pachI anaMtA pudgalaparAvarta paNi dIsaI chaI // 11 // ___sUkSmapRthivyAdika 4 tathA nigoda 2, e cha bheda avyavahAriyA kahiI' eha, likhyu chaI te na ghaTai, je mATai-upamitabhavaprapaMcA samayasArasUtravRtti', bhavabhAvanAvRtti, zrAvakadinakRtyavRtti, puSpamAlAvRtti, dharmaratnaprakaraNavRtti, saMskRtanavatattva sUtrAdika graMthanI melaI prakaTa ja bAdaranigodAdika vyavahAriyA jaNAI chaI', eka sUkSmanigoda ja avyavahAriyA kahiyA chaI // 12 // 'e upamitibhavaprapaMcAdikanAM vacana panavaNA sAthaI viruddha anAbhogapUrvaka' ehavu likhyu chaI', te pUrvAcAryanI AzAtanAnuM vacana jinazAsananI prakriyA jANate kima bolai / 13 / ___'abhavya vyavahAriyAthI tathA avyavahAriyAthI bAhya chaI' ehavu paNi vyAkhyAna vidhizatakamAM likhyu chaI', te paNi kalpanAmAtra ja // 14 // ___ 'anAbhigrahika mithyAtva Abhigrahika sarikhu AkarUM' ehavu likhyu chai te paNi na ghaTaI, je mATaI yogabindu pramukha graMthai anAbhigrahika AdidharmabhUmikArUpa dIsai chaI // 15 // 'mithyAtvInaI devArAdhana adhyavasAya jIvahiMsAdika adhyavasAyI paNi ghaNuM duSTa' ehavu sarvajJazatakamAM likhyu chaI e ekAMta grahavo te khoTo, je mATaI AdidhArmikanaI sAdhAraNadevabhakti yogabindu pramukha graMthamAM saMsAra taraNatuM hetu kahi chai / / 16 / / ___'mithyAtvInA guNa te sarvathA ja guNamAM na gaNii' ehavaM kahiI chai te paNi na ghaTaiM je mATaI mithyAdRSTinA guNa AvyaI ja sUdhu pahilu guNaThANu huI ehavu yogadRSTisamuccaya graMthamAM kahiu chaI // 17 // 'parasamayamAM na kahI naI svapamayamAM kahIM, eDvI ja kriyAH supAtradAna, jinanI pUjA, sAmAika pramukha, mArgAnusAripaNAnu kAraNa' ehavu kahiu chaI, te paNi ekAMta na ghaTaI je mATaI ubhayasaMmata dayAdAnAdika kriyAi paNi mArgAnusAripaNu yogabindu pramukha graMthaI' kahiu chaI // 18 // _ 'utkarSathI apArddhapudgalaparAvarta zeSa saMsAra hui teha ja mArgAnusArI' ehavu likhyu chai te paNi vicAravu, je mATaI upadezapadamAM vacanauSadhaprayogakAla caramapudgalaparAvarta ja kahiu chaI tathA yogabindu nI [vI]savizIpramukhagraMthAnusAraI paNi eka caramapudgalaparAvarta mArgAnusArino kAla jaNAI chaI // 19 ! / 1. samayasAra nAmane savRttika nA zvetAMbarIyagrantha je che te ahIM abhipreta che,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bela saMgraha 'samyaktvathI ghaNuM DhUkaDo mArgAnusArI huI, te saMgama-nayasArAdika sarikhoja paNi bIjo na kahiI' ehavaM kahi chaI te na ghaTaI', je mATaI 1. apunabaMdhaka, 2. samyagdRSTi, 3. cAritrI e 3 zAstrai dharmAdhikArI kahiyA chaI, te to Apa ApaNai lakSaNe jANiI', paNi eka ekathI ikaDApaNAno taMta nathI, te mATaI jima samyagdRSTi cAritrI vegalo paNi pAmiiMtima mArgAnusArI samyaktvathI vegalo paNi huI te vAtanI nA nahIM // 20 // 'mithyAtvInI dayA vyAdhAdikanA manuSyapaNAnaI sarakhI' eha likhyu chaIte mahA. dveSanu vacana-je mATaI apunabaMdhakanA dayAdika guNa upadezapadAdika graMthamAM-vItarAgadevanI sAmAnya dezanAnA viSaya kahiyA chaI // 21 // 'jananI kriyAI apunabaMdhaka hui paNi anyadarzananI kriyAI na huI ja' ehavaM ji kahaI chaI te na mAnavU je mATaI 'samyagdRSTi svazAstranI ja kriyAI huI anaI apunabaMdha(ka) aneka bauddhAdika zAstranI kriyAI aneka prakAranI huI' ehavaM yogabindu pramukha graMthaI kahiuchaI // 22 // ___ "asadgrahatyAgenaiva tattvapratipattirmArgAnusAritA" ehavaM vRMdAruvRtti kahiu~ chaIte mATaI jainazAstranA tattva jANyA vinA mArgAnusArI na huI ja" ehavo ekAMta paNi na ghaTaI je mATaI e taMta grahatAM meghakumAra hastijIvanaI paNi mArgAnusAripaNuna AvaI, yogyatA leI ino koi doSa nathI / / 23 / / ___ bhagavatIsUtramA jJAnarahita kriyAvata dezArAdhaka kahio chaI te bhAMgAno svAmI khArInaI' TIkAmAM bAlatapasvI vakhANayo chaI', te mArgAnusArI ja mithyAtvI hui e artha kuveSInaI bhAMgAno svAmI dravyakriyAvaMta abhavya je kahaI chaI Apa chaMdaI te na ghaTaI, je mATaI abhavyAdikanaI dezathIiM ArAdhakapaNuM nathI, vyavahAraI ArAdhakapaNuM tehanaI chaI te paNi na ghaTaI, je mATaI e mugdhavyavahAra lekhAmAM nahIM, liMgavyavahAranI pari kriyAvyavahAra paNi apunabaMdhakAdi pariNAma vinA paMcAzakAdika graMthi nirarthaka kahiuM chaI // 24 / / ___'nihnavaI kriyA jJAnathI bhAgI anai satkAjJAbhAgI chaI te mATaiM te dezArAdhaka tathA dezavirAdhaka kahii' ehavu likhyu' chai te sarvaviruddha, je mATai te sarvathA AjJAbAhya ja kahiyA chaI // 25 // "jehanaI jJAna chataI pAmyA cAritrano bhaMga huI athavA cAritranI aprApti huI te dezavirAdhaka' ehavu bhagavato sUtranI vRtti likhyu chai tehamAM 'cAritranI aprApti dezavirAdhaka na ghaTai" ehavu likhyu chaI te prakaTa pUrvAcAryanI AzAtanAnu vacana, je mATaI paribhASA letA koi doSa nI // 26 // savvappavAyamUla , duvAlasaMga jao jiNakkhAyaM / rayaNAgaratulla khalu, to savva sudara tami // [u0 pada 694] 'upadezapada gAthAmAM anyadarzanamA paNi jIvadayAdika sudara vacana chaI te dRSTivAdanAM, te mATai tehanI AzAtanAi dRSTivAdanI AzAtanA thAi' ehavo artha chai te UthApyo chaI // 27 / / 1. yaha zabda kyA hai ? yaha spaSTa nahIM hai| 2. uveSInaI /
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 tehI vRttirmA - ' udhAvive' tyAdi kAvyanI sAkhi likhI chai te ayukti' ehavaM kahi cha ||28|| te kAvyano artha pheravyo cha ||29|| 'mithyAtvInI kriyA - AMbAnA phalanA arthA (rthI) nai vaTavRkSasarikhA (khI); cAritrarahita jJAna- poSamAsai AMbAsarikhu' ehavu likhyuM chai tihAM e o (jU )ThU je apuna dhAdi kriyA AMbAnA bIjAMkurAdi sarikhI gaNI nathI / zrIharibhadrasUrinA ghaNA graMthamAM e artha prakaTa cha ||30|| 'laukika midhyAtvathI lokottara midhyAtva bhAre,' ehavu likhyuM chaI eha paNi ekAMta nathI; je mATai baMdhanI apekSAI laukika paNi bhAre dIsa ' chai / yogabiMdumAM bhinnagranthinu mithyAtva hau kahiu chai abhinnagranthinu bhAre kahi chaI ||31|| 'anumodanA tathA prazaMsA e 2 bhinna kahiu' eha likhyuM chai te na ghaTaI, je mATai paMcAzakavRtti pramukha graMthaI pramodaprazaMsAdilakSaNa anumodanA kahi cha ||32|| 'midhyAdRSTinA dayAdika guNa paNi na anumodavA' eha (vu kahi ) ichai te na ghaTai je mATai parasaMbaMdhiyA paNi dAnarucipaNA pramukha sAmAnya dharmanA guNa anumodavA yogya kahiyA cha' ArAdhanApatAkAdika graMthiM, tathA sAdhAraNaguNaprazaMsA e dharmabiMdu sUtramAM paNi lokalokottara sAdhAraNa guNanI prazaMsA karavI kahI chai // 33 // 'mithyAtvanA dayAdika guNa prazaMsIi paNi anumodii nahIM' ehavu kahaI chai te mAyAnuM vacana, je mATai kharI prazaMsAI anumodanA ja AvaI anai khoTI prazaMsAno to vidhi na huI ||34|| 'samyagdRSTi ja kriyAvAdI hui" ehavu kahai chai te na ghaTaI, je mATai eka pudgalaparAvartta zeSa saMsAra kriyAruci kriyAvAdI kahio chaI dazAcUrNi pramukha granthai ||35|| 'midhyAtvIna' dayAdika guNai karI paNi sakAmanirjarA na huI" eha likhyu cha3 te na ghaTaI, je mATai meghakumAranuM jIva hastipramukhanaI dayAdika guiNa (guNai ) saMsAra pAtalo thayo te sUtriM ja kahiu chai te sakAmanirjarA vinA kima ghaTa' / tathA mokSanaI artha nirjarA-te sakAmanirjarA kahI chaI // 33 // " kavilA itthaMpi iyaM piM' e vacana marIcinI apekSAi utsUtra nahIM, anaI kapilanI apekSA utsUtra, te mATai utsUtramizra kahii" ehavuM likhyu che te na ghaTaI, je mATiM ima karatAM siddhAntavacana paNi samyagdRSTi midhyAdRSTinI apekSAI utsUtramizra thaI jAi tathA zrutabhAvabhASAmizra huI ja nahIM ehavaM dazavaikAlikanI niryukti mAM kahiuM chaI // 37 // 'marIcituM vacana durbhASita kahi paNi utsUtra na kahii ' ehavuM kahai chaI te na milai, je mATai paMcAzakavRtti-durbhASitapadano artha utsUtra kario chai // 38 // " , utsUtraleza marIcituM vacana kahiu chai te mATai utsUtramizra kahii ' eha kahai
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bola saMgraha chai te na ghaTaI, je mATaI 'dravyastavamAM-bhAvaleza' paMcAzakAdika graMthaI kahio chaIte paNi bhAvamizra hui jAI / / 39 // ___ "iyamayuktatarA durantasaMsArakAraNam" ehavu zrAddhapratikramaNa cUrNi kahiu chaI', tehano artha e viparIta prarUpaNA ghaNu ayukta durantAnantasaMsAranu kAraNa / ihAM ehavu likhyu chaI je 'durantAnanta zabdano artha na milai 'duranta' te jehano dukhaI aMta Avai 'anaMta'-te jehano aMta nAvaI' ne e pUrvAcAryanA graMtha khaMDiyAnI khoTI kalpanA,-je mATaI 'duraMtAnanta' kahatAM mahAnaMta kahii' "kAlamaNataduraMta" e vacana uttarAdhyayananI sAkhi, ihAM koi doSa nathI // 40 // "jinavacanano dUSanAra jamAlinI pari nAza pAmaiM 'araghaTTaghaTIyaMtra' nyAyaI saMsAracakravAla bhamaI" ehavaM sUyagaDAMganiyuktivRtti kahiu chaiM, te mATaI jamAlinaI anaMto saMsAra" ehavI kalpanA karai chai te na ghaTai-je mATaI dRSTAntamAtraI sAdhyasiddhi na huI, nahIM to utsUtraprarUpaNA anaMtasaMsArahetu kahi chaI tihAM zrAddhapratikramaNacUNi, zrAddhavidhyAdika graMthamA marIci dRSTAMta kahio chaI te bhaNi marIci paNi anaMtasaMsArI huI jAI tathA 'sUtravirAdhanAI anaMtA jIva caturaMta saMsAra bhamiyA jamAlinA pari' ehavu naMdIvRttimA kahi chaite bhaNiM jamAlinaI cyArai gati huI joii // 41 / / ____ "jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo kahiM gacchihiti kahiM uvavanjihiti / goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiya' maNuadevabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiMti' [za0 9, u, 33] e bhagavatI sUtramA 'cattAri paMca' kahatAM 9 bheda tirya canA leIi ima anaMtA bhava jamAlInaI thAI" ehavu likhyu chaI te na milai-je mATai ehavo viSama artha pUrvi kaNiM vicArio nathI tathA 9 bheda tiryacamA paNi niyamai anaMtA bhava AvaI nahIM // 42 / / koika tiryacanI kAyasthiti leI jamAlInaI anaMtA bhava kahaI chaI te paNi kalpanAmAtra-je mATaI sUtraI bhavagrahaNa ja kahiyAM chaI // 43 // "cyutvA tataH paJcakRtvo, bhrAntvA tiryagnRnAkiSu / avAptabodhinirvANa', jamAli: samavApsyati // 1 // " e hemavIracaritrazlokamAM ehavu kahiu chaI je jamAlI tihAthI cavI 4 vAra tiryaca manuSyadevatAmAM bhabhI mokSa jAsye, ehathI ananta bhava nathI jaNa tA, tihAM koi kahaI chaI je paMca vAra tiryaMcamAM bhamatAM bhamatAM anaMta bhava thAI' te na milai / je mATaI bhava grahaNaI bhamatAM anaMta bhava na ghaTaI // 44 // deva kibbisiyA NaM bhaMte ! tAo devalogAo AukkhaeNa' bhavakkhaeNa ThiikkhaeNa atara' cayaM caittA kahiM gacchihiMti kahiM uvavajihiti 1 [za0 9 u. 33]' e sAmAnya sUtra sAmAnyathI deva kilbiSIyAnaI cattAri paMca zabdathI athavA 'jAva' zabdathI jema anaMto saMsAra lIjaI tima jamAlInaI sUtraI paNi 'jAva' zabda 'tAva' zabda bAharethI lei anaMto saMsAra kahavo" ehavu likhyu chaI, te ghaNu ja tANyu evu pratibhAsaI chai tathA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAlisaMsArabhramaNa vicAra e sAmAnya sUtra ja ehavu paNi saMbhavatu nI, je mATaI.-"atthegaiA aNAdIya aNavadAga dIhamaddha' cAuraMta saMsArakaMtAra aNupariaTuMti" [za0 9. u. 33] e sUtra anaMta saMsAranu Agali kahiu chaI te bhaNi pahilaM sUtra jamAli sarakhA deva kilbiSiyAnu ja saMbhavaI // 45 // 'atthegaiyA' e sUtra abhavya vizeSanI apekSAI, je mATaI ehamAM chehaDaI nirvANa nathI kahiu ehavu likhyu chaI te paNi na ghaTai-je mATaI asaMvuDanaI sUtrai paNi 'chehaDaI nirvANa kahiu' nathI, tathA bhavyaviSaya paNi ehavAM sUtra ghaNA chai // 46 // "tiryagmanuSyadeveSu, bhrAntvA sa katicid bhavAn / bhUtvA mahAvideheSu, dUrAnnivRtimeSyati // " ___e upadezamAlAnI karNikA zlokamAM tithaM camanuSyadevatAmAM ketalAika bhava karI jamAlI mokSa jAsyaI ehaq kahiu~ chaI teNaI karI anaMtA bhava nAvai, tihAM koika kaddaI chaI je 'e bhava lokanidita ketalAika lIdhAM bIjAM sUkSma ekendriyAdikamAM anaMtA jANavA' eha paNi ghaNuja tANyu jaNAI chaI', je mATaI nAma leI vyaktiM bhava kahiyA te thUla kima kahiMI, anaI thAkatA anaMtA bhava paNi (kima) jANyA // 47 // "karNikAmAM dUraI mokSa jAsyaI ehavaM kahiu te mATaI ketalAika bhava kahiyA to paNi thAkatA anaMtA' levA ehavu likhyu chaI te paNi potAnIja icchAI je mATaI "tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kazcid deveSu copacita-saJcitakarmavazyaH / / labdhvA tataH sukRtajanmagRhevidehe, janmAyameSyati sukhaikakhanirvimuktim // e sarvAnandasUriviracitopadezamAlAvRttimA 'dUra' pada vinApi ketalAika ja bhava kahiyA chaI // 48 // siddharSIya heyopAdeya upadezamAlA vRtti ketalAika parataI' anaMtA bhava dIsai chaite mATaI te paratini apekSA tima kahavI paNa bIjA graMthanI apekSAI parimita bhava ja jamAlinaI kahavA ehaq paramaguruvacana uvekhI anyathA ekAMta anaMtA bhava jamAlinaI kahaI chaI te na ghaTaI // 49 / / ____ 'tiryagyonika' zabda ja siddhAMtanI zIlII2 anaMta bhavano vAcaka chaI', ehaQ likhyu chai tihAM 'tiryagyonInAM ca' e tattvArthasUtranI sAkhi dIdhI chaI te na ghaTai, je mATaI tattvArthasUtramA kAyasthitinaI adhikAraI tiryacanaI anaMtakAlasthiti likhI chaI paNi tiryagyonika zabda zIlII anaMtA bhava AvaI ehavu kihAMI kahiu nathI // 50 // 'azakyaparihAra jIva virAdhanAi kevalInaI jIvadayAno kAyayatna niSphala thAi" ehavU likhyu chaI te na ghaTaI, je mATaI dezanA detAM abhavyAdikanaI viSaI jema kevalino vacanayatna niSphala na huI tima vihArAdika karatAM kAyayatna paNi jANavo / / 51 / / 1. eTale prato-pothIo / 2. zailIe.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 108 bela saMgraha "tasya asaMceyayau saMceyayau a jAi sttaaii| joga pappa viNassaMti, Nathi hiMsAphala tassa // " __e opaniyukti gAthAno ehavo bhAva chaI je jJAnI karmakSayanaI arthaI UjamAla thayo tehanai yatanA karatAM paNi jIvanaI aNajANavaI (paNi) tathA jANatAM paNi yatna karatAM na rAkhI sakAI teNaI karI tehanA yoga pAmI je jIva viNasaI chaI tehanu hiMsAphala sAMparAyika karmarUpa nathI, kevala IryApatha karma baMdhAI. ihAM jJAnI 11 guNaThANAno ja je liI chaiM to (te) na milaI je mATaI sAmAnyathI ja jJAnI ihAM kahio chaI anai azakyaparihAra to yogadvArAI kevalinaI paNi saMbhavai // 52 // __'jIvarakSopAyanA anAbhogathI ja yatinaI jIvaghAta huI teTalyai' te kevalInaI na huI' ehavaM kahaI chaI te na ghaTaI-je mATaI e rIti sahajaIja kevalInaI jIvarakSA huI to pannavaNAmAM 36 padi jIvAkula bhUmi dekhI kevalInaI ullaMghana pralaMghana kriyA kahI chaI te na milaI te AlAvAno e pAThaH- "kAyajoga jujamANe Agaccheja vA ciThejja vA Nisiejja vA oaTTiejja' vA ullaMghejja vA palaMgheja vA pADihAriya' pIThaphalagasejjAsaMthAraM paccappiNijjatti" // 53 // 'varjanAbhiprAya chataI anAbhogaI jIvaghAta tathA tatkRtakarmabaMdhAbhAva yatinaI huI, anaI varjanAbhiprAya to potAnai durgatihetu karmabaMdha thAto jANI huI, te bhaya kevalInaI nathI, te mATaI varjanAbhiprAya nathI, tathA anAbhogai jIvaghAta nI" e kalpanA khoTI-je mATaI azuddhAhAranI pari jIvahiMsAi paNi kevalInai svarUpiM vajanAbhiprAya hui tathA avazyabhAvI jIvaghAta paNi saMbhavaI jima yatinaI nadI utaratAM // 54 // ____"vItarAga garhaNIya pApa hiMsAdika kisyu i na karaI, ehavaM upadezapadamAM kahiu chaI, te mATaI dravyahiMsA kevalInai na hui, je mATaI te lokadekhIti garhaNIya chaI" e vAta kahI chaI te na milaI- je mATaI pratijJAbhaMgai ja gardAi taMta nathI' anaI akaraNa niyamamai upadezapad padanu vacana chai. te bhaNi bhAvahiMsAno akaraNaniyama ja kevalInaI dekhADayo chaI // 55 // ___"upazAMtamohanaI mohanIya karma chaI te mATai garhaNIya hiMsAnI pratisevA huI to paNi mohanIyanA udaya vinA utsUtrapravRtti na huI," eha likhyu chaI te na milaI, je mATai pratisevinai utsUtra pravRtti ja hui, tathA avazyabhAvI dravyahiMsAnaI doSa na kahiI to ja 11 guNaThANaI apratisevIpaNu tathA sUtracAripaNu ghaTaI // 56 // ___ "garhaNIya pApa mohanIyamUla te upazAMtamohanaI ja hui, anaI agarhaNIya pApa anAbhogamUla AzravacchAyArUpa kSINamohanaI paNi huI'' ehaveM likhyu chaIte koi graMthasyu milai' nahIM, AzravacchAyA kahatAM Azrava ja AvaI, te to agarhaNIya tumhAraI mataI bhAvapApa chaI, tehanI sattA kSINamohanaI kahatAM ghaNu viruddha dIsaI // 57 // 1. pratyaya / 2. tu aTTi vA / / 3. 'nathI' za6 vadhArAnA sAmecha.
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevali dravyahiMsAvicAra 468 mohanIya karmanA udayathI bhAvAzrava pariNAma huI tehanI sattAthI dravyAzravapariNAma huI" ehaQ kahaI chaI te na ghaTaI je mATaI ima kahatAM dravyaparigraha paNi dharmopakaraNarUpa kevalI naI na joII // 58 // "eNaiMja karI udita cAritramohanIya asaMyatinaI bhAvAzravakAraNa, pramattasaMyatanai paNi sattAvati cAritramohanIya dravyAzravana kAraNa, tehamAM ayatanAsahita rAgadveSa ja pramAda gaNiI', tehathI pramattasaMyata lagaI dravyAzrava huI anaI apramattanaI mohanIya anAbhogathI te hui. / " ityAdika kalpanA paNi niSedhI jANavI, je mATaI apramattanaI dravyaparigrahanaI ThAmaI e yukti na milai, tathA cAritramohanIya sarvanai udayathI bhAvAzrava kahI to 4 guNaThANAdikai na ghaTai, ketalAikano udaya lIjaI tu te yatinaI paNi chaI', 3 kaSAyanI udayasattA te meli bhAvAzrava dravyAzravano pariNAma kahii, to tehanaI kSayai chadmasthanaI paNi dravyAzrava na huo joii. tathA pramAdaI bhAvAzrava kahio chai ityAdika na ghaTaI // 59 / / "ayatanayA caran pramAdAnAbhogAbhyAM prANibhUtAni hinasti" ehavU dazavaikAlika sUtranI vRttimAM kahi chaI te mATaI pramAda anAbhoga vinA kevalInaI dravyahisA na huI" ehavI mUlayukti kahai chai teha ja khoTI, je mATaI avazyabhAvI hiMsAnAM kAraNa na kahiyAM, kevala ayatanAnaI uddezaI e kAraNa kahiyAM, saghalaI e hetu lIjai to AkuTTikAdika bheda na milaI // 60 // ___ "kevalInaI dravyahiMsA hui te sarva prakAra jANatAM hiMsAnubadhI raudradhyAna hui'' ehavaM kahaI chaI te khoTu, je mATaI ima kahatAM dravyaparigraha chaI tehanA (te) sarva prakAra jANatAM saMrakSaNAnubadhI raudradhyAna paNi na vAriu jAI // 61 // pramattasaMyata zubhayoganI apekSAI anAraMbhI, azubhayoganI apekSA AraMbhI bhagavatI. sUtramA kahiyA chaI tihAM 'zubhayoga te upayogaI kriyA, azubhayoga te anupayogaI" ehavu vRtti kahi chai te kuveSI azubhayoga apavAdaI kahaI chaI te prakaTa viruddha, je mATaijANI mRSAvAda mAyAvattiyA kriyA bhaNI apramattanai paNi prakaTa jaNAI chaI tathA apavAdaI paNi zArIti bRhatkalpAdikaI zuddhatA ja kahI chaI to azubhayoga kima kahii // 2 // 'AraMbhikI kriyA 6 guNaThANaI sadA huI" ehavu likhyu chaI te na ghaTaI-je mATaI anyatarapramattanaI kAyaduSprayogabhAvaIja AraMbhiki kriyA pannavaNAsUtravRttimAM kahIM chaha 'kevalInaI apavAda na hui ja' ehavu kahai chai te na ghaTaI je mATaI nizAhiMDana, zrutavyavahAra pramANa rAkhavA nimitta aneSaNIya AhAragrahaNAdika apavAda kevalInaI paNi kahiyA chaI // 64 // "te aneSaNIya AhAragrahaNa kevalInaI sAvadya nI, te mATaI tehathI apavAda na hui, anaI jo chadmastha aneSaNIya jANaI to kevalI bhojana na karai, kevalInI apekSAI vyavahAra zuddhi ima na hui te bhaNI, ata eva revatI azuddha jANai chaI te bhaNI tehano kario kolApAka mahAvIraiM na lIdho" ehavI kalpanA karaI chaI te paNi nirarthaka-je mATaiM nizAhiMDa
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 108 bAla saMgraha nAdika chadmastha duSTa jANai chai to paNi bhagavaMtaI apavAdi Adariu chai, tathA niSiddha : vastu lAbha jANI uttamapuruSaI AdarI te aduSTa kahI apavAda na kahi to apavAda kihAI na huI // 64 // 'jANInai jIvaghAta karai teha ja AraMbhaka kahai chaIte na milaI, (je) mATaI ima kahatAM ekendriyAdika sUtra AraMbhI kahiyA chai te na ghaTai // 66 / / ___"Abhogai jIvahiMsA avazyabhAviNii paNi yati na hui ja, nadI UtaratAM jalajIva virAdhanA huI chaIte paNa sacittatA nizcaya nathI te bhaNI anAbhogajanyAzakyaparihArai" ehavu kahaI chaI te na ghaTaI- je mATaI vyavahAra-sacittatA na AdariiM to saghalaI zaMkA na miTaI, tathA nadImAM anaMtakAya nizcaya sacittapaNi chaI, AgamathI nizcaya thai paNi dekhyA vinA anAbhoga kahiI to vizvAsI puruSai kahiyA je vastrAdikaI aMtarita trasajIva tehanI virAdhanAi paNi anAbhoga thaaii||67|| ___ "yatinai anAbhogamUla ja (je) hiMsA huI tehamAM sthAvara sUkSma trasano anAbhoga kevalajJAna vinA na TalaI anaiM kunthupramukha sthUla trasano anAbhoga ghaNI yatanAI TalaI, ata eva nadI UtaratAM jala saMyama durArAdha na kahiu paNi kuMthunI utpatti kahiu. te mAdaI nadI UtaratAM jIvanaI anAbhogaI saMyama na bhA(bhAM)jaI" ehavI kalpanA karai chai te khoTI- je mATaI trasanI pari thAvarano Abhoga paNi yatinaI karavo kahio chaI. ata eva 8 sUkSmAdika jIvonI yatanA dazavaikAlikAdika graMthaI prasiddha chaI // 68 / / - ejanAdikriyAyuktasyArambhAdyavazyambhAvAdyadAgamaH. jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdai ityAdi yAvadAraMbhe vaI' ityAdi ehaQ pravacanaparIkSAI lupakAdhikAraI kahiu chaI, anaI sarvazazatakai kevalInaI avazya bhAvI paNi AraMbha niSedhyo chaI e paraspara viruddha // 69 / / ___"vinApavAda jANI jIvaghAta karaite asaMyata huI" ehavaM kahai chaI te khoTu-je mATaI apavAdaI AbhogaI hisAI paNi jima AzayazuddhatAthI doSa nahi tima apavAda vinA azakyaparihAra jIvavirAdhanAi paNi AzayazuddhatAija doSa na huI, nahIM to vihArAdika kriyA sarva duSTa thAI // 70 // ' siddhAMtathI virAdhanAno nizcaya thai potAnai adarzanamAtraI jo vihArAdika kriyAmA je virAdhanA chaI te anAbhogai ja kahii to niraMtara jIvAkula bhUmi nirdhArI tihAM rAtrivihAra karatAM virAdhanAno anAbhoga ja kahavAi / / 71 / / . "nadI UtaratAM AbhogaI jalajIva virAdhanA yatinai huI to jalajIvaghAtai virati . pariNAma khaMDita hui te bhaNi dezavirati thAi, jANInaI ekavatabhaMgaI sarvavirati rahai to samya gdRSTi sarvanaI cAritra letAM bAdhaka na huI" ehavu kahaI chaI te na ghaTai-je mATai nadI ...UtaratAM dravyahiMsAI AjJAzuddha paNija doSa nathI / tathA samyagdRSTi yogyatA jANIMnaija " cAritra AiraI jima vyApArI vyApAra prati, pachai thoDI khoTI hoI anaI saMbhAlI ....liI to bAdhA nahIM, paNi pahilA khoTija jANI koi sabalA vyApAra Adarai nahIM te - prIchavu // 1 //
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaladravyahiMsA vicAra 50 'apavAdaI jinano upadeza hui' paNi vidhimukhai Adeza na hui' ehavu' kahai chai te khoTu-je mATaI chedaprathaI apavAdaI ghaNAM vidhivacana dIsai chai // 72 / / ___"vastraigaliu ja pANI pIvu' ihAM pIvAno sAvadhapaNA mATaI vidhi nahi paNi galavAno ja vidhi" eha kahai chai te na milaI, je mATaI gAli pANi paNi zasra kahiuchaI yataH - "ussicaNagAlaNadhovaNe ya uvagaraNamattakosabhaMDe ya / bAyara AukkAe, eya tu samAsao sattha // [a. 1. ni. gA. 113] AcArAMgasUtraniyuktau // 73 // 'dravyahiMsAI dravyathI hiMsAnu paccakkhANa bhAjaI" ehavu kahaI chaI te na ghaTai, je mATaI 'dharmopakaraNa rAkhatAM dravyathI parigrahanu paccakkhANa bhAjaI' ehavU digaMbaraI kahilaM chaI tihAM vizeSAvazyakaI 'dravya-kSetra-kAlathI bhAvanu ja paccakkhANa hui paNi kevala dravyathI bhaMga na huI' e rItaI samAdhAna kariu chaI // 4 // - zrAvakapratikramaNasUtravRttimA hiMsAnI caubhaMgImA 'dravyathI tathA bhAvI na hiMsA' manovAkkAyazuddha sAdhunai e bhAMgo kahio chaI tehano svAmI teramA guNaThANAno dhaNI ja: je phalAvaI chaI anaI caudamA guNaThANAno dhaNI niSedhaI chaI, manavacanakAyayoga vinA tehAthI zuddha na kahavAI jima vastra vinA vastraI zuddha na kahiI te bhaNI" te khoTu, jima jalasnAnaI' jalanu saMsaMga TalyA pachI paNi jalai zuddha kahiI tima ayoginaI yoga gayA pachI paNi yogai zuddha kahii te mATaI sAdhu sarvanai jivArai dravyahiMsA guptidvArAIna huI tivAraI cotho bhAMgo ghaTaI // 75 / / 'dravyahiMsA paNi hiMsAdoSa svarUpa' ehavu kahiI chaI te na ghaTai, je mATaI"samitasya-IryAsamitAvupayuktasya yA 'Ahacca' kadAcidapi hiMsA bhavetsA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAttatvato'hiMsaiva mantavyA, 'pramattayogAt' prANavyaparopaNa hiMsA' iti vacanAt / " (gA0 3932 vRtti) e bRhatkalpanI vRtti vacanaI apramattanaI dravyathI hiMsAH te ahiMsA ja jaNAI chaI // 6 // "bRhatkalpanI bhASyavRttimA vastrachedanAdi vyApAra karatAM jIvahiMsA huI, je mATaI jihAM tAI jIva cAlaI hAlaI tihAM tAI AraMbha huI ehavu bhagavatI-sUtramA kahicha ehavaM prerakaI kahiu te Upari samAdhAna karatAM AcArya te bhagavatI sUtranA AlAcAlo artha bhinna na kahio, kevala ima ja kahi je AjJAzuddhanaI dravyathI hiMsA te hiMsAmAM jana gaNiI yataH- "yadeva 'yogavanta'-vastracchedanAdivyApAravanta jIva hiMsaka tva' bhASase tannizcI. yate samyasiddhAntamajAnata evaM pralApaH / nahi siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva 'na hiMsopavAvI apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAdityAdi" (gA0 3992 pRSikSa) 1. tattvArtha a0 7 sa0 8 / 2 'na' padhArAnA sANe che.
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 108 ela sagraha tathA" cAdyabhaMge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayogo'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evokta ityAdi" [gA0 3934 vRttiH ] ei karI je ima kahai chai 'kevalInA yogathI dravyahiMsA na hui' tehanai' mate i apramattanA yogathI ja dravyahiMsA na hui joi, je mATai pahilai carathai bhAga karI apramattAdika sayogikevalI tAMi sarikhA ja gaNyA chaI tathA apramattana3' jra dravyahiMsA kahI tei karI pramattasaMyatanai' paNi je dravyahiMsA kahai chai te siddhAMtaviruddha ityAdika vicAra // 77 // " jAvaM ca Na esa jIve sayA samiyaM eyaI' veyai jAva ta ta bhAva pariNamai' tAva' ca Na esa jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai" ityAdika bhagavatI maMDiyaputranA AlAvAma - "iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyo'yogasyaijanAderasambhavAt " e vRttivacana ullaMghanai sayogi jIva kevalivyatirikta levo eha likhyuM chai te prakaTa haTha jaNAI' cha // 78 // " jihAM tAMi ejanAdi kriyA tihAM tAMi Ara bhArdika 3 no niyama na ghaTai, te mATai ' bhAdika zabda yoga ja kahiI, yoga hui tihAM tAMi aMtakriyA na hui ehavo e sUtrano 'abhiprAya" eha kahai chai' te apUrva ja paMDita, je mATai e artha vRttiM nathI tathA ArabhAdika anyatara niyamana I' abhiprAyai sUtra virodha paNi nathIM, e rItinA sUtra bIjAMya dIsa ' chai tathAhi - " jAva NaM esa jIve sayA samiya eyai jAva ta ta bhAvaM pariNamai tAva NaM aTThaviha baMdhae vA sattaviha baMdhae vA chavhi baMdhae vA egaviha baMdha vA no abaMdha" ityAdika tathA - AraMbhAdika (3) zabdai 3 yogano artha e paNi na saMbhavai' ityAdi vicAra // 79 // "tasmAtsAkSAjjIva ghAtalakSaNArambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadadbhAve'ntakriyAyA abhaNanAt pratyutA'nnikAputrAcArya - gajasukumAla| didRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntayorjAyamAnatvAt kutastatpratibandhakatvazaGkA'pi " [gA0 29 vRttiH ] eha sarvajJazatakamAM likhya chai te prakaTa svamataviruddha // 80 // 'zailezyavasthAyAM kAyasaMsparzena mazakAdInAM prANatyAge'pi paJcadhopAdAnakAraNa yogAbhAvAnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayoginAM sthitinimittakaSAyodayAbhAvAt sAmayikakarmabandhaH ' ityAdi AcArAMga sUtranI vRtti kahiu chai' tathA 'selesI paDivannassa je (sattA) pharisa pappa uddAyaMti masagAdI tattha kammabandho Natthi, sajogissa kammabandho do samayA. " veg AcArAMga sUnI cUrNimAM kahiu chai tihAM caudamaI guNaThANai yoga nathI rs tihAM kevalikatteka mazakAdivadha na huI paNi mazakAdikatrtaka ja hui, tadgato. (pAdAnakarmabandhakArya kAraNabhAvaprapaMcanai arthi e graMtha chai" ehavI kalpanA karai chai te khoTI. je mATai sAmAnyathI sAdhunaI avazyabhAvI jIvaghAtanai' adhikAra ' chai / tathA caur3a (sa) mai' guNaThANai mazakAdikartRka ja mazakAdighAta ja e graMtha cAlyo kahii to pahilAM ga
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalidravyahiMsA vicAra 503 paNi tevo ja te huI, yukti sarikhI chai, te mATai 'mohanIya karma huI tihAM tAi jIvaghAtakartA kahii" eha vacana paNi pramANika nahIM, je mATaI pramAdI ja prANAtipAtakartA kahio chai ityAdika ihAM vicArabu / / 8 / / "prAyai asaMbhavI kadAcit saMbhavai te 2 avazyabhAvI kahii', ehavo jIvaghAta anAbhogai chadmastha saMyatanaI hui paNi kevalInaI na huI" ehavu kahaI chaI te na ghaTaiM, je mATaI anabhimatapaNai paNi avarjanIya te avazyabhAvI kahiI, tevo dravyavadha anAbhoga viNA paNi saMbhavaI jima yatInaI nadI utaratAM // 82 // - "kevalInA yoga ja jIvarakSAnu kAraNa" ehavu kahaI chaI tehanaI mataI caudamaI guNaThANai jIvarakSAkAraNa yoga gayA te mATaI hInapaNu thayu joii / / 83 / / ___kevalInaI bAdaravAyukAya lagai tivAraI tathA nadI utaratAM avazyabhAvinI jIvavirAdhanA thAI, tihAM je ehavaM kalpaI chaI bAdara vAyukAya acitta na (ja) kevalInaI lAgaI tathA nadI utaratAM kevalInaI jala acittapaNaIja pariNamaItihAM koi pramANa nathI, kevali yogano ja ehavo atizaya kahiI to ullaMghana-pralaMghana-pratilekhanAdi vyApAranu nirarthakapaNu thAI // 84 // ___eNaja karI e kalpanA niSedhI jo kevalI gamanAdi pariNata huIti vAraI ApaI ja kIDI pramukha jIva osarai athavA osariyA ja huI paNi kevalInI kriyAI pratikriyA na karaI, je mATaI ima kahatAM jIvAkula bhUmi dekhI kevalInaI ullaMghanAdi vyApAra pannavaNAsUtramA kahio chaI te na milaI tathA vastrapratilekhanA paNi na milai / / 85 / / "abhayadayANaM"e sUtranI melai bhagavaMtanA zarIrathI jIvanai sarvathA bhaya na UpajaI" ehavaM kahai chai te na milai, je mATaI bhagavaMta vastrAdikathI jIva alagA mUkaI tehanai bhaya vinA apasaraNa na saMbhavai tathA 'abhayayANaM' e vacanaI kevalInA zarIrathI koinai bhaya na Upajai ehaQ kalpiI to 'maMtA matimabhayaM vidittA' ityAdika sUtranI melaI yatimAtranA zarIrathI jIvanaI bhaya Upajavo na ghaTaI // 8 // zrIvardhamAnane dekhI hAlI nATho tihAM koi ima kalpanA karai chai je "tihAM hAlInA yoga kAraNa paNi bhagavaMtanA yoga kAraNa nahIM" te atikhoTuM, je mATai 'bhagavaMta daLUNa dhamadhamei' ehavu vyavahAracUrNi kahiuchai tehanaI anusAra bhagavaMtanA yoga ja tihAM kAraNa jaNAI chaI tathA anyakarttaka bhaya teramaI guNaThANai huI to caudamA guNaThANAnI pari anyakatrtaka hiMsA paNi huI joii te to svamata viruddha // 8 // ___ 'savvajiANamahiMsA' ityAdika sUtranI melaI je kevalInaI avazyabhAvinI hiMsA UthApaI chaI tehanaI matai 'hiMsAi dosa su(mu)ttA' ityAdika sUtranI melaI sAmAnya sAdhunaI paNi te UthApI joII // 88 // "jalacAraNAdika labdhimaMta yatinaI jalAdikamAM cAlatAM jalAdika jIvano ghAta jo na huI to sarvalabdhisaMpanna kevalInaI te kima huI' ehavu kahai chaI te na ghaTaI, je mAdaI labdhiphala sarva kevalInaI chaI to paNi labdhiprayoga nathI / / 89 / /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mela saMgraha "ghAtikarmakSayarthI Upano jIvarakSAhetu labdhi prayuMjyA vinA ja kevalInai huI " evaM mAnai chai tehanai matai caudamai guNaThANai mazakAdikarttRka mazakAdivadha mAnyA cha te paNi na milai, nahIM to teramai guNaThANaI paNi tehavo te mAnyo joi // 90 // " dravyahiMsAI kevalInai 18 doSarahitapaNuM na ghaTai " eha mata dravyaparigraha icchatAM paNi 18 doSarahitapaNuM na milai // 91 // kahai chai tehanai "prANAtipAta mRpAvAdAdika chadmastha liMga mohanIya anAbhogamAM ekai vinA na huIM, ma bArama guNaThANa' mRSA bhASA karmagraMthAdikamAM kahI chai sa (te) saMbhAvanArUDha jANavI " eha kahai chai tehanai' pUchavu je, dravyabhAva binA saMbhAvanArUDha trIjo kihAM kahyo chai ? "kAlazUkarikana kalpita hiMsAnI pari e saMbhAvanArUDha mRSAvAda levo" eha likhyaM chaI tehanai' anusArai to aMtaraMga bhAvamRSAvAda ja bAramai guNaThANai Avai ||12|| kSudrajaMtu bhayotpAdakapaNatA apavAdakalpa kahii te kahai chai te na ghaTai, te (je) mATai utsarga kahio nathI. icchAi 3 bheda kalpi utsarganA kahaI, tathA kevali vyavahArAnusAra prati "pratilekhanA pramArjanAdika kriyA chamastha liMgakevalInai na hui, " eha apavAda TAlI trIjo apavAdakalpa kiMhAMi kalpanA cotho bheda kalpatA paNi kuNa lekhanAdika kriyA paNi kevalInai chaI te prIcha // 93 // " bilavAsI manuSya paNi jAtismaraNAdikai mAMsabhakSaNa atiniMdita jANI pariharaI chai, te mAI mAMsabhakSaNathI samyaktvano nAza ja huI" eha likhyuM chaI te na ghaTai, je AI mAMsabhakSaNanI pariM paradArAgamana paNi mahAniMdita cha, tehathI satyaki vidyAdharapramukhanai jo samyaktva na gayuM to mAMsabhakSaNathI kRSNAdikanuM samyaktva na jAi tihAM bAdhaka nathI || 14 || 14 "mAMsAhAra narakAyurbandhasthAnaka chaDa te mATai tehanI anivRtti samyaktva na huI" ehavuM likhyu chai te na ghaTai, je mATai mahAraMbha mahAparigrahAdika paNi narakAyurbaMdhasthAnaka chai tehI nivRtti paNi jima kRSNAdikataI samyaktva chai tima mAMsabhakSaNanI anivRtti paNi samyaktva huI tihAM bAdhaka nathI || 95|| "taNaM' se dubae rAyA kaMpillapura nagara aNuSpavisai aNupavisittA viula' asaNaM pANakhAima sAima' uvakkhaDAvei uvakkhaDAvittA koDuMbiya purise sadAvei sadAvittA evaM vayAsI - gacchahaNa' tumhe (tumbhe ?) devANuppiyA ! viula asaNaM pANaM khAima sAimaM sura majna maMsaM pasannaM ca subahupupphaphalavatyagaMdhamallAlekara ca vAsudevappAmokkhANaM rAyasahassANaM AvAse sAhara te vi sAharati, taH NaM te vAsudevapAbhokkhA viula asaNaM 4 jAvapaNa AsAemANA 4 viharaMti" [jJA0 sU0 198 ] eSaSThAMgasUtra varNanamAtra likhyuM chaI, ima sahahatAM nAstikapaNu thAi, je mATai yadi sUtra parNi varNanamAtra kahatAM kuNa nA kahaI || 96 || "e sUtramAM vAsudevanaI' mAMsaparibhoga te AjJA dvArA jANatro, AjJA paNi te te adhikArInI dvArAI, paNi sAkSAt nahI" eDvI kalpanA karI chai te na ghaTai, je mATaI
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ samApti 505 AsvAdana kriyAno anya vAsudeva pramukhanai kahiyo chai, tehamAMthI vAsudevanai AjJAdvArAI AsvAdanakriyAno anvaya kahii to vAkyabheda thAi ehavI kalpanA zAstrajJa na karai || 97 // " vidhipratiSThita ja pratimA juhAravI te tapAgacchanI ja paNi gacchAMtaranI nahIM " ehavaM kahaI chaI te na ghaTaI, je mATai pratiSThAdikano sarva vidhi jotAM hava pratimAvaMdananuM durlabha huI, tathA zrAddhavidhimA AkAramAtra sarva pratimA vAMdavAnA akSara paNi chai, avidhi caitya vAMdatAM paNi vidhibahumAnAdika huI to avidhidoSa niranubandha hui ityAdika zrIharibhadrasUrinA maMthanai anusArai jANavu // 98 // " gacchAMtarano veSadhArI jima vAMdavA yogya nahIM tima gacchAMtaranI pratimA vAMdavA yogya nahIM " ehavuM kahai chai te na ghaTaI, je mATai liMgamAM guNa-doSa vicAraNA kahI chai, paNa pratimA sarvazuddha rUpa ja kahI yataH - " jaiviya paDimAo jaha, muNiguNasaMkappakAraNaliMga / ubhayamavi atthi liMge, Na ya paDimAsUbhayaM asthi ||1|| vaMdanakaniyuktau // 99 // jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA, ajjhatthavisohijuttassa // 1 // e gAthAmAM apavAdapadapratyaya virAdhanA nirjarA hetu hui, eha piMDaniyuktivRttiM vivariu chaI te ( u ) kuveSInaI je ima kalpai chaje "ihAM virAdhanApratibaMdhaka nathI jIvaghAtapariNAmajanyapaNAnaI abhAvai varjanAbhiprAyopAdhinI - apekSAI durbala chai te vatI" te khoTuM, je mATaI e kalpanAI kadAcit anAbhogahiMsA aduSTa Avai, paNi apavAdanI hiMsA aduSTa nAva, tivAraI malayagiri AcAryanA sAthaI virodha thAI te vicAra / / 100 / / '" dRSTamaMDalanai' viSai je sAdhu dIsai chai tapAgacchanA te TAlI bIjai kSetraI sAdhu nathI" eha kahai chai te na milai - je mATai mahAnizitha duHSamA stotrAdikanaI anusAraI kSetrAMtaraI sAdhu sattA saMbhavaI eha paramagurunuM vacana cha / 101 / / ityAdi ghaNA bola vicAravAnA chai te suvihita gItArthanA vacanathI nirdhArInai samyaktvanI dRDhatA karavI / / iti zrI 108 ekaso ATha bola upAdhyAya zrojasavijaya gaNikRtaM saMpUrNa // saMvat 1744 varSe caitra vadi 10 vAra ravidine likhitaM zrIrAjanagaramadhye maMgalamastu || gaNi zrI Rddhivimala tata ziSya muni kIrtivimala lakhAvItaM bhadraM zrIsaMghana* // 1 yaha grantha 101 bola para hI samApta ho jAtA hai / prArambha ke 5 bolo ke samAna hI mUla prati meM naSTa ho gaye hai / sambhavataH zeSa bola - sampAdaka vicArabindu ane 108 khela saMgraha A banne granthAnuM saMpAdana zrI yazAbhAratI jaina prakArAna samitinA prakAzanA parathI karavAmAM AvyuM che. avAzaSTa zuddhi patraka-pR. 40 'anuparimAna'mAM nIcethI trIjI lITI aMgeprava, sArAddhAravRttimAM mAtra AlayanA prAyazcitta kahyuM che chaMda granthAmAM kAusagga pazu kahyuM che. 427/15 no 448/29 'avadhijJAnanA viSayanI viziSTatA ne' 443 / 28 Ta 447/33 sthAna Asevana35 hevu. ema vicavuM. 448/30 varSa mAna aleAkamAM vadhatu . chAtInuM-zarIranuM asevanarUpasthAna
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
_