________________
સ્થિતિરૂપ પણ પ્રતિમાપૂજન ધર્મની મર્યાદારૂપ
वस्तुनोऽपराध:, किन्तु पुरुषस्य, नह्ययं स्थाणोरपराधो यदेनमन्धो न पश्यतीति कियत्तेषां महामोहशैलूषप्रवर्तितनाट्यविडम्बितं वर्णनीयमिति दिग् ॥ १४ ॥ अथ स्थितिमभ्युपगम्याप्याहभव्योऽभ्यग्रगबोधिरल्पभवभाक् सदृष्टिराराधको,
यश्चोक्तश्चरमोऽर्हता स्थितिरहो सूर्याभनाम्नोऽस्य या ।
93
सा कल्पस्थितिवन्न धर्मपरतामत्येति भावाऽन्वयान्
मा कार्षुर्भ्रममत्र केsपि पिशुनैः शब्दान्तरैर्वञ्चिताः ॥ १५ ॥ (કાન્વય:- :→ યો મન્ય:, અન્યપ્રાોધિ:, અલ્પમવમા, સદ્ગષ્ટિ:, ધરમશાર્હતો:, અહોસ્ય પૂર્વામनाम्नो देवस्य या स्थिति: सा भावान्वयात् कल्पस्थितिवत् धर्मपरतां नात्येति, अत्र पिशुनैः शब्दान्तरैः वञ्चिताः Sपि भ्रमं मा कार्षुः II )
‘મ’ત્યાતિ । મન્ય:=મસિદ્ધિજ:, ગમ્યાનોધિ:=સમીપાતોધિ: મુત્તમોધિ રૂતિ યાવત્। अल्पं भवं भजतीत्यल्पभवभाक् परीतसंसारिक इत्यर्थः । सती-समीचीना दृष्टिर्यस्यासौ सद्दृष्टिरित्यर्थः । आराधको =જ્ઞાનાઘારાધનŕ। 7=પુન:। યક્ષરમ:=અશ્ચિમમવ:। મહંત-શ્રીમહાવીરેળો : । ‘અદ્દો’ ત્યાશ્ચર્યે। અસ્ય= सूर्याभनाम्नो देवस्य या स्थितिः, सा कल्पस्थितिवन्न धर्मपरतां = न धर्मव्यवहारविषयता मत्येति=अतिक्रामति । સ્માત્? માવાન્વયા-શુમમાવસમ્બન્ધાત્। અત્રાધિતે વિષ્ણુન:=નીનૈ:, રાન્તાન્તરે= સ્થિત્યાવિશવૈ: વશ્ચિતાઃશકતા નથી, તે બિચારા પ્રતિમાલોપકો ! શું તેઓ દુન્યવી વ્યવહારમાં જેમકે પ્રિયપત્નીએ કે શિષ્યએ લાવેલા ભોજનમાં પણ ‘ભોજન છે કે અશુચિ ?’ એવી શંકા કર્યા કરનારાઓની તુલ્યકક્ષાના નથી ? તેથી જેમ આવા શંકાખોરોને તો માત્ર સોગંદો ખાઇને જ સમજાવી શકાય, તેમ આ લોકો પણ માત્ર સોગંદોથી જ સમજશે !
શંકા ઃ- પ્રતિમાપૂજા વસ્તુ જ એવી છે કે તેની શુદ્ધતામાં શંકા પડે.
સમાધાન :- ના, એમાં પ્રતિમાપૂજાનો વાંક નથી. તે તો સ્પષ્ટરૂપે શુદ્ધ છે. વાંક શુદ્ધતા નહિ જોનારા પુરુષનો છે. અંધપુરુષ ઠૂંઠાને જોઇ ન શકે, તેમાં વાંક ઠૂંઠાનો નથી. ખેર ! તેઓની મહામોહ નામના મહાનટે પ્રવર્તાવેલા નાટ્ય વિડંબનાની વધુ વાત શી કરવી ? ॥ ૧૪ ॥
સ્થિતિરૂપ પણ પ્રતિમાપૂજન ધર્મની મર્યાદારૂપ
કદાચ ‘જિનપ્રતિમાપૂજન દેવોના આચારરૂપ છે, તેમ સ્વીકારી લઇએ, તો પણ તે ધર્મરૂપ જ છે’ તેવો સ્વમત પુષ્ટ કરતા કવિવર કહે છે—
કાવ્યાર્થ :- ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ જેને(=સૂર્યાભદેવને) ભવ્ય, સુલભબોધિ, અલ્પભવવાળો, સમ્યગ્દષ્ટિ, જ્ઞાનઆદિનો આરાધક અને ચરમભવવાળાતરીકે(દેવતરીકેના છેલ્લા ભવવાળો અથવા જેને ચરમ=છેલ્લો ભવ આવવાનો છે, તે ચરમભવવાળો) ઓળખાવ્યો છે. તે સૂર્યાભદેવની (પ્રતિમાપૂજારૂપ) સ્થિતિ(મર્યાદા-આચાર) કલ્પસ્થિતિની જેમ ધર્મવ્યવહારને ઓળંગતી નથી. અર્થાત્ ધર્મવ્યવહારરૂપ જ છે, કારણ કે એ સ્થિતિ પણ શુભભાવોથી યુક્ત છે. આ બાબતમાં અયોગ્ય વ્યક્તિઓ ‘સ્થિતિ' વગેરે શબ્દોથી વિપરીત સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરે, તો પણ કોઇએ ઠગાવું જોઇએ નહીં અને ભ્રમ પેદા કરવો નહિ.
અલ્પભવવાળો=પરીતસંસારી(=મર્યાદિતસંસારવાળો) સુલભબોધિ=ભવાંતરમાં સરળતાથી બોધિ પામનારો. ભ્રમ ન કરવો=‘દેવકૃતપ્રતિમાપૂજન માત્ર સ્થિતિરૂપ છે, પણ ધર્મરૂપ નથી’ તેવો ભ્રમ ન કરવો.
