________________
२. द्वादश भावनाः
221 ) यद्यत्स्वस्यानिष्टं तत्तद्वाक्चित्तकर्मभिः कार्यम् । स्वप्नेऽपि नापरेषामिति धर्मस्याग्रिमं लिङ्गम् ॥ १६८ 222 ) धर्मः शर्म भुजङ्गपुङ्गवपुरीसारं विधातुं क्षमो धर्मः प्रापितमर्त्यलोकविपुलप्रीतिस्तदाशंसिनाम् । धर्मः स्वर्नगरीनिरन्तरसुंखास्वादोदयस्यास्पदं धर्मः किं न करोति मुक्तिललनासंभोगयोग्यं जनम् ॥ १६९
223 ) यदि नरकनिपातस्त्यक्तुमत्यन्तमिष्टस्त्रिदशपतिमहर्द्धि प्राप्तुमेकान्ततो वा ।
3
221 ) यद्यत्स्वस्यानिष्टं - धर्मस्य इति अग्रिमं लिङ्गं लक्षणम् । इति किम् । यद्यत्स्वस्यानिष्टमयोग्यम् । तत्तद्वाक्चित्तकर्मभिः मनोवाक्कायकर्मभिः स्वप्नेऽपि न कार्यंम् । केषाम् अपरेषाम् इति सूत्रार्थः ।। १६८ ।। अथ भव्यस्य धर्मोपदेशमाह । शा०वि० ।
- १६९ ]
222 ) धर्मः शर्मभुजङ्ग - मुक्तिललनासंभोगयोग्यं जनं धर्मः किं न करोति । कीदृशो धर्मः । भुजङ्गपुङ्गवः धरणेन्द्रः । तत्पुरी सारं प्रधानं शर्म सुखं विधातु कतु क्षमः समर्थो भवतीति भावः । धर्मः तदाशंसिनां धर्मवाञ्छकानां प्रापितमर्त्यलोकविपुलप्रीतिः वर्तते दत्तमनुष्यलोक विस्तीर्णंप्रेमा वर्तते । धर्मः आस्पदं स्थानम् । कस्य । स्वर्नगरी निरन्तर सुखास्वादोदयस्य इति सुगमम् । इति सूत्रार्थः || १६९ || अथ धर्मफलमाह । मालिनी ।
७७
223 ) यदि नरकनिपातः - भो लोकाः, नामेति कोमलामन्त्रणे । यद्येतत्सर्वं प्राप्तुमिच्छसि तदा धर्मं विधत्त । एतत् किम् । यदि नरकनिपातः त्यक्तुमत्यन्तमिष्टः । वा अथवा एकान्ततः
जो-जो कार्य अपने लिए अनिष्ट प्रतीत होता है उस उस कार्यको दूसरोंके प्रति वचन, मन और क्रिया ( शरीरकी प्रवृत्ति ) के द्वारा स्वप्न में भी नहीं करना चाहिए। यह धर्मका प्रथम चिह्न है || १६८॥
जो धर्म धरणेन्द्रकी पुरीके सारभूत सुखके करनेमें समर्थ है, जो प्राणी धर्मकी प्रशंसा करते हैं - उसका आचरण करते हैं— उनको जो मनुष्यलोककी प्रचुर प्रीतिको प्राप्त कराता है, तथा जो धर्म स्वर्गपुरीके निरन्तर सुखके स्वादकी उत्पत्तिका स्थान है; वह, क्या प्राणीको मुक्तिरूप रमणीका संभोग करनेके योग्य नहीं करता है ? अवश्य करता है । अभिप्राय यह है कि प्राणीको उस धर्म के प्रभावसे अधोलोक में धरणेन्द्रकी विभूति, मध्यलोक में चक्रवर्ती की विभूति और ऊर्ध्वलोक में इन्द्रकी विभूति प्राप्त होती है । इस प्रकारसे धर्मात्मा जीव संसारउत्कृष्ट सुखको भोगकर अन्त में वह सर्वोत्कृष्ट मुक्तिसुखको भी प्राप्त कर लेता है ॥१६६॥
हे भव्य ! यदि तुझे नरकमें पड़नेका परित्याग अभीष्ट है - तू नरकमें नहीं पड़ना चाहता है, अथवा यदि तू सर्वथा इन्द्रकी महती ऋद्धिको प्राप्त करना चाहता है, अथवा
१. V C Y R नो परेषामिति । २. M सुखस्वादो' । ३. MNFV C महद्धिः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
