________________
-१९ ] १८. अक्षविषयनिरोधः
३०३ 903 ) सिद्धान्तसूत्रविन्यासे शश्वत्प्रेरयतो ऽथवा ।
भवत्यविकला नाम मनोगुप्तिर्मनीषिणः ॥१६ 901 ) साधुसंवृतवाग्वृत्तेमौनारूढस्य वा मुनेः।।
संज्ञादिपरिहारेण वाग्गुप्तिः स्यान्महामतेः ॥१७ 905 ) स्थिरीकृतशरीरस्य पर्यत संश्रितस्य वा ।
परीषहप्रपाते ऽपि कायगुप्तिर्मता मुनेः ॥१८ 906 ) जनन्यो यमिनामष्टौ रत्नत्रयविशुद्धिदाः ।
एताभी रक्षितं दोषैर्मुनिवृन्दं न लिप्यते ॥१९ 903 ) सिद्धान्त-मनीषिणो ज्ञाततत्त्वस्य मनोगुप्तिर्नाम भवति । कीदृशो । अविकला संपूर्णा । किं कुर्वतः मनीषिणः । सिद्धान्तसूत्रविन्यासे ज्ञायते शश्वनिरन्तरं प्रेरयतः। अथवेति अर्थसाकाङ्क्षः इति सूत्रार्थः ॥१६।। अथ वाग्गुप्तिमाह ।।
204 ) साधुसंवृत-महामुनेः वाग्गुप्तिः स्यात् । केन। संज्ञादिपरिहारेण। कीदृशस्य महामुनेः । साधुसंवृतवाग्वृत्तेयंतिस्वाचारे वाग्वृत्तिर्यस्य सः, तस्याः। वा अथवा । मुनेर्मीनारूढस्य . मौनं कुर्वतः । इति सूत्रार्थः ॥१७॥ अथ कायगुप्तिमाह।
905 ) स्थिरीकृत-मुनेः कायगुप्तिर्मता कथिता। कीदृशस्य मुनेः। स्थिरीकृतशरीरस्य । पर्यवं पर्यासनं संश्रितस्य । वाशब्दो विकल्पार्थः। परीषहादिप्रपाते परीषहागमने। इति सूत्रार्थः ।।१८।। अथ समितिगुप्तीनां फलमाह ।
___906 ) जनन्यः-अष्टौ पञ्च समितयः, त्रयो गुप्तयः मिलिता अष्टौ । यमिनां वतिनां जनन्यो मातरः स्मृताः । एताभी रक्षितं मुनिवृन्दं दोषैनं लिप्यते । कीदृशाः । रत्नत्रयाणां सम्यग्दर्शनादित्रयाणां विशुद्धिदाः । इति सूत्रार्थः ॥१९॥ अथ चारित्रमुपसंहरति । मालिनी।
जो बुद्धिमान साधु राग और द्वेषके सूचक सब संकल्प-विकल्पोंको छोड़कर अपने मनको स्वाधीन करता हुआ उसे समताभावमें स्थापित करता है अथवा सिद्धान्त शास्त्रकी रचनाकी ओर निरन्तर प्रेरित करता है उसके परिपूर्ण मनोगुप्ति होती है ।। १५-१६॥
जो मुनि अपने वचन व्यापारपर नियन्त्रण रखता है अथवा जो संज्ञा (संकेत ) आदिका परित्याग करके मौनपर आरूढ होता है-उसको स्वीकार करता है-उस अतिशय बुद्धिमान् मुनिके वचनगुप्ति रहती है ॥ १७॥
जो मुनि परीषहके उपस्थित होनेपर भी शरीरको स्थिर रखता है अथवा पल्यंक आसनका आश्रय लेता है-स्थिरतापूर्वक उसे सहन करता है उसके कायगुप्ति मानी गयी है ॥ १८ ॥
रत्नत्रयको विशुद्धि प्रदान करनेवाली ये आठ-५ समिति और ३ गुप्ति मुनियोंकी माताओंके समान हैं । इनके द्वारा रक्षित मुनियोंका समूह दोषोंसे लिप्त नहीं होता है ॥१९॥ १. J वाग्गुप्तेः । २. All others except P N महामुनेः । ३. All other except PL F J पर्यङ्कसंस्थितस्य । ४. Y परीषहप्रतापे । ५. These three verses are numbered in P १, २, ३ ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
