________________
४३८
ज्ञानार्णवः
1270 ) चतस्रो भावना धन्याः पुराणपुरुषाश्रिताः ।
मैत्र्यादयश्चिरं चित्ते विधेया धर्मसिद्धये || ४ || अथ मैत्री -
1271 ) क्षुद्रेतरविकल्पेषु चरस्थिरशरीरिषु ।
सुखदुःखाद्यवस्थासु संस्थितेषु यथायथम् ||५ 1272 ) नानायोनिगतेष्वेषु समत्वेनाविरोधिका । साध्वी महत्त्वमापन्ना मतिमैत्रीतिं पठ्यते ॥६ 1273 ) जीवन्तु जन्तवः सर्वे क्लेशव्यसनवर्जिताः ।
[ २५.४
प्राप्नुवन्तु सुखं त्यक्त्वा वैरं पापं पराभवम् ||७|| अथ करुणा
1270 ) चतस्रः - विधेयाः कर्तव्याः । शेषं सुगमम् । इति सूत्रार्थः ॥४॥ अथ प्रथमतः मैत्रीमेव आह । अथ मैत्री ।
1271 ) क्षुद्रेतर - चरस्थिरशरीरेषु प्राणिषु मंत्रीति सर्वत्र योज्यम् । कीदृशेषु । क्षुद्रेतरविकल्पेषु सूक्ष्मबादरेषु। पुनः कीदृशेषु । यथायथं यथाप्रकारं सुखदुःखाद्यवस्थासु संस्थितेषु । इ सूत्रार्थः ॥ ५ ॥ पुनरेतदेवाह ।
1272 ) नानायोनि - अविराधिका विराधनारहिता मतिर्बुद्धिमैत्री । शेषं सुगमम् । इति सूत्रार्थः ||६|| अथ तदेव कथयति ।
1273 ) जीवन्तु - पराभवं मानखण्डनम् । शेषं सुगमम् । इति सूत्रार्थः ||७|| अथ करुणा ।
Jain Education International
जिन मैत्री आदि चार भावनाओंका प्राचीन ऋषि महर्षियोंने आश्रय लिया है, धर्मकी सिद्धिके लिए उन प्रशंसनीय भावनाओंका मनमें चिरकाल तक चिन्तन करना चाहिए || ४ ||
मैत्रीभावना – यथायोग्य सुख व दुख अवस्थाओंमें वर्तमान सूक्ष्म व स्थूल भेदरूप तथा चलते हुए व स्थिर शरीर से संयुक्त ( त्रस - स्थावर ) ऐसे अनेक योनियोंमें अवस्थित प्राणियोंके विषय में जो समभावस्वरूपसे विराधनारहित उत्तम महती बुद्धि होती है उसे मैत्रीभावना कहा जाता है । अभिप्राय यह है कि सब ही संसारी जीवोंमें समानताका भाव रखते हुए उनके लिए दुख उत्पन्न न हो, इस प्रकारकी अभिलाषाका नाम मैत्रीभावना है ॥५-६ ॥
सब ही प्राणी संक्लेश व आपत्तिसे रहित होकर जीवित रहें तथा वे वैर, पाप एवं अपमानको छोड़कर सुखको प्राप्त हों; ऐसा विचार करना, इसका नाम मैत्री भावना है ||७||
१. M पुण्याः for धन्याः । २. P विधेयात्, SR चित्ते ध्येया धर्मस्य सिद्धये । ३. PM अथ मंत्री । ४. R संसृतेषु । ५. M° विरोधिका । ६. LT मैत्री प्रपद्यते, F मैत्री विपट्यते, K विपच्यते । ७. PM
अथ करुणा ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
