________________
- २२] ७. ज्ञानोपयोगः
१६७ 468 ) अज्ञानपूर्विका चेष्टा यतेर्यस्यात्र भूतले ।
स बध्नात्यात्मनात्मानं कुर्वन्नपि तपश्चिरम् ॥२० 469 ) यत्र बालश्चरत्यस्मिन् पथि तत्रैव तत्त्ववित् ।
बालः स्वमपि बध्नाति मोचयत्येव पण्डितः ॥२१ 470 ) दरिततिमिरहंसं मोक्षलक्ष्मीसरोजं
मदनभुजगमन्त्रं चित्तमातङ्गसिंहम् । व्यसनघनसमीरं विश्वतत्त्वैकदीपं
विषयशफरजालं ज्ञानमाराधय त्वम् ॥२२ 468 ) अज्ञान-अत्र भूतले यस्य यतेरज्ञानपूर्विका चेष्टा क्रिया भवति स यतिः आत्मनात्मानं बध्नाति । तपश्चिरं कुर्वन्नपि इति सूत्रार्थः ।।२०।। अथाज्ञानपण्डितयोरेकत्वे (ऽपि ) फले विशेषमाह।
469 ) यत्र बाल:-यत्र लोके ऽस्मिन् पथि बालो ऽज्ञाततत्त्वः चरति, तत्रैव पथि पण्डितश्चरति । बालः स्वमात्मानं बध्नाति । कर्मभिरिति शेषः । तत्त्ववित् पण्डितः ध्रवं निश्चयेन मच्यते। इति सूत्रार्थः ।।२१।। अथ ज्ञानं वर्णयन्नाह । मालिनी छन्दः ।
470 ) दुरिततिमिर-हे भव्य, त्वं ज्ञानमाराधय । कीदृशं ज्ञानम् । दुरिततिमिरहंसं पापान्धकारसूर्यम् । पुनः कीदृशम् । मोक्षलक्ष्मीसरोज मुक्तिकमलाकमलम् । वासार्थमिति गम्यम् । पुनः कीदृशम् । मदनभुजगमन्त्रं कामनागमन्त्रम् । पुनः कीदृशम् । चित्तमातङ्गसिंहम् । सुगमम् । पनः कोदशम् । व्यसनघनसमीरं सप्तव्यसनदूतादिमेघवायुम् । पुनः कीदृशम् । विश्वतत्त्वैकदीपम् । सुगमम् । पुनः कीदृशम् । विषयशफरजालं पञ्चेन्द्रियव्यापारमत्स्यबन्धनजालम् । इति सूत्रार्थ: ॥२२॥ अथ ज्ञानफलं दर्शयति । स्रग्धरा छन्दः ।
इस पृथिवीतलपर जो मुनि अज्ञानतापूर्वक प्रवृत्ति करता है वह चिरकाल तक तपश्चरण करता हुआ भी अपनेआपको स्वयं बाँधता है-कर्मोंसे सम्बद्ध करता है ॥२०॥
- संसारमें जिस मार्गसे अज्ञानी संचार करता है उसी मार्गसे तत्त्वज्ञ भी संचार करता है। फिर भी अज्ञानी जीव अपनेको कर्मसे सम्बद्ध करता है और वह ज्ञानी पण्डित अपनेको उस कर्मबन्धनसे छुड़ाता ही है। अभिप्राय यह है कि ज्ञानी और अज्ञानीके आचरणमें समानताके होनेपर भी ज्ञानीका वह आचरण विवेकपूर्वक होनेसे संवर और निर्जराका कारण होता है तथा वही अज्ञानीका आचरण अविवेकपूर्वक होनेसे कर्मबन्धका कारण होता है ॥२१॥
हे भव्य जीव !] जो ज्ञान पापरूप अन्धकारको नष्ट करनेके लिए सूर्य के समान है, जो मुक्तिरूप लक्ष्मीके रहने के लिए कमलके समान है-मुक्तिको प्राप्त करानेवाला है, कामदेवरूप सर्पके वशीभूत करनेके लिए मन्त्र जैसा है, मनरूपी हाथीका सिंहके समान निग्रह करनेवाला
१. M अज्ञानपूर्वका। २. All others except P तत्रैव पण्डितः । ....बध्नाति मुच्यते तत्त्वविद् ध्रुवम् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
