Book Title: Sutrarth Muktavali Part 01
Author(s): Vijaylabdhisuri, Vikramsenvijay Gani
Publisher: Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023129/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvArAcArasUtrakRtasthAnasamavAyA'sArasaphulanAtmikA sUtrArthamuktAvaliH (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) khaMDa : 1 kntm AcArAMgasU; sthAnAMgasUpha, anuyogadvArasUra sUtrakRtAMgasUta : graMthakAra : jainaratna-vyAkhyAnavAcaspati-kavikulakirITasUrisArvabhauma-jainAcArya zrImadvijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja samavAyAMgasUya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo'tu tasmai jinazAsanAya SUERICANORS paramAtmA mahAvIra prabhunA agiyAra garodhara bhagavata Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AurapaccakakhANa pannA zrI mahApaccakakhANa pannA zrI bhattaparinnA pannA zrI naMdulaveyAliya pannA zrI AcArAMga sUtra zrI sUtrakRtAMga sUtra zrI ThANAMga sUtra zrI samavAyAMga sUtra zrI gaNivija pannA zrI caMdAvijaya pannA zrI devendrakuI pannA zrI maraNasamAdhi payannA zrI paramapAvana paMcamAMga zrI bhagavatIjI sUtra zrI jJAtAdharmakathAMga sUtra zrI upAsakadazAMga sUtra zrI aMtakRtadazAMga sUtra zrI saMthArA payannA zrI dazAzrutaskaMdha sUtra zrI bRhatkalpa sUtra zrI vyavahAra sUtra zrI anuttarovavAIdazAMga sUtra zrI prazna vyAkaraNAMga sUtra zrI vipAkAMga sUtra zrI uvavAI sUtra zrI jItakalpa sUtra zrI nizItha sUtra zrI mahAnizItha sUtra zrI Avazyaka sUtra zrI rAjapraznIya sUtra zrI jIvAbhigama sUtra zrI pannavaNA sUtra zrI sUrya prajJapti sUtra zrI dazavaikAlika sUtra zrI uttarAdhyayana sUtra zrI piMDa niyukti sUtra zrI naMdI sUtra zrI anuyogadvAra sUtra zrI jaMbUlIpaprajJapti sUtra zrI candraprajJapti sUtra zrI nirayAvalikA sUtra zrI kalpAvataMsikA sUtra zrI puSpitA sUtra zrI puSpagulikA sUtra zrI vahidazA sUtra zrI causaraNa pagannA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / devAdhideva zatruMjayamaMDana zrI AdIzvarAya namaH / r || zrI zAMtinAthAya namaH / / / / zrI OMkArAya namo namaH || // pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadraMkarasUrIzvarebhyo namaH / // pragaTaprabhAvI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / t zrI bhadraMkarasUrIzvarajI graMthamAlAyAH anuyogadvArAcArasUtrakRtasthAnasamavAyA'sArasaGgalanAtmikA sUtrArthamuktAvaliH (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) khaMDa : 1 : saMkalana : jainaratna-vyAkhyAnavAcaspati-kavikulakirITa-sUrisArvabhauma-jainAcArya zrImadvijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja : saMpAdana : gaNivara vikramasenavijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH (TIkA saha gujarAtI bhAvAnuvAda) khaMDa-1 prakAzaka : zrI labdhibhuvana jaina sAhitya sadana - chANI zrI OMkAra jaina tIrtha - padamalA (bhadraMkaranagara) prakAzana : vI.saM. 2542 | vi.saM. 2072 I.sa. 2016 | labdhi saM. 54 mUlya : 1500/- 2 (paMdaraso rUpiyA) prAptisthAna : rAjezabhAI ena. zAha kApaDanA vahepArI, meIna bajAra, po. chANI-391740 (gujarAta) zrIOMkAra jena tIrtha padamalA, vAyA-chANI, ji. vaDodarA ----------------- namra vinaMtI ---- A graMtha jJAnakhAtAnI rakamamAMthI chapAyela che. pU. gurubhagavaMtone tathA jJAnabhaMDAra mATe bheTa prApta thaze... zrAvakoe kiMmata jJAnakhAtAmAM mUkI graMtha prApta karavo. mudrakaH kirITa grAphiksa - 09898490891 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # prakAzakIya che. zrI chANInagaramAM labdhibhuvana jaina sAhitya sadananA zrI bhuvanatilakasUri graMthamALA tathA zrI bhadraMkarasUri graMthamALAnA upakrame pUjaya AcArya bhagavaMtonA divyAziSa tathA pUjyonA zubhAziSanA baLe saMsthA dinapratidina zAsanamAM upayogI graMtho prakAzita karI rahI che. Aje AnaMda thAya che ke pU. dAdAgurudeve 60 varSa pahelA racanA karela sUtrArthamuktAvalI jemAM pAMca Agamono sAra te graMtha para pU. dAdAgurudevazrInA ja samudAyanA pU. gurubhagavaMto tathA pU. sAdhvIjI bhagavaMtoe pU. gaNivara vikramasenavi. ma.nI vinaMtIthI gujarAtI bhAvAnuvAda karyo, te graMthanuM saMpAdana pU. gaNivarazrIe ja saMbhALyuM ane te kArya saraLatAne pAmyuM. ' jemanI punita nAme ame amArI saMsthA prakAzano karI rahyA chIe te ja pU. AcAryadevanI kRtionA prakAzananuM saubhAgya amane sAMpaDe che te amArA mATe garvano viSaya che. A pahelAM Aja pU. AcAryadevanI kRtio zrItattvanyAyavibhAkara (mUla ane saTIka guja. anuvAda) prakAzana vAcakonI sevAmAM rajU karyuM hatuM. A graMthamAM Agamo paikI zrI anuyogadvArasUtra, AcArAMgasUtra, sUtrakRtAMgasUtra, sthAnAMgasUtra ane samavAyAMgasUtra Ama pAMca AgamonA sAranuM saMkalana thayuM che. zrI jinAgamanA upadezAmRtanuM pAna karI zake e eka mAtra hetue A granthanuM saMkalana karAyuM che. A graMtha prakAzanamAM pU. gurubhagavaMto tathA pU. sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnadravyanI AvakamAMthI zrI saMghoe udAratAthI lAbha lIdho tethI ja AvuM suMdara prakAzana karI zakyA chIe. udAratAthI lAbha levA badala amo zrI saMghanA AbhArI chIe. A graMtha prakAzananA avasare amArI saMsthA para sadAya zubhAziSa varasAvanArA pU. sUrimaMtra ArAdhaka AcAryazrI puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA., pU. AcAryazrI mahAsenasUrijI ma.nA caraNomAM vaMdanA. saMsthAne vizeSa pragatipatha para cAlu rAkhavAmAM prerakabaLa pUrU pADanArA pU. gaNivarazrInA caraNomAM vaMdanA... graMtha prakAzanamAM presakopI, mupha sudhAraNA AdimAM sahayogI pU. sAdhvIjI bhagavaMta sarasvatIzrIjI ma. grupanA caraNomAM vaMdanA. graMthanuM prinTIMga kArya kirITabhAI / zreNikabhAI Adie khUba ja jJAnabhaktithI saMbhALyuM te badala dhanyavAda saha anumodanA... la.bhujai.sA.sa.nuM saMcAlana puSpakAMtabhAI tathA rAjezabhAI sucArU saMbhALIne saMsthAne AgaLa vadhArI rahyA che. te badala teozrInI zrutabhaktinI anumodanA. A graMtha dvArA AgamonuM amIpAna karI jJAnabhaktinA sahayogI banI zIdhra saMsAranI Asakti toDI mukti najadika thAya e ja maMgala bhAvanA... Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( prAstAvikam ) na ayi dhIradhiSaNAvadhAritabhagavadvItarAgabhAratIsudhAsArArthA dhIrAH ! bhavatAM karakamalayovinivezyamAneyaM gIrvANavANImUrtimayI trijagadvandyArhadAgamApArapArAvArasamuddhRtAmalamuktAjAlajaTilA sUtravyAkhyArUpA sUtrArthamuktAvalI niHzaGkamamandAnandasandohamupajanayiSyatItyatra nAsti zaGkAlezo'pi me| seyamanuyogasahitAGgacatuSTayasArArthA na sAkalyena bhagavadarhadvacanAmRtAnukAriNI navA nijamativaibhavaprasarodaJcatpadArthanikarakarambitA kalimalamalImase'tikarAle sAmpratike kAle niruddhasaJcAraprAye mAgadhavAkprasare kevalaM jagatItalaM gIrvANavANIparikarmitabahulavicakSaNavistIrNamapi paramapuruSArthAnanyasAdhAraNasAdhanacAritraratnaikAgAratIrthapatipravacanasudhAsrotasvinIsamucchalattaraGgazItalakaNanikaraprasAraNAt pAvayitukAmena prAyovairAgyojjIvayitRmaNigaNaM zrIpravacanatadvyAkhyA''karamadhyavizobhamAnamuccitya zabdatastattvArthasUtrabhASyavadatisaMkSiptAM darzanAntarIyapurANAdivadativistRtAJca zailI parihAya 'namo'rhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhya' itivat sUtrAnuvadanasambhaviSNudoSAdhvapatanaM sAdhu pariharatA mayA sUtratadvyAkhyArUpeNAmaravacaHsaMskRtajanatAsugamAvagAhanakSameNa pathA saGkalitA / cedetAvatApi doSabhAjanaM doSagRnavo'bhimanyeyurna tarhi pravacanapadAnyupAdAya vidhAya ca saMskRtacchAyAM tadvyAkhyAtAro'pi tato muktA bhaveyuriti yatkiJcidetat / asAmarthyAdavihitavidhayaH sudhiyaH sAdhavo'pyanena granthena niHzaGkamaGgoktavastuvrAtAn vijJAya tAvadarthasUcakaitatsUtrarAzIn sulabhatayA kaNThagatAn vidhAtuM kuzalA bhavantvityAzayenAnatisaMkSepavistaraM sUtranikurumbamarIracam / etena ca bhagavadvacanAmRtamadhurarasAsvAdanena punaHpunazcetasaH syAdvAdadAyamapi pratiSThApitamityayamapi me mahAn lAbho'saMdigdha eva / tadevamayaM granthaH syAdvAdAmRtapipitsUnAM mumukSUNAM vAdavijJAnabubhutsUnAM parIkSakANAM vidvadagresarANAJca manovinodAya bobhavItviti ratnatrayIramaNaM nikhilavedyadhiSaNaM jagadabhyahitacaraNaM dInaikazaraNaM paramasukhAbharaNaM bhgvntmbhyrthynnuprmaami| lAlabAga jaina upAzraya, bhulezvara, muMbaI-4 - vijayalabdhisUriH kArtika parNimA. 2003 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hirIsavaba yAmazatA kahonevikisItA khasevakatAharesvAmIjAha nahIkAvArAcAvATa rAbhAmamATI gAmApAsamuraMtarUNInahagAra Bepet-GHARELeartFAN e:UDHejZIMESetter pavamAratakatadhA, pAnAmasma 2tEALTAL piTakoNamAna R2IyA kariyAkha maprakITavAyumacyAjamara phira tikavAkara shraaksi| rAja setiAvanAganavAr3I jadevasImagarIkako jivemAbajAmada pakkipAraM vayana ve paTasadasasadI :06pamANamAsamara kamaMdavAvakesa tasA 34 sAtakAbAna hamayamalAlAsarA sacaravAI karAsAdenAna yaninIlIsalAkamaTadAnave kisAnana mAsminajanattAra jAtajAmadAnavalayamikAdA banAra tAnAhAnavIyanakamadhyaparavacAradhIna bAtabhanaSApAnagIna sajAkemAgAsayati COctivitthartStar marApayAmAsAgarama-jivirAnagarama diyAHere vAtamArIyo mAnajIvattIya gajasaMmalAyAmarukSa isIyoanAsara pohajanamapAyA jalAdhIka kAjatane syaajkiikaa| myAnayara yAra baDavAha nAnTa rAgaragahaNIsa jAvAjideo isIcha N24aaviyossnnaa| udA disadAna, udisamakSI sAMga nA kabAbatapananAdara natApAmatApanetIpatra vajApatApAnAtAna ratAmAbAnonayIpara kAkaidavAekarajArana ghayasamavanimasaMhAsana baparabaparamANA nAmabacanavAe nAkAtanAkamadAra mAnavatAvAsamoso jAparate ta vipatamApana jAtAta TanAMvara dArazakiMje disAbora jakavimocIkSavIrakanItagiH ainavAtahI nagara adhyavarAjAyagA manidiikAlA ThevajIracitabhalI bhASI phAvazyakAvArakire mahikATikAsigayA jAlArebiyalASalApaliyAnAkara sandatAvasanIra tAzyikatalipAyA pAvalAparavapnajhaMneTAhale nadIjAyA karamIpukArasAkSidakane saMrakSaNa anIzlAka makaramatAMchalAve jAnavImanAyagAyAMkasaM kAvarAMde kAgalahiyannapAkare sItIgarajasarAyamA gati syAnakInamayAvaccarajarAjAzyAMvaradayAnakIrajaznara sAhitya aa.tavarAyajATavAyA.MARIzA mAtAkhatatagoresavArajanuknAsmAnAmavIsa-tariyAlA rAjpavizAlAravAlokatamatatAvIyAzIparanitarAyamA maaraadivdaamushkniiprshvilshjiilypaaro||mailshraavyaa kadidivaratArakSiIkAratavastAkAmadhyAnanikSAtaNAra mAtitirAvAdhAsArAmAdeSImakAsAtajazikAyaDekA vicAramAyAmAnAtalAzanIlavAkhatayArazAraNata samAjakonaDAdeta liijAyAtiNItagarathIkAhI vAyatarAjaviNAyArArvitI manijaldane sarjaka guruheva... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam sthira buddhi vaDe avadhArIta karAyelo che. vItarAga bhagavAnanI vANIrUpI amRtanA sArano artha jenA vaDe evA he dhIra purUSo...! ApanA karakamalamAMthI nIkaLatI, devanI vANIno sAkSAtkAra karatI, traNa jagatane vaMgha, arihaMta paramAtmAnA AgamarUpa apAra samudramAMthI uddharelI, nirmala motInA samUhathI jaTila, sUtra ane vyAkhyAna svarUpa evI A sUtrArthamuktAvalI niHzaMka rIte ghaNA AnaMdanA samUhane utpanna karaze. e pramANe ahIM mane zaMkAno aMza paNa nathI. te A sUtrArthamuktAvalI anuyoga sahita cAra aMganA sArano artha jemAM che. tevI arihaMta bhagavAnanA vacanAmRtane sakalapaNAvaDe anusaranArI nathI. vaLI potAnA mativaibhavanA prasa2vAthI uMce jatA = (ghaNA) padArthanA samUhathI yukta evI paNa nathI. kajIyA ane malathI malina thayelA ati bhayaMkara hamaNAMnA kALamAM devavANInA phelAvArUpa rokAyelo che. prAyaH karIne saMcAra jemAM tevA kaliyugamAM devavANIthI parikarmita ane ghaNA vicakSaNa vaDe vistArAyelo evA A jagatItale (jagatamAM) paNa parama purUSArthanuM ananya-sAdhAraNa kAraNarUpa, cAritraratnanA eka ghararUpa, tIrthaMkaranA pravacanarUpa amRtanI nadImAMthI uchaLatA taraMganA zItala kaNanA samUhanA phelAvavAthI pavitra karavAnI IcchA jenI che. tevA (mArA vaDe) prAyaH karIne vairAgyane jIvADanArA motIno samUha jemAM che evA temaja zrI pravacana ane tenI vyAkhyArUpa khANanI madhyamAM zobhatA evA (padArthone) cUMTIne zabdathI tattvArthasUtrabhASyanI jema ati saMkSipta ane bIjA darzanarUpa purANAdinI jema ati vistRta zailIne choDIne 'namo'rdasiddhApAryopAdhyAyasarvasAdhuSya:' e pramANenI jema sUtrane bolatA saMbhavita (saMbhavanArA) doSonA rastAnA patanane sArI rIte tyAga karatA evA mArA vaDe sUtra ane tenI vyAkhyA svarUpa, devavacanavaDe saMskAra karAyelI janatAne sArI rIte avagAhana karavAmAM samartha evA rastA vaDe saMkalita karAyelI che. jo ATalA vaDe paNa doSa jonArA loko doSanuM bhAjana ja mAnatA hoya to pravacanapadone grahaNa karIne ane saMskRta chAyAne karIne tenuM vyAkhyAna karanArAo tenAthI mukta nahi thAya. e pramANe. A badhuM to yatkiMcit che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmarthyanA abhAve nathI karAI vidhi jenA vaDe evA buddhimAna sAdhuo paNa A graMtha vaDe zaMkA rahitapaNe aMgamAM kahelI vastunA samUhane jANIne teTalo artha batAvanAra A sUtrarAzIne sulabhapaNA vaDe kaMThastha karavA mATe kuzala thAo. te Azaya vaDe ati saMkSipta paNa nahIM ane ati vistAravALuM paNa nahIM evA sUtranA gucchAne meM racyo che. A bhagavAnanA vacana amRtarUpa madhura rasanA AsvAdane vaDe vAraMvAra cittamAM syAdvAdanA daDhapaNAne paNa pratiSThita karAyuM che. e pramANe A paNa mane mahAna lAbha che. temAM zaMkA nathI. tyAre e pramANe A graMtha) syAdvAdarUpI amRtane pIvAnI IcchAvALA mumukSuonA vAdavijJAnane jANavAnI IcchAvALA parIkSakonA ane vidvAnomAM agresara evAnA mananA AnaMda mATe A graMtha vAraMvAra thAo. (upayogI thAo) e pramANe. ratnatrayI vaDe manohara, sakala jANavA yogya padArthane jANavAmAM buddhi jenI che evA, jagata vaDe pUjAyelA che - caraNa jenA evA, garIbonA eka zaraNarUpa, parama sukhanA AbharaNarUpa evA bhagavAnane prArthanA karatAM viramuM chuM. lAlabAga jaina upAzraya bhulezvara, muMbaI-4 kArtika pUrNimA-2003 - vijaya labdhisUri R Agama mahimA "hu mAvo' zrutajJAna e ja bhagavAna namo namo nArIvAra zrutajJAnanA prakAzathI jIva ajJAnanA aMdhakArane haTAve che... D Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- AgamonA naMdanavananuM najarANuM ---- --- yatkiMcita - AtmAne mAnanAra pratyeka vyakti Atmika sukhanI prApti mATe prayatnazIla rahe che ane te potAnA AtmAne doSarahita ane pavitra banAvIne janma-maraNanA cakrathI mukta thavAnI IcchA rAkhe che. muktiprApti mATe viziSTa sAdhanA Avazyaka che. saMyama, Indriyanigraha, tapasyA, dhyAna, svAdhyAya A badhA viziSTa sAdhanAnA mArga che. vidhipUrvaka ane vyavasthita sAdhanA karavA mATe gurunuM mArgadarzana atyanta jarUrI che ane guru je mArgadarzana sAdhaka athavA ziSyane Ape che teno AdhAra zAstro ja hoya che. mATe sAdhanAnI zuddhi, paripUrNatA, saphaLatA ane dhyeya prApti arthe zAstrajJAna ja pramukha AdhAra che. "AtmA upara zAsana karatA zIkhavADe tenuM nAma ja zAstra" jaina paraMparAmAM zAstrone Agama kahevAmAM Ave che. ApaNA AgamonA praNetA tIrthakaro pote mahAna sAdhaka hatA. sarva kaSAyono nAza karIne, ajJAna avidyAne dUra karIne, rAga-dveSathI sarvathA mukta thaIne, saMpUrNa jJAna prApta karI, vizvanA tamAma prANIonI hitakAmanAthI teo dharmanuM kathana kare che. temanuM pravacana jIvamAtranA kalyANa mATe ja hoya che. "savva jIva rakkhaNadayavAyAe pAvayaNaM bhagavayA sukahiyaM" saMsAranA cara-acara samasta jIvonI rakSA ane dayAnI bhAvanAthI paramAtmA pravacana Ape che. -zrI praznavyAkaraNasUtra ApaNA AgamomAM AtmA-paramAtmA vize sUkSma carcA, pratyeka prANInA kalyANamArgano upadeza, jIvotthAnanI prabala preraNA, AtmAnI zAzvata sattAno udghoSa, sarvocca vizuddhino mArga, saMyamasAdhanA, Atma ArAdhanA, Indriya nigrahano upadeza, AtmAnA saMpUrNa vikAsanI vaijJAnika prakriyA tathA mAnavanA sarvatomukhI vikAsa ane unnayananI vicAraNA Adi bAbato viziSTa rUpe darzAvavAmAM AvI che. ApaNA AgamomAM mAtra AdhyAtmika ja nahIM paraMtu vaijJAnika bAbato, paramANuvijJAna, vanaspatizAstra, AyurvedazAstra, jayotiSazAstra Adi bhautikazAstranI paNa vAto karavAmAM AvI hatI. Agama zabda mA upasargapUrvaka an dhAtuthI banyo che. A arthAt pUrNa ane zam arthAta prApti mAma arthAt pUrNatAnI prApti. ratnAvatArIkAmAM paNa kahyuM che ke- "jenAthI padArtha rahasyanuM paripUrNa jJAna thAya tenuM nAma Agama." zvetAmbara mUrtipUjaka paraMparAnusAra vartamAnakALe Agamo pastALIza che. A pIstALIza AgamonuM 6 vibhAgamAM vargIkaraNa karavAmAM AvyuM che. jemAM prathama 11 aMgasUtra che. tyArabAda 12 upAMgasUtro che. pachInA 10 pannAsUtra che. tyAra bAda da chedasUtra che. pachI 4 mULasUtro che ane aMte 2 cUlikA. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A AgamanuM udyAna. temAM laTAra mAratA. A sugaMdhanA darabAramAM pravezatA, tana tarabatara thaI jAya che. mana mahekathI bharAI jAya che. prANapulakita thAya che. haiyuM harakhAI jAya che. nokhI-anokhI skUrti AvI jAya che. kAraNa ahIM Agama udyAna kevuM che. ? 'bbAmAM naMbova' guNonA gulAba, maitrI bhAvanAnA mogarA maheke che, prema ane preraNAnA pArijAtaka, cAritranI camelI, jayaNAnA jAsuda, guNadRSTinA gulamahora, karUNAnA kesuDA, cetanAnA caMpA Thera-Thera khIlI uThyA che. A...hA...! ahIM phelAyuM che sauMdaryanuM sAmrAjaya, khubuno khajAno evuM A AgamanuM udyAna adbhuta che. jemAM phUlone sparzIne vahetI vAyu zItaLa-sugaMdhI AlhAdaka malayAcalanA anila jevo lAge che. A Agama udyAna eTale AtmAmAM vasaMtaRtunuM saMgIta. jemAM vItarAga prabhue varNavelA, sarvaze samajAvelA, kevaLIe kathelA... gaNadharoe guMthelA... AcAryoe AcarelA, vANInA phUlaDAno saMgraha. potAnA madamatikSayopazamavALA ziSyone bhaNAvanArA gurubhagavaMto ghaNA hoI zake. kintu AgamanA gaMbhIra ane saraLatAthI samajaNa paDe e mATe potAnA ziSyo mATe graMthanuM navIna sarjana karanArA jo virala mahApuruSa hoya to te bahuzrutagItArtha sUrisArvabhauma AcAryadeva zrImadvijaya labdhisUrIzvarajI mahArAjA che. viddhajjanone A graMtha evo upAdeya lAgyo ane gaNirAgyavi.ma. vizeSa graMthanA anuvAda aMge sUcana karyuM. anuvAdanA A vizALa kAryane pUrNa karavA amArA samudAyanA vidvAna mahAtmAone e aMge namranivedana karatA saharSa rIte anuvAda karI ApavA sahakAra ane saMmati ApanArA pUjya vidvadharya A.bha.zrI amitayazasUri ma., pUjaya virya A.bha.zrI ajitayazasUri ma. munizrI siddhasenavijaya.ma. tathA viduSI sA.va.zrI ratnacUlAzrIjI tathA viduSI sA.va.zrI suvarNapadmAzrIjIoe vinaMtIne mAnya rAkhI bhAvAnuvAda karI Apyo te badala teonA RNI chIe. graMthanA prapha sudhAraNAmAM sAdhvI sarasvatIcupe sahyoga Apyo te badala teonI anumodanA. sakala vizvanA jhaverAtanI je kiMmata tenA karatAM vizeSa-mUlyavAna evA aNamolA pAMca Agamono saMgraha, pAMca prakAranA phUlonI guMthelI mALA eTale strArthamuktAvalI. A mALAne kaMTha upara ThavI AkaMTha AgamonA amRtanuM pAna karo, AgamonA simpamAM DubakI lagAvI pAMca motIne prApta karI jJAnabhaktinI zakti jagADI mukti najadikamAM Ave eja maMgala bhAvanA. labdhibhuvana sAhitya sadana-chANI saMbhALavAmAM rAjeza zAhano apUrva sahayoga rahe che sAthe prinTIMga kAryamAM saMpUrNa javAbadArI samajI kirITabhAI, zreNikabhAIe je kArya karI rahyA te badala dhanyavAda saha anumodanA. graMthanuM saMpAdana karatA jinAjJAvirUddha kaMIpaNa lakhAyuM hoya to trividha micchAmi dukkaDam. graMthamAM kaMI kSati rahI hoya to vidvajanoe sudhArIne vAMcana karavA vinaMtI. - ga.vikamasenavijaya Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 // zrI pArzvanAthAya namaH // // zrI labdhi gurave namaH // zrutajJAnaprasAranA AdhArastaMbha pUjya sUrimaMtraArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. nI preraNAthI namo namo nANadIvAyarassa -: anumodaka : zrI jaina zvetAmbara tapAgaccha saMgha gaDhasivANA, (rAjasthAna ) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutapremInI anumodanA) zrI sarvodaya pArzvanAthAya namaH zrI mahAvIrasvAmine namaH zrI sarvodayanagara zrAvikA saMghanI jJAnakhAtAnI upajamAMthI... pU. sAdhvIvaryA sudhAMzuyazAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI vardhamAna hAITasa saMgha bhAyakhalA, muMbaI sarvodayanagara muluMDa-vesTa, muMbaI jJAnapremI gurubhakto muMbaI zrI zAMtinAthAya namaH zrI mahAvIrasvAmine namaH zrI zAMtinAtha jena je.mU. saMgha peDhI zrI zAhapurI zrAvikA saMghanI jJAnakhAtAnI upajamAMthI... zAhupurI, hIrAbhavana, vyApArI peTha, kolhApura subhadrAbhavana, vyApArI peTha, zAhapurI, kolhApura Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 // zrI vAsupUjyasvAmine namaH // // pU. labdhi-bhuvana-bhadraMkarasUri gurubhyo namaH // namo namo nANadIvAyarassa OMkAratIrtha sthApaka, sUrimaMtra ArAdhaka, dakSiNabhUSaNa, pU. AcArya zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. AdiThANA-5 tathA pU. sAdhvIvaryA kalpanaMditAzrIjI AdiThANA-4nI pAvananizrAmAM jJAnanI ArAdhanA nimitte jJAnadravyano kIdho sadupayoga... jIvanamAM vadhAryo zubhaupayoga... anumodanA... zrI rAjasthAnI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha bAvane galI, icalakaraMjI zrI rAjasthAnI jaina zrAvikA saMghanI jJAnadravyanI upajamAMthI anumodanIya sahayoga... Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namo namo jiNazAsanaksa || sAtmAbhAM vadhArthI 12 // namo namo nANadIvAyarasTa I zubha yoga jJAnadravyano killo sadupayoga... zrI sumatInAtha jaina zve.mU.pU. saMgha ratnAgiri, koMkaNa zrI maNidhArI jinacaMdrasUri dAdAvADI saMgha IcalakaraMjI sAdhvIvaryA jinendrazrIjInI preraNAthI zrI dhAnerAbhavana, pAlitANA sAdhvIvaryA padmalatAzrIjInI preraNAthI zrI dAMtarAI dharmazALA, pAlitANA sAdhvIvaryA saumyaratnAzrIjInI preraNAthI zrI zivam epA., navAvADaja saMgha, amadAvAda sAdhvIvaryA sarasvatIzrIjI ma.nA ziSyA sAdhvI viratipUrNAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI saubhAgya lakSmIvRddhi zve.mU. jaina saMgha vAghoDiyA roDa, vaDodarA sAdhvIvaryA sarasvatIzrIjI ma.nA praziSyA sA. harSaprajJAzrIjI, sA. vairAgyarasAzrIjI, sA. mokSarasAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI jyusamA jaina saMgha - vaDodarA zrI puNyapavitra jaina saMgha - vaDodarA zrI kalikuMDa jaina saMgha - haraNI, vaDodarA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI zatruMjaya tIrthAdhipati AdIzvarAya namaH | | || zrI OMkArAya namo namaH | // pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUrIzvarebhyo namaH | zrI anuyogadvArasUtrA muktAsarikA. 4 zubhAziSaH pU. 3OMkAratIrthasthApaka sUrimaMtraArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya pucAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. pU. AcAryazrI mahAsenasUrIzvarajI ma.sA. : bhAvAnuvAda: gaNivara vikramasenavijaya muni siddhasenavijaya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI anuyogadvAra sUtra (mULa 2000 zloka pramANa) kula 1315 zloka A sUtra e sarva AgamonI mAsTara cAvIrUpa che. A AgamanA abhyAsathI Agamone samajavAnI paddhati maLe che. kemake padArthonA nirUpaNanI vyavasthita saMkalanA svarUpa zailI e ja A AgamanI AgavI viziSTatA che. prAsaMgika mahattvanI mAhitIo para prakAza pADyo che. sUtronA 4 nilepa, skaMdhanA 4 vikSepa, AvazyakanA 6 adhyayana tathA upakramanA 6 nikSeponuM varNana. AnupUrvInA 10 vedha tathA tenA vividha viSayonuM varNana. * dravyapramANanA 6 bheda, samAsanA 7 bheda, taddhitanA 8 bheda tathA dhAtunA aneka bhedonuM varNana. * pramAdanA 4 bheda, kAlaprabhAvanA ra bheda temaja samayanI vyAkhyA. 24 daMDako tathA 5 zarIronI vicAraNA. * draSTAMta sahita nayapramANanA 3 bhedonuM varNana. * saMkhyA-pramANanA 8 bhedo tathA tenI vyAkhyA. saMkhyA, asaMkhyAta tathA anaMtanI vyAkhyAo. svasamaya, parasamaya tathA ubhayasamayanA nayonI vyAkhyA, AvazyakanA 6 arthAdhikAra, 6 samAvatAra tathA 7 nayonI vizeSa vyAkhyAo. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaanuyogadvAra muktAsarikAyAm viSayAnukramaNikA viSayAH maGgalAcaraNam etadvanyAvataraNam paJcajJAnavarNanam tavyAkhyAnam sUtreNAnubandhacatuSTayasUcanavarNanam uddezAdayaH zrutasyaivetyabhidhAnam matyAdInAmuddezAdyabhAve hetvabhidhAnam matyAderlokopakAritvamupacArata iti vyAvarNanam vyAkhyAlakSaNAnuyogasya matijJAnAdau sambhavazaGkAnirAkaraNam matijJAnAdInAmuddezAnapekSatvavarNanam uddezAdayo yAvacchutasyeti kathanam sAkalyaprakaTanam dvAdazadvAragarbhAnuyogasvarUpavarNanam anuyogazabdavyAkhyA sUtrasvANutvasamarthanam sUtrasyapazcAdbhAvitvavarNanam caturaghaTitAnuyogalakSaNasUtrAbhidhAne nimittapradarzanam atrArthataH katicanadvArasaGgrahaprakaTanam vidhidvAraghaTitaM sUtram anuyogavidhAnavarNanam samarthavineyasya trivAraM mandamatestu saptavAramanuyoge'pi ___ na guru rAgadveSAviti vyAvarNanam pravRttidvArasUcanaM tatra bhaGgacatuSTaya'bhidhAnam anuyogayogyapariSadvarNanam viSayAH pariSattraividhyavarNanam durvidagdhapariSadA'yogyatvavarNanam itarayoryogyatAprakAzanam anuyogakartRguNAbhidhAnam anuyogasya nikSepavidhAnam saptavidhAnuyoganikSepasvarUpaprakAzanam upakramalakSaNam tasyAvazyake samanvayanam tasya bhedadvayapradarzanam itaropakramabhedAH tannidarzanam Avazyake nAmAvazyakasamanvayavidhAnam sthApanopakramapradarzanam dravyopakramabhedAH Agamato dravyopakramasamarthanam noAgamato dravyopakramabhedAH atItacetanazarIrasya tatsamarthanam AgAmicetanAzarIrasya tadupadarzanam ubhayavyatiriktadravyopakramabhedAH kSetropakramasvarUpam kAlopakramasvarUpam sabhedaM bhAvopakramavarNanam zAstrIyopakramabhedavarNanam bhedAnAM svarUpavarNanam AnupUrvIdazabhedapradarzanam dazavidhanAmabhedAH Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH viSayAH ekAdinAmaprakAravarNanam . ekanAmasvarUpam dvinAmasvarUpam trinAmasvarUpam nAmnazcAturvidhyavarNanam nAmnaH paJca bhedAH nAmnaH SaD bhedAH sAnnipAtikopakramabhedAH nAmnaH saptavidhatvapradarzanam tasyaivASTavidhatvanirUpaNam tasyaiva navavidhatvakhyApanam tasyaiva ca dazavidhatvAbhidhAnam dazAntargatasaMyoganAmabhedAH pramANanAmabhedAH bhAvapramANanAmabhedavarNanam zAstrIyopakramAntargatapramANabhedAH dravyakSetrakAlapramANAnAM bhedapradarzanam kAlena dravyAdInAM paricchedAbhidhAnam prameyabhUtadravyAdeHpramANatA samarthanam dhAnyamAnAdeH svarUpapradarzanam rasamAnapramANakathanam unmAnAdeH svarUpam kSetrasya vibhAgavarNanam aGgulatraividhyanirUpaNam AtmAGgulasvarUpam utsedhAGgalasvarUpam paramANudvaividhyam pramANAGgulasvarUpam kAlasya vibhAgAbhidhAnam samayAvalikAdibhedaH aupamikamAnanirUpaNam palyopamasvarUpam sAgaropamasvarUpam bhAvapramANavarNanam bhAvapramANabhedAH guNapramANabhedAH guNapramANAntargatAnumAnabhedAH upamAnabhedAH AgamabhedAH darzanaguNapramANabhedAH cAritraguNapramANabhedAH nayapramANasvarUpam prasthakadRSTAntAbhidhAnam naigamAdimatena prasthakAbhidhAnam vasatidRSTAntavarNanam naigamAdimatena vasatyabhidhAnam pradezadRSTAntavarNanam, naigamAdimatena pradezakathanaJca saMkhyApramANavarNanam tasya nAmasthApanAdravyabhedAH aupamyasaMkhyAsvarUpam parimANasaMkhyAnirUpaNam jJAnasaMkhyAnirUpaNam gaNanasaMkhyAbhidhAnam bhAvasaMkhyAprarUpaNam vaktavyatAdvAravarNanam svasamayavaktavyatAsvarUpam parasamayavaktavyatAsvarUpam ubhayasamayavaktavyatAsvarUpam naigamasaGgrahavyavahArairvaktavyatAvicAraH | RjusUtrazabdanayAbhyAM tadvicAraH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH viSayAH parasamayavaktavyatAyA nAstitvasamarthanam AvazyakAzrayeNArthAdhikArabhedapradarzanama prathamAdyadhyaneSvAdhikArasUcanam zAstrIyAntargatasamavatArabhedAH ubhayavyatiriktasamavatAre AtmasamavatArAdibhedanirUpaNam kSetrakAlasamavatArabhedanirUpaNam bhAvasamavatArabhedadarzanam AnupUrvyantargatadravyAnupUrvyabhidhAnam AnupUrvyA nAmAdibhedAH aupanidhikIsvarUpam anaupanidhikyA AnupUrvItvasamarthanam dravyAthikanayamatenAnaupadhikInirUpaNam naigamavyavahArasammatAnaupanidhikIbhedAH tatrArthapadaprarUpaNatAsvarUpam AnupUrvyAnAnupUrvyavaktavyatAbhidhAnam dvayaNukaskandhasyAvaktavyatAsamarthanam AnupUrvyAdidravyANAmalpabahutvAbhidhAnam bhaGgasamutkIrttanatAsvarUpam bhaGgapadarzanatAsvarUpam bhaGgasamatkIrtanatAyAmekAdipadamAzritya. bhaGgopadarzanatAyAJca tadvAcyAzrayeNa pratyeka bhaGgaSaTakAbhidhAnam AnupUrvyAdidravyANAM samavatArakathanam anugamasvarUpam teSAM satpadaprarUpaNayA'nugamapradarzanam dravyapramANAzrayeNa tadvarNanam kSetrAzrayeNa tadvarNanam sparzanAdvAreNa tadabhidhAnam kAladvAreNa tannirUpaNam antaradvAreNa tatprarUpaNam bhAgadvAreNa tajjalpanam bhAvadvAreNa tadvarNanam alpabahutvadvAreNa tatpradarzanam saGgrahasaMmatAnaupanidhikIbhedAH pUrvasmAdarthapadaprarUpaNAderbhedakathanam atrAlpabahutvAbhAvakathanam naigamavyavahArasaGgrahasaMmatabhaGgapradarzanam aupanidhikIdravyAnupUrvIsvarUpam pUrvAnupUrvyAdisvarUpANi anAnupUrvIsamanvayo dharmAstikAyAdisamudAye bhaGgasvarUpAnayanaprakAraH padatrayAzrayeNa bhaGgapradarzanam dravyAnupUrvIsAdRzyaM kSetrakAlAnupUkrerityAkhyAnam tattAtparyavarNanapUrvakaM kSetrasyAnopanidhikI bhedAntargatAnugamapradarzanam dravyapramANadvArapradarzanam kSetradvAram sparzanAdvArakAladvAre antaradvAram bhAgadvAram bhAvadvAram alpabahutvadvAram aupanidhikIkSetrAnupUrvIvarNanam kAlAnupUrvyA varNanam tatra dvAravarNanam AnapUrvIdravyasya naikasamayasthitikatvamiti varNanam jaghanyotkRSTacintA kasyeti varNanam antaradvAravarNanam utkarSeNa samayadvayasthitikatvaM jaghanyenaikaH samaya AnupUrvI dravyasyeti samarthanam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH viSayAH alpabahutvadvAranirUpaNam utkIrtanAnupUrvIsvarUpam nAmoccAraNapadaprayojanam gaNanAnupUrvIvarNanam saMsthAnAnupUrvIvarNanam sAmAcAryAnupUrvyabhidhAnam oghAditadbhedAH icchAkArAdisvarUpam bhAvAnupUrvIsvarUpam anuyogalakSaNAntargatanikSepadvArabhedAH oghaniSpannapradarzanam sAmAyikasya nikSepakAraNam sUtrAlApakaniSpannasya svarUpam anuyogAntargatAnugamasvarUpam niyuktyanugamasvarUpam sUtrasya vyAkhyAvidhisamIpakaraNaprakAraH sUtrasparzikaniyuktyanugamasvarUpam askhalitAdisvarUpavarNanam sUtrasya dvAtriMzaddoSapradarzanam aSTaguNabhidhAnam tathAvidhisUtroccAraNaphalapradarzanam phalAntarapradarzanam vyAkhyAlakSaNam anugamAntargatanayadvAravarNanam nayAnAM prayojanapradarzanam adhyayanaM kathaM vicAryamiti zaMkanama mukterubhayanayasAdhyatAvarNanam anuyogasArasya phalapradarzanam prathamuktAsarikopasaMhAraH zrI anuyogaduvAramAM, cau anuyoga vicAra | zraddhA mAsa2bhAta, jarI pUrI naranA2 // 1 // dhanya dhanya Agama jinataNuM, bodhibIja bhaMDAra .. nANa caraNa rayaNe bharyuM, zAzvata sukha dAtAra /rI. (1) zrI anuyogadvAra sUtramAM cAra anuyogano vicAra che (AgaLa upara lakhelA che) tenA abhyAsathI zraddhA, jJAna cAritra prApta karavA mATe zrI prabhunI pUjA karo. (2) bodhibIjanI prApti jenA vaDe thAya che ane jJAna, cAritrarUpI ratnathI bhareluM ne zAzvata sukhane ApanArA zrI jinezvara bhagavaMtanA Agamane dhanya che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM aham / zrI AtmakamalalabdhisUrIzvarebhyo namaH / jainAcAryazrImadvijayalabdhisUrisaGkalitA saTIkA sUtrArthamuktAvaliH / vAcA nirmalayA sudhAmadhurayA yo mokSazikSAmadAt, yasyAbhUt padapaGkajaM tarinibhaM saMsAravArAMnidhau / dhvastAzeSadurantakarmapaTalaM lokaikapUjyaM prabhum, zrInAbheyajinaM dayaikanilayaM bhaktyA sadA naumi tam // 1 // nyAyavyAkaraNArhadAgamalasadvaidagdhyadIkSAgurum, bhUmIkalpatarUM samastajanatAsaGgItakIrti yatim / dhyAtvA zrIkamalAkhyasUrimanaghaM saJcintya sUtrAmbudhim, kurve bAlahitAya saGgrahamayIM sUtrArthamuktAvalim // 2 // amRta samAna madhura nirmala vANI vaDe jemaNe mokSanI zikSA ApI hatI, jeonA caraNakamala saMsArarUpI samudramAM nAvaDI (jahAja) samAna che, duHkhe karIne aMta karI zakAya evA saghaLA karmono jemaNe nAza karyo che. temaja lokamAM ekamAtra pUjanIya ane dayAnA eka sthAna samAna evA te nAbhirAjAnA putra RSabhajinanI haMmezA bhaktithI huM stuti karuM chuM. nyAya, vyAkaraNa ane ahaMdagamanI vidhvattAthI zobhatA (dIkSA ApanArA) zrI guru, (bhUmi mATe) pRthvI mATe kalpavRkSa samAna, samasta lokonA samudAya vaDe sArI rIte gavAyelI che. kIrti jemanI evA, Indriyono saMyama karanArA, nirdoSa pavitra evA A.zrI.kamalasUri bhagavaMtanuM dhyAna karIne, sUtrarUpI samudranuM samyapha ciMtana karIne bAlajIvonA hita mATe saMgraha svarUpa evI sUtrArtha muktAvalIne huM karuM chuM. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sUtrArthamuktAvaliH ___atha nyAyaprakAzasamalaGkRtattvanyAyavibhAkarAdigranthebhyo viditasvaparasamayasArANAM sunirmalacaraNadharmavibhUSitAnAmanUDhayogAnAM bhagavadarhadvacanasyAnuyogakaraNAbhilASukANAM vineyAnAmanAyAsena tatra pravRttisampAdanArthaM pUrvamaharSibhiratigambhIratayopakramAdidvArai-vicAritatve'pi teSAM alpaprajJAnAmasujJAnatvena saulabhyatayA tadbodhayiSayopakramAdidvAravarNanapurassaraM mUlakRtA'nupamAgamabhaktijanitautsukyenAnuyogaM kartumArabhamANena paramaniHzreyasanidAnaM pratyUhavyUhanidhvaMsakaM jJAnamAdAvupanibadhyate-- matizrutAvadhimanaHparyavakevalAni paJca jJAnAni // 1 // matIti, mananaM matiH, manyate indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti vA matiH, yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimittAvagamavizeSaH / zravaNaM zrutamabhilApaprAptArthagrahaNasvarUpa upalabdhivizeSaH, zrUyate taditi zrutaM praviziSTArtha-pratipAdanaphalaM vAgyogamAtraM bhagavanmukhAnnisRSTaM AtmIyazravaNakoTarapraviSTaM kSAyopazamikabhAvapariNAmAvirbhAvakAraNaM zrutamityucyate kAraNe kAryopacArAcca zrutajJAnam / zRNotIti vA zrutamAtmani tadananyatvAt / avadhAnavadhirAtmanassAkSAdarthagrahaNamindriyAdinirapekSam, avyayatvenAnekArthatvAdava-adho'dho vistRtaM dhIyate paricchidyate rUpavadvastu yena jJAnavizeSeNatyavadhiH, rUpavadvastu yena jJAnena ava maryAdayA etAvatkSetraM etAvanti dravyANyetAvantaM kAlaM pazyatItyAdiparasparaniyamitakSetrAdirUpayA dhIyate paricchidyata ityavadhiH, avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavo bhavaguNapratyayaH rUpidravyaviSayo jJAnavizeSaH / kAyayogasahakAreNa saMjJijIvairmanovargaNAbhyo gRhItvA manastvena pariNamitAni dravyANi manAMsi, teSAM cintanAnuguNA ye paryAyAH pariNAmasteSu jJAnaM manaHparyavajJAnamiti jJAnazabdena saha vaiyadhikaraNyamaGgIkRtya vyutpattiH, manasA manyamAnamanodravyANAM vA paryavaH paricchedo manaHparyava iti jJAnena sAmAnAdhikaraNyamaGgIkRtya, manaHparyavAvaraNavilayavilasitazcAritravato mAnuSakSetravattiprANimanaHparicintitArthaprakaTanarUpo jnyaanvishessH| indriyAdisAhAyyAnapekSitvAccheSachAdmasthikajJAnanivRttervA kevalamekasahAyamanitarasAdhAraNamapratipAti nikhilajJeyagrAhijJAnavizeSa: kevalamiti, paJceti, na nyUnAni nApyadhikAni, jJAnAnIti, jJAyate vastu paricchidyata ebhiriti jJAnAni, AvaraNadvayakSayakSayopazamAvirbhUtA AtmaparyAyavizeSAssAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrAhakAH sAmAnyAMzagrAhakAzcetyarthaH / anena sUtreNa prabalAntarAyanikaranirAkaraNanibandhanaM maGgalamanuSThitaM, jJAnasyAzeSaklezavinAzanahetutvena paramamaGgalarUpatvAt / anuyogaviSayI-bhUtasyAtrollekhAt dvitIyasUtre ca Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 21 zrutasyaivoddezasamuddezAnujJAnuyogAnAM vakSyamANatayA zrutasyAnuyogakaraNameva viSayastatprakAraparijJAnaM zrotuH prayojanamavyavahitaM paramparaM tu mokSAvAptiH karttuzca sAkSAtphalaM sattvAnugrahaH vyavahitantu mokSa eva, pratipAdyapratipAdakabhAvazca sambandha iti // 1 // have nyAya prakAza nAmathI alaMkRta thayela evA tattvanyAyavibhAkara Adi graMthomAMthI sva para siddhAMtanA sArane jANanArA, atyaMta nirmala vibhUSita thayelA. jemaNe yogohana nathI karyo ane evA ahaMnA vacanono anuyoga karavAnI IcchAvALA ziSyone saraLatAthI vinA temAM pravRtti karAvavA mATe pUrva maharSio vaDe atigaMbhIratAthI upakrama vigere dvArothI A tattvanyAyanA padArtho upara vicAreluM hovA chatAM paNa alpa prajJAvALAone sulabhapaNe teone bodha karAvavAnI IcchAthI upakrama vigere dvAronA varNanapUrvaka anupama evA AgamanI bhaktithI janya utsukatAthI anuyogano prAraMbha karatA evA mUlagraMthakAra vaDe 52masukhanA kAraNarUpa evA temaja vighnanA samUhano nAza karanAra evA jJAnanuM zarUAtamAM pratipAdana karAya che. (batAvAyA che.) vicAravuM te mati athavA manya te eTale ke indriya ane mana dvArA niyata vastu jenA vaDe jaNAya te matijJAna yogya dezamAM rahelA padArtha viSayaka viSayavALo indriya ane mana thakI bodha vizeSa te matijJAna che. sAMbhaLavuM te zruta prApta thayela arthanA grahaNa svarUpa pAMca evo bodha vizeSa te zruta kahevAya che. amuka cokkasa prakAranA arthane kahevAnA phaLavALuM, vacanayoga svarUpa, bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLeluM, potAnA karNarUpa vivaramAM bakholamAM pravezeluM, temaja kSAyopazamika bhAvanA pariNAmane pragaTa karavAmAM kAraNabhUta je che te zruta kahevAya che ane te ja kAraNamAM kAryano upacAra thavAthI zrutajJAna kahevAya che. athavA bIjI vyAkhyA saMbhaLAya te zruta ane te AtmA joDe abhinna che. avadhAraNa dhAraNa karavuM te avadhi, indriyothI nirapekSa banIne AtmAnuM je sAkSAt padArtha grahaNa karavuM te avidha, 'ava te' avyaya hovAthI aneka arthavALo che. tethI 'ava' barAbara nIce (adhas) je jJAna vizeSathI rUpa vALI vastu (rUpIvastu) nIce nIce vistArathI jaNAya te avadhijJAna, avano maryAdA artha thato hovAthI je jJAna vizeSathI rUpI vastune maryAdita vaDe eTale ke niyata kSetra, niyata dravyo, niyata kALathI jaNAya che. te paraspara niyamita kSetra rUpe jaNAya te avidha avidhajJAnAvaraNanA amuka prakAranA kSayathI utpanna thayeluM bhavapratyaya ane guNa pratyayavALuM, rUpI dravya viSayakavALuM jJAna te avadhijJAna. saMjJI jIvo kAyayoganA sahakArathI manovargaNAmAMthI je dravyane (pudgalane) grahaNa karIne manarUpe pariNamAve te mana kahevAya. teonA ciMtanane anusaratA paryAyo te manaHparyAya, te mananA paryAyo vize thatuM jJAna te mana:paryavajJAna. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sUtrArthamuktAvaliH ahIM jJAna zabdanI sAthe vyadhikaraNane AzrayIne mana:paryavajJAnanI vyutpatti karI che. eTale ke paryAya zabdano artha pariNAma karelA che ane tenI sAthe jJAna zabdano samAsa karyo che. athavA manathI thato bodha jaNAtA manodravyono bodha te mana:paryavajJAna. te pramANe ahIM jJAnapadanI sAthe samAnAdhikaraNane AzrayIne mana:paryava jJAnanI vyutpatti karI che eTale ke paryava zabdano ja bodha jJAna artha karela che. mana:paryavajJAnAvaraNanA nAzathI vilAsane pAmeluM evuM cAritravALA vyaktine manuSyakSetramAM rahelA prANIonA manathI ciMtavAyela arthanA prakaTana svarUpa evuM je jJAnavizeSa te mana:paryavajJAna. Indriya vagerenI sahAyanI apekSAthI rahita hovAthI athavA to bIjA (kevalajJAna sivAyanA) chAbasthika jJAnonI nivRtti thaI hovAthI ekaluM, koInA paNa AdhAra vinAnuM, bIjA jJAnothI sAva bhinna. bIjA jevuM sAdhAraNa nahIM, pAchuM nahi janArUM evuM je saghaLA jJeya padArthone grahaNa karanAruM jJAna vizeSa te kevalajJAna che. A pAMca che eTale ke (pAMcathI) nyUna paNa nahi ane adhika paNa nahi. jenA vaDe vastu jaNAya te jJAna kahevAya. sAmAnya ane vizeSAtmaka vastunA vize vizeSa aMzane grahaNa karanArA ane sAmAnya aMzane grahaNa karanAra (jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya) rUpa be AvaraNanA kSaya athavA kSayopazamathI pragaTa thayelA AtmAnA paryAya vizeSa te jJAna kahevAya che. prabala aMtarAyanA (vipnonA) samUhanuM khaMDana karavAmAM kAraNa bhUta evuM maMgaLa A sUtrathI karela che. kAraNa ke, jJAna e saghaLA klezono nAza karavAmAM kAraNabhUta hovAthI paramamaMgala svarUpa che. (A vAkyathI maMgala darzAvyuM.) zrutano anuyoga karavo e ja ahIM viSaya che. viSayadarzana) kAraNa ke ahiMyA anuyoganA viSayabhUta evA zrutano ane bIjA sUtramAM zrutanA ja udeza-samudeza-anujJA anuyoga kahevAnA che ane tenA prakAronuM jJAna karavuM e zrotAnuM anaMtara prayojana che ane mokSanI prApti paraMpara prayojana che.kartAnuM anaMtara prayojana jIvo para upakAra che ane paraMpara prayojana mokSa ja che. (prayojana darzAvyuM) pratipAdya ane pratipAdaka e saMbaMdha che. graMtha pratipAdaka che ane temAM batAvela viSaya pratipAgha che. (saMbaMdha darzAvyo.) zuM pAMce ya jJAnano anuyoga karAya che? athavA pAMcamAMthI koI ekano karAya che. tyAM paNa jo pAMcamAMthI ekAdano anuyoga karAya che to kono anuyoga karAya che. matino-zrutanoavadhino-mana:paryavano-kevalajJAnano karAya che ema zaMkA hote chate kahe che. nanu kiM paJcAnAmeva jJAnAnAmanuyogaH kriyate kiM vA'nyatamasya kasyApi, tatrApi kiM mateH zrutasyAvadharmana:paryavasya kevalasya vetyAzaGkAyAmAha - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 anuyogadvAra zrutasyaivoddezasamuddezAnujJA'nuyogAH // 2 // zrutasyaiveti, bhavantIti zeSaH / evazabdena matyAdijJAnacatuSTayasyAvaziSTasya vyudAsaH / idamadhyayanAdi tvayA paThitavyamiti guruvacanavizeSa uddezaH, tasminneva ziSyeNAhInAdilakSaNopete'dhIte guronivedite sthiraparicitaM kurvidamiti guruvacanavizeSa eva samuddezaH, tathAkRtvA guronivedite samyagidaM dhArayAnyAMzcAdhyApayeti tadvacanavizeSa evAnujJA, anuyogazca vyAkhyAnamiti / nanu taditarajJAnAdicatuSTayasya vyAvRttikaraNAttatra nAnuyogaH pravartata ityuktaM bhavati, tatra kiM kAraNam, ucyate asaMvyavahAryaM taditi, yaddhi lokasyopakArakaM tadeva vyavahAranayena saMvyavahAryam, zrutameva ca bhavati vastuSu heyopAdeyeSu pravRttinivRttibodhanadvAreNa lokasya sAkSAdupakAri / na ca kevalAdijJAnacatuSTayadRSTArthasyaiva zrutenopadezAttasya kathamanupakAritvamiti vAcyam, tathApi tasya gauNavRttyopakAritvAt, na hi zabdena vinA tat svasvarUpamapi bodhayituM samarthamamukharatvAt / athAnuyogo vyAkhyAnaM tacca jJAnAdicatuSTaye'pi pravartata eveti cenna, vyAkhyAnasyApi tattajjJAnapratipAdakasUtrasaMdarbheSveva prvRtteH| nanvanuyogasyaivopakrAntatvAduddezAdikaM kimarthamupAttamiti ceducyate, yatraivoddezAdayaH kriyante tatraivAnuyogastaddvArANyupakramAdIni ca pravartante nAnyatra, kriyante coddezAdayaH zrutajJAne na tu jJAnacatuSTaye, tasya gurvanadhInatvenoddezAdyaviSayatvAt / nAnArthatvAddurUhatvAdvividhamaMtrAdyatizayasampannatvAddhi prAyaH zrutajJAnaM gurUpadezamapekSate, jJAnacatuSTayantu tattadAvaraNakSayakSayopazamAbhyAM vinA gurUpadezApekSaM jAyamAnatvena noddezAdikramamapekSata iti // 2 // zrutajJAnanA ja uddeza-samudeza-anujJA-anuyoga hoya che. evA zabdathI mati vigere zeSa cAra jJAnano vyavaccheda karAyo. "A adhyayana tamAre bhaNavuM joIe." evA prakAranuM gurunuM vacana te uddeza kahevAya, temaja ziSya vaDe ahinAdilakSaNathI yukta bhaNAve chate, gurune jaNAvyuM chate Ane tame sthira paricita karo' evA prakAranuM guruvacana te samudeza, tema karIne (sthira paricita karIne) gurune jaNAve chate "Ane sArI rIte tame dhAraNa karo ane bIjAne bhaNAvo' evuM gurunuM vacana te anujJA ane tenuM vyAkhyAna te anuyoga.. zrutajJAnathI Itara cAra jJAnano vyavaccheda karavAthI temAM anuyoga pravartato nathI, tevuM tAtparya thAya che to temAM zuM kAraNa? te asaMvyavahArya che. (asaMvyavahArya eTale zuM?) je lokone upakAraka hoya te vyavahAranayathI saMvyavahArya che. mAtra zrutajJAna ja heya-upAdeya vastuone vize pravRtti nivRttine jaNAvavA dvArA lokone sAkSAt upakArI thAya che. kevala vigere cAra jJAna vaDe jovAyelA padArthano ja zrutajJAna vaDe upadeza thato hovAthI te kevalAdi jJAnacatuTyanuM anupakArIpaNuM kevI rIte thAya ema na kahevuM? kAraNa ke, te kevalajJAnAdi catuSTaya gauravRttithI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sUtrArthamuktAvaliH upakArI che, zabda vinA te (te cAra) muMgA hovAthI svayaMnA svarUpane jaNAvavA samartha nathI, anuyoga eTale ke vyAkhyAna ane te to kevalajJAnAdi cAramAM pravarte che ja, to pachI te cAra viSe paNa anuyoga kahI zakAya? tamArI vAta barAbara nathI. kAraNa ke, te te jJAnanA pratipAdaka evA sUtronA saMdarbhamAM ja vyAkhyAnanI pravRtti thAya che. ahIMyA anuyoganA viSayane prAraMbha karyo che to udeza vigerenuM grahaNa zA mATe kareluM che? teno uttara jaNAve che ke jayAM uddeza vigere karAya che tyAM ja anuyoga ane tenA upakrama vigere dvArA pravarte che. anyatra nahi ane uddeza vigere zrutajJAnamAM ja karAya che. paraMtu jJAna catuSTayamAM nahi, kAraNa ke te jJAnacaturya gurune AdhIna na hovAthI uddezAdinA viSaya thatA nathI. have judA judA arthavALuM hovAthI vividha maMtro vigere atizayothI saMpanna hovAthI zrutajJAna prAyaH karIne gurunA upadezanI apekSA rAkhe che. jJAna catuSTaya to gurunA upadezanI apekSA vinA tenA tenA AvaraNa kSaya athavA kSayopazamathI thatuM hovAnA kAraNe uddezAdi kramanI apekSA rAkhatA nathI. prazna : zrutajJAna aMgotargata ane aMgabAhya ema be prakAranuM che. AcArAMga sUtra vigere agAMtargata ane uttarAdhyayanasUtra vigere aMgabAhya che. tethI A bannemAM konA uddeza vigere pravarte che? te vAta ahIM kahe che. nanu zrutajJAnaM dvividhamaGgAntargatamaGgabahirbhUtaJceti, aGgAntargatamAcArAdi, aGgabahirbhUtaJcottarAdhyayanAdi, tadatra kasyoddezAdayaH pravarttanta ityatrAha -- te sakalasyApi zrutasya // 3 // ta iti, uddezasamuddezAnujJAnuyogA ityarthaH pravartanta iti zeSaH / tathA ca na kevalamaGgAntargatasya na vA'GgabahirbhUtasyoddezAdayaH pravarttante, api tu sakalasyApi zrutasyeti bhAvaH / sakalasyApItyanena pratizAstraM pratyadhyayanaM pratyuddezakaM pratipadaJca te pravarttante na punaH samudAyarUpazrutasyaiveti sUcyate // 3 // te uddezAdi badhA paNa sarva zrutanA hoya che - uddeza-samudeza-anujJA-anuyoga saghaLA zratanA pravarte che. (pravartatte evI kriyA zeSa che.) tethI phalitArtha Avo thAya che ke uddezAdi vigere cAre phakta aMgaaMtargata tathA aMga bahiratano nahi paNa badhA zrutano pravarte che. have "sakalasyApi evA padathI sUcita karAya che ke dareka zAstra tenA adhyayana tenA - udeza - tenA pada pratye te uddeza vigere pravarte che. paNa samudAya rUpa zrutanA nahi. prAraMbha karAyela anuyoga bAra dvArathI mizra che ane te bAra vAra A pramANe 1-nikSepa, 2-ekArtha, 3-niyukti, 4-vidhi, pa-pravRtti, 6-karta, 7-viSayadvAra, 8-bheda, 9-lakSaNa, 10-pariSa8, 11-sUtra, 12-artha. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra tyAM pahelA dvArane batAvavA mAtrathI anuyoganA svarUpanuM varNana karatA arthathI paNa keTalAka dArone saMgrahita kare che. nanUpakrAnto'nuyogo hi dvAdazadvArasaMmizraH, dvArANi ca nikSepaikArthaniruktividhipravRttikartRviSayadvArabhedalakSaNapariSatsUtrArtharUpANi, tatra prathamaM dvArapradarzanamukhenAnuyogasvarUpaM varNayannarthato'pi katicana dvArANi saGgrahNAti-- upakramanikSepAnugamanayairanuyogaH // 4 // upakrameti, upakramAdayo vakSyamANasvarUpAH dvAdazavidhadvArAntargatadvArarUpAstairanuyogaH, sUtrasya svakIyenAbhidheyenAnuyojanaM sUtrasya nijArthaviSaye saMyojya pratipAdanalakSaNavyApAro vA / arthApekSayA sUtramaNu laghu sUtrasya bahvarthatvAt / aNunA sUtreNa sahArthasya yogo'nuyogo'thavA prathamamarthaM cetasi vyavasthApya pazcAtsUtrasya bhAvAdanu pazcAdbhAvinA sUtreNArthasya yogo'nuyoga iti niruktiranuyogasya / nanu sUtrasya kathamaNutvaM pazcAdbhAvitvaJca tathArthasya mahattvam, na hi bahuvastrAdyAdhArabhUtA peTikA tadapekSayA'NubhUtA bhavitumarhati, na vA sUtrAbhAve'rthasya prakAzaH, loke'pi prathamaM sUtraM tato vRttistato vAtikaM vA bhASyaM veti kramo dRzyate, na cArtho mahAn ekasyaivA'rthasya kvacidbahubhissUtrairvarNanAditi cenna, peTikAntargataikavastrAdevAnekAsAM peTikAnAM bandhadarzanena peTikAsthAnIyasya sUtrasya vastrasthAnIyAdarthAdaNutvAt, arhadbhASitasyaivArthasya gaNadharaissUtraNAtsUtrasya pazcAdbhAvitvam, laukikA api hi zAstAraH prathamato'rthaM dRSTvA sUtraM kurvanti, artha vinA sUtrasyAniSpatte / sakalasyApi zrutasyetyanena viSayadvAro'pyukta eva / vyAkhyAnArthakenAnuyogazabdenArtha-bhASaNarUpasya paryAyazabdasya lAbho'vaseyaH / vyAkhyAyAmatyantopayogitvena ca dvArasya tadghaTitameva sUtramAdRtam / tatrApi yathA hyakRtadvAraM kRtaikAdidvAraM vA nagaramanadhigamanIyaM duradhigamaJca bhavati nirgamapravezAdAvasukaratvAt, caturaM tu sukhAghigamaM kAryAvinAzakaJca sampadyate tathaivArthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM prakRtaviSayaM syAt, ekAdidvArAnugatamapi duradhigamaM bhavet saparikaracaturAnugatantu sukhAdhigamaM bhavatIti dvAracatuSTayaghaTitameva lakSaNaM svIkRtam / tathA'nu pazcAt saMhitApadapadArthapadavigrahapUrvakaM praznAnAM yogaH samAdhAnamanuyoga iti vyutpattyAzrayeNa lakSaNamapi prakaTIkRtaM tathA ca pUrvasUtre viSayo'tra caikArthaniruktidvAralakSaNAni pradarzitAni // 4 // (645ma-nikSepa-anugama-nayo 43 anuyoga... kahevAtA svarUpavALA evA upakrama vigere bAra prakAranA dvAranI aMtargata dvAra svarUpa che ane teo vaDe anuyoga thAya che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH potAnA artha sAthe joDavuM te anuyoga che athavA to sUtrane potAnA arthanA viSayamAM joDIne pratipAdana svarUpa vyApAra te anuyoga che. arthanI apekSAe sUtra (aNu) laghu hoya che. kAraNa ke, nAnA sUtranA ghaNA artha hoya che. nAnA evA sUtranI sAthe arthano yoga thavo tenuM nAma anuyoga che. athavA pahelA arthane cittamAM sthApIne pachI thanArA evA sUtranI sAthe te arthano yoga thavo te anuyoga ane A anuyoganI nivRtti che. 26 sUtranuM aNupaNuM eTale laghupaNuM pazcAd bhAviSaNuM kevI rIte hoI zake ? temaja arthanI vizALatApaNuM kevI rIte hoI zake ? ghaNA vasranA AdhArabhUta peTI te vastronI apekSAe laghu hovAne yogya nathI athavA sUtranA abhAvamAM arthano prakAza hoto nathI ane lokamAM paNa pahelA sUtra tyAra pachI vRtti tyAra pachI vArtika athavA bhASya evo krama dekhAya che. pUrvapakSa che. eka ja artha kyAreka ghaNA badhA sUtrothI jaNAvAto hovAthI artha ja mahAna che evuM na kahevuM kAraNa ke, arihaMta bhagavaMto vaDe kahevAyelA arthane ja gaNadhara bhagavaMto guMthatA hovAthI sUtranuM pazcAd bhAvipaNuM che. laukika zAstrakAro paNa prathama arthane joI sUtra kare che kAraNa ke artha vinA sUtranI niSpatti thatI nathI, 'sakalasyApi' padathI viSayadvAra paNa kahevAyelo che. vyAkhyAna arthavALA anuyoga zabdathI vyAkhyA karanArA paryAya zabdano lAbha jANavo ane dvAranI vyAkhyA karavAmAM atyaMta upayogI hovAthI tenAthI (dvArathI) ghaTita ja sUtra AdarAyuM che. (banAvAyuM che.) tyAM paNa je rIte nahi karAyelA dvAravALuM athavA karAyelA ekAdi dvAravALuM eka nagara nahi jaI zakAya tevuM, duHkhe karIne jaI zakAya tevuM thAya che. kAraNa ke, nIkaLavAmAM ane praveza karavA vigeremAM sukhakara thatuM nathI. cAra dvAravALuM nagara to sukhe karIne jaI zakAya tevuM bane, kAryanuM avinAzaka thAya che. tevI rIte jo arthane jANavAmAM upAyabhUta evA dvArathI zUnya hoya to prastuta viSaya azakya bodhavALuM thAya ane ekAdi dvArathI yukta paNa duHkhe karIne bodha karI zakAya tevuM thAya, vaLI parikara sahita evA cAra dvArathI yukta to sukhe karIne jANI zakAya che. eTale cAra dvArathI yukta ja lakSaNa svIkArAyuM che. te A rIte pazcAt eTale ke saMhitA pada-padArtha ane padavigrahapUrvaka praznono yoga eTale samAdhAna te anuyoga kahevAya che. Ama vyutpattinA AzrayathI lakSaNa paNa pragaTa karAyuM, tethI A rIte pUrvasUtramAM viSaya ane A sUtramAM ekArtha, nirukti, dvAra ane lakSaNa A cAra pradarzita karAyA. atha vidhidvAramAdarzayati sUtrArthaniryuktimizraniravazeSakathanaM tadvidhiH // 5 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 anuyogadvAra sUtrArtheti, prathamaM sUtrArthasya tato niyuktimizrasya tato niravazeSasya kathanamanuyogasya vidhirityarthaH / tatra grahaNadhAraNasamarthAn ziSyAn prati prathamaM sUtrasya sAmAnyenArthaH yAvadadhyayanaparisamApti kathanIyaH, tato dvitIyasyAM paripATyAM niyuktimizritaH pIThikayA sUtrasparzikaniyuktyA ca samanvito yAvadadhyayanaparisamApti kathanIyaH / tRtIyasyAM ca padapadArthacAlanApratyavasthAnAdibhirniravazeSo'nuyogovaktavya iti bhAvaH / mandamatIn prati tu yathApratipatti saptavArAnanuyogaH karttavyaH, na caitAvatAtisRbhiH paripATIbhirekAn grAhayato rAgassaptabhiraparAn grAhayato dveSazca prasajyate, ekavidhaparipATyA sarvebhyaH sUtrArthasya niravayavena sampradarzayitumazakyatvAt, na vA'tipariNAmakAnapariNAmakAMzca pariharato dveSaH, parokSajJAnI hyAcAryassUtrArthoM vadan vineyAnAM vinayAvinayakaraNAdinA'bhiprAyamupalabhyApAtrabhUtebhyaH ziSyebhyaH zrutAzAtanAdinA mA vinazyeyurityanukampayA na sUtrArtho kathayati na tu dveSeNeti, evamanye'pi vidhayo'nuyogadvArAdito'vaseyAH / etenAnuyoge pravRttirapi sUcitA, AcAryasya ziSyasya codyamitvabhAve IdRzavidherapravRtteH, atra catvAro bhaGgAH, udyamI AcArya udyaminaH ziSyAH, AcAryo'nudyamI udyaminazziSyAH, udyamI AcAryaH anudyaminazziSyAH, AcAryo'nudyamI anudyaminazca ziSyA iti, tatra prathame bhaGge'nuyogasya pravRttiH, carame tu naiva bhavati, madhyamayostu kasyacitkathaJcidbhavatyapIti // 5 // have vidhi dvArane batAve che. pahelA sUtrArtha tyAra pachI niyuktithI mizra ane tyAra pachI saMpUrNa kathana karavuM te anuyoganI vidhi che. tyAM grahaNa ane dhAraNa mATe ziSyo prati adhyayananI samApti sudhI pahelA sUtrano sAmAnyathI artha kahevo, tyAra pachI bIjI paripATImAM adhyayananI samApti sudhI niyukti mizrita ane pIThikA dvArA sUtrane sparzanAra evI niyuktithI yukta kahevuM ane trIjI paripATImAM pada-padArtha, cAlanA eTale ke samAdhAna mATe zaMkA karavI, pUrva pakSa karavo, pratyavasthAna eTale ke zaMkAnuM samAdhAna karavuM, uttara pakSa karavo vigerethI saMpUrNa anuyoga kahevA yogya che. maMdamatIvALA ziSyo prati to jevI rIte bodha thato hoya tema sAta vAra anuyoga karavA yogya che. AvuM karavAthI keTalAka ziSyone traNa paripATIthI grahaNa karAvatA rAgano prasaMga thAya ane keTalAka ziSyone sAta paripATIthI grahaNa karAvatA daiSano prasaMga thAya, eka prakAranI paripATIthI sarva ziSyone niravayavapaNAthI sUtrArthanuM pradarzana karavuM azakya che athavA to ati pariNAma lAvanArA eTale ke hoMziyAra ziSyono ane pariNAma nahi lAvanArA eTale maMda mativALA ziSyono tyAga karatA TheSa na thAya. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH kharekhare sUtrane-arthane kahetA evA parokSa jJAnI AcArya vinaya-avinaya karavA vigerethI ziSyonA abhiprAyane meLavIne apAtrabhUta evA ziSyone zrutanI AzAtanA vigerethI naSTa na thAya evI anuMkapAthI sUtra-arthane kahetA nathI, paraMtu dveSathI nahi. A pramANe bIjI paNa vidhio anuyoga dvAra vigeremAMthI jANavI. AnA dvArA anuyogamAM pravRtti batAvI. 28 AcArya ane ziSyanA udyamIpaNAnA sadbhAvamAM AvI vidhinI pravRtti na thatI hovAthI atre cAra bhAMgA che. (1) udyamI AyArya udyamI ziSya, (2) khAyArya anudhabhI ziSya udyamI, (3) udyamI AcArya anudyamI ziSya, (4) AcArya anudyamI ziSya anudyamI. temAM prathama bhAMgAmAM anuyoganI pravRtti thAya vaLI caramabhAMgAmAM thatI ja nathI ane madhyama bhAMgAmAM koIka rIte, ane kyAreka thAya che. samprati pariSaddvAramAcaSTe - jJAyakAjJAyakapariSadau tadyoge // 6 // jJAyaketi, saMkSepeNa triprakArA hi pariSat jJAyakAjJAyakadurvidagdhabhedAt / yA pariSat kupathapravRttapAkhaNDamatena na dagdhAntaHkaraNA guNadoSavizeSaparijJAnakuzalA satAmapi doSANAmaparigrAhikA kevalaM guNagrahaNaparAyaNA sA jJAyakapariSat / yA tAmracUDakaMThIravakuraGgapotavat prakRtyA mugdhasvabhAvA asaMsthApitajAtyaratnamivAntarviziSTaguNasamRddhA sukhaprajJApanIyA ca sA'jJAyakapariSat / yA tu tattaguNajJapArzvopagamanena katipayapadAnyupajIvya pANDityAbhimAninI kiJcinmAtramarthapadaM sArapallavamAtraM vA zrutvA tata UrdhvaM nijapANDityakhyApanAyAbhimAnato'vagaNayati pAThakam, arthaM kathyamAnaJcAtmano bahujJatAsUcanAyAgre tvaritaM paThati sA durvidagdhapariSat / tisRNAmamUSAM pariSadAM madhye jJAyakAjJAyakapariSadAvanuyogayogye, tRtIyA tvayogyA tatrAcAryaparizramasya niSphalIbhavanAt, durantasaMsAropanipAtasambhavAcca, sA hi padamarthaM vA'vajJayA zRNoti pANDityAbhimAnena ca mahIyaso'vamanyate, avajJayA ca saMsAre'bhiSvaktA jAyata iti / yA tu prathamA sA avitathAdiguNasamRddhA rAjahaMsaH kSIramiva guNAnAsvAdayati, kacidanupayogaprabhavAn doSAn parityajati tasmAttasyA yogyatvam / dvitIyA tu prakRtyA mugdhA yathA'raNyAdAnIya mRgAdizAvA yathAruci bhadrakAH krUrA vA kriyante tathA yA paratIrthikairabhAvitA prakRtyA mugdhA yathA bhaNyate tathA karoti, yathA vA ratnamasaMskRtaM yAdRzo'bhiprAyastAdRzaM ghaTitvA kriyate, evameSApi yathA rocate tathA kriyata iti sApi yogyeti Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 29 bhAvaH / upalakSaNatayA tu anuyogakartA mUlottaraguNazatakalitaH, yo hi mUlaguNAdiSu susthitastasya vacanaM ghRtapariSiktapAvaka iva dIpyate, guNahInasya tu snehena vihInaH pradIpa iva na zobhate vacanam / AnupUrvInAmapramANAdiko bhedo'gre vakSyate / nAmasthApanAdravyakSetrakAlavacanabhAvabhedena saptavigho'nuyogasya nikSepaH, iMdrAdinAmno vyAkhyAnaM nAmAnuyogaH yasya vA vastuno'nuyoga iti nAma kriyate tannAmamAtreNAnuyogo nAmAnuyogaH, sthApanAyA vyAkhyAnaM yatraivAnuyogaM kurvannAcAryAdiH kASThAdau sthApyate tatsthApanAnuyogaH / dravyasya vyAkhyAnaM dravye vA niSadyAdau sthitasyAnuyogo dravyAnuyogaH, dravyakSetrakAlabhAvairjIvadravyasyAjIvadravyasya vA'nuyogaH dravyAnuyogaH / jambUdvipAdilakSaNakSetravyAkhyAnaM kSetrAnuyogaH / utpalapatrazatabhedAdidRSTAntaiH samayAdervyAkhyAnaM kAlAnuyogaH / kadA kazcidAcAryAdissAdhyAdinA sakadvacanena bahubhirvA vacanairabhyarthito'nuyogaM karoti tadA sa vacanAnuyogaH / kathaM nAmaite ziSyAH sUtrArthasaMgrAhakAH sampatsyante, tathA kathaM nu nAma gItArthIbhUtvA'mI vastrAdyutpAdanena gacchasyopagrahakArakA bhaviSyanti mamApyetAn vAcayataH karmanirjarA bhaviSyati, tathA zrutaparyavajAtaM mamApi vRddhi yAsyati, zrutasya vA avyavacchittirbhaviSyatItyevaM saGgrahAdibhiH paJcabhirabhiprAyairdvinyAdibhirvA zrutaM sUtrArthato vAcayato bhAvAnuyoga ityevaM bhAvyam / hamaNA pariSad dvArane kahe che. saMkSepathI pariSad jJAyaka-ajJAyaka-durvidagdha bhedathI traNa prakAranI che. kumArge pravRtta thayelA pAMkhaDionA matathI jemanuM aMtaHkaraNa baLyuM nathI evI, guNa ane doSanuM jJAna karavAmAM kuzala, sajjanonA paNa doSone nahi grahaNa karanArI, kevala guNa grahaNa karavAmAM tatpara evI je parSadA te jJAyaka parSadA che. kukaDA-siMha ane haraNanA baccAnI jema je prakRtithI bhoLA svabhAvavALI hoya, saMskAra nahi karAyela jAtyaratnanI jema AMtarika viziSTa guNothI samRddha ane sukhe karIne je jANI zake te ajJAyaka parSadA che. te te guNone jANanArA pAse javA dvArA keTalAka padone jANIne paMDitapaNAnuM abhimAna karanArI kaMIka mAtra arthapadane sAMbhaLIne athavA mAtra sAranA vistArane sAMbhaLIne ane tenAthI potAnuM paMDitapaNuM batAvavA mATe je abhimAnathI upAdhyAya bhagavaMtanI avagaNanA kare che ane potAnA bahujJatAne sUcavavA mATe kahevAtA arthane je AgaLa AgaLa jaldIthI bole che te durvidagdha pariSata che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH A traNa pariSadamAM pahelI-bIjI parSadA anuyogane yogya che ane AcArya to parizrama niSphaLa thavAnA kAraNe ane duHkhe karIne aMta karI zakAya evA saMsAramAM paDavAno saMbhava hovAthI trIjI parSadA ayogya che. te durvidagdha parSadA pada athavA arthane avajJAthI sAMbhaLe che ane paMDitapaNAnA abhimAnathI moTAno tiraskAra kare che ane avajJAthI saMsAramAM atyaMta rAgavALI thAya che. je vaLI pahelI parSadA che te avitata guNothI samRddha jema rAjahaMsa kSIranuM, guNonuM AsvAdana kare che ane kyAMka upayoganA abhAvanA kAraNe doSono tyAga kare che tethI te yogya che. bIjI to svabhAvathI bhoLI che. jema jaMgalamAMthI lAvIne haraNa vigeranA baccAo rUci pramANe bhadraka prakRtivALA athavA kUra karAya che. te pramANe bhAvita nahi thayelI prakRtithI mugdha evI je parSadA jema paratIrthikI vaDe kahevAya che tema karAya che athavA asaMskArita ratno vize jevA prakArano abhiprAya hoya tevA prakAranA ghaDIne karAya che. te pramANe A parSadA paNa jema game che tema karAya che. eTale te paNa yogya che. upalakSaNathI anuyoga karanAro seMkaDo evA mUla uttara guNothI yukta hoya che. je vyakti mUlaguNa vigeremAM susthita hoya tenuM vacana ghIthI siMcAyelA agninI jema che. paraMtu guNahIna vyaktinuM vacana snehathI rahita dIvAnI jema zobhatuM nathI. A AnupUrvI AdinA bhedo AgaLa kahevAze. nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-vacana-bhAva bhedathI anuyogano nikSepa sAta prakAre che. IndrAdi nAmanuM kathana te nAma anuyoga athavA je vastunuM anuyoga evuM nAma karAya che tenA nAma mAtrathI anuyoga thavo te nAma anuyoga. sthApanAnuM kathana-anuyogo karatA evA AcAryAdi je kASThAdimAM sthapAya te sthApanA anuyoga. dravyanuM kahevuM te dravyAnuyoga athavA Asana Adi dravyamAM rahelAno anuyoga te dravyAnuyoga. dravya-kSetra-kAla-bhAvathI jIva athavA ajIva dravyano anuyoga te dravyAnuyoga, jaMbudvIpa vigere kSetranuM vyAkhyAna karavuM te kSetrAnuyoga, kamalanA so pAMdaDAnA daSTAMtothI samaya vigerenuM vyAkhyAna karavuM te kAlAnuyoga. sAdhu vigere vaDe eka vacana vaDe athavA ghaNA vacana vaDe prArthanA karAyelA evA koIka AcAryAdi jayAre anuyogane kare tyAre te vacanAnuyoga. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 31 A ziSyo sUtrArthanA saMgrAhaka kevI rIte thaze? temaja A ziSyo gItArtha thaIne vastrAdine meLavavA dvArA gacchane upakAraka kevI rIte thaze ? A (ziSyone)kahetA evA mane paNa karmanirjarA kevI rIte thaze ? temaja mAro paNa zrutanA paryAyano samUha vRddhine kevI rIte pAmaze ? athavA to zruta vyavacchedano abhAva kevI rIte thaze ? te pramANe saMgraha vigere pAMce abhiprAyothI athavA be traNa abhiprAyothI sUtrArthathI zrutane kahetA vyaktine bhAvAnuyoga hoya che e pramANe jANavuM. ethI A pramANe parikara sahita anuyoganuM nirUpaNa karIne Avazyakane AzrayIne AgaLa adhikAranA bheda batADela hovAthI AvazyakanA anuyogane karavAnI IcchAvALA graMthakAra bhagavaMta upakrama vinA AvazyakanA anuyogano to asaMbhava hovAthI pahelA upakramanA svarUpane ja kahe che. tadevaM saparikaramanuyogaM nirUpyAgre'rthAdhikArabhedasyAvazyakamadhikRtya pradarzitatvenAvazyakasyAnuyogaM kartukAmastasya tAvadantareNopakramamasambhavAdupakramasvarUpamevAdAvAha-- vyAkariSyamANapadArthanAmanirdeza upakramaH // 7 // vyAkariSyamANeti, upakramyate'smAdvinItavinayavinayAdityupakramaH, vineyenArAdhito hi gururagre yadA kadAcidvyAkariSyamANaM zAstrAdipadArthamata eva dUrasthaM idAnImidaM zAstrAdi vyAkaromIti samIpamupanIya nikSepayogyaM karoti sa upakrama iti bhAvaH / yathA samprati AvazyakasyAnuyogaH kriyata iti nirdezaH, nirdeze kRte ca sati tannikSepayogyaM bhavati netaratheti // 7 // pragaTa karAtA padArthono nAma nirdeza te upakrama-sUtra je vinita ziSyanA vinayathI AraMbha karAya te upakrama, ziSya vaDe ArAdhAyela guru bhagavaMta AgaLa jyAre kyAre paNa zAstrAdinA padArthone pragaTa karaze, AthI ja dUra rahelA evA A zAstrAdine pragaTa karuM chuM ema kahIne samIpa lAvIne nikSepa yogya kare che te upakrama kahevAya. jema atyAre Avazyakano anuyoga karAya che. te nirdeza che ane nirdeza karAye chate nikSepa yogya thAya che. anyathA nahi. tenA prakArane kahe che. tasya prakAramAha -- zAstrIyetarabhedAbhyAM dvividhassaH // 8 // zAstrIyeti, zAstrIyaH zAstrAnugataH, itaro lokaprasiddhaH, sa upakramaH // 8 // te upakrama zAstrIya ane itara evA be bhedathI che. zAstrane anusarela te zAstrIya, Itara eTale loka prasiddha be prakAre upakrama che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH itaropakramasya bhedAnAha - itaro nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvaiSSoDhA // 9 // itara iti, lokaprasiddhopakrama ityarthaH, nAmarUpa upakramo nAmopakramaH yasya kasyacijjIvasyAjIvasya vA tadubhayasya vA jIvAnAM vA'jIvAnAM vobhayeSAM vA upakrama iti yannAma kriyate sa nAmopakramaH, nAmnA ya upakramaH so'pi nAmopakramaH, yasya jIvAdivastuna upakrama iti nAma kriyate tadvastu nAmamAtreNopakramarUpatvAnnAmopakrama ucyate, evameva nAmAvazyakamapi bhAvyam / tatra loke yathA jIvasya svaputrAderdevadattayajJadattAdi nAma karoti tathA kazcidAvazyakamityapi nAma karoti svAbhiprAyavazAt / jIvasyAvAsabhUtAcittabahukoTarAkIrNavRkSAdissoderAvAsabhUtatvena vyapadezAdajIvasyAvazyakanAma bhavati, AvAsakAvazyakazabdayorekArthatvAt, iSTakApAkAdyagnirmUSikAvAsa ityucyate, agnau mUSakANAM saMmUrcchanAdato'saMkhyeyAnAmagnijIvAnAmAvAsakanAma bhavati, pakSyAvAsabhUtanIDasya bahubhistRNairniSpannatvAdvahUnAmajIvAnAmAvAsakanAma bhavati, gRhadI/kA'zokavanikAdyupazobhitaH prAsAdAdipradezo rAjAderAvAsa ucyate tatra jalavRkSAdayassacetanAH iSTakAkASTAdayazcAjIvAstanniSpannamubhayamiti tasyAvAsakanAma bhavati, sampUrNanagarAdikaM rAjAdInAmAvAsa iti kRtvA tatra bahUnAM jIvAjIvobhayeSAmAvAsakanAma bhavatIti / kriyAkriyAvatorabhedopacArAdupakramatatkartRlaukikasAdhvAderabhedena kASTakarmacitrakarmAkSavararATakAdAveko vA'neke vopakramakriyA vA laukika sAdhvAdayaH sadbhAvasthApanayA'sadbhAvasthApanayA vA sthApyante sa sthApanopakramaH, evaM sthApanAvazyakamapi bhAvyam / sampratyupakramopayogazUnyA: sAdhvAdidehAdayo dravyopakramaH, dvividhassaH, AgamamAzritya noAgamamAzritya ca / yasya kasyacidupakramasvarUpaM zikSitaM gurubhiH, avismaraNena cetasi sthitaM parAvartanayA zIghropasthitikatvAjjitaM ahInAkSarAnatyakSarAdirUpatayA sthitaM sa jIvastadupayoge yadA na vartate tadA AgamamAzritya dravyopakrama ucyate, nanvAgamato'sya kathaM dravyopakramatvam, Agamasya jJAnarUpatvena bhAvatvAditi cenna, AgamakAraNabhUtasyAtmanastadadhiSThitasya dehasyopayogazUnyataduccAraNarUpazabdasyaiva cAtra sattvenAgamasya sAkSAdasattvAt, kAraNe kAryopacArAddhi teSAmAgamarUpatvam, dravyaJca vivakSitabhAvasya kAraNaM bhavatItyAgamamAzritya dravyopakrama ukta iti / noAgamato dravyopakramastrividha: jJazarIrabhavyazarIratadubhayavyatiriktabhedAt, jJazarIrabhavyazarIratadubhayavyatiriktabhedAssarvathA''gamAbhAvamAzritya dravyopakramaH, tatropakramapadAbhidheyaM jAnAnasya yaccharIraM jIvana parityaktaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 33 tadatItopakramabhAvasya kAraNatvAttadAnIM sarvathA''gamarahitatvAnnoAgamato jJazarIradravyopakramaH / yadyapi vyapagatacetanasya zarIrasya na dravyopakramatvam, upakramakAraNasyaiva dravyopakramatvAt, kAraNaJca cetanAdhiSThitameva bhavati, anyathA'tiprasaGgAttathApi prakSiptApasAritaghRtasya ghaTasya ghRtaghaTa iti vyapadeza ivAtItaparyAyAnuvRttyabhyupagamaparanayAnuvRttyA'tItopakramakAraNatvaparyAyamapekSya dravyopakramatvamasyocyata ityadoSaH / vivakSitaparyAyayogyo bhavyaH, AgAmikAle hi jinopadiSTena bhAvenopakrama ityetatpadamasau zikSiSyate tajjIvAdhiSThitaM zarIraM tadAnIM tatra vapuSyAgamAbhAvena noAgamato bhavyazarIradravyopakramaH / yadyapyatra zarIre AgamAbhAvena tatkAraNatvamapi nAsti, atiprasaGgena kAryAbhAve vastunaH kAraNatvAsambhavastathApi bhaviSyatyapi ghRtAdhAratvaparyAye ghaTe ghRtaghaTo'yamiti vyapadezavadidAnImapi bhaviSyatparyAyAnuvRttyabhyupagamaparanayAnuvRttyA tathocyata iti, evaM dravyAvazyakamapi bhAvyam / jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyAvazyakantu laukikakuprAvacani-kalokottarikarUpabhedatrayavat, anuyogadvArAdibhyastatsvarUpamavaseyam / tadubhayavyatiriktadravyopakramaH sacittAcittamizradravyaviSayabhedAt trividhaH, dvipadacatuSpadApadabhedata Adyo'pi bhedastrividhaH, naTanartakAdInAM dvipadAnAM ghRtAdhupayogena yadbalavarNAdikaraNaM so'vasthitasyaiva vastuno guNavizeSAdhAnarUpatvAt parikarmaviSayassacittadravyopakramaH / yastveSAM khaDgAdibhirnAza eva sampAdyate tadA vastunAzaviSayassacittadravyopakramaH / azvAAdicatuSpadAnAM zikSAguNavizeSakaraNaM parikarmaviSayaH, khaDgAdibhistveSAM nAzopakramaNaM vastunAzaviSayaH sacittadravyopakramaH / vRkSAdInAmapadAnAM vRkSAyurvedopadezAdvArdhakyAdiguNApAdanaM tatphalAnAJca garttaprakSepakodravapalAla-sthaganAdinA''zveva pAkAdikaraNaM parikarmaviSayaH zastrAdibhizca mUlata eva vinAzanaM vastunAzaviSayassacittadravyopakramaH / khaNDAdyacittadravyANAmupAyavizeSato mAdhuryAdiguNavizeSakaraNaM sarvathA vinAzakaraNaJcAcittadravyopakramaH / azvAdInAM kuGkumAdibhi-maNDitAnAM sthAsakAdibhirvibhUSitAnAM yacchikSAdiguNavizeSakaraNaM khaDgAdibhirvinAzakaraNaM vA sa mizradravyopakramaH, azvAdInAM sacetanatvAtsthAsakAdInAmacetanatvAcca / halakulizAdibhiH kSetrANi yadbIjavapanAdiyogyatAmAnIyante sa parikarmaviSayaH kSetropakramaH tAnyeva yadA vinAzyante sa vastunAzaviSayaH kSetropakramaH, gajendramUtrapurISAdidagdheSu hi kSetreSu bIjAnAmaprarohaNAdvinaSTAni kSetrANIti vyapadizyante, na cAyaM dravyopakrama eva kSetrAdigatapRthivyAdidravyANAmeva parikarmavinAzakaraNAditi vAcyam, kSetrasyAkAza-rUpatvenAmUrtatvAttasya mukhyatayopakramAsambhavena tadAdheyadravyopakramasyaiva tatro Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sUtrArthamuktAvaliH pacArAt, maJcA: krozantItyAdAvAdheyadharmopacArasya maJcAdyAdhAre darzanAt / tAmrAdimayaghaTikayA zaGkacchAyAdinA nakSatracArAdinA vA etAvatpauruSyAdikAlo'tikrAnta iti yatparijJAnaM sa parikarmaviSayaH kAlopakramaH, yathAvattatparijJAnasyaivAtra parikarmarUpatvAt / yacca nakSatrAdicAraiH kAlasya vinAzanaM sa vastunAzaviSaya: kAlopakramaH, anena grahanakSatrAdicAreNa kAlo vinAzito na bhaviSyantyadhunA dhAnyAdisampattaya iti vyavahArAt / Agamato noAgamatazca bhAvopakramo dvividhaH, upakramazabdArthastatropayuktazcAgamato bhAvopakramaH / prazastAprazastabhedena noAgamato bhAvopakramaH, atra parakIyAbhiprAyasya yathAvat parijJAnaM bhAvopakramaH / brAhmaNyA vezyayA'mAtyena ca yatparakIyabhAvasya yathAvat parijJAnalakSaNamupakramaNaM kRtaM so'prazastabhAvopakramassaMsAraphalatvAt / zrutAdinimittaM gurvAdInAM yadbhAvopakramaNaM sa prazastabhAvopakramaH, gurubhAvopakramasyaiva mukhyavyAkhyAGgatvAt, tena vyAkhyAne yadevopakAri tadeva vaktavyam, gurubhAvopakramastvaprastuto vyAkhyAnAnupakAritvAditi zaGkA vyudastA // 9 // Itara upakramanA be bhedone kahe che. itara upakramanA nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAva ema cha prakAre loka prasiddha upakrama nAma vigere cha prakAre che. nAmarUpa upakrama te nAma upakrama, je koI jIvanA athavA ajIvanA athavA te bannenA athavA jIvonA athavA ajIvonA athavA te bannenA upakrama evuM je nAma karAya che te nAma upakrama, nAmathI je upakrama te paNa nAma upakrama, je jIvAdi vastunuM nAma karAya che te vastu nAmamAtrathI upakrama svarUpa hovAthI nAma upakrama kahevAya che. A pramANe ja nAma Avazyaka vicAravuM. tyAM lokamAM jevI rIte evA potAnA putra vigerenuM devadatta-yajJadatta vigere nAmane kare che. tevI rIte koI Avazyaka evA paNa nAmane kare che. kAraNa ke nAmane karavuM te potAnA abhiprAyane vaza che. jIva evA acitta ghaNI bakholothI vyApta evA vRkSAdi jIva evA sarpAdinA AvAsabhUta hovAthI vyapadezathI (kathanathI) ajIvanuM Avazyaka nAma thAya che. kAraNa ke, AvAsaka ane Avazyaka ja zabdo ekArtha che. iMTanA pAka vigerenuM bhUmi (uMdara) mUSikAvAsa e pramANe kahevAya che. agnimAM uMdaronI utpatti thatI hovAthI asaMkhya evA agni jIvonuM AvAsaka evuM nAma thAya che. pakSInA AvAsabhUta evo mALo ghaNA ghAsanA taNakhalAthI banelo hovAthI ghaNA evA ajIvonuM AvAsaka nAma thAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 35 gharanI vAvaDI, azoka vana vigerethI zobhela evo prAsAda (rAjamahela) Adino pradeza te rAjAdino AvAsa kahevAya che. tyAM jala-vRkSa sacetana che ane iMDA-kASTha vigere ajIva che. te bannethI niSpanna te ubhaya thAya che eTale ubhayanuM AvAsaka nAma thAya che. saMpUrNa nagarAdi rAjAdino AvAsa che evA abhiprAyathI ghaNA jIvonuM-ajIvonuM-ubhayanuM AvAsaka nAma thAya che. | kriyA ane kriyAvALAno abheda upacAra thato hovAthI upakrama ane tenA karanAra laukika sAdhu vigereno abhedathI kASTakarma-citrakarma-akSa-varATaka vigeremAM, eka athavA aneka, athavA upakrama kriyA athavA laukika sAdhu vigere sadbhAva athavA asadUbhAva sthApanAthI sthapAya che. te sthApanA upakrama, te pramANe sthApanA Avazyaka vicAravuM. hamaNAM upakramanA upayogathI zUnya evA sAdhu vigerenA deha Adi te dravya upakrama, te Agamane AzrayIne ane noAgama AzrayIne tema be prakAre che. guru vaDe je koIne upakramanuM svarUpa zIkhavADAyuM, parAvartanathI zIghra upasthita thatuM hovAthI, avismaraNathI cittamAM sthira thayeluM, ahInAkSara-anatyakSara vigere svarUpathI sthira thayeluM. jayAre te jIva tenA upayogamAM vartato nathI tyAre Agamane AzrayIne dravya upakrama kahevAya. AgamathI Ano dravya upakrama kevI rIte thAya. kAraNa ke Agama to jJAna svarUpa hovAthI bhAva svarUpa che. AgamanA kAraNa bhUta evA AtmAnI, tenAthI adhiSThita evA dehanI ane upayogathI zUnya evA AgamanA uccAraNa zabdanI ahIM vidyamAnatA hovAthI AgamanI sAkSAt vidyamAnatA nathI. paraMtu kAraNamAM kAryano upacAra thato hovAthI, teo Agama svarUpa ja che ane dravya e vivalita bhAvanuM kAraNa thAya che. eTale Agamane Azrayine dravya upakrama kahevAyo. noAgamane Azrayane dravya upakrama, jJazarIra, bhavya zarIra ane tadubhayathI vyatirikta evA traNa prakAre che. jJazarIra, bhavya zarIra-taMdubhaya vyatireka AgamanA abhAvane Azriyane dravya upakrama che. tyAM upakrama padanA abhidheyane jANatA evA AtmAnuM je zarIra jIva vaDe tyajAyuM te zarIra atIta upakramabhAvanuM kAraNa hovAthI tyAre sarvathA Agama rahita hovAnA kAraNe noAgama AzrayIne jJazarIra dravya upakrama kahevAya che. jo ke gayelA cetanAvALA zarIranuM dravya upakramavA che nahi. kAraNa ke, upakramanuM kAraNa ja dravya upakrama che ane kAraNa to cetanAthI adhikti hoya che. anyathA (cetanAthI adhiSThita na hoya evuM paNa zarIra kAraNa hoI zake to) ati prasaMga Ave che, to paNa nAMkhIne kaDhAyuM che. ghI jemAMthI evA ghaDAne ghIno vyapadeza karAya che. enI jema atIta paryAyone anusaravAnuM ane abhyAgama (svIkAravALA) para nayanI anuvRttithI, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH bhUtakALamAM thaI gayelA upakrama kAraNatva nAmanA paryAyane apekSine A cetanA rahita zarIranuM dravya upakrama kahevAya che eTale doSa nathI. 36 vivakSita paryAyane yogya te bhavya, bhaviSyakALamAM jinezvara vaDe kahevAyelA bhAvathI upakrama evA A padane zIkhaze, tethI tyAre zarIramAM Agamano abhAva hovAthI jIvathI adhiSThita evuM zarIrano Agamane AzrayIne bhavya zarIra dravya upakrama kahevAya che. jo ke A zarIramAM Agamano abhAva hovAthI tenuM kAraNatva paNa nathI. kArya na hoya to paNa kAraNa mAnavAmAM Ave to ati prasaMga thAya, tethI kAryanA abhAvamAM vastunA kAraNatvamAM asaMbhava che. to paNa bhaviSyamAM thanArA evA paNa ghInA AdhArapaNAnA paryAyavALA evA ghaDAmAM A ghIno ghaDo che. evo vyapadeza (kathana) thaI zake che. tema ahIM paNa bhaviSya paryAyone anusaravAnA svIkAravALA 52 nayanI anuvRttithI tevI rIte kahI zakAya che. A pramANe dravya Avazyaka vicAravuM. jJazarI2 ane bhavya zarIra ubhayathI vyatirikta dravya Avazyaka to laukika kuprAvacanika ane lokottarI ema traNa bhedavALuM che ane tenuM svarUpa anuyoga bheda dvArathI jANavuM, tad vyatirikta ubhaya upakrama sacitta, dravya, acitta dravya ane mizra dravyanA bhedathI traNa prakAranuM che. tyAM Adya evuM paNa sacitta dravya dvipada-catuSpada ane apadanA bhedathI traNa prakAranuM che. naTa-nartaka vigerene dvipadone ghI vigerenA upayogathI je bala varNa vigeremAM pheraphAra karavo te avasthita (amuka prakAre rahelI) evI vastunuM amuka prakAranA guNonA AdhAna (AropaNa) svarUpa hovAthI parikarmavALuM sacitta dravya upakrama kahevAya che. vaLI A dvipadono khaDga vigerethI nAza karAya che tyAre te vastunA nAza viSayavALuM sacitta dravya upakrama kahevAya. e ja pramANe azvAdi catuSpadone zikSAguNathI vizeSa karavuM te parikarma viSayavALo sacitta dravya upakrama kahevAya. vaLI khaDga vigerethI teno nAza karavo te vastunA nAza viSayavALo sacitta dravya upakrama che. apada evA vRkSAdimAM vRkSanA AyurvedanA upadezathI vRddha vigere guNonuM ApAdAna karavuM ane khADAmAM nAMkhavuM, kodravanA nAmanA dhAnyanA parALamAM (dhAnya vagaranA anAjanI soTInA kuMDAmAM) DhAMkavA vigerethI jaldIthI tenA phaLono pAka vigere karavuM te parikarma viSayavALuM sacitta dravya upakrama kahevAya ane zastra vigere mULathI nAza karavuM te vastunA nAza viSayavALuM sacitta dravya upakrama kahevAya. TukaDA vigere acitta dravyanuM upAya vizeSathI madhuratA vigere vizeSa guNonuM karavuM ane sarvathA vinAza karavo te acitta dravya upakrama, kaMku AdithI zaNagArAyelA ane alaMkArAdithI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 anuyogadvAra zaNagArAyelA evA ghoDA vigerenuM je zikSA vizeSa guNonuM karavuM ane khagna vigerethI vinAza karavo te mizra dravya upakrama, kAraNa ke azva sacetana ane alaMkAra vigere acetana che. haLa (kuliza eka prakAranuM jhADa) vigerethI kSetrone je bIja vAvavA yogyatAne pamADAya che. te parikarma viSayavALo kSetra upakrama te kSetro ja jyAre nAza karAya che. tyAre vastunA viSayavALuM kSetra upakrama. hAthIonA mUtra-vijhA vigerethI baLelA khetaromAM bIja ugatA nahi hovAnA kAraNe khetaro naSTa thayA evuM kahevAya che. khetara vigeremAM rahelA pRthvI vigere dravyono ja parikarma ane vinAza karavAmAM Avato hovAthI A dravya upakrama ja kahevAya ema na kahevuM. khetara to AkAza svarUpa che eTale amUrta hovAthI mukhyatAye tenA upakramano asaMbhava hovAthI te kSetranA AdheyabhUta tevA dravyanA upakramano ja AdhArabhUta evA kSetrano upacAra kare che. maMcAkrozatti' (mAMcaDAo avAja kare che.) ItyAdimAM AdheyabhUta evA (mAMcaDA para rahelA loko) dharmanA upacAranuM AdhArabhUta evA maMcAdimAM darzana thAya ja che. A pramANe AdhAramAM Adheyano upacAra thato hovAthI AdhAra evA kSetramAM Adheya evA dravya upakramano upacAra karelo che. tAMbA vigere ghaDIyALathI athavA zaMkunA paDachAyA vigerethI (zaMku-paDachAyAnA mApa mATe lAkaDAno khIlo) athavA nakSatranA saMcAra vigerethI ATalo porisI vigereno kALa pasAra thayelo che. ema je jJAna thavuM te parikarma viSayavALo kAla upakrama. jevA prakAranuM che tevA prakAranuM jJAna ja ahIM parikarma svarUpa che ane je nakSatra vigerenA saMcArathI kAlano nAza thavo te vastu nAza viSayavALo kAla upakrama, A graha nakSatra vigerenA saMcArathI kAlano nAza karAyo tethI have dhAnya vigere saMpattio thaze nahi tevo vyavahAra thAya ja che. Agama-noAgama-dravya upakrama be prakArano che. upakrama zabdArthajJa ane temAM upayogavALo te Agamata bhAva upakrama, prazasta ane aprazasta bhedathI no Agamata bhAva upakrama che. ahIM bIjA abhiprAyanuM jevuM hoya tevuM jJAna thavuM te bhAvaupakrama, brAhmaNIthI-vezyAthI-pradhAnathI je bIjAnA bhAvanuM yathAvat parijJAna svarUpa upakrama karAyuM te saMsAranA phaLa svarUpa hovAthI aprazasta svarUpa che. zrutAdi nimitte guru AdinA bhAvonuM je upakrama te prazastabhAva upakrama kahevAya, gurunA bhAvano upakrama ja mukhya vyAkhyAnano aMga che. tethI vyAkhyAnamAM je upakArI hoya te ja kahevuM joIe, vaLI gurubhAva upakrama aprastuta che, kAraNa ke, vyAkhyAnane anuupakArI che e pramANe zaMkA nirasana (khaMDita) thaI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH atha zAstrIyopakramabhedAnAha-- AnupUrvInAmapramANavaktavyatA'rthAdhikArasamavatArabhedataSSaDvidhaH zAstrIyaH // 10 // AnupUrvIti, pUrvasyAnu pazcAdanupUrva tasya bhAve'rthe SyajantenAnupUrvyazabdena SitvAtstrItve DISikRte AnupUrvIti niSpatti: tryAdivastusamUhaH, AnupUrvI anukrama: anuparipATIti paryAyAH / jIvagatanAmAdiparyAyAjIvagatarUpAdiparyAyAnusAreNa prativastu bhedena namati tadabhidhAyakatayA pravarttata iti nAma vastvabhidhAnamityarthaH / dhAnyadravyAdi pramIyate paricchidyate'neneti pramANaM, asRtiprasRtyAdi, athavA idaJcedaJca svarUpamasya bhavatItyevaM pratiniyatasvarUpatayA pratyekaM pramIyate paricchidyate yattatpramANaM adhyayanAdiSu pratyavayavaM yathAsambhavaM pratiniyatArthakathanaM vaktavyatA, yo yasya sAmAyikAdyadhyayanasyAtmIyo'rthastudutkIrtanamarthAdhikAraH / vastUnAM svaparobhayeSvantarbhAvacintanaM samavatAra ityevaM zAstrIyopakramaH para rUtyartha: 2. zAstrIya upakramanA bhedane kahe che - sUtra-zAstrIya upakrama-AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-arvAdhikAra-samavatAra bhedathI cha prakAra che. je pUrvanI pachI thAya te AnupUrva kahevAya, tene bhAva arthamAM tham pratyaya thato hovAthI AnupUrtha zabda bane ane yagu pratyaya thaI hovAnA kAraNe strI liMgamAM phrI pratyaya karAye chate traNa vigere vastunA samUha arthavALo AnupUrvI evo zabda thAya. AnupUrvI-anukramaanuparipATI e paryAyavAcI zabdo che. jIvamAM rahelA nAma vigere paryAyo ane ajIvamAM rahelA rUpa paryAyonA anusAra dareka vastu bhedathI abhihita thAya che. eTale ke tenA abhidhAyaka rUpe (kahenAra nAmarUpe) pravarte che. tethI vastunuM abhidhAna evA arthavALo nAma zabda che. dhAnya vigere mapAya jaNAya) te pramANa, azruti vigere svarUpa AnuM che e pramANe pratiniyata svarUpapaNe pratyeka vastu mapAya che (jaNAya che.) te pramANa, adhyayana vigere dareka avayavanuM yathAsaMbhava-cokkasa arthanuM kahevuM te vaktavyatA, je sAmAyika vigere adhyayano je potAno artha tenuM utkIrtana karavuM te arvAdhikAra. vastuono sva-para ane ubhayamAM je aMtarbhAvanuM ciMtana karavuM te samavatAra te pramANe che prakArano zAstrIya upakrama che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 anuyogadvAra idAnImAnupUrvyA dazavidhatvamAviSkaroti-- nAmasthApanAdravyakSetrakAlotkIrtanAgaNanAsaMsthAnasAmAcArIbhAvairAnupUrvI dazadhA / 11 / nAmeti, nAmAnupUrvI sthApanAnupUrvI ca pUrvoditanAmasthApanAvazyakasadRzI dravyAnupUrvyapi yAvattadubhayavyatiriktadravyAnupUrvI tadvadeva jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyAnupUrvI tu aupanidhikyanaupanidhikIbhedato dvividhA, tasyAH kSetrAdInAJca vyAkhyA'gre kariSyate // 11 // hamaNA AnupUrvInA daza prakAra pragaTa kare che. sUtra-mAnupUvA-nAma-sthApanA-dravya-kSetra-514-3DItana-nA-saMsthAna-sAmAyArI-mAva vaDe daza prakAranI che. nAmAnupUrvI ane sthApanAnupUrvI pUrve kahelA nAma Avazyaka ane sthApanA Avazyaka sarakhI che. dravyAnupUrvI paNa tadubhaya vyatirikta dravyAnupUrvI AgaLa batAvI tenI jema ja che. jJazarIra dravyAnupUrvI, bhavya zarIra dravyAnupUrvIthI vyatirikta dravyAnupUrvI to aupanidhitI ane anaupanidhikI bhedathI be prakAranI che. tenI ane kSetrAdinI vyAkhyA AgaLa karAze. samprati nAmAdizAstrIyabhedAnevAha-- ekadvitricatuHpaJcaSaTsaptASTanavadazabhedairdazavidhaM nAma // 12 // eketi, ekanAma dvinAma trinAma caturnAma paJcanAmetyAdibhedena dazavidhaM nAmetyarthaH // 12 // hamaNAM nAmAdi zAstrIya bhedone ja kahe che - mera-o-e-yAra-pAMya-7-sAta-08-14-6za bhothI 6za prA2nA nAma che. ekanAma-e-nAma-traNanAma-cAranAma-pAMcanAma ityAdi bhedathI daza prakAranA nAma che. kathamekAdinAma vijJeyamityatrAha-- nAmnA jIvAjIvAbhyAM dravyaguNaparyAyairAgamalopaprakRtivikArairnAmikanaipAtikAkhyAtikopargikamitrairodayikaupazamikakSAyika-kSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikaiSSaDjarSabhagAndhAramadhyamapaJcamadhaivataniSAdaivibhaktibhirvIrazRGgArAdbhutaraudravIDanakabIbhatsahAsya-karuNazAntairgauNanogauNA''dAnapadapratipakSapadapradhAnatAnAdisiddhAntanAmAvayavasaMyogapramANairnAmabhedAH // 13 // nAmneti, yena kenacidekenApi satA nAmnA sarve'pi vivakSitapadArthA abhidhAtuM zakyante tadekanAma, yathA jIvAjIvabhedAnAM dravyANAM jJAnAdirUpAdiguNAnAM nArakatvAdInAmekaguNa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH kRSNatvAdInAJca paryAyANAmabhidhAnAni yAni kAnicilloke rUDhAni tAni sarvANi nAmatvasAmAnyAvyabhicArAdekena nAmazabdenocyanta ityetadekanAma, jIvAjIvAbhyAmiti, vidyamAnaM sarvamapi vastu ekAkSareNa nAmnA hIH zrIrityAdirUpeNAbhidhIyate lajjAbuddhirdevatetyAdyanekAkSareNa vA, ato nAmadvayenAnena vivakSitanikhilapadArthasyAbhidhAnAdvinAmocyate, yadvA jIvAjIvAbhyAmiti, yadasti vastu jagati tena jIvanAmnA'jIvanAmnA vA bhavitavyamiti jIvAjIvanAmabhyAM vivakSitasarvavastusaMgrahAt dvinAma bhavati evaM sAmAnyanAmnA vizeSanAmnA ca sarveSAM saMgraho bhAvyaH / dravyaguNaparyAyairiti, dravyaguNaparyAyabhedAt trividhaM hi vastu, dravyaM dharmAstikAyAdayaH, guNAH varNagandhAdayaH, paryAyA ekaguNakAlatvAdayaH, tathA ca yatkimapi nAma tena sarveNApi dravyanAmnA guNAnAmnA paryAyanAmnA vA bhavitavyaM nAtaH paraM kimapi nAmAsti tatassarvasyApyanena saMgrahAt trinAmaitaducyate / evaM dravyAdinAmnAM sAmAnyatasstrIpuMnapuMsakaliGgeSu triprakAreSu vartamAnatvAt trividhaM nAma bhAvyam / AgamalopaprakRtivikArairiti, Agamo num suDAdiH, tena niSpannaM nAma yathA padmAnItyatra 'napuMsakasya jhalaca' ityanena numAgamavidhAnAttena niSpannaM padmAnIti nAma, saMskAra upaskAra ityAdIni nAmAni tu suDAgamena / manISetvAdinAmAni sakArAdilopaniSpannAni, sarasijaM kaNThekAla ityAdIni prakRtibhAvaniSpannAni, evamagnI etAvityAdInyapi / varNasyAnyathAkaraNaM vikArastena niSpannaM daNDAgraM taskaraH SoDazetyAdinAmAni dIrghAdinA varNavikArAt / tathA ca vastumAtramAgamaniSpannena lopaniSpannena prakRtibhAvasiddhena vikArajena vA nAmnA bhavatIti caturnAmocyate / nAmikanaipAtikA''khyAtikaupasargikamitrairiti, yathA azva ityAdi nAmaniSpanna, vastuvAcakatvAt, khalvityAdi naipAtikaM nipAtagaNAntargatatvAt, ghAvatItyAdi AkhyAtikaM kriyApradhAnatvAt, parItyAdi aupasargikaM, upasargeSu paThitatvAt, saMyata ityAdi mizra, upasarganAmasamudAyaniSpannatvAt, etairapi sarvasya padArthasya kroDIkaraNAt paJcanAmatvam / audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikairiti, atra nAmna upakrame tadabhidheyabhAvalakSaNArthAbhidhAnaM nAmanAmavatorabhedopacArAditi jJeyam / tatrodaya evaudayikaH jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmaprakRtInAM svasvarUpeNa vipAkato'nubhavanam, udayena niSpanna audayika iti vA, udayaniSpanno'yaM nAmapadArtho jIve udayaniSpanno'jIve udayaniSpannazceti dvividhaH, Adyo nArakatiryaGmanuSyadevapRthivIkAyAdayaH, dvitIya audArikAdizarIrANi tavyApArapariNamitavarNagandhAdayazca / upazama evaupazamikaH, upazamena niSpanno vaupazamikaH, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 41 aSTAviMzatibhedabhinnasya mohanIyasyopazamazreNyAmupazamaH prathamaH, aparazca krodhAdInAmupazAntatAyAM ye vyapadezAste sarve / kSaya eva kSAyikaH kSayeNa nirvRtto vA kSAyikaH, jJAnAvaraNAdikarmaprakRtInAmaSTAnAM sottarabhedAnAM sarvathApagamaH prathamaH, aparastu kSayaniSpannastatphalarUpaH / kSayopazamAveva kSAyopazamikaH kSayopazamAbhyAM vA nivRttaH kSAyopazamikaH, kevalajJAnapratibandhakAnAM caturNA ghAtikarmaNAM udayaprAptAnAM kSayaH, anudIrNAnAmupazamarUpazca kSAyopazamika AdyaH, dvitIyastu matijJAnalabdhizrutajJAnalabdhyavadhijJAnalabdhimanaHparyavajJAnalabdhimatyajJAnalabdhyAdayaH / tena tena rUpeNa vastUnAM bhavanaM pariNAmassa eva pAriNAmikastena nirvRtto vA, sAdhanAdirUpeNa pAriNAmiko bhAvo dvividhAH, Adyo jIrNatvazabdAbdavRkSasaMdhyAgaMdharvanagarAdayaH, dharmAdharmAkAzAdayo dvitIyaH / audayikAdibhAvAnAM vyAdInAM milanaM sannipAtaH sa eva tena vA nirvRttassAnipAtikaH, yathA dvikasaMyoge daza, audayikaupazamika niSpannaH, audayikakSAyikaniSpannaH, audayikakSAyopazamikaniSpannaH, audayika-pariNAmika niSpannaH, aupazamikakSAyikaniSpannaH, aupazamikakSAyopazamikaniSpannaH, aupazamikapAriNAmika niSpannazceti, evaM kSAyikakSAyopazamikaniSpannaH, kSAyikapAriNAmikaniSpannaH, kSAyopazamika pAriNAmikaniSpannazceti, evaM trikasaMyoge daza, paJca catussaMyoge, ekastu paJcakasaMyoga iti SaDviMzatiranuyogadvAre dRSTavyAssarve / dvikasaMyogenavamabhaGgassiddhasya, pare nava dvikayogA na kvacijjIve sambhavanti saMsAriNo jaghanyato'pi gatiraudayikI kSAyopazamikAnIndriyANi pAriNAmikaM jIvatvamityetat trayasya lAbhAt kintu te prarUpaNAmAtramiti, etaiH SabhirbhAvairdharmAstikAyAdeH samastasyApi vastunassaGgrahAt bhAvaSaTkavAcakanAmAni SaDiti bhAvaH // SaDjarSabhagAndhAramadhyamapaJcamadhaivataniSAdairiti, nAsAkaNThorastAlujihvAdantaiSSaDbhirjAtassvaraH SaDjaH, nAbhisamutthaH kaNThazIrSasamAhato vRSabhavannardatIti RSabhaH, hRtkaNThasamAhatanAbhisamutthanAnAgandhavahavAyujanyo gAndhAraH, urohRtsamAhatanAbhi-samutthanAbhiprAptavAyujanyo madhyamaH, nAbhisamuttho hRtkaNThazirohatavAyujanitaH paJcamaH, pUrvodatasvarAnanusandhyan svaro dhaivataH, yasmin svarA niSIdanti sarvAMzcAbhibhavati sa niSAdaH, jIvAjIvanizritasvaravizeSA ete, mRdaMgAdyajIveSu SaDjAdivyutpattyarthAbhAve'pi tatsAdRzyAttattvamavagantavyam, tadevametaiH SaDjAdibhiH saptabhirnAmabhissarvasyApi svaramaNDalasyAbhidhAnAtsapta nAmocyate / vibhaktibhiriti, vibhajyate prakaTIkriyate'rtha Abhiriti vibhaktayastAbhiriti vigrahaH nAmavibhaktayo grAhyA nAkhyAtavibhaktayaH, te cASTavidhAH liGgArthamAtrapratipAdanarUpe nirdeze Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH prathamA vibhaktirbhavati, anyatarakriyAyAM pravarttanecchotpAdanarUpe upadeze dvitIyA, upalakSaNamidaM karotItyAdAvupadezamantareNApi dvitIyAyA darzanAt evamagre'pi vivakSitakriyAsAdhakata karaNe tRtIyA, yasmai sampradIyate tasmin gavAdidAnapAtrabhUte sampradAne caturthI, viyujyamAnAvadhibhUte'pAdAne paJcamI, svasvAmibhAvAdisambandhe SaSThI, AdhArArthe saptamI, AmaMtraNArthe saMbodhanavibhaktiriti etadvibhaktyantaM nAmApyaSTavidham, na ca vibhaktimantareNAnyannAmAsti, ato'nena nAmASTakena sarvasya vastuno'bhidhAnadvArA saGgrahaNAdaSTanA / vIrazRGgArAdbhutaraudravrIDanakabIbhatsahAsyakaruNazAntairiti ete kAvyeSUpanibaddhA rasAH tattatsahakArikAraNasannidhAnodbhUtAzcetovikAravizeSAH, uttamaprakRtipuruSacaritazravaNAdi hetusamudbhUto dAnAdyutsAhaprakarSAtmako vIraH, kamanIyakAminIvilokanAdisambhavo ratiprakarSAtmakaH zRGgAraH, zrutaM zilpaM tyAgatapa:zauryakarmAdi vA sakalabhuvanAtizAyi kimapyapUrvaM vastvadbhutamucyate taddarzanazravaNAdibhyo jAto raso'pyupacArAdvismayarUpo'dbhutaH, ripujanamahAraNyAdidarzanAdyudbhavo vikRtAdhyavasAyarUpo raso raudraH lajjanIyavastudarzanAdiprabhavo manaHsaMkocanAdisvarUpo vrIDanakaH, zukrazoNitoccAraprasravaNAdidarzanazravaNAdiprabhavo jugupsAprakarSasvarUpo bIbhatsaH, vikRtAsambaddhaparavacanaveSAlaMkArAdi- hAsyArhapadArthaprabhavo manaHprakarSAdiceSTAtmako hAsyaH, priyaviprayogAdiduHkhahetusamutthaH zokaprakarSasvarUpaH karuNo rasaH paramaguruvacanazravaNAdihetusamullasita upazamaprakarSAtmA zAnto rasaH / tathA caitairnavabhirnAmabhirvivakSitasya rasasya sarvasyApyAbhidhAnAnnava nAmedamucyate / gauNanogauNA''dAnapadapratipakSapadapradhAnatAnAdisiddhAntanAmavayavasaMyogapramANairiti, guNairniSpannaM gauNaM yathA kSamaNatapanAdipadAni, kSamAlakSaNatapanalakSaNAdiguNaniSpannatvAt sAnvarthaM padamiti yAvat, yattu na guNaniSpannaM tannogauNaM, anvarthAnanuyAyIti yAvat yathA samudrasamudrAdayaH, samudrazabdo hi karpUrAdyAdhAravizeSe varttate, sa cAvidyamAnamudraH, samudro jalarAzau varttate sa cAGgulyAbharaNavizeSabhUtamudrArahita iti / AdIyate tatprathamatayoccArayitumArabhyate zAstrAdyanenetyAdAnaM tacca tatpadaJcAdAnapadaM, zAstrasyAdhyayanoddezakAdezcAdipadamityarthastena hetubhUtena kimapi nAma bhavati, yathA AvantItyAcArasya paJcamAdhyayanaM tatra hyAdAveva 'AvantI keyAvantI' tyAlApako vidyata ityAdAnapadenaitannAma, evamanyadapi bhAvanIyam / vivakSitadharmasya viparItaH pratipakSastadvAcakaM padaM pratipakSapadaM yathA zRgAlI azivA'pi amAGgalikazabdaparihArArthaM zivA bhaNyate, nogauNaM pravRttinimittAbhAvamAtreNoktaM, pratipakSapadantu pratipakSadharmavAcakatvasApekSamiti vizeSaH / 42 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 43 pradhAnasya bhAvaH pradhAnatA tayA nAma kimapi bhavati, yathA azokavRkSabahulamalpAmrAdivRkSayutaM vanamazokavanamiti, guNavyAptapadArthavAcakaM gauNapadaM, anekatadghaTitapadArthavAcakamidamiti vizeSaH / anAdikAlAdArabhyedaM vAcyamidaM vAcakamiti vAcyavAcakabhAvena siddho yaH paricchedaH so'nAdisiddhAntaH tena niSpannaM nAma, yathA dharmAstikAyAdipadaM etatpadavAcyo'rthaH kadA'pyanyathAtvaM na bhajate, gauNapadapratipAdyastu padArthaH pradIpAdirdIpakalikAdi parityajannapi pradIpAdipadavAcyo bhavatIti vizeSaH / nAma pitRpitAmahAdervAcakamabhidhAnaM tena hetubhUtena putrapautrAdinAma bhavati, pitrAderyabandhudattAdi nAmAsIt putrAderapi tadeva vidhIyamAnaM nAmnA nAmocyate / avayavina ekadezo'vayavastena nAma, zRGgI dvipadaM catuSpadamityAdi, idamavayavaprAdhAnyatayA pravarttate gauNanAma tu sAmAnyarUpatayA pravartata iti bhedaH / saMyogassambandhaH, sa caturvidho dravyasaMyogaH kSetrasaMyogaH kAlasaMyogaH bhAvasaMyogazceti, AdyaH sacittAcittamizradravyabhedAtrividhaH gomAnityAdi sacittadravyasaMyogena, chatrItyAdi acittadravyasaMyogena, hAlika ityAdi mizradravyasaMyogena, halasyAcetanatvAbalIvardAnAM sacetanatvAt / kSetrasaMyogo yathA bhArato bharate jAtatvAnnivAsAdvA, airavato haimavata ityAdi, suSamasuSamajaH suSamaja ityAdi kAlasaMyogaH, bhAvaH paryAyaH, sa ca dvidhA prazasto jJAnAdistena jJAnI darzanItyAdi, aprazastaH krodhAdistena krodhI mAnItyAdiriti bhAvasaMyogaH saMyogapradhAnatayA pravRttatvAdasya gauNAjhedaH / nAmasthApanAdravyabhAvabhedena pramANaM caturvidham, jIvAdInAM pramANamiti yannAma tannAmapramANaM, nakSatradevatAkulapASaNDagaNAdIni vastUnyAzritya yasya kasyacinnAmasthApanaM kriyate seha sthApanA, saiva pramANaM sthApanApramANaM tena nAma bhavati, yathA kArtikaH kRttikAdatta ityAdi, kRttikAyAM jAtatvAt kRttikAbhirdattatvAt, evaM devatAdiprayuktAnyapi bhAvyAni / dravyapramANaM dharmAstikAyAdinAmAni SaT, tattadravyarUpapramANaniSpannatvAt / yuktArthatvAdiko guNo bhAvaH tena vastunaH paricchidyamAnatvAtpramANaM tena niSpannaM nAma bhAvapramANam, samAsajataddhitajadhAtujanairuktabhedAttaccaturvidham, samAsasya saptavidhatvena samAsajaM saptavidhaM dantoSThapuSpita-kuTajakadambAdirUpam / doSikassautrika ityAdi taddhitajam / bhUrayaM parasmaipadI dhAtuH sattAlakSaNArthasya vAcakatvena dhAtujaM nAmeti, abhidhAnAkSarAnusArato nizcitArthasya vacanaM niruktaM tatra bhavaM nairuktam, tacca mahyAM zete mahiSa ityAdirUpam / etairdazabhirnAmabhissarvasyApi vastuno'bhidhAnadvAreNa saGgrahAddazanAmeti dik // 13 / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sUtrArthamuktAvaliH kevI rIte eka vigere nAma jANavA te ahIM kahe che. sUtra-daza nAmanA bhedo 1-ekanAma, ra-jIva, ajIva, 3-dravya,guNa,paryAya, 4-Agama, lopa prakRti, vikAra, 5-nAmika naipAtika, AkhyAtika, aupasargika, mizra, 6-audayika, aupathamika, kSAyika, lAyopathamika, pAriNAmika, sAtripAtika, 7-6, RSabha, gAndhAra, madhyama, paMcama, paivata, niSAda, 8-vibhakti prathama, dvitIyA, tRtIyA, caturthI, paMcamI, SaSThI, saptamI, saMbodhana, 9-vIra, zRMgAra, adbhuta, raudra, brIDanaka, bIbhatsa, hAsya, karuNa, zAMta, 10-gauNa, nAgauNa, AdAnapada, pratipakSapada, pradhAnatA, anAdi siddhAMta, nAma, avayava, saMyoga, pramANa. nAgneti- je koI eka sat evA eka paNa nAmathI sarve paNa vivakSita padArtho kahevAne zakya thAya te eka nAma, jIva-ajIva bhedavALA dravyonA jJAnAdi ane rUpAdi guNonA nArakatva ane kRSNatva vigerenA eka guNa paryAyonA je koI nAmo lokamAM rUDha che te sarve nAmatva evA sAmAnyane (sAmAnya nAmane) avyabhicArI hovAthI eka nAma zabdathI kahevAya che. tethI A eka nAma thayuM. jIvA jIvAbhyAmiti-vidyamAna evI sarve paNa vastu hI zrI vigere svarUpavALA eka akSaravALA nAmathI kahevAya che. athavA lajjA-buddhi-devatA vigere aneka akSaravALA nAmathI kahevAya che. AthI ekAkSara ke anekAkSara evA be nAmathI vivalita sarva padArthonuM kathana thatuM hovAthI dvinAma kahevAya che athavA to jagatamAM je vastu che te jIva nAmathI, ajIva nAmathI thavA yogya che eTale jIva-ajIva evA be nAmathI vivakSita sarva vastuno saMgraha thato hovAthI dvinAma thAya che e pramANe sAmAnya nAmathI ane vizeSa nAmathI sarva padArthono saMgraha thaI zake che. dravyaguNa paryAvairitidravya-guNa-paryAya bhedathI vastu traNa prakAranI che. dharmAstikAya vigere dravya svarUpa che. varNa-gaMdha vigere guNa svarUpa che. eka-guNatva-kAla- vigere paryAya svarUpa che ane tevI rIte je koI nAma che. te sarve paNa dravya nAmathI-guNa nAmathI-paryAya nAmathI thavA yogya che. AnAthI para koIpaNa nAma nathI, tethI sarvano paNa AnAthI saMgraha thaI jato hovAthI trinAma evuM kahevAya che. A pramANe dravya vigere nAmo sAmAnyathI strIlIMga, puliMga-napuMsakaliMga evA traNa prakAranA hovAthI trinAma thAya che. Agama-lopa-prakRti vikAsaiti-nam sur3a vigere Agama che. tenAthI banelA nAma AgamanAma che. jevI rIte "pani' ahIM "napuMsarca phatava'evA sUtrathI nam Agama thato hovAthI tenAthI padhAnI evuM nAma bane che. "saMra-pAra' vigere suDuM AgamathI bane che. "maniSA' ityAdi nAmo sara vigerenA lopathI thAya che. "sarasikaM vaSe vAna' vigere Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra nAmo prakRti (zabdanA bhAvathI thayela che.) e pramANe banI hatI vigere prakRti bhAva niSpanna zabdo che. varNanuM anya prakAre karavuM te vikAra kahevAya, tenAthI thayela zabda te vikAranAma daMDA, taskara, SoDaza vigere nAmo te dIrgha vigere varNa vikArathI thAya che ane tevI rIte dareka vastu Agama niSpanna, lopa niSpanna, prakRtibhAva siddha, vikAra ja nAmathI thAya che. A cAra nAma kahevAya che. nAmika Adi' azva ityAdi zabda siddha nAma che. kAraNa ke, vastu padArthanA vAcaka che. khalu vigere" zabda napAtika che. kAraNa ke, nipAta gaNamAM aMtargata hovAthI "dhAvati' vigere zabdo ApyAtika che. kAraNa ke temAM kriyA pradhAna che. "pari vigere zabda aupasargika che. kAraNa ke, upasargamAM kahela che. "saMyata vigere' zabda mizra che. kAraNa ke, upasarga ane nAmanA samudAyathI niSpanna che. A pAMceya vaDe sarva padArthone AliMgana karAtuM hovAthI eTale ke A pAMca vaDe sarva padArthono samUha karAto hovAthI paMca nAmatva che. audayikAdi - ahIM nAma ane nAmavALAno abheda upacAra hovAnA kAraNe nAmanA upakramamAM nAmathI abhidheya (kahevA yogya) bhAva svarUpa arthanuM kathana che ema jANavuM. tyAM udaya eTale audayika-jJAnAvaraNIya vigere ATha prakAranI karma pravRtionuM potapotAnA svarUpathI, vipAkathI, anubhavavuM athavA udayathI thayela te audayika, udayathI thayelA evA A nAma padArtha be prakAre che. jIvana vize udaya niSpanna ane ajIvane vize udaya niSpanna. temAM pahelI vyAkhyA pramANe nAraka-tiryagU-manuSya-deva-pRthvIkAya vigere svarUpa che ane bIjI vyAkhyA audArika vigere zarIra ane tenA vyApArathI pariNamela varNa-gaMdha svarUpa che. upazama e ja aupathamika athavA upazamathI thayela aupathamika, 28 bhedathI bhedAyelA evA mohanIya karmano upazama zreNIthI upazama karavo te prathama vyutpattithI thayela aupazamika bhAva che. krodha vigere upazAMtatAmAM je kathana thAya che te sarve upazamita che. bIjI vyAkhyAthI thayela aupathamika bhAva che. kSaya e ja kSAyika athavA kSayathI thayela e ja kSAyika, uttarabheda sahita jJAnAvaraNIya vigere ATha karma prakRtiono sarvathA nAza thavo te prathama kSAyika bhAva, vaLI kSayathI thayela tenA phaLa che. te bIjo kSAyikabhAva, kSaya ane upazama e ja kSAyopathamika athavA kSAyopazamathI thayela te kSAyopathamika, kevalajJAnane pratibaMdha karanArI, udayamAM prApti thayelI evI cAra ghAtikarma prakRtiono kSaya ane udayamAM nahi prApta thayelAno upazama te kSAyopathamika bhAva te pahelI vyAkhyAno artha, bIjI vyAkhyAno artha mati-zruta-avadhi-mana:paryavajJAnanI labdhi matiajJAnalabdhi svarUpa che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH vastunuM te te rUpe thavuM te pariNAma che ane te ja pAriNAmika che. athavA to pariNAmathI thayela te pAriNAmika che. sAdi ane anAdi svarUpathI pAriNAmika bhAva be svarUpe che. jIrNatvazabda-abdavRkSa-saMdhyA-gaMdharvanagara vigere sAdi svarUpa pAriNAmika bhAva che ane dharma-adharmaAkAza vigere anAdi svarUpa pAriNAmika bhAva che. 46 audayika vigeremAMthI be vigere bhAvonuM maLavuM te sannipAta che. te sAnnipAtika athavA tenAthI thayela te sAnnipAtika, temAM dvikanA saMyogathI daza bheda thAya che. : daza bheda nAma : 1 auyika aupamika niSpanna 2 - audayika kSAyika niSpanna 3 - audiyaka kSAyopamika niSpanna 4 - audayika pAriNAmika niSpanna 5 - aupazamika kSAyika niSpanna - 6 - aupamika kSAyopazamika niSpanna 7 - aupazamika pAriNAmika niSpanna 8 - kSAyika kSAyopamika niSpanna 9 - kSAyika pAriNAmika niSpanna 10 - kSAyopamika pAriNAmika niSpanna e pramANe traNanA saMyogamAM daza, cAranA saMyogamAM pAMca, pAMcanA saMyogamAM eka e pramANe chavvIsa anuyoga dvArathI jANavA. dvika saMyogamAM navamo bhAMgo siddhane hoya che. bIjA nava dvika saMyogI bhAMgA koI jIvamAM saMbhavatA nathI, saMsArI jIvane janyathI paNa audiyaka bhAvanI gati,kSayopamika bhAvanI indriya, pAriNAmika bhAvathI jIvatva ema traNano lAbha thato hovAthI sarve bhAvo prarUpaNA mAtra svarUpa che. A cha bhAvothI samasta evA dharmAstikAya vigere padArthono saMgraha thato hovAthI cha bhAvanA vAcaka nAmo cha che. te pramANe bhAva che. SaDja vigere sAta nAma che. nAsikA-kaMTha-chAtI-tALu-jIbha-dAMta A chathI thayelo svara te Sa'' svara kahevAya che. nAbhithI uThelo kaMTha zirSamAM vAgelo svara RSabhanI jema nardhana (avAja kare che) eTale RSabha kahevAya che. hRdaya ane kaMThamAM vAgela, nAbhithI uThela judI judI gaMdhane vahana karanAra evA vAyuthI janya te gAMdhAra svara kahevAya che. chAtI ane hRdayamAMthI vAgela, nAbhithI uThela, nAbhimAM prApta thayeluM, vAyuthI janya evA svara madhyama svara kahevAya che. nAbhithI uThelo hRdaya-kaMTha-mastakamAM vAgelo, vAyuthI janya te svara te paMcama svara kahevAya che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra pUrve kahelA svaronuM anusaMdhAna karato svara dhaivata svara. jemAM svaro besI jAya che ane bIjAno parAbhava kare che.te niSAda, A svaro jIva-ajIva vaDe nizrA karAyela che. mRdaMgAdi ajIvomAM paja vigere vyutpatti arthano abhAva hovA chatAM tenA sAdRzya hovAthI temAM samRdaMga Adi ajIvomAM) pajatva Adi jANavuM (jANavA yogya che.) tethI A paja vigere sAta nAmothI sarva paNa svara maMDalanuM abhidhAna thatuM hovAthI sapta nAma kahevAya che. vibhaktio ATha che. - vibhAga karAya che. eTale ke jenA vaDe artha pragaTa karAya che te vibhakti kahevAya che. ahIM nAmanI vibhaktio levI. paraMtu AkhyAtanI (dhAtu) vibhaktio nahi, e ATha prakAranI che. temAMthI liMga ane arthamAtranA pratipAdana svarUpa nirdeza hoya to prathama vibhakti thAya, anyatara kriyAmAM pravartavAnI icchA svarUpa upadeza hoya to dvitIyA vibhakti, upalakSaNathI rUdra karoti' ityAdimAM upadeza vinA paNa dvitIyAnuM darzana thAya che. e pramANe AgaLa paNa upalakSaNa jANI levuM. vivakSita kriyAnuM sAdhakatama karaNa (sAdhaka) hoya to tRtIyA vibhakti. jene apAya che te gAya vigerenA dAnanA pAtrabhUta saMpradAna hoya to caturthI vibhakti thAya. viyoga karAtAnI maryAdA bhUta apAdAna hoya to paMcamI vibhakti, svasvAmibhAva vigere saMbaMdhamAM SaSThI vibhakti, AdhArano artha hoya to saptamI vibhakti ane AmaMtraNa artha hoya to saMbodhana vibhakti thAya che. A ATha vibhaktinA aMtavALuM nAma ATha prakAranuM thAya che ane vibhakti sivAya anya koI nAma nathI. A kAraNathI A nAmASTaka vaDe sarva vastanuM abhidhAna (kathana) dvArA saMgraha thato hovAthI aSTanAma che. - vIra Adi nava rasa - kAvyamAM joDAyelA che te sahakArI kAraNothI utpanna thayelA mananA vizeSa vikAra svarUpa evA raso che. uttama prakRtivALA puruSa caritranA zravaNa vigere kAraNothI thayela dAna vigere utsAhaprakarSa svarUpa je rasa te vIra rasa. - suMdara strIne jovA vigerethI thayelo ratinA prakarSa svarUpa te zRMgAra rasa. - saMbhaLAyeluM - zilpa - tyAga - 5 - zaurya - karma (kAya) vigere sakala bhuvanamAM (atizayavALuM) AzcaryavALI caDiyAtI evI koIpaNa vastu adbhuta kahevAya, tenA darzana-zravaNa vigerethI thayela rasa paNa upacArathI vismaya svarUpa hovAthI addabhuta rasa kahevAya che. - zatrujana, mahAaraNya vigerethI thayela vikRta adhyavasAya svarUpa je rasa te raudrarasa. - lajjA pAmavA yogya vastunA darzana vigerethI thayela mana saMkoca svarUpa te brIDanakarasa. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH - vIrya-lohi-mUtra-purISa vigerenA darzana-zravaNathI thayelo jugupsAnA (durgachA) prakarSa svarUpa tevo rasa te bIbhatsarasa. - vikRta asaMbaMdha paravacana-veSa-alaMkAra vigerethI hAsyane yogya evA padArthathI thayela mananA prakarSa vigerenI ceSTA svarUpa je rasa te hAsyarasa. - priyAnA viyoga vigerenA kAraNathI thayela zokanA prakarSa svarUpa te karUNarasa. - parama gurunA vacananA zravaNa vigerethI thayela, upazamanA prakarSa svarUpa evo je rasa te zAMta rasa. A rIte nava nAmathI vivakSita evA sarvarasanuM paNa kathana thatuM hovAthI nava nAma evuM kahevAya che. gauNa vigere daza-guNothI thayela te gauNa, jema ke zravaNa - tapana vigere pado kSamA svarUpa - tapa svarUpa vigere guNothI niSpanna hovAthI te gauNa pado che. antartha yukta pada . vaLI je guNa niSpanna na hoya te nAgauNa eTale ke je anvarthano anuyAyi na hoya jema ke "samusamudra vigere pado. samudga zabda kapUra AdinA AdhAra vizeSamAM pravarte che ane te mudraga eTale maganI avidyamAnatA (abhAvavALA) che. samudra zabda jalarAzImAM pravarte che ane te AMgaLInA AbharaNa vizeSa mudrA (vIMTI) rahita hoya che. 'gAvIyate" eTale ke je padathI zAstra vigereno uccAra karavA mATe pahelethI ja AraMbha karAya che te AdAna ane AdAna evuM pada te AdAnapada, zAstranA adhyayananA uddezaka vigerenuM je Adi pada te AdAnapada che. kAraNabhUta evA tenA vaDe koI adhyayana hoya che. jevI rIte 'sAvaMtI' e pramANenA AcArano pAMcamuM adhyayana che, temAM zarUAtamAM ja 'bAvaMtI cAvaMtI' e pramANe AlAvo che. tema AdAnapadathI A nAma che Ama anyatra paNa jANavuM. vivaNita dharmane je viparita hoya te pratipakSa kahevAya ane tenuM vAcaka je pada te prati- pakSa pada kahevAya. amaMgalakArI evA paNa "zRMgAli' zabda amaMgalika zabdano parihAra karavA mATe zivA kahevAya che. pravRtti nimittanA abhAva mAtrathI nAgauNa kahevAyuM che eTale gauNano pratyakSa nathI. pratipakSa padano pratipakSa dharmanA vAcakapaNAne sApekSa hoya che. pradhAnatAthI kAMI paNa thAya che. jema ke azokavRkSanI bahulatAvALuM ane alpa evA AgrAdinA vRkSo yuktavana te azokavana kahevAya che. guNothI vyApta evA padArtha vAcaka je pada te gauNa pada kahevAya che. aneka evA guNothI ghaTita padArthonuM A vAcaka che eTaluM vizeSa che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 anuyogadvAra anAdikAlathI mAMDIne A vAcya che, A vAcaka che evA vAcavAcakabhAvathI siddha thayela je bodha te anAdi siddhAMta ane tenAthI thayela nAma te anAdi siddhAMta nAma, jema ke dharmAstikAya vigere pada A padathI vAcya artha kyAreya paNa anyathApaNAne pAmato nathI, gauNapadathI pratipAdya evo "pravIpa' vigere padArtha to dIpakalikA vigerene choDIne paNa pradIpa vigere padathI vAcya thAya che ane pitA-pitAmaha vAcakanuM te nAma kahevAya che. hetu-bhUta evA tenAthI putra-pautra vigerenuM nAma thAya che, pitA vigerenuM je baMdhudatta vigere nAma hatuM, putra vigerenuM paNa te ja karAya che. te nAmathI nAma kahevAya che. avayavino eka bhAga te avayava kahevAya che. jema ke zRMgI-dvipada-catuSpada vigere A nAmo avayavanI pradhAnatAthI pravarte che. gauNa nAma to sAmAnyarUpI pravarte che. eTale bheda che. saMyoga e saMbaMdha che, te dravya saMyoga cAra prakAre che. Adya evo dravya saMyoga, sacittaacitta-mizra dravyanA bhedathI traNa prakAre che. "mana' ityAdi pada sacitta dravyonA, "chatrI' ityAdi pado acitta dravyonA ane "rAti ityAdi pado mizra dravyonA saMyogathI pravarte che. kAraNa ke, haLa acetana, baLado sacetana, kSetranA saMyogathI pravartelo zabda te kSetra saMyoga jema ke bharatamAM utpanna thayelo hovAthI athavA bharatamAM raheto hovAthI bhArata kahevAya che. e pramANe airavata-haimavata pado. suSama suSamamAM utpanna thayelo te "suSama suSamA' kahevAya. e pramANe suSamaja vigere pado kAla saMyoga svarUpa che. bhAva eTale paryAya te prazasta ane aprazasta bhedathI be prakAre, jJAna vigere prazasta bhAva paryAya, tethI jJAnI-darzanI vigere pado prazasta bhAva svarUpa che. krodha vigere aprazasta che. tethI krodha-mAnI vigere aprazasta bhAva saMyoga che. svarUpa saMyoganI pradhAnatAthI A zabda pravartato hovAthI gauNapadathI bhinna che. nAmasthApanA-dravya-bhAva bhedathI pramANa cAra prakAranuM che. jIvAdinuM pramANa te nAma pramANa, nakSatradevatA-kula-pASANa-gaMDa vigere vastuone AzrayIne je koI nAmanI sthApanA karAya te ahIM sthApanA te ja pramANa te sthApanA pramANa, tenAthI nAma thAya che. jema ke kArtika-kRttikAdatta vigere, kRttikAmAM utpanna thayelo hovAthI kArtika, kRttikA nakSatrathI apAyela hovAthI kRttikAdatta e pramANe devatA vigeree banAvelA nAmo jANavA. dharmAstikAya vigere cha nAmo che te te dravya svarUpa pramANathI banela hovAthI dravya pramANa kahevAya che. "yutArthavA yogya arthavALo je guNa te bhAva kahevAya che, ane je guNothI vastu jaNAtI hovAthI te guNa pramANa bhUta che. tenAthI banela nAma te bhAva pramANa, samAja, taddhitaja, dhAtuja, naiktaja. te bhAva pramANa cAra prakAranuM che. samAsa sAta prakArano hovAthI samAsa ja paNa daMta-oSTha-puSyita-kuTaja-kadaMba vigere sAta prakAranuM che. doSika Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sUtrArthamuktAvaliH sautrika ityAdi taddhita che. bhUraya paramaipadI dhAtu che. sattA svarUpa arthano vAcaka hovAthI dhAtu ja nAma che. abhidhAna (kathana)nA akSaranA anusAra mizrita karelA arthanuM kahevuM te nirUkta temAM thayela te nirukta ane te "mahyAM te' mahiSa ityAdi svarUpa che. A gauNa vigere daza nAmathI sarve paNa vastunA kathana dvArA saMgraha thato hovAthI daza nAma che. A pramANe mAtra dizA sUcana karela che. atha zAstrIyopakramAntargataM tRtIyaM pramANamAha -- dravyakSetrakAlabhAvaizcaturvidhaM pramANam // 14 // dravyeti, asRtiprasRtyAdi pramANaM yadvA dhAnyadravyAdeH paricchedaH pramANaM, asRtyAdikaJca taddhetutvAt pramANam, tacca dravyaviSayakatvAtkSetraviSayakatvAtkAlaviSayakatvAdbhAvaviSayakatvAcca catuH prakAramityarthaH // 14 // have zAstrIya upakramanA aMtargata trIjA pramANane kahe che - dravya-kSetra-kAla-bhAva pramANa cAra prakAranuM che. asUti prasRti vigere pramANa che athavA to dhAnya vigereno bodha te pramANa che ane temAM amRti vigere kAraNabhUta hovAthI te paNa pramANa che ane te pramANa dravya-kSetra-kAla-bhAva viSayaka hovAthI cAra prakAranuM che. dravyAdi cAreya pramANo pradeza saMbaMdhi ane vibhAga saMbaMdhIpaNAthI be prakAranA che ema kahe che. dravyAdipramANAnAM pradezasambandhitvena vibhAgasambandhitvena dvaividhyamityAha -- pradezavibhAgAbhyAM dravyakSetrakAlAnAM paricchedA dravyAdipramANAni // 15 // pradezeti, sarvasUkSmo bhAgaH pradezaH, svagatapradezAn vihAyAparo viziSTaH prakAro vibhAgaH tAbhyAM dravyAderyaH paricchedaH svarUpAvagamaH sa dravyAdipramANarUpaH, bhAvapramANasyAnyAdRzatvAdrvyakSetrakAlAnAmiti, dravyAdItyAdinA kSetrakAlayorgrahaNam // 15 / / pradeza ane vibhAgathI dravya-kSetra-kAlanA paricchedo te dravyAdi pramANa che. sarva sUkSmabhAga te pradeza, potAmAM rahelA pradezone choDIne bIjo viziSTa prakAra te vibhAga che. te banne vaDe, dravyAdino je pariccheda eTale ke svarUpano bodha thAya che te dravyAdi pramANarUpa che. bhAva pramANa anyo sarakho hovAthI ahIM dravya-kSetra-kAlanAM ema lakhela che (paraMtu bhAvapaNuM grahaNa kareluM nathI.) kathaM dravyAdInAM tAbhyAM pariccheda ityatrAha -- ekadvivyAdhaNavaH pradezA mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnAni ca vibhAgA dravyasya I66 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra ____ eketi, ekapradezaniSpannaH paramANuH, dvipradezanivRtto dvipradezika: pradezatrayaghaTitaH tripradezika ityevaM yAvadanantaiH pradezaissambaddho'nantapradezikaH, nanu sarveSAmeSAM dravyatvena prameyatvAtkathaM pramANatvamiti cenmaivam, prasthakAdipramANena mitastha puJjIkRtasya dravyAderloke prasthakAdirayaM puJjIkRtastiSThatItyAdivyavahAreNa dravyasyApi karmasAdhanapramANazabdavAcyatvAt, tattatpradezaniSpannatvalakSaNaM svarUpaM karaNavyutpattyA mukhyaM pramANaM dravyantu tatsvarUpayogAdupacAreNa, bhAvavyutpattau tu pramitirmukhyaM pramANaM, pramANaprameye copacArata iti / dhAnyamAnAdessvarUpantu na svagatapradezAzrayeNa, kintu mAnonmAnAdipaJcavidhavibhAgena, tatra mAnaM dhAnyaviSayaM rasaviSayaJca, dhAnye asRtiprasRtyAdiH, avAGmukhahastatalarUpA'sRtiH, tatparicchinnaM dhAnyamapi tathA, asRtidvayaniSpannA nAvAkAratAvyavasthApitaprAJjalakaratalarUpA prasRtiH, evaM setikAkuDavaprasthakAdayo vijJeyAH / raso madyAdistadviSayaM mAnaM rasamAnapramANaM, dhAnyasyAdravatvAcchikhA bhavati, rasasya dravarUpatvAnna zikhAsambhavaH, ato bahiHzikhAbhAvAddhAnyamAnAccaturbhAgavRddhiyuktaM setikAderyatkriyate tadrasamAnapramANamucyate, SaTpaJcAzadadhikazatadvayapalamAnA maNikAnAma rasamAnaM tasyA eva dvAtriMzattamabhAga-vatitvAdaSTapalapramANA dvAtriMzikA, maNikAyA eva SoDazabhAgavattitvAt SoDazapalapramANA SoDazikA ityAdimAnamanuyogadvAreNa bhAvyam / yadunmIyate pratiniyatasvarUpatayA vyavasthApyate tadunmAnam, yathA palasyASTamAMzo'rdhakarSaH, palasya caturbhAgaH karSaH palasyArdhamardhapalamityAdi / avamIyate paricchidyate hastAdinA yattadavamAnaM khAtAdiH, caturvizatyaGgulamAno hastastaccatubhirdaNDa-dhanuryuganAlikAkSamuzalarUpAH SaD saMjJA labhyante, vAstu hastena mIyate kRSikarmAdiviSayabhUtaM kSetraM daNDena mIyate, mArgaviSaye dhanureva mAnaM, kUpAdi nAlikayA mIyate, evaM yugAdirapi yasya yatra vyApAro rUDhastasya tatra vAcya iti naikena caritArthatvAdanyataropAdAnaM vyarthamiti bhAvyam / gaNyate tadgaNimaM yathA ekaM dazaM zataM sahasraM dazasahasraM zatasahasraM dazazatasahasraM koTyAdi / meyasya suvarNAdeH pratirUpaM sadRzaM mAnaM pratimAnaM yathA guJjA, sapAdA guJjA kAkiNI, tribhAgonaguJjAdvayena niSpAva ityAdi // 16 / / __'dravyAdi pramANAni' me 56ma dravyAhi samaya 28 hi thI kSetra bhane sAnu grahaNa karavuM. pradeza ane vibhAgathI dravyo vigere traNano bodha kevI rIte thAya te kahe che. dravyanA pradezo eka-be-traNa aNuo che ane dravyonA vibhAga mAna-unmAna-avamAnami-prtibhaan. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH eka pradezathI banelo hoya te paramANu, be pradezathI banelo hoya te kripradezika, traNa pradezathI banelo hoya te tripradezika e rIte yAvat anaMta pradezathI banelo hoya te anaMta prAdezika A sarve dravya svarUpa hovAthI prameya svarUpa che. to teonuM pramANatva kevI rIte Avo prazna na karavo. prasthaka vigere mApathI puMja rUpe (samUharUpe) karAyela dravyAdino lokamAM A prasthaka vigere paMja karAyela rahe che, ityAdi vyavahArathI dravya paNa karma che. sAdhana jenuM evA pramANa zabdathI vAcya che. tad tat pradeza niSpannatva evA svarUpavALuM dravya karaNa vyutpattithI mukhya pramANa che. kAraNa ke upacArathI tenA svarUpano yoga thAya che. vaLI bhAva vyutpattimAM to pramiti mukhya pramANa che, kAraNa ke pramANano prameyamAM upacAra thAya che. dhAnyanA mApa vigere svarUpa to potAnAmAM rahelA pradezanA Azrayine nahi. paraMtu mAnaunmAna vigere pAMca prakAranA vibhAgathI thAya che tyAM dhAnya viSayavALuM ane rasaviSayavALuM mAna che. dhAnyamAM amRti-prasRti vigere mAna che. nIcAmukhavALA hAthanA taLIyA svarUpa mApa te asRti, tenAthI mapAyela dhAnya paNa asRti kahevAya che. be asRtithI niSpanna nAvaDInA AkArapaNe rahela, sIdhA be hAthanA taLIyArUpa te prasRti te pramANe setikA kuDava-prasthaka vigere jANavA. magha vigere rasa che tenA viSayavALuM mApa rasamAna pramANa kahevAya che. dhAnya-dravya (pravAhI) svarUpa na hovAthI zikhA thAya che, rasa svarUpa hovAthI zikhA thatI nathI. AthI bAhya zikhAno abhAva hovAthI dhAnyanA mApathI cAra bhAga vRddhithI yukta setikA vigere karAya che te rasamAna pramANa kahevAya che. (256) basochappana palanA mApavALuM maNikA nAmanuM rasanuM mApa che. teno ja maNikAnA ja batrIzamAM bhAge rahela hovAthI aSTapala mApavALuM 'trizA' vALuM mApa che. te maNikAnuM soLamAM bhAge raheluM hovAthI 16 pala mApavALuM 'pozii' nAmanuM mApa che. vigere mApo anuyogadvAramAMthI jANavA. je cokkasa svarUpe vyavasthApya che te unmAna, jema ke palano AThamo bhAga te ardhakarSa, palano cotho bhAga eTale karSa, palanA aDadhAno aDadho te ardhapala, je hAtha vigerethI je mapAya che te avamAna, khAI vigere, covIza aMgulanA mApavALo te hAtha hoya che. cAra hAthathI daMDa-dhana-yuga-nAlikA-akSa-muzala rUpa cha saMjJA prApta thAya che. hAtha vaDe ghara mapAya che. kRSi karmavALuM kSetra daMDathI mapAya che. mArganA viSayamAM dhanuSya ja mAparUpa che. kuvAdi vigere nAlikAthI mapAya che. e pramANe yuga vigere paNa jene jyAM vyApAra rUDha che. tene tyAM kahevuM, eka vaDe phalitArtha na thato hovAthI koI ekanuM upAdAna vyartha che e pramANe vicAravuM. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 53 gAya te gazima - bha } kheDa-za-so-habha2-6za habhara-so bhara- (kheDa sAja) so so habhara (haza sAja) jheTi (roDa) Ahi. suvarNa vigerenA meyanA sarakhuM mApa te pratimAna jevI rIte guMjA-savAguMjA te kAkinI trIjA bhAganI nyuna evA be guMjAthI niSpAva thAya che. have kSetranA paricchedane batAve che atha kSetrasya paricchedakaM darzayati -- kSetrAntimabhAgaH pradezaH, agulavitastiratnikukSidhanurgavyUtayojana zreNiprataralokAlokA vibhAgAH kSetrasya // 17 // kSetreti, kSetrasya nirvibhAgA ye bhAgAstairekAdikrameNa niSpannaM pradezaniSpannaM, ekapradezAvagADhAdyasaMkhyeyapradezAvagADhaparyantaM bhAvanIyam, vibhAge aGgulaM trividhaM, AtmAGgulamutseghAGgulaM pramANAGgulaJceti, tatra ye yasmin kAle bharatasagarAdayo manuSyAH pramANayuktA bhavanti teSAM sambandhyatrAtmA gRhyate, Atmano'GgulamAtmAGgulaM idaJcAniyatapramANaM, puruSANAM kAlAdibhedenAnavasthitamAnatvAt, etadaGgulapramANena SaDaGgulAni pAdamadhyapradeza: imau yugmIkRtau vitastiH, dve vitastIraniH ranidvayaM kukSiH, kukSidvayaniSpannaM dhanuriti, SaT pramANavizeSAH daNDadhanuryuganAlikA'kSamuzalAH, dve dhanuHsahastre gavyUtaM catvAri gavyUtAni yojanaM, vakSyamANapramANaGgulena yadyojanaM tenAsaMkhyeyA yojanakoTIkoTyaH saMvarttitasamacaturastrIkRtalokasyaikA zreNirbhavati, iyameva zreNistayaiva guNitA prataraH so'pi zreNyA guNito lokaH, ayamapi saMkhyeyena rAzinA guNitassaMkhyeyA lokAH, anantaizca lokairaloka iti, saMvartyalokasya ghanIkaraNamanuyogadvArAdibhyo'vaseyam / nArakAdizarIrANAmuccaistvanirNayArthamaGgalamutsedhAGgulam, taccAnekavidhaMtatkAraNasya uttarottaramaSTabhirguNitasya paramANutrasareNurathareNuvAlAgralikSAyUkAyavAnAmanekavidhatvAt / paramANurhi dvividhaH, sUkSmo vyAvahArikazca / sUkSmazca 'kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazce'ti lakSitaH paramANurnizcaya - nayAbhimato nirvibhAgaH paramANuH, yastvetairanekairjAyate taM sAMzatvAt skandhamevAyaM nayo vyapadizati, naizcayiko'tra paramANurna vivakSitaH kintu vyAvahArika eva / vyavahAranayo hi tAdRzAnekaparamANuniSpanno'pi yazzastracchedAgnidAhAdiviSayo na bhavati tamadyApi tathAvidhasthUlatA'pratipatteH paramANutvena vyavaharati, ebhiraSTabhiH zlakSNazlakSNikA, AbhiraSTAbhirUrdhvareNuH, aSTabhirebhistrasareNu, aSTAbhizcaibhiH rathareNurityevaM draSTavyam / pramANAGgulantu sahasraguNitAdutsedhAGgulapramANAjjAtaM, paramaprakarSarUpaM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH pramANaM prAptamaGgulaM vA pramANAGgulaM nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastIti, yadvA samastalokavyavahArarAjyAdisthitiprathamapraNetRtvena pramANabhUto'sminnavasarpiNIkAle tAvadyugAdidevo bharato vA tasyAGgulaM pramANAGgulam, vizeSo'trAnuyogadvArAdito vijJeyaH // 17 // kSetrano aMtima bhAga te pradeza. aMgula-vitasti-ratnakukSi-dhana-gabhUta-yojana-zreNI-prataraloka-aloka vigere kSetranA vibhAgo che. 54 kSetranA nirvibhAjya je bhAgo te eka vigerenA kramathI banela te pradeza niSpanna kahevAya che. eka pradezathI avagADha vigerethI mAMDIne asaMkhya pradezanA avagADha (vyApta) sudhI vicAravuM. (asaMkhya pradezathI banelo te asaMkhyapradeza niSpanna kahevAya.) vibhAgamAM aMgula traNa prakAranuM che. AtmAMgula, utsedha-aMgula-pramANa aMgula tyAM je kAle bharata-sagara vigere manuSyo je pramANa yukta che teonA saMbaMdhi e kAle ahIM AtmA grahaNa karAya che (te AtmAnuM aMgula te AtmAMgula) te aniyata pramANavALuM che. kAraNa ke, kALa vigerenA bhedathI puruSo aniyata pramANavALA che. A aMgulanA mApathI pagano madhya pradeza te cha aMgula che ane yugma karAyela evA be paganA madhyapradeza (bAraaMgula) vitasti, be vitasti eTale (24 aMgula) eka ratna, be ratni (48 aMgula) eTale eka kukSi, be kukSi (96 aMgula) eka dhanuSa, daMDa-dhanu-yuga* nAlikA-akSa-muzala A cha vizeSa pramANo che. be hajAra dhanuSanuM 1 gAu thAya, cAra gAu barAbara eka yojana thAya che. have kahevAtA pramANAMgulathI je yojana thAya che. te yojanathI asaMkhya koTAkoTI yojana svarUpa evI cAra khUNAne samAna karIne banAvAyela (samacaturagna) lokanI eka zreNI thAya che. A ja zreNI zreNI vaDe guNAyela pratara thAya che. te pratara zreNIthI guNAyelo loka thAya che ane A loka paNa saMkhyeya rAzithI guNAyela saMkhyAta loka thAya che ane anaMtalokathI guNAyela te aloka thAya che. banelA alokanuM ghanI karavuM te anuyogadvAra vigerethI jANavuM. nAraka vigerenA zarIra uMcAInA nirNaya mATe je aMgula te utsedhAMgula, te aneka prakAranuM che, kAraNa ke, tenA uttarottara AThathI guNAyela ane tenA kAraNabhUta evA paramANu-trasa-reNurathareNu-vAlAgna-likSA-yUkA-yava aneka prakAranA che. paramANu be prakAre che. sUkSma ane vyavahArika 'antyakAraNa nitya eka rasa ane eka gaMdha varNavALo, be sparzavALo ane kAryanAliMga svarUpa evo sUkSma paramANu hoya che.' evA zlokathI oLakhAvAyelo paramANu nizcayanayane mAnya nirvibhAgI evo sUkSma paramANu che ane vaLI je aneka evA A sUkSma paramANuthI thAya che. tene A naya (phakta nizcayanaya) aMzavALo hovAthI skaMdha ja kahe che. ahIM naizcayika paramANu (nizcayanayane abhimata) evo paramANu vivakSita nathI, paraMtu vyavahArika (vyavahArika nayane abhimata) paramANu iSTa che. tevA prakAranA aneka paramANuthI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra niSpanna evo paNa je zastra cheda-agnidAha vigereno viSaya thato nathI. haju paNa tevA prakAranI sthUlatAne nahi pAmelo hovAnA kAraNe tene vyavahAranaya paramANu tarIke kahe che. ATha paramANuthI eka zlaSNa zlaNikA ATha glaNathI eka urdhvareNu, ATha urdhvareNuthI eka trasaraNa, ATha trasareNuthI eka rathareNu vigere jANavuM. hajAra utsadhAMgulathI guNAyela eka pramANAMgula thAya che athavA parama prakarSa svarUpa pramANane pAmela evuM aMgula te pramANAMgula, AnAthI moTuM aMgula che nahi athavA to samasta lokanA vyavahAra rAjaya vigerenI sthitinA prathama praNetA tarIke pramANabhUta A avasarpiNI kAlamAM to yugAdideva athavA bharata che enA aMgula te pramANAMgula, ahIM vizeSa anuyogadvAramAMthI jANavuM. atha kAlasya paricchedakaM darzayati-- nirvibhAjyakAlabhAgaH pradezaH samayAvalikocchavAsaniHzvAsaprANastokalavamuhUrtAhorAtrapakSa- mAsarvayanasaMvatsarayuga-pUrvAGgAdayo vibhAgaH kAlasya // 18 // nivibhAjyeti, kAlasya nivibhAgA ye bhAgAstairekAdikrameNa niSpannaH paramANuH skandho vA, ekasamayasthitikamArabhya yAvadasaMkhyeyasamayasthitikaH pradezaniSpanno bhAvyaH, samayeti, samayaH paramasUkSmaH kAlaH, samayAnAM samudAyAdAvalikaikA, saMkhyeyAvalikAbhirucchvAsaH, saMkhyeyAvalikAbhizca niHzvAsaH tuSTasya jarA'pIDitasya vyAdhyanabhibhUtasya ca jantoreka ucchAsayukto niHzvAsa ekaH prANaH, sapta prANA ekasstokaH sapta stokA eko lavaH, saptasaptatilavA muhUrtaH, triMzatA muhUrterahorAtraM, paJcadazabhistaiH pakSaH tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH, mAsadvayena RtuH, RtutrayamAnamayanaM, ayanadvayena saMvatsaraH paJcabhistairyugaM, caturazItyA lakSaiH pUrvAGgaM tadapi caturazItyA lakSairguNitaM pUrvaM, evaM pUrvapUrvarAziH caturazItilakSairguNitaM uttarottaraM truTitAGgatruTitATaTAGgATaTAvavAGgAvavahuhukAGgahuhukotpalAGgotpalapadmAGgapadmanalinAGganalinArthanipUrAGgarthanipUrAyutAGgAyutanayutAGganayutaprayutAGgaprayutacUlikAGgacUlikAzIrSa-prahelikAGgazIrSaprahelikArUpo bhavati, etAvatparyantaM gaNitasya viSayaH, ataH paraM sarvamaupamikam, upamAnamantareNa yatkAlapramANamanatizAyinA gRhItaM na zakyate tadaupamikam / tacca dvidhA palyopamaM sAgaropamaJca, tatra palyo dhAnyapalya iva syAt, tacca vRttAtvAdairghyavistArAbhyAM pratyekamutsedhAGgulakramaniSpannaM yojanaM, uccatvenApi tadyojanaM kiJcinnyUnayojanaSaDbhAgAdhika yojanatrayaM paridhiH sa palyaH, tenopamA yasmin tatpalyopamaM, etacca trividhaM uddhArapalyopamamaddhApalyopamaM kSetrapalyopamaJceti, eteSAM svarUpANi anuyogadvArAdavaseyAni / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH palyopamAnAM dazabhiH koTAkoTIbhirekaM sAgaropamaM bhavati / dazasAgaropamakoTAkoTimAnAtvavasarpiNI, tAvanmAnaivotsarpiNI, anantA utsapiNyavasarpiNyaH pudgalaparAvarttaH, anantAste'tItAddhA, tAvanmAnaivAnAgatAddhA atItAnAgatavartamAnakAlasvarUpA sarvAddheti // 18 // kAlanuM paricchedaka batAve che - nivibhAjaya kAlano bhAga te pradeza, samaya-AvalikA-ucchavAsa-niHzvAsa-prANa-stoka-lavamuhUrta-ahorAtra-pakSa-mAsa-Rtu-ayan-saMvatsarayuga-pUrvAga vigere kAlanA vibhAga che. kAlanA nirvibhAjaya je bhAga tenAthI eka vigere kramathI banela paramANu athavA skaMdha thAya che. eka samayanI sthitithI mAMDIne yAvat asaMkhya samayanI sthitivALo pradezathI niSpanna jANavo. parama sUkSma kAlane samaya kahevAya che. samayonA samudAyathI eka AvalikA, saMkhyAtI AvalikAothI eka uvAsa, saMkhyAtI AvalikAothI eka niHzvAsa thAya che ane hRSTapuSTa, jarAthI nahi pIDAyelo ane vyAdhithI aparAbhUta evA jIvano eka ucchavAsathI yukta evo niHzvAsa (zvAsozvAsa) e eka prANa thAya che. sAta prANa barAbara eka stoka, sAta sToka barAbara eka lava, sityottara lava barAbara eka muhUrta, trIsa muhUrta barAbara eka ahorAtra, paMdara ahorAtra barAbara eka pakSa, te be pakSa vaDe eka mAsa, be mAsa vaDe Rtu, traNa RtumAnathI eka ayana, be ayana vaDe saMvatsara ane te pAMca saMvatsara vaDe yuga, 84 lAkha vaDe pUrvAga, tene paNa 84 lAkha vaDe guNavAthI pUrva, e pramANe pUrva-pUrva rAzi 84 lAkha vaDe guNavAthI uttarottara truTitAMga, truTitATAMga, aTaTAvavAMga, avavaUhukAMga, hahukotpalAMga, utpalapamAMga, padmanalinAMga, nalinArthanipUrAMga, arthanipUrAyutAMga, acUtanayutAMga, nayutaprayatAMga, prayutacUlitAMga, cUlikAzIrSaprahelikAMga, zIrSaprahelikArUpa thAya che. ahIM sudhI gaNitano viSaya che. AnA pachI badhuM aupanika che. upamAna vinA je kALanuM pramANa te je kALa anatizAyI vyakti vaDe grahaNa karavAnuM zakya nathI te aupamika ane te be prakAranuM palyopama ane sAgaropama, tyAM palya eTale dhAnyanA palya jevuM hoya che ane te gola hovAthI dIrdhatA ane vistArathI pratyeka utsadhAMgulanA kramathI niSpanna yojana pramANa hoya ane uMcAImAM paNa te yojana pramANa, kAMIka nyUna eka yojana che bhAgathI adhika, traNa yojananI paridhivALo te palya kahevAya che. tenI upamA jemAM che te palyopama ane te traNa prakAranuM che. uddhAra palyopama-addhApalyopama-kSetrapalyopama, AnuM svarUpa anuyogadvArAdimAMthI jANavuM. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 anuyogadvAra daza koTAkoTI palyopamano eka sAgaropama, daza sAgaropama koTAkoTI mAna avasarpiNI, te ja mAnanI utsarpiNI, anaMtI utsarpiNI-avasarpiNIno eka pudgala parAvarta, anaMtA te atItAddhA, teTalA ja mAnanA anAgataaddhA, atIta-anAgata-vartamAna svarUpa saddhA, te A prbhaae| che. atha bhAvapramANamAcaSTe-- guNanayasaMkhyArUpaM bhAvapramANam // 19 / / guNeti, bhAvo vastupariNAmaH yathA jJAnAdirvarNAdizca, pramIyate yattatpramANaM bhAva eva pramANaM bhAvapramANam / tacca trividhaM guNapramANaM nayapramANaM saMkhyApramANaJceti, pramIyate hi guNairdravyaM, guNAzca guNarUpatayA, ataH pramANatA guNAnAm, guNapramANaJca jIvaguNapramANamajIvaguNapramANamiti dvividham / jIvasya guNA jJAnadarzanacAritrANi tadrUpaM pramANamAdyam, tatra jJAnarUpo guNaH pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedatazcaturvidhaH pratyakSamapi indriyanoindriyabhedena dvividham, aindriyamapi paJcendriyApekSayA paJcavidham / noindriyajaJcAvadhimanaHparyavakevalarUpam, indriyajasya pratyakSatvaM vyavahArApekSayA vijJeyam / anumAnaJca pUrvavat zeSavat dRSTasAdharmyavacceti trividham / pUrvadRSTaliGgadvArA gamakamanumAnaM pUrvavat, yathA matputro'yamananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTa-liGgopalabdheriti, atra hi bAlyAvasthAyAM ko'pi svadezAtkutrApi palAyitaH, punaH kAlAntare yuvA san kathamapi pratyAgaH, taM. tanmAtA pUrvadRSTena kSatAdiviziSTaliGgenAnuminoti pUrvavadidam / na cAyaM hetussAdharmyavaidharmyadRSTAntAbhAvAdagamaka iti vAcyam, anyathA'nupapattimAtrasyaiva gamakatvena tasyA atra sattvAt / jijJAsitArthAdanyo'rthazzeSaH, so yasya gamakastaccheSavat, tacca paJcavidhaM, yathA heSAzabdena kAryeNa tatkAraNamazvamanuminute, viziSTameghonnatyA kAraNena tatkAryasya vRSTeranumAnam, gandhAdinA pratiniyatena guNena taddhetuH puSpAderanumAnam, viziSTazRGgAdyavayavopalambhenAvayavino mahiSAderanumAnam, ghUmabalAkAdyAzrayeNAzrayiNo vahnijalAderanumAnamiti / pUrvopalabdhArthena saha sAdharmya gamakatayA yasya tadanumAnaM dRSTasAdharmyavat, pUrvamarthasya sAmAnyato vizeSato vA dRSTatvAdidaM sAmAnyadRSTaM vizeSadRSTaM ceti dvividham, AdyaM tathA nAlikeradvIpAdAyAtaH kazcit kaJcanaikaM puruSaM dRSTvA'numinoti yathA'yamekaH puruSaH puridRzyamAna etadAkAraviziSTastathA'tra bahavo'paridRzyamAnA api puruSA etadAkArasampannA eva, etatsthAnIyapuruSatvAvizeSAt, anyAkAratve tAdRk puruSatvahAniprasaGgAt, gavAdivat evaM yadi prathamaM bahavaH puruSA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH vIkSitAstadA yathA'mI paridRzyamAnAH puruSA etadAkAravantaH tathA'paro'pyekaH puruSa etadAkAravAneva, etatsthAnIyapuruSatvAt, aparAkAratve taddhAniprasaGgAdazvAdivaditi / dvitIyaM yathA ko'pi kaJcana puruSaM kvacidRSTvA taddarzanAhitasaMskAro'saMjAtatpramoSassamayAntare bahupuruSasamAjamadhye tameva puruSavizeSamupalabhya mAnayati yaH pUrva mayopalabdhassa evAyaM puruSa:, tathaiva pratyabhijJAyamAnatvAt, ubhayAbhimatapuruSavaditi / sadRzavastugrAhakamupamAnaM sAdharmyApanItavaidharmyApanItabhedato dvividham, ubhayamapi kiJcitsAdharmyeNa vaidharmyeNa vopanItaM, prAyaH sAdharmyeNa tadvaidharmyeNa vopanItaM, sarvasAdharmyeNa tathAvidhavaidharmyeNa vopanItamiti trividham, kiJcitsAdharmyeNopamAnopameyabhAvaH mUrttatvena mandarasarSapayoH sodakatvamAtreNa samudragoSpadayorityAdi, prAyassAdharmyeNa gogavayayoH khurakakudaviSANalAGgUlAdibhyaH, eSAmubhayossamAnatvAt, sakambalatvAdgoH vRttakaNThatvAdgavayasya prAyaH sAdharmyaM bodhyam, sarvasAdharmyeNa arhatA arhatsadRzaM kRtamityAdi / kiJcidvaidharmyAt yAdRzaH zAbaleyo na tAdRzo bAhuleyo yathA cAyaM na tathetara ityAdi, atra ca zeSadharmaistulyatvAdbhinnanimittajanmAdimAtratastu vailakSaNyAt kiJcidvaidharmyam / prAyovaidharmyAdyathA vAyaso na tathA pAyasaH, yathA ca pAyaso na tathA vAyasa iti, atra saMcetanatvAcetanatvAdibhirbahubhirdharmairvisaMvAdAt zabdagatavarNadvayena sattvAdimAtratazca sAmyAtprAyo vaidharmyam / sarvavaidharmyantu na kasyacitkenApi sambhavati, sattvaprameyatvAdibhissarvabhAvAnAM samAnatvAt, tairapyasamAnatve'sattvaprasaGgAt, kintu nIcena nIcasadRzaM gurughAtAdikRtamityudAharaNam, na ca sAdRzyasyaivedaM nidarzanaM na vaidharmyasyeti vAcyam, nIco'pi prAyo naivaMvidhaM mahApApamAcarati kiM punaranIcastatassakalajagadvilakSaNapravRttatvavivakSayA vaidhamryokteH / laukikalokottarabhedenAgamo dvividhaH sUtrArthatadubhayAgamabhedena, AtmAgamAnantarAgamanaparamparAgamabhedena vA trividhassaH / mithyAdRSTisaMdRbdho bhAratAdirlaukikaH, arhadAdibhiH prokto lokottaraH / sUtrameva sUtrAgamaH, tadarthazcArthAgamaH sUtrArthobhayarUpastu tadubhayAgamaH / vinA gurUpadezenAtmana evA''gama AtmAgamo yathA tIrthaMkarANAmarthasyAgamaH, svayameva kevalenopalabdheH / gaNadharANAM sUtrasyAtmAgamaH, svayameva grathitatvAt, arthasya tvanantarAgamo'nantarameva tIrthakarAdAgatatvAt / gaNadhara ziSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM sUtrasyAnantarAgamaH avyavadhAnena gaNadharAdeva zruteH, arthasya gaNadhareNa vyavahitatvAt paramparAgamaH / tata UrdhvakAlInAnAM sarveSAM sUtrasyArthasya nAtmAgamo nAnantarAgamo vA kintu paramparAgama eveti / darzanAvaraNakSayopazamAdijaM sAmAnyamAtragrahaNaM 58 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra darzanaM tadevAtmano guNastadrUpaM pramANaM darzanaguNapramANaM cakSuracakSuravadhikevaladarzanarUpacatuSTayabhedavat / tattadAvaraNakSayopazamAdisamudbhUtAni tattallabdhimato jIvasya tattadarzanarUpANyetAni / sAvadyaviratirUpaM cAritraM tadevAtmano guNastadrUpaM pramANaM sAmAyikAdibhedAtpaJcavidham / prapaJcitametatsarvaM tattvanyAyavibhAkare saTIke / anantadharmAtmakavastuna ekAMzena nayanaM nayaH sa eva pramANaM nayapramANaM prasthakadRSTAntena vasatidRSTAntena pradezadRSTAntena ca hetubhUtena trividham, naigamAdayazca vistarastattvanyAyavibhAkare prapaJcitAH, sAmAnyena cAtrAgre nirUpayiSyante / prasthakadRSTAntazca prasthako dhAnyamAnahetudravyavizeSaH, yaH kazcit puruSaH prasthakahetubhUtakASTacchedAya kuThArakaro vanaM gacchan pathi kenacitpRSTo kva bhavAn vrajatIti prasthakArthaM yAmIti yadbravIti asau naigamavyavahArAbhyAmavizuddhAbhyAM prathamo vane upacAraH, na ca prasthakArthaM vane gacchataH prasthakecchAyA mukhyArthasyAbAdhitatvAkathaM prasthakapadasyopacAra iti vAcyam, prasthakayogyavRkSaprAptirUpa-kriyAviziSTavanasyaiva bodhAt, adhikaraNAkAGkSotthApakakva zabdasAmarthyAt / na ca tarhi saptamyantaprazne saptamyantamevottaramucitamiti, vAcyaM, tathApi prasthake'haM vrajAmItyatra prasthakapadasya vane upacArasyAvazyakatvAt / vRkSaM chindantaM dRSTvA kiM bhavAn chinattIti prazne prasthakaM chinamItyuttare prasthakapadasya chedanayogye kASTa upacAraH kASThasya prasthakaM prati kAraNatvAt, ayamupacAraH pUrvasmAcchuddhaH naigamavyavahArayoH, pUrvasmAt kiJcidatrAsannatvAdvizuddhatvam / evamevAgre'pi pUrvapUrvApekSayA yathottarasya vizuddhatA bhAvyA / evaM krameNa kiM bhavAn takSNoti, utkirati, ullikhati, karotIti prazneSu prasthakaM takSNomi utkirAmi ullikhAmi karomItyuttareSu prasthakapadasya takSaNAdikriyAyogyakASTheSUpacArA bhavanti, tathA ca naigamavyavahArAvatizuddhau utkIrNanAmAnaM prasthakaparyAyavantaM prsthkmaahtuH| saGgrahanayastu AsAditaprasthakaparyAyaM dhAnyena pUritaM prasthakamAha, dhAnyApUrNamitaradravyAviziSTaM vihAya naigamopadarzitArtha-saMkocakatvena svanAmno'nvarthatvasiddheH / ayaM hi vizuddhatvAtkAraNe kAryopacAraM kAryAkaraNakAle ca prasthakaJca nAGgIkurute, na cArthakriyAbhAvAbhAvAbhyAM dravyabhedAbhyupagame RjusUtramatAnupraveza iti vAcyam, naigamamatArthasaMkocanAya kvacittathopagame'pi sarvatra tathAbhyupagamAbhAvena tadanupravezAbhAvAt / itthaJcArthakriyAkAritadakAri prasthakavyaktibhedArthaM kriyA'janakaprasthakavyaktau prasthakatva-sAmAnyamapi nAstItyabhyupagame'pi na kazciddoSaH / RjusUtrasya mAnaM meyaJca dvayameva prasthakasvarUpam, tanmeyadhAnye ca samavahite eva prasthakavyavahArAdekataravinAbhAve tatparicchedAsambhavAt / kiJca meyArUDhaH Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sUtrArthamuktAvaliH prasthakatvena vyapadezya iti saMgrahanayamate meyArUDhaH prasthakArUDhaM meyaM vA tathetyatra vinigamakAbhAvAdubhayatraiva prasthakapadazaktervyAsajyavRttittvaM yuktaM, kathaM tarhi prasthakena dhAnyaM mIyata iti prayogaH, ekatrobhayavAcakapadenaikasyAnupasthApanAditi cenna, etannayena kathaJcit prasthakapadazakyatAvacchedakasya vyAsajyavRttitvena vivakSAbhedAtkaraNarUpAnupravezasyApi sambhavAt / zabdasamabhirUdvaivambhUtAnAM nayAnAM mate prasthakasvarUpaparijJAtRgatAtprasthakakartRgatAdvA prasthakopayogAdbhinaM prasthakaM nAsti, nizcayamAnAtmakaprasthakasya jaDavRttitvoyogAt, bAhyaprasthakasyApyanupalambhakAle'sattvena upayogAnatirekAzrayaNAditi / vasatidRSTAntazca-kutra bhavAn vasatIti pRSTe'zuddhanaigamavyavahAravAdI loke vasAmIti brUte sthitiparyAyAtmaka vasateradharmAstikAyavyAptAkAzatvarUpalokatvasyaiva nirUpakatAvacchedakatvAt / tataH zuddhazuddhatarazuddhatamarUpA naigamavyavahAravAdinastu krameNa UrdhvAdhastiryaglokabhedabhinne sarvatrApi kiM bhavAn vasatItyAdiprazne tiryagloke jambUdvIpe bhAratakSetre taddakSiNArdhe pATalipurapattane gRhe vA vasAmIti krameNottarayanti tathA garbhagRhaparyantavasativiSayA naigamavyavahArabhedAH, vizuddhataranaigama-vyavahArayostu vasanneva vasati nAnyathA, yatra hi gRhAdau sarvadA nivAsitvenA'sau vivakSitastatra tiSThannevaiSastatra vasatIti vyapadizyate, yadi punaH kAraNavazato'nyatra rathyAdau varttate tadA tatra vivakSite gRhAdau vasatIti na procyate'tiprasaGgAditi / tathA prayoge kvetyAdyAkAGkSAbAhulyAbAhulyakRtamatra vizuddhyavizuddhivaicitryam vizuddhataratvaJca vyuparatAkAMkSAprayogakartRtvAt / saGgrahastu saMstArakArUDha eva vasatItyabhyupaiti, anyatra vAsArthasyaivAghaTamAnatvAt, calanAdikriyAvattvAt, mArgAdipravRttavat, RjusUtranayazca yeSvAkAzapradezeSu devadatto'vagADhasteSvevAyaM tadvAn samabhyupaiti, saMstArake tadvasatyabhyupagame tu gRhakoNAdAvapi tadupagamaprasaGgaH, saMstArakAvacchinnavyomapradezeSu ca saMstAraka evAvagADho na tu devadatto'pIti na teSvapi tadvasatibhaNanamupapadyate, saMstArakagRhakoNAdau tadvasativyavahArastu pratyAsattidoSAd bhrAntimUlaka eveti / teSvapi vivakSitavartamAnakAla eva vasatiH nAtItAnAgatayoH, vinaSTAnutpannatvenaitanmate'sattvAt / zabdanayAstrayaH svasmin vasatiM prAhuH, mukhyAyA vasateH svapradezeSveva sambhavAt, AkAzapradezAnAmapi paradravyatvena tatra svasambandhasya vicAryamANasyAghaTanAt / pradezadRSTAntazca-tatra naigamo dharmAdharmAkAza-jIvaskandhataddezAnAM SaNNAM pradezamAha-saMgraho dharmAdInAM paJcAnAM na tu taddezAnAM, svadeze svAbhedAt, yathA dAsakrItaH kharo madIya eva, dAsasya madIyatvAditi, vyavahArazca yathA paJcAnAM vitte svAmitvaM sAdhAraNaM na Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra tathA pradeze paJcavRttitvamiti paJcAnAM na pradezaH kintu paJcavidhaH pradeza iti vAcyamiti manyate / RjusUtro brUte paJcavidhaH pradeza iti na sambhavati, pratyekaM dharmAdipradezAnAM paJcavidhatvaprApteH, zabdAddhi prakRte vastuvyavasthA, zabdAccaivameva pratItirbhavati, evaJca sati paJcaviMzatividhaH pradezaH prApnoti tasmAtpradezo bhajanIyaH, syAddharmAstikAyasya pradeza: syAdadharmAstikAyasyetyAdi / zabdanayazca prAha bhajanAyA vikalparUpatvenaikataramAdAya vinigantumazakyatvAdyo yadIyaH pradezaH sa tadIya eveti vyavasthAyA vilopaprasaGgaH, dharmAstikAyAdipradezasyAdharmAstikAyAditvenApi bhajanIyatvaprasaGgAt kintu dharmAstikAye yaH pradezaH sa dharmAstikAyAtmakaH, dharmAstikAyAtmako ya: pradezassa dharmAstikAya ityevamadharmAkAzAstikAyayorapi, so'pi pradezaH sakaladharmAstikAyAdavyatirikto dharmAstikAyasyaikadravyatvAt / jIve N yaH pradezo jIvAtmako vA yaH pradezassa tu nojIvaH sakalajIvAstikAyaikadezavRtti:, tathA skandhe yaH pradezaH skandhAtmako vA yaH pradezassa noskandhaH, ekajIvAdyAtmakasya samastajIvAdyastikAye vRttyasambhavAt, jIvAnAM skandhAnAJcAnantatvAditi / samabhirUDhastu dharme pradeza iti kuNDe badaramityAderiva bhedabuddhiprasaGgAt saptamIsamAsAbhilApakaM vacanaM na brUte / yadyapi ghaTe rUpamityAdAvabhede'pi saptamI dRSTA tathApi bhede'bhede ca saptamIdarzanenAtra saMzayalakSaNo doSo durvAra eva, evaJcAbhedaprakArakabodhArthaM dharmazcAsau pradezazceti samAnAdhikaraNaH karmadhAraya evAvazyamAzrayaNIyaH / tatpuruSe'bhedabodhAya padalakSaNAyA AvazyakavAt karmadhAraye cAbhedaya saMsargavidhayaiva lAbhAllakSaNAbhAvena lAghavAditi / evambhUtanayasya mate tu dezapradezakalpanArahitamakhaNDameva vastu sat, dezapradezakalpanA tu bhramamAtramiti / ete nayAH parasparaM nirapekSA durnayA:, parasparasApekSAstu sunayA iti / saMkhyAnaM saMkhyA saiva pramANaM saMkhyApramANam, saMkhyAzabdena saMkhyAzaMkhayordvayorapi grahaNaM prAkRtamadhikRtya samAnazabdAbhidheyatvAt evaJca tannAmasthApanAdravyaupamyaparimANajJAnagaNanAbhAva-saMkhyAbhedAdaSTavidham atra saMkhyAszaMkhA vA yatra ghaTante te tatra yojanIyAH / jJazarIrabhavyazarIradravyazaMkhaparyantaM pUrvavat, vyatiriktantu ekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhedatastrividham, iha yo jIvo mRtvA'nantarabhave zaMkheutpatsyate sa tatrAbaddhAyuSko'pi janmadinAdArabhya ekabhavikaH sa zaMkha ucyate, yatra bhave varttate sa evaiko bhavaH zaMkheSUtpatterantare'stIti kRtvA / zaMkhaprAyogyabaddhAyurbaddhAyuSkaH, zaMkhabhavaprAptasya jantoH ye'vazyamudayamAgacchataste dvIndriyajAtyAdinIcairgotrAkhye abhimukhe jaghanyatassamayenotkRSTato'nta 61 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH rmuhUrttamAtreNaiva vyavadhAnAdudayAbhimukhaprApte nAmagotre karmaNI yasya so'bhimukhanAmagotraH / upamayA vastupariccheda aupamyasaMkhyA, iyamupamAnopameyayossattvAsattvAbhyAM caturdhA, sat satopamIyate, sadasatopamIyate, asatsatopamIyate, asadasatopamIyate iti, tIrthakaravakSaAderupameyasya kapATadinopamAnena saMkhyAnamAdyaM, nairayikatiryagyonijamanuSyadevAnAmAyUMSi palyopamasAgaropamairupamIyante, palyopamAdInAM kalpanAmAtreNa prarUpitatayA'sattvAditi dvitIyam, kisalayapatrAvasthayA vasantasamaye pANDupatrAvasthA upamIyate tatropamAnaM tatkAlabhAvitvAtsat, upameyaJca bhUtapUrvatvAdasat, satyA pANDupatrAvasthayA bhaviSyatvAdasatI kisalayapatrAvasthA yadopamIyate tadA tRtIyo bhedaH / asatA kharaviSANenAsatazzazaviSANasyopamAnaM caturthamiti / kAlikazrutaparimANasaMkhyAdRSTivAdazrutaparimANasaMkhyArUpeNa dvividhA parimANasaMkhyA pratyekaM paryavAkSarAdisaMkhyAbhedenAnekavidhA'nuyoga dvArAdito vijJeyA / jJAnarUpA saMkhyA jJAnasaMkhyA, yo devadattAdiyAvacchabdAdikaM jAnAti sa tAvajjAnAti tajjAnannasAvabhedopacArAjjJAnasaMkhyA / etAvanta ete iti saMkhyAnaM gaNanasaMkhyA dvyAdisaMkhyA, ekastu na gaNanasaMkhyAmavatarati, ekasmin ghaTAdau dRSTe ghaTAdivastvidaM tiSTatIti prAyaH pratIteH, na tu ekasaMkhyAviSayatvena, alpatvAdvA, AdAnasamarpaNAdivyavahArakAle hi ekaM vastu prAyo na kazcidraNayatIti / sA ca saMkhyeyakAsaMkhyeyakAnantakabhedavatI, saMkhyekaM jaghanyAdibhedAt trividham / asaMkhyeyakaM parItAsaMkhyeyakaM yuktAsaMkhyeyakaM asaMkhyeyAsaMkhyeyakamiti trividhamapi pratyekaM jaghanyAdibhedAnnavavidham, anantakaM tu parItAnantakaM yuktAnantakamanantAnantakaJceti trividhamapi prathamayordvayorjaghanyAditribhedato'ntyasya jaghanyAnutkRSTabhedadvayatazcASTavidham / vistarata eSAM svarUpamanuyogadvArAdito'vaseyam / bhAvazaMkhAzca zaMkhaprAyogyaM tiryaggatyAdinAmakarma nIcairgotrakarma ca ye vipAkato jIvA vedayanti te bhAvazaMkhAH, saMkhyAzabdena zaMkhasyApi grahaNAguNapramANAdasya bhedena kathanamiti dik // 19 // have bhAva pramANane kahe che 62 * guNa-naya ane saMkhyA svarUpa bhAva pramANa che. vastuno pariNAma te bhAva, jema ke jJAna vigere - varNa vigere. je mapAya te pramANa, bhAva e ja pramANa che. tethI bhAvapramANa traNa prakAranuM che. guNa-naya-saMkhyA pramANa guNo vaDe dravyo mapAya che ane guNa svarUpa hovAthI guNo kahevAya che. A kAraNathI pramANatA guNomAM che ane guNa pramANa e jIvaguNa pramANa ane ajIvaguNa pramANa be bhedathI che. jIvanA jJAna-darzana Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 63 cAritra guNo te paheluM jIva pramANa, temAM jJAnarUpa guNa pratyakSa-anumAna-upamAna-Agama bhedathI cAra prakAre, pratyakSa paNa indriya ane noIndriya bhedathI be prakAre, indriya pratyakSa paNa pAMca indriyanI apekSAe pAMca prakAre che. noIndriya pratyakSa avadhi-mana:paryava-kevala svarUpa che. IndriyathI thayelA pratyakSapaNuM vyavahAranI apekSAthI jANavuM ane anumAna pUrvavatu, zeSavatu, adeya sAdhamma bhedathI traNa prakAranuM che. pUrve jovAyelA liMga dvArA jaNAvanAra anumAnane pUrvavat anumAna che. jema ke A mAro putra che, kema ke ananya sAdhAraNa bIjAmAM na ghaTe tevA ghA vigere lakSaNathI viziSTa liMganI upalabdhi thAya che. ahIM bAlya avasthAmAM koI vyakti potAnA dezamAMthI kyAMka nAsI gayo hato. vaLI kAlAMtare yuvAna thaye chate koIpaNa rIte pAcho Avyo. tene tenI mAtA pUrve jovAyelA ghA vigere viziSTa liMgathI anumAna kare che. A pUrvavat anumAna che. A hetu sAdhamya-vaidharma daSTAMtatA abhAvavALuM hovAthI agamaka che evuM na kahevuM. kAraNa ke, anyathA anupapatti e ja gamaka che ane te ja ahIM vidyamAna che. (jijJAsA karAyelI arthathI anya artha te zeSa, te zeSa jeno gamaka che te zeSavad anumAna, te pAMca prakAranuM che. jevI rIte kArya svarUpa evA heSA zabdathI tenA kAraNa evA azvanuM anumAna karAya che. kAraNa svarUpa evA viziSTa meghanI unnatithI tenA kArya svarUpa vRSTinuM anumAna thAya che. gaMdha vigere cokkasa prakAranA guNathI tenuM kAraNa puSpAdi anumAna thAya che. viziSTa zRMga vigere avayavonI upalabdhithI avayavI evA mahiSa vigerenuM anumAna thAya che. dhUmADA ane bagalA vigerenA AzrayathI AzrayI evA (AdhAra) vahina-jala vigere anumAna thAya che. pUrve upalabdha karelA arthanI sAthe gamakapaNAne (bodhaka) kAraNe jene sAdharme che te dRSTa sAdharmavatu anumAna. pUrve arthane sAmAnyathI athavA vizeSathI joyeluM hovAthI A sAmAnyaSTa ane viziSTa daSTa ema be prakAre che. jema ke nAlikerathI Avelo koI puruSa, koI eka puruSane joIne anumAna kare ke A dekhAto eka puruSa jevI rIte 'patar AkArathI viziSTa che. evI rIte ahIM dekhAtA evA ghaNA paNa puruSo patar AkArathI saMpanna hoya, kAraNa ke, emAM etad sthAnIya puruSatva avizeSa (sAmAnyapaNe) raheluM hovAthI anya AkArapaNAmAM tevA prakAranA puruSatvanI hAnino prasaMga Avato hovAthI, gAya vigerenI jema, te pramANe pahelA ghaNA puruSo joyelA hoya to A dekhAtA puruSo je rIte patar AkAravALA che te rIte A bIjo eka puruSa "pata AkAravAnuM ja hoya. "tat sthAnIya puruSatva' hovAthI apara AkArapaNAmAM tevA prakAranA etad puruSatvanI hAnino prasaMga Avato hovAthI, azvAdinI jema, A pramANe paheluM sAmAnya dRSTa anumAna che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sUtrArthamuktAvaliH have bIjuM viziSTa daSTa anumAna kahe che. koIka puruSa, koIka puruSane kyAMka joIne (vismaraNa) tenA darzanathI sthapAyela saMskAravALo tenA pramoSathI rahita samayAntare ghaNA puruSanA samUhamAM te ja puruSa vizeSane meLavIne mAne che ke je puruSa pahelA mArA vaDe upalabdha karAyo hato (mane upalabdha thayo hato, te ja A puruSa che. tevI ja rIte oLakhAto hovAthI (jaNAto hovAthI) bene abhimata puruSanI jema (koI eka puruSa be vyakti oLakhAtA hoya tyAre eka vyaktinA kathanathI bIjAne paNa te puruSa abhimata thAya che te rIte) sadaza vastune grahaNa karanAra te upamAna kahevAya che. te sAdhamya upanIta, vaidharma uparIta bhedathI be prakAranuM che. banne paNa kAMIka sAdharma upanIta athavA kAMIka vaidharma upanata, prAyaH karIne sAdharma upanIta athavA prAyaH vaidharma upaniIta, sarva sAdhammathI upanIta tathA vaidharmathI upanIta ema traNa prakAranA che. jevI rIte meru ane sarasavanuM mUrNapaNAthI, temaja samudra ane gAyavADAnuM pANIvALA paNAthI sAdharma che. tevI rIte kAMIka sAdharmathI upamAna-upameyabhAva hoya che. prAyaH sAdharmsathI upanIta bhedamAM gAya ane gavaya (rojha)nuM khura-kakuda-viSANa-lAMgula vigerethI sAdharma che. A avayavo bannene samAna che ane gAya godaDIvALI hovAthI ane gavaya vRttakaMThavALI prAyaH sAdharma jANavuM, sarva sAdhammathI upanItabhedamAM arihaMta paramAtmA sarakhuM karAyuM, ItyAdi prayogo jaNAya. have kAMIka vaidharmathI utpanna bhedamAM jevA prakAranuM zAbaleya che. (zabalathI thayela barAbara kArtikasvAmI) tevA prakAranuM bAhuleya nathI. (ghaNAthI thayela barAbara kArtikasvAmI) jevI rIte A (bAhuleya) che tevI rIte itara (zAbaleya) nathI. ahIM zeSadharmathI tulyapaNuM che. bhinna nimittavALA janma vigere mAtrathI vilakSaNapaNuM hovAthI kAMIka vaidharyu che. prAyaH vaidharyathI upanIta bhedamAM jevI rIte vAyasa (kAgaDo) che. tevI rIte pAyasa (khIra) jevI rIte pAyasa che. tevI rIte vAyasa nathI, ahIM sacetana-(vAyasa) acetanapaNuM (pAsa) vigere ghaNA dharmothI visaMvAda hovAthI ane zabdamAM rahelA be varSathI, temaja vidyamAnatA vigere dharmamAtrathI samAnapaNuM hovAthI prAyaH karIne vaidharma che. sarva vaidharme to koIkanuM koI sAthe saMbhavatuM nathI. sarve bhAvo sattva-prameyatva vigere dharmothI to samAna hoya che. to sattva-prameyatva vigere dharmothI paNa asamAnapaNuM thAya to asattvapaNAno prasaMga Ave, paraMtu nIca puruSa vaDe nIca sarakhuM guruvAta vigere kArya karAyuM e pramANe udAharaNa che. "A udAharaNa sAdazyanuM che vaidharmanuM nathI', evuM na kahevuM. nIca puruSa prAyaH karIne AvA prakAranuM mahApApa Acarato nathI, to vaLI anIca puruSa (satparaSa) zuM Acare ? "sana gamata vistakSI pravRttatva' (AkhA jagatathI vilakSaNa pravRttivALApaNuM) A dharmanI vivalAthI vaidhamya kahela che. laukika-lokottara bhedathI Agama be prakAranuM che athavA sUtra-artha-tadubhaya-AgamanA bhedathI athavA AtmAgama-anaMtarAgama-paraMparAgama bhedathI te Agama traNa prakAre che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 65 mithyAdaSTithI racAyela bhArata vigere (bharata vigerethI karAyela) Agama te laukika Agama, arihaMta paramAtmA vigerethI kahevAyela te lokottara Agama, sUtra ja sUtra Agama svarUpa che. teno artha te arthAgama svarUpa che ane sUtra artha ubhaya te tadubhaya Agama svarUpa che. gurunA upadeza vinA AtmAthI je Agama thAya te AtmAgama jevI rIte tIrthakarone arthanuM Agama (jJAna), kAraNa ke svayaM kevalajJAnathI upalabdha thAya che. gaNadharone sUtranuM AtmAgama thAya che. kAraNa ke, svayaM racela che, ane teone arthanuM jJAna anaMtarAgama svarUpa che. kAraNa ke, anaMtara ja (tarata ja) tIrthakarathI prApta thayela che. gaNadharanA ziSyone jaMbUsvAmI vigerene sUtranuM anaMtarAgama hoya che. vyavadhAna vinA gaNadhara pAsethI sAMbhaLeluM hovAthI ane te ja gaNadharanA ziSyo evA jaMbUsvAmI vigerene arthanuM jJAna te paraMparAgama svarUpa che. kAraNa ke, gaNadhara bhagavaMtathI vyavahita che. tenAthI AgaLanA kALamAM rahelA sarvane sUtrano ane arthano AtmAgama athavA anaMtarAgama nathI kintu paraMparAgama ja che. | darzanAvaraNIya karma vigerenA kSayopazamathI thayela sAmAnya mAtranuM grahaNa te darzana ane te ja AtmAnA guNa svarUpa hovAthI tarUpa pramANe te darzana guNa pramANa che ane te cakSuacakSu-avadhi-kevala darzanarUpa bhedathI cAra prakAranuM che. te te AvaraNanA kSayopazama vigerethI utpanna thayelA che te labdhivALA jIvane te te darzana svarUpa che. (eTale ke cakSudarzanAvaraNIya kSayopazama vigerethI utpanna thayela cakSudarzana labdhivALA jIvane cakSudarzana svarUpa che ityAdi jANavuM.) sAvaghathI virati (aTakavA svarUpa) te cAritra che ane te AtmAnA guNa svarUpa hovAthI tadrUpa pramANa sAmAyika AdinA bhedathI pAMca prakAranuM che. nyAyaprakAzanA nAmathI yukta evA tattvanyAya vibhAkara graMthamAM A sarvanuM vistRta varNana kareluM che. anaMta dharmAtmaka vastu eka aMzathI jANavo te naya, naya ja pramANa che. jayAM te naya pramANa ane te hetubhUta evA prasthaka-vasati ane pradezanA daSTAMtathI traNa prakAranuM che. naigama vigere nayo tattvanyAya vibhAkara graMthamAM vistArathI varNana karela che ane ahIM AgaLa sAmAnyathI nirUpaNa karaze ane prasthakanuM dRSTAMta A pramANe che - dhAnyane mApavAmAM kAraNabhUta dravya vizeSa te prasthaka kahevAya che. je koI puruSa prasthakanA kAraNabhUta evA lAkaDAnA cheda mATe kuThAra (kuhADo) che. jenA hAthamAM evA vanamAM jato mArgamAM koIka vaDe pUchAyo, Apa kyAM jAo cho ? tyAre pelo puruSa prasthaka' mATe jAuM chuM ema je kahe che te azuddha evA naigama ane vyavahArathI vanamAM prathama upacAra che. prasthakane mATe jatAM evA vyaktine prasthakanI IcchA e mukhya arthane abAdhita hovAthI prasthaka padano upacAra kevI rIte che?" evuM na kahevuM. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sUtrArthamuktAvaliH prasthaka yogya vRkSanI prApti svarUpa kriyAthI viziSTa evA vanano ja bodhaka hovAthI, adhikaraNanI AkAMkSAnuM utthApana karanAra (AkAMkSAne uThADanAra) evA zabdanuM samarthapaNuM hovAthI "to pachI saptayaMta prazna hovAthI saptammata uttara ucita che', evuM na kahevuM, to paNa "prastha ahaM vranAma' A prayogamAM vanamAM prasthapadano upacAra Avazyaka che. vRkSane chedato joIne. Apa zuM chedo cho ? evA praznamAM prasthakane cheduM chuM evo uttara thAya to prasthakapadano chedana yogya evA kASThamAM upacAra thAya che. kAraNa ke, kASTha e prasthaka pratye kAraNa che. naigama ane vyavahArano A upacAra pUrva karatA zuddha che. kAraNa ke, pUrva karatAM ahIM kAMIka najadikapaNuM che. tethI vizuddhapaNuM che. A pramANe ja AgaLa paNa pUrva-pUrvanI apekSAe uttarottara vizuddhatA jANavI. e kramathI Apa zuM cholo cho ? Apa zuM ekaThuM karo cho ? Apa zuM kotaro cho ? Apa zuM karo cho? e pramANenA praznamAM prasthakane choluM chuM - ekaThuM karUM chuM - kotaruM chuM evA uttaromAM prasthaka padano 'takSA' vigere kriyAno yogya evA kASThamAM upacAra thAya che. A pramANe ati zuddha naigama ane vyavahAra utkIrNa nAmavALAne ane paryAyavALAne prasthaka kahe che. saMgrahanA to jene prasthakanA paryAyane prApta karyuM che. tevA dhAnyathI pUrAyela dravya vizeSane prasthaka kahe che. dhAnyathI apUrNa itara dravyathI aviziSTane choDIne naigamathI batAvela arthano saMkoca karanAra hovAthI potAnA nAmanA anvarthapaNAthI siddhi thAya che. A saMgrahanaya vizuddha hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArane ane kAryane nahi karavAnA kALe prasthakane svIkArato nathI, "ahIM artha-kriyAnA bhAvAbhAvathI dravyanA bhedano svIkAra che. tethI RjusUtra matano praveza thAya che, evuM na kahevuM. naigama mata vaDe manAyela arthanA saMkoca mATe kyAMka tevo svIkAra hote chate paNa sarvatra tevA svIkArano abhAva hovAthI RjusUtra matano anupraveza thato nathI. Aje A pramANe artha kriyAne karanAra ane artha kriyAne nahi karanAra evA prasthaka vyaktinA bheda mATe kriyAnA ajanaka evA prasthaka vyaktimAM prasthakatva sAmAnya paNa nathI, evA svIkAramAM koI doSa nathI, RjusUtrane to mAna (mApa) ane meya (mApavA yogya) prasthaka svarUpa che. tenAthI mApavA yogya dhAnya (prasthakathI) dhAraNa kare chate prasthakano vyavahAra thato hovAthI bannemAMthI ekanA abhAvamAM enA bodhano asaMbhava thAya che ane vaLI mApavA yogya padArthathI ArUDha thayelo prasthaka zabdarUpe vyapadeza karavA yogya che. eTale saMgrahanayanA mate meya jemAM ArUDha che te athavA prasthaka jemAM ArUDha che te meya hovAthI prasthaka zabdathI vAcya che. e pramANe ahIM vinigamakano abhAva hovAthI banne sthaLe prasthaka zabdanI zakti hovAthI vyAsajaya yuktipaNe yukta che. to prasthaka vaDe dhAnya apAya che evo prayoga kevI rIte thAya? kAraNa ke, eka ja sthaLe ubhayanA vAcaka evA padathI ekanuM utthApana na thaI zake, AvI zaMkA na karavI. kAraNa ke, vyAsajayavRttipaNuM hovAthI A nayathI kevI paNa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 67 rIte prasthakapadanI zakyatAno avachedaka evA karaNarUpa anupravezanuM paNa vivakSAbhedathI saMbhava che. zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta nayanA mate prasthakanA svarUpane jANanAramAM rahela hovAthI athavA prasthakane karanAramAM rahela hovAthI prasthakanA upayogathI bhinna prasthaka nathI. nizcaya svarUpavALA prasthakano jaDavRttipaNAno ayoga hovAthI bAhya prasthaka paNa anupalabdhinA kALe asatpaNAthI, upayoganA atirekano Azraya karato hovAthI. have vasati daSTAMta kahe che Apa kyAM raho cho ? e pramANe puchAye chate azuddha naigama-vyavahAravAdI lokamAM rahuM chuM ema kahe che. kAraNa ke, adharmAstikAyathI vyApta AkAzatvasvarUpa lokatvanI ja nirUpakatAno avacchedaka sthiti paryAyAtmaka vasati che. tethI zuddha-zuddhatara-zuddhatama svarUpavALA naigama vyavahAravAdIo to krame karIne urdhva-adho-tiryaMglokanA bhedathI bhedAyela sarvatra Apa kyAM raho cho ? ityAdi praznamAM tiryazlokamAM-jaMbudrIpamAM-bharatakSetramAM, tenA dakSiNArdha bhAgamAM athavA pATalIputranagaramAM athavA gharamAM rahuM chuM evA kramathI uttara Ape che. tevI rIte gabhArA paryanta vasatinA viSayavALA naigama-vyavahAranA bhedo che. vizuddhatara naigama vyavahAramAM to raheto vyakti ja vasati che. anyathA nahIM, je ghara vigeremAM haMmezA nivAsapaNAthI A vivakSita che te ghara vigeremAM ja raheto evo A tyAM rahe che tema vyapadeza karAya che. jo vaLI kAraNavazathI anya zerI vigeremAM rahe che. tyAre te vivakSita ghara vigeremAM rahe che evuM ati prasaMga thato hovAthI kahevAtuM nathI. ahIM tevA prakAranA prayogamAM kva ityAdi AkAMkSAnA bAhulya-abAhulyathI karAyela vizuddhi-avizuddhanuM vicitrapaNuM ane vizuddhitarapaNuM che. vyuparata AkAMkSAnA prayogane karanAra hovAthI. saMgrahanaya to saMthArAmAM rahelo ja rahe che ema svIkAre che. kAraNa ke, temAMthI anya ThekANe vas dhAtuno vasavuM e artha ghaTato nathI, anyatra calanAdi kriyAvAn puruSa hoya che. mArgAdimAM thayelA puruSanI jema. RjusUtranaya je AkAza pradezamAM devadatta rahelo te AkAza pradezamAM ja A devadatta vasati kriyAvAn che ema svIkAre che. saMthArAmAM te vasatinA svIkAramAM to gharanA khUNA vigeremAM vasati svIkAra kriyAmAM prasaMga thaze. saMthArAthI avacchinna AkAza pradezomAM saMthAro ja avagADha che. paraMtu devadatta nahi te AkAza pradezomAM paNa te vasatinuM kathana ghaTatuM nathI, kAraNa ke, saMthArAmAM te vasatinuM jo kathana karAya to gharanA khUNA vigere tasati vyavahAra to pratyAsatinA doSathI bhrAMtimUlaka che. teomAM paNa vivakSita vartamAnakAlamAM vasati che. atIta-anAgatakAlamAM nahi. kAraNa ke, atItakAla naSTa thayelo hovAthI ane anAgata anupapanna hovAthI RjusUtranA mate Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH asattva che. zabdanaya vigere traNa potAnAmAM vasati kahe che. kAraNa ke, mukhya evI vasatino sva pradezomAM ja saMbhava che. AkAza pradezo paNa paradravya hovAthI temAM vicArAto evo svasaMbaMdha ghaTato nathI. have pradeza daSTAMta kahe che - temAM naigamanaya dharma-adharma-AkAza-jIva-skandha ane tenA dezo A cha pradeza kahe che, saMgrahanaya dharma vigerene pAMcane pradeza kahe che. paraMtu tenA dezone nahi, kAraNa ke, svadezamAM svano abheda hovAthI jevI rIte dAsa vaDe kharIdAyelo gadheDo mAro ja che. kAraNa ke, dAsa mAro hovAthI. vyavahAranaya jevI rIte dhanamAM pAMca vyaktinuM svAmitva sAdhAraNa hoI zake che. tevI rIte pradezamAM paMcavRttitva hoI zakatuM nathI. kAraNa ke, dareka dravyanA pradeza bhinna che. tethI 'paMvALAM praveza' eTale ke pAMcano prayoga evo na thaI zake. paraMtu pAMca prakAranA pradeza e pramANe kahevuM tema manAya che. RjusUtra kahe che. "paMvidha praza: pAMca prakArano pradeza evuM saMbhavatuM nathI, kAraNa ke, pratyeka evA dharmAdinA pradezone paMcavidhatvanI prApti thAya che. kharekhara prastutamAM (RjusUtra nayamAM) zabdathI vastunI vivakSA thAya che ane zabdathI A pramANe (pratyeka evA dharmAdi pradezonA paMcavidhatvanI prApti thAya te rIte.) ja pratitI thAya che. A pramANe hote chate pradeza paccIsa prakAranA thAya je ayukta che. tethI pradeza bhajanIya che. bhAga karavA yogya che. (dharmanA pradezoadharmanA pradezo e pramANe bhAgathI bhAga karavA yogya che.) eTale ke dharmAstikAyanA pradezo thAya, adharmAstikAyanA pradezo thAya, zabdanaya kahe che - bhajanA vikalpa svarUpa hovAthI pAMcamAMthI koI ekane laIne (A pradeza kono che? dharmA-adharmAstikAyano che e pramANe) vinigamana karavA mATe azakya che mATe je pradeza jeno che e pradeza teno ja che. tevI vyavasthAno lopa thavAno prasaMga Avaze. dharmAstikAya AdinA pradeza, adharmAstikAya vigere svarUpa paNa vikalpapaNAnA prasaMgane pAmato hovAthI, paraMtu dharmA. je pradeza che te dharmA. svarUpa che ane je pradeza dharmA. svarUpa che te dharmAmAM che. e pramANe adharmA. AkAzamAM paNa jANavuM. te pradeza paNa sakala dharmAthI avyatirikta che. kAraNa ke, dharmA. eka dravya svarUpa hovAthI jIvamAM je pradeza che athavA to je jIvAtmaka pradeza che. te nojIva che. kAraNa ke, sakala jIvAstikAya eka dezamAM rahela che. tevI rIte skandhamAM je pradeza che athavA skandhAtmaka pradeza che te noskandha che. samasta jIvAdi astikAmAM ane jIvAdi svarUpavALA pradezanI vRttino asaMbhava hovAthI jIvo ane anyo anaMta hovAthI. samabhirUDha naya kahe che. "uMDe vara (kuMDamAM bora che) ityAdi prayoganI jema (kaMDe saptaryaMtanI jema badare prathamAM che. tethI banne bhinna che evI bheda buddhi thAya che enI jema.) dharmapradezaH (dharmamAM pradeza che.) te prayogamAM paNa bhedabuddhino prasaMga hovAthI (dharmabhinna che, pradeza Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra bhinna che tevI buddhino prasaMga hovAthI.) sapTemyanta samAsane kahenAra evuM vacana na kahevuM, jo ke ghaTe rUpam' ghaTamAM rUpa che. ityAdimAM abheda hovA chatAM paNa saptamI jovAyela che. (ghaTa ane rUpa vacce abheda che to paNa saptamI jovAmAM Ave che.) chatAM paNa bheda ane abheda bannemAM saptamInuM darzana thatuM hovAthI ahIM dharmapradeza e prayogamAM dharma ane pradeza bhinna che ke e viSayamAM saMzayano doSa duHkhe karIne nivArI zakAya che. tethI A prakAre abheda batAvavA mATe 'dharmezA sau pravezaza' e pramANe samAnAdhikaraNa karmadhAraya ja Azraya karavA yogya che. tapuruSa samAsamAM abhedanA bodha mATe padanI lakSaNA Avazyaka che ane karmadhAraya samAsamAM saMsarganA prakArathI abhedano lAbha thato hovAthI lakSaNano abhAva thavA vaDe laghupaNuM thAya che. evaMbhUta nayanA mate to deza-pradeza-kalpanAthI rahita akhaMDa vastu ja sat che. deza ane pradezanI kalpanA to bhrama mAtra che. paraspara nirapekSa evA A nayo durnaya thAya che. vaLI paraspara sApekSa hoya to sunaya thAya che. gaNatarI karavI te saMkhyA, te pramANa svarUpa che. te pramANa svarUpa saMkhyA zabdathI saMkhyA ane zaMkhA ema bannenuM grahaNa che. prAkRtane AzrayIne samAna zabdanA abhidheyane grahaNa kareluM hovAthI che. te pramANa ATha bhedathI che. nAma-sthApanA-dravya-aupamya-parimANa-jJAna-gaNanA-bhAva bhedathI ATha prakAre. ahIM saMkhyA athavA zaMkhA jyAM ghaTe che te tyAM joDavA. nAma Avazyaka ane sthApanA Avazyaka temaja jJazarIra, dravyazaMkha, bhavya zarIra dravya zaMkha sudhI sarva pUrvavat jANavuM ane tadubhAya vyatirikta dravyazaMkha to eka bhavika, baddha AyuSka ane abhimukha nAma gotranA bhedathI traNa prakAranuM che. temAM eka bhavika zaMkha te A pramANe. je jIva marIne tarata pachInA bhAvamAM zaMkha tarIke utpanna thanAra che. te vartamAnano bhava abaddhAyuSka hovA chatAM paNa janmadinathI mAMDIne eka bhavika zaMkha kahevAya che. je bhavamAM varte che te eka bhavamAM utpattine aMtare rahela che eTale te eka bhavika zaMkha kahevAya che. zaMkha prAyogya baMdhAyelA AyuSyavALo baddhAyuSka kahevAya che. zaMkhanA bhavane pAmelA evA je jIvane nAma ane gotra abhimukha che te jIva abhimukha nAmagotra kahevAya. zaMkhanA bhavane pAmela evA jIvane je be karma avazya udayamAM Ave che. kiMindriya jAti vigere ane nIcagotra nAmavALA evA te be karmo jaghanyathI samaya ane utkRSTathI aMtamuhUrta mAtra ja vyavadhAne rahelA hovAthI udayanA abhimukhapaNAne pAmelA nAma ane gotra evA be karma je jIvane che te abhimukha nAmagotra kahevAya. aupamya-upamAthI vastuno bodha thavo te aupabhya saMkhyA ane A upamAna-upameyanA sattvaasattvathI cAra prakAranuM che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH (1) sat padArtha sat padArtha vaDe upamA karAya che. (2) sat padArtha asat padArtha vaDe upamA karAya che. (3) asat padArtha sat padArtha vaDe upamA karAya che. (4) asat padArtha asat padArtha vaDe upamA karAya che. upameya evA tIrthakaranA vakSa Adine upamAna evA kapATa vigerethI jANavuM te pahelo bheda che. nAraka-tirya-manuSya-devonA AyuSya palyopamanasAgaropama vaDe upamita karAya che, palyopama vigere kalpanA mAtra hovAthI asat che (ane nAraka-tiryaMca vigerenuM AyuSya sat che.) tethI bIjo bheda. kisalayapatranI avasthAthI vasaMtaRtunA samaye pAMDapatranI avasthA upamita karAya che. tyAM upamAna tatkAla bhAvi hovAthI sat che ane upameya bhUtapUrva hovAthI asat che. sat evI pAMDupatranI avasthAthI bhaviSyamAM thanAra hovAnA kAraNe asat evI kisalaya patra avasthA jyAre upamita karAya che te trIjo bheda. asat evA khara-viSANa vaDe asat zazaviSANanuM upamAna karavuM te cotho bheda. kAlika zruta-parimANa saMkhyA ane dRSTivAda zruta parimANa saMkhyArUpathI be prakAranI parimANa saMkhyA che. banne paNa paryavAkSarAdi saMkhyAnA bhedathI aneka prakAranI che, te anuyogadvAra vigeremAMthI jANavI. jJAnarUpa saMkhyA te jJAna saMkhyA, je devadatta vigere jeTalA zabda vigerene jANe che te teTalA jANe che. tene jANato evo A abheda upacArathI jJAna saMkhyA che. A ATalA che e pramANe saMkhyA te gaNanA saMkhyA, be vigere svarUpa che. eka to gaNanAnI saMkhyAmAM avataratI nathI. paraMtu eka ghaTa vigere jovAya chate A ghaTa vigere vastu che ema prAyaH pratIti thAya che. paraMtu ekanI saMkhyAnuM viSayatva hotuM nathI athavA to alpa hovAthI levAApavA vyavahArakALe paNa eka vastu prAye koI gaNatuM nathI, te saMkhyaya-asaMkhyaya-anaMta bhedavALI che. saMkhyaka vigere jaghanya bhedathI traNa prakAre che. asaMkheyaka paritA saMkheyaka, yuktA saMkheyaka, asaMkhyayA saMveyaka A traNe prakAra paNa dareka jaghanyAdi traNa bhedanA hovAthI (asaMkhyayaka) nava prakAre thAya che ane vaLI anaMtakanA paritAnaMtaka-yuktA parivaMtaka, anaMtAparinaMtaka ema traNa prakAre che. emAM pahelA benA jaghanyathI traNa bheda ane anyanA jaghanya ane anuSTa bhedathI anaMtaka ATha prakAre che. vistArathI AnuM svarUpa anuyoga dvArathI jANavuM ane bhAvazaMkhA te zaMkhaprAyogya che, tiryagati vigere nAmakarma ane nIcagotra karmane je jIvo vipAkathI bhede che te Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 anuyogadvAra bhAvazaMkhA, saMkhyA zabdathI zaMkhanuM grahaNa thatuM hovAthI guNa pramANathI zaMkha bhedathI kathana che te pramANe dizA sUcana che. atha kramAyAtaM vaktavyatAdvAramAcaSTe-- svaparobhayasamayabhedatastrividhA vaktavyatA // 20 // sveti, adhyayanAdiSu pratiniyatArthakathanaM vaktavyatA, svasamayaH svasiddhAntaH, tasyA''khyAnaM yathA paJcAstikAyAH dharmAdirUpA iti, tathA prajJApanaM yathA gatyapekSAkAraNaM dharmAstikAya ityAdi, tatprarUpaNaM yathA so'saMkhyAtapradezAtmakAdisvarUpa ityAdi, tathA dRSTAntadvAreNa darzanaM yathA gatimatAM matsyAdInAM gatyupaSTambhakaM jalamityAdi, evamupanayadvAreNa nidarzanam-yathA tathaivaiSo'pi gatimatAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhaka ityAdi, ityevaMrUpato yathAsambhavamarthakathanaM svasamayavaktavyatA, parasamayavaktavyatA tu yasyAM parasamaya AkhyAyate prajJApyate prarUpyate darzyate nidarzyate sA / yathA nAstikAnAmAptena pRthivyAdipaJcamahAbhUtA loke vidyante nAnye, ta eva kAyAkArapariNatAzcidrUpajIvavyapadezamaznuvate nAtiriktaH kazcitparalokagAmI jIvaH bhUtAnAmeSAM vinAza eva jIvasya vinAza ityAdirUpeNa kathanaM parasamayavaktavyatA / svasamayaH parasamayazca yatrAkhyAyate yathA gRhamAvasanto gRhasthAH, vanamAvasantastApasA AraNyAH pravrajitAzca zAkyAdayaH, matamidamasmadIyamAzritAssarvaduHkhebhyo vimucyanta iti sAMkhyAdayo yadA pratipAdayanti tadeyaM parasamayavaktavyatA bhavati, yadA tu jainastadA svasamayavaktavyatA, tatazcAsau svasamayaparasamayavaktavyatocyata iti bhAvaH // 20 // have kramathI Avela vaktavyatA dvArane kahe che - sva samaya-parasamaya-ubhaya samayanA bhedathI traNa prakAranI vyaktavyatA che. adhyayana vigere pratiniyata arthanuM kathana te vyaktavyatA, sva samaya eTale ke sva siddhAMta tenuM kathana karavuM te sva siddhAMta vaktavyatA jevI rIte paMcAstikAya dharma vigere svarUpa che, tevuM jANavuM jevI rIte gatimAM apekSA kAraNabhUta evo dharmAstikAya che. ityAdi tenI prarUpaNA karavI te asaMkhyAta pradezAtmaka svarUpa che, vigere tevI rIte daSTAMta dvArA darzana karavuM te A rIte gatimAnuM evA matsya vigerene gati karavAmAM sahAyabhUta jala che, vigare have upanaya dvArA nidarzana karyuM, jevI rIte jaLa vigere che, tevI rIte A paNa (dharmAstikAya) gativALA evA jIva pugalone gatimAM upaSTabhaka che vigere, svarUpathI saMbhava hoya te rIte arthanuM kathana karavuM te sva samaya vaktavyatA. je vyaktavyatAnA kathanamAM para siddhAMta kahevAya che, jaNAvAya che, prarUpaNa karAya che, batADAya che ane nidarzana karAya che, te para samaya vaktavyatA. jevI rIte nAstikonA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sUtrArthamuktAvaliH matathI pRthvI vigare paMcamahAbhUta lokamAM che. bIjA koI nahi ane teo ja gatinA AkAre pariNAma pAmelA cit svarUpavALA jIvanA bIjA dezane pAme che. anya koI paralokagAmI jIva che nahi, A pAMca mahAbhUtono vinAza eTale ja jIvano vinAza che. ityAdi svarUpathI kathana karavuM te parasamaya vaktavyatA. sva samaya ane parasamaya jyAM kahevAya che te ubhaya samaya vaktavyatA che. jema ke gharamAM rahetA gRhastho kahevAya che. vanamAM rahetA tApasI AraNyo, pravrajita thayelA zAkyAdi che. amArA A matane Azrita loko sarva duHkhothI vimukta thAya che. e pramANe sAMkhya vigere jyAre pratipAdana kare che tyAre A parasamaya vaktavyatA thAya che. jayAre vaLI jaina A pratipAdana kare che tyAre svasamaya vaktavyatA che. tethI A svasamaya-parasamaya vaktavyatA che e pramANe bhAva che. atha nayairvaktavyatAM vicArayati-- naigamasaGgrahavyavahArANAM trividhA vaktavyatA // 21 // naigameti, naigamasyAnekagamatvAd vyavahArasya lokavyavahAraparatvAt saGgrahasya sAmAnyavAdinaigamAntargatatvAcca vaktavyatAyAstraividhyamapyete svIkurvantIti bhAvaH // 21 // have nayothI vaktavyatAne vicAre che - naigama-saMgraha ane vyavahArathI vaktavyatA traNa prakAre che. naigama anekagama svarUpa hovAthI, vyavahAra lokavyavahAramAM tatpara hovAthI ane saMgraha sAmAnyavAdI evA naigamamAM aMtargata hovAthI vaktavyatAnA trividhapaNAne e svIkAre che. RjusUtrAdikamAzrityAha-- RjusUtrasya dvividhA zabdanayasya tvekA // 22 // RjusUtrasyeti, vizuddhataro hi RjusUtraH svasamayaparasamayavaktavyatArUpAM dvividhAmeva vaktavyatAmicchati, tRtIyabhedasya dvividheSvevAntarbhAvasambhavenAsattvAnna traividhyaM vaktavyatAyA iti, zabdanayasya tu zabdasamabhirUdvaivaMbhUtarUpasya zuddhatamatvenaikavidhatvameva vaktavyatAyAssammatatvam / nAstyevAtmetyAdyanarthapratipAdakatvena parasamayasyAnarthakatvena nAstyeva parasamayavaktavyatA, Atmana eva hyabhAve kasya nAstIti pratiSedhaH kriyate, atyantAnupalabdhyA nAstyevA''tmetyapi na samyak, tadguNasya jJAnAderupalabdheH yuktivirodhAccaikAntakSaNabhaGgAderasadbhUtatvameva, ityevameteSAM mithyAdarzanatvena nAsti parasamayavaktavyatA, syAtpadalAJchanasApekSatve caiSAM svasamayavaktavyatAntarbhAva eveti / / 22 / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 anuyogadvAra RjusUtra vigerene Azrayine kahe che - RjusUtra nayane vaktavyatA be prakAre che ane zabdanayane to eka prakAre che. RjusUtra vizuddhatara hovAthI svasamaya vaktavyatA ane parasamaya vaktavyatAne ja icche che. trIjo ubhaya samaya vaktavyatA bheda banne prakAramAM ja aMtarbhAvinA saMbhavathI asatu thAya che. tethI vaktavyatA trividha nathI. vaLI zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta svarUpavALo evo zabdanaya gurutama hovAthI tene vaktavyatAnuM ekavidhapaNuM saMbhave che. "AtmA che ja nahi vigere anarthanuM pratipAdana karanAro hovAthI para samaya anarthaka che. tethI para samaya vaktavyatA nathI. kharekhara AtmAnA ja abhAvamAM nAsti e pramANeno pratiSedha kone karAya ? atyaMta anupalabdhithI AtmA ja nathI. e pramANe paNa samyapha nathI, kAraNa ke, tenA guNa svarUpa evA jJAnAdinI upalabdhi thAya che ane yuktithI virodha che. ekAMtakSaNabhaMgI vigere asat che. A pramANe A mithyAdarzana hovAthI para samaya vaktavyatA nathI ane yAt pada svarUpa lAMchanathI sApekSapaNAmAM A badhAno svasamaya vaktavyatAmAM aMtarbhAva thAya ja che. athAvazyakamAzrityArthAdhikAraM nirUpayati-- sAvadhaviratyutkIrtanaguNavatpratipattiskhalitanindAvraNacikitsAguNadhAraNAbhirAvazyakasyArthA-dhikArASSaT // 23 // sAvadhaviratIti, yo yasya sAmAyikAdhyayanasyAtmIyo'rthastadutkIrtanaviSayo'rthAdhikAraH, Avazyakasya SaDvidhArthAdhikArayogAt SaDadhyayanAni, tatra sAmAyikalakSaNaM prathamamadhyayanaM, tatra prANAtipAtAdisarvasAvadyayogaviratirAdhikAraH, krodhAdayazcatvAro'vadyaM, teSAM sarvAvadyahetutayA kAraNe kAryopacArAt, tenAvadyena saha yo yogo vyApArastasmAdviratirityarthaH / caturviMzatistavarUpaM dvitIyamadhyayanaM, tatra tIrthaMkarANAM guNotkIrtanamarthAdhikAraH, pradhAnakarmakSayakAraNatvAt labdhabodhivizuddhihetutvAt punarbodhalAbhaphalatvAt sAvadyayoga-viratyupadezakatvenopakAritvAcca / tRtIyaM vandanAdhyayanaM tatra guNavatpratipattirAdhikAraH, vratapiNDavizuddhyAdirUpamUlottaraguNavato vandanAdikaraNaM puSTAlambane'guNavato'pi vandanAdikaraNaJceti / caturthe pratikramaNe skhalitanindA'rthAdhikAraH, mUlottaraguNeSu pramAdAcIrNasya pratyAgatasaMvegasya jantovizuddhyamAnAdhyavasAyasyAkAryamidamiti bhAvayato nindetyarthaH / kAyotsargAkhye paJcame'dhyayane vraNacikitsA'rthAdhikAraH, cAritrapuruSasya yo'yamaticArarUpo bhAvavraNastasya dazavidhaprAyazcittabheSajena cikitsApratipAdanamityarthaH / SaSThe tu pratyAkhyAnAdhyayane guNadhAraNA'rthAdhikAraH, niraticAraM mUlottaraguNapratipattidhAraNAprarUpaNamityarthaH / arthAdhikAraH pratipadamanuvarttate, vaktavyatA tu dezAdiniyateti vizeSaH // 23 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 have Avazyakane Azrayine arthAdhikAranuM nirUpaNa kare che - sAvadyavirati-utkIrtana-guNavattpatipatti-skhalitaniMdA-vraNacikItsAguNadhAraNA A cha bhedathI sUtrArthamuktAvaliH AvazyakanA adhikAro cha che. je arthAdhikAra sAmAyika adhyayanA potAnA arthane utkIrtananA viSayavALo che, cha prakAranA arthAdhikAranA yogathI AvazyakanA cha adhyanano che. tyAM sAmAyika svarUpa prathama adhyayana temAM prANAtipAta vigerene sarva sAvadya yogathI virati svarUpa arthAdhikAra che. krodha vigere cAra avadya che. je kAraNathI te cAre ya sarva avaghanA kAraNa che. kAraNamAM kAryano upacAra karela che. te avadya sahita yoga=vyApArane sAvaghayoga tenAthI virati te sAvaghayoga virati. - caturviMzati stavarUpa bIjuM adhyayana che, temAM tIrthaMkaronA guNonuM utkIrtana svarUpa arthAdhikAra che. kAraNa ke te karmakSayanuM pradhAna kAraNa che. prApta thayela bodhinI vizuddhinuM kAraNa che. punarbodhilAbhanA phaLavALuM che. sAvadya yogathI viratanA upadeza tarIke upakArI che. * trIjuM vaMdana adhyayana che. te guNavat pratipattithI arthAdhikAra che. vrata-piMDavizuddhi svarUpa mUla ane uttaraguNavALAne vaMdana vigere karavuM. zreSTha (puSTa) AlaMbanamAM aguNavALAne paNa vaMdana karavuM. cothA Avazyaka evA pratikramaNamAM skhalita evA arthAdhikAra che. vizuddha adhyavasAyavALAne A akArya che. e pramANe vicAra evA mUla-uttaraguNamAM pramAdane AcarelA, pharI AvelA saMvegavALA evA prANInI (potAnI) niMdA svarUpa che. - kAryotsarga nAmanA pAMcamA adhyayanamAM vraNa cikitsA arthAdhikAra che. cAritra puruSane A aticAra svarUpa bhAvavraNa che. tenI daza prakAranA prAyazcitta rUpI auSadhathI cikItsAnuM pratipAdana karavA svarUpa che. - chaThThA pratyAkhyAna nAmanA adhyayanamAM guNadhAraNA arthAdhikAra che. niraticAra evA mUlauttaraguNonI svIkAra svarUpa dhAraNAnI prarUpaNA che. arthAdhikAra dareka padamAM anusare che. vaktavyatA to dizAdimAM niyata che eTaluM vizeSa che. athAntimaM zAstrIyabhedaM samavatAramAha- nAmAdibhissamavatAraH SaDdhA // 24 // nAmAdibhiriti, AdinA sthApanAdravya kSetrakAlabhAvAnAM grahaNam / avirodhena varttanaM samavatAraH, vastUnAM svaparobhayeSvantarbhAvacintanamiti yAvat sa SoDhA nAmAdibhiH / bhavyazarIradravyasamavatAraM yAvatprAgvadUhanIyaM / tadubhayavyatiriktazcAtmasamavatAraparasamavatAratadu Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra bhayasamavatArabhedatastrividhaH / ayaM bhAvaH, nikhilAni dravyANyAtmasamavatAreNa nizcayatazcintyamAnAni AtmabhAve svakIyasvarUpa eva vartante, teSAM tato'vyatirekAt, vyavahAratastu parasamavatAreNa parabhAve samavataranti yathA kuNDe badarANi, tadubhayasamavatAreNa ca svAtmabhAve parasmiMzca vartate, yathA kaTakuDyadehalIpaTTAdisamudAyAtmake gRhe stambho varttate, AtmabhAve ca tathaiva darzanAt / kuNDe badarANItyatra parabhAve samavatAravarNanaM svAtmabhAve vartamAnatAyA vivakSAmakRtvaiva, kuNDAdau vartamAnAnAM badarAdInAM svAtmanyapi vRtteH| zuddhastu parasamavatAro nAstyeva tasmAdvastutastadubhayavyatiriktadravyasamavatAro dvividha eva / kSetrasamavatAro'pi Atmatadubhayabhedena dvividhaH, bharatAdInAM lokaparyantAnAM kSetravibhAgAnAM yathApUrvaM laghupramANasya yathottaro bRhatkSetre samavatAro bhAvyaH, atrApi sarveSAM kSetravibhAgAnAM svasvarUpe'vasthAnamAtmasamavatAraH, evaM kAlasamavatAro'pi dvividho laghubhUtasamayAdikAlavibhAgasya bRhati kAlavibhAge AvalikAdau samavatAraH svaparasamavatAraH svasminneva samavatArastu AtmasamavatAraH / bhAvasamavatAro'pi dvividhaH, krodhasya mAne samavatAro vinA'haMkAraM krodhAsaMbhavA, mAnavAneva kila kupyati, mAnasya mAyAyAM, kSapaNakAle mAnadalikasya mAyAyAM prakSipya kSapaNAt, mAyAyA lobhe, asyA api tathAtvAt, lobhasya rAge, lobhAtmakatvAdrAgasya, rAgasya mohe, tasya mohavizeSatvAt, mohasyASTasu karmaprakRtiSu, mohasya karmaprakAratvAt, tAsAmapi audayikAdiSaDbhAveSu, tAsAM tadbhAvavRttitvAt, bhAvAzca jIve, tadAzritatvAt, jIvo'pi jIvAstikAye, tadbhedatvAt, so'pi samastadravyasamudAye samavatarati dravyabhedatvAt / ete sarve'pyAtmasamavatAreNAtmabhAveSu samavatarantIti // 24 // aMtima zAstrIya bheda evA samavatArane kahe che - nAma vigerethI samavatAra cha prakAre che. nAma vigeremAM Adi zabdathI sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvanuM grahaNa karavuM. A virodhathI vartavuM te samavatAra, vastuone sva-para ane ubhayamAM AMtarbhAvanuM ciMtana te samavatAra che. te nAma vigerenA bhedathI cha prakAre che. bhavya zarIra dravya samavatAra sudhI pahelAnI jema jANavuM. tadubhaya vyatirikta samavatAra traNa bhedathI che. AtmasamavatAra, parasamavatAra ane ubhaya samavatAra A bhAva che. sarva dravyo Atma samavatArathI nizcayathI vicAratA AtmabhAvomAM potAnA svarUpe ja rahe che. (varte che.) kAraNa ke, te sarva dravyo AtmAthI avyatirikta che. vyavahArathI to parasamavatArathI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sUtrArthamuktAvaliH para bhAvamAM samavatare che. jevI rIte kuMDamAM bora ane tadubhaya samavatArathI sva AtmabhAvamAM ane paramAM varte che. jevI rIte chata vigerenA samudAya svarUpa evA gharamAM thAMbhalo che. AtmabhAvamAM paNa tevI rIte dekhAya che. kuMDe badarANi e prayogamAM parabhAvamAM samavatAranuM varNana svaAtmabhAvamAM vartamAnanI vivakSAne nahi karIne ja thAya che. kuMDa vigeremAM rahela badarI vigerenuM potAnAmAM vRtti hovAthI zuddha samavatAra che ja nahi te kAraNathI vAstavika rIte to ubhaya vyatirikta samavatAra be prakAre ja che. kSetra samavatAra pama Atma ane tadubhayanA bhedathI be prakAre che. bharata vigere loka vigere kSetra vibhAgonuM pUrva-pUrva evA laghu pramANanuM uttarottara evA bRhat kSetramAM samavatAra vicAravo, ahIM paNa sarva kSetra vibhAgonuM svarUpamAM avasthAna te Atma samavatAra jANavo. A pramANe kAlasamavatAra paNa be prakAre che. laghu evA samaya vigere kAla vibhAgano bRhad evA AvalikA vigeremAM samavatAra thavo te sva para samavatAra, potAnAmAM ja samavatAra thavo te Atma samavatAra, bhAva samavatAra paNa be prakAre che. krodhano mAnamAM samavatAra thayo, kAraNa ke ahaMkAra vinA krodhano asaMbhava che. kharekhara mAnavALo vyakti kopa kare che. e rIte mAnano mAyAmAM samAvatAra thayo, kSaya thavAnA kAle mAnanA dalikane mAyAmAM nAMkhIne kSaya thato hovAthI, e pramANe mAyAno lobhamAM, A viSayanu paNa tevI rIte jANavuM (kSaya thavAnA kAle mAyAnA dalikane lobhamAM nAMkhIne kSaya karavo.) e pramANe lobhano rAgamAM samavatAra kAraNa ke rAga e lobhAtmaka che. e pramANe rAgano mohamAM samavatAra, rAga e moha vizeSa ja che. mohano ATha karma pravRtiomAM samavatAra, kAraNa ke, moha e karmano prakAra che. ATha karma prakRtiono paNa audayika vigere pabhAvamAM samavatAra, kAraNa ke te ATha prakRttio audayika vigere bhAvamAM rahelI che. audayika Adi bhAvo jIvamAM samavatare che. kAraNa ke audayikAdi bhAvo jIvanA Azrita che. jIva paNa jIvAstikAyamAM samavatare che. jIva-jIvAstikAyano bheda che. jIvAstikAya paNa samasta dravya samudAyamAM samavatare che. kAraNa te jIvAstikAya dravyano bheda che. A sarve paNa Atma samavatArathI AtmabhAvamAM samavatare che. A pramANe zAstrIya cha prakAravALA evA upakramanuM nirUpaNa karIne AnupUrvInA bhedanI aMdara rahelA dravyAnupUrvInuM nirUpaNa karavA AraMbha kare che. itthaM zAstrIyaM SaDvidhaM nirUpyAnupUrvIbhedAntargatAM dravyAnupUrvI nirUpayitumupakramate-- aupanidhikyanaupanidhikIbhedA vyatiriktadravyAnupUrvI // 25 // aupanidhikIti, prasiddha nAmasthApanAnupUyauM, dravyAnupUrvyapi Agamato noAgamatazca, yasya kasyacidAnupUrvItipadaM zikSitaM sthitaM jivAdi ca sa ca jIvo'nupayuktastadA sa dravyAnupUrvI AgamataH, noAgamato dravyAnupUrvI ca jJazarIrabhavyazarIratadubhayavyatirikta Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra bhedatastrividhA, AnupUrvIpadAbhijJasya jIvavimuktaM zarIramatItAnupUrvI bhAvasya kAraNatvAtsamprati sarvathA''gamarahitatvAcca noAgamato jJazarIradravyAnupUrvI, Agamini kAle jinopadiSTena bhAvenAnupUrvItipadaM zikSiSyate, idAnIntu tatra vapuSiAgamAbhAvena noAgamata bhavyazarIradravyA''nuparvI / etadubhayavyatiriktA ca dravyAnupUrvI aupanidhikyanaupadhika ceti dvidhA, nidhAnaM nidhirnikSepo nyAso viracanA prastAraH sthApaneti paryAyAH, upa sAmIpyena nidhirupanidhiH vivakSita ekasminnarthe pUrvaM vyavasthApite tatsamIpa evAparAparasya pUrvAnupUrvyAdikrameNa yannikSepaNaM sa upanidhiH saH prayojanaM yasyA AnupUrvyAH saupanidhikI, sAmAyikAdhyayanAdivastUnAM pUrvAnupUrvyAdiprastAraprayojanA''nupUrvI anaupanidhikItyucyate / pUrvAnuparvyAdikrameNAviracanaM prayojanaM yasyA ityenaupanidhikI, yasyAM pUrvAnupUrvyAdikrameNa viracanA na kriyate sA tryAdiparamANuniSpannaskandhaviSayA AnupUrvI anaupanidhikItyucyate / nanu paripATirAnupUrvI, anaupanidhikI cAnupUrvI tryaNukAdiko'nantANukAvasAna ekaika: skandho'bhipretaH, na ca skandhagatatryAdiparamANUnAM niyatA kAcit paripATirasti teSAM viziSTaikapariNAmapariNatatvAt, tathAca kathamatrAnupUrvItvamiti cetsatyam, teSAmAdimadhyAvasAnabhAvena niyataparipATyA vyavasthApanayogyatAsadbhAvAt, tadAzrayeNAnupUrvItvAvirodhAt // 25 // aupanidhikI ane anaupanidhikI evA be bhedavALI jJazarIra-bhavya zarIrathI vyatirikta dravyAnupUrvI che. 77 nAma-sthApanA-AnupUrvI prasiddha che. dravyAnupUrvInA Agamata ane noAgamata be bheda che. je koIne AnupUrvI evuM pada zIkhavADAyuM ane jIvAdi sthira thayuM ane te jIva upayoga rahita hoya tyAre Agamata dravyAnupUrvI che ane noAgamata dravyAnupUrvI jJazarIra-dravyaza2I2 ane tadubhaya vyatirikta bhedathI traNa prakAre che. AnupUrvI padane jANanArA vyaktinuM, jIvathI mukAyeluM evuM zarIra atItAnupUrvI bhAvanuM kAraNa hovAthI ane hamaNA sarvathA Agamarahita hovAthI noAgamathI dravyAnupUrvI che. AgAmi kALamAM jina vaDe upadezAyelA bhAvathI AnupUrvI evuM pada zIkhaze atyAre to e zarIramAM Agamano abhAva hovAthI noAgama bhavya zarIra dravyAnupUrvI che. A bannethI vyatirikta dravyAnupUrvI aupanidhikI ane anaupanidhikI be bhedavALI che. nidhAna-nidhi-nikSepa-nyAsa-vizyanA-prastAra - sthApanA yA jadhA paryAyavAyi zabdoM che. samIpapaNAthI sthApavuM te upanidhi, vivakSita evA eka arthamAM pUrve sthapAyela chate tenA samIpamAM ja aparaapara pUrvAnupUrvI kramathI je sthApavuM te upanidhi te upanidhi prayojana che je AnupUrvInuM te aupanidhikI, sAmAyika adhyayana vigere vastuonI pUrvAnupUrvI vigere sthApanAnA prayojanavALI AnupUrvI te anaupanidhikI kahevAya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH pUrvAnupUrvI vigere kramathI racavAnuM jenuM prayojana che te anaupanidhikI, je AnupUrvImAM pUrvAnupUrvI kramathI racanA karAtI nathI, traNa vigere paramANuthI niSpanna kaMdhanA viSayavALI AnupUrvI anaupanidhinI ema kahevAya che. AnupUrvI eTale paripATI, anaupanidhinI AnupUrvI RNuka vigere anaMtAnuka sudhInA eka eka skalparUpe abhipreta che. skandhanI aMdara rahela traNa vigere paramANunI niyata koI paripATI che nahi, kAraNa ke, teo viziSTa eka pariNAmathI pariNata thayela che. tethI tevI rIte ahIM AnupUrvItva tevI rIte thAya, tamArI vAta satya che. AdI-madhya ane anaMtAbhAvathI niyata paripATIthI teomAM vyavasthApananI yogyatAno sadbhAva che. tenA AzrayathI AnupUrvItvano virodha nathI. atha bahutaravaktavyatvAdAdAvanaupanidhikImAha-- anaupanidhikI dvedhA naigamavyavahArayoH saGgrahasya ca // 26 // anaupanidhikIti, asyAM AnupUrvyA nayavaktavyatAzrayaNAdravyAstikanayamatena naigamavyavahArasaMmatA saGgrahasaMmatA ceti dvaividhyaM bhavatIti bhAvaH, paryAyavicArasyAprakAntatvena paryAyAstikamatena tasyA anirUpaNAditi // 26 // have ghaNuM kahevAnuM hovAthI pahelA anaupanidhinI kahe che - nigamavyavahAranI anaupanidhikI ane saMgrahanI anaupanidhikI ema anaupanidhinI be prakAre che. A AnupUrvI navaktavyatAnA AzrayathI dravyAstikAya nayanA mate naigama-vyavahArane saMmata ane saMgrahane saMmata ema be prakAra che. paryAya vicAra prastuta nahi hovAthI paryAyAstika mate tenuM nirUpaNa nathI. tatra naigamavyavahArasammatAmAdyAmAha-- prathamA'rthapadaprarUpaNatAbhaGgasamutkIrtanatAbhaGgopadarzanatAsamavatArAnugamabhedAt pathA rA prathameti, naigamavyavahArasammatA'naupanidhikI dravyAnupUrvItyarthaH / paJcadheti, arthapadaprarUpaNatA bhaGgasamutkIrtanatA bhaGgopadarzanatA samavatAro'nugamazceti paJcavidha ityarthaH, uktadravyAnupUrvyA uktanayadvayamatena svarUpasya nirUpaNAditi bhAvaH // 27 // tyAM naigamavyavahAra saMmata evI pahelA anopanidhikI kahe che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 anuyogadvAra artha pada prarUpaNatA-bhaMga samutkIrtanatA-bhaMga upadarzanatA-samavatAra ane anugAmanA bhedathI naigamavyavahAra saMmata anaupanidhinI pAMca prakAre che. naigama vyavahAra saMmata anaupanidhitI dravyAnupUrvIno naigama ane vyavahAra e be nayanA svarUpathI nirUpaNa karela che. sUtramAM darzAvela pAMca prakAre arthapada prarUpaNatAne kahe che. arthapadaprarUpaNatAmAha-- saMjJAsaMjJikathanamarthapadaprarUpaNatA // 28 // saMjJeti, AnupUrvyAdipadaM saMjJA saMjJI tryaNukaskandhAdiH, tayoH kathanaM yathA paramANutrayaghaTitastripradezakaH skandhaH AnupUrvItyucyate catuHpradezikasskandha AnupUrvItyucyate, evameva dazapradezikaH skandhaH saMkhyeyapradeziko'saMkhyeyapradeziko'nantapradezikazca skandha AnupUrvItyucyate, paramANvantarAsaktaH paramANureko'nAnupUrvItyucyate dvipradezikazcAvaktavyakamityucyate bahavastripradezikAdayaH skandhA AnupUrvyaH, bahavazcaikAkinaH paramANavo'nAnupUrvyaH, bahavo vyaNukaskandhA avaktavyakAnItyevaMrUpAsaMjJAsaMjJisambandhakathanamarthapadaprarUpaNateti bhAvaH / AdimadhyAntarUpAnukramasya yatra sambhavassa evAnupUrvIzabdavAcyaH, sa ca tripradezikAdiskandharUpa eva, naikaH paramANustatrAdimadhyAntavyavahArAbhAvAt, nApi vyaNukaskandhaH, tatrApi madhyavyavahArAbhAvAt, AditvaM hi yasmAt paramasti na pUrvaM tattvam / antatvaM ca yasmAt pUrvamasti na paraM tattvam / madhyatvaJcAdyantayorantaratvam / yadyapi vyaNukaskandhe sampUrNagaNanAnukramAbhAve'pi paramANudvayasya parasparaM pUrvapazcAdbhAvasya sattvenAnupUrvItvaprasaGgazaGkA syAttathApi madhyasya kasyacidabhAvenAsAMkaryeNa pUrvapazcAdbhAvo'siddha eva, parasparApekSayA pUrvapazcAdbhAvasya sattvAdeva na vyaNukaskandhasyAnAnupUrvItvamapi, tasmAdAnupUrvItvenAnAnupUrvItvena vA vaktumazakyatvenAvaktavyaka eva vyaNukaskandhaH / yadyapi ca saMjJAsaMjJisaMbandhakathanarUpAyA ekavacanamAzritya tripradezikAdiskandha AnupUrvItyevamabhidhAnAdevArthapadaprarUpaNAyA niSpannatvAttriprAdezikAH skandhA AnupUrva ityAdibahuvacananirdezo vyarthastathApi AnupUrvyAdidravyANAM pratibhedamanantavyaktikhyApanArthaM naigamavyavahArayoritthaMbhUtAbhyupagamapradarzanArthaJca tannirdezaH / atra tryaNuka-caturaNukAdInyAnupUrvIdravyANyanAnupUrvyavaktavyaka dravyebhyo bahUni, tebhyo'nAnupUrvIdravyANyalpAni, tebhyo'pyavaktavyakadravyANyalpatarANIti bodhyam / arthapadaprarUpaNatAyA bhaGgasamutkIrtana prayojanaM, akRte saMjJAsaMjJinirUpaNe saMjJAmantareNa nirviSayANAM bhaGgAnAM nirUpayitumazakyatvAditi // 28 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH saMjJAsaMgninuM kathana te arthapada prarUpaNatA che. AnupUrvI vigere pada te saMjJA che ane caNaka skandha vigere te saMjJI che ane te bannenuM kathana jema ke traNa paramANuthI ghaTita te tripradezika skandha AnupUrvI ema kahevAya che. e pramANe catupradezakaH AnupUrvI kahevAya che. e ja pramANe daza pradezikaH skandha, saMkhyaka pradezika, asaMkhyaka pradezika-anaMta pradezika skandha AnupUrvI kahevAya che. bIjA paramANuthI rahita ekalo paramANu te anAnupUrvI kahevAya che ane ddhipradezika avaktavyaka kahevAya che. ghaNA tripradezika skandho te AnupUrvI kahevAya che ane ghaNA ekalA paramANuo te anAnupUrvIo kahevAya che ane ghaNA caNaka skaMdho te "avejIni ' avaktavyo kahevAya che. e pramANe saMjJA-saMjJInuM kathana te arthapada prarUpaNatA che. jayAM Adi-madhya-aMta svarUpa anukramano saMbhava che te ja AnupUrvI zabdathI vAcya che ane te tripradezika skaMdha vigere svarUpa ja che. paraMtu eka paramANuM nahi, kAraNa ke, eka paramANamAM Adi-madhya-aMtanA vyavahArano abhAva che. ema layaNuka skandha paNa nahi, kAraNa ke tyAM paNa madhyama vyavahArano abhAva che. jenAthI paramAM koI che. paraMtu pUrvamAM koI nathI te Adi ane takSaNa te Aditva ane jenAthI pUrvamAM koI che. paNa paramAM koI nathI te aMta, tapaNu te anaMtatva Adi ane aMta e bannenI vaccepaNuM te madhyatva, jo ke saMpUrNa gaNanA anukramanA abhAvavALA evA paNa hayaNuka skandamAM be paramANuono paraspara pUrva pazcAd vidyamAna bhAva hovAthI AnupUrvItvanA prasaMganI zaMkA thAya to paNa koI madhyano abhAva hovAthI asAMryathI pUrva-pazciAdbhAva prasiddha ja che ane parasparanI apekSAthI pUrva pazcAdbhAva vidyamAna hovAthI dhayaNuka skandhanuM anAnupUrvItva paNa nathI. te kAraNathI AnupUrvArUpe athavA anAnupUrvArUpe kahevAne azakya hovAthI dhayaNaka skandha avaktavyaka ja che. jo ke eka vacanane Azrayine tripradezika skanya AnupUrvI e pramANe kahevAthI ja saMjJAsaMzinA kathananA svarUpavALI artha pada prarUpaNatA niSpanna thaI jatI hovAthI tripradezika skandhoe AnupUrvIo kahevAya che. ityAdi bahuvacanano nirdeza vyartha che, to paNa AnupUrvI dravyonA dareka bheda anaMta vyakti svarUpa che. ema kahevA mATe ane naigama vyavahAramAM A pramANeno svIkAra batADavA mATe bahuvacanano nirdeza che. ahIM caNaka-caturaNuka vigere AnupUrvI dravyo-anAnupUrvI ane avaktavyakathI ghaNA che te AnupUrvI dravyothI anAnupUrvI dravyo alpa che ane anAnupUrvI dravyo karatA paNa avaktavyaka dravyo alpatara che ema jANavuM. artha pada prarUpaNatAnuM prayojana bhaMga samutkIrtana che. kAraNa ke saMjJA-saMzinuM nahi karAya chate saMjJA vinA viSayavinAnA bhaMgonI nirUpaNa karavAne azakya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra keyaM bhaGgasamutkIrtanatetyatrAha - padasambandhipratyekasaMyuktavikalpavarNanaM bhaGgasamutkIrtanatA // 29 // padasambandhIti, AnupUya'nAnupUrvyavaktavyakapadaniSpannAnAM sambhavinAM pratyekabhaGgAnAM vyAdisaMyogajabhaGgAnAJca samuccAraNaM bhaGgasamutkIrtanatetyarthaH, tatphalantu bhaGgopadarzanatA, vAcakamantareNa vAcyasya kathayitumazakyatvAditi // 29 // A bhaMga samutkIrtana zuM che te kahe che - padothI thayelA dareka saMyukta vikalponuM varNana te bhaMga samutkIrtanatA che. AnupUrvaanAnupUrvI - avaktavyaka padathI thayelA dareka bhAMgAonuM ane dvi vigere bhAMgAonA saMyogathI bhAMgAonuM samuccAraNa=varNana te bhaMga samutkIrtanatA che. bhaMga samutkIrtanatAnuM phaLa bhaMgopadarzanatA che. kAraNa ke vAcaka vinA vAcya kahevAne azakya che. atha bhaGgopadarzanatAM pratipAdayati-- varNitabhaGgAnAmarthena pratyekaM pradarzanaM bhaGgopadarzanatA // 30 // varNiteti, pUrvaM samutkIrtitAnAM bhaGgAnAM svavAcyena tryaNukAdyarthena saha pratyekamupadarzanaM bhaGgopadarzanatA, bhaGgasamutkIrttanatAyAM hi padamAzrityaiva kevalaM pratyekaM vA vyAdisaMyogajA vA bhaGgAH kathyante, yathA'styAnupUrvI, astyanAnupUrvI astyavaktavyakaM, santyAnupUrvyaH, santyanAnupUrvyaH santyavaktavyakAnIti pratyekaM SaDbhaGgAH / astyAnupUrvI cAnAnupUrvI ca, astyAnupUrvI cAnAnupUrvyazca, saMtyAnupUrvyazcAnAnupUrvI ca, santyAnupUrvyazcAnAnupUrvyazcetyAdi / bhaGgopadarzanatAyAJcaita eva bhaGgAH svavAcyairathairucyante yathAtripradezikaH skandha AnupUrvI, paramANupudgalo'nAnupUrvI, dvipradeziko'vaktavyakaH, tripradezikA AnupUrvyaH, paramANupudgalA anAnupUrvyaH, dvipradezikA avaktavyakAH, tripradezikazca paramANupudgalazcAnupUrvI cAnAnupUrvI ca / tripradezikazca paramANupudgalAzcAnupUrvI cAnAnupUrvyazca, tripradezikAzca paramANupadgalazcAnupUrvyazcAnAnupUrvI ca / tripradezikAzca paramANupudgalAzcAnupUrvyazcAnAnupUrvyazcetyAdi / evaMrUpeNa bhaGgAnAM sArthAnAM varNanaM bhaGgapradarzanateti bhAvaH // 30 // have bhaMga upadarzanatAne kahe che - varNana karAyelA bhaMgonuM dareka arthathI pradarzana te bhaMgopadarzanatA, pUrve samutkIrtana karAyelA=varNana karAyelA bhAgonuM svavAcya evA traNakAdi artha sAthe pratyekanuM upadarzana te bhaMgopadarzanatA, bhaMga samutkIrtanamAM kevala pratyeka padane Azrayine athavA dvi vigare saMyogathI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8ra sUtrArthamuktAvaliH bhAMgA kahevAya che. jema ke AnupUrvI che, anAnupUrvI che, avaktavyaka che. AnupUrvIo che - anAnupUrvIo che - avaktavyako che, A pramANe pratyeka evA cha bhAMgA che. AnupUrvI ane anAnupUrvI che. AnupUrva ane anAnupUrvIo che. AnupUrvIo ane anAnupUrvI che. AnupUrvIo ane anAnupUrvIo che. ane bhaMga upadarzanatAthI A ja bhAMgAo svavAcya arthathI kahevAya che. (potAnAthI vA) jema ke tripradezika skandha AnupUrvI che. tripradezika skandho AnupUrvIo che. paramANu pudgalo anAnupUrvIo che. kripradezika skandho avyaktavyo che. paramANu pudgala anAnupUrvI che. dvi pradezika skandha avaktavyaka che. tripradezika skandha ane paramANu pudgala te AnupUrvI ane anAnupUrvI che. tripradezika skandha ane paramANu pudgala AnupUrvI ane anAnupUrvIo che. tripradezika skandho ane paramANu pudgala AnupUrvIo ane anAnupUrvI che. tripradezika skandho ane paramANu pudgalo AnupUrvIo ane anAnupUrvIo che. A svarUpathI artha sahita bhAMgAonuM varNana te bhaMgopadarzanatA che. atha samavatAramAkhyAti-- teSAM svaparasthAnAntarbhAvacintanaprakAraH samavatAraH // 31 // teSAmiti, AnupUrvyAdidravyANAmityarthaH, AnupUrvyAdidravyANi sarvANi svasvajAtAvevAvirodhena vartante na punaH svajAtimullaMghya, tathAtve virodhAdevaJcAnekadezavRttInyapyAnupUrvIdravyANi nikhilAnyAnupUrvIdravyeSveva vartante, anAnupUrvIdravyANyanAnupUrvIdravyeSveva, avaktavyakadravyANi cAvaktavyakadravyeSveva vartanta iti vicintanaM samavatAra iti bhAvaH // 31 // have samavatArane kahe che - teono (bhAgAono) svasthAna ane parasthAnamAM aMtarbhAvanA ciMtanano prakAra te samavatAra che. 'teSAm' AnupUrvI vigere dravyone sarve AnupUrvI vigere dravyo potapotAnI jAtimAM virodha vinA rahe che. paraMtu potAnI jAti ullaMghIne nahi, te pramANe hovAmAM virodha hovAthI aneka dezavRtti evA paNa AnupUrvI dravyo saghaLA AnupUrvI dravyomAM ja rahe che. anAnupUrvI dravyo te Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra anAnupUrvI dravyomAM ja rahe che. avaktavyaka dravyo avaktavyaka dravyomAM ja rahe che te pramANe ciMtavavuM te samavatAra kahevAya che. atha vakti sampratyanugamam-- anuyogadvAraistadvicAraNamanugamaH // 32 // anuyogadvArairiti, satpadaprarUpaNAdravyapramANakSetrasparzanAkAlAntarabhAgabhAvAlpabahutvarUpairAnupUrvyAdidravyANAM prarUpaNamanugama ityarthaH / AnupUya'nAnupUrvyavaktavyakazabdAbhidheyAni tryaNukAdiskandhaparamANuvyaNukAni niyamena santi, na tu padAnyetAni zazazRGgAdi-padavadasadarthaviSayANIti paryAlocanA satpadaprarUpaNA / ekasminnapyAkAzapradeze AnupUrvyAdidravyANi pratyekamanantAni prApyante kiM punassarvaloke, tasmAt saMkhyeyAsaMkhyeyayoniSedhAtriSvapi sthAneSvanantatvameveti vicAro dravyapramANam / pudgalapariNAmasyAcintyatvAda-saMkhyeyapradezAtmake loke'nantadravyasthitirna viruddhA pradIpaprabhAvat / AnupUrvIdravyamekamAzritya kiJcillokasya saMkhyAtatamaM bhAgaM kiJcittadasaMkhyeyabhAgaM kiJcidbahUn tatsaMkhyeyabhAgAn anyacca bahUn tadasaMkhyeyabhAgAnavagAhya tiSThati, anantAnantaparamANupracayaniSpannama-cittamahAskandhalakSaNamAnupUrvIdravyantu samudghAtavatikevalivatsakalalokAvagAhi / AnupUrvIdravyANi nAnAdravyApekSayA niyamena sarvaloka eva bhavanti na saMkhyeyAdibhAgeSu, sUkSmapariNAmapariNatAnantAnupUrvIdravyarahitasyaikasyApi lokAkAzapradezasyAbhAvAt / anAnupUrvIdravyaM ekadravyApekSayA lokasyAsaMkhyeyabhAga eva varttate, tasya paramANurUpatvenaikAkAzapradezAvagADhatvAt, evamekadravyApekSayA'vaktavyakadravyamapi, vyaNukaskandhAtmakatvena tasyaikapradezAvagADhatvAdvipradezAvagADhatvAdvA / nAnAdravyANi pratItya tvete niyamena sarvaloka eveti vicintanaM kSetradvAram / ekadravyApekSayA''nupUrvIdravyaM saMkhyeyabhAgamasaMkhyeyabhAgaM saMkhyeyAn bhAgAnasaMkhyeyAn bhAgAn sarvalokaM vA spRzati, anekadravyApekSayA tu niyamena sarvalokaM spRzati, ekadravyApekSayA'nAnupUrvIdravyaM na saMkhyeyAdibhAgaM spRzati kintvasaMkhyeyabhAgameva, nAnAdravyApekSayA tu niyamena sarvalokam, evamavaktakadravyamapi / parantu sparzanA SaDdikaiH pradezaistadvahirapi bhavati tathA ca paramANudravyamAzritya paramANudravyamekasminnevAkAzapradeze'vagADhaM sparzanA tu tasya saptaprAdezikI, evamanyatrApi bhAvyamiti sparzanAdvAram / ekadravyApekSayA''nupUrvIdravyasya jaghanyata ekassamayo'vasthitikAlaH, tadUrdhvamekasya paramANvAdessaMyoge viyoge vA pariNAmAntaraprApteH, yadA ca tadevAnupUrvIdravyaM tadbhAve'saMkhyAtaM kAlaM sthitvA tataH paramANvAdibhiviyujyate Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sUtrArthamuktAvaliH anantA tadotkRSTato'saMkhyeyo'vasthitikAlaH, utkRSTAyA api pudgalasaMyogasthitesaMkhyeyakAlamAnatvena nAnantaM kAlaM tasyAvasthitiH / anekadravyApekSayA ca sarvAddhA sthitirAnupUrvIdravyarahitakAlasyAbhAvAt / anAnupUrvyavaktavyakadravyeSvapyevameva kAlo vijJeya iti kAladvAram / AnupUrvIdravyasyaikadravyApekSayA samayo'ntaraM jaghanyena, utkarSeNa tvanantaH kAlaH prApyate AnupUrvItvaparityAgapunarlAbhayorantare / yadAnupUrvIdravyaM bhinnaM bhitvA ca tadIyAH paramANavo'nyeSu paramANudvyaNukatryaNukAdiskandheSu anantANukaskandhaparyanteSu anantasthAneSUtkRSTAntarAdhikArAdasakRt pratisthAnamutkRSTAM sthitimanubhavantaH paryaTanti kRtvA cetthaM paryaTanaM kAlasyAnantatvAt visrasAdipariNAmato yadA taireva paramANubhistadevAnupUrvIdravyaM niSpadyate tadA'nanta utkRSTAntarakAlaH prApyate kAlasyAnantatvAditi, nAnAdravyApekSayA nAstyantaram, nantAnupUrvIdravyairlokasya sarvadA'zUnyatvAt / anAnupUrvIdravyasyaikadravyApekSayA jaghanyenaikassamayo'ntaram, utkarSeNAsaMkhyeyaH kAlaH, tadevAnAnupUrvIdravyamanyena paramANudvyaNukAdinA kenaciddravyeNa saMyujyAsaMkhyeyaM kAlaM sthitvA yadA punastadeva svarUpaM bhajati tadA'saMkhyAta utkRSTAntarakAlo labhyata iti, nAnAdravyApekSayA nAstyantaram / avaktavyakadravyasyaikadravyApekSayA jaghanyenaikassamayaH utkarSeNAnantaH kAlo'ntaraM bhavati, nAnAdravyApekSayA tu nAstyantaraM, lokesarvadaiva tadbhAvAdityantaradvAram / AnupUrvIdravyANi sarvANi zeSadravyebhyo niyamenAsaMkhyeyairguNairadhikAni zeSadravyANi tu tadasaMkhyeyabhAge varttante, anAnupUrvIdravyANyavaktavyakadravyANi ca zeSadravyANAmasaMkhyAtakama eva bhAge varttante na saMkhyAtatamAdibhAgeSvati bhAgadvAram / AnupUrvIdravyANi sAdipAriNAmike bhAva eva bhavanti na tu audayikAdibhAveSu, nApyanAdipAriNAmikabhAve vA, AnupUrvItvapariNateranAditvAsambhavAt, viziSTaikapariNAmena pudgalAnAmasaMkhyeyakAlamAtramavasthAnAt, evamevAnAnupUrvyavaktavyakadravyANyapIti bhAvadvAram / avaktavyakadravyANi dravyArthatApekSayA'nyebhyo nikhilebhyaH stokAni, anAnupUrvIdravyANi vizeSAdhikAni, vastusthitisvabhAvAt / AnupUrvIdravyANi ca tebhyo'pyasaMkhyeyaguNAni, AnupUrvIdravyeSu tryaNukAdiskandhAnAmekottaravRddhyA'nantANukaskandhaparyantAnAmanantasthAnAvApteH / anAnupUrvIdravyeSu paramANulakSaNasyaikasyaiva sthAnasyAvaktavyakadravyeSu dvyaNukalakSaNasya caikasyaiva sthAnasya prApteH / pradezArthatayA cAnAnupUrvIdravyANi sarvebhyaH stokAni, paramANoH svavyatiriktapradezAntarazUnyatvAt tena pudgalAstikAyasya sarvasUkSmabhAgarUpasya pradezatve'pi na kSatiH, tebhyo'vaktavyakadravyANi vizeSAdhikAni, dvipradezatvAt / AnupUrvIdravyANi Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra tvavaktavyakadravyebhyo'nantaguNAni, saMkhyAtapradezikAnAmasaMkhyAtapradezikAnAmanantANukAnAM skandhAnAM pradezeSu vivakSiteSu mahArAzitvenAnantaguNatvAt / ubhayArthatAmAzrityAvaktavyakadravyANi sarvastokAni, dravyArthatayA apradezArthatayA ca viziSTAnyanAnupUrvIdravyANi tebhyo vizeSAdhikAni, AnupUrvIdravyANi dravyArthatayA'saMkhyeyaguNAni pradezArthatayA'nantaguNAnIti alpabahutvadvAram / tadevamanuyogadvArairAnupUrvyAdidravyANAM vicAro'nugama iti bhAvaH / ityevamuktA naigamavyavahArasammatA'naupanidhikI dravyAnupUrvI // 32 // have hamaNA anuyoga kahe che. anuyoganA kArothI tenI (AnupUrvI dravyonI) vicAraNA te anugama kahevAya che. satpada prarUpaNA - dravya pramANa - kSetra-sparzanA-kAla-aMtara-bhAga-bhAva-alpabadutva svarUpa nava anuyoga dvArathI AnupUrvI dravyo vigerenI prarUpaNA karavI te anugama che. AnupUrvIanAnupUrvI-avaktavyaka zabdathI abhidheya evA anukrame caNakAdi skandho, paramANu, yahuko niyamathI che. paraMtu A pado "zaza zRMga' padanI jema asat arthanA viSayavALA nathI evA vicAraNA te sarpada prarUpaNA. ane eka paNa AkAza pradezamAM AnupUrvI dravyo pratyeka anaMta prApti thAya che. vaLI to sarvalokamAM zuM? tethI saMkhyaya ane asaMkhyayano niSedha hovAthI traNeya paNa sthAnomAM anaMtapaNuM che. e pramANeno vicAra te dravya pramANa dvAra. pudgalano pariNAma acijya hovAthI asaMkhya pradeza svarUpavALA anaMtadravyanI sthiti (pradIpa prajAnI jema) viruddha nathI. AnupUrvI dravya eka dravya Azrayine lIMkanA koIka saMkhyAmAM bhAgane avagAhIne, koI dravya lokanA asaMkhyAtmaka bhAgane avagAhIne, koI eka AnupUrvI dravya ghaNA saMkhyAtA bhAgone avagAhIne ane anya eka AnupUrvI dravya lokanA ghaNA asaMkhyAtA bhAgone avagAhIne rahe che. vaLI anaMtAnaMta paramANunA samUhathI niSpanna acitta mahAskandha svarUpa AnupUrvI dravya to samuddhAtamAM rahetA kevalInI jema sakala lokanuM avagAhI che. AnupUrvI dravyo judA judA dravyonI apekSAe niyamathI sarvalokamAM ja che. saMkhyAtA Adi bhAgomAM nahi, sUkSma pariNAmathI pariNata thayelA anaMtA AnupUrvI dravyothI rahita evo eka paNa lokAkAzanA pradezano abhAva hovAthI anAnupUrvI dravya eka dravyanI apekSAe lokanA asaMkhyAtmaka bhAgamAM ja rahe che. kAraNa ke, te paramANu svarUpa hovAthI eka AkAza pradezamAM avagADha che. A pramANe eka dravyanI apekSAe avaktavyaka dravya paNa jANavuM. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH hrayaNuka skandhAtmaka hovAthI te eka pradeza avagADha che athavA dvipradeza avagADha che. judA dravyone Azrayine A niyamathI sarvalokamAM ja che. e pramANenI vicAraNA te kSetradvAra. 86 eka dravyanI apekSAe AnupUrvI dravyo saMdhyeya bhAgane, asaMkhyeya bhAgane, saMkhyAtA bhAgone, asaMkhyAtA bhAgone athavA sarvalokane sparze che. vaLI aneka dravyonI ApekSAe niyamathI sarvalokane sparze che. eka dravyanI apekSAe anAnupUrvI dravyo asaMkhyAtAdi bhAgane sparzato nathI. kintu asaMkhyAta bhAgane sparze che. vaLI judA judA dravyonI apekSAe niyamathI sarva lokane sparze che. A pramANe avaktavyaka dravyapaNa kahevuM. paraMtu sparzanA cha dizAmAM rahelA pradezo vaDe tenI bahAra paNa hoya che. temaja pa2mANudravyane Azrayine paramANudravya eka ja AkAza dravyamAM avagADha che. tenI sparzanA sapta pradezikI che. te pramANe anyatra vicAravuM, A sparzanA dvAra che. eka dravyanI apekSAe AnupUrvI dravyono jaghanyathI eka samaya avasthiti kAla che. kAraNa ke, tenAthI AgaLa eka paramANu vigerenuM saMyoga athavA viyoga thavAmAM pariNAmAntaranI prApti thAya che ane jayAre te ja AnupUrvI dravyo te potAnA bhAvamAM asaMkhyakALa sudhI rahIne tyAra pachI paramANu vigerethI viyukta thAya che tyAre utkRSTathI asaMkhya samaya avasthiti kAla che. utkRSTa evI paNa pudgala saMyoganI sthiti e asaMkhyakAla svarUpa hovAthI anaMtakALa tenI avasthiti nathI. aneka dravyonI apekSAe 'sarvoddhA' (sarvakAla sthiti che.) kAraNa ke, AnupUrvI dravyathI rahita evA kALano abhAva che. anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyomAM paNa A pramANe ja kALa jANavo. A pramANe kAladvA2 che. eka dravyanI apekSAe AnupUrvI dravyanuM aMtara jaghanyathI eka samaya che. vaLI utkRSTathI AnupUrvItvanA parityAga ane punarlobhanA aMtaramAM anaMtakALa prApta thAya che. jyAre bhinna evA AnupUrvI dravyone bhedIne tenA paramANuo anya paramANu vyaNuka-tryaNuka vagere skandhomAM anaMtANuka skandha sudhInA anaMta sthAnomAM utkRSTa aMtarano adhikAra hovAthI (vicAra hovAthI) ghaNI vakhata dareka sthAnomAM utkRSTa sthitine anubhavatA rahe che ane A pramANe paryaTana karIne kAlanA anaMtapaNAne kAraNe visrasAdi (kudaratI) pariNAmathI jyAre te ja paramANuo vaDe te ja AnupUrvI dravyo niSpanna thAya che. tyAre anaMta evo utkRSTa aMtarkAla prApta thAya che. kAraNa ke, kAla anaMta che. judA judA dravyonI apekSAe aMtara nathI. anaMtAnaMta AnupUrvI dravyathI loka haMmezA azUnya che. (zUnya nathI.) eka dravyanI apekSAe anAnupUrvI dravyanuM aMtara jaghanyathI eka samaya che. utkRSTathI asaMkhyAtA kALa che. te ja anAnupUrvI dravya bIjA evA paramANu hrayaNuka vigere koI dravyanI sAthe saMyoga pAmIne asaMkhyAta kAla sudhI rahIne jyAre pharIthI te ja (anAnupUrvI) dravyanA svarUpane bhaje che tyAre utkRSTa aMtarakAla asaMkhyAtA prApta thAya che. judA dravyanI apekSAe aMtara nathI. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra eka dravyanI apekSAe avaktavyaka dravyanuM aMtara jaghanyathI eka samaya, utkRSTathI anaMtakAla che. judA dravyanI apekSAe aMtara nathI. kAraNa ke lokamAM te haMmezA vidyamAna hoya che. e pramANe aMtardhAra che. 87 sarva AnupUrvI dravyo zeSa dravyo karatA niyamathI asaMkhyeya guNA adhika che. vaLI zeSa dravyo to tenA asaMkhyAtmaka bhAge varte che ane anAnupUrvI dravyo ane avaktavyaka dravyo zeSa dravyonA asaMkhyAtamAM bhAge ja varte che. saMkhyAtamAM vigere bhAgomAM nahi. A pramANe bhAgadvAra che. AnupUrvI dravyo sAdi pAriNAmika bhAve ja che. paraMtu auyikAdi bhAvomAM nahi athavA to anAdi pAriNAmika bhAvamAM paNa nahi, kAraNa ke, AnupUrvItvanI pariNatinuM anAdipaNuM hoI zake nahi. kAraNa ke, viziSTa eka pariNAma vaDe pudgalo asaMkhyAtA kAla mAtra ja rahe che. A pramANe ja anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyo paNa che. e pramANe bhAva dvAra. dravyArtha paryAyanI apekSAe avaktavyaka dravyo bIjA sarva dravyothI thoDA che. anAnupUrvI dravyo vizeSAdhika che. kAraNa ke, padArthanI sthitino svabhAva te pramANe che ane AnupUrvI dravyo teo karatA paNa asaMkhyaguNa che. kAraNa ke, AnupUrvI dravyomAM ekottara vRddhinI anaMtANuka skandha sudhInA evA RNuka vigere skandhomAM anaMta sthAnanI prApti thAya che ane pradezArthapaNAnI apekSAe anAnupUrvI dravyo sarvathI thoDA che. kAraNa ke, paramANu potAnAthI vyatirikta evA pradezathI zUnya che. tethI sarva sUkSma bhAga svarUpa evA pudgalAstikAyanA pradezatvamAM paNa kSati nathI. tenA karatA avaktavyaka dravyo vizeSAdhika che. kAraNa ke be pradeza svarUpa che. vaLI AnupUrvI dravyo avaktavyaka dravyo anaMtaguNa che. kAraNa ke, saMkhyAta pradezavALA - asaMkhyAtapradezavALA ane anaMtapradezavALA skandho vivakSita pradezomAM mahArAzirUpe anaMtaguNa che. dravyArtha-pradezArtha ema ubhayArthanI apekSAe avaktavyaka dravyo sarvathI thoDA che ane dravyArthatAthI ane apradezArthatAthI viziSTa evA anAnupUrvI dravyo avakatavyaka dravyo karatA vizeSAdhika che. AnupUrvI dravyo dravyArthatAthI asaMkhyeya guNa ane pradezArthatAthI anaMtaguNa che. A pramANe alpa bahutva dvAra che. tethI A pramANe anuyogadvArothI AnupUrvI dravyono vicAra te anugama che. tethI A pramANe naigama-vyavahArane saMmata evI anaupanidhikI dravyAnupUrvI kahevAya che. atha saDgrahasammatAM tAmAha- evameva saGgrahasammatApi // 33 // evameveti, paJcabhirarthapadaprarUpaNatAdibhiriyaM dravyAnupUrvyapi vicAryata iti pUrvasadRzatvaM bhAvyam / parantu saGgrahasya sAmAnyavAditvena sarve'pi tripradezikA ekaivA''nupUrvI, Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH sarve'pi catuSpradezikA ekaivAnupUrvI, evaM yAvadanantapradezikAstAvadvAcyam, idaJcAvizuddhasaGgahamatena / vizuddhasaGgahamatena tu sarveSAM tripradezikAnAmanantANukaparyantAnAM skandhAnAmAnupUrvItvasAmAnyAvyatirekAdakhilA'pyekaivAnupUrvIti, evamevAnAnupUrvyavaktavyakayorbhAvyam, evaJcaitanmate sarvatra bahuvacanAbhAva eva / bhaGgAzca pratyekamekavacanAntAstraya evaM dvisaMyogAstrayaH, trikasaMyoga eka iti saptaivAnupUrvyAdipadAnAM bhaGgA bodhyA: / eta evArthakathanapurassarAssaptabhaGgopadarzanatAH / samavatArazca svasvajAtAvevaite varttante na svajAtiM vyabhicarantIti / AnupUrvyAdidravyANi niyamena santi, teSAmekaiko rAziH na saMkhyeyAdipramANAni, sarvalokavyApIni, na tu saMkhyeyabhAgAdivarttIni / sarvalokameva spRzanti na saMkhyeyAdibhAgam, sarvAddhA'vasthitikAlaH, nAsti cAntaram, trayANAM rAzInAmeko rAzistribhAga eva varttate / sAdipAriNAmikabhAva eva varttante trINyapi dravyANi / alpabahutvantu na saGgrahama sambhavati, sAmAnyasya sarvatraikatvAdityevamanugamo bhAvyaH ||33|| 88 have saMgrahanaya saMmata evI anaupanidhikI dravyAnupUrvI kahe che. A pramANe ja saMgraha saMmata anaupaniSikI dravyAnupUrvI che. artha pada prarUpaNatA vigere pAMca bhedathI A dravyAnupUrvI paNa vicArAya che e pramANe pUrva sadezapaNuM vicAravuM. paraMtu saMgrahanaya sAmAnyavAdi hovAthI sarve paNa triprAdezika skandho eka ja AnupUrvI che. sarve paNa catuH prAdezika skandho eka ja AnupUrvI che. e pramANe anaMta prAdezika skandho sudhI tevI rIte ja kahevuM ane A vizuddha saMgraha matathI che. vaLI vizuddha saMgrahamatathI to anaMtANuka sudhInA sarve tripradezika vigere skandho e AnupUrvItva evA, sAmAnya evA avyatirikta zabdathI sarve paNa eka ja AnupUrvI che. A pramANe jaM anAnupUrvI ane avaktavyatAmAM vicAravuM ane A matamAM sarvatra bahuvacanano abhAva ja che. bhAMgAo pratyeka traNe eka vacanAnta ja che. dvika saMyogavALA traNa che. trikasaMyogavALo eka ja che. A pramANe AnupUrvI padanA sAta ja bhAMgAo jANavA, AthI ja arthakathanapUrvaka bhaMgopadarzanatA sAta che ane samavatAra potapotAnI jAtimAM varte che. svajAtimAM vyabhicAra karatA nathI. A AnupUrvI dravyo niyamathI che. teono eka rAzi saMdhyeya vigere pramANa svarUpa nathI. sarva loka vyApI che. vaLI saMdhyeya bhAgAdivatti paNa nathI. sarva lokane sparze che. saMdhyeyAdi bhAgane nahi, avasthiti kALa sarvoddhA che ane aMtara nathI. traNeya rAzino eka rAzi tribhAge ja varte che. traNe paNa dravyo sAdi pAriNAmika bhAvamAM ja varte che. saMgrahamatamAM alpabahutva saMbhavatuM nathI, kAraNa ke, sarva ThekANe samAnapaNe eka svarUpa che. A pramANe anugama jANavo. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra kasya nayasya kiyanto bhaGgAssaMmatA ityatrAha - SaDviMzatibhaGgA naigamavyavahArayossapta bhaGgAssaGgrahasya // 34 // SaDviMzatIti, ekavacanAntenAnupUrvyAdipadatrayeNa trayo bhaGgAH, bahuvacanAntenApi tena padatrayeNa trayo bhaGgA iti SaDbhaGgA asaMyogajAH, saMyogapakSe tu padatrayasyAsya trayo dvika saMyogAH, ekaikasmin dvikasaMyoge ekavacanabahuvacanAbhyAM caturbhaGgIsadbhAvena triSvapi dvikayogeSu dvAdazabhaGgAH sampadyante, trikayogastvatraika eva, tatra caikavacanabahuvacanAbhyAmaSTau bhaGgAH sarve'pyamI SaDviMzatiH naigamavyavahArayoriSTAH, saMgraheNa bahuvacanAnaGgIkAreNa tadghaTitabhaGgaparihAreNa saptaiva bhaGgA iSyanta iti bhAvaH // 34 // kayA nayane keTalA bhAgA saMmata che te kahe che - naigama ane vyavahAranayane chavvIsa bhAMgA ane saMgrahanayane sAta bhAgA saMmata che. eka vacanAta evA AnupUrvI vigere traNa padathI traNa bhAMgA, bahuvacanAta evA te AnupUrvI vigere traNa padathI traNa bhAMgA, A pramANe A saMyoga ja cha bhAMgA thayA. vaLI saMyoganA pakSamAM A traNa padanA ddhika saMyogavALA traNa bhAMgA, ekeka dvika saMyogamAM eka vacana ane bahuvacana vaDe caturbhAgI thavAthI traNeya paNa dvika saMyogamAM bAra bhAMgA thAya che. vaLI trikasaMyogavALo eka ja bhAMgo che. tyAM eka vacana ane bahuvacanathI ATha bhAMgA thAya che. A sarve paNa chavvIsa bhAMgA naigama ane vyavahAranayane ISTa che. saMgrahanayathI bahuvacanano svIkAra nahi hovAthI bahuvacanathI ghaTita evA bhAMgAono tyAga karavA vaDe sAta ja bhAMgA thAya cha. mA prabhArI mApa che. athaupanidhikI dravyAnupUrvImAha -- pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvyAnupUrvIrUpatastridhaupanidhikI dravyAnupUrvI // 35 // pUrvAnupUrvIti, vivakSitadharmAstikAyAdidravyasamudAye pUrvasmAtprathamAdArabhyAnukrameNa viracanaM yasyAM sA pUrvAnupUrvI, yathA dharmAstikAyo'dharmAstikAya AkAzAstikAyo jIvAstikAyaH pudgalAstikAyo'ddhAsamaya iti, Agame itthameva paThitatvAt, mAGgalikatvAddharmasyAdau tatpratipakSatvAttato'dharmasya tatastadAdhAratvAdAkAzasyAmUrtatvasAmAnyAttato jIvasya tatastadupayogitvAtpudgalasya jIvAjIvaparyAyAcca tato'ddhAsamayasyeti vA'yameva kramaH pUrvAnupUrvI nAnyathA / pAzcAtyAdArabhya vyutkrameNAnukramaviracanA yasyAM sA pazcAnupUrvI yathA proktasamudAyasyAddhAkAlaH pudgalAstikAyo jIvAstikAya AkAzAstikAyo'dharmAstikAyo dharmAstikAya iti vyutkramaH / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH vivakSitapadAnAM proktakramadvayollaMghanena parasparAsadRzaiH sambhavadbhirbhaGgakairviracanaM yasyAM sA'nAnupUrvI, sA ca vivakSitasamudAyaghaTakakramanyastapadArthasaMkhyAnAmanyo'nyaM guNanena labdhasaMkhyAsadRzabhaGgeSvAdyantabhaGgaparityAgenAvaziSTairbhaGgairbhavati yathA vivakSitasamudAyo dharmAdharmAkAzajIvapudgalAddhAsamayarUpaH tadghaTakakramavinyastapadArthasaMkhyA ekadvitricatuHpaJcaSapAH, tAsAM parasparaM guNanaM ekena dvike guNite dvau, tAbhyAM trike guNite SaT taizcatuSkake guNite caturvizati: tayA paJcake guNite viMzottaraM zataM tena SaTkasya guNane viMzatyadhikasaptazatAni bhavanti, iyanto bhaGgAstatra prathamabhaGgasya pUrvAnupUrvItvena caramabhaGgasya pazcAnupUrvItvena tayostyAgenAvaziSTairaSTAdazottarasaptazatarUpairbhaGgairanAnupUrvI bhavati, evamevAnyasamudAyeSvapi bhAvyam / bhaGgakasvarUpAnayanaM yathA- pUrvAnupUrvyA adhaH prastutabhaGgakaracanavyavasthAnatikrameNaikAdIni padAni yathAjyeSThaM nyaset yo hi yasyAdau bhavati sa tasya jyeSThaH yathA dvikasyAvyavahitapUrvavartyekako jyeSTho dvikasya, yo yadIyajyeSThAvyavahitapUrvavartI sa tasyAnujyeSThaH, yathA trikasyaikaH, yazca yadIyAnujyeSThAvyavahitapUrvavarttI sa tasya jyeSThAnujyeSTha ityevamanyatrApi bhAvyam / vyavasthAbhedazca na kAryaH, vyavasthAbhedo hi tadA bhavati yadA tasminneva bhaGgake nikSiptAGkasadRzo'paro'Gka Apatet nikSiptAGkasya purato yathAsambhavamuparitanAGkasadRzAnevAGkAn pUrvakrameNa sthApayet pUrvakramazca pUrvAnupUrvyA yathA dRSTAstathA yassaMkhyayA laghuH sa prathamaM sthApyate vastutayA mahAMzca pazcAditi / atra trINi padAnyAzritya bhaGgakA darzyante, teSAM hi parasparAbhyAse SaDbhaGgakA bhavanti, tatra pUrvAnupUrvI prathamo bhaGgo yathA 123 iti, asyAdhastAt bhaGgakaracane kriyamANe ekakasya jyeSThAbhAvAt dvikasyaikakarUpajyeSThasya sattvAtsa eva tasyA'dho nikSipyate, tasya purata uparitanAGkatulyatvAtriko dIyate tasya pRSThatastu sthApitazeSo dviko dIyata iti 213 bhaGgo'yaM niSpannaH, atrAdyasya dvikasyaiko jyeSTho varttate parantu sa na nikSipyate tasyAgrata uparitanAGkatulyAGkasya vinyasanApattyA tatra ca sadRzAGkapAtena vyavasthAbhedaprasaGgAt / tato dvitIyAGkasyaikasya jyeSThAbhAvAttRtIyAGkasya trikasya jyeSTho dvikastadadho nikSipyate, atra cAgrabhAgasya tAvadasambhava eva padatrayAzrayeNa bhaGgakaraNAt, tasmAtpRSThataH sthApitazeSAvekakatrika kramato nikSipyete pUrvakrameNa, yathA ca 132 bhaGgo'yaM jAtaH, atrApi ekakasya jyeSTho nAsti, trikasyAsti dvikaH paraM na sthApyate, agre sadRzAGkapAtena vyavasthAbhedaprasaGgAdato'syaivAnujyeSTha ekakaH sthApyate, tata uparitanAGkatulyo dvikaH, pRSThataH sthApitazeSastriko dIyata iti 90 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 321 caturtho bhaGgo jAtaH, evameva 231, 321 paJcamaSaSThabhaGgAvapi bhAvyau, bhaGgeSveSu SaTsu prathamaH pUrvAnupUrvI caramaH pazcAnupUrvI madhyamAzcatvAro'nAnupUrvya iti bhAvyam, iti drvyaanupUrvI rUpaII have aupanidhikI dravyAnupUrvI kahe che. pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI-anAnupUrvI svarUpathI traNa prakAre aupanidhikI dravyAnupUrvI che. vivaNita dharmAstikAya Adi samudAyamAM prathamathI AraMbhIne anukramathI racanA jemAM che te pUrvAnupUrvI, jevI rIte dharmAstikAya-adharmA-AkAzA-jIvAsti-pudgalAstikAya-addhAsamaya e pramANe AgamamAM kahela che. dharma mAMgalika hovAthI AdimAM che. tyAra pachI adharma che, kAraNa ke, dharmano pratipakSa che. tyAra pachI AkAza che. kAraNa ke, dharmAdharmanA AdhAra svarUpa che, tyAra pachI jIva che. kAraNa ke, amUrtatvanuM samAnapaNuM che, tyAra pachI pudgala che. kAraNa ke, jIvane upayogI che. tyAra pachI addhA samaya che. kAraNa ke, jIvAjIvanA paryAya svarUpa che athavA to A ja kramathI pUrvAnupUrvI che. anya rIte nahi. pAchaLathI AraMbhIne ulaTA kramathI anukramanI viracanA jemAM che te pazcAnupUrvI jevI rIte upara rahelA samudAyano ulaTo krama a.pu.jI.A adharmA ane dharmAstikAya e pramANe ulaTo krama che. kahelA be kramanA ullaMghana vaDe paraspara asamAna evA saMbhavatA bhAMgAo vaDe vivakSita padonI viracanA jemAM che te anAnupUrvI, vivakSita samudAyanA ghaTaka evA kramamAM sthapAyela saMkhyAone paraspara guNavA vaDe prApta thayela saMkhyAnI samAna bhAMgAomAM pahelA ane chellA bhAMgAnA tyAga vaDe zeSa bhAMgAothI A anAnupUrvI thAya che. jema ke vivakSita samudAya te dharmA vigere svarUpa che. teno ghaTaka evA kramamAM sthapAyela padArthanI saMkhyA te eka-be-traNa-cAra-pAMcacha svarUpa che. teone paraspara guNavuM te A rIte eka vaDe be guNAye chate be, be vaDe traNa guNAye chate che, cha vaDe cAra guNAye chate covIza, covIza vaDe pAMca guNAye chate ekasovIza, ekazovIsane cha vaDe guNAye chate 720 (sAtaso viza) bhAMgA thAya che. bhAMgAnA svarUpane A rIte lAvavuM, pUrvAnupUrvIthI nIce prastuta bhAMgAnI racanArI vyavasthAne oLaMgyA vinA eka vigere pado jayeSThanA anukramathI sthApavA. je jenI AdimAM hoya te teno jayeSTha thAya. jevI rIte benI avyavahita pUrvavartI eka che. to eka e beno jayeSTha che. je jenA jayeSThanA avyavahita pUrvavartI hoya te teno anujayeSTha thAya. jevI rIte eka e traNano anujayeSTha che. (kAraNa ke traNanA jayeSTha evA benI avyavahita pUrvavarti eka che.) je jenA anujayeSThanI pUrvavartI che. te tenA jayeSThAnujayeSTha che. e pramANe AgaLa paNa vicAravuM ane vyavasthAbheda na karavo. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sUtrArthamuktAvaliH vyavasthAbheda tyAre ja thAya che. jyAre te ja bhAMgAmAM naMkhAyelA eka sarakho bIjo aMka AvI paDe, naMkhAyelA aMkanI AgaLa saMbhava pramANe uparanA aMka sarakhA ja aMkone pUrvakramathI sthApavA ane pUrvakrama pUrvAnupUrvImAM kevI rIte jovAyelo che. tevI rIte saMkhyAthI laghu hoya te prathama sthapAya che ane vAstavika rIte moTo pachI hoya che. ahIM traNa padone Azrayine bhAMgA batAvAya che. teono paraspara abhyAsa karAye chate cha bhAMgA thAya che. temAM pUrvAnupUrvI prathama bhAMgo A pramANe che. 123 AnI nIce bhAMgAnI racanA karAya chate aMkano jayeSTha nahi hovAnA kAraNe ane dvikano jayeSTha eka hovAthI te eka ja benI nIce sthApaka che. tenI AgaLa upara rahelo aMka tulya hovAthI traNa apAya che. tene pAchaLathI sthapAyelathI (1 ane 3thI) zeSa evA ra apAya che. tethI 213 A pramANe bhAMgo thAya. ahIM Adya evA benA jayeSTha tarIke eka che. paraMtu te eka sthapAto nathI. kAraNa ke tene AgaLa uparitana aMka evA ekanA tulya aMkanI sthApanAnI Apatti thAya che ane tyAM sadaza aMkanA pAtathI vyavasthA bhedano prasaMga thAya che, tenAthI AgaLa bIjA aMka evA 1no jayeSTha nahi hovAthI 3nI aMka evA 3no jayeSTha evo ra te 3nI nIce sthapAya che. ane ahIM have AgaLanA bhAgano asaMbhava ja che. kAraNa ke, 3 padane Azrayine bhAMgA karavAnA che. tethI pAchaLanA bhAgathI sthapAyelathI (rathI) zeSa evA eka ane traNa krame karIne pUrvakramathI sthapAya che. tethI 132 A bhAMgo thayo, ahIM paNa ekano jayeSTha nathI. (bIjA aMka evA) traNano jayeSTha che. paraMtu sthapAto nathI. kAraNa ke, Agata sadaza aMkanA pAta vaDe vyavasthA bhedano prasaMga thAya che. AthI Ano ja anuyeSTha evo eka (3nI nIce) sthapAya che. tenAthI AgaLa uparanA aMkano tulya evo 2 sthapAya che ane have pAchaLa bhAgathI sthapAyela (1 ane rathI) zeSa evo 3 sthapAya che. tethI 31ra evo cotho bhAgo thAya che. A pramANe 231-321 evo pAMcamo ane chaThTho bhAMgo vicAravo, che bhAMgAmAM prathama pUrvAnupUrvI ane chello pazcAnupUrvI ane madhyanA cAra anAnupUrvIo che ema vicAravuM. A pramANe dravyAnupUrvI che. dravyAnupUrvIvyAkhyAM kSetrakAlAnupUrdorapyatidizati-- evameva kSetrakAlAnupUyauM // 36 // evameveti, dravyAnupUrvIvyAkhyAvadevetyarthaH, tathA ca kSetrAnupUrvyapyaupanidhikyanaupanidhikIbhedAdvividhA, anaupanidhikI cArthapadaprarUpaNatAdibhiH paJcadhA bhavati, vyAdikSetrapradezAvagAhaparyAyavaviziSTatryaNukAdidravyaskandhaH kSetrAnupUrvI, asaMkhyAtapradezAvagAhanAviziSTazcAsaMkhyAtANukaskandho'nantANuko vA dravyaskandho bhavati, ekapradezAvagADhaH paramANusaMghAta: Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra skandhasaMdhAtazca kSetrato'nAnupUrvI, pradezadvayAvagADho dvipradezikAdiskandhaH kSetrato'vaktavyakam / bahuvacananirdezabhaGgasamutkIrtanatAdivicAraH pUrvavat / anugame ca satpadaprarUpaNAdvAramapi pUrvavat, dravyapramANadvAre-AnupUrvIdravyANyasaMkhyAtAni, vyAdipradezAvagADhadravyasyaiva kSetrata AnupUrvItvenAsaMkhyAtapradezAtmake loke tryAdipradezavibhAgAnAmasaMkhyAtatvAt, tulyapradezAvagADhAnAM bahUnAmapi kSetrAvagAhApekSayaikatvAt / evamanAnupUrvIdravyANyapyasaMkhyeyAni, loke pradezAnAmasaMkhyAtatvAt, avaktavyakadravyANyapi tathA, dvipradezAtmaka-vibhAgAnAmapyasaMkhyAtatvAt / kSetradvAre skandhadravyANAM vicitratvAdekadravyApekSayA kazcitskandho lokasya saMkhyeyaM bhAgamavagAhya tiSThati kazcidasaMkhyeyamanyaH saMkhyeyAnaparo'saMkhyeyAn kazcittu dezonalokavyApI ca, kSetrata AnupUkssakalalokavyApitve'nAnupUrvyavaktavyakadravyANAM niravakAzatvaprasaGgaH, na ceSTApattiH, lokasya sadA''nupUrvyanAnupUrvyavaktavyakadravyairazUnyatvasya zAstrAnumatatvAdato dezoneti / dravyAnupUrvyA dravyANAmevAnupUrvyAdibhAktvena dravyANAJca parasparaM bhinnAnAmapi ekatrApi kSetre'vasthAnasambhavAnna sarvalokavyApitvaM tasya virudhyate, nAnAdravyApekSayA sarvalokavyApitvamAnu-pUrvyAdidravyANAM, vyAdipradezAvagADhadravyabhedato'trAnupUrvINAM nAnAtvam / ekadravyApekSayA'nAnupUrvIdravyaM lokasyAsaMkhyeyabhAgavatyeva, ekapradezAvagADhasyaivAnAnupUrvItvAt / nAnAdravyApekSayA samastalokavyApitvam, evamavaktavyakadravyamapi / sparzanAdvAramapyevameva, kAladvAre-tryAdipradezAvagADhadravyarUpA''nupUrvI ekadravyApekSayA jaghanyenaikassamaya utkarSeNAsaMkhyeyaH kAlaH tiSThati, nAnAdravyApekSayA tu sarvakAlameva bhavati / tryAdipradezAvagADhadravyabhedAnAM sarvadA sadbhAvAt, evamanAnupUrvyavaktavyakadravyeSvapi bhAvyam / antaradvAre-ekadravyApekSayA''nupUrvIdravyaM kimapi yadA samayamekaM vivakSitakSetrAdanyatrAvagAhaM pratipadya punarapi kevalamanyadravyasaMyuktaM vA teSveva vivakSitatryAdyAkAzapradezeSvavagAhate tadaikAnupUrvIdravyasya samayo jaghanyo'ntarakAlaH prApyate / tadeva yadA'nyeSu kSetreSvasaMkhyeyaM kAlaM paribhramya kevalamanyadravyasaMyukta vA samAgatya punarapi teSveva vivakSitatryAdyAkAzapradezeSvavagAhate tadotkRSTato'saMkhyeyo'ntarakAlaH prApyate / na ca dravyAnupUrvyAmiva kuto nAnantakAlaH prApyata iti vAcyam, tatra dravyavizeSaNAM vivakSitadravyAtiriktAnAmanantatvAt taizca saha kramatassaMyogAdanantakAlaprApteH, atra tu vivakSitakSetrAvagAhakSetrAdanyakSetrasyAsaMkhyeyatvAt / nAnAdravyApekSayA nAstyantaramevamevAnAnupUrvyavaktavyakadravyANAM bhAvyam / bhAgadvAre-AnupUrvIdravyANi zeSadravyebhyo'saMkhyeyai gairadhikAni zeSadravyANi tu teSAmasaMkhyeyabhAge vartante, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH avaktavyakAni stokAni, dvikasaMyogAnAM tatra stokatvAt, anAnupUrdo'pi stokA eva lokapradeza-saMkhyAmAtratvAt / bhAvadvAre-AnupUrvyAdIni sarvANi dravyANi sAdipAriNAmikabhAva eva santi / alpabahutvadvAramidaM dravyArthatayA pradezArthatayA ubhayArthatayA ca vicAryate, tatrAnupUrvyA viziSTadravyAvagAhopalakSitAtryAdinabhaH pradezasamudAyAH dravyANi, samudAyArambhakAstu pradezAH / anAnupUrtyAM tvekaikapradezAvagAhidravyopalakSitAssakalanabhaHpradezAH pratyekaM dravyANi, pradezAstu na sambhavanti, ekaikapradezadravye pradezAntarAyogAt / avaktavyakeSu tu yAvanto loke dvikasaMyogAssaMbhavanti tAvanti pratyekaM dravyANi tadArambhakAstu pradezA iti / avaktavyakadravyANi dravyArthatayA sarvastokAni, anAnupUrvIdravyANi vizeSAdhikAni, AnupUrvIdravyANi cAsaMkhyeyaguNAni / apradezArthatayA sarvastokAnyanAnupUrvIdravyANi, pradezArthatayA'vaktavyakadravyANi vizeSAdhikAni, AnupUrvIdravyANi cAsaMkhyeyaguNAni / ubhayArthatayA tuavaktavyakadravyANi dravyArthatayA sarvastokAni pradezArthatayA ca vizeSAdhikAni / anAnupUrvIdravyANi dravyArthatayA'pradezArthatayA ca vizeSAdhikAni, AnupUrvIdravyANi dravyArthatayA pradezArthatayA cAsaMkhyeyaguNAni itIyamanaupanidhikI kSetrAnupUrvI naigamavyavahArasammatA // evameva saMgrahAbhimatadravyAnupUrvyanusAreNa saGgrahAbhimatakSetrAnupUrvyapi kSetraprAdhAnyAdbhAvyA / aupanidhikI kSetrAnupUrvyapi pUrvAnupUrvyAdirUpeNa trividhA, pUrvAnupUrvI cAdholokastiryagloka Urdhvaloka iti kSetrAnupULadhikArAt, eteSAJca kSetravizeSatvAt / adholokasya jaghanyapariNAmavadrvyayogAjjaghanyatayA guNasthAneSu prathamaM mithyAdRSTiguNasthAnasyevAdAvupanyAsaH, tato madhyamapariNAmavadravyatvAnmadhyamatayA tiryaglokasya tadupariSTAt utkRSTapariNAmidravyatvAdUrdhvalokasyopanyAsa iti pUrvAnupUrvItvasiddhiH / pazcAnupUrvI cordhvalokastiryagloko'loka iti, anAnupUrvyAntu padatrayasya pUrvoktakrameNa SaDbhaGgA bhavanti tatra prathamacaramaparityAgena mAdhyamikAzcatvAro bhaGgA anAnupUrvyaH / evamadhaAdilokeSvapi pratyekaM ratnaprabhAdipRthivImAdAya pUrvAnupUrvyAdaya UhanIyAH / kAlAnupUrvyanaupanidhikI naigamavyavahArasammatA arthaprarUpaNAdiviSaye dravyAnupUrvIvadeva, samayatrayAdi-rUpakAlaparyAyaviziSTadravyANi AnupUrvyaH, samayatryAdInAmeva mukhyamihAnupUrvItvaM tadviziSTadravyasya tvabhedopacArAt paryAyaparyAyiNoH kathaJcidabhedAt / atrApi dravyasyAnantasamayasthiti sti svAbhAvyAt, tena yAvadasaMkhyeyasamayaviziSTadravyamAnupUrvI bhavati / ekasamayasthitikaM paramANvAdyanantANukaskandhaparyantaM dravyamanAnupUrvI dvisamayasthitikaM tAdRzaM dravyamavaktavyakam / dravyadvAre AnupUrvIdravyANya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra saMkhyeyAnyeva nAnantAni, samayakramAdirUpasthiterekaikarUpatvAt dravyAsyAtra gauNatvAcca trisamayasthitikAnAmanantAnAmapi dravyANAmekAnupUrvIdravyatvAt evaM catuHsamayalakSaNasthityAdInAmapi bhAvyaM yAvadasaMkhyesamayalakSaNasthitim / evamanAnupUrvyavaktavyakadravyANyapi pratyekamasaMkhyeyAni vAcyAni / kSetradvAre ekadravyApekSayA lokasya saMkhyeyabhAge'saMkhyeyabhAge saMkhyeSu bhAgeSvasaMkhyeyeSu bhAgeSu dezone vA loke'vagAhate / acittamahAskandhastu sarvalokavyApyapi tadvyApitayaikamekasamayamavatiSThate tata UrdhvamupasaMhArAt / ekasamayasthitikaJcAnupUrvIdravyaM na sambhavati, tasya tryAdisamayasthitikatvAt, tasmAttryAdisamayasthitikamanyaddravyaM niyamAdekenApi pradezena Una eva loke'vagAhate / anAnupUrvIdravyantu kSetrAnupUrvyA kAlAnupUrvyAJca ekaM dravyaM lokasyAsaMkhyeyabhAga eva varttate yaddhi kAlata ekasamayasthitikaM tatkSetrato'pyekapradezAvagADhamevehAnAnupurvItvena vivakSyate tacca lokAsaMkhyeyabhAga eva bhavati, nAnAdravyANi tu sarvatra loke, ekasamayasthitikadravyANAM sarvatra sattvAt / avaktavyakadravyacintAyAM kSetrAnupUrvyAmivaikadravyaM lokasyAsaMkhyeyabhAga eva syAt, athavA dvisamayasthitikaM dravyaM svabhAvAdeva lokasyAsaMkhyeyabhAga evAvagAhate na parataH / sparzanAdvAre ekadravyApekSayA''nupUrvIdravyaM jaghanyena trINi samayAni yAvadvarttate jaghanyato'pi trisamayasthitikasyaivAnupUrvItvenoktatvAt, utkarSeNAsaMkhyeyaM kAlaM varttate, tatkAlAt parata ekena pariNAmena dravyasyAvasthAnAbhAvAt / nAnAdravyANi tu lokasya pratipradezaM sarvadA tairazUnyatvAtsarvakAlaM bhavanti / anAnupUrvIdravyANi caikadravyApekSayA jaghanyotkRSTacintAmutsRjyaikaM samayaM nAnAdravyANi pratItya sarvadA bhavanti / ekadravyApekSayA jaghanyotkRSTacintAmutsRjyAvaktavyakadravyANi dvau samayau nAnAdravyApekSayA sarvakAlaM bhavanti, na hi ekasamayasthitikasyaivAnAnupUrvItve dvisamayasthitikasyaiva cAvaktavyakatve'bhyupagamyamAne jaghanyotkRSTacintA sambhavati / antaradvAre-ekadravyApekSayA''nupUrvIdravyasya jaghanyenAntaramekaH samayaH, tryAdisamayasthitikasya dravyasya tatpariNAma - parityAgena pariNAmAntareNa samayamekaM sthitvA punastatpariNAmaprAptau tryAdisamayasthitikatvena jaghanyatayA samayasyaivAntaraprAptaiH / utkarSeNa tu dvau samayau, madhye dvisamayaM sthitvA punastasyaiva pariNAmasya prApteH madhye tryAdisamayaM yAvatsattve tu tatrApyAnupUrvItvamanu- bhavedityantarameva na bhavet / nAnAdravyANAntu nAstyantaram, lokasya kadApi tacchUnyatvAbhAvAt / anAnupUrvIdravyasya cAntaraM dvau samayAvekadravyApekSayA, ekasamayasthitikaM hi dravyaM yadA pariNAmAntareNa samayadvayamanubhUya punastamevaikasamayasthitikaM 95 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sUtrArthamuktAvaliH pariNAmamAsAdayati tadA samayadvayaM jaghanyenAntarakAlaH, yadi pariNAmAntareNaikasamayameva tiSThettadA'ntarameva na syAt, tatrApyanAnupUrvItvAt / atha samayadvayAt paratastiSThettadA jaghanyatvaM na syAt / utkarSeNa tvasaMkhyeyaM kAlaM, tAvantaM kAlaM pariNAmAntareNa madhye sthitvA punarekasamayasthitikapariNAmAvApteH, nAnAdravyANAntu nAstyantaram / avaktavyakadravyasya tu dvisamayasthitikaM kiJcidavaktavyakadravyaM pariNAmAntareNa samayamekaM sthitvA punastameva pUrvapariNAmaM yadAzrute tadA jaghanyo'ntarakAla: samayaH, asaMkhyeyaM kAlaM sthitvA punastadavApterutkRSTAntarakAlaH asaMkhyAtaH, nAnAdravyAntarantu nAstyeva / bhAgadvAre-AnupUrvIdravyANi zeSadravyebhyo'saMkhyeyai gairadhikAni dravyakSetrAnupUrkoriva, zeSadravyANi tvAnupUrvIdravyANAmasaMkhyeyabhAga eva vartante / bhAvadvAre-trayANAmapi sAdipAriNAmikabhAvartitvam / alpabahutvadvAre sarvastokAnyavaktavyakadravyANi dvisamayasthitikadravyANAM svabhAvata eva stokatvAt, anAnupUrvIdravyANi tu tebhyo vizeSAdhikAni, ekasamayasthitikadravyANAM nisargata eva pUrvebhyo vizeSAdhikatvAt / AnupUrvIdravyANAntu pUrvebhyo'saMkhyAtaguNatvamiti naigamavyavahAramatenAnaupanidhikI kAlAnupUrvI / saGgrahamatena sA kSetrAnupUrvyAmiva vAcyA / kAlAnupUrvI caupanidhikI pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ceti tridhA, pUrvAnupUrvI smyaavlikocchaasniHshvaasaadyH| sarvAddhA'nAgatAddhA'tItAddhAdirUpA pazcAnupUrvI / evamanAnupUrvyapi bhAvyA // 36 / / kSetrAnupUrvI ane kAlAnupUrvamAM paNa dravyAnupUrvInI vyAkhyAno atideza kare che. A pramANe ja kSetrAnupUrvI - kAlAnupUrvI che. A pramANe ja eTale dravyAnupUrvI vyAkhyAnI jema ja kSetrAnupUrvI-aupanidhinI athavA anaupanidhitI be prakAranI che. anaupanidhinI e artha pada prarUpaNatA vigerethI pAMca prakAre che. traNa vigere kSetra pradezanA avagAhanA paryAya viziSTa evo caNuka vigere skandha te kSetrAnupUrvI che. asaMkhyAtA pradezanI avagAhanAthI viziSTa asaMkhyAta aNuvALo skandha athavA anaMta aNuvALo dravya skandha thAya, eka pradezamAM avagADha paramANunA samUharUpa ane skandhanA samUharUpa kSetrathI anAnupUrvI che. be pradezamAM avagADha Dhipradezaka vigere skandho te kSetrathI avaktavyaka che. bahuvacanano nirdeza - bhaMga samutkIrtana vigere vicAra e badhuM pUrvanI jema jANavuM ane anugamamAM satpada prarUpaNA dvAra pUrvanI jema jANavuM. dravya pramANa dvAramAM AnupUrvI dravyo asaMkhyAta che. kAraNa ke, traNa pradezathI avagADha dravya kSetrathI AnupUrvI svarUpa hovAnA kAraNe asaMkhyAtmaka-pradezAtmaka lokamAM traNa vigere pradeza bhAMgo Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvA asaMkhyAta thAya che. kAraNa ke, tulya pradezomAM avagADha evA ghaNAnuM paNa kSetranI avagAhanAnI apekSAe ekapaNuM che. A pramANe anAnupUrvI dravyo asaMkhya che. kAraNa ke, lokamAM pradeza asaMkhya che. avaktavyaka dravyo paNa tevI rIte jANavA. kAraNa ke, dvipradezAtmaka vibhAgo paNa asaMkhyAtmaka che. kSetradvAramAM skandha dravyo vicitra hovAthI eka dravyanI apekSAe koI skandha lokanA saMkhyAtama bhAgane avagAhIne rahe che. koIka dravya asaMkhyAta bhAgane avagAhIne rahe che. koIka dravya ghaNA saMkhyAtA bhAgone avagAhIne rahe che. koIka dravya ghaNA asaMkhyAtA bhAgone avagAhIne rahe che ane vaLI koIka dravya dezona- vyApi hoya che. kAraNa ke, kSetrathI AnupUrvI sakalaloka vyApipaNAmAM anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyonA niravakAzapaNAno prasaMga thAya che, je iSTa nathI. 97 kAraNa ke, haMmezA AnupUrvI - anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyothI azUnya evo loka zAstrane anumata che. AthI dezonaloka vyApi kahela che. dravyAnupUrvImAM dravyo ja AnupUrvI svarUpa che ane paraspara bhinna evA dravyonuM eka kSetramAM avasthAnano saMbhava che. tethI sarvaloka vyApipaNuM viruddha nathI. judA judA dravyonI apekSAe AnupUrvI vigere dravyonuM sarvaloka vyApyatva che. traNa vigere pradezamAM avagADha tevA dravyonA bhedathI ahIM AnupUrvInuM nAnatva che.(vividhapaNuM) eka dravyanI apekSAe anAnupUrvI dravya lokanA asaMkhyAtmaka bhAga vatti che. kAraNa ke, anAnupUrvI eka pradeza ja avagADha che. judA judA dravyonI apekSAe anAnupUrvI dravyo samasta loka vyApi che. e pramANe avaktavyaka dravyanuM paNa jANavuM. sparzanAdvAra paNa e ja pramANe jANavuM. kAladvA2mAM traNa vigere pradezathI avagADha dravya svarUpa evI AnupUrvI eka dravyanI apekSA e jaghanyathI eka samaya, utkRSTathI asaMkhyAtakAla rahela che ane judA judA dravyonI apekSAe to sarvakAla ja hoya che. kAraNa ke, traNa pradezathI avagADha dravyonA bhedono haMmezA sadbhAva hoya che. A pramANe AnupUrvI ane avaktavyaka dravyomAM paNa jANavuM. aMtaradvAramAM eka dravyanI apekSAe koI AnupUrvI dravya jyAre eka samaya sudhI vivakSita kSetrathI anya kSetramAM avagAhane svIkArIne pharIthI paNa kevaLa AnupUrvI dravya athavA anya dravyathI saMyukta, AnupUrvI dravya te ja vivakSita evA traNa AkAzapradezomAM avagAhe che. tyAre eka AnupUrvI dravyono jaghanya aMtarakAla samaya tarIke prApta thAya che ja. te ja AnupUrvI dravyo jyAre anya kSetramAM asaMkhyakAla sudhI bhamIne kevala AnupUrvI dravyo (anya dravya saMyukta AnupUrvI dravyo) AvIne pharIthI te ja vivakSita traNa vigere AkAza pradezomAM avagAhe che. tyAre utkRSTathI asaMkhya aMtarakAla prApta thAya che. dravyAnupUrvInI jema anaMtakAla zA mATe prApta thato nathI ? tevI zaMkA ayogya che. kAraNa ke, vivakSita dravyothI atirikta evA dravya vizeSo anaMta che ane Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 sUtrArthamuktAvaliH teonI sAthe kramathI saMyoga thato hovAthI anaMta-anaMtakAla prApti thAya che ane ahIM (kSetrAnupUrvamAM) to vivakSita kSetra evA avagAha kSetrathI anya kSetra asaMkhyaya che. judA judA dravyonI apekSAe aMtara nathI, anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyanuM A pramANe vicAravuM. bhAgadvAramAM AnupUrvI dravyo zeSa dravyothI asaMkhyAtA bhAgothI adhika che ane zeSadravyo to e AnupUrvI dravyonA asaMkhyAtAmA bhAge varte che. avaktavyaka dravya thoDA che. kAraNa ke, benA saMyogavALA thoDA che. AnupUrvI dravyo paNa thoDA ja che. kAraNa ke, lokanA pradezonI saMkhyAmAtra svarUpa che. bhAvAramAM AnupUrvI sarva dravyo sAdi pAriNAmika bhAve ja che. have alpabahatvakAra dravyArthatA-pradezArthatA ane ubhayArthatAthI vicArAya che. te AnupUrvamAM viziSTa evA dravyonA avagAhathI upalakSita evA traNa vigere AkAzapradezonA samudAyo te AnupUrvI dravya svarUpa che. vaLI pradezo to samudAya AraMbhaka che. anAnupUrvIomAM to ekeka pradezane avagAhI evA dravyothI upalakSita saghaLA AkAzapradezo pratyeka anAnupUrvI dravya svarUpa che. pradezo to saMbhavatA nathI. kAraNa ke, ekeka pradeza dravyamAM pradezAntarano yoga che. avaktavyamAM to lokamAM jeTalA dvikanA saMyoga saMbhave che. teTalA pratyeka avaktavyaka dravya svarUpa che ane pradezo to avaktavyaka dravyanA AraMbhaka che. avaktavyaka dravyo dravyArthatAthI sarvathI ochA che. anAnupUrvI dravyo vizeSAdhika che ane AnupUrvI dravyo saMkhyAnA guNa che. apradezArthatAthI anAnupUrvI dravyo sarva ochA che. pradezatArthatAthI avaktavyaka dravyo vizeSAdhika che ane AnupUrvI dravyo asaMkhyAta guNa che. ubhayArthathI to avaktavyaka dravyo dravyArthatAthI sarvastoka ane pradezArthatAthI vizeSAdhika che. AnupUrvI dravyo dravyArthatAthI ane pradezArthatAthI asaMkhyAtA guNa che. A pramANe A anaupanidhikI kSetrAnupUrvI naigama-vyavahAra nayane saMmata che ane A pramANe ja saMgrahanayane abhimata dravyAnupUrvInA anusAra saMgrahanayane abhimata kSetrAnupUrvI paNa kSetranI pradhAnatAthI vicAravI. aupanidhinI kSetrAnupUrvI paNa pUrvAnupUrvI bhedathI traNa prakAre che ane te pUrvanupUrvI A pramANe che. adholoka-urdhvaloka-tiryaloka - kAraNa ke, A kSetrAnupUrvAno adhikAra che. A (adholoka vigere) kSetra vizeSa che.jema guNa sthAnakamAM paheluM mithyASTi guNa sthAnaka tenI jema jadhanya pariNAmavALA dravyonA yogathI jadhanyapaNuM hovAnA kAraNe adholokano AdimAM upanyAsa (sthApanA) che. tyAra pachI madhyama pariNAmavALA dravyavALo hovAthI madhyamapaNuM hovAnA kAraNe tiryalokano upanyAsa (sthApanA) che. tenAthI AgaLa utkRSTa pariNAmavALA dravyo hovAnA kAraNe dravyalokano upanyAsa (sthApanA) che. A pramANe pUrvAnupUrvItvanI siddhi thaI ane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra pazcAnupUrvI A pramANe che. urdhva-adho-tiryaloka, anAnupUrvamAM to traNapadanA pUrve kahelA kramathI cha bhAMgA thAya che. tyAM pahelA ane chellAnA tyAga vaDe madhyamanA cAra bhAgAo anAnupUrvI che. e pramANe adholoka vigere lokamAM paNa pratyeka evA ratnaprabhA pRthvIne laIne pUrvAnupUrvI vigere vicAravA yogya che. anaupanidhikI kAlAnupUrvI nigama ane vyavahArane sammata evI anaupanidhikI kAlAnupUrvI artha prarUpaNA vigere viSayamAM dravyAnupUrvInI jema ja che. traNa samaya vigere svarUpa kAlanA paryAyathI viziSTa dravya te AnupUrvI dravya che. kAraNa ke, ahIM traNa samaya vigerenuM ja mukhya AnupUrvIpaNuM che. tenAthI viziSTa evA dravyono to abheda upacAra karela che. kAraNa ke, paryAya ane paryAyithI kAMIka kathaMcit abhinna che. ahIM paNa dravyanI anaMta sthiti nathI, kAraNa ke, tevo svabhAva che. tethI asaMkhya samayathI viziSTa dravya ja AnupUrvI che. paramANu vigere anaMta aNu dvArA skaMdha sudhInA dravyo eka samayanI sthitivALA hoya to AnupUrvI hoya che ane be samayanI sthitivALA tevA prakAranA dravyo avaktavyaka che. dravyadvAramAM AnupUrvI dravyo asaMkhya ja che, anaMta nathI, kAraNa ke, samayanA krama vigere vALI sthiti eka-eka svarUpa che ane dravya ahIM gauNa che. tethI traNa samayanI sthitivALA anaMta evA paNa dravyo eka AnupUrvI svarUpa che. e pramANe cAra samaya sthitivALA, asaMkhya samayanI sthitivALA sudhInA dravyonuM vicAravuM. A pramANe AnupUrvI avaktavyaka dravyo pratyeka asaMkhyAtA kahevA. kSetradvAramAM eka dravyanI apekSAe lokanA saMkhyAtmaka bhAgamAM, asaMkhyAtmaka bhAgamAM, saMkhyAtA bhAgomAM, asaMkhyAtA bhAgomAM athavA dezona lokamAM avAgAhIne rahe che. sarva loka vyApi evo acitta mAskandha to teno vyApta hovAthI eka-eka samaya sudhI rahe che. kAraNa ke, tenAthI AgaLa upasaMhAra che. eka samaya sthitivALuM AnupUrvI dravya saMbhavatuM nathI. kAraNa ke, traNa vigere samayanI sthitivALuM che. tethI traNa vigere samayanI sthitivALuM anya dravya niyamathI eka evA paNa pradezanI sAthe nyUna evA lokamAM avagAhIne rahe che. AnupUrvI dravyano kSetrAnupUrvI ane kAlAnupUrvI dravyomAM eka dravya (eka dravyanI apekSAe) lokanA aMkhyAtmaka bhAgamAM ja rahe che. kAraNa ke, kAlathI eka samayanI sthitivALuM kSetrane eka pradezamAM avagADha ja, ahIM anAnupUrvI tarIke vivakSita che. paNa te lokanA asaMkhyAta bhAgamAM ja hoya che. judA judA dravyo to (judA judA dravyonI apekSAe to) sarvalokanA che. kAraNa ke, eka samayanI sthitivALA dravyo sarvatra vidyamAna che. avaktavyaka dravyanI vicAraNAmAM kSetrAnupUrvInI jema eka dravya lokanA asaMkhyAtmaka bhAgamAM ja hoya athavA be samayanI sthitivALuM dravya svabhAvathI lokanA asaMkhyAtmaka bhAgamAM ja avagAhe che. vadhAre nahi. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sUtrArthamuktAvaliH | sparzanAdvAramAM eka dravyanI apekSAe AnupUrvI dravya jaghanyathI traNa samaya sudhI rahe che. kAraNa ke, jaghanyathI paNa traNa samayanI sthitivALo ja AnupUrvI rUpe kahelo che. utkRSTathI asaMkhyakAla rahelo che. kAraNa ke, te kAlathI AgaLa vadhAre) eka pariNAma vaDe dravyanA avasthAna (sthiti)no abhAva che. judA judA dravyo to lokanA dareka pradezamAM haMmezA hoya che. kAraNa ke, loka haMmezA teothI azUnya hoya che ane anAnupUrvI dravyo eka dravyanI apekSAe jaghanya-utkRSTa vicAraNAne mUkIne eka samaya sudhInI ane judA judA dravyonI apekSAe haMmezA hoya che. avaktavyaka dravyo eka dravyanI apekSAe jaghanya utkRSTanI vicAraNAne mukIne be samaya sudhI ane judA judA dravyonI apekSAe haMmezA hoya che. kAraNa ke, eka samayanI sthitivALo anAnupUrvI rUpe ane be samayanI sthitivALo avaktavyaka rUpe svIkArato hovAthI jaghanyautkRSTanI vicAraNA saMbhavatI nathI. aMtara dvAramAM eka dravyanI apekSAe AnupUrvI dravyanuM jaghanya aMtara eka samaya che. kAraNa ke, traNa vigere samayanI sthitivALuM dravya tenA pariNAmanA tyAgathI ja anya pariNAma vaDe eka samaya rahIne traNa vigere samayanI sthitivALArUpe pharIthI te pariNAmanI prAptimAM jaghanyarUpe eka samaya ja avAntara (anya) prApti thAya che. utkRSTathI be samaya, kAraNa ke vacce be samaya sudhI rahIne pharIthI je te pariNAmanI prApti thAya che. vacce traNa vigere samaya sudhI rahevAmAM to tyAM paNa AnupUrvIpaNAne anubhave eTale aMtara ja na thAya, judA-judA dravyonuM to aMtara nathI. kAraNa ke, loka kyAreya paNa tenAthI zUnya hoto nathI ane anAnupUrvI dravyonuM aMtara eka dravyanI apekSAe be samaya che. eka samayanI sthitivALuM dravya jayAre pariNAmAMtara vaDe be samaya anubhavIne pharIthI te ja eka samayanI sthitivALA pariNAmane prApta kare che, tyAre be samaya jaghanyathI aMtarakAla che. jo pariNAmAMtara vaDe eka samaya ja rahe to aMtara ja na thAya, kAraNa ke, tyAM paNa anAnupUrvIpaNuM che. have be samayathI vadhAre rahe tyAre jadhanyapaNuM na thAya. utkRSTathI to asaMkhyakAla che, kAraNa ke, teTalA kAla sudhI pariNAmAMtara vaDe vacce rahIne pharIthI eka samayanI sthitivALA pariNAmanI prApti thAya che. judA-judA dravyonuM to aMtara nathI. avaktavyaka dravyonuM jadhanya aMtara eka dravyanI apekSAe eka samaya che. be samayanI sthitivALuM koIka avaktavyaka dravya pariNAmotara vaDe eka samaya rahIne pharIthI te ja pUrva pariNAmane jayAre prApta kare che tyAre jaghanya aMtarakAla eka samaya thAya che. asaMkhyakAla sudhI rahIne pharIthI tenI prApti thatI hovAthI utkRSTa aMtarakAla asaMkhyAta che, judA-judA dravyonuM aMtara nathI ja. bhAgadvAramAM dravyAnupUrvI-kSetrAnupUrvInI jema ahIM kAlAnupUrvamAM AnupUrvI dravyo zeSa dravyothI asaMkhyAta bhAgothI adhika che. zeSa dravya to AnupUrvI dravyonA asaMkhyAta bhAge ja varte che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra bhAvadvA2mAM traNeya paNa sAdi pAriNAmika bhAve rahela che. alpabahutvadvAramAM avaktavyaka dravyo sarva sToka che. kAraNa ke, be samayanI sthitivALA dravyo svabhAvathI ja thoDA hoya che. vaLI anAnupUrvI dravyo teo karatA vizeSAdhika che. kAraNa ke, eka samayanI sthitivALA dravyo svabhAvathI pUrva evA avaktavyaka dravyo karatA vizeSAdhika che. vaLI AnupUrvI dravyo pUrva evA anAnupUrvI dravyo karatA asaMkhyAtaguNA che. A pramANe naigama-vyavahAra matathI anaupanidhikI kAlAnupUrvI che. vaLI saMgrahamatathI te anaupanidhikI kAlAnupUrvI kSetrAnupUrvInI jema jANavI. aupanidhikI kAlAnupUrvI-pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI ane anAnupUrvI ema traNa prakAre che. pUrvAnupUrvI samayAvalikA-ucchvAsa-niHzvAsa vigere svarUpa che. pazcAnupUrvI sarva kAlaanAgatakAla-atItakAla vigere svarUpa che. e pramANe anAnupUrvI jANavI. athotkIrttanAnupUrvImAha- RSabhAdInAM pUrvapazcAdvayutkramato nAmoccAraNamutkIrttanAnupUrvI // 37 // RSabhAdInAmiti, RSabhaH pUrvamutpannatvAdAdAvuccAryate tato'jitaH tatassambhavastato'bhinandanastataH sumatistataH padmaprabha ityevaM krameNa nAmoccAraNaM pUrvAnupUrvyakIrttanAnupUrvI / varddhamAnaH pArzvaH ariSTanemiH namiH munisuvrato mallirityAdipazcAdArabhya pratilomamuccAraNaM pazcAnupUrvyukIrttanAnupUrvI / uktakramadvayamullaMdhya parasparAsadRzasambhavadbhaGgaiH RSabhAdinAmoccAraNamanAnupUrvyatkIrttanAnupUrvI / nAmoccAraNamityuktyA aupanidhikIdravyAnupUrvIto bhedaH sUcita:, tatra hi kevalaM pUrvAnupUrvyAdibhAvena dravyANAM vinyAsamAtraM kriyate, atra ca teSAmeva tathaiva nAmoccAraNamiti // 37 // 101 have utkIrtanAnupUrvIne kahe che. RSabha vigerenuM pUrvI-pazcAd ane vyutkramathI nAmanuM uccAraNa te utkIrtana AnupUrvI che. RSabha te pUrve utpanna thayelA hovAthI AdimAM uccArAya che tyAra pachI ajita, tyAra pachI saMbhava-abhinaMdana-sumati-padmaprabha e kramathI nAmanuM uccAraNa te pUrvAnupUrvI utkIrtanA che. pUrvI che. vardhamAna-pArzva-ariSTanemi-namI-munisuvrata-malli vigere e pramANe pAchaLathI AraMbhathI krama pUrvaka uccAraNa pazcAnupUrvI utkIrtanAnupUrvI che. upa2 kahelA banne kramane ullaMghIne paraspara saMbhavatA asamAna bhAMgA vaDe RSabha vigere nAmoccAraNa te anAnupUrvI utkIrtanAnupUrvI che. nAmanuM uccAraNa evuM kahevAthI aupanidhikI dravyAnupUrvIthI bheda batAvela che. kharekhara tyAM pUrvAnupUrvI bhAvathI dravyonI sthApanA mAtra karAya che ane ahIM teonuM ja nAma uccAraNa che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sUtrArthamuktAvaliH atha gaNanAnupUrvImAha- tathaivekAdisaMkhyAbhidhAnaM gaNAnAnupUrvI // 38 // tathaiveti, pUrvapazcAdvyutkramata ityarthaH, ekaM dve trINi catvArItyevaMkrameNAbhidhAnaM pUrvAnupUrvIgaNanAnupUrvI, dazakoTizatAni koTIzataM dazakoTayaH koTirityevaM varNanaM pazcAnupUrvI - gaNanAnupUrvI, uktakramadvayAtirekeNa sambhavadbhirbhaGgaiH saMkhyAnamanAnupUrvIgaNanAnupUrvItyarthaH // 38 // have gaNanAnupUrvIne kahe che. te pramANe ja eka vigere saMkhyAnuM kahevuM te gaNanAnupUrvI che. te pramANe ja eTale ke pUrva-pazcAd ane vyutkramathI ema gaNanAnupUrvI traNa prakAre che. 12-3-4 evA kramathI kahevuM te pUrvAnupUrvI gaNanAnupUrvI che. 1000 karoDa - 100 karoDa - 10 karoDa - karoDa e pramANe varNana karavuM te pazcAnupUrvI gaNanAnupUrvI che. kahevAyelA banne kramane ullaMghIne saMbhavatA bhAMgAo vaDe saMkhyA kahevI te anAnupUrvI gaNanAnupUrvI che. samprati saMsthAnAnupUrvImAha- evameva paJcendriyasaMsthAnAnupUrvI // 39 // evameveti, pUrvapazcAvyutkramata ityarthaH, AkRtivizeSAH saMsthAnAni, samacaturasranyagrodhamaNDalasAdikubjavAmanahuNDarUpANi SaT tatra sarvapradhAnatvAtsamacaturasrasyAdAvupanyAsaH, zeSANAntu yathAkramaM hInatvAdvitIyAditvamitthameva pUrvAnupUrvI, zeSabhAvanA pUrvavat / saMsthAnAni, jIvAjIvasambandhitvena dvidhA bhavanti, iha ca jIvasambandhIni tatrApi paJcendriyasambandhIni vivakSitAnIti paJcendriyeti vizeSitam // 39 // have saMsthAnAnupUrvI kahe che. te pramANe paMcendriya jIvonI saMsthAnAnupUrvI che. e pramANe eTale ke, pUrva pazcAd vyutkramathI paMcendriya saMsthAnApUrvI traNa prakAre che. AkRti vizeSa te saMsthAna che. samacaturasra-nyagrodhamaMDala-sAdi-kubja-vAmana-hUMDaka vigere cha rUpe che. tyAM sarva karatA pradhAna hovAnA kAraNe samacatusrano AdimAM upanyAsa che ane zeSa kramapUrvaka hIta hovAthI dvitIya tarIke upanyAsa che. A pramANe ja pUrvAnupUrvI che. zeSa bhAvanAne pUrva pramANe jANavI, saMsthAno jIva saMbaMdhI ane ajIva saMbaMdhI ema be prakAre che ane ahIM jIva saMbaMdhI saMsthAnono kathana che. temAM paNa paMcendriya saMbaMdhi saMsthAno vivakSita che tethI paMcendriya evA zabdathI saMsthAnAnupUrvI viziSTa kahela che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 anuyogadvAra sAmAcAryAnupUrvImAcaSTe-- oghadazavidhapadavibhAgasAmAcAryapi tathA // 40 // ogheti, samAcaraNaM samAcArastasya bhAvaH sAmAcArI, tridhA sA oghadazavidhapadavibhAgabhedAt / oghaniyuktyibhihitArtharUpA oghasAmAcArI / icchAkArAdidazavidhA sAmAcArI dazavidhasAmAcArI / nizIthakalpAdyabhihitaprAyazcittapadavibhAgaviSayA padavibhAgasAmAcArI / dazavidhA sAmAcArI ca vivakSitakriyApravRttyabhyupagamAtkaraNamicchAkAraH, akRtye viSaye yanmayA''caritamasadetadityevamasatkriyAnivRttyabhyupagamo mithyAkAraH, avikalpagurvAjJAbhyupagamastathAkAraH, jJAnAdyAlambanenopAzrayAbahiravazyaM gamane samupasthite'vazyaM karttavyamidamato gacchAmyahamityevaM guruM prati nivedanamAvazyakI, bahiHkarttavyavyApAreSvavasiteSu punastatraiva pravizataH sAdhoH zeSasAdhUnAmutrAsAdidoSaparijihIrSayA bahirvyApAraniSedhenopAzrayapravezasUcanAnnaiSedhikI,bhadanta ! karomIdamityevaM guroH pracchanamApracchanA, grAmAdau preSitasya gamanakAle punaH pracchanaM pratipracchanA, pUrvAnItAzanAdiparibhogaviSaye sAdhUnAmutsAhanA chandanA, dAsyAmItyevamadyApyagRhItenAzanAdinA sAdhUnAmAmaMtraNaM nimaMtraNA, tvadIyo'hamityevaM zrutAdyarthamanyadIyasattAbhyupagama upasampat // 40 // have sAmAcArI AnupUrvIne kahe che. ogha dazavidha ane padavibhAganI sAmAcArI paNa te pramANe che. AcaraNa karavuM te samAcAra ane teno bhAva te samAcArI (eTale ke AcaraNa karavApaNuM) te sAmAcArI odha-dazavidha ane pada vibhAganA bhedathI traNa prakAre che. oghaniryuktimAM kahela artha svarUpavALI ogha sAmAcArI che. icchAkAra vigere daza prakAranI sAmAcArI te dazavidha sAmAcArI, nizIthakalpa vigeremAM kahela prAyazcitta pada vibhAganA viSayavALI pada vibhAga samAcArI che. dazavidha sAmAcArI A pramANe che. 1-vivaNita kriyAmAM pravRttino svIkAra karyA pachI karavuM te IcchAkAra. ra-akRtya viSayamAM je mArA vaDe A asat AcarAyuM che. e pramANeno asat kriyAthI nivRttino svIkAra te miththAkAra che. 3-vicAryA vinA gurunI AjJAno svIkAra te tathAkAra. 4-jJAnAdinA AraMbhathI upAzrayathI bahAra avazya gamana upasthiti thaye chate. "A avazya karavA yogya che tethI huM jAuM chuM - AvuM guru prati nivedana karavuM te AvazyakI. pa-bahAra karavA yogya vyApAro pUrNa thaye chate pharIthI praveza karatA sAdhune zeSa sAdhuone utrAsa vigere doSone tyAga karavAnI IcchAthI bahivyapAranA niSedha vaDe upAzrayamAM pravezanuM sUcana thatuM hovAthI naiSelikI. 6-he bhadanta ! huM A karuM e pramANe gurune pUchavAnuM te ApRcchanA. 7-gAma Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sUtrArthamuktAvaliH vigeremAM mokalAyelane bhramaNakALe pharIthI pUchyuM te pratipRcchA. 8-pUrva lAvelA azana vigerenA paribhoga viSayamAM sAdhuone utsAha karavo te chaMdanA. 9-huM ApIza e pramANe haju sudhI nahi grahaNa karelA sAdhuone AmaMtraNa karavuM te nimaMtraNa. 10-huM tamAro chuM e pramANe zrutAdine mATe jIbhanI sattA (nizrA) no svIDaara te upasaMpA. atha bhAvAnupUrvImAha- audayikAdibhAvAnupUrvyapyevam // 41 // audayikAdIti, audayikAdayo hi bhAvAsteSAmAnupUrvI pUrvapazcAdvyutkramatastridhA, nArakAdigatiraudayiko bhAvastatsattve zeSabhAvA yathAsambhavaM prAdurbhavantIti pradhAnatvAdAdAvupanyAsa:, tataH zeSapaJcakamadhye stokaviSayatvAdaupazamikasya tato bahuviSayatvAtkSAyikasya tato bahutaraviSayatvAt kSAyopazamikasya tato bahutamaviSayatvAt pAriNAmikasya tato'pyeSAmeva bhAvAnAM dvikAdisaMyogasamutthatvAt sAnnipAtikasya pUrvAnupUrvyAmupanyAsa ityupakramadvAram // 41 // have bhAvAnupUrvI sAmAcArI kahe che - auyikAdi bhAvAnupUrvI paNa A pramANe che. audiyakAdi bhAvo che ane temanI AnupUrvI-pUrva pazcAd ane vyutkramathI traNa prakAranI che. nArakAdi gatine audiyaka bhAva che te hote chate zeSa bhAvo saMbhava pramANe pragaTa thAya che. tethI pradhAna hovAne kAraNe AdimAM upanyAsa che. tyAra pachI zeSa pAMcamAM aupamika bhAva. sToka viSayavALo hovAthI teno upanyAsa che. tyAra pachI kSAyika-bahu viSaya hovAnA kAraNe kSAyopazamikano tyAra pachI bahutama viSaya hovAnA kAraNe pAriNAmikano upanyAsa che ane A ja bhAvonA dvika vigere saMyoga kAraNe pAriNAmika pachI sAnnipAtikano upanyAsa che. A upanyAsa pUrvAnupUrvI che. A pramANe upakrama dvAra kahevAya. atha nikSepadvAramAha- oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedo nikSepaH // 42 // ogheti, oghaH sAmAnyamadhyayanAdikaM zrutAbhidhAnaM tena niSpannaH nAma zrutasyaiva sAmAyikAdivizeSAbhidhAnaM tena niSpanno nAmaniSpannaH, sUtrAlApakAH 'karemi bhaMte ! sAmAia'mityAdikAstairniSpannaH sUtrAlApakaniSpanna ityevaM trividho nikSepaH // 42 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra 105 have nikSepaDhArane kahe che. oghaniSpanna-nAma niSpanna ane sUtra AlApaka niSpanna evA traNa bhedavALo nikSepa che. ogha eTale sAmAnya eTale ke sAmAnya rIte adhyayana vigere zrutanuM kahevuM ane tenAthI niSpanna hoya te ghaniSpanna kahevAya. nAma zrutanuM ja sAmAyika vigere vizeSa kathana tenAthI niSpanna te nAma niSpanna, "karemi bhaMte' ityAdi je sUtra AlApako che. teothI niSpanna te sUtra AlApaka niSpanna A pramANe traNa prakArano nikSepa che. oghaniSpannamAha-- adhyayanAkSINAyakSapaNAlakSaNaH prathamaH // 43 // adhyayaneti, sAmAyikacaturviMzatistavAdizrutavizeSANAM sAmAnyanAmAni adhyayanAdIni catvAri, yadeva hi sAmAyikamadhyayanamucyate tadevAkSINaM nigadyate, idamevA''yaH pratipAdyate, etadeva kSapaNA'bhidhIyate evaM caturviMzatistavAdiSvapi cintanIyam / eSAM nAmAdinikSepo'nuyogadvArato vijJeyaH // 43 / / have ogha niSpannane kahe che. adhyayana-akSaNa-Aya-kSapaNA-svarUpa cAra prakAre prathama oghaniSpanna che. sAmAyika-caturvizati stava vigere zruta vizeSanA sAmAnya nAmo adhyayana vigere cAra che. je sAmAyika che te ja adhyayana kahevAya che. te ja akSINa kahevAya che. A ja Aya tarIke pratipAdana karAya che, A ja kSapaNA kahevAya che, A pramANe caturvizati vigeremAM paNa vicAravuM ane AnA nAmAdi nikSepa anuyogadvAramAMthI jANavA. atha nAmaniSpannamAha-- sAmAyikAdirnAma // 44 // sAmAyikAdiriti, AdinA caturviMzatistavAdInAM grahaNam, sAmAyikasya nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturvidho nikSepaH, nAmasthApane spaSTe, dravyamapi bhavyazarIradravyasAmAyikaM yAvatspaSTameva, ubhayavyatiriktaJca patrakapustakalikhitam, noAgamata idam / bhAvasAmAyikantu Agamato jJAtopayuktazca / noAgamatazca yasya mUlaguNa uttaraguNe'nazanAdau ca sarvakAlaM vyApArAt sannihita AtmA tasya sAmAyikaM bhavati, yassarvabhUteSu traseSu sthAvareSu ca maitrIbhAvAtsamaH, yazca svAtmano hananAdijaM duHkhaM na priyaM tathA sarvajIvAnAmiti cetasi bhAvayitvA samastAnapi jIvAna svayaM hanti nAnyairghAtayati ghnatazcAnyAnna samanujAnIte Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sUtrArthamuktAvaliH sarvajIveSu ca tulyaM varttate tasya sAmAyikaM bhavati, yasya ca na kazcidveSyaH priyo vA sarvatra samamanaskatvAt tasya sAmAyikaM bhavati / yadi dravyamana Azritya zramaNaH sumanA bhavet bhAvena ca pApamanA na bhavati svajane parajane mAnApamAnayozca samo bhavati tadA zramaNo bhavet / atra ca jJAnakriyArUpaM sAmAyikAdyadhyayanaM noAgamato bhAvasAmAyikam, jJAnakriyAsamudAye AgamasyaikadezavRttitvAt, nozabdasya ca dezavacanatvAt, tathA ca sAmAyikavataH sAdhorapi noAgamato bhAvasAmAyikatvam, sAmAyikatadvatorabhedopacArAt // 44 // have nAmaniSpanna kahe che - sAmAyika Adi nAma niSpanna che. sAmAyika Adi nAma che, Adi zabdathI caturvizati Adi grahaNa karavuM, sAmAyikanA nAmasthApanA-dravya-bhAva bhedathI cAra prakArano nikSepa che. nAma ane sthApanA spaSTa che. dravya nikSepa paNa bhavya zarIra dravya sAmAyika sudhI spaSTa ja che ane ubhayathI vyatirikta te patra pustakamAM lakhAyela che. noAgamata A che. vaLI bhAva sAmAyika to AgamatathI ane jJAtopayukta che. noAgamathI jene mUlaguNamAM ane anazana vigere uttaraguNamAM sarvakAla vyApAra hovAthI sahita evo AtmA hoya che. tene sAmAyika hoya che ane sarva bhUta evA trasa ane sthAvaro para maitrI bhAva hovAthI je sama che, jevI rIte potAnA AtmAne hanana AdithI thayeluM duHkha priya nathI, tevI rIte sarva jIvone paNa priya na hoya e pramANe cittamAM vicArIne je samasta evA paNa jIvo svayaM haNato nathI, bIjA vaDe haNAvato nathI, haNatA evA anyone samyapha anujJA karato nathI ane sarva jIvone vize tulya varSa che, tene sAmAyika hoya che ane sarvatra samAna manavALo hovAthI jene koI draSya nathI athavA priya nathI tene sAmAyika hoya che. jo dravya manane Azrayane zramaNa sArA manavALo hoya ane bhAvathI pApamanavALo na hoya, svajana-parajana-mAna-apamAna vizeSa sama hoya tyAre zramaNa thAya, ahIM jJAnakriyA svarUpa sAmAyika Adi adhyayana te noAgamathI bhAva sAmAyika che. kAraNa ke, jJAna kriyA samudAyamAM Agama ekadezavRtti che ane no zabda te dezavacana svarUpa che. tevI rIte sAmAyikavALA sAdhune paNa noAgamatathI bhAvasAmAyikatva che. kAraNa ke, sAmAyika ane sAmAyikavALAno abheda upacAra karelo che. atha sUtrAlApakaniSpannamAha-- sUtrAlApakAnAM nAmAdibhirnikSepassUtrAlApakanikSepaH // 45 // sUtreti, 'karomi bhadanta ! sAmAyika mityAdInAM sUtrAlApakAnAM nAmasthApanAdibhedabhinno yo nyAsaH sa sUtrAlApakaniSpanno nikSepa ityartha iti nikSepadvAram // 45 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra have sUtra AlApaka niSpanna kahe che. sUtranA AlApakano nAma vigerethI nikSepa karavo te sUtra AlApaka nikSepa. 'karemi bhadatta sAmAyika' ityAdi sUtranA AlAvonI nAma-sthApanA vigere bhedathI bhedAyela evI je sthApanA te sUtra AlApaka niSpanna nikSepa che. A pramANe nikSepa dvA2 thayuM. atha tRtIyamanuyogadvAramanugamamAkhyAti- sUtraniryuktanugamabhedo'nugamaH // 46 // sUtreti, sUtravyAkhyAnaM sUtravibhajanA ceti dvividho'nugamaH, nitarAM yuktAH sUtreNa saha lolIbhAvena sambaddhAH niryuktA arthA:, teSAM yukti: sphuTarUpatApAdanaM ekasya yuktazabdasya lopAnniryuktiH nAmasthApanAdiprakAraiH sUtravibhajanetyarthaH, tadrUpo'nugamo niryuktanugama ityarthaH // 46 // have trIjA anuyogadvAra evA anugamane kahe che. sUtrAnugama ane niryukti anugama evA be bhedavALo anugama che. 107 sUtrAnugama je ahAre che. sUtra vyApyAna-sUtra vibha4nA, 'nitarAM yuktA' niryuktAH eTale ke. sUtranI sAthe ekameka thavAthI saMbaMdhita thayelA artho te niryukta artha kahevAya, teonI yukti eTale ke spaSTarUpapaNAne pAmavuM te niryukta mukti ane eka yukta zabdano lopa thavAthI niryukti zabda thAya eTale ke nAma-sthApanA vigere prakArothI sUtronI vibhajanA evo artha thAya, tarUpa anugama te niryukti anugama. tatra niyuktyanugamamAha ---- - nikSepopodghAtasUtrasparzikaniryuktinugamalakSaNo dvitIyaH // 47 // nikSepeti, pUrva nAmasthApanAdibhedenAvazyakAdipadAnAM yadvyAkhyAnaM kRtaM tena nikSepaniryuktyanugamaH prokta eva, upodghAtaniryuktyanugamazca vyAkhyeyasya sUtrasya vyAkhyAvidhi - samIpIkaraNamupodghAtastasya niyuktistadrUpo'nugamaH / tathAhi prathamaM sAmAnyAbhidhAnarUpaH uddezo vaktavyaH, yathA adhyayanamiti tathA vizeSAbhidhAnarUpo nirdezaH, yathA sAmAyikamiti, tataH kutaH sAmAyikaM nirgatamityevaMrUpo nirgamo vaktavyaH, tathA tadutpattikSetrakAlau, tataH kutaH puruSAnnirgatamiti vaktavyaM tathA kena kAraNena gautamAdayo bhagavataH samIpe sAmAyikaM zRNvantItyevaM kAraNaM vAcyam, tathA kena pratyayena bhagavatopadiSTamidam, kena vA pratyayena gaNadharAstadupadiSTaM tacchRNvantItyetadvaktavyam, tato lakSaNaM samyaktvasAmAyikasya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sUtrArthamuktAvaliH tattvazraddhAnaM lakSaNaM zrutasAmAyikasya jIvAdiparijJAnaM cAritrasAmAyikasya sAvadyaviratiH dezaviratisAmAyikasya tu viratyaviratisvarUpaM mizramiti, evaM naigamAdayo nayA vAcyAH, teSAM ca samavatAro yatra sambhavati tatra darzanIyaH, tathA kasya vyavahArAdeH kiM sAmAyika manumatamityabhidhAnIyam, tathA ki sAmAyikaM katividhaM kasya tat, ka vA keSu dravyeSu kathaM kiyacciraM kAlaM tadbhavati kiyantastasya yugapat pratipadyamAnakAH pUrvapratipannA vA labhyanta iti vaktavyam, tataH sAntaraM tathA kiyantaM kAlaM sAmAyikapratipattAro nirantaraM labhyanta iti vAcyam, kiyato bhavAnutkRSTatastadavApyata iti tathA ekasminnAnAbhaveSu vA punaH punaH sAmAyikasya katyAkarSA iti, tathA kiyatkSetraM te spRzantIti, tathA nizcitA niruktizca vaktavyA, tathA copodghAtaniyuktiH samarthitA bhavati, asyAJca prastutAdhyayanasyAzeSavizeSeSu vicAriteSu satsu sUtraM vyAkhyAnayogyamAnItaM bhavati, tataH pratyavayavaM sUtravyAkhyAnarUpAyAH sUtrasparzikaniyukteravasaraH sampadyate, sUtraJca sUtrAnugame satyeva bhavati so'pyavasaraprApta pati ll4thI. tyAM niyukti anugamane kahe che. nikSepa-upoddhAta-sUtrasparzika niyukti anugama svarUpa traNa bhedavALo bIjo niryukti anugama che. pahelA nAma-sthApanA vigere bhedathI Avazyaka vigere padonuM je vyAkhyAna karAyuM hatuM. tenA dvArA nikSepa niryukti anugama kahevAya ja che. vyAkhyAna karavA yogya sUtranI vyAkhyA vidhi samIpIkaraNa te upodyAta che ane tenI niyukti te upoddAta niyukti ane kathananA svarUpavALo tarUpa anugama te upoddAta niyukti anugama che. te A rIte, pahelA sAmAnya upadeza kahevA yogya che. jema ke adhyayana, te pramANe vizeSa abhidhAna karavuM te nirdeza che, jema ke sAmAyika, tyAra pachI sAmAyika kyAMthI nIkaLyuM evA svarUpavALo nirgama kahevA yogya che. tyAra pachI tenA utpatti kSetra ane kALa tyAra pachI kyA puruSathI nIkaLayuM te kahevA yogya che. tyAra pachI kayA kAraNathI gautamasvAmI vigere bhagavAnanI pAse sAmAyikane sAMbhaLe che te pramANe kAraNa kahevuM, tyAra pachI kaI pratItithI bhagavAna vaDe A upadezAvela che athavA to kaI pratItithI bhagavAna vaDe upadezAvela evA tene gaNadharo sAMbhaLe che te kahevA yogya che, tyAra pachI lakSaNa kahevA yogya che. jema ke, samyaktva sAmAyikanuM tattvanI zraddhA svarUpa, zruta sAmAyikanuM jIvAdinA parijJAna svarUpa, cAritranuM sAvadya virati svarUpa, dezavirati sAmAyika viratiavirati mizra e pramANe lakSaNa kahyuM che. e pramANe naigama vigere nayo kahevA ane teono samavatAra jayAM saMbhave tyAM dekhADavo tathA vyavahAra Adi kayA nayane sAmAyikAdi zuM anumata Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 anuyogadvAra che te kahevuM, tathA kayuM sAmAyika keTalA prakAre kone abhimata che, te kahevuM athavA kayA kayA dravyamAM kevI rIte keTalA lAMbA kALa sudhI hoya che, tene eka sAthe svIkAranAra keTalA hoya che athavA pUrve svIkArelA keTalA hoya che. e kahevuM tyAra pachI aMtara sahita ane aMtara vinA keTalA kALa sudhI sAmAyikane svIkAranArA hoya che te kahevuM keTalA bhavo sudhI utkRSTa rIte prApta karAya che, tyAra pachI eka bhavamAM athavA judA judA bhavamAM pharI pharI sAmAyikanA keTalA AkarSA thAya che, tyAra pachI keTalA kSetrone teo sparze che, te pramANe nizcita niyukti kahevA yogya che. A pramANe upoddhAta niryukti samarpita thAya che ane A upoddAta niyuktimAM prastuta evA adhyayanamAM sarva viSayo vicArAye chate sUtra vyAkhyAnanI yogyatAne pamADeluM thAya che. eTale ke, sUtra vyAkhyAnane yogya thAya che. tethI dareka avayave sUtravyAkhyAna svarUpa evI sUtra sparzika niryuktino avasara prApta thAya che ane sUtranuM anugama thaye chate sUtra thAya che. tethI te sUtrAnugama paNa avasara prApta ja che. atha sUtraspazikaniyuktyanugamamAha-- askhalitAmilitAvyatyAneDitapratipUrNaghoSAdizuddhaM sUtramuccAraNIyam // 48 // askhaliteti, sUtrAnugame samastadoSavipramuktaM lakSaNayuktaJca sUtramaskhalitAdi yathA bhavettathoccAraNIyam, tathAhi upalazakalAdyAkulabhUbhAge lAkaeNlamiva skhalati yattat skhalitaM na tathA'skhalitam / anekazAstrasambandhIni sUtrANyekatramIlayitvA yatra paThati tanmIlitamasadRzadhAnyamelakavat, athavA parAvarttamAnasya yatra padavicchedo na pratIyate tanmIlitaM na tathA'mIlitam / ekasminneva zAstre'nyAnyasthAnanibaddhAnyekArthAni sUtrANyekasthAne samAnIya paThato vyatyAneDitam, athavA AcArAdisUtramadhye svamaticarcitAni tatsadRzAni sUtrANi kRtvA prakSipato vyatyAneDitam, asthAnaviratikaM vA, na tathA'vyatyAneDitam / sUtrato bindumAtrAdibhiranUnam, arthatazcAdhyAhArAkAMkSAdirahitaM pratipUrNam / udAttAdighoSairavikalaM pratipUrNaghoSam / AdinA kaNThoSThavipramuktaM bAlamUkabhASitavadyadavyaktaM na bhavati tathA gurupradattavAcanayA prAptaM na tu karNAghATakena zikSitaM na vA pustakAtsvayamevAdhItamevaM vizeSaNayutaM zuddhaM dvAtriMzaddoSavirahitamaSTAbhirguNairupetamalpagranthaM mahArtha lakSaNayutaM sUtramuccAraNIyam, uktaJca 'alpagranthaM mahArthaM dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtramaSTabhizca guNairupeta'miti, doSAzca 'anRtamupa ghAta janakaM nirarthakama pArthakaM chalaM druhi lam / niH sAramadhi kamUnaM punaruktaM vyAhatamayuktam / 12kramabhinnavacanabhinnaM vibhaktibhinnaJca lipaGgabhinnaJca / anabhihitama padameva ca svabhAvahInaM vyavahitaJca / 29kAlayati22. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sUtrArthamuktAvaliH cchavidoSa: samayaviruddhaM vacana mAtraJca / arthA pattidoSo jJeyo'samAsa doSazca / upamA28. rUpakadoSo nirdeza padArthasandhidoSazca / ete ca sUtradoSA dvAtriMzadbhavanti jJAtavyA' iti, guNAzca 'nirdoSaM sAravantaJca hetuyuktamalaGkRtam / upanItaM sopacAraM mitaM madhurameva ce'ti / eteSAM svarUpANyanyatrAvalokanIyAni // 48 // have sUtra sparzika niryukti anugamane kahe che - asmalita-amilita-avyatyAgraMDita-pratipUrNa ghoSa vigere zuddha evuM sUtra uccAravuM joIe. sUtra anugamamAM sarvadoSathI mukta ane lakSaNathI yukta evuM sUtra asmalita vigere jevI rIte thAya tevI rIte uccAravuM joIe te A rIte, mATInA TukaDA vigerethI vyApta pRthvI bhAgamAM jema pUchaDuM alita thAya che. tenI jema je skUlanA pAme te alita kahevAya ane tevuM na hoya te asmalita kahevAya. aneka zAstra saMbaMdhi sUtro eka sthAne meLavIne jayAM pATha kare che te milita, asadaza dhAnya meLavanAranI jema athavA parAvartana karanArane jyAM pada viccheda pratIta thato nathI, te milita ane tevuM na hoya te amilita. eka ja zAstramAM anya anya sthAne rahela eka arthavALA sUtrone eka sthAne lAvIne bhaNatAne vyatyAgraMDita kahevAya athavA AcArAdi sUtramAM potAnI matithI vicArAyela tenA sarakhA sUtra karIne rAkhanArane vyatyAgraMDita kahevAya athavA asthAnathI virativALo te vyatyAgraMDita kahevAya. tevA prakArano na hoya te avyatyAgraMDita kahevAya. sUtrathI biMdu mAtrA vigerethI anyUna ane arthathI adhyAhAra-AkAMkSA vigerethI rahita hoya te pratipUrNa kahevAya ane udAtta vigere svarUpathI (avAja) jUna na hoya athavA rahita na hoya te pratipUrNa ghoSa Adi zabdathI bALaka athavA muMgA vaDe bolAyelanI jema kaMTha-AThathI mukta thayeluM avyakta hotuM nathI tathA guru vaDe apAyela vAcanAthI prApta thayela hoya... zikhAyela na hoya athavA pustakamAMthI svayaM bhaNAyeluM na ja hoya. tevA prakAranA vizeSathI yukta-zuddha-batrIza doSa rahita - ATha guNathI yukta-alpa graMthavALuM-mahAarthavALuM lakSaNa yukta evuM sUtra uccAravuM joIe. batrIza doSa A pramANe- anRta-upaghAtajanaka nirarthaka-apArthakachala-tRhila-niHsAra-adhika-una-punarukta-vyAhata-ayukta-kramabhinna-vacanabhinna-vibhaktibhinnaliMgabhinna-anabhihita-apada-svabhAvahIna vyavahita-kAlayati-chavidoSa-samaya-viruddha-vacanamAtraathapattidoSa-zeya-asamAsadoSa-upamAruka doSa-nirdeza-padArtha-saMdhidoSa. 'alpagraMtha mahArthaM dvAtriMzaddoSa virahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtramaSTabhizca guNairupeta'miti / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra guNo kha pramANe "nirdoSa sAravaMtaJca hetuyuktamalaMkRtam / upanItaM sopacAraM, mitaM madhurameva ce 'ti // " A doSo-guNonuM svarUpa anyatra jANavA yogya che. 111 asya phalamAha- etena svaparasamayapadajJAnaM bandhamokSasAmAyikanosAmAyikapadajJAnaJca // 49 // eteneti, evaMvidhasUtroccAraNenetyarthaH etena hi padamidaM svasamayagatajIvAdyArthapratipAdakamidaJca parasamayagatapradhAnezvarAdyArtha - pratipAdakamiti vijJAsyate, tathA parasamayapadaM prANinAM kuvAsanAhetutvena bandhapadamitarattu saddbodhakAraNatvAnmokSapadamiti jJAnaM jAyate, athavA prakRtisthityanubhAvapradezalakSaNabandhasya pratipAdakamidaM padamidaJca kRtsnakarmakSayalakSaNamokSapratipAdakamidaM sAmAyika pratipAdakamidantu tadvyatiriktAnAM nArakatiryagAdyarthAnAM pratipAdakamiti vijJAsyate // 49 // " AnuM phaLa kahe che. AnA vaDe sva-para samaya pada jJAna ane baMdha-mokSa sAmAyikano sAmAyika pada jJAna thAya che. sUtramA 'etena' pahano artha bhAvA prahAranA sUtra uyyAraeNa vaDe khevo thAya che. khAnA vaDe AvuM jaNAze ke A pada svazAstramAM rahela jIvAdi arthano pratipAdaka che ane A pada parazAstramAM rahela pradhAna-Izvara vigere arthano pratipAdaka che. temaja para samaya pada te prANione kuvAsanAnuM kAraNa hovAthI baMdha pada che. vaLI bIjo sadbodhanuM kAraNa hovAthI satpada che evuM jJAna thAya athavA prakRti-sthiti-2sa-pradeza svarUpa baMdhanuM pratipAdaka A pada che ane kRtsna karmakSaya svarUpa mokSanuM pratipAdaka A pada che. vaLI A pada sAmAyikanuM pratipAdaka che. vaLI A pada tenAthI vyatirikta nAraka-tiryaMca vigerenuM pratipAdaka che tema jaNAze. phalAntaramAha- anadhigatasya padasya vyAkhyAnam // 50 // anadhigatasyeti, sUtre samuccArita eva keSAJcidbhagavatAM sAdhUnAM yathoktanItyA kecidarthAdhikArAH parijJAtA bhavanti, kecittu kSayopazamavaicitryAdanadhigatA bhavanti tataste - SAmanadhigatAnAmarthAdhikArANAmadhigamArtha padena padasya vyAkhyA bhavati, tallakSaNaJca 'saMhitA ca padaJcaiva padArthaH padavigrahaH / cAlanA ca prasiddhizca SaDvidhaM viddhi lakSaNam // ' iti, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, yathA 'karomi bhayAnta ! sAmAyika' mityAdi / padantu Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH karomItyekaM padaM bhayAnta ! iti dvitIyaM sAmAyikamiti tRtIyamityAdi / padArthastu karomItyabhyupagamo bhayAnta ! iti gurvAmaMtraNaM samasyAya: sAmAyikamityAdikaH / padavigrahaH samAsaH, sa cAnekapadAnAme - katvApAdanaviSayo yathA bhayasyAnto bhayAnta ityAdi, sUtrasyArthasya vA'nupapattyudbhAvanaM cAlanA, tasyaivAnekopapattibhistathaiva sthApanaM prasiddhiH, evaM SaDvidhaM vyAkhyAyA lakSaNam, tatra sapadacchedasUtravarNane sutrAnugamaH, sUtrAlApakAnAM nAmasthApanAdinikSepe kRte sUtrAlApakanikSepaH, padArthapadavigrahAdiSu sarveSu kRteSu sUtrasparzikaniryuktiH kRtArthA bhavati / naigamAdinayAnAmapi prAyaH sa eva padArthAdivicAro viSaya iti vastutaste sUtrasparzikaniryuktyantarbhAvinaH / tadevaMvidhinA sUtre vyAkhyAyamAne sUtraM sUtrAnugamAdayazca yugapatsamApyante // 50 // 112 phaLAntara kahe che - anadhigata padanuM vyAkhyAna thAya che. sUtra uccArAye chate keTalAka sAdhu bhagavaMtone yathokta rItithI keTalAka arthAdhikAro jJAta thAya che. vaLI keTalAka kSayopazama vicitratAthI anadhigata hoya che. tethI e adhigata arthAdhikAronA adhigamane mATe padathI padanI vyAkhyA thAya che ane tenuM lakSaNa A che. 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH, cApalanA ca prasi'krizna, Savidha viddhi lakSaNam // ' A pramANe bodhanuM lakSaNa cha prakAre che. tyAM askhalita padonuM uccAraNane saMhitA, te A rIte, 'romi mayAnta sAmAyim' vigere che. pada A pramANe hoya che. 'romi' eka pada che. 'mayAnta' bIjuM pada che. 'sAmAyi' trIju pada che. padArtha A pramANe che. 'romi' e svIkAra svarUpa che. 'mayAnta' e gurunA AmaMtraNa svarUpa che ane samatAnA lAbha svarUpa 'sAmAyi' che. padavigraha eTale samAsa ane te aneka padone ekatra prApta karAvavAno viSayavALo che. tevI rIte 'mayAsyanta ti mAnta' sUtranuM athavA arthanuM anupapattithI udbhAvana karavuM te cAlanA, tenuM ja aneka upapattithI tevI rIte sthApanA karavI te prasiddhi. A cha prakAre vyAkhyAnuM lakSaNa che. tyAM padaccheda sahita sUtranA varNamAM sUtrAnugama che. sUtranA AlApakonuM nAma-sthApanA nikSepa karAye chate sUtra AlApaka nikSepa, padArtho-pada vigraha vigere sarva karAye chate sUtra sparzika niryukti kRtArtha thAya che. naigama vigere nayono paNa prAyaH te ja padArtha AdinA vicAravALo viSaya che. tethI te vAstavika rIte sUtra sparzika niryuktinA aMtarbhAvi che. tethI A pramANe vidhithI sUtra vyAkhyAna karAye chate sUtra ane sUtrAnugama vigere eka sAthe samApta thAya che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra atha nayadvAramAha- 113 naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUDhaivambhUtA mUlanayAH // 51 // naigameti, mahAsattAsAmAnyavizeSAdijJAnairanekairyo vastUni paricchinatti sa naigamaH, kroDIkRtasAmAnyaviSayaH saGgrahaH, sarvadravyaviSaye sAmAnyAbhAvAya yo yatate sa vyavahAraH, nAsau sAmAnyamicchati lokavyavahArAnaGgatvAt tatpradhAnatvAttasya, varttamAnakAlabhAvi-vastugrahaNazIla RjusUtra:, ayamatItAnAgatavastutiraskArapravaNaH, liGgavacanabhedenaikazabdavAcyAnamapi bhedAbhyupagantA zabdaH, liGgAdyabhede tu bahUnAmapi zabdAnAmekameva vAcyamasau manyate, pravRtti - nimittabhedena bhinnAbhidheyAbhyupagantA samabhirUDhaH, yathendrazakrAdipadavAcyAnAm, zabdapratipAdyakriyAM kurvadvastuviSaya evambhUtanayaH, yadA yoSinmastakAdyArUDhatayA jalAharaNakriyAvAn bhavati tadaivAsau ghaTo nAnyadeti / tadevaM mUlabhUtAH sapta nayAH, eSAM vistRtavicAra uttarottarabhedaprabhedA anyatrAvalokanIyAH / nayAnAM prayojanaJcopakrameNopakrAntasya nikSepeNa ca yathAsambhavaM nikSiptasyAnugamenAnugatasya sAmAyikAdyadhyayanAdervicAraNam / tathA nayai: kvacitkazcit sUtraviSayaH samastAdhyayanaviSayazca vicAryate, na tu pratisUtraM nayavicAraniyamaH, yena 'na nayA samoyaraMti ihamityAdinA virodho bhavet // 51 // have naya dvArane kahe che naigama-saMgraha-vyavahAra-RbhusUtra - zabda-samali3Dha-jevaMbhUta bhUta nayo che. 1-mahAsattA sAmAnya vizeSa vigere aneka jJAnothI je aneka vastuono jANe che te naigama che. 2-samUha rUpe karAye chate sAmAnya viSaya jenA vaDe, te saMgraha. 3-sarva dravyanA viSayamAM sAmAnyanA abhAva mATe je prayatna kare che te vyavahAra. A vyavahAra naya sAmAnyane Icchato nathI. kAraNa ke, sAmAnya e loka vyavahAranuM aMga nathI ane vyavahA2 naya te loka vyavahAra pradhAna che. 4-vartamAnakALamAM thanAra vastune grahaNa karavAnA svabhAvavALo te RjusUtra naya che. A RjusUtra naya atIta-anAgata vastuno tiraskAra karavAmAM tatpara che. pa-liMga ane vacananA bhedathI eka zabdathI vAcya evA paNa padArthonuM bheda svIkAranAra zabda naya che. liMgAdinA abhedamAM to ghaNA paNa zabdonA eka ja vAcyane A naya mAne che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sUtrArthamuktAvaliH 6-pravRtti nimittanA bhedathI bhinna abhidheyane svIkAra samabhirUDha naya che. jevI rIte Indrazakra vigere padothI vAcya evA padArthane bhinna svIkAre che. 7-zabdathI pratipAdya evI kriyAne karanAra evI vastunA viSayavALo evaMbhUta naya che. jyAre strInA mastaka upara ArUDha thayela hovAthI jalane dhAraNa karavAnI kriyAvALo hoya che. tyAre ja A ghaTa che, anya nahi, (tethI A pramANe mULabhUta sAta gayo che. A sAta nayono vistRta vicAra-uttarottara bheda-prabheda anya graMthamAMthI jANavA yogya che. upakramathI upakrAMta thayela ane nikSepathI yathA saMbhava nikSipta thayela ane anugamathI anugata thayela evA sAmAyikAdi adhyayana vigerenI vicAraNA karavI te nayonuM prayojana che. tevI rIte nayo vaDe kyAMka koIka sUtrano viSaya ane kyAMka samasta adhyayanano viSaya vicArAya che. paraMtu dareka sUtramAM nayanA vicArano niyama nathI, tethI 'na nayA samoyaraMti iham' ityAhi 43 viro5 thAya. nanu kiM nayaivicAryamANamadhyayanaM sarvaireva nayaivicAryaM kiMvA kiyadbhireva, nAdyaH, teSAmasaMkhyeyatvena tairvicArasya kartumazakyatvAt, yAvanto hi vacanamArgAstAvanta eva nayAH / na dvitIyaH saMkhyAtItatvAnnayAnAM katibhirvicAryamANe ebhirapi kathaM na vicAryamiti paryanuyogaprasaGgAt / na ca teSAmasaMkhyeyatve'pi sakalanayasamAhibhirnayairvicAro vidhIyata iti vAcyam, saGghAhinayAnAma-pyanekavidhatvAt, tathAhi pUrvavidbhiH saptanayazatAni sakalanayasaGgrAhINyuktAni yatpratipAdakaM saptazatAraM nayacakrAdhyayanamAsIt, teSAM saGgrAhakAH punarapi dvAdazanayAH yatprarUpakamidAnImapi dvAdazAraM nayacakramasti, etatsaGgrAhiNo'pi sapta naigamAdinayAH, tatsaGgrAhiNau dravyaparyAyAstiko nayau jJAnakriyAnayau vA nizcayavyavahArau vA zabdArthanayau veti saMgrAhakanayAnAmapyanekavidhatvAt paryanuyogatAdavasthyamityAzaGkAyAmAha-- jJAnakriyobhayasAdhyA muktiriti // 52 // jJAneti, jJAnakriyobhayasAdhyaiva muktirna punarekena kenacitsAdhyA, sAdhako'pi jJAnakriyAbhyAM dvAbhyAmapi yuktaH sAdhureveti sthitapakSaH, na hi jJAnamAtrAt puruSArthasiddhiH api dRSTA, pAkArthinAmapi dahanaparijJAnamAtrAdeva na hi pAkasiddhiH kintu dahanAnayanasaMdhukSaNajvAlanAdikriyAnuSThAnAdapi, na ca tIrthakaro'pi kevalajJAnamAtrAnmuktiM sAdhayati kintu yathAkhyAtacAritrakriyAto'pi, kriyAkAle'pi jJAnAvazyambhAvitayA tadanantarabhAvitvalakSaNasAdhakasyobhayatra tulyatayA na kriyAmAtrAt puruSArthasiddhiH pratyekaM ca tayordezopakAritvena samudAye saMpUrNA hetutA'stIti na kAcit kSatiH / prakaraNAnte maGgalasUcanAya muktizabdaH, itizabdazcAnuyogadvArazAstrasArasya samAptisUcanakaH upakramAdidvAracatuSTayasya nirUpaNAditi saMkSepaH // 52 / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogadvAra anuyogasAra eSaH pradarzito bAlamatituSTyai / prauDhadhiyAmapyasmAllAbhazcedyantu taM te'pi // iti zrItapogacchanabhomaNizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTAlaGkArazrImadvijayakamalasUrIzvaracaraNanalinavinyastabhaktibhareNa tatpaTTadhareNa vijayalabdhisUriNA saGkalitAyAM sUtrArthamuktAvalyAmanuyogalakSaNA prathamA muktAsArikA vRttA / nayo vaDe vicArAtuM adhyayana zuM, sarva nayothI vicArAya che ke keTalAka nayothI tyAM Adya pakSa yukti nathI. kAraNa ke nayo asaMkhya hovAthI sarva nayo vaDe vicAra karavAno ayogya che. jeTalA vacananA mArgo che. teTalA ja nayo che. dvitIya pakSa paNa yogya nathI, kAraNa ke nayo saMkhyAtIta hovAthI keTalA vaDe vicArAye chate A nayA vaDe paNa kema na vicAravuM, ema praznano prasaMga thAya che. teo asaMkhyaya hovA chatAM saghaLA nayano saMgraha karanAra evA nayano vicAra karAya che evuM na kahevuM, kAraNa ke, saMgraha karanAra no paNa aneka prakAranA che. te A rIte pUrvanA jANanArAoe sakala nayono saMgraha karanAra (sAtaso) 700 nayo kahyA che. jeonuM pratipAdaka 700 ArAvALuM nayacakrAdhyayana hatuM. pharI paNa teono saMgraha karanAra bAra (12) nayo che ke jeno prarUpaka bAra ArAvALo nayacakra atyAre paNa che ane A bAranuM paNa saMgraha karanAra naigama vigere sAta nayo che. te sAta paNa saMgraha karanAra dravyAstika ane paryAyAstika athavA jJAnanaya-kriyAnaya athavA nizcaya-vyavahAra athavA zabdanaya-arthanaya ema be be che. e pramANe saMgraha karanArA nayo aneka prakAranA hovAthI prazno thavA te tadavI che. evI zaMkAmAM kahe che. mukti, jJAna ane kriyA ubhayathI sAdhya che. mukti te jJAna ane kriyA ubhayathI sAdhya ja che. paraMtu koI ekathI sAdhya nathI, sAdhaka paNa jJAna ane kriyA bannethI paNa yukta hoya to ja sAro che, e pramANe sthira pakSa che. jJAna mAtra hovAthI puruSArthanI siddhi kyAMya paNa jovAI nathI, rasoInA arthIone paNa agninA jJAnamAtrathI ja rasoInI siddhi thatI nathI, 'hanAnayana saMdhuHpa gvanana' vigerenI kriyAnA anuSThAnathI paNa pAkanI siddhi thAya che. tIrthaMkara paNa kevalajJAna mAtrathI muktine sAdhatA nathI kintu yathAkhyAtacAritranI kriyAthI paNa muktine sAdhe che. kriyA kALe paNa jJAna avayaMbhAvI hovAthI te baMnenA pachI thanAra svarUpa sAdhakane baMnemAM tulyapaNuM che. mAtra kriyAthI puruSArthanI siddhi thatI nathI ane pratyeka evA te banne dezopakArI hovAthI samudAyamAM saMpUrNa hetutA che. tethI koI kSati nathI. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sUtrArthamuktAvaliH prakaraNanA aMte maMgala sUcavavA mATe mukti zabda che. iti zabda te anuyogadvAra zAstranA sArabhUta evA anuyogasArano samApti sUcaka che. kAraNa ke, upakrama vigere cAra dvAranuM nirUpaNa kareluM che e saMkSepa. bAla jIvonA matinI tuSTine mATe A yogasAra batADAyela che. jo AnAthI prauDha buddhivALAone lAbha hoya to teo paNa te anuyogasArane pAme, (jANe) caraNakamalamAM sthapAyela che. bhaktino samUha jemanA vaDe evA tapAgaccharUpI AkAzamAM sUrya samAna zrImadvijayAnaMdasUrIzvarajInA paTTadhara pU. zrImavijayakamalasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara zrImadvijayalabdhisUri vaDe saMkalita karAyela "sUtrArtha muktAvali'mAM anupeTI svarUpa pahelI motImALA banAvAI. : prazasti :kavikulakIriTa jainaratnavyAkhyAna vAcaspati zrImadvijayalabdhisUrIzvara paTTaprabhAvaka pU.A. zrImadvijayabhuvanatilakasUrIzvara paTTaziSya pU.saMskRta vizArada A.zrImadvijaya bhadraMkarasUrIzvara paTTadhara sUrImaMtra ArAdhaka pU.A.puNyAnaMdasUrIzvara zubhAziSena pU.jinabhaktirasika A.zrImadvijaya aruNaprabhasUrIzvara dIvyakRpAyAM tatziSya-praziSya-zrutabhaktisvarupa amav gaNi vikramasenavijaya muni siddhasenavijayena sUtrArthamuktAvalIanuyoga lakSaNA samanvitA muktA sArikA bAlajIva bodhena gurjarAnuvAda kRtam / | iti zubhaMbhavatu ! kavinAkulamAM mugaTa samAna, gurudevanA haste jainaratnavyAkhyAnavAcaspati padane varelA tapAgacchamAM agresara pU.A.labdhisUrIzvarajI ma.sA.nA paTTaprabhAvaka ziSya saMgItakalAmAM pravINa pU.A.bhuvanatilakasUrIzvarajI ma.sA.paTTadhara saMskRtavizArada pU.mahopAdhyAya yazovijaya ma.sA.nA adhyAtmasAra-adhyAtmopaniSat graMthanA TIkAkAra A.zrImavijaya bhadraMkarasUrIzvarajI ma.sA. paTTadhara pU.sUrImaMtraArAdhaka A.zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nA zubhAziSavaDe pU.jinabhaktirasika A zrImavijaya aruNaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nI dIvya kRpAnA baLe teozrInA ziSya-praziSya gaNi vikramasenavijaya tathA muni siddhasenavijaye sUtrArthamuktAvalimAM anuyogadvArasUtranA lakSaNathI yukta pahelI motInI mALAno zrutabhaktithI ane bAlajIvonA bodhane mATe gurjarabhASAmAM anuvAda karyo. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kalikAlakalpatarUzrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | || zAzvatatIrthamaMDanazrI AdIzvarAya nama: II. | pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUrIzvarebhyo namaH | 1 zrI AcArAMgasUtra muktAsarikA VARS =Ijhana H zubhAziSa: pU. kAratIrthamArgadarzaka sUrimaMtra ArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. : bhAvAnuvAda : pUjya dAdAgurudeva AcArya zrImadvijaya ladhisUrIzvarajI mahArAjAnA - pUjya AcAryazrI puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nA AzAvartinI pU. saralasvabhAvI sAdhvIvaryA paghalatAzrIjI ma.nA ziSyA jJAnAnaMdI pU.sAdhvI suvarNapadmAzrI ma. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AcArAMga sUtra (2554 zloka pramANa) (zrI zIlAMkAcArya kRta TIkA - 12000 zloka pramANa) A AcArAMgasUtra jIvanazuddhinA starane UMcu lAvavA mATe khAsa sUtra che. dareka jIvo sAthe AtmiyabhAva Ubho karavo ane te mATe cha prakAranA jIvonI jayaNA karavA dvArA AcAranI zuddhi zI rIte karavI ? tenI samajUtI A sUtra Ape che. hAlatA-cAlatA jIvono jIva tarIke svIkAra karavo sahelo che paNa pRthvI-pANI-agni-vAyu ane vanaspati paNa jIva che evI sacoTa dalIlo sAthe A AgamamAM siddhi karavAmAM AvI che. emAM tarka ane zraddhAno adbhuta samanvaya jovA maLe che. { prathama zrutaskaMdha ke adhyayana-1, zastraparikSA, uddeza-7 * pUrvabhava-parabhava bAbatanuM saMpUrNa vivaraNa. * pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya, vanaspatikAya-trasakAya Adi jIvonuM astitva, tenI hiMsAnuM viSamaphaLa, hiMsAmAM aMdha thayelAnuM udAharaNa tathA hiMsAthI nivRtta thavAno upadeza. * samyaktI jIvanuM lakSaNa-phaLa. * tyAgI muninA jIvananI vAto. adhyayana-2, lokavijaya, uddeza-6 * saMsAra bhramaNanuM mULa kAraNa-nivRtti-Atmopadeza. * anitya, azaraNa Adi bhAvanAonuM varNana. * ahiMsAnuM vistRta varNana. * madaniSedha. (8 prakAranA mada karavA nahIM tathA karavAthI thatA nukasAno) * bhoganI bhayaMkaratA, bhogothI thanArA rogo, kAma-IcchAnI bhayaMkaratA. * AhAra kevo levo? kyAre levo? kyo levo? A bAbatonuM vistRta varNana. * amamatva (koI paNa vastu-vyakti upara moha-mamatva rAkhavuM nahIM.)no upadeza. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 adhyayana-3, zItoSNIya, udeza-4 * soLa prakAranA bhAvonuM vivaraNa. * janma, jarA, mRtyu AdinuM varNana tathA ahiMsAno upadeza. * pramAdathI thatA nukasAno, apramAdathI thatA lAbho. * kaSAyanI bhayaMkaratA, kaSAyo dvArA thatA bhISaNa nukasAno. adhyayana-4, samyakatva, uddeza-4 * dharmanI dRDhatA, dharmano upadeza, dharmathI thatA vividha lAbho. * bhogInA janma-maraNa ane yogInA janma-maraNa. * ratnatrayInI ArAdhanAthI thatA lAbho. * karmabaMdhanA kAraNo tathA karmakSayanA upAyo. adhyayana-5, lokasAra, uddeza-5 * hiMsAthI thatI hiMsakagati, kuzAgrabiMdunuM udAharaNa. * mohathI janma-maraNa, saMzayathI saMsArajJAna, AsaktithI naraka, * parigrahathI thatA nukasAno tathA aparigrahathI thatA lAbho. * samatA e utkRSTa dharma che, tathA saMyamanA 4 bhAMgA. * ayogya ne hitazikSA ApavAthI thatuM nukasAna. * svasiddhAMta parasiddhAMtanuM jJAna tathA mukta AtmAnuM svarUpa. adhyayana-6, dhUta, uddeza-6 * zarIramAM utpanna thatA mukhya 16 rogo tathA dhUtavAdanuM varNana. * kuzISya, bAla ziSya, pApazramaNa AdinI vAto. * kaSAyavijayanA ane upasarga sahananA lAbho. adhyayana-7, mahAparikSA, uddeza-7 * A adhyayana anupalabdha che. adhyayana-8, vimokSa, uddeza-8 * bhikSuno vyavahAra tathA AzuprajJa muninuM varNana. * dezIka Adi 6 doSonuM varNana. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 eka pAtra-vastradhArI zramaNano AcAra tathA iMgItamaraNanuM mahattva. * dIkSA, samatA, aparigraha, dinacaryA, ekacaryA Adi vAto. * bhaktamaraNa, iMgItamaraNa tathA pAdopagamanamaraNanI vidhi. adhyayana-1, piMDaiSaNA, uddeza-10 * dvitIya zrutaskaMdha prathama cUlikA AhAra mATenA vidhAno, paraThavavAnI vAta ane vihAra saMbaMdhI vidhi-niSedhanI vAta. * sAmUhika bhoja, mRtaka bhoja, utsava bhoja AdinA vidhi-niSedhanI vAto. kaI 7 bAbatomAM AhAra levAno niSedha che tenuM varNana. * AhAranI vistRta vidhi, pANI vAparavAnI vidhi AdinuM vistRta varNana. * kayA samaye, kayA kSetrano, kayA gharano AhAra na levo tenuM varNana. mAMsAhArI gharanA AhAra tyAganI vAta. * aprAsuka (kerI Adi sacitta) levAno niSedha. * alpakhAdya ane adhika tyAjya padArthonuM varNana. (zeraDI Adi) glAna muni mATe 7 prakAranI piMDaiSaNA, 7 prakAranI pANaiSaNA. adhyayana-2, zaSyeSaNA, uddeza-7 * upAzraya AdimAM utaravAnA tathA vividha sthAnomAM utaravAnA vidhi-niSedhanI vistRta mAhitI. zayyAtara ghara saMbaMdhI vigato, 4 saMstAraka paDImAno niSedha. adhyayana-3, IryA, uddeza-3 * comAsAnA vizeSa vidhAno tathA vihAra niSedhanuM varNana. nAvamAM beThA pachI AvatA upasargo tathA vividha vihAra mArgonI vAta. guru, AcArya, upAdhyAya, padastha, vaDIla sAthe vivekapUrvaka bolavAnI vAta. adhyayana-4, bhASAjAta, uddeza-ra * 16 prakAranA vacanono vivekapUrvaka upayoga kevI rIte karavo tenI vAta. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 04 prakAranI bhASA tathA tenA traikAlika rUpanuM varNana. * rogI, manuSya, pazu Adi saMbaMdhI sAvadya-niravagha bhASAprayoganuM varNana. adhyayana-5, vastraSaNA, uddeza-2 6 prakAranA vastra, 4 prakAranI cAdara, 4 vastra paDImA AdinI vistRta carcA. * bhikSA samaye, svAdhyAya sthAnamAM, zauca sthAnamAM laI javAnA vasronuM vidhAna. adhyayana-6, pAtraiSaNA, uddeza-1 3 prakAranA pAtranuM vidhAna tathA nigraMtha muni mATe pAtra vidhAna. * 4 pAtra paDImA AdinuM varNana. adhyayana-7, avagraha pratimA, uddeza-2 * adattAdAnano niSedha, sAthImunionI vastu AjJApUrvaka levAnuM vidhAna. * soya, kAtara Adi parata ApavAnI vidhi. * 7 avagraha paDImA AdinuM varNana. dvitIya cUlikA adhyayana-8, sthAna, uddeza-1 0 4 prakAranI sthAna paDImA (dhyAna yogya jagyA)nuM varNana. adhyayana-9, niSidhIkA, uddeza-1 * svAdhyAya mATenA sthAnanuM varNana tathA besavAnI vidhi. adhyayana-10, uccara prazravaNa, uddeza-1 * sthaMDIlabhUmimAM javAnA vidhi-niSedha tathA besavAnI vidhi. adhyayana-11, zabda, uddeza-1 * vAgha tathA saMgIta sAMbhaLavA javAno niSedha, * vAjiMtra vAgatA hoya tevA 14 sthAnamAM javAno niSedha. adhyayana-12, rUpa, uddeza-1 * killo, dariyAkAMTho, bagIco, vivAhasthaLa, kalahasthaLa, vadhasthaLa Adi sthaLoe avalokanano niSedha. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 adhyayana-13, parakriyA, uddeza-1 * paga pramArjana mardana, mAlIza Adi zarIranA 13 viSayonuM varNana. * cikitsAnI vigato. adhyayana-4, anyonya kriyA, uddeza-1 - sAdhu pAse pagapramArjana Adi vAto. ! tRtIya cUlikA ! adhyayana-15, bhAvanA, uddeza-1 * prabhu mahAvIranA pa kalyANaka tathA kuTuMbijanonA 3-3 nAma. * 5 mahAvratanI 5 bhAvanAonuM varNana. ! caturtha cUlikA ! adhyayana-16, vimukti, uddeza- * munine hAthI-parvata-sarpa-samudra Adi vividha upamAo. * aMtakRta muni-mokSagAmI muninuM varNana. che . AcArAMge vakhANIyA, arihaMtAjI suabaMdha doya te khAsa, bhagavaMtAjI paNavIsa ajajhayaNA bhalAM, arihaMtAjI kare ajJANano nAza, bhagavaMtAjI artha :- paheluM sUtra te AcArAMga sUtra che. temAM be zrutaskaMdha = bhAga che, ane tenA pacIsa adhyayana che, je ajJAnano nAza kare che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 athAcAramuktAsarikAyAm viSayAnukramaNikA viSayAH viSayAH AcArasyAnuyogakaraNe kAraNakathanam bhAvAcArasya vizeSAbhidhAnam AcArasya nikSepavidhAnam AcAlanikSepaH AgAlanAdInAM nikSepAH AcArasya pravartanAbhidhAnam prathamAGgatAsamarthanam gaNitvakathanam parimANAbhidhAnam samavatAravarNanam sAravarNanam AcAragranthasya vibhAgapradarzanam zrutasya nikSepaH skandhanikSepaH prathamazrutaskandhAdhyayanAni zastranikSepaH parijJAbhedAH lokavijayAdyadhyanAnAM svarUpANi prathamAdhyanayoddezaviSayavarNanam nosaMjJisadbhAvavyavasthApanam nosaMjJizabdArthaH vivakSitaprajJApakabhAvadizoH pradarzanam saMjJAvaddharyeva nAstItyAzaGkanam tadastitvasamarthanam AtmanaH pratyakSaviSayatvasAdhanam ahaMpratyaviSayo na zarIrAdiriti varNanama ahaMkArapratisandhAnasyAbhrAntatAsAdhanam jJAnasya dehadharmatve'nupapattiprakAzanam bhUtacaitanyavAdinaM pratyAkSepaH vyatirekabuddhyApi dehabhinnatvasthApanam zarIrAtmanorbhedAbhedavarNanam arhadAgamenaivA''tmasiddhiriti nirUpaNam keSAJcidviziSTasaMjJA'stItyabhidhAnam kathaM digAgamanaM jAnAtItyatra hetvabhidhAnam svabhAvapadavivakSitamatibhedAH tatra hetvantarAbhidhAnam IdRzasaMjJAvAneva vivekItyabhidhAnam evazabdavyAvartyakathanam parijJeyakriyApradarzanam kriyAbhedAbhidhAnam kriyANAM parityAgamAdarzayati tadbhAvArthavarNanam pRthivInirUpaNam pRthivyA nikSepakaraNam tasyAH prarUpaNA lakSaNapradarzanam pRthvIkAye upayogAdInAmasiddhatvazAnirAsa: tatparimANanirUpaNam tadupabhogavicAraH tacchatrapratipAdanam vedanAvarNanam Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH vadhavarNanam nivRttivarNanam pRthivIkAyasamArambhaviratyabhidhAnaM pRthivIkAyikAnAM vedanAnubhavasamarthanaM apkAyanirUpaNam asya prarUpaNAlakSaNAdivarNanam apkAyasya jIvatvasAdhanam paribhogayogyApo varNanam sacittAdyapkAyabhedAH nayenApakAyasya sacittAdibhedAH sAdhuyogyApkAyavarNanam zAkyAdInAmajJatA''viSkAraH tejaHkAyikAdinirUpaNam tejaskAyayonisaMkhyA vAyukAyaprarUpaNA yonisaMkhyA ca vanaspatikAyaprarUpaNA tasya yonisaMkhyA tejaskAyalakSaNam vAyukAyalakSaNam vanaspatikAyalakSaNam tasya jJAnavattvasamarthanam sAdhAraNajIvAnAmAhAravizeSavarNanam tejaskAyaparimANavarNanam vAyukAyaparimANavarNanam vanaspatikAyaparimANavarNanam tejaAdInAmupabhogAdivarNanam parijJAtavipAko jIvavimardanAnnivartteteti varNanam kriyaiva na heturapi tu jJAnamapIti vizeSaNabalAt sUcanam sUcanAntarapradarzanam 124 viSayA: zaGkAdvaividhyavarNanam trasakAyasvarUpakathanam trasakAyaprarUpaNA trasakAyalakSaNam trasakAyaparimANam trasakAyopabhogaH aSTavidhayonibhAktvakathanam eteSAM hiMsAkAraNavarNanam kaSAyaviSayalokasya jeyatvakhyApanam lokanikSepaH audayikabhAvalokagrahaNe kAraNavarNanam vijayanikSepaH audayikabhAvapadavivakSitArthavarNanam saMsAratatkAraNakathanam saMsArakaSAyakAmAnAmiti kramopanyAse kAraNavarNanam mohanIyasya bhedA: tadbandhahetavazca cAritramohanIyabhedAH kAmazabdAbhipretacAritramohavarNanam saMsArasya nikSepavidhAnam kaSAyasya nikSepaH mUlasya nikSepAracanam saMsAramUlakaSAyonmUlanAkaraNe doSaH kaSAyiNo vartanavarNanam prazastasthAnamAha durlabhAvasara pradarzanam avasaranikSepaH karmabhAvAvasarakAlamAnam nokarmabhAvAvasarapradarzanam saMyaminaH saMyamazaithilye saMyamadAvarNanam aratinivartanakathanam sAdho ratisambhavakathanam ajJAnasya jJAnena parihArAbhidhAnam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 viSayAH viSayAH lobhasyAlobhena parihAravarNanam jAtyAdimadaparihAravarNanam samitervarNanam sAdhUnAmandhatvAnandhatvakathanam bhogAsaktiparihArAbhidhAnam viSayavipAkajJAnazUnyAnAM dazAvarNanam vivekino bhogAn duHkhatvena jAnantIti varNanam tIrapArazabdArtha vratinAM zarIrapoSaNAryavAhAragrahaNamityabhidhAnam saMrambhasamArambhArambhavarNanam kAlajJatA'bhidhAnam saMyamopakaraNeSvapi mUrchabhAvavarNanam mamatA'bhAvavarNanam ekatrasamArambho'STAdazapApakarmanidAnamitivarNanam AjJAnuvartinaH kathanam upadezakatA'bhidhAnam tatphalapradarzanam vijitalokasya parISahasahanavarNanam sAdhossadAjAgRtatvavarNanam suptatAbhedanirUpaNam suptasya dharmasambhavavyavasthApanam dravyasuptasya dharmAbhAvasamarthanam mohanIyanidrAsuptasya doSapradarzanam dharmajAgaraNajAgRtasya phalavarNanam zItoSNayonikSepavidhAnam jIvasyAnekavidhazItoSNarUpavaguNavarNanam viziSTamanermatyAdiparyAyavattAvyapadezabhAvakathanam bhAvanidrAsuptasya doSAbhidhAnam agramUlavyAkhyA parISahasahatve'pi saMyamasyAvazyakatvavarNanam naizcayikamuninirUpaNam kevalapApakarmANyAcarato manitvAbhAvavarNanam vyavahAranayena tadabhidhAnam tiryagAdyAzrayeNA''gatervarNanam Atmano yogyamitravarNanam mitrAbhAsakathanam kaSAyavamanAvazyakatvAbhidhAnam anukSapAM pramAdinaH karmacayanavarNanam varddhamAnazubhAdhyavasAyino doSAbhAvavarNanam kSapakazreNiyogyatAvarNanam ekakarmAbhAve bahvabhAvavarNanam bahusthitivizeSakSapaNe mohanIyavizeSakSapaNamapItyabhidhAnam upazamAzrayeNa tadvarNanam tIrthakaravacanazraddhAlutAvarNanam atItAnAgatakAlayostIrthakarAnantyavarNanam vartamAnatIrthakRtaH prajJApakApekSayA samayakSetrabhAvina utkarSeNa saptatyuttarazataM jaghanyena viMzatirityabhidhAnam samyaktvasya caturvidhanikSepaH darzanajJAnacAritrabhedAH karmabandhanirjarAsthAnajJAnavarNanam ekasyaiva viSayasya bandhanirjarAsthAnatvavarNanam saMyamAsaMyamasthAnayoH samatAvarNanam jJAnAvaraNIyabandhanimittapradarzanam darzanAvaraNIyabandhanimittapradarzanam vedanIyabandhahetukathanam mohanIyabandhahetukathanam AyuSo bandhahetuH nAmakarmabandhakAH gotrabandhakAH Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 viSayAH viSayAH antarAyabandhahetavaH pASaNDikAnAM viruddhavAditvavarNanam tapovidhAnAbhidhAnam mUlaprakRtyudayasthAnatrayAdyabhidhAnam uttaraprakRtInAmudayasthAnanirupaNam udayasthAnavijJAnapUrvakamekatvabhAvanayA bhAvitastapo _ vidadhyAditi varNanam avikalaM tapaH satsaMyamina evetyabhidhAnam tanukarmaNoH dhUnanAbhidhAnam munitvAbhAvanimittAbhidhAnam sAravarNanam jJAnAmohayorutpattAvanyonyAzrayaM pradarzya nivAraNam ekacaryAbhedAH munibhAvahetupradarzanam sandhipradarzanam muneH saMsArAsArabhAvanAdivarNanam aSTavidhakarmakSapayitRvarNanam utthitAnipAtitvabhaGgacatuSTayam azeSakarmakSaye bhavavyavasthA ekacaryA'yogyavarNanam zrutavayobhyAmavyaktatAnirNayaH ekAkivihAre doSAH kvacigudinA preSitasya niyamavarNanam karmabandhavaicitryapradarzanam AcAryAntevAsinoH svarUpam AcAryasya hudakalpatvena hRdabhedapradarzanam ekasminnevAcArye hRdabhedasaMghaTanAM vidhAya anekeSu tatsaMghaTanA pradarzayati ziSyeNa vicikitsAvidhureNa bhAvyamiti vicikitsAyAM doSapradarzanadvArA varNanam ziSyasya zraddhAlutA bhavediti varNanam AcAryasaMsevanaphalapradarzanam paratIthikopadezasyAsAratAvarNanam karmadhUnanavarNanam utthitasya bhaGgavarNanam karmagurUNAM vedanAbhidhAnam gatiSu vedanAnirUpaNaM saMkSepeNa tataH karttavyavarNanam karmadhUnanopayogyupakaraNazarIradhUnanAbhidhAnam kRtakarmadhUnanastrAtA bhavatItyabhidhAnam kSudrakaziSyAcAryadUSaNam dharmotthitabhedapradarzanam prAvAdukayogaparihAreNAhAraniyamaM darzayati prAvAdukAnAM vividhanirUpaNAbhidhAnam tadvAdAnAM lezena nirasanam / dharmasya svAkhyAtatvaM bhagavaddarzana eveti kathanam duSTAhArAdiparityAgavarNanam vaihAnasAdyAzrayaNamAha upadhiparityAgasya tapovizeSatvakhyApanam alpasattvasya kAlakSepAsahiSNorapasargitasyApa vAdikamaraNAbhidhAnam vaihAnasAdimaraNamapi naikAntena pratiSiddhamiti varNanam bhaktapratyAkhyAnAdi maraNavizeSaprakAzanam vastratrayadvayavatAmabhidhAnam bhaktapratyAkhyayino nirUpaNam itvaramaraNavidhAyino niyamapradarzanam pAdapogamanAbhilASukasya niyamakhyApanam zrImahAvIracaryAvidhismaraNaprakaTanam saMkSepeNa taccaritavarNanam | tasya vasatyAdividhAnavarNanam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 viSayAH viSayAH SaNmAsaM lATadezaviharaNAbhidhAnam tasyAhArAdikaraNaniyamasya prakAzanam pUrvoktArthAvazeSAbhidhAvyagrazrutaskandhArambhaH agranikSepanirUpaNam paJcacUDAntargatapiNDaiSaNAyA abhidhAnam AhAragrahaNanimittAbhidhAnam utsargato grahaNAyogyAhAravarNanam apavAde tanniyamapradarzanam agArigRhapradeze niyamavizeSavarNanam anyatIrthikAdibhiH praveze doSapradarzanam vicArabhUmyAdAvapi niyamavizeSAtidezanam avizuddhakoTyabhidhAnam grAhyAhAraprakAzanam AhAragrahaNAyogyakSetrAdyabhidhAnam puraHpazcAtsaMkhaDivizeSAbhidhAnam saMkhaDigatasya doSAviSkaraNam gacchanirgatAnAM gamananiyamAbhidhAnam jinakalpikadvaividhyam acchidrapANerupakaraNaniyamakathanam chidrapANestanniyamaprakaTanam tatra sAmAcArIvizeSAkhyAnam bhikSAviSaye niyamanirUpaNam gRhiNi godohAdau kriyamANe sati bhikSoniyamavarNanam mAtRsthAnaprAptikAraNapradarzanam pihitadvAre niyamavizeSaH sthAnavizeSeSu sthitiniSedhanam udakAdisaMsRSTAdyAhAragrahaNaniSedhanam mAlA''hRtAdiniSedhanam pAnakaviSaye niyamavidhAnam kandasarSapAderagrahaNaniyamanam punaHpAkAbhisandhAvagrAhyatA'bhidhAnam saMstutAvAsaparityAgAbhidhAnam pariSThApanA''pRcchaya kAryetyabhidhAnam saMstutaviSaye niyamaH glAnAthai dattAhAraviSaye niyamaH yogyapratizrayAbhidhAnam ayogyopAzrayanirUpaNam duSTapratizrayanivAse doSAH adhikaraNAdidoSArthIpAzrayatyAgaH akalpyanavavidhavasatyabhidhAnam navavidhA vasatayaH carakAdibhirvAse vidhiH gRhAdhipAnujJaptakAlaM yAvadvAsaniyamaH gRhasthacaryAsambaddhavasatiparityAgaH phalakAdisaMstArakaniyamAH uddiSTAdicaturvidhAbhigrahaprakaTanam anAkulagrAmavAsakathanam bhAvaviSayeryAbhedau AlambanakAlamArgayatanAbhedena gamanavarNanam varSAkAlavidhAnayogyagrAmavarNanam kArtikacAturmAsike'tikrAnte sthitiniyamaH nausantaraNAniyamaH nauvyApArakaraNaniSedhaH udake plavamAnasya vidhiH udakAduttIrNasya niyamaH gamananiyamAbhidhAnam aparakRtagavAdipraznavizeSe niyamakathanam antarAle darpitavRSabhAdyAgamane gacchanirgatasya vidhiH bhASAniyamanirUpaNam sodAharaNaM SoDazavidhavacananirUpaNam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 viSayAH viSayAH vastraiSaNAdhikAraH vastranikSepaH dravyavastreNAtra vicAra ityabhidhAnam niSedhyavastrakathanam tadgrahaNaniyamAbhidhAnam dhAvananiyamajalpanam pAtraiSaNAvarNanama tatrAvagrahakathanam avagrahanikSepaH grahaNabhAvAvagrahasthasAdhovRttivarNanam pratimAbhiravagrahaM gRhNIyAdityabhidhAnam kAyotsargAdividhAnayogyasthAnaprakaTanam tatra caturvidhapratimAnirUpaNam parakriyAniSedhakathanam paranikSepaH mahAvratAnAM bhAvanAvarNanam bhAvanAnikSepaH prazastAprazastabhAvanAbhidhAnam darzanabhAvanAbhidhAnam jJAnabhAvanAbhidhAnam caraNabhAvanAbhidhAnam tapovairAgyabhAvanAnirUpaNam dvitIyavratabhAvanAH tRtIyavratabhAvanAH caturthapaJcavratabhAvanAH anityabhAvanAbhidhAnam mUlottaraguNAzrayeNa varNanam AcArasAropasaMharaNam aSTa prakAre pUjIye, jinaAgama dharI bhAva; aSTa gatine pAmavA, jJAna che abhinava dAva artha :- zrI jinaAgamanI bhAvapUrvaka ATha prakAre pUjA karavI joIe. jJAnanI pUjAthI AThamI gati mokSane pAmI zakAya che. AThamI gati - mokSane pAmavA mATe jJAna e zreSTha upAya che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha AcAramuktAsarikA tadevamavasite'nuyoganirUpaNe samprati caraNakaraNAnuyogaM vaktukAmenA''cArAnuyogaH prArabhyate athA''cArasArAnuyogaH // 1 // atheti, sAmAnyato'nuyoganirUpaNottarakAlamityarthaH / yadyapyanuyogazcaturvidho bhavati dharmakathAgaNitadravyacaraNa-karaNAnuyogabhedAt tathApi caraNakaraNAnuyogabhUtasyA''cArAderanuyogaH kriyate pradhAnatvAt, itareSAM tadarthatvAt / AcAreti, A maryAdayA kAlAdiniyamAdilakSaNayA cArazcaraNamAcAro mokSArthamanuSThAnavizeSaH, tatpratipAdakagrantho'pyAcAraH, AcAra iti granthasya vizeSanAma, tasya sAratayA prabhUtArthasaGagraharUpatayA'nuyogo vyAkhyAnaM kriyata iti zeSaH, azeSavizeSAvirodhena sAmAnyarUpatayA vyAvarNane kRte sukomalamatInAM tatrAnAyasataH pravezaH sampadyata iti bhAvaH / anena ca sUtreNa vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanarUpopakramaH kRto bhavatIti / / 1 // nirUpaNa purU thayA pachI hamaNAM caraNakaraNAnuyogane kahevAnI IcchApUrvaka AcArano anuyoga (zArtha) 23 42 / 5 cha... sUtrArtha - have AcAranA sArarUpa anuyoga che. bhAvArtha :- atha meM prabhAe avt29|| 42 . hamaNAM arthAt sAmAnya rIte anuyoganAM nirUpaNa pachInA kALamAM e pramANeno bhAvArtha che. zrI anuyoga yA2 are cha. (1) dhrmyaanuyo| (2) gaNitAnuyoga (3) dravyAnuyoga (4) caraNakaraNAnuyoga, to paNa mukhya hovAthI ahIM caraNakaraNAnuyogarUpa AcArAdino anuyoga 72|y che. pradhAna hovAthI, bhI mAnA artha hovAthI...! AcAra = mAyAra, A (arthAt) bhayahipUrva 8 vigaire niyama lakSaL 43 cAra = cAritra ane AcAra mokSanA arthanA anuSThAna vizeSa che. tene jaNAvanAra grantha paNa AcAra DevAya che. (||29||m DAyano 75yAra 42vAthI "AcAra" se prabhArI anthana vizeSa nAma che.) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sUtrArthamuktAvaliH anuyoga ghaNA arthanA saMgraharUpa hovAthI tenA sArapaNAthI tenuM vyAkhyAna karAya che. e pramANe zeSa bIjA vizeSano virodha nahIM hovAthI sAmAnyarUpe varNana karatA chatA sukomaLa buddhivALAono temAM anAyAse praveza thAya e pramANeno bhAva che. A (prathama) sUtra vaDe vyAkhyAna karavAnI IcchArUpa zAstranI samIpa laI javArUpa saMbaMdha 42|yo che. me prabhAo . // 1 // atha tasya nikSepaM sUcayannAhaekArthapravartanaprathamAGgatvagaNiparimANasamavatArasArairbhAvAcArasya vizeSaH // 2 // ekArtheti, ekArthAH paryAyazabdAH, yathA''cArA''gAlA''karA''zvAsA''darzAGgA''cIrNA''jAtyAmokSA bhAvAcArasya / bhAvAcArasyetyanena nAmasthApanAdravyAcArANAmete na paryAyA ityuktaM bhavati, tathAhi AcArasya nAmasthApanAdravyabhAvabhedatazcaturdhA nikSepo bhavati, nAmAcArasthApanAcArau prasiddhau tathA jJazarIrabhavyazarIralakSaNadravyAcArabhedo'pi / ubhayavyatiriktastu dravyAcAro nAmanadhAvanavAsanazikSApaNasukaraNAvirodhIni yAni loke dravyANi tadrUpaH / nAmanaM havanatikaraNaM tatprati ca dravyaM dvividhaM bhavati, AcAravadanAcAravacca, tinizalatAdikaM hyAcaritabhAvaM tena rUpeNa pariNamati na tveraNDAdidravyam, haridrAraktaM vastraM dhAvanaM pratyAcAravat, sukhena prakSAlanAt, kRmiraktarAgamanAcAravat, tadbhasmano'pi rAgAnapagamAt / vAsanaM prati kavelukAdyAcAravat sukhena pATalakusumAdibhirvAsyamAnatvAt, vaiDUryAdyanAcAravat azakyatvAt / zikSA prati zukasArikAdyAcAravat ca sukhena mAnuSabhASAdisampAdanAt, zakuntAdyanAcAravat / sukaraNaM prati suvarNAdikamAcAravat sukhena tasya kaTakAdikaraNAt, anAcAravaghdaTalohAdikam / avirodhaM pratyAcAravanti guDadadhyAdIni, rasotkarSAdupabhogaguNatvAcca, viparyayAdanAcAravanti tailakSIrAdIni / pAkhaNDikAdikartRkapaJcarAtrAdyAcAro laukiko bhAvAcAraH, alaukikastu sa jJAnadarzanacAritratapovIryAcArabhedAt paJcavidhaH, tatra jJAnAcAro'pi kAlavinayabahumAnopadhAnAnihnavavyaJjanArthatadubhayabhedato'STavidhaH, niHzaGkitatvaM niSkAMkSitatvaM nirvicikitsatA'mUDhadRSTitvamupabRMhaH sthirIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA cetyaSTavidho darzanAcAraH / tisro guptayaH paJca samitayazceti caraNAcAro'STadhA, dvAdazadhA tapaAcAraH, vIryAcArastvanekadhA, ityevaM paJcavidhAcArapratipAdako'yaM granthavizeSazca bhAvAcAraH / AcAlyate'nenAtinibiDaM karmAdItyAcAlaH tadubhayavyatiriktadravyAcAlastu vAyuH, bhAvAcAlazca jJAnAdipaJcavidhaH / AgAlanaM samapradezAvasthAnamityAgAlaH, ubhayavyatiriktadravyAgAlo Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 131 'trodakAdenimnapradezAvasthAnam / jJAnAdikastu bhAvAgAlo rAgAdirahitAtmanyavasthAnAt / Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, ubhayavyatiriktadravyAkaro rajatAkarAdiH, jJAnAdireva bhAvAkaraH, atra nirjarAdiratnAnAM lAbhAt / AzvasantyasminnityAzvAsaH, ubhayavyatiriktazca yAnapAtradvIpAdiH, jJAnAdireva bhAvAzvAsaH / AdRzyate'sminnityAdarzaH, ubhayavyatiriktadravyAdarzazca darpaNAdiH, jJAnAdizca bhAvAdarzaH / ajyate vyaktIkriyate'sminnityaGgam, zirobAhvAdika mubhayavyatiriktadravyAkaM bhAvAGgaM jJAnAdi / AcIrNamAsevitamidantu SoDhA nikSepyam, ubhayavyatiriktadravyAcIrNa siMhAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNam, kSetrAcIrNaM bAhlIkeSu saktavaH kokaNeSu peyA, kAlAcIrNaM sarasazcandanapaGkAdiH, jJAnAdikameva bhAvAcIrNam / A jAyante'syAmityAjAtiH, ubhayavyatiriktadravyAjAtirmanuSyAdijAtiH, bhAvAjAtizca jJAnAdinidAnabhUto'yaM granthaH / Amucyante'sminnityAmokSaNam, ubhayavyatiriktadravyAtmakaJca nigaDAdermokSaNam, bhAvAmokSastu karmASTakodveSTanamazeSam, etatsAdhakazcAyamevAcAra iti / tadevaM bhAvAcArasya kiJcidvizeSeNaikArthapratipAdakatvAcchakrapurandarAdizabdavatparyAyatvaM vijJeyam / AcAro'yaM kadA bhagavatA vinirmita ityasya nirNayAya pravartanAvizeSo vAcyaH, sa ca tIrthakarANAM nikhilAnAM tIrthapravartanAdau AcArArthaH prathamatayA abhavat bhavati bhaviSyati ca, tata itare'GgArthAH, gaNadharairapyanayaivA''nupUrvyA sa sUtratayA grathyate / atra mokSopAyabhUtacaraNakaraNapratipAdanena pravacanasArabhUtatvAditarAGgAdhyayanayogyatApAdakatvAcca / dvAdazAGgeSvasya prathamAGgatvamityaparo vizeSo bodhyaH / tathA'yamAcAro gaNitvakAraNAnAM pradhAnaM gaNisthAnam adhyayanAdasya kSAntyAdirUpANAM caraNakaraNAtmakAnAM vA zramaNadharmANAM parijJAnAditi gaNitvaM vizeSaH / asyAdhyayanataH padatazca parimANaM krameNa navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmakatvamaSTAdazasahasrapadAtmakatvam padaparimANena ca catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAbahutvaM nizIthAkhyapaJcamacUlikAprakSepAbahutaratvamanantagamaparyAyAtmakatayA bahutamatvaJca bodhyam / upakramAntargata-samavatArazcAtrettham-paJcacUlikArtho navasu brahmacaryAdhyayaneSu teSAM piNDitArthaH zastraparijJAyAM tadarthaH SaTsvapi kAyeSu SaDjIvanikAyArthaH paJcasvapi vrateSu tAni ca sarvadravyeSu paryAyANAJcAnantabhAge samavatAraH, prathamavratasya SaDjIvanikAyAzritatvAdvitIyacaramavratayoH sarvadravyAzritatvAt zeSamahAvratAnAJca tadekadezAzritatvAnmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAraH, sarvasyAH saMyamasthAnazreNeH jJAnadarzanacAritraparyAyaiH paripUrNatvena sarvAkAzAnantaguNapramANatvena vratAnAJca cAritramAtropayogitvAt paryAyAnantabhAgavRttitvamavaseyam / kasya kaH sAra iti cedittham Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sUtrArthamuktAvaliH aGgAnAmAcArastasyAnuyogArthastasya yathAsvaM viniyogastasya caraNaM tasya ca nirvANaM tasyApi cAvyAbAdhasthitiH sAra iti / / 2 // have tenA nikSepane sUcavatAM kahe che - sUtrArtha - ekArtha, pravartana, prathama aMga7, gaNi, parimANa, samavatAranA sAra vaDe bhAvAcAranuM vizeSapaNuM che. bhAvArtha :- eka arthavALA paryAyavAcI zabdo. jema AcAra, AgAla, Akara, AzvAsa, Adarza, AMga, AcarNa, AjAya, AmokSa bhAva AcAranA paryAyavAcI zabdo che.) bhAvAcAranA (paryAyavAcI zabdo) e pramANe (kahevAthI) AnA vaDe nAma-sthApanA-dravya AcAronA A paryAyavAcI nathI e pramANe kahela che. te A pramANe... AcAranA nAma-sthApanA-dravya-bhAvanA bhedathI cAra prakArano nikSepa che. nAma AcAra, sthApanAcAra te be prasiddha che. temaja jJazarIra bhavyazarIranA lakSaNarUpa dravyAcAra bheda paNa prasiddha che. baMnethI judo dravyAcAra nAmana, dhAvana, vAsana, zikSApana, sukaraNa A virodhI je dravyo lokamAM che te rUpa che. nAmai = namAvavuM. te dravya be bhede che. (1) AcArazIla, (ra) anAcArazIla. netaranI soTI vi.ne namAvavAnA svabhAvarUpe thAya che, te rUpe pariName che. te AcArazIla ane eraMDA vi. dravyane namAvAtuM nathI te anAcArazIla. dhavanaM = dhovuM. haLadarathI raMgAyelA vastrane dhovuM te AcAravat kAraNa ke sukhapUrvaka dhoI zakAya. jayAre) kIramajInA raMgathI raMgAyeluM anAcAravat kAraNa ke sukhapUrvaka dhoI zakAya (jayAre), kIramajInA raMgathI raMgAyeluM anAcAravat kAraNa ke rAkhamAMthI paNa raMga jato nathI. vIsana = sugaMdhita karavuM. kaveluka Adi te AcArazIla. sugaMdhI phUla Adi vaDe vAsita karela hovAthI, gulAbI raMganA puSpa Adi vaDe vAsita karI zakAtuM nathI. vaiDuryaAdi anAcArazIla. azakyapaNuM hovAthI. zikSA = popaTa, menA Adi te AcAravatuM, kAraNa ke tene sukhapUrvaka manuSya bhASAdi zIkhavI zakAya che. kAbara vi. pakSI anAcAravat (bhASA zIkhavI zakAtI nathI.) suvara = sukhapUrvaka karI zakAya. (sArI rIte karavuM.) suvarNa Adi AcAravat kAraNa ke tenA kaDA Adi sukhapUrvaka karAtA hovAthI, ghaDo, loDhuM vi. anAcAravatuM. virodhuM = virodha vinAnuM, goLa, dahIM vi. AcAravat kAraNa ke rasavALA thavAthI upabhoga (khAvA yogya) ane guNavALA thavAthI (jayAre) tela ane dUdha beno viparyAya hovAthI (viparita dravya.) anAcAravat che. pAkhaMDI Adie karela paMcarAtri Adi AcAra te laukika bhAvAcAra, (ane) jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, viryAcAranA bhedathI pAMca prakArano AcAra te alaukika bhAvAcAra. temAM jJAnAcAra paNa (1) kAla (2) vinaya (3) bahumAna (4) upadhAna (5) anindava (6) vyaMjana (7) artha (8) tadubhaya vyaMjana/atha). ema ATha prakArano che. darzanAcAra - (1) zaMkA rahita Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 133 (2) IcchArahitapaNuM (3) jugupsA rahita (4) amUDhadaSTi (5) upabRhaNA (dharmanI prazaMsA) (6) sthirIkaraNa (7) vAtsalya (8) dharmaprabhAvanA. ema ATha prakArano che. traNa gupti, pAMca samiti e ATha prakArano cAritrAcAra che. bAra prakArano tamAcAra che. (a) vIryAcAra aneka prakArano che. A pramANe pAMca AcArone jaNAvato graMtha te bhAvAcAra che. jenAthI ati gADha karma Adine calAyamAna karAya te AcAla... tadubhaya tirikta dravya (jJazarIra ane bhavya zarIrathI.) (juduM dravya) te dravyAcAla, te pavana ane bhAvAcAla te jJAnAdi pAMca prakArano che. AgAla = samapradezamAM rahevuM te. jJazarIra, bhavyazarIra baMnethI judo te dravya AgAla. ahIM pANI vi. nIcA pradezamAM rahe che te dravya AgAla ane jJAnAcAra Adi bhAva AgAla. rAgAdi rahita AtmAmAM rahevAnuM hovAthI, AkAra = temAM AvIne kare che te Akara. (khodavAnuM) jJazarIra, bhavyazarIrathI bhinna te dravya Akara. cAMdInI khANa vi. jJAnAdi e ja bhAva Akara che. tyAM nirjarA Adi ratnono lAbha hovAthI. AzvAsa = jemAM AzvAsana apAya che te AzvAsa. jJazarIra ane bhavya zarIrathI judA evA vahANa-dvIpa Adi te dravya AzvAsa. jJAnAcAra Adi bhAva AzvAsa. Adarza = jemAM dekhAya te Adarza. jJazarIra ane bhavya zarIra te dravya Adarza, darpaNa vi. jJAnAcAra Adi bhAva Adarza. aMga = jenAmAM pragaTa karAya te aMga. jJazarIra-bhathazarIrathI bhinna mastaka, hAtha, Adi te dravya aMga che. jJAnAcAra Adi bhAva aMga kahevAya che. AcarNa = sevavuM (upayoga karavo) te AzIrNa. te nAmAdi-cha nikSepA che. jJazarIra ane bhavya zarIrathI bhinna siMhAdinuM ghAsa vi. choDIne mAMsa bhakSaNa karavuM. te dravya AzIrNa. kSetra AzIrNa = bArlIka dezamAM sAthavo ane koMkaNa dezamAM rAba pIvAya che. kAla AcArNa = rasa sahita (suMdara) candana, kAdava Adi. jJAnAcAra Adi. bhAva AzIrNa che. AjAti = jemAM utpanna thAya te AjAti, jJazarIra, bhavyazarIrathI bhinna manuSya Adi te dravya AjAti. ane jJAnAcAra AdinA kAraNabhUta A grantha te bhAva AjAti. jemAMthI sarvathA mUkAya te AmokSa. jJazarIra-bhathazarIrathI bhinna dravyAtmaka AmokSa te beDI vi.thI chUTavuM te ane bhAva AmokSa te AThe karmane mULamAMthI kADhavA te. A sAdhaka ane A ja AcAra che e pramANe..! te A pramANe bhAvAcAranuM kaMIka vizeSathI ekArtha pratipAdana (batAvatA.) karatA hovAthI... zakra, purandara vi. zabdanI jema paryAyavAcI jANavA. A AcAra bhagavAna vaDe kyAre nirmANa karAyo (sthapAyo) enA nirNaya mATe pravartanA dvAra vAMcavuM. ane te AcAra artha sarve tIrthakaronA tIrthapravartananI zarUAtamAM ja pahelethI hato, hoya che ane haze ja. tyAra pachI bIjA aMganA artho kahe che. gaNadharo vaDe paNa AnA vaDe ja AnupUrvIthI te sUtrarUpe gUMthe che. (racanA kare che.) ahIM mokSanA upAyabhUta caraNa-karaNanA jaNAvavA vaDe pravacanasArapaNuM hovAthI ane bIjA aMga adhyayana yogyatA jaNAvanAra hovAthI bAra aMgomAM Ane prathama aMga tarIke kahyuM che. bIjA vizeSa jANavA yogya che. temaja A AcAra gaNipaNAnA kAraNamAM mukhya gaNinA sthAnarUpa che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sUtrArthamuktAvaliH AnA adhyayanathI kSAnti Adi svarUpa caraNakaraNanA athavA zramaNadharmanA jJAnAdithI gaNipaNuM vizeSa che. AnA adhyayanathI ane padathI parimANa... kramapUrvaka nava brahmacarya nAma adhyayana svarUpa che. ane padanuM pramANa aDhAra hajAra pada svarUpa che. ane padanA parimANa vaDe cothI cUlikAsvarUpa dvitIya zrutaskaMdha umeravAthI adhikapaNuM, nizithasUtranI pAMcamI cUlikA umeravAthI tenAthI adhikatara ane anaMta gama-paryAyanA svarUpa vaDe adhikatama thAya che. (jANavuM) upakramane aMtargata samAveza (samavatAra) ahIM A pramANe che. pAMca cUlikAno artha navabrahmacaryaadhyayanamAM teno samuha artha che. zastraparijJAmAM te artha cha jIvanikAyamAM samAviSTa thAya che. cha jIvanikAyano artha pAMce vratomAM ane teno (pAMca mahAvratono) sarva dravyonAM, sarvaparyAyonAM anaMtamA bhAge samAviSTa thAya che. prathama vratanA SaDjavanikAya AzrayarUpa thavAthI bIjA ane chellA vratomAM sarva dravyone AzrayarUpa hovAthI ane zeSa mahAvratono tenA eka deza AzrayarUpa hovAthI mahAvratono sarva dravyomAM samAveza che. sarva saMyamasthAnanI zreNinA jJAnadarzana-cAritranA paryAyo vaDe paripUrNa hovAthI sarva lokAkAzanA anaMtaguNa pramANatA vaDe ane vratonA ane cAritrane upayogipaNAthI paryAya anaMtame bhAge che ema jANavuM. kono zuM sAra che ? te jaNAve che. aMgono AcAra. teno anuyoga artha, teno yathAzakti viniyoga, tenuM AcaraNa, tenuM nirvANa ane tenI paNa avyAbAdha sthiti sAra che e pramANe. // 2 // asyAcAragranthasya pravibhAgamAha asya dvau zrutaskandhAvAcAratadagrabhedAt // 3 // asyeti AcArazrutasyetyarthaH zrUyate taditi zrutaM prativiziSTArthapratipAdanaphalaM vAgyogamAtraM bhagavatA nisRSTamAtmIya zravaNakoTarapraviSTaM kSAyopazamikabhAvapariNAmAvirbhAvakAraNaM zrutamityucyate, tatpratipAdakagrantho'pi zrutam, zrutagranthasiddhAntapravacanAjJopadezAgamAdIni zrutaikArthikanAmAni, skandati zuSyati kSIyate puSyate ca pudgalasaMyogaviyogAbhyAmiti skandho'NusamudAyaH, zrutarUpau skandhau zrutaskandho, tathAcAcArarUpa ekaH zrutaskandhaH AcArAgrarUpo'paraH zrutaskandha iti bhAvaH / zrutasya caturdhA nikSepaH, tatra nAmasthApane prasiddhe, Agamato dravyazrutaM zrutopayoge'varttamAnaH zrutapadAbhidheyA''cArAdizikSAvAn / noAgama jJazarIra bhavyazarIre sphuTe, ubhayavyatiriktaJca dravyazrutaM patrakapustakAdilikhitam, asya bhAvazrutasAdhanatvAddravyatvamAgamakAraNabhUtAtmAdyabhAvAnnoAgamatvaM bodhyam / bhAvazrutamapi Agamato noAgamatazca dvibhedam, zrutapadArthajJastatra copayukta Agamato bhAvazrutaM zrutopayogasadbhAvAt / noAgamatastallaukikalokottarabhedena dvividham, mithyAdRSTibhiH svacchandamatibuddhi Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 135 vikalpitaM bhAratAdikaM laukikam / lokapradhAnairarhadbhiH praNItaM dvAdazAGgaM lokottaram, anenaiva ca bhAvazrutenAtrAdhikAraH / skandhanikSepo'pi yAvadbhavyazarIraM sphuTa eva, ubhayavyatiriktadravyaskandhastu sacittAcittamizrabhedena trividhaH, tatrAdyasturagagajakinnarakimpuruSAdirUpo'nekavidhaH, turagAdInAM viziSTaikapariNAmapariNatatvAtskandhatA bhAvyA / dvipradezAdiskandhA acittadravyaskandhAH / mizrazca hastyazvarathapadAtisannAhakhaDgakuntAdisamudAyAtmakasenAyA agramadhyapazcimaskandharUpo'nekavidhaH, eSu hastyAdInAM sacittatvAt khaDgrAdInAmacittatvAt mizratA / yadvA kRtsnAkRtsnAnekadravyaskandhabhedAdubhayavyatiriktadravyaskandhastrividhaH, hayaskandhagajaskandhAdayaH kRtsnaskandhAH, tadanyabRhattaraskandhAbhAvAt, jIvatadadhiSThitazarIrAvayavalakSaNa samudAyo'tra kRtsnaskandhatvena vivakSitaH / na ca hayAdiskandho na kRtsnaskandharUpastadapekSayA gajaskandhasya bRhattaratvAditi vAcyam, zarIrAnugatajIvasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvena samudAyasyaiva cAtra hayAdiskandhatvena vivakSaNAt sarvatra jIvasyAsaMkhyeyapradezAtmakatayA tulyatvAt, yadi jIvapradezapudgalasamudAyAnAM sAmastyena vRddhirbhavedgajAdiskandhasya tadA bhavedRddhiH, tadeva nAstIti / dvipradezikAdyAvadanantapradezikaskandhaM sarve skandhA akRtsnaskandhAH, sarvAntimAnantapradezAtmakaskandhaM vihAya sarveSAmakRtsnatvAt / yasya kasyacitskandhasya nakhadantakezAdirUpo dezo jIvapradezaivirahitastasyaiva ca yo dezaH pRSThodaracaraNAdilakSaNo jIvapradezairvyApto dezayostayoviziSTaikapariNAmapariNatayordeharUpo yassamudAya: so'nekadravyaskandhaH, sacetanAcetanAnekadravyAtmakatvAt, jIvapradezAvyAptadezasyApyatra vivakSaNAt kRtsnaskandhApekSayA vailakSaNyam / skandhapadArthAbhijJastatra copayukto bhAvaskandha AgamamAzritya / noAgamamAzritya tu prastutAcArAGgasya navAnAmadhyayanAnAM cUlikAnAJca samudAyasya parasparasambaddhatayA yo viziSTaikapariNAmastena niSpannaH zrutaskandho bhAvaskandha iti / / 3 / / A AcAra graMthanA peTA vibhAgane kahe che. sUtrArtha :- A AcArAMganA be zrutaskaMdha che. AcAra ane AcArAMganA bhedathI. bhAvArtha :- asya = zrutano mAyAra meM prabhArI artha... 4 saMbhaNAya te zruta. 624 viziSTa artha jaNAvanAra mAtra vacanayoga che. paramAtmAnA mukhathI nIkaLeluM, potAnA kAnamAM pravezeluM, lAyopathamikabhAvane, pariNAmane prakaTa karavAmAM kAraNabhUta te zruta kahevAya che. tene jaNAvanAro aMtha 59 // zruta upAya. zruta, aMtha, siddhAMta, pravayana, mAzA, 751za, mAgama mAha shrutn| ekArthika (paryAyavAcI) nAma che. pugalanA saMyoga ane viyogathI gaLI jAya che, sukAI jAya che, kSaya thAya che, puSTa thAya che, pudgalanA saMyoga viyogathI e pramANe aNuono samUha te skaMdha Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sUtrArthamuktAvaliH kahevAya che. te zrutasvarUpa skaMdha - te zrutaskaMdha be prakAre che. ane te A pramANe (1) AcArarUpa zrutaskaMdha (2) AcAranA agrasvarUpa zrutaskaMdha ! zrutanA cAra prakAre nikSepa che. temAM nAma-sthApanA prasiddha che. zrutapadanA nAma vaDe AcArAdi zIkhelA hovA chatAM zrata upayogamAM nahi vartatA hovAthI AgamathI dravyazrutano AgamathI jJazarIra ane bhavya zarIramAM pragaTa che. ane ubhayatirikta (baMnethI rahita) dravyazruta patra, pustaka Adi lakhelA hoya che. AnuM dravyazrutanuM) bhAvazruta sAdhana hovAthI dravya AgamanA kAraNabhUta hovAthI AtmAdinA abhAvarUpano AgamapaNuM jANavuM. bhAvazruta paNa AgamathI ane no AgamathI be bhede che. zruta (sAMbhaLelA) padArthane jANavA ane temAM upayoga rAkhavo te AgamathI bhAvaThuta. zrutanA upayogano abhAva hovAthI. no AgamathI bhAvazrutanA be bheda (1) laukika (2) alaukikanA bhedathI. mithyASTio vaDe svacchaMda matiyukta buddhithI kalpeluM je bhArata Adi te laukika. lokamAM pradhAna evA arihaMta bhagavAna vaDe siddha karAyela (banAveluM) dvAdazAMgI te lokottara. ane A bhAvakRta vaDe ahIM adhikAra che. (AcArAMgamAM) skaMdhanA nikSepamAM paNa bhavyazarIra sudhI pragaTa ja che. ubhayatirikta dravyaskaMdha sacitta-acitta ane mizranA bhedathI traNa prakAre che. temAM sacitta (dravyaskaMdha) ghoDA, hAthI, kinnara, liMpurUSa Adi svarUpa aneka prakArano. ghoDA Adine eka viziSTa pariNAma pariNata hovAthI teomAM skaMdhatA jANavI... ddhipradeza Adi skaMdhane acitta dravyaskaMdha ane hAthI, ghoDA, ratha, sainika, lazkara, talavAra, bhAlA AdinA samudAya svarUpa senAnA Adi, madhyama ane chellA skaMdhasvarUpa mizraDhaMdha aneka prakArano che. AmAM hAthI AdinuM sacittapaNuM ane talavAra AdinuM acittapaNuM hovAthI mizratA che. jyAre kRtna, akRtna aneka dravyaskaMdhanA bhedathI ubhayatirikta dravyaskaMdha traNa prakAre che. azvaskaMdha, gajaskaMdha Adi kRtnaskaMdho, tethI bIjA moTA skaMdhano abhAva hovAthI. jIva temAM rahela hovAthI zarIranA avayavanA lakSaNanA samUharUpa ahIM kRtnaskaMdha vaDe vivalita karAyela che. azva AdinI apekSAe gajaskaMdhanuM bRhattarapaNuM (moTApaNuM) hovA chatAM azvAdiskaMdha kRtnaskaMdha nathI ema na kahevuM. kAraNa ke ahIM zarIramAM rahela jIvanA asaMkhya Atmapradeza vaDe ane azvAdi skaMdhapaNA vaDe samudAyanI ja vivakSA hovAthI ane sarvatra jIvanA asaMkhya Atmapradeza vaDe tulyatA hovAthI. (azvAdi skaMdha kRmnaskaMdha nathI ema na kahevuM.) jo jIvapradeza ane pudgalanA samudAyanuM sAmyapaNuM hovAthI vRddhi thAya to gajAdiskaMdhanI paNa vRddhi thAta. paNa tevuM nathI ja. dvisvadezIka AdinI jema anaMtapradezika skaMdhane sarve skaMdho akRtnaskaMdho che, sarva chellA anaMta Atmapradeza svarUpa skaMdhane choDIne sarvenA akRtnapaNuM hovAthI, (kRmna skaMdha kahevAze.) jeno koIka skaMdhano nakha-dAMta-vALa AdirUpa deza jIvapradeza vaDe rahita che tenuM ane je deza pITha, udara, paga Adi lakSaNo jIvapradezathI vyApta che te te be dezanAM viziSTa pariNAmathI pariNata deharUpa je samudAya te aneka dravya skaMdha. te sacetana, acetana ane aneka dravyAtmakapaNe hovAthI, jIvapradezathI rahita Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 137 dezanI paNa vivakSA hovAthI mRtsnaskaMdhanI apekSAthI bhinnatA che. Agamane AzrayIne skaMdha padArthanA jJAtA ane (tenA jJAnamAM) upayogavALA te bhAvaskaMdha (kahevAya) che. no Agama AzrayIne to prastuta AcArAMganA navamA adhyayananI cUlikAnA ane samudAyano paraspara saMbaMdha hovAthI ke viziSTa pariNAma, tenA vaDe utpanna zrutasdha te lAvasgha che se prabho // 3 // athAdyazrutaskandhAdhyayanAnyAha zastraparijJAlokavijayazItoSNIyasamyaktvalokasAradhUtamahAparijJAvimokSopadhAnazrutabhedAdbrahmacaryazrutaskandhasyAdyasya navAdhyayanAni // 4 // zastraparijJeti, zasyante hiMsyante'nena prANina iti zastraM khaDgAdi, tasya jIvazaMsanahetoH parijJA, jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnaM yatrocyate sA zastraparijJA jIvAstitvartAddhisAdiparihArapratipAdanaparA / zastranikSepe vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagniviSAdikam / bhAvazastraM duSprayuktamantaHkaraNaM vAkkAyau viratyabhAvazca, jIvopaghAtakAritvAt / dravyaparijJA ca jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJeti dvividhA, ubhayavidhApi AgamanoAgamabhedadvayavatI, Agamato jJAtA'nupayuktaH / noAgamato jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktabhedalastridhA, ubhayavyatiriktA jJaparijJA ca yo yatsacittAdi dravyaM jAnIte sA paricchedyadravyaprAdhAnyAddravyaparijJA / ubhayavyatiriktapratyAkhyAnaparijJApi dehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaM rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt / bhAvaparijJA dvividhA jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ceti, Agamatastu pUrvavat, noAgamato jJaparijJA jJAnakriyArUpamidamevAdhyayanam / pratyAkhyAnaparijJA ca manovAkkAyakRtakAritAnumatibhedAtmikA prANAtipAtanivRttiH / bhAvalokasya rAgadveSalakSaNasya vijayo nirAkaraNaM yatrAbhidhIyate sa lokavijayaH, zabdAdiviSayalokasya vA vijayasya pratipAdanaparaH / zItaJcoSNaJca zItoSNe te adhikRtya kRtamadhyayanaM zItoSNIyaM zItoSNAdisparzajanitavedanAdipratipAdakaparam / tattvArthazraddhAnarUpasamyaktvadAryapratipAdanaparamadhyayanaM samyaktvam / caturdazarajjvAtmakasya lokasya sAraH paramArthastatpratipAdakamadhyayanaM lokasAraH / dhUtaM saGgAnAM tyajanaM tatpratipAdaka madhyayanaM dhUtam / mahatI pratijJA antaHkriyAlakSaNA samyagvidheyA yatra pratipAdyate tadadhyayanaM mahAparijJA, adhyayanamidaM samprati vyavacchinnamato nocyate / vimokSaH parityAgo'samanojJAkalpikAdInAM tatpratipAdakamadhyayanaM vimokSaH / upa mokSaM prati sAmIpyena dadhAtItyupadhAnaM mahAvIrAsevitasyopadhAnasya tapasaH pratipAdakaM zrutaM grantha upadhAnazrutameteSAM dvandvaH, tAnyeva bhedo vizeSastasmAdAdyasya prathama zrutaskandhasyAdhyayanAni nava bhavanti, Adyasya paryAyAntaramAha Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sUtrArthamuktAvaliH brahmacaryazrutaskandhasyeti, navasvapyadhyayaneSu kuzalAnuSThAnarupabrahmacaryasya pratipAdanAdAcArAGgaprathamazrutaskandhasya brahmacaryasaMjJeti bhAvaH / adhyayanAnIti, viziSTArthadhvanisandarbharUpANItyarthaH, adhigamyante paricchidyante'rthA jIvAdaya ebhirityadhyayanAnIti vyutpatteriti / sUtreNAnena adhyayanAnAmanvarthAbhidhAnapratipAdakenopakramAntargatArthAdhikAraH sUcitaH, tatra prathamAdhyAyasya saptoddezAH, prathamoddeze sAmAnyato jIvAstitvamabhidhIyate, zeSeSu SaTsu vizeSeNa pRthivIkAyAdyastitvaM sarveSAM cAnte bandhasya viratezca pratipAdanamiti uddezArthAdhikAro'pi viya: IIMIL. have pahelA zrutaskaMdhanA adhyayanone kahe che. sUtrArtha :- zastrapariNA, lokavijaya, zItoSNIya, samyakatva, lokasAra, dhUta, mahAparijJA, vimokSa, upadhAna, zrutanA bhedathI pahelA brahmacarya zrutaskaMdhanA nava adhyayano che. bhAvArtha - AnA vaDe prANInI hiMsA karAya che te khaDraga Adi zastra kahevAya che. te jIvanA vadhanA hetunuM jJAna. (parijJA). jemAM jJAnapUrvaka pratyAkhyAna kahevAya che te zastraparijJA jIvAsti (jIvanA astitva)nI hiMsAdinA niSedhane pratipAdana karanAra che. zastra nikSepamAM vyatirikta dravyazastra talavAra, agni, viSa Adi che. bhAvazastra te duSTa dhyAnarUpa mana temaja vANI-kAyAnI viratino abhAva (avirati) jIvano upaghAta karanAra hovAthI (bhAvazastra) dravyaparijJA be prakAre. (1) zaparijJA (2) pratyAkhyAna pariNA. baMne prakAra paNa Agama-no AgamabhedathI be prakAre. AgamathI zastra parijJAno jANakAra chatAM upayoga rahita hoya. no AgamathI traNa prakAre (1) jJazarIra (2) bhavyazarIra (3) ubhayavyatiriktanA bhedathI. ubhayavyatirikta jJaparijJA, je sacitta Adi dravyane jANe che te chedIne dravyanuM prAdhAnyapaNuM te dravya parijJA. ubhayavyatirikta pratyAkhyAna parijJA te paNa deha-upakaraNanuM cAre taraphanuM jJAna, upakaraNa, rajoharaNAdi, sAdhakapaNe mAnela hovAthI. bhAvaparijJA be prakAranI, jJaparijJA ane pratyAkhyAna parijJA e pramANe. AgamathI pUrvanI jema. no AgamathI jJaparijJA te jJAna-kriyA svarUpa A ja adhyayana ane pratyAkhyAna parijJA mana-vacana-kAyAthI karavuM-karAvavuM anumodanarUpa prANAtipAtathI nivRtti. (aTakavuM). rAgavaiSanA lakSaNarUpa bhAvalokano vijaye tenuM svarUpa jemAM jaNAvAyuM che. te lokavijaya - zabdAdi viSaya lokano athavA vijayanA pratipAdana svarUpa che. zIta-uSNa ane zItoSNane AgaLa karIne kareluM adhyayana zItoSNIya adhyayana. zIta-uSNAdi sparzathI utpanna vedanAdi pratipAdana karanAra che. jIvAdi navatattvonI zraddhArUpa samyaktva. tenI daDhatAne jaNAvanAra zreSTha adhyayana te samyatva adhyayana che. cauda rAjaloka pramANa lokano sAra. tenA paramArthane jaNAvanAra adhyayana te lokasAra. bAhya saMgano tyAga karavo tenuM pratipAdana karanAra adhyayana te dhUta adhyayana. AMtarika kriyArUpa moTI pratijJA sArI rIte jemAM jaNAvAI che tenuM pratipAdana karanAra (jaNAvanAra.) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 139 = adhyayana te mahAparijJA adhyayana. A adhyayana hamaNAM viccheda pAmeluM hovAthI tenuM varNana karatA nathI. amanojJa (asuMdara) ane akalpya Adino tyAga. tenuM pratipAdana karanAra adhyayana te vimokSa adhyayana upa = na, bhokSanI na khAtmAne sthApana hare te upadhAna... zrI mahAvIrasvAmI vaDe karAyeluM. (sevAyeluM) upadhAna. arthAt tapane pratipAda karanAra zruta = grantha te upadhAnazruta. Ano dvandva samAsa che. tenA bhedo vizeSa hovAthI pahelA zrutaskaMdhanA adhyayano nava che. pahelAnA paryAya aMtarane kahe che. brahmacarya zrutaskaMdhanA nave adhyayanone viSe mokSa ({zasa.) nA anuSThAna ( 2 ) 35 brahmayarya (brahma AtmA, carya temAM ramaNatA.)nuM varNana hovAthI AcArAMganuM paheluM zrutaskaMdha brahmacaryanI saMjJAne pAmyuM che. (brahmacarya zrutaskaMdha nAma che.) e pramANe adhyayano eTale viziSTa artha, zabda, saMdarbha svarUpa hoya te. AnAthI jIvAdi padArthonuM jJAna thAya che. e pramANe adhyayanonI vyutpatti artha che. A sUtra vaDe (cothA) adhyayanonA paraspara saMbaMdhapUrvakanA kramane anArgata arthAdhikAra jaNAvAyo che. temAM prathama adhyAyanA sAta uddezA. prathama uddezAmAM sAmAnyathI jIva astitvane jaNAvAyela che. bAkInA chamAM vizeSathI pRthivIkAya Adi astitvane ane sarvenA aMte baMdha ane viratinuM pratipAdana che me prabhA uddezArtha35 adhikAra bhAvo // 4 // tatra zastraparijJAM sphuTIkartumAha---- = kecidiha nosaMjJinaH prajJApakabhAvadigAgamanAvedanAt // 5 // keciditi, prathamoddezArthAdhikArAnusAreNa nosaMjJina iti vidheyAnusAreNa vA kecitpadena prANinAM grahaNam tathA ca jJAnAvaraNIyAvRtAH kecitprANina ityarthaH, iha - saMsAre, nosaMjJina iti, nosaMjJA-prativiziSTasaMjJAniSedho'styeSAmiti nosaMjJinaH prativiziSTasaMjJAvidhurAH evaJca nozabdena keSAJcijjJAnarUpA saMjJA na jAyata iti dezasyaiva niSedho na saMjJAmAtrasya, sarvaprANinAmAhArAdidazasaMjJAyAH zAstre pratipAdanAditi bhAvaH / saMjJAnikSepazcaturvidhaH, ubhayavyatiriktadravyasaMjJA sacittAcittamizrabhedatastridhA, sacittena hastAdinA'cittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA pAnabhojanAdisaMjJAH bhAvyAH saMjJAnaM saMjJA'vagama iti kRtvA / jJAnasaMjJA'nubhavanasaMjJA ceti bhAvasaMjJA dvividhA, matijJAnAdipaJcavidhA jJAnasaMjJA, svakRtakarmodayAdisamutthA'nubhavasaMjJA AhArabhayaparigrahamaithunasukhaduHkhamohavicikitsAkrodhamAnamAyAlobhazokalokadharmaughasaMjJAbhedena SoDazadhA bhavati, prakRte ca jJAnasaMjJayA vicAraH / keSAJcinna sA saMjJetyatra hetumAha prajJApaketi, prajJApikA bhAvarUpAzca yA dizastAbhya Agamanasya svayamavedanAdityarthaH, prajJApako vyAkhyAtA tadAzrayeNa yA dik sA prajJApakadik prajJApako yasyA dizo'bhimukhastiSThati sA pUrvA, zeSAstvAgneyyAdikA dizo niyamAttasyaiva prajJApakasya pradakSiNAto'nugantavyAH, tAzca ca Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sUtrArthamuktAvaliH digvidiktadantarAlarUpA UrdhvAdhorUpAzcetyaSTAdazavidhAH / sammUrchanakarmabhUmyakarmabhUmyantaradvIpajA manuSyA dvitricatuHpaJcaindriyAstiryazcaH pRthivyaptejovAyukAyikA agramUlaskandhaparvabIjAstathA devanArakA ityaSTAdazabhAvairbhavanAttathAvidhA jIvA bhAvadizaH, Abhiratra prajJApakabhAvadigbhiradhikAraH / tathAcAhamamuSyA dizaH pUrvasyA dakSiNAyAH pazcimAyA uttarAyA vA samAgato'smi pUrvasmin janmanyahaM kiM deva AsaM manuSyo vA tiryaGvA nArako vA, mRtvA cAsmAjjanmAntare kiM devo vA manuSyo vA tiryaGvA nArako vA bhaviSyAmItyAdiprajJApakabhAvadigAgamanAdiparijJAnaM keSAJcinna jAyate jJAnAvaraNIyakarmaprabhAvAt, yathA ko'pi madirAtipAnamadaghUNitalolalocano'vyaktamanovijJAno rathyAmArganipatitaH kenacidgRhamAnIto madAtyaye kuto'hamAgata iti na jAnAti tathAyamapIti bhAvArthaH // 5 // have zastraparijJAne pragaTa karavA mATe kahe che. sUtrArtha - keTalAka prajJApaka bhAvadizAmAMthI kaI dizAmAMthI mAruM Agamana thayuM te jANakArI nathI tethI tevA jIvo nosaMjJI che. bhAvArtha :- pahelA uddezanA arthanA adhikAra anusAra "no sinaH' e pramANe vidheyanA anusArathI athavA 'vit' padathI prANionuM grahaNa che. ane te jJAnAvaraNIya karmathI AvRtta che. te keTalAka prANio e pramANe artha che. ahIM saMsAramAM nosaMjJinaH (no saMjJA) padathI prativiziSTa saMjJAno jeone niSedha che te nosaMjJi. prativiziSTa saMjJAthI rahita jIvo levA. ane no zabdathI keTalAkane jJAnasvarUpa saMjJA nathI e pramANe dezathI ja niSedha che. saMjJAmAtrano niSedha nathI. sarva prANIone AhAra Adi daza saMjJAonuM pratipAdana hovAthI e pramANe bhAva che. saMjJAnikSepa cAra prakArano che. ubhayavyatirikta dravyasaMjJA sacitta, acitta, mizranA bhedathI traNa prakAranI che. sacitta te hAtha Adi vaDe, acitta te dhajA Adi vaDe ane mizra te dIpAdi vaDe. khAvuM-pIvuM vi. saMjJA vicArathI. saMzAnuM samyagujJAnane saMjJA e pramANe karIne (vyAkhyA) jANavI... bhAvasaMjJA - (1) jJAna saMjJA ane (2) anubhava saMjJA ema be prakAre che. matijJAna Adi pAMca prakAranI (mati, zruta, avadhi, mana:paryava, kevalajJAna) jJAna saMjJA che. pote karelA karmanA udayathI utpanna thatI saMjJA-anubhava saMjJA ane te AhAra, bhaya, maithuna, parigraha, sukha, duHkha, moha, vicikitsA (saMdeha), krodha, mAna, mAyA, lobha, zoka, loka, dharma ane ogha e pramANe 16 prakAre (anubhava saMjJA) che. jJAna saMjJAno vicAra che. keTalAka jANakAro ahIM te saMjJA nathI enA kAraNane jaNAvatAM kahe che ke, je jANakAronI bhAvarUpa dizA, tenAthI AgamananuM vedana svayaMne nahIM hovAthI (jANa nahIM hovAthI) e pramANe. jANakAro ane vyAkhyAtAonI je dizA te prajJApaka dizA. prajJApaka je dizA sanmukha ubho rahe che te pUrva (pUrvadizA). bAkInI AgneyI vi. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 141 dizA (agni khUNo) nize te prajJApakanI pradakSiNAthI (jamaNI dizAthI jANavI ane te dizAvidizA aMtarAlasvarUpa che. (vacce rahelI che.) urdhva ane adhorUpa 18 dizA samajavI. (ahIM zIlAMkAcAryakRta TIkAnA AdhAre 18 dizAnA nAma - pUrva pUrvadakSiNa, dakSiNa, dakSiNa pazcima, pazcima, pazcima uttara, uttara, uttarapUrva, sAmutthA, pisA, si, mauipamA, 5yadhi, sAvitri, prajJA, vitri temaja urdhva ane adho ema 18 prajJApaka dizA che.) samUrcyuna, karmabhUmi, akarmabhUmi, aMtaradvIpamAM thayelA manuSyo, beIndriya, teIndriya, caurindriya, paMcendriya tiryaMca bhane pRthvI, a5, G, vAyuDAya mAhi. A, bhUta, 25, parvamAlI tathA heva-nAo me prabhArI 18 prakAra vaDe hovAthI tevA prakAranA jIvo bhAvadizA jANavI. ahIM prajJApakanI bhAvadizA vaDe mA aghi|2 vo. mane te mA pramANe ( cha.) 9 mA hizA pUrva, kSiA, pazcima, uttaramAMthI Avyo chuM. athavA pUrvajanmamAM huM zuM deva hato? manuSya, tiryaMca ke nAraka hato? ane A janmathI marIne janmAMtaramAM huM zuM deva-manuSya-tiryaMca athavA nAraka thaIza? e pramANe prajJApakanI bhAvadizAnA Agamana Adi jJAnane keTalAka jJAnAvaraNIya karmanA prabhAvathI jANatA nathI. jema koI madirAnA atipAnathI cakkara AvavAthI, bezuddha ane capala netravALo manovijJAnane nahIM jANato zerInA mArgamAM paDelo koIke ghare lAvelo mada utarI jatAM huM kyAMthI Avyo e pramANe jANato nathI, te pramANe ahIM paNa bhAvArtha che. //pI/ nanu viziSTasaMjJAniSedhastadopapatsyate sAmAnyasaMjJAvaddharmI pramANapathamArUDho yadA bhaveta, tatraiva mAnaM na pazyAmaH, na hi sa pratyakSagamyaH, svabhAvato viprakRSTatvenAtIndriyatvAt, ata eva tadavyabhicArikAryAdihetusambandhagrahaNAsambhavAnnAnumAnagamyaH, nApyupamAnagamyaH, tasyAtIndriyatvena sAmAnyagrahaNAsambhavAt, na vA''gamavedyaH, tena saha padazaktigrahAsambhavAt, nApyarthApattyA, tamantareNa sakalArthopapatteH, evaJcAnupalabdhiviSayatvAttadabhAva eva siddhyatItyAzaGkAyAmAha astyAtmA'sAdhAraNAhampratyayAt // 6 // astIti, tathA cAtmani pramANaM nAstIti na, kintu pratyakSeNAhampratyayena sa viSayIkriyata iti gAvaH / na hyayamahampratyayo liGgajazzabdajo vA, tadanusandhAnamantareNApi jAyamAnatvAt, evaJcAtmA pratyakSaviSayaH, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, viSayavyavasthA hi svasaMvedananiSThA ghaTapaTAdInAmapi rUpAdiguNapratyakSAdevAdhyakSaviSayatvamiti tatsiddhiranumAnAdapi / nanu zarIrAdiviSaya evAhampratyayo bhavatvityAzaGkAyAmuktamasAdhAraNeti, yadi hyahampratyayaH pRthivyAdau bhavet tahaM pRthivI ahamApa ityAdyAkAraH pratyayo bhavet, na caivam, na ca sAmAnyato mA bhUt, vizeSatastu gauro'haM kRSNo'hamiti bhavatyeveti vAcyam, ahaGkArasya pratisandhAtRviSayatvAt, zarIrasya ca bhedenApratisandhAtRtvAt bhavati hi pratisandhAnaM yo'haM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sUtrArthamuktAvaliH sukhasAdhanaM srakcandanAdikamupalabhya tadupAditsuH prayatamAnastadupAttavAn so'haM sukhI, ye'haM duHkhasAdhanamahikaNTakAdikamupalabhyApi na parihRtavAn so'haM duHkhItyAdirUpam / viruddhyate caitadanekAzritatve, caitramaitrasukhAdiSu tadarzanAt, zarIrANAJca pratyahaM pariNatibhedena bhinnatvAt / na ca yathA'haM gauraH sthUlo husya osaM so'hamidAnI zyAmaH kRzo dIrgha iti zarIraguNA api pratisandhIyanta eveti vAcyam, tasya bhrAntatvAt / prakRtamapi pratisandhAnaM bhrAntamiti cenna, smarturabhrAnteH, anyena dRSTasyAnyena smaraNAsambhavAt, anyathA'tiprasaGgAt / kiJca jJAnasya zarIradharmatve tata parairapi pratyakSeNa gRhyeta, ye hi pratyakSaviSayAzzarIraguNAste sveneva parairapi gRhyante yathA rUpAdayaH, jJAnantu pratyakSamapi sanna parapratyakSagrAhyaM tasmAnna zarIraguNaH, tato'nyasya guNenaitena bhAvyaM sa evAtmA / kiJcaivaM bhUtacaitanyavAdI praSTavyaH paJcabhUtAtmake zarIre kiM sarvANi cetayante kiM vaikamiti, Adye sarveSAM samatvAt parasparamasambandhApattiH / dvitIye tvitareNa vinApi loSTAdipRthivyAdezcaitanyaM syAt na hi tasya caitanye'nyadapekSaNIyamasti tathA ca yeyaM zarIragatA pRthivI sA na cetayate pRthivItvAlloSTavadityanumAnam, evaM jalAdAvapi, tat kathaM samudAyasya caitanyaM bhavet / tathA vyatirekabuddhirapi dRzyate mamedaM zarIraM kRzamiti SaSThyA'smadarthasya zarIravyatirekAt, zarIrasya ca paraviSayedaGkArAspadatvAt, abhedAvagamasya ca saMsargadoSavazena bhrAntyApyupapatteH, pUrvAbhyastasmRtyanubandhena ca vinA jAtasya harSabhayazoka sampratipattyanupapatteH / jAtismarAzca kecidadyatve'pi dehAntararahovRttaM vRttAntaM sambodhayanta upalabhyanta ityupalabdhisiddhaH zarIrAtmanorbhedaH / yadyapi cAnena prakAreNa zarIrAtmanovispaSTo bhedo na siddhyettathApi tAvadabhedo'pi na vispaSTaH kintu kathaJcidbhedAbheda eveti / evaM yo'haM rUpamadrAkSaM so'haM spRzAmIti, yo'hamagrahISaM so'haM smarAmItIndriyAbhAve'pi pratyabhijJAnAdeko jJAtA indriyAdivyatiriktaH siddhaH / heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttyA ca parAtmasiddhiH / evaM bhagavatpraNItAgamenaiva viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamityAtmollekhipratyaye na cAtmasiddhirbhAvyA, nAnyAgamena, tasyAnAptapraNItatvenAprAmANyAt / evamazItyuttarazatabhedA kriyAvAdAH caturazItivikalpA akriyAvAdAH saptaSaSTibhedA ajJAnikavAdA dvAtriMzadbhedA vainayikavAdAzca nirAkarttavyA iti // 6 // zaMkA - ahIM vizeSa saMjJAno niSedha karAyo che te tyAre yogya gaNAze, jayAre sAmAnya saMjJAvALo dharmI siddhAMtanA mArga upara ArUDha thAya. temAM pramANa dekhAtuM nathI. pratyakSa paNa jaNAtuM nathI. svabhAvathI atindriyapaNuM hovAthI dUrapaNAthI (svAbhAvika rIte dUrapaNAthI) AthI ja te Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 143 avyabhicAra kArya Adi hetu. saMbaMdhagrahaNano asaMbhava hovAthI anumAnagamya paNa nathI, sAmAnya grahaNano asaMbhava hovAthI ane atindriyapaNuM hovAthI upamAnagamya paNa nathI. tenI sAthe padazaktigrahaNano asaMbhava hovAthI te Agamavedya nathI. tenI pachI saghaLA arthanI upapatti hovAthI, arthApattithI paNa nathI jaNAtuM. e pramANe anupalabdhiviSayapaNAthI teno abhAva ja siddha thAya che e pramANenI AzaMkAmAM kahe che. sUtrArtha :- asAdhAraNa sam pratyayathI AtmA che.....||6|| bhAvArtha :- vaLI, AtmAnuM pramANa nathI evuM nathI, paraMtu te am pratyayavaDe pratyakSapaNe viSayabhUta karAya che. e pramANeno bhAva che. am pratyaya liMgathI ke zabdathI thayelo nathI, tenA anusaMdhAna vinA paNa thato hovAthI, e pramANe AtmA pratyakSaviSaya che. teno (AtmAno) jJAnaguNa svasaMvit (pote ja prakAzarUpa, eTaleke poteja-potAne jaNAve bIjAnI jarUra na paDe) siddhapaNe hovAthI (AtmA pratyakSa viSaya che.) koIpaNa viSayanI vyavasthA potAnI anubhUtine AdhAre thAya che. jema ghaTa-paTa Adi padArthanA rUpAdiguNanuM pratyakSa thavAthI ja pratyakSanA viSayabhUta thAya che. tenI siddhi anumAnathI paNa thAya che. (hetu svasaMvit siddhatva maLI gayo hovAthI) kAraNa ke pratyakSa pramANa maLI gayuM che. (tethI zakya che.) zarIrAdi viSaya ja aham pratyaya thAo e pramANenI AzaMkAmAM kahe che. (e pramANe koI kahetuM hoya to) tene mATe sUtramAM asAdhAraNa pada ApeluM che... jo 'ahama pratyaya' pRthvI AdimAM thAya to huM pRthvI chuM, pANI chuM vi. rUpa aham pratyaya thavo joIe. paNa, AvuM thatuM nathI. Ama sAmAnyathI na thAya paNa vizeSathI huM goro chuM. huM kALo chuM ItyAdi pratyaya thAya che ja e pramANe kahevuM nahIM. kAraNa ke ahaMkAranA kartAno viSaya hovAthI (darekane bhinna bhinna) pratyaya thavAthI ane zarIranA bheda vaDe apratisAtR hovAthI (aMgIkAra nahIM thavAthI) jema puSpamALA, caMdanalepa Adi sukhasAdhanane meLavIne tene meLavavAnI IcchAvALo prayatnapUrvaka tene meLavatAM huM sukhI chuM. evuM je aMgIkAra kare che. (karAya che.) ane sarpa, kAMTo Adi duHkhanA sAdhanane prApta karIne paNa te nahIM chUTavAthI huM du:khI chuM. (e pramANe svIkArAya che.) A anekane AzrayapaNe hovAthI virodhI che. caitra-naitranA sukha AdimAM tenuM darzana nahIM thavAthI, ane prANIonuM haMmezAM pariNatibhede bhinnapaNuM hovAthI. vaLI jema huM pahelAM goro, jADo, nAno hato. hamaNAM kALo, patalo, lAMbo chuM. e pramANe zarIranA guNo paNa badalAya ja che. e pramANe na kahevuM. tenI bhrAntirUpa hovAthI. (arthAt aham pratyaya badalAto nathI.) prastutamAM je anusaMdhAna che te bhrAnti che evuM nathI. kAraNa ke smaraNa karanArane bhrAnti nahIM hovAthI, bIjA vaDe joyelAnuM smaraNa anyane thatuM nathI. jo evuM thAya to ativyAptino doSa Ave. paraMtu, A jJAnanuM zarIra dharmapaNe bIjAo vaDe paNa grahaNa karAya che. kharekhara je pratyakSa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sUtrArthamuktAvaliH viSayo zarIranA guNo che te potAnI jema ja bIjAo vaDe grahaNa karAya che, jema rUpAdi, vaLI jJAna pratyakSa hovA chatAM paNa parapratyakSa grAhya nathI. tethI zarIrano guNa nathI. tethI bIjAnA A guNo vaDe te AtmA che ema vicAravuM. paMcabhUtamAMthI caitanya pragaTa thAya che evuM mAnanArAone pUchavuM joIe ke paMcabhUtamAM utpanna thayelA zarIramAM pAMcabhUta maLIne caitanya pragaTa kare che ke eka bhUta svataMtrapaNe caitanyasvarUpa thAya che? prathamamAM (pakSamAM) pAMce sAthe maLIne caitanya pragaTa thAya che ema kahIe to paraspara saMbaMdha nahIM thavAnI Apatti Avaze. bIjA pakSamAM eka (2) svataMtrapaNe caitanya thAya che. AvuM mAnIe to bIjA cArabhUtanI avidyamAnatA chatAM paNa pRthvInA DhephA vi.nuM caitanya thAya. kAraNa ke tenA caitanyamAM bIjAnI (jalAdi.)nI apekSA rahetI nathI. ane jo ema kahezo ke - te eka ja hovAthI caitanyarUpa na thAya. to A zarIramAM rahelI je pRthvI temAM pRthvIndra hovAthI cetanarUpa nahIM thAya DhephAnI jema evuM anumAna thaze. pANI vi. mATe paNa (evuM thaze.) (jo eka svataMtramAM caitanya utpanna nathI thatuM to.) te samudAyarUpe paNa caitanya kevI rIte thAya? na thAya. vaLI zarIra ane AtmA baMne bhinna che evI buddhi paNa dekhAya che A mAruM zarIra pataluM thayuM. (kAraNa ke - SaSThi vi. saMbaMdhamAM thAya che. tethI saMbaMdhIomAM ochAmAM ochA be vyakti hovA ja joIe. te che zarIra ane AtmA) ahIM ammad zabdanA arthathI zarIra juduM che tevuM siddha thAya che. zarIranuM je paraviSayaka AvA prakAranuM pada (sthAna) hovAthI tevA abhedajJAna ane saMsarga doSavaDe brAntirUpa thAya che. (brAntinI upapatti thAya che.) ane pUrve prApta karela smRtinA anubaMdha vinA thayela harSa, bhaya, zokanI hamaNAM anupapatti thaze. ane keTalAka jAtismaraNavALA Aje paNa pUrvanA zarIramAM rahelA gupta vRttAntane sArI rIte meLavatAM zarIra ane AtmAnA bhedanI buddhi siddha thAya che. jo ke A prakAra vaDe zarIra AtmAno spaSTa bodha siddha thato nathI to paNa tevo abhedapaNa spaSTa nathI. paraMtu kAMIka bhedabheda ja che. e pramANe je huM A rUpa jovuM chuM tene huM sparza karuM chuM e pramANe, je huM A grahaNa karuM chuM te huM yAda karuM chuM e pramANe IndriyanA abhAvamAM paNa jaNAya che. (pratyabhijJAnathI) tethI eka jJAtA IndriyAdithI rahita siddha thAya che. choDavA lAyaka ne choDavuM AdaravA lAyakane AdaravuM vi. pravRttithI bIjA AtmAnI siddhi thAya che. evI rIte bhagavaMta vaDe prakAzelA Agama vaDe ja vizeSa saMjJAnA niSedha dvAra vaDe gadam pratyaya vaDe AtmAno ullekha karanAra AtmAnI siddhi jANavI. bIjA Agama vaDe nahIM, te bIjA Agama tIrthaMkara sivAyanA (anApta vaDe) kahevAyelA hovAthI AtmAnI siddhi jANavI. bIjA Agama vaDe nahIM, te bIjA Agama tIrthaMkara sivAyanA anApta vaDe) kahevAyelA hovAthI pramANarUpa nathI. e pramANe 180 kriyAvAdInA, 84 vikalpo akriyAvAdInA, 63 bheda ajJAnavAdInA ane 32 bhedo vainayikavAdInA dUra karavA joIe e pramANe. llll. nanu keSAJcitsaMjJA na jAyata ityuktaM tena keSAJcidviziSTasaMjJA bhavatItyuktaM bhavati sA ca saMjJA kathaM teSAmutpatsyata ityatrAha Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra kazcittajjAnAti svabhAvAt paropadezAdvA // 7 // kazciditi, kazcidanAdisaMsAre paribhraman viziSTakSayopazamAdimAn tat prajJApakadigvidigAgamanaM bhAvadigAgamanaJca jAnAti, tathA ca kazcidviziSTakSayopazamI prANI kasyA dizo'hamAgato'smi pUrvasmin janmani ko'haM devo vA manuSyo vA tiryagvA nArako vA'bhUvam, janmano'smAdvA pretya kiM devo vA manuSyo vA tiryag vA nArako vA bhaviSyAmItyetadavagacchatIti bhAvaH / kathamavagacchatItyatrAha-svabhAvAditi, svasya yo'yaM bhAvo matiH svabhAvaH, AtmAnanyabhUtena jJAnenetyarthaH, etena matirAtmasvabhAvaH, na tu vaizeSikANAmiva vyatiriktA samavAyena tatra samavaitItyAveditam, yuktayo'tra sammatitattvasopAnAdau vilokyAH / yadyapi svabhAvabhUtA matirAtmanaH sadA sannihitA tathApi prabalatarajJAnAvaraNAvRtatvAdanArataM na viziSTAvabodhaH / atra matizcaturvidhA grAhyA, avadhimanaHparyavakevalajJAnajAtismaraNabhedAt, tatrAvadhijJAnI manaHparyavajJAnI ca saMkhyeyAnasaMkhyeyAn vA bhavAn kevalI niyamato'nantAn jAtismartA niyamatassaMkhyeyAn jAnAti, tadevaM caturvidhayA nijasvabhAvabhUtayA matyA kazcidAtmano viziSTadiggatyAgatI jAnAti / nanu kiM yo jAnAti sa svabhAvenaiva jAnAti utAnyenApi kenacitkAraNenetyatrAha paropadezAdveti, svasmAdanyaH paraH tIrthakRt tadvyatiriktAtizayajJAnI vA tasyopadezAjjIvAn pRthivyAdIn prativiziSTadigAgamanaM zarIrAdhiSThAtAraM kathaJcidbhinnamAtmAnaM bhavAntarasaMkrAntimantamasarvagaM bhoktAramamUrtamavinAzinaM zarIramAtravyApinaJca jAnAtIti bhAvaH / IdRkSajJAnasaMjJAvanto'lpA eveti sUcayituM kazcidi-tyekavacanAntapadamupAttam // 7 // keTalAka jIvone saMjJA hotI nathI ane keTalAka viziSTa saMjJAvALA hoya che. to teone te saMjJA kevI rIte thAya che. te mATe kahe che - sUtrArtha:- koI jIva huM kaI dizAthI Avyo chuM ItyAdi svabhAvathI ke paropadezathI jANe che. bhAvArtha :- kazciditi manAhi saMsAramA parizrama 42tA o viziSTa kSayopazamavANA prajJApako-jANakAro dizA-vidizA ane bhAvadizAnA Agamanane jANe che. temaja koIka viziSTa layopazamI prANIo (jIvo) kaI dizAthI huM Avyo chuM. pUrvajanmamAM huM koNa hato deva athavA manuSya athavA tiryaMca ke nAraka ? A janma pachI paralokamAM huM zuM deva-manuSya-tiryaMca athavA nAraka thaIza. e pramANe jANe che evo bhAva che. kevI rIte jANe che te kahe che - svabhAvathI. potAno je A bhAva-mati te svabhAva. arthAt AtmAthI juduM nahIM (ekameka thayela) jJAna vaDe jANe che. AnA vaDe matijJAna e AtmAno svabhAva che. vaizeSikonA mata mujaba AtmAthI juduM, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sUtrArthamuktAvaliH samavAya saMbaMdhathI temAM raheluM nathI e pramANe jaNAvyuM che. ahIM (A viSayamAM) dalIloyuktio vi. sammatitattvasopAna AdimAM jovI. jo ke svabhAvabhUta evI jAti AtmAnI sAthe ja sadAya rahelI hovA chatAM paNa, prakRSTa jJAnAvaraNanA AvaraNathI satata viziSTa bodha thato nathI. ahIM mati cAra prakAranI grahaNa karavI. avadhi-mana:paryava, kevalajJAna ane jAtismaraNanA bhedathI, temAM avadhijJAnI ane mana:paryavajJAnI anukrame saMkhyAtA ke asaMkhyAtA bhavone ane kevalIo nice anaMtA bhavone temaja jAtismaraNavALAne nice saMkhyAtA bhavone jANe che. tethI A rIte cAra prakAranI potAnA svabhAvabhUta mati vaDe koIka jIvo vizeSa dizAthI potAnI gati ke Agatine jANe che. nanu(zaMkA) je (gati vi.) jANe che te svAbhAvika rIte jANe che ke nathI jANatA athavA vitarkavALA keTalAka bIjAo vaDe koIka kAraNa vaDe kahe che ke paraupadezathI jANe che ? potAnI bIjA athavA tIrthakarathI judA atizayajJAnI hoya tenA upadezathI jIvone (pRthvI Adi), viziSTa dizAthI Agamanane, zarIramAM rahelAne ane koIka zarIrathI bhinna AtmAne tathA bIjA bhavamAM janArA bhogI, arUpI, avinAzIne zarIramAtrane vyApIne rahenArA AtmAne jANe che. AvA prakAranA jJAnasaMjJAvALA jIvo alpa che evuM jaNAvavA mATe zat evuM eka vacanAMta pada mUkeluM che. liNAM IdRzasaMjJAvattve jIvasya kimAyAtamityatrAhasa eva vivekI // 8 // sa eveti, yo hyasAdhAraNAhampratyayato'vicchinnanArakatiryagAdisantAnapAtinaM dravyArthato nityaM paryAyArthatayA cAnityamAtmAnaM jAnAti svabhAvAt paropadezAdvA sa eva vastuto vivekI, vivekaH AtmatabahutvatatkarmatatkriyAparijJAnaM tadvAnityarthaH, evazabdenAnAtmaikavibhukAlayadRcchAdivAdivyAvRttiH, sarvathA jaDanityavibhvanityAtmano bhavAntarasaMkrAntyAdyasambhavAt, tathA ca ya evAtmAnAtmavivekajJaH sa eva paramArthataH prANigaNAn jAnAti ya eva ca digAgamanAdiparijJAnenAtmavettA prANigaNajJazca sa eva karmajJaH, mithyAtvAdibhirhi jIvAH prathamaM gatyAdiyogyAni karmANyAdAya pazcAdvirUpAsu tAsu tAsu yoniSu saJcaranti, evamAtmanaH prANisaMghAtasya karmaNazca ya eva paramArthato vettA sa eva tattatkarmanimittakriyA jAnAti, kriyAyAH karmabandhahetutvAditi bhAvaH // 8 // AvA prakAranA saMjJAvALA jIvone zuM prApta thAya che, te kahe che. sUtrArtha :- ja vivekI che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 147 | bhAvArtha :- je jIva vizeSathI aham pratyayathI avicchinna nAraka-tiryaMca Adi rUpa paraMparAthI AvelA potAne dravyArthika nayathI nitya ane paryAyArthika nayathI anitya jANe che, svabhAvathI ke paropazathI e cha, te 4 vAstavirIta vivehI' che. (vivenI vyAdhyA 2i 5 cha) AtmAnuM bahutva, tene lAgela karma ane tene (AtmAne) karavAlAyaka kriyA vi.nuM jJAna te viveka. bhane (tadvAna) tenAvANo = viveDI mevo bhAtmA che. eva zathI mo AtmAne nahi mAnanA2, eka mAnanArA, vibhu mAnanArA, aniyata kAlAdi mAnanArAonuM vyAvartana thAya che. kAraNa ke sarvathA jaDa, nitya, vibhu evA anityaAtmAne bhavAMtaramAM javAno asaMbhava che. temaja je AtmA ane anAtmAnA vivekane jANanAra che te ja paramArthathI prANIonA samUhane jANe che. ane je dizAmAMthI Agamana vi. jJAna vaDe AtmAne jANe che. ane prANIonI saMkhyA jANe che te ja karmane jANe che, mithyAtva vi.thI jIvo pahelAM gati Adine yogya karmone grahaNa karIne pachIthI vividha prakAranI te te yonimAM jAya che, A rIte je AtmA prANIonA samUhano ane karmano paramArthathI jANakAra che te ja te karmamAM nimittarUpa kriyAne jANe che. kriyA karmabaMdhanuM kAraNa DovAthI, meM prabhArI mApa cha. / / 8 / / atha kAlatrayasaMspazinA matijJAnenApi tadbhava evAtmasadbhAvaM pradarzayan parijJAtavyakriyAbhedAn darzayati kAlakaraNayogakriyAH parijJAtavyAH // 9 // kAleti, atItAnAgatavartamAnalakSaNakAletyarthaH, karaNeti, kRtakAritAnumodanarUpakaraNetyarthaH, yogeti, manovAkkAyarUpayogetyarthaH, etannimittakAH kriyAvizeSA avazyaM parijJAtavyAH, yo hi prANI AtmAnaM kriyAzca na jAnAti so'vijJAtAtmakriyAtvena jIvopamardanAdikriyAsu pravRtto'STavidhakarmabandhakastadudayaprabhAveNa nAnAdigvidikSu saJcarannAnAvidhayonIH sandhAvati, virUparUpAzca sparzAnanubhavatIti bhAvaH / atra kriyAH saptaviMzatibhedAH, yathA bhUtavartamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhirnava vikalpAH, akArSamahamacIkaramaham, kurvantamahamanujijJAsiSamiti bhUtakAlApekSayA karaNaiH trayo vikalpAH karomi kArayAmi kurvantamanujAnAmIti vartamAnakAlApekSayA karaNaistrayaH, kariSyAmi kArayiSyAmi kurvantamanujJAsyAmIti bhaviSyatkAlApekSayA ca karaNaistrayaH, eta eva pratyekaM manovAkkAyaizcintyamAnAH saptaviMzativikalpA bhavanti, etAvatya eva kriyA loka karmopAdAnabhUtAH, nAnyAH, etAvatya eva ca parijJeyAH / evaM yauvanAvasthAyAmindriyavazIbhUto viSayamadonmattamAnasastattadakAryAnuSThAnaparAyaNo'sya dehAderAnukUlyamakArSamakAryAdau vA pravarttamAnamanyaM pravRttimacIkaraM kurvantaM vA'nujJAtavAn so'hamityAdyanubhavena trikAlasparzidehAdivyatiriktAtmano bhUtavartamAnabhaviSyatkAla Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sUtrArthamuktAvaliH pariNatirUpasyaikasyAstitvamavagamyate, kriyApariNAmenAtmanaH kathazcit pariNAmitvasvIkArAt, IdRkSAtmAstitvAvagamo naikAntakSaNikanityatvavAdinAM sambhavati, pramANairevameva tadavagaterekAntakSaNikAdirUpa AtmA khapuSpasadRza eveti te nAtmavAdino na karmavAdino na vA kriyAvAdina rUti mAva: | 3 II have traNe kAlane jaNAvanAra (sparza karatA) matijJAna vaDe paNa te ja bhavamAM AtmAnI sattA (sadbhAva)ne batAvatAM jANavA yogya kriyAnA bhedone jaNAve che. sUtrArtha - kAla, karaNa, yoga, kriyAo jANavA yogya che. bhAvArtha:- atIta (bhUta), bhaviSya ane vartamAna svarUpakAla (3 bheda) che. karavuM, karAvavuM, anumodavuM te rUpa (traNa) karaNa che manoyoga, vacanayoga, kAyayogarUpa yoga che (traNa) AnA nimittarUpa kriyAo avazya jANavI joIe, je prANI AtmA ane kriyAne jANato nathI te AtmA ane kriyAne nahIM jANato hovAthI jIva vadha Adi kriyAmAM pravRtta thayelo ATha prakAranA karmabaMdha kare che. tenA udayanA prabhAve vividha prakAranI dizA-vidizAmAM bhaTakato vividha prakAranI yonimAM jAya che ane vicitra prakAranA rUpa ane sparzano anubhava kare che. e pramANe bhAva che. (rahasyArtha che.) have 27 kriyAnA bhedo (jANavA.), jemake - bhUta, vartamAna, bhaviSyakAlanI apekSAthI. karavuM, karAvavuM, anumodavuM te nava vikalpo, meM karyuM, meM karAvyuM, ane meM karatAnI anumodanA karI e pramANe bhUtakALanI apekSAthI traNa karaNathI traNa vikalpo. huM karuM chuM, karAvuM chuM, karatAne anumoduM chuM. e pramANe vartamAnakAlanI apekSAnA karaNa vaDe traNa vikalpo, huM karIza, karAvIza, karatAnuM anumodana karIza e pramANe bhaviSyakAlanA karaNa vaDe traNa vikalpo. A nava bhAMgA mana, vacana, kAyA vaDe ciMtavatAM ra7 vikalpo thAya che. ATalI ja kriyAo lokamAM karmabaMdhanA kAraNabhUta che. bIjI nahIM, ane ATalI ja jANavA yogya che. e pramANe yauvana avasthAmAM Indriyone vaza thavAthI viSayothI unmatta thayeluM mana te te akAryanA anuSThAnamAM tatpara. A dehAdinI anukUlatA mATe meM A karyuM athavA akArya AdimAM bIjAne pravartAvyA. (pravRtti karAvI.) athavA pravRtti karanAranI anumodanA karI te ja huM chuM. Adi anubhava vaDe traNe kAlasparzI dehAdithI bhinna AtmAnI bhUta, bhaviSya, vartamAnakAlanI eka pariNatisvarUpa astitva jANI zakAya che. kriyAnA pariNAmathI AtmAne, kathaMci pariNAmarUpa svIkArela hovAthI, AvA prakAranA AtmAnuM astitva ekAMta kSaNika, ane nitya mAnanArAone saMbhavita nathI. pramANa vaDe ja siddha thAya che. tethI ekAMta kSaNikAdi svarUpa AtmAne mAnanArAonI vAta "AkAza puSpa' jevI ja che tethI teo nathI AtmavAdI, nathI karmavAdI ke nathI kriyAvAdI e pramANe bhAva che. llo. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra nanu parijJA hi dvividhA jJapratyAkhyAnaparijJAbhedAt, tatraitAvatA granthena jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva kriyAvizeSairjJAtaM bhavati jJAtvA ca tatra vidheyaM kimityatrAhaetatpratyAkhyAtA muniH // 10 // etaditi, jJaparijJayA vijJAtAnAM kriyAvizeSANAM saMsAraparibhramaNanidAnAnAM karmabandhakAnAM pratyAkhyAnaparijJayA yaH pratyAkhyAtA sa muniH manyate manute vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH, jJAnAvaraNIyAdikarmopAdAnahetukriyAvizeSANAM parijJAnapUrvaM pratyAkhyAnena digAdibhramaNAnmokSaH, aparijJAtAtmAdisvarUpA hi jIvA digAdiSu nAnAvidhayoniSu punaH punaH paridhAvaMti sarUpavirUpasparzAdIn vipAkena saMvedayanti jIvopamardAdau pravarttante yenASTavidhakarmabandho bhavatIti bhAva:, anena praghaTTakena jJAnakriye mokSAGgabhUte ukte, tAbhyAM vinA mokSAsambhavAditi 11 80 11 149 parijJA, zarijJA ane pratyAkhyAna parikSAnA bhedathI be prakAre che. temAM ahIM sudhInA graMthathI jJaparikSA vaDe AtmAno baMdha ane astitva, ATalA ja prakAranI kriyAo vaDe jaNAvyuM che. have te jANIne temAM zuM karavuM ? te jaNAvatAM kahe che. sUtrArtha :- AnuM paccakkhANa karanAra hoya te muni che. bhAvArtha :-jJarijJA vaDe jANelI saMsAra paribhramaNanA kAraNarUpa, karmabaMdhanA heturUpa kriyAone pratyAkhyAna parijJAthI je paccakkhANa kare che te muni che. athavA je jagatanI traNe kAlanI avasthAne mAne che. (jANe che.) te muni che. jJAnAvaraNIya Adi karmabaMdhanA kAraNarUpa kriyAnI jANakArIpUrvaka paccakkhANa karavAthI dizA-vidizAnA bhramaNathI AtmAnI mukti thAya che. jeNe AtmAnuM svarUpa jANyuM nathI tevA jIvo dizA vi.mAM aneka prakAranI yonimAM vAraMvAra paDe che. (paribhramaNa kare che.) sArA ane kharAba sparza AdinA vipAka vaDe sahana kare che. jIvahiMsA AdimAM pravRtti kare che. jethI AThe prakAranA karmabaMdha thAya che. (kare che.) A sUtra vaDe (praghaTTa vaDe.) jJAna ane kriyA mokSanA kAraNarUpa jaNAvyA che. kAraNa ke tenA vinA mokSano asaMbhava hovAthI se prabhAo. // 10 // nanvaparijJAtakarmaNo munitvAbhAvAdaviratatvaM pRthivyAdisaMjJAparivarttanazIlatvamuktaM tatra ke pRthivyAdayo jIvAH kiM vA tatra pramANamityatrAha nikSepaprarUpaNAlakSaNaparimANopabhogazastravedanAvadhanivRttibhirvicAryA pRthivI / 11 / nikSepeti, nikSipyate zAstramadhyayanoddezAdikaJca nAmasthApanAdravyAdibhedairvyavasthApyate'nenAsminnasmAdveti nikSepaH, prakarSeNa prabhedAdikathanato rUpaNA svarUpavarNanA prarUpaNA, lakSyate Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUtrArthamuktAvaliH tadanyavyAvRttyA'vadhAryate vastvaneneti lakSaNam, parimANamiyattAvarNanam, upetya-adhikamupayujyamAnatayA bhujyata ityupabhogaH, zasyate hiMsyate'nena prANina iti zastraM jIvopaghAtakAri khaDgAdikam, vedanaM vedanA, sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNena codayabhAvamupanItasyAnubhavanam / vadho hananaM zirazchedAdISisamudbhUtA pIDA, nivRttirArambhanivarttanam, ebhiH pRthivI vicAryata ityarthaH, tathAhi nikSepastAvannAmasthApanayoH prasiddhatvAdravyapRthivIM AgamanoAgamabhedato vicAryA, Agamato jJAtA'nupayuktaH, pRthivIpadArthajJasya jIvApetaM zarIraM noAgamato dravyapRthivI, tathA bhAvipRthivIpadArthajJatvena bhavyo bAlAdiH, ubhayavyatiriktazca dravyapRthivIjIva ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvastu ya udIrNa pRthivInAmAdikarma vedayati saH / prarUpaNA-sUkSmabAdararUpeNa pRthivIjIvA dvividhAH sUkSmabAdaranAmakarmodayAsAditasvarUpA na tvApekSikA badarAmalakayoriva / samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sakalalokavyApinaH sUkSmAH, pratiniyatadezacAriNo bAdarAH zlakSNakharabhedena dvibhedAH cUrNitaloSTakalpamRdupRthivyAtmakA jIvA upacArAt zlakSNA tatkAyikA vA zlakSNapRthivIkAyikAH, te ca kRSNanIlalohitahAridrazuklamRttikArUpAH paJcavidhAH varNabhedAzrayeNa, dezavizeSe pANDumattiketi prasiddhA yA dhUlIrUpA pRthivI tadAtmakAH paGkAparaparyAyapanakamRttikAtmakAzca jIvA iti saptavidhA api, kAThinyavizeSamApannA pRthivI kharA tadAtmakAstatkAyikA vA jIvAH kharabAdarapRthivIkAyikAH, te ca zuddhazarkarAvAlukopalazilAlavaNAdibhedena SaTtriMzadbhedAH, saptayonilakSaNapramANA pRthivI bhAvanIyA / lakSaNam-upayogAdInyeteSAM lakSaNAni, tatropayogo jJAnadarzanarUpo'vyaktopayogazaktirUpaH, styAnayudayAt / yogaH audArikatanmizrakArmaNAtmakaH kAyalakSaNa eka eva na manovacorUpau / anabhilakSyAdhyavasAya:, aSTavidhakarmodayabhAktvaM tadvandhabhAktvaM kRSNanIlakApotatejolezyAnugatatvaM dazavidhasaMjJAvattvaM sUkSmocchvAsaniHzvAsAnugatatvaM sUkSyakaSAyavattvaJca, evaMvidhalakSaNaiH pRthivyAH sacittatvaM manuSyAdivat / na copayogAdInAM pRthivIkAyeSu vyaktatayA'pratIteruktalakSaNAnyasiddhAni na sAdhyasAdhanasamarthAnIti vAcyam, cetanAcihnasya samAnajAtIyAzmalatodbhedAderupalambhatastatrAvyaktacetanAyAH sadbhAvAt, madirAtipAnamattasya zvAsocchvAsAdicetanAcihnenAvyaktacetanAsadbhAvavat / parimANam-pRthivIkAyikA bAdaraparyAptA bAdarAparyAptAH, sUkSmaparyAptAssUkSmAparyAptAzceti caturvidhAH, tatra bAdaraparyAptAssaMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAzipramANAH, zeSAstrayo'pi pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezarAzi pramANA bhavanti, tato bAdarAparyAptA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 151 asaMkhyeyaguNAH, sUkSmaparyAptAstato'saMkhyeyaguNAH tataH sUkSmAparyAptA asaMkhyeyaguNAH / upabhoga:caMkramaNordhvasthAnaniSIdanatvagvartanakRtakaputrakakaraNoccAraNaprazravaNopakaraNanikSepAlepanapraharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNabhaNDakaghaTTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyAdInAM pRthivIkAyena bhavati / kAraNairebhirvimUDhacetaso nijasukhamanveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH pRthivIjIvAn hiMsanti / zastram-taddhi dravyabhAvabhedato dvividham, dravyazastramapi dvividham, samAsavibhAgabhedAt, halakulikaviSakuddAlAdikaM samAsato dravyazastram / svaparakAyobhayabhedena vibhAgadravyazastraM trividham, pRthivyAH pRthivyeva svakAyazastram, udakAdi parakAyazastram, bhUdakaM militaJcobhayazastram / bhAvazastrantu duSprayuktamanovAkkAyAH, aGgapratyaGgeSu pAdAdikeSu chedanabhedanAdinA yathA narasya vedanA, bhavanti tadanurUpA vedanAH pRthivIkAyikAnAmapIti vedanA / vadhazca prakArAntareNApi nirlepanirgandhatvAdikaraNasambhavena ye svAtmAnamanagAravAdinaH kutIrthikA yativeSadhAriNo gudApANipAdaprakSAlanArthaM pRthivIjantuvipattimaharnizaM kurvanti na te niravadyAnuSThAnarUpeSvanagAraguNeSu pravarttante te gRhasthatulyA eva, kaluSitahRdayatvena sadoSatve'pi nirdoSatAbhimAnAt, vadho'yaM kRtakAritAnumatibhirbhavati, tadvyApAdane cAnyAnapyapkAyaprabhRtIn vyApAdayati, udumbaravaTaphalabhakSaNapravRttasya tadantargatatrasajantubhakSaNavat / nivRttistupRthivIjIvAn tadvadhaM bandhaJca vijJAya ye yAvajjIvaM kRtakAritAnumatibhiH pRthivIsamArambhAt vyuparamanti teSAmanagArANAM bhavatIti // 11 // aparijJAta karmavALA munipaNAno abhAva, aviratipaNuM-pRthvI AdisaMjJA parivartanazIlapaNuM kahevAyuM che tyAM pRthvI Adi jIvo kyA? athavA tenuM pramANa zuM? e pramANe kahe che. sUtrArtha :- nikSepa, pra359, sakSa, paribhA, 64bhoga, zastra, vehanA, 15, nivRtti mAha (dvA2) 43 pRthvInu astitva viyA2j . bhAvArtha :- (1) nikSe5 - zAkha, adhyayana, 76 nAma-sthApanA-dravya mAhi me 43, jenA vaDe, jemAM ke jenAthI nikSepa = vyavasthita karAya te nikSepa. (2) prarUpaNA - aneka peTAbheda jaNAvavA dvArA prakarSathI svarUpanuM varNana karavuM te. (3) lakSaNa - padArthane tenAthI anya padArthathI ho pAvo te lakSA. (4) paribhAe- nizcita saMdhyAna pani te paribhAsa. (5) upabhoga - aneka vakhata bhogya vastu tarIke upayogamAM laI zakAya te upabhoga. (6) zastra - jenA dvArA prAmonI DiMsA thAya te 5u. (7) vehana - vej - 4 dhonI sthiti kssii| 25 cha. te udayamAM Avela karmanI udIraNA karIne udaya dvArA anubhava karavo te. (8) vadha - mastaka vi.nA cha6 thavAthI utpanna thayeTI pI31. () nivRtti - mAma sabhA mano tyA te. mA nikSepa vi. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sUtrArthamuktAvaliH navadvAra vaDe pRthvI jIvanI vicAraNA thAya che. pRthvI zabdano nikSepa A pramANe che. nAma-sthApanA spaSTa ja che. dravya pRthvI AgamathI ane noAgamathI vicAravA. AgamathI pRthvI zabdano jJAtA te samaye anupayukta hoya. noAgamathI pRthvI padArthane jANanArAnuM jIvarahita je zarIra te dravya pRthvI che. temaja bhaviSyamAM pRthvI padArthane jANanAra bAla Adi te bhavya zarIrarUpa dravya pRthvI ane ubhaya vyatirikta je pRthvIkAyanA jIve AvatA bhavanuM AyuSya bAMdhyuM che tevo nAmagotrane abhimukha thayelo, bhAva pRthvI jIva te udayamAM AvelA pRthvIkAya nAmakarma Adine bhogave te. prarUpaNA dvAra - sUkSma ane bAdararUpe pRthvInA jIvo be prakAre. sUkSma bAdara nAmakarmanA udayane AzrayIne pRthvIkAyanA bhedo che. bora-AmaLAnI jema apekSita nathI. (boranI apekSAe AmaLuM moTuM che. ane AMbaLAnI apekSAe bora nAnuM che. A rIte sU.bA.no vyavahAra nathI. sUkSma pRthvIkAyanA jIvo DabbAmAM saMpUrNa rIte ThasoThasa) bharelA sugaMdhI dravyanI jema saMpUrNa lokamAM vyApIne rahelA che. bAdarakAyanA jIvo amuka ja sthAne vyApIne rahelA glakSya ane khara e be bhede che. daLelA loTa sarakhA komaLa pRthvIkAyanA jIvo upacArathI zleSNa kahevAya che. athavA tenA jevuM (te loTa) je pRthvIkAyanuM zarIra te gla@ pRthvIkAya kahevAya che. ane varNanA bhedathI te (zlaSNa) pRthvIkAyanA jIvo kALo, nIlo, lAla, pILo ane sapheda ema pAMca prakArano che. amuka sthAnamAM "pAdukRttivA" evA nAmathI prasiddha je dhULasvarUpe che. ane kAdavanA bIjA nAmarUpa "pUnamRtti' nAmanI je mATI che tenA jIvo. ema be bheda gaNatAM sAta prakAranI paNa zlaSNa pRthvI thAya che. vizeSa kaThinarUpane pAmelI je pRthvI te khara pRthvI kahevAya che. athavA to te khara pRthvIkAyanuM je zarIra te kharabAdara pRthvIkAya kahevAya che. ane te zuddha kAMkarA, retI, paththara, zilA, mIThuM vi. bheda vaDe 36 prakAre che. sAta lAkha yoni pramANa pRthvIne vicAravI. lakSaNa dvAra - pRthvIkAya Adi jIvonuM "upayoga' te lakSaNa che. (oLakhANa che.) thINaddhi nidrAno udaya hovAthI avyakta zaktirUpa jJAna ane darzanano upayoga hoya che. audArika ane (tene mizrakAzmaNa svarUpa) audArika mizra kAyayoga hoya che. kAyasvarUpa eka ja che. manavacanasvarUpa yoga nathI hoto. kAraNa ke teono adhyavasAya nahIM jANI zakAto hovAthI (spaSTa nahi hovAthI.) ATha karmano udaya hovAthI, teno baMdha thavAthI, kRSNa, nIla, kApota, tejolezyA hovAthI, daza prakAranI saMjJA hovAthI, sUkSma ucchavAsa, nizvAsa (zvAsozvAsa)nI kriyA hovAthI, ane sUkSma kaSAya hovAthI, AvA prakAranA lakSaNo vaDe pRthvInuM manuSyAdinI jema sacittapaNuM che. (astitva che.) zaMkA - pRthvIkAyamAM upayogAdinA lakSaNo siddha nahIM thAya. kAraNa ke je lakSaNo batAvyA che te pragaTarUpe siddha nathI thatAM. (sAdhya-sAdhanathI samarthana (spaSTatA) nathI ema na kahevuM.) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 153 = samAdhAna - jema atyaMta madirA pIdhelA manuSyanA zvAsocchvAsa Adi cetanAnA cihna vaDe avyakta cetanAnA sadbhAvanI (jema) jaNAya che. (arthAt bebhAna thAya che tyAre zvAsocchvAsAdi kriyA paNa maMda athavA to avyaktarUpe jaNAya che. chatAM temAM cetanA jIvanuM astitva siddha thAya che tema) vaLI ekasarakhA paththara tenAthI utpanna thayela (velaDI)vi.nI prApti thAya che temAM avyaktarUpe cetanAno sadbhAva che. (arthAt eka velaDImAMthI bIjA parNAdinI utpatti thAya che.) anyathA paththara, velaDI vi.nI vRddhi saMbhavita nathI. parimANa dvAra - pRthvIkAya jIvo sUkSma paryAptA, sUkSma aparyAptA, bAdara paryAptA, bAdara aparyAptA ema cAra prakAre che. tyAM bAdara paryAptA pRthvI jIvo saMvartita lokanA je pratara che tenA asaMkhyeya bhAgamAM rahelA je pradeza tenI saMkhyA pramANa che. ane bAkInA traNa dareka asaMkhyeya lokAkAzapradezanI rAzi (samUha) pramANa che. tenAthI bAdara paryAptA asaMkhyeya guNA, tenAthI sUkSma paryAptA asaMkhyeya guNA, tenAthI sUkSma paryAptA asaMkhyeya guNA che. upabhoga dvAra - javuM (cAlavuM), UMce sthAna besavuM, zarIrane vilepana karavuM (zaNagAravuM) putra prApti vaDInIti, laghunIti, koIpaNa cIjavastu (upakaraNa) mUkavI. lepa karavo, kapaDAM, AbhUSaNa vi.nI levaDa-devaDa karavI, khetI karavI, vAsaNa banAvavA vi.mAM je manuSya AdinA upabhogarUpa che te pRthvIkAya vaDe thAya che. tethI potAnA sukhane zodhatAM (jotAM) bIjAnA du:khone nahIM jANatA mUDha jIvo A kAraNo vaDe pRthvIkAyajIvonI hiMsA kare che. zastra dvAra - zastra-dravya ane bhAvathI ema be prakAre che. dravya zastra paNa be prakAre che. (1) samAsa ane (2) vibhAganA bhedathI. haLa, dhUmADA jevA kAMtivALA nAganuM jhera, kodALI vi. samAsathI dravya zastra che. (1) svakAyazastra (2) parakAyazastra (3) ubhayakAya zastranA vibhAgathI dravyazastra traNa prakAre che. pRthvIkAyanuM pRthvI e ja svakAya zasra (1) pANI (udaka) e pRthvIkAya mATe parakAyazastra (2) ane pRthvI ane pANI baMne maLIne pRthvI mATe ubhayakAyazastra che. temaja mana-vacana-kAyAno durupayoga te bhAvazasra che. vedanA dvAra - aMga, upAMga, paga AdimAM chedana-bhedana vaDe jema manuSyane vedanA thAya che. tevI ja vedanA (chedana-bhedanathI) pRthvIkAya Adine paNa thAya che te vedanA dvAra. vadhu dvAra - vadhu tene bIjA prakAra vaDe paNa nirlepa ane nirgandhapaNAdinA kAraNano saMbhava hovAthI je potAnA AtmAne aNagAra kahenArA, kutIrthika yativeSadhAraNa karanArA gudA, hAtha, pagane dhovAne mATe pRthvIkAya jIvone haMmezAM duHkhI kare che te niravagha anuSThAnarUpa aNagAranA guNomAM pravartatA nathI te gRhastha samAna ja che. kAraNa ke kaluSita hRdayapaNAvaDe sadoSapaNuM hovA chatAM nirdoSatAno garva hovAthI. A vadha karavuM, karAvavuM ane anumodavuM nI buddhi vaDe thAya che tenI hiMsA karavAthI bIjA paNa apakAya vi.nI hiMsA kare che. udumbara, vaDanA phaLane khAnAra tenI aMdara rahela trasa jIvonuM paNa bhakSaNa kare tenI jema. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sUtrArthamuktAvaliH nivRtti dvAra - pRthvIkAya Adi jIvone tenA vadha ane baMdhanane jANIne je mAvajajIva karavA, karAvavA, anumodavArUpa pRthvIkAyanA samAraMbhathI pAchA pharelA che teone (aNagArone) sAdhuone nivRtti dvAra thAya che. / / 11 / / etadeva parijJayopasaMharatipRthivIkAyasamArambhaNaM karmabandhAya tadvirato muniH // 12 // pRthivIkAyeti, kRtakAritAnumatibhiryaH pUrvavyAvarNitazastravizeSainijaparipelavajIvitAdirakSaNArthaM pRthivIkAyasamArambhaNamaparAnekaprANisamArambhaNAvinAbhAvinaM yogaividadhAti so'STavidhakarmabandhako bhavati, karmabandhAyeti sAmAnyenokteH pRthivIkAyasamArambho'STavidhasyApi karmaNo bandhasya nimittamiti sUcitam / nanu ye na pazyanti zRNvanti jighranti gacchanti ca te kathaM vedanAmanubhavantIti jJAtavyam, maivam, yathAhi kazcijjAtyandho badhiro mUkaH kuSThI pa guranabhinirvRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAmupagatastamevaMvidhamandhAdiguNopetaM kazcitkuntAgreNa bhiMdyAt chindyAt sa ca bhidyamAnAdyavasthAM na pazyati na zRNoti mUkatvAnnoccai rAraTIti kimetAvatA tasya vedanAbhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtumevaM pRthivI jIvA api, tasmAdasti teSAM vedanA evaJca pRthivIkAyasamArambhaNaM bandhahetureveti jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA tato nivRtto yaH sa eva muniH, ubhayavidhaparijJAzAlitvAt, niHzaGkamanagAraguNapAlanAcca // 12 // A ja vastuno parijJA vaDe upasaMhAra kare che. sUtrArtha - pRthvIkAya jIvono samAraMbha karavo te karmabandha mATe thAya che tenAthI sAdhu aTakelo che. bhAvArtha - karavuM, karAvavuM, anumodavuM vi. vaDe pUrve je jaNAvela che te zastrAdithI virata evA jIvitAdithI rakSaNa karavA mATe aneka bIjA paNa jIvonA AraMbha-samAraMbha vinA azakya evA pRthvIjayanA samAraMbhane yo (bhana-vayana-51yA ) 4 42 che. te 16 152n| bhane pAMthe che. (mUla sUtramAM) karmabaMdha mATe ema je sAmAnya nirdeza che te mAtra pRthvIkAyanA samAraMbha ATha karmanA baMdhanuM nimitta che ema jaNAvyuM che. zaMkA - pRthvIkAyanA jIvo je jotAM nathI, sAMbhaLatA nathI, suMghI zakatA nathI, cAlI zakatA nathI teo vedanAno anubhava kare che e pramANe jaNAvyuM te A pramA) vI te 72 // 3 ? samAdhAna - 4 o4nmAM5, 52, mUMga, oDhI, 5ino, 14 vi. zarIranA avayavo jene nathI. evA prANI paNa mRgAputranI jema pUrvakRta azubha karmanA udayathI, hita-ahita (prAptinA tyAgathI vimukha) paNa nahIM jANato. atikarUNadazAne pAmela paNa koI tene talavArathI bhede athavA chede to te bhedAnI avasthA che. te joto nathI, sAMbhaLato Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 155 nathI, mUMgo hovAthI raDato nathI. bUmAbUma karato nathI.) eTalA mAtrathI zuM te jIvane vedanAno athavA to jIva abhAva jANavAnuM zakya nathI ? e pramANe pRthvI jIvo paNa, (teomAM paNa vedanAno anubhava che.) e pramANe pRthvIkAyano samAraMbha karmabaMdhano hetu che ja. AvuM jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe tenAthI aTake che (pAcho phare che, te ja muni che. (jANavA ane pAlanarUpa) baMne parijJAvALo hovAthI ane nizaMkapaNe sAdhuyogya guNone pALato hovAthI. (te ja muni che.) ||12|| atha yathAvasaramapkAyasya nirupaNamAracayatiprarUpaNAlakSaNaparimANopabhogazastrairapkAyasya vizeSaH // 13 // prarupaNeti, vizeSa iti, pRthivIkAyajIvasvarUpAdhigamanimittadvAranavakAvizeSe'pi kecidvizeSA ebhirasya santIti bhAvaH, tathAhi prarUpaNA tAvat-apkAyajIvAssUkSmabAdararUpeNa dvividhAH, sUkSmAH sarvalokavyApinaH / bAdarAH paJcavidhAH zuddhodakAvazyAyahimamahikAharatanubhedAt, taDAgasamudranadIprabhRtigatamavazyAyarahitaM zuddhodakam, rajanyAM yaH snehaH patati so'vazyAyaH, zizirasamaye zItapudgalasamparkAt kaThinIbhUtaM jalaM himam, garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikApAto mahikA, varSAzaratkAlayorharitAGkaramastakasthito jalabindubhUmisnehasaMparkodbhUto haratanuriti / ete bAdarAkAyAH paryAptAparyAptabhedena dvividhAH, varNagandhAdInasamprAptA aparyAptAH, paryAptAstu varNagandhasparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyante, tatazca saMkhyeyAni yonipramukhANi zatasahasrANi bhedAnAM bhavanti, saMvRtayonayazcaite, sA ca yoniH sacittAcittamizrabhedAtridhA, punazca zItoSNobhayabhedAntrividhA evaM gaNyamAnA yonInAM saptalakSA bhavanti / parimANam-pRthivIvat parantu bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaMkhyeyaguNAH, bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH, sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhya: sUkSmApkAyaparyAptakA vizeSAdhikA iti vizeSaH / lakSaNam-nanu nApkAyo jIvastallakSaNAyogAt prazravaNAdivat, maivam, sacetanA ApaH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt, prazravaNAdau vyabhicAravAraNAya satyantam, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat, anupahatadravatvAdaNDakamadhyasthitakalalavadityanumAnena tallakSaNAyogAditi hetorasiddhaH, tathA''po jIvazarIrANi, chedyatvabhedyatvAdibhyaH, sAsnAviSANAdisaMghAtavadityevamapAM zarIratve siddhe sacetanA himAdayaH kvacidapkAyatvAt itarodakavat, sacetanA ApaH kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavAt, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH darduravadityevaMvidhalakSaNayogitvAdapkAyA bhavanti jIvAH / upabhogaH snAnapAnadhAvanabhaktakaraNasekayAnapAtroDupagamanAgamanAdiH, etadupabhogecchayA jIvA apkAyavadhe pravarttante karaNatrayaiH / zastramapi kozAdinA utsecanagAlanadhAvanAdikaM samAsato dravyazastram, vibhAgato dravyazastraM svakAyazastralakSaNaM nAdeyaM jalaM taDAgasya, parakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, ubhayazastrantu udakamizritamRttikA'mbhasaH, bhAvazastraJcAsaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNaH // 13 // have prasaMgavazAt akAyanuM nirUpaNa kare che. sUtrArtha :- prarUpaNA, lakSaNa, parimANa, upabhoga, zastro vaDe akAyanuM vizeSa jaNAve che. (nirUpaNa kare che.) 156 bhAvArtha :- prarUpaNA vi. pRthvIkAya karatAM akAyanI vizeSatA che. pRthvIkAya jIvanA svarUpanI vicAraNAmAM jaNAvela nava dvAra sivAya paNa (hote chate) akAya jIvonA A bIjA bheda che. te A pramANe. prarUpaNA dvAra - tyAM sUkSma-bAdara ema be bhede akAyanA jIvo che. sUkSma akAya sarvaloka vyApI che. (14 rAjalokamAM vyApIne rahela che.) bAdara akAya jIvo pAMca prakAre che. (1) zuddha pANI (2) avazyAya (3) hima (4) mahikA (5) haratanunA bhedathI. (1) taLAva, samudra, nadI vigerenuM je avazyAya rahita pANI te zuddha udaka kahevAya che. (2) rAtrimAM je snigdha pANI jevuM paDe che te avazyAya kahevAya che. (3) zIyALAmAM (ziziraRtu) ThaMDA pudgalonA saMparkathI thayeluM je kaThaNa pANI te hima kahevAya che. (4) amuka vakhata prAtaHkAle athavA saMdhyAkAle dhUmmasa jevuM je paDe te mahikA kahevAya che. (5) varSARtu ane zaradaRtumAM lIlI vanaspati upara raheluM pANInuM TIpuM ane snehALa (snigdha) bhUminA saMparkathI utpanna thatuM pANInuM TIpuM te haratanu kahevAya che. e pramANe... A bAdara akAya jIvo paryAptA ane aparyAptA ema be bhede che. je jIvone varNa-gaMdha vi. prApta thayeluM nathI te aparyAptA ane paryAptA jIvonA varNa-gaMdha Adi hajAro bhAMgAothI bheda paDe che. (yukta che.) ane tethI saMkhyAtI yoni pramANa (hovAthI.) lAkho bhedo thAya che. A saMvRtta yonivALA che. ane te yoni (saMvRttayoni) sacitta-acitta-mizranA bhedathI traNa prakAranI che. vaLI (temaja) zIta-uSNa-ubhayanA bhedathI traNa prakAre che e pramANe gaNatA yoninI (saMkhyA) sAta lAkha thAya che. (akAyanI sAta lAkha yoni thAya che.) parimANa dvAra - pRthvIkAyanI jema, paraMtu bAdara pRthvIkAya paryAptAthI bAdara akAya paryAptA jIvo asaMkhyAta guNA che, bAdara pRthvIkAya aparyAptA jIvothI bAdara akAya aparyAptA jIvo asaMkhyAta guNA che. sUkSma pRthvIkAya aparyAptAthI sUkSma akAya aparyAptA jIvo vizeSAdhika che, sUkSma pRthvIkAya paryAptA jIvothI sUkSma akAya paryAptA jIvo vizeSAdhika che eTaluM vizeSa che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 157 lakSaNa dvAra - zaMkA : akAyanA jIvomAM jharaNA vi.nI jema askAya jIvonuM lakSaNano ayoga hovAthI (ghaTatuM na hovAthI.) jIvarUpa nathI ! samAdhAna H evuM nathI, akAya jIvo sacetana che. zastra vi.no ghAta nahIM hote chate dravatvayukta hovAthI... jharaNA vi.mAM ati vyApti dUra karavA 'zasrAnupahatatva' pada che. hAthInA zarIramAM kAraNabhUta (zukra ane rUdhiranuM mizraNa) kalalanI jema, zastra AdithI nahIM haNAyeluM dravapaNAthI, IMDAmAM rahela kalalanI jema e pramANenA anumAnathI tenA lakSaNano ayoga thavAthI (e pramANe) dravatvAt hetunuM asiddhatva che. temaja chedana-bhedana AdithI pANInuM zarIra sajIva che. gAyanA zarIranI jema sAsnA, ziMgaDA vi.no samUha che tema akAyanA jIvonuM zarIrapaNuM zuddha pANInI jema, hima Adi sacetana siddha che. akAya hovAthI. kyAreka sacetana pANI bhUmi khodavAthI svAbhAvika rIte nIkaLe che mATe. (akAya sacetana che.) jema deDako. deDakAnA (maMDuka)nA cUrNamAMthI deDakA utpanna thAya che. tema khodavA vi.thI jamInamAMthI paNa akAya jIvo prApta thAya che. (nIkaLe che.) upabhoga dvAra - snAna, pAna, doDavuM (pANImAM) rasoI karavI, pANI siMcavuM. nAnI hoDI dvArA pANImAM javuM-AvavuM Adi rUpa kriyA te pANIno upabhoga (vaparAza) che. A sarva upabhoganI IcchAthI jIvo traNa karaNa vaDe (mana-vacana-kAyA vaDe) akAyanA vadhamAM pravarte che. zastra dvAra - talavAra Adi vaDe uMce lAvavuM, gALavuM, doDavuM vi.rUpa dravyazastra samAsathI che. vibhAgathI dravyazastra svakAyazastranA lakSaNarUpa taLAva nadI saMbaMdhI pANI. (nadInuM pANI taLAvanA pANI mATe svakAyazastra rUpa) che. mATI, cIkAza, khAra vi. parakAyazastra che. pANImAM mizra thayelI mATIvALuM pANI te ubhayakAya zastra che. temaja pramatta jIvanA duSpraNidhAnayukta mana-vacana-kAyAno yoga te bhAvazastra che. / / 13 / nanu yadyApa eva jIvAstatastatparibhoge satyavazyaM sAdhUnAmapi prANAtipAtadoSaprasaGga ityAzaGkAyAmAha acittodakameva paribhogyam // 14 // acittetti, apkAyo hi trividhaH sacittAcittamizrabhedAt, tatra nizcayavyavahArAbhyAM sacitto dvidhA, ghanodadhighanavalayAdayo nizcayatassacittA:- ekAntena sacittAH avaTavApItaDAgAdisthA vyavahAranayamatena sacittAH, anuddhRteSu daNDaSUkAleSu yaduSNodakaM tanmitram, prathame daNDe jAyamAne kazcitpariNamati kazcinneti mizraH, dvitIye prabhUtaH pariNamati stoko'vaziSTa iti mizraH, tRtIye tu sarvo'pyacitto bhavati, tathA vRSTau patitamAtraM yajjalaM grAmanagarAdiSu prabhUtatiryaGmanuSyapracArasambhaviSu bhUmau varttate tadyAvannAdyApyacittIbhavati tAvanmizram, grAmanagarAdibhyo'pi bahiryadi stokaM meghajalaM nipatati tadAnIM tadapi patitamAtraM mizram, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sUtrArthamuktAvaliH taNDulodakamapyabahuprasannaM mizramiti / tatrAcitto'pkAyaH sAdhUnAM paribhogayogyo na sacittAdirUpaH, acittatA ca svabhAvAcchastrasambandhAcca, tatra yaH svabhAvAdacittIbhavati so'pi sAdhUnAM paribhogAya na kalpate, kintu bAhyazastrasamparkAdvarNAdibhiH pariNAmAntaramApannaM, zastraM hyutsecanAgAlanopakaraNadhAvanAdi svakAyAdi pUrvavasthAvilakSaNavarNAdyApattayo vA, agniSudgalAnugatatvAddhi jalamISatpiGgalaM dhUmagandhi virasamuSNaJca jAyate, taccodvRttatridaNDam / evaMvidhAvasthAsAditajalopabhoga eva sAdhUnAM yogyaH, nAnyAdRzaH / zAkyAdayastu apkAyabhogapravRttA niyamato'pkAyaM dravyabhAvazastravihiMsanti tadAzritAnanyAMzca, tatasteSAM prANAtipAtAdayo'vazyambhAvinaH, ata evaite jJaparijJayA na parijJAtasamArambhAH, yena tu jJaparijJayA samArambhAH parijJAtAH pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAH sa eva parijJAtakarmA bhavatIti // 14 // jo pANI ja jIva che to teno paribhoga kare chate sAdhuone paNa avazya prANAtipAtanA dioSano prasaMga Ave, evI zaMkAmAM kahe che. sUtrArtha - acittapANI ja vAparavuM joIe. bhAvArtha :- sacitta, acitta, mizranA bhedathI apakAya jIvo traNa prakAre che. tyAM sacitta apakAya-nizcaya ane vyavahAra ema be bhede che. ghanodadhi, ghanavalaya Adi nizcayathI ekAMte sacitta jIvo che. kUvA, vAva, taLAva AdimAM raheluM pANI vyavahAranaya mate sacitta che. mULathI dUra nahIM kareluM (barAbara nahIM ukALeluM, ukALo nathI Avyo evuM) je garama pANI te mizra, pahelA ukALA thaye chate kAMIka pariName che - acitta thAya che. koI nathI thatuM tethI mizra, bIjA ukALAmAM ghaNuM pariNameluM (acitta thayeluM) thoDuM bAkI raheluM tethI mizra. trIjA ukALAmAM sarve paNa acitta thAya che. temaja varasAdamAM paDeluM jeTalA pramANanuM pANI gAma, nagara AdimAM ghaNA tiryaMca, manuSya AdinI avara-javaranI saMbhAvanAvALI bhUmimAM raheluM che te jayAM sudhI zarUAtamAM acitta thatuM nathI. tyAM sudhI mizra che. gAma, nagara AdinI paNa bahAra je thoDuM varasAdanuM pANI paDe che. tyAre te paDeluM mAtra pANI mizra che. thoDuM nirmala evuM cokhAnuM pANI paNa mizra che. (thoDA samaya sudhI palaDeluM), tyAM acitta pANI sAdhuonA upabhoga yogya che sacittAdirUpa nahIM. svabhAvathI ane zastra saMbaMdhathI ema be prakAre acittatA che. tyAM je svabhAvathI acitta thAya che te paNa sAdhuonA upabhoga mATe kalpatuM nathI, paraMtu bAhya zastra saMparkathI varNAdi vaDe pariNAma pAme che. (badalAyA kare che.) athavA zastra uparathI paDavuM, AgAlana karavuM, upakaraNa levuM, doDavuM vi. svakIya Adi pUrvavasthAthI vilakSaNa varNAdinI apatti thAya che. agninA pudgalonuM te tarapha javAthI pANI kAMIka pILuM paDeluM (piMgala varNavALuM) ke dhUmADAthI yukta je virasa thayeluM che tevuM athavA traNa ukALApUrvaka garama thayeluM pANI ja sAdhuonA vAparavAlAyaka thAya che. bIjuM nahIM.. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 159 zAkya Adi matavALA apakAyanA bhogamAM pravRtta thayelA nice apUkAya jIvane dravya ane bhAvazastra vaDe haNe che. ane tene AzrayIne rahelA bIjA jIvone paNa haNe che. tethI teone prANAtipAta Adi nakkI che. AthI ja eo "jJaparijJA' vaDe apakAyanA samAraMbhane jANatA nathI, jenA vaDe (jJaparijJA) jaNAyo che. ane "pratyAkhyAna parijJA vaDe parihAra karAyo che te ja 'parizAta 8' (sAdhu) cha. me prabhAvonI bhAvArtha cha. ||14|| amumeva nyAyamanyatrApyatidizatitejovAyuvanaspatikAyAn vijAnIyAt // 15 // teja iti, ete'pi apkAya iva prarUpaNAlakSaNaparimANopabhogazastraiviziSTatayA vijJeyA ityarthaH, tathA hi tejasaH prarUpaNA-tejaskAyA: sUkSmabAdararUpeNa dvividhAH, evaM vAyuvanaspatikAyA api, sUkSmAH sarvalokavyApinaH, aGgArAgnyaciLalAmurmurabhedataH paJcavidhAH bAdaratejaskAyAH, ete svasthAnAGgIkaraNAnmanuSyakSetre'rdhatRtIyeSu dvIpasamudreSvavyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte sati paJcasu videheSu nAnyatra, upapAtAGgIkaraNe tu lokAsaMkhyeyabhAgavartinaH, yatra bAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarA aparyAptakA api, tannizrayA teSAmutpadyamAnatvAt, tadevaM sUkSmA bAdarAzca pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA bhavanti, ete ca varNAdibhiH sahasrAgrazo bhidyamAnAH saMkhyeyayonipramukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAttridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti / sUkSmavAyujIvAzca sarvalokavyApitayA dattakapATasakalavAtAyanadvAragehontadhUmavatsthitAH / bAdarA ete paJcavidhAH, utkalikAmaNDalikAguJjAghanazuddhavAtabhedAn, sapta ca vAyukAyAnAM yonilakSA bhavanti / sUkSmavanaspatayazca sarvalokApannA acakSurlAhyA ekAkArA eva, pratyekasAdhAraNabhedato bAdaravanaspatikAyA dvividhAH. patrapuSpaphalamUlAdIn prati prati eko jIvo yeSAnte pratyekajIvAH, vRkSagulmagucchalatAvallIparvagatRNavalayaharitaudhijalaruhakuhaNabhedena dvAdazavidhAH / parasparAnuviddhAnantajIvasaMghAtarUpazarIrAvasthAnAH sAdhAraNA anekabhedAH, samAsena tu sarve'pyete agramUlaskandhaparvabIjabIjaruhasammUchenajabhedAt SoDhA bhavanti / pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvattitacaturasrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzitulyapramANAH bAdaratejaHkAyaparyAptakarAzerasaMkhyeyaguNAzca / aparyAptakAste'saMkhyeyalokapradezapramANAH, ete'pi bAdaratejaHkAyajIvarAzerasaMkhyeyaguNAH / sAdhAraNAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, parantu sAdhAraNabAdaraparyAptakebhyo Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sUtrArthamuktAvaliH bAdarAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH tebhyaH sUkSmA aparyAptakA asaMkhyeyaguNAstebhyo'pi sUkSmaparyAptakA asaMkhyeyaguNAH, yonizca vanaspatInAM saMvRtA, sA ca sacittAcittamizrabhedena tridhA, zItoSNamizralakSaNabhedatrayavatI ca, evaM pratyekatarUNAM yonibhedAnAM dazalakSAH sAdhAraNAnAJca caturdazalakSA iti / lakSaNaM tejaskAyasya, yathAhi rAtrau khadyotakAderdehapariNAmo jIvaprayoganirvRttazaktirAvizcakAsti evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktirjIvaprayogavizeSAvirbhAvitetyanumIyate yathA jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivarttate jIvAdhiSThitazarIrAnupAtyeva bhavati eSaivopamA AgneyajantUnAm, na hi mRtA jcariNaH kvacidapyupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA bhAvyA, evaM chedyatvAdihetubhyo'pi / vAyorlakSaNaJca, sacetano vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAdvAzvAdivaditi, tiryageva gamananiyamAbhAvAdaniyamiteti vizeSaNopAdAnAcca na paramANuSu vyabhicAraH, teSAM niyamitagatimattvAt, jIvapudgalayoranuzreNigatizravaNAt, eSa vAyU rUparasagandhasparzAtmako'pi sUkSmaparimANAt paramANoriva cakSuraviSayo'pi na tasyAbhAvo'cetanatvaM vA, anyathA cakSuraviSayazarIrANAM svazaktimahimnA tathAvidharUpakAriNAM devAdInAmapyabhAvo'cetanatvaJca syAt, na caitadiSTamiti / vanaspatilakSaNamapi-yathA hi manuSyazarIraM jAtaM bAlakumArAdipariNAmavizeSavat prasphuTacetanAkamupalabhyate tathedamapi vanaspatizarIram, yato jAtaH ketakatarurbAlako yuvA vRddhazca saMvRtta iti jAtyAdidharmatvamanubhUyate, samAne'pyutpattyAdidharmakatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramityabhyupagamo na yujyate, tathA yathA manuSyAdizarIraM jJAnavattathA vanaspatizarIramapi, dhAtrIpunnAgAdInAM hi svApavibodhasadbhAvaH adhonikhAtadraviNarAzeH svaprarohaNAveSTanaM prAvRDjaladharaninAdazravaNaziziravAyusaMsparzanAdaGkarodayaH kAminIcaraNatADanAdazokataroH pallavakusumodgamaH, evaM surabhisurAgaNDUSasekAdbakulasya, spaSTaprarohikAdInAJca hastasaMsparzAt saGkocikAdikA kriyAvizeSA dRzyante, na hyete jJAnamantareNa ghaTanta iti / tatra sUkSmAzcakSuragrAhyA jIvAH kevalamaraktadviSTabhagavadAjJArUpAgamAdeva pratyetavyAH / anantakAyAnAM jIvAnAmAhAraprANApAnagrahaNamekameva bhavati, ekasmin hyAhAritavati ucchasite niHzvasite vA sarve'pyAgRhItAhArocchAsaniHzvAsA bhavanti bahubhirvA''hArAdigrahaNe kRte tadekasyApi bhavati evalakSaNAssAdhAraNajIvA bhavanti, parimANaM tejaskAyasya kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgamAtravRttipradezarAziparimANA ye bAdaraparyAptAnalajIvAste bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saMkhyeyaguNahInAH, bAdarAparyAptasUkSmaparyAptasUkSmAparyAptAnalajIvAH pRthivIvadbhAvyAH kintu bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 161 bAdarAgnyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH, sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti / bAdaraparyAptakA vAyavassaMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstrayazca pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH, tathApi bAdarApkAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaMkhyeyaguNAH, bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdara- vAyukAyAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmApkAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmApkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyukAyaparyAptakA vizeSAdhikA iti / vanaspatikAyaparimANaJca yathA kazcitsarvadhAnyAni prasthakuDavAdinA mitvA'nyatra prakSipettathA yadi kazcitsAdhAraNa-jIvarAzi lokakuDavena mitvA'nyatra nikSipettata evaM mIyamAnA anantalokA bhavanti / paryAptabAdaranigodAzca saMvartitacaturasrIkRtasakalalokapratarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, pratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saMkhyeyaguNAzca / aparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAzca pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH kramazo bahutarAstebhyo'nantaguNAH sAdhAraNajIvA iti / tejasa upabhogaH-dahanapratApanoDyotakaraNaudanAdirandhanasvedanAdyanekaprayojaneSu manuSyANAM bAdaratejaHkAya upayujyate, etannimittaM gRhiNassatatamArambhapravRttA jIvAn vyApAdayanti / vyajanabhastrAdhmAtAbhidhAraNotsiJcanaphUtkaraNAdibhirvAyukAya upayujyate tadarthaJca manuSyAstadArambhapravRttAstAn hiMsanti / patraphalAdyAhAra vyajanAdyupakaraNakhaTvAdizayanayAnazibikAdibhirvanaspatikAyasyopabhogaH, etatprayojanAya sukhaiSiNaH pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vihiMsanti dhUlyudakAgnivAyuvanaspatitrasAdayastejaskAyasya samAsato dravyazastram, svakAyarUpaM vibhAgazastramagnikAya evAgnikAyasya, yathA tArNAgniH pArNAgneH / parakAyarUpantUdakAdi, ubhayarUpamapi tuSakArISAdivyatimizro'gniraparAgneH / bhAvazastraM duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNAsaMyama iti / vAyukAyasya vyajanasUryacAmarAdayaH parakAyazastram, pratipakSavAtaH svakAyazasram / duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNaM bhAvazastram / vanaspateH kuddAlavAsIparazvAdayaH samAsato dravyazastram, laguDAdi svakAyazastram, pASANavalyAdi parakAyazastraM dAtrakuThArAdirUpamubhayazastraJca vibhAgato dravyazastraM vijJeyam, duSpraNihitamanovAkkAyarUpAsaMyamo bhAvazastramiti // 15 // mA 4 hadIda (nyAya.) bI4 sthaNe 59 // satAve che. sUtrArtha :- teya, vAya, vanaspati DAyane evo'... ((r)135.) bhAvArtha :- 24 // 59 // (1611 ) 245.yanI 4 pra359u, , parimAra, 75mo, zastra vi. vaDe jANavA yogya che. e pramANe artha che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sUtrArthamuktAvaliH teukAyanI prarUpaNA - teukAya jIvo sUkSma ane bAdararUpe be prakAre che. e pramANe vAukAya, vanaspatikAya paNa be bhede che. temAM je sUkSma teukAya che te sarvalokane vyApIne rahelA che. aMgArA, agni, jyota, javAlA ane taNakhAnA bhedathI pAMca prakAranA bAda teukAya jIvo che. A potAnA sthAnane aMgI karavAthI manuSya kSetramAM aDhIdvIpamAM samudramAM avyAghAtapaNe paMdara karmabhUmimAM hoya che ane vyAghAta thAya to pAMca mahAvidehamAM hoya che. bIje sthaLe nahIM. A jIvonuM utpattisthAna lokanA asaMkhyAtamA bhAge che. jyAM bAdara jIvo paryApta che tyAM ja bAdara aparyAptA jIvo paNa che. teonuM utpatti tenI nizrAthI thatI hovAthI. (aparyAptA jIvo) paryAptA jIvone AzrayI saMbhave che. temAM sUkSma ane bAdara jIvo paryAptA-aparyAptAnA bheda vaDe. be prakAranA che. ane A varNAdi vaDe hajAra bhAMgA vaDe saMkhyAtI yonithI lAkho bhedayukta thAya che. ane tyAM saMvRtta uSNayoni sacitta-acitta-mizranA bheda vaDe traNa prakAranI che. Ama AnI (teukAyanI) sAta lAkha yoni che. jema gharamAM dareka daravAjA tathA bArI baMdha hovA chatAM gharanI aMdara rahelA dhUmADAnI jema rahelA che. (dhUma rahI zake che.) tema sUkSma vAyukAyajIvo sarvalokavyApI che. bAdara vAyukAya A pAMca prakArano che. (1) UMce bhamato (2) goLa pharato (3) guMjArava karato (4) ghana (ghaTTa)vAyu (5) zuddhavAyunA bhedathI ane vAyukAyanI sAta lAkha yoni thAya che. sUkSma vanaspatinA jIvo sarvalokavyApI cakSuthI grahaNa nahIM karAtA eka svarUpavALA che. bAdara vana-kAya jIvo pratyekasAdhAraNanA bhedathI be prakAranA cho. patra, puSpa, phala, mUla Adine darekane (eka-eka) jIva jemAM che te pratyeka jIvo che. vRkSa, thaDa ane zAkhA vinAnuM vRkSa (gulma), nahIM khIlelI kuMpaLano guccho (dhAnyano choDa), velaDI, velo, gAMTha, taNakhaluM, valaya, lIlI vanaspati, auSadhi, pANImAM UgatI vanaspati, kuNAvRkSa vi.nA bheda vaDe bAra bhede che. eka ja zarIranI aMdara ekameka thaIne rahelA sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvonA paNa aneka bhedo che. saMkSepathI A sarve paNa agramUla, skaMdha, parva, bIja, vRkSa ane samUcchima ema cha bhede che. paryAptA pratyeka vanaspatikAyanA jIvo ghanIkRta cauda rAjalokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelA AkAza pradezanI saMkhyA pramANavALA ane bAira paryAptA teukAya jIvo karatAM asaMkhyAta guNA che. sAdhAraNa vanaspatikAya jIvo sUkSma-bAdara-paryAptA ane aparyAptA ema cAra bhede che. ane te cAreya alaga 2) gaNatAM anaMtA lokAkAzanA pradeza pramANa che. paNa, taphAvata eTalo che ke sAdhAraNa bAdara paryAptA jIvo karatAM sUkSma aparyAptA asaMkhyAta guNA che. tenA karatAM sUkSma paryAptA jIvo asaMkhyAtaguNA che. vanaspatikAya jIvonI saMvRtta yoni che. je sacitta, acitta ane mizranA bhedathI traNa prakAre che. ane zIta-uSNa-zItoSNa ema paNa traNa bhede che. Ama, pratyeka bheda-prabheda gaNatAM pratyeka vanaspatikAya jIvonI daza lAkha yoni che. tathA sAdhAraNa vanaspatikAya jIvonI cauda lAkha yoni che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 163 lakSaNa dvAra - teukAyanuM lakSaNa A pramANe che. jema rAtrimAM AgIyA vi.nuM teja jIvanI zaktine kAraNe prakAze che te ja rIte aMgArA vi.mAM paNa potapotAnI je prakAza Adi jIva prayoganI zakti vizeSa che te anumAna karAya che. jema tAvanI garamI, jIva prayoga vinA saMbhavita nathI. je zarIramAM jIva hoya che tevA zarIramAM ja tAva hoya che. marelAmAM kyAreya hoto nathI. te ja dRSTAMta pramANe agnikAyanI siddhi thAya che. A rIte anvaya ane vyatireka dRSTAMtathI agnimAM jIvanuM astitva jANavuM. te ja rIte chedyatva vi. hetuo paNa samajavA. vAyukAya jIvanuM lakSaNa A pramANe che. vAyukAya jIvo sacetana che. bIjAthI nahIM prerAyelA arthAt svayaM tiryak aniyamita gatithI yukta che. gAya, ghoDA AdinI jema tirlIMgatimAM aniyamita padanA grahaNathI 52mANumAM vyabhicAra nathI. kAraNa ke 52mANunI gati niyamita che. jIva ane pudgalanI anuzreNI gati zAstramAM kahelI che. vAyukAya cakSunA viSayabhUta nathI. chatAM paNa rUparasa-gaMdha-sparzathI yukta sUkSma parimANavALA paramANunI jema sadbhAva hovAthI arthAt teno sadbhAva che. ane tenuM sacetanapaNuM che. anyathA potAnI zakti vizeSathI AMkhothI na dekhI zakAya tevuM rUpa karanArA devAdimAM paNa acetanapaNuM siddha thAya. ane te ISTa nathI. vanaspatikAya lakSaNa - jema utpanna thayeluM manuSyanuM zarIra bALaka, kumAra Adi avasthA pAme che - tema A vanaspatikAyanuM zarIra paNa aneka avasthAo pAme che. je kAraNathI ugeluM ketakavRkSa bAla, yuvA, vRddha, saMvRtta e pramANe jAti Adi dharmapaNAne anubhave che. utpatti Adi dharmapaNAno krama sarakho hovA chatAM manuSya Adi zarIra ja sacetana che. vanaspatinuM zarIra nahIM AvuM mAnavuM yogya nathI. jema manuSyAdi zarIra jJAnayukta che tema vanaspati zarIra paNa che. dhAtrI, punnAga Adi vRkSonuM sUI javuM, jAgRta thavuM Adino sadbhAva che. potAnI nIce dATelA dhananA carUne potAnA mULIyA vIMTavA, varasAdamAM meghanI garjanAne sAMbhaLavAthI ane ziziraRtumAM ThaMDA pavananA sparzathI thato aMkuzano udgama, strInA paganI lAta vaDe azokavRkSanA pallava ane puSya utpanna thAya che. e pramANe sugaMdhita dArUnA kogaLA dvA2A bakula vRkSanuM pallavita thavuM. A rIte spaSTa aMkuza AdinuM ane hAthanA sparzathI saMkoca Adi kriyA vizeSa dekhAya che. te jJAna vinA ghaTatuM nathI. te sUkSma vanaspatikAya jIvo acakSugrAhya che. je rAga-dveSa vinAnA prabhujInA AgamanathI ja jANavA (khAtarI karavA) yogya che. anaMtakAya jIvonA AhAra, zvAsozvAsa vi. kriyA eka sAthe ja thAya che. eka jIva AhAra kare, zvAsozvAsa le, ke niHzvAsa kare tyAre sarva jIvo AhAra, zvAsa, nizvAsayukta thAya che. athavA to ghaNA jIvo AhArAdi le to eka jIvane paNa temAMthI badhuM maLI raheze. AvA lakSaNayukta sAdhAraNa jIvo che. parimANa dvAra - teukAya jIvanuM parimANa - teukAya jIvo kSetra palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga mAtramAM rahelA pradezanI rAzi pramANa parimANavALA je bAdara paryAptA teukAya jIvo che te bAdara pRthvIkAya paryAptA karatAM asaMkhyAta guNahIna che. bAdara paryAptA, sUkSma paryAptA, sUkSma Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sUtrArthamuktAvaliH aparyAptA teukAyanA jIvo pRthvIkAyanI jema jANavA. paraMtu, bAdara pRthvIkAya aparyAptA jIvo karatAM bAdara teukAya paryAptA asaMkhyAtaguNahIna che. sUkSma pRthvIkAya aparyAptA karatAM sUkSma teukAya paryAptA vizeSahIna che. sUkSma pRthvIkAya aparyAptA karatAM sUkSma agnikAya paryAptA vizeSahIna che. bAda2paryAptA vAyukAyajIvo saMvartitalokanA prataranA asaMkhyAta bhAgamAM rahela pradezanI rAzi pramANa parimANavALA che. zeSa traNe vAyukAya darekane asaMkhyAta lokAkAzanA pradeza pramANa parimANavALA che to paNa bAdara akAya paryAptA karatAM bAdara vAyukAya paryAptA asaMkhyAtaguNA che. bAdara paryAptA akAya karatAM bAdara vAyukAya aparyAptA jIvo asaMkhyAtaguNA che. sUkSma paryAptA akAya karatAM sUkSma aparyAptA vAyukAya vizeSAdhika che. sUkSma akAya paryAptA karatAM sUkSma vAyukAya paryAptA vizeSAdhika che. vanaspatikAyanuM parimANa - jema koI vyakti pAlI-kuDava Adi mApa vaDe sarva dhAnyone mApIne bIjAmAM nAMkhe. tema jo koIka sAdhAraNa vanaspati jIvone caudarAjaloka pramANa kuDava (bepasalI) vaDe mApIne bIje nAMkhe. A pramANe mApatAM anaMtaloka thAya che ane paryAptA bAdara nigodanA jIvo ghanIkRta saMvartita sakala lokanA je prata che tenA asaMkhyAta bhAgamAM rahela pradeza pramANa rAzivALA che. bAdara paryAptA pratyeka vanaspatikAya jIvo karatAM asaMkhyAta guNA che. aparyAptA bAda2 nigoda, aparyAptA sUkSmanigoda, paryAptA sUkSmanigoda. A dareka jIvo asaMkhyAta-lokAkAza pradeza pramANa anukrame bahutara eTale ke anaMtaguNA-sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvo che. tejasa upabhoga - bALavuM (agni), teja, udyota karavo, bhAta Adi rAMdhavuM, garamI Adi aneka prayojanomAM manuSyo bAdara tejaskAyano upayoga kare che. A kAraNosara gRhasthIo haMmezAM te jIvo AraMbhamAM pravRtta thayelA jIvone mAre che. paMkho, dhamaNa, dhamAvanAra, uMce pheMkavuM, phUMkavuM vi. karavA vaDe vAyukAyano upayoga kare che ane tene mATe tenA AraMbhamAM pravRtta thayelA te jIvone mAre che. vAyukAyanI virAdhanA (hiMsA) kare che. patra, phala, AhAra, paMkho, Adi upakaraNa tathA khATalA vi. zayana, javA mATenI pAlakhI vi. vanaspatikAyano upabhoga che. A kAraNasara sukhanA abhilASI jIvo pratyeka tathA sAdhAraNa vanaspatikAya jIvonI ghaNI hiMsA kare che. dhUlI, pANI, agni, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya vigere samAsathI teukAya jIva mATe dravyazasrarUpa che. svakAyarUpa vibhAgazastra, agnikAya pote ja agnikAya mATe che. tRNano agni, pAMdaDAnA agni mATe zasrarUpa che. parakAyazastra te teukAya mATe pANInA jIvo che. photarA, lIMDI baMnethI mizra thayelo agni te ubhayakAya zasrarUpa che. mana-vacana-kAyAnuM je duSpraNidhAnarUpa asaMyama te bhAvazastra che. paMkho, sUrya, cAmara Adi vAyukAya mATe parakAya zarU che. pratipakSabhUta pavana te svakAyazastra che. mana-vacana-kAyAnuM duSpraNidhAnarUpa asaMyama te bhAvazastra che. vanaspatikAya mATe kodALI, kuhADo, parazu Adi samAsathI dravyazastra che. lAkaDI vi. svakAyazastra che. patthara, agni Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 165 vi. parakAyazastra che. dAtaraDuM, kuThArA vi. rUpa vibhAgathI ubhayakAya dravyazastra che. mana-vacanakAyAnuM dupraNidhAnarUpa asaMyama te bhAvazastra che. 1pa atha sukhAbhilASiNo jIvAnAM duHkhamudIrayanti tanmUle ca duHkhagahane saMsArasAgare paribhramantItyevaM viditatadduSTavipAko nikhilajIvavimardanAdatyantaM nivartetetyAha prApya pravrajyAmavabudhya jIvAn samArambhAnnivarteta // 16 // prApyeti, sarvajJopadiSTamArgAnusAreNa pravrajyAM parityaktAkhilasAvadyArambhakalApaH san tejaskAyAdiprANiduHkhaM tatsamArambhaM vA na kariSyAmItyevaM saMyamakriyAmavApyetyarthaH, na kevalaM kriyAmAtreNa mokSAvAptirapi tu viziSTamokSakAraNabhUtajJAnAdapItyAzayenoktamavabudhya jIvAniti, yathAvat jIvagaNAn jJAtvetyarthaH, pUrvoditahetubhirambhaskAyAdijIvAn vijJAyeti bhAvaH, athavA yathA'sadvedyakarmodayAt svasya prAptaM svAnubhavenAtikaTu duHkhaM sadvedyakarmodayAt sukhakaraM sukhaM vetti tathA ete'pi jIvAH sukhAbhilASiNo duHkhodvejinazceti sukhaduHkhAbhyAM jIvAnavabudhyetyarthaH, yasya hi svAtmanyevaMvidhaM jJAnaM samasti sa eva hi paratrApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamutthaM yogAzrayaM sukhaM duHkhaM vA'numinoti yastvevaM svAtmAnameva na jAnAti sa kathaM paratra jAnIyAt, yazca paratra jAnAti sa svAtmAnamapi yathAvadavaiti, parasparAvyabhicArAditi bhAvaH / jJaparijJayA vijJAte jIvagaNe yadvidheyaM tadAha-samArambhAnnivarteteti, sarvasmAdArambhAt karaNatrayairuparamet, sa coparamabhAk ya Arhatapravacane nirato nAnyatra, tathA ca zAkyAdayo yathApratijJaM niravadyAnuSThAyitvAbhAvAnnoparatavyapadezabhAjaH / pravrajyApratipattyuttarakAlamapi jJAnakriyokteniHzaGkitatvasudRDha zraddhAvattvamapi bhavediti sUcitam, yAdRzena jJAnena zraddhayA ca pravrajyAM prapannaH tAM tathaiva saMrakSeta, na tu zAkyAdidarzanavaibhavAdinA jainendra zAsane zaGkito bhavet, dezasarvabhedena hi dvividhA zaGkA, kimastyAhato mArgo na veti sarvazaGkA, pRthivIkAyAdayo jIvA vidyante na veti dezazaGkA, ubhayavidhA'pIyaM zaGkA'narthakAriNI, tasmAnmaunIndravacanena pRthivIkAyAdijIvAn vijJAya sazraddho yAvajjIvaM samArambhanivRtto bhavet, yataH pravrajyApratipattikAle prAyaH pravRddhapariNAmitve'pi saMyamazreNi prApto varddhamAnapariNAmo hIyamAnapariNAmo'vasthitapariNAmo vA bhavet tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayo jaghanyata utkarSeNAntamauhUrtikaH, avasthitikAlazca dvayovRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraSTau samayAH, tata UrdhvamavazyaM pAtAt, tasmAtpravrajyAprAptyuttarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sUtrArthamuktAvaliH bhAvanAbhAvitAntarAtmA pravarddhamAnapariNAma eva bhavet, zaGkAmavadhUya nikhilAnanagAraguNAn parirakSetiti bhAva: || 6 || have sukhanA abhilASI jIvone duHkha pahoMcADe che. ane tenA kAraNo ghaNA duHkhathI bhayaMkara saMsArarUpI sAgaramAM paribhramaNa kare che tethI jeNe teno du:khadAyI vipAka jAmyo che tevA jIvo sarva jIvone duHkha ApavAthI aTake che. tenuM svarUpa jaNAve che. sUtrArtha - pravrajyA laIne, te jIvone jANIne te jIvonA samAraMbhathI aTake che. bhAvArtha :- sarvajJa kathita mArga mujaba jeNe choDI dIdhA che sarvasAvadya samAraMbha evo prANI dIkSAne laIne teukAya Adi jIvone duHkha devuM athavA to teno samAraMbha nahIM karuM ityAdi saMyamarUpa kriyAne prApta kare che. phakta kriyAthI ja mokSanI prApti thatI nathI. paNa, mokSanA kAraNarUpa vizeSa jJAnanI paNa jarUra che. tethI ja jema che. te rIte jIvanA astitvane jANIne A pramANe kaheluM che. pahelAM je apakAya Adi jIvonuM astitva aneka kAraNo vaDe jaNAvyuM - ityAdi bhAvArtha che. athavA azubha karmanA udayathI maLeluM je potAne duHkha ane zubha karmanA udayathI maLela sukha jema pote jANI zake che. tema sukhane IcchanArA A jIvo che. ane duHkhathI kaMTALelA che. A rIte sukha-duHkha vaDe jIvone jANe che. kharekhara jene potAnA AtmAmAM AvA prakAranuM jJAna (sukha-duHkhanuM) karI zake che. te ja bIjAnA paNa vividha prakAranA upakramathI thayela, sva-parathI thayela traNa yoga AzrayIne thayela sukha athavA du:khanuM anumAna karI zake che. kAraNa ke je AvA prakAranA potAnA sukha-duHkhane jANatA nathI, te bIjAnA kevI rIte jANI zake ? ane je bIjAnA sukha-duHkha jANe che te potAnA avazya jANI zake che. A rIte parasparanA sukha-duHkhanuM jJAna doSarahita thAya che. e pramANe bhAvArtha che. jJaparijJA vaDe jIvone jANe chate je karavA yogya che te kahe che... sarva samAraMbhathI aTakavuM joIe. sarva prakAranA AraMbhathI traNa karaNa vaDe aTakavuM joIe ane je aTakelo che te arihaMta paramAtmAnA zAsanamAM rata che (zAsanane pAmelo che) bIjo nahi...! ane zAkya Adie je svIkArela niravagha anuSThAnano abhAva hovAthI chaLa-kapaTathI aTakelA nathI. dIkSA lIdhA pachI paNa jJAna-kriyAmAM kahelI zaMkA rahitapaNuM ane daDhazraddhA paNa thAya, thavI joIe e pramANe ahIM sUcana karAyuM che. (batAvAyuM che.) jevA prakAranA jJAna ane zraddhA vaDe dIkSAne svIkArI che tevI ja rIte tenuM rakSaNa karavuM joIe. (pAlana karavuM joIe.) zAkya AdinA vaibhava vi. vaDe (te joIne.) jinezvaranA zAsanamAM zaMkA na karavI joIe. zaMkA be prakAranI che. dezathI ane sarvathI. zuM arihaMta paramAtmAno mArga (dharma) satya che ke nahIM ? te sarvazaMkA. pRthvIkAya Adi jIvo kharekhara che ke nahIM ? te dezazaMkA. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 167 baMne prakAranI paNa A zaMkA anarthakArI che. tethI ja paramAtmAnA vacanathI pRthvIkAyAdi jIvone jANIne zraddhApUrvaka jIvanaparyata tenA samAraMbhathI aTakavuM joIe...! pravrajyAnA svIkAra samaye atyaMta vadhatA pariNAma hoya che. saMyamazreNIne prApta thayelo vardhamAna-hIyamAna athavA avasthita pariNAmavALo hoI zake che. tyAM vardhamAna athavA hIyamAnano samaya jaghanyathI tathA utkRSTathI aMtarmuhUrta che ane vRddhi-hAni baMneno avasthitakAla yavamadhyano ane vajamadhyano 8 samaya che (jaghanya) tenAthI vadhAre thatAM avazya paDe che. te kAraNathI pravrajayA prApti pachI zrutasAgaramAM magna thanAro, saMvega ane vairAgyabhAvathI bhAvita jeno aMtaraAtmA che. tevo sAdhu atyaMta vadhatA pariNAmavALo ja thAya. zaMkAne dUra karIne sAdhu yogya sarvaguNonuM sArI rIte rakSaNa karavuM joIe. e pramANeno bhAvArtha cha. // 16 // atha pRthivIjalavahnivAyuvanaspatikAyanirUpaNottaraM kramaprasiddhaM trasakAyasvarUpamAhaevaM trasAnaSTavidhayonibhAjo vicintya paripAlayet // 17 // evamiti, pUrvamabhihitadvArairityarthaH tatra tAvat-trasanti uSNAdyabhitaptAH santo'bhilaSitasthAnAdudvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArthaM sthAnAntaramiti trasAH, anayA ca vyutpattyA trasanAmakarmodayavartina eva vasA bhavanti, santyabhisandhipUrvakamanabhisandhipUrvakaM vA UrdhvamadhastiryakSu calantIti trasAH, tejovAyU dvIndriyAdayazca / prarUpaNA-labdhigatitrasabhedenAsau dvividhaH, tejovAyU labdhyA trasau tau neha vivakSitau, tayoH pUrvaM nirUpitatvAt gatitrasAzca nArakatiryaGmanuSyAmarabhedena caturvidhAH, pratyekaM paryAptAparyAptabhedabhAjo nAmakarmodayaprabhAveNAsAditagatayaH, sarve jIvA militvA caturazItilakSayonikAH / sarveSAM jIvAnAntvekA koTIkoTI saptanavatizca zatasahasrANi paJcAzatsahasrANi kulakoTInAM parimANaM bhavatIti / lakSaNaM-darzanajJAnacAritrANi dezaviratirlabdhidazakaM sAkArAnAkAropayogo yogo'dhyavasAyaH pRthaglabdhyudayaH karmASTakodaya ityevamAdayaH / parimANaJca kSetrataH saMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAstrasakAyaparyAptakAH ete ca bAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saMkhyeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyastrasakAyikAparyAptA asaMkhyeyaguNAH, kAlataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eva, udvarttanamupapAtazca jaghanyenaiko dvau trayo vA, utkRSTatastu pratarasyAsaMkhyeyabhAgapradezaparimANa eva / traseSu satatamutpattiniSkramo vA jIvAnAM jaghanyenaikaM samayaM dvau trIn vetyAdi, utkarSeNAvalikAsaMkhyeyabhAgamAnaM kAlaM satatameva niSkramaH pravezo vA / ekajIvA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sUtrArthamuktAvaliH pekSayA tu-ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntarmuhUrttamAsitvA punaH pRthivyAdyekendriyeSUtpadyate, prakerSeNAdhikaM sAgaropamasahasradvayaM satataM trasabhAvenAvatiSThata iti / upabhogo mAMsacarmakezaromanakhapicchadantasnAyvasthiviSANAdibhistrasajIvasambandhibhirbhavati / zastramapyasya svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAram / zeSadvArANi pRthivIvat / aSTavidhayonibhAja iti, aNDapotajarAyurasasaMsvedasammUrcchanodbhidupapAtajabhedenASTavidhaM janma trasAnAm, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajA hastyAdayaH, jarAyujA gomanuSyAdayaH, rasajAstakrAdau pAyukRmyAkRtayo'tisukSmajIvAH, saMsvedajA matkuNAdayaH, sammUrcchanajAH zalabhapipIlikAdayaH, udbhijjAH pataGgakhaJjarITAdayaH, upapAtajA devA nArakAzca, trasAH sarve eteSvevASTavidheSu janmasu nipatanti, ete trasAH sarvajanapratyakSasamadhigamyAstraikAlikAzca / arcAmantrasAdhanAjinamAMsazoNitapittavasApicchApucchvAlAdyarthamAturA hitAhitaprAptiparihArazUnyamanasa etAn hiMsanti, atastrAsaparigatamanasa eta iti vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA saMvRto sadA'nagAraguNAn rakSet ye tu parityaktAnagAraguNA viSayapravRttAste na jIvAnapekSante rAgadveSakaluSitalocanatvAt, ataste nArakAdicaturvidhagatyantaHpAtinaH / tadevaM SaDjIvanikAyazastraM karaNairyogairna samArabheta, anyathA prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhapremadveSakalahAbhyAkhyAnapaizunya paraparivAdaratyaratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyarUpASTAdazavidhapApabhAk syAditi bhAvaH / / 17 / / have pRthvI, ap, teu, vAuM, vanaspatikAyanA nirUpaNa pachI kramathI prasiddha evA trasakAyanuM svarUpa kahe che. sUtrArtha :- A pramANe ATha yonivALA trasakAyane jANIne tenI rakSA karavI joIe. bhAvArtha :- pUrvokta dvAro vaDe sthAvara jIvonuM nirUpaNa karyuM. pachI trasakAyanI vyAkhyA kare che. je pote garamI Adi vaDe tapta thayelA hoya tyAre pote je sthAnamAM che te sthAnathI kaMTALe chate chAyA AdinA sevana mATe bIjA sthAne jAya che te trasakAya jIvo che. A vyutpatti vaDe trasanAmakarmanA udayathI yukta hoya che te ja trasajIvo che. te jIvo icchApUrvaka athavA IcchAvinA upara, nIce, athavA tirsTI dizAmAM cAle che te teukAya, vAukAya, beIndriya Adi trasa jIvo che. prarUpaNA dvAra - labdhitrasa ane gatitrasa ema be prakAranA trasa jIvo che. tejo, vAyu, labdhitrasa jIvonI vivakSA pUrve kahevAyelI hovAthI ahIM karatA nathI ane gati trasakAya jIvo nAraka, tiryaMca, manuSya, devanA bheda vaDe cAra prakAranA che. jeNe nAmakarmanA udayathI (tenA prabhAvathI) meLavelI gatio che te dareka paryAptA, aparyAptA be bheda che. sarve maLIne jIvo corAzI lAkha yoni pramANa che. A sarve jIvonI eka karoDa, 97 lAkha, 50 hajA2 kulakoTI parimANa thAya che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 169 lakSaNa dvAra - darzana, jJAna, cAritra, dezavirati, daza labdhi, sAkAra upayoga, anAkAropayoga, mana-vacana-kAyArUpa yoga adhyavasAya, alaga alaga rIte prApta thayela ATha karmano udaya e pramANe trasakAya jIvanuM svarUpa che. parimANa dvAra - kSetrathI saMvartita cauda rAjalokanA je pratara che tenA asaMkhyAta bhAgamAM rahela pradezanA pramANayukta paryAptA trasakAya jIvo che ane A jIvo paryApta bAdara teukAya jIvo asaMkhyAtaguNA che. trasakAya paryAptAthI trasakAya aparyAptA asaMkhyAtaguNA che. kAlathI - jaghanyapadamAM utpanna thayelA trasakAya jIvo 7 thI 9 sAgaropamanA samaya pramANavALA che ane utkRSTapadamAM paNa teTalA ja samaya pramANavALA che. A jIvonuM udvartana ane upapAta jaghanyathI eka be athavA traNa che ane utkRSTathI to prataranA asaMkhyAtamA bhAga pradeza parimANavALA ja che. trasa jIvonI satata utpatti athavA (ane) nAza jaghanyathI eka, be athavA traNa samaya che. utkRSTathI AvalikAno asaMkhyAtamo bhAga mAtra ja che. kAlathI to pratisamaya nAza ane utpatti che. eka jIvanI apekSAe jaghanyathI aMtarmuhUrtakALa trasapaNAmAM rahIne pharI pAcho pRthvIkAyAdi ekendriyamAM utpanna thAya che. utkRSTathI be hajAra sAgaropama sudhI niraMtara tratapaNAmAM rahI zake che. upabhoga dvAra - upabhoga mAMsa, cAmaDu, vALa, roma, nakha, pIMchA, dAMta, snAyu, hADakAM, zIMgaDA Adi trasa jIvomAM hoya che. A jIvone zastra paNa svakAyazastra, parakAyazastra, ubhayakAyazastra rUpa tema dravya ane bhAvanA bhedathI aneka prakAre che. zeSa dvAra pRthvIkAya jIvonI jema jANavA... aSTavidhayoni vALA A pramANe (trasajIvanI ATha yoni jaNAve che.) (1) aMDaja, potaja, jarAyuja, rasaja, saMsvedana, samUcchanaja, ubhinnaja, upapAtaja. A ATha prakAranA trasajIvonA janma che. temAM pakSI Adi aMDaja che, hAthI vi. potaja, gAya-manuSya Adi jarAyuja, chAza vi.mAM thatA gudAnA kRminI AkRtivALA ati sUkSmajIvo rasaja, mAMkaDa vi. saMsvedanaja, pataMgIyA, kIDI vi. samUrjhanaja, khaMjanapakSI vi. pakSI ubhinnaja, devo ane nArako upakhAtaja, sarve paNa trasa jIvo A ATha prakAre ja utpanna thAya che. A trasa jIvo sarvene pratyakSa ja che. traNe kAla rahelA sArI rIte jANavA yogya che. pUjA (bhoga caDAvavo.) mantrasAdhanA (vadha karavo), cAmaDI, mAMsa, rUdhira, pitta, carabI (pAMkha), pUMchaDA, vALa, Adi mATe Atura evA je loko hitanI prApti ahitanA parivAra (tyAgathI) zUnya manavALA A trasa jIvonI hiMsA kare che. AthI A jIvo trAsayukta manavALA thAya che, evuM jANIne pratyAkhyAnaparijJAvaDe saMvRtta thayelo haMmezA aNagAranA guNonuM rakSaNa kare (karavuM joIe.) jeo viSayamAM pravRtta thayelA teo jIvonI apekSA rAkhatA nathI, kAraNa ke rAga-dveSathI kaluSita daSTi thayelI hovAthI tevA jIvoe sAdhune yogya guNone choDI dIdhelA che. AthI tevA jIvo naraka vi. rUpa cAra gatimAM bhaTake che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sUtrArthamuktAvaliH tethI karIne SaDUjIvanikAyanA zastrano traNa yoga ane traNa karaNathI samAraMbha na karavo joIe nahIM to pratipAta, bhRSApA, mahattahAna, bhaithuna, pariAS, o5, mAna, mAyA, doma, 21, dveSa, 4, malyANyAna, paizunya, 525rivA6, 2ti, ati, mAyAbhUSApA6, mithyAtpazalya35 aDhAra pApasthAnakanA pApayukta thAya che. e pramANeno bhAvArtha che. ll1NA tadevaM sAmAnyato vizeSatazca jIvAstitvaM prasAdhya bandhaM viratiJca varNayitvA tacchraddadhAnasya tadrakSApariNAmino'dhigatamahAvratasya munezcAritrAGgaM rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayaM vaktumupakramate audayikabhAvaloka aupazamikAdibhAvalokena vijeyaH // 18 // audayiketi, loko hi paJcAstikAyAtmakaH, sa ca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedairaSTabhinikSipyate, tatra nAmasthApane suprasiddhe, dravyaloko jIvAjIvarUpaH, kSetraloka AkAzamAtram, kAlalokaH samayAvalikAdiH, bhavaloko nArakAdiH, svasmin svasmin bhave vartamAno yathA manuSyaloko devaloka ityAdi / bhAvalokastu audayikaupazamikakSAyika kSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikarUpaH, paryAyaloko dravyANAM paryAyamAtrarUpaH, atra tvaudayikabhAvaloko grAhya ityetatsUcanAyaiva audayikabhAvaloka ityuktam, tanmUlo hi saMsAro'tastadvijayaH kartavyaH, vijayazca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedaiSSaDbhinikSepyaH, tatra nAmasthApane prasiddhe, vyatiriktadravyavijayo dravyeNa dravyAt dravye vA vijayo yathA kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdernRpatimallAdervA, kSetravijayaH SaDbharatakhaNDAdeH, yasmin kSetre vijayaH prarUpyate sa vA, kAlavijayaH kAlena vijayo yathA SaSTibhirvarSasahasrairbharatena bhArataM jitam, kAlasya prAdhAnyAt, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyate saH / bhAvavijayaH audayikAderbhAvasya bhAvAntareNaupazamikAdinA vijayaH, atra cAnenaivAdhikAraH, evaJcaudayika bhAvapadena tathAvidhakaSAyo grAhyaH, audayikabhAvakaSAyalokasthaupazamikAdibhAvalokena vijayaH kartavyaH, tathAvidhalokasya saMsArakAraNatvena tajjaye jhaTiti tasmAnmucyata iti bhAvaH // 18 // A rIte sAmAnya ane vizeSa baMne rIte jIvanA astitvanI siddhi karIne karmabaMdha ane tenI viratinuM varNana karIne tenI zraddhApUrvaka te jIvonI rakSAnA pariNAmathI jemaNe mahAvrata svIkAryA che tevA cAritravAna muninuM zarIra rAgAdi kaSAyarUpa loka athavA zabdAdi viSayarUpa lokanA vijayane kahevA mATe zarUAta kare che. sUtrArtha - audayika bhAvaloka aupathamika Adi rUpa bhAvaloka vaDe jItavA yogya che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 171 bhAvArtha :- audayika ityAdi... pAMca astikAya svarUpa loka che. ane te nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhava, bhAva, paryAyanA bheda vaDe vicArI zakAya che. temAM nAma-sthApanA suprasiddha che, dravyaloka - jIva-ajIva rUpa, kSetraloka - AkAza pramANa, kAlaloka - samaya-AvalikA vi, bhavaloka - narakAdi, potapotAnA bhavamAM vartatA, jema manuSyaloka, devaloka vigere bhAvaloka - audayika, aupathamika, kSAyika, kSAyopathamika, pAriNAmika, sAnnipAtikarUpa. paryAyaloka - dravyonA paryAyarUpa. ahIM AcArAMga sUtramAM audAyika bhAvaloka grahaNa karAyo che te sUcavavA mATe ja "mauyikamAvo' e pramANenuM grahaNa karyuM che. (mULa sUtramAM). tenA mULa rUpa saMsAra che. AthI eno vijaya karavo joIe, ane vijaya nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvanA che bhedo vaDe nikSepa karAya che temAM nAma-sthApanA prasiddha che. vyatirikta dravyano vijaya, dravya vaDe, dravyathI ke dravyamAM vijaya te dravyavijaya. jema kaDavo, turo, tIkho Adi vaDe kaphano vijaya thAya che. rAjAno vijaya athavA malla purUSa vi.no vijaya thAya che. kSetravijaya - cha khaMDa rUpa bhAratano vijaya te kSetravijaya. athavA to je kSetrane viSe vijayanI prarUpaNA karAya che te kSetra vi. kAlavijaya - kAla vaDe vijaya jema 60 hajAra varSa bharata vaDe bhArata jItAyuM. kAlanI pradhAnatAthI, kAlavijaya kahevAya che. athavA je kAlamAM (vaDe) vijayanI vyAkhyA karAya che te kAlavijaya bhAvavijaya - audayika Adi bhAvano aupathamika Adi bIjA bhAva vaDe je vijaya karavo te bhAvavijaya che. A prastuta AcArAMgamAM teno ja adhikAra che. A rIte "auyikamAva" e pada vaDe tathA prakAranA kaSAyanuM grahaNa kareluM che. audayika bhAvarUpa kaSAyalokano aupazamikAdi bhAvaloka vaDe vijaya karavo joIe. te kaSAyarUpaloka saMsAranuM kAraNa che ane teno vijaya karavAthI saMsArathI jaldI chUTI zakAya che. e pramANeno bhAvArtha che. 18. nanu vijitakaSAyalokatvAttvarayA saMsArAnmucyata ityuktaM tatra ko'sau saMsAraH kiM vA tatkAraNamityatrAha saMsArakaSAyakAmAnAM mohanIyaM mUlam // 19 // saMsAreti, paramparayA saMsArasya kaSAyANAM kAmAnAJca mohanIyaM pradhAnaM kAraNaM tathA saMsArasya kaSAyAH teSAM kAmAH teSAJca mohaH kAraNam, etatsUcanAya tathA kramopanyAsaH, bhavati hi iSTetarazabdAdiviSayarUpAH kAmAH kaSAyANAM mUlam, zabdAdInAmiSTAniSTAnAM prAptau rAgadveSAbhihatacetasaH kaSAyANAM prAdurbhAvAt, te ca kaSAyAH saMsArasya kAraNam, kaSAyA hi karmasthitermUlam, satyAJca tasyAM saMsAro'vazyambhAvIti, tasmAcchabdAdiviSayodbhUtAH kaSAyAH karmasthitidvAreNa saMsArasya mUlam / karmaNazca kaSAyA mUlam, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnAM bandhahetutvAt, aSTavidhasyApi karmaNo mohanIyAntargatAH kaSAyAH kAraNam, kAmAnAJca Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sUtrArthamuktAvaliH mohanIyam, kAmo'naGgarUpaH, tadguNAH zabdAdayo'pi kAmapadavAcyAH, vedodayaprayukto hi kAmo vedazca mohanIyAntargata eveti mohanIyaM saMsArasyAyaM kAraNam / mohanIyantu darzanacAritramohanIyabhedena dvividham, arhatsiddhacaityatapaH zrutagurusAdhusaMghapratyanIkatayA darzanamohanIyasya karmaNo bandhaH, yena jIvo'nantasaMsArasamudrAntaHpAtyevAvatiSThate / tIvrakaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUto dezasarvaviratyupaghAtakAricAritramohanIyaM karma badhnAti, darzanamohanIyaJca mithyAtvamizrasamyaktvabhedatastrividham, cAritramohanIyantu SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAt paJcaviMzatividham / tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH,ta evAtra vivakSitAH, teSAM kaSAyasthAnatvAt, saMsAratarohiM zArIramAnasopacitatIvrataraduHkhaprAptiphalasya priyaviprayogApriyasamprayogArthahAninAnAvyAdhikusumasya dAridrayAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya garbhaniSekakalalArbudamAMsapezyAdijanmajarAmaraNazAkhasya narakatiryaGnarAmaragatiskandhasyASTaprakAraM karma kAraNam tasyApi ca karmaNaH krodhAdikaSAyA mUlamiti bhAvaH / atha saMsArasya nikSepaH vyatiriktadravyasaMsAro dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro dravyasaMcArAdhArakSetram, kAlasaMsAro dravyasaMsaraNakAlaH, bhavasaMsAro nArakatiryaGnarAmaragaticatuvidhAnupUrbhudayAdbhavAntarasaMkramaNam, bhAvasaMsArastu audayikAdibhAvapariNatiH saMsRtisvabhAvA, nAmasthApanAdravyotpattipratyayAdezarasabhAvabhedenASTadhA kaSAyasya nikSepaH, nAmasthApane spaSTe, vyatiriktadravyakaSAyAH karmadravyanokarmadravyakaSAyabhedena dvidhAH, AditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAt karmadravyakaSAyAH, nokarmadravyakaSAyAstu bibhItakAdayaH, zarIropadhikSetravAstusthANvAdayo yeSAmAzrayeNa kaSAyANAmudayaste utpattikaSAyAH, kaSAyANAM bandhakAraNabhUtA manojJetarazabdAdayaH pratyayakaSAyAH, kRtrimakRtabhRkuTIbhaGgAdaya AdezakaSAyAH, rasakaSAyastu madhurAmlakaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH kaSAyaH, bhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyArcAdinimittAvirbhUtAH zabdAdikAmaguNakAryabhUtakaSAyakarmodayAdAtmapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH pratyekamanantAnubandhyAdibhedataH SoDazavidhAH, vivecitAzcaite matkRtatattvanyAyavibhAkare / nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAnmUlasya SoDhA nikSepaH, ubhayavyatiriktadravyamUlaJcaudayikopadezAdimUlabhedena trividham, vRkSAdermUlatvena pariNatadravyANi audayikadravyamUlAni, AturAya cikitsakopadiSTaM rogavinAzanasamarthaM mUlaM pippalImUlAdirUpamupadezadravyamUlam, vRkSAdimUlotpattiprathamakAraNaM sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanirvartanottaraprakRtipratyayAcca yanmUlamutpadyate tadAdimUlam, audArikazarIratvena mUlanivartakAnAmudayiSyatAM pudgalAnAM kArmaNaM zarIramAdyaM kAraNamiti yAvat / mUlotpattestadvyAkhyAyA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 173 vA''dhArabhUtaM kSetraM kSetramUlam, tadutpattivyAkhyAnayonimittabhUtaH kAlaH kAlamUlam / bhAvamUlantu trividham-audayikabhAvamUlamupadeSTamUlamAdimUlaJceti, nAmagotrakarmo- dayAdvanaspatikAyamUlamanubhavanmUlajIva evaudayikabhAvamUlam, yaiH karmabhiH prANino mUlatvenotpadyante teSAmupadeSTA mokSasaMsArayorAdimUlasyopadeSTA sAmAnyenopadeSTA vA''cArya upadeSTabhAvamUlam, mokSasya jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpeNa paJcaprakAro vinayaH AdimUlam, viSayakaSAyAH saMsArasthatimUlam I 22 / jitAyelA kaSAyalokathI jaldIthI saMsArathI mukta thAya che e pramANe kahyuM che to tyAM saMsAra zuM che? tenuM zuM kAraNa te batAvatA kahe che. sUtrArtha - saMsAra, kaSAya, kAmanuM mUla mohanIya che. bhAvArtha - paraMparAe saMsAranuM, kaSAyanuM, kAmonuM pradhAnakAraNa mohanIya che. temaja saMsAranuM kAraNa kaSAyo, tenuM kAraNa kAmo ane tenuM kAraNa moha che. ema sUcavavAne mATe A krama batAvyo che. kharekhara ISTa ane aniSTa zabda Adi vijayarUpa kAma e kaSAyonuM mULa che. ISTa, aniSTa zabdAdinI prAptithI rAga-dveSathI haNAyelA cittathI kaSAyonI utpatti thAya che. ane te kaSAyo saMsAranuM kAraNa che, kaSAyo karmasthitinuM mUla che. karmasthiti hote chate teone saMsAra avazya thAya che. arthAt karmasthiti hoya to tene bhogavavA mATe saMsAramAM rahevuM ja paDe. tethI zabdAdi viSayothI utpanna thayelA kaSAyo karmasthitibaMdha dvAra vaDe kaSAyo saMsAranuM mUla che ane karmonuM mULa kaSAyo che. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, yoga e baMdha hetu hovAthI AThe prakAranA karmabaMdhamAM mohanIyane aMtargata kaSAyo kAraNabhUta che. kAmanuM kAraNa mohanIya karma che. kAma eTale viSaya (anaMga-kAmadeva) rUpa che. tenA guNa zabdAdi paNa kAma zabdathI samajavA joIe. vedanIyanA udayathI kAma thAya che. veda e mohanIyamAM samAveza pAmela ja che. tethI ja mohanIyakarma e saMsAranuM mukhya kAraNa che. (mUla che.) darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema mohanIya karma be bhede che. arihaMta, siddha, caitya, tapa, zruta, gurU, sAdhu ane saMgha pratye zatrutA (zatrubhAva) rAkhanAra jIva darzanamohanIya karma bAMdhe che. jenA kAraNe anaMta evA saMsAra samudranI aMdara jIva DUbelo ja rahe che. tIvra kaSAya, atyaMta rAga, dveSa, mohathI parAbhava pAmelA jIva-dezaviratine sarvaviratine upaghAta karanAra cAritramohanIya karma bAMdhe che. mithyAtva mohanIya, mizra mohanIya, samakita mohanIyanA bhedathI darzanamohanIyanA traNa bheda che. 16 kaSAya, nava nokaSAyanA bhedathI cAritramohanIya paccIza bhede che. tyAM kAma zabdAdi pAMca cAritramohanIya che. ane tenI ja ahIM vivakSA che. kAraNa ke te pAMca kaSAyanA sthAnabhUta che. zArIrika, mAnasikathI utpanna thayeluM tIvratara duHkhanuM prAptirUpa phaLa, priya viyoga, apriya saMyoga, dhanahAni, vividha prakAranA vyAdhirUpa phUla dAridratA Adi aneka ApattiorUpa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sUtrArthamuktAvaliH pAMdaDA jemAM khare tevuM temaja garbharacanA, kalala, abda, mAMsapezI Adi janma, jarA, maraNarUpa zAkhA che. jenI evuM temaja naraka, tiryaMca, manuSya, devagatirUpa skaMdha = thaDarUpa jemAM che evA saMsArarUpa vRkSanuM kAraNa ATha karma che. ane tenuM (karmanuM) mULa kaSAyAdi che. e pramANeno bhAvArtha che. have saMsArano nikSepa kare che. vyatirikta dravyasaMsAra - dravya saMskRtisvarUpa (sahaja saMsArarUpa che.) kSetra saMsAra-dravya saMsArano AdhAra te (le.saM.) dravya saMsAramAM je pasAra thato samaya te kAla saMsAra, nAraka, tiryaMca, manuSya ane devagati ane te cAre prakAranI AnupUrvAnA udayathI bIjA bhavamAM saMkrama thavo (janma levo.) te bhAva saMsAra...! vaLI, audayikAdi bhAva pariNatirUpa saMsArano svabhAva te bhAvasaMsAra...! nAma, sthApanA, dravya, utpatti, pratyaya, Adeza, rasa, bhAva ema ATha prakAre kaSAyano nikSepa, nAma-sthApanA to spaSTa ja che, grahaNa karavAnI IcchAthI, grahaNa karelA, udIrIta karma, udayamAM nahIM AvelA pudgala dravya jemAM pradhAna che, tethI te karma dravyakaSAya baheDA Adi kaSAyelA rasayukta) dravya te nokarpadravyakaSAya...! zarIra, upadhi, sthAna, vAstu, thAMbhalo Adi jenA AzrayathI kaSAyono udaya te utpatti kaSAyo, kaSAyanA baMdhamAM kAraNabhUta gamatA ke nahIM gamatA zabdo vi. pratyaya kaSAya che. kRtrima rIte bhavAM caDAvavA vi. Adeza kaSAya che. madhura, Amsa, kaTu, tikta, kasAyelo (tUro.) e pAMca kaSAyanI aMtargata je kaSAyarasa te rasakaSAya, zarIra, upadhi, kSetra, vAstu, svajana, dAsa, pUjA AdinA nimittathI thatA zabdAdi kAmaguNa che tenAthI thatAM kaSAya karmanA udayathI AtmapariNAma vizeSa, krodha, mAna, mAyA, lobha. darekanA anaMtAnubaMdhI Adi bhedathI 16 prakAranA che. AnuM vivecana mArA vaDe karAyela tattvanyAyavibhAkara graMthamAM vivecana che. (pU.A.de.zrI labdhisUrIzvarajI ma.sA.) (vistArathI che.) nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAvanA bhedathI "mUla'nA 16' prakAra batAvyA che. (nikSepa che.) ubhayavyatirikta dravyamUla audayika, upadeza ane AdimUla ema traNa bhede che. vRkSa AdinA mUla vaDe pariNata je dravya "audayika dravya mUla" che. bimArane vaidya vaDe roganA nAza mATe batAvela kIDI vi.nA mUlarUpa je dravya te "upadeza dravya mUla." sthAvara nAma-gotra karmanI je prakRti tenA kAraNe je vRkSAdinA mUlanI utpattimAM prathama kAraNabhUta che. ane jenAthI mUla utpanna thAya che te "Adi dravya mUla" che. audArika zarIrarUpa mUla banAvavAmAM udaya pAmatAM evA kAmaNa zarIragata pugalo te dravyamUla utpattimAM zarIra mukhya kAraNa che. A pramANeno bhAvArtha che. mUlanI utpatti athavA tenI vyAkhyAnA AdhArabhUta je kSetra (sthAna.) te "kSetramUla" kahevAya che. tenI utpattinA vyAkhyAnamAM nimittabhUta je kAla te "kAla mUla" kahevAya che. bhAvamUla traNa prakAre - audayika bhAvamUla, upadeza bhAvamUla ane AdimUla...! nAma-gotra karmanA udayathI vanaspatikAyarUpa bhUlane anubhava karato je mUlamAM rahelo je jIva te ja "audAyika bhAvamUla che !" prANIo je karmavaDe mUla tarIke utpanna thAya che. tevuM upadeza karanAra mokSa ane saMsAranA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 175 Adi kAraNarUpa bhUlane upadeza karanArA athavA to sAmAnya rIte upadeza karanArA AcArya bhagavaMta te "75:STrabhAvabhUma" cha. zAna, zana, yAritra, ta5, maupayA27 35 pAMya 412no vinaya bhokSana mahi // 25 // che. te "mahimAmUla" cha. vinaya bhane SAya saMsAra- "habhUta" cha. / / 18 / / atha saMsArasya nArakAdigatirUpasya kaSAyamUlatvAttadunmUlanamavazyaM vidheyamanyathA doSamAha svajanAdiSu rAgadveSAbhyAM janmAdiprAptiH // 20 // svajaneti, yo hyAtmA zabdAdiviSaye vartate sa kaSAye vartata iti tasya guNAnurAgitayA tadprAptau vinAze vA kAMkSAzokAbhyAM kAyikamAnasaduHkhenAtyantamabhibhUtastatra tatrotpanno rAgAdyAkrAnto mAtApitrAdilakSaNasvajanAdAvanurajyate, svabhAvAdupakArakartRtvAdvA, eteSAM kSutpipAsAdivedanA mA bhUditi kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtamayI kriyAM vidadhAti; tadvighnakartari jantau teSAM vA'kAryAnuSThAtRtve dveSa Avirbhavati, tadevaM mAtApitrAdyarthaM kaSAyendriyaviSayapravRtto'rthopArjanarakSaNanirato'harnizamazubhAdhyavasAyapariNataH samantAtsantapyamAnaH kAle karttavyamakAle karoti, avasare'pi na vidhatte, akarttavyaM ca karoti, tathA ca duHkhameva kevalamanubhavati, vikSiptamanaskatvAt, dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdisaMyogArthitvAcca / arthAtilubdhazcAtikrAntArthopArjanasamarthavayA api sambhRtasaMbhAro'pi prabalajaladhArAvarSaniruddhAkhilaprANisaJcArAyAM prAvRSi mahAnadIjalapUrAnItakASThAni jighRkSuH zubhapariNAmanivRtto mammaNa iva tadupArjane pravarttate, tathA nirgatakarttavyAkarttavyavivecano'timAtrArthalobhadRSTitvAdaihikAmuSmikadurvipAkakAriNIrgalakarttanacauryAdikriyA: karoti, tadevaM mAtApitrAdisvajaneSvanurakto dhanagRddhaH svaparakAyAdibhedabhinnaizzastrainiHzaMkaM pRthvIkAyAdiprANisamArambhapravRtto janmamaraNAdIni prApnoti, atikrAntayauvanazca yadA jarAmavApnoti dezatassarvato yendriyaiH parihIyamANazzithilIbhUtanikhilAvayavo viparItabuddhiH parAdhIno bhavati tadA ta eva svajanAdayastamavadhIrayanti na ca taM zuzrUSante, sarvaizcAvanIto vacanamAtreNApi kenApyananuvartamAno'tiduHkhito yAvadAyuHzeSaM kaSTatarAM dazAmanubhavatIti // 20 // narakAdi gatirUpa saMsAra kaSAyanA kAraNe che. tethI kaSAyane mULathI dUra karavA atyaMta jarUrI cha. nahIM to hoSa35 thAya che, te 4||ve che. sUtrArtha - svajana Adine viSe rAga-dveSathI janma AdinI prApti thAya che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sUtrArthamuktAvaliH bhAvArtha :- je AtmA zabdAdi viSayamAM varte che, te kaSAyamAM varte che e pramANe, ane zabdAdinuM anurAgIpaNuM thavAthI te na maLe to kAMkSA (IcchA) athavA to teno vinAza thAya to zoka, tenA vaDe kAyika, mAnasika duHkha vaDe atyaMta parAbhava pAmelo jIva temAM utpanna thAya che. rAgAdithI AkrAnta thayelo jIva mAtA-pitA Adi svajana upara svabhAvathI athavA upakAra karanAra hovAthI rAgavALo thAya che. eone bhUkha-tarasa Adi du:kha na thAo ema vicArI) khetI, vyApAra sevA Adi prANaghAta thanArI kriyAne kare che. temAM viddha karanAra athavA teomAM akArya karanAra (naDatararUpa) thAya te prANI upara dveSa thAya che. te A rIte mAtA-pitAdi mATe kaSAya, indriyanA viSayamAM pravRtta jIva artha upArjana, tenA rakSaNamAM rakta haMmezA azubha adhyavasAyavALo, cAre bAjuthI tapta thayelo kAle (samaye) karavA yogya kArya akAle kare che, avasare karavA yogya karato nathI. ane akartavya kare che. A rIte vikSipta cittayukta te phakta duHkhano ja anubhava kare che ane dhana, dhAnya, sonu, dvipada, catuSpada, rAjaya, bhAryA AdinA saMyoganI IcchA hovAthI (AvI avasthA thaI che.) arthano (paisAno) atilobha ane artha upArjana mATe jenI uMmara vItI gaI che. evA atyaMta arthathI dhanathI) yukta paNa puSkaLa varSAnA kAraNe sarva prANIonI avara-javara ghaTI gaI che. tevI varSARtumAM vizALa nadInA puramAM taNAtuM lAkaDuM grahaNa karavAthI IcchAvALo zubha pariNAmathI aTakI gayelo che. tevA mammaNa zeThanI jema jIva dhanaupArjana mATe pravRtti kare che. A rIte nikaLI gayo che. kartavya-akartavyano viveka jenAmAMthI ane atilobhane kAraNe A loka-paralokamAM maLanAra duHkharUpaphalane karanArA galakartana (prANI vadha), corI Adi kare che. temaja mAtA-pitAdi svajanamAM anurakta (rAgI thayelo) dhanamAM Asakta, svakAya, parakAyazastrathI pRthvIkAyAdi jIvanA AraMbhamAM pravRtti karIne janma-maraNAdi prApta kare che. jyAre yauvanavaya pUrNa thAya che ane ghaDapaNa Ave che. tyAre IndriyathI hIna thayelo ane nabaLA avayavavALA temaja viparIta buddhithI yukta te jIva jyAre parAdhIna thAya che, tyAre te svajanAdi tenuM apamAna kare che. tenI sevA karatA nathI... e rIte sarvathI apamAnita, vacanathI paNa koInAya dvArA anusaraNa nahIM karato. ati duHkhita jIvanathI jayAM sudhI AyuSya bAkI che tyAM sudhI atyaMta duHkhI avasthAne anubhave che. 20gA. tadevamaprazastaM sthAnamuktvA prazastamAhatasmAtprAptAvasara AtmArthaM prayateta // 21 // tasmAditi, yato janmamaraNapravAheNa jarayA cAbhibhUto mahAduHkhamanubhavati jIvastasmAdityarthaH, prAptAvasara iti, AryakSetrasukulotpattibodhilAbhasarvaviratyAdikaM saMsAre punaratIva durlabhamavasaraM labdhvetyarthaH, vivekibhiH proktAvasaramavApya yAvadindriyaiH kSIyamANazakti kairvyAkulaM jarAjIrNaM na svajanAdayaH parivadanti yAvaccAnukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaJca na Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 AcArAMgasUtra parityajanti tAvadAtmArthaM yatno vidheyaH, Atmano'rthaH sa ca jJAnadarzanacAritrAtmakaH, anyastvanartha eva, avasaro dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaH, tatra dravyAvasaro jaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpabalArogyAyuSkAdiko manuSyabhavaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyaH, devanArakabhavayoH samyaktva zrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyaciddezaviratireva / kSetrAvasaro yasmin kSetre cAritraprAptiH, tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakkSetrameva, tatrApyardhatRtIyadvIpasamudrAH, tatrApi paJcadazasu karmabhUmiSu tatrApi bharata kSetramapekSyardhaSaDviMzeSu janapadeSvityAdikaH kSetrarUpo'vasaraH, anyasmizca kSetre Adye eva sAmAyike / kAlAvasaraH kAlarUpa: sa cAvasarpiNyAM suSamadussamAdussamasuSamAdussamAsu tisRSu samAsu, utsarpiNyAntu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya pratipAdyamAnakApekSayA, pUrvapratipannAsu sarvatra sarvAsu samAsu / bhAvAvasarazca karmabhAvanokarmabhAvAvasarabhedena dvividhaH, karmabhAvAvasaraH karmaNAmupazamakSayopazamAnyatarAvAptAvasara ucyate, tatropazamazreNyAM cAritramohanIya upazamite'ntamauhUrtika aupazamikacAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kSayeNAntamauhUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati, kSayopazamena tu kSAyopazamika cAritrAvasaraH, sa cotkRSTato dezonapurvakoTiM yAvat / samyaktvakSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSo varttamAnasya zeSANAntu karmANAM palyopamAsaMkhyeyabhAganyUnAntaHsAgaropamakoTIkoTisthitikasya jantorbhavati / nokarmabhAvakSNastu AlasyamohAvarNavAdastambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasaraH, AlasyAdyupahatasya saMsArasaMtaraNayogyamanuSyabhavaprAptAvapi bodhyAderaprApteH / tadevaM viSayakaSAyamAtApitrAdikamAtmane'hitamutsRjya jJAnadarzanacAritrAtmake AtmAnamadhiSThApayediti bhAvaH // 21 // have aprazasta sthAnane kahIne prazasta sthAna jaNAve che. sUtrArtha :- tethI - (te arAthI) ne avasara prApta thayo che. A manuSya 4nma bhaNyo che. tevA jIve AtmA mATe prayatna karavo joIe. bhAvArtha :- tethI janma-maraNa ane ghaDapaNanA pravAhathI parAbhava pAmela jIva mahAdu:khane anubhave che tethI avasara prApta thayo che. AryakSetra, sukulamAM janma, bodhinI prApti, sarvavirati vi. saMsAramAM atIva durlabha avasara pAmIne jyAM sudhI Indriyo kSaya thai nathI, zaktio vyAkuLa thaI nathI. ghaDapaNathI parAbhUta svajanAdithI thayA nathI. dayApUrvaka poSaNa karatA nathI ane rogathI parAbhUta thayelAne choDI detA nathI. tyAM sudhI AtmAne mATe prayatna karavo joIe. potAnA jJAnahrshn-yaaritr se khAtmAno artha che. jIbhuM jaghu anartha35 che dravya-kSetra - aNa-bhAvanA le thI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sUtrArthamuktAvaliH avasara cAra bheda che temAM dravya avasara - saMsArathI pAra karAvavA samartha, cAritranI prAptine yogya jaMgamapaNuM pAMca IndriyathI paripUrNatA, viziSTa jAti, kula, rUpa, bala, Arogya, AyuSya Adi yukta manuSya janma, deva-nAraka bhavamAM samyakatva ane zruta sAmAyika ja, ane tiryaMcamAM koIkane ja dezavirati hoya che. (A sarve dravya avasara jANavA.) kSetrAvasara - je kSetramAM cAritranI prApti thAya te...! tyAM sarvavirati sAmAyikanA adholaukika gAmathI yukta (kubaDI vijaya / merUnA rUcaka pradezathI zarU thatuM) je aDhIdvIpa ane samudrarUpa tiSNuloka ane temAM paNa 15 karmabhUmimAM temAya bharatakSetranI apekSAe sADA paccIza dezamAM vi. kSetrarUpa avasara, bIjA kSetramAM pahelA be sAmAyika che. avasarpiNImAM suSama duHsama, duHsama suSamA, duHsamAM A traNa ArA ane utsarpiNInA trIjA-cothA ArAmAM sarvavirati sAmAyika grahaNa karanAranI apekSAe kAlaavasara che. ane bhAvaavasara -karmabhAva, nokarmabhAva avasaranA bhedathI be prakArano che. karmabhAvaavasara karmanA upazama ke kSayopazama rU5 bhAvAvasara kahe che. temAM upazamazreNImAM cAritramohanIya upazAMta kare tyAre aMtarmuhUrta pramANa aupathamika cAritrano avasara hoya che. te ja mohanIyakarmano kSaya thatAM aMtarmuhUrta pramANa ja yathAkhyAtacAritrano samaya chadmasthane hoya che. mohanIyakarmanA kSayopazamathI lAyopathamika cAritra hoya che. teja lAyopathamika cAritra avasara che. ane te utkRSTathI dezona pUrvakroDa varSa sudhI hoI zake che. samyaktvanI ajaghanya ane anuSTa sthiti vartamAnamAM AyuSya hoya tyAM sudhInI jANavI. ane zeSa karmanI palyopamano asaMkhyAtamo bhAga nyUna aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa jIvanI jANavI. ALasa, moha, avarNavAda, abhimAna AdinA abhAvamAM samyakatva Adi maLe che. prAptino avasara che. ALasa vi.thI haNAyelo hoya to.) saMsAra taravA yogya manuSyabhava hoya to paNa samyakatva AdinI prApti thatI nathI. tethI A mujaba viSaya, kaSAya, mAtA-pitA Adi potAnA ahitakArIne choDIne, jJAna-darzana-cAritrarUpa AtmAnA hitakArI anuSThAnamAM pravRtti karavI joIe e pramANe bhAva che. 21 athAvAptasaMyamasya kadAcinmohanIyodayAt prasaktAyAmaratau ajJAnakarmalobhodayAdvA saMyamasya zaithilyaprasaGge'ratyAdivyudAsena taddADhya sampAdanIyamityAzayenAha saMyamaratyA'ratimajJAnaM jJAnena lobhamalobhena pariharet // 22 // saMyamaratyeti, samprAptacAritrAvasaro nAratiM vidadhyAt, svajanAdisamudbhAvitA mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitA paJcavidhAcAraviSayA'ratiH tAM saMyamaratyA pariharet, dazavidhasAmAcArIviSayakaratyA nivartayet, na ceyaM ratiH kiJcidvAdhAyai / saMyame cAratiradhyAtmadoSairajJAnalobhAdibhirbhavatItyAzayenAhAjJAnaM jJAnenetyAdi, nanu viditasaMsArasvabhAvasya sAdho rati Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 179 sambhavaH, sambhave vA nAsau viditatattva iti jJAnAratyoH zItoSNasparzavatsahAnavasthAnalakSaNo virodhaH, ajJAnI hi mohAbhibhUtamAnasatvAdviSayAbhiSvaGgataH saMyame ratyabhAvaM kuryAnna tu jJAnIti cenna, samprAptacAritraM pratyevopadezAt, cAritrAvAptizca yadyapi na jJAnaM vinA tathApi na jJAnAratyorvirodho'pi tu ratyaratyoreva, aratyA saMyamaratereva bAdhyamAnatvAt, tasmAjjJAnino'pi cAritramohodayAtsaMyame syAdevAratiH, jJAnasyAjJAnaM pratyeva bAdhakatvAt, na tu saMyamArati prati / saMyamAratinivRttazcASTaprakArebhyaH karmabhyassaMsArabandhanebhyo viSayAbhiSvaGgasnehAdibhyo vA mukto bhavati / ajJAnaM jJAneneti, na jJAnamajJAnaM samyagjJAnAditarajjJAnamanavabodho vA, saMzayaviparyayAdirUpamithyAjJAnaM vA mithyAtvasaMvalitazAstrasaMskAro vA, mohanIyodayAttadApannAH kecidavAptacAritrA api parISahopasargaH spRSTAH kartavyAkartavyajJAnavidhurA nikhiladvandvapratidvandvi saMyamAt parAvartante mithyAtvamohanIyAvRtatvAt kaNDarIkAdaya iva / pare tu nijadhiSaNAparikalpitavRttayo'nekairupAyairlokAdarthaM saMjighRkSavo vayaM saMsArodvignA mumukSavo'parigrahiNo yathArthabhASiNa ityevaM khyApayantazzAkyAdayo gairikacIvarAdikaM pratipadya tato labdhAn kAmAnAsevante, te viSayAbhiSaktA mohe'jJAnamade nimagnAH kenApi kAraNena parihataniketanakalatrasutasampadvibhavA aparigrahatvAhiMsakatvAdi pratijJAyApi kAmopAyAdyArambheSu vartante, te na gRhiNo nApi pravrajitAH, nirgatagRhavAsasaukhyatvAt yathoktasaMyamAbhAvAcca, kintUbhayabhraSTA bhavanti, tadetadajJAnaM SaDvidhajIvopaghAtakArizastraM viSayakaSAyAdyaprazastamUlaJca jJaparijJayA samyagvijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / sarvakaSAyeSu lobhasya prAdhAnyAdAhalobhamalobheneti, sarvasaGgAnAM hi lobho dustyajaH kSapakazreNyantargatasyApagatAzeSakaSAyasyApi khaNDazaH kSipyamANasyApi tasyAnubadhyamAnatvAt, ataH kenacillobhAdinA sahApi pravrajyAmupagatena punarlobhAdiparigraho naiva kAryaH, alobhena lobhaM nindan saH prAptAnapi kAmAnna seveta / lobhajayena hi jIva: santoSamutpAdayati, lobhavedanIyaM karma na baghnAti, pUrvanibaddhaJca karma nirjarayati, tasmAdalobhena lobhaM nindan prAptAnapi kAmAdInna seveta, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAnna bhavati, yastu lobhe pravarttate sa kAryAkAryavicAravaidhuryeNArthaMkadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvAH kriyA aihikAmuSmikopaghAtakAriNIH karoti, alobha na pazyati jugupsate ca, lobhavipAkAparyAlocanayA ca lobhamabhilaSati, tatazcAhorAtraM paritapyamAno'rthalobhI zastre pravarttate, prApnoti ca janmajarAmaraNAdiprapaJcamataH sajvalanasaMjJakamapi lobhaM vinIyAkarmA bhavet, lobhakSaye mohanIyakSaye cAvazyaM ghAtikarmakSayAnnirAvaraNajJAnasaMbhavena bhavopagrAhikarmApagamAdakarmatAprApteriti // 22 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sUtrArthamuktAvaliH saMyama lIdhelAne paNa kadAca mohanIya karmanA udayathI atyaMta arati thAya. athavA ajJAnakarma, lobhanA udayathI saMyamanA zaithilya prasaMge arati Adi dUra karavA vaDe saMyamanI daDhatA keLavavI joIe. e AzayathI kahe che. sUtrArtha :- saMyamanI rati vaDe aratine, ajJAnane jJAna vaDe, lobhane alobha vaDe dUra karavo joIe. bhAvArtha - prApta thayela cAritramAM arati na karavI joIe. svajanAdinA mohanA udayathI utpanna thayela svajana AdinA utpAdana thayela mohanA udayathI kaSAyanA rAgathI utpanna thayelI paMcaprakAranA AcAra viSayamAM arati tene saMyamanI rati vaDe dUra karavI joIe. arthAt daza prakAranI sAmAcArInA pAlanarUpa AnaMda vaDe (rati vaDe) te arati dUra karavI joIe. te rati kaMI paNa bAdhArUpa nathI...! ane saMyamamAM arati potAnA doSarUpa ajJAna, lobha Adi vaDe thAya che e AzayathI ajJAnane jJAna vaDe AdinuM kathana che. zaMkA - je munioe saMsArano svabhAva jAmyo che tene arati hoya to te munie saMsAranuM satyasvarUpa jANyuM na kahevAya. jema zIta ane uSNa sparza eka sAthe rahI na zake tema jJAna-arati sAthe rahI zake e vAta ghaTatI nathI. kAraNa ke mohathI yukta manavALo ajJAnI jIva viSayAdinI IcchAthI saMyamamAM ratino abhAva na karI zake paraMtu jJAnI na karI zake, evuM nathI. samAdhAna - A vAta tamArI barAbara nathI. hamaNAM (prastutamAM) "saMyamaratyA" sUtramAM je vAta lakhI che te cAritra lIdhelA mATe ja jaNAvI che. jo ke jJAna vinA cAritranI prApti zakya nathI. to paNa jJAna ane arati banne paraspara virodhI nathI. paraMtu, rati ane arati e banne paraspara virodha che. temaja arati vaDe saMyamanI rati dUra thAya che. tethI ja jJAnIne paNa cAritra mohanIyanA udayathI saMyamamAM arati thaI zake ja che. jJAna e ajJAnano virodhI che. paNa, saMyamanI aratinuM virodha nathI. saMyamanI atithI virAma pAmelo jIva saMsAranA kAraNarUpa ATha karma vaDe temaja viSayane kAraNe thayela snehAdithI mukta thAya che. phakta samyajJAnathI bhinna jJAna te ja ajJAnarUpa che. tevuM nathI. paraMtu saMzaya-viparyAya AdirUpa mithyAjJAnane athavA mithyAtva sahita zAstramAM je saMskAra, te paNa ajJAnarUpa che. cAritra pAmelA keTalAka jIvo paNa pariSahaupasarga vaDe yukta mohanIyanA udayathI kartavya-akartavyanA jJAnathI rahita thayelA, samasta ratiarati (dvandra)nA virodhi (pratindri) evA saMyamathI mithyAtva mohanIyane vaza thayelA jIvo saMyamathI kaMDarIka AdinI jema pAchA phare che. potAnI buddhithI parikalpita vRttivALA aneka upAya vaDe loko pAsethI dhana meLavavAnI IcchApUrvaka ane saMsArathI udvega pAmelA, mokSanI IcchAvALA, aparigrahI, satyavAdI chIe. e pramANe kahetA zAkyAdi airika vastra Adine meLavIne tenA dvArA maLelA kAmone seve che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 181 viSayAsakta teo mohamAM-ajJAnamAM DUbelA choDyA che. dhara, strI, putra, dhana, vaibhava evA te jIvo koIpaNa kAraNa vaDe aparigrahatva, ahiMsAdikanI pratijJA grahaNa karelI che chatAM paNa kAmanA upAya ane tenA AraMbha AdimAM rahe che. tevA zAkyAdi gRhastha paNa nathI ane sAdhu paNa nathI. gharanA sukhane choDyuM che ane yogya saMyamano paNa abhAva hovAthI ubhayabhraSTa thayelA che. tethI A A jJAna cha jIvanikAyane pIDAkArI zastra ane viSaya kaSAya Adi aprazasta kAraNo jJarijJAthI sArI rIte jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe tyAga karavA joIe. dUra karavuM joIe. sarva kaSAyomAM lobhanuM prAdhAnya kahe che. lobhane alobha vaDe dUra karavo joIe. jene badhu ja maLyuM che tevAone paNa lobha duHkhe karIne tyajavA yogya bane che. kSapakazreNImAM rahelA jIvane-sarva kaSAya dUra karyA che. kaSAyanA aMza-lobhane paNa khaMDita karyo che chatAM teno anubaMdha cAlu rahI zake che. AthI karIne kAMIka lobha AdinI sAthe dIkSA grahaNa karI hoya to te lobha Adino parigraha pharIthI na karavo joIe. alobha vaDe lobhanI niMdA karato te prApta thayelA kAmone paNa sevato nathI. (na sevavA joIe.) kharekhara lobhanA jayathI jIva saMtoSa pAmI zake che. lobha vedanIya karmane bAMdhato nathI. ane pUrve bAMdhelAne nirjare che. tethI alobha vaDe lobhanI niMdA karato prApta thayelA kAmAdine sevavA na joIe. kharekhara je zarIra AdimAM paNa lobha karatA nathI. te kAmanI IcchAvALA thatA nathI. je lobhamAM pravarte che te kArya-akAryanA vicArathI rahita dhanamAM ja jenI dRSTi lAgelI che tevA jIvo pApanA kAraNarUpa Aloka-paralokane upaghAta karanArI sarvakriyA kare che. alobhane joto nathI ane jugupsA-niMdA kare che. vaLI, lobhathI maLanArA phalane joto nathI, vicArato nathI. ane lobhane Icche che. tethI rAta-divasa paritRpta thayelo dhanano lobhI zastramAM pravRtta thAya che. ane janma-jarA-maraNAdi paraMparAvALo thayelo chate saMjvalana lobhane paNa dUra karIne karma rahita thavuM joIe. lobhakSayathI ane mohanIyanA kSayathI ghAtIkarma kSayathI nakkI nirAvaraNa jJAna (kevalajJAna)nA saMbhavathI bhavopagrAhI karma dUra thavAthI akarma avasthA pAme che. meLave che. / 22 / / atha jAtyAdyupetena sAdhunA madAdayo na kAryA ityevaM varNayatisamprApyoccAvacAdikaM toSakhedau na vidheyau // 23 // samprApyeti, uccanIcagotrajAtikularUpabalAdikamavApya kathaJcit heyopAdeyatattvajJo na harSaM khedaM vA vidadhyAt, taddhyanAdau saMsAre paribhramatA prANinA tattatkarmAyattAni uccAvacAdisthAnAnyanubhUtAnyeva, yadi tAnyananubhUtAni syustadA yujyetApi kadAcittatra santoSakhedau, tAni cAnekazaH prAptapUrvANyatastallAbhAlAbhayornotkarSApakarSau kAryau, taduktaM 'sarvasukhAnyapi bahuza: prAptAnyaTatA mayAtra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu // avamAnAtpari Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUtrArthamuktAvaliH bhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi // ' iti, tadevamuccanIcagotrAdiSu samacetasA sarve prANinaH sukhamabhilaSanti duHkhaM jugupsante, zubhaprakRtitvAt, tasmAcchubhanAmagotrAyurAdyAH karmaprakRtIrabhilaSanti azubhAzca nAkAMkSanta iti zubhAzubhakarmANi vicintyAtmaupamyamAcaratA parityaktoccairgotrodbhAvitamAnena bhUtAnAmapriyamanAcaratA''tmA paJcamahAvrateSu saMsthApyaH, tatpAlanAya ca samityAdibhiH samitena bhAvyam, tatreryAsamitiH prANavyaparopaNavrataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavrataparipAlanAya, AdAnanikSepotsargasamitI ca samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye, tadevaM bhAvataH prANinAM sAtAdikamanupazyet, evamevAndhatvakANatvAdAvapi bhAvanIyam, tatra dravyAndhA ekadvitrIndriyAdayo mithyAdRSTayaH, upahatanayanAzca samyagdRSTayo dravyAndhAH, anupahatanayanAste na dravyato na vA bhAvato'ndhAH, evamanyatrApi, yastUccairgotrAdyabhimAnI nIcairgotrakRtadInabhAvo vA sa na jAnAti karttavyaM nAvabudhyate karmavipAkaM saMsArAsAratAM nAvagacchati hitAhite na gaNayati, ato mUDhastatraivoccanIcagotrAdike viparyAsamanubhavan sattvopamardikAH kriyA vidadhat janmajarAmaraNapravAhapatito durantaduHkhabhAgbhavatIti bhAvaH // 23 // have jAti AdithI yukta sAdhu vaDe mada vi. na karAya tenuM varNana kare che. sUtrArtha - ucca ke nIcapaNuM pAmIne sAdhue AnaMda ke kheda na karavo joIe. bhAvArtha - ucca gotra, nIca gotra, jAti, kula, rUpa, bala Adine pAmIne kAMIka heyaupAdeyane jANanAra harSa ke zoka na karavo joIe. anAdikALathI saMsAramAM bhramaNa karatAM jIva vaDe te-te karmathI AvelA ucca, nIca Adi avasthAno anubhava karAyo che. jo anubhava na karAyo hoya to harSa ke kheda karavo yogya che. te vastu aneka vakhata meLavI che tethI maLe to harSa na maLe to kheda na karavo joIe. anya graMthamAM paNa jaNAvyuM che ke A saMsAramAM bhaTakatA mArA vaDe anekavAra uccasthAna tathA sarvasukho prApta karAyA che. tethI temAM mane koI Azcarya nathI. temaja seMkaDo janmamAM apamAna, sthAna bhraSTatA, vadha, baMdha, dhanano kSaya thavAthI roga-zoka ItyAdi paNa prApta karAyA che. e pramANe...! ucca athavA nIca gotrAdimAM sarvaprANIo eka sarakhI mati vaDe sukhane ja Icche che. du:khane niMde che. kAraNa ke sukha e zubha pravRtti che. tethI ja sarvajIvo nAma-gotra ane AyuSyanI zubha prakRtinI ja IcchA rAkhe che. ane azubhanI rAkhatA nathI. A rIte, zubhAzubha karmano vicAra karIne ucca gotranA mAnane choDIne potAnA AtmA jevA ja bIjA AtmA che. mATe bIjA jIvonuM apriya na AcaratA potAno AtmA paMcamahAvratamAM sthira karavo joIe ane tenA pAlana mATe pAMca samitithI yukta thavuM joIe. bIjA jIvanI hiMsA na karavI te vratanA pAlana mATe IryAsamiti che. khoTuM na bolavuM te niyama mATe bhASAsamiti che. acaurya Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 183 vrata pAlana mATe eSaNA samiti che. sarvavratomAM utkRSTa vratarUpa ahiMsAnA pAlana mATe AdAna bhaMDamatta nikSepaNA samiti che. tethI bhAvapUrvaka bIjA jIvonI zAtA mATe vicAravuM joIe. e rIte aMdhapaNuM, baherApaNuM vi. vicAravuM. tyAM ekendriya, beIndriya Adi mithyArdaSTi jIvo dravyathI aMdha che ane jenA netro cAlyA gayA che tevA samyagdaSTi jIvo dravya aMdha che. jene netra che, evA samyagdaSTi jIvo dravyAndha ke bhAvAndha nathI. e rIte bIjAmAM paNa samajavuM. je uccagotra Adino abhimAnI che. athavA nIcagotrathI dIna che. te jIva karttavyane jANato nathI. karmavipAkane, saMsAranI asAratAne jANato nathI. hita ke ahitane gaNakArato nathI. A kAraNathI ja mUrkha evo jIva uccagotra-nIcagotra Adi viparitatA anubhavavA chatAM prANInA nAzarUpa kriyAone karato janma-jarA-maraNarUpa duHkhane prApta kare che. e pramANeno bhAvArtha che. / / 23 / aa atha bhogAsaktirna kAryetyAha bhogA duHkhAya tanna tIrapArayAyI sajjeta // 24 // bhogA iti, bhogAH kAmAdayastatsAdhanabhUtA vanitAhiraNyapazuvrIhyAdayazca te duHkhAya bhavanti, tatprAptAvaprAptau ca duHkhameva, zabdAdiviSayavipAkajJAnazUnyA hi viSayAnanuzocanti kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM na bhogAn bhuMkSmahe kIdRzI vA dazAsmAkaM yataH prAptA api viSayA nopabhogAyeti, yathA brahmadattAdayaH, na caivaM sarveSAmadhyavasAyaH, sanatkumArAdinA vyabhicArAt, kintvanavagatatattvAnAmeva, vivekinastu tAn duHkhasAdhanabhUtAneva manyante, stryAdayo'pi duHkhAtmakA eva, tadAsaktasya karmopacayo rogAdyutpattistato maraNaM tato'pi narakabhavastasmAdapi nirgatya niSekakalalArbudapezIvyUhagarbhaprasavAdayo mahAntaH klezAH Avirbhavanti, tathA priyajIvitArthamupArjanaklezamavigaNayya rakSaNaparizramamanAlocya taralatAJcAnavadhArya dhanasaMcayaM kurvate, tadapyantarAyodayAnna teSAmupabhogAya bhavati, dAyAdA vilumpanti caurA apaharanti rAjAno vA'vacchindanti gRhadAhena vA dahyate, ebhizca mahAduHkhamanubhavanti, tathA yairevArthAdyupAyairbhogopabhogo bhavati karmapariNativaicitryAt kadAcittaireva tanna bhavati, tathA strIkRtabhrUvikSepAdivibhramairmugdhAH krUrakarmAnuSThAtAro narakakaTuvipAkaphalamapyavagaNayya vazIbhUtAH svayamapi vinaSTAH striya upabhogAyatanA etAbhirvinA zarIrasthitireva na bhavatItyAdyupadezapradAnena parAnapi vinAzayanti, tadevametAn mohahetUn vicintya tIrapArayAyI munistatra nAbhiSaktiM kuryAt, tIraM mohanIyakSayaH, pAraM zeSaghAtikSayaH, yadvA tIraM ghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAvaH, tatprAptyabhilASuko munirityarthaH, bhogApekSAvidhuraH paJcamahAvratArUDhaH AtmasvarUpanikhilA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sUtrArthamuktAvaliH vArakakarmapradhvaMsasamujjvaladakhilavastujAlasamudbhAsijJAnAnantasukhasAdhanAya saMyamAnuSThAnAya jugupsA na kAryA, alAbhAdau na vA khedamupeyAt, lAbhAntarAyo'yaM mama, anena cAlAbhena karmakSapaNAyodyatasya me tatkSapaNasamarthaM tapo bhAvIti vicintayet, na vA'paryAptamupalabhya dAtAraM nindet, samupalabdhaparipUrNabhikSAdilAbho noccAvacAlApaiH stutiM vidadhyAditi // 24 // have bhogamAM Asakti na karavI joIe te kahe che. sUtrArtha :- bhogo duHkhadAyaka che. tethI saMsAra samudranA tIrane (pArane) prApta karavAnI IcchAvALAe bhogamAM Asakta na thavuM joIe. bhAvArtha - kAma vi. bhoga che. tenA kAraNabhUta strI, sonuM, pazu, dhAnya Adi sarva duHkhane mATe thAya che tenI prApti ke aprApti baMne duHkharUpa ja che. zabdAdi viSayonA duHkhane nahIM jANatA (vicAratA) jIvo kharekhara viSayo seve che. AvI bhogavavAlAyaka avasthAmAM ame bhoga kema na bhogavIe ? athavA to amArI kevI dazA ke maLelA bhogone (viSayo) paNa bhogavI zakatA nathI. brahmadattAdinI jema. badhA jIvone AvA adhyavasAya nathI hotA. sanatakumAra AdimAM vyabhicAra (doSa) Ave che. kAraNa ke jemane tattvanuM jJAna nathI tevA jIvone AvA vicAra Ave che. sanatakumAra Adi nahIM kAraNa ke teo to maLelA bhogane paNa choDe che.) vivekI jIvo to bhogone duHkhanA kAraNarUpa ja mAne che. strI Adine paNa duHkhanA kAraNa ja mAne che. temAM Asakta jIva-karma bAMdhe che. tenAthI rogAdi thAya che. tethI mRtyu ane tethI narakAdi gati maLe che. temAMthI nIkaLIne garbharacanA, zukra ane rUdhiranuM mizraNa (garbhavejhana cama), vyAdhi, snAyu (mAMsapiMDI)no samudAya garbhaprasava Adi ghaNA phlezo utpanna thAya che. temaja priya evA jIvana mATe dhana meLavavAmAM du:khane gaNakAryA vinA tenA rakSaNanA parizramane paNa vicAryA vinA, dhananI caMcaLatAne nahi gaNakArIne dhana bheguM kare che. te paNa aMtarAya karmanA udayathI teonA upabhoga mATe thatA nathI, putro nAza kare che. coro corI jAya che. rAjAo chInavI le che athavA gharamAM Aga lAgavAthI baLI jAya che. ane enAthI ghaNuM du:kha thAya che. anubhave che. temaja je dhanAdinA kAraNe bhogopabhoga thAya che. kyAreka karmapariNatinI vicitratAthI te ja dhanAdi vaDe te bhogapabhoga thatA nathI. temaja strIe karelA bhUvikSepAdi bhAva vaDe mohAyelA, kUra karmakaranArA, strIne vaza thayelA jIvo narakanA kharAba vipAkarUpa phaLane nahIM gaNakArIne pote nAza pAme che. bIjAone paNa A strIo upabhoganA sthAnarUpa che. tenA vinA zarIra sthiti nathI. ItyAdi upadeza ApavA vaDe vinAza kare che...! tethI ja A mohahetu (kAraNone)ne vicArIne saMsArathI pAra pAmavAnI IcchAvALA muni tyAM (tamAM) Asakti na karavI joIe. (tIrapara zabdano tAtparyArtha jaNAve che.) tIraM =mohanIya karmano kSaya, pAraM = bAkInA cAra ghAtakarmano nAza. athavA to tIra = cAra ghAtakarmano nAza. pAra = bhavopagrAhI karmano abhAva. tene arthAt karmakSayane meLavavAnI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra IcchAyukta muni hoya che. bhoganI apekSAthI rahita, pAMca mahAvratamAM ArUDha, AtmasvarUpanuM sarvaprakAre AvaraNa karatAM, karmanAzathI jhaLahaLatuM, sarva vastunA samUhane prakAzita karanAruM, jJAna denAruM, anaMta sukhanA (ne sAdhanA mATe) kAraNarUpa saMyama anuSThAna mATe (ne viSe.) jugupsA na karavI joIe. athavA alAbha Adi thAya to kheda na karavo joIe. A mAruM lAbhAMtarAya karma che. A alAbhathI karmakSaya karavAmAM tatpara mane te karma dUra karavAmAM samartha tapa thaze, AvuM vicAravuM joIe. athavA to jarUriyAta karatAM ochuM meLavIne dAtAnI niMdA na karavI joIe. athavA to pUrNabhikSAdi maLe to joradAra bolavApUrvaka (nAnA-moTA avAja vaDe) stuti-vakhANa navA bheje // 24 // 185 atha parihRtabhogAbhilASo vratI dIrghasaMyamayAtrArthaM zarIraparipoSaNAya lokanizrayA viharet, nirAzrayasya dehasAdhanalAbhAsambhavAt, tadabhAve ca dharmasyApyasambhavAdato vRttiniyamamAha zastroparataH kAlajJo bhikSuzzuddhamAhArAdi gRhNIyAt // 25 // zastroparata iti, pUrvoditanAnAzastrakarmasamArambharahita ityarthaH, etena pAkAdi na svayaM karoti na kArayati na vA'nyamAdizatIti sUcitam, karaNatrayaiH samArambhanivRttatvAt anavagatavastuyAthAyaiH sukhaduHkhaprAptiparihArAya jIvopamardakairdravyAdibhedabhinnaiH zastraiH kAyikAdhikaraNikAdirUpAH kRSivANijyAdirUpA vA kiyA: saMrambhasamArambhArambhalakSaNA anuSThIyante / tatra saMrambhaH iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnirvRttirArambhaH / kAlajJa iti, sarvAH pratyupekSaNAdayaH kriyAH karttavye kAle parasparAbAdhayA karoti karttavyAvasaraM vetti vidhatte caivaMvidhaH paramArthadarzI kAlajJo bhikSurdharmopakaraNamapi karaNatrayaiH krayavikrayAdinA'gRhNAnazzuddhamudgamAdidoSarahitamAhArAdi gRhNIyAt, zarIrapoSaNArthamabhyavaharet tathA kAlajJaH - bhikSArthamupasarpaNAdyavasaravedI kAle samupasthitapraznAnAmuttaradAnakuzalaH, yathA gocarapradezAdau pRSTo bhikSAdoSAn sukhenaivAcaSTe, evaM kenacit kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatamiti grISmamadhyAhnatIvratarataraNikarasaMsargAdgalatsvedabindukaH sAdhuH pRSTo yatInAM sarveSAM prAyaH kAmAGgatvAjjana pratiSiddhamityAdyuttaraM dadAti, tadevaM kAlajJo'kalpyaM jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtya nirduSTamAhAraM yAvatA gRhItena gRhI punarArambhe na pravartteta yAvanmAtre cAtmano vivakSitakAryaniSpattistAvanmAtrameva gRhNIyAt, na tu yAvallAbhaM tAvat, lAbhAlAbhayozca madazokau na kuryAt / saMyamopakaraNAtiriktaJca vastrapAtrAdikaM na gRhNIyAt, saMyamopakaraNAnyapi Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sUtrArthamuktAvaliH na mUrcchayA dhArayet, api tu saMyamopakAritayA bibhRyAttAdRzasyAparigraharUpatvAt, parigrahazca dUrataH pariharttavyastatpariharaNaJca na vinA nidAnocchedena, nidAnantu zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH, tatra pramAdavatA na bhAvyamiti // 25 // have jeNe bhoganI IcchA tajI che. tevo sAdhu lAMbAkALa sudhI saMyamanI sAdhanA mATe, zarIranA poSaNa mATe lokonI nizrAmAM lokonI vastimAM) vicare. kAraNa ke Azraya vinAne dehane rakSaNa yogya vastu maLI zake nahIM ane tenA vagara dharmanuM paNa asaMbhavapaNuM thAya. tethI tenI vRttinA niyamane kahe che. sUtrArtha :- (pRthvIkAya Adi) zastrathI aTakela, samayajJa, bhikSue zuddha AhArAdi grahaNa karavA joIe. bhAvArtha - pUrve kahela vividha prakAranA zastrakarmanA samAraMbhathI rahita e pramANe artha che. AnA vaDe (A jaNAvavA vaDe) sAdhue svayaM pAkAdi na kare-karAve athavA bIjAne karavAno Adeza na kare e pramANe sUcana karAyuM che. kAraNa ke sAdhu traNa karaNa vaDe AraMbha-samAraMbhathI aTakela che. jeoe padArthanuM satya svarUpa jANyuM nathI. evA jIvo sukhanI prApti temaja duHkhathI chUTavA mATe. jIvonA nAza karanAra dravyAdinA bhedathI yukta zastro vaDe AraMbha-samAraMbharUpa kAyikI, adhikaraNIkI Adi athavA to khetIvADI AdirUpa kriyAone kare che. temAM saMraMbha arthAt ISTanI prApti ane aniSTanA parihAra mATe prANAtipAta Adine saMkalpapUrvaka karavuM. te prANAtipAtAdinA kAraNarUpa tenI sAthe joDAyela zarIra ane vANInA vyApArathI thayelI je pIDA vi.rUpa samAraMbha che. traNa daMDanA vyApArAdithI karAyelI prANAtipAtAdi kriyA te AraMbha kahevAya che kAlajJa ityAdi mULane spaSTa kare che. paDilehaNAdi sarva kriyA eka bIjAne bAdhA na pahoMce te rIte. tenA yogya samaye kare arthAt yogya samaya jANe ane te ja rIte varte. paramArthadarzI kAlajJa sAdhu dharmanAM upakaraNa paNa traNa karaNa tathA kraya-vikraya AdithI rahita grahaNa kare ane AhArAdi paNa uddamAdi doSathI rahita grahaNa kare. temaja zarIranA poSaNa mATe khAvuM joIe. tathA bhikSA samaya thAya tyAre avasarane jANanAra sAdhu bhikSA mATe gayelo hoya tyAM koIka kAMIka prazna pUche to tenA javAba devA kuzala rahevuM. dA.ta. gocarI gayelA sAdhune koI gocarInA doSone pUche to sArI rIte kahevA. koI A pramANe kahe ke sarva loko snAna kare che tame kema nathI karatA? grISmaRtunA bharabapore atyaMta tIvra sUryanA kiraNonA saMsargathI jenA zarIramAMthI parasevAnA TIpA karI rahyA che evA sAdhune pUche (tame snAna kema nathI karatAM ?) to kahe ke prAyaH kAmanuM = vikAranuM kAraNa jalasnAna che tethI teno niSedha karelo che. e pramANe kahe che. javAba Ape che. tethI kAlane jANanAra (samaya) sAdhu akathyane zaparijJAthI jANIne ane pratyAkhyAna parijJA vaDe tyAga karIne nirdoSa evA AhArane Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 187 gRhastha vaDe gharavALA mATe pharIthI na karavuM paDe. AraMbha na karavo paDe. teTalo ja le, ane potAnI jarUriyAta purato ja le. jeTaluM maLe teTaluM ja le. lAbha thAya-sArUM maLe to abhimAna na karavuM. na maLe to zoka na karavo joIe. saMyamanA upakaraNathI bhinna vastra-pAtra Adi grahaNa na karavA joIe. saMyamanA upakaraNomAM paNa mUccha na karavI. paraMtu, saMyamamAM upakArI che tevuM vicArI grahaNa karavA. kAraNa ke mUccha rahita grahaNa karelA upakaraNa aparigraha (kahevAya che.) rUpa che. parigraha to dUrathI ja tyAga karavA yogya che. niyANA rahita thayA vinA parigrahathI dUra thavAtuM nathI. vaLI zabdAdi pAMcane anusaravAmAM kAraNarUpa kAma niyaNArUpa che. tethI temAM pramAdavALA na thavuM joIe. bhUla na thavI joIe. niyANuM na karavuM joIe. //rapI. saMyamadehayAtrArthalokamanusaran kAmAdivipAkavettA jJAtasaMsArasvabhAvo jJAnAdyapavargaka kAraNaM samyagjAnAno bhAvato grahaNayogyasamyagdarzanajJAnacAritrANyAdAya sarvaM sAvadhaM karma na mayA'nuSTheyamityevaM kRtapratijJo'STAdazapApakarmasamArambhAt karaNatrayanivRttaH karmakSayapratyUhasya prANinAM zArIramAnasaduHkhotpAdanasya mUlabhUtamAtmIyatAgrahaM parityajedityAha nirmamatvaH prANipIDArambhe na yateta // 26 // nirmamatva iti, mamedamiti matirahitaH, parigrahaphalajJo hi parigrahaM dUrIkaroti, mamedamityadhyavasAyastu dravyato bhAvatazca parigrahanibandhanaH, yena tvetaparigrahAdhyavasAyamalinaM jJAnamapanItaM sa eva vastuto bAhyAbhyantaraparigrahaparityAgI, tasya ca jinakalpikasyeva nagarAdisambandhipRthvIsambandhe'pi niSparigrahataiva, cittasya parigrahakAluSyAbhAvAt, ata evAsau viditasaptabhayaH saMyamAnuSThAnaparAyaNaH kadAcinmohanIyodayAdyadi saMyame'ratirasaMyame viSayeSu vA ratirAvirbhavettadA na vimanIbhUto viSayeSu rajyati, na vA'manojJAn dveSTi, eSa eva parigrahAnmukto bhavaughaM tarati, tasmAdviSayazarIrarUpabalAdau na mamatvaM vidadhyAt / mamatvaM hi karmakSayavighnabhUtAyAH prANipIDAyA mUlam, tadAviSTazca pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti, ekatra ca samArambhe pravRttasyAparakAyasamArambho'STAdazaprakArapApakarmANi vA'vazyaM vartanta eva, yathA kumbhakArazAlodakaplAvanadRSTAntenaikakAyasamArambheNAparakAyasamArambho bhavati, pratijJAlopAccAnRtaH, vyApAdyamAnaprANinA svAtmano vyApAdakAyApradAnAttIrthakareNAnanujJAtatvAccAdattAdAnam, sAvadyopAdAnAcca parigrahaH, tasmAcca maithunarAtribhojane prasajyete, tasmAt parigrahAt sAkSAt paramparayA vA bhayaM sampanIpadyata iti vicintya tatrAgrahaM parihatya saMyamAnuSThAne samyak prayateteti bhAvaH // 26 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sUtrArthamuktAvaliH saMyama tathA dehanA nirvAha mATe lokane anusarato kAmAdinA phaLane jANato, saMsAra svarUpano jJAtA, mokSanA eka kAraNabhUta evA samyagujJAnane jANato, bhAvathI grahaNa karavA yogya samyagudarzana, jJAna, cAritrane grahaNa karIne, sarva sAvaghakriyA mATe na karavI evI pratijJAvALo, traNa karaNa vaDe aDhAra pApa karmanA samAraMbhathI aTakelo (AvA sAdhue) karmakSaya thavAmAM vighnarUpa prANIonA zArIrika-mAnasika duHkhanA utpattinA mULarUpa-kAraNabhUta evI AtmIyatAnepotAnApaNAnA Agrahane mamatvabhAvane tyAga karavo joIe. vi. kahe che. sUtrArtha :- mamatvarahita AtmAoe prANIonI pIDA svarUpa (kAraka) AraMbhamAM prayatna na karavo joIe. bhAvArtha:- A mArUM che evuM buddhirahita, parigrahanA phaLane jANanAro parigrahane dUra kare che. "A mAruM" e pramANeno adhyavasAya dravya-bhAva parigrahanA kAraNarUpa che. jenA vaDe A malina jJAnarUpa parigrahano adhyavasAya dUra karAyo che te ja kharekhara bAhya-atyaMtara parigrahano tyAgI che. ane AvA sAdhano cittamAM parigrahanI kAluSatA (malinatA)no abhAva hovAthI jinakalpInI jema gAma saMbaMdhI ke pRthvI saMbaMdhI paNa niSparigrahatA ja che. AthI ja Aptabhayane jANyo che jeNe evo, saMyama anuSThAnamAM tatpara, sAdhune kadAca mohanIyanA udayathI jo saMyamamAM arati (ane) ke asaMyamarUpa viSayomAM rati thAya to tyAre te duSTamanavALo (vicalita manavALo) viSayomAM AnaMda pAmato nathI. athavA kharAba viSayomAM dveSa karato nathI. A ja parigrahathI mukta thayelo saMsAra-samudrane tare che. tethI viSaya, zarIra, rUpa, bala AdimAM mamatva na karavuM joIe. kharekhara karmakSayamAM aMtarAyarUpa prANipIDAnuM mukhya kAraNa mamatva che. ane tenAthI yukta (mamatvathI yukta) pRthvIkAya Adi samAraMbha kare che. ane eka pRthvInA samAraMbhamAM pravRtta jIva bIjA kAya (apakAyanA samAraMbhathI aDhAra prakAranA pApakarmamAM athavA avazya varte ja che. jema kuMbhArazAlAmAM (mATImAM) pANI chAMTavuM. A daSTAMta vaDe eka kAyanA samAraMbhamAM parakAya samAraMbha thAya che. pratijJAnA lopathI mRSAvAda lAge che. je prANInI hiMsA karAya che tene, tathA tIrthakaroe prANInI hiMsAnI anumati nathI ApI tethI adattAdAna lAge che. sAvadyanuM kAraNa hovAthI parigraha doSa lAge che. A badhA dvArA maithuna temaja rAtri bhojanano paNa prasaMga AvI paDe che. tethI ja parigraha dvArA sAkSAt ke paraMparAe (pApano) bhaya thAya ja che. AvuM vicArIne parigrahano Agraha choDI saMyama anuSThAnamAM sArI rIte yatna karavo joIe..! I26ll ayameva muktigamanayogyaH paropadezakazcetyAhaayamevAjJAnuvaryupadezakazca // 27 // ayameveti, dhanadhAnyAdibhI rAgadveSAdibhizcAtikrAntaH sAdhuH kaSAyatRNapaTaladAvAnalakalpAyA asidhArAkalpAyAzca bhagavadAjJAyA anuvartanazIlaH, AjJApyate jantugaNo hitapravRttI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra yayA sA''jJA, sA ca dravyArthAtidezAdanAdyanidhanA jIvAnuparodhinI hitakAriNyakuzaladuravagamA ca, etajjJAnavarttI sAdhurdRDhadharmA jitendriyakaSAyo bhavati, ata evopadezaka:, tIrthakarAveditaprANiduHkhakAraNavedI dharmakathAlabdhisampannaH svaparasamayavidudyuktavihArI yathAvAdI tathAkA dezakAlAdikramajJo jJaparijJayopAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaJca svIkarotyudAharati ca, pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharati parihArayati ca, tathA mAnuSasya yadduHkhaM praveditaM yasya ca duHkhasya parijJAM kuzala udAharati tadduHkhaM karmakRtaM tatkarmASTaprakAraM tadAzravadvArANi ca jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikairna vartteteti sarvazaH parijJAya kathayati, IdRzaM sarvazaH parijJAnaM kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA, evaMvidha upadezako na mokSamArgAdanyatra ramate, araktadviSTatvA - devAnugrahabuddhyA dramakacakravarttyAderekarUpatayA sati grahaNasAmarthya upadezo dIyate ayameva cASTaprakAreNa karmaNA baddhAnAM jantUnAM pratimocakaH, puNyApuNyavatordharmakathAsamadRSTitvAdvidhijJatvAcchrotRvivecakatvAcca / evaMvidho dharmakathAvidhijJo baddhapratimocakaH karmApanayanipuNaH satpathavyavasthitaH kumArgaM nirAcikIrSuH sarvasaMvaracAritropeto muniH kevalibhirviziSTamunibhirvA yadanArabdhaM tannArabhate yacca mokSAGgamAcIrNaM tatkarotIti // 27 // 189 (A rIte parigrahano tyAgI muni ja) A ja mokSamAM javAnI yogyatAvALo tathA bIjAne upadeza devAne lAyaka che. te jaNAvatAM kahe che. sUtrArtha :- AjJAnuvatti ane upadezaka A ja che. bhAvArtha :- dhana-dhAnya AdinAM mamatva temaja rAga-dveSAdithI aTakela sAdhu ja kaSAyarUpI ghAsanA samuhane bALavAmAM dAvAnala tulya temaja talavAranI dhAra tulya bhagavAnanI AjJAne anuvartana (pAlana karavAnA)nA svabhAvavALo che. jenA dvArA prANisamUha hitanI pravRttimAM AjJA karAya te AjJA kahevAya che. ane te AzA dravyArthikanayathI (AdezathI) anAdi anaMta, jIvone anu5rodha (pIDA nahIM) karanArI, hitakAriNI, akuzalane dUra karanArI che. AvA jJAnavALo sAdhu daDhadharmavALo, Indriyone jItanAro akaSAyI thAya che. AthI ja upadeza devA yogya che. tIrthaMkara paramAtmAe jaNAvela prANIonA duHkhanA kAraNano jANakAra, dharmakathAlabdhithI yukta, sva-para zAstrano jJAtA ughuktavihArI jevo upadeza Ape, pote Ape che te pramANe svayaM AcaraNa karato. deza-kALa AdinA kramane jANanAra, jJaparijJAvaDe upAdAna (mULa) kAraNane jANI ane te te pApakriyAno nirodhakAraNa (aTakAvanAra kAraNa)ne jANe che. svIkAre che ane bIjAne samajAvI zake che. pratyAkhyAna parijJA vaDe pApano parihAra (tyAga) kare che ane bIjA pAse karAve che. temaja Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sUtrArthamuktAvaliH manuSyaloka saMbaMdhI je duHkha kaheluM che te duHkhanAM kAraNane kuzaLatApUrvaka samajAve che. te duHkha karmanA kAraNe che (karelA karmane.) te karma ATha prakArane ane tenA AzradvAra (AvavAnA kAraNa.)ne jJaparijJAvaDe jANIne pratyAkhyAnaparijJAvaDe tyAga karIne te Azrava dvAromAM traNa yoga, traNa karaNa vi. sarva prakAre pravRtti na karavI joIe. e pramANe sarva jANIne kahe che. AvuM sarvAza jJAna kevalI, gaNadhara ke caudapUrvene hoya che. AvA prakArano upadezaka mokSamArga sivAya bIje ramaNa karato nathI. svayaM rAga-dveSa rahita hovAthI bIjAnA upakAranI buddhithI ja kahe che. tethI ja bhikSaka hoya ke cakravartI baMne samAnapaNe (ekarUpapaNe) grahaNa karI. zake tevo upadeza Ape che ane Avo upadezaka ja prANIone ATha karmane bAMdhatA aTakAvI zake che. (ATha karmathI choDAvI zake che.) puNyazAlI, apuNyazAlI baMnemAM dharma jaNAvavAnI samAnadaSTi temaja sAMbhaLanArA jIvonI vivecana zaktine jANatA hovAthI (karmathI choDAvI zake che.) A pramANe dharmakathA kaI rIte kahevI tene jANanAra, ATha prakAranA karmathI baMdhAyelA jIvone choDAvanAra, karmane dUra karavAmAM catura, satyapatha para rahelo, kumArgane dUra karavAnI IcchAvALo, sarvasaMvararUpa cAritrathI yukta muni, kevalajJAnIo vaDe athavA viziSTa munio vaDe jeno AraMbha nathI karAyo, teno AraMbha nathI karato ane mokSanA kAraNabhUta je AcaraNa karAyuM che tenuM AcaraNa kare che. rakSA ___ atha vratinaH saMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoranukUlapratikUlaparISahasambhave te'vikRtacetasA soDhavyA ityAkhyAti suptajAgradoSaguNajJaH zItoSNasahaH karmamocakaH // 28 // supteti, sAdhurhi nirantaraM jAgRtaH, sajjJAnavattvAnmokSamArgAvicalatvAdanavarataM hitAhitaprAptiparihAravyApRtatvAcca, suptazca dravyato bhAvatazceti dvividhaH, nidrApramAdavAn dravyasuptaH, mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohito bhAvasuptaH, mithyAdRSTistu satataM bhAvasuptaH, sadvijJAnAnuSThAnavikalatvAt, nidrayA tu bhajanIyaH, dravyanidropagato'pi kvacidvitIyapauruSyAdau sAdhuH satataM jAgarUka eva bhAvataH, apagatamithyAtvAdinidrayA'vAptasamyaktvAdibodhatvAdevaJca dharmaM pratItya suptajAgradavasthe ukte / dravyanidrAsuptasya tu dharmaH syAdvA na vA, bhAvato jAgaraNe nidrAsuptasyApi dharmaH syAdeva, bhAvato'jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, dravyabhAvasuptasya tu na syAdeva / kathaM dravyasuptasya dharmo na bhavatIti ceducyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA, styAnaddhitrikodaye bhavasiddhikasyApi samyaktvAvApterabhAvAt, tadvandhazca mithyAdRSTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanivRttibAdaraguNasthAna Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 191 kAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrApracalayorapyudayo duranta eva, bandhoparamastvapUrvakaraNakAlasaMkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayazca kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato duranto nidrApramAdaH / yo'jJAnodayAddarzanamohanIyamahAnidrAsuptaH sa mahAduHkhamanubhavati, ajJAnaM hi duHkhahetutvAdduHkham, ajJAnaJca mohanIyaM narakAdibhavavyasanopanipAtAyeha ca bandhavadhazArIramAnasapIDAyai, ayaJca bhogalipsurjIvopamardAdikaSAyahetukaM karmopAdAya narakAdiyAtanA sthAneSUtpadyate, tataH kathaJcidutthAya nikhilaklezonmUlanadakSaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma prApya punarapi tattadArabhate yena yenAdho'dho vrajati na saMsArAnmucyate, yastvamuM lokAcAraM jJAtvA zastroparato dharmajAgaraNena jAgRtazzabdAdIn kAmaguNAn duHkhaikahetUn jJaparijJayA viditvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcaSTe so'yamAtmavettA janmajarAmaraNazokavyasanopanipAtAtmakasaMsAralakSaNasya bhAvAvarttasya zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASAtmakabhAvasrotasazca kAraNaM rAgadveSasaGgaM jJAtvA pariharati, tadevaM suptajAgraddoSaguNajJo bAhyAbhyantaragrantharahitazzItoSNarUpau parISahAvatyantaM sahamAna: karmakSapaNAyodyatasya parISahANAmupasargANAM vA kaThoratAM sAhAyyaM manyamAnastAn pIDAkAritvena na gRhNAti / tatra zItoSNayornAmasthApanAdravyabhAvabhedena pratyekaM caturdhA nikSepaH, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM himatuSArakarakAdikam dravyaprAdhAnyAcchItakAraNadravyasya zItatvoktiH / jIvAzritatvapudgalAzritatvAbhyAM bhAvazItaM dvedhA, pudgalasya zItaM guNo bhAvazItaM pudgalAzritam, guNaprAdhAnyavivakSaNAt, evamuSNamapi bhAvyam / jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA audayikAdayaSSaDbhAvAH tatraudayika uSNaH, karmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyajanyatvAt, aupazamikazzItaH, karmopazamAvAptasamyaktvaviratirUpatvAt, kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAt / athavA strIsatkAraparISahau zItau bhAvamano'nukUlatvAt, zeSAstu viMzatiruSNA manasaH pratikUlatvAt tathA dharme'rthe vA'nudyamaH zItalaH, tapasyudyama uSNamiti bruvate, upazAntakaSAyaH zIto bhavati, krodhAdiparitApopazamAt, saptadazabheda: saMyamazzItaH, jIvAnAmabhayakaraNazIlatvAt, etadviparIto'saMyamaM uSNaH, nirvANasukhaM zItaM samastakarmopatApAbhAvAt, etadviparItaM duHkhamuSNamiti / tathA ca yo muniH pramAdarahitazzabdarUpAdiviSayeSu rAgadveSarahito guptAtmA zastrAzastravedI tatprAptiparihAravidhAya jJAnAvaraNIyAdikarmaNazzastrabhUtasya tapaso'nuSThAnakuzalatvAdazastrabhUtasaMyamAnuSThAnakuzalastasyAzravanirodhAdanAdibhavopAttakarmaNAM kSayo bhavati, tathA cAyaM matizrutAvadhimanaHparyAyavAn Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sUtrArthamuktAvaliH mandamatistIkSNaH, cakSurdarzanI, acakSurdarzanI, nidrAluH sukhI duHkhI vA, mithyAdRSTiH samyagdRSTiH samyamithyAdRSTiH, strIpumAnnapuMsakaH, kaSAyI, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyuH, nArakastiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhagaH, uccairgotro nIcairgotra: kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIrya ityevaM na karmanimittavyapadezabhAgbhavati / tasmAjjJAnAvaraNAdikarma pratyupekSya tadvandhaM tatsattAvipAkApannAH prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyam, bhAvanidrAsupto hi kAmabhogAbhilASI mahArambhaparigrahaparikalpitajIvanopAyaH kAmAsaktastadupAdAnajanitakarmaNA paripUrNo garbhAdgarbhAntaramupayAti saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena, sa prANinaM hatvA'pi krIDeti manyate, ete pazavo mRgayAyai sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavatItyevaM vadannAtmano vairameva vardhayate, tasmAjjAgarUkassamyagdarzanajJAnacAritrANi paramaM mokSapadamiti jJAtvA pApAnubandhikarma na karoti na kArayati na vA'numanyate ata Atmano'gramUle pRthakkuryAt, bhavopagrAhikarmacatuSTayamagram, ghAtikarmacatuSTayaM mUlam, mohanIyaM vA mUlaM zeSANi tvagram, mohanIyavazAccheSaprakRtibandhAt, mithyAtvaM vA mUlaM zeSaM tvagram / yadvA'saMyamaH karma vA mUlaM saMyamatapasI mokSo vA'gram, ete agramUle duHkhasukhakAraNatayA'vadhArayet so'yaM tapassaMyamAbhyAM rAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmA nirgatAvaraNaH sarvajJAnI sarvadarzI ca bhavati sa eva saMsArAt pramucyata iti bhAvaH // 28 // have saMyamamAM vyavasthita (sthira) kaSAyAdilokane jItanArA mumukSu evA sAdhue anukUla ke pratikUla upasarga Ave to paNa zuddhamAna vaDe te sahana karavA joIe te jaNAve che... sUtrArtha :- sukha AtmAnA doSane temaja jAgRta AtmAnA guNane jANato muni zIta-uSNa pariSahane sahana karato karmathI chUTanAro thaI zake che..! bhAvArtha- sAdhu niraMtara jAgRta hoya, (vistArathI jaNAve che.) kAraNa ke sAdhu samyagrajJAnapUrvaka avicala mokSamArgane viSe haMmezAM hitanI prApti, ahitanA tyAgamAM pravRtta che. sUtelo be prakAre dravya ane bhAvathI nidrArUpa pramAdathI sUtelo jIva te "dravyasukha" mithyAtva. ajJAnamaya, mahAnidrAthI mUMjhAyelo jIva te "bhAvasukha" mithyASTi jIva to haMmezAM bhAvasupta jANavo. kAraNa ke te samyagrajJAnayukta kriyAthI rahita hoya che. sAdhu mATe nidrAno (dravya nidrAno) vikalpa A rIte che. bhAvathI satata jAgRta sAdhu kyAreka rAtrinI bIjI porisImAM dravyanidrAyukta hoya che tyAre te sAdhu mithyAtva Adi bhAva nidrAthI rahita ane samyakatva Adi bodha = jAgRtithI yukta hovAthI AvA dharmane AzrayIne ja muninI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 193 supta temaja jAgrata avasthA ekI sAthe jaNAvI che. dravyanidrAmAM sUtelAne dharma hoya athavA na paNa hoya. bhAvathI jAgrata jIvane nidrAmAM sUtelo hoya chatAM paNa dharma ja thAya. bhAvathI ajAgrata nidrA-pramAdane AzrayIne aMtaHkaraNathI yukta che tene paNa dharma na hoya. ane dravyathI ane bhAvathI suptajIvane to dharma azakya ja che. zaMkA - dravyathI sUtelAne dharma kema na hoya ? (enA samAdhAnamAM) te kahe che. samAdhAna - nidrA vaDe jIva dravyasupta thAya che. teno pAra pAmavo muzkela che. thINaddhi, pracalA, pracalApracalA, A traNa nidrAno udaya taddabhava mokSagAmI jIvane paNa samyakatvanI prApti thavA deto nathI. ane thINadvitrikano baMdha mithyAtva ane sAsvAdana guNasthAnaka sudhI anaMtAnubaMdhinI sAthe rahelo che. (sahacArI che.) ane thINadvitrikano kSaya to anivRtti bAdara guNasthAnakanA saMkhyAtA bhAgamAMthI paNa keTalAka bhAga pUrNa thAya tyAra pachI thAya che. nidrA-pracalAno udaya paNa duraMta ja che. duHkhapUrvaka thaI zake che. A baMneno baMdha apUrvakaraNanA kAlanA saMkhyAtA bhAga pachI aTake che. kSaya kSINakaSAya guNasthAnakanA dvicarima samaye thAya che. ane udaya to upazamaka ane upazAMta moha guNasthAnaka sudhI paNa hoya che. AthI ja nidrArUpa pramAdane duranta kahevAya che. jeno aMta dura che te, duHkhe karIne jeno aMta Ave che te...! ajJAnanA udayathI je jIva darzanamohanIya karmanI mahAnidrAmAM sUtelo che. te mahAduHkhane anubhave che, duHkhanuM kAraNa hovAthI ajJAna ja duHkharUpa che ane ajJAna A lokamAM bandha, vadha, Adi zArIrika pIDA ApanAruM temaja mAnasika pIDA ApanAruM che ane paralokamAM narakAdi bhavarUpa saMkaTamAM pADavA mATe che. bhogAlibhASI A jIva jIvone pIDA davArUpa kaSAya heturUpa karmabaMdha karIne naraka vi. pIDAkAraka sthAnomAM utpanna thAya che. te narakAdimAMthI aneka prayatnapUrvaka kema karIne nIkaLelo jIva. sarva saMkleza jaDamULathI dUra thAya tevA, dharmanA sAdhanarUpa AryakSetramAM manuSya janma pAmIne pharIthI tevuM kare che. (tevI kriyA kare che.) jenAthI nIcI-nIcI gatimAM jAya che. paNa saMsArathI chUTato nathI. paraMtu, je jIva lokAcAra'ne jANIne pRthvIkAya Adi hiMsAnA zastrathI uparata (viramelo) che te dharma jAgRtithI jAgRta zabdAdi kAma-guNo duHkhanA kAraNa che. evuM jJaparijJAvaDe jANIne, pratyAkhyAnaparijJAvaDe tenuM paccakhANa kare che. tene ja sAcuM AtmajJAna thAya che. (thayeluM che.) ane tevA AtmajJAnI jIva janma-jarA-maraNa-zoka-rUpa vi. saMkaTanA sthAnabhUta saMsArarUpa bhAvagnotanA kAraNe rAga-dveSanA saMgane jANIne tene choDe che. te A rIte supta avasthAnA doSa ane jAgRta avasthAnA guNane jANanAra, bAhya-abhyatara graMthIthI rahita muni atyaMta zItoSNa pariSadane sahana karatI vakhate paNa karmakSaya mATe tatpara muni pariSaha ke upasarganI kaThoratAno to sahAyaka che. tevuM mAnato tene pIDArUpa nathI jANato. (grahaNa karato nathI.) temAM zItoSNa pariSaha nAma-sthApanA-dravya-bhAvanA bhedathI cAra prakAre nikSepa thAya che. jJazarIra-bhavya zarIrathI bhinna evuM hima, jhAkaLa, karA vi. dravyazIta che. ahIM dravyanI pradhAnatA gaNIne zIta lAgavAmAM kAraNarUpa dravyane ja "zIta' tarIke vivakSA karI che. "jIvAzrita' ane Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sUtrArthamuktAvaliH pagalAzrita' ema be prakAre bhAvazIta che. guNanI pradhAnatA vivakSA karIe tyAre pudgalano je zItaguNa te pugalAzrita dravyazIta che. e rIte uSNamAM paNa samajavuM. jIvano to zItoSNarUpa guNa aneka prakAre che. te audayikAdi cha bhAvathI ghaTita thaI zake che. temAM karmanA udayathI maLela narakAdi bhavakaSAyanA kAraNe maLe che te audayika uSNapariSaha jANavo. karmanA upazamathI maLatA samyakatvanI prAptinI je rukAvaTa te aupazamika zIta samajavI. sAyika samyakatva ke cAritra Adine je aTakAvavuM te kSAyika zIta samajavo. athavA bIjI rIte vicArIe to strI ane satkAra pariSaha manane anukUla che tethI "zIta pariSaha che. zeSa vaza pariSaha manane pratikUla hovAthI "uSNa pariSaha jANavA. tathA lokamAM dharma ke artha purUSArthamAM anughamIne zItala-ThaMDo kahevAya che. tapamAM udyata ne uSNa kahevAya che. krodhAdi paritApano upazama thayelo che mATe upazAMta kaSAyane "zIta' kahevAya che. jIvone abhayadAna devArUpa hovAthI sattara prakAranuM saMyama te zIta che. tenAthI viparIta asaMyama uSNa che. sarva karmanI pIDAnA abhAvarUpa mokSanuM sukha te zItala che. tenAthI viparita sAMsArika duHkha te uSNa che. temaja je muni pramAda rahita zabda rUpAdi viSayomAM rAga-dveSa rahita che, guptAtmA che, zastra azastra jANanAra, temaja tenI prAptinA tyAga karanAra jJAnAvaraNIya Adi karma mATe zastrabhUta tapanuM kuzala anuSThAna kare che. tenA azastrarUpa je saMyamanuM anuSThAna che. tenA Azravano nirodha karIne anAdibhavamAM bAMdhelA karmano kSaya kare che. A rIte karmanA kSayathI te sAdhu mati-zruta-avadhi-mana:paryavajJAnathI yukta thAya che. tethI maMdamati-cakSudarzanI, acakSudarzanI, nidrALu, sukhI ke duHkhI, mithyASTi, samyagdaSTi, mizradaSTi, strI, purUSa, napuMsaka, kaSAyI, sopakrama AyuSyayukta, nirUpakrama AyuSya yukta, alpAyu, nArakI, tiryaMca, ekendriya, beIndriya, paryApta, aparyApta, subhaga-durbhaga, uccagotra-nIcagotra, kaMjusa, tyAgI, upabhoga rahita, zaktihIna, A sarva avasthA je je karmathI prApti thAya che. tevI tevI avasthA tene maLatI nathI. (karmanA kAraNarUpa chaLa-kapaTavALo thato nathI.) A jJAnAvaraNIya Adi karma jANIne tenA baMdha, tenI sattA, tenA vipAkathI yukta prANIo jema bhAvanidrA vaDe UMghe che. tema A badhI karmasthitine jANIne akarma avasthA meLavavA mATe bhAvajAgaraNa mATe prayatna karavo joIe. bhAvanidrA supta jIva kAmabhogano abhilASI hovAthI, kAmamAM Asakta, mahAAraMbha parigrahathI jIvana vItAvavAvALo hovAthI bAMdhelA karmathI eka garbhathI bIjAgarbhane viSe jAya che. ane saMsArarUpa cakramAM araghaTTa (raheTa)nI jema (nA nyAya vaDe) paribhramaNa kare che. tevo jIva prANIne haNIne paNa ramata karI e pramANe mAne che. A pazuonuM sarjana zikAra mATe thayuM che, ane sukhI jIvone zikAra te krIDArUpa che. AvuM bolatAM vairabhAvane ja vadhAre che. tethI jAgrata thaIne samyagu darzana-jJAna-cAritra e mokSano zreSTha mArga che. AvuM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 195 jANIne pApAnubaMdhI karma kare nahIM. karAve nahIM. karatAne anumodanA na kare. AthI AtmAthI agra ane mUlane alaga karavuM joIe. (karmathI rahita thavuM joIe.) bhavopagrAhI cAra karmane 'a' uvAya che. yA2 ghAtIbhani 'bhUkha' upAya che. athavA to bhoDanIya 'bhUta' bhane zeSa bha 'a' 35 che. bho nIyana pazathI ( Doya to.) pAhInI pratimono 5 thAya che. athavA to mithyAtva te 'bhUta' bhane zeSa te 'ma'35 7. athavA je asaMyamarUpa kriyA te mUla ane saMyama, tapa, mokSa te "agra" rUpa che. A rIte saya mane bhUsa, du:5-sumanA / 2553 (mane zata) all 514 che. te A muni tapa, saMyama vaDe rAgAdi baMdhanane ane tenA kAryone athavA tenAthI thatA karmone chedIne niSkama, AvaraNarahita, sarvajJAnI, sarvadarzI thAya che. tevo ja muni saMsArathI mukta thAya cha. me pramANeno bhAvArtha cha. // 28 // atha saMyamAnuSThAyyeva munina kevalaM parISahopasargAdiduHkhasahaH pApakarmAnuSThAyI vetyAhasandhijJo munirvijJAya gatyAgatI rAgadveSAbhyAM na lipyeta // 29 // sandhijJa iti, sandhirvivaramavasaro vA, taM jAnAtIti sandhijJaH, sa samyaktvAvAptilakSaNaM samyagjJAnAvAptirUpaM cAritramohanIyakSayopazamAtmakaM vA karmavivaraM dharmAnuSThAnasyAvasaraM vijJAya jIvavrAtasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM na vidadhyAt, sarvatrAtmaupamyaM samAcaret, nikhilA hi prANino duHkhaM dviSanti sukhamabhilaSanti cAtasteSAM na karaNatrayairvyApAdako bhavet / evaM samatAvyavasthita AgamaparyAlocanayA''tmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAt AtmaprasannatA ca saMyamasthasya bhavati, ayameva ca muninaizcayikaH, na tu pApakarmAkaraNamAtratayA muniH, tatra munitvasyAnimittatvAt parasparato bhayena lajjayA vA hi pApa karma na karotyaparaH, na tu munitvAt, adrohAdhyavasAyo hi muniH, sa ca tatra nAsti, aparopAdhyAvezAt, zubhAnta:karaNapariNAmavyApArApAditakriyasyaiva munibhAvo nAnyatheti nizcayanayAbhiprAyaH / vyavahAranayApekSayA tu yo hi samyagdRSTirutkSiptapaJcamahAvratabhArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayA gurvAdhArAdhyabhayena gauraveNa vA kenacidAdhAkarmAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthodbhAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikA janavijJAtAH kriyAH karoti tatra tasya munibhAva eva kAraNam, tadvyApArApAditapAramparye zubhAdhyavasAyopapatteriti / tadevaM zabdAdiviSayapaJcakeSu vigatarAgadveSo'ta eva gupta AgatigatiparijJAtA rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na kvApyasyAdinA chedyate kuntAdinA bhidyate pAvakAdinA vA dahyate, kintu rAgadveHSAbhAvAtsiddhyatyeva / Agatirhi tiryaGmanuSyayozcaturdhA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAt, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 sUtrArthamuktAvaliH devanArakayoDhedhA, tiryaGmanuSyagatibhyAmevAgamanasadbhAvAt, manuSyeSu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAt / tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgaH tadabhAvAcca chedanAdisaMsAraduHkhAbhAvaH / yastu kuto vayamAgatAH kva yAsyAmaH kiM vA tatra naH sampatsyata iti na vicArayati tasya saMsAra vi ratiH sthAt II ra6 / phakta pariSaha-upasarga Adi duHkha sahana kare te ja muni nathI. paraMtu saMyamanuM anuSThAna kare che. athavA pApa anuSThAna (AcaraNa) kare che te muni che ? tevI zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che. sUtrArtha :- saMdhijJa evo muni gati-Agati jANIne rAga-dveSa vaDe lipta thato nathI. bhAvArtha- saMdhi eTale kANuM athavA avasara. tene je jANe che te saMdhijJa. te muni samyaktva prAptirUpa, samyajJAna prAptirUpa athavA cAritra mohanIyanA kSayopazama rUpa karma vivaraNane ke dharmAnuSThAnanA avasarane jANIne jIvagaNane duHkha thAya tevI kriyA na kare. sarva sthaLe potAnA AtmA sarakhuM AcaraNa karavuM joIe. sarve prANIo duHkhanA dveSI che. sukhanA Icchuka che. tethI traNa karaNa vaDe te jIvonI hiMsA na karavI joIe. A rIte samatAmAM rahelA, AgamanI vicAraNA vaDe AtmAne Indriyadamana, apramAda Adi vaDe AtmAne prasanna karavo joIe ane AtmaprasannatA saMyamamAM rahelAne ja thAya che. ane nizcayanayathI A ja muni che, paraMtu pApakarma nahIM karavA mAtrathI muni nathI. temAM munipaNAnuM nimitta na hovAthI...! (pApa karmamAM raktane munipaNuM nathI hotuM.) je bIjo paraspara lajjA ke bhayathI pApakarma karato nathI paraMtu munipaNuM hovAthI nahIM, kAraNa ke adroha adhyavasAyathI yukta muni hoya che ane te tyAM nathI. bIjI upAdhinA AvezathI (te sivAyanI upAdhi hovAthI.) zubha mananA pariNAma rUpa vyApArathI je kare temAM ja munipaNuM che. anyathA nahIM. A pramANe nizcayanayano abhiprAya che. vyavahAranayanI apekSAe to je samyagdaSTi che. paraMtu, pAMca mahAvratanA bhArane vahana karavAmAM pramAdI temaja asamartha che. tethI pAMca mahAvratane mUkI dIdhA che chatAM, sAthe rahelA sAdhunI zaramathI, gurU bhAvi. pUjayonA bhayathI, ahaMkArathI vi. koIpaNa kAraNathI AdhAkarmI Adine tyAgato paDilehaNa Adi kriyA kare che. tIrthaprabhAvanA mATe mAsakSamaNa, AtApanA levI vi. loko dekhI zake tevI kriyAo paNa kare che. temAM teno munibhAva ja kAraNarUpa che. kAraNa ke A badhI ja kriyAo karavAthI zubha adhyavasAyanI prAptinI saMbhAvanA che. AvA prakArano muni zabdAdi pAMca prakAranA viSayamAM rAga-dveSa rahita che. tethI ja guptendriya che. gati-Agatine jANanAra che. rAga-dveSa vaDe nahIM gherAyelo kyAre paNa talavAra AdithI chedAto nathI, bhAlA vi.thI bhedato nathI, agni vi.thI baLato nathI. paraMtu, rAga-dveSano abhAva hovAthI mokSane prApta kare ja che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 197 naraka Adi cAre gatimAMthI AvavAnI saMbhAvanA hovAthI tiryaMca ane manuSyanI Agati cAra prakAre che. tiryaMca ane manuSya e be gatimAMthI ja Agamanano saMbhava che mATe deva-nArakanI Agati be prakAre che. manuSyamAM pAMca prakAre kAraNa ke tyAM mokSagatino abhAva che. A rIte Agati-gatine jANIne rAga-dveSano tyAga karavo. tenA abhAvathI chedanAdi saMsAranA duHkhano abhAva thAya che. je jIva ame kyAMthI AvyA? kyAM javAnA? athavA amAruM zuM thaze ? e pramANe vicArato nathI te jIvanI saMsAramAM ja rati che. ema jANavuM. 29 ya evaM niSpratyUhaM mokSamArgAnuSThAtA sa evAtmano mitramityAhasa eva samadAtmano mitraM krodhAdIn vamiteti sarvajJopadezaH // 30 // sa eveti, yo rAgadveSavipramukto viSayasuravabhogAdikaM pUrvamanubhUtaM na smarati na vA'nAgatamabhivAJchati bhagavadvacanAmRtapAnAdatikrAntasaMsAramivAnAgatamapi saMsAraM manyate sa pUrvopacitakarmakSapaNAya pravRtto dharmadhyAyI zukladhyAyI veSTAprAptivinAzajanitamAnasavikAralakSaNA'rativiSeze'bhilaSitArthaprAptijanitAnandasvarUpe rativizeSe copasarjanaprAye tadAgrahamatirahitastAvanucarati, tasya ca mumukSossaMyamAnuSThAnamAtmasAmarthyAt phalavadbhavati na paroparodhena, paro hi mitrAdiH syAt, sa ca mitrAdiH saMsArasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsa eva, vAstavikopakArimitrantu pAramArthikAtyantikaikAntikasukhAdiguNopetaH sanmArgapatita Atmaiva, tasyaiva tAdRzasukhotpAdanimittatvAt, bAhyazca mitrAmitravikalpo'dRSTodayanimittatvAdaupacArikaH / yo hi sanmArgAnuSThAtA sa karmaNAM tadAzravadvArANAJcApanetA, bAhyaviSayAbhiSvaGgAya pravarttamAnamAtmAnamevAbhigRhya dharmadhyAnAdinA duHkhAdvimocanAt / tasmAdAsevanAparijJayA saMyamamavetyAnutiSThet gurusamakSaparigRhItapratijJAM paripAlayet, tadevaM bhagavadAjJopasthito medhAvI duHkhenopasargajena vyAdhijena vA spRSTo'pi na vyAkulamatistadrIkaraNAya yateta, iSTaviSayAvAptau rAgasyAniSTaprAptau ca dveSasya sambhavAt, evaMvidhazca vivekI caturdazajIvasthAnAnyataravyapadezArhAllokAt pramucyate, ata evAcirAt svaparApakArikrodhAdIn vamitA bhavati, tasyaiva ca pAramArthikazramaNabhAvaH, taduktam 'zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhavanti / manye ikSupuSpavaniSphalaM tasya zrAmaNyam // yadarjitaM cAritraM dezonayA'pi pUrvakoTyA / tadapi kaSAyitamAtro hArayati naro muhUrtena' // iti / tadevaM kaSAyavamanamavazyaM kAryam, tadautkaTye zrAmaNyasya naiSphalyAditi yathAvasthitavastuvedino bhagavata upadezaH, kaSAyavamanamantareNa tIrthakRto'pi na nirAvaraNAkhilapadArthasAkSAtkArakAriparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca mokSa Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH sukhAbhAva:, evamanyenApi mumukSuNA tadupadezavarttinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti mAva: || 20 || je haMmezAM mokSamArganI sAdhanA kare che te ja AtmAno mitra che. te kahe che. sUtrArtha :- samadarzI evo teja (sAdhu) AtmAno mitra che ane krodhAdine vamanAro che. evuM sarvajJanuM kathana che. 198 bhAvArtha :- rAga-dveSathI mukta muni pUrve bhogavelA viSayasukha bhogAdine yAda nathI karato. paramAtmAnA vacanarUpI amRtapAnathI jema pUrvano saMsAra hato tema anAgata = bhaviSyakALanA saMsArane paNa mAne che. tethI te anAgata sukhane Icchato nathI. dharma-zukla dhyAnamAM rakta, te muni pUrvopArjita karmano kSaya karavA mATe, ISTavastu na maLe athavA to teno vinAza thAya ane tenA dvArA thatA mAnasika je pheraphAra rUpa aritamAM athavA to Icchita vastunI prAptithI thatAM AnaMdarUpa ratimAM, A rita-arita baMne choDavAlAyaka che. tethI te bannemAM Agraha rahita, te banne paristhitimAM rahe che tevA mumukSunuM potAnI Atmazakti vaDe saMyama anuSThAna saphaLa thAya che. paraMtu, bIjAnA upakArIpaNAthI nahIM. ahIM 'para' zabdathI mitrAdi jANavA. te mitrAdi saMsAranA sahAyarUpa-upakArI che. mATe mitra nahIM kintu mitrAbhAsa rUpa ja che. kharekhara upakArI to pAramArthIka, Atyantika, ekAntika sukhAdi guNayukta sanmArga sthiti AtmA ja mitra che. Avo mitrarUpa AtmA ja mokSa sukha meLavavAmAM kAraNa che. bAhya mitra ke zatru te bhAgyanA vazathI maLe che. je aupacArika mitra kahevAya che. bAhya viSayanI prApti mATe pravRtta thatI AtmAne ja ekadama tyAMthI pakaDIne dharmadhyAnAdi dvArA du:khathI chUTakAro apAve che tethI karma temaja tenA Azrava dvArone dUra karato, sanmArgamAM rahelo teja kharekhara muni che. A sevana rijJAthI saMyamane jANIne temAM pravRtti karavI joIe. gurusAkSIe je pratijJA lIdhI che. tenuM pAlana karavuM joIe. A rIte paramAtmAnI AjJAyukta, buddhimAna muni vyAdhi ke upasargathI AvelA duHkha vaDe vyAkulamati yukta thaIne te duHkhane dUra karavA mATe prayatna karato nathI. ISTa vastu maLe to rAga temaja aniSTa vastuthI dveSa thavAno saMbhava che. A rIte vivekI thayelo jIva cauda jIvasthAnakamAMthI koIpaNa eka jIvasthAnathI jANavAlAyaka lokathI chUTe che. A kAraNathI ja sva-52no apakAra karanAra krodhAdinuM vamana kare che. kharI rIte tenuM ja sAdhupaNuM che. taduktaM zrAmaNyamanucarataH muhUrtena iti / sAdhu jIvana jIvavA chatAM paNa jenA kaSAyo utkaTa (atyaMta) hoya che tenuM sAdhujIvana zeraDInA phUlanI jema niSphaLa che, tema huM mAnuM chuM. dezona pUrvakroDa varSa sudhI je cAritra pALyuM che, tene phakta muhUrtanA kaSAya vaDe manuSya hArI jAya che. e pramANe. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 199 kaSAyanI ugratA hoya to sAdhupaNuM niSphaLa jAya che. tethI kaSAyanuM vamana nize karavuM joIe. AvI satya hakIkatane jANanAra bhagavAnano upadeza che. kaSAyanA vamana vinA tIrthakarane paNa, AvaraNa rahita, saMpUrNa padArthano sAkSAtkAra karAvatuM paramajJAna = kevalajJAna thatuM nathI. ane kevalajJAna vinA mokSa sukha paNa maLatuM nathI, A rIte te tIrthaMkaranA upadeza vinA mokSasukha paNa bhagatuM nathI. A rIte te tIrthakaranA upadezamAM rahelA, temanA mArgane anusaratA, anya mumukSu vaDe paNa 7pAyarnu mAna 42 me. pramAno mAvArtha cha. ||3|| ___ yastu pramAdI sa dravyataH sarvAtmapradezaiH kSetrataH SaDdigvyavasthitaM kAlato'nusamayaM bhAvato hiMsAdibhiH karmopacinoti, ata eva tasyeha paratra ca mahAbhayam, AtmahiteSu jAgrato'pramattasya tu nAstyaihikAdAmuSmikAdvA bhayaM, apramattatA ca kaSAyAbhAvAt, tadabhAvAccAzeSamohanIyAbhAvastato'zeSakarmakSaya ityAha varddhamAnazubhAdhyavasAyasyaikAbhAve bahvabhAvAnmokSaH // 31 // varddhamAneti, pravarddhamAnazubhAdhyavasAyasyetyarthaH, anena maryAdAvasthitastIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI zraddhAvAnapramattayatirabaddhAyuSkaH kSapakazreNiyogyo nApara iti sUcitam / ekAbhAva iti, ekasyAnantAnubandhinaH krodhasyAbhAva ityarthaH, abhAvazcopazamena kSayeNa vA bhavati, atra tu kSayeNa vijJeyo mokSa ityukteH / bahvabhAvAditi, bahUnAM mAnAdInAM kSayeNAbhAvAdityarthaH / tathA ca yaH pravarddhamAnazubhAdhyavasAyo'nantAnubandhinamekaM krodhaM kSapayati sa bahUnapi mAnAdInapratyAkhyAnAdIn vA svabhedAn kSapayati, mohanIyaM vaikaM yaH kSapayati sa zeSA api prakRtI: kSapayati / upalakSaNenAtrAyamartho'pi bhAvyaH, yo bahUn sthitivizeSAn kSapayati so'nantAnubandhinamekaM mohanIyaM vA kSapayati, tathA hyekonasaptatibhirmohanIyasya sthitikoTIkoTIbhiH kSayamupagatAbhirjJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonatriMzadbhirnAmagotrayorekonaviMzatibhizzeSaikakoTIkoTyApi dezonayA mohanIyasya kSapaNArho bhavati nAnya iti / evamevopazamazreNyAzrayeNa ya ekopazamakassa bahUpazamako yo bahUpazamakassa ekopazamako bhAvyaH / tadevamAtmavyatiriktaputradhanAdeH saMyogaM mamattAprayuktaM zArIraduHkhAdihetuM taddhetukarmopAdAnakAraNaM vA vihAya mumukSavo'nekabhavakoTidurlabhaM ratnatrayamupalabhyApramattA mokSaM yAnti, tatrAvAptadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena mokSaprAptiH, yathAzaktipratipAlitasaMyamAstvapare AyuSaH kSaye saudharmAdidevalokamavApya tataH puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetrasukulotpattyArogyazraddhAsaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, tatazcyutA avAptamanuSyAdisaMyamabhAvA azeSakarmakSaye mokSamupayAntIti bhAvaH // 31 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH je pramAdI jIva che te dravyathI sarva Atmapradezo vaDe, kSetrathI chae dizAmAM rahelA, kAlathI pratisamaya, bhAvathI hiMsA vagere pUrvaka karma bAMdhe che. AthI ja tevA jIvane A loka, paraloka banne sthaLe mahAbhaya che. apramattatA hovAthI ane kaSAyano abhAva che mATe AtmahitamAM jAgRta apramattane Aloka ke paraloka baMnethI bhaya nathI. A bhayanA abhAvathI saMpUrNa mohanIya karmano abhAva thAya che. ane pachI sarva karmano kSaya thAya che. te jaNAvatAM kahe che. 200 sUtrArtha :- vadhatAM evA zubha adhyavasAyanA ekanA abhAvamAM (eka anaMtAnubaMdhI krodhanA abhAvathI.) (anaMtA-mAnAdi) anekano abhAva thavAthI mokSa meLave che. bhAvArtha :- vadhatA evA zubha adhyavasAyanA e pramANe artha, A jaNAvavA vaDe tIrthaMkara paramAtmAe prarUpelA AgamanI maryAdA pramANe. je yathokta kriyA kare che. tevo zraddhALu, apramattayati, abadghAyuSya, kSapakazreNI yogya thAya che, bIjo nahi. e pramANe sUcavAyuM che. ekano abhAva te A pramANe eka anaMtAnubaMdhI krodhano abhAva thAya che. teno abhAva upazama vaDe athavA kSayathI thAya che. ahIM anaMtAnubaMdhI krodhano kSayathI mokSa jANavo (thAya che.) e pramANe kahyuM. 'bahunA abhAva' e mULa padathI 'mAna' AdinA kSayathI bahuno paNa abhAva thAya che. temaja je vadhatAM zubha adhyavasAya vaDe eka anaMtAnubaMdhI krodhano kSaya kare che. te ghaNA mAnAdi athavA apratyAkhyAnAdino (potAnA bhedono-pratyAkhyAnIya, saMjvalana) paNa kSaya kare che. athavA to je eka mohanIyane khapAve che te zeSa prakRtino paNa kSaya kare che. upalakSaNathI ahIM A artha vicAravA yogya che. je ghaNI sthitine khapAve che te eka anaMtAnubaMdhI athavA mohanIyane khapAve che. temaja jeNe 69 koDAkoDI pramANa mohanIya karmanI sthitino kSaya karyo che. temaja jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, aMtarAya karmanI 29 ogaNatrIsa koDAkoDI sAgaropama pramANanI sthitino kSaya karyo che. vaLI nAma ane gotranI ogaNIza koDAkoDI sAgaropama sthitino kSaya karyo che. eTale ke jenI mohanIya karmanI sthiti ghaTIne dezona koDAkoDI sAgaropamanI thaI che te jIva kSapakazreNIne yogya thAya che, bIjo jIva nahIM. e ja rIte upazamazreNIne AzrayIne paNa je eka mohanIyAdi prakRtino upazamaka thAya che. te bahu = aneka prakRtino upazamaka thavAne lAyaka che. te A rIte gamatAnA kAraNe thayelo je putradhanaAdino AtmAthI bhinna je saMyoga. je zarIranA duHkhAdinA kAraNarUpa athavA upAdAna kAraNa che. tenA kAraNabhUta je karmane-choDIne mumukSu AtmAo aneka koTi bhavamAM durlabha ratnatrayIne meLavIne, apramatta sAdhuo mokSamAM jAya che. A apramatta guNasthAna maLyA pachI paNa yogya dravya, kSetra, kALa vi. maLe, ane laghukarmI jIva hoya to ja te bhavamAM ja tene mokSanI prApti thAya che. bIjA je jIvo yathAzakti saMyamanuM pAlana kare che. tevA jIvo AyuSyano kSaya thAya. tyAre saudharmAdi devalokane meLavIne tyAMthI khUba puNyathI karmabhUmi, AryakSetra, sukulamAM janma, Arogya, zraddhA, saMyama Adi meLavIne atyaMta vizeSa svarga, anuttara sudhInuM paNa meLave Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 201 che. tyAMthI avIne manuSyabhava, saMyama vi. bhAvo pAmIne, sarvakarmano kSaya karI mokSamAM jAya che. se prabhAno bhAvArtha cha. // 31 // atha samyagdarzanAdInAhatIrthakaravacanazraddhAlu(ro na lokaiSaNAM kuryAt // 32 // tIrthakareti, tIrthaM kurvantIti tIrthakarAH, teSAM vacane zraddhAluraprakampitarucimAnavAptasamyaktva ityarthaH, bhagavAn yadvastu yathaivAbhihitavAn, tadvastu tathaivAste nAparaproktavacasAmiva tadvaco bAdhitamevaM zraddadhAna iti yAvat / tatra tIrthakarA atItA anantAH kAlasyAnAditvAt, anAgatA apyanantAH, tatkAlasyAnantatvAt, teSAJca sarvadaiva bhAvAt, vartamAnatIrthakRtaH prajJApakApekSayA'nava sthitAH, tathApyutkRSTajadhanyapadina ittham, utkRSTena samayakSetrasambhavinassaptatyuttaraM zatam, yathA paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzat, pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAt, paJcasvapi bharateSu paJca, evamairavateSvapi, evaM saptatyadhikaM zatamiti / jaghanyatazca paJcasu mahAvideheSu pratyekaM catvArastIrthakarA iti viMzatiH / bharataierAvatayostvekAntasuSumAdAvabhAva eveti / ete sarva eva parapraznAvasare sAmAnyato vA sadevamanujAyAM sabhAyAmardhamAgadhayA sarvasattvabhASAnugAminyA bhASayA jIvAdisaptapadArthAn samyagdarzanAdIni mokSamArgANi mithyAtvAdIn bandhahetUn sadasadanekAntAtmakaM tattvaM pRthivyAdiprANigaNAMzca prarUpayanti, tatsarvaM satyameveti vihitazraddhAno dhIraH-tathAvidhasaMsargAdinimittotthApitamithyAtvo'pi zrutacAritrAtmakaM dharmamavagamyAparityaktasamyaktvo lokaiSaNAmiSTeSu zabdAdiSu pravRttimaniSTeSu heyabuddhiJca na kuryAt, lokaiSaNAyAH sAvadyAnuSThAnapravRttimUlatvAt / ye cAviditaparamArthA indriyArtheSu pralInAste punaH punarjanmAdiduHkhabhAjo bhavanti, tasmAdapramattaH san nidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapi sadopayuktaH karmaripunmUlanAya yatnaM prakuryAditi bhAvaH / nAmasthApanAdravyabhAvabhedena samyaktvaM caturdhA nikSepyam, nAmasthApane prasiddhe, jJazarIrabhavyazarIrabhinnaM dravyasamyaktvaJcApUrvanirvatitaM rathAdi, bhagnarathAderavayavasaMskAraH, guNAntarAdhAnAya vihito dravyasaMyogaH, yatprayuktaM dravyaM lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya bhavati tadrvyaM, yacca parityaktaM bhArAdi tat, bhagnadadhyAdibhANDazakalAni, chinnamAMsAdizca yathAkrama kRtasaMskRtasaMyuktaprayuktopayuktaparityaktabhinnachinadravyasamyagucyate tattanmanaHsamAdhAnahetutvAt / darzanajJAnacAritrabhedAdbhAvasamyak trividham, darzanacaraNe api pratyekamaupazamikakSAyopazamikakSAyikabhedena trividhaM bhavati, upazamazreNyAmaupazamikaM darzanaM, samyaktvapudgalopaSTambha Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sUtrArthamuktAvaliH janitAdhyavasAya: kSAyopazamikadarzanam, darzanamohanIyakSayAt kSAyikadarzanam / tathopazamazreNyAmaupazamikacAritraM kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaM cAritraM cAritramohanIyakSayAt kSAyikacAritramiti, jJAnantu kSAyopazamikaM kSAyikaJceti dvividham, caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAnmatyAdicaturvidhaM kSAyopazamikajJAnam, samastaghAtikSayAt kSAyikaM kevalajJAnamiti / idaM samyagdarzanamantareNa yamaniyamAdyAcaratAM svajanadhanabhogAn parityajatAmapi na karmakSayaH, atastajjigISuH samyagdarzane prayateteti / / 32 // have samyagudarzanAdinA svarUpane kahe che. sUtrArtha :- tIrthakaranA vacanamAM zraddhALu ane dhIra purUSoe lokeSaNA na karavI joIe. bhAvArtha :- tIrthane kare che te tIrthakaro kahevAya che. temanA vacanamAM nizcala, rUciyukta, zraddhALu jIvane samyakatvanI prApti thAya che. evuM kahevAya che. bhagavAne je vastu je rIte jaNAvI che te vastu te rIte ja che. paraMtu, bIjAe kaheluM vacana jema bAdhita thAya che tema paramAtmAnuM vacana bAdhita thatuM nathI. AvI zraddhAyukta hoya che. temAM kAlanuM anAdipaNuM hovAthI atIta (bhUtakALanA) tIrthakaro anaMtA che, have pachInA bhaviSyakAlano paNa aMta nathI. tethI bhAvikALamAM paNa anaMtA tIrthaMkaro thaze. tethI tIrthakarano sadUbhAva haMmeza mATe che. prajJApakanI apekSAe vartamAna tIrthakara anavasthita che. temAM utkRSTA ane jaghanya tIrthakara A rIte jANavA. aDhIdvIpamAM utkRSTapaNe, 170 jInezvara A rIte thAya che. pAMca mahAvidehamAM 3ra kSetra (vijaya) che. tethI te pAMceyamAM 32 tIrthakara 32 x 5 = 160 ane pAMca bharata ane pAMca airAvata ema 10 tethI kula '17)" jinezvara utkRSTA thAya. jaghanyathI pAMceya mahAvidehamAM "ja' tIrthakara to hoya ja. tethI 5 x 4 = 20 tIrthakara thAya che. ekAnta suSamA vi. samayamAM bharata, airavatamAM tIrthakara (sAkSAta)no abhAva ja hoya che. A badhuM ja koIka pUche tyAre athavA sAmAnya rIte paNa deva, manuSyAdinI sabhAmAM sarvajIvo potapotAnI bhASAmAM samajI zake che. tevI bhASApUrvaka, ardhamAgadhI bhASAthI, jIvAdi sAte padArtho, samyagadarzanAdirUpa mokSamArga, mithyAtvAdi karmabaMdhano hetu, sat-asat vi. aneka bhAMgArUpa tattva, pRthvIkAyAdi jIvonA svarUpanI prarUpaNA kare che. A sarvaprarUpaNA satya ja che e pramANenI zraddhAyukta hoya te dhIra che. (kahevAya che.) Avo dhIra AtmA saMsargAdijanya mithyAtva kadAca AvavAno saMbhava thAya (prasaMga AvI jAya) to paNa zruta, cAritrarUpa dharmane jANIne samyakatvano tyAga nathI karato ane lokaiSaNA arthAt ISTa zabdAdimAM pravRtti, aniSTamAM heya buddhi nathI karato. kAraNa ke lokaiSaNA e sAvadya pravRttimAM kAraNarUpa che. je jIvoe A paramArtha jANyo nathI. tevA jIvo IndriyanA viSayomAM lIna thaIne vAraMvAra duHkhI thAya che. tethI apramatta thaIne nidrA-vikathA Adi pramAda rahita thaIne AMkhanA palakArA kholavA ke baMdha karavAmAM paNa sadA upayogavaMta karmazatrune mULathI dUra karavA mATe prayatna karavo joIe. e pramANeno Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 203 bhAvArtha che. nAma-sthApanA-dravya-bhAva ema samyaktvanA cAra nikSepA che. nAma-sthApanA to prasiddha ja che. jJazarIra, dravyazarIrathI bhinna dravya samyaktva che. te jaNAve che. kRtadravya samyaktva - navA 2tha Adi banAvavA samAna kRtadravya samyaktva che. saMskAradravya samyaktva - bhAMgI gayelA rathanA avayavo samAna saMskAradravya samyaktva che. saMyuktadravya samyaktva - bIjA guNa pUrNa karavA mATe karAyela dravya saMyoga samAna saMyukta dravya samyaktva che. prayukta-upayuktadravya samyaktva - prayukta karAyeluM je AtmAne lAbhanuM kAraNa hoya tevA samAdhAna mATe je thAya te samAna prayukta-upayukta samyaktva che. parityaktadravya samyaktva - choDI dIdhelA bhAra Adi samAna parityata samyaktva che. bhAMgI gayelA dahIM athavA to vAsaNanA TukaDA samAna bhinnadravya bhinnadravya samyaktva - samyaktva che. chinnadravya samyaktva - chedana karAyelA mAMsAdi samAna chinna dravya samyaktva che. te tenA mananA samAdhAnano hetu hovAthI darzana-jJAna-cAritranA bhedathI bhAva samyaktva traNa prakAre che. darzana ane cAritra paNa, darekanA aupazamika, kSAyopazamika, kSAyika bheda vaDe traNa prakAre che. upazamazreNImAM aupamika darzana che. samyaktva pudgalanI prAptithI thayela adhyavasAya te kSAyopazamika darzana che. darzana mohanIyanA saMpUrNa kSayathI kSAyika darzana thAya che. te ja rIte upazamazreNImAM aupazamika cAritra che. kaSAyanA kSayopazamathI kSAyoparzamaka cAritranI prApti thAya che. jJAna kSAyopazamika ane kSAyika ema be bheda che. cAra prakAranA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI matyAdi cAra prakAranuM je jJAna thAya te kSAyopazamika jJAna che. saMpUrNa ghAtIkarmanA kSayathI kSAyika evuM kevalajJAna thAya che. A samyagdarzana vinA vrataniyama pALatA svajana-dhana ane bhogone choDe che chatAM karmakSaya thato nathI. AthI karmane jItavAnI IcchAvALAe samyagdarzana prApti mATe prayatna karavo joIe. e pramANe bhAvArtha che. II32 atha zastraparijJayA parijJAtajIvAjIvapadArthena mumukSuNA saMsAramokSakAraNe nirNetavye, samyaktvasya saptapadArthazraddhAnarUpatvAt, atastannirNayAyAha bandhanirjarAsthAnAni vijJAya nirvikalpo na pramAdyet // 33 // bandheti, karmabandhasthAnAni tannirjarAsthAnAni ca saMsAramokSakAraNAni, sragAdIni ha sukhakAraNatayA sAmAnyajanaiH parigRhItAni karmabandhahetutvAdAsravarUpANi bhavanti, tAnyevAvagatatattvAnAM samparityaktaviSayANAM vairAgyajanakatayA karmanirjarAsthAnAni bhavanti tathA yAnye Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sUtrArthamuktAvaliH vArhatsAdhutapazcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni nirjarAsthAnAni, tAnyeva karmodayAt pratiruddhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasya jantormahAzAtanAvataH sAtaddhirasagauravapravaNasya pApopAdAnakAraNAni bhavanti, sarvavastUnAmanekAntAtmakatvAt / evaJca yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tAvantyeva karmabandhanAyAsaMyamasthAnAni bhavanti / tadevamAsravadvArAyAtena karmaNA bandhaM tapazcaraNAdinA tatpramokSaJca vizeSeNagamAnusAreNa jAnIyAt-tatra tAvajjJAnasya jJAninazca pratyanIkatayA nihavenAntarAyeNa pradveSeNAtyantAzAtanayA visaMvAdena ca jJAnAvaraNIyaM karma badhyate, evaM darzanAderapi pratyanIkAdinA darzanAvaraNIyaM karma jIvAnukampanatayA bahUnAM jIvAnAmaduHkhotpAdanAtsAtavedanIyaM karma tadvaiparItyenAsAtavedanIyamanantAnubandhina utkaTatvAt tIvradarzanacAritramohanIyAnmohanIyaM karma, mahAparigraheNa paJcendriyavadhAt kuNimAhAreNa narakAyuSkam, mAyAvitvenAnRtabhASaNAt kUTatulAkUTamAnavyavahArAttiryagAyuSkam, prakRtivinIta-tayA sAnukrozatayA'mAtsaryAnmanuSyAyuSkam, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA'kAmanirjarayA devAyuSkam, kAyamanobhASarjutayA'visaMvAdanAcchubhanAma, viparyayAdazubhanAma, jAtikulabalarUpatapa:zrutalAbhaizvaryamadAbhAvAduccairgotram, jAtyAdimadAt paraparivAdAcca nIcairgotram dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, eta AzravAH / bAhyAbhyantarabhedaM tapo nirjarA, ityevamAdIni bhagavadAgamAnusAreNa vijJAya nirvikalpo yatsarvajJo bravIti tadeva caturdazapUrvavidAdayo vadanti na tu pASaNDikAdaya iva viruddhaM vadanti, pASaNDino hi svadarzanAnurAgitayA'paradarzanamapavadantaH parasparaM vivadante, tatra sAMkhyA AtmAnaM sarvavyApinaM niSkriyaM nirguNaM caitanyalakSaNaM paJcaviMzatitattvajJAnAnmokSabhAjaM vadanti, vaizeSikAstu dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAnmokSaM jJAnAdiguNasamavAyinamAtmAnaM parasparanirapekSasAmAnyavizeSAtmakaJca tattvamaGgIkurvanti, zAkyAstu paralokayAyinamAtmAnamekaM nAbhyupayanti sAmAnyavirahi kSaNikaM vastu svIkurvanti, mImAMsakAstu mokSasarvajJAbhAvAbhyAM vyavasthitAH / kecitpRthivyAyekendriyajIvAnapavadanti, apare vanaspatInAmacetanatAmAhuH, ete sarve vAdAH parasparaviruddhAH pramANazUnyAzca, ete sarve tIthikAH sAvadyayogArambhiNo narakAdiyAtanAsthAneSu bhUyo bhUyo duHkhamanubhavanti, tasmAddurlabhaM samyaktvaM cAritrapariNAmaM vA prApya dRDhacetAstadanuSThAne pramAdaM na kuryAditi // 33 // - have zastraparijJA vaDe jANyA che jeNe jIva-ajIva padArtha evA mumukSu vaDe saMsAra ane mokSanA kAraNano nirNaya karavo joIe. kAraNa ke jIvAdi sAta padArthanI je zraddhArUpa hovAthI te samyaktva che. AthI tenA nirNaya mATe kahe che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 AcArAMgasUtra sUtrArtha :- baMdha ane nirjarAnA sthAna jANIne nirvikalpa sAdhue pramAda na karavo joIe. bhAvArtha :- karma baMdhanA sthAne saMsAranA ane karmanirjarAnA sthAna mokSanA kAraNabhUta che. phUlanI mALA vigere kharekhara sukhanA sAdhanarUpa sAmAnyajana vaDe grahaNa karAyelI hoya te karmabaMdhamAM kAraNabhUta hovAthI AzravarUpe thAya che. te ja phUlanI mALAnuM (AvatI kAle karamAI jaze vi. tenA nAzanuM svarUpa vicAravAthI.) sAcuM svarUpa jeNe jANyuM che. tevA choDyA che sarva viSayasukho tevA mATe vairAgyanuM kAraNa ane karmanirjarAnuM sthAna thAya che. temaja je arihaMta paramAtmAe pharamAvelo sAdhudharma, tapa, cAritra, dazavidha cakravAla sAmAcArI Adi anuSThAna nirjarAnA sthAnaka che. te ja nirjarAnA sthAno karmanA udayane lIdhe jenA zubha adhyavasAya aTakI gayA che. durgatinA mArgamAM je pravRtti kare che, zAtAgArava-RddhigAravamAM kuzaLa, mahA AzAtanA karanAra prANIne pApanA mukhya kAraNarUpa thAya che. A sarva je jaNAvyuM te sarva vastu te anekAMtarUpe che. mATe bhinna bhinna rItanI vicAradhArA ghaTI zake che. AvuM che mATe jeTalA karmanirjarAnA kAraNarUpa saMyamasthAnaka che. teTalA ja karmabaMdhanA kAraNarUpa asaMyamasthAnako paNa che. A rIte Azrava dvArA AvelA karmanA baMdha. tapa, cAritra Adi vaDe teno mokSa. AgamAnusAre vizeSa prakAre jANavo. jJAna ane jJAnI pratye zatrubhAva rAkhavo, chUpAvavuM. aMtarAya karavo, dveSa karavo ItyAdi atyaMta AzAtanA karavAthI ane avarNavAda karavAthI jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che. e ja rIte darzanAdinI pratyenIkatAthI darzanAvaraNIya karma baMdhAya che. jIvonI dayA, ghaNA jIvone sukha ApavuM. tenAthI zAtA vedanIya karma baMdhAya che. tenAthI viparita karanArane azAtA vedanIya karma baMdhAya che. anaMtAnubaMdhI kaSAyanI utkaTatAthI temaja atyaMta darzanamohanIya ane cAritra mohanIyanA udayathI mohanIya karma baMdhAya che. mahAparigraha, paMcendriyano vadha, kuNimAhArathI narakAyuSya baMdhAya che. mAyAvI thaIne khoTuM bolavAthI, khoTA tola-khoTA mApanA vyavahArathI tiryaMcAyuSya baMdhAya che. svAbhAvika rIte vinayI, dayA sahita, IrSyA rahita jIvone manuSyAyuSya baMdhAya che. sarAgasaMyama, dezavirati, ajJAnatapa ane akAma nirjarAthI devAyuSya baMdhAya che. mana-vacana-kAyAnAM zubhayogathI zubha nAmakarma ane tenAthI viparita azubha hoya to azubha nAmakarma baMdhAya che. jAti, kula, bala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aizvarya Adi ATha prakAranA mada (abhimAna) na karavAthI ucca gotra ane jAti Adi ATha mada karavAthI ane bIjAnI niMdA karavAthI nIcagotra baMdhAya che. dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, aMtarAya ATalA rUpe aMtarAyakarma baMdhAya che. A sarva Azrava karmabaMdhanA kAraNarUpa che. bAhya ane atyaMtara ema be prakAre tapa te nirjarA che. A saghaLuM svarUpa paramAtmAnA Agamane AdhAre, zaMkA rahita sarvajJa je kahe che te ja caudapUrvadhara Adi kahe che. paraMtu, pAkhaMDI AdinI jema virUddha nathI kahetA. pAkhaMDIo potAnA darzanamAM rAgayukta che. tethI paradarzanIonI niMdA karatAM paraspara vivAda kare che. te pAkhaMDIomAM sAMkhyadarzananA anuyAyIo AtmAne niSkriya, nirguNa, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH caitanyasvarUpathI yukta mAne che. ane '25' tattvanA jJAnathI AtmAno mokSa kahe che. vaizeSiko dravyAdi cha padArthanA jJAnathI mokSa mAne che. temaja AtmAne jJAnAdiguNathI samavAya saMbaMyukta, paraspara nirapekSa sAmAnya vizeSa ubhayAtmaka tattvano aMgIkAra kare che. 206 zAkyamatavALA paraloka janAra AtmAne eka nathI mAnato paraMtu, sAmAnya virahI kSaNika vastune svIkAre che. mImAMsako to mokSa ane sarvajJapaNuM A benA abhAvane ja svIkAre che. keTalAka darzanakAro ekendriyAdi pRthvI Adi jIvone nathI mAnatA. keTalAka darzanakAro vanaspatimAM jIva nathI ema kahe che. A saghaLA vAda paraspara virUddha temaja pramANa vinAnAM che. sAvaghayogamAM pravRtta. A badhA matayukta jIvo narakAdi pIDAnA sthAnomAM vAraMvAra duHkhano anubhava kare che. tethI, durlabha samyaktva, athavA cAritrano bhAva meLavIne dRDhacitta vaDe tenuM AcaraNa karavAmAM prabhA na vo bheje se pramANe bhAvArtha che. // 33 // samyaktvajJAnaviratInAM sattve'pi niravadyatapo'nuSThAnamantareNa na pUrvopAttakarmaNaH kSayo bhavatItyAha viditvA duHkhaM karmajJo bhAvitacetAstapasA tanuM zoSayet // 34 // viditveti, kRSivANijyAdisAvadyakriyAnuSThAnaM vAcAmagocaraduHkhAnubhavaheturiti tathA krodhAdinA dandahyamAnasya tajjanitakarmavipAkAt saptamanarakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSvAgAminaM duHkhaJca parijJayA vijJAya niSpratikarmazarIraH karmaNa udayaprakArairbaddhakarmaphalabhUtairAgAmikarmabandhakAraNaizcAnekaprakAratAM parijJAya, yathA mUlaprakRtInAM trINyudayasthAnAMni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, aSTau karmaprakRtIryaugapadyena vedayato'STavidhaM tacca kAlato'bhavyAnAmanAdyaparyavasitam, bhavyAnAntvanAdiparyavasitaM sAdisaparyavasitaJceti / mohanIyopazame kSaye vA saptavidham, ghAtikSaye caturvidhamiti / uttaraprakRtInAJca jJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAramekamudayasthAnam, darzanAvaraNIyasya dve, darzanacatuSkasyodayAccatvAri, anyataranidrayA saha paJca / vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM vA, na dvayoryugapadudayo virodhAt / mohanIyasya daza navASTa sapta SaT paJca catvAri dve ekaJceti sAmAnyena navodayasthAnAni / nAmno viMzatirekaviMzatizcaturviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatissaptaviMzatiraSTAviMzatirekonatriMzat triMzadekatriMzannavASTau ceti dvAdazodayasthAnAni / gotrasyekamevoccanIcayoranyatsAmAnyenodayasthAnamiti jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparajJayA parihartukAmaH saMsArasvabhAvaikatva bhAvanayA "saMsAra evAyamanarthasAraH kaH kasya ko'tra svajana: paro vA / sarve bhramantaH svajanAH pare ca bhavanti bhUtvA na bhavanti bhUyaH // vicintya - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 207 metadbhavatA'hameko na me'sti kazcitpurato na pazcAt / svakarmabhirbhrAntiriyaM mamaiva ahaM purastAdahameva pazcAt // sadaiko'haM na me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau bhAvIti yo mama" / ityevaM bhAvitamanAH kaSTatapazcaraNAdinA zarIraM kRzayet, tapo'gninA hi jJAnadarzanacAritropayogena sadopayuktaH karmakASThaM dahatIti // 34 // samyaktva, jJAna, cAritra hoya chatAM paNa niravagha tapanA AcaraNa vagara pUrve bAMdhelA karmano kSaya thato nathI. te jaNAve che. sUtrArtha :- A rIte karmabaMdhane duHkharUpa jANIne, bhAvita cittayukta sAdhue tapa vaDe zarIrane sUkAvavuM joIe. (durbala karavuM joIe.) bhAvArtha :- kRSi vANijya Adi sAvadya kriyAnA anuSThAnathI na kahI zakAya tevA duHkhano anubhava thAya che. te ja rIte krodhAdithI vAraMvAra baLato, tenAthI thatAM karmanA vipAkathI, sAtamI narakamAM thatA zIta-uSNanI vedanA, kuMbhIpAka vi. du:kha sthAnomAM bhaviSyakALamAM thanArA duHkhane jANIne tathA je bhogavyA vinA chUTako ja nathI tevA karmanA udayanA prakAra. bAMdhelA karmanuM phaLa, bhaviSyamAM baMdhAvAnA kAraNa Adi aneka prakArane jANIne eTale ke mULa prakRtinA traNa udayasthAno - ATha, sAta, cAra che. AThe prakRti eka sAthe bhogavatA jIvane AThe mUlaprakRtiono udaya ekI sAthe hoya che. A karmano udaya abhavya jIvane anAdi aparyavasita kAla sudhI hoya che. bhavyone A karmano udaya anAdi aparyavasita ane sAdi aparyavasita ema be prakAre hoya che. te nIce mujaba - mohanIya karmano upazama ke kSaya thAya to sAta prakAre, ghAtikarma kSaya thate cAra prakAre...! A mULa prakRti kahI. have uttara prakRti jaNAve che. uttara prakRtimAM jJAnAvaraNIya ane aMtarAya e baMnenuM pAMca prakAranuM eka udayasthAnaka che. darzanAvaraNIyanA be, darzana catuSkano udaya hoya to cAranuM eka, ane pAMca nidrAmAMthI eka samaye eka nidrAno ja udaya hoI zake tethI. 4 + 1 = 5nuM bIjuM udayasthAnaka hoya che. vedanIya karmamAM zAtA-azAtA baMne virodhI che mATe sAmAnyathI ekano ja udaya hoya tethI eka ja udayasthAnaka ghaTI zake. mohanIyanA 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 2 ane 1 ema sAmAnyathI nava udayasthAnaka hoya che. nAmakarmanA 20, 21, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31 ane 9, 8 ema bAra udayasthAnaka che. gotra karmanuM ucca athavA nIca eka ja udayasthAnaka che. A rIte jJaparijJAthI jANIne, pratyAkhyAna parijJA vaDe te karmabaMdhane choDavAnI IcchA rAkhavI joIe. kemake karmano baMdha e ja udaya mATe kAraNarUpa che. saMsAra svabhAva ane ekatvabhAvanA vaDe A vicAravuM joIe. kharekhara A saMsAra ja anartharUpa che. koNa ahIM kono-kayo-svajana athavA parajana che ? A saMsAramAM bhamatAM sarva svajano para thAya che ane para che te svajana thAya che. huM ekalo chuM koI mArI AgaLa nathI ane koI mArI pAchaLa nathI ema vicArIne potAnA karmathI (mAruM Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sUtrArthamuktAvaliH tAI bhAvI) prAnti thAya che. 9 4 bhArI bhAgaNa sane hu~ 4 bhArI pA71 chu...! bheza huM ekalo ja chuM. mAruM koI nathI. huM koIno nathI. huM tene nathI joI zakato. jeno huM chuM ane A mAro thaze. ema te sAmI vyakti paNa joI ke jANI zakato nathI. A rIte manane bhAvita karIne kaSTakArI tapazcaryA tathA cAritra pAlanAdi vaDe zarIrane kuza karavuM joIe. tArUpI agni vaDe jJAna-darzana-cAritramAM haMmezA upayogathI sadA karmarUpI kAine mANe cha. / / 4 / / satsaMyamasyAvikalaM tapo nAnyasyetyabhiprAyeNAhaapramatto'vikRSTAdinA tanuM karma vA dhunvIta // 35 // apramatta iti, pApopAdAnabhUtaM dhanadhAnyAdikaM hiMsAdyAsravadvAraM vA bAhyaM rAgadveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM vA''ntaraM ca karmasroto dUrIkRtya karmakSapaNAyAsaMyamaparityAgyata eva saMyamI prathamapravrajyAvasare'vikRSTena tapasA tata adhItAgamaH pariNatArthasadbhAvo vikRSTatapasA tatazcAdhyApitavineyavrajaH saGkrAmitArthasAro mAsArdhamAsakSapaNAdibhistanuM dhunvIta, darpakArimAMsazoNitamedaHprabhRtInAM hAsaM vidadhyAt, athavA karma dhunvIta, apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTyAdikeSu guNasthAnakeSu, upazamazreNyAM kSapakazreNyAM zailezyavasthAyAM vA kramataH karma kRzIkuryAt / na hIdaM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayoginau rAgadveSamohAbhibhUtAntaHkaraNasya dhanadhAnyAdisaMyogAnuvRttasyAnavagatamokSopAyasya kadApi samyaktve sambhavati, yasya hi pUrva bhaviSyati vA bodhilAbhastasyaiva vartamAnakAle'pi bhavati, AsvAditasamyaktvasya kadAcinmithyAtvodayAt pracyutau tato'pArdhapudgalaparAvartenApi kAlenAvazyaM tatsadbhAvAt, pracyutasamyaktvasya punarasaMbhavAsambhavAditi // 35 // zuddha saMyamanuM tapa ja saphaLa che. bIjAnuM nahIM e abhiprAyathI kahe che. sUtrArtha :- apramattatAthI avikRSTa tapa vaDe zarIra athavA karmane patalA (ochA) karavA bhAvArtha - pApanA kAraNabhUta dhanadhAnyAdika athavA hiMsAdi Azrava dvArane ane rAga-dveSarUpa athavA to viSayanI abhilASArUpa AMtarika karmasrotane dUra karIne karma kSaya mATe asaMyamabhAvane choDanAro hovAthI ja te saMyamI dIkSA letI vakhate ja avikRSTa tapathI (avikRSTa tapa vaDe.) (zakti nahIM chatAM kheMcIne tapa karavAthI.) tyAra pachI Agamane bhaNavA dvArA satya arthane jANIne vikRSTa tapa vaDe (utkRSTa tapa vaDe) tyAra pachI ziSya vargane arthano sAra samajAvIne mAsakSamaNa, pAsakSamaNa vi. vaDe zarIrane dhuNAve (tapAve.) arthAt abhimAna karanArA lohI, mAMsa, meda Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 209 vi.no kSaya 42vo me. athavA to bhane tapA . (dhunvIta) apuurv425||himaaN, samyagRSTi Adi guNasthAnakamAM upazamazreNImAM, kSapakazreNImAM, athavA to zailezI avasthAmAM kramapUrvaka karmane kRza (ochA) karavA joIe. A samyaktva kharekhara mithyAtva, avirati, kaSAya, yogavALAne, rAga-dveSa-mohathI parAjIta manavALAne dhana-dhAnya Adi saMyogamAM rahelAne jeNe mokSano upAya jANyo nathI evAne saMbhavita thatuM nathI...! jene (je jIvane) pahelAM samyaktva hoya athavA to bhaviSyamAM bodhalAbha thavAno hoya tene ja vartamAnakALamAM paNa samyakatva hoya che. jeNe samyakatva prApta karyuM che tevA jIvane kadAca mithyAtvano udaya thAya to paNa ardhapudgala parAvartanakAla sudhImAM nakkI te samyakatva pAchuM meLave che. samyakatvathI paDelA jIvane pharIthI samyakatvanI aprAptino asaMbhava hovAthI e pramANe bhAvArtha che. // 3 // itthaM samyaktvaM jJAnaJca pratipAdya tadubhayasya cAritraphalatvAccAritrasya pradhAnamokSAGgatvAcca loke sArabhUtatvamiti pradarzanAya prathamaM munitvAbhAvanidAnamAha asArajJo'rthAdapi prANigho viSayyekacaryo vA na dharmajJaH // 36 // asArajJa iti, saMsAro'yamasAro jIvitamapi kuzAgre jalabinduriva kSaNasambhAvitasthitikamiti lokasya sAro dharmassa ca jJAnasAro jJAnaM saMyamasAraM saMyamasyApi nirvANaM sArabhUtamiti ca yo na jAnAti sa kAmAdInAM dustyajatvAdviSayAbhilASukatayA arthAtdharmArthakAmalakSaNaM prayojanamutprekSya prANighaH SaDjIvanikAyAn daNDakazAtADanAdibhirghAtayati, dharmabuddhyA hi zaucArthaM pRthvIkArya samArabhate arthArthaM kRSivANijyAdi karoti, kAmArthamAbharaNAdi, apizabdAdanarthAt-prayojanamanuddizyaiva svabhAvena mRgayAdyAH prANyupaghAtakAriNI: kriyAH karoti kSaye cAyuSo mRtvA punarjAyate punamriyata ityevaM saMsArodanvati majjanonmajjanAnna mucyate / yastu mohAbhAvAdviziSTajJAnotpattyA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASarahito bhavati sa na caturgatikaM saMsAraM punaH punarupaiti, na ca moho'jJAnaM mohanIyaM vA tasya cAbhAvo viziSTajJAnotpattyA, viziSTajJAnotpattirapi mohAbhAvAditItaretarAzrayaprasaGgena kathaM viziSTajJAnotpattyA karmazamanArthaM pravRttirbhavediti vAcyam saMzayo hi dvividho'rthasaMzayo'narthasaMzayazceti, tatrArtho mokSo mokSopAyazca, mokSe tu tAvanna saMzayaH, mokSopAye ca saMzaye'pi pravRttirbhavatyeva arthasaMzayasya pravRttyaGgatvAt / anartho'pi saMsArastatkAraNaJca tatra sandehe'pi nivRttiH syAdeva, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt / yazca sandehaM jAnAti tasya ca heyopAdeyapravRttiH saMsAra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sUtrArthamuktAvaliH parijJAnaJca bhavati, anyathA tasya saMsAraparijJAnakAryaviratyanupalambhaH syAt, yo'pi saMsArArNavatIraM prApya samyaktvaM labdhvA'pi mokSaikahetuM viratipariNAmaM saphalatAmanItvA viSayI san ramate pravrajyAmabhyupetyApyaprazastAmekacaryAMmAsevate sa indriyAnukUlavartI tIthiko vA gRhastho vA kaSAyyAsravasakto na zrutacAritrAkhyadharmavedI na rAgadveSavirataH sAdhurucyate, tatraikacaryA-ekAkinazcaraNam, prazastetarabhedena dvividhA sA, pratyekaM dravyabhAvabhedato dvedhA, dravyato'prazastA gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNam bhAvatastvaprazastA na vidyate rAgadveSavirahaprayuktAyA bhAvata ekacaryAyA aprazastatvAsambhavAt / prazastA tu dravyataH pratimApratipannasya gacchanirgatasya sthavirakalpikasya caikAkinaH saGghAdikAryanimittAnirgatasya, bhAvatastu rAgadveSavirahAdbhavati, dravyato bhAvatazcaikacaryA'nutpannajJAnAnAM tIrthakRtAM pratipannasaMyamAnAm, anye tu caturbhaGgapatitAH / sArasya caturvidhanikSepeSu bhAvasAraH pradhAnatayA siddhiH tatsAdhanAni jJAnadarzanacAritratapAMsi, tasmAt kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM saphalaM veti saMdehanimittamahatproktAtisUkSmAtIndriyaviSayasaMzayaM vihAyAnanyacetasA paramasAraM jJAnAdikaM grAhRAmiti II rUd II A rIte samyaktva ane jJAnane batAvIne te baMnenuM phaLa cAritra che. ane te cAritra mokSanuM mukhya aMga che. te batAvavA mATe prathama sAdhupaNAnA abhAvanuM kAraNa kahe che. sUtrArtha:- saMsAranI asAratA jANanAro muni kAraNa hoya ke na hoya chatAM prANionI hiMsA karanAra, viSayamAM Asakta thAya athavA ekalo vicare tevo muni dharmane jANanAra nathI. bhAvArtha :- A saMsAra asAra che jIvana paNa ghAsanA taNakhalAnA agrabhAga upara rahela pANInA biMdunI jema kSaNamAtra rahI zake tevuM asAra che. A lokamAM sArabhUta dharma che. dharmano sAra jJAna, jJAnano sAra saMyama ane saMyamano sAra mokSa che. e pramANe je jIva jANato nathI. te jIva duHkhe karIne tyajI zakAya evA kAmAdi viSaya abhilASakapaNAthI arthAt dharma-arthakAmanA lakSaNarUpa prayojanane joIne (upekSA karIne) prANInI hiMsA karato te jIva SaDUjIvanikAyane (prANIonA samUharUpa par3ajIvanikAyane) daMDa, dorI Adi vaDe mAre che. dharmabuddhi vaDe pavitratA mATe pRthvIkAyano samAraMbha kare che. dhanane mATe khetIvADI vi. kare che. kAma mATe ghareNA vi. kare che. ahIM mafpa zabdathI anarthathI (e pramANe che.) koIpaNa prayojana vinA svabhAvathI zikArAdi prANIonI hiMsA karavAnI kriyA kare che. ane AyuSya kSaye chate pharIthI janme che. ane mare che. A rIte saMsArarUpI sAgaramAM DUbavuM-uMce AvavuM, enAthI te mUkAto nathI. (chUTato nathI.) je jIva mohanA abhAvathI viziSTa jJAnanI prApti vaDe mithyAtva, kaSAya, viSaya abhilASA rahita thAya che te caturgatirUpa saMsAramAM pharI pharIne (vAraMvAra) utpanna thato nathI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 211 zaMkA - moha e ajJAna che. ane te ja mohanIyakarma che. A mohanIya karmano abhAva viziSTa jJAnotpatti vaDe thAya che. viziSTa jJAnotpatti paNa mohanA abhAvathI thAya che. A pramANe anyonyAzraya doSa Avaze. (eka bIjAne paraspara sApekSa hovAthI.) AthI viziSTa jJAnanI prAptithI karmanA zamana mATe pravRtti thAya che. evuM kevI rIte kahI zakAya ? samAdhAna - kharekhara to saMzaya be bhede che. (1) artha saMzaya (2) anartha saMzaya...! temAM artha saMzaya eTale mokSa ane mokSano upAya. A saMzayamAM mokSano saMzaya to nathI ja, mokSanA upAyamAM zaMkA hoya to paNa pravRtti thAya ja che. kAraNa ke arthano saMzaya hoya to pravRttimAM kAraNa thaI zake che. anartha saMzaya paNa saMsAra ane tenA kAraNarUpa che temAM zaMkA hoya to nivRtti thAya ja che. kAraNa ke anartha saMzaya = kAraNa vagarano saMzaya nivRttinA kAraNarUpa che. je jIva saMdeha rAkhe che tene heyopAdeya pravRtti ane saMsAranuM jJAna hoya che. nahIMtara tene saMsAramAM jJAnanI prApti thatI nathI. je jIva saMsArarUpI samudranA pArane pAmIne samyakatva maLyA pachI paNa mokSanAM ja eka kAraNabhUta viratinA pariNAmane saphaLa nahIM karato viSayI thaIne ramaNa kare che. dIkSA laIne paNa aprazasta jIvanacaryA seve che. te IndriyanI anukULatA cAhato dIkSita hoya ke gRhastha chatAM paNa kaSAyayukta, Agnavayukta, jJAna-cAritrarUpa dharmane nahIM jANato, rAgaSathI nahIM aTakelo, sAdhu kahevAto nathI. ahIM ekacaryA eTale ke ekAkI vihAra karavo. te prazasta ane aprazasta ema be bhede che. temAM dravyathI aprazasta gRhastha, pAkhaMDI vi.nuM viSaya-kaSAyanA nimitte ekalA vicaravuM. bhAvathI aprazasta-rAga dveSathI rahitapaNuM che. te bhAvathI ekalA vicaravuM. temAM aprazastapaNAno asaMbhava che. dravyathI prazasta ekacaryA-gacchamAMthI-saMghAdinA koIka kArya prasaMge ekalo nIkaLe che. sthavirakalpI sAdhu che. bhAvathI rAga-dveSa rahita ekAkI sAdhu che. dravyathI ane bhAvathI tIrthaMkara paramAtmAne jyAM sudhI kevalajJAna thatuM nathI tyAM sudhInuM je cAritra che te ekacaryA samajavI. bIjA jIvo upara mujaba caturbhagIvALA samajavA. sAra zabdano cAra prakAre nikSepa che. temAM bhAvasAra eTale mokSa ane tenA kAraNarUpa jJAnadarzana-cAritra-tapa che. AvA kAraNasara mArUM A kareluM anuSThAna niSphaLa che ke saphaLa? AvA arihaMta paramAtmAe prarUpelA atisUkSma indriyathI na jANI zakAya. (atIndriya) chatAM paNa zaMkA choDIne ananya citte parama sArabhUta jJAnAdikane grahaNa karavuM joIe. l36ll Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 atha munibhAvahetumAha sUtrArthamuktAvaliH anArambhassandhijJassahiSNuraparigrahastapasA saMyamaM pAlayet // 37 // anArambha iti, na vidyate Arambho yasya so'nArambhaH yatayo hi nikhilArambhanivRttAH, sAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu sAdhavo dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvino nirlepA eva paGkAdhArapaGkajavat / evambhUto yatirAryakSetrasukulotpattIndriyanirvRttizraddhAsaMvegalakSaNaM mithyAtvakSayAnudayalakSaNaM vA samyaktvAvAptihetukarmavivaralakSaNaM vA zubhAdhyavasAyasandhAnalakSaNaM vA sandhi svAtmani vyavasthApitamabhisandhAya kSaNamapi pramAdamakurvan pApArambhAdvirataH parihRtamRSAvAdaH parasvamagRhNan yathA gRhItapratijJAnirvahaNAyodyataH parISahopasargakRtazItoSNAdiduHkhasparzairanAkulaH saMsArAsArabhAvanAdibhistathA'sAtavedanIyavipAkajaM duHkhaM mayaiva soDhavyaM pazcAdapyetanmayaiva sahanIyaM na hi saMsArodare tAdRzaH ko'pi vidyate yasyAsAta vedanIyavipAkApAditarogAtaGkAdayo na bhaveyuH, kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTayakSayAdutpannajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAdrogAdisambhavAt yatazca tIrthakarairapyetadbaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthAyAtaM karmAvazyaM vedyam, anyathA tanmokSAsambhavAdityAdivicAraNayA tathA zarIramidamaudArikaM suciramapyauSadhAdyupabRMhitaM niHsArataraM sarvathA sadA vizarAru mRnmayaghaTAdapi, supoSitamapi ca vedanodaye ziraudaracakSuHprabhRtyavayavAH svata eva vinazyanti, ato'syopari ko'nubandhaH kA vA mUrcchA, nAsya kuzalAnuSThAnavyatirekeNa sArthakyamiti bhAvayannanAkulamatirasaMyatalokavittAdikaM dhanadhAnyAdirUpaM mUlyataH pramANato'Nu vA mahadvA parigraho mahate bhayAyeti parijJayA vijJAya pariharttA yaH sa eva muniH, tasminneva paramArthato brahmacaryaM navavidhabrahmacaryaguptisadbhAvAt tasmAdyAvajjIvaM parigrahAbhAvAdyat kSutpipAsAdikamAgacchati tanmokSaikadRSTirupekSya vividhatapo'nuSThAnavidhinA saMyamaM paripAlayediti / / 37 / / have munipaNAnA kAraNane kahe che. sUtrArtha :- AraMbharahita, zubha adhyavasAyanI AtmAmAM sthApanArUpa saMdhine jANanAra, sahiSNu, aparigrahI evA munie tapa vaDe saMyama pALavuM joIe. bhAvArtha :- jene AraMbha nathI te anAraMbha kahevAya che. sAdhuo kharekhara sarva AraMbhathI virAma pAmelA che. sAvagha kriyAmAM pravRtta evA gRhastha karatAM dehanI rakSA mATe anavadya evA AraMbhathI jIvatAM kAdava ja jeno AdhAra che. chatAM temAM jema kAdava lepAtuM nathI. tema munio nirlepa thaIne ja rahe che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 213 AvA prakArano muni-AryakSetra, sukulamAM janma, IndriyanA viSayathI nivRtti, zraddhA ane saMvegarUpa athavA to mithyAtvanA kSayathI mithyAtvanA anudayarUpa samyaktvanI prAptimAM kAraNa mithyAtva, karmanA abhAvarUpa athavA to zubha adhyavasAyanA joDANarUpa saMdhine potAnA AtmAmAM sArI rIte sthApana karIne, eka kSaNano paNa pramAda karyA vinA, pApAraMbhathI aTakelo, mRSAvAdane choDIne, adattAdAna grahaNa nahIM karato. jevI rIte pratijJA (mahAvrata) lIdhA che tevI ja rIte pALavAmAM tatpara, pariSaha, upasarga, zIta, uSNa Adi duHkhakArI sparza vaDe AkuLatA rahita, saMsAraasAra che vi. bhAvanA vaDe azAtA vedanIya karma hamaNAM mArA vaDe sahana karavuM joIe (mAre sahana karavuM joIe.) ane pachI paNa sahana karavuM paDaze. kharekhara ! saMsAranI aMdara evuM koI nathI jene azAtA vedanIyanA vipAkathI prApta thayelA roga-pIDA na hoya ! kevaline paNa mohanIya Adi ghAtakarmanA kSayathI (dhAtIcatuTyanA kSayathI) utpanna kevalajJAnanI vidyamAnatA chatAM vedanIyano sadUbhAva hovAthI tenA udayathI roga Adino saMbhava che. A kAraNathI tirthaMkarone paNa baddha, pRSTa, nidhatta, nikAcita (nikAcanA vaDe)thI udayamAM AveluM karma avazya bhogavavuM paDe che. A karma bhogavAya nahIM to tenAthI mukti thatI nathI. ItyAdi vicAraNA vaDe temaja A audArika zarIra lAMbAkALa sudhI davA vigere vaDe saMskArita karAyeluM hoya to paNa, atyaMta sAra rahita, sarva rIte, haMmezAM, mATInA ghaDA karatAM paNa nAzavaMta svabhAvavALuM che. sArI rIte puSTa kareluM paNa A zarIra jayAre vedanAno udaya thAya tyAre mAthuM, peTa, AMkha vi. avayavo svataH ja (svayaM ja) nAza pAme che. A kAraNathI A zarIra para rAga koNa kare? ane mUrchA kevI ? (koNa kare.) sArI kriyA vinA A zarIranI sArthakatA nathI. e pramANe bhAvanA karato. AkuLatA rahita buddhivALo, asaMyata evA loka saMbaMdhi je dhana-dhAnyarUpa vijJAdi che te mUlyathI ke pramANathI ocho ke vadhAre parigraha moTA bhaya mATe thAya che e pramANe parijJA vaDe jANIne teno tyAga karanAra je che te ja muni che ane paramArthathI temAM ja navabrahmacaryanI guptino sadbhAva hovAthI tenAthI jAvajIva parigrahanA abhAva thavAthI sudhA, pipAsA (bhUkha-tarasa) Adi Ave che to jenI mokSa tarapha ja najara che tevA munio tene gaNakAryA vinA vividha tapa-anuSThAna vidhipUrvaka saMyamanuM pAlana karavuM joIe e pramANe bhAvArtha che. ll3NA athASTavidhakarmakSapayitAramAhautthitAnipAtI suzIlo durlabhaM zarIrAdimApya karma pariharet // 38 // utthitAnipAtIti, pUrvaM saMyamAnuSThAnenotthitaH pazcAt karmapariNativaicitryeNa nipAtI nipatanazIlo nandiSeNavat, goSThAmAhilavaditi utthitanipAtI, yazca naivaM-utthitaH san pravardhamAnapariNAmo na nipAtI siMhatayA niSkrAntaH siMhatayA vihArI ca gaNadharAdivatsa utthitAnipAtI, anutthitaH san nipatanazIlazca na sambhavati, nipatanasyotthAnAbhAve'sambhavAt, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sUtrArthamuktAvaliH ye tu samyagvirativirahiNo gRhasthAzzAkyAdayo vA te na pUrvotthAyino na vA pazcAnnipAtinaH, utthAnasyaivAbhAvAditi caturvidhaM bhaGga bhagavaduktaM viditvA tadAjJAnusaraNazIlaH sadasadvivekI sadA gurvAjJAparipAlakaH sadAcArAnuSThAyyaSTAdazasahasrasaMkhyaM zIlaM saMyama vA vijJAya tadanuvartyakSinimeSakAlamAtramapi pramAdena virahito gambhIrasaMsArArNavapatitasya bhavakoTisahasreSvapi duSprApaM bhAvayuddhAhamaudArikazarIraM tatrApi manujatvAdikaM labdhvA prApya ca mokSaikagamanahetuM bhagavaduktaM dharmaM pUrvoditahetubhirbaddhaM karma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA sarvataH pariharet, bhAvayuddhArha hi zarIraM labdhvA kazcittenaiva bhavenAzeSakarmakSayaM vidhatte marudevIsvAminIva, kazcitsaptabhiraSTAbhirvA bhavairbharatavat, kazcidapArdhapudgalaparAvartena ghorAhattacchAsanAzAtanakRnnaravat / yastu karmodayavazAt tathAvidhaM zarIraM dharmaM prApyApi cyuto hiMsAnRtasteyAdau pravRtto garbhAdiyAtanAsthAneSu punaH punargacchati, tasmAtpApopAdAnapravRttamAtmAnaM saMyamya nirmamatvo nirviNNo bhavediti // 38 // have ATha prakAranA karma khapAvanAra (muninuM) svarUpa kahe che. sUtrArtha :- saMyamanA anuSThAna mATe sAdhanA mATe) uThelo (ubho thayelo-nIkaLelo) patita nahIM thayelo, suzIla munie durlabha evA zarIrAdi pAmIne karmane dUra karavA joIe. bhAvArtha :- je pahelAM saMyama anuSThAnamAM upara caDelo ane pAchaLathI karma pariNatinI vicitratAthI patana pAmelo, paDavAnA svabhAvavALo te naMdipeNanI jema athavA goThAmAlinI jema usthitanipAtI che. ane je evo nathI. te UMce caDelo chatAM vadhatA pariNAmavALo paDelo nathI. siMhanI jema nIkaLelo ane siMhanI jema vicarato (pALato) hoya to gaNadhara AdinI jema utyitAnipAtI (usthita anipAtI), saMyama anuSThAnamAM upara nahIM caDelo chato paDavAnA svabhAvavALo tevo saMbhavato nathI. utthAnanA abhAvamAM nipatanano asaMbha hovAthI anutthita nipAtI bhAMgo saMbhavato nathI. ane je samyagucAritra rahita gRhastho athavA zAkyAdi che teo pUrve caDelA nathI. ane pAchaLathI patana nathI pAmavAnA. utthAnano ja abhAva hovAthI A pramANe cAra prakAranA bhagavaMte kahelA bhAMgAne jANIne temanI AjJAnusAra vartavAnA svabhAvavALo, sad-asanA vivekavALo, haMmezAM guvajJAnuM pAlana karanAra, sadAcAranuM pAlana karanAra, aDhAra hajAra zIlAMgarathane athavA saMyamane jANIne temAM vartato AMkhanA palakArAnA kALa mAtramAM paNa pramAda nahIM karanAro, ati UMDA saMsArarUpa samudramAM paDelAne abajo bhavomAM paNa duHkhe karIne prApta thAya tevuM, bhAvayuddha mATe yogya audArikazarIrane, temAM paNa manuSyapaNuM Adi pAmIne ane mokSamAM eka kAraNarUpa bhagavaMte kahelA dharmane meLavIne pUrve kahelA karmanA hetu vaDe baMdhane ane tenA kAraNane sarva prakAre jANIne pratyAkhyAnaparijJA vaDe sarva prakAre choDavuM joIe. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 215 (tyAga kare.) kharekhara bhAvayuddhane yogya zarIrane meLavIne koIka marUdevI mAtAnI jema tenA vaDe ja (te ja.) bhava vaDe bAkInA karmakSayane kare che. (teja bhavamAM karmakSaya kare che.) koIka bharatanI jema sAta | ATha bhavamAM karma nAza kare che. koIka arihaMta paramAtmAnA zAsananI bhayaMkara AzAtanA karanAra manuSyanI jema ardhapudgalaparAvarta vaDe (kALe) mokSe jAya che. vaLI karmanA udayathI tevA prakAranA zarIra ane dharmane meLavIne pachI tenAthI patita thayelo garbha vi. pIDAkAraka sthAnomAM vAraMvAra jAya che. AvA kAraNothI (tethI) pApanA kAraNomAM pravRtta AtmAne kAbUmAM rAkhI nirmamatva ane nirvedayukta thavuM joIe. e pramANeno bhAvArtha che. 38 athaikacarasya munitvAbhAve kAraNamAhaavyaktasya naikacaryA saMyamAtmavirAdhanAprasaGgAt // 39 // avyaktasyeti, avyaktatA hi zrutena vayasA ca, zrutAvyaktatA gacchagatAnAM tannirgatAnAJca, tatra gacchagataH zrutAvyakto'rthato'navagatAcAraprakalpaH, tannirgatazca navamapUrvatRtIyavastu yenAnadhigataM saH / vayasA cAvyakto gacchagatAnAmASoDazavarSam, tannirgatAnAM tu triMzataH prAk, evaJca yazzrutavayobhyAmavyaktastasyaikacaryA na kalpate, saMyamAtmavirAdhanAprasaGgAt / yazca zrutenAvyakto vayasA ca vyaktastasyApyekacaryA na kalpate, agItArthatvenobhayavirAdhanAsadbhAvAt, zrutena vyaktasya vayasA cAvyaktasyApi naikacaryA, bAlatayA sarvaparibhavAspadatvAt / yatsUbhayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAkivihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyate, kAraNAbhAve'syApyekacaryA nAnumatA, tasyAM guptIryAdiviSayAnekadoSasambhavAt, ekAkina IryApathazodhanapravRttasya zvAdhupayogAbhAvAttatra copayuktasyeryApathazodhanapravRttyanupapatteH, evaM samityAdAvapi bhAvyam, tathA'jIrNavAtAdivyAdhyutpattau saMyamAtmavirAdhanAyAH pravacanahIlanAyAzca prasaGgaH, tadA gRhasthaiH pratijAgaraNe kriyamANe'jJAnatayA SaTkAyopamardanasambhavena saMyamabAdhA, anyathA''tmavirAdhanA, atisArAdau mUtrapurISajambAlAntatitvAt pravacanahIlanA syAt, gacchAntarvartane codyatavihArI sIdantamaparaM bAlavRddhAdikamapyudyamayati, yathodake taran samartho vilagnaM kASThAdikamapi tArayati / tadevaM gacchAntarvatino'vyaktasya bahavo guNAH, avyaktasyaikacarasya tu bahavo doSA iti vibhAvyA''gamAnusAritayA sadA gacchAntarvartI bhavet, na tu gacchAntarvartI kvacitpramAdaskhalite coditaH sadupadezamavagaNayya saddharmamaparyAlocya kaSAyavipAkakaTukatAmavicArya paramArthamanavadhArya kulaputratAM pRSThataH kRtvA vAGmAtrAdapi kopaninaH sukhaiSyagaNitApattirgacchAnnirgacchediti // 39 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sUtrArthamuktAvaliH have ekalavihArIne sAdhupaNAno abhAva che te kAraNane jaNAve che. sUtrArtha - avyaktane ekalavihArIpaNuM saMyama ane AtmAnI virAdhanAno prasaMga hovAthI yogya nathI. bhAvArtha - avyaktapaNuM jJAna ane vaya vaDe ema be bhedo che. jJAnanuM avyaktapaNuM gacchamAM rahelAnuM ane gacchamAMthI nIkaLelAnuM (ema be bhedo) temAM gacchamAM rahelAnuM zrata avyaktatva te AcAra prakalpane arthathI nahIM jANato zrutaavyaktatva jANavo. navamA pUrvanI trIjI vastu jenA vaDe bhaNAI nathI te gacchamAMthI nIkaLela zrutaavyakta jANavo. ane vaya vaDe avyakta 16 varSamAM gacchamAM rahelo hoya che. ane gacchamAMthI nIkaLelAne trIza varSa pahelAno che ane A pramANe saMyama ane AtmavirAdhanAno prasaMga hovAthI je zrata ane vayathI avyakta hoya tene ekAkIvihAra kalpato nathI. agItArthapaNAne kAraNe ubhaya virAdhanAnI zakyatA hovAthI jJAna vaDe avyakta ane vayathI vyakta che tevA sAdhune paNa ekAkIvihAra kalpato nathI. agItArthapaNAne kAraNe ubhayavirAdhanAnI zakyatA hovAthI jJAna vaDe avyakta ane vayathI vyakti che tevA sAdhune paNa ekAkIvihAra kalpato nathI. bAlapaNAne kAraNe sarvathI paribhavanI Apatti hovAthI mRta vaDe vyakta ane vaya vaDe avyaktane paNa ekAkIvihAra akathya che ane je sAdhu zrata ane vayathI (bannethI) vyakta che. tene kAraNe pratimA (kAyotsarga) ekAkIvihArIpaNuM athavA ughatavihAra karavo kahyuM che. kAraNanA abhAve AvA sAdhune paNa ekAkIvihArIpaNuM saMmata nathI. ekAkIvihAra gupti ane IrSA samiti saMbaMdhI aneka doSono saMbhava hovAthI, kAraNa ke ekAkavihArI sAdhu jo vasatinI zuddhi jovA jAya to kUtarA vi.nA upadravano saMbhava. (enA upayogano abhAva thAya) ane kUtarA vi.ne saMbhALavA jAya to vasati sArI rIte IryApatha vi. (vasati) sArI rIte jovAnuM zakya nathI thatuM. evI ja rIte samitimAM svayaM vicArI levuM...! temaja ajIrNa, vAyu Adi vyAdhi (roga) thAya to saMyamavirAdhanA-AtmavirAdhanA ane pravacana hIlanAno prasaMga Ave che. tyAre gRhasthavaDe rAtre jAgatAM sevA karatAM ajJAnatAthI pakAyajIvanI virAdhanAno saMbhava hovAthI, saMyamavirAdhanA ane gRhastha sevA na kare to AtmavirAdhanA thAya. atisAra AdimAM mUtra, caMDIla, kaphamAM kharaDAyelo thAya to pravacanahIlanA thAya. gacchamAM vartatA athavA udyatavihArI jo bimAra paDe to bIjA sAdhuo sIdAtA sAdhune joIne bAla-vRddhAdine preraNA kare che tame AmanI sevA karo. tethI jema pANImAM taravAmAM samartha vyakti potAne joDAyela kASThAdine paNa tare che tema gacchamAM badhAM ja sAdhunuM poSaNa thaI jAya, A saghaLuM jotAM avyakta evo paNa jo gacchamAM rahe to ghaNA guNa che. avyakta ane ekAkI hoya temAM aneka doSo rahelAM che. e pramANe jANIne AgamanA anusAra haMmezAM gacchamAM ja rahevuM joIe. gacchamAM rahela sAdhuthI kyAreka bhUla thAya to bIjA preraNA kare tyAre temanA upadezanI avagaNanA karIne sAcA dharmano vicAra karyA vagara, kaSAyanA vipAkarUpa kaDavA phaLane vicAryA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 AcArAMgasUtra vagara, sAcA tattvane jANyA vinA, potAnA kulanI khAnadAnIne eka bAju karIne, phakta koInA vacana mAtrathI paNa kopathI parAbhava pAmelo sukhanI IcchAvALo ApattinI avagaNanA karIne sAdhue gacchathI juduM nIkaLavuM na joIe evo bhAvArtha che. ll39 gurvAdinA kAryArthaM kvacitpreSito'pi sadvartanaH syAdityAhagurupreSito'pi kriyAsUpayukto'pramAdI syAt // 40 // gurupreSita iti, sadA gurukulavAsI gurvabhiprAyAnuvartanazIla: kvacitkAryAdau gurubhiH preSito gacchan hastapAdAdisaGkocanato nikhilAzubhavyApArAdvinivartamAno'vayavAMstannikSepasthAnAni ca rajoharaNAdinA parimRjet, upavizannapi bhUmyAmekamUruM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutve ca bhUmiM pratyupekSya pramAya' ca saGkocanaprasAraNe vidadhyAt, svapannapi mayUravacchayIta, aparaprANibhayAt sacetana ekapArzvazAyI bhavet, evaM sarvAH kriyAH parivartanAdikAH samprekSaNaparimArjanapurassarAH kuryAttadevaM sopayogaM kriyAmAcarataH kadAcit sampAtimAdayaH prANinaH kAyasaMsparzamupagatA vimuktaprANA yadi bhaveyustadA'nAkuTTikayA kRtatvAdaihikabhavakSapaNAha~ karma badhnAti, karmabandhaM prati vaicitryAt, zailezyavasthAyAM hi mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAtsAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntamuhUrtamutkRSTatazcAntaHkoTIkoTisthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetya pravRttasya kvacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandhaH sa ca tenaiva bhavena kSipyate, utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH, AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardaina vihitaM parijJayA parijJAya dazavidhaprAyazcittAnyatareNa tatkarma pariharenna tu pramAdyeta, sa eva cApramattaH pramAdavipAkasyAtItAnAgatavartamAnakarmavipAkasya vA draSTatvAt, upazAntakaSAyatvAt samitatvAcca, ayamevambhUtA'pramatto gurusamIpavAsI pramAdajakarmaNo'ntaM vidhatte stryAdiparISahaprasaGge'pi samyagdRSTitvAkAryAkaraNapravRttatvAdiparyAlocanayA niSprakampo bhavati, AhArahAnyA kAyotsargAdinA viSayecchAnivRtti karotIti // 40 // gurU Adi vaDe koIka kAryane mATe ekalo mokalyo hoya to paNa vartana sAruM rAkhavuM te jaNAvatAM kahe che. sUtrArtha - gurUe mokalela paNa kriyAmAM upayogI ane apramAdI thAya. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sUtrArthamuktAvaliH bhAvArtha :- haMmezA gurukuLamAM rahelo, gurunA abhiprAya mujaba vartanAra sAdhu koIka kArya mATe guru vaDe mokalelo evo muni hAtha-paga Adi saMkocIne, samasta azubha vyApArathI aTakelo, avayavo ane avayavone sthApana karavAnA sthAnane rajoharaNAdithI pramArja.. besatI vakhate paNa eka sAthaLa bhUmi para ane bIjA sAthaLa UMce rAkhe, jo AvI rIte nizcala besavAmAM (UbhA page besavAmAM) asahiSNu hoya to bhUmine pUMjIne pachI ja saMkocana ane prasAraNa paganuM karavuM. sUve to paNa moranI jema sUve...! bIjA prANInA virAdhanAno bhaya rAkhIne (hovAthI) eka paDakhe sUve e ja rIte parivartana eka sthaLethI bIje sthaLe javuM ItyAdi sarva kriyA karavA chatAM acAnaka saMpAtima jIva kAyAne sparze ane marI paNa jAya chatAM karmabaMdhanI vicitratAne kAraNe IrAdApUrvaka virAdhanA nathI karI tethI ja A bhavamAM kSaya thAya. tevuM karma ja bAMdhe che. zailezI avasthAmAM macchara Adino kAyasparza thAya (marI jAya to paNa) te jIvane karma baMdhanuM mukhya kAraNa yoga nathI tethI karmano baMdha thato nathI. upazAMtamoha, kSINamoha, sayogI kevalI, guNasthAnakavALA jIvane karmanI sthiti bAMdhavAmAM mukhya kAraNa je kaSAya teno abhAva che tethI eka samayamAM bhogavAya teTalo ja sAmAyika baMdha thAya che. apramatta yatine jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI aMtaHkoDAkoDI sthiti hoya che. pramattane to IrAdA vinA upabhoga vinAno chato pravRtta thayelo kyAreka hAtha avayavanA sparzathI prANIne saMtApa AdimAM jaghanyathI karmabaMdha thAya to te ja bhavamAM kSaya paNa thaI zake che ane utkRSTathI thAya to aMtaHkoDAkoDI sAgaropamathI paNa adhika thaI zake che. AgamamAM je pUrvokta kAraNa jaNAvyA che te kAraNa sivAya jo koIpaNa jIvanI virAdhanA thAya to jJaparijJAvaDe jANIne daza prakAranA je prAyazcitta jaNAvyA che temAMthI koI paNa (gurU dvArA) prAyazcitta laIne te karma dUra karavuM joIe. paraMtu pramAda na karavo joIe. Avo apramAdI sAdhu ja atIta-anAgata ke vartamAna traNekALamAM karmanA phaLane jonAro che. upazAMta kaSAyayukta che. pAMca samitithI paNa yukta che. ane Avo apramatta sAdhu ja gurUnizrAmAM hoya tyAre paNa pramAdathI thayelA karmano nAza kare che. strI Adi anukUla pariSadamAM paNa samyagraSTi hovAthI akArya nahIM karato, ciMtanapUrvaka vrata pAlanamAM nizcala rahe che. temaja AhAranA niyamana-kAyotsarga Adi vaDe viSayaIcchAthI virame che. ll40nA athAvyaktasyaikacaryAyAmapAyAdAcAryasevitvasyAvazyakatayA''cAryAntevAsinoH svarUpamAha nirvicikitsaH zraddhAluhUMdakalpamAcAryamanugacchet // 41 // nirvicikitsa iti, hRdakalpamiti, hRdo hi caturvidhaH, tatra prathamaH parigalatparyAgalatsrotAH, yathA sItAsItodApravAhahradaH, aparaH parigaladaparyAgalatsrotA yathA padmahradaH, itarazca Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 219 na parigalatsrotAH paryAgalatsrotAzca, yathA lavaNodadhiH, anyastu na parigalatsrotA na vA paryAgalatsrotAH, yathA manuSyalokAdahissamudraH evamAcAryo'pi zrutamadhikRtya prathamabhaGgapatitaH zrutasya dAnAdgrahaNAcca, sAmparAyikakarmApekSayA dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAt, kAyotsargAdinA kSapaNopapattezca / AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyA apratizrAvitatvAt / kumArgaM prati caturthabhaGgaH patitaH, kumArgasya pravezanirgamAbhAvAt / ekAcAryamaGgIkRtyaitadbhaGgayojanA bodhyA / dharmibhedAGgIkAreNa tu sthavirakalpikAcAryAH prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgaHpatitastIrthakRt tRtIyabhaGgasthastu yathAsandikaH, tasya ca kvacidarthAparisamAptAvAcAryAdenirNayArthaM gamanAt, pratyekabuddhAstUbhayAbhAvAccaturthabhaGgasthAH, atra prathamabhaGgapatito grAhyaH, evaMvidhaM paJcavidhAcArasamanvitamaSTavidhAcAryasampadupetaM hradakalpaM nirmalajJAnaparipUrNaM prANigaNAnAM svataH paratazca rakSakamAcAryamanusaret, kathambhUto vineya ityatrAha nirvicikitsa iti, yuktyupapanne'pyarthe mohodayAnmativibhramo vicikitsA, yathA kRSIvalakriyA saphalA niSphalA ca dRSTA tathaiva mahAnayaM tapaHklezaH saphalo niSphalo veti saMzayo mithyAtvAMzAnuvedhAjjJeyagahanatvAcca bhavati, viditasaMsArasvabhAvAnAM parityaktasamastasaGgAnAM sAdhUnAM viSaye'snAnAdiprayuktA nindA'pi vicikitsA, cittavikSepahetutvAt, evamAdivicikitsA yasya bhavennAsAvAcAryairucyamAnAM bodhi samyaktvAkhyAM labhate, tasmAdvicikitsArahitaH syAt, tadrahito gRhastho yatirvA''cAryoktaM samyaktvamavadhArayati, ajJAnodayAda pratipadyamAno'pi niviNNa evaM bhAvayati, nAhaM bhavyo na me saMyatabhAvo'sti, vyaktArthasyApyAcAryokteranavagamAditi, taccAcAryassamAdhatte ayi sAdho mA viSAdaM kArSIH, bhavya eva bhavAn, bhavyatvAvinAbhAvigranthibhedaprayuktasamyaktvasya tvayA'bhyupagamAt, abhavyasya bhavyatvAbhavyatvazaGkAyA asambhavAt, dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasAttaprayuktaviratipariNateH prAptatvAcca, kathyamAnapadArthAnavagatistu tajjJAnAvaraNIyakarmaprayuktA, tasmAttatra zraddhAnalakSaNasamyaktvamavalambasveti / svaparasamayavedyAcA bhAve sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSUbhayasiddhadRSTAntasamyagghetvabhAve jJAnAvaraNIyasadbhAvena samyagjJAnAbhAve'pi 'tadeva satyaM niHzaGka yajjinaiH pravedita' miti vicikitsAvirahitaH zraddhAnaM vidadhyAdata uktaM nirvicikitsaH zraddhAluriti, tatra kasyacitpravrajyAvasare tadeva satyamiti yathopadezaM pravarttamAnasyAnantaramapi pravardhamAnakaNDakasya zaGkAdirAhityaM bhavati, kasyacittu pUrvaM zraddhAnusAritve'pi pravrajyApratipattyanantaramAnvIkSikyAdyadhyayanata ekanayAvalambanato'nantadharmAtmake bhagavadukte padArthajAte Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sUtrArthamuktAvaliH yadyayaM nityaH kathamasAvanityo'nityazcetkathaM nityaH, apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvanityatvasya pratikSaNavizarArutAlakSaNAnityatvena parasparaparihArasthitilakSaNavirodhAdityAdirUpo'samyagbhAvo mithyAtvAMzodayAtsamunmiSati, sa ca naivaM vicintayati sarvaM vastvanantadharmAtmakam, sarvanayasamUhAtmakaJca bhagavaddarzanamatigahanamalpadhiyAM zraddhAgamyameva, na tu hetugamyam, ekanayAbhiprAyeNaiva heto pravRttestasyaikadharmasAdhakatvAt, sarvadharmaprasAdhakasya ca hetorasambhavAditi / tasmAdevaMvidhAM zaGkAM vidhUya jinopadezaM zraddadhAnaH sadA''cAryamArgamanugacchediti // 41 // have avyakta ane ekAkI vihAramAM nukasAna che. tethI AcArya AdinI sevAmAM (nizrAmAM) rahevuM Avazyaka hovAthI AcArya ane ziSyanA svarUpane kahe che. sUtrArtha :- durgaMchA rahita evo muni zraddhApUrvaka hRda (sarovara athavA pANIno srota) samAna AcArya bhagavaMtanI nizrAmAM rahevuM joIe. bhAvArtha : :- hRda kalpanuM savistara varNana kare che. hRda (sarovara athavA pANIno srota) te cAra prakAre che. (1) je hrada pANI Ape paNa che ane pote pANI grahaNa paNa kare che. tevA pANInA srota. dA.ta. sItA-sItodA vi. nadInA pravAharUpa hRda, (2) pote pANI Ape paNa navuM pANI bIjA pAsethI (dvArA) grahaNa karatA nathI, tevA padmadraha Adi pANInA srotarUpa hRda (3) pote pANI ApatA nathI paNa grahaNa kare che, jemake, lavaNasamudra vi. pANInA srota (hRda). (4) pote pANI ApatA paNa nathI. ane letA paNa nathI. te jemake manuSyalokanI bahAra rahelA samudra vi. che. tevI ja rIte AcAryamAM paNa zrutane adhikRta karanAra AcArya bha. pahelA bhaMgamAM, zrutanuM grahaNa ane dAna baMne kare che. mATe sAmparAyika karmanI apekSAthI (dasamA guNasthAnakavartI) muni te bIjA bhaMgamAM, kAraNa ke temane kaSAyano udaya nathI tethI navuM zruta bhaNatA (grahaNa) nathI karatA paNa Ape che kharA. kAyotsarga Adi vaDe karma kSayanI upapatti hovAthI AlocanA karanAra muni trIjA bhAMge che. kAraNa ke temAM zrutanuM dAna ghaTatuM nathI. mAtra prAyazcittarUpa hovAthI (grahaNa hovAthI) kumArgamAM rahela A.bha. cothA bhAMge che. kAraNa ke kumArganA pravezathI bahAra nIkaLavAno abhAva che tethI zrutanuM dAna ke grahaNa zakya nathI mATe. eka AcArya bhagavaMtane AzrayIne A bhaMgaracanA samajAvI. (have sarve A.bha.ne AzrayIne) dharmArUpa bheda laIe to sthavirakalpI A.bha. prathama bhAMge che. tIrthaMkaro bIjA bhAMge che. yathAsaMdika A.bha. trIjA bhAMge che. kAraNa ke yathAsaMdikane kadAca saMdeha thAya to arthanA nirNaya mATe A.bha. pAse jAya che. pratyekabuddha A.bha.ne dAna ane grahaNa baMneno abhAva hovAthI cothA bhAMge che. ahIM pahelA bhAMgAmAM rahela A.bha.grahaNa karavA. A rIte pAMca prakAranA AcArathI yukta, ATha prakAranI saMpadAthI yukta, hRda tulya nirmala jJAnathI paripUrNa, pote ane bIjA dvArA prANIonI rakSA karanArA A.bha. pAse rahevuM joIe. kevA prakArano ziSya Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 221 te ahIM kahe che. yuktithI yukta (yukti saMgata) arthamAM paNa mohanA udayathI mativibhrama (saMzaya) thAya te vicikitsA kahevAya. jema kheDUtanI kriyA saphaLa paNa thAya ane kyAreka niSphaLa paNa jAya. te ja rIte atyaMta muzkelIthI karelo A tapa saphaLa thaze ke niSphaLa jaze AvI zaMkA mithyAtvanA kAraNe ane zeya (jANavA yogya) padArthanI gahanatAthI thAya che. jemaNe samasta saMsAranuM svarUpa jANyuM che evA sarva saMgathI rahita sAdhunI snAnAdi nahIM karavAnA kAraNe (cittamAM vikSeparUpa) nindA te paNa vicikitsA kahevAya che. AvI vicikitsAthI yukta muni AcArya vaDe jaNAvAtA samyaktvarUpa bodhine prApta nathI karI zakatA. AthI ja munie vicikitsA rahita thavuM joIe. tenAthI (vicikitsAthI) rahita gRhastha ke yati AcArya vaDe kahevAyelA samyakatvane svIkAre che. pU. AcArya bhagavaMte jaNAvelA spaSTa arthane nahIM jANato, nahIM samajato athavA to ajJAnanA udayathI svIkAra nahIM karato evo duHkhI muni A pramANe vicAre ke huM bhavya chuM ke nahIM ? mane saMyatabhAva nathI, tyAre AcArya bha. tene samAdhAna Ape che. ke are..! sAdhu tuM kheda na kara, tuM bhavya ja che. bhavyatvanI sAthe ja rahetAM granthibheda thayelA samyatvano tame svIkAra karyo che. abhavya jIvane to huM bhavya chuM ke abhavya ? AvI zaMkAno asaMbhava che ane bAra kaSAya (4 anaMtAnubaMdhI, 4 apratyAkhyAnIya, 4 pratyAkhyAnIya ema bAra kaSAya)nA kSayopazama AdimAMthI koIpaNa ekanA joDANathI viratinA pariNAmanI prApti hovAthI. koIpaNa padArtha samajamAM na AvavuM te jJAnAvaraNIya karmanA kAraNe thAya che. tethI te padArthamAM zraddhAnA lakSaNa rUpa (zraddhA rAkhavArUpa) samyaktvano tame svIkAra karo... sva-para zAstrane jANanAra AcAryanA abhAvamAM sUkSma ane atIndriya padArthane sva-para zAstra mujaba siddha karavAnA baMne taraphanA dRSTAMtano abhAva hoya athavA to potAnA jJAnAvaraNIya karmano sadUbhAva hoya tyAre paNa samyajJAna thatuM nathI. chatAM paNa "phleva satya ni:zavaM bdhinai: pratiniti' - teja padArtha zaMkA vinAno temaja satya che. je jInezvara bhagavaMtoe prarUpelo che. A pramANe vicikitsA rahita muni zraddhAne prApta kare che. tethI ja mULa sUtramAM kahyuM che ke vivitsa: zraddhAnupati - keTalAka jIvone dIkSA letI vakhate te ja satya che - ItyAdi upadeza mujaba vadhatA pariNAma vaDe zaMkAdithI rahitapaNuM thAya che. keTalAka jIvone zraddhA hoya to paNa dIkSA lIdhA pachI AnvIkSikI AdinA bhaNavAthI eka nayane Azraya karavAthI paramAtmAe batAvela anaMta dharmAtmaka vastumAM jo eka padArtha nitya hoya to te ja anitya kevI rIte hoI zake ane jo eka padArtha anitya hoya to te padArtha nitya kevI rIte hoI zake? kAraNa ke jenI utpatti paNa nathI ane jeno kyAreya vinAza nathI (asthira) Avo nityano svabhAva che. jyAre anityanuM lakSaNa "pratikSaNa nAza pAmanAruM" AvuM che. A rIte paraspara virodhI nityatva ane aniyatva eka ja padArthamAM kaI rIte ghaTI zake ? Avo samyagupaNAno bhAva. mithyAtvanA AMzika udayathI utpanna thAya che. paraMtu, te sarva vastu anaMta Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sUtrArthamuktAvaliH dharmAtmaka che AvuM vicArato nathI. temaja sarvanayathI yukta paramAtmAnuM darzana atigahana che. alpa buddhivALAne te zraddhA gamya che. paraMtu, hetugamya nathI. kAraNa ke hetu ekAda dharmane ja sAdhI zake che. tethI hetu eka nayaAzrita hoya che. sarvadharmasAdhaka hetuno saMbhava ja nathI. tethI AvI zaMkA choDIne jinopadeza 52 zraddhA rAkhIne haMmezA AcAryanA mArganuM anusaraNa karavuM bhekhe. // 41 // atha tathAvidhA''cAryasaMsevanAt kumArgaparityAgo rAgadveSAbhAvazcAvazyambhAvItyAhatadyukto'nabhibhUto vivekI nirAstravo'karmA bhavati // 42 // tadyukta iti, durgatiprAptihetusAvadyasvamanISikAparikalpitAnuSThAnavikalaH sarvakAryeSu tadyuktaH- AcAryAnumatyanuvarttanazIlo'nukUlapratikUlopasargaiH paratIrthikairvA'nabhibhUto'ta eva vivekI sarvajJopadeza eva prANibhRtAmiha loke paramasukhasAdhanasamarthatvAtsArabhUto nAnyaH kazcinmAtApitRkalatramitraputrAdiH, tasya durgatisAdhanatvenAsAratvAt, na vA paratIrthikopadezAH sArabhUtAH, parasparaviruddhapravAdatvena mithyAtvamUlatvAt, na hi tanubhuvanAdikamIzvarakRtamiti vaizeSikapravAdo yuktiyuktaH athrendradhanurAdInAM visrasApariNAmajanitAnAM tadvyatirekIzvarakAraNakalpanAyAmatiprasaGgAt, ghaTAdInAM dRSTakAraNavyApArApAditajanmanAmadRSTavyApArezvarakalpane rAsabhAderapi kAraNatvaM syAditi, tathA prakRti: karoti puruSo'kartopabhuGkta iti sAMkhyapravAdo'pi yuktizUnyaH, acetanAyAH prakRterAtmopakArAya kriyApravRttyasambhavAt nityAyAH pravRttyasambhavAcca, puruSasyApyakartRtve saMsAra udvego mokSa utsAho bhoktRtA ca na syAditi, sarvaM kSaNikaM sattvAditi bauddhavAdo'pi na yuktaH, niranvayavinAzitAyAM hetuphalabhAvAnupapatteH, santAnivyatirekeNa santAnasyAbhAvAdekasantAnAntarbhAveNa tadupapattiriti kalpanAyA apyasambhavAditi / bArhaspatyavAdastu bhUtamAtrAbhyupagamenAtmapuNyapApaparalokAdInAmabhAvAdatyantagarhya evetyevaM sArAsAravivekI svasya vA tathAvidhavivecanAzaktyabhAva AcAryAdyupadezAdyathAvasthitavastuvivekyaNimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapi paratIrthikAnindrajAlakalpAnavadhArayan laghukarmA'NumAtramapyanullaMghitatIrthakarAdyupadezo nirAsrava:- AsravadvAranirodhaM vidadhAnaH sadA karmaripUnmUlane parAkrameta, yenAkarmA bhavati, ghAtikarmarahito bhavati, tadabhAvAcca kevalajJAnI kevaladarzanI ca bhavati, sa eva saMsArArNavapAravarttI viditavedyazceti // 42 // have tevA prakAranA AcAryanI sevAthI kumArgano tyAga ane rAga-dveSano abhAva nizce thAya che te kahe che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 223 sUtrArtha :- te AcArya bhagavaMtanI nizrAthI yukta (upasarga ke pariSahothI) parAbhUta nahIM thayelo, vivekI, Azrava rahita muni akarmA thAya che. bhAvArtha :- durgatinI prAptinuM kAraNarUpa potAnI matikalpanAyukta anuSThAna nahi karato sarvakAryomAM A.bha.nI nizrAmAM rahelo muni anukUla ke pratikUla upasargo vaDe ke paratIrthiko vaDe parAbhava pAmato nathI. mATe ja vivekayukta sarvajJa paramAtmAno upadeza ja prANIone AlokamAM paramasukhanA = mokSasukhanA sAdhanarUpa hovAthI A saMsAramAM) sArabhUta che. bIjuM nahIM; koI mAtA-pitA-patni-mitra-putra vi. durgatinA sAdhanabhUta hovAthI asAra che. paraspara virUddha bolanArA ane mithyAtva sahita evA paratIrthiko paNa sArabhUta nathI. kharekhara ! ApaNuM zarIra, Aloka (ghara vi.) Adi padArthonuM Izvare sarjana karyuM che. AvuM vaizeSiko mAne che te yukti saMgata nathI. kAraNa ke je meghadhanuSa che te vignasA pariNAmathI = svAbhAvika rIte ja bane che tevA aneka sthaLe IzvaranuM kartutva nathI mATe ativyApti doSa Ave che. ane ghaTAdimAM kulAlAdino vyApAra (prayatna) dekhAya ja che. tethI jo adaSTa evA IzvaranuM temAM kartutva mAnIe to rAsabhAdi paNa kAraNarUpa thavA joIe. AvI Apatti Ave che. te ja rIte prakRtikartA che. ane akartA evo purUSa teno bhoktA che. AvuM sAMkhyadarzananuM mAnavuM paNa yukti saMgata nathI. acetana (jaDa) evI prakRtine cetanavaMta AtmAnA upakAra mATe karavAnI koI saMbhAvanA nathI. ane nitya evI prakRtine koI pravRtti karavAno savAla ja nathI raheto. tethI akartA evA purUSane saMsAra, saMsArathI uga-utsAha-upabhoknatva, mokSa Adi saMgata nathI. | sarva vastu kSaNika che. AvuM bauddhonuM mAnavuM paNa yuktisaMgata nathI. koIpaNa vastu sarvathA nAza pAme to teno kAryakAraNabhAva saMgata nathI thato. paraMparAyukta vastuno abhAva mAnavAmAM paraMparAno abhAva thAya che tethI eka paraMparA temAM pAchaLa-pAchaLanI paraMparA aMtarbhata thAya che. tevI kalpanAno paNa saMbhava raheto nathI. bRhaspatino evo vAda pAMca bhUtamAtrathI ja jIva thAya che. teno nAza thatAM jIvanuM koI ja astitva rahetuM nathI. tethI AtmA puNya, pApa, paraloka Adino abhAva thaze. je atiniMdanIya che. A pramANe sAcA ane khoTAmAM vivekI evo muni potAnI sevA pramANe vyAkhyA karavAnI zaktino abhAva hoya to AcArya AdinA upadezathI yathAvasthita vastumAM vivekI aNimAdi ATha siddhinA aizvaryane athavA to paratIrthi vaDe karAyela IndrajAla vi.no paNa nahIM gaNakArato, laghukarmIjIva aNumAtra paNa jInezvaranA upadezanuM ullaMghana karato nathI. tethI ja AzravadvArane rokato, haMmezAM karmazatrune dUra karavAmAM udyamavaMta thAya che. tethI karma rahita thAya che. ghAtakarma rahita paNa thAya che. tenA abhAvathI kevalajJAnI ane kevaladarzI thAya che. tevo muni ja saMsArasAgarano pAragAmI bane che. e pramANe bhAvArtha che. I42 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sUtrArthamuktAvaliH tadevaM loke sArabhUtau saMyamamokSAvabhidhAya karmadhUnanopAyaM sarvajJapratipAditamAhasa karmagurUNAM vedanAH procyotthitAnAM karmadhUnanamAcaSTe // 43 // sa iti, yo hyakarmA viditanikhilavedyo bhavopagrAhikarmasadbhAvena manuSyabhAvavyavasthito'STavidhakarmadhUnanamAvedayati, na tu tathA yathA zAkyAnAM kuDyAdibhyo vaizeSikANAJcolUka bhAvenopadezaH / sa evetyanuktatvAdatIndriyajJAnino nikhilaprakArairvijJAtajIvAdipadArthAH zrutakevalino vA dharmamAcakSata ityapi sUcitam / kAnuddizyetyatroktamutthitAnAmiti, dharmAcaraNArthaM samutthitAnAmityarthaH, yadvA dravyato bhAvatazcotthitA bhavanti, dravyatazzarIreNa bhAvato jJAnAdibhiH, tatra samavasaraNasthAH striya ubhayathA utthitAH zRNvanti, puruSAstu dravyato bhAjyAH, bhAvotthitAnAntu dharmamAvedayati, uttiSThAsUnAJca devAnAM tirazcAJca, ye'pi kautukAdinA zRNvanti tebhyo'pyAcaSTe / kiM kRtvA, karmagurUNAM vedanAH procya, sAkSAdbhagavati sakalasaMzayApahartari dharmamAvedayati sati ye prabalamohanIyodayAt saMyamAdavasIdanti te karmaguravaH, laghukarmANastu tIrthakRduktaM dharmaM pratipadya tadanuSThAnAyodyante nApare, karmaguravo hi dharmAnuSThAnasamarthamanuSyAryakSetrasukulotpattisamyaktvAdyupalabhyApi mohodayAcchabdAdiviSayeSvAsaktA nikhiladuHkhaniketanamagAravAsaM zArIramAnasaduHkhasantaptA api rAjakRtopadravasahA api hutAzanadagdhasarvasvA api na parityajanti tatraivAvasthitAH prApte duHkhe hA tAta, hA mAtaH, hA daiva ityevaM karuNaM rudanto'pi duHkhavidhUnanadakSaM mokSasAdhanaM vA saMyamAnuSThAnaM na gRhNanti, tathA nAnAvyAdhyAdyupasRSTAH paratrApi narakAdiSu mahatIvedanA anubhavanti, gatayo hi nAraka tiryaDnarAmaralakSaNAzcatasraH, tatra narakagatau catasro yonilakSAH paJcaviMzatikulakoTilakSAH trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH, vedanAH paramAdhArmikaparasparodIritazrotracchedananetraniSkAsanahastapAdotpATanahRdayadahanAdyanukSaNadAruNaduHkhAnAM vAcAmagocarA nArakANAM bhavanti, tiryaggatau pRthivIkAyAdijantUnAM svaparazastraprayuktA mahatyaH zItoSNAdikA vedanA bhavanti / manuSyagatau vedanA IdRzA yathA "duHkhaM strIkukSimadhye prathamamihabhave garbhavAse narANAM, bAlatve cApi duHkhaM malalulitatanustrIpayaHpAnamizram / tAruNye cApi duHkhaM bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH re saMsAre manuSyA vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit / / bAlyAtprabhRti ca rogairdaSTo'bhibhavazca yAvadiha mRtyuH / zokaviyogAyogairdurgatadoSaizca naikavidhaiH // kSuttRDDimoSNAnilazItadAhadAridrayazokapriyaviprayogaiH / daurbhAgyamAnabhijAtyadAsyavairUpyarogAdibhirasvataMtraH // " ityAdi / devagatAvapi cyavanaviyogakrodheAdiprayuktA nAnAvidhA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 225 vedanA bhavanti / tadevaM caturgatipatitAH saMsAriNaH karmavipAkamanekavidhamanubhavanti tatsAvadyAnuSThAnAnAM mahAbhayaM vijJAya tadunmUlanAya yatno vidheyaH / ye tu dharmazravaNayogyAvasthA dharmakathAdikamAsAdya sadasadvivekaM jAnAnA adhItAcArAdizAstrAstadarthabhAvanayA parivRddhacaraNapariNAmAste munayo yathAkramaM zaikSakagItArthakSapakaparihAravizuddhikaikAkivihArijinakalpikA bhavanti / tasmAdviditavedyaH saMsAraparAGmukho mahApuruSamArgAnuyAyI nAnAvidhaM karuNAjanakaM mAtApitrAdisvajanavihitamAkrandanaM nizamyApi mahAduHkhAgAre gRhAvAse ratiM naiva vidadhyAt / na vA durlabhaM caraNaJcAvApya yaugapadyena krameNa vodIrNAn duHsoDhAn parISahAnanadhisahamAno bhogArthaM vA dharmopakaraNaparityAgena dezaviratyAdibhAvAvalambanaM kuryAt, bhogArthaM tyAge'pyantarAyodayAttatkSaNamevAntarmuhUrtAdinA kAlena vA zarIraviyogasambhavAt, tatazca punaranantenApi kAlena paJcendriyatvaprAptirdurlabhA bhavati, ato'zuddhapariNAmo bhUtvA dharmopakaraNasamanvito'nukUlapratikUlaparISahAnudIrNAn vijJAya bhAvanAbhAvitassamyaktitikSamANaH parivrajet, karma ca mUlottaraprakRtibhedena vijJAya tadbhUnanasamarthatapovizeSeNa kSapayet, tadapi karmadhUnanaM nopakaraNazarIradhUnanamantareNa bhavati, upakaraNaJca dharmopakaraNAtiriktaM grAhyam, dharmopakaraNabhUtavastrAderjIrNatAdisambhave tatsandhAnAdAvArtadhyAnarahito bhaviSyattAdhyavasAyI kadAcitparuSatRNazItoSNAdisparzaprAptAvapi dravyata upakaraNalAghavaM bhAvataH karmalAghavaM budhyamAnaH samyagadhisaheta, tadevamadhisahamAnaH karmakSapaNAyotthitaH saMsArakAraNarAgadveSakaSAyasantataH kSAntyAdinA kSayaM kRtvA samatAM bhAvayet, yathA jinakalpikaH kazcidekaM kalpaM dvau vA trIn bibharti, sthavirakalpiko vA mAsArdhamAsakSapakastathA vikRSTAvikRSTatapazcArI pratyahaM bhojI kUragaDuko vA, ete sarve'pi tIrthakRdvacanAnusArataH parasparAnindayA samatvadarzina iti, tadevaMvidho muniH sarvasaGgebhyo muktaH sarvasAvadyAnuSThAnebhyo virato'nukSaNaM vizuddhacaraNapariNAmitayA viSkaMbhitamohanIyodayatvAllaghukarmA pratikSaNamuttarottaraM saMyamasthAnakaNDakaM sandadhAno yathAkhyAtacAritrAbhimukho'ratyabhibhavAnAspadaH svasya parasya ca trAtA bhavati, yathA hi sAMyAtrikA udadheruttitIrSava AsandInaM siMhalAdirUpamavApyAzvasanti, tathA bhAvasandhAnAyotthitaM sAdhumavApyApare prANinaH samAzvasanti, yathA vA AdityAdayaH sthapuTAdyAvedanato heyopAdeyahAnopAdAnavatAM sahakAriNo bhavanti tathA jJAnasandhAnAyotthitaH parISahopasargAkSobhyatayA''sandInaH sAdhurviziSTopadezadAnato'pareSAmupakaroti / tathA ca bhagavadupadiSTaM dharma kutarkAdyapradhRSyaM prati bhAvasandhAnodyatAH saMyamArateH praNodakA mokSanediSThA bhogAnanavakAMkSantaH Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sUtrArthamuktAvaliH samyagutthitA bhavanti / ye ca tathA vijJAnAbhAvAnnAdyApi samyagutthitAste yAvadvivekino bhavanti tAvadAcAryAdibhistatparipAlanayA sadupadezadAnena parikarmitamatayo vidheyAH, yathAvidhyAcArAdikaM tAnadhyapayeccAritraJca grAhayet tatra kecit kSudrakAH ziSyA AcAryAdibhiH zrutajJAnaM labdhvA bahuzrutIbhUtAH prabalamohodayAdapanItasadupadezA utkaTamadatvAjjJAnAditrayopazamaM tyaktvA jJAnalavagarvitAH prasaGge mAdRza eva kazcicchabdArthanirNayAya samartho na sarva iti, AcAryo'pi buddhivikalaH kijAnAtIti ca svauddhatyamAviSkurvati, apare tu brahmacarye uSitvA AcArArthAnuSThAyino'pi tAmeva bhagavadAjJAM na bahumanyamAnAH sAtagauravabAhulyAccharIrabAkuzikatAmAlambante te gauravatrikAnyatamadoSAjjJAnAdike mokSamArge samyagavartamAnAH kAmairdagdhAH sadasadvivekabhraSTAH samyagdarzanavidhvaMsinaH svato vinaSTA aparAnapi zaGkAdyutpAdanena sanmArgAdbhazayanti, ete ca prAkRtapuruSANAmapi gA bhavanti, tasmAdetAn vijJAya maryAdAvasthito viSayasukhaniSpipAsaH karmavidAraNasahiSNurbhutvA sarvajJapraNItopadezAnusAreNa sarvakAlaM parikrAmayet, paNDito gauravatrikApratibaddho nirmamo niSkiJcano nirAza ekAkivihAritayA sAdhuviharaNayogyeSvardhaSaDvizatidezeSu viharan tiryaGnarAmaravihitabhayAdihAsyAdicatuSTayaprayuktAnukUlapratikUlAnyatarobhayopasargAnakSobhyo narakAdiduHkhabhAvanayA'vandhyakarmodayApAditaM punarapi mayaiva soDhavyamityAkalayya samyak titikSeta / prANigaNeSu dayAM kurvannaraktadviSTo yAvajjIvaM dravyAdibhedairAkSepaNyAdikathAvizeSaiH prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtribhojanavirativizeSairvA yathAyogyaM vibhajya dharmamutthiteSu-caturyAmotthiteSu-pArzvanAthaziSyeSu svaziSyeSu sadotthiteSu vA'nutthiteSu zrAvakAdiSu dharmaM zrotumichatsu paryupAsti kurvatsu vA yathA''tmano bAdhA na bhavettathA pravadet / evaM maraNakAle samupasthite saMsArasya karmaNa utthitabhArasya vA paryantagAmI muniranudvigno dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya girigahvanarAdisthaNDilapAdapopagamaneGgintamaraNabhaktaparijJAnyatarAvasthopagatazarIrasya jIvena sArdhaM yAvadbhedo bhavati tAvadAkAMkSet samatAm / itthameva karmadhUnanaM bhgvaanupdidesheti|| 43 / / A rIte lokamAM sArarUpa saMyama ane mokSanuM pratipAdana karyA pachI sarvajJa prabhue batAvela karmane dUra karavAno upAya jaNAve che. sUtrArtha -te bhArekarmInI vedanAne jaNAvIne usthita (jAgRta) muni mATe karmadhUnana jaNAve che. bhAvArtha - je akarmA thayelA (kevalajJAnI) che temaNe badhI ja vedanAne jANI che. tevA jInezvara jemanAM bhavopagrAhI karma arthAt aghAtI karma bAkI che. tevA manuSyabhavamAM rahelA paramAtmA ATha prakAranA karmane dUra karavAnuM kahe che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 227 sa Ava e pramANe sUtramAM prava kAra (jakAra) nathI jaNAvyo paraMtu te nirdeza karyo che tethI atIndriyajJAnI kevalI athavA sarvaprakAre jANyA che jIvAdi padArtha jemaNe evA zrutakevalI paNa dharmane kahe e pramANe jaNAvyuM che. kone uddezIne dharma kaheze? AnA javAbamAM sUtramAM jaNAvyuM che ke 'sthitAnAM' eTale ke dharmanA AcaraNa mATe uThelA (jAgRta thayelA) evA jIvo mATe A karmadhUnana jaNAve che. usthita be prakAre hoya che. (1) dravyathI (2) bhAvathI. zarIrathI usthita (jAgRta) te dravya utthita, jJAnAdithI utthita (jAgRta) te bhAva usthita, temAM samavasaraNamAM rahelI strIo UbhA UbhA bhagavAnanI vANI sAMbhaLe che tethI dravyathI (zarIrathI) ane bhAvathI (jJAnAdithI) ema banne rIte utthita thaIne sAMbhaLe che (karmadhUnananuM svarUpa) purUSo dravya-bhAvathI usthita thaIne sAMbhaLe che. bhAvathI usthitane dharma jaNAvAya che. UbhA thayelA che prANo jenA evA devo ane tiryaMco ane jeo vaLI kautuka Adi vaDe sAMbhaLe che teone paNa (karmadhUnananuM svarUpa) kahe che. zuM karIne, karmanA bhArepaNAnI vedanA kahIne kahe che. sakala saMzaya dUra karanAra, sAkSAt bhagavAna jayAre dharmane jaNAve che tyAre paNa je prabala mohanIyanA udayathI je jIva saMyamathI sadAya che (dUra rahe che) te jIvo bhArekarmA jANavA... laghukarmI jIvo to tIrthaMkara paramAtmAe jaNAvela dharmane svIkArIne tenA anuSThAnamAM AcaraNa mATe udyama kare che. bIjA jIvo nahIM. karmathI bhAre jIvo. kharekhara ! dharma anuSThAna mATe yogya manuSyajanma, AryakSetra, sukulamAM janma, samyakatva Adi sarva paNa meLavyA chatAM mohanA udayathI zabdAdi viSayomAM Asakta samasta duHkhanA sthAnarUpa saMsAravAsane zArIrika-mAnasika pIDA hoya, rAjAe karelA upadrava sahana karatA hoya, agnimAM jemanuM sarvasva baLI gayuM hoya. chatAM paNa te saMsAravAsane) choDatA nathI. tyAM ja rahelA jayAre duHkha paDe tyAre te pitA ! he mAtA ! he deva ! AvI rIte karUNa rUdana karavA chatAM paNa duHkha dUra karavAmAM kuzaLa, mokSanA sAdhanarUpa, saMyama anuSThAnane grahaNa karatA nathI. tevI ja rIte AlokamAM vividha prakAranA vyAdhithI yukta thAya che. paralokamAM paNa narakAdimAM moTI (ghaNI) vedanA anubhave che. naraka-tiryaMca, manuSya ane deva evA lakSaNavALI cAra gatio che. tyAM narakamAM cAra lAkha yoni, paccIza lAkha kulakoTI, tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti (AyuSya) che. paramAdhAmIkRta tathA ekabIjA dvArA thatI (paraspara) thatI kAna chedavA, AMkhanA DoLA bahAra kADhI nAkhavA, hAtha-paga bhAMgavA, hRdaya bALavuM vi. pratikSaNe bhayaMkara duHkhovALA nArakInA jIvone zabdathI na kahI zakAya tevI vedanA hoya che. tiryaMcagatimAM pRthvIkAya Adi prANIone sva-para zastra dvArA thayelI zIta-uSNa Adi ghaNI ja vedanA hoya che...! manuSyagatimAM vedanA AvA prakAranI che. huvaMtrIfkSamaLe, valpamastikizvit !" A manuSya janmamAM strInI kukSine viSe garbhamAM rahevuM te ja prathama duHkha che. bacapanamAM paNa mala AdithI kharaDAyeluM zarIra ane strInuM stanapAna karavuM te duHkha che. tarUNa avasthAmAM paNa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sUtrArthamuktAvaliH priyajananA viraha AdinuM duHkha che. vRddhatva, te paNa asAra che. AthI karIne he mAnavo javAba Apo ke saMsAramAM thoDuMka paNa sukha che ? arthAt nathI ja. (vaLI anya zloka dvArA manuSya janmanI asAratA jaNAve che.) ''vAtyApravRtti 7 rovaizna vaiviSe: 5 suvRddhioLA romAnimisvataMtraH / '' bacapanathI ja rogI hoya athavA to bacapanamAM ja mRtyu AvI jAya tyAM sudhI roga vadhI jAya. athavA to zoka-viyoga, duHkhe karIne jANI zakAya. evA aneka prakAranAM doSa vaDe duHkhI hoya, athavA bhUkha, tarasa, garamI, havA (vadhAre paDatI) ThaMDI, dAha roga, daridratA, zoka, priyajana viyoga, daurbhAgya, mUrkhapaNuM, adhama evuM nokarapaNuM, virUpatA, rogAdi vaDe asvataMtra che. (manuSya parataMtra che.) devagatimAM paNa cyavananI, viyoganI, krodha, IrSyA Adi dvArA vividha prakAranI vedanA thAya che. A rIte cAre gatimAM rahelA saMsArI jIvo karmanA phalasvarUpe aneka prakAranA du:kha anubhave che. tethI mahAbhayakArI sAvadya anuSThAnone jANIne, tene dUra karavA yatna karavo joIe. dharmazravaNane yogya ane dharmakathAne sAMbhaLIne sAcA-khoTAnA vivekane jANatAM je munioAcAra Adi zAstrane bhaNelA ane tenA arthanI bhAvanA vaDe vadhatA evA cAritranA pariNAmavALA te munio anukrame zaikSaka, gItArtha, kSapaka, parihAravizuddhi, ekAkIvihArI, jinakalpI thAya che. jANavA yogya (saMsAra svarUpa)ne jANyo che evo, saMsArathI parAmukha, mahApurUSanA mArgano anuyAyI, vividha prakAranA karUNAjanaka mAta-pitAdi svajananA karelA AkraMdane sAMbhaLIne paNa mahAduHkhanA sthAnarUpa gharavAsamAM AnaMda na ja karavo joIe. (mAnavo joIe) athavA to durlabha evuM cAritra meLavIne paNa ekI sAthe ke anukrame AvelA duHsaha pariSahane sahana na thAya tyAre bhogasukha mATe athavA dharmanA tyAgapUrvaka dezavirati Adi bhAvanuM AlaMbana karavuM joIe. (sarvavirati na choDavI joIe.) bhoga mATe saMyama choDe ane aMtarAyanA udayathI bhoga na bhogavavA male, kAM to aMtamuhUrtamAM ja AyuSya pUrNa thAya. to zarIrano ja viyoga thavAno saMbhava hovAthI ane tyAra pachI anaMtakAle paNa paMcendriyanI prApti durlabha ja thAya che. AthI ja azuddha pariNAma kadAca thAya to paNa dharmopakaraNathI yukta rahIne AvelA anukULa ke pratikULa upasargane jANIne, sArI bhAvanAthI bhAvita thaIne sArI rIte sahana karatAM pravrajyAnuM pAlana karavuM joIe. mUla ane uttara prakRtinA bhedathI karmane jANIne tene dUra karavA mATe yogya evA vizeSa tapa vaDe karma khapAve ! te karmadhUnananuM svarUpa ati sUkSmatAthI jaNAve che. upakaraNa ane zarIranA dhUnana tyAga vinA karmadhUnana zakya nathI. upakaraNa dhUnanamAM dharmopaka2Na sivAyanA bAhya upakaraNa grahaNa karavA dharma upakaraNarUpa vasra AdinA jIrNa thavA AdinA saMbhavamAM tene sAMdhavuM che Adi ArtadhyAnathI rahita thAya. kyAreka barachaTa ghAsa, zItoSNa Adi sparzanI prAptimAM paNa dravyathI upakaraNa lAghava ane bhAvathI karma lAghavane samajatA pariSahAdi sArI rIte sahana kare. (dravyathI sahAyaka bIjA upakaraNa rahita te dravyalAghava, mArA = Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 229 karma ochA thAya che tevuM mAnavuM, te bhAvathI karma lAiva) tene ja sahana karatAM karmakSaya mATe jAgRta thayela muni saMsAranA kAraNabhUta rAga-dveSa-kaSAyanI paraMparAne kSAnti Adi vaDe kSaya karIne samatA rAkhe. jema jinakalpI koIka sAdhu eka, be athavA traNa kalpane dhAraNa kare. ane vikalpI muni mAsakSamaNa, pAsakSamaNa athavA vigaI sahita ke vigaI rahita tapa kare athavA to kuragaDu muninI jema dararoja AhAra paNa kare. tIrthaMkaranI AjJA anusAra A sarve paNa paraspara niMdA nahIM karatA ane samadarzI hoya che. AvA muni sarvasaMgathI ane sarva sAvagha anuSThAnathI aTakelA, pratikSaNa vizuddha cAritranAM pariNAmathI, mohanIya karmano udaya aTakAvavAthI, laghukarmIka thayelA pratikSaNe uttarottara caDatAM saMyamasthAna kaMDakane prApta karatAM atyaMta parAbhava rahita thaI yathAkhyAtacAritranI prAptine sanmukha thayelo potAno ane parano (bIjAno) rakSaka thAya che, jemAM samudrathI pAra utaravAnI IcchAvALA nAviko nAvane siMhalAdi dvIpane prApta karIne AzvAsana pAme che. tevI rIte bhAva santhAna mATe usthita sAdhune meLavIne bIjA prANIo AzvAsana pAme che. jema sUrya vi. ghaTAdine jaNAvavAthI heya, upAdeya, hAna, upAdAna mATe pravRtta jIvone sUrya sahakArI-sahAyaka thAya che. tema jJAna-sandhAna mATe usthita pariSaha AdithI akSobhita bhAva samAna sAdhu viziSTa upadezanA dAnathI bIjAne paNa upakAra kare che. temaja kutarka Adi vaDe nahIM jItAyelA evA bhagavaMte upadezelA dharmanI tarapha bhAvasandhAnamAM tatpara, saMyamamAM arati dUra karanArA, mokSanI najIka rahelA, bhogonI IcchA vinAnA munio samyam usthita (jAgRta) kahevAya che. ane vaLI je viziSTa jJAnanA abhAve Aja sudhI samyagU usthita nathI. paNa vivekI che tevA munione AcArya Adi vaDe tenA paripAlana mATe sadupadezanA dAna dvArA zAstrayukta buddhi karAya. vidhipUrvaka AcArAMga Adine bhaNAvavuM ane cAritra grahaNa karAvavuM joIe. temAM keTalAka tuccha ziSyo AcArya Adi vaDe zrutajJAna pAmIne bahuzruta thayelA prabaLa mohanA udayathI sadupadezane nahIM gaNakAratA, atyaMta abhimAnI thavAthI jJAnAdi traNanA upazamane choDIne jJAnanA aMzamAtrathI abhimAnI thayelA avasare mArA jevo koI zabda arthanA nirNaya mATe sarva samartha nathI ja e pramANe buddhirahita, abhimAnI AcArya paNa zuM jANe che? vi. dvArA potAnI uddhatAI pragaTa kare che. bIjA keTalAka munio brahmacaryamAM rahelA, AcAranA arthane karatA chatAM paNa paramAtmAnI AjJAne bahu nahIM mAnatA. zAtAgauravanI bAhulatAthI zarIranI bAkuzikatA (sukhazIlatA)nuM AlaMbana kare che. traNa gAravamAMthI ekAda gAravanA doSathI tevA muni jJAnAdi mokSamArgamAM sArI rIte rahetA nathI. kAma vaDe baLAyelA, sAcA-khoTAnA vivekathI bhraSTa kare che. AvA jIvo sAmAnya mANasone paNa niMdA karavA lAyaka thAya che. tethI A sarva jANIne maryAdAmAM rahIne viSaya sukhanI tRSNA rahita, karma dUra karavAmAM sahanazIla thaIne sarvajJa bhagavaMte kahelA upadeza mujaba sarvakALe parAkramayukta rahevuM joIe. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH traNa gauravamAM apratibaddha, nirmama, niSkiMcana, nirAza evo te paMDita sAdhune vicaravAlAyaka sADA paccIza dezamAM ekAkIpaNe vicaratA tiryaMca-manuSya-devAdithI karAyela, bhaya vi., hAsya vi. cArathI thayela, anukUla ke pratikUla bemAMthI eka athavA baMne prakAranA upasargathI calAyamAna nahIM thato. 230 meM bAMdhelA nakkI (nikAcita) karmathI AvatuM duHkha ahIMyA nahIM bhogavuM to narakAdimAM pharIthI paNa bhogavavuM ja paDaze vi. vicAraNApUrvaka sArI rIte sahana kare. rAga-dveSa rahita thaI, prANIone viSe dayA dhAraNa karato te muni yAvajjIva dravyAdi bheda vaDe ane AkSepaNI Adi kathA vizeSathI prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, rAtribhojana AdithI aTakavArUpa yathAyogya dharma cAra mahAvratayukta pArzvanAthanA ziSyane, potAnA ziSyane haMmezAM utthitane athavA nahi utthita evA zrAvakAdimAM dharma sAMbhaLavAnI IcchAvALA hoya to athavA to potAnI sevA karatA hoya athavA sevA na paNa karatA hoya to paNa jema potAne saMyama AdimAM bAdhA na pahoMce te rIte svanuM saMbhALIne upadeza Ape. A rIte yAvajjIva karyA bAda maraNa samaya Ave tyAre, saMsAranA athavA karmanA bhArathI, cheDe pahoMcela muni udvignatA, rahita thaI bAra varSanI saMlekhanApUrvaka AtmAne saMlekhIne parvatanI guphA vi.nI zuddhabhUmimAM pAdapopagamana, Idgita maraNa, bhaktaparizA AdimAMthI koIpaNa eka anazana dvArA zarIranI sAthethI jIva jyAM sudhI judo na paDe tyAM sudhI samatAnI IcchA rAkhe - A rIte karmadhUnanane bhagavAna upadeze che e pramANe bhAvArtha che. ||4gA tadevaM karmadhUnanamabhidhAya tatsaphalatAsaspAdakamantakAle'pi samyaGniryANamabhidhAtukAmaH kuzIlAnAM prAvAdukazatAnAM saGgaM darzanavizuddhayai vihAyAdhAkarmAdezca parityAgaM kuryAdityAha prAvAdukayogamujjhitvA sadoSamAhArAdi nAdadyAt // 44 // prAvAduketi, prakRSTo vAdo yeSAnte prAvAdukAH zAkyAdaya:, teSAM yogaH sambandhastam, azanapAnakhAdimasvAdimavastrapAtrAdipradAnAdAnAdibhisteSAM yogaM samyagvijahyAt, te hi sAvadyArambhArthino vihArArAmataDAgakUpakaraNauddezikabhojanAdibhirdharmaM vadantaH karaNaiH prANisamArambhiNo'nyadIyamadattaM dravyaM tadvipAkamavigaNayyAdadAnAH kecitparalokamapavadantaH, kecillokaM navakhaNDapRthivIlakSaNaM saptadvIpAtmakaM vA prakAzayantaH, anye utpAdavinAzayorAvirbhAvatirobhAvAtmakatayA lokasya nityatAM saritsamudrAdernizcalatAmAviSkurvantaH, itare ca lokasya sAdisaparyavasitatvamIzvarakartRkatvaJcAbhidadhAnAH pare yAdRcchikatvamanye bhUtavikArajatvamapare cAvyaktaprabhavatvaM lokasya jalpantaH svato naSTA anyAnapi vinAzayanti, ete Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 231 hyekAntagrahagrasitA na svAbhimataM sAdhayituM pArayanti, astitvasya nAstitvasya vA sAdhakasyaikAntikamate'sambhavAt, yadi hyekAntenaiva loko'sti tadyastinA saha niyatasAmAnAdhikaraNyAdyadasti tallokaH syAt, tathA ca tatpratipakSo'pyaloko'stItyato loka evAlokaH syAt, vyApyasadbhAve vyApakasadbhAvasyAvazyambhAvitvAttatazcAlokAbhAvaprasaGgena tatpratipakSasya lokasyApi sutarAmabhAvaH syAt / lokatvasyAstitvavyApakatve ca ghaTapaTAderapi lokatvaM syAt, vyApyasya vyApakasadbhAvanAntarIyakatvAt / evaM nAsti loka iti bruvan bhavAn kimasti nAsti veti paryanuyukto yadyastIti pakSamaGgIkaroti tahi sa ca yadi lokAntargatastahi nAsti loka iti naiva vaktuM zakyeta yadi tu bahirbhUtastahi kharaviSANavadasadbhUtatvAt kasyottaraM dAtavyaM bhavedityevamekAntavAdAH sarve svayamabhyUhya nirAkAryAH, nirAkRtAzca madIyatattvanyAyavibhAkarasammatitattvasopAnayorvizadatayA / evaJca vastUnAM svaparadravyakSetrakAlabhAvataH sadasadAtmakatve bhagavadukte'bhyupagamyamAne na kazciddoSasaMsargaH samunmiSati / itthameva ca dharmaH svAkhyAto bhavati, na tvekAntavAdinAM dharmaH svAkhyAtaH, te hi na samanojJAH, jIvAjIvatattvaparijJAnapUrvakAnuSThAnavatAmeva samanojJatvAt, na hi vanavAsAdinA taissaMmatena kazciddharmaH, araNyagrAmAdInAM dharme'nimittatvAt, kintu tattvaM parijJAya vratavizeSANAmanuSThAnAdeva, tadevaM prAvAdukasaMsargaM tyaktvA vizuddhasamyaktvaH sarvasAvadyAkaraNAya kRtapratijJo bhikSubhikSAyAyaparakAraNAya vA viharet, tathAvidhaM grAmAderbahirvA yatra kutracidvasantaM viharantaM vA yatimupagamya kazcidgRhapatiH sAdhvAcArAnabhijJa eSu saMparityaktanikhilArambheSu nikSiptamakSayamato'hametebhyo dAsyAmItyabhisandhAya bhoH zramaNa ahaM saMsArArNavaM samuttitIrghaH, yuSmannimittamazanapAnAdikaM bhUtopamardanakrayaNAdinA sagRhItaM svagRhAdAhRtya tubhyaM dadAmi, gRhAdikamapi yuSmadarthaM racayAmi saMskaromi vetyevaM yadi nimaMtrayettadA sUtrArthavizAradaH sAdhurmadarthaM prANyupamardAdinA vihitaM na me kalpate, evambhUtAnuSThAnAdviratatvAdato bhavadIyamevambhUtaM vacanaM nAdriya iti nirAkuryAt, tathA pracchannadoSamAhArAdikaM sAdhvarthamAracitaM svamatyA paravyAvarNanayA tIrthakRdupadiSTopAyenAnyena vA kenacitprakAreNa viditvA nAharet / evaM narakAdigatiyAtanAbhijJaM saMyamavidhivedinamucitAnucitAvasarajJamAntaprAntAhAratayA nistejaskamatikrAntasoSmayauvanAvasthaM samyak tvaktrANAbhAvAcchItasparzaparivepamAnagAtraM kazcidgRhapatiH zItasparzAsahiSNu matvA bhaktikaruNAliGgitacetA yadi bruyAt, mune kimiti suprajvAlitamAzuzukSaNiM na sevasa iti, tadA mahAmuniragnikAyajvAlanaM svato jvalitAdisevanaM na kalpata iti pratibodhayediti // 44 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sUtrArthamuktAvaliH te karmadhUnananA upAyane jaNAvIne tenI saphaLatA prApta karavA mATe aMtakALamAM paNa sArI rIte nirdhAmaNA (pasAra thavuM) ne kahevA IcchatA (graMthakAra athavA bhagavAna) kharAba-AcaraNa karatA, prAvAdukazatAnAM = zAkyAdi seMkaDonA saMgane darzanazuddhine mATe choDIne AdhAkarma Adino paNa tyAga karavo joIe te kahe che. sUtrArtha - zAkya AdinA yogane choDIne sadoSa AhArAdi na khAvA joIe. bhAvArtha :- jeono prakRSTavAda che te prAvAduka = zAkyAdi. teono yoga eTale saMparka tene choDavo joIe. azana-pAna-khAdima-svAdima, vastra, pAtra Adi devuM-levuM Adi vaDe teono saMparka sArI rIte choDavo joIe. sAvadya AraMbhanA arthI teo bagIcA, taLAva, kUvA karavA, potAnA mATe bhojana Adi karavAmAM dharma che ema kahetA traNa karaNa vaDe prANIono samAraMbha karAvato, bIjAe nahIM Apela dravyane paNa adattAdAnanAM phaLane nahIM gaNakAratA. keTalAka paraloka nathI tevuM kahetA, keTalAka Aloka navakhaMDa pRthvI ane sAta samudra sudhI che tevuM jaNAvatAM, bIjA keTalAka utpAda-vinAzarUpa AvirbhAva ane tirobhAvarUpa lokanI nityatAne ane nadI samudrAdinI nizcalatAne jaNAvatAM, keTalAka loko lokane IzvarakartRka temaja sAdi (Adi sahita) saMparyavasita (aMta sahita) evo anitya che ema kahetAM, vaLI bIjA keTalAka lokane svAbhAvika rIte ja utpanna-vinAza thato mAnanArA, keTalAka vaLI pAMcabhUtanA pheraphArathI utpanna-vinAza thatAM lokane mAnatA, keTalAka jenI utpatti jaNAtI nathI. evA svarUpayukta lokane kahetA. pote to naSTa thayelA ja che. paraMtu, bIjAne paNa naSTa kare che. astitva ke nAstitvanA sAdhaka hetuno aikAntika matamAM saMbhava nathI mATe. ekAntarUpagrahathI grasita thayelA loko potAnA Icchitane sAdhavA mATe zaktimAna thatA nathI. jo ekAnta je gati rUpa che te ja loka che ema mAnIe to tenI sAthe sAmAnAdhikaraNa arthAt vat sti tA: yAti evI vyApti thAya. paraMtu evuM nathI lokano pratipakSI (virUddha) aloka paNa che ja. vyApya hoya to vyApaka hoya ja. tethI alokano paNa abhAva thaze. ane tenI sAthe tenA pratipakSa lokano paNa sutarAM abhAva thaze. ane lokatva' jo "astitva'nuM vyApaka hoya to ghaTapaTAdi paNa lokarUpa thaze, kAraNa ke vyApya te vyApakane viSe aMtabhUta hoya che. A rIte "pati to' loka nathI (zUnyavAda) ane bolatAM tamane loka che ke nahIM e pramANe pUchIe to jo gati pakSa svIkAro to te loka lokanI aMdara che. ema kaho to loka nathI. evuM kahevA mATe zakya nathI. jo lokathI bahAra nAsti to che evuM kahezo to ura viSA nI jema teno koI sadbhAva ja nathI. teno kone javAba Apavo ? AvuM badhuM asamaMjasa thatuM hovAthI AvA ekAMtavAdanA sarva paNa matane pote svayaM zodhI zodhIne dUra karavA joIe. AvA ekAntavAdIone mArA vaDe karAyela 'tattvanyAyavibhAkara" ane "sammatitattvasopAna e baMne graMthamAM chaNAvaTapUrvaka nirAza karAyA che (ahIM pU. labdhisUrIzvarajI ma.sA. svakRta anya Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 233 be graMthano svayaM ullekha karyo che. je baMne graMtha nyAyathI paripUrNa atyaMta sUkSmatAyukta che.) A rIte paramAtmAe kahela sat (stitva) ane asat (nAstitva) baMne rUpa vastuno sva-para dravyakSetra-kAla-bhAvathI svIkArIe to koI paNa doSa uThato nathI. Avo dharma ja svAkhyAta (sArI rIte kahevAyelo) che. ekAMtavAdIno nahIM te "samanoza' nathI (ekAMtavAdIo) jIva-ajIvatattvanI jANakArIpUrvaka kriyA karanArane ja samanojJa (paMDita) kahela che. temane saMmata vanavAsa svIkAravAthI dharma nathI. jaMgala hoya ke gAma tenAthI dharmane koI asara nathI. paraMtu tattva (vastunuM sAcuM svarUpa) jANIne vratavizeSanuM AcaraNa te ja dharma che. AvA prAvAdukanA (zAkyAdinA) saMgane choDIne vizuddha samakitI, sarvasAvaghakriyA na karavAnI pratijJA yukta muni bhikSA mATe athavA bIjA kAraNe vicare. AvA muni gAmanI aMdara ke bahAra rahetA hoya athavA vihAra karatA hoya tyAre jene sAdhuno AcAra khabara nathI tevo koIka gRhastha sarva AraMbha jemaNe tyajelA che. tevA munine devAthI akSaya (mArI Rddhi-siddhi) thaze. tethI huM temane dauM. AvuM vicArIne kahe he muni ! saMsAra sAgarane pAra karavA Icchato huM tamane tamArA nimitte azanAdika, prANInI virAdhanA athavA to kharIdI karIne meLaveluM potAnA gharethI lAvIne tamane ApuM chuM. ghara vi. paNa tamArA mATe navuM banAvuM athavA che tene samArakAma karIne ApuM. A rIte nimaMtraNa kare tyAre sUtrArthanA paMDita muni "mArA mATe prANInI hiMsA vi.thI thayeluM mane kalpatuM nathI." AvA anuSThAnathI huM viramelo chuM tethI tamAruM AvuM vacana svIkArato nathI. A pramANe kahIne tenuM nirAkaraNa kare. (tene dUra kare.) temaja jenA doSa pragaTa dekhAtA nathI. tevA paNa AhArAdine sAdhu mATe banAveluM che ema potAnI buddhithI bIjAnA kahevAthI athavA tIrthaMkara paramAtmAe batAvelA upAyathI athavA to bIjA koIpaNa prakAre jaNAya ke A AhArAdi mArA mATe karelA che to te vApare nahIM. A rIte narakAdigatinI pIDAne jANatA, saMyama vidhine jANatA, ucita-anucita avasarane jANatA, AMta-prAMta AhAranA kAraNe nirasa khAvAthI) teja rahita ane zArIrika garamIvALI yauvanAvasthA jenI jatI rahI che. tevA cAmaDIne rakSaNa karatA, sArAvastranA abhAvayukta zItasparzathI dhrUjatAM zarIravALA munine koIka gRhastha bhakti ane dayAthI yukta manavALo te zIta sparzane sahana na karI zakatA munine jo kahe ke he muni ! A peTAvelA agnine tame sevatA nathI? tyAre te mahAmuni agnikAyane potAnI jAte bALavuM athavA bIjAe javalita karyuM hoya tene sevavuM temane kalpatuM nathI. ema te gRhapatine samajAve. ll44 sati kAraNe maraNavizeSAvalambanaM kAryamityAhaalpasattvaH kAraNe vaihAnasAdikamAzrayet // 45 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH alpasattva iti, munerhi dvAdazadhopadhirbhavati, sApi pramANataH parimANato mUlyatazcAlpA, zItApagame zarIropakaraNakarmaNi lAghavamApAdayannekakalpaparityAgI dvikalpaparityAgI kalpatrayaparityAgI vA mukhavastrarajoharaNamAtropadhirbhavati, kAyaklezasya tapovizeSatvAt, yastvidaM bhagavadupadiSTaM na samyag jAnAtyalpasattvatayA sa rogAtaGkuzzItasparzAdibhirvA stryAdyupasargairvA''krAnto'sahiSNurbhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAnAmutsargataH kAryatve'pi kAlakSepAsahiSNutayA tadanavakAzAdApavAdikaM vaihAnasaM gArddhapRSThaM vA maraNamAzrayati / nanu vaihAnasAdimaraNaM bAlamaraNatayA'nantanairayikabhavagrahaNanidAnamuktamAgame tatkathamatra tasyAbhyupagama iti ceducyate, syAdvAdinAM hi na kiJcidekAntena pratisiddhamabhyupagataM vA maithunamekaM parihRtya, kintu dravyakSetrakAlAdivizeSAzrayeNa yatpratiSidhyate tadevAbhyupagamyate, kAlajJasya munerutsargo'pyaguNAya, apavAdo'pi guNAya bhavati, dIrghakAlaM saMyamaM paripAlya saMlekhanAvidhinA kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNabhUtamapIdRgavasare vaihAnasAdimaraNaM guNAya, asyApi kAlaparyAyatvAt, bahukAlaparyAyeNa yAvanmAtrakarmaNaH kSayastAvatAmatrAlpenApi kAlena kSayAt, anenApi vaihAnasAdimaraNenAnantAH siddhAH setsyanti cAta idaM vigatamohAnAM kartavyatayAss zrayo'pAyaparihAritayA hitaJceti // 45 // 234 kAraNa hote chate maraNa vizeSanuM AlaMbana levuM joIe te jaNAve che. sUtrArtha :- alpazaktivALA muni kAraNe "vaihAnasAdika" maraNano Azraya laI zake. bhAvArtha :- munine bAra prakAranI upadhi hoya che. te paNa pramANathI ane mApathI, mUlyathI alpa hoya che. ThaMDI ochI thAya tyAre zarIra upakaraNa karmamAM lAghava lAvavuM joIe. eka vastrano tyAga, be vasrano tyAga, athavA traNa vastuno tyAga karIne muhapatti ane rajoharaNa mAtra upadhiyukta thAya che. kAraNa ke kAyakleza te sauthI moTuM tapa che. paramAtmA vaDe jaNAvAyeluM A je sArI rIte jANato nathI. evo alpasattvazALI roga, pIDA, zItasparzAda athavA to strI AdinA upasargamAM paNa asahiSNu hoya che. to vaLI bhaktaparikSA, iMginImaraNa, pAdapopagamana aNasaNa Adi utsargathI sAdhune karavuM joIe. chatAM paNa te aNasaNa ghaNA samaye pUrNa thAya tevuM che. mATe asahiSNupaNAe karIne temAM aNazaNano svIkAra te karI zakato nathI. tethI ja vaihAnasa ke gArzvapRSTha maraNane svIkAre che. zaMkA - vaihAnasAdi maraNa "bAlamaraNa" che. tethI AgamamAM nairiyAdi anaMtabhAvanuM kAraNa jaNAvyuM che. to teno svIkAra'kevI rIte karI zakAya ? samAdhAna - syAdvAdIone ekAnte koIno niSedha athavA to koIpaNano svIkAra eka maithunane choDIne nathI. paraMtu dravya-kSetra-kAlAdithI je vastuno niSedha teno ja svIkAra paNa karAya che. zAstrajJa munine utsargamArga doSane mATe ane apavAdamArga paNa guNane mATe thAya che. dIrghasamaya sudhI saMyama Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 235 pALyA pachI saMlekhanApUrvaka samayanA paryAyarUpa bhaktaparijJAdi maraNa sArUM hovA chatAM paNa AvA avasare vaihAnasAdi maraNa paNa guNarUpa thAya che. kAraNa ke AvuM maraNa paNa kAlanA paryAya (badalavArUpa) rUpa che. ghaNA kAle je karmano kSaya te ja karmano alpa samayamAM paNa kSaya thAya che. A vaihAnasAdi maraNa vaDe anaMtA AtmA siddha thAya che. anaMtA AtmA siddha thaze. AthI ja moharahita munione A (vaihAnasAdi) kartavyatAthI Azraya karavA lAyaka che. temaja apAyarahita hovAthI hitArI pA che. // 45 // atha bhaktapratyAkhyAnAdimaraNavizeSAnAha kRtAbhigrahavizeSo'zaktau bhaktapratyAkhyAnAdikaM kuryAt // 46 // kRteti, vastratrayeNa vyavasthitaH sthavirakalpiko jinakalpiko vA bhavet, pAtratRtIyena kalpadvayena saMyame vyavasthitastu niyamena jinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandikapratimApratipannAnAmanyatamo bhavet tatra yasya bhikSorevaMvidhaH prakalpo bhavati yathA vikRSTatapasA karttavyAzakto vAtAdikSobheNa vA yadA glAnastadA'nuktairucitakarttavyasamarthaistava vayaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kurma iti samupasthitairanupArihArikakalpasthitAdibhiH kriyamANaM vaiyAvRttyamabhikAGkSayiSyAmIti sa tamAcAramanupAlayan kutazcidglAyamAno'pi pratijJAlopamakRtvA samAhitAnta:karaNavRttiH zarIraparityAgAya bhaktapratyAkhyAnaM kuryAt / yazca dhRtisaMhananAdi - balopeto laghukarmA sapAtraikavastradhArI na me saMsAre kazcidvastuta upakArakartRtvenAsti nAhamapyanyasya duHkhApanayanasamarthaH, prANinAM svakRtakarmaphalezvaratvAt, na vA narakAdiduHkhatrANatayA''tmanazzaraNyo dvitIyo'stItyato yadrogAdikamupatApakAraNamApadyate tanmayaiva kRtamaparazaraNanirapekSo mayaiva soDhavyamityekatvabhAvanAdhyavasAyyAhAropakaraNalAghavaM gato'pacitamAMsazoNito glAno bhavati sa rUkSatapassantaptaM zarIraM yatheSTakAlAvazyakakriyAvyApArAsamarthaM manyamAnazcaturthaSaSThAcAmlAdikayA''nupUrvyA''hAraM saMkSipet, nAtra dvAdazasaMvatsarasaMlekhanAnupUrvI grAhyA, glAnasya tAvanmAtrakAlasthiterabhAvAt, atastatkAlayogyayA''nupUrvyA dravyasaMlekhanArthamAhAraM nirundhyAt / SaSThASTamadazamadvAdazAdikayA''nupUrvyA''hAraM saMvartya kaSAyAn pratanUn kRtvA niyamitakAyavyApAraH pratidinaM sAkArabhaktapratyAkhyAyI balabati rogAvege'bhyudyatamaraNodyamaM vidhAya zarIrasantAparahitaH sthaNDilavizeSe tRNAnyAstIrya purvAbhimukhasaMstArakagataH karatalalalATasparzidhRtarajoharaNaH kRtasiddhanamaskAraH svakRtatvagvartanAdikriyo yAvajjIvaM caturvidhA - hAraniyamamitvaramaraNaM kuryAt / yastu pratimApratipanno'hamanyeSAM pratimApratipannA nAmeva Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sUtrArthamuktAvaliH kiJciddAsyAmi tebhyo vA grahISyAmItyevamAkAramabhigrahaM gRhNIyAt sa sacelo'celo vA bhikSuH zarIrapIDAyAM satyAmasatyAM vA''yuHzeSatAmavagamyodyato maraNAya glAyAmi khalvahamidAnIM na zaknomi rUkSatapobhizzarIramAnupUrvyA voDhuM tasmAdAhAraM saMvarttaya ityAdyabhiprAyavizeSaH sthaNDilavizeSe tRNAni paristIrya tadAruhA siddhasamakSaM svata eva paJcamahAvratAropaNaM karoti, tatazcaturvidhamapyAhAraM pratyAkhyAya pAdapopagamanAya zarIraM pratyAcaSTe, uttapyamAnakAyo'pi mUrcchannapi maraNasamudAtago vA bhakSyamANamAMsazoNito'pi kroSTrAdibhirmahAsattvatayA''zaMsitamahAphalavizeSastato dravyato bhAvato'pi zubhAdhyavasAyasthAnAnna sthAnAntaraM yAyAditi dik // 46 / / have bhaktapratyAkhyAna Adi maraNa vizeSane kahe che. sUtrArtha - karelA abhigraha vizeSamAM azakta munie bhaktapratyAkhyAnAdika anazana karavuM joIe. bhAvArtha:- traNa vastuyukta sthavirakalpI ke jinakalpI hoya. traNa pAtra, be kalpa vaDe saMyamamAM rahelo muni nize jinakalpika, parihAravizuddhika, yathAlanTika athavA pratimAyukta A saghaLAmAMthI koIpaNa eka saMyamayukta hoya che. A badhA saMyamavaMta munimAM koIka munine Avo avasara upasthita thAya ke te vistArayukta tapa karavAmAM azakta hoya. athavA vAyu vagerenA kSobhathI bimAra hoya tyAre pote kahyuM na hoya chatAM paNa yogya kartavyamAM samartha anya munio kahe ke ame tArUM yathocita vaiyAvacca karIzuM e pramANe AvelA anupArivArika kalpamAM rahelA munio vaDe karAtuM vaiyAvaccanI IcchA rAkhIza. ema vicArI te pote svIkArela AcAranuM pAlana karato, koI paNa kAraNathI pIDA pAmato hovA chatAM paNa, pratijJAne bhaMga nahi karIne samAdhiyukta manavALo zarIra tyAga mATe bhaktapratyAkhyAna anazana kare..! vaLI, je muni dhIraja, zakti, saMghayaNa Adi balayukta che, ladhukarmI che, pAtra tathA eka vastradhArI che, chatAM paNa tenI A rItanI bhAvanA thAya. "pote karelA karmanA phaLa potAne ja maLe che." tethI hakIkatamAM koI paNa jIva saMsAramAM mane upakAra karanAra nathI. ane huM paNa koI jIvanuM duHkha karavA samartha nathI. narakAdi duHkhathI rakSaka potAne zaraNa karavA lAyaka bIjo koI ja nathI. tethI ja je rogAdika pIDAkArI sthiti AvI paDI che te mArA vaDe ja karAyelI che. bIjAnA zaraNanI apekSA rahita thaI mAre ja sahana karavuM joIe. ema ekatvabhAvanAne bhAvatAM (2) adhyavasAya yukta AhAra tathA upakaraNanI alpatAyukta, alpa mAMsa-lohIthI yukta, glAna thAya tyAre tapathI lakhyuM ane saMtapta zarIrane Icchita samaye Avazyaka kriyA karavAmAM asamartha potAne mAnato upavAsa kare, chaThTha athavA AyaMbila Adi anukrama vaDe AhArano saMkSepa kare. AvA avasare bAra varSanI saMlekhanA je AnupUrvI yukta che te na karavI. kAraNa ke glAnanuM Ayu athavA to dhIraja teTalA kALa sudhInI Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 237 saMbhavita nathI. AthI te kAlane (alpa samayane) yogya anukramathI dravya saMlekhanA karavA mATe AhAra upara iMTrosa 12...! je pratimAdhArI muni hoya te 'huM pratimAdhArI sAthe levaDa-devaDano vyavahAra karIza. Avo abhigraha grahaNa kare'. tevo sAdhu sacelaka hoya ke acelaka hoya, jyAre tevA sAdhune zArIrika pIDA hoya ke na paNa hoya chatAM paNa potAnuM AyuSya alpa che. tevuM jANIne lAMbAkALe thatA maraNathI huM pIDAuM chuM. kharekhara have huM A tapathI rUkSa zarIrane lAMbAkALa sudhI TakAvI rAkhIne kramapUrvaka anazana karavA mATe samartha nathI. tethI AhArane alpa karI zuddha bhUmimAM dhAsa pAtharIne tenA upara ArUDha thaIne siddho samakSa pote ja pAMca mahAvratonuM AropaNa (pharIthI) kare. tyAra pachI cAre prakAranA AhAranA paccakkhANa karIne zarIrane pAdapopagamana anazana karavAno Adeza Ape, te anazana vakhate zarIra upara taDako paDe chatAM, mUcchita thavA chatAM, maraNatulya vedanA thAya. zIyALa Adi tenA zarIranuM mAMsa vi. khAya chatAM paNa mahAparAkramI thaI, Icchita je mahAphala (mokSa) tenA mATe dravyathI ane bhAvathI paNa zubha adhyavasAyamAM ja rahIne eka sthAnethI jIne sthAne na bhaya se prabhAzenuM hizAsUyana che. // 46 // atha sarvatIrthakRt kalpAnusAreNa tIrthakRttapaH karmavyAvarNanAtmakopadhAnazrutAbhidhAnAyAbhyudyatamaraNAvasthito bhagavatastIrthakRtaH samavasaraNasthasya prANihitAya dharmadezanAM vidadhato dhyAnaM kuryAdityetatpratipAdanArthaM ca zrIvIravardhamAnasvAminazcaryAdikamAcaSTe zrImahAvIracaryAvidhimanusmaret // 47 // zrImahAvIreti, bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI udyatavihAraM pratipadya sarvAlaGkAraM parityajya paJcamuSTikaM locaM vidhAya hemante mArgazIrSakRSNadazamyAM prAcInagAminyAM chAyAyAM pravajyA gRhItvendrakSiptaikadevadUSyayutaH kRtasAmAyikapratijJa AvirbhUtamanaHparyAyajJAno'STavidhakarmakSayArthaM tIrthapravarttanArthaJcotthAyAnantarameva viharan muhUrttazeSe divase kuNDagrAmAtkurmAragrAmamavApya nAnAvidhAbhigrahopeto ghorAn parrASahopasargAnadhisahamAno mahAsattvatayA mlecchAnappyupazamaM nayan dvAdazavarSANi sAdhikAni chadmastho maunavratI tapazcacAra, devadUSyaM madhyasthavRttyaivAvadhAritaM na tu bhogalajjAdIcchayA, sAdhikasaMvatsarakAlaM tadvastramAsIt, tatastadvayutsRjyAcelo'bhUt, IryAsamityA gacchan vasatiSu vA vyavasthito bAlakavanitAdibhiH kriyamANopasargo'pi vairAgyamArgavyavasthito dharmadhyAnaM zukladhyAnaM vA dhyAyati, kutazcinnimittAdgRhasthai: pRSTo'pRSTo vAna vakti na vA mokSapathamativarttate dhyAnaM vA, abhivAdayato nAbhibhASate nApyanabhivAdayadbhyaH kupyati, anAryadezAdau paryaTannanAryaiH kRtapratikUlopasargo'pi nAnyathAbhAvaM yAti tathA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sUtrArthamuktAvaliH pRthivyAdIni cittavantItyabhijJAya tadArambhaM parivarNya viharati sma, nApi mRSAvAdAdika maGgIcakAra, tadevaM hiMsAdiparihAreNa sa paramArthadarzvabhUta, AdhAkarmAdisevanayA'STavidhakarmaNo bandhaM dRSTvA nAsau tatsevate paravastrapAtrAdInna vA''sevate nAsya raseSu gAya'm, nApi kASThAdinA gAtrasya kaNDUvyapanodaM vidhatte mArgAdau kenacitpRSTo na brUte maunena gacchatyeva kevalam, adhvani zizire sati bAhU prasAryeva parAkramate na tu zItAditaH saGkocayati nApi skandhe'valambya tiSThatItyevaM caryAM bhagavato vijJAyAnye'pi mumukSavaH sAdhavo'zeSakarmakSayAya gaccheyuriti // 47 // have sarvatIrthakaronA AcAranA anusaraNapUrvaka tIrthakara bhagavaMte karmane dUra karavAnA varNanapUrvaka je tapa karela te tapanA svarUpa upadhAnazruta tene kahevAne mATe pUrvaka) maraNa Ave chate tIrthakara bhagavAna mahAvIre samavasaraNamAM rahIne prANIonA hita mATe dharmadizanAne karatAM je dhyAna karyuM te jaNAvavA mATe zrI vardhamAnasvAminI caryAdi kahe che. sUtrArtha :- zrI mahAvIra svAmInI carcAvidhi (dinacaya) yAda karavI joIe. bhAvArtha - bhagavAnazrI mahAvIra svAmIe sarva alaMkArono tyAga karI, paMcamuSTi loca karIne, ughatavihAra svIkArIne, hemaMtaRtunI mAgazara vada dasame pUrvadizAmAM chAyA gaye chate pravrayAne grahaNa karIne, Indra Apela (dIdhela) phakta eka devadUSya vastra sAthe, sAmAyikanI pratijJApUrvaka utpanna thayelA mana:paryavajJAnathI yukta thaI, ATha karmanA nAza mATe temaja tIrthasthApanA karavA mATe tarata ja vihAra karatAM divasanuM jyAre eka muhUrta bAkI rahyuM tyAre kSatriyakuMDa grAmathI kumaragAmamAM jaIne aneka prakAranA abhigrahathI yukta, ghora upasarga pariSahane sahana karatAM mahAsattvathI yukta plecchone paNa kSamAbhAva pamADatAM sADA bAra varSa sudhI maunapUrvaka chabastha avasthAmAM tapanI AcaraNA karI, bhoga, lajjA Adi IcchAthI nahIM. paraMtu, madhyastha vRttithI ja devadUSya vastra dhAraNa karyuM. te vastra eka varSa uparAMta rahyuM. te vastra choDyA pachI bhagavAna acelaka rahyA. IryAsamitipUrvaka vihAra karatAM athavA to vasatimAM rahelA prabhu bALaka-sI Adi vaDe karAtA upasargamAM paNa vairAgyamArgamAM sthira rahIne dharmadhyAna ke zukladhyAnamAM rahe che. koIpaNa kAraNasara gRhastho pUche athavA na paNa pUche chatAM bhagavAna bolatA nathI. mokSamArga ke dhyAnanuM ullaMghana karatA nathI. namaskAra karanAranI sAthe bolatA nathI. nahIM karanAra upara gusse thatA nathI. anArya dezamAM vicaratA hoya tyAre anArya vaDe upasarga karAya chatAM paNa svabhAvamAM sthira rahe che. temaja pRthvIkAyAdi sajIva che tevuM jANIne tenA AraMbhane tyajIne vicaratA hatA. mRSAvAdAdikane paNa svIkAratA nahatA. A rIte hiMsAdino tyAga karavAthI te vardhamAnasvAmI paramArthadarzI thayA. AdhAkarmI AdinA AsevanathI ATha prakAranA karmano baMdha thAya che. te joIne teo AdhAkamadinuM sevana karatA nathI. bIjAnA vastra-pAtra Adi paNa vAparatA nathI. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 239 zrI vardhamAnasvAmIne rasamAM Asakti nathI. zarIramAM khaNaja Ave to paNa lAkaDA Adi vaDe khaNatA nathI. rastA vigeremAM koIka pUche chatAM javAba detA nathI. mAtra maunapUrvaka cAle che. rastAmAM ziyALAmAM paNa hAtha lAMbo karavApUrvaka cAle che. paraMtu ThaMDInI pIDAmAM paNa hAtha saMkocatA nathI. athavA to khabhA upara hAtha rAkhatA nathI. A rItanI dinacaryA paramAtmAnI jANIne mokSamAM javAnI IcchAvALA sAdhuoe samasta bhanA nA bhATe prayatna 42vo so'me. // 47 // tasya vasatyAdividhAnamAhacaramapauruSIprAptisthAna evApramAdI samo dhyAtA // 48 // carameti, abhigrahavizeSAbhAvAdyatraiva zUnyagRhe vA sabhAyAM vA prapAyAM vA''paNeSu vA zmazAne vRkSamUle vA caramapauruSI bhavati tatraivA'nujJApya sthito jagattrayavettA sa muninizcitamanAH prakarSeNa trayodazavarSaM yAvatsamastAM rAtri dinamapi yatamAno nidrAdipramAdarahito yathA bhagavato dvAdazasaMvatsareSu madhye'sthikagrAme vyantaropasargAnte kAyotsargavyavasthitasyaivAntarmuhUrta yAvat svapnadarzanAdhyAsinaH sakRnnidrApramAda AsIt tato'pi cotthAyAtmAnaM kuzalAnuSThAne pravarttayati, yatrApISacchayyA''sIttatrApi na svApAbhyupagamapUrvakaM zayitaH, tathA nidrApramAdATyutthitacittaH saMsArapAtAyAyaM pramAda ityevamavagacchannapramattaH saMyamotthAnenotthAya yadi tatrAntarvyavasthitasya kutazcinnidrApramAdaH syAttatastasmAniSkramyaikadA zItakAlarAtryAdau bahizcaMkramya muhUrttamAtraM nidrApramAdApanayanArthaM dhyAne sthitavAn, tadevaM vasatisthAneSu so'hinakulAdikRtAn gRdhrAdikRtAn caurAdikRtAn grAmarakSakAdikRtAnanukUlapratikUlarUpAn bhImAnupasargAn samitassadA'dhisahate, duSpraNihitamAnasaiH ko bhavAniti pRSTa uttarApradAnena kaSAyitairyadi daNDamuSTyAditADanato'nAryatvamAdriyate tadA dhyAnopagatacittaH san samyaktitikSate, kadAcidbhikSurasmItyetAvanmAtraM bhagavatottaritaM nizamya mohAndhA yadi tUrNamasmAtsthAnAnirgaccheti brUyustato bhagavAnaciyattAvagraha iti kRtvA nirgacchati, yadi vA na nirgacchati kintu so'yamuttamo dharma iti kRtvA kaSAyite'pi tasmin gRhasthe sa tUSNImbhAvavyavasthito na dhyAnAt pracyavate / tathA lADheSu vajrabhUmizubhrabhUmisvarUpeNa dvirUpeSu viharaMstajjAnapadAcaritAn bahUn pratikUlAnupasargAn samatayA sahamAnaH SaNmAsAvadhi kAlaM sthitavAn / evaM kAsazvAsAdidravyarogANAM dehajAnAM bhagavato'bhAve'pyasaveMdanIyAdibhirbhAvarogaiH spRSTo'spRSTo'pyavamaudaryaM vidhatte, na vA zvabhakSaNAdibhirAgantukadravyarogaiH spRSTo'pi dravyauSadhAdhupayogataH Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH pIDopazamaM prArthayati, AhArAdikamapi SaSThenASTamena dazamena dvAdazena vA kadAciccharIrasamAdhiM prekSamANo bhuMkte grAsaiSaNAdoSaparihAreNa bubhukSArthinAM keSAmapi pathi vRttivyavacchedamakurvannanveSitaM grAsaM samyagyogapraNidhAnenAsevate, na tvalabdhe'paryApte'zobhane grAsa AtmAnamAhAradAtAraM vA jugupsate, lAbhe'lAbhe vA sa utkaTukAdyAsanastho'ntaHkaraNavizuddhi prekSamANo lokatrayavarttibhAvapadArthAn dravyaparyAyanityAnityAdirUpatayA dharmeNa zuklena vA dhyAyati, na vA mano'nukUleSu rAgaM pratikUleSu dveSaM karoti, chadmastho'pi sakRdapi na kaSAyAdikaM vidhatte, svayameva tattvamabhisamAgamya viditasaMsArasvabhAvaH svayambuddha AtmakarmakSayopazamopazamakSayalakSaNayA zuddhyA manovAkkAyAtmakaM yogaM supraNihitaM vidhAya zAnto mAyAdirahitaH samito guptazca zukladhyAnAtkRtaghAtikSayaH kevalI san tIrthapravarttanAyodyatavAniti, bhagavadAcIrNaM navabrahmacaryyaM saJcintyApareNApi mumukSuNAtmahitArthaM parAkramyeteti // 48 // 240 temanA (zrI vardhamAnasvAminI) vasati AdinA vidhAnane kahe che. sUtrArtha :- chellI porisImAM maLelA sthAne ja apramAdI thaI samabhAvamAM dhyAna karatA rahe che. -- bhAvArtha :- vizeSa abhigraha na hovAthI, zUnya gharamAM, sabhAmAM, paraba upara, dukAna, smazAna athavA to vRkSa nIce jyAM paNa chellI porisI thAya tyAM ja rajA meLavIne, nizcalamanapUrvaka, traNa jagatanA jJAtA, zrI vardhamAnasvAmI lagabhaga tera varSa (sADA bAra varSa) sudhI saMpUrNa rAta-divasa jayaNApUrvaka temaja nidrAdi rahita hatA. (phakta zUlapANinA upasargamAM muhUrta nidrA AvI te prasaMga jaNAve che.) bAra varSa daramyAna eka vakhata bhagavAna asthikagrAmamAM hatA. tyAre vyaMtara zUlapANinA upasarga pachI kAyotsargamAM rahelA ja prabhune aMtarmuhUrta jeTalI svapna jovApUrvakanI nidrA AvI ATalo ja pramAda thaI gayo tyAre temAMthI tarata ja AtmAne jAgRta karIne pharIthI kuzalAnuSThAnamAM pravartana karAvyuM. jyAM thoDI paNa anukUla zayyAdi maLyuM. tyAM paNa sUvAnA IrAdAthI sUtA nahIM. nidrArUpa pramAdathI jAgRta cittavALA thaI. A pramAda saMsAramAM pADavAvALo che. evuM jANatAM saMyama jAgRtimAM apramattapaNAthI jAgRta thaIne jo te anukUla zayyAmAMthI (vasatimAMthI) bahAra AvI. koIka vakhata ziyALAnI rAtrimAM paNa bahAra nIkaLIne muhUrta pramAda kALa nidrArUpa pramAdane dUra karavA dhyAnamAM rahyA. te vasati sthAnomAM te vardhamAnasvAmI sarpa, noLIyo, gIdha, caurAdi, grAmarakSaka Adi vaDe karAyelA anukUla temaja pratikULa bhayaMkara upasargone samabhAvapUrvaka haMmezA sahana kare che. duSTa vRttivALA loko tame koNa cho ? ema pUche tyAre javAba na devAthI gusse thayelA te loko lAkaDI, ghummA vigerethI mArIne anAryapaNAne svIkAre to paNa dhyAnane prApta cittapUrvaka teo sArI rIte sahana kare che. kyAreka 'huM bhikSu chuM' eTalo ja bhagavAna javAba Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 241 Ape te sAMbhaLIne mohAMdha evA te loko kahe ke A jagyAthI bahAra nIkaLo to acitta avagraha che ema jANI bhagavAna nIkaLI jatA. athavA to na nIkaLe ne gRhastha gusso kare to paNa A paNa uttama dharma che e pramANe karIne maunapUrvaka dhyAnathI calAyamAna thatA nathI. lADhabhUmi, vajabhUmi, zubhrabhUmi AdimAM vicaratAM te gAmanA loko vaDe karAtA ghaNA ja pratikULa upasargone samatAthI sahana karatAM cha mahinA sudhI rahyA. jo ke khAMsI, zvAsa Adi dehathI thatA dravya rogano abhAva che bhagavAnane chatAM paNa azubhavedanIya Adi udayane kAraNe thatAM bhAvaroga vaDe yukta hoya ke ayukta hoya chatAM paNa potAne bhUkha hoya tenAthI ochuM bhojana karatAM kUtarAdi bacakA bhare ItyAdi AvI paDatAM dravyaroganA samaye paNa dravyauSadhathI pIDAne dUra karavA IcchatA nathI. chaThTha, aThThama, dazama (4), duvAlasa (5) Adi karavApUrvaka kyAreka AhArAdikane paNa zarIranI samAdhi rahe te mATe grahaNa kare che. te AhAra paNa prAraiSaNAdi doSa vinA koIpaNa bhUkhyAnI AjIvikAnuM khaMDana nahIM karatAM meLavI bhikSA sArI rIte upayoga praNidhAnapUrvaka grahaNa kare che. AhAra na maLe athavA ocho male, kharAba maLe to paNa potAnI AhAranI ke dAtAranI niMdA karatA nathI. AhAra maLe ke na maLe to paNa te vardhamAna svAmI utkaTukAdi AsanamAM rahIne aMtaHkaraNanI vizuddhine jotA, traNalokamAM rahelA sadbhUta padArthone, dravya, paryAya, nitya-anitya Adi svarUpa vaDe dharma ke zukla dhyAna vaDe vicAre che. manane anukUla pratye rAga ane pratikUla pratye dveSa karatA nathI. chabastha hatA te chatAM eka vakhata paNa kaSAyAdi nathI karatAM. potAnI jAte ja tattva jANIne, saMsArano svabhAva jeNe jANyo che tevA svayaM buddha bhagavAna AtmA ane karmanA kSayopazama, upazama, kSayarUpa zuddhi vaDe mana-vacana-kAyArUpa yogane supraNihita karIne, zAMta, mAyAdithI rahita, pAMca samitithI yukta, traNa guptithI gupta, zukladhyAnathI ghAtakarmano kSaya karIne kevalajJAnI banIne tIrtha pravartAvavA mATe yatna karyo e pramANe. bhagavAna vardhamAnasvAmIe je navabrahmacaryanI guptinuM AcaraNa karyuM tenuM svarUpa vicArIne bIjA AtmahitArthI mumukSuoe paNa parAkramayukta banavuM joIe. e pramANe bhAvArtha che. //48 athAgrazrutaskandhaM pUrvoktArthAvazeSAmidhAyinamArabhateathAgrazrutaskandhaH // 49 // atheti, navabahmacaryAdhyayanAtmakaprathamazrutaskandhasArArthavarNanAnantaramityarthaH, agrazrutaskandha iti, agrasya nAmAdibhirnikSepe kartavye nAmasthApanayoH prasiddhatvAdrvyanikSepe'pi jJazarIrabhavyazarIradravyanikSepasya sphuTatvAcca vyatiriktaM dravyAgraM sacittAcittamizrabhedena trividhaM bhAvyam / eteSAM yadagraM tadravyAgram / avagAhanAgraM yadyasya dravyasyAdhastAdavagADhaM tadavagAhanAgraM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sUtrArthamuktAvaliH yathA manuSyakSetre mandaravarjAnAM parvatAnAmucchyacaturbhAgo bhUmAvavagADha iti, mandarANAntu yojanasahasramiti / AdezAgraJca yatra parimitAnAmAdezo dIyate yathA tribhiH puruSaiH karma kArayati tAn vA bhojayatIti / kAlAgramadhikamAsakaH / kramAgraM paripATyA yadagraM tat, etadrvyakSetrakAlabhAvato bhavati, ekANukADhUyaNukaM tatastryaNukamityAdi dravyAgram / ekapradezAvagADhAdvipradezAvagADhaM tatastripradezAvagADhamityAdi kSetrAgram / ekasamayasthitikAdvisamayasthitikaM tatastrisamayasthitikamityAdi kAlAgram, ekaguNakRSNAdviguNakRSNaM tatastriguNakRSNamityAdi bhAvAgramiti / gaNanAgrameko daza zataM sahasramityAdi / saJcayAgraM saJcitasya dravyasya yadupari tatsaJcayAgraM yathA tAmropaskarasyopari zaGkhaH / bhAvAgrantu pradhAnaprabhUtopakArAgrabhedena trividham, AdyaM sacittAdibhedena trividhaM sacittamapi dvipadAdibhedAttridhA, tatra dvipadeSu tIrthakarazcatuSpadeSu siMhaH, apadeSu kalpavRkSaH, acittaM vaiDUryAdi, mizraM tIrthakara evAlaGkRtaH / prabhUtAgrantvApekSikam, yathA jIvapudgalasamayadravyapradezaparyaveSu yathottaramagram, paryAyAgrantu sarvAgram / upakArAgraJca pUrvoktasya vistarato'nuktasya ca pratipAdanAdupakAre yadvarttate tat, yathA dazavaikAlikasya cUDe, dvitIyo vA zrutaskandha AcArasya, sa evAtra ca sAratayA vyAkhyAyata iti // 49 // pUrvokta artha je bAkI hato tene jaNAvatAM "agrazrutaskaMdha' have kahe che. sUtrArtha - have agrazrutaskaMdhanuM varNana kare che. bhAvArtha - e pramANe kahevA dvArA A vAta jaNAve che ke navabrahmacarya adhyayanarUpa prathama zrutaskaMdhanA sArabhUta arthanA varNana pachI tarata ja e pramANe natha zabdano bhAvArtha che. agrazrutaskandha se prabhArI DIne 23mAta 42 . agra 27no nAmAthi nikSepa 42tI mate nAma-sthApanA to prasiddha che. jJazarIra, bhavya zarIra paNa pragaTa ja che. taduvyatirikta je dravyAgra che te sacitta, acitta, mizra ema traNa bhede che. A badhAnuM je agra te dravyAjha che. "avagAhanAjha (kSetra) je te dravyanuM nIcenuM bhUmimAM phelAvavArUpa je kSetra te avagAhanAjha. jemake manuSyakSetramAM sarva parvato potapotAnI avagAhanAthI cothA bhAge bhUmimAM che merUparvata eka hajAra yojanA pRthvImAM che. "AdezAgra' jyAM parimita pramANavALAne ja Adeza devAya te - je traNa purUSo pAse kAma karAve che. athavA to traNa purUSone jamADe che. "kAlAjha' adhika mAsa "kramAjha' anukramamAM 4 bhuNya hoya te. yA dravya, kSetra, sa, mAthI agra thAya che. me (52mA)thA dvaya , tyArabAda caNaka e sarve dravyAjha che. eka pradezAvagAhI karatAM dvipradezAvagAhI tenAthI adhika tripradezAvagAhI e sarva kSetrAgra che. eka samayanI sthitivALuM, be samayanI sthitivALuM, traNa samayanI sthitivALuM aNu te kAlAjha che. eka guNa kRSNathI, dviguNa kRSNa tenAthI triguNa kRSNa Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 243 tyA mApA . etarImA (saMdhyAmai) 'ma' meM, 61, so, 2 ityAdi saMyayA che. ekaThA karelA (saMcita karelA) dravyanI upara bIju saMcitadravya. jemake tAMbAnA zaNagAra upara (vastu para) mUkelo zaMkha pradhAnAgra, prabhUtAgra, upakArAgranA bhedathI bhAvAtra traNa prakAre che. prathama pradhAnAgra te sacittAdi bheda vaDe traNa prakAre che. sacitta paNa dvipadAdi bhedathI traNa prakAre che. temAM dvipadamAM tIrthaMkara pradhAna (zreSTha) catuSpadamAM siMha pradhAna ane apadamAM pradhAna kalpavRkSa che. acitta pradhAnamAM vaiDUryaratna Adi che, mizra pradhAnamAM alaMkRta thayelA tIrthakara che. "prabhUtAgra' te ApekSika cha. ma 01- pusa-samaya-dravya-pradeza-paryAya vigerebhAM manu rIne 'maya' (pradhAna-zre4) hoya che te "paryAyAjha' te sarvathI zreSTha che. 'upakArAjha' te pUrvoktano je vistAra ane pUrve anuktanuM je kathana tenAthI je upakArI bane te upakArAgra. jema dazavaikAlikanI be cUlikA, AcArAMgano bIjo zrutaskaMdha te ja A rIte atyAre AcArAMgano dvitIya zrutaskaMdha sArapaNAvaDe karIne vyAkhyA karAya che. e pramANe bhAvArtha che. l49thI tasya paJca cUDA bhavanti piNDaiSaNAyA ArabhyAvagrahapratimAparyantaM prathamacUDA saptasaptakaikA dvitIyA, bhAvanA tRtIyA, vimuktizcaturthI, AcAraprakalpo nizIthaH paJcamIti tatra prathamAM vaktuM piNDaiSaNAmAha kAraNairAhArArthI prANyAdisaMsaktaM rajo'vaguNThitamA nAharet // 50 // kAraNairiti, vedanAvaiyAvRttyeryAsaMyamaprANapratyayadharmacintAnAnyatamaiH kAraNairityarthaH, kAraNairebhirmUlottaraguNadhArI nAnAvidhAbhigraharato bhAvabhikSurAhAragrahaNaM karoti, ahamatra bhikSAM lapsya iti bhikSAlAbhapratijJayA gRhasthagRhAnupraviSTastatra caturvidhamapyazanAdyAhAraM prANipanaka jIvasaMspRSTaM godhUmAdibIjairvAGkurAdiharitaiH saMsaktaM sacittena rajasA pariveSTitaM zItajalaklinnamIdRzaJcAnyadapyaneSaNIyaM labdhaM sadapi notsargato gRhNIyAt, apavAdatastu durlabhadravyaM sAdhAraNadravyalAbharahitaM sarajaskAdibhAvitaM vA kSetraM durbhikSAdikAlaM glAnAdibhAvaM jJAtvA'lpabahutvaM paryAlocya gItArtho gRhNIyAt, kadAcidanAbhogAtsaMsaktAdikaM gRhItaJcettadA tadAdAyANDAdidoSarahite ArAmAdike sthaNDile gatvA pratyupekSaNapramArjanAdividhinA tatpariSThApayediti // 50 // tenI (75.5||2||anii) pAMya yUli che. pi959||, adhyayanathI bhAMDIne (sana) avagrahapratimA adhyayana sudhInI prathama cUlikA, saptasaptamaikA nAmanI bIjI, bhAvanA adhyayana trIjI ane vimukti adhyayana cothI cUlikA, nizIthasUtranI AcAra prakalpa e pAMcamI cUlikA. A pAMcamAMthI pahelI piccheSaNAne jaNAve che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sUtrArthamuktAvaliH sUtrArtha - sAdhune AhAra karavAnA cha kAraNamAMthI koIpaNa kAraNasara ja AhArano artha sAdhu, prANi (jIva) AdithI saMskRta, sacirajathI kharaDAyeluM athavA to jalathI bhInuM evuM bhojana na kare. bhAvArtha :- (1) sudhAvedanA sahana na thAya tyAre, (2) vaiyAvacca karavA mATe (3) IryAsamitinA pAlana mATe (4) saMyama pAlana mATe (5) prANa rakSaNa mATe (6) dharmaciMtana mATe, A che kAraNamAMthI koIpaNa kAraNa hoya tyAre aneka prakAranA abhigrahamAM rakta-bhAvasAdhu AhAra grahaNa kare che. "mane ahIM bhikSA maLaze" evA bhikSAnA lAbhanA AzayapUrvaka gRhasthanA gharamAM pravezela muni jo azanAdi cAre prakArano AhAra-prANi-lIlaphUga vi. jIvo vaDe spardhAyelo hoya, ghauM Adi bIja athavA to durvA (ghAsa) aMkurA Adi vanaspati vaDe yukta hoya. athavA to sacittarajathI yukta hoya ke kAcApANIthI bhInuM hoya tevA prakAranuM aneSaNIya maLe chatAM paNa utsargathI grahaNa na kare. apavAda mArge to dravyathI durlabha dravya hoya, kSetrathI je kSetramAM sAdhAraNa (sAmAnya) dravyano lAbha teno paNa abhAva hoya. raja vi.thI yukta hoya to paNa, kAlathI dubhikSAdikAla hoya to ane bhAvathI glAnAdi mATe levAnuM hoya to, temAM ocho ke vadhAre doSa vi. jANI-vicArIne gItArtha muni laI zake. kyAreka bhUlathI saMskRta Adi dravya laI lIdhuM hoya to te laIne aMDAdi doSa rahita bagIcA vi.nI zuddhabhUmimAM jaI cAre bAju najara karI daSTi pramArjanA karI vidhipUrvaka te AhAra paraThave. //50nA agArigRhapraveze kiM kazciniyamo'sti na vA, astItyAhatIrthikagRhasthAparihArikairna pravizet // 51 // tIthiketi, anyatIthikaiH sarajaskAdibhiH gRhasthaiH piNDopajIvibhidhigjAtiprabhRtibhiH pArzvasthAvasannakuzIlayathAcchandarUpairaparihArikaiH sahAgArigRhaM na pravizet, upalakSaNena pUrva praviSTo vA na niSkrAmedityapi vivakSitam / anyatIthikairgRhasthairvA saha praveze te pRSThato vA gaccheyuragrato vA, agrato yadi sAdhvanumatyA gaccheyustarhi tatkRteryApratyayaH karmabandhaH pravacanalAghavaJca syAt, teSAM vA svajAtyutkarSo bhavet / atha pRSThato gaccheyustarhi tatpradveSaH, dAturvA'bhadrakasya syAt, lAbhaM saMvibhajya dAtrA pradAnAdavamaudaryAdau durbhikSAdau prANavRttirna syAdityAdayo doSA bhaveyuH, aparihArikeNa saha praveze'neSaNIyabhikSAgrahaNAgrahaNakRtA doSAH syuH, aneSaNIyagrahaNe hi tatpravRttiranujJAtA bhavet, agrahaNe tu taiH saha klezAdayo doSAH syurato doSAnetAn vijJAya sAdhurgRhapatikulaM na taiH saha pravizennApi niSkrAmet, evaM taiH saha vicArabhUmi svAdhyAyabhUmi vA na yAyAditi // 51 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 245 gRhasthanA gharamAM praveza karavAno koI niyama che ke nahIM ? tenA javAbamAM niyama che ema kahe che. sUtrArtha :- anya tIrthika, gRhastha, aparihArIkanI sAthe (gRhasthanA gharamAM) praveza na karavo joIe. bhAvArtha :- anyatIrthika, sacitta raja AdithI yukta gRhastha, bhikSArthI jIvana jIvatA, halakI jAtivALA, pArzvastha, avasanna-kuzIla-yathAchaMdarUpa aparihArikanI sAthe gRhasthanA gharamAM praveza na karavo joIe. ahIM upalakSaNathI ema samajavuM ke jo A saghaLA muninI pahelAM gRhasthanA gharamAM bhikSAdi hetuthI gayelA hoya to teo bahAra na Ave tyAM sudhI sAdhue te gRhasthanA gharamAM na javuM. anyatIrthika ke sarajaska gRhasthonI sAthe sAdhu praveza kare to, kAM to te sAdhunI pachI, kAM to pahelAM praveza kare. jo sAdhunI anumatithI pahelA praveza kare to teone tenAthI IryApratyayika karmabaMdha thAya. ane pravacana lAghava paNa thAya athavA to temane potAnI jAtanuM abhimAna Ave ke ame moTA chIe tethI munie paNa prathama amane javA kahyuM, tethI ja pravacana lAghava paNa saMgata che. have, jo pAchaLathI teo praveza kare to temane pradveSa thAya kAM to saralatA rahita dAtAne paNa dveSa thAya, baMnene bhAga karIne jo dAtA Ape, to peTa na bharAya teTaluM maLe athavA duSkALa Adi hoya to prANa dhAraNa karavuM zakya na bane vi. aneka doSano saMbhava che. aparihArikanI sAthe gRhasthanA gharamAM praveza kare to aneSaNIya bhikSAnuM grahaNa kare athavA na kare to paNa doSano saMbhava che. temAM jo aneSaNIya bhikSA temanI sAme le to teone ema thAya ke A sAdhu AvI doSita bhikSA le che. to ame paNa laI zakIe. ane jo doSita AhAra grahaNa na kare to temanI sAthe bolacAla thAya ItyAdi doSa jANIne teonI sAthe gRhasthanA gharamAM praveza paNa na kare. ane nIkaLe paNa nahIM. e ja rIte AvA sAdhunI sAthe vicArabhUmi (sthaMDila) ke svAdhyAyabhUmimAM paNa na jAya arthAt temanAthI bhinna sthAnamAM jaI zake. / / 51 // avizuddhikoTimAha zramaNabrAhmaNAtithikRpaNabandiprayAnuddizya samArambheNa vA kRtamagrAhyam // 52 // zramaNeti, paJcavidhAste nirgranthazAkyatApasagairikAjIvikA iti, brAhmaNAH prasiddhAH, atithayo bhojanakAlopasthAyino'pUrvA vA, daridrAH kRpaNA bandiprAyA etAn bahUn dvitrAH zramaNAH paJcaSA brAhmaNA ityAdirUpeNa pravigaNayya yatkRtamAhArAdi tathA prANisamArambheNa vA vihitamaprAsukamaneSaNIyaM manyamAno lAbhe satyapi na gRhNIyAt // 52 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sUtrArthamuktAvaliH avizuddhikoTi (akathya AhAra)ne jaNAve che. sUtrArtha - zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa, bandIprAya vi.ne uddezIne athavA samAraMbha vaDe kareluM (banAvela AhArane) sAdhue grahaNa na karavo joIe. bhAvArtha :- nintha, zAzya, tApasa,gari, mAvi mema pAMya prA2nA zramo cha. brAhmaNo to prasiddha ja che bhojanakAlamAM AvanArA athavA to acAnaka Ave te atithi kahevAya che. daridra, paNa athavA to kedI jevA AvA ghaNA be-traNa zramaNo, pAMca-cha brAhmaNo ItyAdi aneka bhAMgA vaDe gaNIne je karela AhArAdi temaja je bhojana prANInA samAraMbhapUrvaka banAveluM hoya te aprAsuka-aSaNIya mAnato maLe chatAM paNa grahaNa na kare. //parA grAhyamAhAramAha anyakRtaM bahirnirgatamAtmIkRtaM paribhuktamAsevitamanindyakuleSu prAsukameSaNIyaM grAhyam // 53 // anyeti, yato hyanyena kRtamanyArthaM vA kRtaM tenaiva kRtaM tadgRhAnirgatamanirgataM vA dAtrA svIkRtamasvIkRtaM vA dAtraiva paribhuktamaparibhuktaM vA''svAdanena tenaiva sevitamasevitaM vA yadyaprAsukamaneSaNIyaJca bhavati tadyanindyakulajAtamapi tat sAdhUnAmagrAhyamataH prAsuka meSaNIyamevAnyArthakRtabahinirgatAtmIkRtaparibhuktAsevitalakSaNamAhArAdi lAbhe sati grAhyaM bhavati, yatra kuleSu pratidinaM svaparapakSebhyo dIyate bhaktAdi nityalAbhAcca sarvo yatra bhikSArthaM pravizati tatra sAdhuna bhaktAdyarthaM pravizet bahubhyo dAtavyamiti hi te pAkaM kuryustathA ca SaTkAyavadhaH, alpe ca pAke tadantarAyaH kRtaH syAditi / tathA codgamotpAdanagrahaNaiSaNAsaMyojanApramANeGgAladhUmrakAraNaiH suparizuddhapiNDagrahaNAtsAdhorjJAnAcArasamagratA darzanacAritratapovIryAcArasampannatA ca syAt / tatra carmakAradAsyAdi jugupsitakulAni niMdyakulAni, tadviparyayabhUteSu rAjarAjanyArakSikekSvAkukSatriyavaizyAdikuleSu prAsukameSaNIyaM labhyamAnamAhArAdi grAhyamiti // 53 // grAhya AhArane kahe che - sUtrArtha :- pIne bhATe 42j, paDA2 nANej, potAne bhATe suM, mAghej, yADaM, aniMdakulomAM prAsuka ane eSaNIyane grahaNa karavuM. bhAvArtha :- bIjAe athavA bIjA mATe je karAyuM hoya te anyakRta tevuM bhojana gharanI aMdara hoya ke bahAra, dAtAe svIkAryuM hoya ke na svIkAryuM hoya, dAtAe khAdhuM hoya ke na khAdhuM hoya, te cAkhyuM hoya ke na cAkhyuM hoya, te jo amAsukane anekaNIya hoya, to aniMdakulamAM thayeluM hoya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra chatAM paNa sAdhuone grahaNa karavAlAyaka nathI. AthI prAsuka, eSaNIya, bIjA mATe kareluM, bahirnirgata, potAne mATe kareluM, khAdheluM, cAkheluM, ItyAdi svarUpavALuM bhojana Adi male tyAre grahaNa kare che. je gharamAM haMmezAM potAnA athavA bIjAnA pakSane devAya che ane haMmezAM potAnA athavA bIjA bhikSuo jyAM da22oja bhikSA mATe jAya che. tevA phUlomAM bhojana Adi mATe sAdhu praveza na kare, kAraNa ke ghaNAne devuM che. evuM vicArI teo cha jIvanikAyanA vadhapUrvaka rasoI kare athavA to rasoI ochI paDe to te yAcakone aMtarAya paDe tethI tevI bhikSA sAdhue levI nahIM. 247 temaja udgama, utpAda, grahaNaiSaNA, saMyojanA-aMgAra-dhUmra ItyAdi doSathI rahita lAve tathA vApare ane AvA zuddha piMDane grahaNa kare to sAdhune jJAnAcAranI saMpUrNatA maLe che. temaja darzanacAritra-tapa-vIryAcArathI paNa te yukta thAya che. camAra, nokara Adi jugupsanIya kulane niMghakula kahevAya che. tenAthI viparita rAjya, senApati, IkSvAku-kSatriya-vaizya Adi kulamAMthI maLato prAsuka eSaNIya AhArAdi grahaNa kare. // 5 // punarAhAragrahaNayogyakSetrAdInyAha yatra saGkhaDistatra na gacchet // 54 // yatreti, pitRpiNDendraskandharudramukundayakSanAgabhUtastUpacaityAdinAnAvidhotsavasthAneSu na gacchedAhArAdyarthaM sarvebhyaH zramaNanAbrAhmaNAdibhyo dIyata iti manyamAnaH, yatra vA sarvebhyo na dIyate tatrApi janAkIrNamiti manyamAnaH / evaMbhUte saGghaDivizeSe na pravizet, tathA saGkhaNDyante virAdhyante prANino yatra sA saGghaDiH, grAmanagarakheTakakunagarapattanAdikSetreSu yatra prANivirAdhanA bhavet prakarSeNArdhayojanamAtre kSetre, tAM saGghaDimavetya saGghaDipratijJayA na tatra gamanamAlocayet, tatra gacchato hyavazyamAdhAkamaddezikamizrajAtakrItakRtodyatakAcchedyAni sRSTAbhyAhRtAnyatamaduSTAhArAdi lAbho bhavet, sa ca karmopAdAnAtmaka eva / evaM jAtanAmakaraNavivAhAdikA purassaGkhaDiH, mRtasaGkhaDiH pazcAtsaGghaDi:, tathAvidhaM bhaktaM kadAcidekacaro bhikSuratilolupatayA''svAdayet zikhariNIdugdhAdi pibettadA tadazanapAnAdikaM chardi vidadhyAt kadAciccApariNatatayA vizUcikAzUlAdInAzujIvitApahAriNo rogAn samutpAdayedityaihiko doSa:, durgatigamanAdaya AmuSmikA doSA bhaveyuH / tathA kazcicchrAvakaH prakRtibhadrako vA sAdhupratijJayA vasatI: saGkaTadvArA mahAdvArA viparItA vA, pravAtAH zayyAH zItabhayAnnirvAtAH, grISmakAle ca viparItA vA, upAzrayasya ca saMskAraM bahirmadhye vA haritAdIni chittvA vidadhyAt tatrAnekadoSAM saGkhaDi viditvA sAdhurna pravizet / saGkhaDigatasya bahavo doSAH sambhavanti, yathA saGkhaDibhUta bhaktAdyabhyavahArI sAdhurvivakSitopAzrayAlAbhe saGkhaDibhUtamupAzrayamanyadvA gRhastha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH parivrAjikAdibhirmizrIbhUtaM sthAnamAsAdya mizrIbhAvamApanno'nyamanA matta AtmasmRtividhura AtmAnaM gRhasthamiva manyate, tataH kadAcidvikRtamanobhiH stryAdibhIrahovAsAya prArthito mithunabhAvamabhyupagacchet / evamanyAnyapi karmopAdAnakAraNAni bhaveyustasmAnnirgranthaH saGkhaDi viditvA saGkhaDipratijJayA tatra gantuM na paryAlocayet, vistaro'nyatra draSTavyaH // 54 // 248 vaLI AhAra grahaNa yogya kSetrAdinuM svarUpa jaNAve che. sUtrArtha :- jyAM saMkhaDidoSa hoya tyAM na javuM joIe. bhAvArtha :- pitRpiMDa (zrAddha) indra mahotsava, kArtika mahotsava, rUdra mahotsava, mukunda-nAgayakSa-bhUta-stUpa-caitya Adi mahotsavanA sthAnomAM jyAM sarva zramaNa-brAhmaNane apAya che. ema mAnato, athavA to sarvane nathI devAtuM chatAM aneka mANaso ekaThA thayA che. ema mAnato sAdhu AhArAdi mATe tyAM na jAya. AvuM saMkhaDi vizeSa hoya tyAM sAdhu na jAya...! jemAM jIvo sArI rIte khaMDita thAya che. virAdhita thAya che tene saMkhaDI kahevAya che. gAma, nagara, kheTaka, pattana Adi kSetrane viSe jyAM virAdhanA thAya tevA saMkhaDIvALA kSetrane utkRSTathI ardheyojana pramANa choDI de. te saMkhiDa doSane jANIne tyAM bhikSA mATe javAnuM vicAre paNa nahIM. tyAM bhikSA mATe jatAM avazya AdhAkarmI, audezika, mizrajAta, krIta, kRta, udyotaka, Acchedya, sRSTa, abhyAhata Adi bhikSAnA doSomAMthI koIpaNa doSathI doSita AhAra maLe ane te karmabaMdhanuM kAraNa thAya ja...! e ja rIte janma-nAmakaraNa-vivAha Adi prasaMge je (pahelAM) jamaNa karAya che te "puraH saMkhaDa" kahevAya. marelAnI pachI jamaNa karAya te pazcAta saMkhaDi' kahevAya. tevA prakAranA AhArane ekalavihArI sAdhu rasanI lolupatAthI kadAca vApare, athavA zikhaMDa-dUdha vi. pIe to te AhAra-pANI tenA zarIramAM zaradI utpanna kare. athavA kyAreka pace nahIM to zRMDila-zUla Adi je jaldIthI jIvanano paNa nAza kare tevA rogo utpanna thAya. te AlokanA doSarUpa che. ane paralokamAM durgatimAM javuM paDe ItyAdi doSa utpanna thAya che. athavA to koI bhadra pariNAmI zrAvaka sAdhune mATe vasati-sAMkaDA daravAjA yukta, moTA daravAjA yukta athavA madhyama daravAjA yukta kare. ThaMDI vasati hoya to zIyALAmAM havA na Ave tevuM karI de. unALamAM havA AvI zake tevI vyavasthA karI de. temAM aneka doSarUpa saMkhiDa jANIne sAdhu (tevA upAzrayamAM) praveza na kare. (have bIjA aneka zramaNa-brAhmaNAdi che. tevI vasatimAM rahelA saMbhavita doSa jaNAve che.) je anya sAro upAzraya na maLe ne sAdhu saMkhaDibhUta sthAnamAM bhojanAdi kare athavA gRhastha-parivrAjaka vi. je sthAnamAM rahelA che tevA saMyukta sthAnamAM rahelo kadAca mati vibhrama AdithI ke unmatta thayelo, pote sAdhu che evuM bhUlI gayelo potAne gRhastha na Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 249 jevo mAne che. tyAM kyAreka vikRta manathI - zrI Adi sAthe guptavAsa mATe prArthanA karAyelo sAdhu mithunabhAva paNa meLavI zake e rIte anya paNa karmabaMdhanA kAraNo saMbhave. tethI nirjhanya saMkhaDinI pratijJA hovAthI saMkhaDi che. evuM jANIne tevA saMkhaDiyukta sthAnamAM javAno vicAra na kare. Ano vistAra anya graMthathI jANavo. 54 atha gacchanirgatAnAzritya gamananiyamamAhagacchanirgato dharmopakaraNamAdAya pravizet // 55 // gacchanirgata iti, gRhapatikulAdau praveSTukAmo jinakalpikAdirdharmopakaraNaM sarvamAdAya piNDapAtapratijJayA pravizet, tatropakaraNamanekadhA vyAdirUpeNa jinakalpiko hi dvividhaH chidrapANirachidrapANizca, tatrAchidrapANeH zaktyanurUpAbhigrahavizeSAdvividhaM rajoharaNamukhavatrikArUpamupakaraNaM kasyacittvaktrANArthaM kSaumapaTaparigrahAttrividhamaparasyodakabinduparitApAdirakSaNArthamauNikapaTaparigrahAccaturvidhamasahiSNutarasya dvitIyakSaumapaTaparigrahAt paJcavidhamiti, chidrapANestu jinakalpikasya saptavidhapAtraniryogasamanvitasya rajoharaNamukhavastrikAdigrahaNakrameNa yathAyogaM navavidho dazavidha ekAdazavitho dvAdazavidhazcopadhirbhavati / evaM grAmAderbahivihArabhUmi vicArabhUmi vA gacchan sarvamupakaraNamAdAya gacchet, tatraiSA sAmAcArI gacchanirgatena tadantargatena vA gacchatA sAdhunopayogo dAtavyaH, tatra yadi mahati kSetre vRSTirandhakAropetaM dhUmikopetaM mahAvAtasamuddhRtarajopetaM vA kSetraM syAttato jinakalpiko na gacchatyeva, tasya yAvat SaNmAsaM purISotsarganirodhasAmarthyAt, itarastu sati kAraNe yadi gacchenna sarvamupakaraNaM gRhItvA gacchediti // 55 // have gacchamAMthI nIkaLelA (viziSTa munione) gocarI javAno vidhi kahe che. sUtrArtha - gacchamAMthI nIkaLela (muni) dharmopakaraNane laIne (gRhasthanA gharamAM gocarI mATe) praveza 3. bhAvArtha:- gRhasthanA gharamAM-gocarI mATe praveza karavA IcchatA jinakalpika Adi dharmopakaraNa (upadhi.) sarvane laIne praveza kare, temAM be vagere prakAre upakaraNa aneka rIte che. jinakalpikanA be bheda che. (1) chidrapANi (2) achidrapANi. temAM achidrapANimAM zakti anurUpa vizeSa abhigraha hovAthI rajoharaNa-muhapattirUpa be upakaraNa hoya. koIkane vaLI cAmaDInA rakSaNa mATe rezamI vastrano parigraha hoya to traNa, vaLI koIkane pANInA TIpA vi. paDatA hoya temAMthI bacavA mATe unanA vastrano parigraha hoya to cAra vastra, vaLI tenA karatAM paNa asahiSNu hoya to bIjuM eka rezamI vastra rAkhe. to pAMca prakAranAM vastra hoya. chidrapANi - te jinakalpikane sAta prakAranA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sUtrArthamuktAvaliH pAtranI sAthe rajoharaNa-muhapatti e navavidha upadhi tathA upara je achidrapANine gaNAvI tema eka-eka vastu temAM bheLavatAM daza prakAranI, agyAra temaja bAra prakAranI upadhi hoya che. A ja rIte grAmAdithI bahAra vihAra kare ke sthaMDila jAya to paNa potAnAM sarva upakaraNa sAthe laIne jAya. gacchathI nIkaLelA evA sAdhu mATe A samAcArI kahI, gacchamAM rahelo sAdhu tene vicArabhUmi javuM hoya to upayogapUrvaka javuM. temAM jo varasAda atyaMta dherAyelo hoya ke dhUMdhaLuM vAtAvaraNa hoya to athavA dhULa rahita vAvAjhoDuM hoya, (jinakalpika to cha mahinA sudhI sthaMDila rokI zakavAnI zaktivALo hoya tethI na ja jAya.) paraMtu, gacchavAsI to kA2Ne jo jAya to sarva uparA sahane na bhaya. yA bhikSAviSaye niyamamAha upayuktaH kRtagodohAdi viditvA'prAptamAtRsthAno'pihitadvAraM nirgatazramaNaM gRhaJca pravizet // 56 // upayukta iti, bhikSArthaM gRhapatikulaM rathyAM grAmAdikaM pravivikSurmArge sopayogaH syAt, gacchatastasya hi mArge vapraprAkAratoraNArgalAdIni syuH, asaMyato bhUtvA ca gamane mArgasya viSamatayA praskhalanapatanAdiprasaGgena jIvavirAdhanAyAH kAyasya coccAraprasravaNazleSmasiMghANakAdyupaliptatAyAzca prasaGgaH tathA ca saMyamAtmavirAdhanA bhavet, kadAcitkardamAdyupalipto'pi cittavadbhiH pRthvIzakalAdibhirna zodhayet, yAcanayA'lparajaskaM tRNAdikamavApya ekAntasthaNDile zodhayet / kRteti, yatra kSIriNyo gAvo druhyante tatra tadA na pravizet, anyathA zraddhayA tadAnImAgataM yatiM vilokya gRhapatirasmai prabhUtaM dadAmIti vatsakapIDAM vidadhyAt, traseyurvA gAvo vilokya tam, AdinA ca yatrAhAra upaskriyamANo bhavati tadA tatra no yAyAt, tvarayA pAkAya te kRtaprayatnA bhaveyustataH saMyamavirAdhanAprasaGgaH syAdityapi grAhyam, ekAnte cAvasthito nivRttagodohanAdi viditvA tatastatra godohikAnantaraM yAyAt / aprAptaamAyAmAtRsthAna iti, ya: kazcitsAdhurjaGghAbalaparikSINatayA mAsakalpavihAritayA vaikatraiva kSetre tiSThannanugrAmaM gacchataH prAghUrNikAn yadyevaM vadet, kSullako'yaM grAmaH sUtakAdinA sanniruddho'lpagRhabhikSAdo vA, bhavanto bhikSAcaryArthaM bahirgrAmaM vrajateti, tathA yo bhikSurahaM bhikSAkAlAdarvAgeva bhrAtRvyazvazurAdisambandhigRhaM bhikSArthaM pravekSyAmi tatra sarasaM bhaktaM peyaJca gRhItvA bhuktvA pItvA patadgrahaM saMlikhya pramRjya ca prApte bhikSAvasare'vikRtavadanaH prAghUrNikabhikSubhi: sAkaM piNDapratijJayA gRhapatikulaM pravekSyAmItyevamabhisandhatte sa mAtRsthAnaM mAyAzalyaM pratiSiddhaM saMspRzati, evaM yatrAgrapiNDAdyarthaM zramaNabrAhmaNAdayo vayamatra lapsyAmaha iti tvaritaM Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 251 tvaritamupasaMkrAmanti tatrAhamapi tvaritamupasaMkramAmIti vicintayan bhikSurmAtRsthAnaM spRzati, ato naivaM kuryAt / apihitadvAramiti, yasya gRhapateAraM kapATAdinA pihitaM tadgRhaM dvAramananujJayodhdATya na pravizenna vA pratyupekSaNapramArjanavyatirekeNodhdATayet, anyathA gRhapateH pradveSasya vastuno nAze sAdhau zaGkAyAH pazvAdipravezasya ca prasaGgena saMyamAtmavirAdhanA syAt / glAnAdikAraNe sati tu sthagitadvAristhaH zabdaM kuryAt, svayaM vA yathAvidhi udhdATya pravizet / tathA nirgatazramaNamiti, svataH pUrvaM praviSTAn zramaNAdIn vijJAya dAtRpratigrAhakAsamAdhAnAntarAyabhayAdekAnte vyavasthito bhavet, tatra ca yadi dAtA catuvidhamAhAramAdAya dattvA ca bahavo yUyaM bhikSArthamupasthitAH, vyAkulatayA nAhamidaM vibhajya dAtuM samartho'to nikhilArthaM yuSmabhyaM mayA dattamidaM svarucyaikatra bhuGgdhvaM vibhajya vA gRhNIdhvamiti brUyAttadA tadAhArAdikamutsargato na grAhyam, sati kAraNe gRhyamANaM zramaNAdyantike gatvA gRhapatyuktaM nivedayantaM yadi kazcit zramaNastvamevAsmAkaM paribhAjayeti brUyAttadA'sati kAraNe naivaM kuryAditi / / 56 // bhikSAviSayaka niyamane kahe che. sUtrArtha :- karela che gAya dohavA Adi jyAM tyAM upayogavALo, amArI (mAyarahita) sthAnane jANIne jemanA gharamAMthI sAdhu nIkaLI gayela che. tevA khullA bAraNAvALA gharamAM (bhikSA mATe) muni praveza kare. bhAvArtha :- gRhasthanA gharamAM, zerImAM ke prAmAdimAM bhikSA mATe praveza karavAnI IcchAvALo muni upayogayukta rahe, bhikSA mATe jatAM tene rastAmAM koTa-kAMgarA (gaDha) toraNa-sAMkaLa vi. Ave to sAvadhAnIpUrvaka jAya. jo asaMyata banIne rastAmAM cAle ne rasto UMco-nIco Ave ane paga DagI jAya to pachI paNa jAya. tyAre jIvavirAdhanA (potAnA jIvanI athavA pote paDavAthI nIce rahela trasajIva dabAya to tenI paNa) nIce jamIna para jo aMDila, mAtru, zleSma, kapha vi. paDeluM hoya to tenAthI potAnuM zarIra paNa kharaDAya. A rIte saMyama virAdhanA ane AtmavirAdhanA banneno saMbhava che. jo kadAca kAdava vi. potAnA zarIrane lAgI jAya to sacitta pRthvIkAyanA TukaDA, paththara AdithI tenI zuddhi na kare paraMtu, alpajayukta taNalakhuM mAMgIne ekAMtamAM zuddha bhUmimAM jaIne zuddhi kare...! jayAM dUdhALI gAyo dohavAnI hoya tyAM (tyAre) muni bhikSA mATe praveza na kare. kAraNa ke te vakhate AvelA munine joIne vAcharaDuM vicAre ke A gRhastha A sAdhune ghaNuM dUdha Apaze (tethI mane alpa maLaze) athavA to munine joIne gAya bhaDake, Adi padathI jyAM AhAra banato hoya tevA sthAnamAM paNa sAdhue tevA vakhate praveza na kare. kAraNa ke muni mATe teo jaldI rasoI banAve to saMyama virAdhanAno prasaMga Ave. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sUtrArthamuktAvaliH tethI ekAMtamAM Ubho rahIne go dohana Adi patI gayuM jANe. pachI ja tyAM bhikSA mATe praveza kare. jaMghAbala kSINa thavAthI koIka sAdhu mAsikalpa karI athavA to sthiravAsa karIne rahelA hoya tevA sAdhu eka gAmathI bIje gAma vicaratA evA mahemAna munine ema kahe ke - A gAma nAnuM che. athavA to sUtaka AdithI ghaNA ghara aTakelA che. tethI bhikSA mATe thoDA ghara che. tethI tamo bhikSA mATe bIjA gAmamAM jAva ane je huM bhikSuka-bhikSAnA samaya karatAM pahelAM ja bhatrIjA, sasarA ke saMbaMdhInA ghare bhikSA mATe huM prathama praveza karIza. pachI tyAM rasayukta annapANI grahaNa karI khAI-pIne pAnuM dhoIne pramArjIne jayAre gocarIno samaya thAya tyAre mukhano bhAva badalyA vinA (arthAt pote vAparI lIdhuM che tevAM (mukhanA hAvabhAva chUpAvIne) AgaMtUka sAdhu sAthe gocarI vahoravA gRhasthanA ghare jaIza. AvuM vicAre tevA munie niSedha karela evA mAyAzalyano (mAtRsthAnano) sparza karyo kahevAya arthAt uparokta baMne rIte mAyA na karavI joIe. athavA to bIjI rIte paNa mAyA thavAnI saMbhAvanA che, ke jayAM agrapiMDa Adi mATe zramaNa, brAhmaNa Adi aneka ahIM bhikSA ame meLavIzuM e pramANe jaldI jaldI jatAM hoya, tyAM huM paNa jaldI jAuM e pramANe vicArato sAdhu mAyAne sparze che. AthI AvuM na ja karavuM joIe. dvAra ughADA hoya te A pramANe, je gRhasthanA dvAra kamADa vaDe baMdha karelA che te dvArane gRhasthanI rajA lIdhA vinA ughADIne praveza na kare. daSTi paDilehaNa ke pramArjana karyA vinA daravAjo ughADe nahIM. nahIM to gRhasthane sAdhu pratye praSa thAya. vastu vi.nI corI thAya to sAdhu upara zaMkA thAya. athavA to pazu vi. gharamAM ghUsI jAya A rIte saghaLA prasaMga vaDe saMyamavirAdhanA ane AtmavirAdhanA thAya. glAna Adi mATe bhikSA levI hoya to gRhasthanuM ghara baMdha hoya to avAja kare (kholAve) athavA to svayaM vidhipUrvaka kholIne praveza kare... temaja "nirgatazramaNa' A pramANe pote pahelA pravezelA zramaNa Adine jANIne dAtA ane bhikSA lenAra vacce dvidhA (asamAdhAna) thAya, aMtarAya paDe vi. bhayathI ekAMtamAM Ubho rahe. ane tyAM jo dAtA cAra prakAranA AhArane laIne ane ApIne tame ghaNA bhikSA mATe AvyA cho. tethI vyAkuLatA vaDe tenA bhAga pADIne ApavAne mATe huM samartha nathI. AthI mArA vaDe apAyeluM A (anna) potAnI rUci pramANe tame badhA bhegA (ekaThA) thaI ane bhAga pADIne ekaThA thaI vAparajo . A grahaNa karo e pramANe kahe tyAre te AhAra Adikane grahaNa na kare. paraMtu jo kAraNa hoya to te bIjA zramaNAdi pAse jaIne gRhapatie kahelI vAta jaNAve ane jo temAMthI koIka zramaNAdi kahe ke he sAdhu ! tame ja amane badhAne bhAga pADI Apo e pramANe kahe tyAre kAraNa vinA tevuM na ja karavuM joIe. //pI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 AcArAMgasUtra niyamAntaramAcaSTedvArAvalambanadhAvanodakaprakSepasthAnAdiSu na tiSThet // 57 // dvAreti, dAtRgRhadvArazAkhAvalambanena na sthayAt, jIrNatvAdita: patanasambhavAtsaMyamAtmavirAdhanAsambhavAttathopakaraNadhAvanodakaprakSepasthAna AcamanapravAhabhUmau vA na tiSThet, pravacanajugupsAsambhavAt, paridRzyamAnasnAnAdikriye sthAne vA na tiSThet, darzanazaGkayA niHzaGka gRhasthakriyA'nivRttyA nirodhapradveSasambhavAt / nApi gavAkSabhittisandhicaurakhAtAdidvAreNAGgulInirdezena kAyanamanonnamanAbhyAJcAlokayedanyasmai vA darzayet, hRtanaSTAdau vastuni svasmin zaGkotpAdaprasaGgAt / na vA gRhapatimaGgulIcAlanAdinA bhayamupadI vAgbhiH stutvA vA yAceta, alAbhe vA paruSa vadediti / / 57 // (gocarI gayela sAdhu mATe) bIjA niyama jaNAve che. sUtrArtha :- dhAra AlaMbana = bArazAkhamAM, vAsaNa dhovAnA, pANI nAMkhavAnA sthAnomAM (gocarI gayela sAdhuo) UbhA na rahevuM joIe. bhAvArtha - gRhasthane tyAM bhikSA mATe gayelA munie bArazAkhane Teko daIne na UbhA rahevuM. kAraNa ke tema UbhA rahevAmAM bArazAkha jIrNa thaI hoya to paDI javAno saMbhava che. tethI vAgI javAthI saMyama ane AtmavirAdhanA thAya. tevI ja rIte vAsaNa dhovAnA sthAnamAM athavA to pANI nAMkhavAnAM sthAnamAM, pANI jyAMthI vahetuM hoya evA khALa vi. sthAna upara paNa UbhA na rahevuM. zAsana hilanAno saMbhava hovAthI, dekhAI jAya evA gRhastha nAnAdi karatAM hoya tyAM na UbhA rahevuM. tema UbhA rahevAthI temane ema lAge ke A.ma.sA. jovA UbhA che. (athavA to) jovAnI zaMkAthI (dUra thavA mATe) gRhastha snAnakriyA adhUrI hoya chatAM aTakI jAya tevI (kALa vikSepa thavAthI) sAdhu upara dveSa paNa thaI zake. gavAkSa, bhIMtano sAMdho, coravaDe pADeluM khAtara vi. AMgaLIthI athavA zarIra UMcuMnIcuM karIne jovuM nahIM. bIjAne batAvavuM nahIM. kadAca gRhasthanA gharamAM corI Adi thAya temAM vastu jatI rahetA sAdhu upara zaMkA jAya. gharanA svAmIne amuka vastu mane joIe che ema AMgaLIthI nirdeza karIne na mAMgavuM. temaja karAvIne ke vacana vaDe stuti karIne paNa na mAMgavuM. kadAca gRhastha na Ape (alAbha thAya) to paNa kaThora vacana na bolavA joIe e pramANe bhAvArtha che. //paNA niyamAntaramAhaudakAdisaMsRSTaM mAlAhRtaM mRttikopaliptaM vIjanena zItamagrAhyam // 58 // udakAdIti, yadAhArAdi sAkSAdudakAdinA sacittena saMspRSTaM yacca sAdhubhikSAdAnArthaM zItodakenoSNodakena vA'tridaNDovRttena pazcAdvA sacittIbhUtena tadaiva hastau prakSAlya dAtA yadi Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sUtrArthamuktAvaliH deyAt tadvijJAya sAdhustadaprAsukamiti na gRhNIyAt, AdinA rajaHkSAramRttikAharitAlahiGgulakamanaHzilAJjanalavaNagerukAdayaH sacittA grAhyAH, etaiH saMsRSTahastAdinA dIyamAnamagrAhyaM bhavati, asaMsRSTantu grAhyam / tathA sAdhvartha sacittamacittaM vA cittavatyAM zilAyAM kuTTayitvA dIyamAnaM pRthukAdikaM lavaNaM vA'grAhyam / tathA'gnyupari vyavasthitamAhArAdyapi / mAlAhRtamiti, maJcakaprAsAdahar2yAtalAghuvaMpradezavyavasthitamadhaHkusUlasaMsthAnakoSThikAdivyavasthitaM vA''hArAdi mAlAhatamiti kRtvA na gRhNIyAt, sAdhudAnArthaM pIThamaJcanizreNyAdInAmAharaNAyArohe'dho'vanamane patanAdiprasaGgena sattvahananaparitApanAdisambhavAt / mRttikopaliptamiti, piTharakAdau mRttikayA'valiptamAhAraM lAbhe satyapi na gRhNIyAt, azanAdibhAjanodbhedanena pRthvIkAyAdisamArambhAt, dattvA ca punarapi zeSarakSAyai tadbhAjanasyAvalimpanena tasyaiva doSasya sambhavAt / evaM pRthivIkAyAdau sacitte pratiSThitamapi tatsaGghaTTanAdibhayAna svIkuryAt / vIjanena zItamiti, atyuSNamodanAdikaM bhikSupratijJayA dAtA yadi zUrpavyajanapallavavastrAdivIjanena zItIkuryAttadidaM vijJAya yadyabhikAMkSasi me dAtuM tata evasthitameva dadasva, maivaM kRthA iti vadet, tathApi tathA kRtvA yadi dAsyati tadA'neSaNIyamiti kRtvA na parigRhNIyAt / tathA zaGkitamrakSitanikSiptapihitasaMhRtadAyakadoSaduSTonmizrApariNataliptacharditalakSaNadazaiSaNAdoSaduSTamAhArAdi varjayet // 58| (gocarI gayela muni mATe) bIjA paNa niyama jaNAve che - sUtrArtha :- (sacitta) pANI Adine sparzeluM, mALa uparathI lAveluM, mATI vaDe peka kareluM (pej) (154g sapana dvA2a) pavana 43 63 62jhuM na le me. bhAvArtha - je AhAra Adi sAkSAt sacitta jalayukta hoya athavA to sAdhune vahorAvavA mATe kAcA pANIthI yukta kare che garama pANI paNa pUrA traNa ukALAthI ukALeluM na hoya athavA to pAchaLathI sacitta thayeluM hoya, dAtA te ja vakhate hAtha dhoIne Ape to tevuM amAsuka (akalpanIya) jANIne sAdhue grahaNa na karavuM joIe. __mAhi 56thI dhUma, bhArI, bhATI, tA, ti , parI, paththa2, 4na, bhIDaM, geru vi. sacitta vastu grahaNa karavI. A sarva sacitta vastu che. tenAthI kharaDAyela hAtha athavA camacA AdithI apAtuM sAdhue na levuM. nahIM kharaDAyeluM hoya to laI zakAya. temaja sacitta ke acittavastu sacitta athavA sUkSma jIvayukta paththara upara kUTIne (khAMDIne) devAtA pauMA ke mIThuM vi. na levuM joIe. te ja rIte cAlu cUlA para mUkeluM na levuM joIe. - mAMcaDo, havelInI upara mUkeluM, sAMbelAnI nIce ke bhoMyarAmAM mUkeluM athavA kusulanA nIcenA AkAranI koThI AdimAM raheluM bahAra Adi mAlopahRta che. mATe na levuM joIe. kAraNa ke Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 AcArAMgasUtra AvA sthAne rahelI vastu levA mATe dAyaka pATIyuM, mAMcaDo ke nisaraNI mUke tyAre caDhatAM ke utaratAM paDI jAya to jIvavirAdhanA temaja dAtAne vAgI jAya to pIDA thavAno saMbhava che. koThI vi. mATIthI lepa kareluM hoya (peka kareluM) tevo AhAra maLato hoya chatAM na levo. kAraNa ke tevA bhAjana ughADavAmAM pRthvIkAya Adi jIvono samAraMbha thAya ane sAdhune vahorAvyA pachI vadhelI je vastu tenA rakSaNa mATe pharIthI lepa kare (peka kare) to paNa tevA ja doSano saMbhava che. A ja rIte pRthvIkAya Adi sacitta upara mUkelo AhAra paNa te sacitta kadAca mIkSa thaI jAya tevA bhayathI na levo. ati garama bhAta vigerene sAdhune devA mATe dAtA jo supaDuM, paMkho athavA vasranA cheDA vaDe havA nAMkhIne ThaMDu kare to sAdhu kahe ke jo mane devuM che (vahorAvavuM che) to jema che tema ja vahorAvI zako cho. A rIte ThaMDu na karo ema kahe. to paNa jo dAyaka teja . rIte khAye. to aneSazIya bhazIne na grahaNa ra bheje. te 4 rIte zaMDita, akSita, nikSipta, piDita, saMhRta, chAya, unmizra, aparizata, lipta charhita AA haza 4 zeSazA ghoSa che tenAthI dUSita AhArAdi hoya to tenuM varjana karavuM joIe. // 58 // atha pAnakaviSaye niyamamAha pAnakamapi tathAvidhamagrAhyam // 59 // pAnakamiti, piSTotsvedanArthamudakaM tiladhAvanodakaM yadvA'raNikAdisaMsvinnadhAvanodakaM taNDulodakamanyataradvA tathAvidhaM nijasvAdayutamapariNatamavidhvastamaprAsukamagrAhyaM bhavati, tatrApi taNDulodake trayo'nAdezAH, budbudavigamaH, bhAjanalagnabinduzoSaH, taNDulapAko veti yAvadevaM tAvattadagrAhyamiti na mantavyamapi tu yAvadudakaM svacchIbhAvaM na gataM tAvanna grAhyam, evaMguNaviparItaM tu grAhyam, tathA tilatuSayavodakAnyavazyAnAranAlaprAsukodakAni tathAvidhamanyadvA drAkSApAnakAdIni pUrvameva dRSTvA kiJcitpAnakajAtaM me dAsyasIti gRhasthamApRSTastena tvamevedaM pAnakajAtaM svakIyena patadgraheNotsicyApavRttya vA pAnakabhANDakaM gRhANetyukto gRhNIyAt, paro vA tasmai dadyAt, tadevaM labdhaM grAhyam, evaM yadi sacittapRthivIkAyAdiSu sANDeSu vA vyavasthApitaM bhikSUddezena galadvindvAdibhAjanena zItodakena mizrayitvA''hRtya dAtA deyAttadA na pratigRhNIyAt / tatra drAkSAbadarAmbilikAdipAnakajAtaM tatkSaNameva saMmardya kriyante, AmrAmbADakakapitthAdipAnakAni dvitrAdidinasambandhena, tadevaMbhUtaM pAnakajAtaM kulukAtmikAsthinA tvagAdyavayavena bIjena vA yutaM bhikSUddezaniSpAditaM vastrAdibhiH sakRdasakRdvA paripIDya nirmAlya cAhRtamudgamAdidoSaduSTamagrAhyaM bhavati / AdhAkamaddezikapUtikarmamizrasthApanA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ radda sUtrArthamuktAvaliH praabhRtikpraadusskrnnkriitpraamityprivrtitaahtodbhinmaalaahtaacchedyaanisRssttaadhyvpuurkdossaanvijJAya parit II 48 II have pANInAM viSayamAM niyamane kahe che - sUtrArtha :- pANI paNa tevA prakAranuM agrAhya che. bhAvArtha - loTavALuM bhAjana sApha karavA mATe vApareluM pANI, tala dhoyeluM pANI, athavA kASThAdi (araNika) kharaDAyela hoya tene dhoyeluM pANI, cokhAnuM pANI athavA to tevuM bIjuM kAMI paNa potAnA svAdathI rahita, apariNata, jIvo jemAMthI avA nathI tevuM amAsuka grahaNa na karavuM joIe. temAM paNa cokhAnA pANImAM traNa prakAranuM akathya che. parapoTA na AvyA hoya tevuM, vAsaNamAM lAgelA pANInA TIpA haju rahyA hoya tevuM athavA cokhA baphAyA che ke nahi tyAM sudhI e pramANe hoya tyAM sudhI agrAhya che e pramANe mAnavA yogya nathI. paNa, jeTaluM pANI svaccha thayuM nathI. teTaluM grahaNa na karavuM joIe. te ja rIte tala, photarA, javanuM pANI, kAMjI vi. prAsuka pANI temaja tevA prakAranuM bIjuM drAkSanuM pANI Adi (pUrvenI jema) pahelAMthI ja joIne pANI mane ApIza? e pramANe gRhasthane pUche (tyAre) tenA vaDe kahevAya ke tame pote ja pANIne pAtrA vaDe UMca-nIcuM karIne grahaNa karo to laI levuM. athavA to bIjo tene Ape. tevuM maLeluM grahaNa karavuM joIe. e pramANe jo sacitta pRthvIkAya Adi upara ke aMDa (bIja) sahita vastu upara mUkeluM. sAdhunA uddezathI gaLatA pANInA TapakA yukta vAsaNa vaDe athavA to sacitta jala vaDe mizrita karIne dAtA laIne Ape tyAre te grahaNa na karavuM joIe. temAM drAkSa, bora, AMbalI AdinuM pANI tarata ja coLIne (masaLIne) karo. kerI, ambADa, koThuM AdinuM pANI be-traNa divasanuM hoya to evuM pANI paNa ThaLIyA, chAla, bIja AdithI yukta hoya tethI vastrAdi vaDe ekavAra ke be vAra masaLIne, gALIne sAdhu mATe kareluM hoya tevuM udgama Adi doSathI duSTa thayeluM grahaNa na karavuM joIe. (grahaNa yogya thatuM nathI.) AdhArmika, audezika, pUtikarma, mizra, sthApanA, prAbhRtikA, prAduSkaraNa, krata, pAmitya, parivartita, Adata, ubhinna, mAlApahRta, ucchedya, anisRSTa, adhyavapUraka doSane jANIne tevo AhAra tyAgavo joIe. (tevo AhAra na levo joIe.) pI. AhArAzrayeNa punarAhakandasarSapakandalIpippalImaricA''rdrakA''mapatrakAdikamapi // 60 // kandeti, jalajaH sthalajo vA kandaH, sarSapakandalyaH, pippalImaricArdrakANi taccUrNAni ca, AdinA phalasAmAnyamapakvamardhapakvaM vA'raNikatandulIyakAdi tadetatsarvamanyadvA zastrAnupahataM na gRhNIyAt, evameva vanaspativizeSA utpalatannAlAdayo'graskandhamUlabIjAdIni cAnyato draSTavyAni 60 | Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 257 AhArane AzrayIne vaLI (pharIthI) kahe che. sUtrArtha - kanda, sarasava, keLanuM pAna, pIpara, maracuM, Adu AdinA bhInA lIlA pAMdaDA AdithI yukta AhAra paNa na levo joIe. bhAvArtha - pANI ke pRthvI upara thayelo hoya te kaMda, sarasava, pIpara, maracuM, Adu ane tenA cUrNa Adi zabdathI koIpaNa phaLa kAcuM athavA pAkuM, araNika, cokhA Adi A sarva paNa tevuM ja (sacitta vastu) zastrathI nahIM haNAyeluM grahaNa na karavuM joIe. Aja rIte vanaspati vizeSa, kamaLa, tenI nALa Adi agraskaMdha, mULa, bIja Adi anya zAstrathI samajI levA. I6Oaa. AhArAdau zrAddhabhAvanAmAhadattvA punaH pAkAbhisandho na grAhyam // 61 // dattveti, kazcit zrAddhaH prakRtibhadrako vA sAdhava ete'STAdazazIlAGgasahasradhAriNo rAtribhojanaviramaNaSaSThapaJcamahAvratadhAriNaH piNDavizuddhyAdhuttaraguNopetA indriyanoindriyasaMyaminaH pihitAzravadvArA navavidhabrahmaguptiguptA aSTAdazavikalpabrahmopetAH, eteSAJca na kalpate bhoktuM pAtuM vA''dhArmikamazanAdi, ata AtmArthaM vihitamazanAdi sarvametebhyo vitIrya punarvayamAtmArthamanyadazanAdi nirvartayiSyAma iti yadyabhisandadhAti tadetatkathamapi viditvA sAdhuH pazcAtkarmabhayato'neSaNIyaM manyamAno na pratigRhNIyAt / / 61 // AhAra Adi mATe (viSe) zrAvakanA vicArane kahe che. sUtrArtha - vahorAvIne pachI pharIthI rasoInI abhisaMdhi (banAvavAnI) hote chate tevo AhAragrahaNa na karavo joIe. bhAvArtha - koIka sarala pariNAmI zrAvaka AvuM vicAre ke A sAdhu mahAtmAo aDhAra hajAra zIlAMgarathanA dhAraka, pAMca mahAvrata temaja chaThuM rAtribhojana viramaNa vratayukta, piMDavizuddhi vi. uttaraguNayukta, pAMca Indriya ane chaThuM mana temAM kAbU meLavanArA, pApanA daravAjA jemaNe baMdha karyA che tevA, nava prakAranI brahmacaryanI guptine (vADane) dhAraNa karanArA, aDhAra prakAranA brahmacarya guNathI yukta che. AvA munione AdhAkarmI bhojana khAvuM ke pIvuM kalpatuM nathI. AthI amArA potAne mATe kareluM A sarva bhojana temane vahorAvIne - ApaNe ApaNA mATe pharIthI bIjuM banAvI daIzuM. A pramANe je zrAvaka vicAre tenI game te rIte sAdhune khabara paDI jAya to pazcakarma doSanA bhayathI anekaNIya evI te gocarI sAdhu grahaNa na kare. 61ll niyamAntaramAhasaMstutAvAsaparihAreNAnyatra zuddhaM grAhyam // 62 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sUtrArthamuktAvaliH saMstuteti, saMstutAH-sambandhinaste dvividhAH pUrvasaMstutA: pitRvyAdayaH, pazcAtsaMstutAH zvazurAdayaH, evaMvidhAni gRhANi bhaktAdyarthaM na pravizet, yato gRhastho tebhyaH pUrvamevAzanAdi bhikSave dAnArthaM kuryAt, ataH karmopadAnametat, kintu tathAvidhaM grAmAdikaM praviSTo bhikSuH svajanakulaM viditvA kenacitsvajanenAjJAtaM evaikAntamapakramyAnAloke tiSThet, prApte bhikSAvasare tathAvidhagrAmAdyanupravizyetarakulebhya udgamAdidoSarahitAM veSamAtrAdavAptAmutpAdanAdidoSarahitAM bhikSAmanviSya grAsaiSaNAdoSarahitAM tAmAhArayet / tatrotpAdanAdoSA: dhAtrIdUtInimittAjIvikAvanIpakacikitsAkrodhAdi saMstavavidyAmaMtracUrNayogamUlapiNDAH SoDaza sAdhusamutthAH, grAsaiSaNAdoSAzca saMyojanApramANAGgAradhUmrakAraNadoSAH, kAlenAnupraviSTo'pi bhikSuH kriyamANamAdhAkarmikamazanAdyAhRtameva pratyAkhyAsyAmIti manvAno na tUSNImbhAvenopekSeta, mAtRsthAnaprAptiprasaGgAt, kintu saMskriyamANaM dAtAraM nAdhAkarmika AhAro me kalpata iti vadan pratiSedhayet, tathApi yadi kuryAnno gRhNIyAditi // 62 // vaLI bIjA niyamane kahe che. sUtrArtha - saMstuta AvAsanA tyAga vaDe (pUrvaka) bIjethI zuddha AhArane) grahaNa karavo joIe. bhAvArtha - saMstutaH = saMbaMdhi (saMsArI) te be prakAre. (1) pUrvasaMstuta = pitarAI sagA (piyarIyA) (2) pazcAt saMstuta = sAsarIyA-zvasurapakSa. te baMne prakAranA gharane viSe bhojanAdi mATe praveza na karavo joIe. AvA gharamAM gRhastha prathama ja sAdhune azanAdi vahorAve tethI te (rasoI banatA thayelI je virAdhanA) karmabaMdhanuM kAraNa bane che. paraMtu, tevA gAmamAM gayela muni svajanone khyAla na Ave tevI ajJAta temaja ekAMta jagyA. jayAM vadhAre lokonI avara-javara na hoya tevA sthAnamAM Ubho rahe ane jayAre gocarIno samaya thAya tyAre potAnA svajana sivAyanA kulamAM udgama Adi doSa rahita sAdhune veSamAtrathI ja maLela gocarI (potAnI koIpaNa oLakhANa vinA maLelI) utpAdanAdi doSa rahita meLavIne prAraiSaNAdi doSa rahita tevI bhikSA vApare. temAM utpAdanA doSa=dhAtrI, dUtI, nimitta, AjIvikA, vanapaka, cikitsA, krodhAdi, saMstava, vidyA, maMtra, cUrNa, yoga, mUlapiMDa. A soLa doSa je sAdhuthI thatA che. ane saMyojanA, apramANa, aMgAra, dhUma, kAraNAbhAva A pAMca grAmaiSaNAnA doSa che. gRhasthane tyAM kAle ja bhikSA mATe gayelo muni gRhasthane tyAM AdhAkarmI Adi bhojana banatuM hoya to meM nirdezanuM paccakhANa karyuM che. ema mAnIne mauna na rahe kAraNa ke tema karavAthI mAyAno prasaMga Ave che. paraMtu, te vakhate AhAra banAvatAM dAtArane kahe ke mane AdhAkarmI AhAra kalpato nathI. to paNa gRhastha jo AraMbha-samAraMbha kare to tevo AhAra sAdhue grahaNa na karavo joIe. darA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 259 niyamAntaramAhasarasaM virasaM vA'dhikamanApRcchaya na pariSThApayet // 63 // sarasamiti, bhikSuH sarasaM virasaM vA''hRtamAhArAdi sarvamabhyavaharet, na tu sarasaM bhuktvA virasaM tyajet, mAtRsthAnaprAptiprasaGgAt, evaM pAnakamapi, tathA labdhaM bahvazanAdi bhoktumasamarthastatparigRhya tatrAdUre vA gatAnAM sArmikAdInAM samIpaM gatvA ayi zramaNA mamaitadazanAdi bahu paryApannaM nAhaM bhoktuM samartho'to yUyaM kiMJcidbhudhvamiti vadet, yAvanmAnaM bhoktuM zankumastAvanmAnaM bhokSyAmahe pAsyAmaha iti te yadi vadeyustadA tathA kAryam / na tu tAnanApRcchya pramAditayA pariSThApayet, mAtRsthAnasaMsparzaprasaGgAt // 63 // vaLI bIjA niyama kahe che. sUtrArtha - rasa sahita ke rasa rahita (AhAra) vadhu hoya to pUchyA vinA paraThavavo nahi. bhAvArtha :- sarasa ke virasa jevo paNa AhAra bhikSAmAM lAvelo hoya te sarva munie vAparavo me. paraMtu, sa2sa. vArIle bhane vi2sa. 2rANI bhU: (chor3I hai - 524vI hai) tevUna 42. mAyAno prasaMga che mATe, Avo ja vidhi pANI mATe paNa che. te ja rIte gocarI ghaNI vadhI gaI hoya te vAparavA mATe asamartha muni tyAMthI bahu dUra ke bahu najIka nahIM evA bIjA sAdharmikanI (muninI) pAse jaIne kahe ke he muni bhagavaMto mane A gocarI Adi bahu ja vadhI gayuM che. huM khAvA mATe samartha nathI tame kaMIka vAparI lo. (mane levaDAvo) AvuM kahe tyAre te munio kahe ke ame jeTaluM vaparAze teTaluM vAparazuM temaja pIzuM. te temane Apo. paraMtu, temane pUchyA vinA pramAdi (ALasu) banIne paraThave to mAyA (kapaTa) karyuM DevAya. ||6|| niyamAntaramAhaanujJAtamAtrameva saMstutebhyo dadyAt // 64 // anujJAtamAtrameveti, bhikSuH piNDamAdAyA''cAryAdyantikamupasRtya ayi pUjyA mama puraHsaMstutA yadantike pravrajitastatsambandhinaH pazcAtsaMstutA yadantike'dhItaM zrutaM vA tatsambandhino'nyatrAvAsitA AcAryopAdhyAyapravartakasthaviragaNigaNadharagaNAvacchedakA yuSmadanujJayA'hametebhyaH prabhUtaM dAsyAmIti vijJApya tairyAvanmAtramanujJAtaM tAvanmAtrameva prayacchet, na tvanApRcchaya yasmai rocate tasmai svamanISikayA prabhUtamalpaM vA prayacchet, mAtRsthAnasaMsparzaprasaGgAt, tathA gocaryA piNDamAdAyAcAryAdyantike sarvaM yathAvasthitameva darzayet, na tu paryaTanneva rasagRdhrutayA sarasaM sarasamabhyavahatyAntaprAntAdikaM pratizrayamAnayet // 64 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sUtrArthamuktAvaliH anya vinayane kahe che. sUtrArtha - saMskRtathI (vaDIla munithI) anujJA meLavIne anya munine) ApavI joIe. bhAvArtha :- sAdhu gocarI lAvyA pachI pUrva saMstuta = jemanI pAse pote dIkSA lIdhI che. tevA temaja pazcAt saMstuta = jemanI pAse te bhaNe che ke vAcanA vigere le che. tevA munio temaja anya sthAne rahelA AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNi, gaNadhara, gaNAvacchedaka vi.nI AjJA laIne ema kahe ke tamArI AjJApUrvaka huM A sarva munione ghaNuM (gocarI Adi) ApIza. A rIte vaDIlone vinaMtI karIne temanI AjJA laIne temane tathA temanA nizrAvartI anya munione te vaDIloe jema AjJA ApI hoya teTaluM ja Ape. paraMtu, temane pUchyA vinA je munine jeTalI IcchA che te munine potAnI marajI mujaba ghaNuM ke thoDuM na Ape potAnI marajI mujaba karavAthI mAyA karI kahevAya. te ja rIte gocarImAM je je gocarI maLI hoya te sarva AcAryAdinI pAse jema lAvyo hoya tema ja batAve. paraMtu, rasalolupatAthI gocarIthI AvatA vacce ja sarasa bhojana pote vAparI le ane annaprAntAdi (lakhuM-sUkuM) bhojana upAzrayamAM lAve - AvuM kapaTa na kare. 64 niyamAntaramAhaglAnArthaM dattaM nAnyathA kAryam // 65 // glAnArthamiti, ekaH kazcidbhikSustatraiva vAstavyeSu vA samAgateSu vA sAmbhogikeSvasAmbhogikeSu vA kasyacid glAnatAyAM manojJamAhArajAtamAdAya glAnAya prayacchatetyuktvA yadi teSu kasmaicid dadAti tadA sa tadgRhItvA tatrAdhyupapanno'hameka eva bhokSya iti manasi vidhAya glAnasyApathyo'yaM piNDa iti dhuddhyutpAdanArthaM manojJaM gopitvA vAtAdirogamuddizyAyaM piNDo bhavadarthaM sAdhunA dattaH kintvayaM rUkSastiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhuro vetyAdidoSaduSTo na bhavata upakArAya varttata iti yadi brUyAttadA mAtRsthAnaM sa spRzati, tadetanna kAryam / tathA yadi bhikSuNA glAnAya prayacchatA na ce<Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 261 bhAvArtha :- koIka munine tyAM sAdhu ke bahArathI padhArela sAdhu potAnA gacchanA (sAMbhogika) ke paragacchanA (asAMbhogika) sAdhune viSe ema kahe ke amuka bimAra munine Apajo. tyAre te AhAra laIne tyAM gayelo muni ema vicAre ke huM ekalo ja vAparIza. tethI glAnanA manamAM ema besADe ke A AhAra tamArA mATe apaththarUpa che. ema kahIne potAne Icchita AhAra chUpAve ane glAnAdine kahe ke tamArA mATe vAyu vi. roga zamana mATe sAdhu 43 sApeto mA mADA2 36, tImo, yo, turo, mATo, bhIho, tyo 59 hoSa dekhADe. ane te tabiyata mATe duSTa AhAra tamane upakArI nahIM thAya. evuM ja kahe to mAyA karI kahevAya. tethI AvuM na karavuM joIe. temaja je munie glAna mATe AhArAdi ApyuM che te munie jo evuM kahyuM hoya ke jo glAnAdi na vApare to amane ja pAchuM ApI dejo. AvuM kahyA chatAM vacce huM glAnane nahIM ApuM. ane pote vAparI laIza ema vicArI vAparI le. ane glAnanuM je munie ApyuM temane ema kahe ke zUla vi. bimArI rU5 aMtarAyanA lIdhe huM AvI na zakyo. ane meM vAparyuM ema mAyA (kapaTa) na karavuM joIe. paraMtu, te glAnane Ape ane te na vApare to je munie ApyuM che temane ja pAchuM Ape. vaLI aneka niyamo hajI bAkI che te anya graMthathI jANI levA. I6pA. dharmAdhArazarIraparipAlanaphalapiNDagrahaNavidhimabhidhAyAlpasAgArike pratizraye tasyopabhoktavyatayA pratizrayaguNadoSau nirUpayati yogyaH pratizrayaH sthAnazayyAdiyogyaH // 66 // yogya iti, udgamAdidoSavikala ityarthaH, sAdhupratijJayA jIvAnupamarca racitaM mUlyato gRhItamanyasmAdRcchinnaM bhRtyAdebalAdgRhItamanisRSTamabhyAhRtaM puruSAntarakRtAdirUpamupAzrayaM gRhastho yadi sAdhave dadAti tarhi na tatra sthAnAdi kuryAt, tathA kASThAdibhiH kuDyAdau saMskRto vaMzAdikambAbhiravabaddho darbhAdibhizchAdito gomayAdinA liptaH sudhAdikharapiNDena mRSTo bhUmikarmAdinA saMskRto durgandhApanayanArthaM dhUpAdinA dhUpito'nyArthaM kRtAdirUpa upAzrayaH sthAnAdiyogyo na bhavati, tathA sAdhupratijJayA pUrvaM yallaghudvAraM tanmahAdvAraM kRtaJcet tathA mUlaguNaduSTaJcettadapi gRhaM na yogyam, pRSThavaMzAdibhiH sAdhupratijJayA kRtA vasatirmUlaguNaduSTA, sAdhupratijJayodakaprasUtakandAdInAM sthAnAntaranayane niHsAraNe vA tathAbhUta upAzrayo'yogyaH evaM kRtAzuciniHsAraNaM sthAnamapi, mUlaguNaduSTamupAzrayaM vihAyAnye pUrvoditA yadi puruSAntarakRtA''sevitAdilakSaNAH syustadA tatra pratyupekSya sthAnAdi kuryAt / tathA tathAvidhaprayojanamantareNa skandhamaJcamAlAprAsAdahar2yAtalAdirUpe pratizraye sthAnAdi na vidadhyAt, sati prayojane na tatra zItodakAdinA hastAdidhAvanamuccArAdityAgaJca kuryAt, patanAdisambhavena saMyamAtmavirAdhanA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sUtrArthamuktAvaliH prasaGgAt, tathA strIbAlapazvAdiceSTAvilokayogye gRhasthAkulapratizraye sthAnAdi na kuryAt, teSAM nizzaGka bhojanAdikriyApravRttyasambhavAt, svayaM vA rogAtaGkapIDito yadi syAttadA gRhasthaH karuNayA bhaktyA vA sAdhuzarIraM tailAdinA'bhyaGgyAt sugandhidravyAdibhivRSTvA tadapanayanAyodvartayet prakSAlayedagni prajvAlyA''tApayedvA, tadetat karmopAdAnam tathA gRhapatyAdInAM parasparamAkrozAdi zrutvA maivaM kurvantu kurvantu vetyevaM mana uccAvacaM kuryAt / evamalaGkRtAM kanyakAM dRSTvA IdRzI tAdRzI zobhanA'zobhanA madbhAryAsadRzItyAdikAM vAcaM brUyAt / tasmAdbahudoSasambhavAttathAbhUte pratizraye sthAnAdi na kAryam // 66 // dharmanA AdhArarUpa (bhUta) zarIranuM pAlana karavA mATe gocarI rahaNanI vidhi kahIne have alpagRhastha hoya tenA upAzrayamAM rahevuM tenA upabhogapaNA vaDe upAzrayane AzrayIne guNa-doSanuM nirUpaNa kare che. sUtrArtha - (ugama Adi doSa rahita) upAzraya te yogya kahevAya. tevA sthAna-zadhyA Adi yogya kahevAya. bhAvArtha - gRhastha e sAdhu mATe jIvonI virAdhanA karIne banAvelo, paisA daIne sAdhu mATe kharIdelo athavA koInI pAsethI uchIno mAMgIne lIdhela, nokarAdi pAsethI baLajabarIthI lIdhelo, bIjA purUSo mATe karelo upAzraya, A sarvamAMthI koI paNa jAtano upAzraya gRhastha jo sAdhune rahevA mATe Ape to tevA sthAnamAM sAdhue na rahevuM joIe. temaja lAkaDA Adi vaDe bhIMtamAM suzobhana karelo, vAMsa Adi soTI vaDe baMdhAvelo (borDara karelo) ghAsa AdithI DhAMkelo, chANAdithI lIMpelo, cUnA AdithI raMgelo, pRthvI para DijhAIna AdithI suzobhita, durgadha dUra karavA mATe "pAdithI sugaMdhita karelo, A sarva vastu bIjA mATe paNa karelI hoya to paNa te upAzrayamAM sAdhune sthAnAdi yogya nathI. temaja sAdhune uddezIne pahelAM je vasatinuM dvAra nAnuM hoya tene moTuM kare. temaja pRSThavaMzAdithI sAdhune uddezIne je vasati banAvavAmAM Ave te mUlaguNathI duSTa kahevAya che. tevI vasati sAdhu mATe yogya nathI. sAdhune uddezIne pANI athavA ugelA kaMdane bIjA sthAnamAM laI jAya athavA kADhI nAMkhe to tevo upAzraya paNa sAdhu mATe ayogya che. te ja rIte azuddhi dUra karelo upAzraya paNa ayogya che. mUlaguNathI duSTa upAzrayane choDIne bIjA je paNa pUrve doSita (kahelA) upAzraya jaNAvyA te jo bIjA mATe karelA ane bIjAe vAparelA hoya to tyAM daSTi paDilehaNa karI samajI vicArIne sthAnAdi karI zake. temaja tevA koI vizeSa kAraNa vinA, oTalo, mAMcaDo, meDo, mahela ke havelInI uparanA mALe jo upAzraya hoya to tyAM sthAnAdi na karavA kadAca tyAM rokAvavuM paDe to paNa hAtha dhovA ke uccArAdino tyAga na karavo. kemake pANI DhoLAI jAya to tyAM paDI javAthI saMyama virAdhanA tathA AtmavirAdhanA thavAno saMbhava che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 263 temaja strI, bAla, pazu AdinI ceSTA dekhAtI hoya tevA gRhasthathI vyApta-upAzrayamAM sthAnAdi na karavAM, teo bephIkarAIthI bhojana Adi kriyA na karI zake mATe tyAM vAsa na karavo. kadAca svayaM sAdhu rogAtaMkathI pIDita hoya to gRhastha dayAthI ke bhaktithI sAdhunA zarIrane tailAdithI mAlIza kare athavA sugaMdhI dravya Adi ghasIne, vaLI pAchuM tene dUra karavA (khaMkhere) athavA jalathI dhove (DavaDAve) athavA agni vaDe bALIne AtApanA le, A badhuM karmabaMdhanuM 5 // 25 // che. temaja makAna mAlikanA gharamAM paraspara jhaghaDo thato sAMbhaLIne AvuM na karo. na karo e pramANe bolI javAya athavA to bole nahIM to mana UMcuM-nIcuM thaI jAya. e ja rIte zaNagArelI chokarIne joIne A AvA prakAranI che, A tevA prakAranI che, A sArI che. A kharAba che. mArI patnI jevI che. ItyAdi vacana bole tethI karIne bahu doSano saMbhava hovAthI AvA (upAzrayamA sthAnAhi na 4241. ||6|| sAgArikapratibaddhavasatidoSamAhatatrAdhikaraNAntarAyamanaHpIDAvyApattizaGkAdidoSAH // 67 // tatreti, ayogye gRhasthAvabaddhe vasatau vasataH sAdhorityarthaH, kecana gRhasthAzzucipriyAH, bhikSavazcAsnAnatayA durgandhAH, evambhUtAzca tathAvidhagRhasthAnAmatizayenAnabhimatAH, tathA ca yatra pUrvaM snAnAdikaM kRtavantastatra sAdhUnAmuparodhAt pazcAtkurvanti yadvA pazcAtkRtavantastatpUrvaM kurvanti, evamavasarpaNotsarpaNakriyayA sAdhUnAmadhikaraNadoSasambhavaH, yadvA sAdhUparodhAtte gRhasthAH prAptakAlamapi bhojanAdikaM na kuryurityantarAyamana:pIDAdidoSasambhavaH, athavA ta eva sAdhavo gRhasthoparodhAt pratyupekSaNAdikaM kAlAtikrameNa kuryurna kuryurvA / tathA tatra vasan kadAciduccArAdinA bAdhyamAno'kAlAdau samudATitapratizrayazchidrAnveSiNamantaHpravizantaM cauraM dRSTvA cauro'yaM pravizati na veti, apalIyate na veti vA, atipatati na veti vA, vadati na vadatIti vA, amukenApahRtamanyena veti vA sAdhorvaktumayogyaM yadi vadati tadA caurasya vyApattiH syAt, cauro vA pradviSTaH sAdhuM vyApAdayet, anuktau tu tameva bhikSumastenaM stena ityAzaGkeyuriti doSasambhavAnna tAdRzyAM vasatau sthAnAdi vidheyamiti // 67 // sAgArika pratibaddha vasatinA doSane kahe che. sUtrArtha - te vasatimAM rahevAthI) adhikaraNa, aMtarAya, mAnasika pIDA, Apatti, zaMkA Adi doSa thAya che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sUtrArthamuktAvaliH bhAvArtha - gRhasthathI yukta vasatimAM rahevAthI sAdhune je doSano saMbhava che te doSa jaNAve che. sAdhu snAnAdi na karavAthI, kadAca durgadhayukta hoya ane keTalAka gRhastha cokhAI priya hoya to tevA gRhasthane sAdhu atyaMta apriya thaI paDe. te ja rIte sAdhu hoya tethI gRhasthane potAnA snAnano TAIma AgaLa-pAchaLa karavo paDe. e ja rIte UMca-nIcuM mUkavAnI kriyA paNa AgaLapAchaLa kare te rIte aneka doSano saMbhava che. athavA sAdhunA AgrahathI bhojanano samaya thavA chatAM bhojana na kare. tethI aMtarAya temaja mAnasika pIDA thAya. athavA to gRhasthane tyAM rahetAM kyAreka aMDila AdinI zaMkA thatAM akAle upAzrayano daravAjo khole ane cora daravAjo kholavAnI rAha joto ja hoya tethI praveza kare. ane AvatA te corane joIne A cora ahIM Ave che ke nahIM? chUpAya ke nahIM? corI mATe pravRtta thAya che ke nahIM ? kaMI bole che ke nahIM ? amuka vyakti vaDe corI karAI che ke bIjA vaDe ? AvuM gRhastha pUche. athavA to sAdhu pote ja bole. to te corane muzkelI thAya. athavA to gusse thayelo cora sAdhune mArI nAMkhe. athavA jo sAdhu javAba na Ape to gRhastha sAdhune ja coranI zaMkAthI jue. ItyAdi doSano saMbhava che mATe AvI vasatimAM sAdhu sthAnAdi na. 43. // 67|| akalpyavasatIrAhakAlAtikrAntAdinavavidhavasatayo'kalpyAH // 68 // kAlAtikrAntAdIti, kAlAtikrAntopasthAnAbhikrAntAnabhikrAntavarNyamahAvaya'sAvadyamahAsAvadyAlpakriyAbhidhAnA nava vasatayaH, grAmAderbahiryatra pAnthA Agatya tiSThanti tatra, ArAmamadhyagRheSu maThAdiSu vA zItoSNakAlayormAsakalpamativAhya varSAsu vA caturo mAsAnativAhya kAraNaM vinA punastatraiva vAse kAlAtikramadoSaH syAt tathA ca stryAdipratibandhaH snehAdudgamAdidoSasambhavo vA syAt / AgantukAgArAdiSu RtubaddhaM varSAM vA'tivAhyAnyatra mAsamekaM sthitvA dvitrairmAsairvyavadhAnamakRtvA punastatraiva vAse upasthAnakriyAdoSaH / sAdhUnAM kalpyopAzrayajJAnavidhuraiH pratizrayadAnasya svargAdiphalaM kutazcidavagataiH zraddadhAnairgRhasthairaneka zramaNoddezena svArthamapi yAnazAlAsabhAprapAdiyuktAni gRhANi kriyante tAni pUrva carakabrAhmaNAdibhirabhikrAntAni pazcAttatra yadi sAdhavo'vataranti, evaMvidhAni gRhANyabhikrAntakriyArUpANi, imAnyalpadoSANi / yA ca tathAvidhA vasatizcarakAdibhiranavasevitapUrvA sA'nabhikrAntatvAdakalpyA / nijArthaM prakalpitAni gRhANi sAdhubhyo dattvA svArthamanyAni kriyante tAni varNyakriyAbhidhAnAnyakalpyAni ca / zramaNAdyarthaM niSpAditAyAM vasatau snAnAdi Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra kurvato mahAvarjyAbhidhAnA vasatirbhavati sA'kalpyA vizuddhakoTizca / yA ca nirgranthazAkyatApasagerukAjIvikebhya eva kRtA sA sAvadyakriyAbhidhAnA vasatirbhavatyakalpanIyA vizuddhakoTizca / sAdharmikoddezena pRthivIkAyAdisaMrambhAdibhirmahApApakRtyaiH saMstArakadvAraDhakkanAdiprayojanAnyuddizya nirmApitaM yatra ca zItodakaM tyaktapUrvamagnirvA prajvAlitapUrva - stathAvidhavasatau vAse cAdhAkarmikavasatyAsevanAdrAgadveSeryApathasAmparAyikAdidoSAnmahAkriyAbhidhAnA vasatirbhavati / nijArthaM gRhasthairujjvAlitAgnipUrvA zItodakasiktapUrvA vA vasatiralpakriyA bhavati tatrAbhikrAntAlpakriye yogye, zeSA vasatayo'yogyAH // 68 // 265 akalpya vasati (upAzrayonuM)nuM svarUpa kahe che. sUtrArtha :- kAlAtikrAnta Adi navavidha vasati akalpya che. bhAvArtha :- (1) kAlAtikrAnta (2) upasthAna (3) abhikrAnta (4) anabhikrAnta (5) varjya (6) mahAvarjya (7) sAvagha (8) mahAsAvadya (9) alpakriyA A nava prakAranI vasati akalpya che. grAmAdinI bahAra jyAM musAphara vi. AvIne rahe che. tevA bagIcA, Azrama, vi.mAM zIyALA temaja unALAmAM eka mAsathI adhika, comAsAmAM cAra mAsathI adhika, kAraNa vinA rahevuM te kAlAtikrama doSa kahevAya. A doSa lAgavAthI srI Adi para rAga ane koIka snehathI udgama Adi doSayukta bhikSA vahorAve. Avo saMbhava hovAthI kAlAtikrama thayA bAda yogya vasatimAM paNa sAdhue na rahevuM joIe. pAnthazALA vi.mAM comAsu athavA mAsakalpa pUrNa karIne bIje sthAne eka mahino rokAIne - be ke traNa mAsa ke tethI vadhAre samayanuM vyavadhAna rAkhyA vinA eka ja mahinAmAM pharIthI tenA te ja sthAnamAM rahevuM temAM upasthAna kriyA doSa lAge che. sAdhuone kevA sthAnamAM rahevuM kalpe tevA jJAnathI rahita, upAzraya devAthI svargAdi phaLanI prApti kyAMkathI paNa jANI gayela zraddhALu gRhasthoe aneka sAdhunA uddezathI ke potAnA mATe paNa yAnazALA (vAhana mUkavAnI jagyA) sabhAgRha, paraba vi. yukta karyA hoya tevA gharamAM caraka, brAhmaNa Adi pahelAM rokAI gayelA hoya to te "abhikrAnta vasati" kahevAya ane tyAM sAdhu temanA pachI rokAya to temane abhikrAnta kriyArUpa doSa lAge che. A badhA alpadoSa yukta upAzraya che. abhikrAnta doSayukta vasatimAM pUrve anyaliMgI sAdhu rokAyA na hoya ane prathama sAdhu ja tyAM rokAya to 'anabhikrAnta doSayukta' akalpya vasati kahevAya. gRhasthe potAnA mATe karelI vasati sAdhuone rokAvavA mATe ApIne potAnA mATe navuM ghara karAve to te 'varjyakriyA' nAmaka doSa che. zramaNAdi mATe banAvelI vasatimAM sthAnAdigrahaNa karatAM 'mahAvarjya' nAme vasati che. je vizuddha koTi akalpya che. je vasati nirprantha, tApasa, gerUka, AjIvika mATe ja karAya che. te 'sAvaghakriyA' rUpa vasati vizuddha koTinI che. je akalpya che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sUtrArthamuktAvaliH - sAdharmikanA uddezathI pRthvIkAyAdinA samAraMbhapUrvaka atyaMta pApa karIne, saMthAro, daravAjA Adi prayojanapUrvaka je (vyavasthita rIte) banAvela, temaja jayAM pahelAM ThaMDu pANI chAMTI dIdhuM che tevI athavA sAdhunA AvatA pahelAM agni peTAvIne upAzraya garama karI dIdho che. tevI vasatimAM rahevAthI arthAta tevI AdhArmika vasatinA sevanathI rAga-dveSa, IryApathikI kriyA doSa, sAmparAyika = kaSAyAdi, doSano saMbhava hovAthI "mahAkriyA' nAme vasati thAya che. A saghaLI vasatimAM "abhikrAnta" temaja "alpakriyA' vasati yogya che. zeSa saghaLI ayogya che. 68. kAraNAntareNa carakAdibhirvAse vidhimAhacarakAdibhirvAse sUpayuktaH syAt // 69 // carakAdibhiriti, yadi sAdhuvasatau zayyAtareNAnyeSAmapi carakakArpaTikAdInAM katipayadivasasthAyinAmavakAzo datto bhavet, teSAM vA pUrvasthitAnAM pazcAtsAdhUnAmupAzrayo datto bhavettatra kAryavazAdvasatA rAtryAdau nirgacchatA pravizatA vA yathA carakAdyupakaraNopaghAto na bhavettadavayavopaghAto vA tathA puro hastakaraNAdikayA gamanAgamanAdikriyayA yatitavyamiti | 6 || kAraNasara carakAdinI sAthe rahevuM paDe to teno vidhi kahe che. sUtrArtha:- carakAdinI sAthe ja rahevuM paDe to atyaMta upayogayukta thaIne rahe. bhAvArtha:- sAdhu je vasatimAM rahelA che temAM jo zayyAtara caraka, kApeTika (kApaDIyA) Adi anyane paNa thoDAka divasa mATe jagyA Ape. athavA to teo rahelA hoya ne pAchaLathI sAdhune upAzraya Ape to tevA sthAnamAM rahetA rAtrine viSe koIka kAmathI bahAra jatAM vasatimAM praveza karatAM carakAdinA upakaraNane upaghAta na thAya. temaja temanA zarIrAdi avayavane upadhAta na thAya te rIte AgaLa hAtha phelAvatAM phelAvatAM (AdithI, paga mUkatAM pahelAM nIce paNa jarA paganI AgaLa pAchaLanI jagyA khAlI jaNAya to), (gamana) avara-javara karavAnI kriyAmAM yatna karavo joIe. /6 vasatiyAcanAviSaye AhagRhAdhipAnujJaptakAlaM yAvadvaset // 70 // gRhAdhipati, pratizrayaM tadadhipaJcAvetya vicArya ca sAdhunA pRSTo gRhAdhipastanniyukto vA kadAcidevaM brUyAt kiyantaM kAlaM bhavatAmatrAvasthAnamiti, vasatipratyupekSakaH sAdhuryadi kAraNamantareNa Rtubaddhe mAsamekaM varSAsu caturo mAsAnavasthAnamiti brUyAttadA naitAvantaM kAlaM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra mamAtrAvasthAnaM vasatirveti gRhapatirvadettadA tathAvidhakAraNasadbhAve sAdhuryAvatkAlamihAyuSmAnAste yAvadvA bhavata upAzrayastAvatkAlamevopAzrayaM grahISyAmastato vihariSyAma iti vadet sAdhupramANaM pRSTo vadet samudrasaMsthAnIyAH sUrayaH nAsti parimANam, kAryArthinAM keSAJcidAgamanasambhavAt kRtakAryANAJca gamanasambhavAditi // 70 // 267 vasatinI yAcanAnA viSayamAM kahe che. -- sUtrArtha :- gharamAlike jeTalA samaya mATe anujJA ApI hoya teTalA samaya mATe ja tyAM rahevuM joIe. bhAvArtha :- upAzraya tathA tenA svAminI jANakArI meLavIne pote tyAM rahevuM che tevo vicAra karIne sAdhu vaDe gharano mAlika ke tenA vaDe rakhAyelA je nokarAdi pUchAya tyAre te gRhastha ema kahe ke Apane keTalA samaya mATe rokAvavuM che. tyAre vasati gaveSaka sAdhu kahe ke "kAraNa vinA anya RtumAM eka mahino temaja varSARtumAM cAra mahinAnuM amArUM raheThANa hoya che." tyAre makAna mAlika kahe ke ATalA badhA samaya mATe mArI vasati nathI. te vakhate tyAM rahevuM paDe tevuM ja hoya to sAdhu kahe ke he AyuSyamAna ! jyAM sudhI tame upAzraya Apazo. tyAM sudhI ja ame rokAIzuM pachI vihAra karI jaIzuM. kadAca sAdhunI saMkhyA pUche to kahe ke AcArya to 'samudra' jeTalA (ghaNA che) tenuM koI pramANa na hoya. (nathI) kAraNa ke kArya mATe keTalAka sAdhunuM Agamana saMbhave che. ane kArya karelA (kArya thatAM) javAno saMbhava hovAthI. IIaa tyAjyavasatimAha gRhasthacaryAsambaddhavasatistyAjyA // 71 // gRhastheti, yasya pratizrayasya caryA mArge gRhapatigRhe vartate tathAvidhe bahvapAyasambhavAnna stheyam, yatra gRhapatyAdayo'nyo'nyaM tailakalkAdibhirdehamabhyaJjyeyustathAvidhacaryAsambandhivasatirayogyA, yatra vA striyo muktaparidhAnA Asate kiJcidrahasyaM rAtrisambhogaviSayaM parasparaM kathayantyakAryasambaddhaM vA maMtrayante tatsambaddhe pratizraye svAdhyAyakSaticittaviplavAdidoSasambhavAnna sthAnAdi vidheyama, tathA vikRtacitritabhittimadvasatirapi tyAjyA // 71 // choDavA yogya vasatine kahe che. sUtrArtha :- gRhasthacaryA saMbaddha vasati choDavA yogya che. bhAvArtha :- je upAzrayano rasto ghara mAlikanA gharamAM ja hoya tevI ghaNA apAyanA kAraNarUpa vasatimAM ghara mAlika vi. eka bIjAne tailAdithI mAliza karatA hoya tevI caryA saMbaMdhI vasati ayogya che. je vasatimAM strIo vastra rahita besatI hoya, koIka gupta vAto ke rAtrinA saMbhoganA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sUtrArthamuktAvaliH viSayaka vAto ekabIjAne kahetI hoya athavA na karavAlAyaka kAryanI maMtraNA karAtI hoya tevA tatsaMbaddha upAzrayamAM svAdhyAyanI kSati, citta DAmADoLa thavuM ItyAdi doSano saMbhava hovAthI sthAnAdi na karavAM, temaja vikRta (kAmarAgAdi) upajAve tevA citrathI raMgelI bhIMtavALI vasati 55 // choDavA yogya che. // 71 / / atha phalakAdisaMstArakamAzrityAhaalpANDasantAnakalaghuprAtihArikAvabaddhasaMstArako yathApratimaM grAhyaH // 72 // alpeti, saMstArake hi sANDe sasantAnake gRhIte saMyamavirAdhanA doSaH, gurau sati tadukSepaNAdAvAtmavirAdhanAdidoSaH, apratihArake tatparityAgAdidoSaH, anavabaddhe tadvandhanAdipalimanthadoSa ityalpANDAlpasantAnakalaghupratihArikAvabaddhatvAtsarvadoSavipramuktatvAt saMstArakamabhigrahavizeSairanviSya gRhNIyAt, tatrAbhigrahazcaturdhA phalahakAdInAmanyatamadgrahISyAmi netaradityuddiSTAkhyaH prathamaH, yadeva prAguddiSTaM tadeva drakSyAmi tato grahISyAmi nAnyaditi prekSyAkhyo dvitIyaH, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyata AnIya zayiSya iti tasyaivAkhyastRtIyaH, tadapi phalahakAdikaM yadi yathAsaMstRtamevAste tato grahISyAmi nAnyatheti yathAsaMstRtanAmA caturthaH, AdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH, uttarayoranyatarasyAbhigrahaH, gacchAntargatAnAntu catvAro'pi kalpante, AbhiranyatarapratimAbhiH pratipannastathAvidhAlAbhe utkaTuko vA niSaNNo vA padmAsanAdinA vA sarvarAtramAste / anyatarapratimAM pratipanno'parapratimApratipannaM sAdhuM na hIlayet, jinAjJAmAzritya sarveSAM samAdhinA vartamAnatvAt / pratihArakasaMstArakapratyarpaNecchAyAM gRhakokilakAdyaNDakasambaddhatve'pratyupekSaNayogyatvAttanna pratyarpayet / / 72 // have phalakAdi (pATIyAdi) saMthArAnA viSayane AzrayIne kahe che. sUtrArtha - alpakhaMDa, alpasaMtAnaka, laghu, prAtihArika, avabaddha, saMthAro jevI pratimA dhAraNa karI hoya te rIte levo joIe. bhAvArtha:- aMDa sahita ke saMtAna sahita saMthArA grahaNamAM saMyamavirAdhanA thAya che. bahu bhAre saMstAraka levAmAM paDilehaNa vakhate AtmavirAdhanAno saMbhava che. apratihArakamAM tene choDavo vi. doSo che. anavabaddha saMsmArakamAM tene bAMdhatI vakhate kaSTa thAya, takalIpha paDe tethI doSa che. e pramANe alpAccha, alpasaMtAnaka, laghu, prAtihArika, avabaddha A sarva jAtanAM saMsmAraka doSa rahita che. abhigraha vizeSathI tevo saMstAraka gaveSaNA karIne grahaNa karavo joIe. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 269 temAM abhigraha cAra prakAre che. phalAdimAMthI meM je vicAryuM che tevuM maLaze to ja grahaNa karIza. bIjuM nahIM te "uddISTAkhya' prathama bheda che. je pahelAM mArUM dhAreluM hatuM tevuM joIza to ja grahaNa karIza. anyane nahIM. te "prekSyAkhya" bIjo abhigraha che. te prekSyAkhya" saMsmAraka paNa te ja gRhastha pAsethI laIza. bIjA pAsethI maLe to sUvuM nahIM. te 'taryavAge' trIjo abhigraha. te ja phalakAdimAM jevI rIte saMthAro karelo Apyo che. tevo ja maLaze to laIza nahIMtara nahIM te 'yathAsaMsRta' nAme yotho mamiyA che. pahelA be abhigrahano Agraha gacchathI nIkaLelA pratibhAdhArI sAdhuone hoya che. pachInA be abhigrahano Agraha gacchavAsI pratimApArIne hoya che. gacchamAM rahelAne to cAre prakAranA sastArakano abhigraha thaI zake che. AvA abhigrahadhArI sAdhune jo tevA saMsmAraka na male to AkhI rAta utkarka, besIne ke padmAsana AdimAM rahe. amuka niyamamAM rahelA sAdhuo bIjA niyamamAM rahelA sAdhunI niMdA na karavI joIe. jinAjJAne svIkArIne sarve paNa samAdhimAM rahelA hovAthI, saMthAro gRhasthane pAcho ApavAnI IcchA thAya tyAre jo garoLI e IMDA mUkyA hoya to tenuM paDilehaNa thaI zakatuM nathI. tethI pAcho na ApI zakAya. IIkarA. vasatyanveSaNArthaM yathAvidhIryAniyamamAhavarSAsu grAmAntareryAM vihAyAnAkule grAme vaset // 73 // varSAsviti, bhAvaviSayeryA caraNeryAsaMyameryArUpato dvidhA, saptadazavidhasaMyamAnuSThAnamasaMkhyeyasaMyamasthAneSvekasmAtsaMyamasthAnAdaparasaMyamasthAnaM gacchato vA saMyameryA, zramaNasya yena prakAreNa bhAvagamanaM nirdoSaM bhavati tathAvidhagamanaM caraNeryA, tacca gamanamAlambanakAlamArgayatanApadairekaikapadavyabhicArAdye bhaGgAstaiH SoDazavidhaM bhavati, pravacanasaMghagacchAcAryAdiprayojanamAlambanam, sAdhUnAM viharaNayogyo'vasaraH kAlaH, janaiH padbhyAM kSuNNaH panthA mArgaH, upayuktasya yugamAtradRSTitvaM yatanA / catubhirebhiH kAraNairgacchataH sAdhorgamanaM parizuddhaM bhavati, yathA''lambane divA mArgeNa yatanayA gacchataH, akAle'pi glAnAdyAlambanena yatanayA gacchataH zuddhameva gamanam / nirvyAghAtenAprApta evASADhacAturmAsake tRNaphalakaDagalakabhasmamAtrakAdiparigrahaH sAdhUnAM sAmAcArI, varSAsUpagatAsu payomucyabhipraviSTe ca bahava indragopakAdayo jIvA bahUni bIjAni cAbhinavAGkuritAni bhavanti, mArgAzca tRNAkulatvAdavijJAtA bahuprANino bhavanti, vijJAyaiva sAdhuna grAmAntaraM yAyAt, yathAvasaraM prApte grAme varSAkAlaM vaset / yatra grAmAdau ca svAdhyAyabhUmirbahirgamanabhUmirvA mahatI na vidyate na sulabhAni ca pIThaphalakazayyAsaMstArakAdInyeSaNIyaH prAsukaH piNDapAtazca carakabrAhmaNAdyAkulatvAt tathAvidhe Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sUtrArthamuktAvaliH grAmAdau bhikSATanasvAdhyAyadhyAnabahirgamanAdikAryANAM nirupadravamasambhavAt prAjJo bhikSurna tatra varSAkAlaM vidadhyAt / atikrAnte ca kArtikacAturmAsike yadyutsargato na vRSTistadA'nyatra pratipadyeva gatvA pAraNakaM kuryAt, yadi tu vRSTirasti tadA paJcadazasu dineSu gateSu, evamapi mArgasya sANDAditve gamanAgamanAdinA'kSuNNatve ca samastameva mArgazIrSaM tatraiva vaset, tata UrdhvaM yathA tathA'stu na stheyAt / gaccham purato bhUbhAgaM caturhastapramANaM pazyan yatanayA saMyato grAmAntaraM yAyAt / vrajaMzcAniyatakAlasaJcArANAM dharmasaMjJopadezenAnAryasaMkalpA nivartyAnAmanAryANAM caurazabarapulindAdimlecchapradhAnAnAM sthAnAni satyanyasmin grAmAdike vihAre parihatya vrajet, anyathA cauro'yaM cAro'yamasmacchatrugrAmAdAgata ityAkrozantaste taM tADayeyurapahareyurvyaparopayeyustatazca saMyamAtmavirAdhanA syAditi // 73 // vasatinI gaveSaNA mATe vidhipUrvakanA IryA (samitinA)nA niyamane kahe che. sUtrArtha :- varSARtumAM bIjA gAmamAM vasatinI gaveSaNA choDIne anukULa gAmamAM rahevuM joIe. bhAvArtha - bhAvaviSayaka IryA be prakAre che. (1) caraNa IryA (2) saMyama IryA. sattara prakAranuM saMyama athavA to asaMkhya saMyama sthAnakomAMthI eka saMyama sthAnathI bIjA saMyama sthAnakamAM javuM te saMyama IryA kahevAya che. sAdhunuM je rIte doSa rahita bhAvagamana yogya che te rIte saMyama sthAnakamAM gamana karavuM te caraNa IryA kahevAya che. te IryA pUrvakanuM gamana te AlaMbana, kAla, mArga, yatanA Adi pada vaDe eka eka padanA vyabhicAra vaDe je bhAMgA thAya tevA soLa bhAMgA bane che. pravacana, saMgha, gaccha, AcArya AdinA kAraNe javuM te "AlaMbana gamana' (I) che. sAdhune vicaraNa karavA yogya samaya te "kAla gamana' che. mANasonA pagalAM vaDe yukta je rasto te "mArga gamana' che. upayogayukta sAdhue yugamAtra dRSTi (dhUsarA pramANa) jemAM rAkhI che te "yatanA gamana' che. A batAvatA cAra kAraNa vaDe jatAM sAdhunuM gamana zuddha thAya che. "AlaMbana gamana'pUrvaka javAnuM AvI paDe to divase mArgamAM jayaNApUrvaka jAya to zuddha gamana che. (ahIM AlaMbana pUrvokta rIte divase javuM te kAla zuddhi, mArge javuM te mArga zuddhi ane yatanApUrvaka ema uparokta cAre bhAMgAno samanvaya che.) plAna Adi mATe akAle javuM paDe to paNa te bhAMgo zuddha bane che. koIpaNa jIvane pIDA ApyA vagara maLeluM je tRNa, pATIyuM, Dagala, rAkha, mAtrAno pyAlo vi. parigraha aSADha comAsAmAM rAkhavo te sAdhunI sAmAcArI che. varasAda AvI gayA pachI pRthvIne viSe pANI pravezI jAya tyAre aneka Indragopa (gokaLagAya) Adi bahu jIvo temaja navA aMkurita thatAM bIjanI utpatti thAya che. rastA para ghAsa ugI javAthI dekhAtI nathI. temaja ghaNA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 271 jIvonI utpattiyukta thaI jAya che. AvuM jANIne sAdhu varSo bAda eka gAmathI bIje gAma na jAya. yogya samaya jANIne je gAmamAM rahyA hoya tyAM comAsA sudhI rahe, je gAma AdimAM svAdhyAya bhUmi - caMDila bhUmi ghaNI (yathA samaye javA mATe aneka) nathI. jyAM pITha, pATIyuM, zayA, saMthArA Adi eSaNIya gocarI, caraka, brAhmaNa Adi vadhAre hovAthI sulabha nathI. tevA gAmamAM bhikSATana, svAdhyAya, bahirgamana Adi kAryano nirupadrava rIte saMbhava nathI. mATe sAdhue tevA gAmamAM cAturmAsa na karavuM joIe. cAturmAsa pUrNa thayA pachI utsarga mArge kArtika comAsAnA paDavAne divase ja jo varasAda na hoya to anya gAmamAM jaIne pAraNuM kare, jo varasAda cAlu hoya to paMdara divasa pachI vihAra kare, paMdara divasa pachI paNa aMDAdithI yukta, temaja lokonI avara-javarathI yukta mArga hoya to pUro mAgasara mahino tyAM ja rahe. tyAra pachI paNa jo mAgadi akSuNNa (avara-javara rahita) hoya ke varasAda paNa cAlu hoya to paNa game tevI paristhitimAM paNa tyAM na rahevuM joIe. jatAM evA munie AgaLanI cAra hAtha pramANa bhUmine dRSTithI jotAM temaja jayaNApUrvaka muni bIjA gAmamAM jAya. jatAM evA munine rastAmAM jemanA kAlAdi gamana mATe niyata nathI. tevA temaja dharmasaMjJAnA upadeza vaDe anAryapaNAnA saMkalpathI jemane samajAvI zakAtA nathI tevA arthAt anADI-jaDa jevA cora, zabara, puliMda, mleccha vizeSa rahe che. (zabara-puliMda bhillanI jAti che.) tevA sthAna jo AvatA hoya to vihAramAM tevA gAma choDIne bIjA prAmAdimAMthI vihAra karIne javuM. anyathA (jo tevA mArgamAMthI vihAra karIne sAdhu jAya to) gAmavALA loko A muni cora che, guptacara che athavA amArA zatrunA gAmathI Avelo che. ema AkrozapUrvaka te munine mAre, temanuM apaharaNa kare, mArI paNa nAkhe, tethI saMyama virAdhanA temaja AtmavirAdhanA thAya. e pramANeno bhAvArtha che. II73 nausantaraNaniyamamAhakAraNe nAvArUDhaH proktAkaraNato jale prakSiptaH saMyataH plaveta // 74 // kAraNa iti, gantavyagrAmAntarAle nAvA tAryamudakaM yadi bhavenna tu jAnudaghnAdikamudakaM syAttadA'kAraNe tattatukAmo gRhasthaibhikSupratijJayA krItAmucchinAM vA sthalAjjale'vatAritAM nAvaM nArohet, kAraNe tvetadviparItAM nAvamupalabhyaikAntamupakramya pratilekhanAdi vidhAyaikaM pAdaM jale'paraM sthale vidhAyArohet, tatrApi nAgrabhAgam / niryAmakopadravasambhavAt, na vA nAvArohiNAM purataH, pravartanAdhikaraNasambhavAt / tathA tatrastho na nauvyApAraM pareNa coditaH kuryAt kArayedvA, api tu viziSTAdhyavasAyo bhavet / evaM kadAcinnAvikAdinA dArakAdhudakaM pAyayetyuktastathA na kuryAt, tadakaraNe ca pradviSTena tenopakaraNena gururayaM zramaNastadenaM bAhuM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sUtrArthamuktAvaliH gRhItvA nAva udake yUyaM prakSipateti kathyamAnaM vacanaM viditvA kSipramevAsArANi cIvarANi gurutvAnnirvAhitumazakyAni ca pRthakkRtya tadviparItAni niveSTayet, ziroveSTanaM vA kuryAt, yena saMvRtopakaraNo nirvyAkulatvAtsukhenaiva jalaM tarati, tadevaM sannaddhastAn dharmadezanayA'nukUlayet, tathApyazrutena tena jale prakSipto manomAlinyaM nAvalambet / udake tu plavamAno hastAdikaM hastAdinA na saMspRzet, majjanonmajjane na kuryAt, yadi zramaM yAyAttadA kSipramevopadhiM tadbhAgaM vA tyajet / evamudakAduttIrNaH saMyata evodakArdreNa galadvindunA kAyena sasnigdhena vodakatIre tiSTet tatreryApathikIJca pratikrAmet, tatra caurAdibhItizcettato'pkAyopamardanaparihAreNa gacchet / jaMghAsantaraNodake'pi mukhavastrikayordhvakAyamadha:kAyaJca rajoharaNena pramRjya pAdamekaM jale kRtvA'paramutkSipan jalamanAloDayan gacchet, uttIrNazcodakAt kardamAvilapAda eva tadapanayanAyAkRtaprayatno yatanayA gacchenna tu kardamApanayanAya haritAdIni chindyAt, mAtRsthAnasaMsparzaprasaGgAditi // 74 // nadI utaravAnA niyamane kahe che. sUtrArtha :- kAraNe nAvamAM besIne javuM paDe to kahelI vidhi e nahIM karatAM munine pANImAM pheMkelA (nAMkhelA) bhIMjAya. (tethI kahelI vidhipUrvaka nadI pAra karavI joIe.) -- bhAvArtha :- sAdhune je gAma tarapha javuM che tyAM jatAM rastAmAM nAva vaDe taravA jeTaluM vadhAre pANI (nadImAM) na hoya ane DhIMcaNa pramANa pANI hoya to tyAM kAraNa vinA ta2vAnI IcchAvALA muni mATe gRhastha vaDe kharIdelI ke uchInI lIdhelI pRthvI parathI pANImAM laI jatI nAvamAM na bese, paraMtu jo nAvamAM besavuM ja paDe to tenAthI viparita (arthAt bIjA musApharo jatA hoya tevI) nAvane meLavIne ekAMtamAM jaIne paDilehaNa Adi karIne eka paga pANImAM ane bIjo paga pRthvI para mUkIne nAvamAM caDavuM joIe. temAM paNa AgaLanA bhAgamAM na besavuM. nAvika taraphathI upadravano saMbhava hovAthI. vaLI nAvamAM AgaLa beThelAnI AgaLa paNa na besavuM. kAraNa ke kadAca (halesA mAravA Adi) adhikaraNano prasaMga AvI paDe. temaja tyAM rahelo hoya tyAre bIjA kahe to paNa nAvane yogya kaMI paNa kAma karavuM nahIM ke karAvavuM nahIM paraMtu, viziSTa zubha adhyavasAyapUrvaka rahevuM. Ama chatAM paNa nAvika Adi kahe ke bALakane pANI pIvaDAvo to tevuM na karavuM. te rIte na karavAthI nAvika gusse thaIne kahe ke A muni (upadhiyukta hovAthI) vadhAre vajanayukta che. tethI Amane pANImAM nAMkhI do (to nAva jaldI cAlaze) AvuM vacana sAMbhaLIne jaldIthI asAravasa bhAre hovAthI upADavA mATe azakya hoya to tene alaga karIne ane je sArA vastro hoya tene vIMTALIne pAghaDI bAMdhI de. jethI saMvRtta upakaraNayukta AkulatA rahita sukhapUrvaka pANImAM tarI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 273 zake. Ama taiyAra thaIne te nAvika temaja nAvamAM beThelAne dhamadazanAthI potAne anukUla kare, to paNa teo te sAMbhaLe nahIM, ne pANImAM nAMkhI de to manane malina na kare. pANImAM palaLato muni hAthane hAtha vaDe sparza na kare. upara-nIce DUbakI na mAre, jo thAkI jAya to tarata ja sarva upadhi athavA amuka upadhi choDI de. A rIte pANImAM tarIne bhInA, TapakatAM pANIvALA zarIra vaDe pANInAM kinAre Ubho rahe. tyAM IriyAvahiyA kare, jo te sthaLe corAdino bhaya hoya to apUkAyanI pIDA na thAya' tema bIjA sthaLe jAya. jaMghA vaDe tarI zakAya tevA pANImAM paNa muhapatti vaDe uparanuM zarIra temaja rajoharaNa vaDe nIcenA zarIranuM pramArjana karIne vArApharatI eka paga pANImAM bIjo paga pANIthI UMco ema karatAM pANIne DahoLyA vinA gamana kare, pANIthI utarIne kAdavathI kharaDAyela paga hoya to paNa tene dUra karavA mATe prayatna na karato jayaNApUrvaka jAya. paraMtu, kAdava dUra karavA mATe lIlI vanaspati Adi chede nahIM. arthAt tenA dvArA kAdava sApha na kare. AvuM karavAthI mAyA karavAno prasaMga hovAthI (thAya) e pramANeno bhAvArtha che. II74ll gamananiyamamAhapakSyAditrAsAdikamanutpAdayannAcAryAdibhirvinayena gacchet // 75 // pakSyAdIti, grAmAntaraM vrajan madhye prAkArakandarAgirigRhastUpAdIni sarittaDAgAdIni ca vilokya bhRzaM bAhumutkSipya prasAryAGgulIH kAyamavanamyonnamya vA na darzayet, dagdhamuSitAdau sAdhAvAzaGkAyAstatrasthapakSisarIsRpamRgAdInAM saMtrAsasya ca prasaGgAt, na tveko viharet kintvAcAryopAdhyAyAdibhirgItAthaiH saha hastAdisaMsparzo yathA na bhavettAvanmAtrAyAM bhUmau sthito vrajet, vrajaMzca taiH saha prAtipathikena kiJcit pRSTa AcAryAdInatikramya nottaraM dadyAt, madhye vA vat | 75 / mArgamAM javAnA niyamane kahe che. sUtrArtha - pakSI Adine trAsa na thAya tema AcArya AdinI sAthe vinayapUrvaka gamana kare. bhAvArtha:- eka gAmathI bIje gAma jatAM kAMgarA, guphA, parvata, stUpa Adi ke nadI, taLAva Adi joIne hAtha UMcA karIne ke AMgaLIthI athavA zarIra UMcuMnIcuM karIne na batAvavuM. kAraNa ke tyAM kAMIka baLe ke corI thAya temAM sAdhu para zaMkA thAya. temaja tyAM rahela AMgaLI-hAtha vaDe pUrvokta vastu batAve chatAM te kheDUta Adi dvArA pakSI, sarpa, jaMgalI pazu Adine ja batAve che tevuM anumAna thAya athavA to te dekhAya to) trAsano prasaMga AvI jAya. temaja ekalo paNa vihAra na kare. paraMtu, AcArya-upAdhyAyAdi gItArthanI sAthe temane potAnA hAtha vigere na lAge teTalI dUranI bhUmi para rahelo vihAra kare. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sUtrArthamuktAvaliH temanI sAthe vihAra karatI vakhate anya musAphara vaDe kaMIka pUchAya tyAre AcAryAdino anAdara karIne svayaM uttara na Ape, athavA to teo javAba ApatAM hoya to vacce paNa na bole. II7pA. niyamAntaramAhagavAdipraznamupekSamANo darpitavRSabhAdidarzane'vimanaskaH syAt // 76 // gavAdIti, pathyAgacchatA kenacit kiM bhavatA mArge kazcidgopazumanuSyakandamUlAdirupalabdha iti pRSTo jAnannapi naiva vadet, tUSNImbhAvenopekSeta yadi vA nAhaM jAnAmIti vadet, tathA'ntarAle darpitaM vRSabhaM siMhaM vyAghrAdikaM pazyenna tadbhayAdunmArgeNa gacchet, na ca gahanAdikamanupravizet, nApi vRkSAdikamArohet, na vodakaM pravizet, nApi ca zaraNamabhikAMkSet, api tvalpotsuko'vimanaska: saMyata eva gacchet etacca gacchanirgataividheyam gacchAntargatAstu vyAlAdikaM pariharantyapi / tathA'TavIprAye mArge gacchan stenAdaya upakaraNaparigrahaNecchayA samAgatAzcettadA tadbhayAdunmArgagamanaM na kuryAt nopakaraNAdikaM vA prayacchet, balAdgrahaNe bhUmau nikSipet, dharmopadezakathanena yAceta tUSNImbhAvena vopekSeteti, adhikamAcArAGgAdau / / 76 // vaLI anya niyamane kahe che. sUtrArtha :- gAya AdinA praznanI upekSA karato temaja bhaDakelA baLada vi. hoya to paNa AkuLa-vyAkuLa na thAya. bhAvArtha:- raste jatAM koIka vaDe pUchAya ke tamArA vaDe rastAmAM amuka pazu, manuSya, kaMda, mUla vigere jovAyuM che to jANato hoya chatAM paNa javAba na Ape. maunapUrvaka tenA praznanI upekSA kare. athavA to huM nathI jANato tema paNa na kahe. (mRSAvAdano prasaMga Ave mATe) temaja vacce unmatta baLada, siMha, vAgha vi. maLe to tenA DarathI unmArgamAM na jAya. jhADImAM na ghUse, vRkSAdi para caDe nahIM, pANImAM praveza na kare, koInA zaraNanI IcchA na kare paraMtu, utsukatA temaja AkuLa-vyAkuLa rahita thaIne ja sAdhu gamana kare. A vidhi gacchamAMthI nIkaLelA mATe kahyo. gacchamAM hoya to jaMgalI jAnavaravALo rasto choDI paNa zake. temaja jaMgala vadhu gADha hoya tevA mArge jatA cora vi. upakaraNa (upadhi) levAnI (lUMTavAnI) IcchAthI AvI gayA hoya to temanA DarathI unmArgamAM na jAya. athavA to upakaraNAdi temane jAte Ape nahIM. jo teo baLajabarIpUrvaka levA kare to pRthvI para pheMkI de ane dharmano upadeza daIne pAchuM mAMge athavA to maunapUrvaka temanI upekSA kare Ano adhika vidhi AcArAMga AdimAM batAvelo che. I76ll Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 275 atha bhASaNaniyamamAhaviditavacanavidhAno bhASAsamito gardAsAvadhAraNAdibhASAM tyajet // 77 // viditeti, vijJAtaikavacanAdiSoDazavidhavacanavibhAgaH pUrvasAdhubhiranAcIrNapUrvAnabhASaNayogyAn vAgAcArAn viditveti vetyarthaH tatra SoDazavidhavacanAni, yathA ekavacanaM vRkSa iti, dvivacanaM vRkSAviti, bahuvacanaM vRkSA iti, strIvacanaM vINA kanyetyAdi, puMvacanaM ghaTa: paTa ityAdi, napuMsakavacanaM pIThaM kulamityAdi, adhyAtmavacanaM hRdayagataparihAreNAnyadbhaNiSyatastadeva sahasA yadApatitam, prazaMsAvacanaM yathA rUpavatI strItyAdi, aprazaMsAvacanaM yatheyaM rUpahInetyAdi, prazaMsAprazaMsAvacanaM yathA kazcidguNaH prazasyaH kazcinnindyo rUpavatIyamasadvRttetyAdi, aprazaMsAprazaMsAvacanaM yathA'rUpavatI strI kintu sadvRttetyAdi, atIta vacanaM kRtavAnityAdi, vartamAnavacanaM karotItyAdi, anAgatavacanaM kariSyatItyAdi, pratyakSavacanameSa devadatta ityadi, parokSavacanaM sa devadatta ityAdi, amISAM vacanAnAM madhya ekArthavivakSAyAmekavacanamevArthadvayavivakSAyAM dvivacanamevetyevaM yathAvivakSaM brUyAt / evaM bhASAzcatasraH, satyA, yathA gaugaurevAzvo'zva eveti yathArtharUpA, mRSA ayathArthA, yathA gaurazvo'zvo gaurityAdirUpA, satyAmRSA yatra kiJcitsatyaM kiJcicca mRSA bhavati, yathA'zvena yAntaM devadattamuSTeNa yAtItyabhidhAnam / asatyAmRSA yocyamAnA na satyA na mRSA nApi satyAmRSA AmaMtraNA''jJApanAdikA sA'satyAmRSeti, tatra mRSA satyAmRSA ca tAvatsAdhubhirna vAcyA, satyAmapi sAvadyAM na bhASeta sAdhuH, tathA'narthadaNDapravRttilakSaNakriyopetAM carvitAkSarAM cittodvegakArikaTukAM niSThurAM marmoghdATinI karmAzravakarI chedanabhedanAdikAriNIJca satyAmapi na brUyAt kintu yA bhASA satyA yA ca mRSA'pi kuzAgrabuddhyA vicAryamANA satyA bhavati, yathA mRgadarzane satyapi lubdhakAderapalApaH, yA cAsatyAmRSA tAmasAvadyAM vicArya bhASeta / krodhena mAnena mAyayA lobhena prayukto na vadet, na vA sAvadhAraNaM vaco vadet, tathA nabhodevo garjati devaH pravRSTo devo varSA patatu mA vA, zasyaM niSpadyatAM mA vA, jayatvasau rAjA mA vA, vibhAtu rajanI mA vA, udetu sUryo mA vetyAdirUpaM vacanaM na vadet, kintvantarikSaM megha ityAdikayA kAraNe sati bhASeta dezAntare'vajJAsUcakamapi vaco na vadet, AmaMtrayannazRNvantaM pumAMsaM amuka AyuSman! zrAvaka! dharmapriya! ityevaM vadet, tathA kuSThyAdirogiNaM kuSThI madhumehItyevaM nAmagrAhaM na vadet na vA vikalAvayavaM kANaH khaJja ityevamAmaMtrayet, prAkArAdIni bhavatA suSTu kRtAni karttavyamevaitadbhavadvidhAnAmityAdirUpAM bhASAmadhikaraNAnumodanAnna bhASeta / kintu sati prayojane Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sUtrArthamuktAvaliH mahArambhakRtametat sAvadyakRtametat prayatnakRtametadityevamasAvadyA bhASeta / tathA ca krodhAdirahito'nuvicintya niSThAbhASyatvaritabhASI vivekabhASI bhASAsamityupeto bhASAM vadet / / 77 / / have bolavuM kevI rIte teno niyama kahe che. sUtrArtha - kahelA vacananA vidhino jANakAra, bhASA samitithI yukta muni, niMdya, jakAravALI bhASA Adi bhASAne choDe arthAt na bole. bhAvArtha:- ekavacana Adi soLa prakAranA vacananA (vANInA) bheda che. te jANIne tathA pUrva muni vaDe bolavA mATe anAcIrNa che. tevA vacana saMbaMdhI sarva AcArane jANIne pachI sAdhue bolavuM joIe. temAM vacananA 16 bheda. "vRkSa' e pada ekavacanAta che. "vRkSa' e dvivacanAMta pada . vRkSA:' e bahuvacanAM pada che. "vI-cA' ItyAdi strIliMga che. "paTa: ghaTA:' ItyAdi puliMga che. pIDha kutam ItyAdi napuMliMga che. je manamAM che te chUpAvIne bIjuM bolavA jatAM anAyAse ja manamAM rahelI vAta bahAra AvI jAya te "adhyAtma vacana' arthAt "mAna ti adhyAtma' AtmAmAM raheluM vacana. "rUpALI strI' ItyAdi "prazaMsAvacana" che. "rUpIna strI e "aprazaMsA vacana che. rUpavatI chatAM sadguNa vinAnI AvuM vacana "prazaMsA prazaMsA' vacana che. arthAt kAMIka guNa prazasya koIka aprazasyaguNa hoya tevuM vacana che. arUpavatI chatAM sadguNayukta. A aprazaMsA-prazaMsA vacana' che. kRtavAnuM teNe karyuM A "atItakAlanuM vacana che. karoti te kare che ItyAdi vartamAnakAlIna vacana' che. rUriSyati te karaze ItyAdi "bhaviSyakAlIna vacana che. A devadatta che ItyAdi "pratyakSa vacana' che. te devadatta che e parokSavacana che. A sarva vacanane viSe jyAre ekavacananI vivekSA hoya tyAre ekavacana, dvivacananI vivekSA hoya tyAre dvivacana bolavuM joIe. bhASA cAra prakAre che. "satya" gAyane gAya ane ghoDAne ghoDo kahevo te satyabhASA kahevAya che. yathArtha vacanarUpa che. "asatyA' gAyane ghoDo - ghoDAne gAya kahevI te yathAsvarUpa na bolavuM te asatyabhASA "satyAmRSA' je bhASAmAM thoDuMka satya thoDuMka mRSA che. jemake ghoDA para jatA devadattane devadatta UMTa para jAya che tevuM bolavuM te ! asatyAmRSA' sAcI paNa nahIM ane khoTI paNa nahIM. tevI bhASA je AmaMtraNI bhASA AjJApanI bhASA kahevAya che. temAM mRSA-satyAmRSA sAdhu vaDe na bolavI joIe. satyabhASA paNa sAvadya hoya tevI na bolavI joIe. anarthadaMDamAM koI pravRtti kare tethI amuka akSara khAIne bolAtI, bIjAnA cittane ugakArI, kaDavI, niSphara, bIjAnA marmane ughADI pADanArI, karmabaMdha karAvanArI, chedana-bhedana karAvanArI, satyabhASA paNa na bolavI. paraMtu, je bhASA satya hoya ane je vaLI mRSA hoya to paNa tIkSNa buddhipUrvaka vicAravAthI (parane hitakArI hovAthI) satya lAgatI hoya tevI bolavI. jemake haraNane joyo hoya Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 277 chatAM zikArI pUche to khoTo javAba deze ke meM haraNane nathI joyuM. athavA ulaTI dizA batAvI devI jethI te jIvano bacAva thaI zake. temaja je asAvadya (apApakArI) bhASA che te paNa vicArIne ja bolavI joIe. krodha-mAna-mAyA-lobhapUrvakanuM vacana na bolavuM joIe. "jakAra" yukta bhASA na bolavI. temaja AkAzamAM megharAjA garjanA kare che. varasAda varasyo, varasAda varase ke na varase, dhAnya utpanna thAya ke na thAya, A rAjA jIte ke na jIte, rAta paDe ke na paDe, sUrya uge ke na uge ItyAdi vacana na bolavuM joIe. paraMtu, jarUra paDe to AkAza vAdaLachAyuM che kharuM ! ItyAdi bhASA bole. amuka dezamAM amuka zabda avajJA sUcaka hoya tevA vacana paNa na bolavA. koIkane bolAve tyAre te na sAMbhaLe to tevA purUSane amuka (tenA nAmapUrvaka) AyuSyamAna ! zrAvaka ! dharmapriya ! ItyAdi bole. temaja koDharogavALIno koDhIyo, DAyabiTIzavALAne DAyabiTIzavALA evA nAmapUrvaka na bolAve. kANAne kANo, pAMgaLAne pAMgaLo kadI na bolAve. tamArA vaDe (gharano) koTa sAro karAyo, AvuM tamAre karavuM ja joItuM hatuM. ItyAdi rUpa adhikaraNa (pApa kriyAnI)nI anumodanArUpa vacana na bolavuM joIe. paraMtu, jayAre bolavuM ja paDe tyAre A kriyA khUba ja AraMbhapUrvaka karAI che. sAvadya kriyApUrvaka karAI che. prayatnapUrvaka karAI che. ItyAdi asAvadya bhASA bolavI. krodha rahita thaI bolyA pachI tenuM zuM pariNAma Avaze tevuM vicArIne, satyabhASI, jaldIthI nahIM bolato, vivekayukta, bhASA samitiyukta bhASA bolavI joIe. /I77ii. atha vastraiSaNAmadhikRtyAhakArpAsArkatUlorNAdiniSpannamaduSTaM vastraM yathAsAmarthyaM dhArayet // 7 // kArpAseti, vastrasya nAmAdizcaturvidho nikSepaH sphuTe nAmasthApane, dravyaM tridhA, ekendriyaniSpanna kArpAsikAdi, vikalendriyaniSpannaM cInAMzukAdi, paJcedriyaniSpannaM kambalaratnAdi, bhAvavastrantvaSTAdazazIlAGgasahasrANi, atra dravyavastreNAdhikAraH, tatra kArpAsAdiniSpannamAdhAkarmAdidoSarahitaM sAdhUddezena krItadhautAdidoSarahitaJca vastraM dhArayet, tadanveSaNAya nArdhayojanAtparato gamanAya mati kuryAt / yo nirgrantho balavAnarogI dRDhakAyo dRDhadhRtizca sa ekaM prAvaraNaM tvak trANAya dhArayenna dvitIyam, yadaparamAcAryAdikRte bibharti na tasya svayaM paribhogaM kuryAt / yaH punarbAlo durbalo vRddho vA'samartho rogI vA'lpasaMhananaH sa yathAsamAdhi vyAdikamapi dhArayet / jinakalpikastu yathApratijJameva dhArayet, nAsti tatrApavAdaH / nirgranthI tu catasraH saMghATikA dhArayet, ekAM dvihastaparimANAM yAM pratizraye tiSThantI prAvRNoti, dve Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH trihastaparimANe, tatraikAmujjvalAM bhikSAkAle, aparAJca bahirbhUmigamanAvasare, caturhastavistarAmaparAM samavasaraNAdau sarvazarIrapracchAdikAM prAvRNoti, tasyAzca yathAkRtAyA saMghATikAyA alAbhe'tha pazcAdekamekena sArdhaM sIvyediti // 78 // 278 have vasranI yAcanAne AzrayIne kahe che. sUtrArtha :- kapAsa, AkaDAnuM rU, Una AdithI baneluM nirdoSa vastra potAnI zakti mujaba (zarIrane anukULa hoya te mujaba) dhAraNa karavuM joIe. bhAvArtha :- vasranA nAmAdi cAra bhAMgA che. temAM nAma-sthApanA to pragaTa ja che. dravya vastra traNa prakAre che. (1) ekendriya jIvamAMthI banela - kapAsa AdithI baneluM (2) vikalendriya jIvathI thayeluM cAInA sIlka vi. (3) paMcendriya jIvathI baneluM - kAMbaLI (unanI gheTAmAMthI) ratnakaMbala (te jAtanA uMdara AdithI baneluM) ane bhAvavastra te aDhAra hajAra zIlAMga rathane dhAraNa karavArUpa che. prastutamAM dravya vastranI vicAraNA che. kapAsAdithI baneluM AdhAkarmIka Adi doSathI rahita, sAdhu mATe kharIdeluM ke dhoyeluM na hoya tevuM doSa rahita vastra dhAraNa karavuM. tevA vasrane meLavavA mATe ardhA yojanathI vadhAre dUra karavA mATe vicAravuM nahIM. je muni baLayukta, nirogI, majabUta zarIranA bAMdhAyukta, atizaya dhIrajavALo che. te zarIranI rakSA mATe eka ja vastra dhAraNa kare. bIjuM dhAraNa na kare. bIjuM je vastra AcAryAdine mATe upADe che. te pote na pahere. vaLI je bALa, durbala, vRddha, asahiSNu ke rogI, alpazarIra baLavALo che te muni tenI samAdhi TakI rahe te rIte be ke tethI vadhAre paNa vastra dhAraNa karI zake. jinakalpika to pote je rIte niyama lIdho hoya te mujaba pahere temanA mATe apavAda nathI. paraMtu, sAdhvIjI to cAra sADI pahere. eka behAtha pramANavALI, je upAzrayamAM pahere, be-traNa hAtha pramANanI temAM je ujaLI hoya te gocarI vakhate ane bIjI sthaMDila jatI vakhate pahere. samavasaraNa Adi ke pravracana AdimAM jatI vakhate sarva zarIra DhaMkAya tevI cAra hAtha lAMbI bIjI pahere. sAdhvIjIne A batAvelI sADI na male to te ekamekane sAthe sIvIne paNa pahere. (arthAt maryAdita vastra paheravA ja joIe.) 5785 niSedhyavastramAha bahumUlyAnyajinaprAvaraNAni cAyogyAni // 79 // bahumUlyAnIti, yeSAM mUlyaM mahat- yathA mUSakAdicarmaniSpannAni, sUkSmANi varNacchavyAdibhizca kalyANAni, indranIlavarNakArpAsaniSpannAni kvaciddezavizeSe'jAH sUkSmaromavatyo Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 AcArAMgasUtra bhavanti tatpakSmaniSpannAni gauDaviSayaviziSTakAsikapaTTAni malayajasUtrotpannAnyevaMvidhAni mahAghamUlyatayA aihikAmuSmikApAyabhayAllAbhe sati na pratigRhNIyAt / tathA sindhuviSaya eva sUkSmacarmANaH pazavastaccarmaniSpannAni kRSNanIlagauramRgAjinAni kanakanibhakAntIni kRtakanakarasapaTTAni kanakarasastabakAJcitAni vyAghracarmANyanyAni vA tathA prakArANyajinaprAvaraNAni lAbhe sati na pratigahIyAt // 79 // (samai) niSedha 428 // parakhane . sUtrArtha - ati moMghA temaja cAmaDAmAMthI banelA vastra ayogya che. bhAvArtha:- je vastra khUba moMghA che jemake uMdara AdinI cAmaDImAMthI banAvelA, kalara tathA dekhAvathI suzobhita temaja sUkSma (jINA) IndranIla varNayukta, kapAsathI banAvelA. koIka dezamAM sUkSma romavALI bakarIo hoya che te tenAM romathI banAvelA, gauDa dezanA viziSTa kapAsanI paTTIvALA, caMdanayukta sutaramAMthI banAvelA, AvA aneka prakAranA je moMghA (temaja hiMsAyukta thavAno paNa saMbhava che.) Aloka temaja paralokamAM kaSTa thaze. tevA bhayathI grahaNa na karavA joIe. siMdhu dezanA pazuo jhINI cAmaDIyukta hoya che. temanI cAmaDImAMthI banAvelA, kALAlIlA-gorA haraNanI cAmaDInA, sonA jevA camakavALA, sonAnA rasanI paTTIvALA, sonAnA rasathI karelA buTTAvALA, vAgha carmanA tevA aneka prakAranA bIjA paNa cAmaDAmAMthI banAvela vastra maLatA hoya chatAM paNa na levA joIe. //7lA - grahaNaniyamamAhaabhigrahI vilokyAnalAsthirAdhruvAdhAraNIyAni zuddhamAdadyAt // 80 // abhigrahIti, saGkalpitaM yAciSye, dRSTaM sadyAciSye, antaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa paribhuktaprAyaM vastraM grahISye, tadevotsRSTadhArmikaM grahISyAmItyevamabhigrahavizeSaizcaturbhirvastrAnveSI sAdhuH pazcAtkarmAnApAdakaM bIjakandaharitAdyasaMsaktamalpANDAlpasantAnakAdiguNaviziSTaM dAtrA tadaiva dIyamAnaM vastramAntaprAntena pratyupekSya gRhNIyAt, apratyupekSitaM na gahNIyAt, karmopAdAnametadgrahaNam, yatastatra kiJcitkuNDalAdyAbharaNajAtaM baddhaM bhavet, sacittaM vA kiJcidbhavet / tathA hInAditvAdabhISTakAryAsamarthamanalam, jIrNamasthiraM, svalpakAlAnujJApanAdadhruvam aprazastapradezakhaJjanakajjalAdikalaGkAGkitatvAdadhAraNIyam, ebhizcaturbhiH padaiH SoDazabhaGgA bhavanti tatraika eva bhaGgaH zuddhaH, apare paJcadazAzuddhAstathAvidhaM vastraM dAtrA dIyamAnamapi sAdhave na kalpate // 80 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sUtrArthamuktAvaliH vastra prahaNanA niyamane kahe che. sUtrArtha - anala-asthira-adhruva-adhAraNIya Adi bhAMgA vaDe joIne abhigrahayukta sAdhue zuddha vastrane levuM joIe. bhAvArtha :- meM jevuM vicAryuM che tevuM vastra mAMgIza, huM jevuM vastra joIza tevuM mAMgIza. aMdara ke upara zayyAtare pahereluM, arthAt paribhakta prAyaH vastra grahaNa karIza. te ja vastra zayyAtare kADhI nAMkhavA mATe arthAt koIne ApavA mATe rAkhyuM hoya tevuM grahaNa karIza. A pramANe cAra abhigrahapUrvaka vastranI gaveSaNA karato muni je vastrane grahaNa karyA pachI emAM pheraphAra nathI karavo paDe tevuM arthAt sIdhuM paherI zakAya tevuM. bIja-kaMda-lIlA vanaspati AdithI rahita, alpakhaMDa, alpasaMtAnaka Adi guNathI yukta, dAtA je vakhate vahorAvato hoya te ja vakhate cAre bAjuthI pratilekhana karIne grahaNa kare. pratilekhana (jhINavaTathI tapAsa) karyA vagara grahaNa na kare. jo paDilehaNa karyA vinA grahaNa kare to karmabaMdhanuM kAraNa bane che. athavA to te vastranA cheDe kuMDala Adi AbhUSaNa bAMdhela hoya to corIno Aropa Ave athavA to bIjI koI takalIpha paNa UbhI thaI zake.) athavA to koIka sacitta vastu hoya. temaja hIna-ekadama halakuM kapaDuM paheravA Adi Icchita kArya mATe ayogya hoya tene "analam vastra' kahevAya. atyaMta jIrNa vastra lAMbu Take nahIM tevuM asthira vastra' kahevAya. je vastranI anujJA dAtA thoDA samaya mATe Ape te "adhruva vastra' kahevAya. vastranA amuka evA bhAgamAM aMjana vigereno DAgha lAgelo hoya tevuM vastra je paheravA yogya na hoya te "avadhAraNIya vastra kahevAya che. A cAra pada vaDe soLa bhAMgA thAya che temAM eka ja bhAMgo zuddha che. bIjA paMdara azuddha che. tevuM zuddha vastra je dAtA vaDe apAtuM hoya to sAdhune kahyuM che. '80nA dhAvananiyamamAhagacchAntargato yatanayA prakSAlya pratyupekSitasthaNDilAdAvAtApayet // 81 // gacchAntargata iti, malinamapi durgandhyapi vastraM gacchanirgato na prakSAlayet, gacchAntargatastu lokopaghAtasaMsaktibhayAnmalApanayArthameva prAsukodakAdinA yatanayA dhAvanAdi kuryAt, na tvabhinavavastraM nAstIti kRtvA sugandhidravyeNAghRSya praghRSya vA zobhanatAmApAdayet, AtApanamapi bhUmAvavyavahitAyAM calAcale sthUNAdau vA tatpatanabhayato na kuryAt, kintu sthaNDilAdi cakSuSA pratyupekSya rajoharaNAdinA pramRjya cAtApanAdikaM kuryAt / / 81 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 AcArAMgasUtra vastra dhovAnA niyamane kahe che. sUtrArtha - gacchamAM rahela muni jayaNApUrvaka dhoIne, bhUminuM dRSTi paDilehaNa karIne, vastra sUve. bhAvArtha :- meluM ke durgadhIyukta vastra thaI jAya chatAM paNa gacchamAMthI nIkaLela munie dhovuM na joIe. gacchamAM rahela munie to lokone pIDA temaja lokonI sAthe (AsapAsa) rahevuM hoya tethI (zAsana hIlanAnA) bhayathI mela dUra karavA mATe ja (vibhUSAdi mATe nahIM) sUjhatA pANI vaDe jayaNApUrvaka dhAvanAdi karavuM joIe. mArI pAse bIjuM vastra nathI tethI sugaMdhI dravya vaDe masaLI masaLIne vastrane zobhAyukta na karavuM joIe. pRthvIthI UMce hAlatAM-cAlatAM lAkaDA vi. para dRSTi paDilehaNa karI odhAthI pUMjIne sUkavavuM me. // 81 // atha paTalakaivinA piNDo na grAhya iti yathA vastraiSaNA varNitA tathaiva pAtreNa vinA na grAhya ityadhunA pAtraiSaNA varNyate tadvadgRhItapAtro yatanayA gRhapatikule zuddhAhArAdi yAceta // 82 // tadvaditi, vastravadityarthaH, ardhayojanAntara eva pAtrAnveSI tAruNyabalasthirasaMhananAdyupetaH zuddhamalAbUdArumRttikAdipAtramekameva bibhRyAt, na ca dvitIyam, sa ca jinakalpikAdiH, itarastu mAtrakasadvitIyaM pAtraM dhArayet, tatra saGghATake satyekasmin bhaktaM dvitIye pAnakaM, mAtrakantvAcAryAdi prAyogyakRte'zuddhasya vA bhojanasya zuddhyartham / tAni ca mahAghamUlyAni lohatAmrasIsakahiraNyAdirUpANI ca na gRhNIyAt, tathA riktaM pAtraM na dAtavyamato muhUrtamAnaM sthIyatAmazanAdikaM kRtvA pAtrakaM bhRtvA dadAmIti dAtrokto niSedhayettathApi tathAkaraNe pAtraM na gRhNIyAt, dIyamAnamapi pAtrakamantopAntena pratyupekSya gRhNIyAt, tathA piNDapAtapratijJayA gRhapatikulaM pravivikSuH pUrvameva patadgrahaM bhRzaM pratyupekSya pramRjya ca gRhapatikulaM pravizet, akRtapratyupekSaNapramArjane patadgrahe dvIndriyAdiprANibIjarajaH prabhRtInAM paryApatanaprasaGgena karmopAdAnatAsambhavaH / tatra gatvA pAnakAdike yAcite zItodakAdi yadi dadyAttadA'prAsukamiti na gRhNIyAt, kathaJcidvimanaskatAdinA yadi pratigRhItaM tataH kSiprameva tasyaiva dAturudakabhAjane prakSipet, anicchataH kUpAdau samAnajAtIyodake'nyatra chAyAgartAdau vA pratiSThApanavidhinA pratiSThApanaM kuryAt Ardrasya patadgrahasya tadA mArjanAdi na kuryAt, ISacchuSkasya tu kuryAdevamanyadapi bhAvyamadhikamanyatra // 82 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH have pallA vinA gocarI na vahorAya. tethI jema vaaSaNAnuM varNana kahyuM tema have pAtra vinA gocarI kevI rIte vahorAya ? na vahorAya. tethI pAtraiSaNAnuM varNana karAya che. 282 sUtrArtha :- tenI jema (vastranI jema) pAtra grahaNa karIne jayaNApUrvaka gRhasthanA gharamAM zuddha AhArAdinI yAcanA karavI joIe. bhAvArtha :- vasranI jema pAtra paNa ardhayojananI aMdarathI ja tArUNya, bala, sthira, saMghayaNayukta hoya tevo muni tuMbaDI, lAkaDuM ke mATInuM zuddha pAtra ja eka ja grahaNa kare. bIjuM pAtra grahaNa na kare. jinakalpikAdi mATeno niyama kahyo. jinakalpika sivAyano muni 'mAtraka' sahita bIjuM paNa pAtra dhAraNa karI zake. tyAM saMthAraka hoya to eka pAtramAM bhojana ane bIjA pAtramAM pANI vahore. mAtraka AcAryAdi mATe athavA to azuddhabhojananI zuddhinI mATe che. loDhuM, tAMbu, sIsu, sonuM AdinuM moMghuM pAtra na levuM joIe. gRhastha evuM kahe ke khAlI pAtra na devuM joIe. tethI thoDIvAra UbhA raho. bhojanAdi karIne bhojanathI bhareluM pAtra ApuM chuM. to teno bhojana banAvavAno niSedha kare. chatAM paNa gRhastha na mAne arthAt ema ja kahe ke ame bhareluM pAtra ja daIzuM. to tevuM pAtra grahaNa na kare. (AdhAkarmika Adi doSano saMbhava che mATe) zuddha pAtra Ape tyAre cAre bAjuthI paDilehaNa karIne grahaNa kare. dRSTi paDilehaNa karyA vagara lIdhelA pAtramAM - beIndriyAdi prANI, bIja, raja vigere yukta pAtra hoya to karmabaMdhano saMbhava che. gRhasthanA ghare jaIne pANI vigerenI yAcanA karI hoya to aprAsuka na levuM. jo kyAreka dhyAna na rahe. aprAsuka vahorAI jAya to tarata ja te gRhasthanA bhAjanamAM ja pAchuM ApI devuM. bhInA pAtrAne tyAM lUMche nahIM. jarAka sUkAI gayA pachI lUMchI zakAya. e ja rIte teno vizeSa vistAra anya sthaLethI jANI levo. 82 atha piNDazayyAvastrapAtrAdInAmavagrahamAzritya bhAvAttaM nirUpayatisvIkRtAdattAnAdAnapratijJo yathAvagrahastathaiva kuryAt // 83 // svIkRteti, nAmasthApane'vagrahasya prasiddhe, dravyakSetrakAlabhAvabhedena caturvidho devendrarAjagRhapatisAgArikasAdharmikabhedena vA paJcavidho'vagrahaH, tatra dravyAvagrahaH sacittAdibhedatastrividhaH, ziSyAdeH sacittaH, rajoharaNAderacittaH, ubhayasya ca mizraH / kSetrAvagraho'pi tathaiva trividhaH, yadi vA grAmanagarAraNyabhedAt / kAlAvagrahastu RtubaddhavarSAkAlabhedAdvidhA / bhAvAvagraho dvidhA matigrahaNAvagrahabhedAt matyavagraho'pyarthavyaJjanAvagrahabhedato dvidhA, arthAvagraha indriyanoindriyabhedAt SoDhA vyaJjanAvagrahazca cakSurindriyamanovarjazcaturdhA / aparigrahasya sAdhoryadA piNDavasativastrapAtragrahaNapariNAmo bhavati tadA sa grahaNabhAvAvagraho bhavati, tasmiMzca sati kena prakAreNa mama zuddhaM vasatyAdikaM prAtihArikamaprAtihArikaM vA bhavedityevaM yatitavyam, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 283 devendrAdyavagrahaH paJcavidho'pi grahaNAvagrahe'smin draSTavyaH / tatra parityaktagRhapAzo'kiJcano mamatAvidhuraH sAdhuH paradattabhojI san pApaM karma na kariSyAmIti samutthito'dattAdAnaM pratyAkhyAmIti kRtapratijJo bhavati, sa dantazodhanamAtramapi parakIyamadattaM na gRhNAti na vA pareNa grAhayati nApi gRhNantamaparaM samanujAnAti dattapravrajyAnAM sAdhUnAmapyupakaraNajAtaM nAnanujJAto gRhNAti, yAcitakSetrAvagrahastatpatinA'nujJapto yAvanmAtrakSetrakAlAdyavagrahastAvanmAnaM vasati tato vihariSyati ca / AhvAnena svayameva vA samAgatAn sArmikasAmbhogikAdIn prAghUrNakAn svayamAhRtenAzanAdinA nimaMtrayet, na parAnItamazanAdyAzritya / kAryArthaM svoddezenaiva gRhapatigRhagRhItaM sUcyAdikamapareSAM sAdhUnAM na samarpayet, kAryAnantaraJca tadgRhapataye yathAvidhi pratyarpayet / kAraNavazenAparabrAhmaNAdhupabhogasAmAnye'gArAdau tadIzena yAcanayA'vagRhIte'vagrahe brAhmaNAdInAM chatrAdyupakaraNajAtaM na bahiniSkrAmayet, nApi tato'bhyantaraM pravezayet, na vA suptAn tAn pratibodhayet, na vA teSAM manasaH pIDAM vidadhyAt / kadAcidAmravane yAcitAvagrahastatrastha: sati kAraNa AmaM bubhukSuH sANDasasantAnakAdyaprAsukaM na gRhNIyAt, kintvaNDarAhityAdiguNopetaM pATitaM khaNDitaM prAsukaM gRhNIyAt / tathA saptabhiH pratimAbhiravagrahaM gRhNIyAttadyathA AgantAgArAdau pUrvameva vicintyaivambhUtaH pratizrayo grAhyo nAnyathAbhUta iti prathamA pratimA / ahamanyeSAM sAdhUnAM kRte'vagrahaM yAciSye, anyeSAM vA'vagrahe gRhIte vatsyAmIti dvitIyA, tatrAdyA sAmAnyena, dvitIyA tu gacchAntargatAnAM sAmbhogikAnAmasAmbhogikAnAJcoyukta vihAriNAma, yataste'nyo'nyArthaM yAcante / anyArthamavagrahaM yAciSye'nyAvagRhIte tu na sthAsyAmIti tRtIyA, eSA tvAhAlandikAnAm, AcAryAtteSAM sUtrArthavizeSasya kAMkSaNAdAcAryArthaM yAcanAsadbhAvAt / ahamanyeSAM kRte'vagrahaM na yAciSye, anyAvagRhIte ca vatsyAmIti caturthI, iyaM gaccha evAbhyudyatavihAriNAM jinakalpAdyarthaM parikarma kurvatAm / ahamAtmakRte'vagrahamavagrahISyAmi na cApareSAM dvitricatuHpaJcAnAmiti paJcamI, iyantu jinakalpikasya / yadIyamavagrahamavagrahISyAmi tadIyamevokkaDAdisaMstArakaM grahISyAmi, anyathotkaTuko vA niSaNNo vopaviSTo vA rajanI gamayiSyAmIti SaSThI, eSA jinakalpikAdeH / pUrvoktaiva yathAsaMstRtameva zilAdikaM grahISyAmIti netaraditi viziSTA saptamI / evaMvidhAbhiH pratimAbhiravagrahaM gRhNIyAditi / / 83 // piMDa, zavyA, vastra, pAtra AdinA avagrahane AzrayIne bhAvathI tenuM nirUpaNa kare che. sUtrArtha - jeNe adattAdAna vrata grahaNa karyuM che. tevA munie jeTalo avagraha (anujJA maLI hoya) maLyo hoya tevI rIte ja rahevuM joIe. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 sUtrArthamuktAvaliH bhAvArtha :- avagrahanI nAma-sthApanA prasiddha che. dravya-kSetra-kAla ane bhAvanA bhedathI avagraha cAra bhede che. athavA to devendrano, rAjAno, gharamAlikano, bhADuAtano, sAdharmikano (anya sAdhu) ema avagraha pAMca bhede che. temAM dravya avagraha sacittAdi bhedathI traNa prakAre che. ziSyAdino avagraha te sacitta, rajoharaNAdino te acitta ane baMneno te mizra avagraha che. kSetrAvagraha paNa te ja rIte traNa prakAre che. athavA gAma-nagara ane araNya ema traNa bheda che. kAlAvagraha-Rtubaddha (zaSakALa) ane varSAkALa ema be bhede che. pAMca Indriya ane noIndriya (mana) ema cha bhede arthAvagraha che. cakSuIndriya ane mana ema be rahita bIjI cAra Indriyono vyaMjanAvagraha cAra bhede che. aparigrahI sAdhune jayAre piMDa, vasati, vastra, pAtra levAno pariNAma thAya che te grahaNabhAvAgraha. A saghaLuM grahaNa karavAnuM Ave tyAre mane kevA prakAranI vasati Adi zuddha che. prAtihArika che ke aprAtihArika che. ItyAdi vicAraNAmAM yatna karavo joIe. devendra Adi pAMcano je pUrve avagraha jaNAvyo te paNa ahIM vasati Adi grahaNa vakhate joI levo. A vidhi jaNAvyo tenuM kAraNa jaNAvatAM kahe che. jemane gharanI mAyAjALa choDI che tevA aparigrahI, mamatA rahita, bIjAe ApeluM vAparanArA, evA sAdhue huM pApa karma nahIM karuM evuM vicArI adattAdAnanA paccakakhANanI pratijJA karelI che. tethI dAMta khotaravAnI saLI jeTaluM (nAnI vastu) paNa bIjAnI mAlikInuM, adatta (sAmA vyaktinI - rajA vinA) nathI leto, bIjA pAse levaDAvato nathI. jo bIjo koI te rIte anujJA vinA le to tenI anumodanA paNa karato nathI. jemaNe dIkSA lIdhI che. tevA sAdhuono paNa (paraspara ekabIjAnI) upakaraNano temanI rajA lIdhA vinA grahaNa karato nathI. jemaNe kSetrano avagraha mAMgelo che. tethI te jagyAnA mAlike jeTalA samaya sudhInI anujJA ApI che teTalA samaya sudhI ja te kSetramAM rahe, pachI vihAra kare. nimaMtraNapUrvaka bolAvyA hoya ane AvyA hoya tevA tathA potAnI rIte ja AvyA hoya tevA, sAdharmika ke sAMbhogika Adi mahemAnane pote lAvelA gocarI Adi mATe vinaMtI kare. paraMtu bIjA munionuM lAveluM gocarI Adi hoya to pote AmaMtraNa na Ape. potAne mATe jarUrI soya Adi vastu je gharamAlikanA gharethI lAvyo hoya te vastu bIjA sAdhuone Ape nahIM. jevuM kArya pUruM thAya ke tarata ja te vastu gharamAlikane jevI lAvyo hoya tevI ja pAchI ApI devI joIe ! bIjA brAhmaNAdine paNa gRhastha vasati ApI hoya ene kAraNe sAdhune paNa te ja vasatimAM rahevuM paDe to brAhmaNAdinA upakaraNone bahAra na mUke. ane bahAra paDelA hoya to aMdara paNa na mUke. teo sUtAM hoya to jagADe nahIM. athavA to temanA manane duHkha Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 285 thAya tevI koIpaNa pravRtti na kare. kyAreka AmravanamAM gRhasthanI rajA laIne rokAyo hoya te ene kAraNe kerI khAvAnI IcchA thAya to aMDa temaja saMtAnahitanI aprAsuka kerI na grahaNa kare. paraMtu aMDa AdithI rahita, pADelI, sudhArelI, prAsuka kerI grahaNa karI zake. sAta pratimApUrvaka avagraha (upAzraya rahevAnuM sthAna) grahaNa kare. musApharakhAnAmAM pahelethI ja vicAre ke AvA prakArano ja avagraha mAMgIza. to tenAthI viparita avagrahamAM na rahe te prathama pratimA che. huM bIjA sAdhu mATe avagraha mAMgIne temAM rahIza athavA to bIjAoe potAne mATe lIdhelA avagrahamAM rahIza te bIjI pratimA che. A baMne pratimAmAM pahelI pratimA sAmAnya che. (gacchavAsI-gacchanirgata baMne mATe) bIjI pratimA gacchavAsI mATe ja che kemake teo sAMbhogika athavA asAMbhogika baMne sAthe vihAra kare che je kAraNathI teo eka bIjA mATe yAce che. (jyAre gaccha nirgata ekAkI hoya che.) huM bIjA mATe avagrahanI yAcanA karIza. bIjAe yAcelA avagrahamAM nahIM rahuM. A trIjI pratimA. AhAlaki mATenI che. teo AcArya pAsethI sUtranA artha vizeSane meLavavAnI IcchAyukta hoya che. tethI te AcArya Adi mATe avagraha yAcanAno saMbhava che. huM bIjA mATe avagraha nahIM mAguM. bIjAe mAMgelA avagrahamAM rahIza A cothI pratimA. gacchamAM vicaratA jinakalpika thavA mATenI kriyA karatAM munio mATe che. huM mArA potAne mATe avagraha mAMgIza. paraMtu bIjA be-traNa-cAra-pAMca vi. aneka munio mATe nahIM mAMgu. A jinakalpika mATe che. huM jeno avagraha mAMgIza. temanA ja saMthArAdi mAMgIza temane tyAMthI nahIM male to. utkaTukAsane, besIne athavA ema ja beThA beThA rAta pasAra karIza. A chaThThI pratimA jinakalpikAdi mATenI che. pUrvokta ja je zayyA te vyavasthita pAtharelI ja hoya tevI zIlAdikane ja grahaNa karIza. bIjI nahIM. AvI sAtamI pratimA che. AvA prakAranI pratimA vaDe avagraha grahaNa karavo joIe. II83 atha kAyotsargasvAdhyAyoccAraprasravaNAdikarttavyayogyasthAnavarNanAyAha abhigrahI yogyavasatisthaH sANDAdibhUmau svAdhyAyAdi na kuryAt // 84 // abhigrahIti, karmopAdAnabhUtAni sthAnAni parityajyordhvasthAnAdyarthaM sthAnamanveSayet, tacca sANDAdidoSarahitaM bhavet, tatra ca catasRbhiH pratimAbhiH sthAtumicchet, tatra prathamA pratimA, yathA acittaM sthAnaM upAzrayiSyAmi, acittaM kuDyAdikamavalambayiSye kAyena, hastapAdAdyAkuJcanAdikriyAvalambanaM kariSye tathA tatraiva savicAraM stokapAdAdiviharaNarUpaM sthAnaM samAzrayiSyAmIti / dvitIyA cA''lambanAkuJcanaprasAraNAdikriyAmavalambanaJca kariSye na Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sUtrArthamuktAvaliH pAdaviharaNamiti / tRtIyA cAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNa iti / caturthI tu trayamapi na kariSya iti / evambhUtastyaktaparimitakAlakAyo vyutsRSTakezazmazrulomanakhaH samyaniruddhaM sthAnaM sthAsyAmIti pratijJAya kAyotsargavyavasthito meruvanniSpakampastiSThet / tathA yadi svAdhyAyabhUmiM gantumabhikAMkSettadA sANDAdyaprAsukAM bhUmiM na parigRhNIyAt, svAdhyAyabhUmi dvitrAdyA yadi gaccheyustadA na parasparaM gAtrasaMsparzavaktrasaMyogAdyanekavidhAH kandarpapradhAnAH kriyA vidadhyuH / tathoccAraprasravaNAdinA kadAcidvAdhyamAnaH svakIye tadabhAve sAdharmike vA yAcite pUrvapratyupekSite pAdapuMchanakasamAdhyAdAvuccArAdikaM kuryAt, tathoccAraprasravaNazaMkAyAM sAdhuH pUrvameva sthaNDilaM gatvA sANDAdike prAsuke tatra kuryAt, ekaM bahUn vA sAdharmikAnuddizya tatpratijJayA kadAcit kazcitsthaNDilAdi kuryAttat puruSAntarasvIkRtamasvIkRtaM vA mUlaguNaduSTamuddezikamiti tat pariharet / evaM krItAdikaM sthaNDilaM zAlyAdivapanayogyaM ghAsAdiyutaM garttadarIdurgAdirUpaM mAnuSarandhanAdisthAnaM vehAnasagArdhapRSTAdirUpamArAmadevakulaprAkArATTAlacatvarazmazAnatIrthasthAnapaGkilapradezAdirUpaM ca sthaNDilaM pariharet / kalpyasthaNDile vartamAno'nukUlapratikUlazabdAdizravaNe'raktadviSTastacchravaNAdipratijJayA na tatra gacchet, anyathA'jitendriyatvasvAdhyAyAdihAnirAgadveSasambhavAt, kintu sAdhuH svakIyaM parakIyaM vA pAtrakaM gRhItvA sthaMDilaM vA'nApAtamasaMlokaM gatvoccAraM prasravaNaM vA pariSThApayediti / / 84 / / have kAussagga, svAdhyAya, caMDila, mAtru Adi karavA lAyaka sthAnanuM varNana karatAM kahe che. sUtrArtha - yogya vasatimAM rahelo abhigrahI muni aMDAdiyukta bhUmimAM svAdhyAyAdi na kare. bhAvArtha - karmabaMdha thAya tevA sthAnane choDIne kAussagna Adi mATenuM sthAna zodhe ane te sthAna aMDAdi doSa rahita hovA joIe. tevA sthAnamAM cAra pratimA vaDe rahevA mATenI IcchA rAkhe. temAM pahelI pratimA - acitta sthAnamAM upAzraya karIne rahIza. zarIra vaDe acitta bhIMtAdine Teko daIne Ubho rahIza. hAtha paga phelAvavA. saMkocavA Adi kriyA karIza. ane te vasatimAM ja thoDuMka thoDuMka paga vaDe cAlavArUpa anya sthAnano Azraya karIza. bIjI pratimA - Teko devo, hAtha-paga halAvavA Adi kriyAnuM avalaMbana karIza. paraMtu cAlIza nahIM. trIjI pratimA - hAtha-paga halAvavAnI kriyA karIza. Teko devo, cAlavuM Adi kriyA nahIM karuM. cothI pratimA - pUrvokta traNeya kriyA nahIM karuM. (arthAt sthira rahIza.) e pramANe amuka samaya mATe zarIrano paNa jeNe tyAga karyo che. evo vALa, dADhI, nakha Adi paNa vosirAvIne, sArI rIte nirUddha (kAbumAM rahelo) huM sthAna para rahIza. evI pratijJApUrvaka kAyotsargamAM merUparvatanI jema nizcala rahe. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 287 temaja svAdhyAya bhUmimAM javAnI IcchA hoya to aMDAdithI yukta bhUmimAM na javuM. jo be ke traNa ke tethI vadhAre paNa svAdhyAya bhUmimAM jAya to ekabIjAnA zarIrane aDakavuM. mukhano saMyoga karavo. ItyAdi kAmapradhAna - kriyA na kare. temaja spaMDila mAtru AdinI zaMkA hoya to tenA mATenuM mAtraka jo potAnI pAse na hoya to sAdharmika pAse yAcanA kare. pUrve pratilekhana kareluM. oghArIyuM Adi pAtharIne spaMDilAdi kare. spaMDila mAtrunI zaMkA hoya to pahelethI ja zuddha bhUmi para jaIne aMDAdi rahita acitta jagyAmAM kare. eka athavA ghaNA sAdharmikane udezIne. je zuddha bhUmi AdinI (gRhastha) pratijJA karI hoya. bIjA koIe te jagyA lIdhI hoya ke na lIdhI hoya te udezika (sAdhunA nimitte banAvelI) hovAthI mULa guNathI duSTa che. tethI teo parihAra kare. e ja rIte kharIdelI zuddha bhUmi - DAMgara Adi vAvavA yogya. ghAsAdithI yukta, khADo, killA vi. rUpa, manuSyanA kANAvALA bhAga, vehAnasa ke gRddhapRSTa-anazana karI zakAya tevuM bagIcA Adi derAsara, killo, agAsI, cotaro, smazAna, tIrthasthAna, kAdavavALuM sthAna ItyAdi rUpa zuddha bhUmi na svIkAre. nirdoSa zuddhabhUmimAM paNa anukUla zabdAdinA zravaNamAM rAga, pratikUlanA zravaNamAM dveSa karyA vagara, temaja anukULa zabdAdi saMbhaLAya to sAruM evI pratijJA karyA vinA tyAM jAya. jo AvA rAgAdi thAya to ajitendriyapaNuM, svAdhyAyAdinI hAni, rAgadveSa thavAno saMbhava che. potAnuM athavA bIjAnuM mAtraka (pAtra) laIne anApAta asaMloka zuddhabhUmi para jaIne aMDila-mAtru Adi sAdhu paraThave. I84 atha parakriyAniSedhamAhaparakriyAM karmanimittAM nAbhilaSet // 85 // pareti, SoDhAstha nikSepaH, nAmasthApane prasiddhe, dravyakSetrakAlabhAvaparANi pratyekaM tadanyAdezakramabahupradhAnaparabhedena SaDvidhAni bhavanti, tatra dravye tAvattatparaM tadrUpatayaiva vartamAnaM paraM tatparam, yathA paramANoH paraH paramANuH, anyarUpatayA paramanyaparaM yathaikANukAvyaNuka tryaNukAdi, yasyAM kasyAJcitkriyAyAM yo niyujyate sa AdezaparaH karmakarAdiH, kramaparaM tu dravyAdi caturdhA, tatra dravyataH kramaparamekapradezikadravyAdvipradezikadravyamevaM vyaNukAtryaNuka mityAdi, kSetrata ekapradezAvagADhAdvipradezAvagADhamityAdi, kAlata ekasamayasthitikAvisamayasthitikamityAdi / bhAvata ekaguNakRSNAdviguNakRSNamityAdi / yadyasmAdbahu tadbahuparam, jIvebhyaH pudgalA anantaguNA ityAdi, pradhAnatvena paraH pradhAnaparo yathA dvipadAnAM tIrthakarazcatuSpadAnAM siMhaH, apadAnAmarjunasuvarNAdiH / evaM sAmAnyena jambUdvIpakSetrAt puSkarAdikaM kSetraM kSetraparam, prAvRTakAlAccharatkAlaH kAlaparaH, audayikAdaupazamAdirbhAvaparaH / vizeSeNa pratyekaM SaDbhedAH svayamUhyAH / sAdhurAtmanaH kriyamANAM karmasaMzleSajananIM dharmazraddhayA pareNAracitAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sUtrArthamuktAvaliH rajovaguNThitapAdamArjanatailAdimrakSaNodvartanazItodakAdidhAvanasugandhidravyAlimpana viziSTadhUpasandhUpanakaNTakAdyuddharaNAdilakSaNAM kriyAM manasA nAbhilaSenna vAcA kArayet kAyena vA / tathA glAnasya sAdhorazuddhena zuddhena vA maMtrAdisAmarthyena kazcidvyAdhyupazamaM yadi kartumabhilaSettathA sacittakandamUlAdinA vA tannAbhilaSet, pUrvakRtakarmaphalAdhInA jIvAH, karmavipAkajAM kaTukavedanAmanubhavantiti bhAvayan samatayA tAmanubhavet tathA parasparataH sAdhunA pUrvoktA rajaHpramArjanAdikAH kriyAH kRtapratikriyayA na vidheyAH / parakriyAyAmanyonyakriyAyAJca gacchAntargatairyatanA kartavyA, gacchanirgatAnAntvetayA na prayojanam / / 85 // have karmabaMdhayukta parikriyAnA niSedha kahe che. sUtrArtha :- karmabaMdhanA nimittarUpa parakriyAne Icche nahIM. bhAvArtha - para zabdano cha prakAre nikSepa thAya che. nAma-sthApanA to prasiddha ja che. dravyakSetra-kAla-bhAva para' te sva-svarUpe para ane anya = apara svarUpe para ema be prakAra temaja Adeza, krama, bahu ane pradhAna ema cAra thatAM kula cha prakAre che. temAM dravya paramAM te svarUpa vartamAna je para te "tasvarUpa para che. je eka paramANune bIjo paramANu - anya svarUpe para te "anya para'. je paramANu mATe kayaNuka, caNaka Adi koIka kriyAmAM bIjAne nimaNUka karavo te "Adeza para che. je karmakara-nokara Adine zeTha niyukta kare che. dravyAdi cAra bheda "krama para che. temAM eka pradezI, dravyathI DhipradezI. dravyAdi te krama para che. bhAvathI krama para te eka guNA kRSNAdi karatAM dviguNa kRSNAdi te jANavA ! je jenAthI ghaNA che te tenAthI bahu para' kahevAya che. jemake - jIva karatAM pudgala anaMtaguNA tethI pudgala bahu para kahevAya. mukhyapaNAne kAraNe je para (zreSTha) gaNAya che. te "pradhAna para' kahevAya che. dvipadamAM tIrthakara pradhAna hovAthI para che. catuSpadamAM siMha pradhAna hovAthI para che. apadane viSe arjuna, suvarNa pradhAna che mATe para che. e ja rIte sAmAnyatayA jaMbUDhIpa kSetra karatAM (pramANAdikamAM vizALa che tethI) puSkarAdi kSetra te "kSetra para' che varSARtu karatAM zaradaRtu te "kAla para che. audayikabhAva karatAM aupazamika bhAva te "bhAva para' che. para" zabdanA ahIM sAmAnyathI cha bhAMgA kahyA. vizeSa rIte thatAM "cha bhAMgA' svayaM vicAravA bIjA vaDe dharmazraddhAthI karAtI temaja potAne mATe karma baMdhamAM kAraNabhUta thatI evI Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 289 kriyAo je dhULathI kharaDAyelA paga dhovA, tailAdinuM mAliza karavuM. uttama dhUpathI sugaMdhita karavuM. kAMTA vi. lAgyuM hoya to kADhavuM. A saghaLI kriyAnI manathI IcchA na rAkhe. vacanathI koInI pAse 42ve nahIM mane AyAthI 42 3 422ve nahI...! temaja glAna sAdhunI vyAdhi zuddha ke azuddha maMtrAdinA sAmarthyathI koIka dUra karavA Icche. athavA sacitta kaMda mUlAdi vaDe te dUra karavA Icche. paraMtu, sAdhu tene Icche nahIM. paraMtu, sarva jIvo pUrvabhavamAM karelA karmane AdhIna che. ane karmanA phaLarUpe thatI kaTuvedanAne anubhave che. ema vicAratA samatApUrvaka te vedanAne sahana kare. temaja parasparathI sAdhu vaDe pUrve kahela raja pramArjanAdi kriyA karelI pratikriyA vaDe na karavI joIe. gacchamAM rahelA sAdhu vaDe parakriyAmAM ane anyonya kriyAmAM jayaNA (yatanA) karavI. gacchathI nIkaLelAone to AnuM prayojana nathI. II8pA atha mahAvratapAlanopayoginI vanAH prAhapaJca paJcamahAvratAnAM bhAvanA bhAvyAH // 86 // paJceti, caturdhA'syA nikSepaH, nAmasthApane prasiddhe, noAgamato vyatiriktA dravyabhAvanA jAtikusumAdidravyaistilAdidravyeSu yA vAsanA sA, dravyeNa dravyasya bhAvanA sarvApi grAhyA / prazastAprazastabhedato bhAvabhAvanA dvedhA, prANivadhamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobheSvakAryeSu paunaHpunyakaraNatayA pravRttiviSayA'prazastA bhAvanA / darzanajJAnacAritratapoverAgyAdiSu prazastA bhAvanA bhavati, tatra bhagavatAM pravacanasyAcAryAdInAM yugapradhAnAnAmRddhimatAM caturdazapUrvavidAmAmaDaiSadhyAdi prAptaRddhInAJcAbhigamadarzanaguNotkIrtanapUjanastavanAdirdarzanabhAvanA, tayA'navarataM bhAvyamAnayA darzanazuddhirbhavati tathA tIrthakRjjanmabhUmiSu niSkramaNacaraNajJAnotpattinirvANabhUmiSu devalokabhavaneSu mandareSu nandIzvaradvIpAdau bhaumeSu pAtAlabhavaneSu ca yAni zAzvatacaityAni teSu tathA'STApade zrImadujjayantagirau gajAgrapade dazArNakUTavartini takSazilAyAM dharmacakre'hicchatrAyAM pArzvanAthasyadharaNendramahimAsthAne rathAvarta parvate vajrasvAmikRtapAdapopagamanasthAne zrImadvardhamAnamAzritya camarendreNa kRtotpatanasthAne ca yathAsambhavamabhigamanavandanAdito darzanazuddhiH / jJAnabhAvanA ca tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM tattvaJca jIvAjIvAdayo nava padArthAste ca tattvajJAnArthinA samyagjJAtavyAH, tatparijJAnaM yathAvasthitAzeSapadArthAvirbhAvake Aheta pravacana evopalabdham, mokSAkhyaM kAryaM samyagdarzanacAritralakSaNaM karaNaM samyagdarzanAdyanuSThAtA sAdhuH kArako mokSAvAptilakSaNA kriyAsiddhizcehaiva pravacana ityevaM jJAnaM tathA'STaprakArakarmapudgalaiH pratipradezamavaSTabdho jIvaH, mithyAtvAdayo bandhahetavaH, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sUtrArthamuktAvaliH aSTaprakArakarmavargaNArUpaM bandhanaM tatphalaM caturgatisaMsAraparyaTanasAtAsAtAdyanubhavanarUpamanyadvA yatkiJcitsubhASitaM tatsarvamihaiva pravacane'bhihitamiti jJAnaviSayA bhAvanAH sarvA jJAnabhAvanA / ahiMsAlakSaNo dharmaH satyamadattAdAnaM brahmacaryaM navaguptiH parigrahaviratizcehaiva zobhanaM nAnyatreti paJca mahAvratabhAvanAH, vairAgyabhAvanA'pramAdabhAvanaikAgrabhAvanAprabhRtayazcaraNamAzritAzcaraNabhAvanAH / nirvRttyAdinA kena tapasA mama divaso'vandhyo bhavet, kataradvA tapo'haM vidhAtuM samarthaH, kataracca tapaH kasmin mama dravyAdau nirvahati, kasmin dravye kSetre kAle bhAve vA'hamevambhUtaM tapaH kartuM samartha ityevaM paryAlocanA tapobhAvanA / anityatvAdidvAdazavidhA bhAvanA vairAgyabhAvanA / iha tu cAritrabhAvanA sUtre proktA, tatra prathamavratasyeryAyAM samitena bhAvyam manasA supraNihitena bhAvyam, prANyapakAriNI vAG nAbhidhAtavyA, AdAnanikSepaNAyAM samitena bhAvyam pratyupekSitamazanAdi bhoktavyamiti paJca bhAvanAH / dvitIyavratasyAnuvicintya bhASiNA bhavitavyam, krodhaH sadA parityAjyaH, lobhajayaH kartavyaH, bhayaM tyAjyam, hAsyamapIti paJca bhAvanAH / tRtIyavratasyAnuvicintya zuddho'vagraho yAcanIyaH, AcAryAdInanujJApya bhojanaM vidheyam, avagrahaM gRhNatA nirgranthena parimita evAvagraho grAhyaH, anavaratamavagrahaparimANaM vidheyam anuvicintya mitamavagrahaM sAdharmikasambandhinaM gRhNIyAditi paJca bhAvanAH / caturthavratasya strIsambandhikathAtyAgaH, manoharatadindriyAnavalokanam, pUrvakrIDitAsmaraNam atimAtrabhojanAdyanAsevanaM strIpazupaNDakavirahitazayyAvasthAnamiti paJca bhAvanAH / paJcamavratasya manojJazabdarUparasagandhasparzeSu gA_parihAra iti paJca bhAvanA vijJeyAH // 86 // have mahAvratanA pAlanamAM upayogI bhAvanAone jaNAve che. sUtrArtha - pAMca mahAvratanI pAMca pAMca bhAvanAnuM ciMtana (sAdhue) karavuM joIe. bhAvArtha :- bhAvanA zabdano cAra prakAre nikSepa thaI zake che. nAma-sthApanA prasiddha che. noAgamathI bhinna dravyabhAvanA te jAInA phUla vi. sugaMdhI dravya vaDe tala vi. dravyamAM je sugaMdhanI vAsanA (sthApanA) te dravyabhAvanA arthAt eka dravya vaDe bIjA dravyamAM thato je saMskAra te sarva dravyabhAvanAmAM samajavuM. prazastA aprazastA ema be bheda bhAvabhAvanA che. rulaid, bhRSApA, mahattahAna, bhaithuna, pariA, 5, bhAna, mAyA, soma vi. nahIM karavA lAyaka kAryamAM vAraMvAra pravRtti karavI. te aprazasta bhAvabhAvanA che. darzana, jJAna, cAritra, tapa, vairAgya AdimAM pravRtta thavuM te prazasta bhAvabhAvanA che. prazasta bhAvabhAvanAmAM pUjaya jinezvaradeva, Agama, AcArya Adi yugapradhAna, jJAnAdi RddhimAna, caudapUrvI, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 291 AmardoSadhi AdithI yukta RddhivALA muni bhagavaMtano vinaya, darzana, guNAnuvAda, pUjana, stavana Adi karavuM te darzana bhAvabhAvanA kahevAya che. A sarva bhAvanA niraMtara bhAvavAthI darzanazuddhi thAya che. | darzanazuddhinA anya kAraNa paNa jaNAve che. tIrthaMkara paramAtmAnI janmabhUmi, cAritrabhUmi, kevalajJAna utpatti bhUmi, nirvANa bhUmi temaja devalokamAM, merUparvatanA, naMdIzvaradvIpa AdinA pRthvItaTanA, pAtAlabhavananAM je paNa zAzvata caityo che te saghaLA temaja aSTApada, giranAra, gajapadakUTa, dazArNakUTa, takSazilA, dharmacakratIrtha, dharaNendranA mahimA karavArUpa ahichatrAnA, vajasvAmIe pAdapopagamana anazana karyuM hatuM. tenA rathAvarta parvatamAM, camarendra jyAM paramAtmA zrIvardhamAnasvAmInA zaraNamAM Avyo hato te sthAna, te ja rIte yathAyogya paramAtmAnA pRthvItala para rahelA prAcIna-arvAcIna samasta tIrthane viSe vinaya, darzana, pUjana AdithI darzanazuddhi thAya che. jJAnabhAvanA A mujaba che. tattvanI zraddhA te samyagadarzana che. jIvAdi nava padArtha te tattva che. te nava padArtha tattvajJAnanAM Icchuka jIve sArI rIte jANavA joIe. te jIvAdi nava padArthanuM jevuM satya che tevuM ja sAcuM jJAna, samasta padArthane pragaTa karatA paramAtmAnA AgamamAM ja maLI zake che. te jJAna A rIte che. samyagadarzana temaja cAritrarUpa karaNa dvArA mokSanuM kArya siddha thAya che. samyagudarzanAdi kriyAne karanAra sAdhu che. tethI mokSa prAptirUpa kriyAnI siddhi ahIM jainAgamamAM ja che. AvA prakAranI sAcI samajaNa te jJAnabhAvanA jANavI. temaja ATha prakAranA karmapudgala vaDe saMsArI jIva dareka pradezathI baMdhAyelo che. mithyAtvAdi baMdhanA kAraNa che. ATha karmanuM baMdhana che tenA phaLarUpe cAra gatirUpa saMsAramAM bhamatAM jIvane zAtA (sukha) azAtA duHkha) Adino anubhava thAya che. ItyAdi athavA to bIjuM paNa je kaMI sAruM jaNAveluM che. te sarva A ja jainAgamamAM kaheluM che. tenA viSayaka je bhAvanA bhAvavI te saghaLI jJAnabhAvanA kahevAya che. ahiMsArUpa dharma, satya bolavuM, adattAdAnanuM agrahaNa, brahmacaryanI navaguptinuM pAlana, parigraha viramaNa, A pAMca mahAvrata A jainazAsanamAM ja che. anyatra nahIM. A rIte pAMca mahAvratanA svarUpanI vicAraNA karavI. vairAgyabhAvanA, apramAdabhAvanA, ekAgrabhAvanA vigere cAritrane AzrayIne karAtI bhAvanA te paNa cAritra (caraNa) bhAvanA che. nivRtti (AhArAdi tyAgarUpa) Adi kayA tapa vaDe mAro (Ajano) divasa saphaLa thaze? kayuM tapa karavA mATe mArI zakti che? kayuM tapa karavAmAM mane keTalA dravyAdi vaDe cAlI zakaze? kayA dravya-kSetra-kAla ane bhAvanA huM A rItanA tapa karavA mATe zaktimAna chuM? ItyAdi vicAravuM te tapabhAvanA che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sUtrArthamuktAvaliH anityatva vigere bAra prakAranI bhAvanA te vairAgyabhAvanA che. ahIM mUla sUtramAM je cAritrabhAvanA jaNAvI che (pAMca mahAvrata saMbaMdhI) temAM prathama vratamAM (1) IryAsamitiyukta rahevuM joIe. (2) manathI sArA (ahiMsAnA) pariNAma rAkhavA. (3) koI paNa prANIne duHkha upajAve tevI vANI paNa na bolavI. (4) levuM ke paraThavavuM temAM paNa dhyAna rAkhavuM. (5) bhojanAdi ISTa paDilehaNa (jIvAdi joIne) karIne levuM. A pAMca bhAvanA che. bIjA mahAvratamAM (1) vicArIne bolavuM. (2) haMmezA krodhano tyAga karavo. (3) lobha para jaya karavo. (4) bhayano tyAga karavo. (5) hAsyano paNa tyAga karavo arthAt be thI laIne pAMca sudhInA koIpaNa kAraNasara asatya na bolavuM. tevI je vicAraNA tenI cAre bhAvanA jANavI. trIjA mahAvratanI (1) vicArIne zuddha jagyAnI mAMgaNI karavI. (2) AcArya AdInI anujJA (rajA) meLavIne bhojana karavuM. (3) avagraha (sthAna) grahaNa karatI vakhate sAdhue amuka nakkI jagyA ja grahaNa karavI. (4) haMmezA jagyAnuM parimANa karavuM. (arthAt alpa jagyA AdinA abhigrahAdi dhAraNa karavA.) (5) vicArapUrvaka amuka jagyA sAdharmika mATe grahaNa karavI. A pAMca bhAvanA che. cothA mahAvratamAM (1) strI saMbaMdhI kathA (vAta) na karavI. (2) tenI (strInI) manohara Indriya na jovI. (3) pUrve karelI kAmakrIDA yAda na karavI. (4) prANAtirikta bhojana na levuM. (5) strIpazu-napuMsaka rahita vasatimAM rahevuM ItyAdi pAMca bhAvanA che. pAMca mahAvratamAM manohara zabda-rUpa-rasa-gaMdha-sparza paranA rAgane (mamatvane) dUra karavo. ItyAdi pAMca bhAvanA che. ll86ll athAnityatvabhAvanAzrayeNAhapravacanAvagatAnityatvastyaktArambho duSprakampyaH // 87 // pravacaneti, catasRSvapi gatiSu prANino yatra yatrotpadyante tatra tatrAnityabhAvamupagacchantItyAdikaM maunIndramanuttaraM pravacanaM nizamya yathaiva pravacane'nityatvAdikamabhihitaM tattathaiva dRzyata iti vicintya patyiktagRhapAzamArambhAdisAvadyAnuSThAnaM bAhyAbhyantaraM ca parigrahaM tyaktvA samyagyatamAnaM jinAgamagRhItasAraM parizuddhAhArAdinA vartamAnaM sAdhuM na mithyAdRSTayo'sabhyAlApaiH loSTaprahArAdibhirvA pIDAmutpAdayanti, na vA taiH sAkrozazItoSNAdisparzaH pIDito'pi jJAnitvAtpUrvakRtakarmavipAkAnubhavaM manyamAno niSkalaGkamanA glAyati // 87 / / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtra 293 have anityatva bhAvanAne AzrayIne kahe che. sUtrArtha - AgamathI anityatvane jANanAro che. tethI ja AraMbhano tyAgI ane (pariSahAdithI) akaMpita sAdhu hovo joIe. bhAvArtha :- cAreya gatimAM jIvo je je gatimAM utpanna thAya che. te te gatimAM anityatva bhAvane pAme che. ItyAdi paramAtmAnA Agamane sAMbhaLIne jema AgamamAM anityatA jaNAvI che. tevI ja rIte A jagatamAM anityatA dekhAya che. AvuM vicArIne ghara saMbaMdhI mamatva temaja AraMbhayukta sAvadha pravRtti, bAhya atyaMtara parigraha Adi choDIne sArI rIte jayaNApUrvaka AgamamAM jaNAvyA mujaba zuddha AhArAdithI jIvanacaryA calAvatA munine mithyAdRSTi jIvo jema tema bolavuM ke DhephA vigerethI mAravuM ItyAdipUrvaka pIDA karatA nathI. athavA to kadAca te ajJAnI jIvo gussApUrvaka zIta-uSNAdi sparza vaDe pIDA upajAve chatAM paNa pote jJAnI hovAthI pUrvakarmanA phalathI A duHkha AvyuM che tevuM mAnato muni kalaMka rahita manayukta thaI glAni na pAme. l8NA, mUlottaraguNAzrayeNAhagItArthasahavAsI dhyAtA mahAvratI sitakAmaguNAspRSTo nirmalo bhavatIti // 88 // gItArtheti, parISahopasargasaha iSTAniSTaviSayeSu mAdhyasthyamavalambamAno gItAthai saha vAstavyaH pihitAzravadvAro vigatatRSNaH kSAntyAdipradhAno dharmadhyAnavyavasthitaH pravRddhatapaHprajJAyazAH karmAndhakArApanayanadakSajagattrayaprakAzimahAvratanityasambaddhaH sitairgRhasthaistIrthAntarIyairvA kAmaguNairmanojJazabdAdibhizcAspRSTaH satkArAnabhilASI jJAnakriyAsamalaGkRto bhikSuryathA sarpaH kaJcukaM muktvA nirmalIbhavati tathA'yamapi narakAdibhavAdvimucyate / itizabda AcArAGgasamAptidyotakaH // 88 // mUla temaja uttaraguNane AzrayIne kahe che. sUtrArtha :- gItArtha sAthe rahenAra, dhyAnamAM rahelo, mahAvratathI yukta, gRho ke anyatIrthIonA manojJa zabdAdi kAmaguNo vaDe nahIM spardhAyelo nirmala thAya che e pramANe. bhAvArtha - pariSaha upasargane sahana karatA, ISTa ke aniSTa viSayamAM madhyasthabhAvane svIkArato - gItArthanI sAthe rahevuM joIe. jeNe AzravanA dvAra baMdha karyA che. tRSNA rahita, kSamAdi dharmathI yukta, dharmadhyAnamAM rahelo, atyaMta (ugra) tapasvI, buddhizALI, yazasvI, karmaaMdhakArane dUra karavAmAM nipuNa, traNeya jagatane prakAzita karanAra mahAvratonI sAthe haMmezAM joDAyelo, gRhastha athavA anyatIrthiko vaDe kAmaguNo-manojJa zabda Adi vaDe paNa nahIM sparzelo (nahIM kheMcAyelo) satkArane nahIM Icchato, jJAna-kriyAthI vibhUSita, evo muni jema sarpa kAMcaLI choDIne nirmaLa thAya che tema A (muni) paNa narakAdi bhavamAMthI vimukta thAya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sUtrArthamuktAvaliH A sUtramAM je "ti' zabda chelle che te AcArAMga sUtranI vivecanAnI samAptino sUcaka che. // 88 // sarikaiSA sAdhUnAmAcArAGgAbdhimanthanodbhUtA / pIyUSanibhA bhUyAt vidhRtA mRtizUnyatAjananI // AcArAMgarUpI samudrane valovavAthI utpanna thayelI, amRta samAna A (motInI) sera jemaNe dhAraNa karI che te (munione mATe) maraNano abhAva karanArI thAo. (akSayapada-mokSa ApanArI thAo.) iti zrItapogacchanabhomaNizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTAlaGkArazrImadvijayakamalasUrIzvara caraNanalinavinyastabhaktibhareNa tatpadhareNa vijayalabdhisUriNA saGkalitAyAM sUtrArthamuktAvalyAmAcAra lakSaNA dvitIyA muktAsarikA vRttaa|| e pramANe zrI tapagaccharUpI AkAzamAM sUryasamAna vijayAnaMdasU.ma.nA paTTAlaMkAra zrI kamalasU.ma.nA caraNakamalamAM bhaktipUrvaka rahelA, temanA paTTadhara zrI labdhisUri vaDe saMkalita karAyelI - sUtrArtha muktAvalImAM AcAra svarUpa bIjI motInI sera guMthAI. (racAI) paramapUjaya jainaratna vyAkhayAnavAcaspati, sUrisArvabhauma, kavikulakIriTa sUtrArthamuktAvalI graMthanA racayitA AcArya zrImadUvijayalabdhisUrizvarajI ma.sA.nA paTTadhara bhuvanatilaka-bhaTUMkarasUri ziSya AcArya zrImavijaya puNyAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pU.jJAnI sAthvIvaryA haMsAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sAdhvI padmalatAzrInA ziSyA pU.sAdhvI suvarNapadmAzrIjI ma.sA. pU.dAdAgurudevazrInA svargArohaNa ardhazatAbdInI pAvana smRtimAM AcArAMgasUtranI bIjI muktAsarikAno gujarAtI anuvAda jJAnabhaktithI, gurudevanI kRpAthI saMpanna karyo. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI acijyaciMtAmaNI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | I ! devAdhideva zrI zAMtinAthAya namaH | pU.Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilaka-bhadrakarasUrIzvarebhyo nama: // ') zrI sUtrakRtAMgasUtra muktAsarikA. D . [: bhAvAnuvAda : pUjyapAda kavikulakIriTa saMskRtavizArada AcAryadeva zrImadvijaya labdhisUrIzvarajI mahArAjAnA paTTadhara pU. tarkanyAyanipuNa zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya vikramasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pUjyapAda, dakSiNa divAkara, zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya sthUlabhadrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pUjya jJAnAnaMdI AcAryadeva zrImadvijaya amitayazasUrIzvarajI ma.sA. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 zrI sUtrakRtAMga sUtra (ra100 zloka pramANa) zrI zIlAMkAcArya kRta TIkA - 12850 zloka pramANa -------------------- A sUtrakRtAMga sUtramAM jagatanA padarzana tathA vividha darzanonI apUrNatA jaNAvI syAdvAda siddhAMtanI sthApanA karI che. sAdhunA AcAronuM, narakanAM duHkhonuM varNana che. A AgamanA adhyayanathI draDha zraddhAvALA thavAya che. 365 pAkhaMDIo bhagavAnanA samavasaraNamAM bese che tevuM ApaNe sAMbhaLIe chIe. e pAkhaMDIonA matane A AgamamAM vistArathI varNavIne te mithyAmata kevI rIte khoTo che te spaSTa darzAvyuM che. - prathama zrutaskaMdha 3 adhyayana-1, samaya, uddeza-4 * AtmA daitavAda, dehAtmavAda, akArakavAda, AtmaSaSThavAda, akUlavAdanuM varNana. * vAdIonA niSphaLa jIvananI vAto. * niyativAda, ajJAnavAda, jJAnavAda ane kriyAvAdanI vAto. * AdhAkarma AhArano niSedha, munipaNAnA AcAranI samajaNa. jagatkartutvavAda, airAzikavAda, anuSThAnavAdanuM varNana. * ahiMsA, kaSAyajaya, pAMca samiti, pAMca saMvaranI vAto adhyayana-2, vaitAlIya, uddeza-3 * mAnavabhavanI durlabhatA, AyuSyanI anityatA, mohavijayanI vAto. * niMdA, parigraha, mada tathA mamatvano niSedha. * saMvara-nirjarAthI mukti, bhagavAna ane anuyAyIonI samAna prarUpaNA. adhyayana-3, upasarga, uddeza-4 * pratikULa upasarga, paravAdi vacanonI vAto tathA yathAvasthita arthaprarUpaNAnI vAto. adhyayana-4, strIparijJA, uddeza-2 * adhyayanamAM strI pariSadanuM vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-5, narakavibhakti, uddeza-2 * narakanI viSama vedanAnuM varNana. * pApI jIvo 4 gatimAM bhramaNa kare che tenuM varNana. adhyayana-6, vIrastutI, uddeza-1 * A adhyayanamAM paramAtmA mahAvIranA aneka upamAo dvArA guNAnuvAda karavAmAM AvyA che. adhyayana-7, suzIla paribhASA, uddeza-1 * hiMsaka mANasa dvArA jIvonI hatyA ane bhavAMtaramAM bhogavavAnI vedanA. * rAga-dveSathI nivRtta thaI upasarga sahana karI mokSaprAptinI vAta. adhyayana-8, vIrya, uddeza- * A adhyayanamAM vIryanA 2 bhedo, bAlavIrya ane paMDitavIryanI vAta jaNAvavAmAM AvI che. adhyayana-9, dharma, uddeza-1 * dharmanA svarUpanI pRcchA, upadeza tathA mokSaparyata kaSAyatyAganI vAto. adhyayana-10, samAdhi, uddeza-1 * dharma zravaNanI preraNA, aMte janma-maraNanI AzAne tyajanAra ane samabhAva rAkhanAra mukta thAya che te vAta. adhyayana-11, mArga, uddeza-1 * mokSa mArga mATe prazna tathA jIvanaparyata zuddha AhAra levAno upadeza. adhyayana-12, samavasaraNa, uddeza-2 * ajJAnavAdI, vinayavAdI, apriyavAdi tathA zUnyatAvAdI A 4 vAdInI vAta jaNAvI aMte anAsakta rahevAno upadeza ApavAmAM Avyo che. adhyayana-13, yathAtathya, uddeza-1 * zIla-azIlanuM rahasya tathA hiMsA ane mAyAnA tyAganI vAto. adhyayana-14, graMtha, uddeza-1 * aparigraha, brahmacarya, AjJApAlana ane apramAdano upadeza. * sUtranuM zuddha uccAraNa tathA yathArtha artha karavAvALAne bhAvasamAdhinI prApti. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 adhyayana-15, AdAna, uddeza-1 * darzanAvaraNIyanA kSayathI trikALajJAna. * ratnatrayInI ArAdhanAthI bhavabhramaNAno aMta. adhyayana-16, gAthA, uddeza-1 A adhyayanamAM aNagAranA 4 paryAyo mAhaNa, zramaNa, bhikSu ane nirjhanthanI vyAkhyAo karavAmAM AvI che. dvitIya zrutaskaMdha ? adhyayana-1, puMDarIka, uddeza-1 * kamaLanA draSTAMtathI karma-jIva-viSaya-dharma AdinI samajaNa. adhyayana-2, kriyAsthAna, uddeza-1 * dharmasthAna, adharmasthAna, upazAMtasthAna tathA anupazAMta sthAnanI samajaNa. * 13 kriyAsthAnanuM varNana. * 12 kriyAsthAna sevanAranuM bhavabhramaNa ane 13mA kiyAsthAna sevanArane siddhigatinI vAta. adhyayana-3, AdAna, uddeza- * 4 prakAranA bIja tathA vanaspatinI utpattinuM kAraNa. adhyayana-4, pratyAkhyAna, uddeza-1 * apratyAkhyAnI AtmA dvArA haMmezA thatuM pApakarmonuM upArjana. * cha-kAya jIvonI hiMsAthI virakta muni ekAMte paMDita kahevAya che e vAta. adhyayana-5, AcArasUtra, uddeza-1 * anAcAranuM sevana na karavAno upadeza tathA mokSaparyaMta dharmArAdhanano upadeza. adhyayana-6, Adrakiya, uddeza- * A adhyayanamAM gozAlaka ane AdrakumAranA saMvaranI vAta jaNAvavAmAM AvI che. adhyayana-7, nAlaMdIpa, uddeza-1 * rAjagRhI nagarInA upanagara nAlaMdAmAM rahetA gAthApatinA dhArmika jIvananuM varNana. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 atha sUtrakRtAMgamuktAsarikAyAm viSayAnukramaNikA viSayAH viSayAH sUtrakRtasArAvataraNavidhAnam pratijJAsUtram caturdhA sUtranikSepaH caturdhA zrutajJAnasUtrabhedapradarzanam sUtrakRtAGgavidhAtuH saMsmaraNam taddhyAnaM kartRtvopayogi kathaM gaNadharAH sUtrakRtAGgaM kRtavanta ityabhidhAnam svasamayAbhidhAnam sUtre'smin parigrahasyaivopAdAne phalavarNanam vijJAya saMyamenetyuktyA jJAnakriyayormokSasAdhana tAlAbha iti varNanam jJAnakriyAzabdayorvyAkhyA jJAnakriyayodvaividhyapradarzanam bandhanamapanayedityuktiphalapradarzanam cArvAkamatopanyAsaH tattatvavarNanam bhUteSveva caitanyamiti tanmatapradarzanam tanmatavidhvaMsanam bhUtapariNAmavizeSe caitanyAbhivyaktya sambhavaprarUpaNam tatazcaitanyotpatterasambhavaprakAzanam bhUtacaitanyaguNatvanirAsaH anumAnaprAmANyavyavasthApanam advaitamatapradarzanam arthabhedAsambhavapradarzanam avidyAyA avAstavikatAnirUpaNam advaitamatapratikSepArambhaNam avyavasthApradarzanam AtmanaH sAMzatve vyavasthAyA asambhava iti ___varNanam avidyAnirAkaraNam sAMkhyamatapratikSepaH sAMkhyamate AtmasvarUpavarNanam tatra doSodbhAvanam bauddhamatanirAkaraNam skandhapaJcakapradarzanam kSaNikatAsAdhanam akSaNikatve'rthakriyA'sambhavasAdhanam sahakAryapekSA'sambhavapradarzanam vinAzahetvasambhavaprakAzanam tanmatakhaNDanamatiriktAtmasAdhanam sarvathA kSaNikatvAsiddhiH kSaNikapakSe'pyarthakriyA'sambhavavarNanam vinAzasya sahetukatvavarNanam niyativAdanirAkaraNam pUrvapakSe niyatikRtatvasamarthanam tatra doSodbhAvanam proktavAdAnAmajJAnavAdatvakathanam teSAM vAdinAM saMsArAnuvartisAdhanam kriyAvAdimatanirAkaraNam caturvidhakarma nopacIyate iti samarthanam tannirAkaraNam Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 viSayAH viSayAH brahmakRtajagaditi pUrvapakSavidhAnam prakRtikRtamiti pUrvapakSAracanam eSAM matAnAM nirAkaraNAya jagannityatAsthApanam brahmAdinirAkaraNam IzvarakartRtvAnumAnanirAsa: pradhAnakartRtAnirAsaH vAdinAmeSAM duHkhapAragAmitvAbhAvavarNanam gozAlakamatadUSaNam eteSAM saGgaparityAgavarNanam / matAntarANAM saGgraheNa nirasanam puruSajIvAH sadA puruSA eveti pakSadUSaNam matAntarANAM nirAkaraNam bodhayogyatAmAha akRtadharmAcaraNAnAM phalamabhidhatte tIrthAntarIyANAmasadvedodayakathanam AntaramAnatyAgAbhidhAnam paranindAyAM doSaprakaTanam samatAvalambanAbhidhAnam parISahasahanA''khyAnam tasyAjJAnopacitakarmanAzakatvavarNanam laghuprakRteravasthApradarzanam Atmano'nuzAsanaprakAraH kAmino na kazciccharaNamityabhidhAnam avasarabhedavarNanam udIrNopasargasahanopadezaH upasargadvaividhyapradarzanam aupakramikopasargabhedAH anukUlopasargAzrayeNopadezaH stryAdikRtopasargANAmAntaratvavarNanam mAtApitrAdInAM pralApaprakAzanam trANArthaM vyAkaraNAdyadhyayananiSedhanam sAdhorAcAre parAkSepapradarzanam tatsphuTIkaraNam tatkhaNDanam pakSadvayaprasaGgasamarthanam skhalitazIlasya sAdhoH prajJApanam sukhenaiva sukhaM bhavatIti matapradarzanam virUpAdapi kAryasiddhestanmatanirAkaraNam vaiSayikasyAsukhatvavarNanam strIsambandho na doSAyeti matakhaNDanam tatpUrvapakSapradarzanam tannirAkaraNaprakAraH strIsaMstavAdiparityAgAbhidhAnam strINAM ceSTAvarNanam tatpAzabaddhena na bhAvyamityAkhyAnam tatpAzapatitasya duravasthApradarzanam strIvazino naraka eveti varNanam catasRSu pRthivISu paramAdhArmikakRtaduHkhavarNanam catasRSu ca svata eva duHkhamiti varNanam nAnAvidhanarakaduHkhapradarzanam nArakathedanA dharmAzca bhagavatoktamiti kathanam dIrghakAlaM kAyadaNDane tatraivotpAda iti nirUpaNaM kutIrthikagativarNanam akSArasnAnAdinA mokSa iti matapratikSepaH tanmatapradarzanam tatra doSaprakAzanam dravyabhAvAzrayeNa lavaNatyAgasya vikalpya nirAkaraNam alubdhAnAkulaviratasya suzIlatAkathanam vIryanirUpaNam vIryanikSepapradarzanam vIryasya zArIrAdibhedAH Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 viSayAH viSayAH sambhavasambhAvyabhedAH AdhyAtmikavIryabhedAH bAlapaNDitamizravIryabhedAH bAlapaNDitavIryayorbahudhA varNanam tayoH phalavarNanam tatra kartavyavarNanam samAdhinirUpaNam darzanasamAdhivarNanam jJAnasamAdhivarNanam cAritrasamAdhivarNanam tapaH samAdhivarNanam anidAnatvakathanam sAdhUpadezaH kazcidbhAvasamAdhinotthAya patatItyabhidhAnam mArganirupaNam bhAvamArgabhedaprakAzanam darzanajJAnacAritrANAM bhAvamArgatvoktiH ayaM mArgo jinokta eva nirmala iti varNanam kUpakhananAdAnAnumatiprakaTanam samavasaraNacatuSTayavarNanam ajJAnavAdanirAkaraNam ajJAnamatAnuvAdaH tannirAkaraNArambhaH sarvajJAbhAvasAdhakapramANAbhAvasamarthanam vainayikamatasamarthanam, tanmatavidhvaMsanam -- akriyAvAdimatAnuvAdaH, tanmatadUrIkaraNam sarvazUnyatAyAM pramANAbhAvavarNanam zrutaM vyabhicaratIti pUrvapakSaH, tannirAkaraNam jJAnakriyAbhyAM mokSa iti varNanam ayameva sarvajJopadeza iti varNanam zrutacAritriNo'pi kecidviparItaM prarUpayantIti varNanam madasthAnAni vAnAtyabhidhAnam yathArha dharmadezanA kAryetyabhidhAnam gurukulavAsakathanam, svacchandavAse bahudoSavarNanam gurukulavAsasya phalAntaravarNanam pramAdaskhalito dAsyApyukto na krodhabhAgiti varNanam gurukuladAsinaH zAstravettRtvaM phalamiti varNanaM vibhajyavAditAkathanam bhASAvidhijJatA'bhidhAnam ghAtikarmakSayakAritvAbhidhAnam satyadharmapraNetRtvavyAvarNanam pariniSTitArthatAprakAzanam strIsaGgaparityAgaphalaprakaTanam tIrthakadRbhyo'nye'pi dharmiNo niSThitArthA bhavantItyAkhyAnam sa eva brAhmaNa ityabhidhAnam, sa eva zramaNa ityAkhyAnam sa eva bhikSuriti varNanam sa eva nirgrantha ityabhidhAnam zarIrabhedena jIvAbhAvapUrvapakSaH, AtmAbhAvavAdapratyAkhyAnam bhUtAtmaka eva loka iti pUrvapakSAracanam, tannirAkaraNam IzvarakartRtAvAdanirUpaNam, AtmAdvaitavAdena vivartavarNanam anavasthApradarzanenezvarakartRtAnirAsaH AtmAdvaitapakSapratikSepaNam, niyativAdArambhaNam Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 viSayAH viSayAH tadabhAvatastannirAkaraNam, kAmabhogeSvasaktatAphalasaMsUcanam viditavedyasya karttavyatAnirUpaNam mitAhArabhoktRtvavidhAnam, trayodazakarmasthAnavarNanam dharmAdharmasthAnadvayapradarzanam adharmasthAnagatAnAM trayodazakarmasthAnavarNanam AdyapaJcakasya daNDasamAdAnasaMjJAkaraNam muSAvAdAdikarmasthAnasvarUpAbhidhAnam AdyadvAdazakriyAsthAnAni saMsArakAraNAnIti kathanam IryApathikakriyAvarNanam, tatkRtakarmabaMdhasthityAdikathanam caturdazAsadanuSThAnanirUpaNam, anugAmukAditadbhedanirUpaNam ugravihAritAkathanam, ekacaryAvyAvarNanam sthUlaparigrahanivRttAnAM mizratAvarNanam zramaNopAsakatAkathanam, prAvAdukAnAM hiMsakatvavarNanam prAvAdukA nAnAmataya iti kathanam yatra hiMsApUrNatA tatraiva dharma iti nirUpaNam caturvidhavanaspaterAhAravarNanam pRthvIkAyAdayaH svAdhArANAM zarIramiti jalpanaM garbhavyutkrAntamanujAnAmAhAraH karmabandhako'pratyAkhyAtapApakarmeti kathanam avyaktavijJAnasyApi karmabandhaprakAzanam saMjJitvAsaMjJitve na niyate iti samarthanam anAcArasvarUpam, dravyasthAnAdyanantatAnirUpaNam adhyavasAyAt karmabandha ityAkhyAnam AhAraviSayAcArAnAcArau sarvatrasyAdvAda evAcAra ityAkhyAnam lokajIvadharmAdharmAdInAmanekAntatAsthApanam tIrthakRto dezanA dambhapradhAneti gozAlakaprazna: Ardrakasya taM pratyuttarapradAnam zItodakaparibhogo na doSAyetipraznanirAkaraNam paranindAtmotkarSayoH pariharaNam tatraiva hetvantarapradAnam, bhagavataH prekSApUrvakAritvavarNanam akuzalacittAdevakarmacayaitipakSanirAkaraNam tatra zAkyapUrvapakSaH, tanmatadUSaNam yAjJikAdimatanirAkaraNam aNuvratadAne'nyaprANyupaghAtajaH karmabandhaH syAdityAzaGkanamudakasya asadbhUtadoSodbhAvanametaditi gautamasyottaram bhUtazabdasyAnekArthapradarzanam sAdhoranyeSAM na vadhAnumatitabhaGgo veti samarthanam nagaradRSTAntAnupapattiprakAzanam, upasaMhAraH sUtrakRtasAropasaMhAraH sthAnAGgasAre Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sUtrakRtamuktAsarikA atha nikhilakarmocchedaprayojakArhadupadezalakSaNadvAdazAGgAdirUpAgamasya pUjyAryarakSitasUrairanugrahabuddhya caraNakaraNadravyadharmakathAgaNitAnuyogabhedena caturdhA vyavasthApitatayA caraNakaraNaprAdhAnyena vyAvaNitasyAcArAGgasya sAraM pUrvaM varNayitvA dravyaprAdhAnyena vyAkhyAtasya sUtrakRtAGgasya samAsenaiva sAramabhidhAtumAha have samasta karmonA ucchedanA kAraNarUpa arihaMtonA upadezarUpa bAra aMgo AdirUpa Agamone pUjya AryarakSitasUrijI mahArAje upakAra karavAnI buddhithI caraNakaraNAnuyoga, dravyAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga rUpa cAra prakAre vyavasthApita karyo emAM caraNakaraNanI pradhAnatAnA kAraNe varNavelA AcArAMganA rahasyane pahelA varNavI dravyanI pradhAnatAnA varNanarUpa sUyagaDAMganA (rahasyasArane) saMkSepamAM kahevA mATe kahe che atha sUtrakRtAGgasya sAraH // 1 // atheti, AcArasAravyAvarNanAnantaramityarthaH, ucyata iti zeSaH, sUtrakRtAGgasya sAramabhidhAtuM prakramata iti -bhAvaH, sUtrAnusAreNa tattvAvabodhaH kriyate'sminniti sUtrakRtaM tacca tadaGgaJceti zabdavyutpattiH, guNaniSpannamidaM nAma / sUtranikSepazcaturdhA nAmasthApanAdravyabhAvabhedAt, nAmasthApane spaSTe, dravyasUtraJca vanIphalajakArpAsikamaNDajavAlajAdikaM sUtram, bhAvasUtraM zrutajJAnaM svaparArthasUcakatvAt, idaM zrutajJAnasUtraM saMjJAsUtraM saGgrahasUtraM vRttanibaddhaM jAtinibaddhaM ceti caturvidham svasaMketapUrvakaM nibaddhaM saMjJAsUtraM yathA yazchekaH sa sAgArikaM na sevetetyAdyalaukikaM, loke'pi pudgalaH saMskAraH kSetrajJa ityAdi / prabhUtArthasaGgrAhakaM saGgrahasUtram, yathA dravyamityucyamAne samastadharmAdharmAdisaGgrahaH tathotpAdavyayadhrauvyaM sadityAdi / nAnAvidhavRttajAtinibaddhaM vRttanibaddhaM yathA buddhijatti tiuTTijjetyAdi, jAtinibaddhantu caturdhA, uttarAdhyayanajJAtAdharmakathAdikaM kathanIyamekam pUrvarSicaritakathAnakaprAyatvAttasya / gadyaM brahmacaryAdhyayanAdi, padyaM chandonibaddham, geyaM svarasaJcAreNa gItikAprAyanibaddham, yathA kApAlIyamadhyayanam // 1 // sUtrArtha : ve sUtratainno sAra (2725) 4 cha. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH TIkArtha : atha AcArasAra varNavyA pachI kahe che. zeSa eTale AcArAMganA sArane varNavyA pachI sUyagaDAMganA sArane varNavavA mATe prayatna karAya che. evo bhAva che. sUtronA anusAre jemAM tattvono bodha karAya te sUtrakRta te tenuM aMga sUtrakRtAMga. A pramANe zabda vyutpatti karavAmAM AvI. A pramANe sUtrakRtAMga guNaniSpanna nAma che. nAma, sthApanA, dravya, bhAva ema cAraprakAre sUtranA nikSepA che. nAma, sthApanA nikSepA spaSTa che. dravyasUtra-vanIphUlaja kapAsaja aMDajasUtra vAlaja vigere sUtra che. bhAvasUtra-zrutajJAna sva-parArthane jaNAvanArU che. azrutajJAna saMjJAsUtra, saMgrahasUtra, vRttanibaddha, jAtinibaddha ema cAra prakAre che. 304 svasaMketa pUrvaka bAMdhela sUtra saMjJA sUtra jemake "yaccheka sa sAgArika na sevet" vigere alaukika je vidvAna che te sAgArika maithunane seve nahIM laukikamAM paNa pudgala (mAMsa) saMskAra, kSetrajJa vigere. ghaNA arthane saMgrahanArU sUtra saMgrahasUtra. jema dravyam eTaluM bolavA mAtrathI dharmAdharma vigire badhA dravyono saMgraha thai jAya che. tathA utpAda, vyaya, drauvya yukta sat vigere. judA judA chaMdo jAti baMdhAyela vRta nibaddha. jema buddhijjatti tiuijja vigere, jAti nibaddha cAra prakAre che. (1) uttarAdhyayana jJAtAdharmakathA vagere kathanIya pUrvanA maharSio dvArA banAvela kathAnaka prAyaH karIne hoya che. gadyarUpe brahmacaryAdhyayana vagere rUpa, pagha chaMdarUpe racAyela, geyasvara prayoga vaDe gavAtA gItorUpe racAyela jema kApAlIyaadhyayana. // 1 // saMkSipyamANagranthasya racayitAraM smarati - viziSTAvasthAvanto nizamyAsya karttAro gaNadharAH // 2 // viziSTeti, laukikagranthakartrapekSayA vilakSaNAvasthAvanta ityarthaH / tathAhi grantharacanA manovAkkAyavyApAre zubhe'zubhe vA dhyAne varttamAne kriyate, laukikagranthAnAM karmabandhahetutvAttatkartRRNAmazubhAdhyavasAyitvam, prakRtaM svasamayazrutaJca zubhadhyAnAvasthitairgaNadharaiH kRtam te hIdamajaghanyotkRSTakarmasthitibhRto vipAkato mandAnubhAvA jJAnAvaraNIyAdiprakRtIrbadhnanto'nikAcayantonidhattAvasthAmakurvanto dIrghasthitikAH karmaprakRtIrhrasvIyasIrvidadhAnA uttaraprakRtIrbadhyamAnAsu saMkrAmayanta udayavatAM karmaNAmudIraNAmAracayanto'pramattaguNasthAH sAtAsAtAyUMSyanudIrayanto manuSyagatipaJcendriyajAtyaudArikazarIratadaGgopAGgAdikarmaNAmudaye varttamAnAH puMvedina: kSAyopazamike bhAve varttamAnAH kSAyikajJAnavarttibhirjinavarairvAgyogena taduddezenaiva prabhASitamarthaM nizamya vAgyogenaiva svAbhAvikayA prAkRtalakSaNayA bhASayA sUtrakRtAGgaM kRtavantaH, na tu laliTzapprakRtipratyayavikArAdiviziSTavikalpenAniSpannayA saMskRtabhASayA / te ca na prAkRta Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga puruSakalpA:, anekayogadharatvAt / sUtrakRtAGgasyAsyApi dvau zrutaskandhau trayoviMzatyadhyayanAtmakaH prathamazrutaskandhaH, saptAdhyayanAtmako dvitIyazrutaskandha iti // 2 // 305 saMkSepa karAtA graMthanA racanArane yAda kare che. sUtrArtha : vizeSAvasthAmAM rahela (tripadI) sAMbhaLIne AnA kartA gaNadharo che. TIkArtha : laukika graMthakartAnI apekSAe kaMika judI ja avasthAmAM rahelA evA, te pramANe graMtharacanA manavacanakAyAnI pravRttirUpa zubhAzubha dhyAnamAM rahelAo vaDe karAya che. laukika graMtho karmabaMdhanA kAraNarUpa hovAthI tenA karanArane azubha vyavasAya rUpe thAya che. jyAre A graMtha svasiddhAMtarUpa zrutarUpa zubhadhyAnamAM rahelA gaNadharo vaDe karAyela che. teo ajaghanya ane utkRSTa karmanI sthitivALA, vipAkathI maMdarasavALA, jJAnAvaraNIya vagere prakRtione bAMdhatA anikAcita, aniddhatta avasthAne nahi karatA dIrgha sthitivALI karmaprakRtine TUMkI sthitivALI kare che. baMdhAtI uttara prakRtiomAM saMkramAvatA, udayamAM AvelA karmone udIraNAmAM lAvatA apramatta guNasthAnake rahelA, zAtA, azAtA AyuSyanI udIraNA nahIM karatA, manuSyagati, paMcendriyajAti, audArika zarIra, audArika aMgopAMga vagere karmono udaya cAlato hoya, puruSa vedano jyAre kSAyopazamika bhAva vartato hoya, kSAyika bhAva vartato hoya tyAre jinezvaroe vAgyoga vaDe temane ja uddezIne kahelA arthone sAMbhaLI vacanayoga vaDeja svAbhAvika prAkRta lakSaNa bhASA vaDe je raceluM che tene sUtrakRtAMga sUtra kahe che. paraMtu liTTazap prakRti pratyaya vikAra vagere viziSTa vikalpo vaDe saMskRta bhASA vaDe nahIM banela evo nathI paNa - prAkRta eTale sAmAnya puruSa yogya nathI, aneka yogane dhAraka hovAthI. A sUyagaDAMga sUtranA paNa be zrutaskaMdho trevIsa (23) adhyayano rUpa che. temAM pahelo zrutaskaMdha 16 adhyayana rUpa ane sAta (7) adhyayana rUpa bIjo zrutaskaMdha che. / / 2 / / prathamAdhyayanasya svaparasamayanirUpaNAtmakatvAtsvasamayamAdau nirUpayati vijJAya parigrahabandhanaM saMyamenApanayet // 3 // vijJAyeti, jIvapradezairanyo'nyAnuvedharUpatayA baddhyate vyavasthApyate yattaddbandhanaM jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhaM karma taddhetavo mithyAtvAviratyAdayaH parigrahArambhAdayo vA, parigraharUpaM bandhanaM parigrahabandhanam, parigrahAgrahasyaiva paramArthato'narthamUlatvAttasyaivopAdAnaM kRtam, stokamapi tRNatuSakanakadvipadAdi parigrahaM parigRhyAnyAnvA grAhayitvA gRhNato vA'nyAnanujJAyASTavidhakarmaNastatphalAdasAtodayAdito na mucyate, aprAptanaSTeSu parigraheSu kAMkSAzokau prApteSu rakSaNamupabhoge cAtRptirapi syAt evamasantuSTaH parigrahI tadarjanatatparo'rjitopadravakAriSu dviSTo manovAkkAyebhyo jIvAn vyApAdayati, anyairapi ghAtayati ghnatAMzcAnumodate, evaM mRSAvAdAdyapi vidadhAti Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sUtrArthamuktAvaliH tasmAtsvajanAdayo vittAdayazca sarvaM saMsArAntargataM yatkiJcidapi zArIramAnasavedanAkrAntasya jIvasya parirakSaNAya samarthamiti jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya saMyamAnuSThAnalakSaNakriyayA tadbandhanamapanayet / vijJAya saMyamenApanayedityuktyA jJAnakriyAbhyAmeva niHzreyasAdhigamo na jJAnamAtrAtkriyAmAtrAdveti sUcitam, tatra jJAnaM svaparAvabhAsanarUpam, kriyA svarUparamaNarUpA, tatra cAritravIryaguNaikatvapariNatiH kriyA sA sAghikA, tatra jIvo'nAdisaMsAre'zuddhakAyikyAdikriyAvyApAraniSpannaH paribhramati, sa eva vizuddhasamitiguptyAdivinayavaiyAvRttyAdisatkriyAkaraNena nivarttate, ata: saMsArakSapaNAya saMvaranirjarAtmikA kriyA kartavyA, tathA dravyabhAvabhedena jJAnaM dvividham, evaM kriyApi, bhAvanArahitaM vacanavyApAramanovikalparUpaM saMvedanajJAnaM dravyajJAnam, tacca bhAvajJAnatattvAnubhavanalakSaNopayogasya kAraNam yogavyApArAtmikA dravyakriyA sApi svaguNAnuyAyisvaguNapravRttirUpAyA bhAvakriyAyAH kAraNam / jJAnasya phalaM viratistena jJAnaM viratikAraNamato jJAnapUrvikA kriyA phalavatItyetatsUcanAya vijJAya saMyameneti pUrvottarakAlanirdezaH kRtaH, na hi sAdhanapravRttilakSaNakriyArahitaM jJAnaM mokSalakSaNakAryasAdhakam, gatirahitapathajJavat, Azrayatyeva hi tattvajJAnI prathamasaMvarakAryarucirdezasarvaviramaNalakSaNAM kriyAm, cAritrayuto'pi tattvajJAnI kevalajJAnakAryaruciH zukladhyAnArohaNarUpAM kriyAm, kevalajJAnyapi sarvasaMvarapUrNAnandakAryAvasare yoganirodharUpAM kriyAm / bandhanamapanayedityanena ca duHkhasAdhanakarmadhvaMsa: puruSArthatvAnmokSa iti sUcitam, na tu duHkhadhvaMsaH, utpannasya duHkhasya kSaNikatvena svayameva dhvaMsAdanutpannasyAnutpannatvAdeva taddhvaMsasya cAsAdhyatvAt, santAnocchedo mokSa ityapi nirastam, taiH vinAzasya nirhetukatvasvIkAreNa tadupAyopadezavaiyarthyAt / caitanyamAtre'vasthAnalakSaNA muktirapi na yuktA, prakRtyAdyasiddheH, tatsAdhanatayA'bhISTaprakRtipuruSavivekAsambhavAt / AtmavizeSaguNAnAmatyantocchedo muktirityapi na yuktam, kasyApyatyantocchedAsambhavAt, kathaJcidevocchedAditi // 3 // prathama adhyayana svapara siddhAMta nirUpaNAtmaka kahevAthI pahelA potAnA siddhAMtanuM nirUpaNa 42 che. sUtrArtha : parigraha baMdhanarUpI jANI tene saMyama vaDe dUra kare. TIkArthaH jIvapradezo sAthe ekameka paraspara rUpe baMdhAine rahelA je che te baMdhana, jJAnAvaraNIya vigere ATha prakAranA karmo, tenA hetuo, mithyAtva, avirati vagere athavA parigraha AraMbha vagere parigraha rUpa baMdhanane parigraha baMdhana kahyuM che. parigrahane grahaNa karIne bIjA pAse grahaNa karAvavo. grahaNa karatAM bIjAne anujJA ApI ATha prakAranA karmo ane tenA phaLonA vipAka rUpa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 307 azAtA udaya vigere rUpa phaLothI mUkAto nathI. nahIM prApta thayela ane nAza pAmela parigrahane viSe icchA ane zoka karavo, prApta thayela mATe rakSaNanI vicAraNA, maLela parigraha bhogavavAthI atRpti thAya che. e pramANe asaMtuSTa parigrahavALo, tene prApta karavA taiyAra thayelo, prApta karavAmAM temAM vighna karanAra para dveSa karato mana, vacana, kAyA vaDe jIvono nAza kare che. bIjA pAse marAve che ane maranAranI anumodanA kare che. e pramANe mRSAvAda vagere paNa kare che. mATe svajana vagere ane paisA vagere sarva saMsAramAM rahela je kaMipaNa zarIra saMbaMdhI ke manasaMbaMdhI vedanAthI gherAyelo jIvanI badhI rIte rakSaNa karavA mATe samarthapaNuM jJa parijJAvaDe jANI ane pratyAkhyAna parijJA vaDe paccakkhANa karI saMyamAnuSThAna rUpa kriyA vaDe te baMdhanane dUra kare. "vijJAya saMyamena apanayet" e pramANe kahevA vaDe jJAna ane kriyA vaDe niHzreyasAdhigamo mokSa prApti che. paraMtu phakta jJAnamAtrathI ke kriyAmAtrathI nathI eTale ema sUcana karyuM che. potAnI ke paranI jANakArI rUpa jJAna che ane svarUpa ramaNatA rUpa kriyA che. temAM cAritra vIryaguNanI ekatve pariNatirUpa kriyA te kAryasAdhaka che. temAMthI jIva anAdi saMsAramAM azuddha kAyikI vagere kriyAnA vyApAramAM ekarUpa thaine bhame che. te ja vizuddha samiti gupti vagere vinaya vaiyAvaccAdi kriyA karavA vaDe nivarte che. A saMsAranA nAza mATe saMvara nirjarArUpa kriyA karavI joie. tathA dravya bhAva bheda jJAna paNa be prakAre che. ema kriyA paNa be prakAre che. bhAvanA rahita vacana vyApAra manovikalparUpa saMvedanA jJAna te dravyajJAna. bhAvajJAnatattvAnubhavarUpa upayoganA kAraNarUpa che. yoga vyApArAtmaka che te paNa dravyakriyA svaguNAnusAre potAnA guNanI pravRttirUpa bhAvakriyAnA kAraNarUpa che. potAnA guNo 'jJAnasya phalaM viratiH' enA vaDe jJAna viratinuM kAraNa che. jJAnapUrvakanI kriyA ja phaLavatI che. e batAvavA mATe 'vijJAyasaMyamena' pada vaDe AgaLa pAchaLanA kAryakAraNa rUpa saMbaMdha batAvyo che. sAdhana rUpa kriyA vagaranuM jJAna mokSa rUpa kArya sAdhI zakatuM nathI. gati vagara mArga ne jANanAra musApharanI jema. tattvajJAnI pahelA saMvara kAryanI rUcivALo dezasaMvara viramaNa ane sarva saMva2rUpa viramaNa kriyAno ja Azraya kare che. cAritra yukta tattvajJAnI jJAnarUpa kAryanI rUcivALo paNa zukladhyAnArohaNa rUpakriyAne svIkAre che. kevalajJAnI paNa sarvasaMva2 pUrNAnaMda kArya vakhate yoga nirodha rUpa kriyA kare.... 'bandhanamapanaye' A pada vaDe duHkhanuM sAdhana karma teonA nAzano puruSArtha karavAthI mokSa thAya che. ema sUcavyuM che. nahIM ke duHkhaUsa. utpanna thayela duHkha kSaNika hovAthI jAte ja nAza pAmavAnA kAraNe utpanna thayelamAMthI na utpanna thayela hovAthI te dhvaMsa asAdhya hovAthI saMtAnano uccheda thavAthI mokSa e paNa dUra thAya che. kAraNa vagara te badhAno vinAza thato hovAthI te mokSa prAptino upadeza vyartha thAya che. caitanya mAtra avasthA eja mukti e paNa yogya nathI. kAraNake prakRti AdinI asiddhi thatI hovAthI mokSanA sAdhanarUpe icchita prakRti puruSano viveka asaMbhava che. AtmAnA vizeSa guNono atyaMta uccheda e mukti e paNa Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sUtrArthamuktAvaliH yogya nathI. koino paNa atyaMta asaMbhava che. koino paNa atyaMta ucchedano asaMbhava hovAthI 565 deg4 7276 thAya che.... ||3|| atha bhagavaduktajIvakarmataddhetutattroTanamokSAtikrameNa nijamanISikodbhAvitasamayAbhiniviSTAnAM mAnavAnAM na saMsAragarbhajanmaduHkhamArAdipAragatvamiti sUcayituM prathamatazcArvAkamatamupanyasyati viziSTapaJcabhUtapariNAma evAtmA tadvinAzo'nyatamApAyAdityeke // 4 // viziSTeti, eke cArvAkAH sarvalokavyApIni paJcamahAbhUtAni pRthivyaptejovAyvAkAzalakSaNAni padArthatvenAbhyupayanti na tato vyatiriktaM kiJcidapi, kaThinalakSaNA pRthivI dravyalakSaNA ApaH, uSNarUpaM tejaH, calanalakSaNo vAyuH, zuSiralakSaNa AkAzaH, etAni pratyakSapramANasiddhAni, naitebhyo vyatiriktaH kazcidAtmAdirasti, tadgrAhakapramANAbhAvAt, na vA pratyakSavyatiriktamanumAnAdikaM pramANaM bhavitumarhati, tatrendriyeNa sAkSAdarthasambandhAbhAvAt, yacca caitanyamupalabhyate tatkAyAkArapariNateSu bhUteSveva, paJcabhUtAnAM samudaye zarIrendriyaviSayasaMjJA bhavanti, tebhyazca caitanyam tathA ca bhUtakAryatvAdyathA ghaTAdayo na bhUtavyatiriktAstathA caitanyamapIti kAyalakSaNaviziSTapaJcabhUtapariNAma evAtmA, mRtAdivyapadezastu tatpariNAme caitanyAbhivyaktau satyAM tadUrdhvaM teSAmanyatamasya vinAze tatpariNAmavinAzAccaitanyasyApyabhAvena bhavati, na tu vyatiriktajIvavinirgamanAt / keSAJcillokAyatikAnAmAkAzasyApi bhUtatvenAbhyupagamAt paJcetyuktam // 4 // have bhagavAne kahela jIvakarma, karmanA hetuo tene (karmane) toDavAnuM, mokSanuM atikrama, potAnI buddhi vaDe utpanna karela, siddhAMto vaDe pakaDAyelA saMsAra, garbha-janma-duHkha-zrama vigerethI pAra pAmatA nathI, e batAvavA pahelAM cArvAka (nAstika) mata batAve che. sUtrArtha : viziSTa pAMcabhUtono pariNAma eja AtmA che. te AtmAno nAza te pAMcamAMthI koipaNa eka bhUtano nAza thavAthI thAya che. TArtha : 'me' se 54thI yAvI meTale nAsti sama4A. tebho sarvato vyApesA pRthvI, pANI, agni, vAyu, AkAza rUpa pAMca mahAbhUtone padArtha rUpe svIkAre che. tenA sivAya bIjuM kaMI nathI. kaThIna rUpe pRthvIdrava eTale pravAhI rUpe pANI, uSNatA rUpe teja eTale agni, calana rUpe vAyu, polANa rUpe AkAza A pAMce padArtho pratyakSa pramANathI siddha che. enA sivAya bIjuM AtmA vagere kaMipaNa nathI. kAraNake tenA grAhaka pramANano abhAva che. pratyakSa sivAya anumAna vagere pramANa banavAnI yogyatA dharAvatA nathI. kAraNa ke teomAM indriyonI sAthe padArthono Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 309 sAkSAt saMbaMdha thato nathI. je caitanya prApta thAya te kAyAkAre pariNamela pAMca bhUtomAM pAMcanA samuhamAM ja zarIra indriyathI viSaya saMjJA thAya che. temAMthI ja caitanya jema bhUtakAryanA paNAthI alaga ghaTa vagere padArtho nathI. tema caitanya paNa zarIra rUpa viziSTa pAMca bhUtanA pariNAma rUpe ja AtmA che. maraNa vagereno vyavahAra bhUtonA pariNAmathI caitanya pragaTIkaraNa thAya che. temAMthI koipaNa ekano vinAza thavAthI caitanyano abhAva thAya che. mRtyu jIva nAmano koi judo padArtha nIkaLavAthI nathI thatuM... keTalAka lokAyatika eTale nAstiko AkAzane paNa bhUtarUpe svIkAratA hovAthI pAMya se prabhArI yuM che. // 4 // tadetanmataM nirAkarotitanna, abhivyaktyutpattibhyAM tatazcaitanyAsambhavAt // 5 // tanneti, viziSTapaJcabhUtapariNAma AtmA netyarthaH, tatra hetumAhAbhivyaktIti, tathAhi tatra kiM satazcaitanyasyAbhivyaktiH, asato vA, sadasadrUpasya vA, na prathamaH, tasyAnAdyanantatvasiddhiprasaGgAt, tatsiddhivyatirekeNa sarvadA caitanyasya sattvAsambhavAt, pRthivyAdisAmAnyavat, tathA ca paralokino'bhAvAt paralokAbhAva ityabhyupagamo bAdhitaH syAt / na dvitIyaH, pratItivirodhAt, sarvathApyasataH kasyacidabhivyaktyapratIteH / na tRtIyaH, paramatapravezaprasaGgAt, kathaJcidravyataH satazcaitanyasya paryAyato'satazca kAyAkArapariNatapRthivyAdipudgalairabhivyakteH parairapi svIkArAt, nanu tatra caitanyasyotpattirabhyupagamyate na tvabhivyaktiH, nAtaH pUrvokto doSaH, viziSTapariNAmaH zarIrendriyAdilakSaNaH kArakaH, kArakatvaJcAsataH svarUpanirvartakatvamityAzaGkAyAM tatrApi doSamAviSkartumuktamutpattIti, tathA hi kiM bhUtAni caitanyaM pratyupAdAnakAraNAni, sahakArikAraNAni vA, nAdyaH, yathA hi suvarNopAdAne kirITAdau suvarNasyAnvayastathA caitanye bhUtAnvayaH syAt, na caivam, na hi bhUtagrAmaH pUrvatanamacetanasvarUpaM parityajya cetanAkAramAdadhAno dhAraNadravoSNateraNalakSaNena rUpAdimattayA vA bhUtasvabhAvenanvitaH pramANasiddhaH, api tu tathAvidhasvabhAvarahitameva caitanyamantaHsaMvedanenAnubhUyate, na ca pradIpAdyupAdAnena kajjalAdinA pradIpAdyananvayinA vyabhicAraH, rUpAdimattvena tasyAnvayitvadarzanAt / pudgalavikArANAM rUpAdimattvamAtrAvyabhicArAt / na ca sattvakriyAkAritvAdidhamairbhUtacaitanyayoranvayitvamastIti vAcyam, tathA sati jalAnalAdInAmapi tathAvidhadharmAnvayitayopAdAnopAdeyabhAvaprasaGgAt / na dvitIyaH, upAdAnakAraNatayA'nyasya kalpanAprasaGgAt, bhUtAnAM sahakAritvAt, anupAdAnasya kasyacidapi kAryasyAnupalabdheH / na ca bhUteSveva kasyacidekasyopAdAnatvamanyeSAM sahakAritvamiti vAcyam, vinigamanAviraheNa sarveSAmevo Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sUtrArthamuktAvaliH pAdAnatvasyAnupAdAnatvasya vA prasaGgAt / na ca zabdavidyudAderanupAdAnasyApyupalambho'stIti vAcyam, paTAdivattasyApi kAryatvena sopAdAnatvAnumAnAt tasmAdutpattyAzrayeNApi bhUtebhyo na caitanyasya sambhavaH / tatazcaitanyAsambhavAdityuktya caitanyasyAnyaguNatvamAveditam taznA ca caitanyaM bhUtAnAM na guNaH, pratyekAguNatve sati tatsamudAyaguNatvasambhavAnna hi pratyekaM sikatAyAH snigdhatAguNarahitAyAH snigdhatAguNavata utpattirdRzyate, athavA caitanyApekSayA pRthivyAdInAmanyaguNatvAnna caitanyaM tatsamudAyaguNaH, na hyanyaguNAnAM samudAye'pUrvaguNotpatti: kvApi dRSTA,anubhUyate caitanyaguNaH kAye'to'nyasya dravyasya caitanyaM guNaH sa eva cAtmA / etenaiva hetunendriyAdInAmapi caitanyaguNatvaM pratikSiptam, etAtmakebhya indriyebhyo'bhivyaktyutpattibhyAM caitanyAsambhavAt yadapi pratyakSavyatiriktaM pramANaM na sambhavatItyuktaM tadapi na yuktam, anumAnAderapi pratiniyatasvaviSayavyavasthAyAM pratyakSavadavisaMvAdakatvena prAmANyasiddheH / avisaMvAdakatvAdeva hi pratyakSasyApi prAmANyam, taccetaratrApi tulyam anumAnAdito nirNIte'rthe vivAdAbhAvAt, kiJcAnumAnasyAprAmANye pratItisiddhasakalavyavahArocchedaH syAt avinAbhUtAtpratiniyatAdevArthAt pratiniyatamarthameva pratipattAraH pratiyanti na tvekasmAdakhilam / atIndriyArthAnumAnasyaiva pratikSepe pratyakSatadbhinnAnAmatIndriyANAM prAmANyetaravyavasthAyA asambhava: syAt, paracetovRttInAJca tadvyApAravyavahArAdikAryavizeSAt pratipattirapi na syAt, tasmAtpratyakSavyatiriktapramANAnAmapi siddhatvAdastyAtmA, asAdhAraNatadguNopalabdheH, cakSurindriyavadityAdyanumAnato bhUtabhinnasya caitanyaguNAdhArasyAtmanaH siddhiriti bhAvaH // 5 // te A matanuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha : A vAta barAbara nathI pragaTIkaraNa tathA utpattivaDe caitanyatA asaMbhava che.. TIkArthaka viziSTa pAMca bhUtono pariNAma e "AtmA" e vAta barAbara nathI. emAM je hetu kahyA che ke pragaTIkaraNa ane utpatti doSavALA che. emAM (1) zuM sat-sarUpa che ke asarUpa che. caitanyanI abhivyakti utpatti sahasat rUpe che. pahelo pakSa barAbara nathI kemake caitanya che. anAdi anaMtapaNAnI siddhi thavAno prasaMga Avaze. tenI siddhi thayA vagara sarvadA caitanyanI sattvatAno asaMbhava che. pRthvI vagere sAmAnyanI jema...tathA paralokagAmi AtmAno abhAva hovAthI paralokano abhAva svIkAra bAdhita thAya che. bIjo pakSa : pratIti thavAmAM virodha Avato hovAthI sarvathA asatamAMthI koinuM paNa pragaTIkaraNa thatuM nathI. trIjo pakSa : paramatamAM pravezavAno prasaMga Ave che. koi dravyathI sata caitanyanuM paryAyathI asat kAyArUpe pariNamela pRthvI vigere pugalovaDe pragaTIkaraNa bIjAoe Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 sUtrakRtAMga paNa svIkAryuM che. caitanyanI utpatti svIkArAya paNa pragaTIkaraNa nahIM AthI pUrvamAM rahelo doSa raheto nathI. viziSTa pariNAmavALA zarIra indriya vagere rUpakAraka ane kArakapaNuM asatumAMthI svarUpa banavApaNuM hoI zake evI zaMkAmAM tyAM paNa doSa ja thavA mATe utpatti ema kahyuM che. tathA zuM bhUto caitanyanA prati upAdAna kAraNa che ke sahakArI kAraNa che ? paheluM upAdAna kAraNa nathI kemake mugaTa vagere suvarNanA paryAyomAM sonuM upAdAna kAraNa che. temAM caitanyamAM bhUtonA upAdAna kAraNa thavA joIe paraMtu tema nathI. bhUtasamUha pahelAno acetana svarUpa choDI cetanapaNAnA AkArane dhAraNa karato nathI. dhArakatA, kaThinatA, pravAhIpaNA, uSNatA, calanapaNA rUpa rUpIpaNA rUpe bhUtono svabhAvathI yukta pramANa siddha che. paraMtu tevA prakAranA svabhAva rahita ja AtmAnuM caitanya antaH saMvedana vaDe anubhavAya che. divA vagere upAdAna vaDe kAjaLa vagereno davA vagerenI sAthe saMbaMdha anvayIpaNAno vyabhicAra nathI. rUpa vagere vALAo sAthe teno anvayI dekhAya che. pudgala vikAronI sAthe rUpAdi vALAono saMbaMdha avyabhicAra dekhAya che. sarvakriyA kAripaNA vagere dharmobhUta caitanyano saMbaMdha anvayIpaNuM che. ema kahevuM nahIM. kAraNake ema kahevAthI pANI, agni vagereno paNa tevA prakAranA dharmano saMbaMdhapaNA vaDe upAdAna upAdeya bhAvano prasaMga thaze. bIjo paNa nahIM, upAdAna kAraNapaNAthI bIjAnI kalpanAno prasaMga Avaze. kAraNa ke bhUtono sahacArI hovAthI upAdAna vagaranA koipaNa kAryanI upalabdhi thatI nathI. bhUtomAM ja koipaNa eka padArthanuM upAdAnapaNuM bIjAnuM sahakArI paNa thaI zakatuM nathI. kArya-kAraNa vagara anvaya anvayathI bhAva vagara badhAja padArthono upAdAnapaNA anupAdAnapaNe thavAno prasaMga Avaze. zabda, vIjaLI vagere padArtho upAdAna vagara paNa prApta thAya che. ema bolavuM nahi. vastra vagerenI jema temano paNa kAryapaNA vaDe upAdAna sahitapaNAnuM anumAna thAya che. mATe utpatti AzrayIne paNa bhUtomAMthI caitanya cetanAno saMbhava nathI. tethI cetanatAno asaMbhava hovAthI ema kahevA vaDe cetanatA bIjarUpe jaNAI Ave che. AthI caitanyatA bhUtono guNa nathI. guNa rahita dareka aMza hoya che. te teno samudAya guNa nahIM hovAthI pratyeka retInA kaNamAM cIkAza guNa rahita hovAthI cIkAza guNa vagaranA padArthanI utpatti dekhAya che. athavA caitanyanI apekSAe pRthvI vagerenA bIjA guNo rUpa hovAthI caitanya bhUtonA samudAyano guNa nathI. bIjA guNonA samudAyamAM apUrva guNonI utpatti koie paNa joi nathI. caitanyaguNa zarIramAM anubhavAya che. AthI bIjA paNa dravyano caitanya guNa teja AtmA che. Aja hetu vaDe indriya vagerenA caitanya guNapaNAno niSedha karyo che. bhUtAtmaka indriyomAMthI caitanyanI abhivyakti utpatti asaMbhava che. joke pratyakSa ke parokSa pramANa paNa hotuM nathI. ema kahevuM paNa yogya nathI. anumAna vagere pramANo paNa potAnA niyata thayelA viSayonI vyavasthAmAM pratyakSanI jema visaMvAdapaNA vagara pramANapaNAnI siddhi thAya che. avisaMvAdakapaNAthI ja pratyakSapaNAnI paNa Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sUtrArthamuktAvaliH pramANatA che. Aja vAta bIjA pramANamAM samAnapaNe lAgu paDe che. anumAna vagerethI nirNAta arthamAM vivAdano abhAva hoya che. jo anumAna prAmANya thAya to pratIti siddha sakala vyavahArano uccheda thaze e vinA bhUta eTale kAraNa kArya bhAvathI pratiniyata ja arthathI pratiniyata arthane ja svIkAranArane ja jANakArI thAya che. paNa eka pramANamAMthI badhAnuM jJAna thatuM nathI. atindriya arthonA anumAnano ja virodha karavAthI pratyakSa ane tenAthI judA atindriya padArthono prAmANya sivAya bIjI vyavasthAno asaMbhava che. bIjAnA manamAM rahelA enA vyApAra vyavahAra vagere kArya vizeSano svIkAra thato nathI. tethI pratyakSa vagaranA vyavahAra pramANano paNa siddha thavAthI AtmA che. kemake tenA asAdhAraNa guNonI prApti thatI hovAthI cakSurindriyanI jema vagere anumAnothI bhUtothI alaga caitanya guNonA AdhArarUpa AtmAnI siddhi thai e bhAva che. / 5 // athAdvaitavAdanirAkaraNAya tanmatamAhaeka evAtmA jalacandravannAnA bhAsata ityapare // 6 // eka eveti, yathA'psu pratibimbitazcandra eko'pi bahudhA bhAsate na tvaneke candrAH, tathaika evAtmA pRthivyAdibhUtAdyAkAratayA nAnA dRzyate, na ca pratyakSabAdhA, tasyAbhedagrAhakatayaiva pravRtteH, na hi bhedo'rthAnAM sambhavati, tadbhedasya dezakAlAkArabhedairasambhavAt, na ca svato'bhinnasyAnyabhedena bheda upapadyate, na vA'nyabhedo'nyatra saGkrAmati, dezAdInAM bhedasyApyanyadezAdibhedAr3hede'navasthA bhavet, teSAM bhedasya svatastve bhAvabhedasyApi svataHsambhavena dezAdibhedAnedAbhyupagamo nirarthakaH syAt, tasmAdekarUpa evAtmA vidyAsvabhAvo'vidyayA ca nAnA pratibhAsate, tannivarttakAni zAstraNi / avidhyApi brahmavyatiriktA tattvato nAsti, rajjvAdau sarpavat, ata evAsau nivarttate, tattvataH sattve nivRttyasambhavAt, avidyA ca tattvajJAnalakSaNaprAgabhAvarUpA, sA cAnAditve'pi tattvajJAnalakSaNavidyotpattau ghaTAdiprAgabhAvavannivarttate avidyA brahmaNo bhinnA'bhinnA vetyAdivikalpasya vastuviSayatvAdavastubhUtAyAmavidyAyAM nAvasaraH, tathA ca 'eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // ' 'puruSa evedaM sarvami'tyAdyAgamavacanAnyapyupapadyanta iti vedAntinaH // 6 // have advaitavAdanuM nirAkaraNa karavA mATe teno mata kahe che... sUtrArthaH ekaja AtmA che. te pANImAM paDelA caMdranA paDachAyAnI jema alaga-alaga dekhAya cha. ma bI meTa sanyo / cha. TIkArtha : eka caMdramA hoya paNa pANImAM kevI rIte tenA aneka rUpa dekhAya che. tevI rIte ekaja AtmA pRthvI Adi bhUtonA AkAra rUpe judA-judA bhUtorUpe dekhAya che. ane emAM pratyakSa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 sUtrakRtAMga bAdhA paNa nathI. kAraNa ke tenI ja abheda rUpe grahaNa karavAnI pravRtti thatI hovAthI padArthoarthono bheda hoto nathI. kAraNa ke tenA bhedono dezakALa AkAre bhedo vaDe bhedo thavAno saMbhava nathI. anya bheda bIjA sthaLe jato nathI. deza vagerenA bhedono paNa bIjA deza vagere bhedothI saMkramita thato nathI. bhedo karIe to anavasthA thAya che. te bhedano potApaNAmAM bhAva bhedanA paNa jAteja thatA hovAthI dezAdinA bhedathI bhedano svIkAra nakAmo thaI jaze. tethI AtmA ekaja rUpaja che. vidyA svabhAvamaya che. avidyA vaDe judo judo dekhAya che. tenA nivartaka zAstro che. avidyA paNa brahmanA kAraNe choDI tattvathI nathI. dorI vageremAM sarpanI mAnyatAnI jema. AthIja vAstavika rUpe avidyAnuM nivartana thAya che. AthIja vAstavikapaNe sattvamAM nivRttino asaMbhava thAya che. ane tattvajJAna lakSaNa prAgabhAva rUpa avidyA te anAdipaNe paNa tattvajJAna lakSaNa vidya , utpattimAM ghaTa vagereno prAgabhAvanI jena nivarsI jAya che. avidyA brahmathI bhinna che ke abhinna che vagere. | vikalpono vastuviSayapaNe avastu bhUtapaNAmAM avidyAmAM avasara nathI kahyuM che ke eka ja bhUtAtmA dareka bhUta bhUte rahelo che. te eka prakAre ke bahu prakAre pANImAM rahela caMdranI jema dekhAya che." puruSa eTale AtmA ja A badhuM che." e pramANe Agamavacanono svIkAra thAya che. ema vedAMtIo kahe che.... dI. tadetanmatapratikSepAyAhana, vyavasthAvilopAdavidyAyA anupapattezca // 7 // neti, AtmAdvaito na yuktiyukta ityarthaH, tatra hetumAcaSTe vyavasthAvilopAditi Atmana ekatve kazcideva baddhaH kazcideva mukto na sarve, ya eva ca karoti sa eva tatphalamanubhavati na sarve, evamAdivyavasthAyAH paridRzyamAnAyA vilopo bhavet, ekasya bandhe mokSe vA sarve baddhA muktA vA bhaveyurna caivam, tasmAnnaika AtmA, tathA pramANamidametaccApramANamiti pramANetaravyavasthA'pi na syAdyadi bhedaH pramANabAdhito bhavet / na ca samAropitabhedAttadbhedavyavasthA saGgacchate yathA pAde me vedanA zirasi me sukhamityAtmanaH samAropitabhedanimittA vedanAdivyavasyA, pAdAdInAM vedanAdyadhikaraNAnAM bhedAdAtmani tathA vyavasthApanAditi vAcyam, AtmanaH sAMzatAyAmeva tadvyavasthopapatteH, sarvathA niraMzasya ca vastunaH kvApyaprasiddhezca / tathA padArthAnAM bheda AkArabhedAdeva, sa cAkArabhedaH svasAmagrIta upajAyamAno'hamahamikayA pratIyamAnenAtmanA pratIyata iti na tatrAnavasthAyA avasaraH / athAvidyAM nirasitumAhAvidyAyA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sUtrArthamuktAvaliH iti, avidyA yadyavastusatI tarhi nAsau prayatnanivarttanIyA, na hyavastusantaH kUrmaromAdayaH kenacinnivarttanIyA dRSTAH / na cAsyA vAstavikatve sA nivarttanIyA na bhavediti vAcyam, vastubhUtasyaiva ghaTAdernivRttidarzanAt prAgabhAvadRSTAntenAsyA vicchedo'pi na yuktaH, tucchasvabhAvasya prAgabhAvasyAsiddheH, ata eva tattvajJAnaprAgabhAvarUpA'vidyetyapi na saGgacchate, tasyaM bhedajJAnalakSaNakAryotpattau sAmarthyAsambhavAcca, na hi ghaTaprAgabhAvaH kAryamutpAdayan dRSTaH, kevalaM ghaTavat prAgabhAvavinAzamantareNa tattvajJAnalakSaNaM kAryameva notpadyeta, evaM ca bhedajJAnaM tato na bhavediti bhedapratibhAso na syAt, tasmAnnaikAtmavAdo yukta iti bhAvaH ||7|| have A mata (sAMkhya)nA khaMDana mATe kahe che. sUtrArtha : A vAta barAbara nathI, kA.ke. vyavasthAno lopa thavAthI ane avidyAnI upapatti nathI. TIkArtha :- AtmAno advaitavAda yukti yukta nathI. teo emAM koI hetu kahetA nathI. vyavasthAno lopa thato hovAthI AtmAnA ekatvapaNAmAM koika ja baMdhAya che. ane koika ja chUTo thAya che. paNa badhA nahIM. je kare che. teja tenuM phaLa anubhave che. badhA nahIM A pramANenI vyavasthA dekhAya che. teno lopa (nAza) thAya che. ekano baMdha athavA parokSamAM badhAno baMdha athavA mokSa thaze paNa e thatuM nathI. mATe eka AtmA nathI. tathA A pramANa che. A apramANa che. A pramANe anya pramANa vyavasthA paNa thatI nathI. jo pramANa bAdhita thato hoya. samAropita bhedathI bheda vyavasthA saMgata nathI. jema pagamAM mane pIDA thAya che. mAthAmAM mane sukha thAya che. e pramANe ane manano samAropita bhedanI-pittathI vedanA vagere vyavasthA, pAda vagerenI adhikaraNo bhedothI AtmAmAM tevI vyavasthA nA thatI hovI joie ema kahevuM. AtmAno sA2A tApaNAmAMja tenI vyavasthAnI prApti thAya che. sarvathA niraMzava sataraMja gatiomAM kyAMya prApti thatI nathI. tathA padArtho vagerenA bhedo AkAranA bhedothI ja che. te AkAre bheda potAnI sAmagrIthI ja utpanna thako huM huM chuM. ema jaNAto potAnI jAteja jaNAto nathI. e pramANe tyAM anavasthA nathI. have avidyAne dUra karavA mATe AhAra vidyAne, jo avidyA avastuarUpe hoyato pachI A prayatnajanya na thAya. vastu vagara kAcabAnA romanI utpatti koie paNa banatI joi nathI. ane enuM vAstavikapaNe thavuM saMbhave nahIM ema nahIM kahevuM. vastu rUpa ghaTanI vagere nivRtti dekhAvAthI prAgabhAva dRSTAMta vaDe eno viccheda paNa yukta nathI. tuccha svabhAvavALA prAgabhAvanI siddhi na thatI hovAthI. AthI ja tattvajJAna prAgabhAva rUpa vidyamAna hovAthI saMgata thatuM nathI. tenuM bhedajJAna lakSaNakAryane ja utpanna nathI karatA. A pramANe bhedajJAna tenAthI thatuM nathI. A pramANe bheda pratibhAsa thato nathI. mATe ekAtmavAda yogya nathI. ema bhAva che.... AgA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 sUtrakRtAMga sAMkhyAdimataprakSepAyAhavibhurakartA sa iti cenna, gatyAgatyasambhavAt // 8 // vibhuriti, sa AtmA yato vibhuramUrto nityazcAta eva na kartA, kurvan hi kartA, AtmA ca vibhutvAdamUrttatvAccAkAzasyeva na parispandalakSaNAM kriyAM kartumISTe parispandena hyaprAptadezasambandho bhavati, yadA ca sa sarvavyApI tadA kathaM tasya parispandasambhavaH, tasmAt prakRtiH karoti puruSastu japAsphaTikanyAyenopabhuGkta iti sAMkhyAH, tadetanmataM pratikSipati neti, yadyAtmA'mUrto nityaH sarvavyApI cAta eva niSkriya ityabhyupagamyate tarhi tasya narakAdigatiH kathaM bhavet, tena kiJcidapyakRtatvAdakRtasya tena vedanAsambhavAt, vedanAyA api kriyArUpatvenAkriye'sambhavAcca / anyakRtasyApyanubhave'kRtAgamaH syAt, ekena kRtAtpAtakAt puNyAdvA sarvaH prANigaNo duHkhitaH sukhito vA syAt / gamanAbhAvAdyamaniyamAdyanuSThAnaM nirarthakaM bhavet, evaM gatyantarAdAgatirapi nopapadyate / akriyatvAdeva bhujikriyA'pyasambhavinI / na ca bhujikriyAmAtreNa tasya sakriyatve'pi svalpakriyatvAniSkriya eva yathaikakArSApaNadhano na dhanitvavyapadezabhAgiti vAcyam, yato dRSTAnto'yaM pratiniyatapuruSApekSayA vA samastapuruSApekSayA vA, nAdyaH siddhasAdhanAt, sahasrAdidhanavadapekSayA'sya nirdhanatvasya siddhatvAt, na dvitIyo'siddhaH, jaraccIvaradhAryapekSayA tasya dhanitvAt, tathaiva yadyAtmApi viziSTasAmarthyavatpuruSakriyApekSayA niSkriyo'bhyupagamyate tarhi na kAcit kSatiH, sAmAnyApekSayA tu kriyAvAneva, tasmAnna sarvathA niSkriyAtmavAdo yukta iti // 8|| sAMkhya vagere mata khaMDana karatAM kahe che. sUtrArtha : te AtmA vibhu eTale arUpI ane akartA che. e vAta barAbara nathI kemake gati (mana), mAgati (Agamana)no asaMbhava thAya che. TIkArthaH saH eTale te AtmA ja kAraNathI vibhu eTale amUrta arUpI che, anitya che. AthI ja te AtmA vibhu hovAthI arUpIpaNAnA kAraNe AkAzanI jema parispada lakSaNa eTale halanacalana rUpa kriyA karavA mATe samartha thato nathI. parispada (halanacalana) vaDe na meLavela jagyAno saMbaMdha thAya che. jyAre te saMbaMdha sarvavyApI thAya che. tyAre teno parispaMdanAtmaka eTale halanacalana rUpa thAya che. tethI prakRti kahe che. ane puruSa to jyAM sphaTIka nyAyathI bhogave che. sphaTIka eTale jAsudanuM phUla. sphaTIka ratnanI jema AtmA bhogave che. ema sAMkho kahe che. tethI A matane khaMDana karavA mATe kahe che. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sUtrArthamuktAvaliH ane A vAta barAbara nathI. kAraNa ke jo AtmA arUpI, anitya sarvavyApI hoya che. mATe niSkriya che. e pramANe svIkArAya to tenuM naraka vagere gatiomAM gamana kevI rIte saMbhave ? te kAraNathI kaMIpaNa karyA vagara, na karyA vagara tenA vaDe vedanano saMbhava nathI. vedana paNa kriyA rUpa paNe akriyapaNe saMbhavI zake. bIjAe kahela anubhavamAM paNa akRtAgamanAyano doSa thAya che eka jaNe karela pApathI ke puNyathI badhA jIvo sukhI ke duHkhI thAya che. gamanano abhAva thavAthI yama niyama vagara anuSThAno nirarthaka jaze. e pramANe akriyApaNAthI dIvI, bhuji kriyA paNa asaMbhavita thaze. bhuji kriyA mAtrathI teno sakriyApaNA hovAmAtra paNa thoDI paNa kriyA niSkriya ja che. ema eka kArdApaNa (nANAno sikko) rUpa dhana mAtra hovAthI dhanavAna rUpe vyapadeza thato nathI ema kahevuM jethI A daSTAMta pratiniyata puruSa vizeSa apekSA ke samasta puruSa apekSAe che ? pahelo pakSa nahIM, kAraNa ke siddha sAdhana hovAthI hajAra Adi dhanavAnanI apekSAe enuM nirdhanapaNuM siddhapaNuM thAya che. bIjo pakSapaNa asiddha hovAthI phATela vastra paherelAnI jema tenuM dhanikapaNuM hoya che. tenI jema je AtmA paNa viziSTa sAmarthyavALA puruSanI kriyAnI apekSAe niSkriya paNa svIkArAya che koipaNa doSa raheto nathI. sAmAnya apekSAe to AtmA kriyAvAna ja che. tethI AtmA sarvathA niSkriyaAtmavAda svIkAravo yogya nathI. III atha bauddhamataM nirAkarotipaJcaiva skandhA nAtmeti cenna, kRtahAnAtsarvathA'nityatvAsiddhezca // 9 // paJcaiveti, rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskAraskandhabhedena paJcaiva skandhAstattvaM nAnyaH kazcidAtmA vidyate, tatra pRthivIdhAtvAdayo rUpAdayazca rUpaskandhaH, sukhA duHkhA aduHkhasukhA ceti vedanAskandhaH, rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdivijJAnaM vijJAnaskandhaH, saMjJAnimittodgrAhaNAtmakaH pratyayaH saMjJAskandhaH, puNyApuNyAdidharmasamudAyaH saMskAraskandhaH, ete ca skandhAH kSaNamAtrasthAyinaH, yatsat tatkSaNikamiti vyApteH, svakAraNebhyaH padArthAnAM vinAzisvabhAvatayaivotpattezca, yadi cAvinAzisvabhAvo bhAvo bhavettadA sattvavyApikAyAH kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyA asambhavAtsattvasyApyabhAvaH syAt vyApakAbhAve vyApyasattvAsambhavAt, tathA hi yadarthakriyAkAri tatparamArthataH sat, yadi ca bhAvo'kSaNiko bhavettarhi sa kiM krameNArthakriyA karoti, yugapadvA, prathamapakSe'pi kiM yadaikArthakriyAkAritvaM tadA'parArthakriyAkArisvabhAvatvamasti na vA, Adye kramakAritvaM na syAt, sahaiva kartRtvaprasaGgAt, yadi tathAvidhasvabhAvasattve'pi tatsahakAryapekSayaiva kAryakAritvAt kramakAritvamityucyate tahi kiM Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 317 sahakAriNA tamya kazcidatizayaH kriyate na vA, prathamapakSe'pi pUrvasvabhAvaparityAgena, aparityAgena vA, Adye svabhAvaparityAgAtkSaNikatvaM syAt, dvitIye ca sahakAryapekSAvaiyarthyam, tatastatrAtizayAbhAvAt / akiJcitkAryapi sahakAryapekSyata iti cenna, sakalajagato'pekSyatvaprasaGgAdavizeSAt / ekArthakriyAkAle'parArthakriyAkArisvabhAvatvAnabhyupagame'pi tasyAkSaNikatvaM kathaM syAt / yadi ca yugapadarthakriyAkAritvaM tasya svabhAva iti pakSo'GgIkriyate tadA prathamakSaNa eva sarvAsAmarthakriyANAM bhAvAdvitIyakSaNAdAvakartRtayA kSaNikatvaM tathApi syAt, kRtasya ca karaNAsambhavAt punadvitIyAdikSaNeSu tA evAzeSAH kriyAH karotIti vaktumazakyatvAt, dvitIyAdikSaNabhAvikAryANAM prathamakSaNa eva prAptezca, tasya tatsvabhAvatvAdatatsvabhAvatve cAnityatvApatteH, tasmAnna svakAraNebhyo'kSaNikasyotpattiH kintu kSaNamAtrasthAyina eva / nanu svakAraNebhyo'nityasyaivotpattirna tu dvitIyakSaNavinAzisvabhAvasya, tasya ca vinAzo yadA vinAzahetusamavadhAnaM tadA, na tu dvitIyakSaNa eveti cenna, vinAzahetvasambhavAt, vinAzahetunA hi ghaTAdeH kiM kriyate, abhAva iti cetsa kiM paryudAsarUpaH prasajyarUpo vA, Adye ca bhAvAdbhAvAntaraM ghaTAbhAvaH syAt, tathA ca mudgarAdinA bhAvAntare kriyamANe'pi ghaTastadavastha eva syAt, tena tasya kimapyakaraNAt / dvitIye ca vinAzaheturabhAvaM karotItyukterbhAvaM na karotIti kriyApratiSedha eva prAptaH, na tu ghaTasya nivRttiH, tAmapi karotIti cenna nivRtternIrUpatvena tucchatvAttatra kArakavyApArAsambhavAt, anyathA zazazRGgAdAvapi kArakavyApAraH syAditi vinAzahetorakiJcitkaratvAt svahetuta eva vinAzasvabhAvAnAM bhAvAnAmudaya iti kSaNikatvaM bhAvAnAmiti / etebhyaH paJcaskandhebhyo na vyatiriktaH kazcidAtmA pramANasiddhaH pratyakSasya nIrUpe'pravRtteH, avyAbhicAriliGgagrahaNAbhAvenAnumAnasyApyapravRttezca, naca pratyakSAnumAnAbhyAM vyatiriktamarthAvisaMvAdipramANAntaramastIti bauddhAH / tanmataM nirasitumAha neti, paJcaskandhavyatiriktasyAtmano'bhAve svasaMviditasya sukhaduHkhAnubhavasyAnubhavitA vAcyaH, na tAvajjJAnaskandhasyAyamanubhavaH, tasya kSaNikatvenAtisUkSmatayA sukhAdyanubhavAsambhavAt kriyAphalavatoH kSaNayoH parasparamatyantAsambandhAtkRtanAzA kRtAbhyAgamaprasaGgAcca, na ca santAnApekSayA nAyaM doSa iti vAcyam, santAnibhinnasyAkSaNikasya tasyApyasambhavAt / na ca pUrvo kSaNa uttarakSaNe vAsanAmAdhAya vinaGkhyatIti vAcyam, yataH kSaNebhyassA yadi vyatiriktA na tarhi teSAM vAsakatvam, yadyavyatiriktA tadA ca kSaNikatvamevetyAtmAbhAve sukhaduHkhAnubhavAbhAvaprasaGgaH iti tadanubhavAnyathAnupapattyA'styAtmA, evaM rUpAdipaJcaviSayAnu Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sUtrArthamuktAvaliH bhavottaraM saMkalanApratyayo'nubhUyamAno na syAt, svaviSayAdanyatrendriyANAmapravRtterAlayavijJAnena tadabhyupagame tasya cAkSaNikatve Atmaiva saMjJAntareNAbhyupagataH syAt, kSaNikatve ca taddoSatAdavasthyam / atha kSaNikatvasAdhananirAkaraNAyAha sarvathAnityatvAsiddhezceti, kramayogapadyAbhyAM nityasyArthakriyAkAritvaM na ghaTata iti yaduktaM tatkSaNikapakSe'pi samAnameva, krameNa yaugapadyena vA'rthakriyAyAM pravarttamAnasya tasyApyavazyaM sahakArikAraNasavyapekSasyaiva pravRtteH, anyathA sAmagyA eva janakatvAbhidhAnamapArthakaM bhavet, evaJca sahakAriNA na kSaNike kazcidatizayaH kartuM pAryate, kSaNasyAvivekitvenAnAdheyAtizayatvAt, kSaNAnAM parasparopakAryopakArakatvAnupapattyA sahakAritvAbhAvAnna prativiziSTa kAryopapattiH / anityasya kAraNebhya utpattyaGgIkAre'pi tatkimanityatvaM kSaNakSayitvena pariNAmAnityatayA vA, Adye kSaNikatve kAryakAraNabhAvAsambhavaH, na ca pUrvakSaNAduttarakSaNotpAde sati sa bhavatIti vAcyam, kAryakAle'sato janakatvAnupapatteH, sattve ca kSaNikatvAnupapatteH, kiJca prathamakSaNa eva yadi vinAzasvabhAvatvaM tarhi tadaiva tasya vinAzAdvitIyakSaNa iva prathamakSaNe'pi sa na syAditi kiM kasya kAraNaM kAryaM vA, dvitIyakSaNa eva vinAzAGgIkAra utpattikAle'bhavataH pazcAcca bhavato'nantarakSaNa eva tadbhAve kiJcinniyAmakaM vAcyam, vinAzahetvabhAva eva niyAmaka iti cenna, mudgarAdivyApArAnantarameva ghaTAdivinAzadarzanAt / na ca tatrokto doSa iti vaktavyam, paryudAsapakSe kapAlAkhyabhAvAntarakaraNe ghaTAdeH pariNAmAnityatayA tadruptvAttatra mudgarAdeApAratayA ghaTAdIn prati tasyAkiJcitkaratvAsiddheH / prasajyapratikSedhapakSe'pi bhAvaM na karotIti pradhvaMsAbhAvaprAptyA tatra ca kArakavyApArapravRtteH, na hi so'bhAvamAtraM kintu vastuto'vasthAvizeSaH paryAyaH, tasya ca bhAvarUpatvAt pUrvopamardaina pravRttatvAcca ya eva kapAlAderutpAdaH sa eva ghaTAdevinAza iti kathaM vinAzasyAhetukatvam, tadevaM kSaNikasyAsambhavAt pariNAmAnityapakSa eva jyAyAn, evaJca pariNAmI jJAnAdhAro bhavAntarayAyI bhUtebhyaH kathaJcidanya AtmA svIkArya iti // 9 // have bauddhamatanuM nikAraNa kare che. sUtrArtha : pAMcaskaMdho ja AtmA che. bIjA pramANa nahIM kAraNa ke karelA kAryanI hAnI thatI hovAthI, sarvathA anityapaNAnI siddhi na thatI hovAthI. TIartha : 25, vehanA, vizAna, saMjJA, saM2712 275na bheda par3e meM pAMya 4 OMo cha. te AtmA rUpe che, enA sivAya bIjo koI AtmA nathI. emAM pRthvI dhAtu vagere rupa skaMdho che. sukha-duHkha, adukha sukha e pramANe vedanA skaMdha, pavijJAna, rasavijJAna vagere vijJAna te vijJAna Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 319 skaMdha, saMjJA nimitte ugrAhaNAtmaka pratyaya saMjJA skaMdha. puNya apuNya vagere dharma samudAya saMskAra skaMdha A pAMca skaMdho kSaNamAtra sthAyI che. yat sat tat kSaNikam e pramANe vyAti che. potAnA kAraNo vaDe padArthonA vinAzI svabhAvapaNA vaDe ja utpatti hovAthI have jo avinAzI svabhAva bhAva thAya tyAre sarvavyApIpaNAnA kramasara ke yugapatuM eTale ekasAthe artha kriyAkArI hoya te ja paramArthathI sat che. jo bhAva akSaNika hoya tyAre pote zuM arthakriyAne kramasara kare che ke (yugapa) ekalo e kare che ? pahelA pakSamAM paNa je eka artha kriyAkArI paNuM che tyAre bIjA artha kriyAkArIpaNAno svabhAvapaNuM che ke nahIM ? pahelA pakSanA hisAbe sahakAryapaNuM hotuM nathI.. (kramakAripaNuM) sAthe ja kartApaNAno prasaMga Avaze. jovA prakAranA svabhAva te paNuM hovAthI kAryakAritva sahakArInI apekSAe ja kAryakAripaNuM hote chate paNa kahevAya che. to pachI kema sahakArI vaDe tenuM kaMIka atizaya karAya che ke nahIM? pahelA pakSamAM paNa pUrva svabhAva choDavA vaDe ke na choDavA vaDe. pahelAmAM svabhAva choDavAthI kSaNikapaNuM thAya ane bIjA pakSamAM sahakAranI apekSAe vyartha ja che. tethI tyAM atizayano abhAva hovAthI akiMciMtakArI sahakArInI apekSA rAkhe che evuM nathI. sakala jagatanI apekSA prasaMga vizeSathI e kArya yA kALamAM paNa aparArtha kriyAkALa svabhAvapaNAno asvIkAramAM paNa teno akSaNikapaNuM zI rIte thaze. jo yugapa6 arthakriyAkArIpaNuM teno svabhAva hoya e pakSa svIkArIe to pahelI kSaNeja badhI arthakriyAonA bhAvathI, bIjI kSaNomAM akartApaNA kSaNikapaNuM to paNa hoya che. karelAnuM karavuM e asaMbhava che. pharI bIjI vagere kSaNomAM te ja samasta kriyAo kare che. ema bolavuM azakya hovAthI bIjI vagere kSaNomAM thanArA kAryonI pahelI kSaNomAM ja prApta thanArAonA, teno te svabhAvapaNAmAM atat svabhAvapaNAmAM anityatvanI Apatti AvatI hovAthI tethI potAnA kAraNomAMthI akSaNikanI utpatti paraMtuM te kSaNasthAyina che. jo svakAraNomAMthI anityanI ja utpatti hoya che. bIjI kSaNa vinAzI svabhAvanI utpatti nathI. ane teno vinAza jayAre vinAza hetuo samavadhAna sAthe rahelA hoya tyAre hoya che. paNa bIjI kSaNomAM hoya evuM nathI. kAraNake vinAza hetuno asaMbhava hoya che. vinAza hetu vaDe ghaTa vagerene zuM karIe? abhAva. to abhAva zuM che? te paryadAsarUpa ke presajayarUpa che. prathama paryadAsa hoya to to bhAvathI bhAvAMtara rUpa eTale ghaTAbhAva thAya ane mugara vagere vake bhAvAMtara karyo che. te paNa ghaTate avasthAmAM ja raheze. tenA vaDe tenuM kaMipaNa karAtuM na hovAthI. bIjA pakSamAM vinAza hetano abhAva kare che, e pramANe kahevAthI bhAva kaMIpaNa karato nathI ema kahevAthI kriyAno niSedha ja prApta thAya che. paNa ghaTanI nivRtti nahIM 'te paNa kare che ema paNa na kahevuM. kAraNa nivRttinuM nirUpaNAvaDe, tucchapAvaDe tyAM kAraka-kArakapaNAno vyApAra thaze. vinAza hetuo akiMcitkara thatAM hovAthI potAnA kAraNothI ja vinAza svabhAvonA bhAvono Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sUtrArthamuktAvaliH udayaja kSaNika paNa bhAvonuM A pAMca dhothI alaga pramANasiddha koIpaNa bIjo AtmA nathI. kAraNa ke pratyakSa apravRtti hovAthI avyabhicArI liMga grahaNanA abhAva vaDe anumAnanI apravRtti hovAthI, pratyakSa anumAna e pramANane choDI artha avisaMvAhI bIjuM koI pramANa nathI. e pramANe bauddho kahe che. tema mane khaMDana karavA mATe kahe che. pAMca skaMdhone choDI (sivAya) bIjo koI AtmA nathI. e pramANe hovAthI potAnA saMvedanAnA sukha-duHkhAnubhavano anubhava karanArano (abhAva) koI nathI tyAM sudhI jJAnaskaMdhano A anubhava karanAra paNa nathI. tenuM kSaNikapaNA vaDe atisUkSmapaNAnA kAraNe sukha vagereno anubhavano asaMbhava hovAthI phaLavatI kriyAnI be kSaNono paraspara atyaMta asaMbaMdha hovAthI kRtanAza akRtAbhyAgamano prasaMga Avato hovAthI saMtAnanI apekSAe A doSa che. ema kahevuM nahIM. saMtAnanI bhinnatA akSaNika teno paNa asaMbhava hovAthI pUrvekSaNa uttarakSaNamAM vAsanA rAkhIne vinAza pAme che. ema paNa na kahevuM. kAraNa ke, kSaNothI jo te alaga hoya to te teno vAsaka che. jo te judu na hoya tyAre kSaNikapaNAnA ja AtmA abhAvamAM sukha-duHkha na anubhavanA abhAvano prasaMga Avaze. mATe tenA anubhavanI anyathA anupatti vaDe AtmA che. e pramANe rUpa vagere pAMca viSayono anubhava uttara saMkalanA saMkalanA pratyaya anubhavAto nathI. potAnA viSayothI bIjA sthAnoe IndriyonI (pravRtti nI apravRtti hovAthI Alaya vijJAna vaDe teno ja svIkAravAmAM, teno ja akSaNikapaNAmAM AtmA ja bIjA nAmathI svIkAryo che. kSaNikapaNA te doSo te rUpamAM ja rahe che. have kSaNikapaNAnA sAdhananA nirAkaraNa mATe kahe che. sarvathA anityatvanI asiddhi thatI hovAthI kramasara ane yugapad eTale eka sAthe baMne vaDe nityanI arthakriyAkArIpaNuM ghaTatuM nathI ema je kahyuM che te kSaNika pakSamAM paNa samAna ja che. kramasara ke yugapata vaDe e baMne pakSa vaDe arthakriyAmAM pravRtta thatA temane paNa avazya sahakArI kAraNanI sApekSatAthI pravRtti thAya che. nahIM to sAmagrI vaDe ja janakapaNAnuM nAma nirarthaka thaze. e pramANe sahakArI vaDe kSaNikamAM kAMIka vadhAre atizaya karavA mATe samartha thatA nathI. kSaNanA avivekIpaNA vaDe anAdheya atizayapaNAthI kSaNono paraspara upakArI upakArakapaNAnA anupapatti vaDe sahakArIpaNAnA abhAvathI prativiziSTa kAryanI utpatti thatI nathI. anityanA kAraNo vaDe utpatti svIkArIe chatAM paNa te zuM anityapaNuM kSaNakSayipaNA vaDe pariNAma anityapaNA athavA pahelA kSaNikapaNAmAM kAryakAraNa bhAvano asaMbhava che. pUrvekSaNathI uttarakSaNanI utpatti thayela che. te thAya che ema na kahevuM. kAryakAle na hovAthI janakapaNAnI prApti thatI nathI. ane hoye chate kSaNikapaNAnI prApti thatI nathI. pahelI kSaNamAM jo vinAza svabhAva hoya to te ja vakhate teno vinAza thavAthI bIjIkSaNamAM ja pahelI kSaNa te thaze nahIM ema koNa konuM kAraNa ane kArya che. bIjI kSaNamAM jo vinAza svIkArIe to utpatti vakhate na thAya ane pachI thAya. eTale bIjI kSaNamAM ja teno saddabhAva hovAthI koIka eno Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAM 321 niyAmaka che. ema kahevuM. vinAza hetuno abhAva e ja niyAmaka che. ema na kahevuM. kAraNa ke mudnagara vagerenI kriyA pachI tarata ja ghaDA vagereno vinAza thato dekhAya che. tyAM kahelo doSa nathI ema na kahevuM. paryudAsa pakSamAM kayA anAmIno bhAvAMtara karaNamAM ghaTa vageremAM pariNAmanI anityatArUpe tarUpa hovAthI tyAM mugara vagerenA vyApAra rUpe ghaTa vagerenA tarapha tenuM akiMcitkarapaNAnI asiddhi thAya che. prasajaya prativedha pakSamAM paNa bhAva karato nathI paNa praUsAbhAvanI prApti vaDe temAM kA2ka vyApAranI pravRtti thAya che. te abhAva mAtra nathI. paraMtu vastutaH avasthA vizeSa paryAya che. teno bhAvarUpapaNe hovAthI pUrvamAM upamardanarUpe pravRtta hovA je kapAla vagerenI utpatti che. te ja ghaTa vagereno vinAza che. e pramANe zI rIte vinAza ahetukapaNe che. ema zI rIte kahevAya ? tethI A pramANe kSaNikano asaMbhava hovAthI pariNAme anityapakSa ja moTo che. A pramANe pariNAmI, jJAnAcArI bhavAMtaramAM janAro, bhUtothI kathaMcit judo AtmA che. ema svIkAravo. / / tadevaM bhUtavAdaM nirAkRtya niyativAdavyudAsAyAha sukhAdyanubhave niyatireva kAraNamiti cenna kriyApravRttivaiyarthyAt // 10 // sukhAdIti, yo'yaM sukhaduHkhAdyanubhavaH sa niyatikRta eva na tu puruSakArakRto na vA kAlAdikRtaH, puruSakArasya sarvajIvasAdhAraNatayA phalavailakSaNyaM kasyacitphalAprAptizca na bhavet, tathA kAlo'pi tata eva na sukhAdikarttA, kAraNabhedAbhAve kAryabhedAnupapatteH, nApIzvaraH karttA, tasya mUrttatve prAkRtapuruSavatsarvakartRtvAnupapattiH, amUrttatve niSkriyatvAdAkAzAdivadakartaiva bhavet, tathA tasya rAgAdimattve'smadAdivanna vizvasya karttA syAt vigatarAgatve daridrezvarAdivicitrajagatkartRtvaM na bhavet, nApi svabhAvaH karttA, tasya puruSAdbhede puruSAzritasukhAdikartRtvAsambhavAt, tasmAdbhinnatvAt, abhede ca puruSasyaiva kartRtvaprAptyA tasyAsambhavAt / nApi karma, yadi tatsacetanaM tadaikadehe caitanyAdvyApattiH, acetanaJcedasvataMtrasya kartRtvAnupapattirdRSatkhaNDasyeva tasmAnniyatikRtameveti niyativAdinaH, tannirasyati neti, paralokasAdhikAsu kriyAsu pravRttirna syAt, niyativAdAzrayaNAditi bhAvaH tasmAtsukhAdayaH kecinniyatikRtAH keciccAtmapuruSakArezvarAdiprApitAH, ata eva puruSakArakRtatve'pi tadvaicitryAtphalavaicitryaM bhavatyeva, kAryavaicitrye kAraNavaicitryasya nimittatvAt; yasya kasyacit phalAbhAvastvadRSTakRtastasyApi kAraNatvAt, kAlakRtatve'pi na doSaH, viziSTakAle viziSTa - kAryotpAdadarzanAt, karmaNo'pi nimittatayA kAlasyaikatve'pi vicitrajagadutpattisambhavAt / tathA tatra tatrotpattidvAreNa sakalajagadvyApanAdAtmA Izvarastasya sukhaduHkhotpattikartRtvaM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH nirvivAdamevetIzvarasya kartRtve'pi kSatyabhAvaH, tasmAtkevalaniyatyAdivAdA asamyakpravRttatvAnnAtmaduHkhavimocakAH // 10 // 322 te ja bhUtavAdanuM nirAkaraNa karI niyativAdano vinAza karavA mATe kahe che. sUtrArtha :- sukha vagerenA anubhavamAM niyati ja kAraNa che. e vAta barAbara nathI. kAraNa ke kriyA pravRtti vyarthanIya che. mATe. TIkArtha :- je A sukha-du:kha vagere anubhava thAya che. te niyatikRta ja che. nahIM ke purUSakA2kRta eTale purUSArthajanmakRta kAla vagerethI kRta che. purUSArtha to sarva jIvano sAdhAraNa rUpe samAna hovA chatAM phaLanI vilakSaNatA dekhAya che. koIne phaLanI prApti nathI thatI. tathA kALapaNa tenAthI ja sukhAdikartA nathI. kAraNabhedanA abhAvamAM thAya. kAryabhedanI anupapatti prApta thAya che. IzvarapaNa kartA nathI kAraNa ke te IzvaranA mUrttatvapaNAmAM prAkRta purUSanI jema sarvakartRtvapaNAnI prApti thatI nathI. amUrrApaNAmAM niSkriyapaNuM hovAthI AkAza vagerenI jema akartA ja thAya che. tathA teno rAgAdipaNAmAM amArI jema jagatano kartA nathI thato. vItarAgapaNAmAM ja daridra Izvara vagere vicitra jagatakartApaNuM na thAya. kartApaNAno svabhAva nathI kemake teno purUSa bhedamAM purUSAzrita sukha vageremAM kartApaNAno asaMbhava hovAthI kemake te te tenAthI bhinna hoya che. jo abhedapaNuM hoya to purUSanI jema kartApaNAnI prApti thavAthI teno asaMbhava thAya che. karma paNa nahIM kemake jo te acetana hoya to eka zarIramAM be cetanapaNAnI prApti thavAnI Apatti Avaze. jo acetana hoya to asvataMtrane kartApaNAnI prApti na thAya pattharanA TUkaDAnI jema tethI niyatikRta ja che. A pramANe niyativAdio kahe che. tenuM khaMDana kare che. e vAta barAbara nathI. kAraNa ke niyativAdano Azraya karavAthI paralokasAdhikA je kriyAo che. temAM pravRtta thatI nathI. e bhAva che. tethI sukha vagere keTalIka niyatikRta che. keTalIka AtmapurUSakAra Izvara vagere prApta karAvela che. AthI ja purUSakAra kRtapaNe hovAthI tenI vicitratAthI phaLa paNa vicitra thAya che. vicitra kAraNonA nimittathI vicitra kAryo thAya che. jenuM koIpaNa phaLAbhAva hoya te adRSTakRtanA paNa kAraNapaNAthI hoya che. kAlakRtapaNAmAM doSa nathI. kemake viziSTakALe viziSTakAryanI utpatti dekhAya che. karmanA nimittapaNAthI kALa eka ja hovA chatAM paNa vicitra jagatanI utpatti saMbhave che. tathA tyAM tyAM utpatti dvAra vaDe sakala jagata vyApeluM hovAthI AtmA Izvara tenA sukha-duHkhanI utpattinA kartApaNAmAM paNa vivAda vagara ja IzvaranA bhUlano abhAva che. tethI kevala niyati vagere vAdo asabhya pravRttivALA hovAthI AtmaduHkhathI choDAvanArA nathI. // 1 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 323 evambhUtAH sarva eva vAdA ajJAnavAdA nAtmazAntipradA ityAzayenAhasvadarzanAnurAgiNa ete saMsArAnuvartinaH // 11 // sveti, ete niyatyAdivAdinaH kadAcidapi saMsAraM nAtivartante, svotprekSitAsatkalpanApUrNadarzanAnurAgitvAt AtmaparitrANasamarthe'nekAntavAde yuktyupapanne zaGkitatvAcca, te hi bahudoSaM niyatyAdyekAntavAdameva niHzaGkabhAvenAvalambamAnA atrANe trANabuddhiM vidadhAnA ajJAnina: karmabandhasthAneSu saMparivarttante, ata eva te'nAryA mithyAdRzaH kSAntyAdisaddharmaprarUpaNAyAmasaddharmaprarUpaNAmatiM pApopAdAnabhUtaprarUpaNAyAJca saddharmaprarUpaNAmatiM kurvanti, parivrAjakA api santo heyopAdeyArthAnAvirbhAvakaM parasparavirodhaparipUrNaM chinnamUlamacchinnamUlaM vA gurUparamparAyAtaM jJAnaM paramArthAvedino'nusaranti, na tu tadvaktAra sarvajJo'yaM na veti vimarzayanti / vadanti ca 'sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate kathami'ti / ete cAjJAnino nijaM mArga zobhanatvena parakIyaJcAzobhanatvena manyamAnAH svayaM mUDhAH parAnapi mohayanti tIvraJca pApamanubhavanti // 11 // AvA prakAranA badhA ja vAdo ajJAnavAdo che. AtmAne zAMti ApanArA nathI. evA AzayathI kahe che. sUtrArtha:- A badhA potAnA darzananA rAgIo saMsAra tarapha anuvartana eTale janArA che. TIkArtha :- A niyati Adi vAdio kyAre paNa saMsArane pAra utAratA nathI. potAnI vicAraNAnuM sAra asat kalpanAnuM sAra apUrNa darzanAnurAgI hovAthI AtmarakSA karavAmAM samartha ane anekAMtavAdamAM yuktiyukta hovAmAM zaMkAyukta hovAthI te paNa bahudoSavALA niyati vagere ekAMtavAdane ja niHzaMkabhAve avalaMbana karatA atrANaNamAM (arakSaNamAM) trANa (rakSaNa) buddhi dhAraNa karatA ajJAnIo karmabaMdhanA sthAnomAM parivartana kare che. AthI ja te anArya mithyASTio kSamA vagere saddharmanI prarUpaNAmAM asadharma prarUpaNAnI buddhine pAmelA dAnarUpa prarUpaNAmAM sadharma prarUpaNAnI buddhine kare che. parivrAjako paNa vidyamAna rahelA heyopAdeya AvirbhAvaka arthone paraspara virodhathI bharelA chinnamULavALA ke achinnamULavALA ke gurUparaMparAthI AvelA jJAnane paramArtha vedIo anusare che. tenA bolanArA A sarvajJa nathI jANato evuM vicAre nahIM ane bole che ke, "A kALamAM paNa A sarvajJa che. bhogavanArAo vaDe bolAya che. te jJAna, zeya, vijJAna vagaranA vaDe kevI rIte jaNAya che. A ajJAnIo potAno rasto sAro hovAthI ane bIjAno rasto kharAba-azobhanIya hovAnuM mAnatA pote jAte mUrakhA (kUkha) banelA bIjAne paNa mUrakhA banAvatA tIvra pApano anubhava kare che. /11// Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sUtrArthamuktAvaliH atha jJAnAvaraNAdikarmacintanavidhurANAM kriyAvAdinAM mataM nirAkaroticaturvidhaM karma nopacIyata iti kecittanna, tatrApi karmabandhAt // 12 // caturvidhamiti, parijJopacitamavidyopacitamIryApathaM svapnAntikaJceti catuHprakAraM karmabandhaM necchanti kecit, tatra prathamaM yathA yaH kazcit krodhAdinimittAnmanovyApAramAtreNa prANino vyApAdayati na tu kAyena tadvyApAre varttate na tasya karmopacayo bhavatIti / dvitIyaM yathA'jAnAnaH kAyavyApAramAtreNa prANinaM yo hinasti tatrApi manovyApArAbhAvAnna karmopacaya iti / tRtIyaJca gamanaviSayaM yathA vrajato'dhvani yathAkathaJcidanabhisandheryatprANivyApAdanaM bhavati na tatra karmabandha iti / caturthaJca svapna eva lokottayA svapnAntaH tatra bhavaM tadapi na karmabandhAya, yathA svapne bhujikriyAyAM tRptyabhAvaH tathA karmaNo'pIti / karmabandhastu hanyamAno yadi prANI syAt, hantuzca yadyayaM prANItyevaM jJAnamutpadyeta, tathainaM hanmItyevamapi yadi buddhiH syAt, eteSu satsu yadi kAyaceSTA pravarttate, tasyAmapi yadyasau prANI vyApAdyate tato hiMsA tatazca karmopacayo bhavatIti, eSAmanyatamAbhAve'pi na hiMsA na vA karmacayaH / kintUktena catuvidhenApi karmaNA sparzamAtrAnubhavayogyaM karma bhavati na tu tasyAdhiko vipAko'sti, kuDyApatitasikatAmuSTivatsparzAnantarameva parizATanAt, ata evopacayAbhAva ukto na tvatyantAbhAva iti keSAJcinmataM tannirAkaroti tanneti, tatrApIti, kevalamanaHpradveSAdisthale'pItyarthaH, mana eva hi karmopacaye pradhAnaM kAraNam, manorahitakevalakAyavyApArasattve karmopacayAbhAvasya tairapyaGgIkRtatvAt, tathA cAnvayavyatirekAbhyAM manaH pradhAnaM kAraNam, na ca kAyaceSTArahitamakAraNam, bhAvazuddhyA nirvANamadhigacchatIti bhaNatA bhavatA manasa evaikasya prAdhAnyasvIkArAt, tathA kliSTamanovyApAraH karmabandhAyeti ca svIkriyate tathA ca kathaM na tatra karmabandhaH / IryApathe'pyanupayuktagamane kliSTacittatvAtkarmabandho bhavatyeva, upayuktagamane tvapramattatvAdabandhaka eva, svapnAntike'pyazuddhacittasadbhAvAdISadvandho bhavatyeva, tasmAccatuSTaye karmopacayAbhAvavAdino viparItAnuSThAnatayA prAkRtapuruSasadRzA eva na mokSasukhasaGgino'nantamapi kAlaM janmajarAmaraNAdiklezamanubhavanta evAsata iti // 12 // have jJAnAvaraNAdi vagere karmanA ciMtana rahita kriyAvAdIonA matanuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha - cAra prakAranA karmo svIkArato nathI. e pramANe keTalAka kahe che - te vAta barAbara nathI. kemake tyAM paNa karmabaMdha thato hovAthI. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 325 TIkArtha:- (1) parijJopacitam (2) avidyApacitam (3) airyApatham (4) svapnAntikam A pramANe cAra prakAranA karmabaMdhana na IcchatA keTalAka jIva. (1) temAM pahelo prakAra A pramANe che. koIka krodha vagerenA nimittathI manovyApAranA nimitta mAtrathI prANino nAza kare. paNa kAyAthI te kriyAmAM pravartato nathI. to tene karmano baMdha thato nathI. (2) bIjo prakAra jema koIka ajANyo zarIranI kriyA vaDe prANInI hiMsA kare temAM paNa mananA vyApArano abhAva hovAthI karmabaMdha nathI. (3) trIjo prakAra gamanaviSayaka jema rastAmAM jatAM jema tema koIka upayoga vagara je koIka jIvano prANanAza kare temAM tene karmabaMdha nathI. (4) cotho prakAra jema svapnamAM ja lokokti vaDe svapnamAM je kaMI kriyA thAya te paNa karmabaMdha mATe thatI nathI. jema svapnamAM bhojana kriyA karavAthI tRptino abhAva thAya che. tevI rIte svapnamAM je kriyA thAya temA karmabaMdhano abhAva hoya che. karmabaMdha to jyAre prANi haNAto hoya tyAre thAya che. jyAre A prANI haNuM chuM. evuM jJAna utpanna thAya che. tathA A jo huM haNuM chuMAvA prakAranI jo buddhi thAya, athavA AvA prakAranI paristhitimAM jo kAyAnI kriyA pravarte temAM paNa jo e prANI marI jAya to hiMsA lAge, tenAthI karma baMdha thAya. emAM bIjA koI prakAre abhAve hiMsA thatI nathI ke karmabaMdha thato nathI. karmabaMdha to prANI haNAya tyAre A jIvane haNe A pramANenuM jJAna utpanna thAya. tathA Ane huM haNuM AvA prakAranI jo buddhi thAya. A badhA vikalpomAM jo kAyAnI kriyA pravarte che. temAM paNa jo A prANI mare to hiMsA lAge tethI karmabaMdha thAya. emane bIjA vikalponA abhAva hovAthI hiMsA thatI nathI. temaja karmabaMdha thato nathI. kintu kahelA cAre prakAranA karmanA sparza mAtrathI anubhava yogya karma thAya che. paNa teno adhika vipAka thato nathI. divAlanA AMtarAomAM paDela retInI muThThInI jema aDyA pachI tarata ja kharI paDe che. AthI ja (upabaMdhaAyaMbhAva) kahyo. upacaya abhAva kahyo nathI. vaLI atyaMta abhAva che. evo koIno mata che. tenuM nirAkaraNa kare che. tatrApati - te vAta barAbara nathI. temAM paNa doSa che. phakta mana:pradeza vagere sthaLoe paNa, mana ja karma grahaNamAM pradhAna (mukhya) kAraNa che. mana vagara phakta zarIranI kriyA hovA mAtrathI karyagrahaNa abhAvano teo vaDe svIkArela hovAthI, tathA anvayevyatireka vaDe mana ja pradhAna kAraNa che. kAyAnI kriyA vagara ane kAraNa vagara nathI thatuM. bhAva zuddhi vaDe nirvANanI prApti thAya che. ema bolatA tamArA vaDe mananI eka ja pradhAnatA svIkArela che tathA kliSTa manovyApAra karmabaMdha mATe svIkArela che. tathA zA mATe tyAM karmabaMdha thato nathI. IryApathikamAM upayoga vagara javAmAM kliSTa citta hovAthI karmabaMdha thAya che. upayogapUrvaka javAmAM to apramatta hovAthI abaMdhaka ja rahe che. svapnAntikamAM paNa azuddha citta hovAthI kaMIka karmabaMdha thAya ja che. tethI catuSkamAM karmabaMdhanA abhAvavAdio viparIta anuSThAnarUpe prAkRta purUSa jevA ja che. paNa mokSa sukha saMgIo anaMtakALa sudhI janma-maraNa vagere kleza anubhavatA nathI rahetA. 1ro. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sUtrArthamuktAvaliH punaH keSAJcidajJAninAM matamAdarzayatibrahmezvarAdikRto loka iti pramANaviruddhaM kecidAhuH // 13 // bahmeti, kecidevamAhuH, brahmA jagatpitAmahaH, sa caika eva jagadAdAvAsIt, tena ca prajApatyAdikrameNa sakalaM jagatsRSTamiti anye tu tanubhuvanAdikaM buddhimatkAraNapUrvakaM kAryatvAt, saMsthAnavizeSavattvAdvA, ghaTAdivaditi mAnamupanyasanta IzvarakRtaM jagadAhuH / apare ca sattvarajastamasAM sAmyAvasthAlakSaNayA prakRtyA mahadaGkArAdikrameNa jagadutpattimabhidadhati, evaMrUpAH sarve vAdA mRSA vAdA eva, pramANairviruddhatvAt / ayaM hi loko dravyArthatayA na nirmUlataH kadApi vinazyati, ato nAditaH kenacit kriyate, api tu loko'yamabhUdbhavati bhaviSyati ca / na hi sa brahmAdibhiH kRta ityatra kiJcit pramANamasti, kiJcAsau brahmA'nutpanno na taM sRjati, kharaviSANasyevAsattvena kAraNatvAsambhavAt svata utpanno yadi sRjet tadA loko'pi svataH kuto notpadyate, yadi tvanyata utpannaH sRjati tInavasthA, yadi so'nAdistarhi loko'pi tathA bhavatu ko doSaH / kiJcAsAvanAdiH sannityastarhi kramayogapadyAbhyAmarthakriyA'sambhavAnna kartA bhavet, yadi cAnityastadotpattyanantaraM vinAzitvAtsvasyaiva trANAyAsamarthatayA kuto'nyatkaraNaM prati tasya vyApRtirbhavet / api cAsau yadyamUrtastadA''kAzasyevAkartA bhavet / mUrtazcet prAkRtapuruSasyevopakaraNasavyapekSasya sakalajagatkartRtvaM kathaM syAditi na brahmakartRtvavAdaH pramANasiddhaH / IzvarakartRtvAnumAnamapi na pramANam, vyAptyasiddheH, kAryasya kAraNapUrvakatvamAtreNaiva vyApteH, na tu tathAvidhaviziSTakAraNapUrvakatvena, kArya-vizeSopalabdhau kAraNavizeSapratipattistu gRhItapratibandhasyaiva bhavati, na tvatyantAdRSTe tathA pratItiH, na hi saritsamudraparvatAdau buddhimatkAraNapUrvakatvena hetau sambandho gRhItaH / evaM ghaTAdisaMsthAnadarzanavat parvatAdAvapi saMsthAnadarzanAnna buddhimatkAraNapUrvakatvasya siddhiH, saMsthAnamAtrasya buddhimatkAraNapUrvakatvAsiddheH, anyathA mRdvikAratvAddhaTavadvalmIkasyApi kumbhakArakRtiH siddhyet, tasmAdyadeva saMsthAnaM buddhimatkAraNapUrvakatvena gRhItaM tadeva tathAvidhakAraNAnumApakaM na saMsthAnamAtram, kiJca ghaTAdisaMsthAnAni kumbhakArakartRtayA lakSitAni, nezvarakartRtayA, tatrApi tasya nimittatve dRSTahAniradRSTakalpanA ca syAt / api ca ghaTAdeH kartA'nityAvyApitvenopalabdhastadRSTAntena sAdhyamAnastathAvidha eva kartA siddhyet, anyathAbhUtasya ca dRSTAntAbhAvato vyAptisiddhirna bhavet, tasmAnnezvarakartRkatvaM lokasyeti tadvAdo mithyAvAda eva / tathA pradhAnAdikRto loka ityapi pramANaviruddham, tasyAmUrttatve mUrtasya na tata Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 327 utpatti: syAnna hi gaganAdito mUrttasya kasyacidutpattirdRzyate, mUrttatve tu tasya svata utpattau lokasyApi tathotpattiprasaGgaH, na ca tasyAnyata utpattiranavasthAprasakteH, anutpannasya tasya kAraNatve tu lokasyApi kuto nAnutpAdaH, kiJca sattvarajastamasAM sAmyAvasthA pradhAnamityucyate, nApyavikRtAttasmAnmahadAdyutpattiriSyate, vikAre tu na tasya pradhAnateti kathaM pradhAnAnmahadAdyutpAdo bhavet / kiJca prakRteracetanatayA na puruSArthaM prati tasyAH pravRttiriti kathamAtmopabhogAya sRSTiH syAt / na ca tasyAstathAvidhasvabhAvatvamiti vAcyam, tato balIyastvena svabhAvAdeva lokotpattiprasaGgAt / yadi tasyaiva kAraNatA svIkriyate tadA na kAcit kSatiH, svo hi bhAva: svabhAva: svakIyotpattiH, sA ca padArthAnAmiSyata eva, utpAdavyayadhrauvyAtmakatvAdvastUnAmiti na prakRtikarttRtAvAdo yujyata iti, tadevaMvAdino lokasyAnAdyaparyavasitasyordhvAdhazcaturdazarajjupramANasya vaizAkhisthAnasyakaTinyastakarayugmapuruSAkRteradhomukhamallakAkArasaptapRthivyAtmakAdholokasya sthAlAkArAsaMkhyeyadvIpasamudrAdhAramadhyalokasya mallakasamudrakAkArordhvalokasya dharmAdharmAkAzapudgalajIvAtmakasya dravyArthatayA nityasya paryAyApekSayA kSaNakSayiNa utpAdavyayadhrauvyApAditadravyasattvasyAnAdijIvakarmasambandhApAditAnekabhavaprapaJcasyASTavidhakarmavipramuktA''tmalokAntopalakSitasya tattvamajAnAnAH santo mRSA vadantIti // 13 // vaLI keTalAka ajJAnIonA matane batAve che. sUtrArtha :- zrahmA IzvarAhikhe resa che se vAta prabhA vi3ddha che. khema DeTalAI duhe che. TIkArtha :- keTalAka A pramANe kahe che. brahmA jagat pitAmaha che. jagatanA dAdA che. te eka ja jagatnI zarUAtamAM pahelA hoya che tenA vaDe prajApati vagere kramapUrvaka saMpUrNa jagata racyuM che. keTalAko zarIra bhuvana vagerene buddhi mAne e kAraNapUrvaka karyuM hovAthI saMsthAna eTale AkAra vizeSavALA hovAthI ghaTa vagerenI jema mAna jaNAvatA Izvare karela jagata che. ema kahe che. bIjAo satvara jo tamo e traNa guNonI sAmyAvasthArUpa prakRti vaDe mahat ahaMkAra vagere kramapUrvaka jagatanI utpattine kahe che. AvA prakAranA sarve vAdo mRSA eTale khoTA vAdo che. kAraNa ke pramANothI virUddha che mATe. A loka dravyArtharUpe mULathI kyAre paNa nAza pAmaze nahIM. AthI zarUAta koI vaDe karAyuM nathI, paNa Aloka bhUtakALamAM hato, vartamAnamAM che. ane bhaviSyamAM raheze. te loka brahmA vagere koIe paNa karyo hoya emAM koIpaNa pramANa maLatuM nathI. vaLI A anutpanno brahmA tenuM sarjana karI zakato nathI. gadheDAnA ziMgaDAnI jema asattvamAMthI kAraNapaNAno asaMbhava hoya che. potAnI jAte utpanna jema thayelAmAMthI race to pachI loka paNa potAnI jAte kema utpanna thAya. jo bIjAthI utpanna thayelo race to anavasthA thAya che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 sUtrArthamuktAvaliH jo te anAdi hoya to lokapaNa tevA prakArano thAo temAM zuM doSa che. vaLI jo te anAdi hoya nitya hota to pachI kramasara ke yugapatu e baMne rIte arthakriyAno asaMbhava hovA pachI kartA koI banI zake nahIM. jo anitya hoya to utpatti pachI tarata ja vinAza thato hovAthI ene ja rakSavA mATe asamartha hovAthI zI rIte anyakaraNa tarapha teno vyApAra kriyA thAya che. kadAca jo amUrta eTale arUpI hoya to AkAzanI jema akartA thAya che. jo mUrta eTale rUpI hoya prAkRta eTale sAmAnya purUSanI jema upakaraNanI apekSApUrvaka samasta jagatanA kartApaNuM zI rIte thaI zake ? e pramANe brahmakatRtvavAda pramANa siddha nathI, Izvara kartutva anumAna paNa pramANabhUta nathI. kemake vyAptinI siddhi na hovAthI kAryanuM kAraNa pUrvakapaNe ja vyAptinuM vyApaka sAthe vyApyapaNuM hoya che. tevA prakAranA viziSTa kAraNa pUrvakapaNAthI nahIM, kAryavizeSa upalabdhimAM kAraNavizeSano svIkAramAM grahaNa karAyela pratibaMdhano ja thAya che. atyaMta na dekhAvAthI tevA prakAranI pratIti thatI nathI. nadI, samudra, parvata vageremAM buddhimAna kAraNapUrvakapaNAvaDe hetu saMbaMdha grahaNa karyo che. e pramANe ghaTa vagerenA saMsthAna AkAra jovAnI jema parvata vageremAM paNa saMsthAna (AkAra) jovA mAtrathI buddhimAna kAraNapUrvaka paNa siddhi nathI thatI. saMsthAna mAtranI buddhimAna kAraNapaNAnI asiddhi thAya che. nahi to mATInA vikArapaNAthI ghaDAnI jema valmIka (rAphaDo) paNa kuMbhAranI racanA thaze. tethI ja saMsthAna buddhimAM na kAraNapUrvakapaNe grahaNa karela hovAthI tyAre ja tevA prakAranA kAraNonuM mApaka hoya che, paNa saMsthA ja mAtra nahIM. vaLI ghaTa vagere AkAro kuMbhAra vagerethI thayelA jaNAya che. paNa Izvara katRtvapaNe jaNAtuM nathI, temAM paNa tenA nimittapaNAmAM duSTa hAni ane duSTa kalpanA thAya che. ghaTa vagerenA kartA paNa anitya, avyAptipaNA vaDe upalabdha tenA daSTAMta vaDe sAdhya mAna tevA prakAranA ja kartA siddha thAya che. ane anyathA bhUtanA dRSTAMtano abhAva hovAthI vyApti siddhi thatI nathI. mATe Izvara kartRtvavAda lokano nathI, te vAda mithyAvAda che. tathA pradhAna vagere dvArA karAyela loka che. e paNa pramANa virUddha che. te amUrNapaNe hovAthI temAMthI mUrtinI utpatti nathI thatI. AkAza vageremAMthI koIpaNa mUrtinI utpatti dekhAtI nathI. mUrtipaNAmAM tenI utpatti thatI hovAthI lokanI paNa te prakAranI utpattino prasaMga Avaze. tenI bIjAthI utpatti nathI kAraNa, kAraNa ke anavasthAno prasaMga Avaze. anutpanna teno kAraNapaNuM hovAthI loko paNa kevI rIte anutpatti hoya. vaLI sattvarajatamasa bhAvanI sAmyavasthA pradhAna kahevAya che. avikRtapaNAthI nahIM, tethI mahatu vagerethI utpatti IcchIe chIe. vikAramAM tenI pradhAnatA nathI to pachI zI rIte pradhAnathI mahadAdinI utpatti thAya. vaLI prakRti acetanarUpe hovAthI teno purUSArtha taraphanI pravRtti nathI to pachI AtmopabhogAya sRSTi thAya. teno tevA prakArano svabhAvapaNuM che. ema paNa na kahevuM. tethI baLavAnapaNAthI svabhAvathI ja lokotpattino prasaMga Avato hovAthI jo tene ja kAraNatA svIkArazo tyAre koIpaNa bhUla rahetI nathI. te ja Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 329 bhAva, svabhAva, potAnI utpatti che. te padArthone Icche ja, utpAda, vyaya, dhrauvyatArUpa hovAthI padArthonI kartRtA che. paNa prakRtino kartRtAvAda (kartRtvavAda) joDAto nathI. A pramANe bolanArA anAdi anaMta lokamAM urdhva, adho, tinloka caudarAjaloka pramANanA vaizAkhI saMsthAna AkAranA, kammara para be hAtha rAkhela purUSa AkAranA, nIcA mukhavALA (uMdhA moDhAvALA) mallakAkAranA sAta pRthvIrUpa adholoka thALI AkAra asaMkhyAta dvIpa samudranA AdhArarUpa madhyalokanA mallaka samudgAkArarUpa urdhvalokanA dharmAdharmaAkAzapudgalajIvAtmakarUpa dravyArtha rUpapaNe, nityapaNe, paryAya apekSAe kSaNakSayana eTale anitya, utpAda-vyaya-dhrauvyapaNAne pAmelA anAdi jIva karmasaMbaMdhane pAmelA aneka bhavanA prapaMcarUpa ATha prakAranA karmathI mukta thayela AtmalokAnta upalakSita tattvane nahIM jANanArA evA te mRSA (jUTha) bolanArA che. / / 13 / ete na duHkhapAragAmina ityAha naite yu:viccheopAyajJA:, anyatavuM:vAmimAnitvAt // 4 // naita iti, pUrvoditA ajJAnino na duHkhocchedAya samarthAH, duHkhaM hi nijAzobhanAnuSThAnaprabhavaM nAnyasmAdbhavati, ete ca tadajAnAnA IzvarAdikRtaM duHkhamiti vidanti, evaMvidhavedinAM kathaM duHkhavighAtopAyaparijJAnaM bhavet, kAraNavicchede hi kAryasya vicchedo bhaven, te ca kAraNamanyathA jAnanti tasmAttadupAyAparijJAnAttaistaduddezena vidhIyamAnasya ca yatnasyAnupAyatvAnna duHkhavicchedamApnuvanti, kintu janmajarAmaraNAdimahAduHkhamaye saMsAra evAnantaM kAlaM parivartana rUti // 4 // eo duHkhano pAra pAmanArA thatA nathI. ema kahe che. sUtrArtha :- A kahelA badhA duHkhanA nAzano upAyane jANanArA nathI. bIjAe karelA duHkhanA abhimAnapaNAthI. TIkArtha :- AgaLa kahelA ajJAnIo duHkha vicchedanA upAya mATe samartha nathI. duHkha potAnA azubha anuSThAnothI utpanna thayela che, paNa bIjA vaDe thatuM nathI. A badhA ajJAnIo Izvara vageree karyuM che. e pramANe bole che. AvA prakAranA jANakAro zI rIte duHkha nAzanA upAyane jANakAra hoI zake ? kAraNano nAza thAya tyAre kAryano nAza thAya che. teo kAraNane anyathA (nakAmA) jANe che. tethI tenA upAyane nahIM jANavAthI teo tenA nAzanA uddezathI karAtA prayatnano upAya nahIM hovAthI duHkha viccheda prApta thato nathI. kintu janma ghaDapaNa, maraNa vagere mahAdu:khamaya saMsAramAM ja anaMtakALa bhame che. / / 14 / gozAlakamatAnusAriNaM dUSayitumAha punaH punarmucyate rajyate ceti kecittanna, punaH karmabandhAsambhavAt // 15 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sUtrArthamuktAvaliH punaH punariti, yo hyAtmA manujabhave zuddhAcAro bhUtvA vyapagatanizzeSakalaGko 'pApatvAnmokSamavApya mokSastha eva svazAsanapUjAmupalabhya punA rAgaM svazAsanatiraskAradarzanAt krodhaJca prApnoti, tatazca krameNa malImasaH karmagurutvAtpunaH saMsAre'vatarati tatra punaH pravrajyayA saMvRto nirgatakalmaSo mucyate punarapi tathaiva zAsananimittarAgadveSAbhyAM saMsAra: punazca zuddhAcArAdakarmA bhavatIti keSAJcinmatam, tannirasyati neti, hetumAha punariti, muktA hyapagatAzeSakarmakalaGkAH kRtakRtyA avagatAzeSayathAvasthitavastutattvAH stutinindAsu ca samAH apagatAtmAtmIyaparigrahAH, teSAM kathaM rAgadveSAnuSaGgaH, tadabhAvAcca kathaM karmabandhaH syAt / ata ete samyagjJAnavidhurAH kathaJcidravyabrahmacaryAdau vyavasthitA api na samIcInAnuSThAnabhAja iti na saMsArapAzavipramuktA iti // 15 // gozALAnA matane anusaranArA dUSita karatA kahe che. sUtrArtha:- vAraMvAra chUTavuM ane baMdhAvuM e pramANe keTalAka kahe che, te vAta barAbara nathI, kAraNa ke pharIvAra karmabaMdha thavo asaMbhava hovAthI. TIkArya :- je AtmA manuSyabhavamAM zuddha AcAravALo thaIne dUra karyA che. samasta karmakataMkavALo thaI pAparahita thayela mokSa pAmIne mokSamAM rahelo ja potAnA zAsananI pUjAne prApta karI rAgathI potAnA zAsanano tiraskAra joIne krodhane pAme che. tethI anukrame malIna thaI karmanA bhArepaNAthI pharIvAra saMsAramAM avatAra le che. tyAM pharI dIkSA vaDe saMvara bhAvane pAmI pApa rahita thaI mukta thAya che. pharI paNa tevI rIte ja zAsana nimitte rAga-dveSa karI saMsArane pAme che. pharIvAra zuddha AcAra pALavAthI akarma thAya che. ema koIkano mata che. tenuM nirasana eTale khaMDana kare che. A vAta barAbara nathI kAraNa ke mukta thayelA, dUra thayA che samasta karmakalaMko jemanA kRtakRtya jANyA che. samasta yathAvasthita vastutattvo, stuti niMdAmAM samabhAvavALA dUra karyA che AtmA ane potAnA parigrahavALA teone zI rIte rAga-dveSano saMbaMdha hoI zake ? te rAgadveSano abhAva hovAthI zI rIte karmabaMdha thAya? AthI e loko samyajJAna vagaranA kaMIka dravya brahmacarya vageremAM rahelA chatAM paNa samyagu sArI rIte anuSThAna karanArA thatA nathI eTale saMsAranA pAza eTale baMdhanathI mukta thatAM nathI. II15. eteSAM saGgaparityAgo vivekinA kArya ityAhabAlAnetAn parijJAya madhyasthaH saMyama caret // 16 // bAlAniti, ete pUrvavyAvarNitAstIthikA bAlAH, sadasadvivekavaikalyAdyatkiJcana kAriNo bhASiNazca, tathA parISahopasagaiH kAmakodhAdibhizca jitA ata eva ca na kAJcittrAtuM samarthAH, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRta bAlatvAdeva ca dhanadhAnyAdibhiH saMyogaM vihAya vayaM pravrajitAH niHsaGgA ityutthAyApi parigrahArambheSvAsaktA gRhasthayogyavyApAropadezAdiSu pravarttante tAnetAn pAkhaNDilokanete mithyAtvopahatAntarAtmAnaH sadasadvivekazUnyA nAtmane'nyasmai vA hitAyeti samyagavagamya viditavedyo bhikSurna taiH samparkaM vidadhyAt, tIrthikeSu gRhastheSu pArzvastheSu vA parihRtasambandho madhyasthA rAgadveSayorantarAlena saJcaran kathaJcit tIrthikAdibhiH saha satyapi sambandhe tyaktAhaGkAro bhAvatasteSvapralIyamAnasteSAM nindAmAtmanazca prazaMsAM pariharan dharmopakaraNavyatirekeNa zarIropabhogArthamISadapi parigrahaM pariharan tapojJAnamadamapyakurvan saMyamaM caret // 16 // 331 vivekIoe A badhAno saMga choDI devo joIe e pramANe kahe che. sUtrArtha :- A bAlone eTale ajJAnIone jANI madhyastha thaI saMyamamAM vicare. TIkArtha :- pUrvamAM varNavelA A bALatIrthiko eTale satasat vivekathI rahita evA je kaMI kare athavA bole, tathA pariSaha upasargo vaDe, kAmakrodha vagere vaDe jItAyA hovAthI eo koIne paNa rakSaNa samartha thatA nathI. bALa hovAthI ja dhanadhAnya vagereno saMyoga choDI ame pravrujita niHsaMga chIe e pramANe uThIne ? paNa parigraha AraMbhomAM Asakta thayelA gRhastha yogya vyApAra upadeza vageremAM pravarte che. A badhA pAkhaMDI loko mithyAtvathI haNAyela aMtarAtmAvALA sadasadvivekazUnya buddhivALA potAnA ane bIjAnA hita mATe sArI rIte jANI bhogavavA yogyane sArI rIte jANI bhikSu teonI sAthe saMparka karatA nathI. (anya) tIrthiko, gRhastho, pAsasthA vagere sAthe saMbaMdha choDI madhyastha bhAva dhAraNa karI rAga-dveSanI madadamAM vicarato kaMIka tIrthIkAdi sAthe saMbaMdha hovA chatAM ahaMkArane choDI bhAvathI temAM ekIbhAvane nahIM pAmelA teo niMdA potAnI prazaMsAno tyAga karatA, dharmopakaraNa sivAya zarIranA upabhoga mATe thoDo paNa parigrahano tyAga karatA, tapajJAnamadane nahIM karatA saMyamamAM vicare. // 16 // matAntarANyapi saGgRhya nirAcaSTe atrevAnyatra loko nityo'nityo vA bahujJa izvaro nAputrasya gatirityAdayo vAdA niSpramANAH kriyAvaiphalyAt // 17 // atreveti, tattvaviparyastamatInAM keSAJcidabhyupagama itthaM-asmin janmani jIvA yadi puruSAstarhi parabhave'pi te puruSA eva na striyo na vA trasAH sthAvarA vA, iha bhave striyazcet paratrApi striya eveti, tathA loko'pi saptadvIpAtmako'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaH, niranvayaM vinAzI, yadvA dvyaNukAdirUpeNa bhavannapi paramANurna paramANutvaM jahAtIti nitya:, digAtmAkAzAdyapekSayA vA na vinAzI, evaM Izvaro'pi bahujJa eva na tu sarvajJaH kITasaMkhyAdi athavA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH parijJAnavaiyarthyAt / tathA nAputrasya santi lokAH, brAhmaNA devAH zvAno yakSAH, gobhirhatasya goghnasya vA na santi lokA ityevaM nairyuktikA vAdAH kecijjaguH, tadete vAdAH pramANarahitA ityAha niSpramANA iti, atreva paratrApi jIvo yadi bhavettadA dAnAdhyayanajapaniyamatapo'nuSThAnAdikAH sarvAH kriyA anarthikA bhaveyurityAha kriyAvaiphalyAditi, tasmAtsthAvarajaGgamA jIvAH nijanijakarmAnuguNyena parasparaM saGkramantIti bhAvaH, loko'pi nApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaH, pratyakSabAdhitatvAt, kSaNabhAviparyAyAnAskanditasya kasyApi vastunaH pratyakSato'nizcayAt, niSparyAyaJca vastu khapuSpasadRzameva / yadi tu svajAtyanucchedAnnityatetyucyate tarhi sA pariNAmAnityataivetyasmanmatapravezaH / AkAzAderapyavinAzitvaM na yuktamutpAdavyayadhrauvyAtmakatvavyApyatvAdvastutvasya, anyathA vastutvameva tasya na bhavet / Izvarau bahujJa eva na tu sarvajJa ityapyayuktam, bahujJatve'pi tasya sarvajJatvAbhAve na prekSApUrvakAri - bhirgrAhyatA bhavet, heyopAdeyopadazapradAnavaikalyAt, tathA tasya kITasaMkhyAparijJAnamapyupayogyeva, etadviSayaparijJAnAbhAve'paratrApi heyopAdeyeSvaparijJAnatvazaGkayA tatra prekSApUrvakAriNA pravRttirna syAt, tatparipAlanamapi samyaGna bhavet tasmAttasya sarvajJatvameSTavyameva / aputrasya na santi lokA ityAdyabhidhAnamapi yuktirahitameva putrasattAmAtreNa yadi viziSTalokAvAptistarhIndramahakAmukagarttAvarAhAdibhirlokA vyAptA bhaveyuH, teSAM bahuputratvasambhavAt yadi putrakRtAnuSThAnavizeSAttarhi putreNaikena zubhe'nuSThite'pareNa cAzubhe tatra kA vArttA, nijakRtAnuSThAnavaiyarthyamapi bhavet, tasmAnnaite vAdAH pramANopannA iti // 17 // 332 matAMtarono paNa saMgraha karI tenuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- ahIM ke bIjA sthaLe lokanitya hoya ke anitya hoya, athavA ghaNuM jANanAra Izvara hoya, aputrIyAnI gati hoya nahIM vagere vAdo niSpramANa che. kAraNa ke kriyA niSphaLa jatI hovAthI. TIkArtha :- tattvavirodhI buddhivALA keTalAko je svIkAra kare che te A pramANe che. jemake A janmamAM jIvo jo purUSo hoya to parabhavamAM paNa te purUSo ja thAya che. paNa srI thatA nathI, traso athavA sthAvaro thatA nathI. A bhavamAM strIo hoya che te bIjA bhavamAM paNa strIo ja thAya che. tathA loka paNa sAtadvIpa rUpa, apracyuta, anutpanna, sthira, eka svabhAvarUpa mAne che. athavA niranvaya vinAzI athavA dvayaNukAdirUpa vaDe thavA chatAM paNa paramANu paramANupaNuM choDatuM nathI. e pramANe nitya che. dizA AtmA AkAza vagere vinAzI nathI e pramANe Izvaro paNa ghaNA ja che. paNa sarvajJa nathI. kAraNa ke kIDInI saMkhyA vagerenuM jJAna vyartha hovAthI tathA putra vagarano paraloka nathI, brAhmaNo devo che. kUtarAo yakSo che. gAyo vaDe haNAyelo gobninI paralokamAM Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 333 gati nathI. AvA prakAranI yukti vagaranA vAdo keTalAko kahe che. te A vAdo pramANa vagaranA che mATe kahyuM ke niSapramANa jevI rIte A lokamAM, tevI rIte paralokamAM paNa jIva hoya to dAna, adhyayana, japa, tapa, niyama, anuSThAna vagere sarva kriyAo anartha karanArI thAya che. mATe kahyuM... ziyAvaijyatiti | tethI sthAvara jaMgama eTale trasa jIvo potapotAnA karmAnusAre paraspara ekabIjAmAM saMkrame che evuM nathI. pratyakSa bAdhita hovAthI kSaNamAM thavAvALA paryAyone... zAnti tI koIpaNa vastuono pratyakSapaNe nizcaya thato nathI. niSparyAya eTale paryAya vagaranI vastu AkAzanA phUlanI jema hoya che. jo tame potAnI jAtino anucchedapaNa nityatA kahetA ho to pachI te pariNAma anityatA ja che. eTale amArA matamAM praveza thayo. AkAza vagerenuM paNa avinAzIpaNuM yogya nathI. kAraNa ke vastupaNAnuM utpAda, vyaya, ghavyAtmakapaNAnAvyApyapaNAthI. (anyathA) vastutva ja tenuM na thAya. Izvara bahujJa eTale ghaNuM jANanAra che. paNa sarvajJa nathI. e paNa yogya nathI. bahujJapaNuM hovA chatAM tenAmAM sarvajJapaNAno abhAva hovAthI tenI vAta vicArako vaDe grahaNa karavA yogya rahetI nathI. kemake grAhya, tyAjaya yogya upadeza pradAna yogya viphaLatAvALI hovAthI tathA temanuM kIDInI saMkhyAnuM jJAnapaNa yogya upayogI ja che. A viSayanA jJAnanA abhAvamAM bIjA sthAne paNa heyopAdeya viSayamAM ajJAna hovAnI zaMkAthI temAM vicArakonI pravRtti thaze nahIM. tenuM pAlana paNa samyapha thaze nahIM, tethI tenuM sarvajJapaNuM IcchanIya ja che. putra vagaranAnI (sa) gati nathI." vagere kahevuM paNa yukti vagaranuM ja che. putra hovA mAtrathI jo viziSTaloka (davaloka)nI prApti thatI hoya to IndramahanI IcchAvALo, akhADAnA bhaMDo vagerethI loka phelAI jaze. kAraNa ke te suvvarone (bhaMDone) bahu putro janme che. jo putra viSayaka anuSThAna karavA vizeSathI to eka zubha putra vaDe zubha anuSThAna thAya che. bIjA vaDe azubha thAya temAM zI vAta karavI ? potAnuM kareluM anuSThAna vyartha jAya che. tethI A badhA vAdo pramANayukta nathI. /17 itthaM samayanirUpaNamabhidhAya karmavidAraNopAyaM hitAhitaprAptiparihAralakSaNaM bodha vaktumupakramate yogyassaddharmamavetyotthAya ca saphalaH syAt // 18 // yogya iti, bodhayogyatAmavApta ityarthaH, sA ca manuSyajanma tatrApi karmabhUmiH punarAryadezaH tatrApi sukulotpattistathendriyapATava zravaNazraddhAdiprAptizca, evaMvidhasAmagrIprAptau satyAM tucchAn bhogAn parihatyAvazyaM saddharme bodho vidheyaH, akRtadharmAcaraNAnAM hi prANinAM samyagjJAnadarzanacAritraprAptirdurlabhaiva, pramAdAddharmabhraSTAnAmanantamapi kAlaM saMsAraparibhramaNasya durvAratvAt, AyurapyanekApAyapUrNam, tripalyopamAyuSkasyApi paryAptyanantaramantarmuhUrtenaiva Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sUtrArthamuktAvaliH kasyacit mRtyUpasthitisambhavAt, AyuSaH sopakramatvAt / tathA svajanAdisnehAkulitamAnasasya sadasadvivekavidhurasya svajanAdiparipAlanAya yatkiJcitkAriNo nijakRtakarmabalAdeva narakAdiyAtanAsthAneSu paribhramaNasya dunivAratayA na janmAntare'pi tasya sugatiH sulabhA, karmaNAmudayamananubhUya tapovizeSamantareNa tadapagamAsambhavAt / bhogecchurviSayAsevanena tadupazamamapekSate, tasya ceha paratra kevalaM kleza eva bhavati na tUpazamAvAptiH prAptamapi saudharmAdisthAnamAyuSaH kSaye na trANAya samarthamatastasmAdapi prANyavazyaM cyavata eva / ye'pi tIrthAntarIyA zAstrArthapAragA dharmAcaraNazIlA brAhmaNA bhikSavo vA mAyAkRtAssadanuSThAnamUcchitAH santaste'pyatyarthamasadvedyAdibhiH pIDyanta eva / tIrthAntarIyopadiSTaistapaAdibhirapi na durgatimArganirodhaH, AntarakaSAyAparityAgAt, tasmAnna munihitAhitaprAptiparihAre bhogAsakto muhyet, kintu manuSyANAM stokaM jIvitamavagamya yAvanna paryeti tAvajjJAnadarzanacAritralakSaNadharmAnuSThAnena jIvitaM saphalaM karttavyam, klezabahulAn viSayAnavagamya gRhapAzabandhanaM chindyAt, yatamAnaH prANinAmanuparodhenodyuktavihArI bhavet, tadevaM hiMsAnRtAdipApebhyo yassarvathA virato bhavati sa eva samyagutthitaH krodhAdyapanetA manovAkkAyakarmabhiH sarvataH sAvadyAnuSThAnena virataH, sa cAnukUlaiH pratikUlairvA parISahaiH spRSTo'pi manaHpIDAM na vidadhyAt, anigUhitabalavIryo'dhisaheta na vA mAtrAdibhiH kRtairvividhaiH saMsAragamanaikahetubhUtairArtAlApaiH kAtaro bhavet, evaM karmaNAM vidAraNamArgamAgato manovAkkAyasaMvRtaH sAvadyArambhaM parityajyendriyaiH susaMvRtaH saMyamAnuSThAnaM vidadhyAditi / / 18 / / A pramANe siddhAMta nirUpaNa karI karmanAzanA upAyarUpa hitAhitano svIkAra tathA tyAgarUpa bodhane kahevA mATe upakrama kare che. sUtrArtha :- yogya sadharmane jANI ane emAM prayatnazIla saphaLa thAya. TIkArtha :- bodhanI yogyatA prApta karI AtmA prayatnazIla bane e bhAvArtha che. yogya AtmA, manuSya janma, temAM paNa karmabhUmi, vaLI Aryadeza, temAM paNa saMkulamAM janma tathA IndriyonI paTutA, jInavANI-zravaNa-zraddhA vagerenI prApti, AvA prakAranI dharmasAmagrI prApta thavA chatAM paNa jIve tuccha bhogone choDI avazya saddharmano bodha karavo joIe. dharmAcaraNa nahIM karela, prANione samyapha jJAna, darzana, cAritranI prApti durlabha ja che. dharmabhraSTa jIvone pramAda anaMtakALa sudhI saMsAra paribhramaNa durnivAraNIya che. AyuSya eTale jiMdagI aneka kaSTothI bharela hoya che. traNa palyopamanA AyuSyavALAne paNa paryApti pachI aMtarmuhUrtamAM to mRtyu AvavAno saMbhava che. kemake AyuSya sopakramI hovAthI tathA svajana vagerenA para snehAkula manavAlA, Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 335 sadviveka vagaranA svajana vagerenA pAlana mATe thoDuM ghaNuM karanArAo potAnA karelA karmanA baLathI naraka vagere je kaMI pIDA sthAnomAM paribhramaNa karatA durnivAraNIya hovAthI janmAMtaromAM paNa temanI sugati sulabha nathI. karmanA udayane anubhavI tapovizeSa karyA vagara sadA teno nAza asaMbhava hoya che. bhoganI IcchAvALAo viSaya sevana karavA vaDe te duHkhanI zAMtinI apekSA rAkhe che. tenAthI Ihaloka tathA paralokamAM phakta du:kha ja thAya che. paNa upazamanI prApti thatI nathI. prApta thayela saudharma vagerenA sthAno AyuSya kSaya thaI jAya tyAre rakSaNa mATe samartha thatA nathI. AthI te sthAnomAMthI jIvone avazya AvavuM paDe che. je paNa anya matAvalaMbIo, zAstrArtha pAraMgato, dharmAcaraNazIlo, brAhmaNo, bhikSuko, mAyA karanArAo, asat anuSThAnomAM mUcchita thayelA athavA teo paNa atyaMta azAtA vedanIya vaDe pIDAya ja che. tIrthAMtarIo vaDe upadezAelA tapa vagere vaDe paNa durgatinA mArgano nirodha thato nathI kemake jyAM sudhI AMtarakaSAyano tyAga nahIM hovAthI te kAraNathI munio hitAhitanI prApti ane tyAgamAM bhogAsakta thaI mohamAM mUMjhAtA nathI. paraMtu manuSyonI thoDI jiMdagI jANI jyAM sudhI pUrI na thAya tyAM sudhI jJAna-darzana-cAritrarUpa dharmAnuSThAna vaDe AyuSya saphaLa karavuM joIe. kleza bahula viSayone jANI gRhapAza baMdhanone chedI nAkhe, saMyamamAM prayatnazIla thaI jIvonI apekSA vagara ughata vihArI thAya. te A pramANe hiMsA, jUTha vagere pApothI sarvathA virata thayelo teja samyag uThelo prayatnavAna thayela krodha vagere kaSAyone dUra karanAro, mana, vacana, kAyAnI kriyA vaDe sarvathA sAvagha pApakriyAothI virame che. te anukUla pratikUla pariSaho vaDe sparzAyelo-gherAyelo hovA chatAM paNa manamAM pIDA pAmato nathI. chupAvyA vagara baLa vIryavALAne sArI rIte sahana kare, tathA mAtA vagere svajano vaDe karela vividha saMsA2mAM laI javAmAM kAraNarUpa AlApo-vANI vaDe kAtara (Darapoka) na thAya. A pramANe karmanAzanA mArgamAM Avelo mana, vacana, kAyA vaDe saMvRta thayelo, pApakArI AraMbha samAraMbha choDI pAMca Indriyo vaDe sArI rIte saMvRta thaI saMyamanA anuSThAnone kriyAone na kare, Adare. 119211 bAhyadravyasvajanArambhaparityAgamuktvA'thAntaramAnaparityAgamAha parihRtamado viditasvabhAvassamaH saMyamaM caret // 19 // parihRteti, karmAbhAvasya kaSAyAbhAvaH kAraNamiti viditvA munirgotrAdimadaM na yAyAt, tathAnyeSAM nindAmapi na kuryAt, tapaH saMyamajJAneSvapi yairmAno munibhistyaktaH te kathaM paranindAM kuryuH tathApi yaH kazcidavivekI paraM nindati sa tatkRtena karmaNA saMsAre'raghaTTaghaTInyAyena parivarttata eva, tasmAt paranindAM doSavatIM vijJAya viziSTakulodbhavo'haM zrutavAn tapasvI bhavA~stu matto hIna iti na pramAdaM kuryAt, kintu cakravarttinA'pi saMyamapadamupasthitena Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH pUrvamAtmapreSyapreSyamapi vandamAnena lajjA na vidheyA, itareNa cotkarSa ityalajjamAna utkarSamakurvan parasparato vandanaprativandanAdikAH kriyAH kuryAt, kimAlambya tatkAryamityatrAha viditasvabhAva iti, jIvAnAmuccAvacasthAnagatilakSaNamatItamanAgataM ca svabhAvaM suSThu viditvA parihRtalajjAmado bahuprajJo'pi sadA kaSAyajayakRtaprayatnaH kIdRzaH kva vyavasthito lajjAmadau na kuryAdityatrAha sama iti, sAmAyikAdau saMyame saMyamasthAne vA SaTsthAnapatitatvAt saMyamasthAnAnAmanyatarasmin saMyamasthAne chedopasthApanIyAdau varttamAnaH samabhAvena yAvanmRtyukAlaM tAvallajAmadaparityAgopetaH saMyamaM caret, saMyamAnuSThAne pravartteta, hanyamAno vA pUjyamAno vA kodhaM mAnaJca pariharan saMyamasyAvirAdhako bhavediti bhAvaH ||19|| bAhya dravya svajana AraMbhano parityAga kahIne have AMtaramAnanA tyAgane kahe che. sUtrArtha :- abhimAna vagereno tyAga karI, svabhAvane jANI samatAvALo saMyamamAM vihare. TIkArtha :- karmAbhAvanuM kAraNa kaSAya abhAva che. e pramANe jANIne munigotra vagerenA madane kare nahi. tathA bIjAnI niMdAne paNa kare nahi. tathA tapa, saMyama, jJAna vageremAM paNa jemaNe abhimAnane choDI dIdhuM che. teo zI rIte pArakI niMdAne kare. chatAM paNa je koI avivekI bIjA niMdAne kare che te niMdAnA pApa (karma)thI saMsAramAM reMTanI (raheTa)nI ghaDIonA nyAye bhame che. tethI niMdAne doSavatI jANI viziSTa kulamAM utpanna thayelo huM zrutavaMta, tapasvI chuM jyAre tame mArAthI hIna cho. evo pramAda (abhimAna) na karavo. paraMtu cakravartI vaDe paNa saMyamapadamAM rahelA, pahelA AtmanirIkSaka karavA chatAM paNa vaMdana karavA vaDe lajjA na karavIpAmavI ane bIjA vaDe utkarSapaNuM karatA zarama pAmatA paraspara vaMdana-prativaMdana vagere kriyAo karavI joIe. 336 zenuM AlaMbana laIne te kArya karavuM joIe te kahe che. vivitasvabhAva :- svabhAva jANI te A pramANe... jIvonA uMca-nIca sthAno gatilakSaNa, bhUtakALa, bhaviSyakALano svabhAva sArI rIte jANI, lajjA ane madane choDI dIdhA che jeNe evo bahujJAnI hovA chatAM paNa haMmezAM kaSAyo jaya karavAno prayatna karanAro, kevA prakArano kyAM rahelo lajjAmada kare nahIM. sama ti sAmAyika vageremAM saMyamamAM saMyamasthAnamAM athavA SaD sthAna patita hovAthI saMyama sthAnonA ane bIjA chedopasthApanIya vagere koIpaNa saMyama sthAnamAM rahelo samabhAvapUrvaka mRtyukALa sudhI lajjAmadanA tyAgapUrvaka saMyamabhAvamAM vicare, saMyama anuSThAnomAM pravarte. koI haNe ke koI pUjA kare to paNa krodha ane mAnane choDato saMyamano avirAdhaka thAya, e bhAva che. 19lA parISahopasargAdInAM samyagadhisahanaM kAryamityAha sahano'smRtazabdAdirnirmamo viharet // 20 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga sahana iti, samIcInabhAvayutazzItoSNAdirupAnanukUlapratikUlopasargAn manovAkkAyena samyagadhisahamAno loke sarvajJoktaH kSAntyAdirUpaH zrutacAritrarUpo vA dharma ekAntahitatvAdanuttara iti dRDhaM bhAvyamAno gRhasthakuprAvacanikapArzvasthAdibhAvamapahAya pUrvamanubhUtAnanAgatAn vA zabdAdiviSayAn smaraNamAtreNApi mahadanarthakarAnanabhilaSannaSTavidhakarmApanayanAbhilASuka idaM mama, asya svAmyahamityevaM kvApi parigrahAgraharahita indriyanoindriyairvisrotasikArahitastapovIryaH kadAcidapyanavAptapUrvamAtmahitaM duHkhenAvApyata iti manyamAno ne pi saMyamAnuSThAnAt pramAdyeta // 20 // pariSaha upasarga vagerene sArI rIte sahana karavA joIe. sUtrArtha :- zabdo vagere viSayone yAda karyA vagara-mamatva karyA vagara vicare. TIkArtha :- suMdara bhAvayukta zItoSNa vagere rUpa anukULa-pratikULa upasargo mana-vacana-kAyA vaDe samyag prakAre sahana karato lokamAM sarvajJe kahela kSAnti vagere rUpa zruta cAritrarUpa dharma ekAMta hitakara hovAthI anuttara che ema dRDha bhAvanAne bhAvato, gRhastha, kuprAvacanika, pArzvastha vagerenA bhAvane choDI, pUrvamAM anubhavelA athavA bhaviSyanA zabdAdi viSayone smaraNa mAtra karavAthI paNa moTo anartha karanArA anicchanIya ATha prakAranA karmone dUra karavAnI IcchAvALo, A mArUM, Ano svAmI huM. A pramANe koIpaNa parigrahanA Agraha vagarano Indriya, noIndriya vaDe visrotasikA rahita (viparItapravAha rahita) tapavIryavALo pUrvamAM kyAreya na meLavela Atmahitane du:khapUrvaka prApta kare che. ema mAnato jarApaNa saMyamanI kriyAomAM pramAda na kare. // 2 // parISahasahanAdevAjJAnopacitasya karmaNo vinAza ityAha 337 saMvRtAzravadvAro'kAmI sarvasaMvaramAzrayet // 21 // saMvRteti, ajJAnenopacitaM hi karma baddhaspRSTanidhattanikAcitaM saptadazavidhasaMyamAnuSThAnAt pratikSaNaM kSayamupayAti, yathA hi taTAkodarasaMsthitamudakaM niruddhAparapravezadvAraM sadA ravikarasamparkAdanukSaNamapacIyate tathA saMvRtAzravadvArasya sAdhorindriyayogakaSAyaM prati saMlInatA saMvRtAtmanaH saMyamAnuSThAnena cAnekabhavAjJAnopacitaM karma kSIyate mokSaJca sa vrajati, yazca kAmAn stryAdIn kathamapi na kAmayati tAn vyAdhirUpatayA draSTRtvAt so'pi santIrNasamaH, niSkiMcanatayA zabdAdiviSayeSvapratibaddhatvena saMsArodanvatastaTopAntavarttitvAt / yastu laghuprakRti: samRddhirasasAtagauraveSu gRddhaH kAmAsevane dhRSTatAM gataH karttavyeSvavasIdan samastamapi saMyamaM malinIkaroti, dharmadhyAnAdikaM kathyamAnamapi nAvabudhyate, atibhArAdibhiratyantazramitabalIvardasya viSamapathAdau pracoditasyApi gamanasAmarthyAnudayAdiva kAmAdiviSayairjitasya Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 sUtrArthamuktAvaliH tatpaGkanimagnasya tatsambandhaparityAgenAnyatra saMyamAdau gamane sAmarthyAnudayAt / tadanuSaGgAcca bhavAntare kugatiprAptiravinAbhAvinIti viSayAsaGgAdAtmAnaM sarvathA pRthak karttavyam, tathaivamAtmAnamanuzAsitavyaM ayi jIvo'zubhakarmakArI hiMsAnRtasteyAdau pravRtto durgatau patati paramAdhArmikaizca sa kadarthyamAnaH kSudhAdivedanAgrasto'tyarthaM raTati hA mAtarmiyata ityevamAkrandati, na hi tatrAsti kazcita trAtA, tadevaM duHsahAni duHkhAni sambhavanti tasmAnna tvayA viSayAnuSaGgAH karttavya iti, tathA kazcidajJaloko'sadanuSThAne pravRttaH pApakarmakArI pareNa dharmAyAdharmanivRttaye vA codito dhRSTatayA paNDitamAnyatItAnAgatau vinaSTAnutpannatvenAvidyamAnau na tAbhyAM kiJcitprayojanamasti prekSApUrvakAribhizca tadeva paramArthasAdhakatvenAdriyate yadvartamAnakAlabhAvitvAt paramArthatayA sadbhUtaM, tathA ceha loka eva vidyate paramArthato na paralokaH na hi ko'pi paralokaM dRSTvehAyAta iti paralokaM nidbhute, sa ca kAryAkAryavivecanAvidhuraH pratyakSasyaivAbhyupagamAt, mithyAdarzanajJAnAvaraNAdikarmaNA'tIva niruddhadarzanatvAdyathAvasthitavastuvedisarvajJoditamArge na tasya zraddhA samudeti, ata eva sa sadasadvivekavikalaH pauna:punyena mohamupagacchannanantasaMsArasAgaramabhyeti, tasmAnnipuNo'nipuNo vA mohamutsRjya samyagutthAnenotthAya sarvAnapi prANino duHkhApriyatvasukhapriyatvAbhyAmAtmatulyaM pazyan pAlayet, yadA ca gRhavAsyapi manujaH zramaNadharmapratipattyAdyAnupUrvyA prANiSu yathAzaktyA samatayA vartamAnaH suvrato devalokaM prApnoti tadA mahAsattvatayA yaH paJcamahAvratadhArI yatistasya kimu vaktavyam, tasmAddheyamupAdeyaJca bhagavadAjJAnurUpaM jJAtvA dharmaikaprayojano'nigRhitabalavIryaH supraNihitayogassarvasaMvaralakSaNaM mArgamAzrayet // 21 // pariSaha sahana karavAthI ajJAna vaDe ekaThA karelA karmono nAza thAya che. ema kahe che. sUtrArthaH- Azrava dvArono saMvara karI akAmI (kAmavAsanA vagarano) sarvasaMvarano Azraya kare. TIkArya - ajJAna vaDe baddha, sRSTa, nidhatta, nikAcitarUpe ekaThA karelA karmone sattara prakAranA saMyamanI kriyA vaDe harakSaNe kSaya kare che. jema taLAvanA khAMcAmAM rahelA pANIne rUMdhAyelA bIjA pravezadvAravALA haMmezAM sUryanA kiraNonA saMparkathI harakSaNe ochuM thAya che. tema Azrava dvArono saMvara karI sAdhuo Indriya, yoga kaSAyane prati saMlInatA dhAraNa karI saMvaravALo AtmA saMyamanA anuSThAno vaDe aneka bhavamAM ajJAna vaDe ekaThA karelA karmano kSaya kare che. ane mokSa tarapha te AtmA jAya che. je strI vagere kAmone koIpaNa rIte IcchatA nathI teone vyAdhirUpe jovAthI te paNa saMsAra tarI gayA samAna che. kAraNa ke niSkicanapaNAthI zabda vagere viSayomAM paNa apratibaddhapaNAthI. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga saMsArarUpa samudranA (pANInI) kinArAnI najIkamAM rahevAthI je tuccha prakRtivALo, svabhAvavALo, Rddhi, rasa, zAtA, gAravamAM Azakta thayelA viSayo sevanamAM dhIDho thayelo kartavyomAM sIdAto samasta saMyamane malina kare che. dharmadhyAna vagerene kahevA chatAM paNa jANato nathI. atibhAra vagere vaDe atyaMta thAkelA evA baLadane viSe rastAmAM preraNA karavA chatAM paNa gamana karavAnI zakti (tAkAta) na hovAthI kAya vagere viSayothI tarjanA pAmelo, mAra khAdhelo te viSayanA kAdavamAM DUbelo tenA saMbaMdhane choDavApUrvaka bIje saMyama vageremAM javA mATe zakti pragaTi nathI, te viSayonA saMbaMdhathI kugatinI prApti avinAbhAvi hovAthI viSaya saMgathI AtmAne sarvathA alaga (judo) karavo. tathA A pramANe AtmAne anuzAsana karavo eTale bodha Apavo. A azubha karma karanArA jIva hiMsAo juTha corI vageremAM pravRtta thayelo durgatimAM paDe che tyAM paramAdhAmIo vaDe kadarthanA pAmato, bhUkha vagerenI vedanAthI trAsa pAmelo atyaMta raDe che. ane A pramANe AkraMda kare che. o...mA marI gayo, paNa tyAM AgaLa koIpaNa rakSaNa karanAra ke bacAvanAra nathI hotuM. A pramANe duHsaha duHkho tyAM hoya che. tethI tAre viSayono saMbaMdha na karavo. tathA keTalAka ajJAnI loko asaduM anuSThAnomAM pravRtta thayelA pApakarma karanArA bIjA vaDe dharma mATe, adharmanI nivRtti mATe prerita karAyelo dhIDhAithI potAne paMDita mAnato bhUtakALa ane bhaviSyakALamAM nAza pAmelo (prAya:) utpanna thayela na hovAthI vidyamAna nathI? tethI te be vaDe koIpaNa prayojana nathI, vicArako vaDe te ja paramArtha sAdhakapaNe Adare che. je vartamAnakALa saMbaMdhI hovAthI paramArtharUpe sadbhUta che. tathA paramArthathI AlokamAM ja hoya che, paralokamAM nahIM. koIpaNa paralokamAMthI ahIM koI AvatuM nathI. e pramANe para (bIjA pAse) kane chupAve che. apalApa kare che. pratyakSa pramANa svIkAra karatA hovAthI te kAryAkAryano viveka karavAmAM asamartha che. mithyAdarzana, jJAnAvaraNa vagere vagere karmavaDe atyaMta AcarAyeluM darzanapaNuM hovAthI yathAvasthita padArthane jANanArA sarvajJa kahelA mArgane viSe tene zraddhA jAgatI nathI. AthI ja satasatanA viveka vagarano te vAraMvAra mohane AdhIna thayelo anaMta saMsAramAM jAya che. tethI nipuNa ke anipuNa mohane choDI samyaphaprakAre prayatna karI badhA prANione hoMziyAra hoya ke mUrakha hoya, duHkha apriyapaNe ane sukha priyapaNe hovAthI potAnA samAna sarvajIvone joto pALe eTale rakSA kare. gRhavAsI manuSyo paNa jayAre zramaNadharmano svIkAra vagere kramapUrvaka prANio upara yathAzakti samatApUrvaka vartato sAravratavALo thaI devalokane prApta kare che. tyAre mahAsattvapaNAthI jeo pAMcamahAvratadhArI sAdhu che tenI zI vAta karavI? tethI heya ane upAdeyane bhagavAnanI AjJAne anurUpa jANI dharma eka prayojana che. evo chUpAvyA vagaranA baLavIryavALo sArA prasihita yogavALo sarvasaMvara lakSaNa mArgano Azraya kare. 21// kAmino na kazciccharaNamityAhasvajanAdirna trANAyAto'vasaro na tyAjyaH // 22 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH svajanAdiriti, mAtApitrAdayo dhanadhAnyAdayaH karituragAdayo vA pUrvopAttAsAtAdikarmodayena prApte duHkhe na tata AtmAnaM trAtuM samarthAH, api tu tadekenaivAnubhUyate, upakramakAraNairupakrAnte svAyuSi sthitikSayeNa vA bhavAntare maraNe vA samupasthite na svajanAdayastrAtAraH, ekAkyeva gatyAgatI karoti, evameva saMsAre sarve'pi prANinaH svakRtakarmaNaiva sUkSmabAdaraparyAptAparyAptAdibhedena vyavasthitAH, tenaiva ca karmaNA nAnAvidhAni duHkhAnyanubhavanto nAnAyoniSu garbhAdhAnAdiduHkhapIDitAH paribhramanti evaM vidan vivekI dravyakSetrakAlabhAva - lakSaNamavasaraM vijJAya taducitamAcaret, jaGgamatvapaJcendriyatvasukulotpattimAnuSyalakSaNo dravyAvasaraH, AryadezArdhaSaDviMzatijanapadalakSaNaH kSetrAvasaraH, dharmapratipatti- yogyAvasarpiNIcaturthArakAdiH kAlAvasaraH, dharmazravaNatacchraddhAnacAritrAvaraNakarmakSayopazamAhitaviratipratipattyutsAhalakSaNo bhAvAvasaraH, tadevaMvidhamavasaraM parijJAyAkRtadharmANAM durlabhAM kRtadharmANAmapi tadativirAdhane utkRSTato'pArdhapugalaparAvarttapramANakAlena tu sulabhAM bodhimavApnuyAt, tadavAptau ca tadanurUpameva kuryAt // 22 // 340 kAmione koInuM zaraNa nathI. ema kahe che. sUtrArtha :- sagAM vagere svajano rakSaNa mATe thatA nathI mATe avasara choDavo nahIM. TIkArtha :- mAtA-pitA vagere svajano, dhana, dhAnya vagere hAthI vagere pUrvamAM prApta karela asAtA vagere karmanA udayathI prApta thayela-karela duHkha, duHkhamAM AtmAne jarApaNa rakSaNa karavAmAM samartha thatAM nathI. paraMtu te ekalAe ja bhogavavA-anubhavavA paDe che. upakramanA kAraNo vaDe potAnuM A AyuSya apakrAnta (ochuM) thavAthI sthiti kSaya thavA vaDe athavA bhavAMtaramAM maraNa Avye chate svajana vagere rakSaka nathI. jIva ekalo ja Ava-jAva kare che. A pramANe saMsAramAM badhA jIvo potAnA karmo vaDe ja sUkSma, bAda2, paryApta, aparyApta vagere bhedo vaDe rahelA-karelA teja karmo vaDe vividha prakAranA du:khone anubhavatA vividha yonimAM garbhAdhAna vagerenA duHkhothI pIDAyelo paribhramaNa kare che. A pramANe jANato te vivekI dravya, kSetra, kALa, bhAva, lakSaNa, avasa2ne jANI tene ucita Acare. jaMgama eTale trasapaNuM, paMcendriyapaNuM, satakula utpatti, manuSyapaNArUpa dravyaavasara, sADApaccIsa Aryadezo kSetrAvasa2 dharmapratipatti eTale dharma svIkAravA yogya avasarpiNI cotho Aro vagere kALa avasara, dharma zravaNa, tattvazraddhA, cAritravaraNakarmakSayopazamAkRta virati pratipatti svIkAra patti utsAharUpa bhAvAvasara tethI AvA prakAranA vividha avasarone jANI, na karelA dharmonI durlabhatAne, karela dharmonI paNa ativirAdhanA thaye chate utkRSTathI ardhapudgala parAvarta pramANakALamAM to sulabha bodhine prApta kare che. tenI prAptimAM tene anurUpa ja kare. // 22 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga athodIrNAH pratilomopasargAH samyak soDhavyA ityAhapratyupasargAsahiSNuH kazcidbhrazyati nindati ca // 23 // 341 pratyupasargeti, upasargo hi dvividhaH, aughikaupakramikabhedAt, azubhakarmaprakRtijanitaH aughiko bhAvopasargaH, anudayaprAptAnAM karmaNAmudayaprApaNamupakramaH, yadddravyopayogAdyena vA dravyeNAsAtavedanIyAdyazubhaM karmodIryate yadudayAccAlpasattvasya saMyamavighAto bhavati sa aupakramika upasargaH, yatInAM mokSAGgasaMyamasthAnAM saMyamasya pratibandhakatvAdasAvevAtrAdhikriyate, sa ca caturvidhaH daiviko mAnuSastairazca AtmasaMvedanazceti, daiviko hAsyapradveSavimarzapRthagvimAtrAtazcaturdhA, mAnuSo'pi hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAtazcaturdhA; tairazcazca bhayapradveSAhArApatyasaMrakSaNatazcaturdhA, AtmasaMvedano'pi ghaTTanAto lezanAtaH stambhanAtaH prapAtAcceti caturdhA, vAtapittazleSmasaMnipAtajanitAzceti vA, tathA divyAdizcaturvidho'pyanukUlapratikUlabhedAdaSTadhA / tatra yathA kazcillaghuprakRtiH saGgrAme samupasthite zUraMmanya AtmazlAghApravaNo vAgbhirvisphUrjan na matkalpaH parAnIke kazcitsubhaTo varttata iti tAvadgarjati yAvatpurovasthitaM prodyatAsiM jetAraM na pazyati yadA ca parAnIkasubhaTena cakrakuntAdinA vikSo bhavati tadA dIno bhaGgamupayAti tathA'bhinavapravrajitaH parISahairaspRSTaH pravrajyAyAM kiM duSkaramityevaM garjannabhinavapravrajitatvAdeva sAdhvAcAre'pravINaH zUraMmanyo bhavati yAvatsaMyamaM rUkSaM na bhajate tatprAptau tu bahavo gurukarmANo'lpasattvA bhaGgamupayAnti yathA hemantamAse sahimakaNo vAyurlagati grISme ca mahatAbhitApena vyApto vimanaskaH pipAsurdainyamupayAti tatazca tatpratIkArahetUnanusmarati vyAkulacetAzca saMyamAnuSThAnaM prati viSIdati, evaM yatInAM paradattenaivaiSaNIyenAhArAdinopabhogo bhavati, kSudhAdivedanArttAnAM yAvajjIvaM paradattaiSaNA duHkhaM bhavati, alpasattvasya yAJcAparISaho duHkhena soDhavyaH, anAryakalpairuktamete yataya AviladehA luJcitazirasaH kSudhAdivedanAgrastAH pUrvAcaritakarmaduHkhinastatphalamanubhavantIti tathaite kRSyAdikarma kartumasamarthA yatayaH saMvRttAH putradArAdibhiH parityaktA nirgatikAH pravrajyAmabhyupagatA iti ca nizamya laghuprakRtayo vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyanti, evaM vadhadaMzamazakAdiSvapi bhAvyam, mahAsattvAstu gatAbhimAnA jJAnAdyabhivRddhaye mahApuruSasevitaM panthAnamanuvrajanti, mithyAtvopahatadRSTayastu rAgadveSAkrAntatvAt sAdhuvidveSiNo nAnAvidhairasadAlApaiH sAdhuM kadarthayanti // 23 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH have udayamAM AvelA pratikULa upasargo sArI rIte sahana karavA joIe te kahe che. sUtrArtha :- pratikULa upasargone sahanAro koIka ja bhraSTa thAya che ane niMdA kare che. TIkArtha :- upasargo be prakAranA che. (1) audhika (2) aupakramika. bheda vaDe, azubha prakRtithI utpanna thayela aughika, bhAvopasarga udayamAM nahIM AvelA karmone udayamAM lAvavAno je prayatna vizeSa te upakramane dravya upayogathI athavA je dravyavaDe azAtA vedanIyakarma azubhakarmanI udIraNA kare che. jenA udayathI alpa sattvavALA jIvono saMyamathI vighAta thAya che. te aupakramika upasarga che. mokSanA aMgarUpa saMyamamAM rahelA sAdhuonA saMyamanA pratibaMdhakapaNe ene ja ahIM grahaNa karela che. batAvAya che. 342 te upasarga cAra prakAre che. (1) daivika eTale devasaMbaMdhI (2) manuSya saMbaMdhI (3) tiryaMcasaMbaMdhI (4) AtmasaMvedana saMbaMdhI. daivika saMbaMdhI upasarga cAra prakAre che. (1) hAsya (2) pradhyeSa (3) vimarza (4) pRthak vi. mAtra. manuSya saMbaMdhI cAra prakAre che. (1) hAsya (2) pradhyeSa (3) vimarza (4) kuzIla pratisevanA. tiryaMcasaMbaMdhI upasarga cAra prakAre che. (1) bhaya (2) pradhyeSa (3) AhAra (4) apatya saMrakSaNa. AtmasaMvedana saMbaMdhI cAra upasargo che. (1) ghaTTanA (2) lezanA (3) staMbhanA (4) prapAta ema cAra prakAre che. vAyu, pitta, kapha, saMnipAtathI utpanna thayela athavA divya vagere cAra prakAranA anukULapratikULanA bhedathI ATha prakAranA upasargo thAya che. temAM jema tuccha svabhAvamAM yuddhano prasaMga Ave tyAre potAne bahAdUra mAnanAro potAnI vaDAI karavAmAM hoMziyAra, vANI vaDe evuM prakAzato A pramANe gAjato hoya che ke mArA jevo koIpaNa bIjAnA senyamAM koI subhaTa nathI. jyAM sudhI sAme dedIpyamAna talavAravALo vijetA nathI dekhAto, jyAre pa2sainyanA subhaTe cakra bhAlA vaDe ghAyala thAya. (thayo hoya) tyAre dIna bicAro bhAMgI paDe che. tathA nUtana dIkSita pariSahothI sparzAyelo pravrajyAmAM 'zuM kaThIna che ? e pramANe gAjato navI dIkSA lIdhI hovAthI ja sAdhunA AcAramAM akuzaLa potAne zUravIra mAnanAro tyAM sudhI thAya che jyAM sudhI saMyama rUkSa (lukhkhuM) na lAge, te saMyama prApta thatAM bhAre karmI alpa sattvavALA ghaNA jIvonuM saMyama bhaMga thAya che. (bhaMgatAne) pAme che. tathA hemaMta (ziyALAmAM) RtumAM himayukta barapha jevo pavana lAge che. unALAmAM ghaNA tApa vaDe gherAyelo, dubhAyelA manavALo tarasyo thayela dInatAne pAme che. tethI tenA pratikAra mATenA upAyo vicAre che athavA smaraNa kare che ane vyAkula cittavALo saMyamanI kriyAo pratye viSAda pAme che. A pramANe sAdhuone bIjAe ApelA eSaNIya (nirdoSa) AhAra vagere vaDe upabhoga thAya che. bhUkha vagerenI pIDAthI duHkhI thayelAo jAvajjIva sudhI bIjAe Apela eSaNA (gocarI) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 343 vaDe duHkhI thAya che. alpa satvavALA jIvo mATe yAcanA pariSaha duHkhapUrvaka sahavA yogya che. anArya jevAo vaDe A pramANe bolAya che. "A sAdhuo malina dehavALA loca karela mAthAvALA, bhUkha vagerenI vedanAgrasta, pUrvamAM Acarela karmathI duHkhI thayelA ane tenA phalane anubhavatA, eo khetI vagere kAmo karavA mATe asamartha sAdhuo saMvRtta thayelA putra, strI vagerethI tyajAyelA nirgatika eTale ThekANA vagaranA dIkSA svIkArAyelA che. ema sAMbhaLI tuccha svabhAvavALA, duHkhI manavALA thaI saMyamathI bhraSTa thAya che. A pramANe vadha DAMsa macchara vagere pariSadomAM paNa vicAravuM. mahAsAttvika purUSo, abhimAna vagara, jJAna vagerenI vRddhi mATe mahApurUSa sevela mArga para cAle che. mithyAtvathI haNAyela daSTivALAo rAga-dveSathI AkrAnta thayelA hovAthI sAdhuonA dveSIo vividha prakAranA asat AlApo vaDe sAdhuone kadarthanA kare che. rakSA athAnukUlopasargAzrayeNAhadurladdhyAntaropasargamohito nirviveko viSIdati // 24 // durlajyeti, udIrNAH pratikUlopasargAH prAyo jIvitavighnakarA api mahAsattvairmunibhimAdhyasthyamavalambya soDhuM zakyAH, ete tvanukUlopasargAstAnapyupAyena dharmAccyAvayantItyato durlakyAH , Antareti, pratikUlopasargA bAhulyena zarIravikArakAritvena bAdarAH, ete ca cetovikArakAritvenAntarAH, evambhUtAn stryAdikRtAnupasargAn prApyAlpasattvo naiva svAtmAnaM saMyamAnuSThAnena vartayituM samartho bhavati, kintu saMyamaM tyajati, te hi mAtApitrAdayaH pravrajantaM pravrajitaM vA veSTayitvA rudanto vadanti tvamasmAbhirbAlyAvRddhAnAmasmAkaM pAlako bhaviSyatIti poSita: kena hetunA kasya balenAsmAn tyajasi, na hyasmAkaM tvadanyaH kazcidrakSako vidyate, ayaM tava vRddhaH pitA, iyamaprAptayauvanA te laghvI bhaginI ete ca tava sahodarAH, nirAdhArAnasmAn kimiti parityajasi, vRddhamAtApitRpAlanena ca tavehalokaH paralokazca bhaviSyati, iyaM tavAbhinavoDhA pratyagrayauvanA bhAryA tvayA parityaktonmArgayAyinI yadi bhavenmahAn janApavAdaH syAt, jAnImo vayaM tvaM karmabhIruriti tathApi Agaccha gRhaM gacchAmaH samprati kimapi karma mA kRthAH, upasthite tu karmaNi vayamapi sahAyakA bhaviSyAma ityevamAdi vyudgrAhayanti, alpasattvazca sa gurukarmA tairmohito gRhaM prati dhAvati, AgataJca taM sarvamanukUlamanutiSThanto dhairyamutpAdayanti sarvAnukUlairupacaranti, evamete saGgA duHkhenAtilaGghayante tasmAdbhikSuJjatisaGgaM saMsAraikahetuM parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet, upasthitairanukUlopasargehAvAsapAzaM nAbhilaSet, pratikUlaizcopasargaH zrutacAritrAkhyaM dharmamavagamyAsamaJjasakAritvena jIvitaM nAbhikAditi // 24 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sUtrArthamuktAvaliH have anukULa upasargone AzrayIne kahe che. sUtrArtha :- durladhyA aMtara eTale anukULa upasargo vaDe mohita thayelo nirvivekI viSAda khedane pAme che. TIkArtha :- udIrNa thayelA pratikULa upasargo prAyaH karI jIvita eTale AyuSyane vighna karanArA hovA chatAM paNa mahAsAttvika munio vaDe madhyasthapaNAnuM AlaMbana dhArI laI sahana karavA yogya che. (zakya che.) A anukULa upasargo che. teone paNa upAya vaDe dharmathI bhraSTa kare che. mATe te durladhya kahevAya che. pratikULa upasargo moTe bhAge bahulatAe zarIramAM vikAra karanArA hovAthI bAdara kahevAya che. A anukUla upasargo manamAM vikAra karanArA hovAthI AMtara upasargo kahevAya. AvA prakAranA strI vagere dvArA karAyelA upasargone pAmI alpasattvavALo jIva potAnA AtmAne saMyamanA anuSThAnamAM vartAvavA mATe samartha thato nathI. paraMtu saMyamane choDanAro thAya che. tenA ja mAtApitA vage2e dIkSArthIne dIkSita thayelo joI vIMTaLAIne raDatA-2DatA bole che 'tuM ja amAro bAlyapaNAthI vRddhAvasthA (gharaDApaNA) sudhI pAlaka thaze. A pramANe ghoSaNA karAyelo kayA kAraNe kayA baLa vaDe amane choDI de che. amAro tArA sivAya bIjo koIpaNa rakSaka nathI. A tAro gharaDo pitA, A aprApta yuvAnIvALI tArI nAnI bena, tArA bhAIo, nirAdhAra evA amane zA mATe choDI de che ? gharaDA mAtA-pitAnA pAlana vaDe tArI AlokamAM tathA paralokamAM sadgati thaze. A tArI navI paraNelI navayauvanA strIne tuM choDI deze to unmArgamAM janArI jo thaze to moTA lokomAM niMdA thaze. ame jANIe chIe tuM karmathI DaranAro che. chatAM paNa tuM Ava, ApaNe ghare jaIe, hamaNAM tuM koIpaNa kAma karIza nahi. jo kAma AvI jaze to ame paNa tArA madadagAra thaIzuM. A pramANe bharamAvelo te alpasattvavALo, bhArekarmI, svajano vaDe mohita thayelo te ghara tarapha javA taiyAra thAya che. te AvI jAya che. tyAre tene badhA anukULapaNe rahe che. dhIratA utpanna kare che. badhA anukULapaNe tenI sevA kare che. A pramANe A saMgo baMdhano duHkha karIne oLaMgAya che. mATe sAdhue jJAti saMgane saMsAranA kAraNa baMdhanorUpe jANI pratyAkhyAna parijJA vaDe teno tyAga kare. te anukULa upasargo vaDe upasthita thayela gha2vAsarUpa pAzane Icche nahIM. pratikULa upasargo vaDe zrutacAritra nAmanA dharmane jANI asamaMjasakArIpaNA vaDe jIvitane Icche nahIM. / / 24 / athopasargairadhyAtmaviSIdanaM bhavatItyAha na vicikitsayA trANAya vyAkaraNAdau yatate // 25 // neti, alpasattvaH prANinaH vicitrA ca karmaNAM gatiH pramAdasthAnAni ca bahUni vidyante, kena parAjito'haM saMyamAbhraSTo bhaveyamiti ko vettuM zaknuyAt, nAsmAkaM kiJcana Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 345 pUrvopArjitadravyajAtamasti yattathAvidhe samaye vRddhAvasthAyAM glAnAvasthAyAM durbhikSe vopayogAya bhavedato vyAkaraNaM gaNitaM jyotiSa hastizikSAM dhanurvedaM vaidyakaM horAzAstraM maMtrAdikaM vA'dhItaJcettadA pareNa pRcchyamAno hastizikSA dhanurvedAyurvedAdikaM kathayiSyAmIti saMyamabhAravahanaM prati vicikitsA samApannau hInasattvo vyAkaraNAdau prayatate na ca tathApi mandabhAgyatvAdabhipretArthasiddhirbhavati / mahAsattvAzca sAdhuH subhaTavat paralokapratispardhikaSAyAdyarivargaM jetuM saMyamotthAnenotthito gRhapAzamavadhUya nyakRtya ca sAvadyAnuSThAnamAtmano'zeSakalaGkarAhityAya saMyamAnuSThAnakriyAyAM dattAvadhAno bhavati, na ca svapne'pi gRhavAsamanuzocati // 25 // have upasargo vaDe adhyAtmapaNuM sIdAya che, ema kahe che. sUtrArtha - vicikitsA vaDe (saMyamabhAra pratizaMkAvALo) potAnI rakSA mATe vyAkaraNa vagere zAstromAM prayatna kare. TIkArya - alpasattvavALA jIvo, karmonI gati vicitra che. pramAdasthAno ghaNo rahelA che. kayA pramAda vaDe huM parAjita thaIne saMyamathI bhraSTa thaIza. ema jANavA mATe koNa zaktimAna che. amArI pAse kaMI paNa pUrvamAM upArjeluM dhana-dravya nathI ke jethI tevA prakAranA samayamAM, vRddhAvasthAmAM, mAMdagI avasthAmAM, dukALamAM upayoga mATe thAya. AthI vyAkaraNa, gaNita, jayotiSa, hastazikSA, dhanurveda, vaidaka, horAzAstra, maMtra vagere jo bhaNyA hoya to bIjA anya vaDe pUchAvAtA, hastazikSA, dhanurveda, AyurvedanA praznonA uttaro kahIza. A pramANe saMyamabhAra vahana prati vicikitsAne prApta thayelo hIna sattvavALo vyAkaraNa vageremAM prayatna kare che. chatAM paNa maMdabhAgyavALo hovAthI Icchita siddhi thatI nathI. mahAsattvazALI sAdhu subhaTanI jema paralokanA haripha kaSAya vagere zatruvargane jItavA mATe saMyama yogya anuSThAnomAM udyamI thayelo gRhapAzane choDI sAvaghAnuSThAnono tiraskAra karI AtmAnA samasta badhA kalaMkothI rahita thavA mATe saMyamAnuSThAnamAM dhyAna ApanAro thAya, paraMtu svapnamAM paNa gharavAsanI jarA paNa vicAraNA na kare. //rapI athA''jIvikAnAM digambarANAM vA paropakArApUrvakajIvanasvabhAvasya sAdhorAcAre AkSepa dUSayitumAha anyo'nyopakAreNa gRhIvaite mUrchitA ityuktirayuktA, teSAM pakSadvayaprasaGgAt // 26 // anyo'nyeti, putrakalatrAdisnehapAzairanuraktA gRhasthA yathA parasparopakAreNa mAtrAdiH putre putrazca mAtrAdau mUcchitastathaite parasparato rogiNaH sAdhorbhekSamanveSayata, glAnayogyamAhAramanviSya tadupakArArthaM dadadhvamAcAryAdevaiyAvRttyakaraNAdyupakAreNa vartadhvamityevaMvidhayA mUcchitAH, Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sUtrArthamuktAvaliH parasmai dAnAdinopakAro hi gRhiNAM dharmo na tu yatInAm, tasmAdete gRhasthA iva sarAgiNaH parasparAyattatvAt, yatayo hi niHsaGgatayAM na kasyacidAyattA bhavantItyAjIvikAdayo digambarA vA vadanti, taniSedhAyAha teSAmiti, evaMvadatAmAtmIyapakSasya sadoSasya samarthanAdrAgasya niSkalaGkasyAsmadabhyupagamasya dUSaNAdveSasya ca prasaGgaH syAt, svato'sadanuSThAnaM sadanuSThAyinAM nindanamiti vA pakSadvayasya prasaGgaH, yadvA bIjodakoddiSTakRtabhojitvAdgRhasthAH, yatiliGgAbhyupagamAt pravrajitAzcetyevaM pakSadvayasya prasaGgaH, tathA hi vayamaparigrahatayA niSkiJcanA ityabhyupagamya gRhasthabhAjaneSu yuSmAbhirbhujyate tatparibhogAcca tatparigraho'vazyambhAvI, AhArAdiSu mUrcchanAcca kathaM niSparigrahAbhyupagamo niSkalaGko bhavet, bhikSATanaM kartumasamarthasyAperairgRhasthairabhyAhRtaM kAryate bhavadbhiH, yaterAnayanAdhikArAbhAvAt, tathAca gRhasthAnayane yo doSaH sa bhavatAmavazyambhAvI, gRhibhirhi bIjodakAdyupama nApAditamAhAraM bhuktvA glAnamuddizya yanniSpAditaM tadavazyaM yuSmadupabhogAyAvatiSThate, evaJcaite SaDjIvanikAyavirAdhanayoddiSTabhojitvenAbhigRhItamithyAdRSTitayA ca sAdhuparibhASaNena ca tivraNa karmabandhenopaliptAH, naite sadyuktibhirvAdaM kartuM samarthAH, viparyastAvabodhena vyAptatvAt, kevalaM krodhAnugA asabhyavacanAdInyevAzrayante, arthAnugatayuktibhiH pramANabhUtai- hetudRSTAntaiH svapakSasaMsthApanAyAM sAmarthyAbhAvAt / tasmAttadeva vaktavyaM vAdakAle'nyadA vA yena yenopanyastena hetudRSTAntAdinA svapakSasiddhilakSaNo mAdhyasthyavacanAdinA vA parAnupaghAtalakSaNa AtmasamAdhiH samutpadyate yenA'nuSThitena bhASitena vA'nyatIrthiko dharmazravaNAdau vA'nyaH pravRtto virodhaM na yAyAt / tasmAdbhikSuH sarvajJapraNItaM dharmamavetya yathA svasya samAdhiAnasya cotpadyate tathA piNDadAnAdikaM kuryAt, na vopasargarupasargito'samaJjasaM vidadhyAditi // 26 / / have AjIviko athavA digaMbarono paropakAra pUrvaka jIvavAnA svabhAvavALA sAdhunA AcAramAM AkSepapUrvaka dUSaNa ApatA kahe che. sUtrArtha :- ekabIjAne paraspara upakAra karavA vaDe gRhasthanI jema mUcchita thayelA che. e pramANenI ukti ayogya che. temanA be pakSa thavAno prasaMga Avato hovAthI. TIkArtha :- purUSa-strI vagerenA snehapAzamAM anurAgI thayelA gRhastho jema paraspara ekabIjAno upakAra vaDe mAtA vagere vaDe putra para ane putra mAtA vagere para mUcchita thayelo tathA A badhA paraspara rogI sAdhuo bhikSAnI gaveSaNA kare che. bimArane yogya AhArane zodhI tenA upakAra mATe Ape, AcArya vagerenI vaiyAvacca karavA vagere upakAra karavA vaDe varte. e pramANe mUcchita thayelA ekabIjAne dAna vagereno upakAra karavo e gRhasthono dharma che. paNa sAdhuono Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 347 nahIM. tethI (kAraNa ke, A loko gRhasthonI jema sarAgIo paraspara ekabIjAne AdhIna hoya che. sAdhuo niHsaMga hovAthI koIne paNa AdhIna hotA nathI. A pramANe AjIviko vagere athavA digaMbaro bole che. eno niSedha karavA mATe kahe che. A pramANe bolatA doSavALA potAnA pakSano samarthana karavAnA rAgathI niSkalaMka amArA svIkArano dUSaNa ApavAthI daiSano prasaMga Ave che. potAnA asat anuSThAnane sadanuSThAna karavAvALAo vaDe niMdA karAya. A pramANe be pakSano prasaMga Ave che. athavA bIja, pANI, udiSTakRta bhoji (khAnArA) hovAthI gRhastho sAdhuliMga svIkAranAra dIkSito emAM be pakSono prasaMga che. tathA ame aparigrahIpaNAthI niSkicana chIe. ema svIkAranArA gRhasthonA vAsaNomAM tame khAnArA cho. teno upayoga karavAthI teno parigraha avazya thAya che. AhAra vageremAM mUccha karavAthI zI rIte niSparigrahapaNAno svIkAra niSkalaMka hoI zake ? bhikSATana karavA mATe asamarthane bIjA gRhastho vaDe sAme lAvIne tamane apAya che. sAdhuone sAme lAveluM levAno abhAva che. tathA gRhasthane lAvavAmAM je doSa che. te tamane avazya lAge che. gRhastho vaDe bIja, pANI vagerenuM upamardana karavAthI meLavela AhAra khAIne glAnane (bimAra) uddezIne je prAyazcita Ave te avazya tamAre bhogavavAnuM Ave che. A pramANe chajIvanikAyanI virAdhanA vaDe banela uddiSTa bhojana karavAthI abhigRhita mithyAtvapaNAthI sAdhu paribhASaNa (kahevA) vaDe tIvra karmabaMdha vaDe lepAya che. e loko sayuktivaDe vAda karavA mATe samartha thatAM nathI. kAraNa ke viparIta bodhathI vyApta hoya che. phakta krodhathI gherAyelA asatya vacana vagereno Azraya le che. arthAnugata yuktio vaDe pramANabhUta hetu daSTAMto vaDe potAno pakSa sthApavAmAM sAmarthyano abhAva hoya che. tethI te ja vAdanA samaye bolavuM nahIM to je je hetu daSTAMta vagere dvArA svapakSa siddhi lakSaNanI rajUAta karavAmAM AvI hoya tene mAdhyasthabhAvanA AlaMbana vaDe bIjAne anupaghAta svarUpa AtmasamAdhi utpanna thAya. je AcaravAthI ke bolavAthI anyatIrthi dharmIne dharmazravaNa vageremAM athavA ke anya pravRttimAM pravRtta hovA chatAM virodha Avato nathI mATe sAdhu sarvajJa praNIta dharmane jANI jevI potAne ane glAnane samAdhi utpanna thAya te piMDadAna eTale gocarI vagere kare athavA upasargo vaDe parezAna thayelo hovA chatAM asamaMjasa na kare. 26ll. atha skhalitazIlasya sAdhoH prajJApanAmAhaduHzravaNopasarge'jJAH saMyame viSIdanti // 27 // duHzravaNeti, kecit paJcAgnyAditapasA santaptazarIrAH siddhiM zItodakandamUlAdhupabhogino'pi prApuH, yathA bAhukanArAyaNAsitadevalapArAzarAdayaH keciccAzanAdikamabhuktvA yathA namyAdayaH, kecidAhArAdikaM bhuktvaiva yathA rAmaguptAdaya ityevaM kenaciduktaM nizamyAjJAH siddhiM nAnAvidhopAyasAdhyamiti nizcitya saMyamAnuSThAne viSIdanti yadi vA tatraiva Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sUtrArthamuktAvaliH zItodakAdiparibhoge laganti, kintvetannAvadhArayanti yeSAM siddhigamanamabhUt teSAM kutazcinimittAjjAtajAtismaraNAdipratyayAnAmavAptasamyagjJAnacAritrANAmeva valkalacIriprabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt, na tu kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvaliGga vinA zItodakAdyupabhogena jIvopamardaprAyeNa karmakSayo'vApyata iti // 27 / / have alita (ayogya) zIlavALA sAdhune upadeza hitazikSA kare che. sUtrArtha - duHkhe sAMbhaLI zakAya evA upasargovALA ajJAnIo saMyamamAM sIdAya che. viSAda pAmecha. TIkArtha - keTalAka paMcAgni vagere tapo vaDe tapelA zarIravALA, ThaMDu pANI, kaMdamULa vagere vAparIne siddhine prApta karazuM, jema bAhuka nArAyaNa, sitadevala, pArAzara vagere keTalAka AhAra (khorAka) vagere nahIM khAIne - jema rAmagupta vagerenI jema, A pramANe koIke kahela sAMbhaLI ajJAnIo siddhine nami Adi, keTalAka AhArAdi khAIne ja judA judA upAya vaDe sAdhya che ema nizcaya karI saMyamanA anuSThAnamAM viSAda pAme che. athavA tyAM ja ThaMDA pANI vagerenA upabhogamAM lAge che. kintu A pramANe vicArato nathI ke jeonuM siddhigamana thayuM che. teonuM koIka nimittathI jAtismaraNa vagere niyamonA kAraNe prApta thayelA samyatva, jJAnacAritrathI ja valkalaciri vagerene siddhigamana thayuM. kyAre paNa bhAvaliMga evA sarvaviratinA pariNAma vagara ThaMDA pANI pIvAnA kAraNe jIvonA nAza prApta karavAthI karmano kSaya thato nathI. /2NA matAntaraM nirasyati kAraNasamatvAtkAryasya sukhAnmuktirityeke, na virUpAdapi kAryadarzanAdvaiSayikasyAsukhatvAcca // 28 // kAraNeti, kecit zAkyAdayaH svayUthyA vaivaM bruvate, sukhenaiva sukhaM bhavati na tu locAdiklezena kAryasya kAraNasAdRzyAt, zAlibIjAddhiM zAlyaGkarotpattirna yavAGkarotpattiH, tasmAnmanojJAhAravihArAdezcittasvAsthyaM tatatsamAdhistasmAcca muktyavAptirataH sukhenaiva sukhAvAptina kadApi locAdikAyaklezAdineti, ete ca sadA saMsArAntarvattino'jJAH, jJAnadarzanacAritrAtmakasya jainendrazAsanapratipAditamArgasya pariharaNAt / kAraNasamatvAtkAryasyeti niyama dUSayati virUpAdapi kAryadarzanAditi, zrRGgAddhi zaro jAyate gomayAdRzciko golomAvilomAdibhyo dUrveti visadRzAdapi kAraNAtkAryasyotpattidarzanena na kAraNasAdRzyaniyamaH kAryasya, manojJAhArAdikamapi sukhaM prati vyabhicAri, visUcikAderapi saMbhavAt, doSAntaramAha vaiSayikasyAsukhatvAcceti, viSayajanyaM hi sukhaM duHkhapratIkArahetutvAtsukhAbhAsatayA sukhameva Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 349 na bhavati, ataH paramAnandarUpasyAtyantikaikAntikasya mokSasukhasya kutaH kAraNaM bhavet, bhavadrityA sAmyatAyA apyabhAvAditi bhAvaH / cazabdena vicitrasaMsArAnupapattilakSaNadoSasya samuccayaH, yadi hi sukhenaiva sukhaM tahi nityasukhinAM svargasthAnAM punarapi sukhAnubhUtestatraivotpattiH syAt, nArakANAJca punardu:khAnubhavAttatraivotpattiriti nAnAgatyA saMsArasya vaicitryaM na bhavet, na caitadRSTamiSTaJceti bhAvaH / locAdikamapyalpasattvAnAmaparamArthadRzAmeva duHkhakAraNarUpatvaM paramArthadRzAM mahAsattvAnAntu sarvametatsukhAyaiva / manojJAhArAdinA ca na samAdhirbhavati, tataH kAmodrekAttasmAccetaso'sthiratvAt, tasmAdete sAvadyAnuSThAyinaH paramasukhavilopino'nantasaMsArA iti // 28 // matAMtarane dUra kare che. sUtrArtha:- kAraNasama (sarakhA)paNAthI kAryanI sukhapUrvaka mukti che. ema eka matavALA kahe che. e vAta barAbara nathI. kAraNa ke virUpa eTale virUddha kAraNathI kAryo dekhAya che. virUpathI paNa nahIM kArya darzanathI vaiSayika sukho-duHkhapaNe thavAthI. TIkArya :- keTalAka, zAkya vagere potAnA jutha vagere samakSa A pramANe bole che ke sukhavaDa sukha thAya che. nahi ke loca vagere kaSTa vaDe, kArya-kAraNanA sadazapaNuM hovAthI, zAli (cokhAnA)nA bIjathI zAli DAMgarano aMkuro phUTaze, nahIM ke javano aMkUro, tathA suMdara AhAravihArAdithI cittanI svasthatA, tenAthI samAdhi, tenAthI muktinI prApti thAya che. AthI sukha vaDe sukhanI prApti thAya che. paNa kyAreya loca vagere kAyakaleza vagere vaDe sukha prApta thatuM nathI. A mAnyatAvALA haMmezAM saMsAramAM rahelA ajJAnIo che, jJAna, darzana, cAritrAtmaka jinendramArga pratipAdita mArgane choDanArA thAya che. kAraNa sama (sarakhuM) hoya to, kAryasama hoya e niyama dUSita che. ziMgaDAmAMthI besUra nIkaLe che, gAyanA chANamAMthI vIMchI nIkaLe che. golomAM vilomAmAMthI dUrvA utpanna thAya che. A pramANe visadeza padArthamAMthI kAryanI utpatti dekhAya che. mATe kArya pratisadaza kAraNano kAraNa niyata raheto nathI. manojJa AhAra vagere paNa sukhanA prati ekAMte kAraNa nathI. emAM paNa vyabhicAra doSa lAge che. jhADA thaI javA hovAnA kAraNe bIjA doSo kahe che. viSayajanya sukha-duHkha pratikArarUpa hovAthI sukhAbhAsarUpa hovAthI sukha thatuM nathI. AthI paramAdarUpanA AtyaMtika ekAMtika mokSasukhanuM kyAMthI kAraNa thAya. tamArI rIte sAmyatAno paNa abhAva thavAthI mokSano paNa e pramANe bhAva che. cazabdavaDe vicitra saMsAranI anupapatti lakSaNarUpa doSane ! samuccaya (saMgraha) che, jo sukha vaDe ja sukha thAya to nitya sukhI evA svargamAM gayelAone pharIvAra paNa sukhanA anubhavanI anubhUtithI tyAM ja utpanna thAya che. nArakone Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH 350 pharivAra duHkhono anubhava thato hovAthI tyAM ja utpatti thavArUpa vividha gati vaDe saMsAranI vicitratA na thAya. A ISTarUpa nathI. A eno bhAva che. loca vagere alpa sattvavALA aparamArtha dRSTivALA jIvone ja duHkhanA kAraNa rUpapaNe lAge che. jyAre paramArtha daSTivALA mahAsatvazALI jIvone A badhuM sukha mATe thAya che. suMdara AhAra vagere vaDe samAdhi thatI nathI. tethI kAmanA udrekathI Akula-vyAkula thayelo, asthira cittavALo banelo hovAthI e pApakArI kriyA karanAro paramasukhano vilopa karanAro anaMta saMsArI thAya che. 28 matAntaraM dUSayati strIsambandho na doSAyetyeke tanna sarvadoSAspadatvAt // 29 // strIti, kecitstrIvazagA rAgadveSopahatacetaso jainamArgavidveSiNo yuvatiprArthanAyAM ramaNIsambandhe doSAbhAvamaGgIkurvanti yathA piTakAdikasya tadAkUtopazamanArthaM pUrvarudhirAdiktaM nirmAlya muhUrttamAtraM sukhino bhavanti na ca doSeNAnuSajyante tathA strIprArthanAyAM tatsambandhe'pi na doSo bhavati na vA strIsambandhe'nyasya kAcit pIDA, Atmanazca prINanaM bhavati, tathA'raktadviSTatayA putrArthameva RtukAlAbhigAmitve vA na kazciddoSa ityapare vadanti, tatra doSamAha sarveti, maithunaM hi sarvadoSAspadaM saMsAravardhakaJca tatra mAdhyasthyAvalambanamAtreNa vinA tannivRtti nirdoSatA kathaM bhavet, na hi kasyacicchirazchittvodAsInabhAvAvalambanena nAparAdhI bhavati, kiMvA viSaM pItvA tUSNImbhAvAvalambanena na mriyate, tasmAdgaNDapIDanAdidRSTAntena maithunaM nirdoSaM manyamAnAH strIparISahajitA viparItatattvagrAhiNo narakAdiyAtanAsthAneSu mahAduHkhamanubhavanti, yaistu mahAsattvaiH strIsaGgavipAkavedibhirnArIsaMyogAH parityaktAstatsaGgatphalavastrAlaGkAramAlyAdibhiH kAmavibhUSAH parityaktAste strIprasaGgAdikaM kSutpipAsAdi pratikUlopasargakadambakaJca nirAkRtya mahApuruSasevitapanthAnaM prati pravRttAH susamAdhinA vyavasthitA nopasargairanukUlaiH pratikUlairvA prakSobhyante nAnya iti parijJAya bhikSurheyopAdeyabuddhyA zobhanAni pratigRhNan saMyamAnuSThAnaM caret, mRSAvAdAdikaJca pariharediti // 29 // matAMtarane dUSita kare. sUtrArtha :- strI sAtheno, saMbaMdha karavo te doSa mATe nathI, evuM ekamata kahe che. e vAta barAbara nathI. kAraNa ke sarvadoSonuM sthAna hovAnA kAraNe. TIkArtha :- rAga-dveSathI haNAyelA cittavALI, jainamArganA dveSI, strIne Adhina thayelA keTalAka yuvatine prArthanA karavA mATe suMdara saMbaMdha rAkhavAmAM doSa nathI ema svIkAranArA jema peTa vagerenI pIDA thAya tyAre tene upazamAvavA mATe pahelA lohI vigere kADhIne muhUrtRkALa jeTalA mAtra kALamAM Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 351 sukhI svastha thAya che. doSa vaDe lapAto nathI. tathA strInI prArthanAmAM tenI sAthe saMbaMdhamAM paNa doSa thato nathI. athavA strIsaMbaMdha karavAmAM bIjA koIne paNa kaMI pIDA thatI nathI. ane potAne AnaMda thAya che. tathA rAga-dveSa vagara putranA mATe RtukAla Ave chate to koI doSa nathI. e pramANe bIjA darzanakAro kahe che. e vAta barAbara nathI. kemake emAM doSa kahe che. maithuna e sarvadoSonuM sthAna ane saMsAravardhaka che. temAM mAdhyasthapaNAne dhAryA vagara, tenI nivRtti (tyAga) nirdoSa zI rIte thAya? koInuM paNa mAthu kApI audAsIna bhAvanA AlaMbana vaDe aparAdhI thatAM nathI ema nathI. paraMtu jhera pIne maunabhAvanA AlaMbana vaDe maratA nathI. mATe gumaDAne pIlavA vagerenA dRSTAMta vaDe maithunane nirdoSa mAnanArA strI pariSahathI jItAyelA viparita tattvane grahaNa karanArA, naraka vagere pIDAsthAnomAM mahAduHkhono anubhava kare che. strI saMganA vipAkane jANanArA evA mahAsattvazALI strInA saMyogo jeoe choDyA che, tenA saMganuM phala vastra, alaMkAra, mALA vagere vaDe kAmabhoganI vibhUSA choDI denArA teo strI prasaMga vagerene bhUkha-tarasa vagere pratikULa upasargano samUhano saMbaMdha dUra karIne mahApurUSa sevela mArga tarapha pravRtta thayelA susamAdhi vaDe vyavasthita thayelA anukULa-pratikULa upasargo vaDe gabharAto nathI. ema jANI sAdhu heyopAdeyanI buddhi vaDe suMdara prahaNa karato saMyamanA anuSThAnone Acare. mRSAvAda vagerene choDI de. /29ii. atha strIkRtopasargasya duHsahatvAttajjayArthaM tatsaMstavAdiparityAgamAhakRtaviviktacaryApratijJo vanitAvilAsavipralubdho na syAt // 30 // kRteti, pitrAdipUrvasaMyogaM zvazvAdyuttarasaMyogaJca vihAya strIpazupaNDakavivarjitasthAne saMyamaM kariSyAmIti kRtapratijJaH sarvathA strIsaGgaM vivarjayet, nApi tayA saha viharena vA viviktAsano bhavet, yato mahApApasthAnametadyatInAM strIbhirAsaGgatvam, tadvarjanena cAtmA samastApAyasthAnebhyo rakSito bhavati, striyo hi mAyApradhAnAH, samyak pratAraNopAyaM jAnanti, itarakAryavyapadezena samIpametya zIlAccyAvayanti, atisnehamAviSkurvantyaH samIpamAgacchanti nAnAvidhavacobhirmugdhayanti, kAmamutpAdayanti pratAraNAya sammukhaM vastraM zithilAdivyAjena sAbhilASaM zithilIkRtya punarnibadhnanti UrdhvAdikAyaM prakaTayanti, kakSAmAdarzya vrajanti upabhogaM prati prArthayanti, utpAdya vizvAsamakAryakaraNAya nimaMtrayanti, IdRzAn vanitAvilAsAnavetya viditavedyaH paramArthadarzI sAdhuna tadRSTau svadRSTiM nivezayet, sati prayojane ISadavajJayA nirIkSeta, na vA tacceSTAsu pralobhamupagacchet, strIsaMsargApAditAH zabdAdayo hi viSayA durgatigamanaikahetavaH sanmArgArgalArUpA ityevaM vijAnIyAt / kiJcAnekavidhaprapaJcaiH karuNAvinayapUrvakaM striyaH samIpamupAgatya vizrambhajanakAni vacAMsi bhASamANA rahasyA Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sUtrArthamuktAvaliH lApaimaithunasambaddhavacobhiH sAdhozcittamAdAya tamakAryakaraNaM prati karmakaravadAjJApayanti, so'pi sAdhuH strIpAzabaddho mRgavat kUTake patitaH san kuTumbakRte'harnizaM klizyate, tathA hi skhalitacAritraM kAmAbhilASukaM madvazaga iti parijJAya liGgasthopakaraNAnyadhikRtyAlAbucchedyaM zastraM labhasva, yena pAtrAdermukhAdiH kiyate zobhanAnyalAbukAnyAnaya, dharmakathAdiphalAni vastrAdilAbharUpANyAhara, patadgrahANi lepaya yena sukhenaiva bhikSATanaM bhavet, alaktakAdinA pAdau raJjayetyevaMrUpeSu karmasu, gRhasthopakaraNAnyadhikRtya ca kajjalAdhArabhUtAM nIlikAM kaTakakeyUrAdimalaGkAraM prayaccha yenAhaM sarvAlaGkArabhUSitA vINAdivinodena bhavantaM vinodayAmi, mukhAbhyanArthaM saMskRtaM sugandhitailamAhara, AtapavRSTibhyAM saMrakSaNAya chatramupAnahaJca mAmanujAnIhi, kezasaMyamanArtha kaGkatakaM dantaprakSAlanArthaM dantakASThaM madantikaM pravezaya, rAtrau bhayAvahirgamanamasamarthA kartumato mama yathA rAtrau bahirgamanaM na bhavati tathA kuru, matputrAya krIDAbhAjanAnyupAnaya, taM krIDaya, prAvRTsamayanivAsArhamAlayaM taNDulAdibhaktaJca niSpAdaya yena sukhenaiva so'tivAhyetetyevaM karmasu ca tannirdezavartI mahAmohodaye vartamAno'pahastitaihikAmuSmikApAya uSTra iva paravazago bhavati, tasmAdviSopaliptakaNTakAdapi mahadanarthakAriNI striyamavetya snuSAduhitRsutAdhAtryAdikamapyavicintya yoSinmAtreNa saha vivekinA samparko na karttavyaH, vivikte duhitrAdinA sArdhaM hi sAdhuM dRSTvA yoSijjAtInAmanyeSAM vaivaM zaGkA bhavet, prANimAtraM hIcchAmadanakAmaiddhaM, yata evambhUto'pi zramaNaH strIvadanAlokanAsaktacetAH parityaktanijavyApAro'nayA sArdhaM nihIMkastiSThatIti / yato'narthAya strIsambandhastasmAdAtmahitakAmena strIvasatayaH parityAjyA iti // 30 // have strI vaDe karAyelA upasarga duHsaha hovAthI tene jitavA mATe strInA paricayano tyAga karavo joIe. te kahe che. sUtrArtha :- viviktacaryAnI pratijJA karelI che. evo AtmA strI vilAsamAM vipralabdha (mAsa) na thAya. TIkArtha :- pitA vagerenA pUrvasaMbaMdha, sAsu vagerenA uttara saMbaMdho choDI strI, pazu, napuMsaka rahita sthAnamAM huM saMyamane carIza. eTale pALIza, A pramANe karela pratijJAvALo sarvathA saMpUrNa strIsaMgane choDI de che. tenI sAthe vihare nahIM, viviktAsanavALo thAya nahIM jethI A mahApApa sthAna che je kAraNathI sAdhuonuM strIo sAthe AsaMgapaNuM (mahApApasthAnaka choDavAthI) te choDavAthI. AtmA samasta A pApasthAnothI rakSaNa karAyo che. strIo mAyApradhAna hoya che, sArI rIte te chetaravAnA upAyone jANatI hoya che. bIjA kAmanA bahAnAthI najIka AvI zIlabhraSTa Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 353 kare che. atisnehane pragaTa karatI te najIkamAM AvI vividha prakAranA vacano vaDe mugdha karatI kAmavikArane jagADatI - utpanna karatI ThagavA mATe sAme ja vastrane DhIlA thaI gayA che. evA bahAnA heThaLa abhilASApUrvaka DhIlA thayelA vastrone pharI bAMdhe che. ALasa khAvAnA bahAne zarIra UMcuM karI maraDe che. bagala batAvI jatI upabhoga mATe prArthanA kare che. vizvAsa utpanna karI akArya karavA mATe nimaMtraNa Ape che. AvA prakAranA strInA vilAsone jANI enA vipAkono jANakAra paramArthadarzI sAdhu tenI AMkhamAM potAnI AMkha sthApe - milAve nahIM. jo koI kAma hoya to kaMIka avajJapUrvaka jue paNa tenI kriyAomAM (ceSTAomAM) lobhAya (kheMcAya) nahIM. strI saMsargathI prApta thayelA zabda vagere viSayo durgati gamananA mukhya kAraNarUpa, sanmArganA AgaLA (argalA)rUpa AvA prakAranI strIne jANavI. vaLI aneka prakAranA vividha prapaMco vaDe karUNA vinayapUrvaka strIo najIka AvIne vizvAsajanaka vacano bolatI khAnagImAM AlApo (vAto) vaDe maithuna saMbaMdhI vacano vaDe sAdhunA cittane AkarSI tene akArya karavA tarapha nokaranI jema hukama kare che. te sAdhupaNa strInA pAzamAM baMdhAyelo haraNIyAnI jema kUTamAM (jALa) paDelo parivAranA mATe dararoja baMdhanamAM kleza duHkha) pAme che. tathA bhraSTacAritravALAne kAyAbhilASakane mArA vazamAM che. ema jANIne liMgamAM rahelo upakaraNone adhikArIthI cheda tuMbaDAnI jema zastra prApta kara, jenA vaDe pAtrA vagerenA mukha vagere karAya, sArA tuMbaDA lAvI dharmakathA vagere phaLo vastra vagere lAbha rUpa Adare, pAtrane lepa kare, jethI sukhapUrvaka bhikSATana thaI zake. AvA prakAranA kAryomAM aLatA vagere vaDe banne pago raMge, gRhasthonA upakaraNone laI kAjaLanA AdhArarUpa nIlikA, kaTaka eTale kaDA, keyura eTale berakhA vagere alaMkArane Apo, jenA vaDe huM sarva alaMkArabhUSita thAuM, vINA vagerenA vinoda vaDe tamane huM AnaMda pamADuM, moDhAne abhaMgana karavA mATe saMskArita sugaMdhI tela lAvo, taDako varasAdathI rakSA mATe chatrI pagarakhAnI mane anujJA Apo, vALa vyavasthita karavA mATe kAMsakI, dAMta sApha karavA mATe dAtaNa mArI pAse lAvo. rAtrInA samaye bhayathI bahAra javA mATe asamartha karavA mATe rAtrImAM bahAra javAnuM na thAya tevuM karo. mArA putrane mATe ramatanA sAdhano lAvo. tene ramADo, tenI sAthe ramo. comAsAnA samaye rahevA yogya makAnane, cokhA vagere bhojana utpanna karo. jethI sukhapUrvaka te samaya ame pasAra karI zakIe. Ama A rIte karmomAM ane temanA batAvelA (nirdezathI) mahAmohanA udayamAM rahenArA nIcatA (apahastitA) pAmI Aloka ane paralokanA kaSTone uMTanI jema parAdhIna thAya che. tethI vidveSathI lepAyelo kAMTAthI paNa mahAnarthakArI strIne jANIne, bahena, pautrI, dIkarI, mAtA Adine paNa AvI vicArI strI mAtranI sAthe vivekIe saMparka karavo nahIM. choDI dIdhela dohitrI vagerenI sAthe sAdhune joI strI jAtine athavA bIjAone AvI zaMkA thAya che, prANimAtra, IcchA, kAma, madana vaDe AsaktA jethI AvA prakArano paNa sAdhu strIne kAmabuddhithI jovAmAM Asakta manavALo, choDI diIdho che jeNe evo potAno vyApAra enI sAthe nirlajja thaIne Ubho rahe che. jethI anartha mATe strI saMbaMdha che. tethI AtmahitanI kAmanApUrvaka strI-paricaya (vasati) choDavo joIe. 30Iii. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sUtrArthamuktAvaliH atha strIvazago'vazyaM narakaM yAtIti narakavedanA: prAha narakeSu tIvrataraduHkhabhAjo raudrAH // 31 // narakeSviti, nArakA devAdinApyupazamayitumazakyaM zItoSNarUpapRthivyAstIvravedanotpAdakaM sparzaM samanubhavanti, tathaikAntenAzubhAn rUparasagandhazabdAnapi tatrAdyAsu ratnazarkarAvAlukAkhyAsu tisRSu pRthivISu paJcadazaprakAraiH paramAdhArmikaiH kRtaM mudgarAsikuntakrakacakumbhIpAkAdikaM prabhUtakAlaM yAvadazaraNA nArakA vadhamanubhavanti, paGkadhUmatamomahAtamaH prabhAkhyAsu catasRSu pRthivISu paramadhArmikAbhAve'pi svata eva tatkRtavedanAyAstIvrataraM vedanAsamuddhAtamanubhavanti parasparodIritaduHkhAzca bhavanti, tatra ye mahArambhaparigrahapaJcendriyavadhapizitabhakSaNAdike sAvadyAnuSThAne pravRttA asaMyamajIvitArthinaH prANinAmasadanuSThAnairbhayotpAdakatvena raudrAHbhayAnakAste tIvrapApodayavarttino'tyantabhayAnake bahulatamo'ndhakAre yatrAtmApi nopalabhyate cakSuSA, kevalamavadhinApi mandamandamulUkenevAhni dRzyate tathAvidhe duHsahakhadirAGgArarAzyanantaguNatApasantapte bahuvedane narake patanti nAnArUpA vedanAH samanubhavanti ca / tiryaGmanuSyabhavAtsattvA utpannA antarmuhUrtena nirlUnANDajasannibhAni zarIrANyutpAdayanti, paryAptibhAvamAgatAzcAtibhayAnakAn zabdAn paramAdhArmikajanitAn zrRNvanti hata mudgarAdinA, chinta khaDgAdinA, bhinta zUlAdinA, dahata murmurAdinetyevaMvidhAn / nizamya ca te bhayodbhrAntalocanA bhItyA naSTacetanAH kva gatAnAmasmAkamevaMvidhamahAghorAravadAruNasya duHkhasya trANaM syAdityAzaGkamAnA itastato dhAvanta: jvAlAkulaM bhUmimAkramanto dandahyamAnA Akrandanti, evaM teSAM tatra sthitirutkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi jaghanyato dazavarSasahasrANi / tadevaM taptA nArakAstApApanodanAyodakapipAsayA'bhiSiSikSayA vA tAM bhUmiM vilAya kSAroSNarudhirAkArajalavAhinIM zarIrAvayavakarttakatIkSNasrotasvinIM duHkhadAM vaitaraNIM nadI prAptAstatrApi zarapratodeneva preritAH zaktibhizca hanyamAnAstaranti, durgandhenAtyantakSAroSNena vaitaraNIjalena santaptAnAyasakIlAkulAM nAvamadhiroDhumupAgacchataH pUrvArUDhAH paramAdhArmikAH kaNTheSu vidhyanti tatazca vaitaraNIjalena naSTasaMjJA apyapagatakarttavyavivekA bhavanti / anye ca narakapAlA nArakaiH krIDamAnAH zUlAbhirnaSTasaMjJAn tAn viddhvA'dho bhUmau kurvanti, keSAJcinnArakANAM paramadhArmikA mahatIM zilAM gale baddhvA tAn mahatyudake nimajjayanti samAkRSya ca tasyAH kalambukAvAlukAyAM murmurAgnau ca samantato gholayanti, anye ca tatra svakarmapAzAvapAzitAnnArakAn zUlake protakamAMsapezIvadbharjayanti kecinmahApApodayA nArakAH parito'gnijvAlAmaya Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 355 uSTrikAkRtau narake pravezinAH santaptAH svakRtaM duzcaritamajAnanto'pagatAvadhivivekAH sadA dandahyante, na hyatinimeSamAtramapi kAlaM tatra duHkhasya virAmaH, kecicca narakapAlaiH niranukampaiH parazupANibhirnArakA hastaiH pAdaizca baddhAH kASThazakalamiva takSyante teSAJca zarIrAvayavA vizleSyante, narakapAlAH smArayanti cAkrandamAnAn pUrvakRtAni, tvayA tadA hRSTena prANinAM mAMsaH samutkRtyotkRtya bhakSitaH, tadrudhiraM madyaJca pItaM paradArA bhuktAH, sAmprataM tadvipAkApAditena karmaNA'bhitapyamAnaH kimevaM rAraTISItyevaM smArayantaH punaH punarduHkhamutpAdayantaH pIDayanti, tadevaM pUrvajanmasu jaghanyetarAdinA yAddagbhUtAdhyavasAyena karmANyAcaritAni tathaiva narake tasya vedanAH svataH parata ubhayato vA bhavanti, anRtabhASiNAJca tatsmArayitvA jihvAzcecchidyante paradravyApahAriNAmaGgopAGgAnyapahriyante. pAradArikANAM vRSaNacchedaH zAlmalyupagRhanAdi kAryate, mahAparigrahArambhavatAM krodhamAnamAyAlobhinAJca janmAntarasvakRtakrodhAdiduSkRtasmAraNena tAdRgvidhameva duHkhamutpAdyate, itthaM narakaduHsavavizeSAn bhagavadAgamena viditvA dhIrassarvasmin prANigaNe kamapi na hiMsyAt, jIvAditattveSu ca nizcaladRSTiniSparigrahamRSAvAdAdirna lokavazago bhavet, dhruvaM saMyamaM viditvA tadanuSThAnarato yAvajjIvaM mRtyukAlaM pratIkSeta // 31 / / have strIne Adhina thayelo avazya narakamAM jAya che. AthI narakanI vedanAo kahe che. sUtrArtha :- narakomAM bhayaMkara raudra tIvratara duHkhone bhogavanArA thAya che. TIkArya - nArakInA jIvo deva vagerethI paNa upazamAvavA mATe azakya evI ThaMDI, garamIrUpa pRthvIonI tIvra vedanA utpanna karanAra sparzane anubhave che tathA ekAMte azubha rUpa, rasa, gaMdha, zabdone paNa bhogave che. pahelI ratnaprabhA, zarkarA prabhA, vAlukAprabhA e traNa naraka-pRthvIomAM paMdara prakAranA paramAdhArmiko (paramAdhAmI) vaDe muddagara, talavAra, bhAlo, kAtara, kuMbhIpAka vagerenI vedanA ghaNA vakhata sudhI azaraNarUpe nArako vadhane anubhave che. paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama:prabhA, mahAtamaprabhA nAmanI cAra pRthvIomAM paramAdhArmikono abhAva hovA chatAM paNa jAte ja te kSetranI vedanAthI tIvratara vedanA samuddhAtane anubhave che. ane paraspara ekabIjAe (ne) karela duHkho thAya che. temAM jeo mahAraMbha, mahAparigraha, paMcendriyavadha, mAMsabhakSaNa vagere pApakArI kriyAomAM pravRtta thayelA asaMyama jIvanane jIvanArA, prANionA asat anuSThAno vaDe bhaya utpanna karanArA raudrabhayAnaka teo tIvra pApodayavALA atyaMta bhayAnaka bahulatAe aMdhakAramayamAM jayAM potAne AMkha vaDe paNa joI na zake. phakta maMdamaMda avadhijJAna vaDe paNa ghuvaDanI jema divase dekhAya tevA prakAranA duHsaha kheranA aMgArAnA DhagalAthI anaMtaguNA tApanI paraMparAthI tapelA bahuvedanAvALA narakamAM paDe che. ane Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sUtrArthamuk vividha prakAranI vedanAo bhogave che. tyAM tiryaMca manuSyabhavavALA aMtarmuhUrvakALamAM kheMcAI gayelI pAMkhovALI (pIMchAvALA) pakSInA jevA zarIravALA utpanna thAya che. paryAptibhAvane pAmelA nArako paramAdhArmiko vaDe karelA atibhayAnaka zabdone sAMbhaLe che. jevA ke muddagara vaDe haNo, talavAra vaDe kApo, zUla vaDe bhedo, murmura vaDe eTale agninA kaNiyA vaDe AvA zabdo sAMbhaLe che, sAMbhaLIne te e bhayabhrAMta AMkhovALA, DarIne (bIne) marela jevA thayelA vicAre che ke kyAM javAthI apAra AvA prakAranA mahAghora bhayaMkara avAjavALA dArUNa duHkhathI rakSaNa thAya. ema zaMkA karatA Ama tema bhAge che. doDe che. jvAlAvAlI bhUmine oLaMgatA dAjhavAthI raDe che. A pramANe temanI tyAM utkRSTathI tetrIsa sAgaropamanuM AyuSya che. ane jaghanya daza hajAra varSanuM AyuSya che. A pramANe tapelA te nArako tApane dUra karavA mATe pANInI tarasa lAgavAthI pANI pIvAnI IcchAthI athavA te bhUmine vilAya khArU garama lohI AkAranuM (jevuM) pANIne vahanArI nadI, zarIranA avayavone kApanArI tIkSNa pravAhavALI duHkhadAyaka vaitaraNI nadIne pAmyA temAM paNa bANa vaDe prerAyelo hoya tema prerita thayelo, zakti vaDe haNAyelo vaitaraNI nadI tare che. durgaMdhI atikhArA garama pANIvALI vaitaraNI nadInA pANI vaDe tapelA lokhaMDanI khIlAvALI gherAyelI nAvamAM (hoDI)mAM caDhavA mATe pAse Ave che. tyAre pahelA caDhelA paramAdhArmiko kaMThamAM vIMdhe che. tyArabAda vaitaraNInA pANI vaDe naSTasaMjJA eTale bhAna vagaranA thayelA kartavya viveka vagaranA thAya che. bIjA paramadhArmiko nArakonI sAthe ramatA phUlo vaDe vIMdhIne naSTa saMjJA bhAna vagaranA thayelA teone jamIna para uMdhA karI de che. koIka nArakone gaLAmAM moTI zilA bAMdhI teone moTA pANImAM DUbADe che. ane pachI temane kheMcI kADhI teone kalambuka retI upara ane taNakhA jevI agnimAM cAre bAjuthI valove che. tyAM bIjA potAnA karmarUpa pAza vaDe baMdhAyelA te nArakone phUlomAM mAMsanI pezIonI jema parovI bhuMje che. keTalAka mahApApodayavALA nArakone cAre bAjuthI agninI jvALAnI jema saLagAvI uSTrikAkRtau narakamAM praveza karelA, saMtApavALA, potAnA karelA duHcaritrane nahIM jANatA vivekanI maryAdA vagaranA teo haMmezAM baLatA hoya che. AMkhanA palakArA jeTalo samaya paNa tyAM duHkhano aTakAva (rokANa) nathI. keTalAka nirdaya paramAdhArmiko hAthamAM parazu eTale kUhADo laI nArakonA hAtha-paga bAMdhI laI lAkaDAnA TUkaDAnI jema chole che. temanA zarIranA avayavone judA judA karI nAkhe che. paramAdhArmiko raDatA temane pUrvabhavamAM karelA pApo yAda karAve che ke pUrvabhavomAM AnaMdathI prANionA mAMsane ukerI ukerI (kApI-kApI) khAdhuM, lohI ane dArU pIdhA, parastrIone sevI, have tenA phaLa ApanArA karmo vaDe cAre taraphathI tapatA Ama kema rADo pADe che ? AvI rIte yAda karAvatA vAraMvAra duHkhone utpanna karatA pIDe che. tethI A pramANe pUrvajanmA jaghanya-utkRSTa vagere adhyavasAyo vaDe karmo karelA che. e pramANe narakamAM jenI vedanA potAnA taraphI ke bIjA taraphI Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 357 ke baMne taraphathI thAya che. jUTha bolanArAne te yAda karAvIne jIbha kapAya che, paradravyane coranArAnA aMgopAMgo apaharaNa karAya che. parastrIne sevanArAne vRSaNa eTale liMga kApe che. zAlmali vRkSanI aMdara chupAvavAnuM kArya kare che. mahAparigrahanA AraMbhavALAne ane krodha, mAna, mAyA, lobhavALAone bIjA janmomAM potAnA karelA krodha vagere pApone yAda karAvavA paDe tevA prakAranA duHkho utpanna kare che. AvI rIte naraka duHkha vizeSone bhagavAnanA Agamo vaDe jANI dhIrapurUSa sarva jIvo (samUha)ne viSe koIpaNa jIvanI hiMsA na karavI, jIva vigere tattvone viSe nizcala daSTi, niSparigraha, mRSAvAda vagere lokAdhIna na thAya. dhruva saMyamane jANI tenA anuSThAnamAM rata banI jAvajIva sudhI mRtyakAlanI rAha jue. 31 tadevaM nArakayAtanA dharmazca mahAvIrasvAminA''vedita ityAhaparijJAya dhIro vIro'nuttaramAcakhyau dharmam // 32 // parijJAyeti, saMsArAntarvatinAM sakalaprANinAM karmavipAkajaM duHkhaM parijJAya yathAvasthitAtmAdisvarUpavettA upadezadAnAt prANinAmaSTavidhakarmocchedananipuNaH sarvatra sadopayogI nAnAvidhopasargarupasargito'pi niSprakampasaMyamaratitvAddhIradhiyA rAjamAnatvAdvA dhIraH samastabhayarahita aurasabalena dhRtisaMnahanAdibhizca vIryAntarAyasya niHzeSa kSayAt paripUrNavIryaH, utpannadivyajJAno nizzeSAntarAyakSaye sarvalokapUjyatve'pi ca bhikSAmAtrajIvitvAdbhikSuH prazastavarNarasagandhasparzaprabhAvAdiguNaivirAjamAno jAtiyazodarzanajJAnazIlaiH sarvAtizAyyanuttaraM dharmaM prakAzya yoganirodhakAle sUkSmakriyasya tato vyuparatakriyastha zukladhyAnavizeSasya dhyAtA zailezyavasthApAditataddhyAnAnantaraJca sAdyaparyavasAnAM lokAgravyavasthitAM pradhAnAM siddhigati prApta RSizreSTho nAmnA vardhamAnasvAmI parISahopasargaranukUlapratikUlairaparAjito'dbhutakarmakAritvena guNaniSpannamahAvIrAparanAmA kriyAvAdyakriyAvAdivainayikAjJAnikAdInAmabhyupagamaM samyagavabuddhya yathAvasthitatattvopadezenAparAn sattvAn parijJApya svayamapi samyagutthAnena saMyame vyavasthitaH sarAtribhaktaSaSThaM prANAtipAtAdikaM pratiSidhya taponiSTaptadeho'bhavat, na hi svato'sthitaH parAn sthApayitumalam / tadevaM zrutacAritrAkhyaM sadyuktikamarhadbhASitaM sarvadharmapradhAnaM dharma zraddadhAnA anutiSThanto loko vyapagatAyuHkarmANaH santaH siddhi prAptAH prApnuvanti prApsyanti ceti // 32 // A pramANe nAraka yAtanA ane dharmane mahAvIrasvAmI vaDe jaNAvAyuM ema kahe che. sUtrArtha :- dhAra-vIra-prabhu zrIna anuttara bhane hyo che. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sUtrArthamuktAvaliH TIkArtha:- saMsAranI aMdara rahelA sarvajIvone karmanA phalarUpe duHkhane jANI yathAvasthita AtmA vagerenA svarUpane jANI upadeza ApavA vaDe prANIonA ATha prakAranA karmono nAza karavAmAM nipuNa (cAlAka) sarvatra haMmezAM upayogI judA judA prakAranA upasargo vaDe upasargita thavA chatAM paNa niSpakampa (akaMpita) saMyamamAM rativALA hovAthI dhIra, buddhi vaDe zobhAyamAnapaNA vaDe dhIra, sarve bhayothI rahita AtmabaLa vaDe dhRti, saMghayaNAdi vaDe viryAntarAyanA saMpUrNa kSayapUrNa vIryavALA, utpanna thayuM che. divyajJAna jene niHzeSa eTale saMpUrNa aMtarAya kSaya thavAthI sarvaloka vaDe pUjayapaNe hovA chatAM bhikSA mAtrathI jIvavAnA kAraNe bhikSuka, suMdara varNa, gaMdha, rasa, sparza, prabhAva vagere guNo vaDe zobhatA-virAjatA jAti yazo darzana, jJAna, zIla vaDe sarvAtizAyi anuttara dharmane prakAzI yoganirodha kALe (samaye) sUkSmakriyA te pachI suparata kriyA nivRtti zukladhyAna vizeSane dhyAvanAra, zailezI avasthAne pAmanAra te dhyAna pachI sAdi anaMtakALa sudhI, lokanA agrabhAge rahelA pradhAna evI siddhigatine pAmyA che. RSizreSTha nAma vaDe vardhamAnasvAmI je anukULapratikULa pariSaha upasargo vaDe aparAjita, abhuta karma karAvanArA, guNaniSpanna mahAvIra bIjuM nAma dharanArA, kriyAvAdI, akriyAvAdI, vaiSayika, ajJAniko vagerenA svIkArane sArI rIte jANI yathAvasthita tattvopadezanA dAna dvArA (vaDa) bIjA jIvone bodha jaNAvI ApI jAte paNa sArI rIte utthAna vaDe saMyamamAM vyavasthita thayelo, prANAtipAta, vagere pAMca ane cha rAtribhojananuM paccakhANa karI, taponiSTha tapta dehavALo thAya, pote jAtane vyavasthita (avasthita) karyA vagara bIjAone sthApavA (sthira karavA) mATe samartha thatA nathI. tethI A pramANe satyuktivALo zratadharma ane cAritradharma ahaMdubhASita sarvadharmapradhAna dharmanI zraddhA karatA ane AcaratA loko AyuSyakarma dUra thavA mAtrathI siddhine prApta karI che. kare che ane karaze. ll3rA atha ye paratIthikAH pArzvasthAdayo vA svayUthyA azIlAzca gRhasthAste kuzIlA:, tAn tadanuSThAnatastadvipAkadurgatigamanatazca nirUpayitumAha kAyAyatadaNDAsteSveva // 33 // kAyeti, kAyAH pRthivyAdijIvanikAyAH trasAH sthAvarAzca, sarve'pyete sukhaiSiNo duHkhadviSazca, ebhiH kAyaiH pIDyamAnairAtmA daNDyate, evaJcaitAn kAyAn ye dIrghakAlaM daNDayanti te teSveva pRthivyAdikAyeSu bhUyo bhUyaH samutpadyante, sukhArthibhiryadi kAyasamArambhaH kriyate tadA duHkhamevApyate na sukham, mokSArthaM kutIthikairetaiH kAryaryAM kriyAM kurvanti tayA saMsAra eva bhavati, so'yamAyatadaNDaH ekendriyAdiSu samutpannaH san bahukrUrakarmA yasyAmekendriyAdijAtau yatprANyupamardakAri karma kurute, sa tenaiva karmaNA paricchidyate, kiJcit karmAsminneva janmani vipAkaM dadAti, kiJcit parasminnarakAdau kiJcidekasminneva janmani tIvra vipAkaM dadAti, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 359 kiJcicca bahuSu janmasu, yenaiva prakAreNa tadazubhamAcaranti tathaivodIryate / tadevaM kuzIlAzcaturgatikaM saMsAramApannA arahaTTaghaTIyaMtranyAyena saMsAraM paryaTantaH prakRSTaM duHkhamanubhavanti, janmAntarakRtaM karmAnubhavanta ArtadhyAnopahatA aparaM badhnanti vedayanti ca, na ca svakRtasya karmaNo vinAzo'sti, ye cAnavagataparamArthA dharmArthamutthitAstyaktamAtApitrAdayo'pyAtmAnaM zrAmaNyavrate vartamAnatayA manyamAnAH pacanapAcanAdinA kRtakAritAnumatyauddizikAdiparibhogAccAgnikAyasamArambhaM kurvanti, paJcAgnitapasA niSTaptadehAstathA'gnihotrAdinA ca svargAvAptimicchanti, laukikA api pacanapAcanAdinA'gnikArya samArabhamANAH mukhamabhilaSanti, te'gnikAyamaparAMzca pRthivyAdyAzritAn sthAvarAn vasAMzca prANino nipAtayantyeva, udakAdinA hyagnikAyaM vidhyApayantastadAzritAnanyaprANino nipAtayeyuH, tathA zalabhAdayaH karISakASThAdIsthA ghuNapipIkAkRmyAdayo bhasmIbhavantyeva, tato'gnikAyasamArambho mahAdoSAya, kecit vanaspatisamArambhAdanivRttA vanaspatyAdInAhArArthaM dehopacayArthaM dehakSatasaMrohaNArthaM vA''tmasukhamAzritya chindanti te bahUnAM prANinAmatipAtino bhavanti, na hi vanaspatau mUlAdiSu sarveSvapi samuditeSveka eva jIvaH, kintu mUlaskandhazAkhApatrapuSpAdiSu pratyekaM jIvA vyavasthitAH, tacchede ca saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedabhinnAnAM tadAzritAnAM jIvAnAmatipAto'vazyaMbhAvyeva, tathA ca vanaspatikAyopamardakA bahuSu janmasu garbhAdikAsvavasthAsu kalalArbudamAMsapezIrUpAsu mriyante, tathA vyaktavAco'vyaktavAcazca pare ca paJcazikhA kumArAH santo mriyante kecidhuvAnaH, apare ca sthavirAssantaH, tadevamanAryakarmakArI sukhArthI kuzIlaH prANyupamardaM kurvan svakarmaNA duHkhameva prApnoti na sukhaM nApi muktim // 33 // have je paratIrthaMko, pArzvasthA vagere athavA potAnA yuthavALA, kuzIlavALA)azIlovALA ane gRhastho kuzIlo che te potAnA anuSThAnathI tenA vipAkathI durgatigamananA phaLane nirUpaNa karavA mATe kahe che. sUtrArtha - SaDUjIvanikAyarUpIkAyane prApta karelA jIvo ekendriya vagere jAtiomAM utpanna thaI tenA daMDarUpe temAM ja phaLo-vipAka phaLone bhogave che. TIkArya :- kAya eTale pRthvIkAya vagere pAMca sthAvarakAyo ane trasakAya A badhA jIvo sukhanA Icchuko ane duHkhanA dveSIo A badhA jIvo vaDe jIvanikAyane pIDavAnA kAraNe AtmA daMDAya che. A pramANe A kAyone je lAMbA vakhata sudhI pIDe che teo pRthvIkAya vageremAM vAraMvAra utpanna thAya che. sukhanA abhilASI jIvo jo par3ajIvanikAyano AraMbha-samAraMbha kare to duHkhane ja pAme che - nahi ke sukhane. kutIrthiko vaDe mokSane mATe A kAryo vaDe je kriyA karAya che. tenA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sUtrArthamuktAvaliH vaDe saMsAra ja thAya che. te A Ayata daMDavALo ekendriya vageremAM utpanna thaI ghaNA karmavALA je ekendriya vagere jAtimAM je jIvone mardanakArI karma kare che. te teja karma vaDe paricchedAya che. kapAya che. keTalAka karmo A janmamAM ja phaLa Ape che. keTalAka karmo paralokamAM naraka vageremAM phaLa Ape che. keTalAka karmo eka ja janmamAM tIvra phaLone Ape che. keTalAka karmo ghaNA bhavomAM je prakAra vaDe teo azubha Acare che. te pramANe tenA phaLane bhogave che. e pramANe kuzIlo cAragatirUpa saMsArane prApta thayelA (pAmelA) raheMTanI ghaDIbhramararUpa nyAya vaDe saMsAramAM bhamatA prakRSTa duHkhane anubhave che. janmAMtaramAM karelA karmone anubhavatA ArtadhyAna vaDe haNAyelA bIjA karmo bAMdhe che. ane bhogave che. potAnA karelA karmono vinAza thato nathI. jeo paramArthane jANatA nathI, dharmane mATe uThelA eTale taiyAra thayelA mAtA-pitA vagerene paNa choDI, AtmAne sAdhu dharmanA (vratomAM) rahelo mAnato rAMdhavuM-raMdhAvavuM vagere karavuM, karAvavuM, anumodavuM, audezika vagerenA vA52vAthI (paribhoga karatA) agnikAyano AraMbha-samAraMbha kare che, paMcAgnitapa vaDe tapelA dehavALA tathA agnihotra vagere vaDe svarga prAptine Icche. laukiko paNa rAMdhavuM, raMdhAvavuM vagere vaDe agnikAyano samAraMbha karavA vaDe sukhane Icche che. teo agnikAyane bIjA pRthvIkAya vagere Azrita trasasthAvara jIvono nAza kare che. pANI vagere vaDe agnikAyane bujhavatA tenA AdhAre rahelA bIjA jIvono vinAza kare che. tathA pataMgiyA vagere, DhAMkelo agni, lAkaDA vageremAM rahelA dhuNa eTale lAkaDAnA kIDA, kIDI, karamiyA vagere jIvo bhasmIbhUta thAya che ja, mATe agnikAyano samAraMbha moTA doSa mATe kahyo che. keTalAka vanaspatinA samAraMbhathI na aTakelA mahAvanaspati vagereno AhAra mATe, dehane puSTa karavA mATe, zarIrane paDelA ghA rUjhavavA mATe athavA potAnA sukha mATe AzrayIne kApe chede che. teo ghaNA prANIonA nAza karanArA thAya che. vanaspatimAM mUla vagere badhAmAM bhegA (malI) thaIne eka ja nathI paNa ghaNA che. paNa mULa, thaDa, DALI, pAMdaDAM, phUla vageremAM dareka-pratyeka jIvo rahelA che. tene kApavAmAM saMkhyAtA, asaMkhyAtA, anaMtA bhedomAM tene AzrayI jIvono nAza avazya thAya ja che. vanaspatikAyanA jIvono nAza karanArA ghaNA bhavo sudhI garbhAvasthA vageremAM kalala, arbuda mAMsapezIrUpa vageremAM mare che. tathA pragaTavANI tathA apragaTavANIvALA ane bIjA pAMca zIkhAvALA vageremAM mare che. keTalAka kumAra avasthAmAM thaIne mare che, keTalAka yuvAna thaIne, keTalAka gharaDA thaIne mare che. A pramANe anArya karma karanArA, sukhArthI kuzIlIyA prANIonuM upamardana karanArA potAnA karma vaDe duHkhane ja prApta kare che. paNa sukha ke muktine nahI. II3II akSArasnAnAdinA muktiriti matavizeSAnnirAkaroti akSArasnAnAdito na muktirvyabhicArAdbhAvasyaiva hetutvAcca // 34 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 361 akSAreti, kecidvadanti lavaNenAhArasya rasapuSTiH kriyate tadvarjanena ca mokSaH, tava lavaNaM saindhavasauvarcalabiDaraumasAmudrabhedena paJcavidham, tadvarjanena rasaparityAga eva kRto bhavati, tattyAgAcca mokSAvAptiriti / anye ca sacittApkAyaparibhogena mokSaM vadanti tathA hyudakaM malazodhakaM dRSTam, yathA vastrAdeH, tathA cAntarazuddhirapyudakAdeva, anye hutena mokSa pratipAdayanti, ye svargAdiphalAnapekSayA samidhA ghRtAdibhirhatAzanaM tarpayanti te mokSAyAgnihotraM juhvati zeSAstvabhyudayAya, agnihi suvarNAdInAM malaM dahati tathA''ntaramapi pApamiti / matAnImAni nirAcaSTe, vyabhicArAditi, paJcavidhakSArAparibhogena na mokSaprAptiH, lavaNameva rasapuSTijanaka mityasiddheH, rasapuSTijanakaiH kSIrazarkarAdIbhirvyabhicArAt, kiJca kiM dravyato lavaNavarjanena mokSAvAptiH, uta bhAvataH, nAdyaH, lavaNarahitadeze sarveSAM mokSaprAptiprasaGgAt, na dvitIyaH, bhAvasyaiva mokSaprAptau pradhAnatvAllavaNavarjanavaiyarthyApAtAt, evaM pratyUSajalAvagAhanena na mokSaH, udakaparibhogena tadAzritaprANyupamardanAt, na hi jIvopamardAnmokSaH, na vaikAntato jalaM bAhyamalasyApyapanayane samartham, Antarantu na zodhayatyeva, bhAvazuddhayA tacchuddheH, bhAvarahitasyApi yadi tacchuddhiH syAttadA matsyAdInAmapi muktyavAptiH syAt, kiJca jalaM yathA'niSTaM malamapanayati tatheSTamapi kuMkumAdikamaGgarAgam, evaJca pApasyeva puNyasyApISTasyApanayanAdiSTavighAtakRdbhavet, tathA nAgnihutAdapISTasiddhiH prANyupamardanAt, yadyagnisparzena siddhiH syAttIGgAradAhakakumbhakArAyaskArAdInAmagni saMspRzatAmapi siddhiH syAt, evaJcaite paramArthAvedinaH prANyupadhAtena pApameva dharmabuddhayA kurvanto nAnAprakAraiH prANino vyApAdayanti narakAdigatiJca gatAstIvraduHkhaiH pIDyamAnA asahyavedanayA'zaraNAH karuNamAkrandanti // 34 // akSAra vagere vaDe mokSa che. e matane vizeSapaNe nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- akSAra eTale mIThA vagaranA snAna vagerethI mokSa nathI. kAraNa ke vyabhicAra doSa Ave che. mokSano hetu bhAva ja hetu che. TIkArtha :- keTalAka kahe che. lavaNa eTale mIThAthI AhAranI rasapuSTi thAya che. te lavaNa, seMdhava, sauvarca, labiDa, rauma, sAmudra bheda vaDe pAMca prakAranuM che. te choDavAthI rasa tyAga karyo che. tenA tyAgathI mokSanI prApti thAya che. bIjA matavALA kahe che ke sacitta pANI vAparavAthI mokSa thAya che. ema kahe che. tathA pANI malanI zuddhi karanAra che. jema vastra vagerenI tathA AMtarazuddhi paNa pANIthI ja thAya che. bIjA matavALA kahe che ke homa-havana vaDe mokSa thAya. jeo svarga vagere phalanI apekSA vagara samidha ghI vagere vaDe havananA agnine tarpaNa kare che. teo mokSa mATe Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 sUtrArthamuktAvaliH agnihotra (havana) yajJa kare che. bAkInA badhA potAnA abhyadaya mATe, agni ja sonA vagerenA melane bALI nAkhe che. tathA AMtaramelane eTale pApane paNa bALe che. A badhA matonuM nirAkaraNa kare che. A badhuM pAmavAthI vyabhicAra nAmano doSa lAge che. pAMca prakAranuM mIThuM na vAparavAthI mokSa prApti thatI nathI. kAraNa ke mIThuM ja rasapuSTine utpanna karanAruM che. e siddha thatuM nathI. rasa puSTine utpanna karanAra mIThuM-khAMDa vagere vaDe vyabhicAra doSa lAge che. paraMtu zuM lavaNa-dravya choDavA mAtrathI mokSanI prApti thAya che ke bhAvathI thAya che ? emAM pahelo pakSa barAbara nathI. kemake mIThA vagaranA dezamAM badhAne mokSa thavAnI saMbhAvanA thaze, bIjA pakSa paNa barAbara nathI. kAraNa ke bhAva ja mokSa prAptimAM pradhAna hovAthI mIThuM choDavuM nakAmuM thaze. e pramANe prabhAta vakhate pANImAM DUbakI mAravAthI mokSa nathI. pANI vAparavAthI tenA AdhAre rahelA jIvo nAza pAme che. jIvono nAza karavAthI mokSa nathI. pANI bAhyamalane dUra karavA mATe ekAMte samartha nathI. AMtaramalane to zuddha karatuM ja nathI, kemake bhAvazuddhithI ja tenI zuddhi che. bhAvarahitanI paNa jo te zuddhi thatI hoya to mAchalA vagerene paNa mokSa prApti thAya. jema pANI aniSTa melane dUra kare che. tevI rIte ISTa kumakumanA aMgarAga zaNagArane paNa dUra kare che. ane e pramANe pApane jema dUra kare che. tema ISTa puNyane dUra karavAthI te zaNagAra ISTa vighAta karanAra thAya che. tathA agnimAM Ahuti ApavAthI ISTa phalanI siddhi thatI nathI. kAraNa ke jIvono nAza thAya che. jo agnine sparza karavAthI siddhi thatI hoya to aMgAra pADanAra-bALanAra kuMbhAra, luhAra vagere je agnine aDanArano paNa mokSa thavo joIe. e pramANe A paramArthane jANanAra jIvono upaghAta karanArane pApa ja thAya che. bhale dharma buddhithI karatA judA judA prakAre jIvono nAza kare che. ane naraka vagere gatimAM jaI tIvra duHkho vaDe pIDAtA asahya vedanAthI azaraNapaNAthI karUNa AkraMda kare che. [34o. atha tatpratipakSabhUtAn suzIlAn prruupytivirato juththonAna: suzata: rUpo virata iti, ekendriyAdijIvasamArambhe'vazyaM karmabandho bhavatIti samyak parijJAya yastadvirataH prAsukodakAdikena yAvajjIvaM prANAn dhArayati bIjakandAdInabhuJjAnaH snAnAbhyaGgodvartanAdikriyAsu niSpratikarmazarIratayA'nyAsu ca cikitsAdikriyAsu na vartate stryAdivirataH, alubdhaH-AntaprAntena labdhenAlabdhena vA''hAreNa madadInatArahitastapaHphalapUjAsatkArAnabhilASyanukUlapratikUlarasazabdAdAvAsaktividveSavidhuraH, anAkula:-viSayakaSAyairanAvilaH, parISahopasagairhanyamAno'pyaprakampamanA jJAnadarzanacAritraiH paripUrNaH sa eva suzIlaH, sa eva cASTaprakAraM karmApanIya jAtijarAmaraNarogazokAdipUrNa saMsAraM nApaiti // 35 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 363 have tenA pratipakSarUpa suzIlonI prarUpaNA kare che. sUtrArtha - pApathI aTakelo virata, lobha vagarano alubdha ane viSaya kaSAyathI gherAyelo nahIM evo AtmA suzIla kahevAya che. TIkArya - ekendriya vagere jIvonA samAraMbha vaDe avazya karmabaMdha thAya che. e pramANe sArI rIte jANI je tenA vadhathI aTake te virata gaNAya. prAsuka acitta pANI vagere vaDe jIve tyAM sudhI (jIvone) prANone dhAraNa kare che. ane bIja kaMda vagerene nahIM khAto, snAna abhaMgana eTale tela vagerenI mAliza, udvartana vagere kriyAomAM niSpatikarma TApaTIpa vagaranA zarIravALo bIjI paNa cikitsA vagere kriyAomAM varte nahIM. tathA strI vagerethI virata thayela alubdha, Anta prAnta eTale jevA-tevA, maLelA na maLelA AhAra vaDe, garva ane dInatA choDI tapa, phaLa, pUjA, satkAra vagerenI IcchA vagarano anukULa pratikULa rasa, zabda vageremAM anAsakta, vaiSa vagarano, viSaya kaSAya vaDe gherAyelo nahIM evo anAkula pariSaha upasargo vaDe haNAto hovA chatAM paNa niSpakaMpa manavALo (mana), jJAnadarzana, cAritra vaDe paripUrNa thayelo hoya te ja suzIla kahevAya che. te ja ATha prakAranA karma dUra karI janma, jarA, maraNa, roga, zoka vagerethI bharelA saMsArane pAmato nathI.. ||3|| kuzIlatvasuzIlatvayoH saMyamavIryAntarAyodayAttatkSayopazamAcca bhAvAdvIryaM nirUpayatibAlapaNDitavIryA jIvAssaMsAramokSabhAjaH // 36 // bAleti, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA vIryasya nikSepaH, nAmasthApane tu prasiddha / jJAtA'nupayukta Agamato dravyavIryam, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittadravyavIryaM trividhaM dvipadacatuSpadApadabhedAt, arhaccakravattibaladevAdInAM vIryaM dvipadadravyavIryam, azvahastiratnAdInAM vIryaM catuSpadadravyavIryam, gozIrSacandanaprabhRtInAM zItoSNakAlayoruSNazItavIryapariNAmo'padadravyavIryam / AhArAvaraNapraharaNeSu yadvIryaM tadacittadravyavIryam, eSAM mizraNena mizradravyavIryam / devakurvAdikSetramAzrityAkhilAni dravyANi tadantargatAnyutkRSTavIryavanti, tathA yadurgAdikSetrAzrayAdyasya vIryollAsastat, yasmin vA kSetre vIryaM vyAkhyAyate tatsarvaM kSetravIryam, kAlavIryamapyekAntasuSumAdau dravyeSu yadvIryaM vyAkhyAzrayaH kAlazca / vIryavato jIvasya vIryaviSaye'nekavidhA labdhiH, tacca vIryaM zArIramaindriyamAdhyAtmikaJca, AntaravyApAreNa gRhItvA manoyogyAn pudgalAn bhASAyogyAn kAyayogyAnAnapAnayogyAn vA tattadbhAvena yatpariNAmayati, tadbhAvapariNatAnAJca manovAkkAyAdInAM yadvIryaM tadvividham, sambhave sambhAvye ca, sambhave tAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAJca Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sUtrArthamuktAvaliH surANAmatIva paTUni manodravyANi bhavanti, tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaH-paryavajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAt, anuttaropapAtikasurANAM sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAt / sambhAvye tu yo yamarthaM paTumatinA procyamAnaM na zaknoti pariNamayituM sAmprataM saMbhAvyate tveSa parikarmyamANazzakSyatyamumarthaM pariNamayitumiti / vAgvIryamapi dvividhaM sambhave sambhAvye ca, tatra sambhave tIrthakRtAM yojanavihAriNI vAk sarvasvasvabhASAnugatA ca, tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAsravAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti haMsakokilAdInAM sambhavati svaramAdhuryam / sambhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyA gAnamAdhuryam, tathA sambhAvyAm enaM zrAvakadArakamakRtamukhasaMskAramapyakSareSu paTuM yathAvadabhilaptavyeSviti / tathA sambhAvyAmzukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmam, kAyavIryamapi dvividhaM sambhave sambhAvye ca sambhave yathA cakravartibaladevavAsudevAdInAM yadbAhubalAdikAyabalaM tadyathA koTizilA tripRSTena vAsudevena vAmakaratalenoddhRtA, sambhAvye tu sambhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptuM meruM daNDavadgRhItvA vasudhAM chatrakavaddha miti, sambhAvyate cAnyatarasurAdhipo jambUdvIpaM vAmahastena chatrakavaddhartumayatnenaiva ca mandaramityAdi / indriyabalamapi zrotrendriyAdisvaviSayagrahaNasamarthaM paJcadhA, ekaikaM dvividhaM sambhave sambhAvye ca, sambhave yathA zrotrasya dvAdaza yojanAni viSayaH, evaM zeSANAmapi yo yasya viSaya iti / sambhAvye tu yasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya pipAsitasya pariglAnasya vA'rthagrahaNAsamarthamapIndriyaM sadyathoktadoSopazame sati sambhAvyate viSayagrahaNAyeti / AntarazaktijanitamAdhyAtmikaM vIryamanekadhA, udyamadhRtidhIratAzauMDIryakSamAgAmbhIryopayogatapassaMyamAdibhedAt, udyamo jJAnatapo'nuSThAnAdiSUtsAhaH, dhRtiH saMyame sthairyam, dhIratA parISahopasargAkSobhyatA, zauNDIryaM tyAgasampannatA, ApadyaviSaNNatA, viSame karttavye samupasthite'viSaNNatA vA, kSamA parAkruzyamAnasyApi kSobhAnavAptiH, gAmbhIryaM parISahopasagairadhRSyatvaM, manazcamatkArakAriNyapi svAnuSThAne'nauddhatyam, upayogavIryaJca sAkArAnAkArabhedavat, sAkAropayogo'STadhA, anAkAropayogazcaturdhA, yogavIryaM manovAkkAyabhedatastrividham, akuzalamanonirodhaH kuzalamanasaH pravartanaM manovIryam, apunarukta niravadyabhASaNaM vAgvIryam, samAhitapANipAdasya kUrmavadavasthAnaM kAyavIryam, aglAnatayA tapovidhAnaM tapovIryam, ekatvAdyadhyavasAyinaH saptadazavidhasaMyamapravRttiH saMyamavIryamityAdirUpaM bhAvavIryam / sarvamapyetadbhAvavIryaM paNDitabAlamizrabhedAt trividham, anagArANAM paNDitavIryam, bAlapaNDitavIryantvagArANAm, tatra yatInAM paNDitavIryaM sAdisaparyavasitam, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 365 sarvaviratipratipattikAle sAditvAt, siddhAdyavasthAyAM tadabhAvAtsAntatvAt, bAlapaNDitavIryantu dezaviratisadbhAvakAle sAdi, sarvaviratisadbhAve tabhraMze vA saparyavasAnam, bAlavIryantvaviratilakSaNamabhavyAnAmanAdyaparyavasitam, bhavyAnAntvanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaJcAtra viratibhraMzAtsAditA, punarjadhanyato'ntarmuhUrtAdutkRSTato'pArdhapudgalaparAvartAdviratisadbhAvAtsAntatA, sAdyaparyavasitasya caturthabhaGgasyAbhAva eva / bAleti, dvividhaM vIryaM bAlapaNDitabhedAt, kriyAnuSThAnaM vIryamityeke, kAraNe kAryopacArAdaSTaprakAraM karma vIryamityanye, audayika bhAvaniSpannaM karma, audayiko'pi ca bhAvaH karmodayaniSpanno, jIvasya vIryAntarAyakSayajanitaM sahajaM vIryaM cAritramohanIyopazamakSayopazamajanitaJca, AbhyAmeva dvAbhyAM sthAnAbhyAM sakarmakAkarmakApAditabAlapaNDitavIryAbhyAM vIryaM vyavasthitamiti sUtrArthaH, etAbhyAmeva vIryAbhyAM mayoM nAnAvidhakriyAsu pravarttamAno vIryavAnayamiti vyapadizyate, tadAvaraNakarmakSayAccAnantabalayukto'yamiti vyapadizyate / pramAdopahatasya karma badhyate sakarmaNazca yatkriyAnuSThAnaM tadbAlavIryam, apramattasya karmAbhAvo bhavati, evamvidhasya ca paNDitavIrya bhavati, abhavyAnAM bAlavIryamanAdyaparyavasitaM bhavyAnAmanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM vA, paNDitavIryantu sAdisaparyavasitameva / tatra khaGgAdipraharaNalakSaNazastrasya dhanurvedAyurvedAdizAstrAderabhyasanaM bAlavIryaM pApopAdAnAt, sAtagauravagRddhA hi tacchikSante zikSitaM sat prANinAM vinAzAya bhavati, tatra jIvavyApAdanAyA''lIDhapratyAlIDhAdisthAnavidhAnAt, kSayiNe lAvakarasasyAbhayAriSTAkhyasya madyavizeSasya ca dAtavyatayokteH, caurAdeH zUlAropaNAdidaNDavidhAnAt pazuhiMsanayAgAdividhAnAcca, tadevaM tadabhyasanAttattatkarma manasA vAcA kAyena kRtakAritAnumatibhizca kurvanto janmazatAnubandhivairAnuSaGgiNo'nantasaMsArabhAjo bhavanti, bhavyastu alpakaSAyassamyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM zrutacAritrAtmakaM vA dharma tIrthakaropadiSTaM gRhItvA mokSAya dhyAnAdhyayanAdAvudyamaM vidhatte, yadetasya vIryaM tatpaNDitavIryam, bAlavIryamatItAnAgatAnantabhavagrahaNeSu duHkhamAvAsayati, yathA yathA ca sa narakAdiSu duHkhAvAseSu paryaTati tathA tathA cAsyAzubhAdhyavasAyitvAdazubhameva pravardhata ityevaM saMsArasvarUpamanuprekSamANasyaitadvIryavato dharmadhyAnaM pravartata ityevaM dharmabhAvanAdibhirbhAvito viziSTAbhinibodhika jJAnena zrutajJAnenAvadhijJAnena vA dharmasAraM vijJAyAnyebhyo vA zrutvA cAritraM pratipadyate tatpratipattau ca pUrvopAttakarmakSayArthamuttarottaraguNasampattaye samupasthito vardhamAnapariNAmo'nagAro nirAkRtasAvadyAnuSThAno'karmA bhavati, tasmAdvAlapaNDitavIryA jIvAH saMsAramokSabhAja iti // 36 / / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 sUtrArthamuktAvaliH kuzIlapaNuM ane suzIlapaNuM saMyama ane varyAntarAyanA udaya ane tenA kSayopazamathI bhAvathI vIryanuM nirUpaNa kare che. sUtrArtha :- bAla ane paMDita vIryavALA jIvo saMsAra ane mokSanA bhAgI thAya che. TIkArtha:- nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, bhAva ema cha prakAre vIryanA nikSepA che. nAmasthApanA prasiddha che, jJAtA ane upayogavALA jIvane AgamathI dravyavArya che. noAgamathI zarIra, bhavya zarIra ane tavyatirikta,sacitta acitta mizranA bhedathI traNa prakAre che. sacita dravyavIrya traNa prakAre che. (1) be pagavALA (2) cAra pagavALA (3) apada ema traNa prakAre che. arihaMta, cakravartI, baLadeva vagerenuM vIrya dvipada dravya vIrya che. ghoDA, hAthI, ratna vagerenuM vIrya catuSpada vyavIrya, gozIrSa caMdana vagerenuM zItoSNakALano garamI ThaMDIno vIryano pariNAma apada dravyavIrya, AhAra, AvaraNa, praharaNa vageremAM je vIrya te acitta dravyavIrya eonuM mizraNa thavAthI je vIrya te mizradravya pariNAma, devakara Adi kSetrane AzrayI samasta dravyo temAM rahelA utkRSTa vIryavALA tathA je durgA vagere kSetrane AzrayI jenuM vIrya ullAsa te kSetravIrya athavA je kSetramAM vIryanuM vyAkhyAna na thAya te kSetravIrya kALavIrya paNa ekAMta suSamA vagere kALa dravyomAM je vIryanI vyAkhyA karAya te AzrayI kALavIrya, vIryavALA jIvanI vIryanA viSayamAM aneka prakAranI labdhio che ane tenuM vIrya te zArIrika ane IndriyajanIka, adhyAtmika ema traNa prakAranA che. AMtaravyApAra vaDe grahaNa karI manayogya pugalone, bhASAyogya pudgalone, kAyayogya pugalo grahaNa karI, - zvAsocchavAsayogya pudgalone grahaNa karI te te bhAvarUpe je pariNAve che. te bhAva pariNAmAvelA mana-vacana-kAyAnuM je vIrya te be prakAranuM che. (1) saMbhava (2) saMbhAvya. saMbhava bhAva vIryamAM tIrthakaro ane anuttara devalokamAM utpanna thayelA devonuM atIva paTu manodravya thAya che. tIrthakaranA anuttara devalokamAM utpanna thayela devonA devo mana:paryavajJAnInA savAla-javAba dravya mana vaDe ja karAtA hovAthI anuttara devalokamAM utpanna thayelA devono badho. vyApAra ja mana vaDe thAya che je karatA hovAthI samabhAvyamAM jeo arthane nipuNa buddhithI kahevA pariNamAvavA mATe zakya na hoya. paraMtu vartamAnamAM saMbhAvanA hoI zake che. vaLI, A parikarma karAtA Aja arthane pariNAvavA mATe samartha thaI zakaze. vAguvIrya paNa be prakAre che. (1) saMbhava (2) ane saMbhAvya. emAM saMbhavamAM tIrthakaronI yojana vihArivANI, badhAne potapotAnI bhASAne anusaranArI tathA bIjAone khIra madhajharatI vagere vANI nAlabdhidhArIonI vANInuM saubhAgya evuM hoya ke haMsa koyala vagerene paNa thaMbhAvI de evI svaranI madhuratA hoya. samabhAva vAguvIryamAM zyAmAnI strInA gAyananI mIThAza e evI hoMziyArI hoya ke je pramANe hoya e pramANe bolI zake. te pramANe jene mukhasaMskAra karAyA nathI evo A zrAvakaputra akSaramAM hoMziyAra hoya che je pramANe saMskAra prApta bALakamAM hoya che. te pramANe saMbhAvya popaTa Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 367 sArikAdinI vANI manuSyabhASAmAM pariName che. kAryavIrya paNa be prakAre che, saMbhava ane sambhAvya, saMbhava kAryavIryamAM je cakravartI-baladeva-vAsudevAdinA je bAhubalAdi kAyabala ke, koTizIlA tripRSTha vAsudeva vaDe jamaNA hAthathI uMcakAI e saMbhAvyAm vIrya tathA saMbhAvya eTale saMbhavI zake te jemake tIrthaMkara lokane alokamAM daDAnI jema pheMkI zake, tathA meruparvatane daMDa jema pakaDI pRthvIne chatrInI jema dhAraNa karavA samartha hoya. koIpaNa IMdra DAbA hAtha vaDe jaMbudvipane chatra banAvI mahenata vagara pheMkI zake. A pramANe Indriya bala vagere zrotendriya vagere potAno viSaya grahaNa karavAnuM baLa pAMca prakAre hoya che. eka eka Indriyano viSaya saMbhava ane saMbhAvya ema jema saMbhavamAM zrotranuM (kAna) bAra yojana vistArano viSaya che. e pramANe bAkInI Indriyono jeno je viSaya hoya te samajI levo. saMbhAvyamAM to jenI koIpaNa Indriya haNAyA vagaranI hoya, thAkelA, zramita thayelA, krodhIta thayelAnI, tarasyA thayelAnI, bimAra paDelAnI athavA to arthagrahaNa karavAmAM asamartha paNa IMdriyane tarata ja yathokta doSane zAMta karyA chate je viSaya grahaNa karavA zakti saMbhave - hoI zake te saMbhavya vIrya kahevAya. AMtarazaktithI utpanna thayela AdhyAtmika vIrya aneka prakAranuM che. te A pramANe udyama, dhRti, dhIratA, parAkrama, kSamA, gaMbhIratA, upayoga, tapa, saMyama vagere bhedothI aneka prakAranuM che. ughama, jJAna, tapa, anuSThAna vageremAM utsAha te udyama kahevAya. saMyamamAM sthiratA te kRti. pariSaha upasargamAM akSaubhyatA eTale gabharATa nahIM te dhIratA, zauNDIryatA eTale tyAga saMpannatA, ApattimAM aviSAdIpaNuM, viSaya kAryakartavya Ave tyAre aviSAdIpaNuM, bIjAo vaDe Akroza karAvA chatAM paNa kSobha pAme nahIM. te kSamA, pariSaha ane upasargo vaDe pAchA na paDe te tathA manane camatkAra karAvanArI potAnA anuSThAnamAM paNa aspRSyatA uddhRtatA nahIM te gAMbhIrya, sAkAra anAkAra upayoga bhedavALo te upayoga vIrya, sAkAra upayoga ATha prakArano ane anAkAra upayoga cAra prakAre che. yogavIrya mana-vacana-kAyAnA bheda traNa prakAre che. akuzala manoyogano nirodha karavo, kuzala manoyoganuM pravartana karavuM te manoyoga. punarukta doSa vagara niravagha bhASaNa vAgvIrya, samAdhipUrvaka hAtha-pagane kAcabAnI jema rAkhavA te kAyavIrya, aglAnapaNe tapa karavo te tapovIrya, ekatva vagere adhyavasAyavALA sattara prakAranA saMyamamAM je pravRtti te saMyamavIrya vagere rUpe bhAvavIrya che. A sarva bhAvavIrya paMDita, bAla ane mizra ema traNa prakAranuM che. emAM sAdhuone paMDita vIrya che. bAlapaMDitavIrya gRhasthone hoya che. temAM sAdhuone paMDitavIrya sAdi sAMta bhAge hoya che. sarvaviratInA svIkAra vakhate sAdi eTale zarUAta hovAthI siddha vagere avasthAmAM te sarvaviratino abhAva hoya che. tethI paMDita vIrya sAMta thAya che. bAlapaMDita vIrya to dezaviratinI vidyamAnatA vakhate Adi sarvaviratinI vidyamAnatAmAM teno bhaMga thAya che. athavA dezivaratino bhaMga thato hovAthI sAMtapaNuM che. bAlavIrya to avirati svarUpa abhavyone anAdi anaMtarUpa jANavuM. bhavyone anAdi sAMtarUpa ane sAdi sAMtarUpe jANavuM. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH ahIM AgaLa viratino bhaMga thavAthI sAdipaNu thAya che. bAlavIryano kALa jadhanyathI aMtarmuhUrtano utkRSTathI ardhapudgala parAvartanano kALa che. kemake sarvaviratino sadbhAva hovAthI sAMtapaNuM Ave che. sAdi anaMtabhAMgo je cothA bhAge che. teno abhAva ja che. bAla ane paMDita bhedathI vIrya be prakAre che. kriyAnuSThAna karavA e vIrya che. ema keTalAka kahe che. kAraNamAM kAryano upacAra thato hovAthI ATha prakAranA karma e paNa vIrya che. ema keTalAka kahe che. karma audiyaka bhAvathI banela che. audiyaka bhAva paNa karmanA udayathI banela che. te bAlavIrya. jIvanA vIryaMtarAyanA kSayathI utpanna thayela sahaja vIrya che. je cAritra mohanIyanA upazama, kSayopazamathI utpanna thayela paMDita vIrya che. A be sthAno vaDe sakarmaka akarmaka vaDe prApta thayela bAlapaMDita vIrya vaDe vIryanI vyavasthA thaI A pramANe sUtrano artha che. A be vIryo vaDe ja manuSya vividha prakAranI kriyAmAM pravRtta thavAthI A vIryavALo che. ema vyapadeza thAya che. vIryaMtarAya karmanA kSayathI A anaMta baLavALo che. ema kahevAya che. pramAdathI haNAyelAne je karma baMdhAya te sakarmakavALA je kriyAnuSThAna kare te bAlavIrya. apramattanA karmano abhAva thAya che. AvA prakAranA AtmAne paMDitavIrya thAya che. abhavyone bAlavIrya anAdi anaMtakALa che. bhavyone anAdi sAMta ane sAdi sAMta kALa hoya che. paMDita vIrya to sAdi sAMta ja hoya che. temAM khaDga vagere Ayudho, lakSaNa zastranA Ayurveda-dhanurveda vagere zAstrono abhyAsa karavo te bAlavIrya pApono svIkAra kare che. zAtAgAravamAM Asakta thayelA te zIkhe che. zIkhIne prANiono nAza kare che - te prANionA nAza mATe thAya che. temAM jIvonA nAza che mATe. 368 sthAno kahevAthI kSaya karavA mATe lAyaka eTale eka jAtanA pakSanA rasano abhayAriSTa nAmano dArU vizeSa ApavA yogya kahevuM. cora vagerene zULI ApavA vagereno daMDa karavAthI, pazunA hiMsaka yajJa karavAthI A pramANe teno abhyAsa karavAthI te te karmo mana-vacana-kAyAthI karavuM-karAvavuM ane anumodana vaDe karavAthI seMkaDo janmanA anubaMdhavALA vairAnubaMdhavALA anaMta saMsArano bhAgI thAya che. bhavyAtmAo alpakaSAyavALA samyagdarzana, cAritrAtmaka athavA zrutacAritrAtmaka dharma je tIrthaMkaropadiSTa che. tene grahaNa karI mokSa mATe dhyAna adhyayana vageremAM ughama kare. che tenuM A vIrya che paMDitavIrya, bAlavIryathI bhUtakALa, bhaviSyakALa, anaMtakALa bhavagrahaNa karavAthI duHkhamAM jIva rahe che. jema jema te naraka vagere duHkhanA AvAsomAM bhame che. tema tema ene azubha adhyavasAyavALo hovAthI azubhanI ja vRddhi thAya che. A pramANe saMsAranA svarUpanuM ciMtana-manana karavAthI A vIryavALAnuM dharmadhyAnamAM pravartana thAya che. A pramANe bhAvanA vagerethI bhAvita thayelo viziSTa Abhinibodhika jJAna vaDe, zrutajJAna vaDe, avadhijJAna vaDe dharmasArane jANI athavA bIjA pAsethI sAMbhaLI cAritrane svIkAre che. tenA svIkAramAM pUrva upArjelA karmonA kSaya mATe uttarottara guNasaMpatti mATe taiyAra thayelo, vadhelA pariNAmavALo sAdhu sAvaghAnuSThAnano tyAga karI akarmavALo thAya che. mATe bAla ane paMDitavIryavALA jIvo saMsAra ane mokSanA bhAgI thAya che. / / 36 / / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 369 atha dharmamabhidhattetyaktAvratakaSAyAdirapramattacaryaH // 37 // tyakteti, saMsArasvabhAvaparijJAnaparikarmitamatirdharmarahitAnAM nijakRtakarmavilupyamAnAnamaihikAmuSmikayorna kazcitrANAyeti vicArya jinokta eva paramo dharmo'nantasukhanidAnamiti pratyupekSya dravyajAtaM putrAn svajanAMzca vihAya pravrajitaH trasasthAvarairnArambhI nApi parigrahI mRSAvAdAdInAM jJAnapUrvakaM parihartA kaSAyasadbhAve mahAvratadhAraNasya niSphalatvena krodhAdInapi jAtyAdimadaprayuktAn durgatisulabhAn vijJAya pariharan saMyamopaghAtakaM zarIrasaMskAraM gandhamAlyasnAnadantaprakSAlanAdirUpaM karmopAdAnatayA saMsArakAraNatvena parijJAyaudezikAdyAhAramaneSaNIyaM viditvA niHspRhaH zabdAdiviSayagAddharyarahito jIvopaghAtakArizItodakAdiparibhogarahitaH parityaktAsaMyamAnuSThAnopadezaprazaMso'rthazAstradyUtakrIDAzuSkavAdAdyanAsevI chatropAnahavyajanAdividhura uccAraprasravaNAdikriyAM haritabIjasthaNDileSu pariharan puraH pazcAtkarmabhayAddhRtanaSTAdidoSasambhavAcca parapAtrabhojanAdi parivarjayan yazaHkIrtyanabhilASuko dravyakSetrakAlabhAvApekSayA zuddhamannapAnAdi parigRhNan saMyamamanutiSThet, sadA dharmakathAsambandhaM bhASamANaH syAt, na marmagaM vaco bruvIta, bhikSArthaM gRhAdau praviSTo nopavizedutsargataH, jarasA rogAtaGkAbhyAM vA zaktyabhAve upavizet, ativelaM na haset, na vA''hArAdiSu manojJazabdAdau ca gAddharyamupeyAt, pariSahopasargernAdInamanasko bhavet, evaM kurvato bhAvaviveka AvirbhAvito bhavati, sutapasvinaM gItArthaM guruM sadA seveta, itthaM saMyamaM pratipAlayan karmakSayamabhikAGketa // 37 // have dharmane kahe che. sUtrArtha - avratakaSAya vagere choDI apramattabhAve AcAra. TIkArtha :- saMsAra svabhAvanA jJAnathI ghaDAyelI buddhivALA dharmarahitavALAne, potAnA karelA karmane DhAMkanArAne Aloka ane paralokano koIpaNa rakSaNa karanAra nathI. ema vicArI jinezvare kahelo parama dharma eja anaMtasukhanuM kAraNa che. ema vicArI dhana, dravya, putro, svajanone choDI dikSita thaI traNa-sthAvara jIvono AraMbha-samAraMbha choDI de, parigraha vagarano, mRSAvAda vagerene jJAnapUrvaka pariharanAra kaSAya vidyamAnatAmAM mahAvratane dhAraNa karavAnuM niSphaLa che. krodha vagerene paNa jAti vagere ATha madothI yukta durgati sulabha thAya ema jANIne choDatA, saMyamane upaghAta karanAra, zarIranI vibhUSA-saMskAra, attara vagere gaMdha, mALA, snAna, dAtaNa karavuM, kapaDA dhovA (prakSAlana) vagere rUpa, karmanA grahaNa karavA kAraNe saMsAranA kAraNarUpa jANIne audezika vagere AhArane aneSaNIya jANI niHspRha thaI zabda vagere viSayomAM Asakti vagarano jIva nAza Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sUtrArthamuktAvaliH karanAra ThaMDA pANI vagerenA vaparAzathI rahita, asaMyamanA anuSThAnono upadeza, prazaMsA na karanAra, arthazAstra, dhUta eTale jugAra ramavA, zuSkavada eTale nakAmo thaI vivAda na karanAro, chatrI, pagarakhAM, paMkhA vagerenA vAparanAro, pezAba, viSTA vagere vanaspati bIja vagaranI aMDila (cokhkhI) bhUmimAM paraThave punaH karma, pazcAtukarma, bhayathI dhAraNa karela (haNAyelo) nAza pAmela vagere (choDe) doSano saMbhava hovAthI parapAtramAM bhojana vagerene choDato, yazaH kIrtine na Icchato, dravya, kSetra, kALa, bhAvanI apekSAe zuddha AhAra-pANIne grahaNa karato saMyamamAM sthira thAya. haMmezAM dharmakathA saMbaMdhI bolanAro hoya, mArmika vacana na bole, bhikSA mATe ghara vageremAM pravezelo utsarga mArge bese nahIM. ghaDapaNa rogAtaMkanA kAraNe athavA azaktinA kAraNe bese. vAraMvAra na hase, AhAra vageremAM tathA manohara zabda vageremAM Asakti rAkhe nahIM. pariSaha upasarga vageremAM adIna manavALo thAya. eTale ke garIbaDo na thAya. A pramANe karavAthI viveka pragaTa thAya che. sutapasvI, gItArtha gurUnI haMmezAM sevA kare. A pramANe saMyamanuM pAlana karatA karmakSayane amita-cha. // 3 // dharmasya samAdhi vinA'pUrNatvAtsamAdhimAhasamAhito'nidAno bhAvabhikSuH // 38 // samAhita iti, darzanajJAnatapazcAritrarUpeSu bhAvasamAdhiSu vyavasthitaH samAhitaH, yaH samyak caraNe vyavasthitaH sa caturvidhabhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati, yo vA bhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati sa samyakcaraNe vyavasthito bhavati, darzanasamAdhau hi vyavasthito jinavacanabhAvitAnta:karaNo nivAtazaraNapradIpavana kumativAyubhirdhAmyate, jJAnasamAdhinA tu yathA yathA'pUrvaM zrutamadhIte tathA tathA'tIva bhAvasamAdhAvudyukto bhavati, cAritrasamAdhAvapi viSayasukhaniHspRhatayA niSkiJcano'pi paraM samAdhimavApnoti, tapa:samAdhinAmapi vikRSTatapaso'pi na glAnirbhavati tathA kSuttRSNAdiparISahebhyo nodvijate tathA'bhyastAbhyantaratapodhyAnAzritamanAH sa nirvANasya iva na sukhaduHkhAbhyAM bAdhyata ityevaM caturvidhasamAdhistha: samyakcaraNavyavasthito bhavati, yadvA dharmasamAdhi prAptaH samAhito bhAvasAdhuH, tapo'nuSThAnaM kurvata aihikAmuSmikAkAGkSAbhAvAt, anidAna:-bhUtasamArambho nidAnaM tanna vidyate yasyAsAvanidAnaH sAvadyAnuSThAnarahitaH, karmaNo hi prANAtipAtAdIni nidAnAni, prANAtipAto'pi dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA, trasAn sthAvarAnvA UrdhvAdhastiryagrUpeSu triSu lokeSu prAcyAdi dikSu vidikSu dveSAcca divA rAtrau vA prANino hastapAdAbhyAM badhvA'nyathA vA kadarthayitvA yatteSAM duHkhotpAdanaM tanna kuryAt, sarvatra manovAkkAyakarmasu saMyato bhavan bhAvasamAdhi Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 371 manupAlayet, jJAnasamAdhiyuktaH svAkhyAtadharmAbhavet, cittaviplutiM vihAya tadeva ca niHzaGkha yajjinaiH praveditamityevaM niHzaGkatayA vidvajjugupsAM na kuryAt, yena kenacitprAsukAhAropakaraNAdinA gato vidhinA''tmAnaM saMyame sthApayet, AtmavatsarvaprANinaH pazyet, evambhUta eva bhAvasAdhurbhavati, yathA ca mamA''kruzyamAnasyAbhyAkhyAyamAnasya vA duHkhamutpadyate tathA'nyeSAmapIti matvA prajAsvAtmasamo bhavati tathA ihAsaMyamajIvitArthI prabhUtaM kAlaM sukhena jIviSyAmItyetadadhyavasAyI san karmAzravalakSaNamAhAropakaraNAderdhanadhAnyadvipadacatuSpadAdervA parigrahaNalakSaNaM saJcayaJca vikRSTataponiSTaptadeho bhikSurna kuryAt, prANigaNaJca samatayA prekSamANasya na kazcitpriyo nApi dveSyo bhavati, tathA ca niHsaGgaH sampUrNabhAvasamAdhiyukto bhavati, kazcittu bhAvasamAdhinA samyagutthAnenotthAya parISahopasargastarjito dInatAmavApya viSaNNo bhavati, viSayArthI vA kazcidrArhasthyamapyavalambate rasasAtagauravagRddho vA pUjAsatkArAbhilASI syAttadabhAve dInaH pArzvasthAdibhAvena viSaNNo bhavati, zlAghAbhimAnI ca vyAkaraNagaNitajyotiSanimittazAstrANyadhIte, aparazcAdhAkarmAdyAhAropakaraNAbhilASI saMyamodyoge viSaNNAnAM pArzvasthAvasannakuzIlAnAM viSaNNabhAvameSate, tadevaM saMyamaskhalitA alpasattvAH saMsAraparyaGkAvasannA asamAhitA viSamaM narakAdiyAtanAsthAnamupayanti, tasmAdvivekI viditamaryAdo'khilasamAdhiguNavettA dharmamAlocya sabAhyAbhyantarasaGgavipramukto muktigamanaikahetuM saMyamAnuSThAnamanutiSThet, audArikaM zarIraM pArzvasthAdisaGgavipramukto vikRSTatapasA karmanirjarAmanuprekSamANaH kRzayet, ekatvabhAvanAbhAvitamanAH zarIrAdau niHspRho mokSagamanaikapravaNaH saMyame'ratimasaMyame ca ratimabhibhUya bhAvasamAdhi prAptaH zItoSNAdiparISahAnabhokSyatayA nirjarArthamadhisaheta, vAgguptazca zuddhalezyAmupAdAyAzuddhAM parihatya saMyamAnuSThAne vrajet, ya evaM sa samAhito'nidAno bhAvabhikSurbhavatIti // 38 // samAdhi vagara dharma apUrNa hovAthI have samAdhine kahe che. sUtrArtha :- samAdhivALo, niyANA vagarano bhAva bhikSuka che. TIkArtha :- darzana, jJAna, tapa, cAritrarUpa bhAvasamAdhimAM rahelo AtmA samAdhistha kahevAya che. je samyapha prakAre caraNamAM rahyo hoya te cAra prakAranI bhAvasamAdhimAM samAhita AtmA thAya che. athavA je bhAvasamAdhimAM samAditAtmA hoya te samyakacaraNamAM vyavasthita thayelA hoya. darzana samAdhimAM je rahelo hoya te jinavacanathI bhAvita aMtaHkaraNavALo, te havA vagaranA sthAnamAM rahelA divAnI jema kubuddhi vAyu vaDe bhramita thatAM nathI. jJAna samAdhi vaDe jema jema apUrvazrutane bhaNe tema tema atyaMtAbhAva samAdhimAM prayatnazIla thAya. cAritra samAdhimAM paNa Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH viSayasukhomAM niHspRhapaNe niSkriya thayelo paNa 52ma samAdhine pAme che. tapa samAdhivALo paNa vikRSTa tapavALo paNa glAni pAmato nathI. tathA bhUkha tarasa vagere pariSahothI udvegane pAme nahi. tathA abhyAsa karela atyaMtara tapa dhyAnamAM Azrita manavALA te nirvANamAM rahelAnI jema sukha-du:kha vaDe bAdhita na thAya. e pramANe cAra prakAranI samAdhimAM rahelo caraNamAM vyavasthita thayelo hoya. athavA je dharmasamAdhi prApta karela samAdhivALo bhAvasAdhu tapoDanuSThAna karato Aloka ane paralokanA sukhanI IcchA vagarano hoya. 372 anidAna (eTale) bhUta eTale prANIo teno AraMbha samAraMbha karavo te nidAna. te nidAna na hovuM te anidAna kahevAya, sAvaghAnuSThAnarahita. prANAtipAta vagere karmonA kAraNo che. prANAtipAtapaNuM dravya, kSetra, kALa, bhAva bhedathI cAra prakAre che. traso ane sthAvara ema be prakAre jIvo che. urdhva, adho ane tinrUpa traNa lokamAM pUrva vagere dizA vidizAmAM kSetrathI kALathI divasa ane rAtrImAM prANIone hAtha-paga vagere bAMdhIne athavA kadarthanA karIne je temane duHkha utpanna karavuM nahIM. badhI jagyAe mana-vacana-kAyAthI saMyamI to bhAva samAdhine pALe, jJAna samAdhiyukta svAkhyAtadharmI thAya, cittanI DAmADoLatA choDIne... 'tavevasaddhaM nisyaM na nigerdi paviDyuM / ' (te ja sAcuM che. je jinezvaroe prarUpyuM che.) A pramANe niHzaMkapaNAthI vidhyAn jugupsAne kare nahi. jenA vaDe kaMIka nirdoSa AhAra upakaraNa vagere meLavyA hoya. tenA vaDe AtmAne vidhipUrvaka saMyamamAM sthApe, badhA jIvone potAnA AtmA samAna juve. AvA prakArano ja bhAva sAdhu hoya che. jema mane Akroza kare ke, AkSepa kare ke, kalaMka lagAve to mane duHkha utpanna thAya che. tevI rIte bIjAone paNa thAya ema mAnI prajAomAM (dareka jIvomAM) Atmasama thAya. tathA ahiM asaMyama jIvitArthI ghaNo vakhata sukhapUrvaka jIvI evA prakAranA adhyavasAyavALo thaI karma Azrava karmanA AvavAnA kAraNarUpa AhAra upakaraNa vagere dhana, anAja, dvipada-catuSpada vagere rUpa parigrahane ekaThuM kare. vikRSTa taponiSTa sAdhu na kare. prANi mAtrane samabhAve jonArAne koIpaNa priya ke tiraskaraNIya hotuM nathI. ane te saMpUrNa nisTaMgaH thayelo saMpUrNa bhAva samAdhiyukta thAya che. koIka bhAva samAdhi vaDe sArI rIte utthAna pAmelo tyAMthI uThIne pariSaha upasargothI ghavAyelo dInatA pAmIne viSAdane pAme che. athavA viSayArthI koIka gRhasthapaNAno svIkAra kare che. rasa, zAtA gauravamAM Asakta athavA pUjA satkArano Icchuka thAya. ane enA abhAvamAM dInatA dhAraNa karI pAsatyAdi bhAva vaDe kheda pAme che. prazaMsAno Icchuka ane abhimAnI thayelo vyAkaraNa-gaNita-jyotiSa nimitta zAstrone bhaNe. bIju AdhAkarmI vagere AhAra, upakaraNano, abhilASI saMyamapravRttimAM viSAda pAmelA pArzvastha, avasatra kuzIlonA viSAdabhAvane seve che. teo A pramANe saMyamamAM skhalanA pAmatA alpasattvavALA saMsArarUpI palaMgamAM beThelA, asamAdhi pAmelA viSama evA naraka vagerenI yAtanA sthAnane pAme che. tethI vivekI maryAdAne jANanAro saMpUrNa samAdhinA guNane jANanAro Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 373 dharmane vicArI, bAhya atyaMtara saMga eTale parigraha choDI mukti javAnA kAraNarUpa saMyamanA anuSThAnane Acare, audArika zarIrane pAsatthA vagerenA saMgane choDanAro ghora tapa vaDe, karmanI nirjarAne ciMtavato karmane pAtaLA kare. ekatva bhAvanAthI bhAvita thayelA cittavALo zarIra vageremAM niHspRhI mokSamAM ja javAnI eka prabaLa IcchAvALA, saMyamamAM arati ane asaMyamamAM ratine (thI) bhAvita thaI bhAvasamAdhine pAme, zIta-uSNa vagere pariSadothI gabharAyA vagara nirjarAne mATe sahana kare. vacanaguptivALo, zuddha lazyAne svIkArI azuddha (lezyA)ne choDI, saMyamanA anuSThAnamAM gati kare. je A pramANe hoya te sAdhu-samAdhivALo nidAna vagarano bhAva mikSu5 thAya che. me prabhArI / / 38 / / . samAdhivadbhAvamArgo'pIti mArgamabhidhatteprazastabhAvamArgo bhavasamuttArakaH // 39 // prazastabhAvamArga iti, bhAvamArgo hi dvividhaH; prazastAprazastabhedAt, tatrAprazasto mithyAtvAviratyajJAnAni durgatiphalAni, prazastazca samyagdarzanajJAnacAritrarUpaH sugatiphalapradaH, durgatiphalamArgavAdinAM trINi triSaSTyadhikAni zatAni mArgA bhavanti, mithyAtvopahatadRSTibhiviparItatayA jIvAdipadArthanirUpaNAt, samyagdarzanaM jJAnaM cAritraJceti trividho'pi bhAvamArgaH prazastaphalaH, tIrthakaragaNadharAdibhiryathAvasthitavastunirUpaNena samAcIrNatvAt, ye kecanasvayUthyAH pArzvasthAdayo'puSTadharmANazzItalavihAriNa RddhirasasAtagauraveNa gurukarmANa AdhAkarmAdhupabhogAt SaDjIvanikAyavyApAdanaratA aparebhyo mokSamArgamAtmAnucIrNamupadizanti zarIramidamAdyaM dharmasAdhanamiti matvA kAlasaMhananAdihAnezcAdhAkarmAdhupabhogo'pi na doSAyetyevaM pratipAdayantaH kutIrthikamArgAzritA eva / tatra prazastabhAvamArgo mokSagamanaM prati praguNo yathAvasthitapadArthasvarUpanirUpaNAt sAmAnyavizeSanityAnityAdisyAdvAdAzrayaNAt, taM jJAnadarzanatapazcAritrAtmakaM mArgamavApya jIvaH samagrasAmagrIkaH saMsArasamudraM dustaraM tarati, ataH sa mArgo bhavasamuttArakaH, sa ca mArgo jinokta evAzeSaikAntakauTilyarahito nirmala: pUrvAparavyAhatidoSApagamAt, sAvadyAnuSThAnopadezAbhAvAcca, taM mahApuruSAcIrNamavyabhicAriNamAzritya pUrvasminnanAdikAle'nantAssattvA bhavaM tIrNavantaH, sAmpratamapi saMkhyeyAstaranti, aparyavasAnAtmake'nAgate kAle cAnantAstariSyanti / tatra sUkSmabAdaraparyAptAparyAptabhedAn pRthivIkAyikAyekendriyAn paryAptAparyAptabhedAn dvitricaturindriyAn saMzyasaMjJiparyAptakAparyAptaka bhedAn paJcendriyAMzca sadyuktibhiravagamyAniSTaduHkhAn sukhaiSiNo na hiMsyAt, etadeva sArataraM jJAnaM yatprANAtipAtanivarttanam, etAvataiva parijJAnena mumukSovivakSitakAryaparisamApteH, asAveva Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sUtrArthamuktAvaliH paramArthato jJAtA ya: prANAtipAtanivRttiM samyak kriyate, evambhUtAdviratimato nAnye kecana bibhyati, nApyasau bhavAntare'pi kutazcidvibheti, prANAtipAtanivRtteH pareSAmAtmanazca zAntihetutvAt, ata evAsAvArttaraudradhyAnAbhAvAcchAnto nivRtazca bhavati, tasmAnmanasA vAcA kAyena vA yAvajjIvaM kenApi prANinA sAkaM virodhaM na kuryAt, AhAropadhizayyAdike eSaNAsamita: parISahairakSubdhaH saMyamaM caret / kUpakhananasatradAnAdipravRttiH puNyamapuNyaM veti rAjAdibhiH pRSTo matvobhayathApi mahAbhayaM nAnumanyeta, annapAnadAnArthamAhAramudakaM ca pacanapAcanAdikriyayA kUpakhananAdikayA copakalpayet, tatra trasAH sthAvarAzca vyApAdyante'to bhavadanuSThAne puNyamiti na vadet, annapAnAdikaM dharmabuddhayA prANyupamardadoSaduSTaM niSpAdayantyato nAsti puNyamityapi na brUyAt, tanniSedhe hi AhArapAnArthinAmantarAyo bhavet, tadabhAvena tu te pIDyeran, kintu maunaM samAzrayaNIyam, nirbandhe tvasmAkaM dvicatvAriMzaddoSavarjita AhAraH kalpate, evaMvidhaviSaye mumukSuNAmadhikAra eva nAstIti brUyAn, anavadyabhASiNAM nirvANaprApteH / iyameva ca sarvaviratyAkhyo mokSagamanaikaheturakAraNavatsalena parahitaikaratena bhagavatA tIrthakareNa paratIrthikairanAkhyAtapUrvaH praveditaH, tamimaM zuddhaM paripUrNaM dharmamajAnAnA avivekino dharmajJaMmanyAH paratIrthikAH samyagdarzanAddUre varttante, jIvAjIvaparijJAnAbhAvena zItodakauddezikAdyAhArAbhyavaharaNAt, saMghabhaktAdikriyayA sAtaddhirasagauravAvAptyarthamArttadhyAnavattvAtctva, na hyehikasukhaiSiNAM dAsadAsIdhanadhAnyAdiparigrahavatAM dharmadhyAnaM bhavati, te ca mahAbhayaM saMsAraM paribhramanti, tasmAdakaSAyI sAdhuH pratikSaNamapUrvajJAnagrahaNena jJAnaM zaGkAdidoSaparihAreNa samyagjIvAdipadArthAdhigamena ca samyagdarzanamaskhalitamUlottaraguNasampUrNapAlanena pratyahamapUrvAbhigrahagrahaNena cAritraM ca varddhayet, tatazca prazastabhAvamArge bhavaM dhruvaM samuttarati // 39 // samAdhinI jema bhAvamArga paNa che. e pramANe mArgane kahe che. sUtrArtha :- prazasta bhAvamArga te che je bhavathI saMsArathI sArI rIte tArI de che. TIDArtha :- bhAvamArga je prahArano che. (1) prazasta (2) aprazasta temAM aprazasta mithyAtva avirati, ajJAna je durgatinA phaLarUpa che. prazastabhAva mArga samyag darzanajJAnacAritrarUpa che, je sugatirUpa phaLane ApanAro che. durgati phaLa mArgavAdIonA traNasotresaTha (363) mArgo thAya che. mithyAtvathI haNAyelA dRSTivALAo vaDe viparItapaNe jIva vagere padArthonI prarUpaNA hovAthI samyagdarzana, jJAna, cAritra ema traNa prakAre prazamaphaLane ApanAro bhAvamArga che. tIrthaMkara gaNadhara vaDe yathAvasthita vastu nirUpaNa karavAthI ane AcaravAthI bhAvamArga che. je keTalAka potAnA juthanA pArzvasthAdi apuSTa dharmavALA eTale puSTa kAraNa vagara zithilavihArIo Rddhi, Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 375 rasa, zAtAgaurava vaDe bhAre karmIo AdhAkarma vagere vAparanArA, cha jIvanikAyano nAza karavAmAM rata, bIjAone paNa mokSamArga pote je Acarato hoya teno upadeza Ape. jemake A zarIra prathama dharmanuM sAdhana che. e pramANe mAnI kALa, saMghayaNa vagerenI hAnithI AdhAkarma vagerene vAparavAmAM doSa nathI. A pramANe pratipAdanane karanArA kutIrthionA mArgano Azraya karanArA ja che. (te barAbara nathI.) prazasta bhAvamArga mokSagamana tarapha ghaNo kAbela che, kemake yathAvasthita padArtha svarUpa nirUpaNa karatA hovAthI sAmAnya, vizeSa nityAnitya vagere syAdvAdano Azraya karavo, te jJAna, darzana, tapa, cAritrAtmaka mArgane pAmI jIva badhI sAmagrIvALo dustara evA saMsAra samudrane tarI jAya che. AthI te mArga bhAvathI sArI rIte tAranAra che. te mArga jinokta ja che, kAraNa ke te mArga saMpUrNa ekAMtarUpI kauTilya eTale vakratAthI rahita che. nirmala, pUrvApara virodhI doSothI rahita sAvaghAnuSThAnanA upadeza vagarano che. te mahApurUSoe Acarela che. avyabhicArIno Azraya karIne, pUrvamAM anAdikALamAM anaMtA jIvo saMsAra taryA hatA, vartamAnamAM paNa saMkhyAtA AtmAo tare che, anaMtakALa bhaviSyakALamAM paNa anaMtA AtmAo taraze. emAM sUkSmabAdara paryApta-aparyApta bhedo pRthvIkAya vagere ekendriyane, beIndriya, teIndriya, caurIndriya paryApta-aparyApta, saMnni-asaMjJi paryApta-aparyApta bhedovALA paMcendriya jIvone sayuktio vaDe jANIne aniSTa duHkhone na IcchanAro, sukhane cAhanAro jIva hiMsA na kare. A sArabhUta jJAna che ke prANAtipAtathI nivartana karAve. Aja TabA jJAna vaDe mumukSuonuM vivakSitakAryanI parisamApti thAya che. Aja paramArthathI sAco jJAnI che ke je prANAtipAtanI nivRtti sArI rIte kare che. AvA prakArano virativALo bIjA koIthI Darato nathI. bhavAMtaramAM paNa koIne DarAvato nathI. prANAtipAta nivRtti bIjA AtmAne mATe zAMtinuM kAraNarUpa che. AthI ja e Artta-raudradhyAna rahita hovAthI zAMta ane nivRtta thAya che, tethI mana, vacana, kAyAthI jAvajjIva sudhI koIpaNa prANI sAthe veravirodha na karavo. AhA2-upadhi-zayyA vageremAM eSaNA samitivALo pariSahothI gabharAyA vagara saMyamamAM care-pAlana kare. kUvo khodAvavo, AhAranuM dAna karavuM vagere pravRttimAM puNya ke apuNya ema koI rAjA vagere pUche to ema mAnI baMne rIte mahAbhaya che. mATe anumati na Apo. annapAnanA dAna mATe rasoI tathA pANIne pakAvavuM vagere kriyAothI kUvAo khodAvavA vagerenI kriyAmAM kaMIka sammata thAya. kemake temAM trasa ane sthAvara jIvo ghaNA nAza pAme che. AthI bhayane ApanArA anuSThAnamAM puNya thAya. ema na bole. AhAra-pANI vagere dharmabuddhithI jIvonA nAza karavAmAM doSa duSTapaNe banAvavAnA kAraNe 'puNya nathI' ema na bolavuM. kAraNa ke te niSedha karatA AhAra-pANInA Icchuka jIvone annapAnano aMtarAya thAya. ane te AhAra-pANI na malavAthI te jIvo duHkhI thAya. AthI maunano Azaro levo. bahu Agraha karIne pUche to kahevuM ke amAre betAlIza (42) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 sUtrArthamuktAvaliH doSothI rahita bhikSA khape che. AvA prakAranA viSayamAM mumukSuono adhikAra nathI. (A viSaya sAdhuono nathI. gRhasthono che. ema kahe. anavadyabhASI eTale pAparahita bolanArA sAdhuone mokSaprAptinuM lakSya hoya che. sarvavirati nAmano mokSamAM javA mATe mukhya kAraNarUpa A mArga akAraNa vAtsalya bhAvavALA nAma bIjAnA hitamAM tatpara evA tIrthakara bhagavaMto vaDe bIjA dharmavALAo vaDe AgaLa pUrvamAM kyAre paNa kahevAyelo nahIM tethI A zuddha paripUrNa dharmane nahIM jANanArA, avivekI, potAne dharmajJa mAnanArA darzanIo samyagadarzanathI dUra rahelA che. jIvAjIvanA jJAnano abhAva hovAthI ThaMDA kAcA pANI tathA audezika vagere doSothI doSita AhAra pANI vaDe vahevAra karanArA, saMgha bhojana vagere kriyA vaDe zAtA-Rddhi-rasagauravanI prApti mATe ArtadhyAnavALo hovAthI AlokanA sukhanA Icchukone dAsa-dAsI, dhana-dhAnya vagere parigrahavALAne dharmadhyAna hotuM nathI. teo mahAbhayaMkara saMsAramAM paribhramaNa kare che tethI kapAya rahita sAdhu dareka kSaNe jJAnagrahaNa karavA vaDe, jJAnane zaMkA vagere doSo choDI samyapha jIvAdi padArthonA jJAna vaDe, samyakdarzanane asmalita mUlattara guNa pALavA vaDe, dararoja apUrva abhigraha grahaNa karavA vaDe cAritrane vadhAre. tethI prazasta bhAvamArga saMsArathI jIvane nakkI pAra utAre che. I3lA atha pratipannabhAvamArgeNa sAdhunA kumAzritAH paravAdinaH samyak parijJAya pariharttavyA iti tatsvarUpamAcaSTe samavasaraNAni catvAri, kriyA'kriyAvainayikAjJAnavAdibhedAt // 40 // samavasaraNAnIti, jIvAdayassantyeveti vAdinaH kriyAvAdinaH, tadabhAvavAdino'kriyAvAdinaH, jJAnanihnavavAdino'jJAnavAdinaH vinayAdeva kevalAdiSTAvAptiriti vAdino vainayikavAdinaH, eSAM caturNAmapi saprabhedAnAmAkSepaM kRtvA yatra vikSepaH kriyate tatsamavasaraNaM bhAvasamavasaraNamiti bhAvArthaH / ete kriyAdivAdino mithyAdRSTaya eva, ekAntena jIvAstitve pararUpeNa sattvApatterekavidhatvaprasaGgAjjagataH, ekAntena jIvapratiSedhe pratiSedhakarturabhAvena pratiSedhAsiddhayA sarvAstitAyA duritvAt, jJAnavyatirekeNAjJAnameva zreya ityapyabhidhAnAsambhavAttadabhidhAne jJAnasyAvazyakatayA svAbhyupagamavirodhAt, jJAnakriyAvyatirekeNa mokSAsambhavAdvinayamAtrasyAkiJcitkaratvAccAsadbhUtArthapratipAdanAt, tatra kriyAvAdinAM bhedA azItyadhikaM zatam, akriyAvAdinAM caturazItiH, saptaSaSTirajJAnavAdinAm, vaijJAnikAnAM dvAtriMzaditi sarvamelanena triSaSTayadhikatrINi zatAni matAni bhavanti // 40 // have bhAvamArgane svIkArelA sAdhuoe kumArgane Azraya karelA paravAdIone sArI rIte jANIne choDI devA joIe. AthI bIjA darzanonuM svarUpa kahe che. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 377 sUtrArtha - samavasaraNo cAra prakAranA che. (1) kriyAvAdi (2) akriyAvAdi (3) vainAyika (4) ajJAnavAdi. TIkArtha - jIvAdi padArtho che ja e pramANe bolanArA kriyAvAdio che. jeo jIvAdi padArthono abhAva bolanArA che. teo akriyAvAdio che. jJAna teno nihanava karanArA, chupAvanArA ajJAnavAdio che. vinayathI ja kevalajJAna vagere ISTa IcchitanI prApti thAya ema bolanArA vainayikavAdio che. A cAre paNa vAdino peTA bhedo sahita AkSepa karI eTale varNana karI jayAM AgaLa vikSepa eTale nirAkaraNa karAya te samavasaraNa che tene bhAva samavasaraNa kahevAya che e pramANe bhAvArtha che. A kriyAvAdio vagere mithyASTio ja che. ekAMte jIvAstitvamAM pararUpa vaDe sajvApattithI ekavidhapaNAnA prasaMgathI jagata che. ekAMte jIvano niSedha karavAmAM niSedha karanArano abhAva hovAthI niSedhanI asiddhi vaDe sarvAstitAno dunivara che. jJAna vagara ajJAna e ja kalyANakara che e pramANe bolavAno asaMbhava hovAthI te kahevAmAM jJAnanA AvazyakapaNAthI potAnA svIkArelAmAM virodha Ave che. jJAna-kriyA vagara mokSano asaMbhava hovAthI phakta vinaya mAtra akiMcitukara hovAthI asadubhU arthanuM pratipAdana che. phakta emAM kriyAvAdionA ekaso eMsI (180) bhedo che, akriyAvAdinA coryAzI (84) bhedo che, saDasaTha (67) bhedo ajJAnavAdionA che. vainayikonA batrIsa (32) bhedo che. sarva maLIne 363 mato thAya che. ll40nA ajJAnavAdimatamanUdya nirAcaSTejJAne parasparavirodha iti cenna sarvavettustadabhAvAt // 41 // jJAna iti, ajJAnavAdino hi vadanti, jJAninaH sarve parasparaviruddhavAditvena na yathArthavAdinaH, tathA hi kecidAtmAnaM vibhumapare'sarvagatamanye'GguSThaparvamAtramitare ca zyAmAkatandulamAtramAhuH tathA mUrtamamUrtaM hRdayasthaM lalATasthamAtmAnamUcurityevaM naikavAkyatA dRzyate, na vA'tizayajJAnI kazcidvidyate yasya vAkyaM pramANaM bhavet, vidyamAno'pyasau nArvAgdarzinopalakSyate, tathA coktam 'sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnazUnyairvijJAyate kathami'ti / na ca sarvaviSayavijJAnasambhavaH, tadupAyaparijJAnAbhAvAt, anyo'nyAzrayAt, viziSTajJAnavyatirekeNa na tatprAptyupAyajJAnam, na ca tadantareNopeyasya sarvaviSayavijJAnasambhava iti / na ca jJAnaM jJeyasya svarUpaM paricchinatti, upalabhyamAnasyArvAGmadhyaparabhAgatrayavattvenAgbhiAva eva jJAnena paricchidyate, netarau, arvAgbhAgena vyavadhAnAt, tathA'rvAgbhAgasyApi bhAgatrayaparikalpanayA tadekabhAgasyApi punastathAkalpanAt paramANuparyavasAnatA bhAgasya syAt, tathA ca tasya svabhAvaviprakRSTatvAdagdarzinAM nopalambhaviSayateti Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sUtrArthamuktAvaliH padArthaparicchedAsambhavena sarvajJAbhAvAdasarvajJasya yathAvasthitavastusvarUpAparicchedAt sarvavAdinAM parasparavirodhena padArthasvarUpasyAbhyupagamAdyathottaraparijJAninAM pramAdavatAM bahutaradoSasambhavAdajJAnameva zreyaH, ajJAnavAMzca kathaJcit pAdena zirasi yadi hanyAttadApi cittazuddherna tathAvidhadoSAnuSaGgIti / matamidaM dUSayati neti, asarvajJapraNItAgamAbhyupagamavAdinAmeva parasparaviruddhArthavAditvenAyathArthavAditvaM bhavet, sarvajJapraNItAgamAbhyupagamavAdinAntu nAsti ko'pi parasparato virodhaH, sarvajJatvAnyathAnupapatteH / sarvajJo hyanRtakAraNarAgadveSarahita: prakSINAzeSamohakarmatvAt, atastadvAkyaM kathamayathArthaM bhavet tatpraNItAgamavatAM ca kathaM virodhavAditvam / na ca sarvajJa eva nAstIti vaktavyam, pratyakSatastasyAnupalambhe'pi sambhavAnumAnasya sadbhAvAttadbAdhakapramANAbhAvAcca tatsiddheH, pratyakSato'nupalambhastu paracetovRttInAM duranvayatvAt, sarAgANAM vItarAgavadvItarAgANAmapi sarAgavacceSTamAnatvAt / sambhavAnumAnaM tu jJeyAvagamaM prati prajJAyA vyAkaraNAdizAstrAbhyAsena saMskriyamANAyA atizayo dRSTaH, so'yamatizayastAratamyenopalabhyamAnaH kvacidvizrAnto vAcyo mahatparimANatAratamyasya gaganAdAviva, evaJca kazcittathAbhUtAbhyAsavazAtprajJAyAH prakRSTatAratamyavAnapi syAt, sa ca sarvajJa eveti, nAsti ca sarvajJAbhAvasAdhakaM kiJcit pramANam, na hi pratyakSatastatsiddhiH, arvAgdarzinAM tajjJAnajJeyavijJAnazUnyatvAt, azUnyatve ca sarvajJatvApatteH / nApyanumAnena, tadavyabhicArihetvabhAvAt, na copamAnena, tAdRgvidhasAdRzyAbhAvAt / na vA'rthApattyA, tasyAH pratyakSAdipUrvakapravRttimattayA tadabhAve'pravRtteH / nApyAgamena, tasya sarvajJasAdhakatvenApi darzanAt / nApi pramANapaJcakAbhAvarUpAbhAvapramANena, sarvatra sarvadA tadgrAhakapramANaM na sambhavatItyagdirzino nizcayAsambhavAt, sambhave vA tasyaiva sarvajJatvApatteH, na vA'rvAgdarzinAM jJAnaM nivartamAnaM tadabhAvasAdhanakSamam, tasyAvyApakatvAt, vyApakavyAvRttyaiva padArthavyAvRtteH / jJAnaM jJeyasya svarUpaM na paricchinattItyabhidhAnamapi na samyak, sarvajJajJAnena dezakAlasvabhAvavyavahitAnAmapi grahaNAt, vyavadhAnAsambhavAt, arvAgdarzijJAnasyApyavayavadvAreNAvayavini pravRttyA vyavadhAnAbhAvAt, na hyavayavI svAvayavairvyavadhIyate / ajJAnameva zreya ityapi na yuktam, tasya paryudAsarUpatve jJAnAntararUpatayA nAjJAnavAdasiddhiH / prasajyarUpatve jJAnAbhAvasya nIrUpatayA tucchatvAtsarvasAmarthyavikalatayA zreyastvAsambhavAt, tasmAnnete dharmopadezanipuNAH sadA mRSAvAdino'pArasaMsArasamudraparyaTanazIlA iti // 41 // ajJAnavAdionA matane jaNAvI pachI tenuM nirAkaraNa kare che. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 379 sUtrArtha - jJAnamAM paraspara virodha che. e pramANe nathI kemake sarvaze jaNAvela hovAthI, vartamAnamAM teno abhAva che. TIkArya - ajJAnavAdio kahe che ke jJAnIo badhA paraspara ekabIjAthI virUddha bolanArA hovAthI yathArthavAdi nathI. tathA keTalAka AtmAne vibhu eTale sarvavyApI mAne che. to keTalAka asarvagata mAne che. keTalAka aMguThAnA parva jeTalA mAne che. bIjA keTalAka zyAmAkataMdula jeTalA ja che. ema kahe che. tathA koIka mUrta, amUrta, hRdayastha lalATastha AtmA che ema kahe che. A pramANe paraspara ekavAkyatA dekhAtI nathI tathA koI atizaya jJAnI hoya to je enuM vAkya pramANarUpa thAya. arvAdarzI eTale sarvajJa vidyamAna hoya to paNa tene oLakhI na zake. tathA kahyuM che ke "A sarvajJa che." e pramANe A kAlamAM paNa te jJAna, zeya, vijJAna, zUnyo vaDe kevI rIte jANI zakAya. ane badhA viSayonuM vijJAna hoI zake nahIM kemake tenA upAkhyapanA jJAnano abhAva hovAthI ekabIjAno Azraya karAyo hovAthI viziSTa jJAna vagara tenI prAptinA upAyanuM jJAna thatuM nathI. viziSTa (0) jJAna vagara upeyanA sarvaviSayanA vijJAnano saMbhava hoto nathI. jJAna jJayanA svarUpanuM vizleSaNa karatuM nathI. prApta thayelA padArthano AgaLano bhAga, madhyano bhAga, pAchaLano bhAga e traNa-traNa bhAgavALA padArthamAM AgaLano bhAga ja jJAna vaDe jaNAya che. bAkInA be pAchaLanA bhAga jaNAtA nathI. AgaLano bhAga ADo Avato hovAthI, tathA AgaLanA bhAganI paNa traNa bhAgarUpe kalpanA vaDe tenA trIjo, pharI tenA traNa bhAganI kalpanA ema karatAM karatAM chelle paramANunA aMta sudhI bhAgonI kalpanA karavI tathA tenA svabhAvanI viprakRSTatAnA kAraNe arvAdarzIo eTale viziSTa jJAnIone paNa jJAnano viSaya banatA nathI kemake padArthanuM jJAna karavAno ja asaMbhava che. mATe sarvajJano abhAva hovAthI asarvajJane yathAvasthita vastu svarUpa jANI zakatA nathI. AthI sarva vAdiomAM paraspara virodha hovAthI padArthanuM svarUpane svIkAravAmAM yathottara parijJAnIo pramAdI hovAthI ghaNA doSono saMbhava hovAthI ajJAna e ja kalyANakara che. kAraNa ajJAnIone koIka pagathI mAthA sudhI haNe to paNa manazuddhi hovAthI tevA prakArano doSano bhAgI thato nathI. A matane doSita kare che. A vAta barAbara nathI. kAraNa ke asarvajJa banAvelA Agamone svIkAra vAdIonA ja paraspara virUddha vAdI arthapaNA vaDe ayathArthavAdItA thAya. sarvajJa banAvela AgamomAMnA svIkAranArA vAdIone paraspara virodha nathI. kemake sarvajJapaNAmAM khoTApaNAnI prApti thatI nathI. sarvajJa te ja che ke je jUThanA kAraNarUpa rAga-dveSathI rahita hoya. mohanIya karmano kSaya karyo hovAthI temanuM vAkya zI rIte ayathArtha banI zake? temanA banAvelA AgamavALAomAM kevI rIte virUddhavAdItA hoI zake ? sarvajJa ja nathI ema kahevuM nahIM. pratyakSathI te prApta thatAM nathI. chatAM paNa saMbhava ane anumAna pramANathI vidyamAna che. ane tenI siddhimAM bAdhakapaNAno abhAva hoya che. pratyakSathI prApta na thavA chatAM paNa bIjAnA mananI vRttinI kharAba paraMparApaNuM Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sUtrArthamuktAvaliH hoya che. sarAgIone vItarAganI jema vItarAgIone paNa sarAgInI jema AcaraNa karatA hovAthI saMbhavAanumAna to jANavA yogyanI jANakArI ta2pha vyAkaraNa vagere zAstrano abhyAsa vaDe saMskAra karAyela atizaya jue che. te A atizaya tAratamya bhAva prApta thato koIkamAM vizrAnta thato kahevo mahat pariNAmanA tAratamyano AkAza vagerenI jema. e pramANe koIka tevA prakAranI abhyAsanA vazathI buddhino prakRSTa prakAre taratamabhAvavALo paNa thAya. te sarvajJa ja che. sarvajJa abhAva sAdhaka kaMI paNa pramANa nathI. pratyakSathI tenI siddhi nathI. viziSTa jJAnIo tenA paNa jJAna-zeya-vijJAna zUnya hovAthI, azUnyapaNAmAM sarvajJapaNAnI Apatti Ave che. anumAnathI paNa nathI. kemake tene avyabhicArI hetuno abhAva hovAthI upamAna vaDe paNa nathI. kemake tevA prakAranA sarakhApaNAno abhAva hovAthI arthApattithI paNa nathI. kAraNa ke tenI pratyakSAdipUrvaka ja pravRtti thatI hovAthI, tenA abhAvo tenI pravRtti nathI. AgaLa pramANa vaDe paNa nathI. kemake te sarvajJanI sAdhakatAnA darzana thatA hovAthI. pramANa paMcakanA abhAvarUpa abhAva pramANa vaDe paNa nathI. badhI jagyAe haMmezAM tenA grAhaka pramANa saMbhavatA nathI e pramANe arvAgdarzIone nizcaya saMbhavato nathI. athavA jo saMbhave to tene ja sarvajJapaNAnI Apatti Ave. arvAgdirzaonuM jJAna nivartamAna hotuM nathI kemake tenA abhAvanuM sAdhana samartha che. tenuM avyApakapaNuM hovAthI vyApakanI vyAvRttithI ja padArthanI vyAvRtti thatI hovAthI jJAna-zeyanA svarUpanuM vizleSaNa karatuM nathI. e pramANe enuM nAma paNa samyag nathI. sarvajJa jJAna vaDe dezakALa svabhAvanuM aMtara hovA chatAM paNa grahaNa kare che. kAraNa vacce vyavadhAna saMbhava nathI. viziSTa jJAnavALAne paNa avayava vaDe paNa avayavinI aMtarAyano abhAva hovAthI avayava potAnA avayavo vaDe DhaMkAto nathI. ajJAna ja kalyANakArI che e paNa yogya nathI. kemake te virodhIpaNe hovAthI jJAnAntararUpapaNe ajJAnavAdanI siddhi thatI nathI. prasajyarUpapaNo jJAnabhAvanI nirUpatAvaDe tuccha hovAthI sarvasAmarthya rahitapaNe hovAthI kalyANakArIpaNAno asaMbhava che. mATe A loko dharma upadeza karavAmAM nipuNa nathI. haMmezAM jUTha bolanArA apAra saMsAra samudramAM bhamavAnA svabhAvavALA hoya che e pramANe. II41 // vainayikamataM nirAkaroti vinayAdeva mokSa iti cennAsAmarthyAt // 42 // vinayAdeveti, evazabdena samyagdarzanajJAnacAritravyudAsaH, vainayikA hi vinayAdeva kevalAt paralokamicchanti, vinayazca suranarapatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu manasA vAcA kAyena dAnena ca caturvidha iti vadanti, sarvakalyANabhAjanaM vinaya iti ca, tanmataM nirAkaroti asAmarthyAditi, jJAnakriyAbhyAM hi mokSa: sa ca kevalaM vinayAdeva kathaM bhavet, samyagdarzanAdisambhava eva satya mokSasAmarthyAt, tadrahito hi vinayopetaH sarvasya prahvatayA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 381 nyakkAramevApnoti, tasmAdete mRSAvAdina evAsatye satyAbhimAnAt, mokSajanakatayA satye samyagdarzanAdau satyatvAbhimAnAt, tasmAdyuktivikalatvAnna samyagyathAvasthitadharmasyaite parIkSakA iti // 42 // vainayikamatanuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- vinayathI ja mokSa che. e vAta barAbara nathI. kAraNa ke sAmarthyarahita hovAthI. TIDArtha :- eva zabdhthI samyag darzana, jJAna, yAritrano tiraskAra aryo che vainayijhe ita vinayathI 4 52so' 'cche che. vinaya hevono, rAbhano, sAdhuno, jJAtinA vRddha vaDilano, maataapitAno, mana, vacana, kAyA ane dAna ema cAra vaDe karavo joIe ema kahe che. sarva kalyANanuM sthAna vinaya che. (A pramANe vinaya karavo joIe.) have vainayika matanuM nirAkaraNa kare che. jJAna ane kriyA vaDe mokSa thAya che. te mokSa phakta vinayathI ja zI rIte thAya ? samyagdarzana vagerethI teno saMbhava hovAthI sAmarthyathI ema kahyuM che. darzanAdi vagarano vinayayukta badhAnA pratye namra hovA chatAM tiraskArane pAme che. tethI A mRSAvAdIo asatyamAM satyanA abhimAnathI ja rahelA che. mokSanI utpattinA kAraNapaNA satya evA samyagdarzana AdimAM satyatva abhimAna thAya che. mATe yukti rahita hovAthI yathAsthita (sabhyag) dharmanA yA parIkSo nathI. // 42 // akriyAvAdimataM nirAkaroti AtmakriyAnabhyupagamo na yukto vipAkAtkarmavattvAdisiddheH // 43 // Atmeti, lokAyatiko hyAtmA na pramANaviSayo'ta eva na tatkriyA na vA tajjanitaH karmabandha:, upacAreNa tvasti bandhaH, tadyathA 'baddhA muktAzca kathyante muSTigranthikapotakAH / na cAnye dravyataH santi muSTigranthikapotakA H ' // iti vadanti, zAkyAnAmapi mate sarvasaMskArANAM kSaNikatvAt, ata eva cAkriyatvam, paJcaskandhAbhyupagamo'pi saMvRtimAtreNaiva, na paramArthata:, avayavinAmavayavebhyo bhinnatvAbhinnatvAbhyAmanupapatteH, avayavAnAmapi paramANuparyavasAyinAmatisUkSmatayA jJAnaviSayatvAsambhavAt, tathA vijJAnasyApi na paramArthataH sattvam, jJeyAbhAvena nirAkAratvAt, AkArarahitasyAvastutvAt, tasya sattve'pi kSaNikatvenAtItAnAgatAnAmabhAvAt, varttamAnasyApi kSaNatvenAkriyatvAttathA ca kathaM tajjanitaH karmabandhaH syAt, sAMkhyAdayo'pyAtmano vibhutvAdakriyAvAdina: / atra doSamAha vipAkAditi, nAnAvidho hi karmavipAko dRzyate sarvazUnyatve hi jAtijarAmaraNarogazokottamamadhyamAdhamatvAni na syuH, ayameva karmavipAko jIvAstitvaM kartRtvaM karmavattvaJcAvedayati, sarvazUnyatve ca lokAyatikAH sva Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 sUtrArthamuktAvaliH ziSyebhyo na jIvAdyabhAvapratipAdakaM zAstraM pratipAdayeyuH, yadi pratipAdayeyustarhi nAntarIyakatayA''tmAnaM karttAraM karaNaM zAstraM karmatApannAMzca ziSyAnavazyamabhyupagaccheyuH, bauddhA api SaDgatI: varNayanti, asati cAtmani kArake kathaM gatayaH syuH, santAnasyApi santAnivyatirekeNa saMvRtimattvena kSaNasya cAsthitatvena kriyAbhAvAnna nAma gatayaH syuH, tadevamete nAstitvaM pratipAdayanta Atmano'stitvameva pratipAdayanti / sAMkhyA api sarvavyApitayA'kriyamAtmAnamabhyupagamya prakRtiviyogAt mokSasadbhAvaM pratipAdayanta Atmano bandhaM mokSaJca svavAcA pratipAdayanti, bandhamokSasadbhAve sakriyatAyAH siddheH, na hi kriyAmantareNa bandhamokSau ghaTete / kiJca lokAyatikAnAM sarvazUnyatve na kiJcit pramANamasti pramANasadbhAve na ca sarvazUnyatvaM, pramANasya sattvAt / na vA pratyakSameva pramANam, atItAnAgatabhAvatayA pitRnibandhanasyApi vyavahArasyAsiddheH, tatazca sarvavyavahArocchedaH syAt / bauddhAnAmapyatyantakSaNikatvena vastutvAbhAvaH syAt, yadeva hyarthakriyAkAri tadeva paramArthataH sat, na ca kSaNaH krameNArthakriyAkArI, kSaNikatvahAne:, na vA yaugapadyena, ekakSaNa eva tatkAryANAmakhilAnAM bhAvaprasakteH, na caitad dRSTasiSTaM vA / na ca paridRzyamAnAnAmAdityacandrasaridAdInAmabhAvAttadudgamanAstamayahrAsavRddhyAdikriyAH kutaH syuH sarvamidaJca jagati yadupalabhyate tatsarvaM mAyAsvapnendrajAlakalpamiti vAcyam, AgopAlAGganApratItasya samastAndhakArakSayAdikAriNa udgamanAderapalapitumazakyatvAt, sarvAbhAve satyasyAbhAvAttatpratipakSabhUtAsatyarUpAyA mAyAyA apyabhAvena mAyAsvapnendrajAlakalpamidaM jagadityabhyupagamasyAsambhavAcca, svapno'pi hi jAgradavasthAyAH sadbhAve bhavet, tasyAzcA so'pi kathaM syAt, evamindrajAlavyavasthApyaparasatyatve sati bhavati, nAnyathA, kiJca sarvazUnyatvamapi na vastu, abhAvasya tuccharUpatvAt, zazaviSANAdInAmatyantAbhAvatayA prasiddhAnAmapi sambandhasyaiva niSedho na tu vastuna Atyantiko'bhAvaH, tasmAdvidyamAnAyAmapyastItyAdikAyAM kriyAyAM niruddhaprajJAstIrthikA akriyAvAdamAzritAH ||43|| akriyAvAdinA matanuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- AtmakriyAno svIkAra na karavo e yogya nathI. kemake vipAkathI karmavAnapaNAnI siddhi thatI hovAthI. TIkArtha :- lokAyatika eTale nAstikone AtmA pramANa viSaya thato nathI. AthI tenI kriyA nathI ke tenAthI utpanna thayela karmabaMdha nathI. upacArathI karmabaMdha che. te pramANe baMdhAyelA ane chUTelA kahevAya che. muThThI ane gAMTha kabUtaro. bIjA dravyathI nathI muThThI ane gAMTha kabUtaro' A pramANe bole che. zAkya eTale bauddhanA mate badhA saMskAro kSaNika che. AthI akriyapaNuM che. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 383 paMcaskaMdhanA svIkAra karavA chatAM paNa saMvaraNa mAtra vaDe ja thAya che. paramArthathI nahIM. avayavionA avayavothI bhinnapaNuM abhinnapaNA vaDe prApti thatI nathI. avayavonA paNa paramANunA aMta sudhInA atisUkSmapaNAnA kAraNe jJAnano viSayapaNAno asaMbhava hovAthI tathA vijJAnanuM paNa paramArthathI sattva nathI. kAraNa zeyano abhAva hovAthI nirAkArapaNuM che. AkAra rahita avastupaNuM hoya che. tenA hovAmAM sattvamAM paNa kSaNikapaNA vaDe bhUtakALa-bhaviSyakALanA abhAvathI vartamAnakALano paNa kSaNikapaNAthI-akriyapaNAthI zI rIte tenAthI utpanna thayelo karmabaMdha zI rIte thAya ? sAMkhya vagere potAnA AtmA viSNu eTale sarvavyApi hovAthI akriyAvAdi che. have AmAM doSo kahe che. aneka prakAranA karma vipAko dekhAya che. sarvazUnya hoya chate janma, ghaDapaNa, maraNa, roga, zoka, uttama, madhyama ne adhamapaNuM vagare na thAya. Aja karmavipAka jIvanuM astitva, kartRtva, karmavatvapaNuM jaNAve che. sarva zUnyapaNuM hoya chate lokAyatiko eTale nAstiko potAnA ziSyonI AgaLa jIva vagerenA abhAva pratipAdaka zAstronuM pratipAdana karI na zake, jo pratipAdana kare to AMtarikapaNAthI AtmAne kartApaNuM karaNa, zAstra karmatAne pAmelA ziSyone avazya svIkAre che. bauddho paNa padgatinuM varNana kare che. AtmAmAM kAraka na hoya chate kevI rIte gatio thaze. saMtAnanA paNa saMtAti vagara saMvRtimAnapaNAthI kSaNanuM asthitapaNA vaDe kriyAbhAva hovAthI gationuM nAma rahetuM nathI. tethI A pramANe nAstipaNAnuM pratipAdana karatAM AtmAnuM astitva ja pratipAdana thAya che. sAMkhyo paNa sarva vyAdhipaNA vaDe asthi AtmAne svIkArI prakRtinA viyogathI mokSanA sadUbhAvanuM pratipAdana karatA AtmAne baMdha ane mokSa potAnI vANI vaDe pratipAdana kare che. baMdhamokSano sadUbhAva hoya chate sakriyatAnI siddhi thAya ke kriyA vagara baMdhamokSa ghaTatA nathI. vaLI nAstiko (bauddho)nA sarvazUnyapaNAmAM koIpaNa pramANa nathI. jo pramANa hoya che to sarvazUnyapaNuM hotuM nathI. kAraNa ke pramANa hovAthI pratyakSa ja pramANa nathI. kAraNa ke bhUtakALa, bhaviSyakALanA bhAvapaNAthI pitRnibaMdhanA paNa vyavahArathI siddhi thatI hovAthI tethI badhAya vyavahArano uccheda thAya che. bauddhone paNa atyaMta kSaNikapaNAthI vastuno abhAva thAya che. je artha kriyAkArI hoya te ja paramArthathI sata che. ane kSaNa kramapUrvaka artha kriyAkArI nathI. kAraNa ke kSaNikapaNAnI hAni thatI hovAthI tathA ekI sAthe paNa banatuM nathI. kAraNa ke eka kSaNamAM ja samasta kAryono abhAva prazaktino prasaMga Avaze. A vAta Icchita (IcchanIya) nathI. dekhAtA sUrya, caMdra, nadI vagereno abhAva hovAthI teno udaya-asta-mAsa-vRddhi vagere kriyAo kyAMthI thAya ? A badhI vastuo jagatamAM je thAya che te badhI mAyA svapna iMdrajAla samAna che. ema kahevuM. govAlathI laI strIo sudhI badhAne khAtrI che ke saMpUrNa aMdhakAra kSaya vagere karAvanAra udaya vagereno apalopa karavo azakya che. sarva abhAva thaye chate eno abhAva thavAthI tenA pratipakSarUpa asatyarUpa mAyAno Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 sUtrArthamuktAvaliH paNa abhAva hovAthI mAyA svapna iMdrajAla samAna A jagata che. e pramANe svIkArano asaMbhava hovAthI, svapna paNa jAgrata avasthA hovAthI thaze. teno abhAva thaye chate te paNa kyAMthI (kevI rIte) thaze. A pramANe IndrajAlanI vyavasthA paNa aparasatyapaNuM hoye chate thAya che. bIjI rIte nahi. vaLI sarva zUnyapaNuM paNa vastu ja nathI. kemake abhAva e tuccha vastu che. sasalAnA zIMgaDAnI jema atyaMta abhAvarUpe prasiddha saMbaMdhano ja niSedha che. nahIM ke vastuno AtyaMtika abhAva. tethI vidyamAnatAmAM, astitvAdikamAM, kriyAmAM nirUddha thayeluM buddhivALA tIrthiko khaDiyAvAhano khAzraya 42 // 43 // aniruddhaprajJAzca yathAvasthitArthavedino bhavanti, trailokyavarttinazca padArthAnavadhyAdibhiH karatalAmalakanyAyena pazyanti zrutajJAnino'pi zrutabalenAtItAnAgatAn jAnate, aSTaGganimittapAragA nimitteneti sthite tatra vyabhicAramAzaGkaya nirAkaroti zrutamapi vyabhicArIti cenna, kSayopazamAdivaikalyAt // 44 // zrutamapIti, apizabdo bhinnakramaH zrutaM vyabhicAryapi bhavati, Agame caturdazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitatva zravaNAt, yadA ca caturdazapUrvavidAM SaTsthAnapatitatvaM tadA'STAGganimittazAstravidAM kimu vaktavyam, atredaM bodhyamaGgavarjitAnAM nimittazAstrANAmAnuSTubhena chandasA'rdhatrayodazazatAni sUtram, tAvantyeva sahasrANi vRtti:, tAvallakSapramANA paribhASeti, aGgasya tvardhatrayodazasahasrANi sUtram, tAvatparimANalakSA vRttiH, aparImitaM vArttikamiti / etadvedinAmapi SaTsthAnapatitatvena vyabhicAritvam, tatra keSAJcinnimittAnAmutpAtazakunAdInAM jIvitamaraNAdiphalajanakAnAM tadadarzanato vyabhicArAt / tatrottaramAcaSTe kSayopazamAdivaikalyAditi, nimittAnAM keSAJcidanyathAtvaM matvA zrutasya vyabhicArazaGkayA tatparityAgo bhrAntimUla eva, nimittasya hi kasyacit phalavyabhicAritvadarzanaM nimittavedinAM tathAvidhakSayopazamAbhAvenAnyathAparijJAnAt, tathAvidhasAmagryantaravaikalyAdvA / tathA zrutamapi samyaggRhItaM nArthAvisaMvAdi, SaTsthAnapatitatvaJca puruSAzritakSayopazamavazena, na hi pramANAbhAsavyabhicAre pramANasya vyabhicArazaGkA yuktA, anyathA marumarIcikAjalagrAhipratyakSasya vyabhicAritvena satyajalagrAhipratyakSasyApi vyabhicAritA syAt I tathA ca suvivecitakAryasya kAraNAvyabhicAritayA pramAturevAyamaparAdho na pramANasyAto nimittazrutamapi na vyabhicAri / kvacitkSutAdau kAryasiddhidarzanantu madhye'nyazubhanimittabalAt, zobhananimittadarzanAnantaramapi kvacitkAryAsiddhirapAntarAle'zubhanimittAntarata eveti // 44 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 385 anirUddha buddhivALAo yathAsthita arthavedio thAya che. traNa lokamAM rahelA padArthone avadhijJAna vagere vaDe hAthanI hatheLImAM rahelA AmaLAnI jema jonArA thAya che. zrutajJAnIo paNa zrutabaLa vaDe bhUtakALa ane bhaviSyakALane jANI zake, aSTAMga nimittanA pAraMgato nimitta vaDe jANe, A pramANe hoya chate temAM vyabhicAranI AzaMkA karIne tenuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- zrutapaNa vyabhicArI che. e pramANe nathI. kAraNa ke kSayopazamanI vikaLatA hovAthI. : TIkArtha :- api zabda bhinnakrama arthamAM che. zruta vyabhicArI paNa hoI zake. AgamamAM caudapUrvInA jANakAro paNa SasthAnapatita saMbhaLAya che. jyAre caudapUrvanA jANakAro SasthAnapatita hoya che. tyAre aSTAMga nimittazAstranA jANakAronI zI vAta karavI ? ahiMyA bauddha (bodha karavA yogya) saMga choDIne nimitta zAstronA 1250 (sADA bAraso) anuSTup chaMda eTale TIkA che. ane teTalA ja eTale 12,50,000 (sADA bAra lAkha) zloka pramANa paribhASA che. aMga 12,500 (sADA bAra hajAra) zloka pramANa sUtra che. eTalA ja lAkha eTale 12,50,000 (sADA bAra lAkha) zloka pramANa vRtti TIkA che. vArdika aparimita zloka pramANa che. A jANakArone paNa SasthAnapatitapaNA vaDe vyabhicArIpaNuM Ave che. temAM koIka nimittanuM utthAna zukana vagerenuM jIvita (jIvana) maraNa vagerenuM phaLajanaka kahe ane te na dekhAvAthI vyAbhicAra doSa lAge. Ano javAba Ape che. koIka nimittanuM anyathApaNuM eTale khoTuM paDavAthI tene juduM mAnI zrutane vyabhicAranI zaMkAthI teno tyAga karavo te bhrAMtimUlaka che. koI nimittanuM phalamAM vyAbhicArIpaNuM dekhAya te nimitta jANanAranA tevA prakAranA kSayopazamano abhAva hovAthI viparIta jJAnanA kAraNe thAya che. athavA tevA prakAranI sAmagrIno abhAva hovAthI tathA apUrNatA hovAnA kAraNe thAya che. zruta sArI rIte grahaNa karyuM hoya paNa artha avisaMvAdIpaNe na hoya kemake SasthAnapatitapaNuM ane purUSAzrita kSayopazamanI vicitratAnA kAraNe anyathApaNuM thAya. pramANAtma vyabhicAramAM pramANanA vyabhicAranI zaMkA yogya nathI. kemake (nahIM to) jhAMjhavAnA jaLano nadInA pratyakSanI jema vyabhicArIpaNAthI satya jalagrAhI pratyakSanuM paNa vyabhicArIpaNuM thaze. tathA suvivecita kAryanuM kAraNa avyabhicArIpaNAthI pramAtAnI jema A aparAdha. pramANano nathI. AthI nimitta zrutapaNa vyabhicArI nathI. keTalIka vakhata chIMka vagere thavA chatAM paNa kAryasiddhi thatI dekhAI che. temAM vacce bIjA zubha nimittonuM baLa jANavAthI kArya thAya che. zubhanimittanA darzana pachI paNa kyAreka kAma nathI thatuM. tyAM AgaLa vacce azubha nimitto ja AvavAthI kAma thatuM nathI. / / 44 // atha kriyAta eva mokSa iti matanirAsAyAha-- jJAnakriyAbhyAM mokSa iti sarvajJopadeza: // 45 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 sUtrArthamuktAvaliH jJAneti, na hi jJAnarahitAyAH kriyAyAH siddhistadupAyAvedanAt, na copAyaM vinA prApyata upeyam, jJAnavatAM kriyAyA eva phalavattvAt, tasmAnna jJAnanirapekSA dIkSAdilakSaNA kriyA mokSaphalajanikA, tathA na jJAnamapi pradhAnatayA hetuH, na ca kriyArahitAjjJAnAdiSTasiddhiH, kriyArahitasya jJAnasya paGgoriva kAryasAdhakatvAsambhavAt, tasmAjjJAnakriyAsAdhyaM mokSamiti lokAlokAntargatasUkSmavyavahitaviprakRSTAtItAnAgatavartamAnapadArthavrAtaprakAzakaviziSTajJAnavantastIrthakarA uktavantaH, te hi lokasya cakSustulyA vartante yathAvasthitapadArthAviSkArakaraNAt, sadgatiprApakAnarthanivArakamArgopadezAzca nAyakAH, yathA yathA rAgadveSAbhivRddhistathA tathA saMsAro'pi zAzvataH, sa ca saMsArasAgaraH svayambhUramaNasalilaughavadapAro na samyagdarzanamantareNa laGgituM zakyaH, tatra ca mithyAtvAdidoSairabhibhUtAH sAvadyetaravizeSAnabhijJAH karmakSapaNArthamabhyudyatA api nivivekatayA sAvadyakarmaNa eva kAriNo'nusaJcaranti, yathA yathA cAzravarodhenAparigrahA lobhAtItAH santoSiNo vA'sadanuSThAnApAditakarmAnAspadAstathA tathA prANigaNAnAM bhUtabhaviSyadvarttamAnasukhaduHkhAdInAM yathArthatayA vettAraH saMsArottitIprUNAM bhavyAnAM sadupadezapradAnena netAro bhavanti, tIrthakaraH svayambuddhatvAnnAnyaneyA bhavAntakarAzca / eva eva heyopAdeyavedina eSAmeva ca vacanaM pramANamiti sUcayituM sarvajJopadeza ityuktam, tathA ca sarvArthasiddhAdArato'dha:saptamanarakaM yAvadasumantassakarmANaH paribhramanti, gurutarakarmANastvapratiSThAnanarakayAyina iti, prANAtipAtarUpaM rAgadveSarUpaM mithyAdarzanarUpaM vA'' zravaM saMvaraM puNyaM pApamasAtodayaM tatkAraNaM sukhaM tatkAraNaM tapasA nirjarAJca yaH samyag jAnAti sa eva paramArthato jIvAdayassanti, asti ca pUrvAcaritasya karmaNaH phalamityevaM rUpaM kriyAvAdaM vaktuM samartha iti bhAvaH // 45 // have kriyAthI mokSa che. e matanuM khaMDana karavA kahe che. sUtrArtha - jJAna kriyA vaDe mokSa che. e pramANe sarvajJano upadeza che. TIkArtha :- jJAnarahita kriyAthI siddhi thatI nathI. kAraNa ke tenA upAyone na jANavAthI ane upAyavina upeya maLatuM nathI. jJAnavALAne kriyA ja phaLavALI hovAthI, mATe ja jJAnanirapekSa dIkSAdi lakSaNa kriyA mokSa phalajanaka thatI nathI. tathA jJAnapaNa mokSanuM pradhAna mukhya kAraNa nathI, kemake kriyA rahita jJAnathI ISTasiddhi thatI nathI. kriyArahita jJAnathI pAMgaLAnI jema kAryasAdhanA mATe te asamartha che. mATe jJAnakriyA vaDe sAdhya mokSa che. A pramANe lokAlokamAM rahevA sUkSma vyavahAramAM AvatA viprakRSTa vaDe bhUtakALa-bhaviSyakALa-vartamAnakALanA padArthanA samUhano prakAzaka, viziSTa jJAnavALA tIrthakaroe kahyuM che. te tIrthakaro ja lokamAM cakSu (AMkha) samAna che Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 387 ke jeoe yathAvasthita padArtho pragaTa karyA che. sadgati prApta karAvanAra ane anarthone nivAranAra mArgano upadeza ApanAra hovAthI nAyaka che. jevI rIte (jema jema) rAga dveSanI vRddhi thAya che. tevI tevI (tema tema) saMsAra zAzvata thAya che. te saMsAra sAgara svayaMbhUramaNanI pANInA samUhanI jema apAra che. te kAyamI samyagdarzana vagara pAra utaravA (oLaMgavA) mATe zakya nathI. ane temAM mithyAtva vagere doSothI gherAyelo sAvadya-niravagha vizeSane nahi jANanArA karma khapAvavA mATe taiyAra thayelA paNa nirvivekapaNAthI sAvadyakamane ja karanArAone anusare che. jema jema Azravane rokavAthI aparigraha, lobharahita saMtoSIo athavA asadunuSThAna vaDe prApta karelA karmanA sthAna vagaranA tema tema prANIonA samUhane bhUta-bhAvi ane vartamAnakALanA sukha-duHkha vagerene yathArthapaNe kahenArAo saMsArathI pAra utaravAnI IcchAvALA bhavyone sadupadeza ApavA dvArA netAo thAya che. tIrthakaro svayaMbuddha hovAthI saMsArano aMta karanArA che. eo ja heya eTale choDavA yogya, upAdeya eTale AdaravA yogya ne jANanArAone eonA ja vacana pramANabhUta che. e sUcana karavA mATe "sarvazopadezaH' e pramANe kahyuM che. tathA "sarvArthasiddhathI laI nIce sAtamI naraka sudhI jIvo karmayukta bhame che. ati bhAre karmIjIvo apratiSThAna narakamAM janArA hoya che. prANAtipAtarUpa, rAgadveSarUpa, mithyAdarzanarUpa athavA Azrava, saMvara, puNya, pApa, asAtAno udaya tenuM kAraNa sukha, tenuM kAraNa tapa vaDe nirjarA A badhAne je sArI rIte jANe che. te ja paramArthathI jIvAdi che. pUrvomAM AcarelA karmo (karmonA) phaLa che. A pramANe kriyAvAdane(no) bolavA mATe samartha che. e bhAva che. ll4pa atha yena prakAreNa bhagavata upadezastenaiva prakAreNa tadartho vyAkhyeyo'nuSTheyazca, tathaiva tasya saMsArottAraNakAraNatvAt, nAnyathetyetaddarzayitumAha nirguNA dharmamupalabhyApi mAnAdinA''tmabhraMzakAH // 46 // nirguNA iti, guruzuzrUSAdinA samyagjJAnAvagamastatassamyaganuSThAnaM tatassakalakarmakSayalakSaNo mokSa ityevambhUtairguNairviyutA ityarthaH athavA 'zuzruyate pratipRcchati zrRNoti gRhNAtIhate cApi / tato'pohate vA dhArayati karoti vA samyagi'tyevambhUtaguNarahitA iti / tathA hi kecit saMsAranissaraNopAyaM zrutacAritrAkhyaM dharmamavApyApi karmodayAnmandabhAgyatayA''tmotkarSAt tIrthakarAdyabhihitaM samyagdarzanAdikaM mokSamArgaM samyagapratipAlayantaH sarvajJamArga nijaruciviracitavyAkhyAprakAreNa vidhvaMsayanti bruvate cAsau sarvajJa eva na bhavati kriyamANasya kRtatayA pratyakSaviruddhasya prarUpaNAt, pAtrAdiparigrahAnmokSamArgaprarUpaNAcceti, tathA sarvajJokti zraddhAvaidhuryeNa saMyame viSIdanto vatsalatayA''cAryAdinA preritA api prerakaM paruSaM vadanti, tadevamete utsUtraprarUpakA AcAryaparamparAyAtamapyarthamanyathA kurvanti gUDhAbhiprAyaM sUtraM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sUtrArthamuktAvaliH karmodayAdyathAvatprarUpayitumasAmarthyAt / keciccAbhimAninaH kasmAdAcAryAdbhavadbhiH zrutamadhItamiti pRSTAH svakIyamAcAryaM jJAnAvalepAnnihanuvate, aparaJca prasiddha nirdizanti, tadevaM sadanuSThAnamAnino mAyAnvitA bodhilAbhamapi nijaM bhraMzayanto'sAdhavo'pi santaH sAdhumAnina: pApadvaiguNyAdanantasaMsArabhAjo bhavanti, tathA'viditakaSAyavipAko yaH prakRtyaiva krodhano yena kenApi prakAreNAsadarthabhASaNenApyAtmano jayamicchati kalahakAribhirmithyAduSkRtAdinA parasparaM kSAmite'pi tathAvidhabhASaNena punasteSAM krodhodayaM kArayati so'yaM liGgadhAryanupazAntakrodhaH karkazabhASI caturgatikesaMsAre yAtanAsthAnagato bhRzaM pIDyate / tasmAdakrodhanenAkarkazabhASiNA madhyasthenA''cAryAdInAM yathopadezaM kriyAsu pravRttena maunIndramArge ekAntena zraddhAlunA bhAvyam, ayameva ca paramArthataH puruSArthakArI sukulotpannaH saMyamakaraNazIlo yathopadezaM pravRtto'kaSAyI ca nAparaH / evamahameva saMyamavAn mUlottaraguNAnAM samyakpAlako vikRSTataponiSTaptadehazca nAnya iti matvA'paraM sAdhulokamanyaM vA nAvamanyeta, tathA lAbhapUjAsatkArAdinA na madaM kuryAt, madasthAnastho hi na sarvajJamArgagAmI bhavati, tasmAtsaMyamamAdAya jJAnAdinA yaH paramArthamabudhyamAnaH pramAdyati paThannapi zAstrANi tadarthamavagacchannapi nAsau sarvajJamataM paramArthato jAnAti, ataH pravrajito'parigrahI uccairgotre samutpanno'pi naiva garvamupeyAt, na hi jAtyAdimadasthAnaM saMsAraparitrANakSamam, kintu jJAnacaraNe, jJAnakriyAbhyAM mokSa iti vacanAt, tathA'hameva bhASAvidhijJaH sAdhuvAdI na ca mattulyaH pratibhAvAnasti nApi matsamAno'laukiko lokottarazAstrArthavizArado gADhaprajJaH subhAvitAtmA cetyevaM manyamAno dharmakathAvasare sabhAyAM vA kimanena vAkkuNThena durdurUDhena kuNDikAkArpAsakalpena khasUcinA kAryamiti nAnyaM janamavamanyeta, evaM lAbhAdimado'pi na kAryaH, parityaktasarvamadasthAnA maharSayastapovizeSazoSitakalmaSAH sarvottamAM gatiM vrajanti tasmAnmadasthAnAni saMsArakAraNatvena samyak parijJAya dhIra AtmanaH pRthak kuryAt, madasthAnarahitazca snAnavilepanAdizarIrasaMskArarahitaH prazastalezyo'vagatazrutacAritro gaveSaNagrahaNaiSaNAdivettodgamAdidoSatatparihAratatphalAbhijJo'nnapAnAdAvagRddhaH samyak zuddhabhikSAgrahaNena viharet, na tvanAdibhavAbhyAsAdutpannAmaratimAzrayet, kintu saMsArasvabhAvaM parigaNayya tiryaGnArakAdiduHkhaJcotprekSamANaH svalpaM ca saMsAriNAmAyurityevaM vicintya tAmabhibhavet, gacchavAsI jinakalpikAdirvA kenacit pRSTo'pRSTo vA dharmakathAvasare'nyadA vA maunI bhavedathavA saMyamAbAdhayA dharmasambaddhaM kiJcidbhUyAt, paradoSoddhadRnayA marmavedhino vAco na brUyAt / yathArha dharmadezanA vidheyA, ayaM jano'bhigRhIto Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 389 'nabhigRhIto veti parijJAya dharmadezanAM kuryAt, yathA sarvathA tasya zroturjIvAdipadArthAvagamobhavet, manastasya na dUSyeta, api tu prasannatAM yAyAt, anyathA hi svadharmasthApanecchayA tIrthikatiraskAraprAyaM vaco nizamya svadarzanAgrahI tIthikastadvacanamapratipadyamAno'tikaTukaM bhAvayan kSudratvaM gacchedvirUpamapi kuryAt, pAlakapurohitavat skandakAcAryasya / tathA zlAghApUjAsatkArAdinirapekSo parSadanuguNaM trasasthAvarebhyo hitaM dharmamAvirbhAvayet, na tu zrotRpriyaM rAjakathAvikathAdikaM chalitakathAdikaM tatsamAzritadevatAvizeSanindAdikaJca kathayet / tadevaM yathAtathyamutprekSamANaH sarveSu prANiSUparatadaNDo jIvitamaraNAnapekSI saMyamAnuSThAnaM pAlayet // 46 // have je prakAre bhagavAnano upadeza che. teno te prakAre arthanI vyAkhyA karavI tathA AcaravI tathA te pramANe ja te saMsArathI pAra utaravAnuM kAraNa hovAthI bIjI rIte nahIM e batAvavA mATe kahe che. sUtrArtha :- nirguNI AtmAo dharma pAmIne paNa mAna vagerenA kAraNe AtmaguNothI bhraSTa thAya che. TIkArthaH- gurUnI zuzruSA vagerenA kAraNe (gurU zuzraSA eTale gurUsevA) samyajJAnanI prApti thAya che. tethI samyagU prakAre anuSThAna AcarI zake che. tenAthI sakala karmanA kSayarUpa mokSa thAya che. A pramANe AvA prakAranA guNothI rahita evo artha thAya che. athavA "zuzrute prati pRcchata' eTale gurune pUche, sAMbhaLe, grahaNa kare, Icche tathA temanA taraphathI apote eTale vicAre athavA dhAraNa kare te samyagU prakAre AvA prakAranA guNothI rahita, keTalAka saMsArathI nIkaLavA upAyarUpa zrutacAritra nAmanA dharmane pAmIne paNa karmanA udayathI maMdabhAgyapaNAthI AtmAnA utkarSathI tIrthakara vageree kahelA samyagadarzana vagere mokSamArgane samyaprakAre pALatA sarvajJa mArgane potAnI rUci anusAra vyAkhyAnA prakAra vaDe nAza karI nAkhe che. ane e bole che ke "e sarvajJa hotA ja nathI' karAtAne karAyu kahevA vaDe pratyakSa virUddhapaNAnI prarUpaNA karavAthI mAtrA vagerenA parigrahone mokSa mArgarUpe prarUpaNA kare tathA sarvaze kahela siddhAMta upara zraddhA vagarano saMyamamAM sIdAya che. ane premabhAvathI AcArya vagere preraNA kare to prerakane sAme kaThoravANImAM bole che. tyAre e usUtraprarUpaka AcAryanI paraMparAthI AvelA arthane paNa khoTA anyathA kare. gUDha abhiprAyavALA sUtrane karmodayathI yathAvat prarUpaNA karavA mATe sAmarthyahIna hoya che. keTalAka abhimAnIone koIka AcArya pUche ke, "tame mRtakonI pAse bhaNyA? tyAre potAnA AcAryane jJAnanA abhimAnathI chupAve che. ane bIjA prasiddha AcArya vyaktinuM nAma batAve che. A pramANe sArI kriyA karavAnA abhimAnIo mAyAyukta thayelA potAnA bodhilAbhathI bhraSTa thAya che. asAdhu hovA chatAM potAne sAdhu mAnatA pApanA bamaNApaNAthI anaMta saMsAranA bhAgI thAya che. tathA nahIM jANatA kaSAyonA vipAkone je svabhAvathI krodhI je koIpaNa rIte (prakAre) asat Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sUtrArthamuktAvaliH artha bolavA vaDe potAnA jayane Icchato, jhaghaDA karanArAo sAthe micchA mi dukkaDaM ApavA vagere vaDe paraspara kSamApanA karavA chatAM paNa, tevA prakAranuM bolavA vaDe pharI teone gusso pedA karAve, te A liMgadhArI anupazAMta krodhavALo, karkaza bolanAro, cAra gatirUpa saMsAramAM yAtanAnA (pIDAmaya) sthAnamAM jaIne ghaNo ja pIDAya che. mATe krodha rahita thaI, akarkaza bolanAro, madhyastha bhAvavaDe AcArya, AcArya vagerenA upadeza mujaba kriyA vagere pravRtta thaI jinezvaro mArgamAM ekAMte zraddhALu thavuM. Aja paramArthathI purUSArtha karanAro, sukulotpanna, saMyamakaraNazIla je pramANe bhagavAnano upadeza che. te pramANe pravRtta thayelo akaSAyI hoya te ja purUSArthI che. bIjo niha. A pramANe huM ja saMyamavAna, mULa uttaraguNono sArI rIte pAlaka, vikRSTa kaThora tapavaDe tapAvela zarIravALo huM chuM bIjo nathI. ema mAnI bIjA sAdhulokane athavA bIjAne nahi mAne to tathA pUjA-satkAra vagerethI madane kare nahIM, mada sthAnamAM rahenArA, sarvajJanA mArgamAM cAlanArA thatA nathI, mATe saMyama laIne jJAna vagere dvArA je paramArthane jANatA chatAM pramAda kare che. zAstrone bhaNavA chatAM paNa tenA arthone jANavA chatAM paNa e sarvajJanA matane paramArthathI jANato nathI. AthI dIkSita, aparigrahI, uccagotramAM utpanna thayelo paNa garvane pAme nahIM, jAti vagere madasthAna saMsArathI rakSaNa karavA samartha nathI. paraMtu jJAnacaraNamAM, jJAnakriyAbhyAm mokSaH iti vacanathI tathA huM ja bhASAvidhine jANanAro, sAdhuvAdI, mArA samAna pratibhAvAnlR bIjo koI paNa nathI. mArA samAna alaukika, lokottara zAstrArtha, vizAstrArtha vizArada, gADhabuddhivALo, subhAvita AtmA chuM. ema mAnato dharmakathAnA vakhate sabhAmAM vAkuNDavaDe, durduraDhavaDe kuNDikAryA saMkalana khasUcivaDe karavuM e pramANe bIjA lokone mAne nahIM. A pramANe lAbha vagereno mada paNa karavo nahIM, choDI dIdhA che sarva madasthAno evA maharSio tapa vaDe vizeSa prakAre zoSI nAkhyA che kalmaSo eTale pApo, evA maharSio sarvottama gatimAM jAya che. mATe madasthAnone saMsAranA kAraNarUpe sArI rIte jANIne dhI2 AtmAoe alaga karI nAkhavA. madasthAna vagarano, snAna, vilepana vagere zarIra saMskAra vagarano, prazasta lezyAvALo, jANyo che, zrutacAritra dharmavALo, gaveSaNa grahaNaiSaNAdine jANanAro, udgama vagere doSo, teno tyAga, tenA phaLane jANanAro, anna-pANImAM Asakti vagarano samyak prakAre zuddha bhikSAgrahaNa karavApUrvaka vicare. anAdikALanA bhavanA abhyAsathI utpanna thayela aratine Azraya na kare paNa saMsAra svabhAva gaNI tiryaMca, nAraka vagere duHkhone vicArato saMsArIonuM AyuSya thoDuM hoya che. te vicArI tenAthI bhAvita thAya. gacchavAsI athavA jinakalpI koIpaNa pUche ke nahIM pUche to dharmakathAnA avasare athavA bIjA prasaMge mauna rahe. athavA saMyamanI abAdhAe dharmasaMbaMdhI kaMIka bole. bIjAnA doSo khullA karavA, marmavedhI vANI na bole. yathAyogya dharmadezanA karavI, A loko abhigRhita che ke anabhigRhita te jANI dharmadezanA kare. jethI sarvaprakAre te zrotAne jIvAdipadArthonuM jJAna thAya. tene mana duHkha na thAya, paNa tenuM mana prasanna thAya tema bolavuM. nahIM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 391 to svadharmane sthApavAnI IcchAthI anyatIrthikono tiraskAra prAyaH vacana sAMbhaLI potAnA darzanano AgrahI thayelo tIrthika tenA vacanane nahIM svIkArato ati kaDavAzane bhAvato - dhArato tucchatAne pAmelo virUpa (kharAba)ne paNa kare, jema skaMdakAcAryanuM pAlaka purohitanI jema tathA prazaMsA, pUjA, satkAra vagerethI nirapekSa, sabhAne anurUpa guNavALo traNa sthAvara jIvone hitakArI dharmane pragaTa kare, paNa zrotAne priya rAjakathA, vikathA vagere chalita kathA vagere tene AzrayI devatA vizeSa niMdA vagerene kahe nahIM. A pramANe te yathAtathya vicArato saMkala jIvo upara viramela daMDavALo (r)vn-bh25||nii apekSA vano saMyamAnuThAnane pANe. // 46|| atha samyak cAritrasya pUrvoditasya bAhyAbhyantaragranthaparityAgAdavadAtatetyAhagurukulavAsI susAdhukriyaH // 47 // gurviti, dhanadhAnyahiraNyAdigranthamutsRjya pravrajitaH zikSAgrAhI sAdhuH grahaNalakSaNAmAsevanAlakSaNAJca zikSAmAsevamAna AcAryAntike yAvajjIvaM vasamAno yAvadabhyudyatavihAraM na pratipadyate tAvatsadA''jJAvidhAyI grahaNAsevanAbhyAM vinayaM samyak paripAlayet, na tu saMyamAnuSThAne sadAcAryopadeze ca pramAdaM kuryAt, yathA hyAturaH sadvaidyopadezaM kurvan zlAghAM labhate rogopazamaJca tathA sAdhurapi sAvadyagranthaparihArI pApakarmabheSajasthAnabhUtAnyAcAryavacanAni vidadhadaparasAdhubhyaH sAdhukAramazeSakarmakSayaJcAvApnoti / yastvAcAryopadezamantareNa svacchandatayA gacchAnnirgatyaikAki vihAritAM pratipadyate u ca bahudoSabhAg bhavati, yato hyasau na sUtrArthaniSpanno na vA gItArtho nApi samyak pariNatadharmaparamArthaH, tathAbhUtaJcAneke pApadharmANa: pASaNDikAH pratArayanti gacchAdahiH kArayanti / viSayonmukhatApAdinamapagataparalokabhayaM taM nissAraM manyamAnAH kutIthikAH svajanA rAjAdayo vA haranti, tatra pASaNDikA nAsti yuSmadarzane'gniprajvAlanaviSApahArazikhAcchedAdikAH pratyayA aNimAdyaSTaguNamaizvaryam, na vA yuSmadarzanamanekarAjAzritam, ahiMsApi duHsAdhyA, lokasya jIvavyAptatvAt, nApi bhavatAM snAnAdikaM zaucamastItyevaM taM pratArayanti / svajanAzca bhavantaM vinA nAsmAkaM kazcit poSaka: poSyo vA'sti, tvamevAsmAkaM sarvasvam, tvayA vinA sarvaM zUnyamAbhAtItyevaM dharmAccyAvayanti, evaM rAjAdayo'pi / tasmAdekAkitve bahudoSasambhavAt kRtapratijJAnihAya surorantike tiSThet, tatrastho bhagavadanuSThAnaM sadanuSThAnato'vabhAsayet tadantike nivasan viSayakaSAyAbhyAmAtmAnaM hiyamANaM jJAtvA kSipramevAcAryopadezAt svata eva vA nivarttayati, sthAnazayanAsanagamanAdau tapazcaraNAdau ye samAcArAstaiH samAyukto bhavati, susAdhurhi yatra kAyotsargAdikaM vidhatte tatra samyak pratyupekSaNAdikAM kriyAM karoti kAyotsargaJca meruriva niSprakampaH zarIraniHspRho vidhatte, zayanaJca kurvan pratyupekSya Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 sUtrArthamuktAvaliH saMstArakaM tadbhuvaM kAyaM coditakAle gurubhiranujJAtaH svapet tatrApi jAgradiva nAtyantam, evamAsanAdiSvapi tiSThatA pUrvavatsaGkucitagAtreNa svAdhyAyadhyAnaparAyaNena susAdhunA bhavitavyam / tadevamAdisusAdhukriyAyukto gurukulanivAsI susAdhurbhavatIti // 47 // have pUrvamAM kahela samyacAritranA bAhya atyaMtara graMthanA tyAgano prabhAva kahe che. sUtrArtha :- susAdhu gurUkuLamAM vasanArA ane sAdhukriyAvALA hoya che. TIkArtha :- dhana, dhAnya, suvarNa vagere graMthane choDI dIkSita thayela zikSAne grahaNa karanArA grahaNarUpa ane AsevanarUpa zikSAne AcAryanI pAse jAvajjIva sudhI vasatA jyAM sudhI abhyudyata vihArane svIkAre nahIM tyAM sudhI haMmezAM AjJAne karanArA grahaNa AsevanA vaDe, vinayanuM samyak rIte pAlana kare, saMyamAnuSThAnamAM haMmezAM AcAryanA upadezanA AjJApAlanamAM pramAda na karavo, jema rogI sArA vaidyanA upadezanuM pAlana karavAthI prazaMsA ane roganI zAMti meLave che. tema sAdhu paNa sAvaghagraMthanA parihArI (tyAgI) pApa karmanI davAnA sthAnarUpa bIjA AcAryonA vacano karavAthI bIjA sAdhuone sArU karavA samasta karmakSayane pAme che. jeo AcAryanA upadeza (AjJA) vagara svacchaMdapaNe gacchathI nIkaLI ekala vihArIpaNuM svIkAre che. te ghaNA doSono bhAgI thAya che. jethI te sUtra ane arthathI taiyAra thato nathI. gItArtha banato nathI, dharma paramArthathI sArI rIte pariNata thato nathI. tevA prakAranA aneka pApasvabhAvavALA pAkhaMDIo bIjAne Thage che. ane gacchathI bahAra karAve che, viSayothI unmukhatAne pAmelA, paralokano bhaya nIkaLI gayo che. tene nissAra mAnatA kutIrthiko rAjA vagere svajanone harI jAya che. tyAM pAkhaMDIo nathI tamArA darzanamAM agni saLagAvavo, jhera dUra karavuM, zikhAno cheda karavo vigere prayatnathI aNimAdi ATha guNanuM aizvarya che, athavA tamArA darzanamAM aneka rAjAo rahelA che, ahiMsA paNa duHsAdhya che, kemake saMpUrNa lokamAM jIvo phelAyelA hovAthI. snAna vagere zoca nathI ema kahI lokone Thago cho. svajano ema kahe che ke 'tamArA sivAya amAro koI poSanAro athavA poSavA yogya nathI, tuM ja amArUM badhuM che. tArA vagara badhuM sUnuM-sUnuM (zUnya) lAge che. A pramANe dharmathI pAchA phare che. (pADe che.) e pramANe rAjA vagere paNa, tethI ekAkIpaNe vicaravAmAM ghaNA doSono saMbhava che. mATe karela pratijJAone nibhAvavA mATe gurUnI pAse rahe. temanI pAse rahI bhagavAnanI kriyAone ja sArI kriyAo vaDe jANe, temanI pAse rahI viSayakaSAya vaDe AtmAne haraNa karAto jANIne jaldIthI AcAryanA upadezathI athavA jAte ja pAcho phare che. sthAna-zayana-Asana-gamana vageremAM, tapazcaraNa vageremAM sAmAcArI hoya tenAthI yukta thAya, susAdhuo jyAM AgaLa kAyotsarga vagere kare tyAM sArI rIte paDilehaNa vagere kriyA kare. ane kAyotsarga merUnI jema niSprakaMpa thaIne zarIra pratye niHspRhI banI kare. (sUtI) zayana karatI vakhate saMthArAne DilehI Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 sUtrakRtAMga kAyA ane tenI bhUmine saMthArA karavAno samaya thAya tyAre gurUnI rajA laI sUve, sUtI vakhate jAgatA hoya tema (jAgatAnI jema) suve paNa gADha nidrAe nahi. A pramANe Asana vagere para rahelA pUrvanI jema saMkucita zarIravALo svAdhyAya, dhyAnaparAyaNa susAdhu thavo joIe. te A prabhArI susAdhunI jiyAyuta zu3samA rahenarI susAdhu thAya che. // 47|| tasyaiva phalAntaramAhasa jalavAhinyApi codito na krodhakRt // 48 // sa iti, yo gurukulavAsAt sthAnazayanAsanasamitiguptiSu prAptaprajJaH pratiSiddhasarvapramAdo gurupadezAdevAtikrAntacittaviplutiranyeSAmapi tadapanayanasamarthaH sa gurvantike vasan kvacit pramAdaskhalito yadi bhavettadA jalavAhinyA dAsyA'pi kSudragRhasthAnAmapyetanna yujyate kartuM yadbhavatA''rabdhamiti codito mamaivaitacchreya ityevammanyamAno na krodhakArI bhavati kimuta paratIthikena svatIthikena vayasA laghunA sAdhunA vayo'dhikena zrutAdhikena vA, kintu bhavataivaMvidhamasadAcaraNaM na vidheyaM pUrvarSibhiranuSThitamevaMvidhamanuSTheyamiti preritastathA kariSyAmItyevaM madhyasthavRttyA pratizrRNuyAt, mithyAduSkRtAdinA vA nivarteta, preraNamidaM mamaiva zreyaH, yata etadbhayAt kvacitpunaH pramAdaM na kuryAm, na vA'sadAcaraNamanutiSTheyamiti manyeta, na tu kupyet, durvacane vA kenacidabhihite na krudhyet, cintayecca 'AkruSTena matimatA tattvArthavicAraNe matiH kAryA / yadi satyaM kA kopaH syAdanRtaM kiM nu kopene'ti / evaJca yathA sajalajaladharAcchAditabahalAndhakArAyAM rAtrau nAyako'TavyAdau svabhyastapradezo'pi panthAnagandhakArAvRtatvAt svahastAdikamapyapazyanna samyak paricchinatti, sa eva ca sUryasyAbhyudgamenApanIte tamasi prakAzite ca dikcakre samyagAvirbhUte pASANadarinimnonnatAdike vivakSitadezaprApakaM mArgamabhivyaktacakSurguNadoSavicAraNataH samyagavagacchati tathaivAbhinavapravrajito'pi samyagaparijJAtazrutacArItradharmA sUtrArthAnabhijJatvAnna dharmaM samyak parichinatti sa eva tu pazcAdgurukulavAsAdabhyastasarvajJapraNItAgamatvAnipuNo yathAvasthitAn jIvAdipadArthAn pazyati, zikSako hi gurukulavAsitayA jinavacanAbhijJo bhavati tatkovidazca mUlottaraguNAn jAnAti, ato dikSu vidikSu ca trasasthAvareSu sarvadA yatamAnassan saMyamAnuSThAyI bhavet, teSu prANiSUpakAriSvapakAriSu vA manasApi pradveSaM kadApi na gacchet, na vA'pakAriSu manasA'pyamaGgalaM cintayet / yogatrika karaNatrikeNa dravyakSetrakAlabhAvarUpAM prANAtipAtaviratiM samyagaraktadviSTatayA'nupAlayet, evaM zeSamahAvratAnyuttaraguNAMzca samanupAlayet // 48 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 sUtrArthamuktAvaliH tenA phalAntara (bIjA phaLa) kahe che. sUtrArtha :- te pANI bharanArI dAsInA jevI strIthI preraNA karAyA chatAM (Thapako apAyA chatAM) paNa gusse na thAya. TIkArya :- je sAdhu gurUkuLamAM rahevAthI sthAna, saMthAro (zayana), Asana, samiti, guptimAM prApta karela jJAnavALo, sarva pramAdone choDanAro, gurUpadezathI ja nIkaLI gaI che cittanI asthiratA jenI tathA bIjAnI paNa dUra karavA samartha hoya te gurUnI pAse rahetA kyAreka pramAdanA kAraNe bhUla kare tyAre pANI bharanArI dAsI vaDe tuccha gRhasthone paNa karavuM yogya na hoya, je na zobhe "te tame zarU karyuM che? ema Thapako Ape to A mArA ja bhalA (kalyANa) mATe che. ema mAnato gusse na thAya, paraMtu paratIrthika vacanathI ke vayathI nAnA sAdhu vaDe ke uMmaramAM moTA sAdhu vaDe athavA jJAnamAM moTA sAdhu vaDe Thapako apAya to paNa gusse na thAya. jo Ama kahe ke tamArA jevAe AvA prakAranuM asad AcaraNa karavuM joIe nahIM paNa pUrvanA RSioe je pramANe AcaryuM che e pramANe AcaravuM joIe. A pramANe preraNA kare tyAre huM te pramANe karIza' e pramANe madhyasthatAe svIkAre ane micchA mi dukkaDe ApI doSathI nivarte. A preraNA mArA ja kalyANa mATe che. jethI bhayanA kAraNe kyAreka phare, pramAda na kare. athavA asadAcaraNa AcarIza nahi e pramANe mAne, paNa gusse thAya nahIM, koIka durvacana bole kahe to gusso na kare. paNa vicAre ke "Akroza Avyo hoya tyAre buddhimAne tattva vicAraNAmAM buddhi lagAvavI. je vAta sAcI hoya to gusso zeno karavo, ane khoTI hoya to gusso karavAthI zuM ?' A pramANe pANIvALA vAdaLothI DhaMkAyela ghaNA aMdhakAravALI rAtrImAM nAyaka eTale roja laI jatA jaMgalamAM potAno paricita pradeza hovA chatAM paNa rasto aMdhakArathI gherAyelo-DhaMkAyelo hovAthI potAno hAtha vagere paNa na dekhAya tethI sArI rIte jANI na zake. te sUrya udaya thavAthI aMdhakAra dUra thaye chate dizAcakra prakAzita thaye chate patthara, phATa, nIcuM, UMcuM vagere Icchita jagyAne prApta karAvanAro rasto khullo thavAthI AMkha vaDe guNadoSanI vicAraNA vaDe sArI jANI zake che tevI ja rIte nUtana dIkSita thayelo paNa samyagu prakAre zrutacAritra dharmavALo sUtra arthane nahIM jANato hovAthI dharmane sArI rIte jANato nathI. te ja pachI gurUkulavAsathI sarvajJoe batAvela AgamanipuNa thavApaNAnA kAraNe abhyasta jIvAdi padArthone jue che zikSaka gurUkulavAsa vaDe jinavacanano jANakAra thAya che. tethI vidhvAnuM thayelo mUla uttara guNone jANe che. AthI dizA-vidizAmAM rahelA traNa sthAvara jIvone viSe saMpUrNa yatanA karatA saMyamanuM anuSThAna karanAro thAya, te prANio upakArI hoya ke apakArI hoya to paNa emanA manathI paNa dveSabhAvane pAme nahIM. athavA apakArI pratye manathI paNa amaMgala vicAre nahIM. mana-vacana-kAyArUpa yogatrika ane karavuM nahIM, karAvavuM nahIM ane anumodavuM nahIM rUpa karaNatrika vaDe, dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpa prANAtipAta viratine rAga-dveSa vagara samyam prakAre pALe. e pramANe bAkInA mahAvrato ane uttara guNone sArI rIte pALe. 48. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga / 395 tasyaiva guNAntaramAhazAstravettA vibhajyavAdI bhASAvidhijJazca // 49 // zAstreti, savinayaM gurukulavAsI sAdhurAcAryAdhupadiSTaM samyagdarzanAdimokSamArga hRdaye suvyavasthApya tatra susthito'pramAdI heyopAdeyaM samyak parijJAyotpannapratibhaH siddhAntasya zrotRNAM yathAvat pratipAdako bhavati, grahaNAsevanArUpayA dvividhayApi zikSayA zikSitatvAt, tathA sa eva svaparazaktiM parSadaM pratipAdyamarthaM ca samyak parijJAya dharmaM pratipAdayituM kSamaH, bahuzrutatvAt pratibhAvattvAdarthavizAradatvAt svato dharme susthitatvAcca, evaMvidhaH kAlatrayavettA janmAntarasaJcitAnAM karmaNAmantakRdbhavati, anyeSAJca karmApanayanasamartho bhavati, ko'yaM puruSaH kasya cArthasya grahaNasamartho'haJca kimbhUtArthapratipAdanazakta iti samyak parIkSya vyAkaraNAt, pareNa pRSTasyArthasya samyaguttarapradAnasAmarthyAcca, tathA'haM samastazAstravettA samastasaMzayApanetA na mattulyo hetuyuktibhirarthapratipAdayitetyevamabhimAnaM na seveta nApi bahuzrutatvena tapasvitvena vA svAtmAnaM prakAzayet, zAstrArthaM nApasiddhAntena vyAkhyAnayet lAbhapUjAdi necchet pUjAsatkArAdikaM kvacidavApyApyanunmAdI vyAkhyAnAvasare dharmakathAvasare vA'nAvilo'kaSAyI sAdhurarvAgdarzitvAdarthanirNayaM pratyazaGkitabhAvo'pyauddhatyaM pariharan viSamamarthaM prarUpayan sAzaGkameva kathayet, parisphuTamapyazaGkitabhAvamapyarthaM na tathA kathayeyena paraH zaGketa, api tu vibhajyavAdI pRthagarthaM nirNayavAda vyAgRNIyAt, syAdvAdaM sarvatrAskhalitaM lokavyavahArAvisaMvAditayA sarvavyApinaM svAnubhavasiddhaM vadet, nityavAdaM dravyArthatayA paryAyArthayA tvanityavAdaM vadet, svadravyakSetrakAlabhAvaiH sarve'pi padArthAH santi paradravyAdibhistu na santItyevaM vibhajyavAdaM vadet, tadapi vAdaM satyAsatyAmRSAbhyAM bhAvAbhyAM bhASeta, tena kathitaJcArthaM kazcinmedhAvitathA tathaiva samyagavagacchati, aparastu mandamedhAvitayA'nyathaiva yadyabhijAnIyAt taM yathA'sAvavabuddhyeta tathA hetUdAharaNasadhuktiprakaTanamukhena karkazAdivacanamabruvan samyagbodhayet, stokakAlInaM vyAkhyAnaM vyAkaraNatarkAdipravezanadvAreNa prasaktAnuprasaktyA na dIrghakAlikaM kuryAt, yattvativiSamatvAdalpAkSarairna samyagavabudhyate tat paryAyazabdoccAraNato bhAvArthakathanatazca zrotAramapekSya saddhetuyuktyAdibhiraskhalitAmilitAhInAkSarArthavAdI bhASeta, na tvalpairevAkSarairuktvA kRtArtho bhavet / evaM parasparAviruddhaM niravadyaM vacanamabhiyuJjIta, utsargaviSaye satyutsargamapavAdaviSaye'pavAdaM svaparasamayayozca yathAsvaM vacanamabhivadet, tIrthakaragaNadharAdyuktaM grahaNazikSayA samyag gRhNIyAt, AsevanAzikSayA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sUtrArthamuktAvaliH tvanavaratamudhuktavihAritayA''seveta, anyeSAmapi tathaiva pratipAdayet, sadA yatamAno'pi yo yasya karttavyasya kAlastaM nollaGghayet, parasparAbAdhayA ca sarvAH kriyAH kuryAt, evaMguNaviziSTo yathAkAlavAdI yathAkAlacArI ca sarvajJoktaM samyagdarzanajJAnacAritrAkhyaM samAdhiM samyagavagacchati, sa eva ca grAhyavacano nipuNaH zuddhasUtraH sarvajJoktajJAnAdipratipAdane yogyazceti // 49 / / tenA bIjA guNo kahe che. sUtrArtha :- zAstra jANakAra, vibhAga karIne bolanAro ane bhASAvidhine jANanAro sAdhu hoya che. TIkArya - vinayayukta gurUkuLamAM rahenAro sAdhu AcArya vageree upadezela samyagudarzanAdirUpa mokSamArga haiyAmAM sArI rIte vyavasthita sthApI temAM sArI rIte rahelo apramAdI, heya-upAdeyane sArI rIte jANavAthI utpanna thaI che pratibhA evA siddhAMtane sAMbhaLanArAone siddhAMta yathAvat pratipAdana karanAro thAya che. kAraNa ke grahaNa ane Asevana ema be prakAranI zikSA vaDe zikSita thayelo hovAthI tathA te ja svapara zakti vaDe sabhAne pratipAdana karavA yogya arthane sArI rIte jANI dharmane pratipAdana karavA mATe samartha thAya che. kemake bahuzruta, pratibhAvaMta, arthavizArada hovAthI potAnI jAte ja dharmamAM sArI rIte sthira rahelo hoya che. A pramANe traNekALane jANanAro, bIjA janmanA (janmAMtaranA) bhegA karelA karmono aMta karanAro thAya che. ane bIjAonA karmone paNa dUra karavA samartha thAya che. e puruSa koNa che? kyA arthane grahaNa karavAmAM samartha thayelo che. huM kevA prakAranA arthano pratipAdana karavA mATe zaktimAna chuM. e pramANe sArI rIte praznottarathI parIkSA karI. bIjA vaDe pUchAyela arthano sArI rIte javAba ApavAnI zakti hovAthI tathA huM paNa samasta zAstrano jANakAra, samasta saMzayone dUra karanAra, hetu yukti vaDe arthanuM pratipAdana karanAro bIjo koi mArA jevo koI nathI evuM abhimAna na kare. tathA bahuzrutapaNAnaDe ke tapasvIpaNAvaDe potAnI jAtane jAherAta na kare. zAstrArtha ne zAstra virUddha siddhAMta vaDe vyAkhyAna kare nahIM. lAbha pUjA vagere icche nahIM, pUjA satkAra vagerene kyAre paNa vAto meLavIne paNa unmAdI na bane vyAkhyAna avasare athavA dharmakathA vakhate anAvilo (vyAkuLatA vagarano) kaSAya rahita evo sAdhuvAgU daSTivALo hovAthI artha nirNaya karavA mATe zaMkA vagaranA bhAvavALo uddhatAne choDato, viSama arthane prarUpaNa karato, zaMkA sAthe (e pramANe) kahe. spaSTa zaMkA vagaranA bhAvanA arthane paNa evI rIte na kahe ke jethI bIjAne zaMkA thAya. paNa vibhAga kahevApUrvaka alaga arthane-nirNayavAdane kahe. badhI jagyAe aTakyA vagara lokavyavahArapUrvaka avisaMvAdipaNe sarvavyApI evA syAdvAdane svAnubhavasiddha bole, dravyArtharUpe nityavAda ane paryAyArtharUpe anityavAda kahe, svadravya kSetra, Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 397 kALa, bhAva vaDe badhA padArtho vidyamAna rUpe che. ane pAradravya vagere vaDe sarva padArtho satti eTale ke che. e pramANe vibhanayavAdane kahe che. te vAdane paNa satya, asatyAmRSA e be bhAva vaDe kahe. tenA vaDe kahevAyela arthane koika buddhizAlI vaDe teja pramANe sArI rIte jaNAya che. bIjA maMdabuddhipaNAthI judI rIte ja jANe tema je A jANe che te pramANe hetu udAharaNa sayukti vaDe pragaTa karavApUrvaka karkaza vacana bolyA vagara samyapha prakAre jANe. thoDA vakhatanA vyAkhyAnane vyAkaraNa tarka vagerenA praveza karAvavA dvArA prasaMgAnuprasaMga vaDe lAMbA samayanuM kare nahIM. kAraNa ke je ati viSama hovAthI alpAkSara vaDe sArI rIte jANI na zake tene paryAyavAcI zabda vaDe bolI bhAvArtha kahe. sAMbhaLanAranI apekSApUrvaka pUrti hetuyukti vaDe asmalita, amilita, ahInAkSara, arthavAdI (vALa) bole, thoDA akSara vALuM kahIne kRtArtha na thAya, e pramANe paraspara avirUddha, niravadya vANI prayojI utsarga viSaya hoya tyAre utsarga, apavAda viSaya hoya tyAre apavAdane svapara siddhAMtanA yathAyogya vacanane bole, tIrthakara, gaNadhara, vageree kahela grahaNa zikSAne sArI rIte grahaNa kare ane Asevana zikSA vaDe anavarata (satata) ughukta eTale apramatta vihArIpaNe seve. ane bIjAone paNa te pramANe pratipAdana karI emAM joDe. haMmezAM prayatnazIla thayelo te je kAryano je samaya hoya te samayane oLaMge nahIM ane paraspara bAdhApUrvaka badhI kriyAo kare. AvA prakAranA guNovALo yathAkALavAdI, yathAyogya kALamAM kriyA karanAro ane sarvajJo vaDe kahevAyela samyagudarzana-jJAna-cAritra nAmanI samAdhine sArI rIte jANe, ane te grahaNakaravA yogya vacanavALo, hoziyAra, zuddhasUtra sarvaze kahela jJAna vagerenA pratipAdana karavA mATe yogya che. ll4tA. ___ yastraikAlikaM vastvavagacchati sa eva bhASitumarhati nAnyaH sa eva ca parijJAtA troTayitA cetyAha ghAtyantakRdananyasadRzajJaH satyadharmapraNetA // 50 // ghAtIti, darzanajJAnAdyAvaraNakarmaNo nizzeSaM vinAzako yaH sa eva sarvasyApi vastujAtasya yathAvasthitasvarUpanirUpaNataH praNetA nAyako bhavati, kAlatrayabhAviparyAyato dravyAdicatuSkasvarUpatazca dravyaparyAyaparijJAnAt, viziSTopadezadAnena sarvaprANinAM saMsArAdrakSaNazIlatvAcca, nAsya saMzayaviparyayAdayo vartante tadAvaraNakSayakAritvAt, vinaSTaghAtikarmatvAdevAsAvananyasadRzajJaH, na hyasya vijJAnena tulyo vastugatasAmAnyavizeSAMzaparicchedakaH kazcidvidyate, aparairdravyaparyAyayoranabhyupagamAt, yatazcAyaM satyadharmapraNetA'to na kevalaM heyopAdeyamAtraparijJAtA, kintu sarvajJo'nanyasadRzajJaH, na hi sarvajJatvamantareNAvitathabhASitvaM satyadharmapraNetRtvaM vA sambhavati sarvaprANyAdivijJAnAbhAvAt, tathA ca sarvatrAnAzvAso bhavet / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH satyadharmapraNeteti, saMyamadharmaprakAzaka ityarthaH, sarvaprANihitakAritvAttasya tasmAttapaH pradhAnena sarvabhUtahitakAriNA saMyamena sadA sampanno bhUteSu dayAM kuryAt, tadapakAritamArambhaM dUrataH parivarjayet, asau dharmastIrthakRta iti samyak parijJAya tadaGgatayA paJcaviMzatirUpA dvAdazaprakArA vA bhAvanA jIvasamAdhAnakAriNIrbhAvayet, bhAvanAyogena zuddhAntaHkaraNo hi parityaktasaMsAra - svabhAvaH saMsArasamudre na nimajjati, kintvAyatacAritrI jIvapotaH sadAgamalakSaNakarNadhArAdhiSThitastapomArutavazAtsarvaduHkhAtmakasya saMsArAmbodheH paraM pAraM mokSAkhyamadhigacchati, bhAvanAyogazuddhAtmA saMsAre varttamAno manovAkkAyebhyo'zubhebhyo mucyate, sAvadyAnuSThAnalakSaNaM pApaM tatkAryamaSTaprakAraM karma ca jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca tadupAdAnaM pariharan tato mucyate, tasya nUtanakarmANyakurvato niruddhAzravadvArasye vikRSTatapazcaraNavataH pUrvasaJcitAni karmANi nivarttante navaJcAkurvato'zeSakarmakSayo bhavati, na punarapi svatIrthanikAradarzanAtsaMsArAbhigamanaM bhavati, yogapratyayAbhAvena nUtanakarmAbhAvAt tasya svadarzananikArAbhinivezAsambhavAcca, uparatAzeSadvandvatvAdrAgadveSarahitatayA svaparakalpanAbhAvAt / asAvevASTaprakAraM karma kAraNatastadvipAkatazca jAnAti, tannirjaraNaM tadupAyaJca jAnIte tatazcAsau tatkaroti yenAsmin saMsAre na punarjAyate na vA punamriyate // 50 // 398 je traikAlika padArthone jANe che te ja (dharma prarUpavA mATe) yogya che. bIjo nahIM, te ja zAstra vettA (parijJAtA che. jane troTayatA che. sUtrArtha :- ghAtIkarmano aMta karanArA emanA jevo bIjo koi jANakAra nathI satyadharmanA batAvanAra. TIkArtha H- darzanAvaraNa, jJAnAvaraNa, vagere karmanA saMpUrNa vinAzaka je hoya te ja badhA padArthonA yathAvasthita svarUpa nirUpaNa karavA dvArA praNetA nAyaka thAya che. traNa kALanA bhAvi paryAyothI dravyAdi yA tenA svarUpathI ane dravyaparyAyanA jJAnathI viziSTa upadeza ApavA badhA prANione saMsArathI rakSaNa karavAnA svabhAvavALA emane saMzaya viparyaya vagere thatAM nathI. tenA AvaraNano kSaya karyo hovAthI, ghAtIkarmano kSaya-nAza thayo hovAthI ja bIjo koi enA jevo jANakAra na hoya evo. emanA vijJAnanA samAna padArthamAM rahelA sAmAnya vizeSa aMzanA jANakAra koika hoya che. bIjAo vaDe dravyaparyAyono svIkAra thato nathI. jethI A satyadharma praNetA che. AthI te phakta heya upAdeya mAtranA parijJAtA (jANakAra) nathI. paraMtu ananya saMdeza sarvajJa che. te sarvajJapaNA vagara avitathabhASIpaNuM eTale saMpUrNa sAcuM ane satya dharmapraNetApaNuM saMbhavatuM nathI. aprAmANya vagere vijJAnano abhAva hovAthI, tathA badhI jagyAe avizvAsa thAya. satya dharma praNetA eTale saMyama dharmanA prakAzaka, sarva prANInA hitakArIpaNAthI te dharma satya Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 399 che. tethI tapapradhAna dharma vaDe sarva jIvone hitakArI hovAthI haMmezA saMyama vaDe saMpanna thayelA jIvone viSe dayAne kare, te na karavA yogya AraMbhane dUrathI choDI de. A dharma tIrthakara che ema sArI rIte jANI tenA aMgarUpa jIvane samAdhAnakAriNI paccIsa prakAranI tathA bAra prakAranI bhAvanA bhAve. bhAvanA yogathI zuddha aMta:karaNavALo, choDI dIdho saMsAra svabhAva jeNe evo, saMsAra samudramAM DUbato nathI, paraMtu prApta karela cAritravALuM jIvarUpI vahANa, sadAgamarUpI karNadhAra eTale kaptAna vaDe, adhiSThita tArUpI pavananA vazathI (kAraNo) sarva duHkhamaya saMsArasAgarathI para (pAra) thavArUpa mokSa nAmanA sthAnamAM jAya che. bhAvanA yoga vaDe zuddhAtmA saMsAramAM rahelo azubha mana, vacana, kAyAthI chUTe che. sAvadya kriyArUpa pApane ane tenA kAryarUpa ATha karmane parijJayA vaDe jANIne pratyAkhyAnaparijJayA vaDe tenA upAdAnano tyAga karato tenAthI chUTe che, te jIva navA karmo nahIM karato Azrava dvArone baMdha karI, kaThora tapa cAritravALo pUrvamAM ekaThA karelA karmothI pAcho phare che (vaLe che), navA karmo nahIM karato (thako) ane samasta karmono kSaya (nAza) kare che. potAnA tIrtha eTale dharmano nAza thato joine pharIvAra saMsAra tarapha AvavAnuM thatuM nathI. yogarUpI kAraNano abhAva temaja navA karma abhAva hovAthI AvavuM zakya nathI. bhagavAnane potAnA dharmanI (darzananI) rakSA karavAno Agraha asaMbhava che kAraNa ke nAza pAmI gayuM che. samasta dvandutvapaNuM rUpa tathA rAgadveSa rahitapaNA vaDe svaparanI kalpanAno abhAva hovAthI pharI AvAgamana thatuM nathI. A ja ATha prakAranA karma, tenA kAraNo, tenA vipAko jANe che. ane tenI nirjaraNA eTale kSaya te nirjarAno upAya jANe che. tethI A jIva te kare che. jethI A saMsAramAM pharI janmato nathI ane marato nathI. parA niruddhAzravadvArasya na janmajarAmaraNAnItyAhaparItyaktastrIsaGgo dharmI niSThitArthaH // 51 // parityakteti, AzravANAM pradhAnatvAt, keSAJciddarzane'Gganopabhogasya nirAzravatvasya svIkAreNa tannirAsAya ca tathA'sya nirapavAdatvAnmaithunaparityAgaH kaNThata uktaH, upalakSaNatayA'paravratAnAmapi grahaNam / strIsaGgo hi nikhilAvinayAspadabhUtaH, sUkarAdipazUnAM vadhyasthAnapravezanabhUto bhakSavizeSo nIvAra ucyate tatsamAnaM maithunam, yathA hi pazurnIvAreNa pralobhya vadhyasthAnamupanIya nAnAprakArA vedanAH prApyata evamasau jIvo nIvAratulyenAnena strIsaGgena vazIkRto bahuprakArA yAtanAH prApnoti, yena ca strIprasaGgaH parityaktaH sa eva pradhAnabhUtamokSalakSaNapuruSArthodyato dharmavAnazeSakarmabandhanonmuktazca, nAsaMyamajIvitamabhilaSati parigrahAdikamapi necchati, asaMyamajIvitaJcAnAdRtya sadanuSThAnaparAyaNo jJAnAvaraNAdikarmaNAM paryavasAnAya yatate, yatamAnaH saMsArAvataraNadvArANyapanIya rAgadveSAsampRktatayA viSayApravRtteH Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH svasthacetAH sadendriyanoindriyAbhyAM dAntaH karmavivaralakSaNaM bhAvasandhimananyatulyaM prApto na kenacitsaha virodhaM karoti, prazAntamanA hitamitabhASI niruddhaduSpraNihitasarvakAyaceSTo dRSTipUtapAdacArI san paramArthacakSuSmAn bhavati sa eva ca bhavyamanuSyANAM cakSuH, sadasatpadArthAvirbhAvanAt, evaMvidhA mahAsattvA ihAryakSetre saMsArasya tatkAraNasya vA karmaNaH kSayakAriNaH, na kevalaM tIrthaGkarAdayaH, kintvanye'pi samyagdarzanajJAnacaritrAtmakaM dharmamArAdhya manuSyAH karmabhUmigarbhavyutkrAntijasaMkhyeyavarSAyuSaH santaH sadanuSThAnasAmagrImavApya niSThitArthA uparatasarvadvandvA bhavanti, pracurakarmatayA kecitsatyAmapi samyaktvAdikAyAM sAmagryAM na tadbhava eva mokSaM prApnuvanti kintu saudharmAdyAH paJcottaravimAnAvasAnA devA bhavantIti, siddhistu manuSyabhavAdeva, etena devA evottarottaraM sthAnamAskandanto'zeSaklezaprahANaM kurvantIti zAkyavAdo nirastaH / tasmAt satsaMyamavIryaM tapovIryaM vA labdhvA tena pUrvAnekabhavopAttASTaprakAraM karma dhunIyAt, abhinavaJcAzravanirodhAnna kuryAt, yaccodyuktavihAriNaH sadanuSThAnamArAdhya bahavaH saMsArakAntAraM tIrNAH, apare tu sarvakarmakSayAbhAvAddevA abhUvan, evaM karmavidAraNasahiSNavo'neke sadA bhUtA bhavanti bhaviSyanti ca satsaMyamAnuSThAnAtsaMsAraM tIrNAstaranti tariSyanti ca // 51 // 400 jeNe potAnA Azrava dvAro baMdha karyA che tene janma-jarA-maraNa hotA nathI. sUtrArtha :- choDI dIdho che strIsaMga evA dharmInA badhA prayojano siddha thAya che. TIkArtha :- AzravonI aMdara strIsaMga mukhya pradhAna hovAthI tathA keTalAka darzanomAM strInA upabhogane nirAzrava Azrava rahitapaNe svIkAryuM che. te mAnyatAne dUra karavA mATe ane A strIsaMga apavAda vagaranuM hovAthI maithunano tyAga vacanoccArapUrvaka kahyuM che, upalakSaNathI bIjA vratone paNa grahaNa karavA joie. strIsaMga samastaavinayanA sthAnarUpa bhUMDa vagere pazuone vadha karavA yogya sthAnomAM praveza karAvavAnA kAraNa rUpa, bhakSya vizeSa (ghAsa vigere vizeSa) tene nivAra kahevAya che. te nivAra samAna maithuna che. jema pazuone nivAra vaDe lalacAvI vadha sthAnamAM lai jai vividha prakAranI vedanAo pamADI pazune mAravAmAM Ave che e pramANe A jIvane nivA2 (bhakSya bhojana) samAna strIsaMga vaDe lalacAvI vaza karI ghaNA prakAranI vedanAo pamADe che. jeNe strIsaMga choDI dIdho che. te ja pradhAnarUpa mokSa lakSaNa puruSArthamAM udyata thayela dharmavAna samasta karmo baMdhanothI mukta thAya che. tathA asaMyamamaya jIvana icchato nathI, parigraha vagere paNa icche nahIM. asaMyamI jIvanano anAdara karI sankriyA parAyaNa thayelo jJAnAvaraNa vagere karmone nAza karavA mATe prayatna kare. prayatna karatA saMsA2mAM utaravAnA daravAjA rUpa tene dUra karI, rAga dveSano saMparka na karavA rUpe viSayomAM apravRtti karavAthI svastha cittavALo haMmezA indriyo ane Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 401 noindriya eTale manane damana karavAthI dAnta thayelo karma vivara lakSaNa na maLI zake evI bhAvasaMdhine prApta karI koInI paNa sAthe virodha na kare. prazAMta manavALo hita mita paNe bolanAro hoya, aTakAvI che kharAba samAdhivALI sarva kAyAnI ceSTAo evo, AMkho vaDe pavitra karela eTale AMkho vaDe joine jamIna upara paga mUkI cAle te paramArthathI eTale vAstavikapaNe AMkhavALo hoya che. te ja AMkho bhavya manuSyanI che. ane te ja AMkho sat-asat padArthone pragaTa karatA hovAthI AvA prakAranA mahAsattvazAlI jIvo ahIM AryakSetramAM saMsArano ane saMsAranA kAraNarUpa karmano kSaya karanArAo, phakta tIrthaMkaro vagere nahIM. kintu bIjA jIvo paNa samyagdarzana jJAna cAritrAtmaka dharmane ArAdhIne manuSyo karmabhUmi garbhaja paMcendriya saMkhyAta varSanA AyuSyavALA thai, saanuSThAnanI sAmagrIo prApta karI saMpUrNa prayojano siddha thayA che. ane badhAya dvandvo nAza pAmyA che. evo thAya che. karmanI bahulatAnA kAraNe keTalAka samyaktva vage2e sAmagrIo hovA chatAM paNa te bhavamAM ja mokSa pAmatA nathI. paraMtu saudharma vagere devalokathI lai pAMca anuttara vimAnasudhImAM devo karIke utpanna thAya che. mokSa to manuSyabhavathI ja thAya che. AnA vaDenA devo uttarottara sthAna pAmatA saMpUrNa kalezano nAza karanArA thAya che. A pramANe zAkya (bauddha) vAdanuM khaMDana karyuM. tethI satsaMyama vIrya ane tapovIryane pAmI tenA vaDe pUrvanA aneka bhavonA meLavelA ATha prakAranA karmone dhUNAve che. Azravano nirodha karavA (aTakAvavA) dvArA navA karma na kare (bAMdhe) kare. je ugravihArI, apramatta vihArIo, sadanuSThAnane ArAdhI ghaNA (jIvo) saMsArarUpI vanane tarI gayA che. bIjAo sarva karmanA kSayano abhAva hovAthI devo thayA e pramANe karmano nAza karI zakanArAo aneka jaNA haMmezA thayA che. thAya che. ane thaze. satsaMyamAnuSThAnothI saMsArane taranArA tare che. taryA che. ane taraze. 51 pUrvoktArthAnuSThAtaiva sAdhurityAha sa eva brAhmaNaH zramaNo bhikSurnirgranthaH // 52 // sa eveti, ya: svasamayaparasamayaparijJAnena samyaktvaguNAvasthito jJAnAdibhiH karmavidAraNahetubhiraSTaprakArANAM karmaNAM vidArako'nukUlapratikUlopasargasahanaH strIparISahajetA narakavedanAbhyaH samudvijamAnaH zrIvIravardhamAnasvAmivatsaMyamaM prati kRtaprayatnaH kuzIladoSaparijJAnena suzIlatAvasthAyI paNDitavIryodyataH kSAntyAdidharmAnuSThAtA sampUrNasamAdhiyuktaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNamArgAnugastIrthikadarzaneSu doSajJAnena teSva zraddadhAnaH ziSyaguNadoSavettRtaya sadguNeSu varttamAnaH prazastabhAvagranthabhAvitAtmA yathAvadavadAtacAritrazca sa eva brAhmaNo navabrahmacaryaguptiguptatvAt, brahmacaryadhAraNAdvA sa eva zramaNaH sadA tapasA zrAntatvAt, sarvatra vAsIcandanakalpatvAcca, sa eva bhikSurbhikSaNazIlatvAdaSTakarmabhedakatvAcca, sa eva nirgranthaH, Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 sUtrArthamuktAvaliH sabAhyAbhyantaragranthAbhAvAt / yaH pUrvoktArthavRttiH premadveSakalahAbhyAkhyAnapaizunyaparaparivAdaratyaratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyavirataH samitaH sadA jJAnAdimAn satsaMyamAnuSThAnaparAyaNa AkruSTo na krodhyutkRSTatapoyuto'pi na mAnI sa sAdhurmAhano vAcyaH / pUrvokta guNaviziSTaH zarIrAdAvapi kvacidapratibaddho nirAkAMkSaH samyak prANAtipAtAdInAM vijJAnapUrvaM parityAgI krodhAdividhuro yato yata ihAmutra cAnarthahetumAtmano'pAyaM pazyati tataH prAgevAtmahitamicchan virato dAntaH zuddho niSpratikarmatayA vyutsRSTakAya: zramaNo vAcyaH, pUrvoditaguNagaNaparipUrNo nirabhimAnI sadA gurvAdau vinIto vaiyAvRttyodyato dAntaH zuddho niSpratikarmazarIro dvAviMzatiparISahANAM divyAdhupasargANAJca samyagadhisoDhA dharmadhyAnenAvadAtacAritraH saMsArAsAratAyAH karmabhUmerduSprApatAyAH bodheH sudurlabhatAyAzca parijJAtA sakalasaMsArottaraNasAmagrIsampannaH paradattabhojI bhikSurvAcyaH / pUrvavyAvarNitaguNAlaGkRta ekasyaiva paralokayAyitayA sadA bhAvata ekaka ekAntena maunIndrameva zAsanaM tathyaM nAnyaditi sudRDhaM viditasaMsArasvabhAvatayA vettA paricchinnakarmAzravadvAraH zatrumitrAdiSu sama upayogalakSaNajIvasthAsaMkhyeyapradezAtmakasya saMkocavikAsabhAjo nijakRtakarmabhoktuH pratyekasAdhAraNazarIratayA vyavasthitasya dravyaparyAyatayA nityAnityAdyanantadharmAtmakasyAjIvAdezca suSTha tattvavedI suparityaktadravyabhAvasrotAH pUjAdinirapekSatayA nirjarArthameva tapazcaraNAdikriyAvidhAtA zAnto dAnto niSpratikarmazarIro nirgrantho vAcyaH sarve'pyete brAhmaNAdizabdA bhinnavyaJjanA api kathaJcidekArthAzca // 52 // pUrvamAM kahela artha kriyAne karanArA ja sAdhu che e pramANe kahe che. sUtrArtha :- te 4 prAma, zrama, bhikSu mane nitha che. TIkArtha :- je potAnA siddhAMta ke bIjAnA siddhAMtanA jJAna vaDe samyaktva guNamAM sthira rahyo hoya, jJAna vagere vaDe karma nAzanA kAraNothI ATha prakAranA karmano nAza karanArA anukUla pratikUla upasargo sahanAra, strI pariSahane jItanAra nArakanI vedanAthI udvega pAmanAra, zrI vardhamAna svAmInI jema saMyama prati prayatnazIla, kuzIla doSanA parijJAna vaDe suzIlatAmAM rahenArA, paMDita vIryamAM ughata, zAMti vagere dharmanA anuSThAtA, saMpUrNa samAdhi yukta, samyaphadarzana, jJAna, cAritra svarUpa mokSamArga tenA anuyAyI anyatIrthine jovAthI doSa jJAna thavAnA kAraNe teomAM zraddhA na karato ziSyanA guNa-doSa jANavAnA kAraNe saguNomAM rahenAro, prazastabhAva graMtha vaDe bhAvita AtmA, yathAvat prasiddha cAritravALo hoya. te ja brAhmaNa che. ke je nava brahmacaryanI gati vaDe gupta hovAthI athavA brahmacaryane dhAraNa karatA hovAthI brAhmaNa kahevAya che. te ja zramaNa che je haMmezA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 403 na tapa vaDe (tapavAvaDe) zrAnta thayA che. (thAkyA che) badhI jagyAe vAsIcaMdanakalpa eTale koi chINI lai zarIrane cholI nAkhe ke caMdananuM vilepana kare banne pratye samabhAva rAkhe. te ja bhikSu che ke jeno bhikSA mAMgavAno svabhAva hoya che. ATha karmanA bhedanArA hovAthI bhikSu che. te ja nigraMtha che ke jeone bAhya atyaMtara granthino abhAva hovAthI. je pUrvokta arthavRtti eTale icchA, prema eTale rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna eTale AkSepa, paizunya eTale irSyA, 52parivAda eTale niMdA, ratiarati eTale harSazoka, mAyAmRSAvAda, mithyAdarzanazalya A badhAthI virata thayelo hoya, samita hoya haMmezA jJAnAdithI yukta hoya, satsaMyamAnuSThAna parAyaNa hoya koie Akroza karavA chatAM paNa krodha na kare. utkRSTa tapa yukta hovA chatAM mAna na kare te sAdhune mAhana kahevA. pUrvamAM kahela guNo vaDe viziSTa sAdhu zarIra vagere para kyAreka (kaMika) apratibaddha AkAMkSA eTale icchA vagarano, sArI rIte prANAtipAta vagereno vijJAna pUrvaka parityAga karanAro, krodha vagerethI vidhura eTale rahita, jethI Aloka paralokanA anarthanA kAraNa rUpa AtmAnA apAyo kaSTone jue. jethI AgaLa Atmahitane icchato virata thayelo dAnta zuddha, niSpatikarma eTale TApaTIpa vagarano za2I2ne vosirAvanAro (kAyAno tyAgI) tene zramaNa kahevo, pahelA AgaLa kahela guNa samudrathI paripUrNa, nirabhimAnI, haMmezAgurU vagere prati vinayavALo, vaiyAvacca karavAmAM tatpara, dAnta zuddha, nipratikarma zarIravALo, bAvIza (22) parISaho tathA devatAI vagere upasargone sArI rIte sahana karanAro dharmadhyAna vaDe avadAta cAritravALo, saMsAranI asAratAthI karmabhUminI durbalatA, bodhidurlabhatAno jANakAra saMpUrNa saMsAra sAgara utaravA mATenI sAmagrIthI yukta, paradatta eTale bIjAne ApeluM khAvAvALo bhikSu kahevAya che. pUrvamAM varNavelA guNothI alaMkRta, ekalAne ja paralokamAM javAnuM hovAthI haMmezA bhAvathI ekalo ekAMte maunindra zAsana eja tathya bIjuM nahi. e pramANe sArI rIte dRDhatApUrvaka saMsAranA svabhAvane jANavApUrvaka karmAzravanA dvArane chedI nAkhyA che. zatru mitra vagere 52 samabhAvavAlo, upayoga lakSaNo jIvanA asaMkhya pradezAtmaka saMkoca vikAsane karanAro potAnA karela karmane bhogavanAro, pratyeka sAdhAraNa zarIra rUpe rahelA jIvane, dravyaparyAya rUpe nityA nitya anaMta dharmAtmaka ajIva vagereno sArI rIte tattvavedI, sArI rIte choDI dIdhA che dravya bhAva pravAhone, pUjA vagerethI nirapekSapaNe, nirjarA mATe ja, tapa caraNa kriyA karanArA, zAnta, dAnta, niSpatikarma zarIravALAne nigraMtha kahevo. A badhAye brAhmaNa vagere zabdo bhinna vyaMjanavALA hovA chatAM paNa kathaMcid ekArthavALA che. 52 // atha pUrvoktArthAneva dRDhIkartuM sopapattikaM parasamayaM nirasyati nAsti dehabhinno jIvaH kozAdasivat pRthaganupalabdherityeke // 53 // nAstIti, na vidyate zarIrAdbhinna AtmA, yadi bhavettarhi yathA kozAt khaDgaM samAkRSya khaDgo'yaM kozo'yamiti pradarzyate tathA bhedavAdimirayaM jIva idaM zarIramityupadarkheta, na Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 sUtrArthamuktAvaliH cAstyevamupadarzayitA kazcidato na kAyAdbhinno jIva:, kintu yadevaitaccharIraM sa eva jIvo ye ca zarIrasyAvasthAvizeSAsta eva tasyApi, yAvantaM kAlaM tadavikRtamAste jIvo'pi na jIvati tasmiMzca vinaSTe jIvo vinaSTa iti kRtvA dahanAyedaM zmazAnAdau nIyate dhmApite ca tasminnasthInyeva kevalamupalabhyante na tu tadatiriktaH kazcidvikAraH samupalabhyate yenAtmAstitvazaGkA bhavet, na vA tatra tadvAndhavAH zarIrAnnirgacchantaM kaJcidAtmAnaM pazyanti, tathA ca zarIramAtra eva jIvastataH paralokino'bhAvAnnAsti paraloko nApi puNyapApe, na vA sadasadanuSThAnabhedaH, tajjanyeSTAniSTaphalabhokturabhAvAditi lokAyatikA mahAsamArambhiNaH prAhuH // 53 // have pUrve kahelA arthone ja daDha karavA mATe yukti sahita paradharma - paradarzananuM khaMDana kare che. sUtrArtha :- zarIrathI alaga jIva nathI (kriyA nathI), kozamAMthI talavAranI jema, alaga maLato nathI, ema ekamatavALA kahe che. TIkArca - zarIrathI alaga AtmA hoto nathI, jo hoya to je mAnamAMthI talavAra kheMcIne "A talavAra che A myAna che ema kahI zakAya. batAvI zakAya. tevI rIte bhedavAdIoe A jIva che. A zarIra che. ema alaga alaga batAvavuM joie. Avo koi batAvanAro nathI. AthI zarIrathI alaga jIva nathI, paraMtu je A zarIra che. te ja jIva che. je A zarIranI avasthA vizeSa che. te ja tenI (zarIranI) paNa avasthA che. jeTalo vakhata te avikRtapaNe hoya teTalo vakhata te jIve che. ema kahevAya che. jayAre te vikRta thAya che. athavA pAMca bhUtomAMthI ekapaNa bhUtamAM pheraphAra thavAthI jIva paNa jIvato nathI, teno nAza thavAthI jIvano paNa jIvano nAza thayo ema kahI bALavA mATe smazAna vageremAM lai jAya che. ane tyAM bALyA pachI enA hADakA ja phakta bace che. te hADakAnA sivAya bIjuM kaMIpaNa vikAra padArtharUpe maLatuM nathI. jenA kAraNe AtmAnA astitvanI zaMkA thAya. tyAM AgaLa tenA bhAIo zarIramAMthI nIkaLatA AtmAne koI jotuM nathI tethI zarIra mAtramAM ja rahenAro jIva che. tethI paralokamAM janArA jIvano abhAva hovAthI paraloka paNa nathI, puNya pApa paNa nathI, sat-asat anuSThAnonA bhedo paNa nathI. tenI utpanna thatA ISTa aniSTa phaLano bhogavanArAno abhAva hovAthI AtmA nathI. A pramANe nAstiko kahe che. //pa3ll tadetanmataM nirAcaSTetanna, bhinnatayA'nubhUyamAnAmUrttaguNAdhAratayA tatsiddheranyathA maraNAnupapatteH // 54 // tanneti, AtmA netivAdo na yuktaH, tathAhi kutaH samAgato'haM kutra cedaM zarIraM parityajya yAsyAmi, idaM me zarIraM purANaM kRzaM sthUlamityevaM zarIrAt pRthagbhAvenAtmani sampratyayA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 405 anubhUyante, idaJca jJAnaM mUrttimatazzarIrAdanyat, tasya cAmUrttenaiva guNinA bhAvyam, ata: zarIrAt pRthagbhUto'mUrtta AtmA jJAnAdhArabhUto jJAnamivAsti, anyathA jJAnamapi na bhavet, na hyamUrto mUrttasya guNo yuktaH, atiprasaGgAt, nApyAtmAbhyupagamamantareNa lokAyatikasya kathaJcidvicArya - mANaM maraNamupapadyate, dRzyante ca tathAbhUta eva zarIre mriyamANA mRtAzca, ityevaM yuktiyuktamapyAtmAnamete svadarzanAnurAgiNastamasA''vRtadRSTayo dhASTaryAnnAbhyupagacchanti, tasmAdete'jitendriyatayA kAmabhogA''saktAH saMsArakardame bhISaNa eva viSaNNAstiSThanti na kathaJcidapi saMsArAdvimuSyante // 4 // tethI A matanuM nirAkaraNa (khaMDana) kare che. sUtrArtha :- tame je kahyuM te barAbara nathI, kAraNa ke alaga rUpe teno abhAva thAya che. amUrta eTale arUpI, guNonA AdhArarUpe hovAthI tenI eTale AtmAnI siddhi thAya che. jo tenI siddhi na thAya to maraNanI prApti na thAya. TIkArtha :- AtmA nathI e pramANeno vAda yogya nathI. te A pramANe huM kyAMthI Avyo chuM, A zarIra choDI huM kyAM jaiza. A zarIra pahelA pAtaLuM hatuM. jADuM hatuM, e pramANe zarIrathI alaga bhAva AtmAmAM pratyayo sahita anubhavAya che. ajJAna rUpI zarIrathI alaga anubhavAya che. te AtmA arUpIpaNAnA guNavALo vicAravo. AthI zarIrathI alaga rUpe arUpI AtmA jJAnAcAramaya jJAnamaya che. nahIM to jJAna hoya ja nahIM. amUrta eTale arUpI kadI paNa mUrtanA guNovALo hoI zake nahIM, kAraNake atiprasaMga ativyApti AvatI hovAthI. AtmAno svIkAra karyA vagara lokAtika eTale nAstika matane kaMika vicAranA maraNano svIkAra thaze nahIM. tevA prakAranA zarIramAM marelA ane maratA dekhAya che. A pramANe yukti yukta AtmAne paNa A potAnA darzananA rAgIo ajJAnarUpa aMdhakArathI gherAyelA AMkhavALA dhRSTatAthI svIkAratA nathI mATe eo ajItendriyapaNAthI kAmabhogomAM Asakta thayelA saMsArarUpI kAdavamAM (bhayaMkara) bhISaNapaNe ja viSAda pAmelA rahe che. jarApaNa (kaMipaNa) saMsArathI mukta thatA (chUTatA) nathI. 54 pAJcabhautikamAtravAdaM nirAkartumAha etena bhUtAtmaka eva loka iti nirastaM kartRtvAnupapattezca // 55 // eteneti, pUrvoktadoSeNetyarthaH, bhUtAtmaka eveti paJcabhUtamAtravAdino lokAyatikavizeSA:, sAMkhyAzca vivakSitAH, evapadenAtmanirAsaH, sAMkhyAnAmapi mata Atmano nirguNatvenA Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sUtrArthamuktAvaliH kartRtvena cAkiJcitkAritayA'satkalpatvAt / tatra pRthivyaptejovAyvAkAzAni bhUtAni, etAni jagadvyApIni, nAnyakRtAni, kintu visrasApariNAmena niSpannAni, anAdyanidhanAni, svakAryakartRtvaM pratyaparanirapekSANi zAzvatAni, sAMkhyasyApi satkAryavAdAGgIkaraNAtpaJcabhUtAnIdRzAnyeva, Atmano'satkalpatvAllokAyatikamate tadabhAvAcca bhUtamAtrameva loko nAparaH kazcit padArtho'stIti matamapi nirastam, svasaMvedanasiddhena jJAnena dharmiNa Atmana AvazyakatvAt, na hi bhUtAnyeva dharmitvena parikalpayituM yujyante, acetanatvAt, na ca kAyAkArapariNatAnAM caitanyaM dharma iti vAcyam, AtmAbhAve kAyAkArapariNAmasyaiva nirhetukatvenAsambhavAt, sambhave tu nityaM sattvamasattvaM vA bhavet, tasmAdbhUtavyatirikta AtmAsvIkAryaH tasmizca sati sadasadanuSThAnataH puNyapApe, tatazca jagadvaicitryasiddhirbhavennAnyathA / sAMkhyamate'pi prakRteracetanatvAt kAryakartRtvaM nopapadyate, pratibimbitaH prakRtAvAtmaiva karotIti cenna, tasyAkartRtvAbhyupagamAnnityatvAcca, na hyekAntanityasya kAryakartRtvaM sambhavati svarUpAparityAgAt, parityAge cAnityatAprApteH prakRtezca nityatvAnmahadAdivikArA na syuH, tasyA ekatvAccaikAtmaviyoge sati sarvAtmanAM viyogo bhavet, ekasambandhe vA sarvAtmanAM prakRtisaMyogo bhavenna tu kasyacit, tathA caikasya mokSo'parasya tu saMsAra ityevaM jagadvaicitryaM na syAt / nApi satkAryavAdo yukto mRtpiNDAvasthAyAM ghaTotpatteH prAg ghaTasambandhikriyAguNavyapadezAbhAvAt, ghaTArthinAJca kriyAsu tadutpAdikAsu pravRtterna kAraNe kAryaM saditi / ete'pi nAnAvidhairjalasnAnAvagAhanAdikaiH prANyupamardakAribhiH karmasamArambhaiH kAmAdibhizca samAkrAntAH svadarzanAnurAgiNaH svAtmAnamanAryamArge pAtayanto'nyAMzca pAtayanto nityasaMsAriNaH // 55 / / pAMcabhautikamAtra vAdanA khaMDana mATe kahe che. sUtrArtha :- AnA vaDe bhUtarUpa ja loka che. e pramANe tenuM khaMDana karyuM. kAraNa ke kartApaNAno svabhAva na thato hovAthI. TIkArya - pahelA kahelA doSo vaDe, pAMca bhUta mAtravAdI evA nAstiko sAMkhyoe AgaLa eva pada vaDe AtmAnuM khaMDana karyuM che. sAMkhyono paNa mata AtmAne nirguNapaNe, akartApaNe ane ayinarI5) cha. // 25 // OM asata.785nI ma che. pRthvI, a5, 3, 46 (vAyu), mA e pAMca bhUto. e pAMca jagata vyApI che. bIjA vaDe karAyelA nathI. paraMtu svAbhAvika pariNAmathI banelI che. anAdi anaMta che. potAnA kAryanA kartavya prati bIjAnI apekSA vagaranA nirapekSa zAzvata che. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 407 sAMkhyo paNa satkAryavAda svIkAravAnA kAraNe pAMca bhUto AvA ja che. ema mAne che, AtmA asatyamaya hovAthI lokAyatika matamAM teno abhAva hovAthI loka Akho bhUtamAtra ja che. bIjuM koI ja padArtha nathI. e matanuM paNa khaMDana thayuM. potAnA anubhava siddha jJAna vaDe dharmI AtmAnI jarUrIyAta (AvazyakatA) hovAthI dharmI tarIke bhUtone ja kalpavA yogya (yukta) nathI. kemake teo acetana che. zarIrAkAra rUpe pariNata caitanya e dharma che. ema kahevuM nahIM. AtmAno abhAva hoya che te zarIra AkAra parINAmano ja nitukapaNA vaDe asaMbhava hovAthI jo saMbhava hoya to nitya sattva athavA asatya thAya. mATe bhUtathI alaga AtmA svIkAravo. te AtmA hovAthI sadasada anuSThAnathI puNya pApa thAya, tenAthI jagatanI vicitratAnI siddhi thAya che. bIjI rIte nahIM. sAMkhyamatamAM paNa prakRtinI cetanatA hovAthI kArya kartatvapaNuM maLatuM nathI. prakRtimAM pratibiMba thayelo AtmA ja kArya kare che. e vAta barAbara nathI tenuM akartApaNuM svIkArela hovAthI nityapaNuM hovAthI saMbhavatuM nathI ekAMta nityane paNa kArya kartRtvapaNuM saMbhavatuM nathI. kAraNake potAnA svarUpano tyAga na karato hovAthI mahadAdi vikAro thaze nahIM. te prakRti eka hovAthI eka AtmAno viyoga hovAthI sarva AtmAno viyoga thAya. ekano saMbaMdha thAya to badhA AtmAno prakRtinI sAthe saMbaMdha thAya. koikanI sAthe thAya ema nahIM tathA ekano mokSa bIjAno saMsAra ema ema jagavaicitratA na thAya. satkAryavAdo yukti yukta nathI. kAraNa ke mATInA piMDanI avasthAmAM ghaDAnI utpatti pahelA ghara saMbaMdhI kriyA guNanA vyapadezano abhAva hovAthI ghaTArthIonI paNa kriyAomAM tenA utpAda vageremAM paNa pravRttithI kAraNamAM kArya sat hotuM nathI. eo paNa vividha prakAre pANInA snAna avagAhana vagere vaDe vidyamAna jIvone nAza karanArI pravRtti vaDe, AraMbha samAraMbhanI kriyAo vaDe, kAma vagerenI pravRttio vaDe gherAyelA potAnA dharmanA anurAgI potAnA AtmAne anAryamArge pADe che. bIjAone paNa paDAvatA nitya saMsArI thAya che. //papa IzvarakartRtAvAdanirAkaraNAyAhasarvamIzvarasambandhIti kecittannAnavasthAnAt, pramANAdibhedAnupapattezca // 56 // sarvamiti, cetanAcetanAtmakasamastasyApi jagata IzvaraH kAraNam, pramANaJca tanubhuvanAdikamIzvarakartRkam, saMsthAnavizeSavattvAt, kUpadevakulAdivat, tathA ca sarvamIzvarakAraNakam, tatra ye jIvAnAM dharmA janmajarAmaraNavyAdhirogazokasukhaduHkhAdayaH, ye cAjIvadharmA mUrttimatAM dravyANAM varNagandhAdayo'mUrttimatAM dharmAdharmAkAzAdInAM gatisthityAdayaH sarve'pyeta IzvarakRtAH, AtmAdvaitavAde vA''tmavivartAH sarve'pyete puruSamevAbhivyApya tiSThanti, yathA hi zarIriNAM saMsArAntargatAnAM karmavazagAnAM yo gaNDAdirbhavati sa zarIrAvayavabhUtaH zarIrAbhivRddhau tasyAbhivRddhiH sa ca zarIraM vyApya vyavasthito na tu zarIrAt pRthagbhUtaH, tadupazame ca zarIramevAzritya sa Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sUtrArthamuktAvaliH varttate na tato bahirbhavatyevamevAmI dharmAzcetanAcetanArUpAste sarve'pIzvarakartRkA na ta IzvarAt pRthak kartuM pAryante tadvikArApagame cAtmAnamevAzrityAvatiSThante na tasmAdbahirbhavanti, uktaJca'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyami'ti, tathA 'eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte pratiSThitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravadi'ti / tathA vadanti ca dvAdazAGgaM mithyA, anIzvarapraNItatvAt, svaruciviracitarathyApuruSavAkyavat, naitattathyamiti tanmataM nirAkaroti neti, sarvamIzvarakartRkamityabhyupagame kimasau parAn svata eva kriyAsu pravarttayate, utAnyapreritaH, Adye pare'pi svata eva pravarteran kimIzvareNa, dvitIye tvanavasthA, Izvaro'nyena preryate so'pyanyenetyAdi / kiJcAsAvIzvaro mahApuruSatayA vItarAgopetassannanekAnnarakayogyAsu kriyAsu pravarttayati, aparAMstu svargApavargayogyAsviti kathaM syAt, na ca te pUrvazubhAzubhacaritodayAdeva tathAvidhakriyAsu pravarttante, Izvarastu nimittamAtramiti vAcyam, prAktanAzubhapravRtterapi tadAyattatvAt, tatrApi prAktanAzubhAcaraNAntarasya hetutve tata eva zubhAzubhasthAnaprAptisambhave kimIzvaraparikalpanayA, saMsthAnavizeSavattvaM heturapyasiddhAvinAbhAvaka ityasakRdAveditameva sammati sopAne, jagata IzvarakartRtve tasyaikarUpatvena jagadvaicitryasyAsiddhizca / AtmAdvaitapakSastvatyantaM yuktyasaGgata eva, Atmana ekatvAt pramANamidaM prameyamidaM pratipAdyo'yam, pratipAdako'yam, heturayam, dRSTAnto'yam, tadAbhAso'yamityAdibhedAvagamo na syAt tatazca kathaM jagadvaicitryaM ghaTeta, nirhetukatve nityaM sattvamasattvaM vA bhavet / tadevamIzvarakartRkatvamAtmAdvaitazca yuktibhirvicAryamANo na kathaJciddhaTAM prAJcati, tathApyete svadarzanamohitA duHkhAnnAtimucyante, vipratipannAzcAsamaJjasabhASitayA tameva pakSaM zraddadhAnAH kAmopabhogeSu mUcchitA na kadApi niratizayasukhAnandabhAjo bhavanti // 56 / / izvara kastRtvavAdanuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che. sUtrArtha - badhuM Izvare banAvyuM che. ema koIke kahyuM che. te vAta barAbara nathI, kAraNa ke anavasthA thatI hovAthI ane pramANAdi bhedonI prApti na thatI hovAthI. TIkArya -cetana acetana rUpAtmaka saMpUrNa jagatanA sarjana mATe Izvara kAraNa che. pramANa rUpe zarIra bhuvana vagere vastuonA kartA izvara che. kAraNa ke saMsthAna vizeSa (AkAra vizeSavALA) hovAthI, kuvA-devakulikA vagerenI jema tathA A badhuM Izvara kAraNarUpe hovAthI thAya che. temAM je vAnA dharmo sevA - 4nma, 428, bha251, vyApi, roga, zos, supa65 vagere 8 sapanA dharmo rUpI dravyonA varNa, gaMdha vagere arUpI dravyonA dharmAdharma-AkAza vagerenA gati-sthiti vagere A badhA dharmo izvare banAvyA che. AtmA advaitavAda athavA Atma vivarto, A badhA paNa Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 409 puruSane ja phelAIne, dharIne rahyA hoya che. jemake saMsAranI aMdara rahelA, karmAdhIna zarIradhArI jIvone je gumaDA vagere thAya che. te zarIranA avayavarUpa thAya che. AthI zarIranI vRddhimAM tenI paNa vRddhi thAya che. kemake zarIrane vyApIne rahelA hoya che. paNa zarIrathI alaga rahelA nathI. te zarIra vagere utarI jAya tyAre te zarIrane AzrayIne rahelA hoya che. tenAthI bahAra hotA nathI. e pramANe A cetana acetana badhA dharmo paNa izvara kaka che. (karelA che) paNa izvarathI judA karI zakAya ema nathI. tenA vikAro dUra thAya tyAre AtmAne ja AzrayIne rahe che. paNa tenAthI bahAra jatA nathI kahyuM cheke, "puruSa haveTuM sarva bhUtaM vimAvyamati" puruSa ja A badhuM che. je bhUtakALamAM hatuM ke bhaviSyamAM haze tathA eka ja bhUtAtmA bhUta-bhUte alaga rahelo hoya che. ekaja AtmA aneka rUpe dekhAya che. jema eka ja caMdramA pANImAM aneka rUpe dekhAya che tema. tathA e loko bole che ke dvAdazAMgI mithyA che. kemake izvara nahi evI vyaktie banAvI hovAthI, jene potAnI icchA pramANe banAvatA zerImAM rahetA puruSonA vAkyanI jema. A vAkyamAM tathya (sAra) nathI. mATe tenuM khaMDana karavAmA Ave che. badhuM jo Izvare banAvyuM che. ema svIkAravAmAM Ave to zuM A izvara kriyAomAM jAte ja pravarte che ke bIjAnI preraNAthI pravarte che. pahelA vikalpamAM bIjAomAM paNa jAte ja pravartatA hoya che IzvaranI preraNAthI. bIjA vikalpamAM to anavasthA thAya che. izvara bIjAthI prerAya che. te vaLI bIjA anyathI prerAya che. ema anavasthA thAya. zuM A izvara mahApuruSa rUpe vItarAgatA yukta thaIne aneka jIvone naraka yogya kAryomAM pravartAve che. ane bIjAone svarga ke mokSanA yogya kAryomAM zA mATe pravartAve che. teo pUrvamAM zubha azubha Acarela karmanA udayathI tevA prakAranI kriyAomAM pravartatA nathI. izvara to nimitta mAtra che. e pramANe kahevuM pUrvanI pahelAnI azubha pravRttithI paNa thAya che. te to Adhina hovAthI temAM paNa pUrvanA azubha AcaraNanA pachInA kAraNapaNuM hovAthI tethI ja zubha azubha sthAna prAptino saMbhava che. to pachI izvaranI kalpanA karavA vaDe zuM hoya. saMsthAna vizeSavALApaNAmAM hetu paNa asiddha avinAbhAvaka e pramANe aneka vakhata jaNAvyuM che. ema "sammati sopAna' mAM jaNAvyuM che. jagatu izvara kartRtvamAM tenA ekarUpapaNA vaDe jagatanI vicitratAnI asiddhi thAya che. AtmA dvaita pakSato atyaMta yuktithI asaMgata ja che. AtmA eka ja hovAthI Aja pramANa. Aja prameya che. Aja pratipAdya, Aja pratipAdaka. Aja hetu, Aja daSTAMta, Aja tadAbhAsa vagere bhedAvagama thAya. tethI kevI rIte jagata vicitratA ghaTe che. nirdetukapakapaNAmAM nitya sattva athavA asattva thAya. tethI A pramANe izvarakartRtvapaNAmAM AtmA advaitapaNAne yuktivaDe vicAratA jarApaNa besatuM nathI. chatAM paNa e loko potAnA darzananA rAgathI (mohathI) duHkhathI nathI chUTatA viparIta svIkArela hovAthI asamaMjasa dharmabhApIpaNAvaDe teja pakSanI zraddhA karatA kAmopabhogamAM mUchita thayelA kyAre paNa niratizayasukhavALA AnaMdanA bhAgI thatA nathI. pI. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 sUtrArthamuktAvaliH atha niyativAdaM nirAkarotiniyatikRtaM sarvamaniSTasyApi kartRtvAditi cenna, tasyA evAbhAvAt // 57 // niyatIti, sarvaM loke niyatikRtameva, na tatra kAlo vezvaro vA puruSakAro vA prakRtirvA kAraNam, samAnakriyANAmapi kasyacidevArthasiddheH, yadi hi niyatipreritaM jaganna syAt, kazcinniyatavAdI kazcidaniyatavAdI kazcitkriyAvAdI kazcidakriyAvAdIti na tulyatA bhavet, kIntu niyativazenaiva tathAvAdAzrayaNAtsamAnatA, puruSakArAdikRtatve ca duHkhotpAdakakriyAsamArambhamAtmA na kuryAt, na hi kasyacitsvAtmA'niSTaH, yena tasya paritApAdijanakamanuSThAnaM vidadhyAt, kintu niyatyaivAsAvanicchannapi tatkAryate yena duHkhaparamparAbhAgbhavati, tasmAtsarve prANino niyatita eva tatra tatra nAnAvidhazarIrasambandhaM tato viyogaM cAnubhavanti, na tu karmAdineti / niyatau pramANAbhAvaM vicintya tanmataM dUSayati, tasyA evAbhAvAditi, niyatereva niyuktikatayA'bhAvAdityarthaH, tathA hi-kimasau niyatiH svata eva niyatisvabhAvA, anyayA vA, svata eveti cetkuto na padArthAnAmeva tathA svabhAvatvam, yena bahudoSA niyatirAzrayaNIyA bhavet / anyayA sA niyamyata iti cetki na pazyati bhavAnanavasthAm / kiMca niyatiniyatitvAdeva niyatasvabhAvA, na tu nAnAsvabhAvA, tathA ca tasyA ekatvena tatkAryamapyekAkAraM syAt, ekAkArakAraNajanyasyAnekAkAratvAdarzanAt, tasmAnna niyatiryukti bhirvicAryamANA ghaTate, nAnAvAdAbhyupagantRRNAM samAnatvamapi yaduktaM tadapi pratItibAdhitameva, bhinnabhinnavAdAnAM hi kathamekatA syAt, ekaniyatiprayuktvAditi cenna jagadvaicitryAsambhavAt, tasmAnna niyativAdaH zreyAn, tAJca zraddadhAnAH kAmopabhogeSu saktA eva duSpArasaMsArapaGkanimagnA na kadApi pArayAyina iti // 57|| have niyativAdanuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha:- niyatie karela badhu aniSTa che. kemake kartAvaDe karAyela hovAthI e vAta barAbara nathI kemake teno ja abhAva hovAthI. TIkArthaH- sarvalokamAM badhu niyati vaDe ja karAyuM che. temAM kALa ke Izvara ke puruSArtha ke prakRti kAraNa nathI. samAna kriyAonI koikathI artha siddhi thatI hovAthI jo niyati prerita jagata na hoya to koika niyatavAdI, koIka aniyatavAdI, koIka kriyAvAdI, koIka akriyAvAdI e pramANe samAnatA (tulyatA) na thAya. paraMtu niyatinA vazathI ja tathA vAdano Azraya karavAthI samAnatA thAya che ane puruSakAra eTale puruSArtha vagere kare chate duHkhotpAdaka kriyAno samAraMbha Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 411 AtmA kare nahIM, koipaNa potAnA AtmAnuM aniSTa na kare ke jenA vaDe tene paritApa vagere utpanna thAya tevA anuSThAna kare paraMtu, niyatithI ja e nahIM icchato hovA chatAM paNa te kAma kare che ke kriyA kare che. jenAthI duHkhanI paraMparAno bhAgI thAya, tethI badhA prANIo niyatithI ja te te jagyAe judA judA prakAranA zarIranA saMbaMdho ane teno viyoga anubhave paraMtu, karma vagerethI nahIM. niyatimAM pramANanA abhAvane vicArI tenA matane dUSita kare che. niyati ja yukti vagaranI hovAthI teno ja abhAva che. te A pramANe zuM A niyati potAnI te ja niyati svabhAvavALI che ke bIjI rIte che? jo ema kaho ke potAnI jAte ja che. to zA mATe padArthone ja tathA svabhAvatvapaNuM nathI. jenA kAraNe ghaNA doSo niyatino Azraya karavAmAM thAya che. bIjI rIta vaDe tenuM niyamana kare to pachI tene anavasthA thAya che ene kema jotA nathI ? vaLI niyati niyatipaNAthI ja niyata svabhAvavALI che. nahi ke vividha svabhAvavALI tathA teno ekapaNA vaDe tenuM kAryapaNa ekAkAravALuM thavuM joie. ekAkAra janya kAraNanuM kArya anekAkArapaNuM dekhAtuM nathI mATe niyatine yukti vaDe vicAratA ghaTatI (besatI) nathI. vividhavAdo svIkAranArAomAM samAnapaNuM che. je ema kahyuM te paNa pratitithI bAdhita thAya che. bhinna bhinna vAdavALAomAM kevI rIte ekatA thAya? jo ema kaho ke eka niyatino prayojavAthI thAya e vAta paNa barAbara nathI. kemake jagatanI vicitratAno asaMbhava thaI jato hovAthI mATe niyativAda kalyANakArI nathI. tenI zraddhA karavAvALAo kAmopabhogeSa Asakta thaine ja duHSpAra saMsArarUpI kIcaDamAM DUbelA kyAre paNa pAra pAmanArA thatA nathI. paNA yaH kAmabhogeSvasaktaH saMsArapArayAyI bhavati tathAvidhamAdarzayatikSetrasvajanAdayo na trANAyeti tattyAgAya kRtAdhyavasAyo viditavedyaH // 58 // kSetreti, yo hi pravrajyAM pratipannaH pravivrajiSurvA jAnIyAdevam, yathA-jagatyasmin kSetravAstuhiraNyadhanadhAnyAdikaM bAhyataraM yadvastu jAtaM tanmamopabhogAya bhaviSyati, ahamapyeSAM yogakSemArthaM prabhaviSyAmItyevaM sampradhArya tadAsakto bhavati, tatazca kadAcit nitarAM duHkhopAdAnamaniSTaM zirovedanAdiduHkhaM jIvitavinAzakazzUlAdirvA yadi tasya samutpadyate tadA he kAmabhogAH ! yUyaM mayA pAlitAH parigRhItAzca tato yUyamapIdaM duHkhaM rogaM vA vibhAgazaH parigRhNIta, ahamanenAtIvodvigno duHkhitaH, ato'muSmAnmAM pratimocayateti bhRzaM prArthayamAno'pi na te kSetrAdayastasya trANAya zaraNAya vA bhavanti, tathA sulAlitA api rAjAdyupadravakAribhirriyamANA neSadapi vicArayantyetAvantaM kAlaM yAvallAlayitAramAtmAnam, tasmAdbhinnAH khalvamI kSetrAdayastebhyazcAham, evaMsthite kimeteSvanyeSu parabhUteSu vinazvareSu mama mUrcchati, evaM mAtApitRbhaginyAdayo'pi sulAlitA api na duHkhAnmocayitAraH, na vA'haM teSAM duHkhasya Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 sUtrArthamuktAvaliH mocanAya samarthaH, sarve hi saMsAriNaH svasvakRtakarmodayApAditaduHkhAdigantaH, na hyanyasya duHkhamanyaH ko'pi pratigrahItuM samarthaH, anyathA putrAderduHkhenAsahyenAtyantapIDitAH svajanAstahuHkhamAtmani kuryuH, tathA ca satyakRtAgamakRtanAzau yuktyasaGgatau prasajyeyAtAm, ato yadyena kRtaM tatsarvaM sa evAnubhavati, tatazca sarvo'pyasumAnekako jAyate kSINe cAyuSyekaka eva mriyate, tasmAdanye khalvamI matto jJAtaya itvarAzca, ebhyazcAnyo'hamasmi, kimeSu mama mUrcchayeti ca / tadevaM kSetrasvajanAdAvutpannavairAgyo yastAn tyakSyAmItyevamadhyavasAyaM karoti sa eva viditavedyo bhavati // 58 // je kAma bhogomAM anAsakta hoya che. te saMsAra pAragAmI thAya che. tevA prakAranA jIvo batAve che. sUtrArthaH- khetara svajano vagere rakSaNa mATe nathI thatA mATe tenA tyAga karavAnA adhyavasAyavALo jANIne jJAnI thAya. TIkArtha:- jemaNe dIkSA lIdhI che ke levAnI icchAvALA che. te AvA prakAranA jANavA, jemake A jagatamAM khetara, makAna, sonuM, dhana, dhAnya vagere bahAra dekhAtI je vastuo che. te mArA upabhoga mATe thaze. huM paNa emanA yogakSema mATe thaiza. ema vicArI temAM Asakta thAya che. tyAra bAda kyAreka satata duHkha utpanna karanArI aniSTa mAthuM du:khavA vagere du:kha athavA AyuSyanA nAzarUpa zUla vagere jo tene utpanna thAya. tyAre te kAmabhogo ! jo tamane pALyA che. sArI rIte grahaNa karyA che. tethI tame paNa A duHkha athavA roga bhAge paDatA lo. huM paNa AnAthI khUbaja kaMTALI gayo chuM. duHkhI thaI gayo chuM. AthI tame mane choDAvo. A pramANe ghaNI prArthanA karavA chatAM paNa te khetara vagere tenA rakSaNa mATe ke zaraNa mATe thatA nathI. tathA sArA lAlanapAlana karAyelA svajano paNa rAjA vaDe upadrava karanArAo vaDe haraNa karatA jarApaNa vicAratA nathI ke 'ATalo vakhata sudhI amane lAlanapAlana karyA che tethI kheda pAmelAoe A khetara vagere ane temanAthI huM kaMTALI gayo chuM. A pramANe hovAthI AnAthI ke bIjAthI zuM ? para svarUpavALA, vinazvara padArtho mATe mUcha zA mATe ? e pramANe mAtA-pitA, bahena vagere sArI rIte lAlanapAlana karAyelA chatAM paNa duHkhathI choDAvanArA thatA nathI. huM paNa temane duHkhathI choDAvavA mATe samartha nathI. nahIM to putra vagerenuM duHkha sahana nahIM karI zakanArAo khUba ja pIDAtA svajano te du:khane potAnuM karI le. A pramANe thavAthI akRtAgama ane kRtanAza nAmano yukti asaMgata prasajayetA prApta thAya che. AthI je karma jene karyuM hoya te te badhuM tene ja anubhavavuM bhogavavuM paDe che. tethI badhA jIvo ekalA utpanna thAya. ane AyuSyano kSaya thAya. ekalo ja mare che. tethI bIjA kharekhara mArA jJAtInA che. A bIjA che. emanAthI huM judo chuM. A badhAthI Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 413 mAre mamatva rAkhavAthI zuM ? A pramANe khetara svajano vageremAM utpanna thayela vairAgyavALo teono tyAga karUM chuM ema adhyavasAya pariNAma kare che. teja viditavedya thAya che. II58 // anantarakarttavyamAha-- sa niSkiJcano bhikSurArambhanivRtto nirAzaMsaH satyaMyamI // 59 // iti, yo viditavedyaH pratikSaNaM mriyamANe zarIre'pi mamatArahitaH saMsArAsAratAM vijJAya parityaktasamastagRhaprapaJcassaMyamI kAmabhogArthino gRhasthazAkyabrAhmaNAdaya:, svata eva tadupAdAnAn sacittAnacittAMzcArthAn parigRhNanti, anyena ca parigrAhayanti parigRhNantaM samanujAnate, parigrahiNa ete pApAnyupAdadate trasasthAvaropamardakaM vyApAraM svataH kurvanti pareNa kArayanti kurvantaJca samanujAnanti tasmAdete sAvadyAnuSThAnebhyo'nuparatAH parigrahArambhAcca saMyamAnuSThAnenAnupasthitAH, ye'pi kathaJciddharmakaraNAyotthitAste'pyuddiSTabhojitvAtsAvadyAnuSThAnaparatvAcca gArhasthrrthyaM nAtivarttanta ityevaM parijJAya samyaG niSkiJcana ArambhanivRttazca parihRtarAgadveSo'navadyasyAhArasya dehadIrghasaMyamayAtrArthamevAbhyavaharttA bhikSurmamAnena vikRSTatapasA janmAntare kAmabhogAvAptirbhaviSyatItyevamAdyAzaMsArahito'nukUlapratikUlopasargANAM samabhAvena sahiSNussatsaMyamI bhavati, sarvapApebhyo viratatvAt // 59 // viditavedya thayA pachI tenuM je kartavya che. te kahe che. : sUtrArtha te viditavegha thayA pachI niSkiMcana eTale niSparigrahI bhikSuka AraMbha samAraMbhathI nivRtta, nirAzaMsI, satsaMyamI hoya che. TIkArtha :- je viditavedya che te hareka kSaNe marAtA zarIramAM paNa mamatArahita saMsAranI asAratA jANI choDI dIdho che. saMpUrNa gharano prapaMca kArabhAra te saMyamI che. kAmabhogano arthI, gRhastha zAkya-bauddha, brAhmaNa vagerenI te ja tenA upAdAnathI sacitta acitta padArthone grahaNa kare che. bIjA pAse grahaNa karAve che. grahaNa karatA bIjAne sAro samaje che, parigrahIo A pApo grahaNa kare che. trasa sthAvara jIvono nAza karavAno vyApAra pote ja kare che. bIjA pAse karAve che. ane karatA hoya tene sAro mAne che. tethI A badhA pApakArI kriyAthI nahi aTakelA parigraha ane AraMbhavALA saMyama anuSThAnamAM upasthita nahi rahenArA eTale saMyama kriyA nahIM karanArA jeo paNa kaMika dharma karavA mATe taiyAra thayA hoya te paNa uddiSTa bhojija eTale (sAdhu) potAnA mATe kareluM vAparanArA hovAthI sAvaghAnuSThAnamAM rakta hoya che. tethI gRhasthapaNAne oLaMgatA nathI. A pramANe teone sArI rIte jANI sArI rIte aparigrahI, AraMbha nivRtta, rAga dveSa choDelo, anavadya eTale pAparahita AhArane deha ane saMyamanI yAtrA mATe ja vAparanAro bhikSu, Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 sUtrArthamuktAvaliH mane vikRSTa-kaThora tapa vaDe janmAntaramAM bIjA janmamAM kAmabhogonI prApti thaze vagere e pramANe pahelAM AzaMsA niyANA vagarano thaI anukUla pratikUla upasargone samabhAve sahana karanAro sarvapApothI viramelo satsaMyamI thAya che. pahelA saMyamavyavasthitasya karttavyamAhanirdRSTamitAhArabhuGgirupadhi zAntidharmaM pravaktA // 60 // nirdaSTeti, evaM nikhilAzaMsArahito veNuvINAdyanukUleSu rAsabhAdikarkazeSu zabdAdiSvarakta dviSTa AhArajAtamapi parakRtaparaniSThitamudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM bhikSAcaryavidhinA prAptaM kevalasAdhuveSAvAptaM sAmudAyikaM madhukaravRttyA sarvatra stokaM stokaM gRhItaM yAvanmAtreNAhAreNa dehaH kriyAsu pravartate yAvatyA cAhAramAtrayA saMyamayAtrA pravarttate tanmitaM bilapravezapannagabhUtenAtmanA tatsvAdamanAsvAdayatA sUtrArthapauruSyuttarakAlaM prApte bhikSAkAle'vAptaM paribhogakAla upabhujyeta, evaM pAnAdyapi, evamAhArAdividhijJo bhikSuH parahitArthapravRttaH samyagupasthiteSvanupasthiteSu vA zrotuM pravRtteSu ziSyeSu svaparahitAya na tvannapAnAdihetorna vA kAmabhoganimittaM zAntipradhAnaM dharma prANAtipAtAdibhyo viramaNarUpaM rAgadveSAbhAvajanitamindriyanoindriyopazamarUpamazeSadvandvopazamarUpaM sarvopAdhivizuddhatAlakSaNabhAvazaucarUpaM karmagurorAtmanaH karmApanayanato ladhvavasthAsaMjananalakSaNaM dharmaM zrAvayet, evaMvidhaguNavato bhikSoH samIpe dharmaM sunizamya samyagutthAnenotthAya karmavidAraNasahiSNavaH sarvapApasthAnebhya uparatAH sarvopazAntA jitakaSAyA azeSakarmakSayaM vidhAya parinirvRtAH // 60 // saMyamamAM vyavasthitAnA kartavyo kahe che. sUtrArtha - nirdoSa, pramANasara, AhAra karanAro, vAparanAro, upadhivagarano, viSaya kaSAyathI zAMta thayela, dharmane karanAro saMyamI hoya che. TIkArtha :- A pramANe samasta AzaMsA icchA rahita, veNuM-vAMsaLI-vINA vagere anukULa ane gadheDA vagerenA karkaza zabda vageremAM rAga dveSa vagarano bIjA mATe karelo, bIjA mATe taiyAra thayelo, udgama utpAdanA eSaNAnA doSothI zuddha AhArane bhikSAcaryAnI vidhipUrvaka meLavelo kevala sAdhuveSane prApta sAmudAyika madhukara vRttithI thoDo thoDo badhI jagyAthI grahaNa kare ke jeTalA mAtra AhArathI zarIra kriyAomAM pravarti zake, jeTalA pramANa AhArathI saMyama yAtrAmAM pravarti zake teTalA pramANamAM AhAra le, daramAM sApa pese e pramANe jAte te svAdane nahIM karato, sUtra artha porisIno samaya vItyA pachI bhikSAkALa Ave tyAre vAparavAnA samaye upabhoga kare-vApare. e pramANe pANI vagere pravAhI vApare. A pramANe AhAra vagerenI vidhino jANakAra parakalyANamAM Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 415 pravRtta bhikSu sArI rIte hAjara thayelA athavA gerahAjara rahelA sAdhu sAMbhaLavA mATe AvyA hoya tyAre ziSyone potAnA ke bIjAnA hita mATe zikSA Ape. nahi ke AhAra pANI mATe ke bhoganimitte, zAMtipradhAna dharma prANAtipAtaviramaNarUpa, rAga, dveSa banAva nimitte indriyano indriya eTale mananA upazama mATe samasta dvandva eTale bannenA upazama mATe, sarva upAdhithI vizuddhatArUpa bhAvazaucarUpa, bhArekarmI AtmAnA karmadUra thavAthI haLukarmI avasthA utpanna karavArUpa dharmanI bhAvanA kare. AvA prakAranA guNavAlA sAdhunI pAse dharma sArI rIte sAMbhaLI, sArI rIte utthAna karavA vaDe uThI, karmano nAza karavA mATe (ne phADavA mATe) sahana karavAnI icchAvALo, sarva pApa sthAnakothI aTakelo, badhI rIte upazAMta thayelo, kaSAyone jItanAro samasta karmono kSaya rI siddha thAya III atha trayodazabhiH kriyAsthAnaiH karmabandhasadbhAvAtkarmabandhaM pratipAdayitumAha arthAnarthahiMsA'kasmAddvaSTiviparyAsamRSAvAdasteyA''dhyAtmikamAnamitradoSamAyAlobheryAdaNDabhedAdadharmasthAnAni karmabandhakAni // 61 // artheti dve sthAne saMkSepeNa kriyAvatAM bhavataH, dharmasthAnamadharmasthAnaJceti, upazAntaM yattaddharmasthAnamanupazAntaJcAdharmasthAnam, upazamapradhAne dharmasthAne kecana mahAsattvAH samAsannottarottarazubhodayA varttante, alpasattvA viparyastamatayaH saMsArAbhiSvaGgiNo'dho'dhogatayo varttante'dharmapradhAne sthAne / adharme sthAne ca varttamAnAnAM nArakadevamanuSyatirazcAM sAtAsAtavedanAnubhavinAM pApopAdAnabhUtAnImAni trayodaza kriyAsthAnAni bhavanti / tatra kazcit prANyAtmArthaM svajanagRhaparivAramitrAdyarthaJca trasasthAvareSu svaparopaghAtalakSaNaM daNDaM pAtayatyanyenApi prANyupamardanakriyAM kArayati kurvantamanujAnAti, etatpratyayikaM yatkarma badhyate tadarthadaNDapratyayikamucyate / yatkiJcitkAraNamantareNaiva trasANAM vanaspatyAdisthAvarANAM prANinAM svabhAvataH krIDayA vyasanAdinA vA prANavyaparopaNaM yogatrikeNa kRtakAritAnumatibhizca vidhatte tasyAnarthadaNDapratyayikaH karmabandhaH / yo mAmayaM ghAtayiSyati madIyAn pitRputrAdInanyAn vetyevaM matvA pauruSeNa parAnmanujAdIn sarpasiMhAdIn vA vyApAdayati kRtakAritAnumatibhiH, sa hiMsAdaNDapratyayikaM karma badhnAti / yo hyAraNyapazubhirvarttanazIlaH kva mRgAn drakSyAmi hananAyeti mRgAdhyavasAyI tadarthaM kacchAdiSu bhraman tatra mRgAnavalokyAnyatarasya vadhArthaM samAkRSya zaraM nisRjati, tena yadyanya eva pakSyAdimriyeta tadA'nyoddezena nikSiptenAnyasya maraNAdakasmAddaNDabhAg bhavati / yo mAtRpitRbhAryAbhaginIputrAdibhirvasan tatpAlanakRte mitrameva dRSTiviparyAsAdamitro'yamiti manyamAno grAmaghAtAdivibhrame pauruSamudvahan bhrAntacetA acaurameva Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sUtrArthamuktAvaliH caura iti manyamAnazca vyApAdayetsa ca hato bhavettadA dRSTiviparyAsapratyayikaM karmAvApnoti / eSAM paJcAnAM kriyAsthAnatve'pi prAyaH paropaghAto bhavatIti kRtvA daNDasamAdAnasaMjJA vijJeyA / SaSThAdiSu bAhulyena na paravyApAdanaM bhavatItyataH kriyAsthAnasaMjJocyate / yaH kazcit svapakSAbhinivezAt svasya parasya vA kRte sadbhUtArthanihnavaM cauramapi nAhaM madIyo vA kazciccore iti, tathA'sadbhUtodbhAvanaM paramacauraM caura iti mRSAvAdaM vadatyanyena kathayati vadatazca samanujAnIte sa mRSAvAdapratyayikaM karmArjayati / yaH kazcitsvaparanimittamadattaM paradravyaM gRhNIyAdgrAhayet samanujAnIyAttadA tasya steyapratyayikaM karma sambaddhyate / yo hi cinto - tprekSApradhAnaH pareNAnudbhAvitaduHkho'pi duSTacittatayA svayameva cintAzokasAgarapraviSTo'harnizaM karatalavinyastamukha ArttadhyAnopagato'pagatasadviveko nirnimittameva dvandvopahatavaddhyAya krodhamAnamAyAlobhaprayuktatvAt sa AdhyAtmikapratyayakarmabhAk / yazca jAtyAdiguNopeto jAtikulabalarUpatapa:zrutalAbhaizvaryaprajJAmadAkhyairaSTabhirmadasthAnairanyatareNa vA mattaH paraM jaghanyo'yaM jAtikulAdibhirityevaM nindati, AtmAnaM ca samutkarSayati sa ihApi garhito'paratra garbhAdarbha garbhAdagarbhamagarbhAdgarbhamagarbhAdagarbhaM tIvrataraM narakAntaraM parivrajati, tathAvidhasya ca mAnapratyayikaM karma sambaddhyate / yaH prabhukalpo mAtApitRsuhRdAdibhirvasan teSAmanyatamenAnAbhogatayA yathAkathaJcidvAcike kAyike vA'parAdhe kRte mahAkrodhAdhmAtastasmai gurutaraM daNDaM pAtayati, yathA prabhUte zIte zizirAdAvudake taM pAtayati grISme ca prabhUtoSNajalAdau, vetrAdinA tADanena carmANi lumpayati, tApayati santaptazalAkAdinA tadevamalpe'pyaparAdhe mahAdaNDapradAtehaparatra cAhito mitradoSapratyayikaM karma samAcinoti / yo gUDhacArI mAyAzIlaH pareSAM nAnAvidhairupAyairvizrambhamutpAdya pazcAdgalakarttanagranthicchedAdibhirapakaroti, tathA laghIyAnapyAtmAnaM guruM manyate, Aryadezotpanno'pyAtmapracchAdanArthamapareSAM bhayotpAdanArthaJcAnAryabhASA: prayuGkte paravyAmohanArthamaparAviditAdibhiH svayaM kalpitAbhirbhASate, asAdhumAtmAnaM sAdhu manyate, anyat pRSTo'nyadAcaSTe, na ca mAyayA yatkRtamakAryaM tadanyasmai kathayati, nApyAtmAnaM nindati, na vA''locanArhAyAtmAnaM nivedya tadakAryAkaraNatathA'bhyuttiSThate, na vA gurvAdibhirabhihitaM prAyazcittamabhyupagacchati sa iha loke'vizvAsyo bhavati janmAntarAvAptau ca sarvAdhameSu yAtanAsthAneSu narakatiryagAdiSu bhUyo bhUyaH pratyAgacchati, tadevamasya mAyApratyayikaM karmAnuSajjyate / ye pASaNDino vayaM pravrajitA iti tyaktagRhavAsAH kandamUlaphalAhArA vRkSamUlAdau nivasanti sarvasAvadyebhyo'nivRttA dravyataH katipayavratavarttino'pi samyagdarzanAbhAvAdaviratA Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 417 ahaM brAhmaNatvAnna daNDAdibhirhantavyo'nye tu zUdratvAddhantavyAH, zUdraM vyApAdya prANAyAma japet kiJcidvA dadyAt, kSudrasattvAnAmanasthikAnAM zakaTabharamapi vyApAdya brAhmaNaM bhojayedityAdIni mRSAbhUtAni vAkyAni prayuJjanti, tadevaM teSAM parapIDopadezanato'timUDhatayA'sambaddhapralApinAmajJAnAvRtAnAmAtmambharINAM viSamadRSTInAM na prANAtipAtAdiviramaNarUpaM vratamasti, paramArthAnabhijJatvAtte tIthikA strIpradhAnAH pravrajitA api na bhogebhyo viratAH, mithyAdRSTitvAdajJAnAndhatvAtsamyagviratipariNAmAbhAvAcca, te ca svAyuSaH kSaye kAlaM kRtvA vikRSTatapaso'pi santo'nyatareSvAsurikeSu kilbiSikeSUtpatsyante punarmUkabhAvenotpadyante, jAtimUkA vA bhavanti, ata ete lobhapratyayikakarmabhAjo bhavanti / etAni dvAdazakriyAsthAnAni mithyAdarzanAzritAni saMsArakAraNAnIti kRtvA samyagyathAvasthitavastusvarUpanirUpaNato jJaparijJayA vijJAya sAdhuH pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / yasya pravacane saMyame vA sthitasyAtmabhAvArthaM manovAkkAyaiH saMvRtasya paJcasamitibhiH samitasya triguptibhirguptasya navabrahmacaryaguptyupetabrahmacAriNaH sopayogaM gatisthitiniSIdanatvagvarttanAdikaM kurvANasya sopayogameva sarvAH kriyAH patadgrahagrahaNAdikA vidadhAnasya sUkSmAkSipakSmasaMcalanarUpAdikA yeryApathikA nAma kriyA bhavati yA kevalinApi kriyate yogavato jIvasya kSaNamAtramapi nizcalatvAsambhavAt, tayA ca yatkarma tadIryApathikam, akaSAyiNastatkriyayA hi yatkarma baddhyate tatprathamasamaya eva baddhaM spRSTaJca, kaSAyAbhAvena sAmparAyikasyeva sthityabhAvAt, dvitIyasamaye'nubhUyate tRtIyasamaye ca nirjIryate, tacca karma prakRtitaH sAtavedanIyaM sthitito dvisamayasthitikamanubhAvataH zubhAnubhAvamanuttaropapAtikadevasukhAtizAyi pradezato bahupradezamasthirabandhaM bahuvyayaJca / AgAmini tRtIyasamaye tatkarmApekSayA'karmatApi, evaM tAvadvItarAgasyeryApratyayikaM karma sambaddhyate / tadanye prANinaH sAmparAyikabandhabhAjo dvAdazakriyAsthAneSu vartante / evaM vicitrakSayopazamAnnAnAprajJA nijAnekavidhAbhiprAyAt pApazrutAdhyayanaM paralokaniSpipAsavo viSayatRSitA ihalokamAtrapratibaddhAH kurvanti, tAzca vidyA utpAtasvapnAntarikSAGgasvaralakSaNamaMtrendrajAlapAkazAsanadhanurvedAyurvedajyotiSAdayaH, etA adhIyAnA kSetrabhASAryA api mithyAtvopahatabuddhayo'nAryakarmakAritvAdanAryAH svAyuSaH kSaye kAlaM kRtvA''surIyakeSu kilbiSikAdiSUtpannAH karmazeSatayA punareDamUkatvenAvyaktabhASiNastamastvenAndhatayA mUkatayA vA pratyAgacchanti // 61 // have tera kriyAsthAno (kAThIyAo) vaDe karmabaMdhananA sadbhAvathI karmabaMdha thAya che. e pratipAdana karavA mATe kahe che. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH -- sUtrArtha :- (1) artha (2) anartha (3) hiMsA (4) akasmAt (5) dRSTiviparyAsa (6) mRSAvAda (7) corI (8) AdhyAtmika (9) mAna (10) mitradoSa (11) mAyA (12) lobha (13) iryAdaMDa. A bhedo adharma sthAno che. ane karmabaMdhanA kAraNo che. 418 TIkArya :- kriyAvAnonA saMkSepathI dharmasthAno ane adharmasthAno ema be sthAno che. je upazAMta avasthA che, te dharma sthAna che. je anupazAMta avasthA che, te adharma sthAna che. upazama pradhAna dharmasthAnamAM keTalAka mahAsattvazAlI jIvo najIkamAM uttarottara zubhodayavALA hoya che. alpasattvavALA jIvo, viparIta buddhivALA jIvo saMsAranI AsaktivALA nIce gatimAM janArA thAya che. teo adharma pradhAna sthAnamAM hoya che. adharma sthAnamAM rahenArA jIvo, nAraka, manuSya, deva, tiryaMco, zAtA-azAtA vedanIyane anubhavanArA pApa grahaNa karavAnA A tera kriyAsthAno che. (1) artha daMDa :- temAM koika prANi AtmAnA (potAnA) mATe svajana, gRha-parivAra-mitra vagere mATe trasa sthAvara jIvono potAnA ke bIjAnA upaghAta rUpa daMDa thAya ke bIjA vaDe paNa prANionuM mardana karAvAya tathA karanArane anujJA Ape. A nimitte karma baMdhAya te arthadaMDa pratyayika kahevAya. (2) anartha daMDa H- koipaNa kAraNa vagara ja trasajIvone ane vanaspati vagere sthAvara jIvone prANionA svabhAvathI, 2mato ka2vA vaDe, vyasano vagerenA kAraNe jIvono nAza 'mana vacana kAyAthI karavuM, karAvavuM ane anumodavuM vaDe kare te anarthadaMDa pratyayika karmabaMdha kahevAya. (3) hiMsA daMDa pratyayika :- je mane ane Ane mAraze. mArA pitA-putra vagerene athavA bIjAone A pramANe pAmI puruSArtha vaDe bIjA manuSya Adine sApa-siMha vagerene mAre che marAve che. ane mAratAne anumode che. te hiMsAdaMDa pratyayika karma bAMdhe che. (4) akasmAta daMDa :- je jaMgalI pazuonA jevuM vartana karavAnA svabhAvavALA, haraNone mAravA mATe kyAM haraNo jovuM. A pramANe haraNane mAravAnA adhyavasAyavALA tenA mATe kaccha vageremAM pharatA. tyAM haraNone joi koikane mAravA mATe bANane kheMcIne choDe. te bANa vaDe je koi bIjA pakSI vagere marI jAya tyAre bIjAne uddezIne nAkhyuM hoya ane bIjo maravAthI akasmAta daMDavALo thAya che. (5) dRSTiviparyAsa daMDa :- je mAtA pitA patnI bahena putra vagere sAthe rahetA temanA pAlana mATe mitrane ja dRSTibhramathI zatrurUpa mAnato gAmano ghAta vagerenA bhramamAM puruSArthane vahana karato. bhrAnta cittavALo cora na hoya chatAM cora che ema mAnato mArI nAkhe, haNAya tyAre dRSTi viparyAsa sapratyayika karma prApta kare che. A pAMce kriyAsthAnomAM prAyaHkarI bIjAne upaghAta thAya che. mATe A pAMcenI daMDasamAdAna kriyA nAmanI saMjJA (nAma) jANavI. cha vageremAM moTe bhAge bIjA jIvono nAza na thato hovAthI kriyAsthAna nAmanI saMjJA (jANavI) kahevAya che. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 419 (6) mRSAvAda daMDa :- koi potAnA pakSanA rAgathI AgrahathI potAnA ke pArakAnA mATe sadbhUtArtha nihnava eTale vAstavika hakIkata chupAvavI. jemake pote cora hovA chatAM paNa kahe ke 'huM cora nathI' athavA mArA koi vyakti cora nathI. tathA asadbhUtod bhAvana eTale na hoya tene te rUpe kahevo. jemake koi vyakti cora nathI. paNa tene cora tarIke kahevo. A pramANe mRSAvAda bolato, bIjAne kahetAM, je jUThThuM bole tene sAro mAnato tene mRSAvAdapratyayika kriyAnuM karma prApta kare.. (7) steyadaMDa :- je koi potAnA ke bIjAnA mATe nahIM Apela evuM bIjAnuM dravyane grahaNa kare, karAve, tathA karanArane sAro mAne tene stanapratyayika karmano saMbaMdha thAya. (8) AdhyAtmika daMDa :- je koi cittA utprekSAmAM pradhAna bIjA vaDe duHkhane anubhavato paNa ducitta vaDe zokasAgaramAM peselo (pravezelo) dararoja hatheLImAM moDhuM rAkhI ArttadhyAna yukta, dUra thayo che sat viveka evo kAraNa vagara ja, dvandva (baMne bAjuthI) haNAyelAnI jema vicArato krodha, mAna, mAyA, lobha yukta hovAthI te AdhyAtmika pratyayika karmano bhAgI thAya che. (9) mAna daMDa :- je jAti vagere guNayukta paNa jAti, kula, baLa, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aizvarya, prajJA madanA thatA ATha madasthAnomAMthI koipaNa madathI matta banelo bIjAne jAti kula vagerethI halako (nIco) mAnato ane niMdato ane potAnI moTAi karato te ahIM paNa niMdanIya thAya che. bIjA sthAne paNa eka garbhamAMthI bIjAgarbhamAM, garbhathI agarbhamAM, agarbhathI garbhamAM, agarbhathI garbhamAM ema tIvratara narakomAM jAya che. AvA prakAranA mAnapratyayika karmane bAMdhe che. (10) mitra doSa daMDa :- je mAlika jevo thai mAtA, pitA, mitra vagerenI sAthe rahetA teomAMthI koithI paNa bhUla (anAbhoga) thI kaMika vacanathI ke kAyAthI kaMika aparAdha thai gayo hoya to mahAkrodhathI dhamadhamato temane atibhArI daMDa Ape che. jemake ziyALAmAM ati ThaMDA pANImAM tene nAkhe che. unALAmAM atigaramapANImAM nAkhe che. netaranI soTI vaDe mAravAthI cAmaDI ukhaDI jAya evo mAre, sArI rIte tapAvelA saLIyA vaDe DAma Ape, A pramANe thoDA aparAdha kare che. te mahAdaMDa ApanAro ahIM ane bIjI jagyAe ahita mitradoSa pratyayika karma prApta kare che. (11) mAyAdaMDa :- je gUDha AcAravALo, mAyAvI svabhAvavALo bIjAone judAjudA upAyo vaDe vizvAsa utpanna karI pAchaLathI gaLu kApavA jevuM ke gAMTha chedavA vagerenI jema apakAraka kare che. tathA nAno hovA chatAM paNa potAne moTo mAne. AryadezamAM utpanna thayelo hovA chatAM potAnI jAtane chupAvavA mATe ke bIjAne bIvaDAvavA mATe (DarAvavA) mATe anArya bhASAno prayoga kare, bIjAne bhramamAM pADavA mATe bIjA jANe nahi tevI rIta vagere vaDe jAte pote kalpanA karavA vaDe bole, pote sAdhu na hovA chatAM potAne sAdhu mAne. pUchyuM hoya bIjuM ane javAba bIjo Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sUtrArthamuktAvaliH Ape. mAyA vaDe je akArya karyuM hoya te bIjAnuM che ema kahe che. potAnA AtmAnI niMdA na kare. AlocanA yogya potAne jaNAvI te akArya akaraNarUpe svIkArI athavA gurU vagerene kahI prAyazcittane svIkArato nathI. te AlokamAM avizvAsu thAya che. janmAntaramAM badhAye adharmonA yAtanA sthAnomAM (jagyAomAM) eTale naraka tiryaMca vageremAM vAraMvAra Ava jAva kare che. A pramANe ene mAyApratyayika karma baMdhAya che. (12) lobhapratyayika daMDa:- je pAkhaMDIo ame paNa pravrajita sAdhuo chIe. e pramANe gharavAsa choDI, kaMdamUla AhAra karanArA, jhADanA mULamAM nivAsa kare. badhI jAtanA sAvadya vyApArothI anivRtta eTale choDyA vagaranA, dravyathI thoDA vratamAM rahelA hovA chatAM samyagadarzanano abhAva hovAthI aviratidhara. huM brAhmaNa hovAthI daMDa vagere mAravo nahIM, bIjA zudra hovAthI haNavA, zudrane mArI-haNI prANAyAmane jape athavA kaMika Ape. kSudra (nAnA) jIvone tathA anasthi eTale hADakA vagaranA jIvone gADuM bharIne paNa mArIne brAhmaNane jamADe vagere jUThANA vAkyono prayoga kare. A pramANe teono bIjAne pIDA ApavAnA upadezathI, atimUDhapaNAthI tathA game tema bolanArAne ajJAnAvRta thayelAne, potAnuM peTa bharanArAone, viSaya dRSTivALAone prANAtipAta vagere viramaNa vagere rUpa vrata hotuM nathI. kAraNa ke paramArthane jANatA nahIM hovAthI strI jemAM mukhya che evA te tIrthiko dIkSIta hovA chatAM paNa bhogothI viramelA hotA nathI. mithyAdaSTi hovAthI ajJAnAMdha hovAthI samyapha viratinI pariNAmano abhAva hoya che. teo potAnA AyuSyano kSaya thavAthI kola karIne vikRSTatapa eka, be kaThora tapavAlA hovA chatAM paNa koipaNa Asurika ke kibliSika devomAM utpanna thAya che. tyAMthI pharI mUMgA tarIke utpanna thAya che. athavA jAtimUka tarIke utpanna thAya che. AthI eo lobha pratyayika karmavALA thAya che. A bAra kriyA sthAno mithyAdarzana Azrita che. ane saMsAranA kAraNo che. e pramANe jANI - sArI rIte yathAvasthita vastu svarUpanuM nirUpaNa karavA vaDe jJaparijJAvaDe jANI sAdhu pratyAkhyAna parijJAvaDe parihare, tyAga kare. (13) IryApathika daMDa sAdhu:- pravacanamAM athavA saMyamamAM rahelA AtmabhAvArtha mATe mana vacana kAyA vaDe saMvRta thaI pAMca samiti vaDe samita thai, traNa gupti vaDe gupta thayela, nava brahmacarya guptithI yukta brahmacArI, upayoga sahita, gatitvavartama eTale paDakhuM badalavuM, sthiti, niSidana eTale besavuM vagere karatA upayoga sahita badhI kriyAo jene che te iryApathiki nAmanI kriyA thAya. je kriyA kevalIo paNa kare che. yogavALA jIvone kSaNamAtra paNa nizcalapaNe rahevAno saMbhava nathI. tenA vaDe je karma baMdhAya te iryApathika. akaSAyIone te kriyA vaDe je karma baMdhAya te pahelA samaye pRSTha baMdhAya che. kAraNake kaSAyano abhAva hovAthI sAMparAyika sthitino abhAva hovAthI bIjA samaye anubhave che. ane trIjA samaye nirbhara che. te karma prakRtithI sAtA vedanIya, sthitithI be samayanI sthitivALuM, rasathI-anubhAvathI zubha anubhAva rasa ke je anuttara devanA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 421 sukhathI vizeSa atizAyI (sukha) che. pradeza bahupradezathI asthirabaMdha bahuvyayavALuM hoya. AvatA trIjA samaye te karmanI apekSAe akasmatA e pramANe tyAM sudhI vItarAgane iryA pratyayika karma baMdhAya che. tenA sivAya bIjA jIvone sAMparAyika eTale kASAyika karmabaMdhanA bhAgI bAra kriyA sthAnomAM hoya che. e pramANe vicitra prakAranA kSayopazamanA vazathI vividha buddhithI potAnA aneka prakAranA abhiprAyathI pApazruta adhyayanane paraloka pratye niSpipAsu eTale icchA vagarano viSayonI tRSNAvAlo AlokanI mAtra icchAthI baMdhAyelo kare che. te vidyAo 4ma utpAta svana, aMtarikSa, sakSaI, maMtra, indranIsa, 45zAsana, dhanurveda, mAyurveda, jyotiSa vagere A vidyAo bhaNanAra, A zikhelI kSetrabhASAvALA hovA chatAM paNa mithyAtvathI haNAyelI buddhivALA anArya karma (kAma) karanArA hovAthI anAryo potAnuM AyuSya kSaya thavAthI kALa karIne (mRtyu pAmIne) AsurIyakabhAvomAM ke kibliSika vageremAM utpanna thAya che. bAkI rahelA karmanA kAraNe bakarA jevo mUMgo hovAnA kAraNe avyakta eTale aspaSTa bolanAro, aMdhakAra hovAthI aMdha thayelo mUMgA rUpe pharI Ave che. I61|| aparANi caturdazAsadanuSThAnAni prakAzayati anugAmukopacarakaprAtipathikasandhicchedakagranthicchedakaurabhrikasaukarikavAgurikazAkunikamAtsyikagoghAtakagopAlakazauvanikazauvanikAntikAni pApasthAnAni // 62 // anugAmuketi, bhogAbhilASI saMsArasvabhAvAnuvartI sAmpratApekSI svajanagRhakuTumbAdyarthaM caturdazAsadanuSThAnAni vidhatte-yathA kazcit parasya dhanavato'nugAmukabhAvaM pratipadya taM bahubhirupAyairvizvAse pAtayitvA bhogArthI mohAndho vivakSitavaJcanAvasarApekSI labdhvA'vasaraM tasyAsau hantA chettA vyApAdayitA bhUtvA'pahRtya sarvasvaM bhogakriyAM vidhatte tasyedaM karmA''nugAmukamucyate / yastvapakarttavyAbhisandhinA rikthavata upacarakabhAvaM pratijJAya pazcAttaM vinayopacArairupacarya vizrambhe pAtayitvA tadvyArthI tasya hananachedanavyApAdanAdIni vidhatte tasyedamanuSThAnamaupacArikam / aparaH kazcitsaMmukhabhAvaM pratipadyaparasyArthavataH pratipathe sthitvA tasyArthavato vizrambhato hananAdi karoti, karmedaM tasya prAtipathikam / virUpakarmaNA jIvitArthI kazcit saMdhicchedakabhAvaM prapannaH prANinAM hananAdi karoti tasyedaM karma sandhicchedakam / itaro granthicchedakabhAvamavApya tamevAnuyAti karoti ca tathA, tacca karma granthicchedakam / aparo'dharmakarmavRttirmeSAdInAmUrNayA tanmAMsAdinA vA''tmAnaM vartayAmIti tadbhAvamApanno meSamanyaM vA trasaM prANinaM svamAMsaMpuSTyarthaM hananAdi karoti tatkaurabhrikam / yo'pi saukarikazvapacacANDAlAdiH sUkarAdIn svaparaprayojanAya hananAdi kuryAt tatkarma Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH saukarikam / kazcitkSudrasattvo lubdhakatvaM pratipadya vAgurayA hariNAdikaM svajanAdyarthaM vyApAdaya tatkarma vAgurikam / adhamopAyajIvI kazcicchakunyAdimAMsAdyarthaM tasya hananAdikriyAmAracayati tatkarma zAkunikam / adhamA'dhamaH kazcinmAtsyikabhAvamApanno matsyamanyaM vA jalacaraM hanyAttatkarma mAtsyikam / goghAtakabhAvamAsAditaH ko'pi kupitaH san gohananAdi karoti karmedaM goghAtakam / yo gopAlakabhAvaM prapanno'nyAM gAM kupito hanyAttatkarma gopAlakam / kazcijjadhanyakarmakArI sArameyapAparddhibhAvamavApya tameva zvAnaM tena vA mRgAditrasaM vyApAdayettatkarma zauvanikam / kazcicca duSTasArameyaparigrahaM pratipadya manuSyaM vA kaJcana pathikamabhyAgatamanyaM vA mRgasUkarAditrasaM hananAdi viracayettadidaM karma zauvanikAntikamiti / ebhiH krUrakarmabhirAtmAnaM varttayannadharmapakSapAtyanantasaMsAraM duHsahAn kleshaannubhvtiitynaarymidmdhrmsthAnam IIddA 422 bIjA cauda asat anuSThAnonA prakAro che. sUtrArtha :- (1) anugAmuka (2) upaca2ka (3) prAti pathika (4) saMdhicchedaka (5) granthi chedaka (6) aurabrika (7) saukarIka (8) vAgurika (9) zAkunika (10) mAtmika (11) godhAnaka (12) gopAlaka (13) zauvanika (14) zauvanikAntikA vagere pApasthAnako che. eTale pApa bAMdhavAnA dhaMdhA che. TIkArtha :- bhogAbhilASI, saMsAra svabhAvane anusaranAra, vartamAnano ja vicAra karanArA, eTale sagAvhAlA, ghara, kuTuMba vagere mATe cauda prakAranA asat anuSThAno eTale pApakArI pravRtti karanArA jemake svajana - (1) anugAmuka H- koika bIjA dhanavAnanuM anuyAyIpaNuM svIkArI tene ghaNA upAyo vaDe vizvAsamAM lai bhoganI icchAvALo, moha vaDe AMdhaLo, vivakSita vyaktine ThagavA mATe avasarane joto avasa2ne pAmIne te haNanAro, chedanAro, mAranAro thai badhuM apaharaNa karI badhI prakAranI bhogakriyAne kare che. tenuM A karma AnugAmuka kahevAya che. (2) u5caraka :- je koi apakAra karavAnI buddhithI, khAlI thayelAnI jema upaca2ka bhAva eTale noka2paNAne svIkArI pachI teno vinayopacAra vaDe vizvAsa utpanna karI khUba sevA karI dravya eTale paisA vagere levA mATe teNe haNavuM, chedavuM, mArI nAMkhavuM vi. kare. tenuM A anuSThAna upacArika che. (3) prAtipathika :- bIjo koika koinuM sanmukhapaNuM svIkArI bIjA paisA vALAnA mArgamAM rahI. te paisAvALAne vizvAsa pamADI haNavuM vagere kare che. tenuM A karma (kAma) prAtipathika kahevAya. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 423 (4) saMdhi chedaka - jIvanano abhilASI koika virUpa karma eTale khoTA kArya vaDe saMdhi chedaka bhAva svIkArIne prANIne mAravA vagerenuM kArya kare te karma saMdhi chedaka karma kahevAya. (5) graMthi chedaka :- graMthiIdakanI jema jIvone mAravA vagerenuM kArya kare te graMthi chedaka, (6) aurabrika :- bIjo koi adharmakarmanI vRttivALo, (AjIvikAvALo) bakarA vagerenA baccAone tenAmAMsa vagerethI pote khAIza evA bhAvane pAmelo bakaro athavA trasa prANIne potAnA mAMsanI puSTi mATe haNavuM vagere kare te karmo aurabrika kahevAya. (7) saukarIka :- je paNa saukarika cupaca caMDALa vagere bhuMDa, suvara vagerene potAne ane bIjAne khAvA mATe haNavuM mAravuM vagere kare te saukarikakarma kahevAya. (8) vAgarika - koIka tuccha jIva zikArI pazu svIkArI lubdhapaNAthI jALa-pAza vagere dvArA haraNa vagerene potAnA svajana vagere mATe mAre mArI nAkhe) te vAgarikakarma kahevAya. (9) zAkunika - adharmopAya vaDe jIvanAro koi pakSI vagere mAMsanA mATe te pakSI vagerene, pArevuM vagere karma kare te zAkunikakarma kahevAya. (10) mAsmika - adhamAadhama koIka sAttvikabhAvane pAmelo matsyane athavA jalacara jIvone haNavuM vagere kAma kare te mAsmikakarma. (11) godhAnaka - gAyane ghAta karavAno bhAva prApta karI koI paNa gusse thayelo chato gAyane mAravI vagere te godhAnakakarma kahevAya. (12) athavA je gAyanA pAlaka gopAlaka bhAvane svIkArI bIjI gAyone gusse thayelo haNe te gopAlakakarma kahevAya. (13) zaunika - koi nIca karma karanAro kUtarAnA zikArano bhAva pAmI teja kUtarAne athavA kUtarAvaDe haraNa vi. trasa jIvone marAve te karma zauvanikakarma kahevAya. (14) zauvanikAntikA (sArameyAntika) :- koIka duSTa dura kUtarAno parigraha svIkArI manuSya athavA koika musAphara mahemAna ke bIjA koIne athavA haraNa, bhuMDa vagere trasa jIvone haNavuM vagere kare te karma zauvanikAntika kahevAya che. A badhA kura karmo vaDe AtmAne hiMsAmAM pravartAvato adharmano pakSapAtI thaI anaMta saMsAramAM duHsaho phalezo duHkhone anubhave che. e pramANe A badhA anArya hovAthI adharma sthAno che. //6ra/ atha dvitIyaM dharmopAdAnabhUtaM pakSamAhaanArambhiNo yataya ugravihAriNa ekacaryAzca dharmiNaH // 63 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sUtrArthamuktAvaliH ___ anArambhiNa iti, ye sarvasAvadyebhyaH sarvathA viratA dharmeNaivAtmano vRttiM parikalpayanti tathA suzIlAH suvratA yatayaH samitA guptAH sarvagAtraparikarmavipramuktA ugravihAriNaH pravrajyAparyAyamanupAlyAbAdhArUpe rogAtaGke samutpanne'nutpanne vA bhaktapratyAkhyAnaM vidadhati, kiM bahunoktena yatkRte'yamayogolakavannirAsvAdaH karavAladhArAmArgavaduradhyavasAyaH zramaNabhAvo'nupAlyate samyagdarzanajJAnacAritrAkhyaM tamarthamanupAlyAvyAhatamekamanantaM mokSakAraNaM kevalajJAnamApnuvanti tadUrdhvaM sarvaduHkhavimokSalakSaNaM mokSamavApnuvanti, eke caikacaryA ekena zarIreNaikasmAdvA bhavAt siddhigatiM gantAro bhavanti, apare tathAvidhapUrvakarmAvazeSe sati tatkarmavazagAH kAlaM kRtvA'nyatameSu vaimAnikeSu deveSUtpadyante, tatrApIndrasAmAnikatrAyastriMzalokapAlapArSadAtmarakSaprakIrNeSu nAnAvidhasamRddhiSu bhavanti na tvAbhiyogikakilbiSikAdiSu / AgAmini ca kAle zobhanamanuSyabhavasampadupetAH saddharmapratipattArazca bhavanti / tadetatsthAnamekAntatassamyagbhUtamAryaM susAdhviti dharmasthAnam // 63 // have bIjA dharma upAdAnabhUta pakSane kahe che. sUtrArtha:- AraMbha-samAraMbha vagaranA, ugra vihAra karanArA, ekacaryAvALA sAdhuo dharma che. TIkArya :- jeo sarva sAvadya eTale badhA pApothI sarvathA viramelA che. ane dharma vaDe ja potAnI vRtti (jIvikA) karanArA tathA suzIlA, suvatIo, yatio, samitithI samita, gupti vaDe gupta, sarvagAtra eTale zarIranA badhA avayavonI sArasaMbhALathI rahita, ugravihArI, (pravrajayA) dIkSAparyAya pALyA pachI abAdhArUpe athavA roga AtaMka utpanna thayo hoya ke na utpanna thayo hoya bhaktapratyAkhyAna eTale anazana kare... vadhAre kahevAthI zuM? jenA mATe lokhaMDanI goLAnI jema svAda vagaranA, talavAranI dhAra jevA mArganI jema kaThIna adhyavasAyavALA zramaNapaNAnA bhAvanuM pAlana kare. samyagadarzana, jJAna, cAritrarUpa tenA arthane eTale prayojanane pAlana karato avyAhata eTale akhaMDa eka anaMta mokSanA kAraNa rUpa kevalajJAnane prApta kare che. te prApta karyAthI sarvaduHkhathI chUTakArA rUpa mokSane prApta kare che. eka caryA eTale eka zarIra vaDe eka bhavamAMthI siddhi gatimAM janAro thAya che. bIjA AtmA sau AgaLanA tevA prakAranA pUrvanA karmo bAkI hovAthI te karmane AdhIna thayelA kALa karIne koipaNa vaimAnika devomAM utpanna thAya che. temAM Indra, sAmAnika, trAyasiMza, lokapAla, pArSada, AtmarakSaka, prakIrNomAM judA judA samRddhiomAM utpanna thAya che. paraMtu Abhiyogika devomAM kibliSika devomAM nahIM, AvatA bhaviSyakALamAM paNa suzobhita manuSyabhava ke je saMpattiyukta hoya temaja sadharmane svIkAranAro thAya che. tethI A sthAna ekAMte samyagubhUta Arya susAdhuo hoya che. A pramANe dharmasthAna hoya che. //6all Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 425 atha dharmabhUyiSThaM mizrapakSamAcaSTesthUlaparigrahanivRttAstattvajJAH zramaNopAsakA mizrAH // 64 // sthUleti, ete dharmAdharmAbhyAmupetA api guNabhUyiSThe patitasya doSasya gauNatvAdhArmikapakSe'vataranti, ete hi zubhakarmANo dhArmikavRttayaH sUkSmaparigrahArambhAdito'nivRttAH sthUlAcca saMkalpakRtAnnivRttA narakAdigamanahetubhyaH sAvadyebhyo yaMtrapIDananirlAJchanakRSIvalAdenivRttAH krayavikrayAderanivRttAH zramaNopAsanato'dhigatajIvAjIvasvabhAvA avagatapuNyapApAH parijJAtabandhamokSasvarUpA dharmAdacyutA meruriva niSprakampAH sudRDhamAIte darzane'nuraktAH, maunIndradarzanAvAptau satyAM parituSTamAnasAH sadodghATitagRhadvArA anavarataM zramaNAnudyuktavihAriNo nirgranthAn prAsukenaiSaNIyenAzanAdinA pIThapalakazayyAsaMstArakAdinA ca pratilAbhayantaH zIlavrataguNavratapratyAkhyAnapauSadhopavAsairbahUni varSANyAtmAnaM bhAvayantastiSThanti, tadevamete prabhUtakAlamaNuvrataguNavratazikSAvratAnuSThAyinaH sAdhUnAmauSadhavasrapAtrAdinopakAriNo yathAzakti sadanuSThAyina utpanne kAraNe'nutpanne vA bhaktaM pratyAkhyAyA''locitapratikrAntAH samAdhiprAptAH santaH kAlaM kRtvA'nyatareSu deveSUtpadyante, tato'pi cyutAH sumAnuSabhAvaM pratipadya tenaiva bhavenotkRSTataH saptasvaSTasu vA bhaveSu siddhayantIti // 64 // ve dharmabhUyi (yuta) mizrapakSane I . sUtrArtha :- sthUla parigraha nivRtta thayelA, tattvajJo zramaNopAsako eTale zrAvako mizra kahevAya che. TIkArtha :- e e paNa dharmA-dharmathI yukta hovA chatAM guNanI vizALatAnA kAraNathI doSonI gauNatAnA kAraNe dhArmikatAnA pakSamAM Ave che. eo zubhakarma karanArA, dhArmika pravRttivALA, sukSma parigraha AraMbha vagerethI anivRtta thayelA, sthUla saMkalpa karavAthI anivRtta naraka vagere gamananA kAraNothI, pApakArI yaMtra pIllaNa, nilaMchana, khetI vagerethI nivRtta thayelA, kharIda vecANathI anivRtta, sAdhunI upAsanA karavAthI prApta karyA che. jANyA che jIva ajIvanA svabhAvo, puNya pApone jANanArA, baMdhamokSanA svarUpanA svarUpane jANanArA, dharmathI khasanArA nahIM. merUnI jema niSThapa thayelAnI jema atyaMta daDha thayelA arihaMtanA dharmamAM anurakta, maunIndra zAsana darzananI prApti thaye chate tuSTa manavAlA, haMmezAM ughaDelA gharanA bAraNAvAlA, satata ughukta vihAravAlA zramaNa nirgatha sAdhuone nirdoSa, eSaNIya azana vagere vaDe tathA pIThane aDelavAnuM pATIyuM, zayyA, saMthArI, vagaireno sAmaseto, zIlavato, guvrato, 5thyapAe, pauSa5, 75vAsa vagere ghaNA varSo sudhI AtmAne bhAvato rahe che. A pramANe teo ghaNI vakhata sudhI aNuvrato, Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 sUtrArthamuktAvaliH guNavrato, zikSAvratonI kriyAo karato sAdhuone auSadha, vastra, pAtra vagere vaDe upakArIne yathAzakti dAna kare. sakriyAvALAo kAraNa utpanna thayuM hoya ke kAraNa na utpanna thayuM hoya to paNa bhaktapaccakkhANa eTale anazana svIkArI, AlocanA laI pratikramaNa karI, samAdhi pAmI - prApta karI kALa karI koipaNa devalokamAM utpanna thAya che. tyAMthI cyavI sumanuSya bhavane prApta karI teja bhavamAM athavA utkRSTathI sAta ATha bhavomAM siddha thAya. //64ll adharmapakSasyAnantasaMsAratAmAhavividhaprajJAvAdino'tiduHkhinaH saMsArAvyabhicAriNaH // 65 // vividheti, triSaSTyuttaratrizataparimANAH prAvAdukAH sarve'pi na mokSAGgabhUtamahiMsAM pratipadyante, teSu samyagdarzanAdikasyopAyasyAbhAvAt saMsArAbhAvamicchanto'pi na mucyante mithyAvAditvAcca sAMkhyairjJAnAdereva zAkyairdazadharmapathAnAmeva naiyAyikairabhiSecanopavAsAdInAmeva vaidikaihiMsAyA eva mokSAGgatayokteH / ete hi nAnAprajJAH sarvajJapraNItAgamAnAzrayaNAt, sarvajJapraNItAgamasya hetuparamparayA'nAditvena tadabhyupagantRNAmekaprajJatvAt, teSAM vividhaprajJatA ca sAMkhyairekAntena nityavAdAzrayaNAt, bauddharekAntenAnityavAdAzrayaNAt, naiyAyikavaizeSikairAkAzAdInAmekAntena nityatvasya ghaTapaTAdInAJcaikAntenAnityatvasyAzrayaNAtsAmAnyavizeSayorekAntabhedAzrayaNAcca sphuTaiva / tathA cAhiMsaiva yatra sampUrNA tatraiva paramArthato dharma iti nizcite ye kecanAviditaparamArthA brAhmaNAdayaH prANyupatApakAriNA prakAreNa dharmaM pareSAM vyAcakSate ta AgAmini kAle svazarIracchedAyA bhedAya ca bhASante, bahUni janmamaraNAdIni prApnuvanti tejovAyuSu cocvairgotrodvalanena kalaMkalIbhAvabhAjo nAnAvidhadaNDabhAjo bhavanti na ca te lokAgrasthAnamAkramiSyanti na te'STaprakAreNa karmaNA mokSyante / evaJca dvAdazakriyAsthAneSu vartamAnA jIvA na kadApi siddhAH siddhyanti setsyanti vA, na bubudhire buddhyante bhotsyante vA, na mumucurmuJcanti mokSyante veti // 65 / / adharma pakSavALAone anaMta saMsArIpaNuM hoya che. ema kahe che. sUtrArtha:- vividha prajJAvAdIo eTale bhinna bhinna prakAranA matavALA, atyaMta duHkhI thayelA saMsAra avyabhicArI eTale kAyamI saMbaMdhavALA thAya che. TIkArya :- traNaso tresaTha pramANa vAcALatA pAkhaMDIo badhAe mokSanA aMgabhUta ahiMsAne svIkAratA nathI. temAMthI samyagadarzana vagere upAyono abhAva hovAthI saMsArano abhAva icchatA hovA chatAM paNa mithyAtvAdi bhAvavALA hovAthI chUTatA - mokSa pAmatA nathI. sAMkhyovaDe navagairethA mauddho vaDe 6 // (10) dharma patho vaDe, naiyAyiDa 43, abhiSe 75vAsa vagaire 43, Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 427 vaidiko vaDe hiMsAne ja mokSanA aMgarUpe kahe che. A badhA judI judI buddhivALA sarvaze racela Agamono Azraya na karatA hovAthI sarva racela Agamane hetu paraMparAthI anAdipaNAthI teno teno svIkAra karanArAo eka buddhivALA kahevAya. jyAre teonI vividha buddhipaNuM A pramANe che. jemake sAMkho vaDe ekAMta nityavAdano Azraya karavAthI, bauddho vaDe anityavAda svIkAravAthI - Azraya karavAthI, naiyAyika vaizeSiko vaDe AkAza vagereno ekAMte nityapaNe ghaDA vastra vagerene ekAMte anityapaNe Azraya karavAthI, sAmAnya vizeSano ekAMte bhedano Azraya hoya che. te pragaTa che. tathA jyAM saMpUrNa ahiMsA che tyAM ja paramArthathI dharma che. e pramANe nizcita thavAthI jeo paramArthane nahIM jANanArA keTalAko brAhmaNa vagere prANione pIDAkArI pravRtti vaDe bIjAone dharma che. ema vyAkhyA karI che. ane teo bhaviSyamAM potAnA zarIrane chedavA bhedavA mATe che. ema kahe che. ghaNA janma-maraNone prApta kare, tejaskAya vAyukAyamAM ucca gotranI udavalanA karavA vaDe kalaMkalIbhAvano bhAgI thAya che. ane vividha prakAranA daMDano bhAgI thAya che. teo lokAgra - sthAna eTale mokSane AkramI zakAze nahIM pAmI zake nahIM ane teo ATha prakAranA karmothI mukta thaze nahIM. A pramANe bAra kriyA sthAnomAM vartatA rahelA jIvo kyAre paNa siddha thayA nathI siddha thatA nathI, siddha thaze nahi, bodha pAmyA nathI, bodha pAmatA nathI, bodha pAmaze nahIM, mukta thayA nathI mukta thatAM nathI, athavA mukta thaze nahIM e pramANe. dipA atha karmakSapaNAyodyatena sAdhunA dvAdazakriyAsthAnaparihAreNAntyakriyAsthAnasevinA sadA''hAraguptena bhavitavyam, dharmAdhArabhUtazarIrasyAhArAdhAratvAt, sa cAhAra uddezakAdidoSarahito grAhyaH, tena ca prAyaH pratidinaM kAryamiti zuddhAzuddhabhedena taM nirUpayitumAha caturvidhA vanaspatikAyAH pRthivyAdyAhAriNaH // 66 // caturvidheti, agramUlaparvaskandhabIjalakSaNotpattibhedaviziSTA hi vanaspatayaH, zAlyAdInAM hi bIjamagre utpadyate, ataste'grabIjAH, athavA'grANyeva yeSAmutpattau kAraNatAmApadyante te'grabIjAH, koraNTAdayaH / ArdrakAdayo mUlabIjAH, ikSvAdayaH parvabIjAH, sallakyAdayaH skandhabIjAH, eteSAM svasvabIjAnyevotpattikAraNam, tAdRzakarmodayavazAdeSutpipitsavo vanaspatAvutpadyamAnA api pRthivIyonikA bhavanti, AdhAramantareNotpatterabhAvAt, te pRthivIsthitikAstatraivordhvakramaNalakSaNavRddhimantazca, te hi tathAvidhakarmavazagA vanaspatikAyAdAgatya teSveva punarapyutpadyante, sacittAcittamizrAdibahuprakArAsu bhUmiSu vRkSatayA vivarttante, te ca tatrotpannAH pRthvInAM snehamAdadate sa eva ca teSAmAhAraH, evamapkAyatejovAyuvanaspatInAmapi bhAvyam / nAnAvidhAnAM trasAnAmapi prANinAM zarIraM svakAyenAvaSTabhya prAsukIkurvanti, evamAhArya svakAyatvena pariNamayya sarUpatAM nItaM taccharIraM tanmayatAM pratipadyate, evaM tAvatpRthivIyonikA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 sUtrArthamuktAvaliH vRkSAH, vanaspatiyonikeSvevApare vanaspatayastathAvidhakarmodayAdutpadyante, evaM vRkSAvayaveSvapi pare vanaspatirUpA bhavanti teSAmAhAraH svayonibhUtaM vanaspatizarIraM pRthivyaptejovAyvAdInAM zarIraJca, evamanyavanaspatyAdAvapi draSTavyam // 66 // have karma khapAvavA mATe taiyAra thayelA sAdhue bAra kriyA sthAno choDavA vaDe tyakriyA sthAnone sevanArAe haMmezA AhAra guptavALA thavA joie. eTale nirdoSa gocarI pANIvALA thavA joie dharmanA AdhAra rU5 zarIra che. tenA AdhAra rUpa AhAra che. AthI te AhAra audezikAdi doSarahita ja grahaNa karavo joIe. AthI te AhAra prAyaHkarI dararoja levo joie. mATe zuddha-azuddha bhede tenI prarUpaNA kare che. sUtrArtha :- cAra prakAranA vanaspatikAyo che. te pRthvI vagere AhAra karanArI che. TIkArthaH- (1) ajhabIja (2) mUlabIja (3) parvabIja (4) skaMdhabIja rUpa utpattinA bhedathI vanaspati cAra prakAranI che. zAlI eTale DAMgara vagerenA bIja AgaLa viziSTa utpanna thAya eTale te ajhabIja kahevAya. athavA jemanI utpattimAM AgaLanA bhAga kAraNatA rUpe hoya teo ajhabIja kahevAya jema koraMTanA phUlo vagere. Adu sUMTha vagere mUla bIjarUpe hoya te mULabIja kahevAya. zeraDI vagere parvabIja che. zallakI eka jAtanuM ghAsa vagere skaMdha bIjo che. emanA potapotAnA bIjo ja utpattinA kAraNo che. tevA prakAranA karmanA udayanA vazathI ja utpanna thavAnI icchAvALA jIvo vanaspatimAM utpanna thatA hovA chatAM paNa pRthvI yonIvALI thAya che. AdhAra vagara utpattino abhAva hoya che. teo pRthvIkAyanI sthitivALA tyAM ja urdhva - uparanI tarapha vadhavAnA svabhAvavALA thAya che. teo tevA prakAranA karmavazathI vanaspati vageremAM AvI temAM ja vAraMvAra utpanna thAya che. sacitta-acitta-mizra vagere ghaNA prakAranI bhUmiomAM vRkSarUpe taiyAra thAya che. te vanaspatiomAM utpanna thayelI pRthvIno sneha eTale telane grahaNa kare che. te ja teono AhAra che. A pramANe apakAya, teukAya, vAukAya (vAyukAya) vanaspatikAyanI paNa vicAraNA karavI. vividha prakAranA trasa jIvonA zarIro paNa potAnI kAyonA AlaMbana laI AhAra kare che. A pramANe AhAra karI potAnI kAyarUpe pariNAvI svarUpapaNe laI jaI te zarIrane tarpapaNe svIkAre che. A pramANe pRthvIyonIvALA vRkSo vanaspatiyonikamAM ja, bIjI vanaspatio tevA prakAranA karmodayanA kAraNe utpanna thAya che. A pramANe jhADanA avayavomAM paNa bIjA vanaspati rUpe thAya che. teono AhAra paNa potAnI yonirUpa vanaspati zarIrane pRthvI, pANI, agni, vAyu vagere zarIro thAya che. e pramANe bIjI vanaspati vageremAM paNa vicAravuM. l66ll. amumeva nyAyamanyatrApyatidizatievaM pRthivIkAyAdayo'pi svAdhArANAM zarIram // 67 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 429 evamiti, pUrvoktaprakAreNa svakRtakarmavazagA nAnAvidhatrasasthAvarANAM zarIreSu sacitteSvacitteSu vA pRthivItvenotpadyante, tathA'pkAya Agatya nAnAvidhAnAM dardurAditrasAnAM haritalavaNAdisthAvarANAM sacittAcittabhedabhinneSu zarIreSu jIvA apkAyatvenotpadyante, apkAyazarIrasya vAtayonikatvAdUrdhvagateSvapi vAyuSUz2abhAgI bhavatyapkAyaH, adhastAdgateSu ca tadvazAdadhobhAgI bhavati, yathAvazyAyahimAdayaH, tathA tejaskAyA api sacittAcittamizreSu trasasthAvarANAM zarIreSu prAdurbhavanti, evaM vAyukAyA api, ye yatrotpannAste teSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM snehamAhArayanti, evaM vikalendriyA api, eSAM svayonibhUtamacittamacittagatAnAJca mAMsacarmarudhirAdikamAhAraM bhavatIti // 67 // A ja paddhati pramANe bIjI jagyAe paNa vicAravuM. sUtrArtha :- A pramANe pRthvIkAya vagere paNa potAno AdhArarUpa zarIrano AhAra kare che. TIkArtha :- AgaLa kahyA pramANe potAnA karelA karmane AdhIna thayelA vividha prakAranA trasa sthAvara jIvo pRthvIpaNe sacitta acitta zarIromAM utpanna thAya che. tathA apakAya paNa AvIne vividha prakAranA deDakA vagere trasa jIvo, lIla mIThuM vagere sthAvaro je sacitta ke acitta bheda rUpe hoya che. temanA zarIromAM jIvo apUkAya rUpe utpanna thAya che. apakAyanA zarIravALA jIvo vAyu yoni vALA hovAthI UMce jaine paNa vAyumAM urdhvagAmI eTale uMce janArA apukAya thAya che. nIce javAnA kAraNe adhobhAgI thAya che. eTale nIce janArA thAya che. jema avazyAya eTale jhAkaLa barapha vagere. tathA tejaskAyo paNa sacitta, acitta, mizra, traNa sthAvara zarIro vageremAM utpanna thAya che. e pramANe vAyukAyo paNa jeo jyAM utpanna thayelA hoya teo temanA vividha prakAranA trasasthAvarono sneha eTale cIkAza telano AhAra kare che. A pramANe vikasendriyo eTale beindriyo, te indriyo, caurIndriyo paNa AhAra kare che, emanI potAnI yonirUpa sacitta acittamAM rahelA mAMsa, cAmaDI, lohI vagereno AhAra hoya che. 6thI. garbhavyutkrAntamanujAnAmAhAramAhaubhayorekasyA''hAro navanItAdayazca manujAnAm // 68 // ubhayoriti, zukrAdhikaM puruSasya zoNitAdhikaM striyAstayoH samatA napuMsakasya kAraNatAM pratipadyate, tadubhayamapyavidhvastam, striyo vAmA kukSiH puruSasya dakSiNA SaNDasya mizrA''zrayaH, yonau bIje cAvidhvasta evotpatteravakAzaH, nArI yadA paJcapaJcAzikA puruSazca saptasaptikastadA tayovidhvaMsaH / tathA dvAdazamuhUrtAni yAvacchukrazoNite avidhvaMstayonike bhavataH, tata UrvaM dhvaMsamupagacchata iti / tatra vedodaye pUrvakarmanivartitAyAM yonau ratAbhilASa Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sUtrArthamuktAvaliH . janitena saMyogena tacchukrazoNite avalambya jIvAstaijasakArmaNAbhyAM zarIrAbhyAM karmarajjusandAnitAstatrotpadyante tatra jIvA ubhayorapi snehamAhArya svakarmavipAkena yathAsvaM strIpuMnapuMsakabhAvenotpadyante, taduttarakAlaM striyA''hAritasyAhArasya snehamAdadati tatsnehena ca kramopacayAt, kalalabudbudAdirUpeNa niSpadyante tadevamanena krameNa tadekadezena vA mAturAhAramojasA mizreNa vA lomabhirvA''nupUrvyeNAhArayanti, krameNa vRddhimupetA garbhaniSpattimanuprapannAstato mAtuH kAyAt pRthagbhavantastadyonernirgacchanti, tataste pUrvAbhyAsAdAhArAbhilASiNo mAtuH stanyamAhArayanti krameNa pravRddhA navanItadadhyodanAdi bhuJjate tathA''hAratvenopAnatAn trasAn sthAvarAMzca prANina AhArayanti, evaM tiryagyonikA api kiJcidvazeSeNa bhAvyAH ||68 || (have) garbhamAM utpanna thayelA manuSyono AhAra kahe che. sUtrArtha :- (strI-purUSa) bannemAMthI ekano ane ghI vi. (navanItano) AhAra manuSyone hoya che. TIkArtha :- zukranI adhikatAvALA puruSa hoya che. ane strIo lohInI adhikatAvALA hoya che. zukra ane lohInI samatAvALA sarakhApaNAvALA manuSyo (jIvo) napuMsakapaNu svIkAre che. pAme che. te baMnne paNa avizvasta eTale khaMDita na hoya. strIonI kukSI DAbI tarapha hoya che. puruSonuM dakSiNa eTale jamaNI bAju hoya che. khaMDa eTale napuMsakonuM mizra eTale DAbI jamaNI bAju hoya che. yonimAM bIja avizvasta hoya to ja garbhanI utpattinI zakyatA rahe. jyAre strI 55 (paMcAvana) varSanI ane puruSa sityottera (77) no thAya tyAre vizvasta (khaMDita) vIrya ane lohI thAya che. tathA bAra muhUrta sudhI zukra ane lohI avizvasta rahe che. tyAra bAda baMnne naSTa bIjavALA thAya che. vedodayathI pUrvakarmanA udaya thavAthI yonimAM ramavAnI icchA utpanna thavAthI saMyoga karavAthI te zukra lohInA avalaMbana lai jIvo taijasa kArpaNa zarIra vaDe karmarUpI raju doraDIrUpa sANasI vaDe banne prakAranA jIvo temAM utpanna thAya che. tyAM AgaLa banne prakAranA jIvo snehano AhAra karI potAnA karmanA vipAkanA udayathI yathAyogya strI puruSa napuMzakarUpe utpanna thAya che. tyAra pachInA samaye strI vaDe khavAyelA AhArano sneha grahaNa kare che. te sneha (tela) vaDe anukrame garbhanuM poSaNa thavAthI pahelA kalala, budabud rUpe utpanna thAya che. A pramANe te garbha kramasara eka dezathI athavA mAtAnA AhAranA te ja ojasanA mizra ke loma vaDe AnupUrvI kramathI AhAra karatA kramasara vRddhi pAmI garbhanI niSpati (ttI) thAya che. tyAra pachI mAtAnI kAyAthI judA paDavA mATe tenI yonithI bahAra nIkaLe che. bahAra nIkaLyA pachI te pUrvanA abhyAsanA kAraNe AhArano abhilASI thayelo mAtAnA stanane dhAve che. ane AhAra kare che. anukrame vadhatA ghI, dahIM, bhAta vagere khAya che. tathA AhArarUpe AvelA traso, sthAvaro prANiono AhAra kare che. A pramANe tiryaMcayonivALA jIvopaNa kaMika vizeSarUpe vicAravA. 68 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 431 tadevameta AhAreSvaguptA ata evaiSAM karmabandho'vazyambhAvIti tatpratyAkhyAnamuttaraguNasampAdanAya samprati pradarzayati apratihatapratyAkhyAtapApakarmA karmabandhakaH // 69 // apratihateti, AtmA hyanAdimithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnugataH svabhAvAdevApratyAkhyAnI bhavati, sa eva ca kutazcinnimittAt pratyAkhyAnyapi bhavati, tathA'kriyAkuzalo mithyAtvodayasaMsthito'paraprANidaNDo rAgadveSakaluSito hitAhitaprAptiparihAravikalo bhAvasupto'pratyAkhyAnakriyatvAdevAvicAritamanovAkkAyazca bhavati, tadevambhUto nivivekatayA paTuvijJAnarahitaH svapnamapi na pazyati tasya cAvyaktavijJAnasya svapnamapyapazyataH pApaM karma badhyate / nanvavyaktavijJAnasya kathaM pApaM karma badhyate, pApakarma hi karmAzravadvArabhUtairmanovAkkAyairbadhyate na tvekendriyavikalendriyAdeH karmabandhasambhavaH, prANighAtakasya manovAkkAyavyApArasya tatrAbhAvAt, anyathA muktAnAmapi karmabandho bhavet, tasmAnnAvyaktavijJAnasya karma badhyate kintu prasphuTavijJAnasyeti cenna, apratihatapratyAkhyAtapApakarmatvAt, pratihataM-vinitaM pratyAkhyAtaM-niyamitaM pApaM karma yena sa tathA, atathAvidhazcApratihatapratyAkhyAtapApakarmA, tatsadbhAvAccaikendriyavikalendriyAdInAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnugatatvaM tadbhAvAt prANAtipAtAdidoSavantaste kathaM na syuH, tathAvidhadoSavattayA cAvyaktavijJAnA api santo'svapnAdyavasthAyAmapi karmabandhakA eva yathA hi vadhako'vasarApekSI vadhyasya vyApattimakurvANo'pyamitrabhUto bhavatyasAvapi bAlo'spaSTavijJAno nivRtterabhAvena yogyatayA sarveSAM prANinAM vyApAdako bhavatyeva, tatpratyayikena ca karmaNA badhyata eva / evaM mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraheSvapi vAcyam / tathA cApratihatapratyAkhyAtakriya AtmA pApAnubandhI, sadA SaDjIvanikAyeSu prazaThavyatipAtacittadaNDatvAt, svaparAvasarApekSitayA kadAcidavyApAdayannapi rAjAdivadhakavadyathA''sau vadhapariNAmAdanivRttatvAdvadhyasyAmitrabhUtastathA''tmApi viraterabhAvAtsarveSvapi sattveSu nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDaH, yata evaM tasmAt pApAnubandhIti paJcAvayavAH / nanu sarve prANinaH sarveSAmapi sattvAnAM pratyekamamitrabhUtA ityasiddham, caturdazarajjvAtmake loke prANinAmanantatvena dezakAlasvabhAvaviprakRSTatvena na dRSTA na zrutA na vA prAtibhena svayameva vijJAtA iti kathaM tadviSayastasyAmitrabhAvaH kathaM vA pratyekaM vadhaM prati cittasamAdhAnaM bhavet, na cAsau tAn prati nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavatIti cenmaivam, tathApi dezakAlasvabhAvaviprakRSTeSu teSvamuktavairatvAt, asyAviratipratyayatvAt, evaJca ya ime Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrArthamuktAvaliH pRthivIkAyAdayo'saMjJinaH prANinaH te'pyaharnizamamitrabhUtA mithyAsaMsthitA nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA duHkhotpAdanayAvatparitApanaparikledAderaprativiratA asaMjJino'pi santo'harnizaM prANAtipAte karttavye tadyogyatayA tadasamprAptAvapi grAmaghAtakavadupAkhyAyante kimuta saMjJinaH // 69 // te jIvo A pramANe AhAramAM agupta eTale kAbu vagaranA thayelA hovAthI temane karmabaMdha avazya thaze ja AthI vartamAnamAM te AhAranA paccakkhANa levA mATe ane uttama guNo meLavavA mATe batAvI rahyA che. 432 sUtrArtha :- nahi aTakelA, paccakkhANa vagaranA, pApakarmavALA karma bAMdhanArA che. TIkArtha H- AtmA anAdi mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga yukta svabhAvathI ja apratyakhyAna eTale paccakkhANa vagarano hoya che. te ja jIvo koika nimittathI pratyAkhyAnI eTale vrata paccakkhANavALA thAya che. tathA akriyA kuzala eTale pApakriyAmAM kuzala, mithyAtvanA udayamAM rahelA bIjA prANIonA mATe daMDa samAna, rAga-dveSathI kaluSita hitAhita prApti parihAranAM viveka vagaranA, bhAvathI sUtelo, apratyAkhyAna kriyAvALo hovAthI ja avicArI te mana vacana kAyAvALo thAya che. AvA prakArano nirvivekIpaNAvALo, kuzaLa vijJAna vagarano sukhanA svaprane paNa joto nathI. te avyakta vijJAnavALAne svapra na jotAM pApa karma bAMdhe che. prazna :- avyakta vijJAnavALAone pApakarma zI rIte baMdhAya ? kemake pApakarma - pApakarmanA AzravabhUta mana-vacana-kAyA vaDe baMdhAya che. ema na hoya to ekendriya, vikalendriya vagerene karmabaMdhano saMbhava raheze nahiM, kemake pANIno ghAta karanArAne tyAM AgaLa mana-vacana-kAyAnA vyApArano abhAva hoya che. ema na hoya to mokSanA jIvone paNa karmabaMdha thai zake. mATe avyaktavALAne paNa karma baMdhAya. paraMtu vyakta vijJAnavALAne na thAya, e vAta paNa barAbara nathI. kAraNa ke pApakarmathI aTakelA nathI. temaja paccakkhANa karelA nathI mATe pratihata eTale vighnakarela, pratyAkhyAna eTale pApakarmane niyamita karela che. jemanA vaDe te, tathA tevA prakAranA nahIM aTakAyalA paccakkhANa vagaranA, pApa karmavALA jIvo teno sadbhAva hovAthI ekendriya, vikalendriya vagerene paNa mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga yuktapaNAthI teno sadbhAva hovAthI prANAtipAta vagere doSavALA teo na kema thAya ? tevA prakAranA doSavALA hovAthI avyakta vijJAnavALA hovA chatAM paNa svapra vagere avasthAmAM paNa karma baMdha thAya che. jema vadha karanAro avasarane joto vadha yogyane musIbata na karato hovA chatAM paNa amitra eTale duzmanarUpa thAya che. e mAranAro paNa bAla aspaSTa jJAnavALo nivRtti paccakkhANa na hovAthI yogya rUpe badhA prANione mAranAro thAya ja che. ane tenA nimitte karmanA baMdhathI baMdhAya ja che. A pramANe mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigrahamAM paNa kahevuM. ane apratihata paccakkhANanI kriyAvALo AtmA pApAnubaMdhivALo thai haMmezA cha jIvanikAyonI vizeSa bhAve mAravAnI buddhi pUrvaka manathI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 433 daMDavALo hovAthI potAnA ane paranA avasarano, avasaranI apekSAe kadAca mAranAro na paNa thAya chatAM rAjA vagerene haNanArAnI jema A vadhanA pariNAmathI anivatti hovAthI vadhyano zatrurUpe hoya che. tema AtmA paNa viratino abhAva hovAthI badhA jIvono paNa haMmezA ThagavAnI buddhithI mAravAnA mana daMDavALo thAya che. jethI A pramANe che. tethI pApanubaMdhi ema pAMca avayavo che. je badhA prANio badhA jIvonA darekanA zatru (amitra) rUpo che. e asiddha che. caudarAjarUpa lokamAM prANio anaMta hovAthI dezakALa svabhAva viparita hovAnA kAraNe joyA nathI ke sAMbhaLyA paNa nathI to pachI kevI rIte emanA vizeno zatrubhAva. athavA darekanA vadhane lakSya cittane samAdhAna kevI rIte thAya? eo teonA prati haMmezA zaThabuddhipUrvaka mAravAnI buddhi cittadaMDavALo thAya che. ema nathI chatAM paNa dezakALa svabhAvano virodha hovA chatAM teomAM amukta vara hovAthI emane aviratinA kAraNe thAya che. A pramANe pRthvIkAya vigere asaMjJI jIvo teo paNa haMmezA duzmanarUpe thai, mithyAtvamAM rahelA kAyama ThagabuddhipUrvaka mAravAnI buddhivALA citta daMDavALA, duHkhotpAdana sudhI paritApana rIbAmaNa vagere tarapha avirati jIvo asaMjJI hovA chatAM paNa haMmezA prANAtipAta karavAmAM (jIvahiMsA) tenA yogya rUpe tenI prApti na thavA chatAM paNa gAyane mAranArAnI jema upAkhyAna mate (varNavAya) che, to pachI saMjJIonI zI vAta karavI ? ll69aaaa nanu saMjJitvamasaMjJitvaM ca bhavyatvAbhavyatvavanniyatarUpam, na tu saMjJino'saMjJinaH, asaMjJino vA saMjJino bhavantItyAzaMkAyAmAha___ saMjJitvAsaMjJitve na niyate, tathAvidhakarmapariNAmAt, ekasminneva bhave ubhayadarzanAcca // 7 // ___ saMjJitveti, puruSaH puruSa eva pazurapi pazureva bhavatIti vedAntimatavanna saMjJitvamasaMjJitvaJca niyatam, bhavyatvAbhavyatvavadanayorna vyavasthAniyamaH, ete hi karmAvatte, tathAbhUtakarmapariNAmAt saMjJino'pyasaMjJinaH, asaMjJino'pi saMjJino bhavanti, ekayonayo'pi khalu jIvAH paryAptyapekSayA yAvanmanaHparyAptirna niSpadyate tAvadasaMjJinaH, karaNataH santaH pazcAt saMjJino bhavanti, anyajanmApekSayA tvekendriyAdayo'pi santaH pazcAnmanuSyAdayo bhavanti, vedAntimatantu pratyakSeNaiva vyabhicaritam, saMzyapi kazcinmU>>dyavasthAyAmasaMjJitvaM pratipadyate tadapagame ca punassaMjJitvamiti darzanAt / yathA pratibuddho nidrodayAt svapiti, suptazca pratibudhyata ityevaM svApapratibodhayoranyo'nyAnugamanaM tathA saMzyasaMjJinoH karmaparataMtratvAdanyo'nyAnugatiraviruddhA / evaJcAparityaktakarmaNo'saMjJikAyAt saMjJikAyaM saMkrAmanti tathA saMjJikAyAdasaMjJikAyam, saMjJikAyAtsaMjJikAyamasaMjJikAyAdasaMjJikAyam, yathA nArakAH sAvazeSa Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sUtrArthamuktAvaliH karmANa eva narakAduddhRtya pratanuvedaneSu tiryakSutpadyante, devA api prAyazaH tatkarmazeSatayA zubhasthAneSUtpadyante, tadevamapratyAkhyAninaH karmasambhavAccAturgatikaM saMsAramavagamyotpannavairAgya: samatayA sarvAn prANino bhAvayan dharmamavagamya sarvAzravadvArebhyaH saMvRtaH saMyamaM samyak pAlayet // 70 // zuM saMjJItva ane asaMjJItva bhavyatva, abhavyatvanI jema niyata che ke aniyata rUpe che? tathA saMjJIo asaMzIrUpe athavA asaMzIo saMjJIrUpe thAya che ke nahIM e zaMkAmAM kahe che. sUtrArtha :- saMjJIpaNuM tathA asaMjJIpaNuM niyata nathI tevA prakAranA karma pariNAmathI eka ja bhavamAM baMne dekhAtA hovAthI. TIkArtha -puruSa-puruSa ja thAya ane pazu-pazu ja thAya evo vedAMtiono mata che. te pramANe saMjJItva asaMjJItva niyata nathI. bhavyatva ke abhavyatvanI jema A baMneno vyavasthA niyama nathI. e baMne karmAdhIna che tevA prakAranA karmapariNAmathI saMjJIo asaMjJI thAya che, asaMjJIo saMjJI thAya che. eka yoni vALA hovA chatAM paNa jIvo paryAtinI apekSAe jayAM sudhI mana paryApti pUrI na thAya tyAM sudhI asaMjJI kahevAya che. kAraNathI aparyApto aparyApto hoya che. pAchaLathI saMjJI thAya che. bIjA janmanI apekSAe ekendriya vagere paNa asaMzI hoya che. pAchaLathI "manuSya vagere paNa thAya che. vedAMtino mata to pratyakSathI ja vyabhicArI che. saMjJI paNa koika mUcha vagere avasthAmAM asaMjJIpaNAno svIkAra kare che. te mUcha dUra karavAthI pharI saMjJIpaNAno svIkAra kare (dekhAya) che je jAgato uMgha AvavAthI sUI jAya ane sUtelo jAge che. e pramANe jema uMghavu ane jAgavuM e baMne eka bIjAnI pAchaLa lAgelA ja hoya che. tema saMjJIpaNuM ane asaMjJIpaNuM karmane parataMtra hovAthI ekabIjAnA anuyAyIpaNuM avirUddha che. e pramANe karma na choDelA hovAthI asaMjJIkAyamAMthI saMjJIkAyamAM parivartana pAme che. tathA saMjJIkAyamAMthI asaMjJIkAyamAM saMkrame che. tathA saMjJImAMthI saMjJIkAya ane asaMjJIkAyathI asaMjJImAM saMkrame che. jema bAkI rahelA karmavALA nArako narakamAMthI uddhAra pAmI alpavedanAvALA tiryaMcomAM utpanna thAya che. devo paNa prAyaH karI temanA bacelA karmo pramANe zubhasthAnomAM utpanna thAya che. tethI A pramANe apratyAkhyAnIo paccakakhANa vagaranAo karma hovAthI cAre gatirUpa saMsArane jANI utpanna thayelA vairAgyavALA sarva prANione samabhAve bhAvatA vicAratA dharmane jANI badhAya Azrava dvArone saMvRta karI eTale baMdha karI saMyamane sArI rIte pAle. II7Oaa. parityaktAnAcArasyaiva pratyAkhyAnamaskhalitaM bhavatItyanAcArasvarUpaM darzayati maunIndrapravacanamAcArastadaparo'nAcAraH // 71 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 435 maunIndreti, maunIndrapravacanaM mokSamArgahetutayA samyagdarzanajJAnacAritrAtmakam, tathA ca darzanAcAro jJAnAcArazcAritrAcArazcetyAcAratraividhyaM vijJeyam, samyagdarzanaM tattvArthazraddhAnam, tattvaM jIvAjIvapuNyapApAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAtmakam, tathA dharmAdharmAkAzapudgalajIvakAlAtmakaJca, dravyaM nityAnityasvabhAvam, sAmAnyavizeSAtmako'nAdyaparyavasAnazcaturdazarajjvAtmako vA lokastattvam, jJAnantu matizrutAvadhimanaHparyavakevalasvarUpam / cAritraM sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaM paJcadhaiva mUlottaraguNabhedato vA'nekadhA I etatpravacanAdaparo'nAcAraH, taM nAcaret // 71 // jemane anAcArane choDI dIdhA che. evAonuM paccakkhANa askhalita bhUla vinAnuM - aTakyA vagaranuM hoya che. mATe anAcAranuM svarUpa batAve che. sUtrArtha :- maunindra (jeTale bhinezvaranuM) avayana (kheTale bhinazAsanano khAyAra) se 4 AcAra che. te sivAya bAkIno badho anAcAra che. TIkArtha :- mokSamArganA kAraNarUpa hovAthI maunindra pravacana eTale jinazAsana ke je samyag darzana, jJAna, cAritra rUpa che. te darzanAcAra, jJAnAcAra cAritrAcAra e pramANe AcAranI trividhatA bhaeAvI. tattvArthanI zraddhA 35 samyag darzana che. bhava, alava, puNya, pAya, Azrava, saMvara, nirbharA, aMdha, mokSa 35 navatattvo che tathA dharmAdharma-khAza-puchragala-kava-aNa3pa dravya che. dravya nityAnityasvabhAvavALA athavA sAmAnya vizeSAtmaka anAdi anaMta cauda rajjurUpa soDatattva che. jJAna, bhati-zruta-avadhi-manaHparyava-devalajJAna nAmanA pAMtha che, yAritra-sAMmAyi - chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta e pAMca rUpe che. mULa uttaraguNarUpe bhedathI aneka prakAranuM che. e pravacanAcAra che. enA sivAyano bIjo anAcAra che. te Acare HR. 119911 darzanAcArapratipakSamanAcArasUcanAyAha dravyamanAdyanantamanyathA pravRttinivRttyasambhavAt // 72 // dravyamiti, dharmAdharmAdikaM caturdazarajjvAtmakalokasvarUpaM vA na prAthamikotpattimat, na vA niranvayavinAzi, api tvanAdyanantamiti sarvanayasamUhAtmakena pramANena parijJAtam, tadbhinnamekanayAlambanena zAzvatameva, azAzvatameva veti parijJAnaM darzanAcArapratipakSabhUto'nAcAraH evaJca sAmAnyAMzamAtrAvalambanena sarvaM zAzvatamityavadhAraNaM na kuryAt, tathA vizeSAMzamAtrAvalambanataH sarvamazAzvatamityapyavadhAraNaM na kuryAt, tathAbhyupagame yaihikAmuSi kAryayorlokasya pravRttinivRttI na sambhavataH, ekAntanityatve navapurANAdibhAvena pratyakSata Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sUtrArthamuktAvaliH vastuno darzanAnnitya iti vyavahAro bAdhitaH syAt, Atmano nityatvena bandhamokSAbhAvAdyamaniyamAdyanarthakatAprasaGgaH, apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt / tathA ca lokasya kvApi pravRttinivRttI na syAtAm / ekAntAnityatve'pyanAgatabhogArthaM lokasya dhanadhAnyaghaTapaTAdisaGgraho na ghaTeta, AmuSmike'pi pravRttirna syAt, Atmana ekAntena kSaNikatvAt / kathaJcinnityAnitye ca vastuni sAmAnyAMzAvalambanato nityatvavyavahAro vizeSAMzAvalambanena cAnityatAvyavahArassUpapadyate, tasmAdekAntapakSayoranAcAraM vijAnIyAt / evaJcotpAdavyayadhrauvyAtmakAnyarhaddarzanAzritAni vastUni vyavahArAGgam nAnyadarzanAzritAni, tasyAbhAvAt, evamarhacchAsanapratipannAH sarve bhavyAH siddhi yAnti tatazcocchinnabhavyaM jagatsyAt, jIvasadbhAve'pyapUrvotpAdAbhAvenAbhavyasya siddhigamanAsambhavena kAlasyAnantyAdanArataJca siddhigamanasambhavena tadvyayopapatteriti tathA sarve'bhavyA eva iti ca na vaktavyam, bhavyarAzerbhaviSyatkAlasyevAnantatvAt, na vA sakalabhavyAnAM muktiravazyambhAvinI, tatsAmagrIprAptyavazyambhAvAniyamAt, Agame'nantAnantAsvapyutsarpiNyavasarpiNISu bhavyAnAmanantabhAga eva siddhayatItyukteH / nApi sarve'bhavyA eva, anekeSAM siddhigamanazruteH, muktyabhAve ca saMsArasyApyabhAvaprasaGgAt, sambandhizabdau hyeto, na hi muktiH saMsAraM vinA saMsAro'pi muktiM vinA sambhavatIti darzanAcAraH // 72 // darzanAcArano pratipakSI anAcArane sUcavavA mATe kahe che. sUtrArtha:- dravya anAdi anaMtakALathI che. ema na hoya to pravRtti nivRttino asaMbhava thai ya. TIkArtha:- dharma-adharma vagere rUpa caudarajju Atmaka lokanuM svarUpa che. temanI prathama pahelA utpati nathI. temaja paraMparA vagarano (niranvaya) vinAza paNa nathI. paraMtu anAdi anaMta che. sarva naya samuhAtmaka pramANa vaDe jANavA yogya che. tenAthI bhinna eka nayanA AlaMbana vaDe zAzvata ja che. ane azAzvata ja che. A pramANe sAmAnya aMza mAtranA (nuM) AlaMbana vaDe badhI vastu zAzvata eTale sadAkALa rahevAvALI evI dhAraNA na karavI. tathA vizeSAMza mAtrano AlaMbanathI badhI vastu azAzvata che, evI dhAraNA na karavI. kemake tevA prakArano svIkAra karavAthI AlokanA ane paralokanA kAryathI lokanI pravRtti nivRtti saMbhavavI zakya nathI. ekAMta nityapaNAmAM navApurANA vagerenA bhAvavaDe pratyakSathI vastuo jovAthI nitya che. ema vyavahAra bAdhita thAya. AtmAnA nityapaNAthI baMdha mokSa vagereno abhAva thavAthI yama niyama vagere nakAmA thavAno prasaMga Avaze. kemake AtmA aprazruta, anutpanna sthireka svabhAvavALo che. tathA lokanI pravRtti Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRta 437 nivRtti paNa thaze nahIM, ekAMta anityapaNAmAM paNa bhaviSyamAM vAparavA mATeno dhana, dhAnya, ghaTa, paTa vagereno loko je saMgraha kare che. te ghaTI zakaze nahIM vartamAnanI paNa pravRtti thaze nahi kemake AtmA ekAMte kSaNika hovAthI kathaMcit nityAnitya vastumAM sAmAnya aMzanA AlaMbanane nityatvano vyavahAra karAya che. prApta thAya che. mATe ekAMta pakSono anAcAra jANavo. A pramANe utpAda, vyaya, dravyarUpa arhat darzanAzrita vastuo vyavahAranA aMga rUpe che. bIjA darzanAzrito nahIM kAraNa ke utpAda, vyaya, dhrauvya nahIM hovAthI A pramANe jaina arhat (jaina) zAsana svIkAranArA badhAja AtmAo siddhine pAme che. ane tenAthI rahita (ucchinna) bhavya jagata hoya che. jIva sadbhAva hovA chatAM paNa pUrvamAM utpattino abhAva na hovAthI abhavyane mokSagamanano asaMbhava hovA vaDe kAmanuM anaMtapaNuM hovAthI anArata satata siddhigamanano saMbhava hovAthI tenA vyayanI prApti thatI hovAthI badhA abhavyo ja che. ema na bolavuM. kAraNake bhavya rAzinuM bhaviSyakALI jema anaMtapaNuM che. sakala bhavya jIvonI mukti avazya thaze ja ema nathI. kemake (mokSa) tenI sAmagrInI prApti avazya thaze ja evo niyama nathI. AgamamAM paNa anaMtAnaMta utsarpiNI avasarpiNImAM bhavyajIvono anaMto bhAga siddha thaze ema kahyuM che. badhA abhavyo ja che. ema paNa nathI kAraNa ke aneko mokSe gayA che. e saMbhaLAya che. muktino abhAva thAya to saMsAranA abhAvano prasaMga Avaze. sambandhi zabdomAM A baMne zabdo eka bIjA saMbaMdhI che. mukti vagara saMsAra nathI. saMsAra paNa mukti vagara saMbhavato nathI. A pramANe darzanAcAra che. II72 cAritrAcAramAzrityAha adhyavasAyAt karmabandho na vadhyasAdRzyavaisAdRzyataH // 73 // adhyavasAyAditi, ekendriyAdyalpakAyAnAM hastyAdimahAkAyAnAJca vyApAdane sadRzaM karma vairaM vA, sarvajantUnAM tulyapradezatvAditi naikAntena vaktavyam, pradezatulyatAyAmapIndriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAttadvayApattau karma vairaM vA na samAnamityapyekAntena na vAcyam, bhavettadA tathA karmabandho vairaM vA yadA karmabandhAdirvadhyApekSaH syAt, na tu tadvazAdeva bandha:, kintvadhyavasAyavazAdapi, tathA ca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasattvavyApAdane'pi mahadvairaM karmabandho vA, akAmasya tu mahAkAyavyApAdane'pi svalpamiti sthite tathAvAdo'nAcAraH, jIvasAmyAtkarmabandhasAdRzyAsambhavAt, na hi jIvavyApattyA hiMsA, tasya zAzvatatvena vyApAdanAsambhavAt, kintvindriyAdivyApattyA / kiJca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktaH, AgamasavyapekSasya vaidyasya hi samyak kriyAM kurvato yadyapyAturavipattirbhavati tathApi na vairAnuSaGgo bhAvadoSAbhAvAt, aparasya tu sarpabuddhayA rajjumapi ghnato bhAvadoSAt karmabandhaH / tathA ca vadhyavadhakabhAvApekSayA syAtsadRzatvaM syAdasadRzatvamityAcAraH, anyathA'nAcAraH / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sUtrArthamuktAvaliH evamAhAraviSayAcArAnAcArau vaktavyau, tathA hi-AdhAkarmopabhogenAvazyaM karmabandho bhavatItyevaM no vadet, zrutopadezena zuddhamiti kRtvA''dhAkarmApi bhuJjAnasya karmopalepAbhAvAt, na karmabandho bhavatItyapi no vadet, zrutopadezamantareNAhAragRddhyA bhuJjAnasya tannimittakarmabandhasadbhAvAt, kintvAdhAkarmopabhogena syAtkarmabandhaH syAnna, anyathA'nAcAra iti / evaM taijasakArmaNe zarIre audArikavaikriyAhArakebhyo'vyatirikte eva tAbhyAM saha teSAM yugapadanupalabdheriti na vadet, evamekAntenAbhede saMjJAbheda: kAryabhedazca na syAt, tasmAdbheda eveti na vadet, kintvekopalabdhaH syAdabhedaH, saMjJAdibhedAtsyAdbheda iti vaktavyam, anyathA'nAcAra iti / tathA sarvatra sarvasya zaktirastyeva sata eva kAraNAt kAryakAraNayorabhedAcceti na vaktavyam, sarvathA kAraNe kAryasya sattva utpattyasambhavAt, niSpannaghaTasyeva, mRtpiNDAvasthAyAmeva ghaTasambandhikriyAguNavyapadezaprasaGgAcca, na cAnabhivyaktatayA'stIti vaktavyam, . sarvathA vartamAnatvAsambhavAt, kAryakAraNayoH sarvathaikatve cedaM kAraNamidaM kAryamityAdivyavahArAbhAvaprasaGgaH, nApyekAntena kArya kAraNe'sadutpadyata iti vaktavyam, ghaTAderiva mRtpiNDAccha zazRGgAderapyutpattiprasaGgAt / tasmAtsarvapadArthAnAM sattvAdibhirdharmaiH kathaMcidekatvam, pratiniyatArthakAryatayA yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthataH saditi kRtvA kathaJcidbheda iti sAmAnyavizeSAtmakaM vastvityAcAraH, anyathA'nAcAraH / / 73 / / cAritracArane AzrayI kahe che. sUtrArtha :- adhyavasAyanA kAraNe karmabaMdha thAya che. paNa vadha karavAyogya jIvanI sadezatA ke visadRzatAnA kAraNe nahIM. TIkArya :- ekendriya vagere nAnA zarIravALAone ane hAthI vagere moTA zarIravALAne mAravAthI sarakho karmabaMdha ke vaira thAya, kAraNake badhA jIvonA Atmapradezo sarakhA che. e pramANe ekAMte bolavuM nahIM. pradezanI tulyatAmAM paNa indriya, vijJAna, kAyA enI visazipaNAthI tene mAravAmAM karma athavA vairamAM samAnatA hoya che. ema ekAMte na bolavuM jyAre karmabaMdha vagere vadhyanI apekSAe thAya tyAre karmabaMdha athavA vera tevA prakAranA thAya che. nahIM ke tenA kAraNe ja baMdha thAya. paraMtu adhyavasAyanA kAraNe paNa thAya che. tathA tIvra adhyavasAyavAlAone nAnA zarIravALA jIvane mAravA moTuM vera ane karmabaMdha thAya che. akAma eTale icchA vagaranAne moTA zarIravALAne mAravA chatAM paNa alpa karmabaMdha thAya che. Ama hovAthI tevA prakAranuM bolavuM anAcAra che. jIvanI sAmyatAthI karmabaMdhanA sarakhApaNAno asaMbhava che. jIvanA maravA vaDe hiMsA nathI. kAraNa jIva zAzvata hovAthI teno maravAno saMbhava nathI. paraMtu iMdriya vagereno nAza thAya che. paNa bhAvanA sApekSatAthI ja karmabaMdha svIkAravo yogya che. AgamanI sApekSatApUrvaka vaidane Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 439 sAcI upacAra kriyA karatA koika rogInuM maraNa thAya to paNa vairAnubaMdha thato nathI. bhAva doSano abhAva hovAthI bIjAne buddhithI dorIne haNavA chatAM bhAva doSathI karmabaMdha thAya che. tevI rIte vadhyavardhaka bhAvanI apekSAe kyAreka sarakhApaNuM hoya to kyAreka viSamapaNuM - asarakhApaNuM paNa hoya e AcAra che. nahIM to anAcAra che. A pramANe AhAra - viSayaka AcAra - anAcAra kahevo te A pramANe AdhAkarmano upabhoga karavAthI avazya karmabaMdha thAya che. e pramANe bolavuM nahIM. zrutopadeza vaDe zuddha che ema mAnI AdhAkarmIpaNa khAvAvALAne te nimitte karmalepa thato na hovAthI karmabaMdha thato nathI ema na bolavuM. zrutopadeza vagara AhAranI AsaktipUrvaka khAnArane tenA nimitte karmabaMdhano sadbhAva hoya che. paraMtu AdhAkarmano upayoga karavAthI karmabaMdha thAya che. ane nathI paNa thato. bIjI rIte mAnIe to anAcAra thAya che. A pramANe taijasa-kArmaNa zarIro tathA audArika, vaikriya-AhAraka zarIrathI dAna hovA chatAM paNa te baMne sAthe teonI eka sAthe prApti thatI hovAthI ema na kahevuM. A pramANe ekAMte abhedamAM saMjJAbheda ane kAryabheda thAya nahIM mATe bheda ja che. ema na kahevuM. paraMtu ekanI upalabdhithI bheda thAya che. ane saMjJA vagerenA bhedathI bheda thAya che. ema kahevuM. nahIM to anAcAra thAya che. tathA badhI ja jagyAe badhAne zakti hoya ja che. sata ja kAraNa hovAthI kAryakAraNano e bhedabhAva hovAthI ema na kahevuM. sarvathA kAraNamAM kAryanA sattvanI utpattino e saMbhava che. banI gayelA, taiyAra thayelA ghaTanI jema. mATInA piMDanI avasthAmAM ja ghaTasaMbaMdhI kriyA, guNano vyapadeza karavAno prasaMga Avato hovAthI apragaTapaNAthI che. ema na kahevuM, sarvathA vartamAnapaNAno asaMbhava che. kArya kAraNano sarvathA ekatva bhAva hoya to A kAraNa che. A kArya che. vagere vyavahArano abhAva thavAno prasaMga Avaze. ekAMte kAryakAraNamAM asat rUpe utpanna thAya che. ema paNa na kahevuM. kAraNa ke ghaDA vagerenI jema mATInA piMDamAMthI sasalAnA zIMgaDAnI utpattino prasaMga Avaze. mATe badhA padArthonA sattva vagere dharmovaDe kathaMcit ekatva che. pratiniyatArtha kAryapaNAthI je artha kriyAkArI hoya te ja 52mArthathI eTale vAstavikapaNe sat che. A pramANe hovAthI kathaMcit bheda che. A pramANe sAmAnya vizeSAtmaka vastu e AcAra che. bIjuM badhuM anAcAra che. II73 // kimbahunA sarvatra syAdvAda AcAra itaratrAnAcAra ityAha lokajIvadharmAdharmabandhamokSapuNyapApAzravasaMvaranirjarAdayo 'nekAntA AcAraH // 74 // loketi, caturdazarajjvAtmako dharmAdharmAkAzAdipaJcAstikAyAtmako vA loMko nAsti, avayavadvAreNAvayavidvAreNa vA vastunaH pratibhAsamAnatvAsambhavAt, apratibhAsamAnasyAbhyupagantumazakyatvAt, avayavo hyatisUkSmaH paramANvAtmakazchadmasthavijJAnena na draSTuM zakyaH, avayavI ca vicAryamANo naiva sadbhAvamalaGkaroti, ato na kimapi vastvAtmalAbhaM labhata iti tadvizeSo loko'lokazca kathaM bhavediti na vAcyaH, sarvaM yadi nAsti tarhi na ko'pi pratiSedha Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 sUtrArthamuktAvaliH ko'stIti kathaM sarvAbhAvaH siddhayeta, ato'sti lokaH kathaJcit, tadvyatirikta'lokazca, sambandhizabdatvAt, lokavyavasthA'nyathA'nupapattezca, ekAntenaita avayavA eva, amI cAvayavina evetyanabhyupagamena tadAzrito doSo nAtra sambhavati / evaM pratyakSeNAnupalambhAjjIvo dharmAstikAyAdyajIvo vA nAstyeveti saMjJAM na nivezayet, sakalapramANajyeSThena pratyakSeNAnubhUyamAnatvAttadguNAnAm / kintu jIvaH syAjjIvaH, syAdajIvaH, ajIvo'pi syAdajIva: syAjjIva iti syAdvAda AdaraNIyaH / tathA zrutacAritrAkhyo jIvasyAtmapariNAmaH karmakSayakAraNaM dharmaH, mithyAtvAdayaH karmabandhakAraNamAtmapariNAma evAdharmaH, etau kAlezvarasvabhAvaniyatyAdimatena na vidyete, dharmAdharmavyatirekeNa jagadvaicitryasya kAlAdaya evaikAntena kAraNamityevaM matiM na kuryAt, dharmAdharmAvantareNa kevalaM kAlAdinA saMsAravaicitryasyAnupapatteH, tato'sti dharmaH samyagdarzanAdikaH, astyadharmo mithyAtvAdika ityevaM saMjJAM nivezayet / prakRtisthityanubhAvapradezAtmakatayA karmapudgalAnAM jIvena svavyApArataH svIkAraNaM bandhaH, sa cAmUrtasyAtmano gaganasyeva na vidyate tadabhAvAcca mokSasyApyabhAva iti na matiM kuryAt, AkAzasyApi sarvavyApitvena pudgalasambandhasya dunivAratvAt, anyathA tadvyApitvamena na syAt, tathA vijJAnasya hRtpUramaMdirAdinA vikAro dRzyate na cAsau tatsambandhavyatirekena sambhavati, kiJca saMsArijIMvAH sadA taijasakArmaNazarIriNo'ta AtyantikAmUrtatvaJca teSAM na sambhavati, tato'sti bandho'sti ca tatpratipakSabhUto mokSa iti saMjJAM nivezayet / zubhaprakRtilakSaNaM puNyaM nAsti tadviparyayalakSaNaJca pApamapi nAstItyevaM saMjJA na vidheyA, tatra hi kAraNamitthaM vAcyam, pApamevAsti na puNyaM, utkarSAvasthapApasyaiva sukhanibandhanatvAt, puNyamevAsti na tu pApam, apacIyamAnapuNyasyaiva duHkhanibandhanatvAt, athavobhayamapi nAsti saMsAravaicitryasya niyatasvabhAvAdikRtatvAt, tanna yuktam, ekasya sadbhAve'parasadbhAvanAntarIyakatvAt, sambandhizabdatvAttayoH puNyapApezabdayoH, na vA dvayorabhAvaH, jagadvaicitryAnupapatteH, niyatyAdInAmavaicitryeNa tato'pi tadvaicitryAsambhavAcca, evaM karmopAdAnalakSaNa AzravastanirodhaH saMvaraH, etau dvAvapi na staH, kAyavAGmanaHkarma hi yogaH sa cAzrava iti vaktavyaM tanna, kAyAdivyApAreNa karmabandhAbhAvAt, Azravo yadi jIvAdbhinnastadA ghaTAdivannAzravaH, abhede'pi nAzravaH, siddhAtmanAmapi tatprasaGgAt, evaM tadabhAvena tannirodhalakSaNasaMvarasyApyabhAvaH iti matiM na vidadhyAt, kevalakAyavyApArasya karmabandhakatvAnabhyupagamAt kintu nirupayuktasya, tathaikAntabhedAbhedapakSAzrayadoSo'pyanekAnte na bhavati, tasmAdastyAzravaH saMvarazceti vijJeyam / karmapudgalaparizATanAlakSaNA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga nirjarA, tathA karmAnubhavalakSaNavedanA ca na vidyate, palyopamasAgaropamazatAnubhavanIyasya karmaNo'ntarmuhUrttena kSayAbhyupagamAt, kSapakazreNyAJca jhaTityeva karmaNo bhasmIkaraNAt, yathAkramabaddhasya cAnubhavanAbhAve vedanAyA abhAvastadabhAvAcca nirjarAyA apIti no saMjJAM nivezayet, yataH kasyacideva karmaNa uktanItyA kSapaNAt tapasA pradezAnubhavena cAparasya tUdayodIraNAbhyAmanubhavanamityato'sti vedanA, tatsiddhau nirjarApi siddhaivetyato'sti vedanA nirjarA cetyevaM saMjJAM nivezayet / evaM krodhamAnamAyAlobhAdayo'pi santItyevaM vijJeyam, tadevaM bhagavadupadiSTeSveSu sthAneSvAtmAnaM vartayan satsaMyamI mokSaM yAvatsaMyamAnuSThAne vrajet // 74 // 441 vadhAre kahevAthI zuM ? sarva-badhI jagyAe syAdvAda AcAra che. syAdvAda sivAyanuM bIjuM anAcAra che. e pramANe kahe che. sUtrArtha :- loka jIva dharma, adharma, baMdha, mokSa, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA vagere anekAMta AcAra che. TIkArtha :- caudaramaya loka che. athavA dharma-adharma AkAza vagere paMcAstikAyAtmakaloka nathI. avayavadvAra vaDe athavA avayavirUpa vastuo pratibhAsita thAya che. jaNAya che. apratibhAsita nahIM jaNAtI vastuno svIkAra thavo azakya thAya che. atisUkSma paramANurUpa avayava chadmastha jJAna vaDe jovo zakya nathI. ane avayavine vicAratA sadbhAvane alaMkRta karatuM nathI. AthI kaMipaNa vastu AtmalAbhane prApta karI zakatI nathI. teno vizeSa loka ane aloka kevI rIte thAya ? ema na kahevuM. jo badhuM na hoya to koipaNa niSedha karanAro raheze nahIM to pachI sarvabhAva zI rIte siddha thaze ? AthI kathaMcit loka che. tenA sivAya aloka che. saMbaMdhI zabda hovAthI nahi to lokavyavasthAnI anupapatti thaze. eTale prApti nahi thAya. ekAMte A avayavo ja che. A avayavio ja che. e pramANe svIkAra nahiM thavA vaDe tenA Azrava doSo ahIM saMbhavatA nathI. e pramANe pratyakSathI prApta na thato jIva dharmAstikAya vagere ajIvo nathI ja ema saMjJA na sthApavI. eTale nathI ja ema na kahevuM. kema ke sakala pramANa niSTha vaDe pratyakSathI tenA guNono anubhava karyo che. paraMtu jIva che. te paNa jIva che. ajIva paNa che, ajIva paNa ajIva che, jIva paNa che e pramANe syAdvAda Ada2vo joie. tathA zruta ane cAritra nAmanA jIvanA potAnA pariNAma che. te karmakSaya karavA mATenA kAraNarUpa dharma che. mithyAttva vagere karmabaMdhanA kAraNarUpa, AtmAnA pariNAma ja adharma che. A baMne (dharmA-dharma) kALa, izvara, svabhAva, niyati Adi mata vaDe ekAMta kAraNa che ema evI buddhi karavI nahi. dharmAdharma vagara phakta kALa vagere vaDe ja saMsAranI vicitratAnI prApti thaze nahIM. tethI samyagdarzana vagere rUpa dharma che, tathA mithyAttva vagere rUpa adharma paNa che. A pramANe saMjJA sthApavI. prakRti-sthiti-anubhAva eTale rasa-pradeza rUpa karma pudgalone jIva vaDe potAnA vyApArarUpe svIkAra karavo te baMdha kahevAya. te baMdha arUpI Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sUtrArthamuktAvaliH AtmAne AkAzanI jema nathI tethI tenA abhAvathI mokSano paNa abhAva thAya. AvA prakAranI buddhi na karavI - (AvA prakArano vicAra na karavo) AkAza sarvavyApI hovAthI pudgala sAtheno saMbaMdha durnivAraNIya hoya che. nahito AkAzanuM sarvavyApIpaNuM ja dharI na zake. tathA dhatUrA madirA vigere vaDe vijJAnamAM je vikAra dekhAya che. te tenA saMbaMdha vagara hoI zakato nathI. vaLI saMsArI jIvo haMmezA taijasa kArpaNa zarIravALA hoya che. AthI AtyaMtika amUrtapaNuM eTale arUpIpaNuM teone hotuM nathI. tethI baMdha che. ane teno virodhI mokSa che. A pramANe saMjJA sthApavI zubha prakRti rUpa puNya nathI. tenAthI viparita rUpa pApa paNa nathI. AvI saMjJA na karavI. temAM A pramANe kAraNa kahevuM pApa ja che. puNya nathI. utkarSa avasthA unnata avasthA) pApanI ja che. sukhanuM kAraNa hovAthI puNya ja che. pApa nathI, puNyanI jadhanyatA ja duHkhanuM kAraNa che. athavA puNyapApa baMne paNa nathI, saMsAranI vicitratAthI niyata svabhAva vagere vaDe karAyela hovAthI e vAta barAbara nathI. ekanA sadbhAvamAM bIjAno sadUbhAva AMtarIyakapaNe nathI. eTale vighnarUpa thato nathI. saMbaMdhI zabda paNa hoya te be puNya pApa zabdano abhAva nathI. kema ke jagatanI vicitratAnI prApti na thatI hovAthI niyati vagerenI paNa avicitratA vaDe tenAthI paNa tenI vicitratAno asaMbhava hovAthI A pramANe karma upAdAna eTale karyagrahaNarUpa Azrava che. te Azravano nirodha eTale aTakAvarUpa saMvara che. e baMne paNa na hoya to kAyA, vacana, mananA kArya te yoga che. te Azrava che. e pramANe kahevuM nahIM kAyA vagerenA vyApAra vaDe karmabaMdhano abhAva thAya che. jo Azrava jIva vagerethI judo hoya to ghaTa vagere bhedamAM paNa Azrava nathI. siddhAtmAone paNa teno prasaMga Ave che. A pramANe teno abhAva hovAthI tenA nirodharUpa saMvarano paNa abhAva thaze. e pramANe buddhi na karavI vicAra na karavo. phakta kAya vyApAravALAne karmabaMdhapaNAno svIkAra nahIM karavAthI. paraMtu upayoga vagaranA hoya che. tathA ekAMta bhedabheda pakSano Azrayano doSa thAya che. paNa anekAMtamAM doSa nathI thato. mATe Azrava che. ane saMvara paNa che. ema jANavuM. karma pudgala kharavArUpa nirjarA che. tathA karmanuM bhavarUpa vedanA - bhogavaTo che. te na hoya to seMkaDo palyopama, sAgaropamamAM anubhava yogya karmane aMtarmuhUrtamAM kSaya karI nAkhe che. kSapakazreNImAM ekadama jhaDapathI karmane bhasmIbhUta karI nAkhe che. je pramANe kramabaddha karmano anubhavano abhAva hoya che. te vedanAno - bhogavaTAno abhAva hoya che. teno abhAva hovAthI nirjarAno paNa abhAva hoya che. e pramANe saMjJA sthApavI nahIM. jethI koika karmano upara kahelI paddhati pramANe khapAvavAthI tapa vaDe pradezAnubhavavaDe bIjAno udaya udIraNAvaDe anubhavavAthI vedanA (bhogavaTo) che. tenI siddhithI nirjarAnI paNa siddhi thAya che. AthI vedanA che. nirjarA che. e pramANe saMjJA sthApavI A pramANe krodha, mAna, mAyA, lobha vagerenI paNa che. e pramANe jANavuM. mATe A pramANe bhagavAne upadezela AsthAomAM AtmAne vartAvatA, pravartAvatA sasaMyamI mokSane yAvat saMyamAnuSThAnamAM pahoMce. II74 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 443 tadevamAcArAnAcArau pratipAdya tadazakyAnuSThAnaM na bhavatIti sUcayituM tadAsevakaM dRSTAntabhUtamArdrakaM bhagavatsamIpamAgacchantaM prati gozAlakakRtapraznamupasthApayatitIrthakRto dharmadezanA dambhapradhAnA, pUrvacaryAparityAgenAparakalpasamAzrayAditi cet // 75 // tIrthakRteti, gozAlaka Aha- he Ardraka ! bhavattIrthakRt pUrvamekAntacArI, tapazcaraNodyukta AsIt, sAmprataM tapazcaraNavizeSairnirbhatsito mAM vihAya prabhUtaziSyaparikaraM kRtvA devAdimadhyagato bhavadvidhAnAM mugdhajanAnAM dharmamAcaSTe, bahujanamadhyagatena yuSmadguruNA dharmadezanA yA''rabdhA, sA''jIvikA sthApitA, ekAkI viharan laukikaiH paribhUyata iti matvA, tadanena dambhapradhAnenAsthireNa jIvikArthamidamArabdham, tadevaM pUrvacaryAparityAgenAparakalpasamAzrayaNAccapala, etasya cAnuSThAnaM na pUrvApareNa sandhatte, yadi hi sAmpratIyaM vRttaM prAkAratrayasiMhAsanAzokavRkSabhAmaNDalacAmarAdikaM mokSAGgamabhaviSyat tadA prAktanI yaikacaryA klezabahulA'nenAnuSThitA sA'sya kevalaM klezAya bhavet, yadi sA karmanirjaraNahetukA paramArthabhUtA tarhi sAmpratAvasthA parapratArakatvAddambhakalpA, ato maunavratikadharmadezanArUpayoH pUrvottarAnuSThAnayoH parasparato virodhaH, yadyekAntacAritvameva zobhanaM pUrvamAzritatvAt, tataH sarvadA'nyanirapekSaistadeva karttavyam, atha cedaM sAmprataM mahAparivArAvRtaM sAdhuM manyate tatastadevAdAvapyAcaraNIyamAsIt, dve apye te chAyAtapavadatyantavirodhinI naikatra samavAyaM gacchata iti // 75 // te ja AcAra anAcAranuM pratipAdana karI temAM je azakya anuSThAna na thAya. tenuM sUcana karavA mATe tenuM Asevana karanArA dRSTAntarUpa bhagavAna pAse AvatA AdrakumArane gozALAe karela praznonuM upasthApana kare che. gozALo prazna pUche che. sUtrArtha :- tIrthaMkare karela dharmadezanA daMbha pradhAna che. pUrvacaryA choDIne bIjA AcArano Azraya karavAthI ema hoya che. TIkArtha :- gozAlaka kahe che ke Ardraka tamArA tIrthaMkara pahelAM ekAMtacArI hatA, tapa caraNa yukta hatA. vartamAna kALamAM hamaNAM tapa caraNano vizeSa prakAre tiraskAra karI mane choDI ghaNA ziSya parivAra karI deva vageremAM - devanI vacce rahI tamArA jevA bhoLAone dharma kahe che. ghaNA lokonI vacce rahela tamAro guru je dharmanI dezanA AraMbhI che. te AjIvikA sthApI che. ekAkI vicaratA laukiko vaDe parAbhava thaze ema mAnI temane daMbha-mAyA pradhAna asthira thayelA AjIvikA mATe A badhuM zarU karyuM che. tethI A pramANe pUrvacaryA eTale pahelAnA AcArane choDI bIjo AcAra svIkArI capala eTale asthira banyA che. emanA anuSThAnonuM pUrvApara anusaMdhAna malatuM nathI, jo vartamAna kAlina AcAra traNa prakAra siMhAsana, azokavRkSa, bhAmaMDala cAmara Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 sUtrArthamuktAvaliH vagere mokSanA te aMgarUpe thaze to pahelAnI eka caryA ekAkI vihAra je ghaNI kaSTavALI hatI. je emaNe AcarI hatI emane phakta phleza mATe thaze. jo te karma nirjarAnA kAraNarUpe 5ramArthabhUta hatI. to vartamAna kALamAM avasthA bIjAne ThagavArUpa hovAthI daMbha samAna thAya che. AthI pahelA maunavratI hatA. have dharmadezanA rUpa pUrvottara eTale AgamamAM chaLanI kriyAno paraspara virodha che. pahelA Azrita karelI ekAntacArIpaNuM eTale ekAkI vihArIpaNuM sAruM hatuM to te sadAkALa mATe bIjAnI apekSA vagara te ja AcaravuM hatuM. have jo A vartamAnakAlIna moTA piravArathI AvarAyelAone sAdhu mAnatA hoya to temane pahelethI ja Acaravo sevavo hato. A banne paNa taDako ane chAyAnI jema atyaMta virodhI hovA ekaja jagyAe sAthe rahI zaDe nahi // 75 // uttarayatyArdrakaH na, prANihitAya dharmopadeSTuH saMyatatvAt // 76 // neti, pUrvottarAvasthayorasAGgatyaM nAstItyarthaH, tathA hi pUrvaM yanmaunavratamekacaryA ca kRtA sA chadmasthatvAddhAtikarmacatuSTayakSayArtham, sAmprataM yaddharmadezanAvidhAnaM tatprAgbaddhabhavopagrAhikarmacatuSTayakSapaNodyatasya vizeSatastIrthakaranAmno vedanArthamaparAsAJcoccairgotrazubhAyurnAmAdInAM zubhaprakRtInAm / athavA pUrvaM sAmprataM bhaviSyati kAle vA rAgadveSarahitatvAdekatva bhAvanAnatikramaNAccaikatvamevAnupacaritaM bhagavAnazeSajanahitaM dharmaM kathayan pratisandadhAti, kevalAlokena hi yathAvasthitaM lokamavagamya prANihitaGkaro dvAdazavidhataponiSTaptadeho lAbhapUjAdinirapekSeNa prANihitArthaM dharmamAcakSANo'pi chasthAvasthAyAmiva vAksaMyata eva, utpannadivyajJAnatvAdbhASAguNadoSavivekajJatayA bhASaNenaiva guNAvApteH, anutpannadivyajJAnasya tu maunavratikatvena / devAsuranaratiryaksahasramadhye'pi vyavasthito'sAvekAntameva sAdhayati, paGkAdhArapaGkajavattaddoSavyAsaGgAbhAvAt, mamatAvirahAdAzaMsAdoSavikalatvAcca, na caikAkiparikaropetAvasthayorasti vizeSaH, pratyakSeNaivopalabhyamAnatvAditi vAcyam, bAhyavizeSasya paridRzyamAnasya sattve'pi pradhAnasyA''ntarakaSAyajayitvasyobhayoravasthayoravizeSAt, na hyasAvaSTaprAtihAryopeto'pyutsekaM yAti, na vA zarIraM saMskArAyattaM vidadhAti, niSkalaGkasya bhagavato jagadabhyuddharaNapravRttasyaikAntaparahitapravRttasya svakAryanirapekSasya dharmaM kathayato'pi doSalezAbhAvAt, chadmasthasya hi bAhulyena maunavratameva zreyaH samutpannakevalasya tu bhASaNamapi guNAyeti // 76 // ArdrakumArano javAba sUtrArtha :- ema nathI, prANionA hita mATe dharma upadeza ApanArA che, saMyata hovAthI. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 sUtrakRtAMga TIkArtha:- pUrvAvasthA ane uttarAvasthAmAM asaMgatatA nathI tathA pahelA je mauna vrata ekAkIcarcA karI hatI te vakhate chabI avasthA hatI. ane cAra ghAtakarmanA kSaya mATe karI hatI. vartamAnamAM je dharmadezanAnuM vidhAna kare che. te bhavopagrAhI bhavasaMbaMdhI cAra aghAtakarmanA khapAvavA mATe taiyAra thayelA ane vizeSathI tIrthaMkara nAmakarmane bhogavavA mATe ane bIjA zatAvedanIya, uccagotra, zubhAyu, zubhanAma vagere zubhaprakRtionA bhogavavA mATe athavA pUrva eTale bhUtakALa, vartamAnakALa, bhaviSyakALamAM rAga dveSa rahitapaNe hovAthI ekatva bhAvanAne oLaMgI nahIM hovAthI ekatvapaNAne anupacarita eTale vAstavikapaNe svIkArela, samasta lokanA hita mATe dharmane kahetA anusaMdhAna kare - mokSa tarapha joDANa kare che. kevalajJAna rUpa prakAza vaDe ja yathAvasthita lokane jANI, prANione hitakArI bAra prakAranA taponiSTha tapela zarIravALA, lAbha-pUjA vagerethI nirapekSatApUrvaka prANionA hita mATe dharmane kahetA hovA chatAM paNa chadmasthaavasthAmAM jema vANI saMyata ja utpanna thayela divyajJAnapaNAthI bhASAnA guNadoSanA vivekanI jANakArI pUrvaka bolavA vaDe ja guNanI prApti thAya che. jayAM sudhI divyajJAna utpanna na thAya tyAM sudhI maunavratipaNuM hoya che. hajAro devo manuSyo tirjayonI vacce paNa vyavasthita rahelA e anekAntane ja sAdhe che. siddha kare che. kAdavanA AdhAre rahelA kamalanI jema doSanA saMsargathI rahita, mamatAno viraha, AzaMsA doSathI vikaLa hovAthI ekAki hoya, parivAra sAthenI avasthA hoya emAM koI vizeSatA nathI. pratyakSa ja prApti thatI hovAthI ema kahevuM bAhya vizeSatA nathI. pratyakSa ja prApti thatI hovAthI ema kahevuM bAhya vizeSa paridRzyamAnapaNuM hovA chatAM paNa pradhAnatA AMtarakaSAyajayapaNAthI baMnne avasthAmAM koI vizeSatA rahetI nathI. tathA teo aSTaprAtihAryayukta hovA chatAM paNa enuM koI abhimAna hotuM nathI. zarIranI paNa koI saMskAra karatA nathI. kalaMka rahita bhagavAnane jagaduddhAranI pravRttimAM pravRta thayelA, ekAMte parahitamAM pravRta thayelA, potAnA kArya prati nirapekSa thayelA, emane dharma kahevA chatAM paNa lezamAtra paNa doSano abhAva hoya che. chadmasthane moTe bhAge mauna vrata ja kalyANakArI che. ane kevalajJAna utpanna thayela hoya emane bolavuM paNa guNanA mATe thAya che. ll76ll punargozAlAzaGkAmasUdyArdrakeNa nirAkRtamAcaSTe ekAntacAriNastapasvinastarhi zItodakAdiparibhogo na doSAyeti cenna, tathAtve tasyAzramaNatvaprasaGgAt // 77 // ekAnteti, yadi parArthaM pravRttasyAzokAdiprAtihAryaparigrahaH ziSyAdiparikaro dharmadezanA ca na doSAya tasmadIye dharme pravRttasyArAmodyAnAdAvekAkivihArodyatasya tapasvinaH zItodakabIjapatraphalAdyupabhogo na doSAya bhavet, ISatkarmabandhe'pi dharmAdhArazarIrapratipAlanArthatvAditi yaducyate bhavatA tadapi na cAru, aprAsukodakaparibhogAdInAM zramaNAyogyatvAt, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 sUtrArthamuktAvaliH apravrajitA hi tAni prAyaH pratisevante, zramaNAstu 'ahiMsA satyamasteyaM brahmacaryamalubdhate'tyAdilakSaNalakSitAH / tacca lakSaNaM zItodakAdiparibhoginAM nAstIti na te paramArthAnuSThAnataH zramaNAH, yadi zItodakAdiparibhogino'pi zramaNAstahi gRhasthA api zramaNA bhavantu, teSAmapi dezikAvasthAyAmAzaMsAvatAmapi niSkiJcanatayaikAkivihAritvaM kSutpipAsAdipIDanaJca sambhAvyate, kevalaM strIparibhoga eva tairdravyataH parityaktaH, zeSeNa tu bIjodakAdyupabhogena pRdasthatva pati II77nA pharI gozALAnI zaMkAone pUchyA vagara ArdikakumAra enuM nirAkaraNa kare che. sUtrArtha :- ekAMta cArI tapasvI hovA chatAM kAcuM pANI vagereno vaparAza doSa mATe nathI. ema nahI te pramANe rahevAthI temane azramaNapaNAno prasaMga Avaze. TIkArtha :- joke bIjAnA hita mATe pravRtta thayelA bhagavAne azokavRkSa vagere prAtihAryano svIkAra, ziSya vagere parivAra, dharmanI dezanA doSa mATe nathI. jyAre tamArA dharmamAM pravRtta thayelAo bagIcA-udyAna vageremAM ekAkI vihAramAM udyata thayelAo tapasvIne ThaMDA pANInA bIjo, pAMdaDA phaLo vagereno vaparAza doSa mATe thato nathI. kema ke emAM thoDo karmabaMdha hovA chatAM paNa dharmAdhAra zarIranA pAlana mATe hovAthI ema je tame kaho cho, te sAruM yogya nathI. kAraNake sacitta pANIno vaparAza vagere zramaNa sAdhune mATe ayogya che. kemake apravrajito paNa prAyaH (moTebhAge) karIne ja vApare che. zramaNo to ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, alubdhatA vagere lakSaNothI yukta (lakSita) hoya che. te lakSaNa sacitta pANI vagerene vAparanArAone hotuM nathI. mATe teo paramArtha vAstavika kriyAthI zramaNo nathI, jo sacitta pANI vagere vAparanArAo paNa zramaNa thaze to gRhastho paNa zramaNa thAo. dezI avasthAmAM AzaMsAvALA hovA chatAM paNa teone niSkicanapaNAmAM ekAkI vihArIpaNAmAM bhUkha-tarasa vagerenI pIDA saMbhave che. phakta strI paribhoga ja temane dravyathI choDyo che. bAkInA bIja pANI vagereno vaparAza vaDe gRhastho samAna ja che. I7thA. punarapyAzaGkAmudbhAvya dUSitamAdarzayatiparanindA''tmotkarSayoH prasaGga iti cenna, vastusvarUpaprakAzane tadasambhavAt // 78 // paranindeti, nanu pUrvoktaprakAreNa vadan sarvAnapi prAvAdukAn garhasi, Atmana utkarSa prakaTayasi ceti te paranindA''tmotkarSayoH prasaGgaH syAdityaparamuttaraM dAtumasamarthena gozAlakenAnyatIrthikasahAyena proktaM niSedhati neti, sarve hi prAvAdukA yathAvasthitaM svadarzanaM prAduSkurvanti, tatprAmANyAcca vayamapi svadarzanAvirbhAvanaM kurmaH, aprAsukena bIjodakAdi Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga paribhogena karmabandha eva kevalaM na saMsAroccheda ityasmadIyaM darzanam, evaM vyavasthite kA'tra paranindA, ko vA''tmotkarSa:, prAvAdukA api svadarzanapratiSThAzayAH paradarzanaM garhamANAH svadarzanaguNAnAcakSate, parasparaM vyAhataM cAnuSThAnamanutiSThanti vayantu yuktivikalatvAdekAntadRSTi nirasya yathAvasthitatattvasvarUpaM pratipAdayAmo na kaJciddarhAmaH kevalaM svaparasvarUpAvirbhAvanaM kurmaH, na hi vastusvarUpAvirbhAvane parApavAdaH / evaJca tyAjyadharmadUravarttibhiH sarvajJaiH pUrvAparAvyAhatatvena yathAvasthitajIvAdipadArthasvarUpanirUpaNena ca pratipAditaH samyagdarzanAdika evAnuttaro mokSamArga:, yathArthaprarUpaNAdrAgadveSarahitasya na ca kAcidgarhA, anyathA zItamudakamuSNo'gniH viSaM mAraNamityevamAdi kiJcidvastusvarUpaM kenApyAvirbhAvanIyaM na syAditi // 78 // 447 pharI paNa A zaMkAne utpanna karI doSo batAve che. sUtrArtha :- paraniMdA AtmokarSa eTale potAnI vaDAino (moTAi) prasaMga Ave che. e vAta barAbara nathI. kemake vastu svarUpa khullI karavAthI teno saMbhava nathI. TIkArtha :- je AgaLa kahyA pramANe bolatAM badhAye vAcALonI tame niMdA karo cho. ane potAno utkarSa moTAI pragaTa karo cho. A pramANe tamane paraniMdA svavaDAI karavAno prasaMga Avaze. A pramANe bIjAne javAba ApavA mATe A samartha evo gozALo anyadarzanIonI madada vaDe kahelI vAtano niSedha kare che. badhA vAcAlo potAnA darzanane yathAvasthita pragaTa kare che. te pramANatAthI ame paNa amAruM darzana pragaTa karIe chIe. aprAsuka eTale doSita citta bIja pANI vagerene vAparavAthI phakta karmabaMdha ja che. saMsArano nAza nathI. A pramANe amArA darzanano mata che. A pramANe hakIkata hovAthI ahIM emAM kai 52 niMdA che ke kai sva vaDAI che, vAcAla evA paradarzanIo paNa potAnA darzanane sthApavAnA AzayathI bIjA darzanonI niMdA karatA hoya che. ane potAnA darzananA guNo kahetA hoya che. ane ekabIjAne paraspara bAdhaka anuSThAno kriyAo karatA hoya che. ame to yuktirahita hovAthI ekAMta dRSTinuM khaMDana karI yathAvasthita svarUpanuM pratipAdana karIe chIe. nahiM ke niMdA. phakta svaparanA svarUpane khulluM karIe chIe. vastunA svarUpane pragaTa karavAmAM bIjAnI niMdA nathI. A pramANe choDavA yogya dharmothI dUra rahenArA sarvajJo vaDe pUrvApara abAdhakapaNe yathAvasthita jIvAdi padArthonuM svarUpanuM pratipAdana karavA vaDe batAvela samyagdarzanAdirUpa ja anuttara mokSamArga kahyo che. yathArtha prarUpaNA karavAthI rAgadveSa vagaranAonI koipaNa niMdA nathI. nahiM to pachI pANI ThaMDu hoya che. agni garama, viSa-jhera mAranAra vagere koipaNa vastunA svarUpane koipaNa vaDe pragaTa karI zakAya nahIM. II78 / / samAdhAnAntaramAha prekSApUrvakAritvenAnicchAkAritvAbhAvAt // 79 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 sUtrArthamuktAvaliH prekSeti, nanu tIrthakaro rAgadveSabhayayuktaH, AgantAgArAdau zayanAdikriyA'karaNAt, tatra prabhUtazAstravizAradAnAM sambhavena parAjayazaGkAsadbhAvAt, kadAcimlecchaviSayaM gatvA dharmadezanA'karaNAt, Aryadeze'pi kvacideva karaNAcca rAgadveSabhayayuktateti zaGkAyAmAha prekSeti, bhagavAn hi prekSApUrvakArI, ato nAnicchAkArI bhavati, yo hyaprekSApUrvakArI so'niSTamapi svaparanirarthakamapi kRtyaM kurvIta, sarvajJaH sarvadarzI parahitaikarato bhagavAn kathaM svaparAtmanonirupakArakaM kuryAt, na cAsau bAlavadanAlocitakArI, na parAnurodhAnnApi gauravAddharmadezanAdikaM vidhatte, api tu yadi kasyacidbhavyasattvasyopakArAya tatprabhASitaM bhavati tataH pravRttirbhavati nAnyathA, tathA na rAjAdyabhiyogenAsau dharmadezanAdau kathaJcitpravarttate tataH kutastasya bhayena pravRttiH syAt, na cAsau vItarAgo dharmakathAM kimiti karotIti zaGkayam, tIrthakRnnAmakarmaNaH kSapaNAya sarvaheyadharmadUravattinAmAryANAmupakArAya ca tatkaraNAt / tatrApi vineyAsannaM gatvA'gatvA vA yathA bhavyasattvopakAro bhavati tathaiva dharmadezanAkaraNAnna tu rAgadveSAbhyAm / anAryAstu na samyagdarzinaH, asau bhagavAnityetAvanmAtrasyApi jJAnasyAbhAvAddIrghadarzanAbhAvAcca, te hi zakayavanAdayo vartamAnasukhamevaikamaGgIkRtya pravartante na pAralaukikamataH saddharmaparAGmukheSu teSu bhagavAnna yAti na tu tavdeSAdibuddhyA / samastAH prAvadukAstu bhagavanmukhamapyavalokituM na samarthA vAdastu dUrotsArita eva, evaJca yatraiva svaparopakAraM kevalAlokena pazyati tatraiva dharmadezanAM vidhatte / na ca tasya vaNigiva lAbhApekSayA dharmadezanA prasakteti vAcyam, dRSTAntAnupapatteH, kiM sa dezato dRSTAntaH, sarvasAdharmyaNa vA, nAdyaH kSatyabhAvAt, vaNigvadupacayaprekSayA pravRttyaGgIkArAt / na dvitIyo bhagavAn hi viditavedyaH sarvaparitrANazIlaH sarvathA sarvasAvadyAnuSThAnavidhuraH, vaNik ca na tathAvidhaH, caturdazavidhajantusamUhopamardanakriyAkAritvAt, vittecchayetastataH paribhramaNAt sAtagauravAdiSu mUcchitatvAt, lAbhArthaM pravRttasyApi tadasiddheH siddhe'pi lAbhe'cireNaiva vinAzAcca kathaM nivivekinAM vaNijAM sarvasAdharmya sAdyanantalAbhavatA bhagavatA saGgacchata ityevaM gozAlako nirasta ArdrakeNa // 79 // samAdhAna pachI kahe che. sUtrArtha:- icchAkAra vagara ja karavAno abhAva hovAthI) vicAraNApUrvaka ja karatA hovAthI. TIkArya :- jo tIrthakaro rAga dveSa bhayathI yukta hoya, makAna vageremAM AvatA sUvA vagerenI kriyA karavAthI tyAM ghaNA zAstra vizAradono saMbhava hovAthI parAjayanI zaMkA hovAthI kadAca Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga maleccha dezamAM jai dharmadezanA na karavAthI. Arya dezamAM paNa kyAreka ja karavAthI rAga-dveSa bhaya yukta che. ema zaMkA thAya che. to emAM kahe che bhagavAn vicAraNApUrvaka ja karanArA hoya che. AthI bhagavAna icchA vagaranA hoya che ema nathI. je vicAraNA vagara karanArA hoya che. te aniSTane paNa potAnA ane bIjAnA mATe nirarthaka kAMI paNa kare che. sarvajJa-sarvadarzI bIjAnA hitamAM rata thayelA bhagavAna potAnA ane bIjAnA AtmAne nirUpakAraka zA mATe kare.? kemake bhagavAna bALakanI jema vicAryA vagara karanArA hotA nathI. bIjAnA AgrahathI nahIM temaja gaurava - abhimAnathI paNa dharmadezanA vagere karatA nathI. paraMtu jo koika bhavya jIvanA upakAra mATe te kahetA hoya che, tethI pravRtti thAya che. emaneema vinA prayojana nahIM. tathA rAjA vagerenA abhiyoganA kAraNe e dharmadezanA vageremAM kyAre paNa pravartatA nathI to pachI kyAMthI temane Dara - bhayanA kAraNe pravRtti hoI zake ? tathA A vItarAga dharmakathAne zA mATe kare che. ema zaMkA na karavI. kemake tIrthaMkara nAmakarmane khapAvavA mATe tathA sarva heya choDavA yogya dharma jemanAthI dUra che. tevA AryonA upakAra mATe ane te upakAra karavA mATe dezanA kare che. temAM paNa vineya eTale ziSyonI pAse jaine ke nahi jaine je pramANe bhavya jIvono upakAra thAya te pramANe dharmadezanA kare che. nahi ke rAga-dveSapUrvaka. anAryo to samyagdarzanI nathI. A bhagavAna che. eTaluM mAtra paNa jJAnano abhAva ane dIrdha darzanano abhAva hovAthI jANatA nathI. te zaka yavana vagere anAryo vartamAna sukhane ja svIkArI pravarte che. paNa paralokanA sukhane lakSya lai pravarttatA nathI. AthI saddharmathI parAmukha thayelA hovAthI teomAM (hRdayamAM) bhagavAna jatAM nathI (pravezatA nathI.) nahI ke dveSAdi buddhithI. samasta vAcAla jainetaro bhagavAnanA moDhAne paNa jovA mATe samartha banatA nathI, vAda karavAnuM to bAju para raho - dUra ja raho. A pramANe jyAM AgaLa svaparano upakAra dekhAto hoya tyAM AgaLa ja dharma dezanA kare che. paNa vepArInI jema lAbhanI apekSAe temanI dharmadezanA hotI nathI. ema kahevuM, kAraNa ke dRSTAMtonI prApti hovAthI, zuM te dRSTAMto dezathI hoya che ke sarva sAdharmapUrvaka hoya che ? pahelA vikalpa mujaba nahIM kemake kSatino abhAva hovAthI viNakanI jema puSTinI vicAraNAvaDe pravRttino svIkAra thAya che. bIjo vikalpa paNa nathI. kemake samasta jJAnanA jANakAra che. badhAnuM rakSaNa karavAnA svabhAvavALA sarvathA badhA sAvagha kriyAothI rahita che. vepArIo AvA prakAranA hotA nathI. kAraNa ke teo cauda prakAranA, jIva samUhano nAza karanArI kriyA karanArA hovAthI, dhananI icchAthI ahIM-tahIM bhaTakatA hovAthI, zAtAgArava vageremAM mUrchita thayelA hovAthI, lAbha mATe pravRtta hovA chatAM paNa tenI siddhinI prApti na thavAthI, jo siddhi-lAbhanI prApti thAya to paNa thoDA vakhatamAM ja vinAza thato hovAthI nirvivekI vaNijonuM sarva sAdharmAMtAne sAdianaMta lAbhavALA bhagavAna sAthI zI rIte saMgata thAya ? ema ArdrakumAre gozALAne parAsta karyo. II79 // 449 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sUtrArthamuktAvaliH evaM tasya zAkyAdinirAsaprakAramAhaakuzalacittAdeva karmacaya iti cenna, avivekino bhAvazuddhyasambhavAt // 80 // akuzaleti, zAkyaH kazcidAha-yathA kazcicchatrumanveSTuM pravRttaH piNyAkapiNDaM vastraprAvRtaM kaJcid dRSTvA puruSo'yamiti mattvA jagrAha, tatastaM vastraveSTitaM piNyAkapiNDaM puruSabuddhyA zUle protaM pAvake pacati, tathA kazcidalAbukaM kumAro'yamiti matvA vahnau pacati sa ca prANivadhajanitena pAtakenAkurvannapi vastutaH prANAtipAtaM lipyate cittasya duSTatvAt, cittamUlatvAcca zubhAzubhabandhasya, tathA satyapuruSamapi khalabuddhayA kazcicchUle protamagnau pacet kumArakaJcAlAbukabuddhyA, na cAsau prANivadhajanitena pAtakena lipyate'smAkam, evaM sarvAsvavasthAsvacintitaM karmacayaM na gacchati 'avijJAnopacitaM parijJAnopacitamIryApathikaM svapnAntikaJca karmopacayaM na yAtItyukteriti, tadetanmataM dUSayati neti, piNyAkapiNDe puruSo'yamityevamatyantajaDasyApi na buddhirudeti, tasmAdya evaM vakti so'tyantamanArya eva, ata eva tathAvidhaM vacanamapyasatyaM sattvopaghAtakatvAt, tatazca niHzaGkaprahAryanAlocako nivivekatayA badhyate, tasmAt piNyAkakASThAdAvapi pravarttamAnena jIvopamardanabhIruNA sAzaGkena pravartitavyam / vAgabhiyogAdapi pApaM karma bhavatyato vivekI bhASAguNajJo na tAdRzIM bhASAmudAharet, na hi pravrajito yathAvasthitArthAbhidhAyIhak niHsAraM nirupapattikaM vacanaM brUyAt piNyAko'pi puruSaH puruSo'pi piNyAkaH, alAbukameva bAlako bAlaka evAlAbuka ityAdi / kevalamevambhASaNamajJAnAvRtamUDhajanAnAm, teSAM ca na bhAvazuddhyA zuddhiH, anyathA saMsAramocakAnAmapi karmavimokSaH syAt tathA bhAvazuddhimeva kevalAmabhyupagacchatAM bhavatAM zirastuNDamuNDanapiNDapAtAdikaM caityakarmAdikaJcAnuSThAnamanarthakamApadyate, tasmAnnevaMvidhayA bhAvazuddhayA zuddhirupajAyate / maunIndrazAsanapratipannAzca tanmArgAnusAriNo jIvAnAmavasthAvizeSaM tadupamardanena pIDAM paryAlocayanto'nnavidhau dvicatvAriMzaddoSarahitenAhAreNAhAraM kRtavanto na tu yathA bhavatAM pizitAdyapi pAtrapatitaM na doSAyeti / na caudanAderapi prANyaGgasamAnatayA mAMsAdisAdRzyamiti vAcyam, lokatIrthAntarIyamatAnabhijJatayA codanAt / tulye'pi prANyaGgatve kiJcinmAMsaM kiJciccAmAMsamiti vyavahiyate gokSIrarudhirAderbhakSyAbhakSyavyavasthA kriyate, strItve samAne'pi bhAryAsvasrAdau gamyAgamyavyavasthA vidhIyate zuSkatarkadRSTayA, prANyaGgatvAditi hetuzcAnaikAntikaviruddhadoSaduSTaH, prayogazca mAMsaM bhakSaNIyaM bhavet prANyaGgatvAdoMdanAdivaditi, zvamAMsAderabhakSyatvAddoSadvayamevaM, yathA'yaM heturmAsasya bhakSyatvaM sAdhayati tathA buddhAsthnAma Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 451 pUjyatvamapIti pUjyatvaviruddhAvyabhicAritvaM hetoH, mAMsaudanayorasAmyAd dRSTAntavirodha: lokavirodhinI ca pratijJA, tasmAnmAMsabhakSaNaM rasagauravagRddhAnAmanAryANAmavivekinAmAsevanaM na dharmazraddhAvatAm, taduktaM 'zrutvA duHkhaparamparAmatighRNAM mAMsAzinAM durgatiM ye kurvanti zubhodayena virati mAMsAdanasyAdarAt / saddIrghAyuradUSitaM gatarujaH sambhAvya yAsyanti te maryeSUtkaTabhogadharmamatiSu svargApavargeSu ca' // tadevaM sAvadyamArambhaM mahAnayaM doSa ityevaM matvA dayayA taM parivarjayantaH sAdhavo dAnAya parikalpitamuddiSTaM bhaktapAnAdikaM parityajanti / etena yAgAdividhinA brAhmaNAnAM sahasradvayaM bhojayedityAdivAdo'pi parAstaH, nindyAjIvikopagatAnAM nityaM piNDapAtAnveSiNAmasatpAtrANAM dAne teSAM dAtuzcA''miSagRghnubhirabhivyAptabahuvedananaraka gatiprApteH, dayApradhAnaM dharmaM nindantaM prANyupamardakAridharmaM prazaMsantamekamapi niHzIlaM nivrataM SaDjIvanikAyopamardanena yo bhojayet sa varAka narakabhUmiM yAti kutastasyAdhamadeveSvapi prAptiH sambhAvinI / ato yAjJikamatavAdo'pi na zreyAn, vedAntavAdo'pi na yathArthAbhidhAyI, asarvajJapraNItatvAt, tattvaJcaikAntapakSasamAzrayaNAt, ekAntapakSazca pravRttinivRttyasampAdakatvAt, na hyekAntakSaNike AtmAdau ekAntAkSaNike vA pravRttinivRttI sambhavataH, tadevaM tIrthikA lokamajAnAnA dharmaM kathayantaH svato naSTA aparAnapi vinAzayanti, ye tu kevalAlokena samAdhinA yuktAH paramahitaiSiNaH zrutacAritraM dharmaM pratipAdayanti te mahApuruSAH svataH saMsArasAgaraM tIrNAH paraM sadupadezadAnatastArayanti yathA dezikaH samyag mArgajJa AtmAnaM paraJca tadupadezavattinaM mahAkAntArAdvivakSitadezaprApaNena nistArayati / tasmAnnAsarvajJaprarUpaNaM bhAvazuddhiprayojakam, vivekavaidhuryAt, yastu sarvajJAgamena saddharmamavApya tatra susthito manovAkkAyaiH supraNihitendriyo na paratIrthikatapaHsamRddhyAdidarzanena maunIndradarzanAt pracyavate samyagjJAnena ca yathAvasthitavastuprarUpaNataH samastaprAvAdukavAdanirAkaraNenApareSAM yathAvasthitamokSamArgamAvirbhAvayati samyakcAritreNa ca samastabhUtagrAmahitaiSitayA niruddhAzravadvArastapovizeSAccAnekabhavopArjitaM karma nirjarayati sa eva vivekI bhAvazuddhaH svato'nyeSAJca samuddharteti // 80 // A pramANe zAkya vagerene parAjita karavAno prakAra kahe che. sUtrArtha - akuzala cittathI ja karmanuM grahaNa (karmanI prApti) thAya che. ema nathI, kAraNa ke avivekI AtmAone bhAvazuddhi saMbhavatI nathI. TIkArya - koika zAkya - bauddha kahe che. jemake koika duzmanane zodhavA mATe pravRtta thayelo vastrathI DhAMkelA piNyAkapiMDane joine A puruSa che. ema mAnIne pakaDI le - grahaNa kare. pachI Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 sUtrArthamuktAvaliH te kapaDAthI DhAMkela piNyAkapiMDane puruSanI buddhithI pakaDI tene zUlamAM parovI agnimAM pakAve che. temaja koIka tuMbaDAne A bALaka che ema mAnIne agnimAM pakAve che. to te prANIvadhathI utpanna thayelA pApa vaDe na karavA chatAM paNa vAstavikapaNe prANAtipAtanA pApa vaDe lepAya che. kAraNa ke citta duSTa hovAthI zubhAzubha baMdhanuM kAraNa mana-cittamUlaka hoya che. tathA sAcA puruSone paNa Thaga buddhithI koI zUlamAM parovIne agnimAM pakAve, kumArane tuMbaDAnI buddhithI pakAve to amAruM mana prANivadhathI utpanna thayelA pApavaDe lepAtuM nathI. A pramANe badhI avasthAomAM aciMtita karmanI - (vicAraka vagaranI) prApti thatI nathI, avijJAnopacita, parijJAnopacita, iryApathika, svaprAntika karmabaMdha rUpa prApti thatI nathI. ema kahyuM che. have te A matane dUSita kare che. (nathI.), piNyAkapiMDamAM "A puruSa che' AvA prakAranI atyaMta jaDane paNa buddhi utpanna thatI nathI. mATe je AvuM bole che te atyaMta anArya ja che. AthI ja AvA prakAranuM vacana paNa asatya ja che. kAraNake jIvone upaghAtaka che. tethI ja niHzaMkapaNe prahAra karanAro, vicAra karyA vagarano viveka vagarano hovAthI pApa bAMdhe che. mATe piNyAkakASTha vageremAM paNa pravRtti karavAthI jIva virAdhanAthI DaranArAe zaMkApUrvaka pravartavuM. vANInA prayogathI paNa pApakarma baMdhAya che. AthI vivekI bhASAnA guNane jANanAro evI bhASA na bole, dIkSita thayelo yathAvasthita arthane kahenArI AvA prakAranA niHsAra svIkArAya nahIM evA vacano na bole jevAke piNyAka paNa puruSa che. puruSa paNa (nirupapatti) piNyAka che. tuMbaDuM ja bALaka che bALaka ja tuMbaDuM che vagere AvA vacano bhASA phakta ajJAnAvRta mUrkha lokonI hoya che. temanI bhAvazuddhi na hovAthI zuddhi nathI. nahIM to saMsAra mocaka matavAlAone paNa karmothI mokSa thaI jAya. tathA tamArA vaDe phakta bhAvazuddhine svIkArIe to, mAthuM, moTuM, muMDana, piMDa, pAta, caitya karma vagere kriyAo nirarthakapaNAne pAmaze. tethI AvA prakAranI bhAva zuddhithI zuddhi thatI nathI. maunIndra zAsanane svIkAranArAo te mArgAnusArIo jIvonI avasthA vizeSano vicAra karI tenA nAza vaDe je pIDA thAya che. teno vicAra karatA annavidhimAM beMtAlIza (42) doSathI rahita AhAra karatA, tamArI jema pAtramAM paDelA mAMsa vagere doSa mATe nathI ema nahIM. laukIka tIrthAntarIyonA matone nahi jANanArAonI preraNAthI bhAta vagerene paNa prANInA aMga samAna mAnI mAMsa vagerenA samAna na kahevA. prANIyonA aMgo samAna hovA chatAM koika mAMsa rUpe to koika mAMsa rUpe nahIM ema vyavahAra karAya che. gAyanuM dUdha ane lohI vageremAM bhakSya abhakSyanI vyavasthA thAya che. - karAya che. strIpaNuM samAna hovA chatAM paNa patni ane bahenamAM gamya - agamyanI vyavasthA karAya che. zuSkatarkanI daSTie prANinA aMga hovAthI e hetu anaikAntika virUddha doSathI dUSita che, emAM A pramANe prayoga karavo. mAMsa bhakSaNIya thAya che. (1) kAraNake, prANinA aMga rUpe hovAthI bhAta vagerenI jema (2) kUtarAnA mAMsa vagerenI jema abhakSya hovAthI... A pramANe be doSa che. jema A hetu mAMsanA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 453 lakSyatvane sAdhe che. tathA buddhanA hADakAonuM apUjayatva paNa e pramANe pUjyatva virUddha avyabhicArItvapaNAnA hetuthI mAMsa odananA asAmyapaNAthI daSTAMtano virodha thAya che. ane loka virodhi pratijJA che. tethI mAMsa bhakSaNa rasagAravamAM Asakta thayelAonuM anAryonuM avivekIonuM A sevana che. paraMtu dharma zraddhAvALAonuM nahIM temanuM kahevuM sAMbhaLIne "jeo mAMsa khAnArAonI duHkha paraMparAvALI ativRNAjanaka niMdanIya durgatine sAMbhaLI zubhodaya vaDe Adara pUrvaka mAMsa nahIM khAvAnI virati eTale paccakhANa - pratijJA kare che. teo sAruM, adUSita, roga rahita dIrdhAyuSya saMbhavI eTale pAmI teo manuSya janmamAM utkRSTa bhogo ane dharmabuddhine bhAvita thai svarga ane mokSane pAmaze." tethI sAvadyAraMbhane A mahAna doSa che. ema mAnI dayApUrvaka tene choDI sAdhuo dAna mATe kalpalA - mAnelA utkRSTa AhAra pANIne choDI de - tyajI de. AnA vaDe yajJa vagerenI vidhivaDe be hajAra brAhmaNone jamADavA joIe vagereno vivAda paNa dUra karyo. niMdanIya AjIvikA vALAne nitya-roja piMDapAta zodhanArA asat pAtronAM dAnamAM teonA dAtAone mAMsanI Asakti vaDe vyApta thayelo ghaNI vedanAvALI naraka gatine prApta kare che. dayA pradhAna dharmanI niMdA karato prANinI hiMsA karanArA dharmanI prazaMsA karato ekapaNa niHzIla - (zIlavagarano) vrata vagara ja jIvanikAyanI virAdhanA vaDe je khAya che. khavaDAve che te bicArA naraka bhUmimAM jAya che. temane kyAMthI adhama devonI prApti thavAnI saMbhAvanA hoI zake? AthI yAjJika matavAda paNa kalyANakArI nathI. vedAMtavAda paNa yathArtha kahenAro nathI. kemake asarva kahela che. tattvane ekAMtapakSano samAzraya karavAthI ane ekAMta pakSa pravRtti nivRtti prApta karavA samartha thatA nathI. ekAMta kSaNika ane AtmA vageremAM athavA ekAMta akSaNika AtmA vageremAM pravRtti-nivRtti saMbhave che. te A pramANe anya tIrthiko lokane nahIM jANatA, dharmane kahetA, pote ja nAza pAme che ane bIjAne nAza pamADe che. jeo kevalajJAna rUpI prakAza vaDe samAdhiyukta parahitecchuo zruta cAritradharmanuM pratipAdana kare che. te mahApuruSo jAte ja saMsArasAgarane tarI jAya che. ane bIjAne sadupadezanA dAna dvArA tArI de che. jema dezIka samyagu mArgane jANanAro potAne ane bIjAne tenA upadeza mujaba vartanArane mahAjaMgalamAMthI vivakSita jagyAe pahoMcADavA vaDe tArI de che. tethI asarvajJa vaDe mArganI prarUpaNA bhAvazuddhinI karanArI nathI. kAraNake viveka vagaranI che, je sarvajJAgama vaDe sadharmane pAmI temAM sArI rIte rahelo mana-vacana-kAyA vaDe sArI rIte praNidhAnapUrvakanI indriyavALo thaIne rahe che. nahIM ke paradarzanIonA tapa samRddhi vaDe, jovA vaDe maunindra jinazAsanathI khasatA nathI. samyajJAna vaDe yathAvasthita vastu prarUpaNA karavA vaDe samasta vAcAla (jainetara) anyavAdIonA vAdanuM nirAkaraNa karavA vaDe bIjAone yathAvasthita mokSamArga khullo kare che. ane samyaphacAritra vaDe samasta jIvasamUhanA hitane cAhanArApaNAthI Azrava dvArane rokI (baMdha karI) tapa vizeSa dvArA aneka bhavamAM upArjelA karmone khapAve - nirjare che. teja vivekI bhAvathI zuddha che. potAne ane bIjAno samuddhAraka che. e pramANe - II80nA Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sUtrArthamuktAvaliH atha zrAvakagataM vidhi sUcayitumindrabhUtyudakayoH saMvAdaM nAlandAyA rAjagRhanagarabAhiri kAyAH samIpastha udyAne manorathAkhye sambhUtaM darzayati aNuvratadAne tadanyaprANyupaghAtajaH karmabandha iti cet // 81 // aNuvrateti, gautamasvAmisamIpametyodako bhagavannasti me praSTavyaH kazcana saMzayaH, tasyottaraM yathA ca bhagavatA sandarzitaM tathaiva bhavadbhiH pratipAdyatAmiti pRSTaH praznaM nizamya guNadoSavicAraNato'vadhArya ca samyagahaM jJAsye taducyatAM bhavatA svAbhiprAya ityukto'vAdIt yathA-gRhapati zramaNopAsakaM niyamAyotthitaM nirgranthA yuSmadIyaM pravacanaM pravadantaH pratyAkhyAnaM kArayanti sthUleSu prANiSu daNDasya, nAnyatra rAjAdyabhiyogena prANyupaghAte tasya nivRttirbhavati, tathA ca sthUleti vizeSaNAttadanyeSAmanumatipratyayadoSo bhavedevameva trasaprANivizeSaNatvenAparatrasabhUtavizeSaNarahitatvena pratyAkhyAnaM gRhNatAM zrAvakANAM duSpratyAkhyAnaM bhavati, pratyAkhyAnabhaGgasadbhAvAt, duSTapratyAkhyAnadAnaJca sAdhUnAM doSaH, ubhAvapi ca svAM pratijJAmatilayanti, pratijJAbhaGgazca-saMsAre sthAvarAH santo'pi prANinastathAvidhakarmodayAt trasatayotpadyante trasA api sthAvaratayA, evaM parasparagamena vyavasthite'vazyambhAvI pratijJAvilopaH, nAgariko hi kazcinmayA na hantavya ityevaM yena pratijJA gRhItA sa yadA bahirArAmAdau vyavasthitaM nAgarika vyApAdayetkimetAvatA na tasya pratijJAvilopaH, api tu bhavatyeva / anyabhAvenotpanneSu ca na tAdRk kiJcilliGgamudvIkSyate yena sthAvaratvenApyutpannAstrasAH parihartuM zakyeyuH, yadi tu gRhapatistrasabhUteSu prANiSu daNDaM vihAya pratyAkhyAnaM karoti tadA na pratijJAvilopaH, bhUtatvavizeSaNAdvartamAnakAle trasatvenotpanneSviti tadarthaH, evamabhyupagame .hi kSIravikRtipratyAkhyAyino yathA dadhibhakSaNe'pi na pratijJAvilopastathA na trasabhUtAH sattvA hantavyA ityevaM pratijJAvataH sthAvarahiMsAyAmapi // 81 // have zrAvaka saMbaMdhita vidhine sUcavavA - batAvavA mATe indrabhUti ane udakano saMvAda je nAlaMdAnA rAjagRhanagaranI bahAra najIkamAM rahelA manoratha nAmanA udyAnamAM thayo hato te patA cha. sUtrArtha - aNuvrata dAnamAM tenA sivAya bIjA prANione upadhAta thavAthI karmabaMdha thAya che? TArtha :- gautamasvAmi pAse 65 (o) nAme meM vyasta cha. te 5 cha. bhagavan ! mAre koI zaMkA (saMzaya) pUchavI che. teno javAba je pramANe bhagavAne batAvyo che te pramANe tamAre pratipAdana karavo, pUchelo prazna sAMbhaLI guNadoSanI vicAraNApUrvaka avadhAraNa karI sArI rIte Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 455 jANIza mATe tamAro potAno abhiprAya kaho A pramANe kahe chate te A pramANe bole che. sAdhuo tamArA siddhAMtane kahetA. tene sthUla prANionA daMDaviSayaka paccakakhANa karAve - e sivAyanA bIjA jIvono rAjA vagerenA abhiyoga vaDe jIvono upaghAta thAya tyAre tenI nivRtti nathI thatI eTale teno niyama nathI thato. tathA "skUla' e pramANe vizeSaNathI tenA sivAyanA bIjA jIvonI hiMsAnI anumati pratyaya doSa thAya che. A pramANe trasaprANi vizeSaNapaNIvaDe bIjA trasa bhUta vizeSaNa rahitapaNAnaDe paccakakhANa grahaNa karatA- karanArA zrAvakone dupratyAkhyAna thAya che. kAraNake paccakkhANa bhaMga thavAno saMbhava (sabhAva) hoya che. ane dubratyAkhyAnadAnano doSa sAdhune lAge che. sAdhu - zrAvaka banne jaNAne potAnI pratijJA ullaMghana karavAno doSa lAge che. pratijJAbhaMga thAya che te A pramANe saMsAramAM rahelA sthAvara prANio paNa tevA prakAranA karmonA udayathI trasapaNe utpanna thAya che. traso paNa sthAvarapaNe utpanna thAya che. ema paraspara ekabIjAmAM javAthI avazya pratijJAno lopa thaze. koika "mAre nAgarikane haNavo nahIM Avo niyama grahaNa karyo hoya te vyakti jyAre bahAra bagIcA vageremAM rahelA nAgarikane haNe - mArI nAkhe. to zuM eno eTalA mAtrathI pratijJAno lopa na thAya ? ... thAya ja, anya bhAvamAM (vaDa) utpanna thayelAomAM tevA prakAranuM kaMIka liMga dekhAtuM jaNAtuM nathI. jenA vaDe sthAvarapaNe utpanna thayelA traso parihAra karavA choDavA zakya bane. jo gRhapati gRhastha trasa bhUta prANio viSe daMDa (hiMsA) ne choDI paccakhANa kare tyAre tene (gRhasthane) pratijJAno lopa thato nathI. kAraNake bhUtatva vizeSaNathI vartamAna kALamAM trasapaNe utpanna thayelAomAM te arthanI ativyApti thAya che. A pramANe svIkAre che. te ja jene khIra vigaIno niyama paccakakhANa hoya tene jevI rIte dahiM khAvA chatAM paNa pratijJAno lopa thato nathI. tevI rIte tra-bhUta jIvo haNavA nahIM AvA prakAranI pratijJAvALAne sthAvara hiMsAmAM paNa doSa lAgato nathI. I81ii atrottaraM gautamoktamabhidhattena, asadbhUtadoSodbhAvanAt, bhUtazabdasyAnekArthatvAcca // 82 // neti, bhUtazabdavizeSaNatvena pratyAkhyAnamanyathA doSapradarzanaM nAsmabhyaM rocata ityarthaH, tatra hetumAhAsadbhUteti, ye hi zramaNA brAhmaNA vA bhUtazabdavizeSaNatvena pratyAkhyAnamAcakSate paraiH pRSTAstathaiva pratyAkhyAnaM bhASante svataH kurvantaH kArayantazca tathA, kintu savizeSaNapratyAkhyAnaprarUpaNAvasare ca sAmAnyena prarUpayanti brAhmaNo na hantavya ityevam, tatrApi sa yadA varNAntare tiryakSu vA vyavasthito bhavati tadvadhe brAhmaNavadha Apadyate bhUtazabdAvizeSaNAt, tadevaM prarUpayanto na khalu te zramaNA vA brAhmaNA vA yathArthAM bhASAM bhASante kintvanutApikAm, anyathA bhASaNe tathAnuSThAturapareNa jAnatA bodhitasya sato'nutApo bhavati, tathA yathAva Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 sUtrArthamuktAvaliH sthitapratyAkhyAnapradAtRRn sAdhUnabhUtadoSodbhAvanato'bhyAkhyAnaM dadati, yataH saMsArikAH khalu prANinaH parasparajAtisaGkramaNabhAjo'tastrasA: sthAvaratvena sthAvarAzca trasatvena pratyAyanti, teSAJca trasakAye samutpannAnAM sthAnametattrasakAyAkhyamaghAtArha bhavati, tIvrAdhyavasAyotpAdaka tvAllokagarhitatvAcca, zrAvakeNa ca sthUlaprANAtipAtaviramaNaM kRtaM tannivRttyA tatra sthAnamaghAtyam, sthAvarakAyAccAnivRttaH sa iti tadyogyatayAtatsthAnaM ghAtyam, tathA vartamAnakAlavAcibhUtazabdopAdAnamapi kevalaM vyAmohAya, bhUtazabdo hyupamAne'pi vartate, devalokabhUtaM nagaramidaM na devaloka evetyAdau, tathAtrApi trasasadRzAnAmeva prANAtipAtanivRtti kRtA syAt, na tu trasAnAm / tAdarthe'pi bhUtazabdo dRzyate zItIbhUtamudakamityAdau, tathA'tra trasabhUtA ityasya trasatvaM prAptA ityartha: syAt, tathA ca sati trasazabdenaiva gatArthatvAt paunaruktyaM syAttathApi bhUtazabdopAdAne ghaTabhUto ghaTabhUta ityAdi prayogaprasaGgaH syAt, nanvevaM katarAn prANino yUyaM vadatha kiM vasA eva ye prANinaste vasA iti kiM vA'nyathA, ucyate yAn prANino yUyaM trasatvenedAnImAvirbhUtAnnAtItAnnApyeSyAn vadatha trasAH prANina iti tAneva vayaM trasAn vadAmaH kevalaM yUyaM trasabhUtA iti vadatha, zabdabheda eva kevalamastyatra, na tvarthabhedaH kazcit, evaM vyavasthite ko'yaM bhavatAM vyAmohaH, ekasya pakSasyAbhinandane'parasya cAkrozane, ubhayorapi pakSayoH samAnatvAt, kevalaM savizeSaNapakSe bhUtazabdopAdAnaM mohamAvahatIti / na vA sAdhostadanyeSAM vadhAnumatiH, sthAvaraparyAyApannaM vyApAdayato vA vratabhaGgaH-gurukarmaNAM pravrajyAM kartumasamarthAnAM tadvyatirekeNa dharmacikIrSuNAM dharmopadezapravaNasya sAdhoragrataH prathamaM gRhasthayogyaM dezaviratilakSaNaM zrAvakadharmamanindyamanupAlayAmastataH pazcAdanukrameNa zramaNadharmamityavasAyaM prakaTayatAM nAnyatrAbhiyogena vyavasthAM zrAvayanti te / sa cAbhiyogo rAjAbhiyogo gaNAbhiyogo balAbhiyogo devatAbhiyogo gurunigrahazcaivamAdinA'bhiyogena trasaM vyApAdayato'pi na vratabhaGgaH / tadevaM dezaviratAnAM trasaprANAtipAtaviramaNavrataM kuzalahetutvAt kuzalameva, gRhapaticoravimokSaNadRSTAnto'tra bhAvyaH / sthAvaraparyAyApannatrasavyApAdane bahiHsthanAgarikavyApAdana iva yo vratabhaGga uktastadapi na yujyate, trasatvena yatparibaddhamAyuSkaM tadyadodayaprAptaM bhavati tadA trasasambhArakRtena karmaNA jIvAstrasA iti vyapadizyante na tadA kathaJcitsthAvaratvavyapadezaH, saMbhAro nAmAvazyaM tadA karmaNo vipAkAnubhavena vedanam / trasakAyasthitikaM karma yadA parikSINaM bhavati tatastrasakAyasthiterabhAvAttadAyuSkaM te parityajanti tacca karma jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatassAtirekasahasradvayasAgaropamaparimANam / tathA cAparANyapi tatsahacaritAni karmANi Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 457 parityajya sthAvaratvena pratyAyanti sthAvarA api sthAvarasaMbhArakRtena karmaNA taMtrotpadyante sthAvarAdinAma ca tatrAbhyupagataM bhavati, aparANyapi tatsahacaritAni karmANi sarvAtmanA trasatvaM parityajya sthAvaratvenodayaM yAnti, evaJca vyavasthite kathaM sthAvarakAyaM vyApAdayato gRhItatrasakAyaprANAtipAtanivRtteH zrAvakasya vratabhaGgaH, nagaradRSTAnto'pyanupapannaH sAdRzyAbhAvAt, nagaradharmairupeto nAgarikaH, sa ca mayA na hantavya iti pratijJAM gRhItvA yadA tameva vyApAdayati bahiHsthitaparyAyApannaM tadA tasya vratabhaGga iti bhavataH pakSaH, sa ca na ghaTate bahi:sthasyApi tasya nagara dharmairupetatvena nAgarikatvAt, ata: paryAyApanna ityetadvizeSaNaM nopapadyate, atha sAmastyena parityajya sthAvaraH samutpadyate nAsau trasa eva tadA bhavati pUrvaparityAgAdaparaparyAyApannatvAt yathA nAgarikaH palyAM praviSTastaddharmopetatvAt pUrvadharmaparityAgAcca nAgarika evAsau na bhavati / na ca parasparasaMsaraNazIlatvAt prANinAM trasakAyAtadAyuSA vipramucyamAnAH sarve sthAvarakAye sthAvarakAyAcca svAyuSA vipramucyamAnAstrasakA yadi samutpadyante tadA sarveSAM trasAnAM sthAvarakAyasamutpannAnAM sthAnaM ghAtyaM varttate tena zrAvaNa sthAvarakAyavadhanivRtterakaraNAt, tathA ca nirviSayaM tasya trasavadhanivRttirUpaM pratyAkhyAnaM bhavati yathA nagaravAsI na hantavya iti gRhItavratasya nagare udvasita nirviSayamiti vaktavyam, sarve'pi trasA nirlepatayA sthAvaratvamApannA ityetasyAsambhavAt, yadyapi vivakSitakAlavarttinastrasAH kAlaparyAyeNa sthAvarakAyatvena yAsyanti tathApyaparAparatrasotpattyA trasajAtyanucchedAnna kadAcidapi trasazUnyaH saMsAro bhavati / ato na nirviSayaM zrAvakasyedaM vratamityadhikaM sUtrakRtAGge / tadevaM jJAnadarzanacAritrANi samyagavagamya pApakarmaNAmakaraNAya samutthitaM zramaNaM nindati yaH sa sugatilakSaNasya paralokasya tatsaMyamasya vighAtAya tiSThati yastu mahAsattvo ratnAkaravadgambhIro na zramaNAdIn paribhASate teSu ca paramAM maitrIM manyate samyagdarzanajJAnacAritrANyanugamya tathA pApAnAM karmaNAmakaraNAyotthitaH sa khalu paralokavizuddhayA'vatiSThata iti // 82 // have gautamasvAmIe kahelo javAba kahe che. sUtrArtha :- A vAta barAbara nathI, kemake asadbhUta doSo karelA hovAthI ane bhUtaM zabdanA aneka artho utpanna thatA hovAthI. , TIkArtha :- bhUta zabda vizeSaNapaNAthI je pratyAkhyAna che. te khoTuM che. doSonuM je pradarzana karAvyuM che. te amane gamyuM nahIM. kemake temAM je hetu kaho cho te asadbhuta che barAbara nathI je zramaNo athavA brAhmaNo bhUta zabdanA vizeSaNapaNAvaDe paccakkhANa kahe che. le che. bIjAo pUche, tyAre te pramANe ja paccakkhANa jAte karatA tathA bIjAne karAvatA kahe che. kintu savizeSaNa Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 sUtrArthamuktAvaliH pratyAkhyAna prarUpaNAnA avasare sAmAnyathI prarUpe che ke brAhmaNo haNavA nahIM, A pramANe kahe temAM paNa jyAre te varSomAM - bIjI jAti athavA tiryaMcamAM utpanna thayo hoya tyAre tenA vadhamAM brAhmaNavadhanI Apatti Avaze. kAraNa ke bhUta zabda avizeSaNa hovAthI. tethI A pramANe prarUpaNA karatA te zramaNo athavA brAhmaNo kharekhara yathArtha bhASAne bolatA nathI. kAraNa ke anutApikA hovAthI bIjI rIte bolavAmAM Ave to te pramANe anuSThAna karanArA vaDe jANavApUrvaka bodha pAmanArAone vAstavika anutApa thAya che. tathA yathAvasthita paccakakhANa ApanArA sAdhuone abhUtadoSAt bhAvanavaDe abhyAkhyAna AkSepa kare che. kalaMka Ape che. jethI saMsArI prANio paraspara ekabIjAnI jAtimAM janArA-AvanArA thAya che. AthI traso sthAvarapaNe ane sthAvaro trasarUpe Ave che. teone trasakAyamAM utpanna thayelAone trasakAya nAmanuM A sthAna aghAtane yogya thAya che. (mAranAruM thatuM nathI, tIvra adhyavasAya utpanna karanAruM, loka niMdanIya hovAthI zrAvakoe sthUla prANAtipAta viramaNa karyuM hoya che. te nivRttithI te sthAna adhAtya hoya che. (ghAta karavA yogya hotuM nathI) sthAvarakAyathI anivRtta te tenA yogyapaNAthI te sthAna haNavA yogya thAya che. tathA vartamAnakAlavAcI bhUta zabda grahaNa karavAthI paNa te phakta vyAmoha (bhramamAM pADanAro) mATe thAya che. bhUta zabda upamAna arthamAM paNa vaparAya che. jemake A nagara devaloka bhUta che. eTale devaloka jevuM che. paNa devaloka nathI. vagere tathA ahiM paNa trasa samAnonI ja prANAtipAtanI nivRtti karI hoya che. nahIM ke trasonI. bhUta zabda tAdarthyamAM paNa dekhAya - vaparAya che. jemake zItIbhUtapANI (udaka) ThaMDugAra A pANI che vageremAM. tyAM ahIM trasa rUpa jamIna che. enA parathI A jamIna trasapaNAne pAmI che. e artha thAya che. te pramANe hovAthI trasa zabda vaDe ja gatArtha hovAthI punarukatatA thAya che. chatAM paNa bhUta zabdanA grahaNamAM ghaTabhUta ghaTabhUta eTale ghaTarUpa che. ghaTarUpa che vagere prayogano prasaMga thAya che. prazna :- A pramANe tame keTalA prANione kaho cho ? zuM traso ja che? je prANIo che. te traso che. bIjA che ? javAba :- je jIvone tame trasarUpe hamaNAM pragaTa thayA che. teone bhUtakALamAM tathA bhaviSyakALamAM paNa trasa prANi tarIke kaho cho. teone ja ame traso tarIke kahIe chIe. phakta tame trasa bhUto tarIke kaho cho. ahiM phakta zabda bheda ja che. paNa artha bheda kazo nathI. Ama hote chate tamAro AmAM vyAmoha zAno hoya ? eka pakSanA abhinaMdana ane bIjA pakSano tiraskAra karavAmAM banne pakSamAM samAna thaI jAya che. phakta savizeSaNa pakSamAM bhUta zabdano svIkAra moha muMjhavaNa ja UbhI kare che. sAdhunI athavA bIjAonI vadhamAM anumati nathI. sthAvara paryAyane prApta thayelAne mAratA vratabhaMga thAya che. bhAre karmIone pravrayA karavA mATe asamarthone tenA vagara dharma karavAnI icchAvALAone dharmopadeza ApavAmAM samartha sAdhunI pAse pahelA gRhastha yogya dezavirati svarUpa aniMgha zrAvaka dharmane ame pALIzuM. te pachI anukrame sAdhu dharmane pALIzuM A pramANe adhyavasAyane Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAMga 459 pragaTa karatA teo abhiyoganA kAraNe bIjI jagyAe vyavasthA saMbhaLAvatA nathI ane te abhiyoga-rAjAbhiyoga, gaNAbhiyoga, balAbhiyoga, devatAbhiyoga, gurunigraha A pramANe abhiyoga vaDe trasa jIvone mArato hovA chatAM paNa vratabhaMga thato nathI. tethI A pramANe dezaviratone trasaprANAtipAta viramaNavrata kuzalatAno hetu hovAthI kuzala ja che. ahIM AgaLa gRhapatie corane choDAvyo e daSTAMta vicAravuM. sthAvarapaNAnI avasthAne pAmelA traNane mAravAmAM nagaranI bahAra rahelA nAgarikane mAravAnI jema je vratabhaMga kahyo che. te paNa yogya nathI kema ke trasapaNe - (rUpe) je AyuSya bAMdhyuM che. te je udayamAM Ave che. tyAre trasa saMbhArakRta karmavaDe jIvo traso tarIke oLakhAya che te vakhate kathaMcit sthAvarapaNAno vyapadeza thato nathI. (sthAvarapaNAnI oLakhANa thatI) saMbhAro nAma eTale avazyapaNe karmano vipAkarUpe anubhavavArUpa bhogavavuM. trasakAyanI sthitivALuM karma jyAre kSINa thAya che. te pachI trasakAyanI sthitinAbhAvathI tenA AyuSyane teo choDI de che. te karma jaghanyathI antarmuhUrta ane utkRSTathI kaMika adhika be hajAra sAgaropama pramANavALuM che. tathA bIjA paNa tenA sahacArI karmo choDIne sthAvarapaNe Ave che. sthAvaro paNa sthAvara saMbhAravRta karmovaDe tyAM utpanna thAya che. ane sthAvara vagerenA mato tyAM Ave tyAre thAya che. bIjA paNa tenA sahacArI karmo saMpUrNapaNe trasapaNAne choDI sthAvarapaNAnA udayane pAme che. A pramANe hovAthI sthAvarakAyane mAratA trasakAyaprANAtipAta viratine : nivRttine svIkAranAra zrAvakano vratabhaMga kevI rIte thAya ? nagara daSTAMta paNa anupapanna che. eTale barAbara besatuM nathI. kemake samAnapaNAno abhAva hoya che. nagaranA dharma eTale svabhAvathI yukta nAgarika te nAgarika che te mATe na haNavo, AvI pratijJA laIne jyAre tene ja haNavAmAM Ave che. tyAre bahAra rahelI avasthAvALAne teno vrata bhaMga thAya che. A pramANe tamAro pakSa che. te barAbara ghaTato nathI, kemake bahAra raheto hovA chatAM paNa te nagara dharma eTale svabhAvathI yukta che. mATe nAgarikapaNAmAM kahevAya. AthI paryAya yuktane A vizeSaNa lAgI zake nahIM mATe samastapaNe nagaranA dharmo choDI daine rahelo hoya tyAre e vizeSaNa prApta thatuM nathI. ahIM jIva trasapaNAne choDI sarvAtmabhAvathI sthAvarapaNe utpanna thAya che. te vakhate e jIva trasa hoto nathI. kemake pUrvanI avasthA choDI dIdhI che. ane bIjI avasthA yukta thaI gayo che. jevI rIte nagarano koI mANasa jaMgalamAM jaMgalanA guNayukta pradezamAM praveza kare te dharmayukta hovAthI pUrva dharmanA nagaranA guNanA parityAgathI e nAgarika ja raheto nathI. mAtra paraspara ekabIjAmAM saMsaraNa jIva zIlano svabhAva hovAthI prANio trasakAyAmAMthI tenA AyuSyane choDatA badhAno sthAvarakAmAM sthAvarakAyanA potAnA AyuSyane choDI trasakAyamAM jayAre utpanna thAya tyAre badhA trasajIvonuM sthAvarakAyamAM utpanna thayela hatA. te sthAna nAza thAya che. tethI zrAvaka vaDe sthAvarakAya vadhanI nivRtti na karavAthI, tathA trasavadya nivRttinuM paccakakhANa tenuM nirviSayathI thAya che. jevI rIte naMgaravAsI na haNavo. e pramANe vrata lenAro nagaramAM rahe nahIM te nirviSaya, ema kahevAya che. badhA traso Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sUtrArthamuktAvaliH nirlepa thavApUrvakapaNe sthAvarapaNAne pAmelA hoya e bAbata asaMbhava che. jo ke vivakSita kAlamAM rahelA Dhaso kAlaparyAyavaDe sthAvarakAya paNe jaze chatAM paNa eka bIjAmAM trasonI utpatti vaDe traNonI jAtino uccheda na thato hovAthI kyAre paNa trasa zUnya saMsAra thato nathI. AthI zrAvakanuM A vrata sUtrakRtAMgamAM nirviSaya adhika nathI. te A pramANe samyagdarzana jJAnacAritrane sArI rIte jANI pApa karma nahIM karavA mATe taiyAra thayelA zramaNane - sAdhune te niMde te sadgati rU5, lokanA kAraNarUpa te saMyamanA vighAta mATe thayA che. je mahAsattvazAlI sAgara jevA gaMbhIra sAdhu vagerene kaMI kahetA nathI. teonI sAthe parama maitrIbhAva mAne - (rAkhe) che. samyagu jJAna, darzana, cAritrane anusarI tathA pApa karmone nahi karavA mATe taiyAra thayelo te kharekhara paralokamAM vizuddhipUrvaka rahe che. iti. IZrA itthaM saralapadaughaiH sUtrakRtAbdhessamuddhRtA muktAH / komalahRdayairhadaye kalitAH kalayantu satsaukhyam // A pramANe saraLapadanA samUhavaDe sUtrakRtAMga nAmanA samudramAMthI uddhata karelA motIo komala haiyAvALAo vaDe hRdayapara sasaukhyane (sukhane) jaNAvatA jaNAvo. iti zrItapogacchanabhomaNizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTAlaGkArazrImadvijayakamalasUrIzvaracaraNanalinavinyastabhaktibhareNa tatpaTTadhareNa vijayalabdhisUriNA saGkalitAyAM sUtrArthamuktAvalyAM sUtrakRta lakSaNA tRtIyA muktAsarikA vRttA / iti zrI tapagaccharUpI AkAzamAM sUryasamAna zrImadvijayAnaMdasUrIzvara paTTAlaMkAra zrImadvijaya kamalasUrIzvara caraNa kamalamAM rahelA bhaktisabhara temanA paTTadhara vijayalabdhisUrijI vaDe saMkalita karela "sUtrArtha muktAvali' nAmanA graMthamAM... zrI sUyagaDAMga nAmanI trIjI motInI zera pUrI thai... pU. kavikulakIriTa AcArya zrImadvijayalabdhisUrIzvarajI mahArAjAnI svargasuvarNavarSanI smRtimAM teonA paTTadhara pU. tarkanipuNa A.zrI vikramasUrijI ma.sA. ziSya pU.AcArya zrI sthUlabhadrasUrijI ma.sA.nA ziSya vardhamAnataponidhi pU.AcArya zrI amitayazasUrijI ma. devagurunA upakArathI, jJAnabhakti nimitta A sUyagaDAMgasUtranA nAmanI trIjI motInI mALAno gujarAtI anuvAda pUrNa karyo. -: prathama khaMDa samApta : Page #467 -------------------------------------------------------------------------- Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1 pUjya gurUbhagavaMtonA caraNe vaMdanA 2 mULa sUtrakAra TIkAkAra pU. kavikulakIriTa AcArya zrImadvijaya labdhisUrIzvarajI mahArAjA gujarAtI bhAvAnuvAda zrI anuyogadvAra sUtra (peja naM. 13 thI 116) (khaMDa-1) gaNivara vikramasenavijya ma., muni siddhasenavijaya ma. zrI AcArAMga sUtra (peja naM. 117 thI ra94) (khaMDa-1) sAdhvI suvarNapadmAzrIjI ma. zrI suyagaDAMga sUtra (peja naM. 25 thI 460) (khaMDa-1) pU.sva. AcArya zrImadavijaya amitayazasUrIzvarajI ma.sA. zrI ThANAMga sUtra (peja naM. 4 thI 438) (khaMDa-2) ekAdazAMgapAThI sAdhvIvaryA ratnacUlAzrIjI ma. zrI samavAyAMga sUtra (peja naM. 439 thI pa75) (khaMDa-2) pU. AcArya zrImadvijaya ajitayazasUrIzvarajI ma.sA. (i ) Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI labdhi-bhuvana jaina sAhitya sadana dvArA prakAzita graMtho * dazavaikAlika-mULa-anuvAda saha * uttarAdhyayanasUtra-mULa-anuvAda saha (pokeTa buka mULa) * AcArAMgasUtra-mULa-anuvAda saha (pokeTa buka mULa) paryuSaNA aSTAkSikA pravacana prata * * * * zrI kalpasUtra khImazAhI-gujarAtI prata zrI bArasAsUtra mULa-citrAvalI saha zrI bArasAsUtra gujarAtI anuvAda-citrAvalI saha zrI navasmaraNa-gautamasvAmI rAsa-prata lalita vistarA-saMskRta TIkA, gujarAtI adhyAtmasAra-saMskRta TIkA, gujarAtI caityavaMdano no cAru caru * * stutitaraMgINI-bhAga-1, gujarAtI (stutiono saMgraha) * labdhi covIzI * labdhi devavaMdanamALA labdhisUrIzvara mRtyukSaNakAvya-saMskRta zAMtasudhArasa-mULa-artha * adhyAtmakalpadruma-mULa-artha * ciMtanano caMdaravo * * * cAMdanImAM ciMtana tu tane phona kara * amRtAgamam (45 AgamapUjA) * mahApuruSanI mahAnatA (pU. AtmArAmajI ma.sA. racita) pAlitANAe mana bhAvyuM * * jaina bAlapothI * adhyAtmaupaniSat-saMskRta TIkA * vairAgya gaMgA-gujarAtI anuvAda * dayAnaMdakutarkatimirataraNI(hindI) * mUrtimaMDaNa(hindI) * * sUrisArvabhaumanA zaraNamAM-hindI caityavaMdana-stuti-caturvizatikA tattvanyAyavibhAkara (bhAga-1/2) Collie Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KIRIT GRAPHICS 098 98 490091