Book Title: Mahan Samrat Akbar
Author(s): Bankimchandra Lahidi
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034544/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ADG -500 yyaayi -jI tapa -jATa -DATA mahAna samrATa akabara OCCARD (bhAratanA bhUta tathA vartamA samayanA citAra sAthe) mULa lekhakaH zrIyuta baMkimacaMdra lAhiDI anuvAdakaH bhImajI harajIvana parIkha sthaLaH maDhaDA-kAThIAvADa sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI saMpAdaka ane prakAzakaHbhikSu-akhaMDAnaMda sthaLaH amadAvAda ane muMbaI SESSES Atti bIjI, saM. 181, kulapata pa00 mUlya rU 1, pAkA pUThA sAthe 1, posTeja jUda bahAranA vecanAra be AnA vadhu leze. ekaanaatnhllssnrhrn Se Sudharmasvatweadeooo Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-cAritrya ane sukhasAmarthanI vRddhi karI manuSyane deva jevo banAvanArA atiuttama jIvanacaritre pA4i8 taiyAra che - pRSTha kada ica mUlya svAmI vivekAnaMda saMpUrNa caritra 740 546 2) jagatane mahAna puruSa-ma. gAMdhIjI 350 mahAna samrATa akabara-bIjI AvRtti 352 mahAtmA TolasToya. . . 650 pA48 rahyA mahAna nepaliyana bonApArTa - 840 , 3) bhAratanAM strIrane graMtha pahele ) che A graMtha bIje 3 2000 pAdrA ) graMtha trIje J. dareka bhAgane Dhaka zAM meTe bhAge cAlu sAlamAMja nIkaLaze. svAmI rAmatIrtha-vistRta caritra , liMkana, gAphIlDa ane ziMgTana cetanya mahAprabhu-saMpUrNa vRttAMta chatrapati zivAjI-bIjI AvRtti musalamAna mahAtmAo vIra durgAdAsa , svAmI bhAskarAnaMda sarasvatI mahAdajI siMdhiyA bhAratanA vIra pura , dAnavIra kAranegI bhAratanA saMta puruSe che garIbAlI, mejhIra ane kAjUra | bhagavAna buddha che sUcanA-upalAmAMthI je bIjI AvRtti tarIke nIkaLanAra che, te nIkaLethI vividha graMthamALA dvArA khabara apAze ane prathamavAra ja nIkaLanArAM caritra vividha graMthamALA" ne bIjo vibhAga cAlu saM1981 thI vele che, te dvArA nIkaLaze, ane DhAM paNa maLI zakaze. vyavasthApaka sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya, amadAvAda amadAvAda sastuM sAhityamudraNAlayamAM bhikSu akhaMDAnaMdanA prabaMdhathI mukita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakaviSe thoDAka abhiprAya keLavaNI- juna 1916) "zahenazAha akabaranA saMbaMdhamAM keTalAMka pustake prakaTa thayelAM hovA chatAM zrI baMkimacaMdra lAhiDI bI. e. ela. ema. bI. emanA mULa pustakamAM vizeSatA jovAmAM AvyAthI tene A gurjara anuvAda prakaTa karavAmAM AvyA che, te pustaka vAMcyA pachI yathArtha ja lAge che. * * * "akabara'nA saMbaMdhI bIjA ghaNAM pustaka vAMcyAM hoya temane paNa A samrATa akabara"nuM ekavAra avelekana karavA amArI bhalAmaNa che." sarasvatI- juna 1916) "isakA pradhAna viSaya akabarakA jIvanacarita hai. para isameM aura bhI aneka aitihAsika bAteka bicAra kiyA gayA hai. bhAratane prAcIna garavakA varNana karake yaha dikhAyA gayA hai ki svArthadhatA aura Atmadroha ke kAraNa hI hiMduokA adhapatana huA. x x x x x pustakakI racanazailI bahuta acchI hai. yaha jIvanacarita hekara bhI ItihAsa hai. aura ItihAsa hokarabhI upanyAsavata manoraMjaka hai." paTelabaMdhu-" gujarAta varnAkyulara sosAITI" taraphathI atyAra pahelAM akabaranAM be caritra prakaTa thaI cUkayAM che ane A graMtha trIje che. mahAna puruSonAM judA judA lekhakonA hAthe lakhAyelAM aneka caritre prakaTa thAya che te darekamAMthI kaMI nahi ne kaMIka navuM jANavAnuM maLI Ave. vaLI dareka lekhakanA Adarza bhinna bhinna hoya che eTale jema zodhaka buddhithI saMskArI lekhakone hAthe vadhAre caritra lakhAya tema caritranAyakanA jIvananuM anveSaNa sArI peThe thAya, ane samAjane ghaNuM jANavAnuM maLI zake. A hetuthI tathA A graMthane Adarza hiMdIomAM rASTrIyatA jagADavAne hovAthI ame ene saharSa AvakAra ApIe chIe, ane A caritra trIjuM chatAMye te vadhArI paDatuM nathI ema amane lAge che." akabara jevA rAjanItinipuNa, prajAhitaiSI ane udAra samrATane A graMthanA kartA bAbu baMkimacaMdra lAhiDI bI.e. ela. ema. bI. eTale nyAya Ape che, teTale atyAra sudhInA keI paNa bhASAmAM prakaTa thayelA tenA caritra lakhanAre nahi Ape hoya. " amane A pustaka vizeSa mohaka te eTalA mATe lAge che ke, lekhaka akabaranA samayanA hiMdustAnanuM bhavya citra ApaNI saMmukha khaDuM kare che, ane tenI sAthe ApaNI hAlanI sthitinI tulanA karIne dezoddhAra mATe sthaLe sthaLe bodha karate rahe che. vAyamAM dezAbhimAna ane rASTrIyatA utpanna karavAne eka paNa prasaMga lekhake bhAgyeja javA dIdhuM che. www.umaragyanbhandar.com Shree sudharniaswali Gyanbhandar-Umara, Surat Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI AvRttinuM nivedana A pustakanI pahelI AvRtti nava varSa para nIkaLyA pachI ekAda be varSa mAM te maLatuM "dha thayuM hatu. sayAMgA anukULa thatAM have tenI A bIjI AvRtti prasiddha thAya che. A nIce ApelA AgalI AvRttinA nivedana temaja mULa graMthakAranA vijJApanamAM A graMthanA uddeza ane racanA viSe jaNAvAyu cheja. have pachI e eka mAsamAMja vividha gra^thamALAdrArA prasiddha thanAra svAmI rAmatInA sadupadezanA cothA graMthamAM AvelA ' akabaralI' nAmaka lekhamAM svAmIjIe samrATa akabaranA sa` baMdhamAM temaja hiMdumusalamAneAnI ekatAnI khAkhatamAM je hRdayagrAhI bhAve! darzAvyA che, te paNu A pachInAM pRSThomAM ApelA jaNAze. pustakanI chevaTe ApelA zuddhipatra mujaba sudhAryA pachIja pustaka vAMcavuM joie. savata 1981 pASa mAsa. bhikSu--akhaMDAnaMda pahelI AvRttinA nivedanano sArAMza ciratramALAnuM A 51 thI 54 muM pustaka hAine temAM mahAna mAgalasamrATa akabaranuM jIvanacaritra samAyaluM che. zrIyuta kimacaMdra lAhiDIe khaMgALAmAM lakhelA pustaka A anuvAda che. je sarala, madhura ane asarakAraka zailIthI tathA dezahitaSitAnA ucca bhAvathI A caritra temaNe mAlekhyuM che; sthaLe sthaLe bhAratanI AgalI unnata avasthAnuM ane vamAna hIna dazAnuM uMDI lAgaNIthI bhAna karAvatA jaIne tenI puna: unnatine mATe temAM je je uddagArA darzAvyA che; aneka aitihAsika sthaLA jAteAjAta nihALAne tenAM je je hRdayagrAhI varNanA temAM ApyAM che; akabaranI ceAgyatA rUDe prakAre varNavavA uparAMta tenApara keTalAka aitihAsikA taraphathI mUkAtA ApAnA paNa sapramANu ane sayukti radiyA ApIne tene je insApha ApyA che; temaja graMthamAM AvatI hakIkatA tathA utArA kyA kyA graMthanA kayA kyA bhAgamAMthI levAmAM AvyA che, te paNa sthaLe sthaLe ApatA cAlIne graMthanI aitihAsika pramANikatA darzAvavAmAM AvI che; tene mATe ukta lekhakane jeTalA dhanyavAda apAya teTalA eche che. graMthanI AvI vizeSatA ane upakArakatAne lIdheja gujarAtImAM be traNa sthaLethI akabarasabaMdhI pustakA nIkaLelAM hovA chatAM atra taraphathI A bhASAMtara prasiddha karavAmAM AvyuM che. gaNu-saM0 1972 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat bhikSu-akha zAnada www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMgALI graMthakAranuM vijJApana tame krAI suMdara vastu jIo, tA zuM te vastu tamArA mitrane khatAvavAnI tamane icchA na thAya ? akabaranI zAbhA jovAthI mane paNa te mArA baMdhuo samakSa raju karavAnI abhilASA thaI. mArI pAse evI zakti ke eTalA samaya paNa nathI, ke meM pAte jevI suMdaratA pratyakSa karI che, tevI huM mArA bandhuone pratyakSa karAvI zakuM ! bhAratanu' prAcIna gaurava ati ujajavala tathA ati maneAhara che. tenI tulanA jagatanA itihAsamAM anya kAi sAthe thai zake tema nathI. ame sathI prathama te gaiAravanuM citra raju karyuM che. tyAra pachI svArtha ane Atmadrohane lIdhe hiMduAvu kevI rIte adhaHpatana thayuM tathA svArtharahita kivA thA svadezahitaiSI samrATakulatilaka akbare bhAratavarSanI mahA unnati sAdhavA kevA prayatno karyAM; temaja tenA vaMzadharAnA pratApe bhAratanI kevI pAyamAlI thai, ane chevaTe peAtAnI. ja svArthAMdhatAne lIdhe hiMduenI samasta AzAo agAdha sAgaramAM kevI rIte DUbI gai, tenu' varNana karyuM che. ame ema khatAvavAnA prayatna karyAM che ke hiMduone kAi paNa prakAranA abhAva nahAtA, paNa ekamAtra svAthaeNdhatAne lIdheja temaNe sarvasva gumAvyuM che, ane ekamAtra svAparAyaNutAne lIdheja temA parAdhIna banyA che; matalaba ke hiMdue peAte pAtAnAja pApanuM pariNAma bhAgavI rahyA che. A pustaka taiyAra karavAmAM me' aneka pustakA tathA patrikAone AdhAra lIdhA che, eTalA mATe te sarvatra pustAnA lekhakA, anuvAda tathA saMpAdA vagerenA aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. peTa bharavAnI citAja jenA hRdayamAM mukhyabhAve rahyA karatI hAya, arthAt savArathI sAMjaparyaMta jene AjIvikAarthe ja parizrama karavA paDatA hAya; tevA mANase sAhityasevAnI bhAvanA rAkhavI, e eka prakAranI durAzA nahi teA bIjAM zuM ? evA manuSyanI sAhityasevAmAM puSkaLa bhUlA tathA khAmI rahI jAya, emAM paNa Azcarya zuM? chatAM meM parizrama karavAmAM kAi jAtanA saMkrAca karyAM nathI. itihAsa jevA zuSka viSayane A-vArtA tathA navalakathAnA--yugamAM yathAzakti rasika banAvavA mATe meM khanA prayatna karyAM che. jo A pustakanA vAcanathI kASTanA aMtaHkaraNamAM kiMcit mAtra pazu niHsvArtha svadezaprema jAgRta thaze te huM mArI niMdA tathA mazkarI sAMbhaLane paNa dilagIra thaIza nahi ane hrada uparAMtanA zramathI mArI tabiyata khagaDaze tApaNu huM duHkhita thaze nahi. } ArAriyA, (pUNiyA) zravaNu, bhagAbda 1308 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat zrI kimacaMdra lAhiDI www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrAT akabaranI mahattA (svAmI rAmatIrtha graMtha cAyA, bhAga 12-13 mAMthI ) sAmavedanA kenApaniSamAM eka kathA che ke indriyAnA devatAo ekavAra ati mahattvanI laDAI jItyA ane pachI bhAgavilAsa tathA AmAdapramAdathI vijayane utsa ujavavA lAgyA. e pachI e devatAone kevI rIte zikSaNu maLyuM (kevI rIte temane te vijaya-mada utAravAmAM AvyA. ) tenu' upaniSaddamAM bahu uttama varNana kareluM che. evA dha-zikSaNane niraMtara smaraNumAM rAkhe (arthAt vijayathI chakI na jAya) evA tA bhAratavarSanA bAdazAheAmAM eka mAtra akabaraja thai gayA che. * zuM dAsta ke zuM duzmana, AIne akabarInA zekha sAheba ( abulaphajhala) ke khukriyA navIsa hajharata mulAM (bAdAunI), porTugAlanA pAdarI ke siMdhagujarAtanA jainI, amIra kaeN garIba, vidvAna ke mUkha, durAcArI ke jItendriya, e sa`nAM aMtaHkaraNu jeNe jItelAM hatAM ane je jayAM paNa icchAmAM Ave tyAM ane tenA khALAnuM ozIkuM karIne jarA pazu ciMtAvinA paga lAMbA karIne uMghI zake evA hatA, te krANu ? hiMdustAnanA zahenazAha akabara. * * e bAdazAhanuM mukhamaMDaLa vasantanA puSpanI peThe prazna rahetuM. suzIlatAdarzaka hAsya tA jANe enA hADamAM parovIja rAkhyuM hatuM ! prasannatA zAmATe na hAya ? jyAM vizvaprema athavA zvarabhakti che, tyAM zAka ane krodhane zuM bhAra ke enI pAse AvI zake ? * * * * * bhAgavata, mahAbhArata ane vizeSataH bhagavaddagItA, viSNupurANu tathA upaniSadone phArasI gadyapadyamAM anuvAda lakhAvyA pachI e anuvAdone sAMbhaLyA karavA ane pAtAnAM AcaraNa (vyavahAra-vana) vaDe badhAne saMbhaLAvyA karavA, eja akabaranuM sa`thI mukhya kAma hatuM. * IMgleMDamAM ilijhAkhethanA zAsanakALa athavA parziyA-jarmanImAM mahAna phreDarIkanA rAjyasamayanI vidyAlAnI unnati temaja dezapramadhanI uttamatAnI sAthe tA hiMdustAnanA (samagra khAdazAheAmAM) eka akabaranAja rAjyazAsananI tulanA karI zakAya tema che; paraMtu e banne chatradhArIe paNa potapAtAnA dezamAM savapriyatAnI dRSTieja mAtra akSaranI barAbarI karI zake tema che; khAkI dhArmika parizodha, IzvareApAsanA ane samasta saMpradAyAprati pakSapAtarahita vanane mATe te AkharanIja kIti sarvopari che. Shree Sudharmaswami Gyathancar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com * * Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * vahAlA vAcA ! je dharmAMmAM tame ucharelA ho, te dharmAMnA vidhIonAM vyAkhyAna vakatRtA sAMbhaLavAmAM cittane keTaluM badhuM sAhasa ane dhaiya' dAkhavavu paDe che ? paraMtu vAha re vIra akAra tAraMja eka evuM citta che ke je badhAnuM citta banI rahyuM che. te tA jANe prajAnAM badhAM dharAmAM janma lIdhA hatA; badhA dharmAMnA kheALAmAM ramyA hatA ane badhA saMpradAye mAM urSyA hatA ! mAtra musalamAna dharmaja nahi paraMtu hiMdudharma', jainamata ane khristIdhama pazu eTalAja mahAna prabhAvathI tArA janmajAta dharma jevA banI rahyA hatA ! hiMdustAna " itikhAkhe jahAM-kSurthAt jagatanI sarvotkRSTabhUmi" nA nAmathI oLakhAya che ane huM " itikhAkhe hiMdustAna-arthAt bhAratazreSTha '' khanI rahyo che ! ' vahAlAM bhAratavAsIe ! nirAza na aneA. A khIja ugyA vinA nahi rahe. anaMta zaktirUpI prakRti A kheDanA kheDuta che. vizvAsanI ochapa hAya tamArA zatrune ! nizcayathI enasIkha rahe tamArI khalA! mArA prANu ! tamArAM vighnA dUra cA ! mATInA jaDa TekAmAM paNa annanuM khIja kudaratIrIte ugI nIkaLe che, tA pachI zuM tamA manuSyAnI sAtheja paramAtmAne mazkarI karavI che ke hRdayanI bhUmimAM paNa akabaranuM khIja nahi ugI nIkaLe ? * * tr akabaranI pAse enA dUdhabhAinA uDAupaNAnI aneka phariyAdA ane nidA AvatI; paraMtu akabara tene eka kAne sAMbhaLI khIje kAne kADhI nAkhatA. khajAnAnA zubhecchakAe chevaTe jyAre atya Mta sakhta zabdomAM kazuM ke, " jApanAha ! ATalI badhI rahema zuM vAjabI kahevAya ? " tyAre akabare uttara ApyA ke, bhAI ! zuM tame nathI jANutA ke mArI ane tenI ( dUdhabhAinI ) vacce dUdhanI ekaja nadI vahe che, ke jene pAra karavI athavA sukAvI devI mAre mATe azakya che ? * akabare ane enA dUdhabhAie ekaja rAjapUta mAnuM dUdha pIdhuM hatuM; tA zuM hiMdu ane musalamAna ekaja mAtA ( bhArata ) nuM dUdha nathI pItA ? pAchaLanA virAdha bhUlI jAo, laDAijhagaDA ane gALAgALI mApha karA, rIsAyelA rijhAi jAo. * * paraMtu saphaLatAdAyaka ekatA( meLa ) teA kevaLa (ni:svArtha) bhalamanasAvaDeja thaI zake che. iMdriyanA gulAma heAvA chatAMye je leAkA unnatinI AzA rAkhe che ane potAnAM avidyA--ajJAnane sthira rAkhavA sAja jemA meLa-saMpa-ekatA kare che. teo tA eka rIte retInAMja dArAM vaNe che. * .. * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * * www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya ' ra 3 4 5 } 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 rara 23 viSaya bhAratanu gaiArava adhaHpatana anukramaNikA ... ... 600 madhyakALa baherAmakhAM ane abdularahIma bhAratamAM navayuga jaunapura-vidroha rANI durgAvatI ane madhyabhArata nakSatrama'DaLa citADa ane rAjasthAna gujarAta ane miA Achaja kAkA baMgALa--bihAra-kaDIsA ane gADa mahArANA pratApasiM ttehapura-sikrI, AgrA ane dilhI ... aphadhAnIstAna kAzmIra... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 030 ... ... ... 08. ... ... astAcaLe paDo paDayA ! ( khela khalAsa ! ) samAdhimadira 000 ... 900 :: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat :: ... ... rANI cAMkhIkhI ane dakSiNa pradeza salImanA khaLavA ane anulakSanI hatyA zAsananIti dha nIti samAjanIti ... OM OM : ... HH 000 ... ... ... ... :: 040 ... : ... ... ... 200 000 ... :: :: ... 930 OM ... ... : ... 040 ... ... ... : ... OM ... :: ... ... ... ... ... 000 ... ... 800 : ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 100 ... ... ... ... 900 000 ... 0.0 ... aeAMka ... ... : : ... ... 000 ... ... 18 31 44 54 }cha 77 < ...100 ...11} ...220 ...140 ... 160 ...175 - 190 ...200 ...212 *:24 ...25} ...280 ...29 ...314 ...334 www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudhara akabara-vaya 13 varSa samrATa akabara Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uche. ==aa brAha vI - prathama adhyAya-bhAratanuM gaurava prathama prabhAta-udaya tava gagane, prathama sAma-rava tava tapovane; prathama pracArita tava vana-bhavane, jJAna-dharma viSayaka puNyakAhiNI." (sara ravIndranAtha ThAkura) je paThANa nRpationA prabaLa pratApanI sAme thavAne keIthI vicAra paNa thaI zakate nahato te pratApe Aje kayAM gayA? diggALa sarakhA mahAbaLavAna ane parAkramI mogala samrATa ke jemaNe bhArata sAmrAjayanI sthApanA, sudaDhatA tathA surakSA karI hatI temAM paNa Aje kayAM gayA? Aje te sarva kALarUpI mahAsAgaramAM sadAne mATe vilupta thaI gayuM che! jeoe pitAnA baLAbhimAnane vazIbhUta thaI ema dhAryuM hatuM ke, " amArI aMta AvavAnAja nathI-AvI paNa zake nahi," jeonI vijayapatAkA eka kALe kAbalathI laI kAchaDaparyata pharakI rahI hatI, jemanA sAmrAjya-vistAra tathA dhanaizvaryanI pAse romanorAjya bisAtamAM nahotuM, jeoe potAnI zaktinI unmattatAne lIdhe videzI lUMTArAenA humalAnI koI paNa paravA nahi rAkhatAM pitAne atula ratnabhaMDAra kevaLa zobhAne mATe prAsAda tathA siMhAsana uparaja maDhI dIdhuM hatuM, jeoe moTI moTI mahelAta jaNAvI pitAnI nivAsabhUmine svarganI upamA ApatAM leza paNa saMkoca karyo nahatuM ane jeoe caNAvelA saMgemaramaranA mahelo pitAnI adbhuta zobhAne lIdhe Aje paNa pRthvImAM eka mahAna vismayakAraka dazyarUpe lekhAya che, teo Aje mAtra kathA-kahANurUpe ja ApaNI pAse rahI gayA che! pelI kSINukaTha ane suMdarata mahelAtavALI dIlhI tathA AgrA nagarI, Aje eka kaMgALa vidhavAnI mAphaka, zubhra vastravaDe pitAnA mukhane chupAvI, yamunAnI * hiMdanI rAjadhAnI tarIke dIlhI pAchI svIkArAI te pUrve mULa baMgALI A maMtro sara sAruom lakha lakha Shree Sudhat maswahl Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara retIvALA smazAnamAM jANe kAtaraka ke rudana karI rahI hoya ane jANe e sadananI azrudhArAvaDeja yamunAne pravAha vahI rahyo hoya, ema zuM nathI lAgatuM? hAya ! keTaluM badhuM parivartana! te mogale ane paDANo Aje paNa bhAratamAM vidyamAna che ane te pavitra nadI jAhanvI tathA yamunA Aje paNa temanA baLavIryanI stuti karatI vahI rahI che, chatAM zA mATe temanA sukhane aMta Avyo? zA mATe temanA sAmrAjyanuM patana thayuM ? zAmATe teo A dIna tathA kSINa hiMduoThArA bhAratanI raMgabhUmi uparathI adazya thaI gayA? zarIranA ke dhananA baLathI abhimAnI banIne sAmAnya jananA hitane bhoge yathecchapaNe varte janAra tathA duHkhI janenA karuNa kaMThanA rodanasvarathI hRdayane jarA paNa gaLavA na denAra pASANuhadayanA mA, je jarA paNa joI zakavAnI zakti dharAvatA hoya te temane cetavavA mATe hatabhAginI dilhI tathA AgrA nagarI, paThANa tathA megalenA rudhirathI lakhAyelA itihAse potAnI chAtImAM dabAvI rAkhIne Aje zoka ane viSAdapUrvaka ubhI rahI che! jeo svAtha avekSamAM taNAyA vinA pitAnI janmabhUmine ajyabhAvadvArA mahAzaktizALI banAvavAnI daDha pratijJA karI, ekamAtra mAtRbhUminA kalyANane arthe ja sarva prakAranA prayatna, sAdhanAo tathA dacchAo kare che, tevA puruSo svadezane kevI rIte unnata tathA gerayukata karI zake che, tenuM manohara citra akabaracaritramAM spaSTa tarI Ave che. e akabara Aje keTalIe zatAbdIo cayAM samayanA pravAhamAM adazya thaI javA chatAM tenuM gaurava Aje paNa samasta pRthvIne romAMcita kare che. Aje paNa vasuMdharA pitAnI aneka jIllAo vaDe tenI kIrtinuM gAna gAI rahI che! Adhunika samayamAM akabaranA je svadezapremI puruSa bhAratamAM janme nathI. je kALe saMkucita daSTivALA avicArI hiMduo tathA musalamAna svArthavRttine AdhIna thai, kevaLa kaleza ane kaMkAsamAMja vakhata gujAratA hatA ane te rIte janmabhUmine rasAtaLanA gaMbhIra aMdhakAramAM samAdhistha karatA hatA, te kALe akabarane janma thayuM hatuM. teNe du:kha tathA durmatimAMthI janmabhUmine uddhAra karavA mATe ane mAtRbhUmine jagatamAM atulanIya banAvavA mATe pitAnI samasta zakitane upayoga karyo hate. vivAdamAM ja racIpacI rahelA bhAratavarSane ekachatranI suzItaLa chAyA nIce sthApI, hiMduo tathA musalamAnone ekatAnA sUtrathI bAMdhI, eka prabaLa ane zakitazALI rAjanaitika jAti taiyAra karavAne teNe prayAsa karyo hate. pote musalamAna hovA chatAM hiMdudharma svIkAryo hato, ane bhAratanA siMhAsana mATe hiMdu-musalamAna ubhayanA lehIthI janmele rAja vaMza cAlu karavA pitAthI banatuM karyuM hatuM ane tema karIne pheMkI dRSTivALA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Omara, Sura www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gaiArava musalamAna sAmrAjyane teNe samAnatA, maitrI ane svAdhInatAmaya banAvI, hi~du musalamAnanA eka apUrva sammilita sAmrAjyarUpe siddha karavAnA prayatna karyAM hatA. TukAmAM hatAginI bhAratabhUminA rasAtaLanA uMDA aMdhakAramAMthI uddhAra karI tene mahAgAravayukata pade sthApana karavAnA teNe bhagIratha prayatna karyAM hatA. mAtRbhUminA kalyANa arthe ati dvApaNabharyAM je mArgo teNe zodhyA tathA svIkAryA hatA, tenA jyAre ApaNe vicAra karIzuM tyAre ApaNane Azraya thayA vinA raheze nahiM. hiMdu-musalamAnanuM ciraAvAsa sthaLa-A bhAratavarSa ke jyAM AAjakAla svAthI hiMdu tathA musalamAnA paraspara leza-kaMkAsamAM tallIna rahe che, te dezanI prajAe samrAT kutilaka akammaranI svadezasevAnuM khAsa manana karavuM joie, tenuM jIvanacaritra ghereghera vaMcAvuM joIe ane mAtra vANImAMja sasva mAnI esanArA niSkramI zikSAbhimAnI " suzikSitA " e paNa temAMthI zikSaNa meLa vavuM joie. dezanAM kramanasIbe akSara jevA samrATnI svadezahitapitA te kALanA hiMdu-musalamAnA kharAkhara samajI zakayA nahi, temaja vadhAre durbhAgyanI vAta tA e che ke khuda akabaranA vaMzajoja akabaranI magaLamayI nItine anu sarI zakayA nahi ane akabaranA zarIranI sAtheja tenI udAra rAjanItine paNa samAdhimaMdiramAM dATI dIdhI ! vayevRddha ane tIkSNa daSTiyukata pratihAsa Aje paNa kahI rahyo che ke:- jo A bhAratavarSa akSaranI rAjanItine yathAyAgyarUpe anusarI zakayA hota teA tenI pAchaLathI je durdazA thaI te na thAta ! pRthvInI samasta zakitao ekIsAthe bhAratavarSa upara AkramaNa karata tA paNabhAratavarSa peAtAnuM svatva na gumAvata ane jagatanI prajAemAM peAtAnuM atula gaiArava sthApana karavAne paNa sama thAta. k "" "" bhUtakALamAM bhAratanuM gaiArava kevuM hatuM ? A bhUmimAM dheAra aMdhakAramayI rajanI vistarI te pahelAM kevA pUrNa prakAzamaya sUrya prakaTa thaI gayA hatA ? e vAta kahetAM amArUM hRdaya cIrAI jAya che ! amane emaja lAgI Ave che ke amArA sukhanA divasA gayA to bhale gayA, paNa sukhanI sAthe amArI smRti paNa kema na cAlI gaSTha ? bhAratanA gaiArava-ravi mULathIja asta thayelA nahAtA-bhAratavarSanA bhAgyamAM mULathIja dhanadhAra aMdhakAra lakhAyelA naheAte; jJAna ane dharma, sabhyatA ane svataMtratA, jo vastutaH kAi paNa sthaLe prathama utpanna thayAM hAya to te sthaLa A bhAratavaja che. prAcIna pU`gaganamAM sarva prathama je maneAhara lAhita TAnA vikAsa thayeA hatA, teja leAhita chaTA Aje pazcimamAM utarI che ane prakhara pAzcAtyajJAnarUpe yUropa tathA amerikAne ajavALI rahI che, tyAre bhAratavarSamAM atyAre rAtrikALa che ! bhAratavarSamAM prathama prakAzA udaya kayAre thayA ? evA prazna A sthaLe www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara uddabhavavA yogya che. ame kahIe chIe ke pRthvImAM je sarva karatAM adhika prAcIna samayanuM gaurava siddha karavA keI deza samartha heya te te A bhAratavarSa ja che. paMDita puruSo evuM anumAna kare che ke krAIsTathI hajAro varSa pUrve, hiMduonI ati prAcIna kIrtisvarUpa TvedanI racanA thaI hatI. A vedamAM AryajAtinI sabhyatA ane jJAnanAM je pramANo maLI Ave che, te uparathI evuM anumAna thaI zake che ke, kadanI racanA thaI te pUrve paNa sahastra sahastra varSo pahelAM AryaprajAe jJAna ane sabhyatAsaMbaMdhI ati unnata avasthA prApta karelI hovI joIe. pRthvInA itihAsamAM sarvathI prathama ekezvaravAda pravartita karavAnuM mAna Rgvadaneja ghaTe che. suprasiddha jarmana paMDita zopanahera lakhe che ke:-"manuSyajJAnano chellAmAM chelle je utkarSa saMbhave, te utkarSamAMthIja vedarUpI phaLa utpanna thayuM che. ogaNIsamI sadIe ApaNane je je ane jeTalA jeTalA upahAro ApyA che te sarva karatAM vedanA sArAMzarUpa upaniSaddane prAcIna upahAra sarvathI zreSTha che. pRthvImane game te graMtha tame vAMco paNa upaniSaddanA jevo apUrva, upakAraka tathA pavitra graMtha anya eke nahi jaNAya. te graMthanA vAcanathI jevI rIte meM mArA jIvanamAM zAMti prApta karI che tevI ja rIte mRtyu samaye paNa temAMthI zAMti meLavIza." paMDita ziromaNi mekasamUlara kahe che ke "bhAratanuM vedAMta e satkRSTa dharma tathA sarvotkRSTa darzana che." A sarvotkRSTa darzananI bhAratamAM ja racanA thaI hatI. Debisa sAheba lakhe che ke -"kapilanuM darzana eja pRthvInuM sarvathI prathama darzana che. huM koNa chuM? mAruM zuM thaze ? A pRthvI kevI rIte utpanna thaI ? A sarva gaMbhIra praznone kevaLa yuktidvArA uttara ApavAne pRthvInA itihAsamAM je keie sarvathI prathama prayatna karyo hoya to te kapileja karyo che." phreMca dArzanika ke je lakhe che ke:-"bhAratanA darzanazAstramAM evuM te gaMbhIra satya samAyeluM che ke, vartamAna pAzcAtya vidvAnonI gaMbhIra zodhanA pariNAme je satya ApaNane atyAre maLI AvyuM che ane je satyanI AgaLa bIjuM kaI satya haze ke nahi te vicArI zakavAnI paNa ApaNAmAM zakti nathI, ema ApaNe na chUTake svIkAravuM paDe che, te satyanI sAthe jyAre bhAratanA dArzanika satyanI tulanA karIe chIe tyAre ApaNane prApta thayeluM satya evuM te nirmAlya lAge che ke bhAratIya darzananI pAse parAjita thaI, tene praNAma karyA vinA ApaNAthI rahevAtuM nathI, eTaluM ja nahi paNa A sarvazreSTha darzananI racanA, manuSyajAtinA zaizavakSetrarUpa prAgya pradezamAM ja thaI hatI, ema paNa svIkAryA vinA cAlatuM nathI." gatameja sarvathI prathama nyAyazAstranI racanA karI hatI. pAchaLathI grIka - paMDitae tenI unnati karI hatI. hiMdu nyAyazAstrInI nigamana-patinI sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gAravA pAzcAtya nyAyanI nigamana-paddhati eTalI badhI maLatI Ave che ke tethI ApaNane Azcarya thayA vinA rahetuM nathI. paMDita kelabuka ane benTalI sAhebanA abhiprAya pramANe tiSavidyAnI carcA paNa bhAratavarSamAM prathama zarU thaI hatI. pAMcamAM saikAmAM AryabhaTTa sUrya ane caMdranA grahaNanuM yathArtha kAraNa tathA pitAnI dharI upara pRthvI pharI rahI che vagere viSayanuM spaSTIkaraNa karyuM hatuM. temaNe IsvIsananA pAMcamA saikAmAM pRthvInI paridhine je nirNaya karyo hato tenI sAthe pAzcAtya paMDitae nirNata karelI vartamAna paridhine mukAbale karavAthI temAM vizeSa bheda jaNAtuM nathI. cha saikA mAM paMDitavara varAha mihire sarvathI prathama madhyAkarSaNa-zaktinI zodha karI hatI. sAtamA saikAmAM brahmagupta jyotiSTha-maMDaLa saMbaMdhI aneka navI vAte tathA siddhAMta zedhI kADhayA hatA. temanA graMthamAM paNa pRthvInI madhyAkarSaNazaktisaMbaMdhI ullekha maLI Ave che. pRthvI goLa che, e vAta paNa prAcIna bhAratIya yugamAM nizcita thaI cUkI hatI. gaNitazAstra, dazamacinhavinyAsa, rekhAvidyA, trikoNamiti tathA bIjagaNita Adi viSayanI zodha paNa bhAratavarSamAM ja sarvathI prathama thaI hatI. paMDita kalabuka sAhebe lakhyuM che ke -"hinduoe grIkanI sahAya lIdhA vinA bIjagaNita zodhI kADhyuM hatuM. "haMTara sAheba kahe che ke -" brAhmaNoe pAzcAtya pradezanI sahAya sivAya gaNita ane bIjagaNitanI atyaMta unnati karI hatI." sArAMza ke bhAratavAsIoe ja tiSavidyA tathA rekhAvidyAmAM sarva prathama bIjagaNitane prayoga karyo hato. Araoe bhAratanA bIjagaNitane tathA dazamaaMkavinyAsapaddhatino anuvAda karI, potAnA dezamAM pracAra karyo hato ane tyAMthI te vidyA cUrepamAM dAkhala thaI hatI. suprasiddha bhAskarAcArye I. sa. 1150 mAM pitAne siddhAMtaziromaNi' nAmano graMtha samApta karyo hato. e graMthamAM bIjagaNita, lIlAvatI tathA gaLAdhyAya ityAdi viSayone samAveza thaI jAya che. bhAskarAcArye ukata graMthamAM evI te gaMbhIra ane kaThina pratijJAonuM samAdhAna karyuM che ke yuropIya paMDita sattaramA tathA aDhAramA saikAparyata e pratijJAone nirNaya karavAne zakitamAna thaI zakyA na hatA. eka kALe bhAratavarSe gaNitazAstramAM eTalI badhI unnati karI hatI ke pAthatya gaNitazAstrIo Aje paNa te vRttAMta sAMbhaLI Azcaryamugdha thayA vinA rahetA nathI. paMDitavara ge sTrakAranA mata pramANe i. sa. pUrve navamA tathA dazamA sikAmAM pANinie jagatamAM sarvathI prathama vyAkaraNanI racanA karI hatI. pANini je vaiyAkaraNI pRthvImAtAe bIjo eke utpanna karyo nathI. a cikitsAzAstra paNa sarvathI prathama bhAratavarSamAM ja racAyuM hatuM. caraka ane Shree Sudharmaswami Gyanbrandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara suzruta Aje bhAratanA atIta gairavanI ghoSaNA karI rahyA che. Araoe ukata cikitsAzAstrane anuvAda karI prathama pitAnA dezamAM tene pracAra karyo, pAchaLathI te cikitsAzAse yUropamAM paNa praveza karyo. sattaramA saikAparyata yUropanI ciki. sApraNAli AbenI cikitsApraNAline ja avalaMbI rahI hatI. prAcIna bhAratavAsIo zabanuM pRthakkaraNa karI dehasaMbaMdhI jJAna prApta karatA hatA. aDhaprayoga vaDe cikitsA karatA hatA ane te mATe temaNe 127 prakAranAM prazno paNa zodhI kADhayAM hatAM. DokaTara rIyalI lakhe che ke - "kharekhara Azcaryane viSaya che ke te samayanA cikitsake mUtrAzayamani paththara kApIne bahAra kADhI zakatA, ane yaMtro dvArA garbhAzayamAMthI bALakane paNa bahAra kheMcI zakatA hatA." rasAyaNavidyAnI carcA paNa bhAratavAsIoe sarvathI prathama zarU karI hatI. DokaTara rAyalI kahe che ke:-"dhAtuomAMthI taiyAra karavAmAM AvelI auSadhio sevana karavAnI vidhi sarvathI prathama bhAratavarSamAMja caraka tathA suzrute pravartAvI hatI. ubhividyA (vanaspatividhA)ne prathama prayAra paNa suzrute ja karyo hato. mahAbhArata tathA rAmAyaNa jevAM mahAkAvyo Aje paNa bhAratanA atIta auravanI sAkSI ApI rahyAM che ! janasamAjane dharma tathA nItinA mArge vALavA mATe ukata mahAkAvya karatAM utkRSTa ane manahara kAvya jagatamAM anya keI sthaLe kadApi gavAyuM nathI. pratidina bhAratavarSanA pratyeka gRhamAM e kAvya Aje paNa prakArAMtare vAta thAya che. rAmalIlA, kRSNalIlA athavA nATaka-navalakathA ke AkhyAnarUpa, ukta mahAkAvyanA atulanIya-pratyujajavaLa citra upara evA te vividha raMge ane paTe caDAvavAmAM AvyA che ke bhAratavAsI hiMduo game tevA duHkha ke ApattinA samayamAM paNa potAno dharmabhAva bahu AnaMda ane saMtoSapUrvaka sAcavI zake che. jJAnAbhimAnI chatAM jaDa daSTivALuM (bAhya-jaDa-jagata tarapha jenI dRSTi che tevuM) yuropa jyAre pIrAmIDa tathA cInAI dIvAlane joI ati AayamAM DUbI jAya che, tyAre bhAratavAsI uDA viSAda-gaMbhIra svaramAM mAtra eTaluM ja bole che ke - ahanyahani bhUtAni gacchanti yamamandiram / zeSAH sthiratvamicchanti kimAzcaryamataH param // * mahAkavi kAlidAsanI tulanA anya konI sAthe thaI zake tema che? pAzcAtya jagatane mahAkavi zekasapIara bahu yazasvI lekhAya che, paraMtu kAlidAsanI yaza sImA * bhAvArtha -harahameza keTalAMe prANIo kamamaMdira tarapha prayANa kare che ! chatAM bAkI rahelAM chavatA prANIo pitAne sthira samajI beThAM che, enA jevuM mahata Azcarya bIjuM karyuM hoI zake? Shree Sudharmaswami yan nandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM bhairava to zekasapIarane paNa ullethI jAya che. kAlidAsanuM nATaka zAkuMtalA, samasta jagatamAM AdaraNIya manAya che. pAzcAtyabhUmimAMthI geTe je kavivara kahe che ke;-" je tamAre vasantaRtunA muladalane upabhoga karavo hoya ane tenI sAthe teja vakhate grISyavahunAM madhura phaLa paNa cAkhavAM heya, athavA jevaDe tamAruM hRdaya paripUrNa tRpti pAme, pulakita thAya, mugdha thAya, evuM je kAMI joItuM hoya, TuMkamAM kahuM te svarga ane maryadhAmane jo tame ekatrita karI ubhayane svAda ekasAthe levA mAgatA ho, te huM kahuM chuM ke "abhijJAna zAkuMtala' vAMco. eka mAtra "abhijJAna zAkuMtala'nA vAcanathI sarva prakAranA AsvAda tame ekIsAthe meLavI zakaze." | navalakathAo ane TUMkI vArtAo saMbaMdhe zuM vizeSa kahevAnI jarUra che ? lekazikSA nimitte racAyelI paMcataMtranI vArtAo sarvatra suprasiddha che. dhIme dhIme te vArtAo pazaana, arabI, grIka, laeNTIna, hibu, penIza, jarmana, aMgrejI tathA yuropanI anya bhinna bhinna bhASAomAM paNa anuvAdita thaI gaI che. saMgItavidyAe paNa bhAratavarSamAM ja sauthI prathama janma lIdho hato. bhAratIya RSioe sAmaveda gAvA mATe saMgItanI caryAno prathama AraMbha karyo hate. krAIsTanA janma pUrve prAyaH traNaseM-cArase varSa upara hiMdIoe sA, rI, ga, ma, 5, dha, nI, Adi saptasvaronA vibhAgo pADI nAmakaraNa karyuM hatuM. bhAratanA A samasvaro irAnamAM thaI arabastAnamAM AvyA hatA ane tyAMthI ekAdazI zatAbdInA AraMbhamAM yuropamAM pravRtta thayA. isu-krAIsTano janma thayo te pUrve ghaNuM varSo pahelAM bhAratavAsIoe zi95vidyAnI unnati prApta karI hatI. Adhunika samayane tAjamahela jevI rIte pRthvInI eka mahAna vismayakAraka vastu lekhAya che, tevI ja rIte prAcIna samayanI zacI ane kAralAnI guphAo vagere Aje paNa pravAsIone vimugdha kare che. kAralAnuM AzcaryakAraka zilpanaipuNya adyApi addabhuta lekhAya che, tenI tulanAmAM mUkI zakAya evuM anya zilpanaipuNaya pRthvInA koI bhAgamAM nathI. muMbaInI najIka AvelA parvata upara kotarIne ukta manahara guphAo taiyAra karavAmAM AvI che. orIsA prAMtamAM paNa parvata ketarIne be traNa mALanAM gRha tathA guphAo evI suMdara rIte nirmANa karyA che ke bhAratavAsIonA zilpanaipuNya mATe Azcarya thayA vinA rahetuM nathI. purAtana kALamAM bhAratavAsIo paththara kotarIne hastI, mRga, manuSya tathA vRkSanI evI te manorama pratimAo taiyAra karI zakatA ke phargyusana sAheba kahe che ke, pRthvInA koI paNa bhAgamAM evI suMdara mUrti prApta thaI zakI nathI. Shree Sud prAcIna dilhImAM eka lahastaMbha Aje paNa daSTigocara thAya che. laMbAImAM pAra Shree Sudhatnaswami Gyanbhandar-Umara, Surat cla la A www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara te staMbha 23 phITa ane nava iMca che, nIcalA bhAgane vyAsa 16 Iya tathA upalA bhAgane vyAsa 12 iMca che. A staMbhanA darzana mAtrathI phargyusana sAhebane atyaMta Azcarya thayuM hatuM. temaNe eka sthaLe lakhyuM che ke:-"A uparathI siddha thAya che ke vartamAna yuropa Ajaparyata je prakAranA hastaMbhanuM nirmANa karI zakatuM nahatuM ane Aje paNa Avo staMbha taiyAra karI zake ke nahi te kahI zakAtuM nathI, evA lehastaMbho hiMduoe bahu lAMbA kALa pahelAM arthAta cothA kivA pAMcamA saikAmAM banAvyA hatA. A prakArane lehastaMbha taiyAra karavA mATe ApaNane hiMduonI buddhi mATe jeTaluM Azcarya thAya teTaluMja Azcarya tenI lekhana tathA sthApanALA mATe paNa thayA vinA rahetuM nathI. ATalAM ATalAM saikIo thayA A staMbha vAyu ane vRSTinA AghAta sahate Ave che chatAM te leza paNa zithila thayo nathI ane tenA para eka paNa DAgha ke khADe paDele dekhAtuM nathI. akSaro paNa jANe hajI hamaNuja koie lakhyA hoya evA jaNAya che. AvA staMbho bhAratavarSamAM virala nathI, arthAta aneka che. ukata hastaMbhanA nirmANa pachI ghaNuM lAMbA kALe konArakamAM eka maMdira taiyAra thayuM hatuM, tenI agAsI upara paNa evAja aneka hastaMbhe ApaNe joI zakIe chIe." mRtadeha saDI na jAya ane kAyamane mATe rahI zake enA upAya paNa bhAratavAsIo eka divase jANatA hatA. teo eka evo lepa taiyAra karatA ke jenI sahAyathI zaba gaMdhAyA vagara ke saDayA vagara ghaNuM lAMbA samaya sudhI rahI zakatuM. bhAratanI mATImAMthI ratna, suvarNa, rUpuM tathA trAMbuM vagere kiMmatI padArtho maLI AvatA. jagatamAM suprasiddha gaNuta kahInara bhAratavarSamAja utpanna thaye hate. AryAvartanAM vRkSo paNa hastaMbha jevAM daDha hoya che. ahIMnA pahADe, samudra tathA vRkSe ekakALe-atyAre paNa leta Arasa paththara, muktAphaLa tathA caMdana-kesaranI sugaMdha ApI rahyAM che ! A suvarNamayI bhAratamAtAnA udaramAM kayI vastune abhAva hato teja samajAtuM nathI! sAMpratamAM je hiMduo du:kha ke ApattinA samaye potAnI patnIne kSaNavArane viraha sahana karI zakatA nathI, putra-parivArane tyajI amuka samayaparyata dezabhramaNa karavAnuM paNa jemane bahu bhAre paDI jAya che ane bahAra dezAvaramAM jaI potAnA AtmabaLa upara kevI rIte daDha rahevuM tenuM jemane lezamAtra jJAna nathI, teja hiMduo potAnA gauravanA divasamAM utsAha ane umaMgapUrvaka digadigaMtaramAM deDatA ane tyAM pitAnI sattA tathA nairavane vistAra karatA hatA, ema ItihAsa jaNAve che. bhAratavAsIo potAnA dezamAM utpanna thayelI aneka prakAranI dravyasAmagrIo potAnI sAthe laI kAzmIana samudra tathA bhUmadhya samudraShreInA kinArAnA pradeza upara utaratA ane tyAM vyApAra karatA prAcIna samayamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Sura Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gaurava bhAratanAM rezamI vastro, maNimuktAmaya alaMkAro tathA DhAkAnI majalIna vagere dravya madhya eziyA, AphrikA tathA yuropamAM vecANane mATe jatAM ane tyAMnI prajAne tathA tyAMnA videzI narapatione Azcarya pamADatAM hatAM. I. sa. pUrve cothA saikAmAM yUrepanA digvijayI samrATa alekajhAnDaranA sainyanI cikitsA karavA bhAratavarSamAMthI cikitsakene sAdara lAvavAmAM AvatA ane AThamA saikAmAM te bagadAdanA narapatie potAnI cikitsAne mATe eka hiMdu cikitsakanI nimaNuka karI hatI. seLamA saikAmAM bhAratavAsIo arabI samudra oLaMgIne AphrikAnI bhUmi sudhI pahoMcI gayA hatA ane tyAM AbIsInIyAne sudaDha kile temaNe ja taiyAra karyo hate. garavanA divasomAM mahAsamudro pAra karavA e hiMduone mATe ramatanI vAta hatI. arabI samudra pAra karIne, hiMduo bhAratavarSamAMthI AdikAparyata pahoMcyA hatA, eTaluM ja nahi paNa tyAM nIla nadInA kinAre pitAnAM saMsthAne paNa sthApyAM hatAM. prAcIna kALamAM hiMduoe bhAratavarSa nI dakSiNa dizAe mathurA nagarI (vartamAna madurA), brahmadezamAM hastinApura ane sudUra sIyAma pradezamAM ayodhyAnagarI (vartamAna ayuthA ) nI sthApanA karI hatI. brahmadeza, zyAmadeza, AnAma, ke. beDIyA, jAvA tathA balidvIpamAM hiMdusaMsthAnI pratiSThA karI hiMdurAjyanI sthApanA hiMduoe karI hatI. cInane parivrAjaka phAIyAna ke je I. sa400 nI sAlamAM nakAhArA bhAratavarSamAMthI potAnA dezamAM javA pAcho pharyo hato, te pitAnA ItivRttamAM lakhe che ke, teNe pote te samaye javA ane balinA TApu omAM aneka brAhmaNone vasavATa karatA joyA hatA. bhAratavAsIo kivA upara kahyA te TApuomAM vasatA aneka hiMduo prazAMta mahAsAgarane oLaMgI amerikA sudhI pahecyA hatA ane tyAM paNa pitAnAM hiMdusaMsthAne vasAvyAM hatAM. ke beDIyA ane jAvAnA TApu (yavakipa) nA prAcIna hiMduonI sabhyatAnI sAthe, amerikAmAM AvelA mekasIke pradezanI prAcIna sabhyatA aneka aMze maLatI AvatI hatI. mekasIkemAM hiMduonAM saMsthAnane sUcavanArAM aneka cinha maLI Ave che. paMDitavara mekasamUlare lakhyuM che ke;-"prAcIna ezIyA ane prAcIna amerikAnI bhASAmAM tathA dharmamAM evAM cinha maLI Ave che ke purAtana kALamAM eziyAvAsI aneka lekee amerikAmAM vasavATa karyo hato, ema svIkAryA vinA cAlatuM nathI. teoe ezIAnA uttarabhAgamAMthI athavA te dakSiNa bhAgamAMthI potAnI musApharI zarU karelI hovI joIe. anukULa pavananI sahAyatA maLatAM pitAnAM vahANanA zeDhe caDAvI eka TApumAMthI bIjA TApumAM ane bIjA TApumAMthI trIjA TApumAM, ema aneka Shree Suharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akamara TApuone oLaMgI chevaTe teo amerikA sudhI pahoMcelA hovA joIe." vaLI ekavAra zraddhayuga tarapha daSTi kare ! aMdhakArayukta AkAzamAM rAtA- - pILA-lIlA Adi vicitra varSothI zobhatA teja:puMjasame haihayuga bhAratanA itihAsamAM ke mane hara, suMdara ane ujajavaLa jaNAya che? I. sa. pUrve chaThThA saikAmAM buddhadeve bhAratamAM janma lIdho hato ane saMsAranA zekatApavaDe rIbAtAM pRthvInAM samasta manuSyane udAra dharmane upadeza Apyo hato. temaNe spaSTa ghoSaNa karI hatI ke, manuSya potAnA vizuddha cAritryabaLathI, paropakAra vRttithI tathA niHsvArtha vartanathI, sukha-duHkhAtIta evI mukita A lekamAM ja meLavI zake che. A dharmanA pratApe bhArata vAsIonAM aMtaHkaraNe eka kALe vizvapremanI bhAvanAothI kevAM uddIpta thaI rahyAM hatAM ? te kALe bhAratavarSamAM Adarza nRpatione ane Adarza dhanADhayone abhAva nahotuM. temaNe te samaye asaMkhya bauddhavihAronI sthApanA karI hatI. A vihAramAM hajAro bhAratavAsI tyAgIo, vidyArthIo tathA adhyApake jIvanaparyata vAsa karatA ane svArtha saMbaMdhI ciMtAone tilAM. jali ApI kevaLa dharma ane jJAnanI carcA kiMvA khIlavaNImAMja potAne sarva samaya vyatIta karatA hatA. AvA abhyAsI punA khAna-pAnanI tathA vastrAdinI saghaLI vyavasthA vihAranA vyavasthApake pote pitA nA kharce karI ApatA hatA. adhyayana ane adhyApana sivAya vihAromAM bIjI kaI prakAranI vArtA ke carcA paNa thatI nahatI. baiddhazAstra, nyAyazAstra, darzanacaryA, veda, vyAkaraNa tathA cikitsAzAstra Adi aneka Avazyaka viSayonuM tyAM zikSaNa maLI zake evI saMpUrNa vyavasthA karavAmAM AvatI. ame evI eka saMsthAnuM-nAlaMdAnuM kicita varNana AgaLa upara ApIzuM. matalaba ke samasta bhAratavarSa eka kALe jJAnanA prakAzathI prakAzita-ujavaLa tathA dItimaya banI rahyo haze. bhAratanA A mULa mahAsrotamAMthI jJAna ane dharmane je prabaLa pravAha vahI rahyo hato, te pravAha samagra pRthvI upara dhIme dhIme pharI vaLyo hate ! tibeTa, cIna ane kArIyAnA nRpatio potAnA rAjya taraphathI punaH punaH dUta mokalI bahu bahu vinati, bahu bahu prArthanA tathA bahu bahu sanmAnapUrvaka bhAratavarSIya auddha mahApaMDitane pitAnA rAjyamAM AmaMtrita karatA. vidvAne tyAM jaI dharmanA pracAranI sAthe jJAnane paNa vistAra karatA. te uparAMta tibeTa, cIna, tAtAra, AnAma tathA zyAma Adi dUra dezAvarathI saMkhyAbaMdha manuSya bhAratavarSamAM AvI banI zake teTalo lAMbo vakhata rahI saMskRta bhASAne abhyAsa karatA ane jyAre abhyAsa pUro karIne potAnA dezamAM pAchI vaLatA tyAre pitAnI sAthe aneka saMskRta pustaka paNa svadezamAM laI jatA. Aje paNa jApAna jevA dUra dezamAM bauddha yuganA saMta pustake maLI Ave che. Aje jevI rIte navIna jJAna prApta karavA Shree SudharmaSwami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gaurava 11. mATe anekane yuropa javuM paDe che, tevI rIte prAcIna bhaihayuganA samayamAM aneka prAMtavAsIone bhAratavarSamAM AvavuM paDatuM ane teo bhAratanA jJAnabhaMDAramAMthI apUrva rane pitAnI sAthe laI jatA. bhAratavAsIonuM jIvana te kALe kevaLa parepakAramayaja hatuM, ema kahIe te paNa lezamAtra ayukita nathI. sahastrasahastra bhAratavAsIo potAnI IcchApUrvaka svadezane parityAga karI digadigaMtamAM bhAratavarSanA gauravane pracAra karavA bahAra nIkaLI paDatA. atyAranA samayamAM dezATana sugama gaNAya che, paraMtu te kALe dezabhramaNa sugama nahotuM. pUrve bhAratavAsIe kUra-bhayaMkara prANIothI bharapUra jaMgala pasAra karIne, hajAro lUMTArAo tathA dhADapADuonA bhayamAMthI hiMmatapUrvaka pasAra thaIne tathA durbhedya nadIo, pahADa ane araNyo oLaMgIne bahu kaThinatAthI icchita sthAne pahoMcI zakatA. ATalI ATalI muzkelIo chatAM bhAratIya prajAjane uttaramAM nepALa, kAzmIra, tibeTa, bAhIka, bukhArA, maMgolIA, cIna, kerIyA tathA jApAna ane pazcimamAM kAbUla, sIrIyA, pelesTAIna, AphrikAsthita mIsara tathA mAIriNI temaja yUropAMtargata mesiDena tathA epirasa, pUrvamAM brahma, kecInacIna, jAvA, sumAtrA tathA phArasAnA TApuo ane dakSiNamAM laMkAparyata dezATana karatA tathA vANijya-vyApAra calAvatA hatA. aneka hiMdIo ukata sthAnemAM ghaNe lAMbA samaya nivAsa karIne jJAna tathA dharmane pracAra paNa karatA hatA. I. sa. nA cothA saikAmAM phAhiyAna sthaLamArge thaIne bhAratavarSamAM Avato hato tyAre teNe sAibarIyAnI dakSiNe AvelA tAtAra pradezamAM, kAspIyana sarovaranI pazcima dizAmAM AvelA yUrepakhaMDamAM tathA aphaghAnIsthAnamAM bauddhadharmane prabaLa prabhAva pratyakSa joyuM hatuM. Aje paNa yuropanA uttaraprAMtamAM AvelA lAleMDa dezamAM baiddha dharma pracalita che. bhAratavarSane baiddhadharma samagra mAnavajAtinA eka tRtIyAMza bhAganA dharmarUpe Aje paNa TakI rahyo che. pRthvInA pradhAna lekhAtA dharmoe bhAratavarSanI mATImAMthI ja eka kALe pipaNuM meLavyuM hatuM. dharmarUpI vRkSone ugavA mATe bhAratavarSa jevI anya eke pRthvI anukULa nathI. krAIsTanA janma pUrve bhAratanA samrATuM azakavardhane pelesTAInamAM bAddhadharmapracArake mokalyA hatA, eTaluM ja nahi paNa krAIsTanA pitAnA samayamAM paNuM bauhazramaNo tyAM rahIne buddhadharmane pracAra karI rahyA hatA, evAM aneka pramANe maLI Ave che. bIjI rIte joIe to buddha ane krAisTanA jIvanacaritra mAM temaja dharmasiddhAMtamAM tathA upadezamAM kavacit evI te samAnatA maLI Ave che ke ApaNane Azcarya thayA vinA rahe nahi. prAcIna bauddha graMthonAM upadeza janaka AkhyAne lagabhaga saghaLAMja bAIbalamAM paNa maLI Ave che. romana che. likene yAjaka saMpradAya, temanAM dharmAnuSThAne tathA rIti-nItio e sarva jANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 samrATa akbara "" ke khAdhanuM cokakhuMja anukaraNu heAya ema spaSTa jaNAI Ave che. cUpa je vizuddha dharmane mATe abhimAna le che, te dharma bhAratavarSIya azAvaDeja paripUrNa che, ema kahIe tA yAgya nathI. jamana paMDita zepanahAre lakhyuM che keH- krizciyana dharmAMnuM mULa satya bhAratavarSa che. '' e uparathI jaNAya che ke dhaNuM karIne krizciyana dhame bhAratamAMthIja potAnuM pAchu meLavyuM hatuM. rUzIyAnA eka krizciyana pAdarIne thADA samaya upara je eka graMtha maLI AvyA hatA te uparathI siddha thAya che, ke krAisTe pAte bhAratavarSamAM tathA tibeTamAM lAMkhA samaya rahIne hiMdudharmAM tathA audhama nuM zikSaNa prApta karyuM hatuM. bauddhadha mAMthI utpanna thayela krizciyana dharmapratye mahamadIya dhama atyaMta AbhArI che. mahaMmada pAte krAisTarna izvaraprerita mAnatA hatA. te sivAya dharmomaMdiramAM upAsanA karavA javuM, upAsanA paNa pAMcavAraja karavI ane upAsanA pUrve sarvee sAthe maLI uccastare prArthanA karavI pratyAdi padmAta paNa mahamadIya dhame bauddhadharma pAsethIja grahaNa karI hatI. bhAratavarSanA prabaLa pratApa eka kALe atulanIya hatA. bhAratavAsIoe eka samaye samudra upara setu bAMdhI laMkAnagarI upara vijaya meLavyeA hatA. bhAratavaSa~mAM vIra narAja vasatA hatA ane tene lIdheja mukSetra Aje bhAratanA smazAnakSetrarUpe pratihAsamAM prasiddha thayuM che. 40 sa. pUrve pAMcamA saikAmAM grIsanA suprasiddha pravAsI ane RtihAsanA pitAsvarUpa lekhAtA haiADATase lakhyuM che keH " vartImAna samaye samagra pRthvImAM bhAratavAsI prajA sarva karatAM adhika prabaLa prajA che. "" Isa pUrve cothA saikAmAM mahAkhaLazAlI mahArAja caMdragupta magadhanA siMhAsana upara birAjatA hatA. temane cha lAkha padAtikA, trIza hajAra dhADesvAro tathA nava hajAra hAthIo hatA. temaNe samasta AryAvarta ne eka zAsana-chatra nIce ANyA hatA. digvijayI alekajhAMDaranA mRtyu pachI tenA eka senApati selyukase eziyAnA pazcima bhAga upara vijaya meLavI bhAratavaSa upara hallo karyA hatA, paNa mahArAja caMdragupte te halo pAchA kahADayA hatA ane selyukasane parAjita karyAM hatA. zrIka pravAsI megAsthinisa je dhaNA divaseA sudhI mahArAja caMdraguptanA darabAramAM kUtarUpe rahyo hatA, te rAjadhAnI pATalIputranu varNana karatAM lakhe che keH-- (( nagarInI paridhi kivA vistAra prAyaH 25 mAIla jeTalA che. nagarInI ceAtaram 400 hAtha paheALA tathA trIza hAya uMDI khAi che. eka majabUta kIllo nagarInuM sadA rakSaNu karI rahyo che. kIllAmAM 64 mukhya dvArA che ane temAM thaIne prajA AvajA karI zake che. kIllA upara paheregIra rahI zake te mATe 570 kAThAo kivA cUDAgraho pazu che. " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gaurava megAsthinI pitAne jAti-anubhava darzAvatAM kahe che ke -"sAhasa e te bhAratavAsIone sarva pradhAna mukhya guNa che. yuddhavidyAmAM teo eziyAnI tamAma prajAo karatAM caDI jAya tevA che; e vAta aneka prakAre siddha thaI cUkI che." I. sa. pUrve trIjA saikAmAM caMdraguptane pAtra mahArAja azokavardhana magadhanI gAdI upara AvyA hatA; te paNa bauddhadharmAnuyAyI hatA. tenA samayamAM bhAratavarSa unnatinA sarvocca zikhare pahoMcI cUkyo hato; bhAratanuM gaurava caturdizAmAM vistAra pAmI cUkyuM hatuM. azokanuM sAmrAjya bhAratanA aneka bhAgamAM temaja kAbUla, kaMdahAra ane badhIkA Adi pradeza mAM paNa pravartatuM hatuM. mIsara, mesiDenIyA, siriyA, sAIriNI ane epirasa Adi ati dUravatI dezonA narapatie paNa azokanI sAthe maitrInA saMdhisUtrathI joDAyelA hatA. phAhiyAne azokanA rAjamahAlayanAM khaMDIe pATalIputramAM pratyakSapaNe nirakhIne eka sthaLe lakhyuM che ke"azoke rAkSasoThArA paththara upara paththara khaDakAvIneja A uparAupari mALa taiyAra karAvyA hatA. mahAlayanI AsapAsane kIle, taraNakAra (mukhya daravAje) tathA e sarvanI zilpakuzaLatA jevAthI khAtrI thAya che ke AvuM kAma manuSyothI te thavuM saMbhave nahi. A mahAlanAM paDI gayelAM khaMDiyere Aje paNa vidyamAna che." azake aiAddhadharmopadezakAne eziyAnA cAre khuNAmAM tathA AphrikA ane yUropamAM paNa dharmapracAra arthe mokalI dIdhA hatA. teNe te bhAratavarSamAM asaM khya baddhavihAranI sthApanA karI hatI. cIna ane tibeTanA parivrAjake e paTaNunI pAse AvelA nAlaMdAvihAranuM je saMkSipta varNana lakhI rAkhyuM che, te vAMcavAthI jaNAya che ke nAlaMdAnA vihArane cAra mALa hatA ane te eTalA badhA uMcA hatA ke jANe te gagana sAthe ja vAta karI rahyA hoyane! eka mahela te 1600 phITa lAbo tathA 400 phITa pahoLo hato, ema jaNAvavAmAM AvyuM che. A vizALa sthAnamAM vidyAthIo tathA guruo ekatra vAsa karatA. A prAsadAnAM khaMDIe pAse keTalAe bauddhamaMdiranAM khaMDIe Aje paNa joI zakAya che. nAlaMdAvihAranI pAse moTAM moTAM taLAve paNa khodAvavAmAM AvyAM hatAM, ane temAMnI eka-be taLAve to eka mAIla jeTalA vistAravALAM hatAM, ema kahevAya che. nAlaMdAnA vihAramAM prAya: daza hajAra vidyArthIo tathA guruo ekatra vAsa karatA hatA ane temanA khAnapAna tathA vastrAdi mATe rAjya taraphathI vyavasthA karavAmAM AvatI. saghaLA bauddha vidyAthIo tathA guo rAtri-divasa bhaNavAbhaNAvavAmAMja pitAnA samayane sadupayoga karatA. cInAI parivrAjaka hyuenasIge A dazya pratyakSapaNe joyA pachI lakhyuM che ke -"nAlaMdAnA baddha tapasvIo khare khara mahA paMDita che. samagra bhAratavarSa A tapasvIonuM sanmAna kare che ane ShreetemanI ArAne avanata mastake anusare che." azake jevI rIte asaMkhya vidyA Www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samrATa akabara maMdiranI tathA dharmamaMdiranI pratiSThA karI hatI, teja pramANe manuSya ane pazuenI sevA-suzruSA tathA auSadhAdinI vyavasthA thaI zake te mATe agaNita oSadhAlayo tathA pazuzALAnI paNa sthApanA karI hatI. auSadhAlayamAM pIDita manuSpo vinA kharce AhAra tathA ASadha meLavI zakatAM. saguNa puruSonA guNanI kadara karavA mATe prasaMgepAta azaka eka mahAna sabhA bolAvato ane te sabhAmAM guNI puruSanA guNe badala temane puraskAra ApI saMtuSTa karate. AthI guNa manuSyone anekagaNuM uttejana tathA utsAha maLatA, e kahevAnI jarUra nathI. teNe aneka rAjamArgo taiyAra karAvI, pravAsIone bahu tApa na lAge te mATe rastAnI baMne bAjue vRkSo ropAvyAM hatAM tathA tRSAturo mATe sthaLe sthaLe aneka kUvAo temaja virAmane mATe aneka musApharakhAnAM paNa taiyAra karAvyAM hatAM. tenA anuzAsana saMbaMdhI aneka zilAlekha Aje paNa bhAratanAM bhinna bhinna sthAnomAM maLI Ave che ke je aMdhakArarUpa samudranI madhyamAM dIvAdAMDIsvarUpa ubhA rahI bhAratanA ane tIta gauravanuM darzana karAvatA, itihAsane ajavALI rahyA che. zilAlekhavALe eka eka staMbha saLaMga ekaja paththaramAMthI banAvavAmAM Avyo hoya, ema pratyakSa joI zakAya che. eka mahAna kaThina paththarane kotaratAM ane tene gALa tathA sIdhe banAvatAM keTalI mahenata ane buddhi vAparavI paDe che tene khyAla zilpazAstrIo sivAya anyane bhAgyeja AvI zake. A anuzAsana-staMbha upara evA bhAvanAM vAkaya ketaravAmAM AvyAM che ke "sAdhAraNa janasamAjane mATe avirAma nirmaLa nyAya maLe tenA jevuM maMgaLakArI kArya anya eka paNa nathI. A adala I sApha prajAgaNane maLI zake tene mATe huM sarvane javAbadAra chuM-arthAta prajAgaNane niSpakSapAtapaNe nyAya Apa e mAruM mukhya kartavya che kAraNa ke nyAya eja prajAkIya unnatimAM mukhya hetubhUta che. prajAne nyAya ApavA prati mAruM saMpUrNa lakSa che." kaI kaI zilAlekhamAM ema paNa jAhera karavAmAM AvyuM che ke -"mArI evI ekAMta ane prabaLa IcchA che ke bhinna bhinna jAtio, pitapotAnA saMpradAyane bhale avalaMbe, paNa teo pitApitAnA cAritryanI unnati karavAmAM sarvadA prayatnazIla rahe ane parasparamAM suleha-saMpa tathA zAMti sacavAI rahe, tathA matabheda, IrSyA ane kaeNpanA hetubhUta na thAya, e sarve lakSamAM rAkhe, evI mArI icchA che." azokanA nAmanuM kIrtana Aje yuropanA balagaMDIthI jApAnaparyata ane sAbIrIyAthI laI laMkAparyata ekasarakhA sanmAnapUrvaka thAya che, tenuM kAraNa tenAM audArya tathA saccaritra sivAya bIjuM saMbhavatuM nathI. paMDitavara kepenanA mata pramANe bhAratavarSane azoka e yuropanA sIjhara tathA zAmena karatAM paNa vadhAre suprasiddha che. - iPI tyArabAda uttarabhArata Shree Sudamaswami Gyandhandar-Untala, Surat jAoe zAsana pravawww.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gaurava 15 rtAvyuM. I. sa. nA chaThThA saikAmAM mahArAja vikramAditye janma lIdhuM hatuM. temane pratApa ane yaza Aje paNa bhAratavarSanAM sekaDe manuSyo muktakaMThe gAI rahyAM che. vikramAdityanA samayamAM ja mahAkavi kAlidAse bhAratanA sAhityodyAnamAM suramya kA. vyanI sugaMdha prasAravAno AraMbha karyo hato. I. sa. nA sAtamA saikAmAM baiddha mahArAja harSavardhana athavA zilAditye kAnyakubbanA siMhAsana upara virAcha samasta AryAvarta upara pitAne adhikAra vistAryo hato. temanI pAse 50 hajAra padAtika, 20 hajAra ghoDesvAra tathA paci hajAra hAthIonI senA hatI. teo pratyeka paMcama varSe eka boddhamatsava karatA ane te samaye dIna-daridra manuSyone mATe hajAra ane lAkho rUpIAnI sakhAvate karatA. hiMduo potAnagaravapUrNa samayama niHzaMkapaNe videzayAtrA athavA samudrayAtrA karatA hatA. te kALe samudrayAtrAnA kAraNe koIne jJAtibahAra thavuM paDatuM na hatuM ane evI sAmAjika udAratAne lIdheja hiMduo ATalI unnati tathA ma hattA prApta karI zakayA hatA. ghaNuM lAMbA vakhata pahelAM eka prakAranI khAsa naukAdvArA samudra pAra karavAnI kaLA hiMduprajAmAM jANatI hatI. tyAra bAda temaNe mahAna samudrayAne taiyAra karI samudramAM musApharI karavAnuM cAlu rAkhyuM hatuM. pUrve telUka baMdara samudrakinAre vaseluM hatuM. phAhiyAne A baMdarathI eka moTI hiMdu nakAmAM besI laMkAnI musApharI pUrI karI hatI. ane jAvAnA TApumAMthI paNa te hiMdunIja naikAmAM besIne cIna dezamAM pAcho pharyo hato. cInanA parivArajako bhAratIya samudrayAnoThArAja pitAnA dezamAM jaI zakatA hatA. A naukAonI vyavasthA tathA tene haMkAravAnuM kArya paNa hiMduoja karatA hatA. eka eka naikAmAM kiMvA pitamAM 200 musAphare yAtrA karI zakatA. brAhmaNe paNa te samaye ukta taikAemAM besI cIna dezamAM jatA hatA. uDIsAvAsIo paNa bahu lAMbA vakhatathI nAnAM nAnAM vahANo taiyAra karI samudramAM musApharI karatA hatA. cInAI parivrAjaka kahyuenasIMga, je isa. nA sAtamA saikAmAM bhAratavarSamAM AvyuM hatuM te lakhe che ke-"uDIsAnA baMdarethI naikAmAM besIne aneka vaNike ati dUra dezamAM jatA hatA." jyAre hilasa arabI samudra pAra karavAnuM sAhasa karI zako nahoto, jyAre grIsa ane rema dezanAM vahANoe bhAratanA mahAsAgaramAM darzana paNa ApyAM nahatAM, te vakhatathI haMdue mahAna samudrayAne taiyAra karI zakatA hatA; ane baMgALAnA samudrane ati sahelAithI pAra karI laMkA, brahmadeza, malAkA tathA sumAtrAnA TApuomAM pitAne vyApAra-dhaMdhe vistAratA hatA. baMgALI prajA moluka baMdare vahANe taiyAra karatI hatI. teo baMgALI upasAgaranA samIpamAM thoDA kharce Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 samrATa akamara evAM tA suMdara ane sudaDha vANA nirmANu karatA hatA ke dUra dezAvaramAMthI paNa bhAratavaSIya vahANAja pasa'da karatA ane hajI paNa keTalAka kha'gALI vahu'NA taiyAra kare che. samrATa nAkAsenA sAthe harIphAi karavA je mahAna jahAjo taiyAra varNana ame have pachI ApIzuM. turkarAna pote bahu kharIdatA. caTTagrAmamAM akabare yUropanI karAvyAM hatAM tenuM A hatabhAgya dezane bhUtakALa kharekhara bahu manehara hatA. grIka pravAsI megAsthinIse pAtAnI daSTie nirIkSaNa karI lakhyuM che keH--"hiMdu prajA zAMta, sthira tathA zAMtipriya che. teAmAM utkRSTa kRSikAro temaja utkRSTa sainikA paNu utpanna thAya che. te peAtAnA vairAgyabhAva tathA satyavrata mATe hu suprasiddha che. teo nyAyapriya paNa eTalA badhA che ke temane adAlatAnA ke kArTAnA A zrayalevAnI jarUra paDatI nathI. svabhAvathIja teo evA sAdhuprakRtinA ane suzIla che ke cArI zuM kahevAya tenIja temane khabara nathI. bhAratavamAM rAtrie ke divase gRThThadbAra baMdha karavAnI jarUra paDatI nathI. khata upara sahI ke dastAveja karavAnI paNa AvazyakatA nathI rahetI. tee asatya khelatA nathI. e temanI khAsa khubI che. bhAratavarSanA eka kSetranI pAse game tevu yuddha cAlI rahyuM hoya tApaNu kheDuta niyapaNe pAnAnAM khetarane kheDayA kare che. sainyanAM mANasA te kheDutane, khetarane ke tenA gAmane kazI paNa ijA karatAM nathI. bhAratavarSamAM gulAmagIrInI pati nathI. bhAratanI jamIna paNa bahu rasa-kasavALA che. dhaNAMkharAM khetaramAM naheramArata pANI pahoMcADavAmAM Ave che. bhAratavarSamAM pUrve kadApi duSkALa paDayA nathI, temaja puSTikAraka khAdya dravyonA paNu kadApi abhAva thayA nathI. bhAratavarSanI strIe paNa atyaMta patiparAyaNA tathA sAdhvI che. sAtamA saikAmAM cInAi parivrAjaka hyuenasIMge bhAratavarSamAM musApharI karIne lakhyuM hatuM ke" sarva bhAratavAsIe saraLa svabhAvanA tathA sAdhu prakRtivALA che. lAkAne kevI rIte chetaravA tathA ThagavA e temane AvaDatu nathI. te kApA paNa vizvAsadhAta karatA nathI. pAtAnA mukhathI kheAlelA zabdone ke vAyAne jIva jatAM sudhI barAbara vaLagI rahe che. vastutaH te ApaNA sanmAnane pAtra che." pUrve Arya prajA gaiAravaNI hatI. temanAmAM atyAranA jevA jJAtibhede nahAtA. te pAte jamIna khAdIte, naherA ke nIkAddArA potAnAM khetarAmAM pANI lakha jatA. pUrve bhAratavarSa mAM, strIomAM lAja kADhavAnI rIti naheAtI. prabhunI pratimAte caDAvelI mALAo jevI rIte nadImAM svacchaMde nirdoSa AnaMde bhramaNa karatI vahI jAya che tevI rIte kulalalanAo paNa kusumamALAnI peThe rAjamA upara vinAsa kAce harIpharI zaktI hatI. rAjA tathA rANI paNa khullI rIte gheADAgADImAM besI gAmamAM karavA nIkaLatAM ane lokeAnI pUjAnA satkAra karatAM, ww.umaragyanbhandal.com "" 40 sa. nA Shree Sudnarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanuM gArava eTaluM ja nahi paNa rAjadaMpatI pite jAte prajA varganI sthitinuM nirIkSaNa karI gya upAya letAM. atyAre paNa mahArASTra dezamAM tathA nepALamAM paDadApaddhati ke lAja kADhavAnI prathA nathI. bhAratIya ramaNIo ghaNA lAMbA kALa pUrve yathA gya zikSaNa prApta karI zaktI ane zikSaNanI sAthe saMgItanuM paNa jJAna meLavI zakatI. gAgI, maitreyI, lIlAvatI tathA khannA Adi viduSI ramaNIonA pavitra jIvanacaritrathI bhAratavarSane itihAsa ujajavaLa che. A kALe paNa mahArASTra deza mAM tathA nepALamAM ane erIsA prAMtamAM strIone keLavaNI ApavAnI prathA barAbara cAlI Ave che. bhAratIya hiMdusamAjamAM eka kALe vidhavAvivAha paNa pracalita hato. atyAre paNa paMjAba, uDIsA tathA nepAlanA brAhmaNomAM vidhavAvivAhane rivAja pravarte che, eTaluM ja nahi paNa baMgALA sivAyanA ghaNAkharA pradezomAM brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA kAyastha sivAya sarva jAtiomAM vidhavAvi. vAha pracalita che. pUrve A dezamAM bALalagnanuM nAma-nizAna paNa nahatuM. eka divase bhAratIya vIraramaNIo ratha calAvavAmAM, ghoDesvArImAM tathA hathiyAra vAparavAmAM bahu kuzaLatA dharAvatI hatI. atyAre paNa mahArASTra tathA rAjasthAnanA keTalAka pradezomAM strIo gheDesvAra thaI bahAra nIkaLe che. ogaNIsamA saikAnA madhyabhAgamAM keTalIka hiMdulalanAoe hAthamAM baMduka laI aMgrejonI sAthe yuddha paNa karyuM hatuM. pUrve Aryo mUrtipUjaka nahatA. sarvathI prathama teo prakatinuM saidarya nirakhI bahuja Azcaryamugdha thayA hatA. ane e sauMdaryanI pUjAArAdhanA karavAmAM tatpara thayA hatA. RgredamAM AkAza tathA uSA AdinI ArAdhanA saMbaMdhe keTalIka gItio maLI Ave che, te ukta saidiryapUjAnuM ja sUcana kare che. teo jema jema nAnanI unnati karatA gayA tema tema teo prakRti ane prakRtimAMthI izvaratattva samIpa pahoMcatA gayA. chevaTe temaNe nirNaya karyo ke Izvara eka che ane te ja A vismayakara sRSTine sRSTA che. AvI zraddhAe pahoMcyA pachI arthAta Izvara ane prakRtinuM svarUpa jANyA pachI teo izvaranI mAnasika upAsanA karavA lAgyA. A upAsanAnA phaLasvarUpe ati auravapUrNa upaniSado A kALe paNa ApaNI pAse rahI gayAM che. jyAre ApaNe koI eka nirmaLa jharaNuvALA, suMdara hajAro pakSIonA kaMTharavathI gAjI rahelA, snigdha malaya pavanathI suvAsita thayelA tathA sthira-zAMta, Amra, nAri. keLa, vaTavRkSa, azokata Adi suMdara vakSavALA ane madhura phaLayukta anekavidha latAovALA nAnA gAmaDAmAM ekalA pharavA nIkaLI paDIe chIe tyAre AsapAsanuM manahara haidarya tathA zAMti ApaNuM manane Azcarya pamADyA vinA rahetAM nathI. te samaye ApaNane emaja lAgI Ave che ke kharekhara Aja sthaLe eka divase ApaNuM pavitra tapovana hatuM. Aja sthaLe koNa jANe keTalAe tapaShree dimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat elAgavatI honA www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 sATe ammara svI mahAtmAoe phaLa-phUlAdi bhakSaNa karI, paNakuTI taiyAra karI, svecchApUrvaka vilAsa, vaisava ane aizvane lAta mArI, kevaLa dharma ane jJAnanA anuzIlanAthaeNja peAtAnuM samasta jIvana vahana karyuM haze ! A tAvanamAM keTalIka strIo, kanyA, tathA keTalAe vidyAthI o mALA nitya vRkSanI suzItaLa chAyAmAM esI, amRtabhASI tapasvInA mukhathI veda-vedAMtanu adhyayana karyAM karatAM haze ! Aja tapAvana eka samaye RSienA gaMbhIra sAmavedadhvanivaDe prabhAte tathA sAyakrALe dhvanita thai rahetu haze ! A tAvanamAM rAjA ane rANI svayaM padhArI RSienI pAsethI rAjanItinuM zikSaNa prApta karI, punaH peAtAnA AvAse vinayapUrvaka cAlyAM jatAM haze ! A bhAratamAM A tAvanamAM eka kALe niHsvArthI, paropakArI RSi-muni virAjatA hatA. jemanA pratApe bhAratamAtAe pUrve aneka Adarza rAjAo, Adarza rANIo tathA Adaza gRhasthA utpanna karyA hatA. bhAratavarSanA itihAsamAM AdarzocaritrazALA manuSyeAnA abhAva nathI. janasamAjamAMnA pUjyapAda puruSo arthAt RSi-muni mahAna unnata hatA, teneja lIdhe bhAratavarSe satra mahattA ane gaurava prApta karyuM hatuM. pUrva puruSo bhAratanI prAcIna jAheAjalAlInuM, bhAratanA prAcIna gaiAravanu maneAhara citra suva paTa upara yatnapUrvAMka AMkI gayA che ! A svargIya citra temaNe kAne mATe aMkita karI rAkhyuM haze tenA uttara ame ApI zakatA nathI; kAraNu ke ame te jANatA nathI. amArA bhUtakALanA itihAsane peAtAnA hRdayamAM sthAna ApI, amArUM sAhityama Mdira zAmATe samujajavaLa banI rahyu che, tenA uttara kANu ApI zake tema che ? dvitIya adhyAya - adhaHpatana kahe, e itihAsa ! amArA bhAratavarSanA gaurava-riva evA te kevI rIte asta thayA ke puna: te utija thai zakayA nahi ? evuM te zuM kAraNa hatuM ke paThANAnA sAmrAjyanuM patana thavA chatAM paNa hiMdu-sAmrAjya sthApitaja thaI zakyuM nahi ? evA te zA aMtarAya AvI paDayA ke mogala-sAmrAjya chinna bhinna thavA chatAM hiMduonA gaurava-sUrya punaH bhAratAkAzamAM prakAzitaja thai zakayA nahi ? have 40 sa. nA AThamA saikAmAM ApaNe praveza karavA paDaze. jema karatAM ApaNI dRSTie te samayanAM kaIM jUdAMja dRzyo pratIta thayA vinA raheze nahi. tame dhArIne jozo tA jaNAze ke je niHsvArthI mahApuruSA apUrva prakAre eziyA, AphrikA ane yurApamAM bhAratanA gaiAravA vistAra karI rahyA hatA, teo cirawww.unaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e adhapatana - * kAlane mATe bhAratanI raMgabhUmi uparathI adazya thaI gayA che. vera-viSa vinAno - boddhadharma ke je atyAraparyata A ghaNadharmamaya tathA ghaNI jAtimaya bhAratavarSane samalita-ekatrita karavA mATe, kivA prajAkIya kalyANanI siddhine arthe snehapUrvaka prayatna karI rahyo hato, te baddhadharma paNa A raMgabhUmi uparathI adazya thaI gayuM che. brahmalIlAnA garbhamAM je gaganasparzI vidyAlaya ane jJAnamadire mAnavadaSTine raMjita karatAM hatAM, te bhUtakALanA zyAma paDadA pAchaLa chupAI gayAM che, ane tene badale dhULamAM ALoTatA avazeSonA vaSAdamaya dekhAve ApaNane zokamagna kare che. sAmAnya janasamAja paNa jJAnanA paThana pAThanamAMthI nivRtta thayo che. brAhmaNa evA te svArthI banI gayA che ke temaNe jJAna ane dharmane kevaLa pitAnI sAMpradAyika saMkucita sImAmAM ja pUrI rAkhyAM che. vedarUpI khANamAMnuM vizuddha kAMcana prajAvargane ApavAne badale teo suvarNa raMjita (sonAthI gIlTa karelA) tAMbAnA kaDakAone "senuM" kahIne tene ApavA lAgyA che. rAjapUta paNa kaI jUdA ja prakArane pATha bhajavI rahyA che ! samagra bhAratavarSamAM aneka nAnAM nAnAM hiMdarA sthApita thaine te sarva paraspara kaleza-kaMkAsa karI rahyAM che. svArthadhatAnuM ghanaghora vAdaLa bhArata upara sarvatra pharI vaLyuM che. svArthI vAsanAmAMthI uddabhavelI, dekhAvamAM suMdara ane nirApada jaNAtI nItinuM niHsaMcapaNe sau kaI avalaMbana levA lAgyA che. svAtha nItinA dhoraNeja saghaLAM kAryo thaI rahyAM che. TuMkAmAM kahIe te bhUtakALanA sukhamaya divasa pasAra thaI gayA che ane tethI karIne videzI rAjAonI vijayapatAkA anAyAse hiMdamAM pharakI rahI che. hiMduonAja doSane lIdhe hiMdamAM videzI prajAe pagapesAre karo zarU karyo che. prAyaH I. sa711mAM vIsa varSanI vayane eka bALakasarakho musalamAna-kAsIma, pitAnI sAthe mAtra cha hajAra mANasonI senAne laIne, balucistAnanA vistRta jaMgalane vinAvirodhe oLaMgI bhArata upara caDhI Avyo. siMdhanA hiMdu rAjya upara vijaya meLavI teNe keTalAMe hiMdumaMdiro teDI nAkhyAM, keTalIe mUtionA cUrecUrA karI nAkhyA ! aneka hiMduone musalamAna tathA kedI thavuM paDayuM, aneka hiMduonAM muDadAM dhULamAM ALoTavA lAgyA ane tarapha lUMTaphATa cAlI rahI ! teNe pratyeka nagarInA mukhakAra pAse hAjara thaIne, hiMdu adhivAsIene islAma dharma svIkAravAnuM pharamAvyuM ane jeo islAma dharma svIkArI zake tema na hoya temaNe puSkaLa dhana-saMpatti arpaNa karavI, evI paNa teja sAthe AnA thaI. hiMduoe pitAnI vahAlAmAM vahAlI dhana-saMpatti arpaNa karIne paNa pitAne prANapriya dharma sAcavI rAkhe. te arpaNane "jajIyA"nA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. vakhata jatAM Aroe e niyama karyo ke kAra prajamAM je mANasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara vadhAre dhanavAna hoya teNe pratyeka varSanI Akhare rU. 12, sAmAnya sthitino hoya teNe rU. 6, tathA majurI karIne khAtA hoya teNe rU. 3, rAjyanA khajAnAmAM bharI javA. tyAra pachI e kAyade bAMdhavAmAM Avyo ke vidharmI prajA arthAta hiMduo khAtApItAM je kAMI bacAvI zake te sarva mAla-milkata temaNe jajIArArUpe khajAnAmAM ApI devI. phIrIstAe lakhyuM che ke mRtyunA jeTale ja bhAre daMDa Apa, eja jajIAverAne mukhya uddeza hatA. kAphare pite A kara ApavAnuM khuzIthI svIkAratA ane ema karIne potAnA dharmanuM tathA prANanuM rakSaNa karatA. ATale ATale julama chatAM hiMdupUrNa samagra bhAratavaSe ekatrita thaIne kAsImanA atyAcAra sAme prabaLa AMdolana karavAnuM te eka bAjue rahyuM, paNa keTalAka hiMdu rAjAoe ulaTuM A navA AvelA aparicita, ajANyA, videzI, vidhama, AkramaNakArInuM zaraNa lIdhuM ane tenI sAthe teo pote paNa pitAnA svadezanuM satyAnAza kahADavA lAgyA ! kAsImanA Agamana pachI lagabhaga traNa varSa pasAra thaI gayAM; te samaye paNa bhAratavarSamAM kevaLa hiMdu rAjyaja pravartatuM hatuM. chellAM se varSamAM kAbUlanI rAjagAdI upara hiMdu rAjA hatuM, ema paNa itihAsa jaNAve che. ATaluM chatAM najIkamAMja eTale ke gijanImAM je samaye mahamada pitAnuM lazkarI baLa taiyAra karI rahyo hato, athavA bIjA zabdomAM kahIe te je samaye hiMdanA gRhakAra pAse eka prabaLa taskara zaktine saMcaya karI rahyo hato, te samaye paNa bhAratanA buddhimAna gaNAtA hiMdu narapatio pitAnAM AgaLAvagaranAM durbaLa dvAra baMdha karIne paraspara kaleza-kaMkAsamAMja vakhata vItAvatA hatA. hiMduonA A prakAranA Atmakalezane lIdhe ja mahamada prAyaH trIza varSa daramiyAna sattAvAra bhAratavarSa upara caDI Avyo ane tene agni tathA talavAranI dhAradAra smazAna je banAvI mUkyo. i. sa. 1001-1003. mahamada nagarakeTanuM maMdira tUTIne pitAnI sAthe sAta maNa jeTalI suvarNa mudrAo, sAta maNa jeTalAM senApAnAM vAsaNa, cALIsa maNa jeTaluM vizuddha suvarNa, be hajAra maNa jeTaluM re! tathA vIsa maNa jeTaluM bahumUlya jhaverAta dezamAM laI gayo hato. thANezvara Adi nagara upara hale karI, lUMTanI sAthe be lAkha hiMduone paNa pitAnA svadezamAM mahamade mokalI dIdhA hatA. itihAsakAra phIrIstA lakhe che ke "A hiMduonI vizALa saMkhyAne lIdhe gijanI zahera jANe hiMdunagara heya evo bhAsa thaI AvatA hatA." eka bIjI lUMTa veLA mahamada mathurA nagarInAM devAlAmAMthI senAnI cha mUrtio tathA e mUtie.nA aMga upara rahelAM 11 kiMmatI rane svadezamAM laI gayA hatA. ATalI lUTe ane ATalA halAo pachI je ApaNe kAzIvizvezvaranA maMdirane tathA amRtasaranA suzobhita zIkhamaMdirane sonAnAM pa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhaHpatana. rAMthI maDhAyelAM na jotA heta, bhAratanI aneka devamUrtio upara ratnamALA virAjatI ApaNe na jANatA hatA ane tAjamahela tathA mayurAsana e sarva kapita kahANI che, ema ApaNe svIkAratA hatA te mahamadane lUMTamAM maLelI kiMmatI saMpattinuM phIrIstAe je varNana karyuM che te mAnavAmAM ApaNe zaMkAzIlaja rahe. dhana-saMpattinI vAtane eka bAjue rahevA daIe. lUMTa pachI mahamada mathurA adi sthAnemAMthI eTalA badhA hiMdu kedIone potAnI sAthe svadezamAM laI gayo hato. ke musalamAna lekhaka alaberUnI lakhe che ke, "mahamade pratyeka kedInI kiMmata mAtra , aDhI rUpIAnI TharAvI, topaNa kharIdanArAonI gya saMkhyA maLI zakI nahi. te samaye mathurA ati samRddhizALI nagarI hatI." mahamada lakhe che ke, "ahIM hajAre ane lAkho jharUkhAo, vizvAsI manuSyanA vizvAsanI mAphaka daDha bhAve - ubhA rahyA che. temanA aneka te saMgemaramara paththaranA banelA che. hiMduonAM maMdire te eTalAM badhAM che ke tenI gaNatrI paNa thaI zakatI nathI. aparisIma dhana kharyA sivAya A nagarInI AvI suMdara avasthA kaI kALe saMbhavatI nathI. baso varSanA satata prayatna ane parizrama sivAya AvI eka suMdara nagarI taiyAra thaI zake nahi." aphasa! musalamAna rAjAonA julamane lIdhe mathurAnI e mahelAto ane jAherajalAlI Aje jamInadosta thaI gaI che ! enuM varNana mAtra kathA-vArtArUpe ja ApaNe sAMbhaLI zakIe chIe ! te samaye gujarAtanuM somanAthanuM maMdira bahu prasiddha hatuM. ukta maMdiranI divAlo upara ane pa6 thAMbhalAo upara vividha varNanAM bahumUlya rane phUlanA AkAre sarvadA zobhA pAmatAM hatAM. maMdiramAM rAtri-divasa eka mahAna dIpaka prakAza ho ane te dIpaka eka sonAnA saLIyAvALA moTA phAnasamAM mUkavAmAM Avato hate. 40 maNa vajananI eka sAMkaLavaDe eka moTo ghaTa maMdiranI madhyamAM TAMgavAmAM Avyo hato ane te sAMkaLa paNa suvarNanIja banelI hatI. mahamade te maMdira teDI nAkhyuM ane pAMca gaja laMbAIvALI zivamUrtinA svahaste kakaDA karI tenI aMdara raheluM amUya agAdha jhaverAta laI gayo. hiMduonI devamUrti upara musalamAne nitya padaprahAra karI zake eTalA mATe mahamade te zivamUrtine eka kakaDa gijanInI majIdanA pagathiyA upara tathA bIjo eka kakaDe pitAnA rAjaprAsAdanI nIsaraNI upara sthApita karyo. ukta manahara maMdiranAM khaMDIera upara atyAre musalamAna masjida virAje che. e ja samaye eka tarapha jyAre samasta bhAratavarSa hiMdurAthI paripUrNa hatuM, tyAre bIjI tarapha mahamada svadezathI bahu dUra kAnyakubaja paryata athavA gijanIthI gujarAtanA dakSiNa bhAgaparyata pahoMcavAne yatna karI rahyA hatA. keTalIe dUstara nadIo ane nALAM oLaMgIne, vaNahIna pANI vagaranAM lAMbAM Shree Sudhasmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara lAMbAM mabhUminAM jaMgala ulaMghIne, keTalIka vAra tApa tathA tRSAthI akaLAIne, keTalIka vAra bhUkha-tRSAthI mRtaprAya avasthAmAM sapaDAIne paNa te vividha nagara tathA prati upara punaH punaH halA karavA lAgyo. chatAM kavacita kaI kaI hiMdu rAjA sivAya samasta bhAratavarSe ekatra thaI mahamadanA julamamAMthI AtmarakSA meLavavAne leza paNa prayatna karyo nahi; zatrune tenA julamano badalo ApavAnI bhAratavarSe hiMmata karI nahi. - zAmATe ATalA ATalA julama sahavA chatAM bhAratavAsIo jAgRta na thayA? alabenI pate, te samayanI bhAratavarSanI zecanIya avasthAnuM varNana A pramANe Ape che -"bhAratavarSa aneka nAnAM nAnAM rAjyomAM vaheMcAI gayA che. sarva kaI pitanA svArthanAja vicAramAM tallIna che. zuddha rAye paraspara yuddha karavA sivAya bIjuM kAMI samajatAM nathI; e yuddhamAM temanI ghaNIkharI zakti nAza pAmI che. brAhmaNe potAnI sattAnuM rakSaNa karavA mATe eTalA badhA vyAkuLa rahe che ane jAtibhedane lIdhe krodha tathA vairanI lAgaNIo eTalI badhI prabaLa rahyA kare che ke je koI vaizya ke zudra vedamaMtranuM uccAraNa kare che te brAhmaNa tenA upara hAthamAM talavAra laIne tUTI paDe che ane te vaizya athavA zudrane rAjadarabAramAM hAjara karI tenI jIbha kApI le che, tyAreja zAMta thAya che. brAhmaNonI pAsethI rAjapane koI paNa prakArano kara ke vero levAmAM AvatuM nathI. | hiMduomAM bALalagna karavAnI prathA cAle che. patinA mRtyu pachI sagAM-saMbaM dhIo sukhe nahi rahevA de ema dhArI vidhavAo patinI pAchaLa baLI mare che. hiMduo have pitAne deza tajIne dezAMtara jatA nathI. teo pitAnI jAti sivAyanA koI paNa manuSya pratye sanmAna darzAvatA nathI. teo ema samaje che ke"amArA dezanA je bIjo eke utkRSTa deza A pRthvItaLa upara nathI. amArA jevI zreSTha jAti A bhUmi upara anya eka paNa nathI." teo je videzamAM musApharI karatA hatA ane anya jAtionI sAthe paricaya rAkhatA hatA, te teo potAnA mithyAbhimAnarUpI paMjAmAMthI mukta thaI zakayA heta, arthAta pitAnI bhUla samajI zakyA hota. hiMduonA pUrvapuruSo atyAranA hiMduo jevA saMkucita vicAranA nahetA." mahamada gijanInI bAda lagabhaga 150 ke tethI saheja vadhAre varSe te vakhata gijanIne rAjyAdhipati mahamadaghorI punaH bhAratavarSa upara caDI AvyuM. dilhIne adhipati pRthvIrAja keTalAka hiMdu rAjAonI sAthe maLIne mahamadaghorInI sAme kukSetramAM yuddha karavAne taiyAra thayuM. teNe mahamadaghorIne parAjita karI tenA dezamAM nasADI mUke. tyArabAda vaLI pAchA hiMduo Atmakalaha karavA lAgyA. bhAratavarSanA ItihAsanAM pRSTho teja kALe vastutaH kalaMkita thayAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Sura www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adha:patana kAnyakubdhane adhipati jayacaMda pRthvIrAjanI sAme saMgrAma karavAne taiyAra thayA ane zatrunuM satyAnAza vALavA mATe mahamadArIne pitAnI madade bolAvyo. bhAratavaSa upara vijaya meLavavAne bahu sAro lAga joI gherI pitAnA sainya sAthe bhAratamAM AvyA. gaNyAgAMThayA hiMdurAjAo sivAya bhAratavarSanA eka caturtha za jeTalA hiMduo paNa pUrvanA julamane yAda karI mahamadaghorInI viruddhamAM laDavAne taiyAra thayA nahi. punaH kurukSetramAM mahAna yuddha thayuM. pRthvIrAja parAjita thayA. mahamadaghorI bhAratamAM paThANa rAjyanI sthApanA karavAmAM phatehamaMda thaye. (I. sa. 1193. ) | musalamAna itihAsalekhake pitAnA pakSanuM vIratva siddha karavA, ukata yuddhamAM musalamAna lazkaranI sAme aneka hiMdurAjAoe ekatra thaIne yuddha karyuM hatuM e hevAla pitAnA itihAsamAM Ape che, paNa te hevAla aMgreja ItihAsalekhake potAnA vijayavarNanane jevI rIte atizakitamaya banAve che te ja atyutivALo che, ema kahevAmAM harakata nathI. kharekharaja jaje aneka hiMdurAjAo ukata yuddhamAM ekatra thayA hoya te, hiMduomAM koI paNa vIra puruSa nahi hevAthI musalamAna senA asaMkhya hiMduone parAjita karI zakI, emaja svIkAravuM paDe; paraMtu ame te vAtane svIkAra karI zakatA nathI, kAraNa ke alaikika vIratva darzAvavAmAM hiMduoe kadApi pAchI pAnI karI hoya ema itihAsa kaheto nathI. kadAcita kaI kaI prasaMge keTalAka hiMdu rAjAo ekatrita thatA hoya te te vAtanI ame nA pADatA nathI, paraMtu e ekatA kAyamane mATe TakI rahe evo koIe upAya karyo na hato. vastutaH dIrdhakALa paryata akSabhAve rahIne sulehasaMpUrvaka kAma karavAne teo samartha thaI zakayA nahatA. manuSya zuM koI paNa kALe svadezadroha karIne sukhI thaI zake? jayacaMde gherIne bolAvIne je bhayaMkara agnicitA prakaTAvI, te citAnI jvALAmAM pote ane pitAne zatru ubhaya, thoDA samayanA aMtareja baLIne bhasmIbhUta thaI gayA! paThANee dilhImAM 333 varSa rAjya karyuM. vakhata jatAM teo paNa vaMza -paraMparAnA hakane mATe paraspara Atmakaleza karavA lAgyA; ane videzI vividha rAjAonA hallAothI pIDAvA lAgyA. chatAM teo pitAnuM samasta baLa hajI gumAvI beThA nahetA. prasaMgopAta teo nAnI nAnI senAo mokalI kAMI chaLathI te kAMI baLathI, ati samRddhizALI hiMdu rAjAone potAnA paMjAmAM sapaDAvatA hatA. nAnAM nAnAM rAjya hastagata karavAM e have temane mATe bahu muzkela kAma nahatuM. dhIme dhIme teoe hiMdu upara julama gujAre zarU karyo. blekamena sAhebe lakhyuM che-" hiMduonuM dhanaizvaryaja temanA satyAnAzamAM 2. mULa kAraNabhUta nivaDyuM che. hiMduonuM dhana tathA aizvarya jeInija paThANa Shree Sudharmaswami Gyanonandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara lUMTaphATa karavAne lalacAyA hatA. hiMduone dharma te kALe temane rAjanaitika kSetramAM praveza karavAno niSedha karatA hatA, arthAta rAjakIya kAryomAM dharma e eka mahAna aMtarAyarUpa thaI paDayuM hatuM. paThANa rAjAonA julamane lIdhe hiMduonAM aneka tIrtho nAza pAmavA lAgyAM. hiMduone yAtrAe javA pahelAM paThANa rAjAone amuka kara ApI anumati meLavavI paDatI. I. sa. nA caudamA saikAnA madhyabhAgamAM pratyeka hiMdu parivArane mAthAdITha kara Apaze paDate; ane te paNa evI rIte ke je manuSya dhanavAna lekhAto hoya tenA gharamAM jeTalAM uMmaralAyaka manuSya hoya te pratyeka manuSyadITha vArSika 40 rUpiyA, sAmAnya saMpattivALA manuSya pAsethI 20 rUpiyA, ane pratyeka daridrI manuSya pAsethI 10 rUpiyA "jayA verArUpe " vasula karavAmAM AvatA. A kara saMbaMdhI kAyadAne ulalekha phIrojazAhanA itihAsamAM A pramANe che -"rAjyano koI paNa amaladAra jyAre paNa kara mAge tyAre hiMduoe ati namratApUrvaka avanata mastake te kara ApI de. je koI paNa musalamAna nekara hiMduonA mukhamAM game te halake padArtha nAkhavA mAge te hiMduoe kAMI paNa vadhe nahi uThAvatAM mukha pahoLuM karI ubhA rahevuM, ke jethI te rAjAne amaladAra anAyAse pitAnI IcachA saphaLa karI zake. hiMdunA mukhamAM AvI gahita vastu nAkhavAne uddeza kharAba che, ema koIe mAnavuM nahi; paNa tArA hiMduonI rAjabhakitanI parIkSA karavAne tathA islAma dharmanI mahattA darzAvI hiMdu dharma pratye sapaSTa tiraskAra batAvavAno ja uddeza temAM samAyelA che. musalamAna amaladAranuM A kAma koI paNa prakAre anyAyayukata nathI; kAraNa ke Izvare pite kahyuM che ke, tamAre kApharo prati tiraskAra darzAva." mahama paNa kahyuM che ke, "hiMduone lUMTavA, temaja teone kAyamane mATe gulAma banAvavA. temanI hatyA karavAthI svarganAM dvAra khullAM thaI jAya che, teo zAmATe islAma dharmane svIkAra na kare? temane pharaja pADIne paNa islAma dharmamAM zraddhAvALA banAvavA." hiduo pratinikRSTa vyavahAra karavA e ApaNuM dharmakArya che, kAraNa ke hiMduoja mahamadanA mukhya zatruo che. jayAre laine hiMduone chUTA mUkI devA e bahu anucita kArya che; kAraNa ke eka Abu hAnika sivAya hiduo pAsethI jayA vere levAsaMbaMdhe koI sabhAsade pitAne mata Ape nathI. saghaLA vyavasthApakoe ekamate kabUla karyuM che ke "kAM te hiMduoe IslAma dharma grahaNa kare ane nahi te zarIranA TukaDA karAvavA taiyAra rahevuM." pAThaka! ATalA julamanA zravaNamAtrathI tArI AMkhamAMthI je AMsu paDatAM hoya te hajI jarA haiyuM daDha karI AgaLa vAMca. eka paThANa samrATe eka vakhata koI paNa prakAranA doSa vagaranAM niraparAdhI lAkhe manuSyone mArI nAkhyAM hatAM, bIjA eka paThANa rAjAe eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adha:patana 5 hiMdurAjAnI jIvatAM cAmaDI utarAvI hatI. anya eka paThANa rAjAe dIlhIthI rAjadhAnI pheravI devigira nagaramAM gAdI sthApavAnA vicArathI dIlhInA samasta rahevAsIone devagirimAM jaIne vasavAnA hukama pharamAvyo hatA ane ethI karIne asaMkhya manuSyAne akALe maraNane zaraNa thavuM paDayuM hatuM. anya eka paThANu samrATe kAnyakubja jevA moTA ane samRddhizALI sthaLanA nivAsIonI uMmaranA paNa vicAra karyA vinA katala karI hatI. tene jyAre mRgayA ramavAnI qhacchA thatI tyAre te potAnA sainyadrArA aneka manuSyAne gherI letA ane pachI temanA upara svecchApUrvaka tUTI paDatA ! e dherAvAmAM game te puruSa, game teA strI ke bALaka hAtha Ave teA temane vividha prakAre rIbAvIne mArI nAkhatA ane e pramANe potAnA paizAyika zAkha pUrA karatA. AvI krUra rIte te mAtra eka ke evAraja nahi, paNa vAraMvAra mRgayA ramatA. lohIthI TapakatAM, dekhavAmAM paNu bhayaMkara lAge evAM, hajArA ane lAkhA naramuMDAdrArA te potAnI rAjadhAnInA jIllAne zaNugAratA ! vaLI khIjA eka samrATe te nagarakeATanI samasta devamUrtti A tADI, kaTakA karIne, te pratyeka kaTakAne gAmAMsa lagADI brAhmaNAne gaLe laTakAvI dIdhA hatA. te vakhatanA eka musalamAna rAjA je kASTha jAna jatI jotA te te jAnanI kanyAne vAhanamAMthI ekadama upADI peAtAnA mahelamAM lai jatA, ane teNInu satItva naSTa karIne pAchI ravAnA karI detA. dakSiNanA eka musalamAna narapatie sattara varSanI aMdara, pAMca lAkha haMduone mArI nAMkhyA hatA. A pramANe paThANAnA trAsane lIdhe bhAratavaSa smazAnAvasthAne prApta thayuM hatu, je sAhityarUpI bagIcA nitya navA navA kusumeAnA saiya` ane sugadhavaDe prazula rahetA te A pramANe sukAine karamAI gayA; ane svadezahitaeNSitA, niHsvArthatA, jJAna ane dharma, e sarva vastu bhAratamAMthI adRzya thaI gayAM! samagra deza viSAda ane nirAzAnA dhAra aMdhakAramAM DUbI gayA ! AvI rIte duHkha ane durbhAgyane sahana karatAM karatAM, zva. sa0 codatA saikA prAyaH pUrA thavA AvyeA, eTalAmAM vaLI khIjIja tarAthI durdazAnuM vAdaLa akasmAta caDI AvyuM ! madhya eziyAmAMthI, prasiddha taimuralaMga, bhAratanA pANa rAjAomAM Atmakaleza saLagyA che, evA samAcAra sAMbhaLatAMnI sAtheja puSkaLa senAne peAtAnI sAthe laI bhAratavarSa upara caDI AvyA. te samaye dIlhInI gAdIee mahamada taghalakha rAjya karatA hatA. taimure nirvighnapaNe anAyAse sidh nadI pAra karI ane peAtAnA sainya sAthe AgaLa vadhavAnuM cAlu rAkhyuM. rastAmAM je kAi nagarI ke pradeza AvatA te lUMTatA, saLagAvatA ane niraparAdhI nivAsIene keda karI viA talavAradvArA katala karatA te AgaLa vadhavA lAgyA. ema kahevAya che ke teNe potAnI musApharI daramiyAna rastAmAMja eka lAkhathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 samrATa akabara vadhAre bhAratavAsIone keda karyA hatA tathA jemanI uMmara 15 varSathI adhika heya temane ati nikhurabhAve mArI nAkhyA hatA. paThANa rAjAnI saMpa vagaranI, netA vagaranI tathA bIkaNa ane bAyalA puruSanI eka nAnI jevI senA taimuranI sAme thaI; paNa te anAyAse parAjita thaI nAsI gaI ane taimura dIlhInA daravAjA pAse AvIne ubho rahyo. dIkahIzvara jIva laIne gujarAtamAM bhAgI gayo. taimure pratijJA karI ke " huM dilhInA rahevAsIone koI paNa rIte raMjADIza nahi. " AthI dIlhInA mukha rahevAsIoe daravAjAnI bAraNuM taimurane mATe khullI mUkI daI vinAvivAde pitAnI janmabhUmi zatrunA caraNamAM samapI dIdhI. ( I. sa. 1398 ) te samaye dIlhI e kaI sAmAnya nagarI nahatI, temaja dilhInA rahevAsIo pAse AtmarakSA karavAnAM pUratAM sAdhane nahetAM, ema paNa nahotuM. ame je vakhatanI A vAta lakhIe chIe te pahelAM prAyaH 50 varSe AphrikAne suprasiddha musAphara ibena bhAratavarSamAM Avyo hato. te lakhe che ke"dIlhI eka mahA samRddhizALI nagarI che. jagatamAM ahIMnA jevAM devamaMdiro tathA mahelAto anya kayAMya paNa hoya ema mane lAgatuM nathI. A mahAnagarInI AsapAsa eka meTa kIle AvI rahela che. te kIle 11 hAtha jeTalo jADo tathA tene nIceno bhAga paththaravatI ane uparane bhAga ITAvatI bAMdhelo che. A killAnI aMdara aneka oraDAo tathA bhaMDAra che. temAM paheregIre rahe che, eTaluM ja nahi paNa yuddhamAM upayogI thAya evAM aneka zastro tathA khAvAnAM puSkaLa dravyo paNa temAM saMgrahita karavAmAM Ave che. A kIllAnI madhyamAM thaIne ghoDesvAra pAyadaLa khuzIthI eka cheDethI bIje cheDe jaI zake che. " taimura AnaMdapUrvaka pitAnA sainyanI sAthe dilhImAM dAkhala thayA, ane teNe jyanA ullAsathI madonmatta banI mahatsava ujavavAnuM zarU karyo ! dArU ane suMdarIonI madhyamAM nAca-gAna tathA Ameda-pramoda cAlavA lAgyo ! barAbara pAMca divasa sudhI taimure ane tenA sainya mahAnagarI dIlhImAM lUMTaphATa, agnidAha, satItvanAza tathA narahatyAdi paizAcika dekhAve bhajavI batAvyA ! seMkaDo bakarAMenA ToLAne jema eka govALa derI jAya tevI rIte eka eka megala sainika seMkaDo rahevAsIone keda karI yatheccha duSTatA darzAvavA lAgyo. ekamAtra dilhI nagarImAM ja zatruonI sevA karatAM dazagaNuM vadhAre rahevAsIo nagarInA bhinna bhinna bhAgamAM vasatA hatA. phIrIstA lakhe che ke - "lUMTanI lAlacathI mAnava senA A mahAnagarImAM Amatema chUTI-chavAI thaI gaI. dIlhInA vividha latAo tathA vividha rAjamArgomAM magale vaheMcAI jaIne moja mANavA lAgyA lUMTamAM maLI AvelAM kAvaDe teo dabAI javA lAgyA. dIlhInA zaherIoe ShrNane A lAga sAdhI temane mArI pAchA haThAvavAno prayatna karyo heta te teo www.umarayyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhapatana bahu sahelAithI saphaLatA prApta karI zakyA hota. taimuranI senAe dharma, jAtine ke uMmarane kAMI paNa vicAra nahi karatAM jema Ave tema katala calAvavA mAMDI ! muDadAMonA DhagalAothI rAjamArgo baMdha thaI gayA ! romAMca ubhA kare tevA A julamanuM saMpUrNa varNana ame ApI zakIe tema nathI. mAtra kapanAvaDeja tene yathArtha khyAla AvI zake tema che." musalamAna aitihAsikAnA mata pramANe taimuralaMge mAtra dIlhImaja eka lAkha hiMduonI hatyA karI hatI. A vAta, 95nAmizrita kivA asaMbhavita hoya ema mAnavAnuM kAraNa nathI, je dezanI prajA yogya samaye pitAnA svadezanA rakSaNane mATe pitAnuM rudhira vahevaDAvI zakatI nathI, ane jeo svargathI paNa adhika mahimAmayI janmabhUminI upekSA karI pitAnA svArthI sukha ane vilAsavaibhamAM ja tallIna rahe che, te prajA AvAM duHkha, durAcAro tathA anyAya sahana kare emAM Azcarya nathI. karelAM karmane badale maLyA vinA raheto nathI. je dezanI samasta prajA kevaLa vartamAnano ja vicAra karI vilAsI ane kAmaLa prakRtinI banI jAya che te dezanI prajA upara nibura lUMTArAo anAyAse phAvyA vinA rahetA nathI. taimuralaMgane anyAcAra zuM sUcave che ? dIlhInA adhivAsIo je pitAnI svAthI bhAvanAone eka bAjue mUkI daI kaleza-kaMkAsane tilAMjali ApI ekatra thaI zakyA hata, te zuM taimuranI senA ATale julama gujArI zakata? koI paNa dezanI prajA jyAre vartamAna sukhane tuccha gaNI kADhI bhaviSya tarapha dRSTi kare che, ane bhaya kiMvA ciMtAne mana taLe kacarI kevaLa pitAnuM kartavya bajAvavA taiyAra thAya che, tyAre game tevA prabaLa zatrune paNa tenApara anyAya ke atyAcAra kare bhAre paDe che; kAraNa ke te prabaLa zatru pratyakSa joI zake che ke atyAcAra ane anyAyane badalo kadApi maLyA vinA raheze nahi, paraMtu bhAratavAsIo niHsvArthabhAve ekatra thaI zakyo nahi, svadezarakSA pAse pitAnA ravAthI vicArone visarI zakyA nahi. pariNAma tenuM eja AvyuM ke teo nitya uttaramAMthI AvatA vadezI zatruonA paganI lAte sahana karatAja rahyA ! ane sahana karavA chatAM temanA pagane cATatAja rahyA ! taimuralaMga pitAnI pAchaLa bhAratamAM mahAmArI, durmikSa tathA arAjakatAne uttarAdhikArIrUpe nimI, aparisIma dhanaratna tathA asaMkhya kedIone sAthe laI svasthAne cAle gaye. tenI sAthe paThANazakti paNa bhAratamAMthI aMtahita thaI. chatAM paThANu rAjAoe hiMdu prajA prati niSphara julama gujAro baMdha karyo nahato. samrATa sikaMdara ledIe hiMduonAM devamaMdira teDavAnuM ane mUrtio naSTa karavAnuM hajI paNa cAluja rAkhyuM hatuM. teNe hiMduone tIrthayAtrAe javAnI tathA gaMgAmAM snAna karavAnI khAsa manAI karI hatI. eka brAhmaNa eka samaye koIne eve Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 samrATa akabara upadeza ApI rahyo hato ke -"bhakti ane vizvAsapUrvaka game te dharmanuM pAlana karavAmAM Ave te IzvaranI kRpA prApta thayA vinA rahe nahi." A vAtanI samrATane khabara paDI ke turataja te brAhmaNane rAjasabhAmAM hAjara karavAmAM Avyo ane tene tiraskAra tathA apamAna karI, pitAne udAra mata pAchI kheMcI levAnI AjJA pharamAvavAmAM AvI. brAhmaNa upadezaka koI rIte Dage nahi ane pitAnA vicAramAM daDha rahyo. te hAlanA suzikSite kiMvA buddhimAnanA je DAhyo nahete ke pitAnA vicArane vecIne bIjAnI kRpA prApta karavA prayatna kare; athavA kSamA mAgIne ke dilagIrI darzAvIne ke pitAnA AMtarika vicArone pAchA kheMcI laIne AnaMda-sukhamAM rahevAnuM kabUla kare. vipattinA sAgaramAM DUbavA chatAM te ati daDhatApUrvaka pitAnA siddhAMtone vaLagI rahyo ane te siddhAMtanuM samarthana karavA lAgyo. chevaTe samrATa tene ziraccheda karyo. paThANa nRpationI dazA A pramANe je samaye atizaya zecanIya thai paDI hatI, te samaye citoDanA mahArANA saMgrAmasihe aDhAramI vAra dIlhIzvara tathA mALavAnA musalamAna rAjAnI sAme yuddha karyuM ane musalamAna sainyane parAjita karI, bhAratavarSamAMthI paThANazaktinuM nAma bhUMsI nAkhyuM. duHkhanI aMdhakAramayI rAtri pasAra thaI ! rAtrinI sAthe nizAcara paNa adazya thayA! bhArata varSanI bhUmi upara svade nRtya karatA paThANanI raMgalIlA khatama thaI ! ane tene sthAne mogala sAmrAjyano AraMbha thayo. (I. sa. 1526), paThANa patione eTale badhe julama sahana karavA chatAM paNa hiMduo ekatra thayAja nahi. eka hiMdu rAjya upara musalamAna rAjAne caDI Avato joI anya hiMdu rAjya, jANe kaMI banatuM ja nathI, ema mAnI besI rahetAM. pratyeka hiMdu rAjyane yathAzakti sahAya ApavAnI pratyeka hiMdunI pharaja che, te teo vicArI zakayA nahi. taimuranA svadezagamana pachIthI akabaranA anyUTyaparyata (I. sa. 1398-1556) 158 varSa sudhI dIlhInA rAjAomAM zakti ke yegyatA jevuM bahu rahyuM nahotuM. kaI kaI rAjA amuka zakti prApta karavA bhAgyazALI thatA te te zakti tenA mRtyunI sAtheja adazya thaI jatI. bIjI tarapha joie te teo paNa AtmakalahamAM paDI pitAnuM baLa nirarthaka naSTa karI rahyA hatA. jANe ke eka prabaLa vegavatI nadInA kinArA upara ghaNA lAMbA kALanI eka jIrNa jhuMpaDI ubhI rahI hoya ane jenA pAyA ghasAI-bhUMsAI javAnI aNu upara AvI cUkyA hoya, tevI dazAmAM musalamAne ATale lAMbo kALa hiMduonI vastImAM TakI rahyA hatA. tathApi samasta hi duoe ekatra thaI, mahAna taraMga utpanna karI ukta vipattijanaka jIrNa jhupaDIne pravAhanA vegamAM taNAtI mUkavAnI lezamAtra koziSa karI nahi. pavananuM tephAna anukULa chatAM hiMduo samayano sadupayoga karI zakayA A nahi. anukULa saMyogamAM paNa pelI jIrNazIrNa jhuMpaDIne taratI mUkIne tenI ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adha:patana gyAe nUtana suMdara prAsAda ubhA karavAnu kAine sUjhayuM niha. tyAre zuM bhAratamAM kAI vIranara naheAtA ? zuM kAI sAhasI ke puruSAthI Aya - putra nahAtA? AvA prazna je amArI pAse lAvavAmAM Ave tA ame mAtra eTakuMja pUchIzuM ke A vIraprasavinI bhAratabhUmimAM vIra puruSanA kadApi abhAva thayA hAya, ema itihAsamAM batAvazeA ? kAsIme jyAre siMdhapradeza upara hallo karyAM hatA, tyAre te hiMduonuM daivI vIratva joi Azramugdha thai gayA hatA. hiMdusenAne kaccaDa dhANu nIkaLI javA chatAM paNa tAkhedAra banIne jIvanadAna meLavavAnI durbhuddhi kAne te samaye sUjhI nahAtI. lAhAranA rAjA jagALa mahamadvArA parAjita thaI cUkayA chatAM paNa teNe parAjita ane apamAnitapaNe jIvatA rahevAnu kAi paNa sarate svIkAryuM naDatuM ane putranA hAthamAM peAtAnu rAjya soMpI dai rAjaveza dhAraNa karI, alaukika sAhasapUrvaka dhIra-zAMtabhAve javalaMta agnikuMDamAM kUdI paDIne peAtAnI IcchApUrvaka bhasmIbhUta thai gayA hatA ! AvuM sAhasa ane AvA dRDha saMkalpa pRstrInA kAi paNa bhAgamAM kAie darzAvyA hAya, evuM itihAsamAM darzAvI zakaze ? akabaranA samayapata hiMduonu` sAhasa eTaluM badhuM prasiddha hatuM ke kahevatAmAM paNa te hiMdu-sAhasanI prazaMsA thayA vinA rahetI nahi. te yugamAM paNa jyAre krAi mahAna yuddhamAM saMpUrNa parAkrama darzAvavAnI musalamAna sainikAne jarUra paDatI tyAre teo kahetA ke, " Aje ame hiMduonI mAphka yuddhamAM utarIzuM." vastutaH akakharanA samayamAM paNa zuM hiMduoe kai ochuM parAkrama dAkhalyu' che ? tyAre zuM paThANAnA AkramaNunI sAtheja hiMdu rAjya ane hiMdu sattA smRti thai gai hatI, ema tame kahevA mAgeA hA ? nA, ame ema paNa kahetA nathI kahI zakatA nathI. kAsIma sidhu deza upara caDI AvyA tyAMsudhI ( I sa0 712 paryaMta ) samagra bhAratamAM kevaLa hiMdu rAjyaja pravatuM hatuM. siMdha pradeza paNa punaH hiMduoe peAtAne svAdhIna karyAM hatA. (40 sa0 828 ) matalaba ke mahaMmadanA hallA samaye paNu ( 40 sa0 1001 ) samagra bhAratadeza hiMdu rAjyathI paripUrNa hatA. mahamada mAtra paMjAbanA amuka bhAgaja pAtAnI svAdhInatAmAM lai zakayA hatA. tyAra khAda mahamadherInA chella! hallA samaye (4. sa N 1193) uSkRta bhAga sivAya samasta bhAratavarSa hiMdu rAjyamaya hatA. pAchaLathI dhIme dhIme eke eke hiMdu rAjyA ni`La ane naSTa thavA lAgyAM ane te rAjye musalamAnanA hAthamAM javA lAgyAM. bihAranuM hiMdu rAjya 40 sa0 1197 mAM musalamAna rAjAnA hAthamAM gayuM hatuM. i. sa0 1199 mAM pazcima baMgAla jo ke musalamAneAnI sattAtaLe AvI gayA hatA, tApaNu tyAra pachInAM 120 varSoMpata pUMgAla potAnI svAdhInatAnuM rakSaNa karI rahyo hatA; ane chevaTe nI sAlamAMja musalamAna rAjAne AdhIna thayA hatA. kAli Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 19 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. samrATa akabara dAsa ane rAjA vikramAdityanA lIlAkSetra svarUpa mALava deza tathA ujayinI I. sa. 1231 paryata hiMdu vAjAne AdhIna hatI. gujarAtamAM hiMduoe isa 1297 paryata rAjya karyuM hatuM. I. sananA cAdamA saikAnA AraMbhamAM kAzmIra musalamAnonA hAthamAM gayuM hatuM. akabaranA abhyadayaparyata uDIsA prAMta hiMdu rAjAone AdhIna hatuM. bAdAunIe lakhyuM che keH "uDIsAnA rAjAo anya rAjAo karatAM potAnA sainyabaLane lIdhe vadhAre suprasiddha hatA." akabare te rAjAonI prIti prApta karavA mATe pitAnI taraphathI dUta mokalyA hatA. Isa. 1560 mAM musalamAna rAjAoe uDIsA prAMta pitAne tAbe karyo. dakSiNanuM hiMdu rAjaya-vijayanagara Isa1565 mAM prathama musalamAnonA hAthamAM gayuM. A chellA hiMdu rAjyanI dakSiNa dizAmAM AvelAM hiMdu rAjya isaaDhAramA saikAparyata potAnI svataMtratA sAcavI rahyAM hatAM. madhyabhAratanI hiMdu zakita upara prathama akabareja trApa mArI hatI. eka zakitazALI hiMdu rAjAe soLamAsaikAnA aMtaparyata himAlayanA pahADI pradezamAM pitAno pratApa vistAryo hate. tenI pAse daza hajAra ghoDesvAre tathA eka lAkha pAyadaLa sainya hatuM. rAjasthAna ke je svAdhInatAnuM lIlAkSetra gaNAya che. te rAjasthAnanA hiMdu rAjAoe paNa kavacita kavacita pitAnuM mastaka namAvyuM hatuM, tathApi teo ghaNA lAMbA kALathI hiMduzakitanI rakSA karatA AvyA che. bAbare pote lakhyuM che ke -" meM jyAre dilhI upara adhikAra meLavyuM tyAre dakSiNamAM AveluM vijayanagaranuM rAjya tathA rAjasthAnamAM AveluM citoDanuM rAjya atyaMta baLavAna hatAM. ubhaya rAjyanA rAjAo atyaMta zakitasaMpanna hatA. " akabaranA samayaparyata jevapurAdhipati hiMdurAjA pAse 80 hajAra gheDesvAronuM lazkara hatuM. budelakhaMDanA rAjAo paNa te samaye bahu zaktizALI gaNatA hatA. akabaranA pitAnA samayamAM paNa AsAma, kucabihAra, TIparA tathA ArAkAna Adi pradeza prabaLa hiMdu rAjAone AdhIna hatA. je pradezamAM musalamAnanI sattA vartatI hatI, te pradezamAM paNa bahu zaktizALI hiMdu jamInadAro tathA baLazALI hiMduo vasatA hatA. akabaranA samayane ItihAsalekhaka bAdInI lakhe che ke hiMduonA jevI prabaLa pratApavALI eka paNa jAti paThANo tathA mogalamAM vidyamAna nathI." blekamaeNnasAhebe lakhyuM che ke -"bhAratavarSa kaI divase paNa saMpUrNa rIte musalamAnone AdhIna thayo nathI. bhAratanA anaMta vistAra tathA asaMkhya hiMdu nivAsI sAthe musalamAna AkramaNakArIonI tulanA karIe te musalamAnanI saMkhyA atyaMta sAmAnya jaNAyA vinA rahe nahi." janasaMkhyA pramANe joIe te eka hajAra hiMduomAM mAtra eka jaNa musalamAna hate. tathApi hiMduo ekatra thaIne hiMduauravanI pratiSThA karavA prayatnazIla thayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlyakALa 31 ,, nahi, eTaluMja niha paNa ema kahetAM amArUM hRdaya cIrAi jAya che ke peAtAnI AtmarakSA paNa saMpUrNa prakAre karI zakayA nahi. eya eja kevaLa zakti prApta karavAnuM ekamAtra sAdhana che. " ema jo bhAratavAsIo hajI paNa na samaje ane amuka svArthI nA bhAga ApyA vinA e aikaya asala vita che, evI buddhi dharAvatA thaine hajI paNa je potAnA najIvA-kSudra kSudra svArthAnuM prajAkIya kalyANu arthe khaLidAna ApavAne taiyAra na thAya to teo hatabhAgya puTakhAlanI mAphka adhaHpatananA eka pagathIethI khIje pagathIe nitya gakhaDatA jAya ane yAgya unnatinA divasa temanAthI dUranA dUraja rahe emAM Azcarya zuM ! tRtIya adhyAya - bAlyakALa ApaNe have taimuranI pAchaLa pAchaLa madhya ezImAM praveza karIza. taimure peAtAnA svadezamAM AvI bhAratanA sa MgemaramarI ane bhAratanA pazrimavaDe jIkhArA tathA samarakaMdanA maneAhara mahelA zaNagAravA mAMDayA; paraMtu game tevA mahAdigvijayI vIranara paNa zuM maraNunA dUtane pAA vALI zake? yathAsamaye taimuranuM mRtyu thayuM. tenA mRtyu pachI tenuM vistRta rAjya sekaDA vibhAgeAmAM vahecAI gayuM. tenA dUranA eka vaMzadhara khAkharanI uMmara jyAre khAra varSanI ca tyAre tenA ( khAkharanA ) pitA mRtyu pAmyA; tethI khAkhara, krutA nAmanA eka nAnakaDA bhAgatA adhikArI thayA. thADA vakhata pachI usameAAe e kSudra aMza paNa bhAbhara pAsethI paDAvI lIdhA ane tene tyAMthI hAMkI kADhayA. rAjyanI punaH prApti athe teNe aneka prayatna karyAM, paNa eke prayatnamAM te vijayI thaI zakayA nahi; eTaluMja niha paNa peAtAnI pAse je kAMi hatu. te paNa gumAvI eThA ane eka pArivanAneA tathA sahAyavinAnA thai paDayA. AthI ze nizcaya karyAM kra:- have tA dUra cIna dezamAM jai, krAi jANuvA na pAme evI rIte jIMdagI pUrI karavI." pRthvImAM jyAMsudhI manuSyane zire du:kha tathA vipatti nathI paDatI tyAMsudhI te kramara kasIne bahAra nIkaLI zakatA nathI. khAkhara bahuja hIna duzAmAM AvI paDayA hatA. zatrunA hAthamAMthI rakSaNa meLavavA te ekAeka samaraka MdathI bahu dUra uttara-pUrva tarapha vanapradezamAM nAsI gayA. eka divase ziyALAmAM DakaDatI ThaMDImAM AzrayanI AzAthI vanamAM te Amatema pharavA lAgyA. chevaTe jaMgalamAM bahu dUra eka jhuMpaDI dekhAtAM tyAM gayA. jhuMpaDImAMnI vRddha strIe khAkharanA sArA Adara-satkAra karyo ane bhAratanA atunna aizvaryanI kahANI ( Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gura samrATa akabara tene kahI saMbhaLAvI. pAThake A uparathI joI zakaze ke aneka jana upara AvelA, vikaTa arAvALA, ane seMkaDo parvatathI vIMTaLAyelA jaMgalI pradezanA nivAsIo paNa A hatabhAgya bhAratavarSanI aizvaryAkhyAti ekavAra sAMbhaLI cUkayA hatA. madhya ezIAnA jaMgalavAsIomAM paNa bhAratavarSanuM gaurava prakaTa thai cUkayuM hatuM. A vRddha strIne megala rAjalakSmInuM rUpaka ApIe te paNa agya nathI. mogala rAjalamIe pite ja vRddha strIne veza laI bAbarane bhAratamAM AvavAne Agraha karyo, ema kahIe to paNa cAlI zake. je kAraNothI samasta pRthvI Aje paNa bhAratavarSa tarapha kheMcAya che, te ja kAraNothI bAbara bhArata tarapha AkarSAyA. te madhya ezIAnAM jaMgalo vaTAvIne dhIme dhIme bhArata tarapha AvavA lAge. rastAmAM kAbUlanuM rAjya AvyuM. te samaye kAbUlanA rAjapuruSo paraspara kaleza-kaMkAsa karI rahyA hatA. AthI tINa buddhivALA bAbarane phAvavAne sAre lAga maLe. teNe i. sa. 1504 mAM kAbUla upara adhikAra meLavyo. have bAbara eka tarapha potAnA rAjyane uddhAra karavAnI ane bIjI tarapha bhArata upara caDI AvavAnI aharniza kalpanAo karavA lAge. bAbara bhAratamAM AvavAne taiyAraja thaI rahyo hato. mAtra tene amuka bahAnuM ke mArga joItA hatA. bhAratavAsIoe poteja bAbarane mATe mArga taiyAra karI Apo. e samaye paMjAbamAM mAMhomAMhe kalaha cAlI rahyA hatA, tethI eka pakSe anya pakSane harAvavA bAbarane sahAyatA ApavAnI vinaMti karI. vinatine mAna ApavAnuM bahAnuM karIne jANe bhAratavarSa upara mahAna upakAra karavA AvyA heya evI rIte bAbara hiMdamAM dAkhala thaye. bhAratanA manahara daye tene mugdhaja banAvI dIdho. te lakhe che ke:-"atyAre pUrva meM grISmapradhAna deza athavA bhAratavarSa kadApi najare nihALyo nahe. huM jayAre ahiM AvyA tyAre mane emaja lAgyuM ke jANe huM koI eka navIna pRthvI upara AvI caDyo chuM! ahinI latAo-relIo, vRkSamALAo tathA vanya pazuo, e sarva bahuja suMdara ane apUrva jaNAya che ! A nUtana pRthvInA darzanathI mane bahu Azcarya thayuM. vastutaH mane Azcarya thAya evA aneka kAraNa paNa hatAM." je bAbare eka divase zatrunI nagarI-samarakaMda upara vijaya meLavavA chatAM pitAnA sainikone lUMTaphATa karavAne sakhta niSedha karyo hato, teja bAbara have punaH punaH bhAratamAM AvI aneka bhAratavAsIone lUMTI, raMjADI tathA mArIne kAbUla tarapha prasthAna karavA lAge.citoDanA mahArANA saMgrAmasiMha bhAratamAM e samaye atyaMta zakitazALI narapati lekhAtA hatA. temaNe uparAupari paThANa sainyane parAjaya karI paThANa samrATonuM nAma-nizAna paNa bhAratamAMthI bhUMsI nAkhyA chatAM bhAratanI samasta zaktine ekatra karI punaH tenuM gaurava sthApita karavAno prayatna karyo nahi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlyakALa athavA pitAnAmAM joIe teTaluM bAhubaLa hovA chatAM dihInA siMhAsana upara adhikAra meLavavAnuM sAhasa karyuM nahi. saMgrAmasiMha bAbaranI mAraphate dilhInI gAdI meLavavAno saMkalpa karyo. teNe vicAryuM ke bAbara jevo lUMTaphATa karIne svadeza tarapha pAcho vaLaze ke turataja huM anAyAse dilhInuM siMhAsana tAbe karI laIza. bIjA zabdomAM kahIe to saMgrAmasiMha jevA mahArANAe paNa pitAnA baMdhu onAM muDadAMnI nisaraNa bAbara pAse taiyAra karAvIne te vaDe dilhInA ucca siMhAsane pahoMcavAnI duSTa vAsanA karI! teNe evA hetuthI bAbaranI pAse kAbUlamAM eka dUta meka ane bhAratavarSa upara halle laI AvavAnI prArthanA karI ! hAya bhAratavarSa ! tArAM saMtAne ghaNA lAMbA kALathI pitAnI kSati ke vRddhine hisAba karavAnuM ekaja bhUlI gayAM che ! mA-bhAratamAtA ! tuM nahi raDe te jagatamAM bIjuM ke raDe tema che! bAbarane te eTaluMja jeetuM hatuM, te to rAha joine beThe ho ! saMgrAmasiMha taraphanuM AmaMtraNa maLatAMnI sAthe ja tenuM hRdaya AnaMdathI ubharAI gayuM. te lakhe che ke -" A vakhate huM daDha pratijJArUpI azva upara svArI karI, IzvarI nirbharatAnI lagAma mArA pitAnA hAthamAM rAkhI, mane rathanI siddhi arthe bhAratavarSa tarapha nIkaLI paDayo." bAbarane putra humAyu paNa tenI sAthe ja te5, baMduka tathA aneka sainike sAthe pAMcamIvAra bhArata upara caDI AvyA. kurukSetramAM dilhIzvara ibrAhIma ledI ane bAbara vacce bhAre yuddha thayuM. chevaTe IbrAhIma lAdIne parAjita karI tathA mArIne ba bare dilhI ane AgrA pitAnA adhikAramAM lIdha; eTaluMja nahi paNa bhAratamAM megala sAmrAjyanI sthApanA karavAnA prayatno cAlu karyA. (I. sa. 1626) rANA saMgrAmasihanI mUccha have dUra thaI ane te je saphaLatA mATe AzA rAkhIne beThA hatA te AzA uDI gaI ! have te spaSTapaNe joI zako ke bAbara pote ja eka sAmrAjyanI sthApanA karavAne kaTibaddha thaI ubho rahyo che! saMgrAmasiMhe keTalAka rAjapUta rAjAonI sAthe maLI jaIne bAbaranI sAthe laDavAnI taiyArI karI. megale ane rAjapUta vacce, phatehapura-sIkrI pAse bhayaMkara yuddha thayuM. saMgrAmasiMhe uparAupari be mahAna megala senAone nAza karyo ane bAbara parAjita thaI raNakSetramAMthI nAsI gaye; paraMtu saMgrAmasiMhe bhayathI vihavaLa banelI ane nAsI jatI mogala senAne pIcho pakaDaye nahi; arthAta bAbarane ane tenA lazkarane nAsI jatuM jevA chatAM saMgrAmasiMha temanI pAchaLa dhasyo nahi. A tarapha hiMduonA parAkramane svAnubhAva meLavI bAbara eTale badhe zaMkita thaze ke teNe lAMcanI lAlaca ApI, saMgrAmasiMhanA pakSakArone vazIbhUta karavA sivAya anya eka mArga nathI ema dhArI, sAmA pakSane pitAnA pakSamAM bheLavavAne Shree Sudhari Hash Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 samrATa akamara prayatna cAlu karyAM. kamanasIbe eka rAjapUta rAjA khAbharanI jALamAM krUsAyA. A rAjAnA nikaMdana mATe tathA bhAratanA satyAnAza mATe khAkhare bhaviSyanA aMdhakAramAM eka gaMbhIra khAI AgaLathIja khAdI rAkhI hatI ane tenA upara vamAna lAbhanAM maneAhara phUlA pAtharI rAkhyAM hatAM. hiMdu rAjA A bahArathI manehara jaNAtAM phUlA upara mugdha thayA ! phUlanI nIce moTI khAI khAdI rAkhI che, te vAta e joi zakyA nahi ! kSaNika lAbhanI lAlace bhaviSyanA pariNAmane ane svadezanA gAravane te visarI gayA ! khAkhara peAtAnI jALa kharAkhara pAtharI rahyo eTale arthAt prathamanA parAjaya pachI prAyaH eka mahIne teNe rANA upara hallo karyAM. je rAjaputa rAjA khAkharanA pakSamAM bhaLI gayA hatA te paNa potAnA sainyanI sAthe khAkhara pAse ubhA rahI svadezanuM satyAnAza vALavAmAM bhAga lai rahyo hatA. chevaTe mahArANA jakhamI thayA ane nIce meDhe parAjaya svIkArI, peAtAnA bhUtakALanAM karmo mATe pazcAttApa karatA gRha tarapha pAcho karyAM. cyA pramANe hiMduonI svAcaiAdhatA ane AtmadrohavaDe bhAratanA sukhanA divase pasAra thai gayA! hiMduenAMja svA tathA irSyAdveSane lIdhe hiMduonI AzA ane zraddhA samudranA anaMta jaLamAM DUbI gai ! ane pachI krame krame evA unnata ane vizALa ttara MgA bhAratava mAM uchaLavA lAgyA ke e taraMgAmAM saMgrAmasi'hanI sAthe aneka mahArANAe adRzya thaI gayA ! hratabhAginI bhAratabhUmi chinna-bhinna thavA lAgI ! je dArUDIAe madhanA dhenamAM suvarNAkSare lakhI gayA che ke, " sukha te asa vasaMta, yuvatI-ramaNI ane purAtana madyamAMja raheluM che, " teja have bhAratanA bhAgyavidhAtA banyA ! madya ane yuvatInA vilAsI paMjAbathI laIne bihAraparyaMta ane ayeAdhyAthI laine rAjasthAnanI uttara sImApata adhikAra vistAravAmAM saphLa thayA ! paraMtu cAra varSa pasAra thatAM thatAMmAMja khAkhare sa'sAramAMthI sadAne mATe vidAyagIrI lIdhI ane tenA jyeSTha putra humAyu dilhInA siMhAmana upara takhtanazIna thayA. 40 sa0 1530. teja samaye saserAmanA eka pANe svahaste eka bhISaNa vAdhane mArI " zerazAha nI padavI lIdhI ane teNe dhIme dhIme bihAramAM peAtAnI sattA phelAvavA mAMDI. te eTalA badhA sattAvAna thai gayA ke have teNe bhaMgALA upara vijaya meLavavAnI preraNA karavA mAMDI. pUdizAmAM A pramANe peAtAnA eka harIkru pramaLa thatA jAya che, ema jANI humAyue tenA vinAza karavA mATe sainyasahita prayANa karyuM. rAjamahAlanA paryaMtanI uttare barAbara pUrvathI pazcima dizAmAM gaMgA nadI vahe che, tyAM nadI ane paryaMta vacce je pradeza AvelA che, te pradezamAM thaIneja pUrve gAlamAM jai zakAtuM. A pradezanA mukha bhAga upara teliyAgaDha nAmanA eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlyakALa 35 killo hatA. te paNa paMta upara AvelA hatA. sAhebagaMja nAmanA sTezane utarIte sAta mAIla pazcima taraph javAthI A killAnAM khaDIe Aje paNa joi zakAya che. A sudRDha killo gaMgA sudhI vistRta hatA ane tethI dezanI rakSA mATe te bahu upayogI gaNAtA hatA. vartamAna sArIgalI nAmanA sTezananI uttara taraph nA uMcA padegtApara je vividha cinhA Aje paNa joi zakAya che, te uparathI anumAna thAya che ke pUrve A sthaLe paNa eka majabUta killA hA jeie. tenI AsapAsa eka khAi DhAya ema paNa mAnavAne kAraNa maLe che. te sivAya muMgeranI pAse bIjo eka killA pazu parvatathI laEte ga MgAparyaMta vistRtapaNe ubhA hatA ane te paNa khaMgAlanA pravezamArganuM rakSaNa karI rahyo hatA. upara je killAonu` varSoMna karyuM, te samasta killAonI pazcime, kAzInI najIka cunAra nAmane durgaM AvelA hatA. A durgI paNa khaMgAlamAM praveza karavAnA mAnuM rakSaNa karatA hatA. tIkSNa buddhivALA zerazAhe humAyune AvatA aTakAvavA mATe cunAradurgAmAM tathA tailIyAgaDhamAM sainya taiyAra rAkhyu hatu, paNa cunAradurgInA sainikA humAyunI vAta upara vizvAsa rAkhI durganI bahAra nIkaLI gayA, ane humAyue pAtAnI pratijJAnA bhaMga karI e sainikAmAMnA anekanA jamaNA hAtha kApI nAMkhyA ! tyArAda te telIyAgaDha tarapha AgaLa vadhyA ane e killA upara vijaya meLavI maMgAlamAM dAkhala thayA. tyAM jaine teNe joyu te te samaye zerazAha nAsI gayA hatA. humAyue khagAlanI rAjadhAnI gAMThanagarI hastagata karI. gauDanagarInI ane AsapAsanI svAbhAvika maneAharatA joi humAyu bahu AzcaryAM pAmyA. have te pote,tenA senAdhipatie tathA sainikA sa` A sthaLe potAne nizcita mAnI bhAgavilAsamAM tallIna thayA-mAlaya ane zithilatAnA gulAma banyA. zerazAhe e daramIna saserAmamAM upasthita thai rAtAsagaDha tAbe karavAne prayatna karyAM. A du` saserAmathI gheADe dUra eka paryaMta upara AvelA hatA. parvatanI traNa taraph nadI hAvAthI tenAvaDe killAnuM bahu sArI rIte rakSaNa thatuM hatuM. ceAthI khAjue bhayaMkara gADha jaMgala AveluM hatu. paryaMtanI taLeTImAM thaine eka ADA-avaLA be mAila jeTalI laMbAivALA mArga paryaMtanA upalA bhAga sudhI jAya che. A mArga paNa eka pachI eka ema traNa majabUta daravAjAthI surakSita rAkhavAmAM AvyA hatA. pratyeka daravAjA pAse moTA moTA paththarA, dudha tathA senAenA nivAsa hatA. parvatanA uparanA bhAga sapATa che, ane tyAM AgaLa paNa du, rAjamahela, jharUkhA, khajAra, nagarI tathA suMdara dhAnyanAM kSetre AvI rahelAM hatAM. A sthAne mAtra 7-8 hAtha jeTalI bhUmi khAdavAthI uttama pANI meLavI zakAya che. te sivAya traNa moTAM suMdara jaLAzayeA pazu parvatanA upakSA bhAgane zeAbhAvI rahyAM che. varSAkALe A sthAna eka prakAranI apUrva-maneArama zAbhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara dhAraNa kare che. aneka nAnI-meTI nadIo tathA jharaNuo daSTine tathA karNane AnaMda ApatAM parvata uparathI nIce khaLakhaLa vahI rahyAM hoya che. tyAMnAM harApANI paNa bahu uttama ane svAzcakara lakhAya che. ema kahevAya che ke puNyapratApI mahArAjA harizcadra A durgamAM rahIne ja eka kALe pitAne puNyapratApa bhUtaLa upara vistAryo hato. temanA putra hatAdhanA nAma uparathI ja A killAnuM nAma tAsagaDha paDayuM che. samrATa akabare rAjA mAnasiMhanI baMgAla ane bihAranA zAsanakartAtarIke jyAre nimaNuka karI tyAre teNe A durgane sudharavI aneka mAnehara jharUkhAo taiyAra karAvyA hatA. rohitAzvanI mUrti tathA maMdira ane te sivAya bIjA paNa aneka madiro teNe jaNAvyAM hatAM. A maMdiramAM eka maMdira te bahuja manahara ane jovAlAyaka hatuM; parantu pAchaLathI auraMgajhebe ukta maMdira tathA mUrti teDAvI nAMkhyAM hatAM. tyArabAda baMgAlane hatabhAgya navAba mIra kAsIma paNa baLavAna thatA jatA aMgrejonA hAthamAMthI mukta thavAnI AzAe pitAnA parivAra tathA dhanaratna sAthe A dura mAMja AvI rahyo hato. atyAre A kille aMgrejonA hAthamAM che ane te ujajaDa je che. ame je samayanI vAta karIe chIe te samaye ciMtAmaNa nAmane eka brAhmaNarAjA ukta durgane adhikArI hate. zerazAhe brAhmaNarAjA pAse AvI pitAnI vipattinuM varNana karyuM ane AvA kaSTanA samaye pitAne tathA pitAnA parivArane ane pitAnA dhanasaMpattine rakSaNa ApavAnI namratApUrvaka prArthanA karI. ciMtAmaNe pitAnI saMmati ApI eTale mukarara karelA divase 600 pAlakhIo durgamAM dAkhala thaI saghaLI pAlakhIo vividha bharatavALAM tathA jarIyAnavALAM bahumUlya manahara vastrovaDe DhAMkelI hatI ane pAlakhInI AsapAsa apUrva vastrAbhUSaNa pALI, apsarA sarakhI sahacarIo dhIme dhIme cAlI rahI hatI! durganA rahevAsIo kivA prekSakoe vicAra karyo ke kharekhara zerazAhane parivAra bahu moTo hoya ema lAge che !kANa jANe tene keTalI begama haze! saghaLI pAlakhIo durga mAM dAkhala thaI rahI ke turataja temAMthI sainike bahAra kUdI paDayA ane jotajotAmAM kilo pitAne kabaje karI lIdhe. zerazAha have A sthaLe potAnA parivArane tathA dhanabhaMDArane surakSita rAkhI nirbhayapaNe divasa gujAravA lAgyo. gauDanagarImAM rahIne humAyu je kALe meja-maja bhogavI rahyo hato te kALe dilhImAM kaMI. jUja khela bhajavAtuM hatuM. humAyune bhAI hiMdala humAyunI gerahAjarIne lAbha laI dilhInuM siMhAsana pacAvI pADavAnuM kAvataruM karI rahyo hate. humAyue jevA A samAcAra sAMbhaLyA ke turataja te sainyasahita AgrA tarapha ravAnA thayA. te jyAre cauSAnI sImAmAM dAkhala thayA tyAre tene jaNAyuM ke zerazAha AgaLathI ja tene mArga rokIne beTho hato. AthI humAyune AgaLa vadhavAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlyakALa bIje kaI mArga rahyo nahi. ane teNe gaMgA nadInA uttara tIra upara pahoMcavA mATe nAnAM nAnAM heDakavaDe eka setu bAMdhavAne hukama pharamAvyuM. A setu hajI taiyAra thato hato eTalAmAM eka rAtrie zerazAhe pitAnI chAvaNImAMthI gupacUpa bahAra nIkaLI traNa taraphathI megala senAne gherI lIdhI ane tene saMpUrNa parAjita karI. humAyune samasta dhanabhaMDAra tathA tenI agaNita ramaNIo zerazAhanA paMjAmAM sapaDAI ! have AtmarakSA karavAne anya eka paNa upAya nathI, ema dhArI humAyu pitAnA azva sAthe gaMgAmAM kUdI paDyA. mahAkaTe mAMDamAMDa te eka mazakane Azraya laIne gaMgAnI pAra pahoMcyo. tyAra bAda AgrAmAM jaI, sainya ekaThuM karI, zerazAhanI sAme yuddha karavA mATe punaH te pUrva tarapha AgaLa vadhyA. gaMgAtIre kAnyakubajanI pAse ubhaya ye ddhAo vacce bhayaMkara yuddha thayuMparaMtu temAM paNa suzikSita gaNAtI mogala senA bihArIo dvArA parAjita thaI ane humAyu dilhInuM sihAsana gaMgA nadImAM vahetuM mUkI jIva laIne nAsI gayo. A pramANe cauda varSa nI TuMkI avadhimAM megala sAmrAjyanuM patana thayuM; ane punaH paThANa rAjyane AraMbha thayo. (I. sa. 1540) zerazAha have dIlhInI gAdIe Avyo. teNe pitAnA sAmrAjyane vistAra karavA mATe aneka prayatna karavA mAMDyA. teNe potAsagaDhanI pAse parvata upara patAnA nAme zeragaDha nAmane killo taiyAra karAvyo zAsanapaddhatisaMbaMdhe paNuM ghaNuM sudhArAo karyA. rAjamArga upara cokkasa jagyAe ghoDesvAra nimI dIdhA ane temane musApharonA jAna-mAlanuM rakSaNa karavAnI AjJA pharamAvavAmAM AvI. rakSaNa karavA uparAMta e ghoDesvArone bIjuM paNa eka kAma karavAnuM hatuM ane te e ke rAjaya tathA vyApAra saMbaMdhI samAcAra, potAnI najIkanA gheDesvArane pahoMcADavA ane teNe vaLI bIjAne pahoMcADavA. e rIte ukta samAcAra dhArele sthAne pahoMcADavA. TapAlano baMdobasta bhAratavarSamAM je koIe prathama karyo hoya to te zerazAheja karyo ha, ema kahevuM joIe. jo ke prathama e baMdobasta karavAmAM AvyA hatA, paNa te mAtra rAjakIya samAcAra mATe ja hatuM. vyApArasaMbaMdhI samAcAra phelAvavAnuM kAMI sAdhana nahotuM. InabatUtA nAmane eka musAphara ke jeNe saidamA saikAnA madhya bhAgamAM bhAratanI musApharI karI hatI, te lakhe che ke:-" rAjamArga upara ATha ATha mAIlane aMtare gheDesvAra ubhA rahI rAjakIya samAcAro laI jAya che. koI kAI sthaLe te eka eka mAilanA aMtare padAtike ubhA rahe che ane teo be hAtha jeTalI eka lAMbI lAkaDIne cheDe bAMdhelI pIttaLanI ghaMTaDIone dhvani karatA karatA rAjakIya samAcAra laIne doDI jAya che." zerazAhe pUrva baMgALanA nAragAMvathI laIne te TheTha siMdhunadaryata eka suMShdara ane vizALa rAjamArga taiyAra karAvyo hato. mAtra pAMca varSa rAjya karyA pachI dara e La rAjamAma taiyAra Shree Sudharnaswami Gyanblandat-Omara, Surat ww.umalagyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 samrATa akabara tene atakALa thayA. saserAmamAM eka mAlanI pirAdhavALu' eka maneAhara sarAvara che, temAM eka suMdara ane ucca maMdimAM tenI samAdhi hajI paNa che. have ApaNe humAyu tarapha joIe. dilhInuM si MhAsana gumAvI te sidezamAM gayA. tyAM tenI oramAna mAtAe tene prItibhAjana ApavAnI vyavasthA karI ane humAyunI sAthe peAtAnAM anya sagAMvahAlAM tathA khadhuone paNa prItibhAjanamAM bhAga levA khelAvyAM ! gRhane puSpamALAo tathA dIpamALAthI zaNagAravAmAM AvyuM. -bAMdhavAnA hAsyavitAthI cAtaram AnaMdanA taragA uchaLavA lAgyA; eTalAmAM eka saiAda varSanI bAlikA ukta gRhamAM AvI ane teNIe potAnA svAbhAvika rUpathI gRhane ajavALI dIdhuM ! humAyu teNInuM asAdhAraNa rUpa-mAMda jotAMnI sAtheja mugdha thaI gayA ! A sthaLe teNInA maneAhara rUparAzinuM varNana ApavAnI amArAmAM zakti nathI. sada mAM mugdha banelA samrAT humAyu te khAlikAnuM pANigrahaNa karavA taiyAra thayA. jo ke AjanA humAyu te * pUrvanA humAyu rahyo nathI, Aje te peAtAnu rAjya gumAvI kheDe che ane sarvasva dhana-sapatti paNa hArI esIne ekAkI avasthAmAM AvI paDayA che, chatAM te pelI suMdarInuM pANigrahaNu karavAnI IcchAne rokI zakayeA nahi. tenA bhrAtA hiMdAle humAyunA A lagnasaMbaMdhI vicAranI sAme peAtAnA samra vAMdhA darzAvyA; tathApi bhrAtAnA vidhAmAtrathI, sudarItu pANigrahaNa zuM kAi tyajI zake ! khAlikAnI mAtAe paNa khAlikAnA maneAbhAvA jANI lakhate humAyunI sAthe lagna karI ApavAnI saMmati darzAvI. Tuka samayamAM zubha lagnavidhi saMpUrNa thaI. A khAlikAnuM nAma hamIdA begama kuMvA mirayama mAkhAnI hatuM. humAyunA A vivAhathI hiMdAla hu gusse thayA ane humAyunA parityAga karIne cAhyA gayA. humAyu Azraya meLavavA mATe anekAneka sthAne rakhaDayA, pazu kayAMya ThekANuM paDayuM nahi. A avasthAmAM humAyune je kaSTa sahana karavuM paDayuM' hatu' te kharekhara varNanAtIta hatu. eka samayane dilhInA adhipati Aje sainya vagaranA, paisA vagaranA, nAkara-cAkara ke dAsa-dAsIvinAnA thai paDayeA hatA ! rahevAne mATe eka nAnI sarakhI jhuMpaDI paNa nahAtI ! mAkarA ane sainikA paNa tenAthI viruddha thaI gayA hatA. adhurAmAM pUrU, A vakhate .hamIdA begama garbhavatI hatI. teNIne paNu pAtAnA patinI sAthe AvI kaMgALa avasthA mAM svAmInI pAchaLa pAchaLa dhoDesvAra thai rakhaDavuM paDatuM ane aneka lezeApUrNAMka jaMgalA tathA nadInALAMe nitya oLa'gavAM paDatAM. Akhare te siMdhupradezanI sImA upara AvI rahelA amarakoTa nAmanA du` pAse pahecyAM. amarakATamAM te samaye hiMdurAjya hatu. ukata hiMdurAjane A be atithieAnI karuNAjanaka avasthA nihALI bahu lAgI AvyuM, tethI teNe humAyunA ane tenI begama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlyakALa 39 nA sArA satkAra karyA; ata: temane sukha-zAMtimAM rAkhavAnA khadobasta karI ApyA. humAyue have amarakeTanA adhipatinI saMpUrNa` sahAnubhUti meLavI lIdhI. te thADA vakhata rahIne amarakATanA rAjAnuM sainyabaLa tathA dhanakhaLa late e hiMdu rAjAnI sAthe samasta si pradeza upara adhikAra meLavavA hAra paDayA. hamIdAbegama amarakeTanA durgAmAM saMpUrNa sukha ane sagavaDamAM rahetI hatI. teNIe A sthAne--eka hiMdugRhamAM, i. sa0 1542 nA okaTobaranI tArIkha 15 mIe eka putraratnane janma Apyo. A khALaka AgaLa jatAM jalAluddIna mahamada akabara tarIke jagatamAM prasiddha thayA. humAyune mArgamAM A vadhAmaNInA samAcAra maLyA. tenI pAse atyAre rAjya nathI, artha nathI, pratApa nathI, tethI A mahA Ana MdotsavanA divasa kevI rIte ujavavA tenA te nirNaya karI zakayeA nahi. putrajanmAtsava Ama zAMtarIte pasAra thai jAya te tene kAi rIte ucita jaNAyu` nahi. A utsavanA divasamAM mitro tathA bAMdhavAne zuM bheTa ApavI ene e vicAra karatA hatA,eTalAmAM tene smaraNa thai AvyuM ke je theADI uttamAttama kasturI mArI pAse che te A samaye ene upahAra Apa vAmAM bahu upayogI thaI paDaze. taNe te kasturI eka mATInA pAtramAM ekatra karI potAnA mitrone teja vakhate vaheMcI ApI. pAtAnA mitrone A kasturI bheTa ApatAM samrATa humAyue kahyuM ke:" mArA putranA janmotsavanamitte mAtra ATalI najIvI bheTaja ApanI pAse dharI zakuM tema chuM. A kasturInI suga dhIthI jevI rIte A gRha bahekI rahyuM che, teja prakAre mArA putranA yazavaDe samasta pRthvI bahekI rahe, evI mArI AzA ane prArthanA che. ' samrATa humAyunI prArthanA kharekhara saphaLa thai che ! saskraTa akabaranI kIti Aje kAIthI ajANI natho ! sidhrapradezamAM humAyunI rAjyatRSNA saphaLa thAya evI saMpUrNa saMbhAvanA hatI; paraMtu hamIdA begama putraprasava pachI patinA virahamAM vadhAre vAra rahI zakI nahi; tethI teNI hRdayanu dhana arthAt putrane sAthe laine humAyunI chAvaNImAM-pAtAnA hRdayezvara pAsa-AvI paheAMcI. daMpatIyugalanA AnadanA avidha rahyo nahi; paraMtu vidhAtAnI vyavasthApaddhati pAmara manuSyA kevI rIte samajI zake ? vidhAtAe A praNayIdaMpatInA sukhamaya divaseA vadhAre vAra rahevA dIdhA nahi. bhAgyadevatAe ekAeka temanI sthiti palaTAvI dIdhI ! humAyunA eka musalamAna nAkare amara}ATanA hiMdu rAjAnuM ekavAra apamAna karyuM; paraMtu humAyue tene mATe kazA upAya lIdhe nahi, ke te musalamAna nAkarane yAgya zikSA ApI nahi . AthI amarakATanA rAjA peAtAnuM sainya laine krodhapUrvaka peAtAnA dezamAM pAchA karyAM. humAyupunaH nirAzraya tathA niHsahAya thai paDayA. teNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara have bIjo ekake upAya nahi rahevAthI kaMdahAra tarapha prayANa karavAne nirNaya karyo. humAyune bhrAtA kAmarAna te samaye kaMdahArane adhipati hatA. humAyu potAnI rAjasImAmAM Ave che, evA samAcAra sAMbhaLatAMnI sAtheja kAmarAna tathA AskarI e baMne bhAIoe tene pakaDIne keda karavAnI paravI karI. humAyu A kAvatru samajI javAthI bALaka akabarane tyAM ne tyAM ja rahevA daI pitAnI priya begamane sAthe lai, azva upara Araha karI chava laIne nAThe. badhuonI nirdayatAmAMthI dapatIe rakSaNa te meLavyuM, paNa putrane gumAvavA badala bahu kheda thaye; paraMtu have eka paNa upAya temanA hAthamAM rahyo nahe. saddabhAgye AkarIe akabarane pitAnA svAdhInamAM che ane pitAnI patnone bhatrIjAnI saMbhALa levA bhalAmaNa karI. tyAra bAda humAyu IrAnamAM gayo. IrAnano rAjA tene zIAdharmamAM dIkSita karavAnI lAlacathI eka kSaNe mAna Apate to bIjI ja kSaNe tenuM apamAna karyA vinA paNa rahe nahi. eka divase IrAnanA bAdazAhe rAMdhavAne mATe lAkaDAMnA keTalAka bhArA humAyune tyAM mokalyA ane tenI sAtheja humAyune kahI mekalAvyuM ke je tame zIdharma aMgIkAra nahi kare te A lAkaDAMvaDeja tamArA dehanI bhasma karavAmAM Avaze. humAyune have nachUTake zIdharmanI keTalIka kriyAone mAna ApavuM paDayuM. IrAnano rAjA AthI bahu khuzI thaze ane teNe puSkaLa sainya tathA dhana humAyune arpaNa karyuM. A sainya vagerenI sahAya maLavAthI humAyue kaMdahAra upara halle karI tene potAnI svAdhInatAmAM lIdhuM ane tyArabAda kAbUla upara caDAI karI kAbUla tathA potAnA putra, e ubhayane hastagata karyA; paraMtu thoDA ja samayamAM humAyune e ubhayane tyAga kare paDayo. ekavAra humAyu kAbUla upara phaDa meLave te bIjI vAra kAmarAna phateha meLavata; evI rIte the. samaya cAlyuM. eka vakhata humAyue krodhe bharAi jyAre kAbUla upara baMduka ane tenI goLIo varasAvavA mAMDI tyAre kAmarAne te gaLInI vRSTine aTakAvavAno eka abhuta upAya zodhI kADhayo. je sthaLethI baMdukanI goLIo AvatI hatI, te sthaLanI sAme killA upara jaIne kAmarAna pita, akabarane AgaLa dharI rAkhIne ubho rahyo pitAe arthAta humAyue have nachUTake goLInI vRSTi baMdha karI, kAraNa ke je geLI chUTe te te pitAnA putranA prANa hare, evo pUrepUro saMbhava hatuM. chevaTe kAmarAne uparAkeparihAra maLavAthI, kAbUla tyajI daI bhAratavarSamAM nAsI javAnuM gya dhAryuM. humAyuM punaH kAbUla ane putrane prApta karI zakyuM have humAyunuM bhAgya khulluM thayuM ! kAbUlanI rAjagAdIe AvyA pachI zerazAhanA mRtyunA samAcAra maLyA. te upaShr rAta dIlhInA siMhAsana mATe zerazAhanA uttarAdhikArIomAM meTe kaleza-kaMkAsa Shree Sudiratnaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlyakALa cAle che, e vAtanI paNa tene khabara paDI. A samaye dIlhInI gAdIe AdilazAha tathA paMjAbanI gAdIe sikaMdara sUra rAjazAsana pravartAvatA hatA. paMdara hajAra azvasenAne sAthe lai humAyue akabara tathA baherAmakhAMnI sAthe kAbUlamAMthI prayANa karyuM paMjAbamAM sarahiMdanAM jaMgalamAM sikaMdara sUra, megala senAnI sAme thaze. sikaMdaranuM lazkara eTaluM badhuM hatuM ke humAyunA senApatio, A sainyane jetAvAraja nirAza banI gayA. temaNe khulluM jaNAvI dIdhuM ke ATalI moTI senA sAme thavuM, e hAthe karIne pitAne parAjaya svIkArI levA jevuM che. senApatinI A nirAza bharelI vANI sAMbhaLI sarva kaI hatAza thayA; paraMtu bALaka akabare e nirAzAnI paravA nahi karatAM sarva sainikene yuddhamAM utaravAne sabaLa Agraha karyo prANa lekhAtA senApatione nirAzAmaya upadeza A pramANe eka vIrapuruSane chAje tevI rIte akabare tiraskArI kADhayo. te samaye tenI uMmara mAtra bAra varSanI ja hatI. pitAnA priya putranI tejasvitA, vIratA ane utsAha joI, humAyu paNa akabaranA pakSamAM saMmata thayo. turataja paMjAbanI sImAmAM eka bhayaMkara yuddha thayuM. bALaka akabara, sainyadaLanA senAdhipatitarIke senAne mokhare AvIne laDavA lAgyo. teNe A laDAImAM evuM to apUrva parAkrama darzAvyuM, ke tenAja ekamAtra utsAhathI utsAhita thaIne samasta mogala lazkara chevaTanI ghaDI sudhI TakI rahyuM. akabaranA akaukika vIratve samasta senA upara asara karI. ane teo tyAMthI saMpUrNa vijayI thaI AgaLa vadhyA ane dIlhI tathA AgrA upara adhikAra sthApyo. A pramANe paMdara varSa paryata aneka prakAranAM duHkho sahyA pachI punaH humAyu dIlhInA siMhAsana upara virAjavA zakitamAna thaye. (isa. 1556 ) teja varSe dilhImAM bhayaMkara dukALa paDyo. samagra bhAratamAM dhAnya maLavuM durlabha thaI paDayuM. dahInA durdevane pAra rahyo nahi. dhanane aDhaLaka vyaya karavA chatAM dilhIna rahe siIone anAja maLavuM azakya thaI paDayuM. aneka lokoe lUMTaphATa karavI zarU karI. rAjadhAnInA nirjana bhAgamAM lUTArAonAM ToLeToLAM ekatra thavA lAgyAM ane musApharone mArI nAkhI naramAM dvArA jaTharanI javALAne zAMta karavA lAgyAM. duSkALanI sAthe mahAmArIe paNa aneka le kAnA jIvanane nirdayatApUrvaka bhAga lIdhe. humAyu atyaMta niSphara svabhAva hatA. bhAgyayoge tene bhrAtA kAmarAna tenA pajAmAM sapaDAI gaye. humAyue prathama te bahuja Adara-satkAra ane neha darzAvIne tenA manamAM vizvAsa besADaze, paNa pAchaLathI vizvAsaghAta karI kAmarAnane baMdIvAne karyo ane tenI baMne AMkho tIkSNa se yAvatI pheDI nAkhI ! te eTaluM ja nahi paNa hajI jANe verane badale le bAkI rahyo hoya tema teNe www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Uinara, Surat Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 samrATa akabara lIbu tathA mIThu ma MgAvI rudhiramaya cakSumAM bhabharAvyuM ! kAmarAnane AthI keTI vedanA thai haze tenA khyAla thai zakatA nathI. te asahya yatraNAthI taraphaDavA lAgyo ane khelyA ke " pitA paramezvara ! A lAkamAM have tamArI dhyAnI mane jarUra nathI. paraleAkamAM kRpA darzAvajo. " AMkhA phADI nAkhyA pachI humAyue kAmarAnane makakA khAte kADhI mUkayA. anya bhrAtA AskarIne paNa prAyaH trazu varSopaMta kedamAM pUrI rAkhI makakA tarapha vidAya karyo ane eka bhAi hindAla tA pUrve ja yuddhamAM mRtyu pAmI cUkayA hatA. A pramANe bhAio taranI ciMtAthI mukta thavA chatAM temanI kakaLatI AMtaraDInA zApathI humAyu mukta thaI zakI naha. siMhAsana upara AvyAne cha mAsa paNa thayA nahi eTalAmAM pustakAlayanI sIDI uparathI humAyunA paga lapasyA ane te vIsa pITa nIce gabaDI paDayA. paDayA pachI humAyue cothe divase prANatyAga karyA. ( tA. ra4 mI jAnyuArI 1556 ) pitAnuM mRtyu thayuM te samaye akakhara paMjAbamAM hatA. tyAM te aherAmakhAMnI AgevAnI nIce rahI sikaMdara sUrane parAjita karavAnA prayatnA karI rahyo hatA. akharane siddhAsana upara AvavAmAM kadAca kAMi vighna naDe, evI AzaMkAthI dIlhInA subA DhADI' mege humAyunA mRtyusa bA~dhI samAcAra sattara divasa chupAvI rAkhyA, ane sAdhAraNa janasamAjane te viSe kazI khabara paDavA dIdhI naha. khIjI tarapha teNe eka vizvAsu nAkarane paMjAbamAM ravAnA karI, ukata samAcAra kamarane turatamAMja vidita karavAnI vyavasthA karI. akabara dIlhImAM AvyA paraMtu pitRbhakata putra- akabara potAnI jIMdagIparyaM ta pitAnA viyAganuM duHkha visarI zakyA naDAtA. atula aizvaryAM ane mahAyazanA peAte adhikArI banavA chatAM paNa tenA hRdayamAMthI pitRzAka kadApi bhUsAyA nahetA. te ghaNIvAra potAnu AMtarika duHkha darzAvatAM khelate keH "akrUsAsa ! pitAe mArI bAlyAvasthAmAMja prANanA tyAga karyo ! huM temanI sevAzubhraSA karavA bhAgyazALI thaH zA nahi ! " teNe pitAnI kAra upara evu tA manahara ane bRhat samAdhimaMdira taiyAra karAvyuM che, ke je Aje paNa musApharAnA manane AkarSe che ! dIlhInI danIya vastumAM ukata samAdhimaMdira paNa eka jovAlAyaka vastu lekhAya che. ', akabarane kAie vAMcalikhatAM zIkhavyuM nahAtu. tene putra samrATa jahAMgIra lakhe che keH- samrATane ( amarate ) bilakula lakhatAvAcatAM AvaDatuM nahetu, paNa paDitAnI sAthe nitya paricaya rahevAthI ane temanI sAthe nitya carcA--sthApakathana thatuM heAvAthI, temanI bhASA evI tA zuddha banI gai hatI ke samrATa akabara azikSita haze, ema krAi samajIja zake nahi. AzcaryanA viSaya che ke bhAratanAM ghaNAM kharAM puruSaratna jevAM ke akabara, zivAjI, raNajItasi .. Shree Sudharmaswami Cyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlyakALa tathA haidara alI, e saghaLAM azikSita kivA nirakSaraja hatAM, tathApi temaNe pitAnAM jIvanamAM je zairya-vIrya-parAkrama ane buddhimattA darzAvela che, tene vicAra karavAthI Azcarya thayA vinA rahetuM nathI. mahAna puruSo potAnI asAdhAraNa pratibhAnA baLathI A vizvarUpI mahAgraMthamAMthI pitAne upayogI thaI paDe evuM jJAna svataMtrapaNeja meLavI le che. akabare paNa temaja karyuM hatuM. akabaramAM eka mahApaMDitane bhAve evI mahAprAgratA hatI ke nahi, tene anubhava ApaNe have pachInAM prakaraNamAM karIzuM. bAlyAvasthAmAMthI ja vizvanA anaMta jJAnabhaMDAramAMthI teNe jJAnane saMcaya karavA mAM hato. gaMbhIra vicAra karyA vinA ke I paNa kartavya AraMbha karavAnuM tenI prakRtimAM ja nahotuM. te yukitanI pAse gulAma hatuM, arthAta durAgrahI nahe. kaI yuktipUrvaka pitAne mata siddha kare, te akabara te svIkAryA vinA raheto nahi. vinAvicAre koInA kahevA upara te ekAeka zraddhA rAkhate nahi nAnI vayamathIja tenAmAM aneka saguNoe nivAsa karyo hato. te ahaMkArazanya, asAdhAraNa buddhimAna, atyaMta parizramI tathA mahA tejasvI puruSa hato. te sarvanI sAthe maLatA, sahadayatApUrvaka sarvanI sAthe vArtAlApa karatA ane pitAnA nikhAlasa vyavahArathI sarvane vimudha karate. porTugIjhae akabaranA saMbaMdhamAM svAnubhavapUrvaka lakhyuM che ke -" akabara vicArazIla hatuM. te kavacita gusse thatA, paNa thatA tyAre bahuja tho; te paNa te gusso bahu vadhAre vakhata TakatA nahi. eka muhUrtamAtramAM te zAMta thaI jate ane svAbhAvika rUpa dhAraNa karate. akabara svabhAve bahu namra ane dayALu hata" akabaranI eka dhAtrI (dhAva) e eka vAra eka kanyAne janma Ape. tyArabAda teNI jyAre garbhavatI thaI tyAre teNInA svAmIe tene tiraskAra karatAM kahyuM ke:-" have je kanyAne janma ApIza te gharamAMthI ja kADhI mUkIza. " musalamAnemAM bhAryAne tyAga karavo e bahu sahaja vAta gaNAya che. dhAtrI bicArI rotI-kALatI akabaranI mAtA pAse AvI. te vakhate akabara bahu nAnI umarane hato. teNe jyAre dhAtrInA mukhathI samasta vAta sAMbhaLI tyAre te saheja hasIne be ke -" harakata nahi, A vakhate tuM eka ati suMdara putrane janma ApavA bhAgyazALI thaIza." tyArabAda akabare dhAtrInA svAmIne belAvIne kahyuM ke - "bhAI ! tame tamArI strI pratye anucitapaNe vAta che te ThIka nathI, havethI sAvadhAna raheje, je bhaviSyamAM kaI paNa prakAre evo vyavahAra karazo te tamAre mArA krodhAnalamAM bhasmIbhUta thavuM paDaze, e yAda rAkhaje." patie pachI kaI vAra pitAnI strI upara krodha karyo nahe. vizeSamAM ema paNa jaNAva SAvAmAM Ave che ke ambaranA kahevA pramANe kharekharaja ukta dhAtrIe eka putra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara ratnane janma Ape hato. akabara e bALakane bahuja cAhate hato ane tene ucca rAjakAryamAM niyukta karyo hate. akabara eka asAdhAraNa samrATa hato emAM lezamAtra saMdeha nathI. eka sukhasiddha agreja lekhaka kahe che ke -" jyAre ApaNe vicAra karIe chIe ke akabare zuM karI batAvyuM hatuM, kyA yugamAM te karI batAvyuM hatuM ane kayA upAyadvArA te karI batAvyuM hatuM, tyAre ApaNane eTaluM svIkAryA vinA nathI ja cAlatuM ke manuSyajAti je samaye du:kha ane durdazAmAM AvI paDe che, te samaye temane sukha-zAMtinA mArge laI javA mATe Izvara prasaMgopAta dayA karIne je ati pratibhAvAna mahApuruSone jagatamAM ekale che te paikIne ja akabara eka mahApuruSa hate." manuSyanA bhAgyamAM AthI vadhAre satyakIrti ane prazaMsA hoya ke nahi, te ame jANatA nathI. caturtha adhyAya-baherAmakhAM ane abdula rahIma bhAratIya AkAzamAM hajI pUrNa caMdrane udaya thayo nathI, paraMtu caMdrodaya pUrve je ujajavaLa kiraNo kALAM vAdaLAne bhedI bahAra nIkaLavAno prayatna kare che tevo prakAra zarU thaI cUkyo che. jANe ke aMdhakAra potAnA samasta baLathI prakAzane parAjita karavAnuM bhagIratha prayatna karI rahyo che, paNa temAM te bicAro phAvI zakatuM nathI. prakAzanAM kiraNo anAyAse ja prasaratAM jAya che ! Aibara jyAre bALaka heIne baherAmakhAMnI adhInatA nIce hate. tyAre paNa tenA guNanuM gaurava aneka prakAre jaNAyA vinA rahetuM nahi. akabarane rAjyAbhiSeka paMjAbamAMja ujavavAmAM Avyo hato. humAyunA mRtyu pachI baherAmakhAe akabaranA vAlI kivA murabbItare kenI saghaLI javAbadArI lIdhI hatI. AthI tene "khAnakhAnA" tathA "khAnabAbAnI mAnavaMtI padavIo ApavAmAM AvI hatI. chelo padavI eTalI badhI mahatvanI hatI ke tethI te sAdhAraNa janasamAjamAM samrATa akabaranA pitAsvarUpa lekhAte hato ane tene mAna paNa eTaleja maLatuM hatuM. vastutaH bahemakhAM je tIkSaNa buddhisaMpanna rAjanItina tathA sAhasI senApati te samaye maMgalasamAjamAM anya koI paNa nahe. teNe kurAnane sparza karIne pratijJA karI hatI ke - "huM saMpUrNa vaphAdArIthI samrAnuM ane sAmrAjyanuM hita sAdhIza." matalaba ke akabaranI bAlyAvasthAmAM baherAmakhAMja megala sAmrAjayano nAyaka kiMvA bhAgyavidhAtA ho, ema kahIe te khoTuM nathI. Shree Susharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAM ane abdula rahIma akabaranA abhiSeka prasaMge saghaLA amAtye hAjara thayA hatA. mAtra eka mukhya musalamAna amAtya, punaH punaH bolAvavA chatAM hAjara thaye nahi. te A navIna samrAddha svAdhInatAmAM rahevAne prakArAMtare asvIkAra karavA icchatA hatA, e artha karIe te paNa agya nathI. baherAmakhAM bahuja daDha manane ane daDha hasta hato. te keInA paNa aparAdhane sahana karI zakatA nahi. amAtya je rAjyane eka nekara ATaluM badhuM abhimAna rAkhe ane punaH punaH bolAvavA chatAM hAjara thAya nahi, ema joIne baherAmakhAne pitto uchaLI Avyo. teNe te amAtyane keda karI ziraccheda karavAno hukama pharamAvI dIdhA. bAdAunI lakhe che ke - "dayAzIla samrATa akabare baherAmakhAMnA A hukamanI sAme potAno virodha pradarzita karyo ane kahyuM ke rAjyAbhiSekanA divase nirdoSa vyaktinuM je khUna thaze te mane pArAvAra kheda thayA vinA raheze nahi. A pramANe te amAtya mRtyunA paMjAmAMthI bacI gaye." e samaye paNa musalamAne AtmakalahamAMthI avakAza meLavI zakyA nahatA. AdilazAha je veLA dIlhIne adhIzvara hatA te veLA sikaMdara sUra ane ibrAhIma sUra e baMne jaNe AdilazAhane dilhInI gAdI uparathI uThADI mUkI, pite rAjyAdhipati banavAne prayatna karI rahyA hatA. AdilazAhe hemu nAmanA eka hiMdunI mukhya senApati tathA sarva pradhAna amAtyatarIke nimaNuka karI hatI. atyAre pUrve koI paNa musalamAna dilhIzvare koI paNa hiMdune senApatipada kivA mahatvanuM amAtyapada ApyuM nahotuM. hemu ati buddhimattApUrvaka rAjyakArya saMpAdana karate hato. teNe uparAchAparI cunAra tathA baMgALanA baLavAone dAbI daI, IbrAhIma sUrane parAjita karI tathA nasADI mUkI, AgrA ane dilhI tarapha prayANa karyuM. tema karavAne tene uddeza mogalene parAjita karI mihInuM siMhAsana paDAvI levAne ha. hemu anAyAse AgrA upara adhikAra meLavavAne zaktimAna thaze. tyAra bAda te dilhI tarapha AgaLa vadhe. dilhI mAM DhADa bega rAjyanI saghaLI vyavasthA karatA hatA. te hemunI sAme thaye paNa temAM te phAvI zake nahi. Akhare te saMpUrNa parAjita thaine ane laDAImAMthI bacI gayeluM bAkInuM sainya laIne, akabaranI sAthe maLI javA paMjAba tarapha nAsI gaye hemue dilhI upara adhikAra meLavI "mahArAjAdhirAja vikramAdityanuM nAma grahaNa karyuM ane AnaMdanA AvezamAM AvI jaI, paMjAbamAMthI megalene hAMkI kADhavAnI tathA sikaMdara sUrane parAjita karI, hiMdu rAjyane nirApada karavAnI manorathasRSTi racavA lAge; paraMtu samasta hiMduone saMmilita karI eka baLavAna saghazakti saMcita karavAnuM tene sUjhayuM nahi. anya hiMduo paNa A zubha samaye hiMdu Shr sAmrAjya sthApana karavAnI taka saphaLa karI zakayA nahi. hemue sainyasahita paMjAba Shree suunalmaswami Gyantonianuar-mara, Surat taka saka www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara tarapha prayANa karyuM. , te vakhate akabaranI uMmara mAtra cAra varSanI hatI. pitAnA mRtyunI sAthe ja cotaraphathI kevaLa duHkhanA, parAjayanA ane nirAzAnA samAcAra tenI pAse AvavA lAgyA. dilhI ane AgrA upara hemue vijaya meLavyo che, kAbUlamAMthI ApaNane hAMkI kADhavAmAM AvyA che, sikaMdara sUra paMjAbamAM mahAna sainya ekatra karI yuddhane mATe taiyArI karI rahyo che, bIjI taraphathI hemu paNa vijayathI unmatta banI AgaLa vadhI rahyo che, AvA samAcAra ja akabaranA kAna upara AvavA lAgyA. vastutaH atyAre eka paNa deza akabarane AdhIna nahote. te A prasaMge cheka vAvahIna rAja banI gayo hato, ema kahIe to paNa atiza kti nathI. AvA ApattinA samayamAM have zuM karavuM, tene nirNaya karavA mATe sainike tathA amAtyanI eka sabhA belAvavAmAM AvI. saghaLA sainyAdhipatioe A sabhAmAM evo bhAva jaNAvyuM ke bhAratavarSanI catarapha je prakAre ghanaghora vAdaLa gherAtuM jAya che, te jotAM have ApaNe kAbUla upara adhikAra meLavI tyAM ja Azraya levA, e uyita che. sainyAdhipationA matanI sAme potAne virodha darzAvatI baherAmakhAMe jaNAvyuM ke -"be vAra ApaNe dilhI upara adhikAra jamAvyo che ane be vAra e gumAvyA che. have trIjIvAra dihI upara vijaya meLavavA e ApaNuM atyAranA prasaMge mukhya kartavya che. je ApaNe dilhInuM siMhAsana prApta karI zakIzuM, te pachI kAbUla upara vijaya meLave e ApaNe mATe bahu muzkela nathI. dilhInI gAdI hAthamAM lIdhA pachI kAbUlanI gAdI te anAyAse ja ApaNe prApta karI zakIzuM" tejasvI samrA, akabare baherAmakhAMnA matane saMpUrNa Teke Ave. tarataja temaNe dihI upara adhikAra meLavavA sainya sahita prayANa karyuM. parAjita thayele DhADabega ke je akabarane maLavA mATe AvatA hatA, te rastAmAM akabaranA sainya sAthe joDAyA. baherAmakhoja rAjyane mukhya AgevAna ane vyavasthApaka hato, e vAta ApaNe pUrve jANI cUkyA chIe. baherAmakhAM sAyaMkALe DhADI beganI chAvaNImAM AvyuM ane nimAja paDhavAne samaya thayo eTale begane "vaDIla badhu" nA nAmathI saMbodhI, bahuja Adara-satkArapUrvaka tene pitAnI chAvaNImAM laI gayA. nimAja paDhavA mATe baherAmakhAM pitAnA hAtha-paga dhaine ubho thayo. bega paNa te vakhate tyAM hAjara hatA. baherAmakhIe keTalAka ghAtake AgaLathI ja taiyAra karI rAkhyA hatA, teo baherAmakhAM taraphathI isAre thatAMja bega upara dhasI Avyo ane tene mArI nAkhyo. baherAmakhAM ema mAno hato ke A DhADI begeja anyAyapUrvaka dihInuM rAjya zatrunA hastamAM ApI dIdhuM che. A deSane lIdhe baherAmakhAMe tene mArI nakhAvI pitAne je Sheka harIpha gaNato hato tene sadAne mATe dUra karyo. Shree Sudharaswatni Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAM ane abdula rahIma baherAmakhAMne mArga have niSkaTaka thayuM. teNe daza hajAra sainikonI sAthe alIlIkhAne hemunI viruddha laDavA mokalyo. hemunuM sainya paNa teja tarapha AvI rahyuM hatuM. hemunA sainyane agra bhAga kurukSetranA suprasiddha raNagiNamAM, alIkulIkhAnA sainyanA paMjAmAM acAnaka sapaDAI gaye. alakulIkhAe vadhAre vilaMba nahi karatAM hemunI samasta te paDAvI lIdhI. eTalAmAM samrATra tathA baherAmakhAnI madada paNa AvI pahoMcI. hemunI pAse kAMI sainyasaMkhyA nyUna nahetI. baMne vacce bhayaMkara yuddha thayuM. hemunI pAse tapanuM baLa jevuM joIe tevuM rahyuM nahotuM, tethI teNe potAnA sainyane mekhare maTI gajasenA arthAt hAthIonI senA ubhI rAkhI ane e senAnI sAthe te mahAparAkramapUrvaka sAmA pakSanI senA upara tUTI paDe. mogalapakSanA a bhayaMkara ga NIne joI, bhayathI gabharAI raNAMgaNamAMthI jema phAve tema nAsavA lAgyA. megala svAe sAme ubhA rahI laDavAno ghaNo prayatna karyo, paNa bhaDakelA ane keme karatAM yathAsthAne ubhA rahyA nahi. A pramANe mogalasenAnI baMne pAMkho naSTa thaI. hemue pelI hAthIonI senA laIne mogalasainyanA madhya bhAgamAM praveza karyo. baherAmakhAM pite mogala lazkaranI vyavasthA kareto laDI rahyo hate. hemu hAthInI pITha upara besI kSAtrateja darzAvI rahyo hato. baherAmakhAe hemu upara tIkSaNa zaravRSTi karavAno mogala senAne hukama pharamAvyo. hemu zaraeNIthI viMdhAvA lAge, chatAM tenI paravA nahi rAkhatAM teNe vIratvapUrvaka yuddha cAlu rAkhyuM paraMtu thoDA ja samayamAM kamanasIbe eka bANa hemunI AMkhamAM lAgyuM. AMkhanI vedanAne lIdhe te ekadama heddAmAM DhaLI paDe. hemu mogalasenAdvArA haNAye, evA samAcAra tenI senAmAM turataja phelAI gayA ane hemunuM sainya raNakSetramAMthI nAsavA lAgyuM. hatabhAgya ezIAnI yuddhapaddhati ja evI hatI ke lazkarane nAyaka marAyo che, evI aphavA sAMbhaLatAMnI sAthe ja saghaLuM sainya yuddhakSetramAMthI nAsI jatuM. pariNAme mogala phAvI gayo. (I. sa. 1556) je hAthI upara hemu be hatuM te hAthI paNa raNasthaLamAMthI nAsavAne prayatna karI rahyo hato, paraMtu temAM te saphaLa thaI zake nahi. hemu bebhAna avasthAmAM hAthInA heddAmAM paDayo hato. baherAmakhAMe tene baMdI karyo. akabare zahenazAha banyA pachI prathama je kaI laDAI jatI hoya te te Aja laDAI hatI. baherAmakhAMe hemune ziraccheda karavAnI akabara pAsethI anumati mAgI. teNe jaNAvyuM ke musalamAnone mATe, hiMdune vadha karavA jevuM eke pavitra kArya nathI. vidhamanuM mastaka chedI "dharmavIra" jevI mahA gauravapUrNa -upAdhi svIkAravAne akabarane aneka prakAre teNe upadeza Ape; eTaluM ja nahi paNa AvA vidharmI zatrune mArI nAkhI bhaviSyane mArga niSkaTaka karavA teNe - akabarane ghaNuM ghaNuM samajAye; paNa temAM baherAmakhAM kaI rIte kRtakArya thayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 samrATa akabara nahi. bALaka samrATa vRddha-murabbI senApatinI vAta karavA Agrahatha leza paNa Do, nahi. game te mahAna zatru hoya paNa tene kabajAmAM lIdhA pachI annaprahAra kare, e teNe ucita dhAryuM nahi. cauda varSanI uMmarane samrATra, vayovRddha, murabbI ane zikSAgurunA Adezana AgrAhya gaNI pitAnI yukti ane vivekabuddhinA baLathI chevaTa sudhI dRDha rahyo. teNe kahyuM ke -'A vyakti atyAre prAya: ardhamRta jevI avasthAmAM che. tenA upara atraprahAra ApaNAthI kevI rIte thaI zake? je tenAmAM zakti kivA jJAna heta te hajI paNa ApaNe tenI sAthe yuddha karata." "teno ziraccheda karata " e vAkaya paNa dayAzIla bALakanA mukhamAMthI bahAra nIkaLI zakayuM nahi. baherAmakhAne bALaka akabaranI A vAta sAMbhaLI bahu krodha caDe. teNe krodhamAM ne krodhamAMja mRtaprAya hemunA zira upara pitAnA hAthe zastraprahAra karyo ane tenuM mastaka chedI nAkhyuM. bALaka akabaranuM hRdaya bhedAI gayuM paNa murabbI-zikSAguru pAse kAMI cAle tema na hovAthI te zAMtabhAve besI rahyo. tyAra bAda teoe dilhI ane AgrA tarapha kuca karI. yathAsamaye tyAM pahoMcI akabare pitAnA siMhAsana upara ArohaNa karyuM. je kSetramAM vijaya meLavI bAbare megala sAmrAjaya bhAratavarSamAM prathama zarU karyuM hatuM, teja kukSetramAM akabare vijaya prApta karI bhAratamAM megala sAmrAjyanI pratiSThA karI. kharekhara kurukSetra eka bhayaMkara medAna che ! A sthaLe bhAratanA bhAgyarUpI cakranI gati ke jANe keTalIvAra kevI kevI rIte pheravAI cUkI che, tene yathArtha khyAla itihAsanA abhyAsIo sivAya anya koIne AvI zake tema nathI. dilhI vaTAvIne relave jyAre uttara-pazcima tarapha AgaLa vadhe che, tyAre kukSetranuM medAna musApharonI daSTie paDe che. A kSetranA darzana mAtrathI ja prekSakone lAge che ke kurukSetra vastuta: Adi ane aMtavinAnuM kSetra haze ! tame ubhA rahIne A medAna tarapha daSTi karaze te temAM cotarapha ujajaDatA ane nirjanatA sivAya bIju kaMI jaI zakaze nahi. vacce vacce kAMTAvALAM vRkSe tamane pratyakSa thaze. tenI pUrva tarapha pApita, pazcima tarapha thANezvara ane madhyamAM pAMDava-kauravanuM yuddha kSetra-kukSetra AveluM tame joI zakaze. A medAna 48 keza jeTaluM lAMbuM ane pAMca koza jeTaluM paheluM che. thANezvaramAM eka nAnakaDA sarovaranA kinArA upara eka nAnuM maMdira che. sarovaranI cotarapha vaDe bAMdhelI pALa che. tyAMthI thoDe dUra jatA prAcIna thANezvara nagarInAM cinha atyAre paNa joI zakAya che. prAcIna thANezvara, mahamadanI savArI vakhate A pramANe smazAnavata banI gayuM hoya evuM anumAna karavAmAM Ave che. A nagarI eka kALe eka vistRta hiMdurAjayanI rAjadhAnI hatI. ahithI thoDe dUra jatAM kurukSetranuM sarovara Ave che. jo ke te atyAre paNa bahuja vistAramaya jaNAya che, paraMtu te tadana zuSka thaI gayuM che, ema Shree Sudhaimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAM ane abdula rahIma kahIe te ayogya nathI. te sarovaranA tIrapradeza upara traNa tarapha bAMdhelA ghATe AvI rahelA che. tIrabhUmi upara aneka maMdira che. sarovaranI madhyamAM paNa eka suMdara maMdira che ane e maMdirathI kinArA paryata paththarane eka suMdara pUla badheile cheparaMtu kALadharmane lIdhe te maMdira tathA pUla bahuja jIrNazIrNa thaI gayAM che. A sarovaramAM AvelA maMdiranI sAthe amRtasaranA sarevaramAM AvelA maMdiranI keTalAeka sarakhAmaNI kare che, paNa ame temAM saMmata thaI zakatA nathI. kurukSetranuM A catuSkoNa ane meTuM sarovara ke jenI tarapha saMge maramarathI bAMdhelI pagathIo zobhI rahI che ane jenI tIrabhUmi paNa eja paththaranI banelI che, tenI tulanA anya koI saravara sAthe thaI zake tema nathI. A suMdara sarovaranI madhyamAM AveluM be mALavALuM saMgemaramaranuM maMdira paNa eTaluM te AkarSaka ane manoraMjaka che ke ame tenI tulanA amRtasaranA maMdiranI sAthe karI zakatA nathI. A maMdirane upale bhAga, kAzInA vizvezvaranA maMdiranI mAphaka sonAnAM patarAthI AvRta thayela che. tenA upara jyAre sUryanAM kiraNe paDe che tyAre tenI mA apUrva rUpa dhAraNa kare che. vaLI ukta maMdirathI laIne te tIraparyata pUla paNa zveta maramarane che. jaLAzayanI cotarapha AvI rahelA sthAne jANe gaganane spazI tenI sAthe vAta na karI rahyAM hoya ema lAgyA vinA rahetuM nathI. A anupama zobhA kurukSetramAM na hota ane kevaLa kurukSetranuM medAna ja jemanuM tema rahI gayuM heta, to paNa ame kahIe chIe ke amRtasaranA maMdira karatAM seMkaDo ane hajAro darajaje te vizeSa darzanIya che. A kSetramAM ubhA rahevAthI bhUtakALanI keTalI viSAdaya smRtio ane atIta duHkhanI kahANIo hRdayamAM ubharAI Ave che. tame kahezo ke duHkhanI kahANIomAM kiMvA viSAdanA smaraNamAM eTaluM badhuM zuM mahatva che ke tenuM tame A pramANe yazogAna kare cheame kahIe chIe ke duHkhanI smRti manuSyane rahetI na heta, te te potAnI Atmonnati karavAne kadApi tatpara thAta nahi; arthAta duHkhamaya smRtija manuSyanA hadayamAM navuM baLa ane navuM caitanya jAgRta kare che ane eTalAja mATe A bhISaNa jaNad kSetra paNa amane tIrthasvarUpa lAge che! A kurukSetra ke jyAM AgaLa seMkaDo vIrapuruSo pitAnuM vIratva darzAvI gayA che, te kurukSetra Aje bhayaMkara ane ujajaDa medAna jevuM ApaNane pratyakSa thAya che! A bhayaMkaratA ane nirjanatA jevAthI hRdayamAM zuM zuM bhAva uchaLI Ave che tenuM varNana karavAne A gya sthAna nathI, ema dhArI amAre mone rahevuM paDe che. kurukSetra Aje gaMbhIra kheda ane zekamAM sUtuM che ! ame jyAre A bhISaNa medAnamAM ekavAra khedanI smRtine sAthe laine pharI rahyA hatA tyAre amane kurukSetre kahyuM hatuM ke "anekAneka vIra ane parAkramI puruSonuM vIratva tathA parAkrama meM mArI najaronajara joyuM che! have evuM varaShree Suceara wami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 samrATa akbara tva ke parAkrama jovAnA lAbha maLatA nathI. zuM tamArA pUnA vIrapuruSonA vaze nirmULa thaI gayA che? tamArI vIrabhUmi zu atyAre rakabhUmi thai gai che ? " kurukSetrane zuM uttara ApavA, e hajI paNa ame nakkI karI zakyA nathI. samrATe potAnI jananI tathA dAsadAsI vagerene have kAbUlathI kheAlAvI lIdhAM. akammaranI mAtA bahu tIkSNa buddhivALA tathA snehALa hatI. akabare peAtAnI mAtAnI AjJAnuM ullaMdhana karyuM na hatuM. vastutaH mAtApratye tenI atyaMta zraddhA tathA bhakti hatI. have teo sadhaLAM dilhInA maneAhara rAjaprAsAdamAM sukha-zAMti tathA sanmAnapUrvaka rahevA lAgyAM. t tr '' sika Mdara sUra parAjita thayA ane paMjAba deza megala sAmrAjyamAM bhaLI gayA. mogala sAmrAjyaneA samrATa akabara hate,chatAM baherAmakhAM tenA murakhkhItarIke rAjyanI saghaLI vyavasthA karatA, ema kahevAnI jarUra nathI. khaherAmakhAM svabhAve bahu uddhRta, vANInA karkaza, hRdayanA niSThura tathA pApathI kalaMkita caritravALA hatA. te potAnI icchAmAM Avete pramANe rAjya calAvavA lAgyA. tenA svecchAcArathI rAjyanA aneka amaladAro paNa have gaLA sudhI AvI gayA hatA. samrATa akabara eka divase hAthIonu yuddha jotA hatA, tevAmAM temAMnA eka gAMDA hAthI parAjita thaine akasmAt baherAmakhAMnI chAvaNI tarapha dhasI gayA ! A gAMDA hAthIe aneka taqhue pADI nAkhavAthI khaherAmakhAMte bahu krodha caDayA. teNe kalpanA karI phre' mane mArI nakhAvavA mATeja kAre A badhuM kAvataruM racyuM che." samrATe pote aherAmakhAMte kahyuM ke, " hAthIne kAMi irAdApUrNAMka temanI chAvaNI tarapha mokalavAmAM AnyA nahAtA. mAvate dhaNA prayatna karyA chatAM te kAthumAM AvI zakayA nahi. ' A khulAsA maherAmakhAMne bilakula satASaprada thayA nahi. tyArathI te abhara upara manamAM ne manamAM gusse rahevA lAgyA ane vAta vAtamAM akabarane tiraskAra karavA lAgyA. baherAmakhAM ekavAra yamunAnA jaLapravAhamAM vihAra karatA hatA, tevAmAMja rAjyanA eka madeAnmatta hAthI yamunAmAM paDayA. mAvatanA asAdhAraNu parizramathI te hAthI kAmumAM AvyA ane e rIte baherAmakhAMmA jIvaM mRtyunA paMjAmAMthI bacI gayA; paraMtu AthI te eTalA badhA uzkerAi gayA ke teNe tenA prANurakSaka-mAvatanA ziccheda karavAnI turataja AjJA pharamAvI dIdhI. tevIja rIte rAjyanA eka mAnItA amAtyane paNa teNe samrATanI anumati lIdhA sivAya vadha karAvyA. bIjA eka ati ucca hAddAnA amaladArane teNe vinA aparAdhe makakAmAM mekalI ApavAnA hukama karyAM. matalaba ke samrATa akabara je je vyaktine cAhatA, te te vyaktine, aherAmakhAM dhIme dhIme kAMi ne kaMi bahAnu kahADI dezapAra ke sthaLaphera karavAnA prayatna karavA lAgyA. ammaranA vizvAsu * yUrApanA vartamAna mahAyuddhe enA sAcA uttara ApI dIdhA che. sapAdaka www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAM ane abdula rahIma karone rajA ApI. tenI jagyAe pitAnA sagA-saMbaMdhIone te nimavA lAgyo; eTaluM ja nahi paNa pitAnA pakSanuM baLa vadhArI zrATanI sAme rAjadrohInuM kAvataruM racavAne paNa teNe prAraMbha karyo. amAtya akabarane have rAjyanI lagAma pitAnA hAthamAM levA mATe Agraha karavA lAgyA. mAtA tathA anya vizvAsa saMbaMdhIo paNa tene tevI rIte ja rAjyabhAra grahaNa karavAne utsAha ApavA lAgyAparaMtu baherAmakhAMnA hAthamAMthI rAjataMtra kevI rIte paDAvI levuM, teno akabarane vicAra thaI paDyo. eka divase te zikAranuM bahAnuM kADhI pitAnI sAthe ceDA anucara tathA sahacarone laI baherAmakhAnA hAthamAMthI mukta thavA mATe AgrAnI bahAra nIkaLI paDyA. pAchaLathI teNe baherAmakhAne jaNAvyuM ke "dilhI khAte mArI mAtuzrIne ThIka nahi hevAthI mAre dilhI tarapha javuM paDe che." mAtuzrInI mAMdagInuM te eka bahAnuM ja hatuM; mAtra akabara harakoI prakAre baherAmakhAnA hAthamAMthI chUTo thavA mAgatA hatA. dilhInA zaherIoe tathA rAjapue akabarane bhAre AdarasatkAra karyo. dilhImAM AvyA pachI samrATa akabare eka ghoSaNApatra bahAra pADayuM. temAM teNe evA bhAvanuM jaNAvyuM ke-"mogala sAmrAjyane savaLe bhAra have huM mArA zira upara lauM chuM. havethI keIe mArI AjJAvinA rAjyamAM koI paNa prakArano pheraphAra kare nahi." (I. sa. 1560) ghoSaNApatranI eka nakala baherAmakhAM upara paNa mokalavAmAM AvI ane tenI sAthe eka jUDe para lakhI akabare ati vinaya ane sanmAnapUrvaka jaNAvyuM ke "AjaparyaMta huM ApanA vizvAsa ane sAdhu svabhAva upara nirbhara rahI, sAmrAjyanI saghaLI javAbadArIo ApanA zire rAkhI kevaLa Amoda-pramodamAMja mAruM jIvana gujAratA hatA, paNa have huM rAjyanI vyavasthA karavAne zaktimAna thayo chuM. Apa ghaNA vakhatathI makkA javAnuM mane kahetA AvyA che, to have Ape khuzIthI nizcitapaNe makkA tarapha javuM ane ApanA jIvanane zeSa bhAma zAMtimAM pasAra kare, evI mArI prArthanA che. ApanI jIvikA nirviktapaNe cAlI zake te mATe bhAratavarSamAM eka paragaNuM Apane bakSIsarUpe ApavAmAM Avaze ane ApanA karo dara varSe Apane tenI Avaka mokalyA karaze" make javAnuM bahAnuM kahADI baherAmakhAM AgrAnI bahAra nIkaLyo, paNa thoDe dUra gayA pachI potAne nirApada mAnI samrATanI viruddha baLe uThAvavAnI taiyArIo karavA lAgyA. paMjAbamAM javAthI zIgha kAryasiddhi thaze ema dhArI te paMjAba tarapha ravAnA thayo. samrATa akabara, baherAmakhAne A duSTa prapaMca AgaLathIja jANI gayo hato, ane tethI teNe AgaLathIja paMjAbamAM sainyane baMdeasta karI rAkhyo hato. baherAmakhAM je paMjAbanI sImAmAM dAkhala thayo ke turataja samrATanA sainya tene gherI lIdhe. baherAme nAsI chUTavAne ghaNo prayatna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Uniara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara karyo, paNa te samrATanA sainyanA hAthamAMthI mukta thaI zake nahi. akabare pitAnA senApatitarIke munimakhAM nAmanA saradAranI nimaNuka karI hatI. te senApatie keTalAka sAhasI sahacarone sAthe laI baherAmakhani pIcho pakaDa, ane thoDA ja vakhatamAM tene keda karyo. baherAmakhAMe karaDe rUpIA kharcAne eka bahuja kiMmatI, maNimuktAmaya tathA suvarNajaDita patAkA taiyAra karAvI hatI, te akabaranA senApatie paDAvI lIdhI. samrATanI pAse kedIne hAjara karavA, munimakhAMe rAjadhAnI tarapha prayANa karyuM. samrATanuM hadaya dayAthI paripUrNa hatuM. tene jyAre khabara maLyA ke baherAmakhAMne baMdI karavAmAM AvyuM che, tyAre teNe turataja rAjyanA keTalAka ucca amaladArone paMjAba tarapha mokalyA ane baherAmakhAMne saMpUrNa mAnamaratabA sAthe potAnI chAvaNImAM laI AvavAne hukama pharamAvyo. yathAsamaye baherAmakhAM rAjadhAnImAM pahoMcyo. teNe pitAne jIvanadAna ApavA ughADe page ane khulle mAthe rAja sabhAmAM praveza karyo ane raDatAM raDatAM samrATanA caraNe namI paDyo. karuNAmaya samrATa teja kSaNe pitAnA siMhAsana uparathI ubhA thayA ane AgaLa vadhIne baherAmakhAMne svahaste ubho karyo, eTaluM ja nahi paNa tene hAtha pakaDIne potAnI jamaNI bAjue siMhAsana upara besADe. tyArabAda samrATe ati gaLagaLA viSAdamaya kaMThe sarva sabhAsadene jaNAvyuM ke khAnakhAnA je hajI paNa sainikajIvana gALavAnI abhilASA rAkhatA hoya to huM temane kAlpI ane candrinA pradezo ApavAne taiyAra chuM. je teo A darabAramAM hAjara rahevA mAgatA hoya to paNa huM temAM mArI saMmati ApuM chuM. mArA upara temaNe atyAra sudhImAM je aneka upakAro karyA che, te huM kadApi bhUlI jaI zakuM tema nathI. temanA aparAdhopratye dayAnI dRSTithI jevuM e mAre mukhya kartavya che. teo je have pitAnA jIvanane bAkIno aMza izvarapAsanAmAM vyatIta karavA icchatA hoya to huM temane yathAyogya satkArapUrvaka makake mokalI ApavAne paNa taiyAra chuM." khAnakhAnAe samrATanI pAsethI ATalI badhI dayAnI AzA rAkhI nahatI. te samrATanI dayAthI saMpUrNa parAjita thayo. teNe ubhA thaIne samrATane namana karI ati vinItabhAve jaNAvyuM ke "ekavAra samrATane vizvAsaghAta karyA pachI bIjIvAra temanI sabhAmAM rahI vizvAsa prApta kare, e azakya che. mArI bhUtakALanI rAjasevAo badala mane je dayA ane kSamA ApavAmAM AvI che teja basa che. have AlekanuM hita sAdhavA karatAM paralokanuM hita sAdhavuM eja mAre mATe ucita che; mATe mane puNyatIrtha mATe javAnI anumati Ape, eja mArI aMtima prArthanA che." samrATe baherAmakhAMnI vinatine saMpUrNa anumodana ApyuM ane sanmAnasUcaka eka utkRSTa pioSAka bheTa karyo; eTaluM ja nahi paNa varSe tene 50 hajAra rUpIA maLe evo baMdobasta karI Shree Suunarmaswami yanbhandar-Umara, Surat . www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baherAmakhAM ane abdula rahIma 53 ApI, temaja bIjuM paNa puSkaLa dravya arpaNa karI tene makake ravAnA karyo. ane tyArapUrve baherAmakhAMe puNya prApta karavAnI AzAthI aneka hiMduonA prANa lIdhA hatA, chatAM e puNya tene majhAparyata pahoMcavAmAM sahAyarUpa thavAne badale ulaTuM vigharUpa thaI paDayuM ! baherAmakhAMe agAu eka puruSane mArI nAkhyo hato. tenA putra pitAnA khUnane badale levA mATe baherAmakhAMnuM gujarAtamAM khUna karyuM. jeNe pitAnA dIrdha jIvanamAM sekaDe-sahasso vyaktionI hatyA karI hatI teja vyakita Aje eka ghAtaka vyaktinA hAthathI acAnaka maraNa pAmI! samrATe A samAcAra bhAre khedapUrvaka sAMbhaLyA. baheramakhAMnA putra abdularahImane pitAnI dekharekha nIce ucheravAnuM sAmrATe pote pitAnA hAthamAM lIdhuM. A bALaka uttarAvasthAmAM megala sAmrAjyanA eka alaMkArarUpa thaI paDayo hato. abdularahIme phArasI, arabI, turkI tathA hiMdI bhASAmAM bahu sArI kuzaLatA prApta karI hatI. kavitarIke paNa te rAjasabhAmAM prasiddha thayuM hatuM. samrATe pitAnI eka dhAtrI kanyA sAthe tene vivAha karI Apyo hate. jude jude samaye tene gujarAta, jonapura, mulatAna tathA siMdha pradezanA zAsanakartAtarIke paNa nimavAmAM Avyo hato. prathama tene "mijakhAM" tathA pAchaLathI "khAnekhAnA" nI ati mAnavaMtI padavI ApavAmAM AvI hatI. chevaTe " vakIla satanata "nI sarvazreSTha padavI prApta karavAne paNa te bhAgyazALI thayo hate. te eka ati sAhasI ane sujJa senApati hato. jo ke rAjA ToDaramala karatAM paNa te vadhAre suzikSita hate, te paNa te rAjA ToDaramalathI bIje naMbare sarvapradhAna purU ane senApati lekhAto hato. tenuM hRdaya karuNA ane udAratAthI pUrNa hatuM. samrATe abdularahImanI putrI sAthe potAnA putra kumAra dAnI Alane vivAha karyo hato. e samaye megala sAmrAjya paMjAba, uttara-pAzcama, ayodhyA, gvAliyara tathA ajameraparyata vistRta thaI cUkayuM hatuM. eja samaye IrAnanA pAdazAhe samrATanI pAse eka dUta meko. samrATa akabare tene bahu AdarasatkArapUrvaka potAnA rAjyamAM praveza karAvyo. tyArabAda tene sAta lAkha suvarNamudrA, eka utkRSTa azva tathA sanmAnasUcaka eka bahumUlya pizAka arpaNa karyo; tathA irAnanA pAdazAha mATe asaMkhya bheTa ApI; ane tene punaH pitAnA dezamAM pahoMcato karyo. akabaranA pitAe irAnanA pAdazAha pAsethI je sahAyatA meLavI hatI, tene badale samrATe A pramANe vALI Ape. akabararUpI caMdranI AsapAsathI have vAdaLAMo vikharAI gayAM ! te have pitAnI svAbhAvika ujavala prabhAno vistAra karavA lAgyo ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, sura www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya-bhAratamAM navayuga* "rAjA e prajAnI caDhatI paDatInuM sarvotkRSTa kAraNa che. Izvara pratyenI tenI vaphAdArI tenA nyAyI amala ane sadgaNanI yeca kadaramAM, tathA tenI prajAnI vaphAdArI tenA pratyenA AjJAMkitapaNAmAM ane stutimAM pariNAma pAmavI joIe." akabara apUrva zobhAmaya prabhAtanI zarUAta thaI cUkI che. mahAnagarI phatehapurasiTI hajI nidrAnA khoLAmAM acetanavata paDI che. rAjamArga upara kayAMya manuSyane kelAhala saMbhaLAtuM nathI. mAtra strIo hAthamAM sAvaraNI laI gharanAM AMgaNuM sAphasupha karI rahI che. keI koI strI pitAnI sakhIne gata rajanIsaMbaMdhI patiniMdA ke patiprazaMsAnA uddagAra mRdu-madhurabhAve saMbhaLAvatI ubhI che. aneka gRhalakSmIo nIce mastake potapotAnAM nityakArya karI rahI che. eTalAmAM tenA gaMbhIra avAjethI nagarInI mahelAte kaMpI uThI ! zAMta nidrAmAM paDelAM manuSya jANe koI bolAvatuM hoya ke taiyAra thavAnuM sUcavatuM hoya, tema zayAmAMthI zIdhra uThavA lAgyAM. je mahAnagarI atyAra sudhI jananya lAgatI hatI, teja nagarI jotajotAmAM zabdamayI kolAhalamayI banI gaI ! rAjapurInA ucca AvAsamAMthI nebatanuM mRdu-madhura prabhAtagIta' sarvatra prasaravA lAgyuM! pharIvALAo mATe sAde bUme pADI lekene pitAne mAla kharIdavA AmaMtraNa ApavA lAgyA. dukAnadAroe pitAnI dukAne ughADI vividha padArthonuM manohara pradarzana prekSakenI daSTisanmukha khulluM mUkyuM. vastunI jarUra na hoya tevA paNa tenI AkarSakatAthI kheMcAI vividha vastuo kharIdavA lAgyA. zaheranA mAnavaMtA nAgariko vividha vastra ane zRMgAra sajI rAjadarabAramAM javAne bahAra nIkaLyA. aneka susajajata a tathA hAthIo, aneka puruSo tathA ramaNIo rAjadarabAra tarapha AturatApUrvaka gamana karavA lAgI. suMdara vastrAlaMkArathI zobhate khullA pagavALe nakIba, pAchaLanI pAlakhI upara ubho rahI, amIra-umarAvanI padavIone bane teTalA uMcA svare jAherAta ApatA ane pathikane rastAmAMthI eka bAjue khasI javAnuM sUcanA karate, rAjyanA amIro sAthe cAlatA hatA. tenI pAchaLa vividha varNanI puSpamALAo tathA latAothI alaMkRta thayelI pAlakhImAM beThelA manahara veSavALA tathA lAMbA peTavALA amIraumarAve tAMbUlanA raMgathI pitAnA haThane raMga caDhAvatA rAjadarabAra tarapha gati karI rahyA hatA. gulAbanI sugaMdhathI samasta mArga bahekI rahyo hate. pAlakhIonI AsapAsa, suMdara vastrAlaMkAra ane khullA pagavALA padArA hAthamAM rUpAnI pIkadAnI laIne te keImayurapuchadvArA pitAnA mAlikanA. A dazya akabara gAdIe AvyA pachI aneka varSo pasAra thayA pachInuM che.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga zarIra uparathI mAkhIone urADatA maMda maMda gatie pagalAM bharatA hatA. koI copadAra hAthamAM rUpAnI ke suvarNanI moTI chaDI laI nakIma pikArate cAlI rahyo che, te kaI vizALa kALI DhAlavaDe zarIra DhAMkI hAthamAM nagna talavAra laIne pitAnA mAlikanI pAse ubho che. A talavAra upara paDatAM bAlamUryanAM kiraNo kAMI apUrvaja zobhA dhAraNa kare che ! amIronI pAlakhIone AvatI joI rAhadArIo mArgamAMthI eka bAju khasI javA lAgyA. keI keAI manahara pAlakhInI AgaLa haMkAne dhvani thaI rahyA che ! keTalIka pAlakhIo pAse suMdara vAjAo uDI rahI che ane te dvArA pAlakhImAM beThelA amIranuM pagaurava vistArI rahI che ! pAlakhI uMcakanArAo paNa zramane nyUna karavA bhegA svarathI saMgIta gAtA gAtA cAlI rahyA che. A keNa che ? A rAjAe je tejasvI azva para vArI karI che, te azva paNa pitAne parama bhAgyavAna samajI AnaMdapUrvaka nRtya karI rahyo che ! e kayo rAjA haze ? suvarNAlaMkAravaDe zobhatAM ane nakasIvALAM rakta vastro teNe dhAraNa kayAM che. tene azva harinI mAphaka kAna ucA karI unmattapaNe cAlI rahyo che. rAjAnA vizALa lalATa upara caMdanatilaka spaSTarUpe pratIta thaI Ave che. tenuM vadanamaMDaLa tenA hRdayanA vIratvane sahastra prakAre sUyavI rahyuM che. karNamAMnA kiMmatI ratnAlaMkAro tathA mastaka uparane hIrAjaDita mukuTa prabhAtanAM kiraNothI cakacakita thaI rahyo che. gaLAmAM muktAmALA mUlI rahI che. tenuM unnata ane sudaDha zarIra atyaMta prabhAvazALI jaNAya che. tenI AgaLa ane pAchaLa bahu azvasenA parama gauravapUrvaka cAlI rahI che. te eka hiMdu rAjA che. tenA jevA aneka hiMdu rAjAo Aje ekabIjAnI spardhA karatA darabAra tarapha prayANa karI rahyA che. leke paNa potapotAnAM kartavyane aLagAM mUkI rAjAonI svArI jevA AvIne ubhAM rahyAM che. DoDhaDAhyA prekSake pitAne saMpUrNa khabara na hoya te paNa eka rAjAne bIjA rAjAnuM nAma ApI potapotAnI ajJAnatAnuM pradarzana kaI kaI jJAtAjanenI dRSTine darzAvI rahyA che. pAThaka ! cAle ApaNe paNa Aje A sarva sAthe rAjadarabAranAM darzana karavA jaIe. vizALa darabAre-Ama, suMdara rIte susajajIta karAvavAmAM Avyo che. svaccha-zubhra dIvAlanA agrabhAga upara aneka prakAranI latAo tathA puSpavelIo citaravAmAM AvI che. vividha varNanAM puSpa tathA patrone te kAMI sumAraja nathI ! sugaMdhI dravyothI samasta darabAra baheka baheka thaI rahyo che. gRhanI madhyamAM pUrva tarapha eka ucca ane manohara vedI sthApana karavAmAM AvI che. darabAragRhamAMthI te vedI upara caDavAne eka mArga nathI. vedInI madhyamAM Shree Sudharmaswar Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 samrATa akabara AveluM che. tenA upara vividha bharatathI bharelI sukemaLa makhamalanI gAdI tathA takIyA vagere paDelAM che. siMhAsana upara suvarNAlaMkRta rakata varNa rAjachatra dIpI rahyuM che. chatranI kinArI sAthe bAMdhelI maNimuktAnI ghugharIo pavananI gatithI DolI rahI che. ghugharIne madhura kamaLa svara kema jANe ke samrATanuM yazogAna karI rahyo heyanI ! darabAranI dIvAlamAM cetarapha kAcanAM meTAM darpaNa goThavavAmAM AvyAM che. siMhAsananI baMne bAjue susajajIta vAyu nAkhanArAo mAnapUrvaka goThavAI gayA che. temanA hAthamAM rahelAM suvarNanAM hAthAvALAM cAmaro ati laharIvaDe maMda maMda pharakI rahyAM che. A anupama zobhAyukata gRhanI madhyamAM AvelI atula zobhAmayI vedikAnuM darzana karavAthI ema lAge che, ke jANe puSavADInI madhyamAM vizALa sUryamukhI phUla saMpUrNa vikasita thaine virAjatuM heyanI ! vedInI nIce apUrva vezavALA padAre senA-rUpAnI chaDIo pakaDI ubhA rahyA che. teonI hAjarI paNa sabhAnI zobhA tathA gaMbhIratAmAM vRddhi kare che. padAranI pachI kumAre, temanAthI De dura samrATanA navA hiMdudharmAvalaMbI mitro, temanI pAchaLa hiMdu narapatio tathA tyAra pachI amIra-umarA ane hiMdumusalamAna mukhapurUSo, pitApitAnA nirdiSTa sthAne geThavAI gayA che. aneka pavitra brAhmaNa paMDita paNa akabaranI anaMta prazaMsA sAMbhaLI samrATanAM darzana karavA utsukSmaNe rAha jotA besI rahyA che. keTalAka brAhmaNa vedadharmanuM mahamya varNavavA tatpara thaI beThA che. saMkhyAbaMdha porTugIjha sAheba, saMkhyAbaMdha kavio, aneka sAhityasevake, aneka saMgItazAstrIo tathA asaMkhya videzI vaNika yathAsthAne zAMtipUrvaka besI gayA che. A darabAramAM hiMdumusalamAna evo bheda lezamAtra rahyo nathI. jAtine lIdheja koine vadhAre ane kene nyUna mAna maLe e bhedabhAvayukata niyama rada karavAmAM Avyo che. samrATa pite hiMdu rIti-nItine ane hiMdu veSane pakSapAta dharAvatA hovAthI aneka musalamAna AgevAne paNa dADhI muMDAvI nAkhI manahara hiMduveSe sabhAmAM hAjara thayA che. koI kerI melavI sAhebanI lAMbI dADhInA keza pavananA hAlavAthI jANe ke "mAre paNa sthAnabhraSTa thavuM paDaze evA bhayathI-dhrUjI rahyA hoya tema jaNAya che." Aje A mahAsabhA hiMdutvanI bhAvanAthI ati tejasvI jaNAya che. jANe devasamAja ekatra thaI hoya ane temAM indra, candra, varuNa, vAyu Adi devatAo AvIne upasthita thayA heyanI ! evI brAnti kSaNabhara jenArane thaI Ave tema che. sarva sabhAsadonI pAchaLa saMkhyAbaMdha sAmAnya manuSya ubhA rahyA che. pratyeka manuSya-pachI te game te dharma pALate heya ke game te kuTuMbane hoya te paNa te potAnI icchA thayethI ja samrATanA darabAramAM hAjara thaI zake che. sarvanAM mukhakamaLa Aje harSathI praphulla che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga 57 samrATanAM darzana karavA sarva keAI pitAnAM cakSuone Amatema pheravI rahyA che. sarva koI samrATanA AgamananIja utkaMThA dharatA beThA che. evAmAM nakIbe moTA sAde ghaNuM karI. sabhAmAM beThelA sajajane samajI gayA ke have samrATane padhAravAmAM vilaMba nathI. saghaLA mAnapUrvaka pitA potAnA sthAne ubhA thayA. eka kSaNa pUrve je sthaLa zabdamaya jaNAtuM hatuM te sthaLa have taddana nIrava banI gayuM. samrATa siMhAsanavALI vedikAnA pAchalA bhAga pAsenA ucca dvAra AgaLa hAjara thayA. pUrvAkAzamAM pUrNacaMdrane udaya thayo hoya tema sabhAgRhamAM prakAzanA taraMgo vistaryo. akabara pratidina prAtaHkALe snAna karIne Izvare pAsanA, sUryanI ArAdhanA tathA sahastranAmane pATha karIne darabAragRhamAM hAjara thA. teNe mRdu hAsyapUrvaka sarva sabhAjananuM namana bahu mAnapUrvaka svIkArIne tathA sAmuM namana karIne sarvane potAnA sthAne besavAnI anumati ApI. pachI pite yogAsana vALI siMhAsana upara virAjamAna thayA. samrATane ujajavaLa zyAma varNa, pratibhAthI prakAzatAM cakSuo, kALI bhramara, prazasta lalATa, hAsyavikasita jyotiryakata vadanamaMDaLa, e sarva nirakhIne saghaLA sabhAsa kSaNavAra mugdha thayA. mastake brAhmaNatva ane rAjatva sUcavanAro mukuTa, lalATamAM caMdanatilaka, ane dADhI vagaranuM hiMdutvasUyaka vadana joI aneka nUtanaprekSake Azcarya paNu pAmyA. guNanA samudra zrI rAmacaMdranA jevA AkabaranA paNa meTA bahu jaine sAmudrika ( rekhA uparathI manuSyanuM bhaviSya kathanArAo ) manamAM ne manamAM samrATanI stuti karavA lAgyA. evuM suvizALa vakSasthaLa, vIratvasUcaka zarIra ane madhura hAsya pUrve keIe kaI samrATamAM joyuM nahotuM. akabare ADaMbaravihIna sAde poSAka paheryo hate. banatAM sudhI te ghaNuja sAdAM vastrone upayoga karate. tenA aMga upara svaccha ta rezamanuM eka aMgarakhuM hatuM, jenA upara sthAne sthAne suvarNanI jhathI racelI makSikAo pratIta thatI hatI. jANe ke parAgamAM mudha banelA bhramara akabararUpI kamaLa upara Azraya letA hoya ane aMgarakhA upara mUkI rahelI kaMThamAMnI moTI muktAmALA paNa jANe aMdhakAranI khadyotamALAnI mazkarI karatI heyanI! e bhAsa thAya che. jamaNA hAthanI anAmikA upara AvI rahelI hIrAnI vIMTI paNa ujajavaLa jyoti prasArI rahI che ! samrATe svAbhAvika madhura svare hAjara thayelA saghaLA sabhAsadone AvakAra Ape ane jeo A rAjasabhAmAM prekSakatarIke prathama ja AvyA hatA, temanI sAthe vArtAlApano AraMbha karyo. samrATe nUtana vyakitaone "tamArA dezamAM kevI rIti-nAti che, rAjyazAsana paddhati kevA prakAranI chevagere prakAranA prazno saraLabhAve pUchyA. navA navA dezonI rIti-nIti jANavI ane bina bhinna dezanI raheNI-kaheNIthI paricita thavuM, te akabarane nitya mukhya abhyAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 samrATa akabara ha, ema kahIe te te ayogya nathI. tenI prazna pUchavAnI Dhaba paNa evA prakAranI hatI ke tethI navA AgaMtukane utsAha tathA AnaMda thayA vinA rahe nahi. tenAmAM abhimAna ke garvane leza paNa nahi jovAthI nUtana prekSako sarva prakAranI hakIkata nikhAlasapaNe samrATane nivedana karatA. vastutaH akabaramAM madhuratAnuM koI evuM adbhuta ArkaSaNa hatuM ke tenI pAse ekavAra gayA pachI ane tenI sAthe ekavAra vArtAlApa karyA pachI koIne paNa Azcarya thayA vinA rahetuM nahi. eTaluM ja nahi paNa tene hamezane mATe akabara jevA samrATanI sevAmAM rahevAnI paNa bhAvanA thaI AvatI. tyArabAda samrATe aneka prakAranAM rAjakA hAthamAM lIdhAM. chellA nirNayane " mATe je kese mulatavI rahyA hatA, tene niSpakSapAtapaNe teNe pheMsalo karavA mAMDe. aneka nyAyaprANIone nyAya ApI ane aneka raMkajanone icchita sahAyatA ApI pitAnuM nityakarma saMpUrNa karyuM. aneka zatAbdIo pachI dhanI ane daridra, hiMdu ane musalamAna, e sarvane dharmanA ke jAtinA bhedabhAva vagara adala InsApha maLatA jeI sarva prajA saMtuSTa thAya e svabhAvika ja che. mabhUminI vedanAothI kaMTALI gayele manuSya kuberanI manohara puSpavADImAM praveza karI tyAMnuM ramaNIya dazya joine AnaMdamugdha thAya, tevI rIte lAMbAkALathI pIDA pAmatA bhAratavAsIo, samrATa akabara jevA sarvapriya mahAna samrATane joI AnaMda pAme, emAM pUchavuM ja zuM ? krame krame baporanI nebata rAjaprAsAda upara gaI UThI. sabhA barakhAsta karavAno samaya AvI pahoMcyA. samrATe dharmacarcA mATe je aneka brAhmaNa, braho, musalamAne tathA krithIaone lAvyA hatA, temane pitAnuM Atithya svIkAravAnI prArthanA karI, sAyaMkALe ebAdatakhAnAmAM hAjara thavAnI vinati karI. navA dhamAcAryonI AgatA-svAgatA mATe pitAnA khAsa adhikArIone bhalAmaNa karI akabara sabhAmAMthI vidAya thaze. sabhAsado paNa pota-potAnA gRha tarapha javA ravAnA thayA. rAjadarabAramAMthI nivRtta thayA pachI akabare pIDita, duHkhI ane daridra manuSyanI mulAkAta lIdhI. davAnI jarUra hoya temane davA, dhananI jarUra hoya temane dhana tathA AzrayanI jarUra hoya temane Azraya ApI reka manuSyonI hRdayanI AziSa lIdhI ! dIna ane raMka jananI sevA, e paNa akabaranuM eka mukhya kartavya hatuM. tyArabAda samrATa aMtaHpura tarapha pagalAM karyAM. hiMdu rAjA hiMdusainyane laIne aMtaHpuranI rakSA kare che, aMta:puranA bahAranA daravAjA pAse kAvara dekhAvanA khajAo potAne pratApa vistAre che, aMtaHpuranA aMtabhAgamAM sAhasI ramaNIo paherAnuM kArya karI rahI che ! zahe nazAhanA aMtaHpuramAM puruSone praveza karavAnI sakhata manAI che, paraMtu amArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga pahe jevA namra lekhakeAne mATe niSedha nathI, ame amArA vAyakAne mATe e ataHpuranuM varNana A sthaLe ApIe chIe. aMtaHpura smRti svaccha che. dhUpanI gaMdhathI cAre dizA AmeAdita thai rahI che. vividha varSoMnAM suMdara ane sugadhI kusumA vRkSe vRkSe tathA velIe velIe jhulI rahyAM che. pratyeka oraDAmAM kusumanI mALA, kusumanA geATA tathA kusumanA DhagalA yathAsthAne ge!ThavavAmAM AvyA che. khIjA paNa aneka jAtanA suMdara padArtho, aneka prakAranAM suga MdhI dravyo vidhiSThaddhabhAve gRhobhAmAM apUrva vRddhi karI rahyAM che. samrATane peAtAne vividha suMdara sugaMdhI' dravyonA ahu zokha hatA. sugaMdhI dravyA utpanna karanAra kArIgarone te khAsa uttejana ApatA. akabara pote paNa aneka praznAranAM sugaMdhI attarI taiyAra karavAnI kaLA jANutA hatA. vividha suMdara pakSIe pAMjarAmAM virAjI gRhane alaMkRta karI rahyAM che. samrATa Aje priyatamA mahiSI jodhabAInA bhavanamAM AhAra karavAnA che. AhAramAM levAnI vastuo aMtaHpuranI hAra eka khAsa makAnamAM taiyAra karavAmAM AvatI. raseADA-vibhAgamAM eka khAsa vizvAsu amAtyanI saMmrATa pAte nimaNuka karatA, te amAtya AhAra taiyAra karyAM. pachI eke eka vastunI pAte khASThane parIkSA karatA ane tyArapachI e vastuone sAnA-rUpAnA thALamAM mUkI, upara rAtu vastra AcchAdana karI ane tenI upara potAnI sIlavALI maheAra mArI aMtaHpuramAM samrATanI pAse mokalI detA. AhAranAM dravyAnI sAthe eka sUcipatra pazu lakhelu` rahetu. Aje teja niyamane anusarI khAdya sAmagrI hAjara thaI gai che. samrATanI sanmukha ukta pAtrA khullAM mUkavAmAM AvyAM. prathama aMtaHpuranI dAsIoe temAMnA pratyeka padArtha cAkhI joyA. A hAramAM kAe era bheLavyu' che ke nahi tenI seATI karavA nitya A pramANe 5rIkSA karAvavAmAM AvatI. tyAra bAda samrATe bhAjananA Arbha karyAM. jodhabAinA AnanI Aje sImA nahAtI. teNI paNa bahuja utsAha ane AnaMdapUrvaka aka aranA pAtramAM khAdya sAmagrI pIrasavA lAgI. jamatAM jamatAM akbara ane rANI jedhakhAi vacce aneka prakAranI carcAo thavA lAgI. te rAjA-rANI Aje parama AnaMda ane zAMtimAM hAya ema spaSTa jaNAI AvatuM hatuM. samrATanI khAtara nitya bahu kiMmatI AhAra-sAmagrI taiyAra thatI, ema kahevAnI jarUra nathI. AhAra karyA pachI akabare keTalAMka miSTa kLe!nuM bhakSaNa karyuM, tene vividha kaLAnA eTalA badhe zAkha hatI ke te khAsa kAbUla, kAzmIra ane bhAratanA vividha bhAgAmAMthI susvAdu kaLA magAvyA karate. phaLAhAra pachI kharaphanA jevu' gaMgAjaLanu pAna karI AhAravidhi saMpUrNa karI. akabara bahu mitAhArI hatA. kSudhA hAya te karatAM te AkhuMja jamatA ane te paNa rAta ane divasamAM thaIne mAtra ekaja vAra. AhAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat gheADIvAra vizrAma karavAnI tene Teva hatI, tethI te zayanagRha tarapha karyo bAda www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara gayAM. akabarane sUvA daI ApaNe paNa have aMtaHpuramAMthI bahAra nIkaLIzuM. prathama ApaNe je nagarI joI hatI, teja zuM A phatehapura nagarI che? je ema heya te pelI prabhAtanI suSamA ane pele prabhAtane kalarava kayAM gayo? atyAre A nagarI janazanya, nirava ane nIstabdha jaNAya che tenuM zuM kAraNa? madhyAhana thaI cUkyo che. prakhara sUryanAM kiraNo cAre dizAmAM agni varasAvI rahyAM che, jANe koI "maherabAna sAheba" svaccha haitIyuM ane svaccha veta koTa paherIne rAjamArge pharavA nIkaLyA hoya, te kSaNavAra bhAsa thaI Ave che! madhyAhanane zarIra hoya ema jaNAtuM nathI, paNa mukha heya ema spaSTa jaNAya che ! madhyAhananA saMtasamukha pAse hAjara thavAnuM kAI manuSya prANIthI Aje sAhasa thaI zakatuM nathI. bALakanA jevA svabhAvavALa vAyu pelA maherabAna sAheba-madhyAhananA ahaMkAra upara roSe bharAI madhyAhunanAM svaccha-zubhra vastro upara dhULa caDAvavAno prayatna kare che ! madhyAhana pitAnA dhavala vastrone dhULavALAM thatAM joI ko. dhathI bALaka pavana upara bamaNo agni pheMke che! pavana paNa kAMI madhyAhananA tApathI hArI jAya ema nahotuM. te paNa madhyAhna upara maraNIyo thaine dhase che. baMne malayuddhamAM pravRtta thAya che, paraMtu kaI kaIthI hAre ema jaNAtuM nathI. chevaTe tApa tathA pavana e ubhaya pUlArazipUrNa zarIre pRthvI uparathI ubhA thAya che, ane dhULa khaMkheratA AkhA gAmamAM hArbayAnI mAphaka bhame che ! pavana ane tApanI duSTatAne lIdhe dukAnadAro dukAna baMdha karIne potapotAnA AvAsamAM zAMtithI ughe che. samasta rAjamArga atyAre janahIna, prANihIna, tathA nistabdhavata pratIta thAya che. gAyo ane bheMso paNa rastAmAM bhaTakavAnuM mUkI daI vRkSanI chAyAtaLe vAgoLatI beThI che ! caMcaLa vAcharaDAe gAyanI pAse saMpUrNa zAMtimAM sUtAM che. vanya pazuo paNa ekAMta guphAmAM tathA gADha vanamAM saMtAI gayAM che. pakSIo bicArAM vRkSanAM pAMdaDAM nIce pitAnA zarIrane saMtADI viSAdapUrNa vadane, adhI AMkha mIMcIne mALAmAM besI rahyAM che. mAtra be cAra kAgaDA tRSAne lIdhe kA kA karI rahyA che. koI koI sthaLe be cAra pakSIo pipAsAne lIdhe pIDita thaI sarovaranuM uSNa pANI pIvA mATe na Take bahAra nIkaLI paDayAM che ane manuSyonA bhayane lIdhe Amatema vyAkuLa daSTi karI rahyAM che. madhumakSikAoe paNa gaNagaNu karI hAsyarasa vistAravAnuM mAMDI vALyuM che. vRkSa tathA latAo paNa sUryanA tApane lIdhe malina banI gaI che. puSpanA cheDe paNa karamAvA lAgyA che. kavacita kavacita jIrNa-zIrNa kUtara AvA samayamAM paNuM hAMphatAM hAMphatAM bahAra pharavA nIkaLelAM dRSTie paDe che. teo ame bhAratavAsIonI peThe duHkhanA samayamAM paNa Atmakalaha kara vAnuM bhUlI jatAM nathI ! A pramANe phatehapura-sIdI, samrATa akabaranA samayamAM ShzAMtipUrvaka pitAne samaya pasAra karI rahI che. AvA varNanathI vAyakAne kadAca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga kaMTALo Avaze, paNa akabaranA rAjavakALanI paristhitine yathArtha khyAla ApavA mATe amAre nirUpAye A varNanamAM utaravuM paDyuM che. dhIme dhIme madhyAhanakALa pasAra thaI jatAM tenuM sthAna saMdhyAe levA mAMDayuM. rAjaprAsAdonA ucca zikharethI nobata garjavA lAgI. erebIyana nAITasamAM eka evI vArtA che ke eka rAkSasanA maMtrabaLathI mRtaprAya nagarI punaHcetanavALI banI jatI. teja pramANe A nagarI ke je baporanA samaye mRtavata bhAsatI hatI, te sAyaMkALe puna: saMjIvita thayelI jaNAvA lAgI. je rAjamArgo upara atyAraparyata bhAgyeja koI manuSya daSTigocara thato, te rAjamArga have manuSyanAM ToLAMvaDe ubharAI javA lAgyA. dukAnadAroe dukAnanA nIcalA bhAgamAM pitAnI dravya-sAmagrI khullI mUkI dIdhI. kaI dukAnanA bIje dAdare nagaranArIo berImAM besI vividha zRMgAranI TApaTIpa karI rAhadArIone pitAnuM rUpa darzAvavA lAgI. mUDha dhanike mAne kaI kaI e jALamAM sapaDAvA lAgyo. aneka vilAsI puruSo jagaparyata lAMbAM paheraNa paherI mAthAnA, mUchanA ane dADhInA vALa samArI vadanamaMDaLane telathI cakacakita karI, mukhamAM tAMbUla, kAnamAM attaranAM pumaDAM, temaja mastaka upara TopI ke pAghaDI nAkhI, hAthamAMnI chaDIne DelAvatA DelAvatA, upara bIjA mALanI bArImAM daSTiphekatA cAlavA lAgyA. daSTi upara rAkhIne cAlavA jatAM aneka manuSyo paraspara athaDAvA lAgyA. koI koI te sakhata Takkara lAgavAthI dharaNI upara paNa DhaLavA lAgyA. jANe ke dharaNI mAtA pitAnAM kusaMtAnane cetavavA Thokara mAratI hoyane ! pathikane paDatA ane athaDAtA joi dukAnadAre he hA karI ucca svare hasavA lAgyA. zaramAelA vilAsIo pRthvI mArga Ape te have samAI javuM, ema dhArI mUMge mee jaladI pasAra thavA lAgyA. matalaba ke A mahAnagarI puna: prabhAtanI zobhAno vistAra karavA lAgI. samrATa akabarane ApaNe aMta:puramAM sUto rAkhI zaheranI sahela karavA nIkaLI payA chIe, paNa have ApaNe pAchuM pharavuM joIe, kAraNa ke akabarane UyAne ghaNo vakhata pasAra thaI gayo che. te atyAre pUrve kayAranee potAnA khAsa dara. bAramAM praveza karI cUkyA che. samrATa pitAnA pradhAna saciva abula phajhala, rAjasvI saciva (kara athavA verAkhAtAne pradhAna) rAjA ToDaramala, badhuvara rAjA bIrabala tathA UMjhI, mahAvIra rAjA mAnasiMha vagerenI sAthe rAjya saMbaMdhI vicAro ane vyavasthA karavAmAM tallIna thaI gayuM che. akabara aMtaHkaraNapUrvaka hiMduone cAhate ha. hiMduo prati te bahu vizvAsa ane mAnanI draSTithI jote hate. teNe aneka hiMduone pitAnA rAjyamAM ucca adhikAra upara niyukta karyA hatA. hiMdue mATe tene eTalI badhI lAgaNI hatI ke pitAnA suvizALa sAmrAjyanA atula alaMkAra ane apUrva avalaMbanarUpa je kAI heya te te hiMduo ja che, ema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara samrATa akabara te ghaNIvAra darzAvI ApatA. mogala sAmrAjyane akbare hiMdu-musalamAnanA samilita sAmrAjyamAM pheravI nAkhyuM hatuM. rAjakAryaMtI pUrNAhuti thA pachI samrATe, peAtAnA bandhuonI sAthe hAsya-vinAdanI kathA karavA mAMDI, te jevA ughogI hatA tevAja AnaMdI paNa hatA. kavicat kacit rAjakAya'nI samApti thayA khAda te aneka prakAranI ramata-gamatamAM paNa pravrutta co. saMdhyAkALe samrATa pAte izvarApAsanA tathA pradIpaprajA mATe potAnA AvAsamAM padhAryA. izvaranI upAsanA tathA pradIpanI pUjA e akabaranuM nityakarma hatuM, e vAta ame AgaLa jaNAvI gayA chIe. nityakarma saMpUrNa karyAM pachI samrATa dha carcA mATe ekhAdatakhAnAmAM padhAryAM. A aitihAsika gRha kevaLa dharmAlAcanA mATeja taiyAra karAvavAmAM AvyuM hatuM. tyAM mAyakALe aneka brAhmaNa paDitA, khAddha vidvAnA, pAdarIo, musalamAna vagere AvatA ane dharmAMsaMbaMdhI carcAo thatI, samrATa akabara e dharmacarcA bahuja zAMta ane gaMbhIrabhAve zratraNa karatA. kAi kAi vAra A gRDamAM veda, mahAbhArata tathA rAmAyaNa Adi vividha pavitra graMthAtI vyAkhyA tathA AleAcanA paNa thatI. tyAra bAda gabhIra rAtri veLAe tAnasena vagere suprasiddha saMgItazAstrIe sagItAlApa zarU karatA. samrATa ammara hiMdu kivA musalamAna mitrAnI sAthe eka rathAne besI ekaja pAtramAMthI saMgItarUpI amRtanuM pAna karatA. rajanInA chellA prahare puna: neAkhatA vAgavA mAMDato, chevaTe rajatInA prAyaH avasAnakALe samrATe aMtaHpuramAM gamana karyuM. samrATa aMtaHpuramAM bahuja apa kALa rahetA hatA--strI sahavAsa nahivat rAkhatA hatA, ema kahIe tApaNu cAle. bhAratabhUmi akSara jevA suputrane kheALAmAM lai sukha-zAM tithI nidrAdhIna thaI. '' rAjyanI bhagama petAnA hAthamAM lIdhA pachI bhAratanA kalyANArthe samrATa akabara bhagIratha prayatna karatA hatA. divasa anerAta svadezanI unnati sivAya khIjo vicAra tenA magajamAM pravezI zakatA nahi. Ameda-vineAda mATe mukarara karelA samaya karatAM leza paNa vizeSa samaya te javA detA nahi. yUropanA pravAsIe bhAratavarSamAM AvyA pachI akabaranI rAjanItinuM pratyakSa darzIna karIne lakhyuM che keH-- akamara mAtra traNa kalAkathI vadhAre nidrA letA nahi. " tenA pradhAna amAtya amulajhala lakhe che ke:-" samrATa, TADha ke taDakA prati dRSTi nahi karatAM, je samaye sAdhAraNu janasamAja nidrAdhIna rahetA te samaye pAte jAgRta thatA, ane rAjayanA kalyANusaMbadhI viyArA tathA prayatna karo." akbarane ArAma karatAM parizrama bahu priya hatA. samrATanAM kAryAM paNa A vAtanuM pramANu ApI rahyA che. te samaye asaMkhya rAjA-rajavADAM, asa Mkhya jAti ane dharmo tathA vibhinna bhASAo ane svArthAnA mahA saSdvArA bhAratavaSa avanatinA UMDA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga sAgaramAM taNAte jatA hatA. samrATa akabara bhAratanI adhogati aTakAvavA chAtI ThekIne temaja ubhaya bAhu prasArIne utsAhapUrvaka bhAratavarSanI sanmukha ubho rahyo. akabaranA sAmarthyapratApe bhAratanI adhogatinuM nivAraNa thayuM. paThANoe pravartAvelA yathecchAcArarUpI aMdhakAramAMthI prajAno uddhAra thayo. bhAratavarSe punaH unnatinA zikhare pahoMcavA gati karavA mAMDI. akabare hiMdu ane musalamAna ubhayane svadezahitanA pavitra kAryamAM sahAyatA ApavAnuM nimaMtraNa karyuM. akabaranA nimaMtraNane mAna ApI aneka bhAratasaMtAne bahAra AvyA. je hiMduo atyAre pUrve chinnabhinna thaI jaine unnatinI AzA ane zraddhA tyajI daI dUra aMdhakAramAM jaDavata besI rahyA hatA, je hiMduo kaMgALabhAve besI rahI mulamAna prajAnI caDatI joI IrSAne lIdhe hRdayamAM baLI maratA hatA ane jeo pitAnA svadezamAMja videzIonI sattAtaLe bhikSuka jevA banI beThA hatA, teja hiMduo aMdhakAramayI rajanI vItI gayelI joine musalamAnonuM netRtva svIkArI, hiMdukuza parvatathI laine brahmaputrAparyata pitAnA gauravane punaH vistAra karavA lAgyA. have hiMduo ane musalamAna samrATa akabare darzAvelA mArge maitrI, sahRdayatA ane premapUrvaka cAlavA lAgyA. eTaluM ja nahi paNa baMne prajAo sAthe maLIne bhAratanA atIta gauravane punaH prApta karavA aMtaHkaraNapUrvaka prayatna karavA lAgI. akabare prathamathIja bahu sArI rIte jANI lIdhuM hatuM ke A bhAratavarSarUpI sarovara upara hiMdu ane musalamAne mAtra sevALanI mAphaka upalA bhAgamAM ja kIDA karI rahyA che. je. ke AthI sarovara kiMcita suMdara jaNAya che, paNa tethI bhAratavarSarUpI sarovaranI keTalI pAyamAlI thAya che, te te samajI zakatA nathI. sevALa jevI rIte pavanane sahejamAtra jhapATo lAgavAthI vikharAI jAya che, ane sarovaramAM ADIavaLI phelAI jAya che, tevI rIte A hiMdu-musalamAne paNa paradezI rAjAne ekamAtra phaTake lAgatAMja naSTa thayA vinA raheze nahi. have jyAre bhAratavarSa hiMduo ane musalamAnanuM ubhayanuM AvAsasthaLa banI gayuM che, te pachI eka anya jatine naSTa karI zake, kiMvA eka jAti apara jAtine dezasImAnI bahAra karI zake, evI AzA rAkhavI niSphaLa che; chatAM je baMne jAtio niraMtara vivAda ane kaleza karyA ja karaze te ubhayanuM zaurya ane vIrya nAza pAmyA vinA raheze nahi.AtmadrahathI bhAratavarSanI samasta zakti bhasmIbhUta banI jaze ane bhaviSyamAM te game tevAnA caraNamAM mastaka namAvI dInavata ubhuM raheze. ogaNIsamA saikAnA cUrepIya mukhya rAjanaitikAe kahyuM che ke "je dezamAM bhinna bhinna rAjAe, bhinna bhinna jAtio,bhinnabhinnadharmo ane bhinna bhinna bhASAo hoya te deza kadi paNa ekatra thaI zake nahi; koI paNa rIte te deza ekatAnA sUtrathI baMdhAya nahi." soLamI zatAbdInA madhyabhAgamAM-ghora aMdhakAramaya bhAratIya yugamAM, je eka ana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara thara samrATa dilhInI gAdIe virAjatuM hatuM, teNe potAnI asAdhAraNa pratibhAnA baLathI ukta satya zodhI kADhyuM hatuM. eTalAja mATe samasta bhAratavarSane ekachatrataLe lAvI, sthAyI zAMti sthApana karavAne, samAnatA ane svataMtratAnA hakka ApavAne ane eka dharma tathA bhrAtRbhAvadrArA bhinna bhinna jAtione ekatrita karavAno teNe bhagIratha prayatna karyo hato, ema ApaNe joI zakIe chIe. akabaranI rAjyavistAra saMbaMdhI nIti, zAsananIti, dharmanIti tathA samAjanIti ItyAdi samasta kAryo ekamAtra ravadezahitaiSitAnI vRttimAMthIja uddabhavatAM hatAM. A sthaLe koIne evI zaMkA thaze ke jeNe aneka pradezanI svAdhInatA upara trApa mArI che, te rAjA vaLI svadezahitaiSI kevI rIte hoI zake? eka samAja athavA eka jAtine taiyAra karatI veLA aneka vyaktigata adhikArone kivA aneka svArthone bhoga Apavo paDe che. je vyaktigata svArthanuM balidAna ApavAmAM na Ave te eka samAja ke eka prajA kadi paNa taiyAra thAya nahi. tyAga svIkAryA vinA koI paNa kALe aiya kiMvA saMpa thaI zake nahi. svArthanI Ahuti ApyA vinA dezahitane yajJa saMpUrNa phaLaprada thAya nahi. lAMbAM tRNa ekatra karIne eka rasI banAvavAthI ja te tRNa baLavAna banI zakaze, paNa ethI pratyeka tRNanI laMbAI nyUna thayA vinA raheze nahi; e khAsa lakSamAM rAkhavA yogya che. pratyeka tRNa je pitAnI dIrdhatAne thoDe ghaNe bhAga na Ape te te rasInA AkAramAM baLavAna rUpa dhAraNa karI zake nahi. vyaktibhAve vicAra karatAM svadezahitanI khAtara bhoga Apa paDavAmAM khoTa jevuM bezaka jaNAzeja; paraMtu vyaktigata svArthabhAvane tilAMjali ApI prajAkIya hitanI dRSTithI joze te tamane akabaranA sAmrAjyamAM aneka prajAkIya zubha kAryo pratyakSa thayA vinA nahija rahe, ema ame khAtrIpUrvaka kahIe chIe. alabatta, akabaranA sAmrAjya samaye pratyeka pradezane thoDo ghaNo bhoga Apavo paDe ane tethI vyaktigata bhAve pratyekane thoDuM-ghaNuM sahana karavuM paDayuM hatuM; paNa akabaranI udAra rAjanItinA pratApe prajAkIya kalyANanAM keTalAM bIje vavAyAM hatAM, tene kaI tela karI zake tema che ? " aMgreja prajAe baLathI ke kuzaLatAthI samasta bhAratavarSane ekachatramAM na A heta te paNa aneka viSayamAM ApaNe ApaNuM hita sAdhI zakayA hata" e vAta eka kSaNavArane mATe kadi mAnI laIe te paNa eTaluM te svIkAryA vinA cAle tema nathI ja ke aMgrejoe je A dezanuM rAjataMtra pitAnA hAthamAM na lIdhuM heta te bhAratavarSanI sAdhAraNa unnatimAM pagale pagale aMtarAya naDyA vinA rahetI nahi. aMgrejI bhASAnA pratApe, pAzcAtya jagatanI svadezahitaiSitAne vijaLIka pravAha je A vizALa dezamAM na AvyuM heta ane pratyeka vyaktinI nasamAM je enI asara na thaI hota to Aje ApaNe A apUrva navIna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM navayuga bhAratavarSanI jAgRti jevAne kadi paNa bhAgyazALI thaI zakata nahi ane bhAratanI vibhinna jAtie ekatA ane baMdhutAnA sUtrathI baMdhAI zakata nahi; temaja samasta bhAratavAsIo ekaja vicAra, ekaja prayatna ane ekaja lakSapUrvaka je eka mahAmArge Aje gati karI rahyA che tema banI zakata nahi. akabara je lehI vahevaDAvyA vinA samasta jAtione ekachatrIbhUta karI zake kiMvA temane saMmilita karI zake ema heta ane chatAM teNe je pitAnI talavArano upayoga karyo heta te te niMdApAtra gaNAta emAM zaMkA nathI, paraMtu tene mATe talavArano upayoga karyA sivAya udezasiddhino bIjo eka paNa upAya nahatA. anya prajAnAM dRSTAMta jaI tathA sAMbhaLIne bhaviSyane mArga nirdhArI zake evI jAti hajI ezIA jevA mahAdezamAM janmInathI. paravItI sAMbhaLIne je hiMdI prajA sAvaceta banavAnuM zIkhI hatI te aneka dRSTAMta Ama niSphaLa jAta nahi. suprasiddha mAlesana sAhebe lakhyuM che ke "akabare potAnI zaktine akhaMDita rAkhavA mATe ja barAbara vIsa varSaparyata yuddha karyuM hatuM. je te zAMtabhAve besI rahyo hota te tenA upara hale AvyA vinA rahetI nahi. lAMbA kALane anubhava tathA vartamAna dainika ghaTanAo A eka vAta siddha kare che ke bhAratavarSamAM je AMtarika zAMtine ane sukhane pracAra kare che te samagra bhAratamAM eka sarvapradhAna mahAna zakitanI prathama sthApanA karavI joIe. eka rAjAnI adhInatA nIce samasta prajAne ekatra karavI, e samrATa akabaranuM lakSa hatuM." eka lekhake lakhyuM che ke -"akabare nAnAM nAnAM rAjya tAbe karI tathA eka vizALa sAmrAjya taiyAra karI, te dvArA bhAratavarSanI azAMti tathA arAjakatA dUra karavAno saMkalpa karyo hato. tene pavitra saMkalpa jotAM ApaNe tenA kAryanI koI paNa rIte niMdA karI zakIe tema nathI." samrATonA digvija pratyeka dezamAM pratyeka kALe AvakAradAyaka lekhAya che. e dRSTie paNa ApaNe akabaranI kAryavalIne anumodana ApIe te te asthAne nathI. game tema che, paraMtu eTaluM te nirvivAda che ke akabare pitAthI banyuM tyAMsudhI yuddha ke vivAda karyA vinA judA judA pradeza pitAnI sattA nIce lAvavAno pratyeka prayatna karyo hato, ane jyAre temAM te phaLIbhUta na thatA tyAre ja te nachUTake yuddhamAM pravRtta thatA hatA. jyAre koI paNa jitAyale pradeza akabaranI adhInatA svIkArate tyAre akabara sahadayabhAve tenI sAthe saMdhi karate, eTaluM ja nahi paNa te pradezanA rAjAne pitAnA ati ucca rAjyakAryamAM paNa niyukta kare ane te jitAyela pradeza dinadina unnati karI zake evI vyavasthA karato. pitAne AdhIna thayelA dezonI pragati mATe akabare je je prayatna karyA hatA, te kharekhara ItihAsamAM apUrvabhAve prakAzita thaI rahyA mULa baMgALI graMtha lakhAyA pachI jApAne tevuM daSTAMta pUruM pADayuM che. maMtrI salAha Shree Sudhat make any Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara che. vibhinna deze ekaja lakSa prati gati kare ane bhAratIya unnatine mahAna udeza siddha thAya eja mAtra akabaranI eka sAdhanA hatI. samrATe "sunnIo nA julamamAMthI "zIAone mukata karAvyA. hiMdu ane musalamAna vacceno bhedabhAva dUra thAya ane hiMduonuM duHkha dUra thAya te mATe teNe uparAupari hukama bahAra pADavA mAMDyA. ghaNA divasothI hiMdu prajAne zire yAtrAvere nAmane eka kara nAkhavAmAM AvyA hatA, ke je kaI hiMdu yAtrAe nIkaLe teNe A kara bharyA pachI ja DagaluM bharavuM e rAjyane prathama hukama hatA. rAjyanA amaladAro A karanI AvakamAMthI yAtrIonI sukha-sagavaDa sAcavatA ke temanuM rakSaNa karatA, ema keIe samajavuM nahi; musalamAna rAjAo hiMdu ane hiMduonAM tIrtho prati atizaya tiraskAranI dRSTithI jatA hatA, te darzAvavA mATe ja ukta karI nAkhavAmAM AvyA hatA. samrATa akabare khullI rIte jaNAvyuM ke-"je ke A kara kusaMskArane lIdhe ja hiMduprajA upara nAkhavAmAM Avyo che, paNa hiMduo jyAre tIrthayAtrAne parama dharmakartavyarUpa lekhe che te pachI temAM koI paNa rIte vizva nAkhavuM e ucita nathI." akabare rAjyanI lagAma pitAnA hAthamAM lIdhA pachI AThame varSe ukta kara rada karyo hato ane navame varSe ja A nAmane trAsadAyaka vere paNa mApha karavAmAM AvyA hatA. abulaphajhale lakhyuM che ke yAtrAverA ane jajIAve, edvArA samrATane dara varSe karoDo rUpIAnI Avaka thatI. sarva koine pitapotAnI vivekabuddhi pramANe dharma pALavAnA samAna adhikAra hevAthI keIe dharmanI khAtara keAInI upara julama kare nahi" evo udAra ane sahRdayatApUrNa Adeza akabare sarvatra pracAra karI dIdho hate. nIti ke dharmane bheda rAkhyA vinA akabara guNonuM yathAyogya sanmAna karate, temane uttejana Apate ane temanI muzkelIo dUra karate. dezamAM sarvatra jJAnano phelAvo thAya te mATe teNe aneka upAya ajamAvyA hatA. sAmAnya janasamAjanI kevI rIte unnati thAya, eja vicAra tenA manamAM mukhyabhAve ghoLAyA karatuM hatuM. samrATe dravyane lebha kadApi karyo nathI. svajAtine pakSapAta karyA vinA ryogya lAge tyAM tyAM dhanane puSkaLa vyaya karavAmAM te kadi paNa pAchI pAnI karatA nahi. hiMdusthAna kevI rIte gauravapUrNa thAya, kevI rIte mahAzaktizALI thAya, kevI rIte vizALa sAmrAjyarUpe te pariName, eja mAtra tenuM lakSya, sAdhanA ane tapasyA hatI. pRthvInI samasta zaktionI sAme avicaLapaNe TakI rahe evuM sAmrAjya bhAratamAM daDhIbhUta thayeluM jovAnI akabarane utkaTa icchA hatI; eTalAja mATe te yuktidevIne AgaLa karI, jamaNe hAtha hiMdubhAIone khabhe, tayA DAbA hAtha musalamAna baMdhuone khabhe, zraddhApUrvaka mUkI AgaLa vadhavA prayatna karavA lAgyA. ShremahAmaMdirane mArga jo ke bahu vikaTa temaja kaMTakamaya hato, chatAM teNe AnaMda, www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaunapura-vidroha utsAhu ane sahadayatApUrvaka te tarapha gati karavA mAMDI. 67 SaSTha adhyAya - jaunapura - vidroha (1 je vastu khIjA dezAnAM DAhyAM mANasoe grahaNa karelI heAya tene mAtra ApaNe tyAMnAM pustakAmAM ullekha na heAya tethIja ApaNe tyAga karavA joIe nahi; nahi teA ApaNe unnati kevI rIte sAdhI zakIzuM ?" akabara . A samrATe have vizALa bhAratavarSane peAtAnA rAjachatra nIce lAvavAnA prayatna zarU karyAM. teNe mALavA pradeza upara vijaya meLavavA Adamane ravAnA karyAM. mALavAnI rAjadhAnI ujjiyanI nagarI eka kALegaganaspazI aTArIo tathA hiMdu rAjAAnI apUrva kIrti vaDe alaMkRta hatI, e vAta itihAsanA vAcakAne punaH kahe vAnI jarUra paDe tema nathI. ujayanImAM mahAkALezvaranuM eka gaganasparzI maMdira hatuM. tenI AsapAsanA gaDha seA hAtha jeTalA uMcA hatA ane temAM asa Mkhya deva-devIonI temaja mahArAjA vikramAdityanI mUrti virAjatI hatI. phriristAe lakhyuM che ke: traNase varSanA satat pazcima ane anaMta dhanayanA aMte A maneAhara ma Mdira saMpUrNa thayuM hatuM. 40 sa0 1232 mAM dIlhInA paThANu rAjAoe A maMdiranA dhva Msa karI ujjayitI nagarIne smazAna jevI banAvI mUkI hatI; chatAM 40 sa0 13 mA saikAnA zeSa bhAgaparyaMta hiMdu pradezamAM rAjya karatA hatA. ujAyanInA chellA hiMdu rAjA musalamAnanA paMjA mAMthI mukata thavA, kASTa pAsenA hiMdu rAjA sAthe maLI na jatAM, ulaTA gujarAtanA hiMdu rAjA sAthe saMgrAma karavAne tatpara thayA ! AvI rIte AtmakalahanuM pariNAma e Avyu ke mALavAtI hiMduzakti cheka niCLa thai ane hiM... rAjya saMpUrNa parAjita thayu. mALavAnI AvI durdazA joine te samayanA dilhIzvara -alAudIne 40 sa0 nA 14 mA saikAnA Ara'bhakALe, te samasta pradeza anAyAse potAnA paThANusAmrAjyamAM bheLavI dIdhA. ujiyanI A pramANe paThANu-sAtrAjyamAM maLI gai hatI. tApaNu tenI cAre taraph prabaLa hiMdu rAjA rAjya krUratA hatA. teone kazI sahAnubhUti ke anuka MpA utpanna thai nahi. ujjayinInA rAjAnI jevI dazA thaI che tevIja dazA bhaviSyamAM ApaNI paNu thaze, ema dhArI hiMdu du:khanA samayamAM pazu ekatra thai zakayA nahi. A asAvadhAnatAnuM mULa e Avyu ke dhIre dhIre pratyeka hiMdurAya hiMdunI sattAmAMthI chUTu cAlAgyuM, je pradezanA siMhAsana upara eka divasa mahAbaLazALI mahArAjA vikrayAditya beThA hatA, je pradezanI rAjadhAnItarIke ujjiyanInuM yazAgAna satra thai rahyuM hatuM, kAlidAsa jevA mahA kavioe je rAjasahAsana pAse Azraya lIdheA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara te pradeza, te nagarI ane te siMhAsana, paDANarAja bAjabahAdure jota-jotAmAM -ramatanI peThe kabaje karI lIdhuM hatuM. akabaranA senApati Adame, ukata paThANa rAjane parAjita karI tyAMthI hAMkI kahADe ane tenuM rAjaya tathA dhanasaMpatti sarva pitAnA kabajAmAM lIdhuM. paThANa rAjAne eka rUpavatI nAme rANI hatI, tenA rUpalAvaNyamAM Adama mugdha thaze. A rANu jevI rUpavatI hatI tevIja guNavatI, tevIja kavi ane saMgItanipuNa hatI. keI itihAsalekhaka ema paNa jaNAve che ke teNInA jevI rUpalAvaNyasaMpanna tathA guNavatI ramaNI te pradezamAM bIjI eka paNa nahatI. agninI zobhA joIne pataMga dehanuM bhAna bhUlI jAya che tevI ja rIte Adama A ramaNanuM rU5-lAvaNya joIne diDamUDha banI gaye. AdamanA hAthamAMthI chaTakavAna have eka paNa IlAja nathI ema vicArI, te ramaNIe anya samaye padhAravAnI Adamane vinati karI. Adame te vinatine mAna ApyuM. nirdiSTa samaye Adama rUpavatI pAse hAjara thayo. teNe joyuM te te vakhate rANI rUpavatI sarvottama varo tathA alaMkAro paherI samasta aMga upara sukhaDanuM lepana karI pitAnA rUpa-saidayamAM sekagaNI vRddhi karatI, tAjA khIlelA manahara kamaLanI mAphaka pitAnI zayyA upara zAMtabhAve sUtI hatI. Adame tene uThADavAno ghaNo prayatna karyo, paNa te keme karatAM uThI nahi. tapAsa karatAM jaNAvyuM ke te AdamanA Agamana pahelAM ja viSapAna karI, kyAranIe amaradhAmamAM pahoMcI cUkI hatI. sukhamaya jIvanane tilAMjali ApI satI nArIo kevI rIte potAnuM satItva jALavI rAkhe che, tenuM daSTAMta besADavA rUpavatI AtmahatyA karI sadAne mATe mukta thaI cUkI hatI. eka abaLAnA zApamAMthI Adama potAnI AtmarakSA karI zako nahi, satI nArIone niSkAraNa pajavavAthI je pariNAma Ave teja pariNAma Adama saMbaMdhe paNa AvyuM. AdamanI duSTa pravRttie eka anya dubuddhine janma Ape; arthAta tene mALavA pradezanI rAjadhAnImAMthI je ratnabhaMDAra maLI AvyuM hatuM, tene poteja upabhoga karavAne teNe nirNaya karyo ane eka svataMtra rAjAnI mAphaka rAjyazAsana calAvavA mAMDayuM. samrATa akabara AvA saradArothI ekadama chetarAI jAya tema nahotuM. akabarane jevA samAcAra maLyA ke Adama ujajayinIno svataMtra rAjA banI beThe che ke turataja te AdamanI pAse gayo ane tene tyAMthI dUra karI AgrA khAte mokalI dIdhA. Adama AthI gusse thayo hato. tene lAgyuM ke mane AvI rIte dUra karavAmAM A vRha maMtrI ja mukhya kAraNabhUta che, tethI te eka rAtre vRddha maMtrInA mahelamAM gayo ane te rAjamAsAdamAM ja tenuM khUna karyuM. a 9 maMtrInuM khUna thatA ja AMgaNAmAM zerabakAra thaI rahyo, je sAMbhaLIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainapura-viha akabara hAthamAM talavAra laI tyAM AvI pahoMcyo. tene A dazya joine atizaya duHkha thayuM. vRha maMtrInA zarIramAMthI rUdhiranI dhArA vahI rahI hatI ane samasta maMtraNAbhavana hIluhANa thaI rahyuM hatuM. Adama paNa hajI tyAMja hatA. akabare praveza karyo ke te turata tenI sAme dhasyo ane eka hAthe talavAra ugAmI bIjA hAthathI daDhapaNe akabarane hAtha pakaDo, abare eka baLavAna AMcake mArI AdamanA paMjAmAMthI pitAne hAtha kheMcI lIdhuM ane teja kSaNe eka lAta mArI tene pRthvI upara pheMkI dIdhuM. tyAra pachI Adame, saMpUNa hakIkata samrATane kahI. samrATa A dazya joIne eTale uzkerAI gayuM hatuM ke teNe Adamane mArI nAkhavAne hukama pharamAvI dIdhe. rAjyanA nokaro tene pakaDI killAnA ucca zikhare laI gayA ane tyAMthI dhakake mArI nIce pheMkI dIdho. eka hatabhAgI, pApiSTa ane satI strI upara julama gujAranAra duSTAtmAnA jIvanane A prakAre aMta Avyo. AdamanI mAtA samrATanI eka dhAtrI (dhavaDAvanArI) hatI. samrATa pitAnI mAtA pratye jeTalI zraddhA ane bhakitabhAva dharAvatA hatA, teTalI ja zraddhA ane bhakti te A dhAtrI - mAtA pratye paNa rAkhatA hatA. teNIe samrATanI pAse jaI kSamA ane dayAnI yAcanA karI. game tevA AtmIya ane sagA-saMbaMdhIne paNa nyAyanI khAtara akabara zikSA karI zake che, evI teNIe pUrve kalpanA paNa karI nahotI. jananIsamAna dhAtrIne akabare spaSTa zabdomAM jaNAvI dIdhuM ke -" Adamane kSamA ApI zakAya ke nahi te viSe meM saMpUrNa vicAra karI de che. tene aparAdha bahuja gaMbhIra hoIne te kaI rIte saMtavya gaNI zakAya tema na hovAthI ja mAre tene prANudaMDanI zikSA pharamAvavI paDI che" putranA mRtyuthI zekamagna thayelI mAtAe te pachI mAtra 40 divase prANatyAga karyo. samrATane A dhAtrInA mRtyuthI bahu du:kha thayuM. tenA zabane samAdhistha karavA mATe laI javA samaye akabare pote paNa te sAthe thoDe dUra sudhI jaIne mRta dhAtrI pratyenuM sanmAna pradarzita karyuM hatuM, ane dilhImAM AdamanI samAdhi pAseja tenI mAtAnI samAdhi paNa nirmANa karAvI hatI; tathA e samAdhi upara eka manohara maMdira baMdhAvI potAnI zraddhA ane bhakitane janasamAjane paricaya Apyo hato. vRddha maMtrInA khUnamAM bIjA paNa keTalAkane hAtha hata; paraMtu akabare temane kSamA ApI choDI dIdhA hatA. samrATa akabara eka divase zikAra karIne pitAnA prAsAdamAM pAcho pharate hato, eTalAmAM koI eka duSTAtmAe tenA gaLAmAM tIkSaNa bANa mAryuM ! samrATanA eka mukhya musalamAna amaladAre pitAnA eka nokara dvArA A pramANe karAvavAne prapaMca karI rAkhyo hato. bANu pheMkanArane akabaranA nekaroe turataja joye. ane tene mArI nAkhe; paNa akabara te tarapha lakSa ApyA vinA pitAnA G, hAthe gaLAmAMnuM tIra kheMcI kADhI rAjaprAsAdamAM pahoMcI gayo. e tIra pheMkanAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara kANu hatA ane kAnI uzkeraNIthI e kAma thayuM hatuM, te saMbadhI kazIja tapAsa e pachI teNe karI nahi ! " 70 samrATanI mAtA mariyama mAkhAnIne eka bhAi ho. tenA svabhAva tathA vana bahuja kharAma hatuM. tenI strI sAthe tene bilakula banatuM nahi hAvAthI dhaNIvAra kaleza thatA. eka samaye samrATe pote mAmAne tyAM jai keTalIka sikhAmaNa ApIne temanA kleza dUra karavAno prayatna karyo; paraMtu akabarane jotAMnI sAtheja tenA mAmA krodhAMdha thai gayA. samrATanuM hRdaya keTalu mahAna che ane te kuvA pavitra vicArathI peAtAne tyAM Ave che, te vAta mUrkha mAme samajI zakayA nahi. teNe teja kSaNe potAnI strInuM khUna karI e leAhIvALA tIkSNa charA samrATanI tarapha phekayA. sadbhAgye turataja deharakSakAe hAthamAM talavAra lai dhasI AvIne samrATanI rakSA karI. samrATe strIhatyAnA aparAdha badala peAtAnA mAmAne prANadaMDanI AjJA pharamAvI. hatabhAgya mAmAne yamunAnA jaLamAM pheMkI dIdhA paNu te maryo nAha. chevaTe tene antivAna karI gvAlIara khAte meksiI devAmAM A-A, jyAM te gAMDA thai jaqhate theADAja samayamAM maraNa pAmyA. jeNe eka divase vidhI ane parama zatru hemunA ziraccheda karavAnI krame karatAM saMmati ApI nahAtI teja samrATe peAtAnA dhAtrIputrane tathA sagA mAmAne prANyudaMDanI bhayaMkara zikSA karavAmAM leza paNa sakrAya karyAM nahi ! AthI samasta prajA samajI gaI ke navIna samrATanI pAse kAI paNa prakAranI lAgavaga phAve tema nathI ane gaMbhIra gunhA badala kAi paNa rIte kSamA maLI zake tema nathI. AdamanI pachI senApati abdulakhAMne mALava-pradeza upara adhikAra jamA vavA mATe samrATe ravAnA karyAM (i. sa0 1561.) te samayanA ujjayanInA paThANu rAjA khAjabahAduranI akabare rAjyanA eka ucca amaladAra tarIke nimaNUka karI. abdulakhAMe eka varSIdaramiyAna keTalAka pradeza hastagata karyo, paNa pote samrATanA eka tAkara che, e vAta bhUlI jaine jANe poteja eka mahAna rAjA haiya evI rIte vartavA lAgyA. samrATa akharanA jANuvAmAM A vAta AvatAMja te hAthInA zikAre javAne bahAne rAjadhAnImAMthI bahAra nIkaLIne ekAeka ujja yinImAM hAjara thayA. abdelakhAM tyAMthI nAsI gayA ane AsapAsanA pradezamAM gupta rIte yuddhanI taiyArI kavA lAgyA. samrATe tenA upara peAtAnA eka amAtya sAthe tenA samasta aparAdhA badala abhayadAna ApavAnuM kaheNu mekahyuM, paNa tenu kaSThi satASakAraka pariNAma AvyuM nahi. theADAja samayamAM samrATa ane abdulakhAM vacce yuddha thayu. abdulakhAM parAjita thayA ane rakSetramAMthI nAsI jata khAnejamAM alIkulIkhAM sAthe maLI gayA. alIkulIkhAM e veLA samrATanA pratinidhirUpe jaunapuranI rAjyavyavasthA karatA hatA. ukata baMne musalamAna rAjAoe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaunapura-vidroha 91 maLI jane ane bIjA paNa aneka musalamAnane peAtAnA pakSamAM bheLavIne temaNe vidrohanA vAvaTA krUrakAvavA mAMDayA, alIkulIkhAM tathA abdulakhAM, e ubhaya usakSaka saMpradAyanA anuyAyI hatA; eTalA mATe keTalAka aitihAsikA, ukata vidrohane jAnapuravidroha kivA usakhakavidrohanA nAmathI paNa eLakhAve che. samrATa pAte vidrohIonI sAme ja vidroha zAMta karavAnA prayatna karyAM. teNe jaunapura upara adhikAra meLavyA. AthI alIkulIkhAM bahuja nirAza thayA ane samrATanA pradhAna amAtya khAtekhAnA munimakhAMnA zaraNe jai kSamA mAgI. samrATanI pAse peAtAnI jananI tathA kAkAne mAkalI, temaja aneka hAthIo upahAra tarIke ravAnA karI samrATa samakSa paNa kSamAne mATe prAnA karI. alIkulIkhAMnA kAkA khulle mastake gaLAmAM talavAra jhulatI rAkhI samrATanI pAse hAjara thayA ane peAtAnA bhatrIjAne eka vAra kSamA ApavAnI yAcanA karI. samrATe kahyu` keH--" mane kSamA ApavAmAM kazI harakata nathI, paNa kSamA meLavyA pachI teo punaH vizvAsanA bhaMga karyA vinA raheze nahi, ema huM tamane AgaLathIja kahI rAkhu chuM." munimakhAMe te veLA samrATane pUchyuM ke: " paNu temanI jAgIranuM zuM karavuM dhAryuM che ? " samrATe uttara ApyA ke, " jyAre temanA aparAdhA badala ApaNe temane kSamA ApIe chIe teA pachI temanI jAgIre upara trApa mAravAnA ApaNane zuM adhikAra che ?" samrATanI AvI dhyAvRtti joi pratyekane bahu Azraya lAgyuM. samrATe peAtAne yApUrvaka kSamA bakSI che, ema alIkulIkhAMnA sAMbhaLavAmAM AvyuM teja samaye tene evA samAcAra maLyA ke vidrohIonI moTI saMkhyAe ayAkhyAmAM samrATanI senAnA nAza karyo che ane peAtAnA pakSa dhIme dhIme baLavAna thatA jAya che. mehaka AzAe alIkulIkhAna diGa.mUDha banAvI dIdhA, tenI mAnasika dRSTi sanmukha svataMtra rAjAnuM ucca ane manohara siMhAsana khaDuM thayuM ! te khelI uThayA. keH-"prayatnathI zuM na thAya ?" punaH alIkulIkhAMe bhaya kara rUpa dhAraNa " ane punaH jaunapura tathA gAjhIpura upara potAnA bAhubaLathI adhikAra meLavyA. samrATa A samAcAra sAMbhaLatAMnI sAtheja pAte jAte yuddhane mATe ravAnA thayA. annIkulIkhAM punaH nirAza thavuM paDayuM. te peAtAnI jIvanarakSA mATe punaH samrATanA caraNamAM ati vinItabhAve namI paDayA. samrATanA hRdayamAM dayAnA abhAva nahAtA, e vAta ApaNe anekavAra pUrve jANI cUkayA chIe. teNe aparAdhanI kSamA ApavAmAM prathamavAra tA saM kAca nahAtAja karyAM, paNa khIjIvAra pazu te kSamA ApI zakayA ! AvI sahRdayatA ane AvI udAratA ApaNe anya koi samrATamAM kadApi joi zakIzuM ? samrATe lAhAra tarapha prayANa karyuM. samrATanI gerahAjarImAM, ve www.umaragyanbhandar.com Shree Sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 samrATa amara ApaNe phAvI zakIzuM " ema dhArI alIkulIkhAMe trIjIvAra paNa vidrohanI DhALA saLagAvI ! samrATane A samAcAra maLyA ke turaMtaja te pA AAkhAte AvyA ane zatrune yathAcita zikSA karavA pote jAte kUca karI. alIkulIkhAM samrATanI sAme thavAnu sAhasa karI zakyA nahi. te gaMgAnI khIjI bAjue eka sahIsalAmata sthAna zodhI kahADI tyAM chAvaNI nAkhIne paDayA rahyo. teNe vicAra karyo ke A bhayaMkara nadI utarIne samrATa A tarapha Avaze nahi, tethI te kAi paNa prakAranA Drega vinA, pUnu duHkha tathA ciMtA bhUlI jajI surApAnanI mAja mANavA lAgyA ! A tarapha samrATa pote vighna ke pratikULatAnI lezamAtra paravA nahi karatAM, nidrA ane khAnapAnaneA tyAga karI cAvIse covIsa kalAka zatrunI pAchaLa siMhanI mAka bhamavA lAgyA. eka divasa hajI saMdhyAne thADI vAra hatI te samaye zatrunA nivAsasthAna saMbaMdhI samrATane bAtamI maLI, eka kSaNane paNu vilakha nahi karatAM tatkALa te potAnI sAthe 1000-1500 sainiAnI ati sAhasika senAne laine gaMgAmAM kUdI paDayA. te kALe mATe bhAge sainikA hAthI upara besIne nadI oLaMgatA hatA. akabare tathA tenA sainikAe paNa A vakhate temaja karyuM. rAtrinA samaye zatru upara humalA lai javA e yeAgya nathI ema dhArI samrATe samasta rAtri gaMgAnI sAme pAra jaMgalamAM ati guptapaNe pasAra karI. prabhAtanA sUrya prakAze te pUrveja akSaranuM sainya taiyAra thaI gayuM ane parama parAkramapUrvaka zatrunA sainyane gherI lIdhuM. megalasenA A vakhate traNa bhAgamAM vaheMcAI gai hatI ane traNe taraphathI zatrunA sainyanA sahAra karavA mAMDayA hatA. samrATa akabara eka hAthI upara besIne sainyanA madhya bhAgamAM rahI lazkaranI vyavasthA karatA hatA. dhIme dhIme yuddhe bahuja bhaya Mkara rUpa dhAraNa karyuM. vidrohIe ( baLavAkhArA ) e maraNIyA thaine bAdazAhI senAnA nAza karavA mAMDayA. banne sainye evu aparimita baLa ane parAkrama dAkhavavA mAMDayuM ke kayA pakSa jItaze e samajAya tema rahyu* niha. samrATa A kaTokaTInA prasaMge hAthI uparathI nIce utarI paDayA. teNe eka ati tejasvI azva upara svArI karIne raNakSetranI madhyamAM ati vegapUrNAMka ghumavA mAMDayuM. te peAtAnA baLa, vIya tathA sAhasavaDe peAtAnA sainikAne punaH punaH uzkeravA lAgyA. mAgasenA khuda samrATane raNakSetramAM dhumate nirakhI, prANanI paNa paravA karyAM vinA, apUrva parAkramavaDe zatrunA sainikAnA saMhAra karavA lAgI. samasta meAgalasenA ke je atyArasudhI nistejavat jaNAtI hatI te have eka kSaNamAtramAM parama utsAhI banI jaine ekasarakhA baLathI AgaLa vadhavA lAgI. zatruonI senA paNa kAI rIte pAchI haThe tevI nahAtI. amaranI pAse hAthInuM eka sainya hatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenapura vidroha 3. te paNa A yuddhamAM utarI cUkyuM hatuM. banne pakSe je veLA ekasarakhA utsAhathI laDI rahyA hatA, te veLA akasmAta keNa jANe kayAMthI eka tIra susavATA mAratuM vidrohIonI senAmAM dhasI AvyuM ane alakulIkhAnA aMgamAM kheMcI gayuM ! tIra bahu tIkSaNa hatuM, paNa alakulIkhAM cheka nirbaLa nahoto. teNe te tIrane svahaste kheMcI kADhavAne prayatna karyo, paraMtu te nIkaLe te pahelAM ja eka bIjA evAja tIkSNa tIre AvIne alI kulIkhAnA azvanuM virATa aMga bhedI nAkhyuM. ane A tIranI vedanAthI gabharAyo ane alI kulIkhAne pRthvI upara pheMkI daI tyAMthI nAsI gayo ! alakulIkhAne bhUtaLa upara paDele jotAMja ekabaranA eka gajasainike zatrune hAthInA paga nIce kacarI nAkhyo ane e rIte eka vidrohI AgevAnane saMsAramAMthI sadAne mATe ravAnA karI dIdho. alakulIkhAM marAya eTale te pachI tenuM sainya samarAMgaNamAM ubhuMja zAnuM rahe! ezIAnuM sainya kevaLa senApatinA hitArthe ja yuddha karavA bahAra paDe che! pitAne senApati marAya ema jANatAMja ezIAvAsI sainya yuddhakSetramAMthI nAsavA lAge che. A prasaMge paNa temaja banyuM. alakulIkhAM paDe ke turataja tenuM sainya prANa laIne nAsavA lAgyuM. nAsatAM nAsatAM paNa aneka vidrohIo mogalenA hAthamAM sapaDAyA, aneka marAyA ane anekane badivAna thavuM paDayuM. A pramANe samrATa pitAnA bAhubaLavaDe saMpUrNa vijaya meLavI pitAnI chAvaNImAM Avyo. alakulIkhAnuM kApeluM mastaka tenI pAse lAvavAmAM AvyuM. akabaranI sAme cheDe dUra vidrohIonI eka moTI saMkhyA bandirUpe ubhI hatI. A kedIomAM eka hiMdu kedI hato. pitAnA mAlikanuM chinna mastaka joIne te zokAturapaNe vegathI bahAra doDI Avyo ane peluM lehIvALuM bhayaMkara jaNAtuM mastaka pitAnA baMne hAtha vaDe ati AdarapUrvaka uMcakI hRdayanI sAthe dAbIne AMkhamAMthI AMsu vahevaDAvavA lAgyA ! samrATa akabara A dekhAva joI atyaMta Azcarya pAmyuM. eka hiMdune pitAnA musalamAna mAlika pratyene Avo bhakitabhAva joIne te mUDhaja banI gayo ! alakulIkhAne bhAI ke je tyAM te veLA kedIpe hAjara hatA tene samrATe ati du:kha sahita pUchayuM ke tamAruM evuM te zuM bagADayuM che ke tame mArI viruddha astra grahaNa karavA punaH punaH taiyAra thaI jAo cho ?" tyArabAda akabara pitAnA nekarane A kedInI sArasaMbhALa rAkhavAno prasAra karIne anya kArya mATe tyAMthI cAlyo gayo. samrATanA amAtyoe vicAra karyo ke je A kedI samrATanI pAse kSamAnI punaH prArthanA karaze te sahRdaya samrATa tene kSamA ApI cheDI dIdhA vinA raheze nahi ane pharIthI te upadrava cAlu karaze, jethI teoe samrATanI gerahAjarImAMja, tenI rajA vinAja, te kamanasIba kedIne mArI nAkhyo. Shree sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara vidrohIonI eka nAnI sarakhI TukaDI ayodhyAmAM paNa rahetI hatI. rAjA TeDaramala Adi senApatioe ati vIratvapUrvaka te samasta vidrohIone dAbI dIdhA-I. sa. 1560. je baLavAkhoroe samrATa ane sAmrAjya pratinuM viraddhAcaraNa tyajI devAnI pratijJA karI ane samrATanuM zaraNa svIkAravAnI icchA darzAvI temane samrATe udAratAthI kSamA ApI ane temanA samasta aparAdhe kAMi paNa daMDa lIdhA vinA mApha karyA. tyAra bAda eka anya musalamAna amAtya baLavAkhorarUpe bahAra Avyo. teNe aneka zahero lUMTI prajAne trAsa ApavA mAMDaze. rAjyanA sainikone paNa nirdayatApUrvaka te vadha karavA lAgyuM. samrATe tenI sAme sainya mokalyuM. te sainya te vidrohI amAtyane jakhamI karI kedamAM pUryo. vidrohI amAtya jakhamI thaye che, ema sAMbhaLatAMnI sAthe ja akabare potAnA kuzaLa vaidyone tenI sAravAra karavA mokalI dIdhA. vaidyoe te amAtyane sAjo karavA aneka upacAra karyA, paNa tenuM kazuM satiSakAraka phaLa ApyuM nahi. amAtyane je gaMbhIra AghAta thayo ha, te AghAtanI vedanAthI te kALakrame mRtyu pAme. humAyunA mRtyu pachI tene putra mija hakIma kAbUlamAM rAjya karatA hatA. teNe sAMbhaLyuM ke akabara eka suvizALa sAmrAjyano adhIzvara thayo che, tyAre te ISyanI jvALAthI baLavA lAgyo. jainapuramAM musalamAna prajAe eka moTuM baMDa uThAvyuM che, evA samAcAra jyAre mirjA hAkImane maLyA tyAre te bahu AnaMda pAmya ane "akabara pAsethI e sAmrAjya paDAvI levAnI A bahu sArI taka che," ema dhArI teNe te ja vakhate paMjAba upara hale karyo. jotajotAmAM te paMjAbane thoDe bhAga chatI levAne zaktimAna thayo. samrATane A samAcAra maLataja te lAhora AvyA. tenA lAhora AvavAnA samAcAra sAMbhaLI lAhoranI prajAe eka mahatsava karyo ane zaMkha tathA jhAlonA javanipUrvaka samrATanuM svA. gata karyuM. samasta zaheramAM akabaranA Agamana nimite AnaMdane mahA kelAhala thavA lAgyA. A uparathI spaSTa jaNAI Ave che ke TuMkI mudatamAM ja akabara pitAnI prajAnuM mana raMjana karavAne samartha thaI zaka hatA. zaherane AnaMda dhvani sAMbhaLIne hAkIme pitAnA pradhAnane pUchayuM ke "A kelAhalanuM zuM kAraNa che?" pradhAne uttara Apyo ke "samrATa akabara padhAre che, ema jANI ahIMnI prajA temane satkAra karavAne taiyAra thaI gaI che ane eTalAja mATe teo Aje moTo utsava karavAnI taiyArIo karI rahyA che." hAkIma samajI gayo ke prajA piote ja jyAre akabarane aMtaHkaraNapUrvaka cAhe che te pachI ahIM mAro jaya thave temaja mAruM rAjya TakI rahevuM, e kadApi saMbhavita nathI, ema dhArI te tatkALa kAbUla tarapha nAsI gayA (isa. 1566). samrATe pitAnA bhrAtAne yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapura-vidroha G5 yogya daMDa ApavA mATe tenI pITha pakaDavAnuM vyAjabI dhAryuM nahi. je te dhArata te A samaye sainya melIne hAkImane keda karI zakata, paNa samrATanuM hRdaya tevuM nahetuM, e vAta pUrve ApaNe anekavAra jANI cUkyA chIe. bhrAtA pitAnuM aniSTa karate baMdha thaye che, ema samajI akabara zAMta thayuM. tene te game te prakAre upadrava zAMta karela hatuM. duzmanane zikSA ApavAnI kivA potAnI vairavRttine saMtoSavAnI tene leza paNa vAsanA nahotI. priya vAcaka! akabaranI pUrvanA ane akabaranI pachInA samrATa sAthe ekavAra akabaranI tulanA karI je. tyArabAda khAnekhAnA munimakhAMnI jaunapuranA zAsanakartAtarIke nimaNuka karavAmAM AvI. tenA samayamAM janapuranI prajAe zaheranA sAMdaryamAM anekagaNuM vRddhi karI hatI. munimakhAMe pote paNa saMkhyAbaMdha aTTAlikAo ane prAsAde baMdhAvI zaherane bahuja alaMkRta karyuM hatuM. teNe nadI oLaMgavAne je eka mahAna ane manohara setu (pUla) baMdhAvyo hato te Aje paNa samayanA pravAhanI sAme aDagapaNe Ubho rahyo che ane munimakhAMnI kIrtinI ghoSaNA karI rahyo che. - jainapuramAM I. sa. 1592 mAM eka makAna caNatI veLA, mATI khodAvatAM bhUgarbhamAM eka makAna daSTigocara thayuM hatuM. A makAnanAMThAra baMdha hatAM ane sAMkaLe eka majabUta tALuM lagAvavAmAM AvyuM hatuM. dvAra kholatAM te makAnamAMthI eka vRddha puruSa bahAra AvyA hata; ane pachI te cha mAsaparyata jIvatA rahyA bAda svAbhAvikarIte ja mRtyu pAmyo hato. musalamAna lekhake pitAnA dharmanI mahattA varNavavA A yogIsaMbaMdhe je ahevAla Ape che te amane vizvAsapAtra jaNAtA nathI; chatAM mahArAjA raNajItasiMhanA samayamAM eka hiMdu yogIjha aneka divase paryata bhUgarbhamAM rahI zako hatA, e vAta tarapha lakSa ApatAM ukta ghaTanA cheka avizvAsagya che, ema paNa kahevAnuM amArAthI sAhasa thaI zakatuM nathI. eka divase AsAda bega nAmanA amIre vijApuramAMthI ati utkRSTa tamAku tathA maNimuktAjaDita senA-rUpAne ati manahara ane kiMmatI eka hakake, sabhAmAM samrATa akabarane bheTa-arpaNa karyo. samrATa A navI bheTa tathA utkRSTa tamAku jene bahuja AnaMda pAme. teNe ukta hajhAdvArA eka be vakhata dhUmrapAna karyuM, eTalAmAM samrATanI AsapAsa beThelA vaighabadhuo bolI uThayA ke "nAmadAra samrATe A tamAku pIvI ucita nathI. jo ke yurepanA paMDita ukta dhUmrapAnanI tarapheNamAM aneka yukti Ape che; paNa amArA dezanA vaidyazAstrIeAe tamAkunA guNavaguNasaMbaMdhe potAne mata kayAMya A nathI; eTalA mATe A tamAku nahi pIvI eja salAhakAraka che." AsAda, vaidyabadhuonI xgI haridAsa, jemanuM vAMcavAgya caritra A khAtAnI caritramALAnA Shree Suumaraswami Ganbhandar-Umara 'Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 samrATa akabara "" sAme vAMdhA uThAvatAM khelyA kaeN:- " cUrApavAsI kai evA mUrkha nathI ke teo vinAvicAre tamAkunI prazaMsA kare. te saMpUrNa parIkSA karyA pachIja tenA vyavahAra kare che. temanAmAM paNa jJAnI manuSyA che. tame pAte jyAMsudhI enI parIkSA na karo tyAMsudhI tenI viruddhamAM abhiprAya mApavAnA tamane za hakka che? amuka vastu sArI che ke narasI che, tenA niyatenuM nirIkSaNa karyo pachIja karavA joIe. anya eka cikitsake uttara ApyA kreH- " ame yUrApa vAsIonuM anukaraNa karavA pRcchatA nathI. amArA dezanA prAcIna pU` puruSoe je vastunA vyavahAra karavAnI anumati ApI nathI te vastune vyavahAra karavAnI ame kAi paNa rIte saMmati ApI zakatA nathI. " AsAde kahyuM ke;-" tamArA siddhAMta bahuja vicitra che. pratyeka AcAra-vicAra eka kALe sa MpUrNa navIna hatA, athavA navIna dvAvA joIe, ema zu Apa nathI mAnatA ? samasta AcArA dhIme dhImeja eka pachI eka pravartita thayA che. vastunI prAcInatA ke navInatA sakhkhuMdhe takarAra nahi karatAM vastunA guNo tathA avaguNI joineja tenA vyavahAra karavA, evA DAhyA puruSonA mata DhAya che. pUrve senA nAmanAM mULIyAMonI leAkeAne bilakula khabara nahAtI; paNa atyAre lokA tenA guNA jANyA pachI auSadhamAM keTalA badhA upayAga kare che ? " samrATa akbare A carcA zAMtapaNe sAMbhaLI. chevaTe potAnA satASa darzAvyA ane kahyuM keH vastutaH mane ema lAge che ke anya dezanA sunna vidvAneAe parIkSA karIne je vAta svIkArI hoya te vAta ApaNA zAstramAM ke pustakamAM nathI mATeja tenA tyAga karavA, e teA ucita nathI. ApaNe jo pratyeka navIna vastupratye tiraskAranI dRSTithI joIe te pachI ApaNe ApaNI unnati sAdhavAne kevI rIte zaktimAna thai zakIe ? " AsAda vijApuramAMthI tamAkunA moTA jaththA peAtAnI sAthe lAvyeA hatA. teNe te tamAku rAjyanA amIra-umarAvAne bheTarUpe chUTathI vaheMcI dIdhI. teja divasathI rAjadhAnImAM tamAkunA pracAra thayA, pratyeka amIra-umarAve DesathI tamAku pIvAnuM zarU karyuM. dhIme dhIme A tamAkunA pracAra eTalA badhA vadhI paDayA ke vi+-eApArIe dakSiNa pradezamAMthI tamAkunA moTA jaththA kharIda karavA lAgyA ane dilhI tathA AgrAmAM tenA dhamAkAra vyApAra calAvavA lAgyA. A pramANe je ke prajAne moTA bhAga tamAkunA vyasanamAM dhIme dhIme DUbatA jatA hatA; paraMtu samrATa aka khare teA ukta sabhA pachI ekavAra paNa dhUmrapAna karyuM nahotuM. "L A pramANe samrATa akabara peAtAnA amAtya ane sagAM--saMbaMdhIonA khaLavAone dAbI dai mahA baLavAna thatA cAlI madhyAhnakALanA sUryanI peThe potAnu zAsanateja ceAtarA vistAravA lAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama adhyAya-rANI durgAvatI ane madhyabhArata "e sAcuM che ke ApaNe yuddhamAM hAra khAdhI che, paNa tethI zuM ApaNe svamAnamAM paNa hArIzuM ? je kIrti ane dharmane khAtara ApaNe atyArasudhI sakhta mahenata lIdhI che teja kIti ane dharmane mAtra dhikkArapAtra rIbAtI aMdagInI khAtara zuM ApaNe I besIzuM?" rANI durgAvatI tarapha meghanI chAyA prasaravA chatAM paNa jema koI koI samaya madhyasthaLa sUryanA prakAzathI ujajavaLa rahe che, tevI rIte madhyabhAratanI cAre dizAomAM musalamAna rAjAonI sattA prasaravA chatAM madhyasthaLa hajI paNa hiMdagauravathI prakAzita thaI rahyuM hatuM eka divase parama mAnanIya-gauravapUrNa vidarbha rAjAe Aja sthaLe rAjya karyuM hatuM ane Aja sthaLe eka kALe ramaNIratna damayaMtIe janma lIdhuM hatuM. ame je samayanuM atyAre varNana ApavA beThA chIe te vakhate te sthAna mAMDavagaDhanA nAmathI prasiddha hatuM. mAMDavagaDhanuM rAjya bahu vistRta hatuM, ema kahevAya che ke te rAjya 300 mAIla lAMbuM tathA 160 mAIla pahoLuM hatuM. abulaphajhala lakhe che ke:-"anya sthAnanA hiMduo A mAMDavagaDhanA hiMduone patita-bhraSTa mAnatA hatA; ane te rAjya pratye paNa tiraskAranI najarathI nihALatA hatA." A hatabhAgya bhAratanA pratyeka prAMtano vAsI anya prAMtanA vAsIne patita kiMvA nIcaja mAne che. je ema na heta te A mahAna dezanI AvI durgati kaI paNa kALe thAta nahi astu !! ame A sthaLe varNana karIe chIe te samaye ukta rAjya atyaMta samRddhizALI gaNAtuM hatuM. tenI sImAmAM prAyaH ATha hajAra nAnAM-moTAM zahera tathA gAmaDAo AvelAM hatAM. prajA bahu sukha-zAMtipUrvaka samaya pasAra karatI hatI. vividha zaheromAM AvelA sudaDha ane ucca killAo jANe ke zatrunA halA sAme ubhA rahIne ahaMkArapUrvaka hasI rahyA heyane ! evA dekhAvavALA hatA. vartamAna jabalapuranI pAse cArAgaDha nAmaka eka sthAna che tyAM AgaLa pUrve rAjadhAnI tathA killo hato. akabaranA samayamAM kAjaranI rAjakanyA vIra ramaNI rANI durgAvatI uta vistRta rAjyanI adhIzvarI hatI. atyAraparyata kaI paNa musalamAna rAjAe ukata rAjyanI sImAmAM paga paNuM mUkyo nahato. mAMDavagaDhanuM hiMdurAjya adyApi pitAnI svataMtratA sAcavIne besI rahyuM hatuM. rANI durgAvatI apUrva rUpa-lAvaNyathI jevI rIte vibhUSita hatI te ja pramANe teNamAM bIjA paNa anekAneka saddaguNo hatA. baMdUka ane dhanugabANane upayoga karavAmAM te eTalI badhI nipuNa hatI ke dhAreluM nizAna pADavAmAM kadi paNa niSphaLa thatI nahi. teNe ghaNIvAra zikAra karavA jaMgalamAM nIkaLI paDatI ane aneka jaMgalI tathA hiMsaka pazuone saMhAra karI pAchI cAlI AvatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 samrATa akabara abulaphajhala lakhe che ke -"A ramaNa pitAnI sAhasikatA, zakti tathA satyatA mATe evI te suprasiddha hatI ke tenA e saguNothIja AkarSAine samasta madhyapradeza tenA zAsana nIce AvyA hatA; ema kahIe te te ayogya nathI."teNI bahuja kuzaLatAthI rAjyane kArabhAra calAvatI hatI; videzI rAjAonI sAthe kayAre ke vyavahAra rAkhavo te paNa te bahu sArI rIte samajatI hatI. AsapAsanA rAjA-rajavADAo sAthenA vyavahAramAM je vicakSaNatA tathA dUradarzitAnI anivArya AvazyakatA che te tenAmAM saMpUrNa hatI. teNIe mALavA pradezanA adhipati bAjabahAdUrane paNa yuddhamAM parAjita karyo hato. tenI pAse eka hajAra utkRSTa gajasainya tathA vIsa hajAra azvasainya hatuM. samrATa akabaranA senApati AsiphakhAMe pannA pradeza upara vijaya meLavyuM, eTale pAsenuM A rAjaya paDAvI levAnI paNa tene lAlaca thaI AvI; paraMtu te senApati pUrve anekavAra rANI durgAvatInA vIratvasaMbaMdhe vividha kahANIo sAMbhaLI cUkyo hato, tethI te ekAeka halla laI javAnuM sAhasa karI zake nahi. teNe prathama te rANInA rAjya sAthe mitrAcArI badhivAne dekhAva karIne khAnagI rIte potAnA keTalAka buddhizALI dUtane vaNikarUpe tenA rAjyamAM ravAnA karyA. emAM mAtra eja uddeza hato ke rAjyamAM praveza karavAnA tathA nIkaLavAnA mArgonI ane keTaluM keTaluM sainya kyAM kyAM rahe che, tathA rAjyamAM kevI kevI samRddhi che ityAdi jANavAyegya bAbatonI saMpUrNa mAhitI teo meLavI Ave. A prakAre sarva bAtamI meLavyA pachI AsaphakhAMe samrATane eka patra lakhI A rAjyane tAbe karavAne hukama meLavyA-Isa. 1564. AsaphakhAMe puSkaLa sainya sAthe laine rANInA rAjya upara AkramaNa karyuM ane ati ahaMkArapUrvaka rAjyamAM AgaLa vadhavA lAgyo. mogalasenAe potAnI hadamAM praveza karyo che ema sAMbhaLatAnI sAthe ja rANI durgAvatIe rAjyanA pradhAna amAtyane potAnI pAse belA. pradhAne je samAcAra ApyA te sAMbhaLIne rANI te khaMbhitaja thaI gaI! pradhAne kahyuM ke mAtra 500 sainike ja rAjadhAnImAM atyAre hAjara che, bAkInuM sainya rAjyamAM ADuM avaLuM chUTuM chavAyuM paDeluM che." durgAvatIne AthI bahu krodha vyAkhyA ane amAtyane tiraskAra karatAM kahyuM ke -"tamArI mUrkhatAnuM pariNAma samasta rAjyane bhogavavuM paDaze. huM Aje varSo thayAM rAjyanI vyavasthA karuM chuM paNa ApaNu rAjakIya gaurava ke sanmAnane leza paNa hAni pahoMce evuM kArya mArA hAthathI kadApi thayuM nathI." te ja kSaNe rANIe sainyane ekatra karavA cAre dizAmAM dUto ravAnA karyA ane pite jeTaluM sainya hAjara hatuM teTalA sainyanI sAthe bahAra nIkaLI paDI ! teNIe anya hiMdu rAjAne sahAya mATe prArthanA karI nahi, tema kAI rAjA tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI durgAvatI ane madhyabhArata sahAya ApavA bahAra paNa Avyo nahi. pratidina rANInuM nUtana sainya dhIme dhIme AvavA lAgyuM. rANI pate pitAnA sainikone nirjana araNyamAM evI rIte goThavavA lAgI ke zatrupakSa koI paNa rIte pitAnA sainyanI saMkhyA saMbaMdhe kriyA sainyanI hIlacAla saMbaMdhe kaze paNa nirNaya karI zake nahi. AsaphakhAe rANI durgAvatI pAse keTaluM sainya che, tathA e sainya kayAM AgaLa zuM kare che te saMbaMdhI tapAsa karavAne ghaNo prayatna karyo, paraMtu tenuM kazuM pariNAma AvyuM nahi. phiristAe lakhyuM che ke-"rANI bakhtara paherIne, hAthamAM tINa dhAravALI talavAra pakaDIne, zarAsanavaDe susajajIta thaIne ane hAthInI pITha para ArohaNa karIne zatrunA sainyano saMhAra karavA AgaLa vadhI."rANInA sainike rANInuM pratyakSa daSTAMta nirakhI, rANunA jeTalAja parAkrama, vIratva tathA utsAhathI zatrune nAza karavA taiyAra thAya emAM Azcarya nathI. A veLA rANIne pratyeka sainika utsAhathI utAvaLA thaI, vIramadathI unmatta banI, zatrune saMhAra karavAnI bhISaNa pratijJA karI, vipakSanI senAprati doDavA lAgyA. rANIe hAthInI pITha uparathI sainikonI utAvaLa jaI pitAnI senAne jaNAvyuM ke Ama utAvaLa karavI e ucita nathI. tyArabAda teNIe sainikone eka zreNImAM goThavAI javAne hukama karyo. sainike zreNIbaddha thayA eTale rANI pote, potAnI senAne sAthe lai mogala senA upara parAkramapUrvaka tUTI paDI. banne sainya vacce bhayaMkara yuddha thayuM. mogala senAnI magadUra zI ke te rANInA sainyanI sAme TakI zake ke tenA paMjAmAMthI sahIsalAmata chaTakI paNa zake? sAkSAta zakitamayI devI svarUpe ja Aje te raNakSetramAM upasthita thaI che ! svadezarakSaNArthe AtmAnI Ahuti ApavA te taiyAra thaIne ubhI rahI che ! rANInI priya senA rANIne saMtoSa ApavA mATe pitAthI banI zake teTaluM vIratva darzAvavA lAgI. janmabhUminA nAme, svataMtratAnA nAme Atmabhoga ApavAnI prabaLa preraNA rANI durgAvatI sarva sainikanI madhyamAM rahIne vAraMvAra karavA lAgI. keIpaNa sainikane utsAha zithila na thaI jAya, eka paNa sainika pitAnuM kartavya bajAvavAmAM DhI na paDI jAya te mATe tenI madhyamAM ubhI ubhI utsAha ApavA lAgI. saMdhyAkALanA ghanaghora vAdaLamAM ahIMtahIM vijaLI camakIne adazya thaI jAya, tevI rIte rANI durgAvatI paNa sainikAnI madhyamAM utsAha ane navacetana preritI, vijaLInI mAphaka sarvatra pharavA lAgI. vijaLInI chaTA jevuM rANInuM ane tenI senAnuM vIratva joI megalasenA te cheka aMjAI ja gaI! mAtra preraNuM ApIne besI nahi rahetAM rANI pote paNa zatrune saMhAra kevI rIte karI zakAya tenuM daSTAMta pitAnA kartavyavaDe svapakSane darzAvavA lAgI. rANInA AvA pratyakSa vIratvathI utsAhI banelI rAjapUta senA bhayaMkara parAkrama darzAvatI mogala sainikene nAza karavA lAgI. pavaA no sakhta AghAta lAgatAM ghanaghora vAdaLa jema chinnabhinna thaI jAya che, tema Shree Sudhiarniaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 samrATa akabara vipula megaladaLa vIra ramaNInA AghAtavaDe chevaTe parAjita thaI raNAMgaNamAMthI nAsavA lAgyuM. megalanI senAne meTo bhAga maraNane zaraNa thaye; ane bIje ghAyala thaIne raNabhUmimAM ragadeLAvA lAge. mogalasenAne nAsI jatI joIne balA gaI ema dhArIne rANI vizrAma levA taiyAra thAya evI nirbaLa nahatI. pharIthI paNa keI kALe mogale mukha na batAvI zake, eTalA mATe teNIe sainya sahita zatrune pIcho pakaDe, ane jyAM sudhI samasta mogala sainike vinaSTa kiMvA kedI na thAya tyAMsudhI AgaLa vadhavAne hukama Apo. krame krame sUryadeva paNa bhAratalalanAnuM AvuM anupama vIratva nihALI sahAyavadane astAcaLa tarapha gati karavA lAgyo. jANe ke bhAratIya vIrabALAnuM manahara viratva te pitAnI priyatamAne paNa batAvavA Icchate heya tema te (sUrya) jaladI aMtaHpuramAM dAkhala thaI, saMdhyAdevInuM AvAhana karavA lAgyuM. yathAsamaye sUryanA AmaMtraNane mAna ApI saMdhyAdevI raNakSetramAM hAjara thaI. nIlAkAzamAM manahara teraNa racIne ane tenI madhyamAM pUrNacaMdrane divya dIpaka prakaTAvIne, temaja - tarapha nakSatrarUpI asaMkhya dIpamALAo racIne mahAdevI saMdhyA, vIraramaNIne sanmAna ApavA lAgI ! agaNita khadyote paNa jANe kusumamALAo laIne rANIne vadhAvI levA tatpara thaI rahyA hoya, tema utsAhathI nAcavA lAgyA ! saMdhyA samayano zaMkhanAda paNa jANe ke te vIra Arya bALAnI kIrtine diga-digaMtamAM pracArita karavAno prayatna karate heya, tema dizAone bhedIne vahevA lAgyo ! are, svayaM prakRtidevI paNa Aje vIrabALAne mAna ApavA hAjara thaI gaI che! rAtrinA samaya thA. rANI durgAvatIe have pitAnA sainikene thoDIvAra vizrAma levAnI AjJA karI ane tyArabAda punaH bamaNuM baLathI eja rAtrie mogalenI senA pAchaLa dhasavAne saMkalpa darzAvya; paraMtu teNInA amAtya e saMkalpamAM sahAyabhUta thavAne badale ulaTA aMtarAyabhUta thayA. amAtyoe jaNAvyuM ke mULa raNakSetrathI ApaNe bahu dUra nIkaLI paDayA chIe, amArAM mRta sagAM-saM. baMdhIonAM zaba tyAM rajhaLe e ThIka nahi, mATe have ame AgaLa nahi vadhatA ahIMthI pAchA jaIne zabanI vyavasthA karIzuM teja amAro jIva zAMta thaze. zaba. ne rAtrimAM rajhaLatuM na mUkavuM e ApaNe dezAcAra che, tene mAna ApavuM e ApaNuM prathama kartavya che. durgAvatIe jaNAvyuM ke "dukhanA ane ApattinA samayamAM sarva prakAranA AcArone tyAga karI dezanuM rakSaNa karavuM, eja ApaNuM mukhya kartavya hevuM joIe." paraMtu sainike ane amAtya, rANune dIrdhadaSTivALo upadeza samajI zakayA nahi. rANInI salAhamAM dezanuM ane pitAnuM keTaluM hita samAeluM che, te teo vicArI zakyA nahi. aMte svadezahitaSitApI devIne dezAcArarUpI rAkSasa AgaLa parAjaya svIkAra paDayo. durgAvatIne nachUTake raNakSetra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI durgAvatI ane madhyabhArata { mAMthI pAchuM pharavuM paDayuM. pratikULa vicArane anicchApUrvaCka anusaravuM paDayuM. sai nakAnA e pratikULa vicArA te khIjAM kazuMja nahi paNa AkhA bhAratavarSanA pratimULa bhAgyanAMja cinhA hatAM, ema kahIe tA ayeAgya nathI devI durgAvatI paNa A pratikULa bhAgyane vazIbhUta thai. krame krame mRta dehAnI aMtyeSTikriyA yathArIti samApta karavAmAM AvI. tyArabAda punaH rANI durgAvatIe zatruonA vinAzAthe peAtAnA sainikAne utsAha ApavAnA AraMbha karyAM. teNIe rAtri vyatIta na thAya te daramyAna arthAt gaMbhIra rAtrinA samayeja nAsI jatA meAgalasainikAne cetaraphathI gherI laI saMhAra karavAnI tatparatA darzAvI; paraMtu A veLA paNu mukhya ane pradhAna puruSA rANIne sammata thayA nahi. prathamanI mAphaja temaNe pratikULa vicArA darzAvavA mAMDayA. amAtyAe kahyu ke vizrAma ane nidrAvinA sainiMkrA parizrama karI zakaze nahi. vastuta: have ApaNe vizeSa zrama levAnI jarUra pazu zuM che ? zatrune ApaNe yathocita daMDa ApI cUkayA chIe. tee peAteja peAtAne jIva laIne nAsI chUTayA che teA pachI temanI pAchaLa dhasavAnI AvazyakatA zuM che ? '' rANI durgAvatIe temane aneka prakAre samajAvavAnA prayatna karyAM, ane kAi paNa prakAre A gaMbhIra rAtrinA samaye zatrunI pAchaLa dhasavAne khanI zake teTaleTa Agraha karyo, paraMtu tenuM kazuMja pariNAma AvyuM nahi; ane ekaja rAtrimAM hata bhAgya bhAratavarSamAM svadezahiteSitAnI devIne, vizrAma ane vilAsitA pAse khIjIvAra parAjita thavuM paDayuM...! kamanasIba hiMdu vizrAma ane vilAsapriyatAnI bahArathIja mAtra suMdara jaNAtI mUtimAM mugdha thai gayA ! e vizrAma ane vizvAsitAeja dezane adhAgRitanI uMDI khAimAM haDaselI dIdhA ! aNInA samaye A alpa samayanA vizrAmeja bhAratavarSAMte cirakALane mATe vizrAmarahita khanAvI mUkayA ! e kSaNika sukhanI AzAeja samasta bhAratane cirakALane mATe sukharahita banAvI dIdhI ! bhAratavaSa~ nI mUrtimatI svadezahiteSatAnI-arthAt rANI durgAvatInI salAhate nirmAlya gaNI kaThADIne rAjapUtA chevaTe ArAma levA lAgyA; paraMtu temanI e ArAmamayI rAtri, zAMtimayI rajanI, vadhAre vAra TakI zakI nahi. aruNeAdhya thatAMnI sAthe, hiMdu senAnIoe AMkheA udhADatAMja eka navIna dekhAva temanI dRSTisanmukha khaDA thayelA jaNAyA ! temane jaNAyuM ke mogalasenA mATI bhayaMkara tApe lakha peAtAne gherI levAnA prakhaLa prayatna karI rahI che ! rAjapUtAnA va Mza nirmU`La karavAnI sadhaLI taiyArIo cAtarapha thai rahI che ! rANI durgAvatInA upadeza keTalA mahattvapUrNa hatA te haveja hiMdu amAtyA samajI zakayA ! paNa have te samajaNu mAtra pazcAttApa sivAya khIjuM kAMIja phaLa ApI zake tema naheAtI. tee gata rAtrinI suMdara taka gumAvavA mATe pAte pAtAne dhikkAra ApavA lAgyA. sukhanA samayamAM manuSyA pAtAnI TuMkI dRSTinA pariNAme kevI vipatti hAthe karIne vaheArI sa. a. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara le che, tene temane barAbara khyAla Avyo ! kiMtu have pitAnA nasIbane deva ApavA sivAya bIjuM kAMI thaI zake tema nahotuM. jotajotAmAM mogalasenArAja. pUta senA upara AkramaNa karavA AgaLa vadhI. rANI durgAvatI punaH potAnuM amAnaSika viratva darzAvatI yuddhArthe bahAra paDI. ame pUrve ja kahI cUkyA chIe ke megalasenAmAM evI te zuM zakti hatI ke te A sAkSAta yuddhadevInI sAme ubhA rahevAnuM ane laDavAnuM sAhasa karI zake ? megalasenA rANInuM bhayaMkara parAkrama joIne vaLI paNa raNakSetramathiI nAsavA lAgI. megala senApatio nAsI jatA sainikone ekatrita karI, banI zake teTale utsAha ApI, rANInA sainya sAme laDavAne uzkeravA lAgyA. baMne vIrajAtio vacce punaH tumula yuddha thayuM. megalanI meTI saMkhyA jamInadosta thaI. ane pitAne prANa bacAvavA raNamAMthI nAsI chUTayA. A pramANe vipula mogalasenA eka hiMdulalanAnA vIratva pAse uparAupari parAjita thaIne yuddhakSetramAMthI nAsI gai ! vayovRddha ane sudakSa mogala senApatio have, akabara pAse mukha batAvI zake ema rahyuM nahi. eka hiMdu ramaNIkAza parAjita thaIne jagatamAM kevI rIte mukha batAvavuM, ene vicAra AvatAM temanI nasamAMnuM lehI uchaLavA lAgyuM. have temaNe nizcaya karyo ke A yuddhamAM dehapAta karavuM paDe te paNa kabUla che, paraMtu eka ramaNIthI parAjita thaIne ame kadApi pAchI pharIzuM nahi. ekavAra pharIthI megala senAe daDha pratijJA karI maraNIyA thakane yuddhArthe sajaja thavAne nirNaya karyo. sAhasathI uttejita banelI megalasenA punaH hiMdu sainya sAme yuddha karavA AgaLa vadhI. megalenA bhayaMkara huMkAraravathI dizAo bhedAvA lAgI. temanI gatinA AghAtathI medinI kaMpavA lAgI. nAnI nAnI TukaDIomAM vaheMcAI temaNe rAjapUtane saMhAra karavA mAMDyo. pitAnA dehanuM bhAna bhUlI jaine ekavAra naSTa thayeluM gaurava punaH prApta karavAno prayatna zarU karyo. mogalanuM A bhayaMkara AkramaNa jene hiMduo daMga thayA. rANI durgAvatIne putra siMhasamAna parAkrama darzAvate zaNu sAme dhasI gaye. rAjakumAranuM parAkrama joI hiMdu sainikonA ataHkaraNamAM vaLI paNa AzA ane sAhasane saMcAra thavA lAgyA. pharIthI temaNe atula parAkrama dAkhavI mogalasainyano vaMsa karavA kammara kasI; paraMtu kamanasIbe thoDA ja samayamAM rAjakumAra ghavAye ane mUcha khAIne dharaNI upara DhaLyo. rANIne A samAcAra maLatAM ja teNe tene raNakSetramAMthI nirbhaya sthAne laI javAnI AjJA karI. rAjakumArane raNakSetramAMthI pAchA vaLate joIne hiMdI senA eka kSaNavAra paNa yuddhamAM ubhI rahe kharI? e samayanA hiMdu sainike moTAmAM moTA doSa jo koI hoya to te eja ke teo senAdhyakSanA patana pachI eka kSaNavAra paNa Shree Suharmaswami "Gyanbhand www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI durgAvatI ane madhyabhArata 83 joine nirAza kharelA musAphra AzrayanI zodhamAM AkuLa-vyAkuLapaNe rakhaDe, tema rANInu sainya paNa vyAkuLapaNe yuddhAMgaNamAMthI nAsavA lAgyuM. kumAranI pAchaLa javAnuM bahAnuM kahADI aneka sainikA yuddhamAMthI pAchA pharavA lAgyA. jANe ke te ekamAtra rAjaputranA saganI khAtaraja yuddhamAM AvyA hAya ne ! te rAjakumAranu ahAnuM kADhI peAtAnA prANa bacAvavAnI vyAkuLatAmAM nAsavA lAgyA. svadezarakSAnuM je pavitra kA` sAdhavA teo yuddhamAM AvyA hatA te pavitra uddeza visarI gayA ! svAdhInatAnI rakSA, rAjapUta gauravanI rakSA Adi pavitra bhAvanAe temanA aMtaHkaraNamAMthI palAyana thai gai ! hAya ! aNInA samaye ukta kalyANuprada bhAvanA A bhAratavAsIonA aMtaHkaraNamAM TakI nahi, eja A dezanuM durbhAgya ! yathAsamaye kevaLa pavitra uddezanI siddhi arthe te kArya karavA ahAra AvatA nahi, eja A dezanu dudhaiva ! chevaTe have rANInI pAse mAtra 300 sainikeAja rahyA. Ama thavA chatAM rANI eTaluM kSudra sainyadaLa laine paNa zatrusAgaranuM maMthana karavA lAgI. rANI A veLA hAthInI pITha upara virAjI hatI. mogaleAe rANInu lakSa sAMdhI zaradRSTi karavA mAMDI. eka muddatamAMja eka tIkSNa cara durgAvatI devInI AMkhamAM ekAeka AvIne kheMcI gayu* ! AMkhamAMthI rudhiranI dhArA vahevA lAgI; paraMtu te prati lakSa nahi ApatAM rANIe pote potAnA hAthavarDa e tIkSNa zara kheMcI kADhavAne prayatna karyAM. AMkhamAM bhedAyeluM zara khahAra teA nIkaLyu, paNu tenA keTalAka bhAga AMkhamAM rahI gayA, te krame karatAM bahAra nIkaLI zakayA nahi. eTalAmAM eka bIjI khANu paNa susavATA mAratuM rANInI pAse AvyuM ane tenA gaLAmAM pesI gayuM' ! A khANa paNu teNIe svahaste kheMcI kADhayu' ! paraMtu A uparAupari zaraprahArAthI teNInA samasta aMgamAM evI tA sakhata vedanA thavA lAgI ke have te hAthInA hAddApara vadhAre vAra besI niha zakavAthI DhAddAmAMja DhaLI gai. eka sAhasika sazastra sainika je rANI durgAvatInA hAthInA mAvata hatA, teNe vinayapUrvaka rANIne jaNAvyuM keH- " have jayanI leza paNu AzA nathI, cAtaraphathI ApaNuM sainya nAsI chUTayuM che; mATe Apa AjJA Ape| tA pavanavege A hAthInI sAthe Apane nirbhayasthAne paheAMcADI dauM. '' rANIe ati tiraskArapUrvaka sainikanI vinatinA asvIkAra karatAM jaNAvyu` ke: "alakhatta, ApaNe yuddhamAM parAjita thayA chIe, paraMtu zuM gaiAravamAM paNa parAjita thayA chIe ? ahiMthI nAsI chUTIne gaNyAMgAMThayAM varSe niMdanIya avasthAmAM pasAra karavA karatAM sanmAnapUrvaka deha-prANanA tyAga karavA eja zuM vizeSa icchavAyAgya nathI ? gaiAravarUpI je mahAna vastu prApta karavA mATe ApaNe ATalA bhAga ApyA che, te vastu Ama svecchApUrvaka naSTa karavA taiyAra thavuM e zuM mUrkhatA nathI ? meM tArA upara jo atyAra pUrve kaSThi pazu upakAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samrATa akabara karyo hoya to te upakAranA badalAmAM mArA upara A samaye tuM eka pratyupakAra kara; ane te eja ke A tArI tIkSaNa dhAravALI churI tArA hastamAM laI mAro vadha kara, ke jethI mAre pitAne AtmahatyA karavAne prasaMga na Ave." ukta sainika AMkhamAMthI azru vahevaDAvIne kahevA lAgyA ke -" hajI paNa sahisalAmata nAsI zakAya evA saMga che;" paraMtu rANI durgAvatI zuM kaI paNa kALe yuddhakSetramAMthI nAsI chUTavAnI AjJA kare? zatrune pITha batAvavAnuM ane yazane bhoga ApIne jIvanarakSA karavAnuM zikSaNa rANune mULathI ja maLyuM na hatuM. samarAMgaNamAMthI palAyana karavAnI teNe sApha nA pADI. dhIme dhIme rANInuM bAkInuM sainya paNa nAsI gayuM ane eka paNa rAjapUta ye rANIne sahAya karavA ubhe rahyo nahi. mogala senArUpI samudra have jorAvara hale karIne rANIne gherI levA mAMDI. rANI paNa samajI gaI, ke have samasta AzA ane samasta prayatna niSphaLa nivaDyA che. have mogalenA hAthamAM baMdIvAna thayA vinA cAle tema nathI. baMdIvAnarUpe jIvana vahana karavuM emAM sArthakatA paNa zuM che ? A vicAra karI teNIe hAthInA mAvata pAse je charI hatI te ekAeka tenA hAthamAMthI jhuMTavI laIne svahasteja pitAnI chAtImAM bhUkI dIdhI ! raNakSetramAMja hAthInI pITha para kIrti ane yazanI madhyamAM rANI durgAvatIe A pramANe svahasteja sadAne mATe vidAyagIrI lIdhI ! memanI sAme TakI zake evuM kAI rahyuM nahi; svadezanI svAdhInatA arthe garjanA karIne mogala sainyane pAchuM haThAve evuM koI paNa rahyuM nahi. je mahAzakti hiMduonA tana-manamAM navuM caitanya purAvI rahI hatI te mahAdevI rANI durgAvatI te yuddhakSetramAM ja prANarahita thaI cUkI ! tene suyogya vIraputra svadezanI svAdhInatA arthe bahAra Avyo; paraMtu vizALa maMgalasenA sAme te paNa vizeSa samaya TakI zakI nahi. te paNa raNakSetramAM ghavAyo ane marAya. megale e samasta pradeza upara pitAnI sattA prasarAvI dIdhI. rANI durgAvatIne anaMta ratnabhaMDAra tathA aparimeya suvarNAlaMkAro megalee lUMTI lIdhA. prasiddha itihAsa lekhaka-sIrIstA tathA jhI zArahindIe ukata puNyaka ramaNIratnanI vIragAthAnuM pitAnA itihAsamAM varNana karI itihAsanAM pRSTho alaMkRta karyA che. je kille ekavAra rANI durgAvatInI vidyamAnatAmAM sarvadA samujajavaLa rahe te kille Aje kALanA prabaLa pravAha pAse parAjita thaIne paDI gayA che; chatAM Aje paNu sahastra havAvaDe te bhAratalalanAnuM vIratva gAI rahyo che. je pavitra sthaLe rANIe prANatyAga karyo hato te sthAne Aje paNa tenI pavitra samAdhi daSTigecara thAya che. A samAdhi jabalapurathI 12 mAIlanA aMtare AvelI che. madhyabhAratanA rahevAsIo ATalA lAMbA kALe paNa ukata samAdhi pAse bhaktipUrNa ** www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drbrnwrtn khbry Shreenance Star www.umalaganbhandar.com Lakshmi Art, Bombav, 8 navarano sAMhata samrATa akabara Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa hRdaye jAya che ane te dezanA sakSama sapheda kaMkarane kusumamALAnI mAphaka samAdhi upara sthApI mRta vIrabALA pratyenI potAnI bhakita tathA zraddhA pradarzita kare che. rANI durgAvatInA kIrtikalApa upara thaIne aneka zatAbdIo pasAra thaI gaI, aneka navA navA vizo utpanna thaIne punaH vilIna thaI gayA; tathApi madhyabhAratanI prajA rANI durgAvatInA viratvane hajIsudhI visarI zakI nathI. teo Ajaparyata tenuM vIratvapUrNa yazagAna AlApI, zatamukhe tenI kIrtinuM kIrtana kare che ! teo hajI paNa potAnA smRtimaMdiramAM rANInA atIta gairavane sAcavI rahyA che. teo haju paNa prasaMgopAta e smRtimaMdiranAM dvAra ughADI, gata kALanAM sukhamaya citra upara athujaLa vahevaDAvI arcanA karavAnuM puNya prApta kare che ! vAcaka ! puSpamALA karatAM paNa e azrumALA sahasragaNuM mUlyavAna che, ema kahevAnI jarUra che ? aSTama adhyAya-nakSatra-maMDaLa badhAM mANase sAthe sAcI samajathI vartavuM e mAruM kartavya che. teo je IzvaranI icchAne pathe cAlatAM hoya to temanI vacce mAthuM mAravuM eja dezapAtra che; ane je tethI ulaTAM cAlatAM hoya to teo ajJAnI che ane tethI mArI dayAne pAtra che." akabara dIrdhakALanI ghanaghera ghaTA have bhAratIya AkAzamAMthI lupta thaI gaI che; lAMbA samaya pachI ujajavaLa nakSatra tio vaDe akabararUpI caMdranI zobhAmAM vRddhi karavAne nIlAkAza krame krame prakAzita thaI rahyuM che. humAyu zerazAhadvArA parAjita thaIne nAsI gaye hato, te samaye tene rAjasthAnanA aMbarAdhipati bihArImale Azraya tathA sahAyatA ApI hatI. samrATa akabare bhUtakALanA upakAranuM smaraNa karI pite rAjA bihArImalane nimaMtraNa mekahyuM hatuM. hemu parAjita thayo te pachI be divase rAjA bihArImala akabara pAse pahoMce. barAbara te prasaMge dilhIthI thoDe dUra eka moTo paDAva nAkhavAmAM Avyo hatA. aMbarAdhipatie pitAnI sAthenA aneka anucaro sAthe e paDAvamAM praveza karyo. tyAM jaIne teNe joyuM te cotarapha aneka chAvaNIo goThavAI gaI hatI. saMkhyAbaMdha sainika tathA nokare pitAnAM kAryo karavA Amatema deDI rahyA hatA. keTalAe ghoDesvAre tathA gajArohI varApUrvaka deDADa karI rahyA hatA. baMdu, te tathA yuddhanAM bIjAM asaMkhya upakaraNe vividha sthAne paDayAM hatAM. varSARtamAM pavananA sakhta tephAnanA ate paDI gayelAM vRkSa-DALIovatAo www.umaragyanbhandar.com Shree Sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara puSpo vaDe udyAna (bagica) jema uchuM khavabhAva dhAraNa kare, tema A paDAve paNa gaMbhIra bhayakAraka rUpa dhAraNa karyuM hatuM. eka bALaka ke jenA caherA upara baLa ane vIryanI prabhAo spaSTapaNe pratIta thaI AvatI hatI te bALaka, eka airAvata jevA madonmatta hAthIne gaLA upara besI hAthamAM aMkuza grahaNa karI hAthIne pitAnI IcchAnusAra calAvavAno prayatna karI rahyo hato. bihAramala tathA tenI sAthenA anya rAjapUtakumAro bALakanuM AvuM sAhasa joI svAbhAvika rIte ja te tarapha javAne AkarSAyA. kudaratI rIte ja sAhasa ane baLane mATe asAdhAraNa pakSapAta dharAvanAra rAjapUtane A sAhasapUrNa dazya AkarSe emAM Azcarya nathI. gajarAja jANe ke pelA Are hI bALakanA prahArane mazkarImaja urADI deto hoya tema te prahAranI leza paNa paravA karyA vinA bALakane pitAnI pITha upara rAkhI, potAnI IcchA pramANe AnaMda ane vegapUrvaka doDI rahyo hato. hAthIne Ama vecchApUrvaka doDate joI AsapAsanA musalamAna sainike prANanA bhayathI cotarapha nAsI javA lAgyA. deDatA deDatA aneka musalamAna sainike taMbuonAM deraDAMmAM guMcavAI paDI javA lAgyA. temanI pAchaLa deDI AvatA bIjA musalamAna sainike paNa bhayamAM ne bhayamAM uparAupari paDavA lAgyA, jANe ke pitatAne jIva keTale vahAlo che, te batAvavAnI parasparamAM harIphAIja na karI rahyA hoya ! punaH pelA vIrabALake aMkuzavaDe AstethI hastIne prahAra karI pitAnA kAbumAM Apyo ane dhIre dhIre Icchita sthAne hAMkI javA mAMDe; paraMtu eTalAmAM te e hastI pharIthI madonmatta banI, bALakanA prahArane tRNavata lekhI, pelA navA AvelA rAjapUtanI sAme tIvra vege doDavA lAgyA. palAyana kevI rIte karavuM e rAjapUte jANatA nathI; prANunA bhayathI DarIne kevI rIte nAsI chUTavuM, e vicAra paNa temanA magajamAM Avato nathI; teo ati daDhabhAve garvapUrvaka pitAnA sthAne ubhA rahyA. samasta mogalasenA AzcaryapUrvaka A dazya joI rahI ane hamaNuMja-Aja kSaNe A bicArA rAjapUte marI jaze, evI AzaMkA sarvatra prasarI gaI ! hastI paNa jANe hiMduone pagavaDe cagadI nAkhavA utAvaLA thaI rahyo hoya, tema te utAvaLe utAvaLo mahAparAkramapUrvaka nAsavA lAgyA. hiMduo te sthira ane acaLabhAve jyAMnA tyAMja ubhA thai rahyA. gajarAje temanI sanmukha AvI pahoMcI temane dAbI devAne irAde karyo, paNa koNa jANe zAmATe te turataja camaka ane ekAeka ubho thaI rahyo ! jANe ke pote rAjapUtanI sthiratA tathA sAhasikatA joIne AzcaryamAM garakAva thaI gayo hoyane athavA te jANe ke pelA bALakane hiMdu tathA musalamAna vacce mahAna bheda batAvavA mATe ja ATale sudhI AvIne aTakI gayo heyane! bALaka ukata rAjapUtonuM sAhasa pratyakSa nihALo bahuja AnaMdamugdha thayo. te manamAM ne manamAM ja rAjapUta - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa nA guNanI prazaMsA karate, hAthIne laIne potAnA mArge vaLyo. rAjA bihAramala ane tenA anucaro paNa A bALakanI zakita ane hiMmatanI parasparamAM prazaMsA karavA lAgyA. bALaka pelA hAthIne ati dakSatA pUrvaka hAMkI jato hato te vakhate paNa rAjapUte prANanA bhayathI AsapAsa nAsI nahi ja hAthInI pAchaLa pAchaLa cAlavA lAgyA. ane hAthI eka manahara taMbu pAse pahoMce. bALake pelA hAthIne aMkuza-prahAravatI pRtha upara besAryo ane pote eka phalaMga mArI bhUtaLa upara kudI paDe. bALake hAthI uparathI utarI sarva prathama pelA vRddha rAjapUtanareza ne AvakAra Apyo ane temane pitAnI pAchaLa AvavAne IzAro karI taMbumAM AgaLa vadhyA. rAjapUta narapatie taMbumAM praveza karyA pachI jANyuM ke pele bALaka e ja navIna samrATa akabara hato. navIna samrATanI bALazakita joI kharekhara temane bahuja AnaMda ane Azcarya thayuM. vRddha rAjA samrATanI sAthe karthopakathana karI samrATanI sahRdayatA ane pratibhAne anubhava karI atyaMta mugdha thayA. samrATamAM evI eka asAdhAraNa zakita hatI ke je ke ekavAra tenI pAse AvatuM te tenI vAtacitanI madhuratA tathA svabhAvanI saraLatA upara mehita thayA vinA rahetuM nahi. thoDA samayanA paricaye e ubhaya rAjAone parasparanA anurAgI banAvI dIdhA. samrATa akabare vRddha hiMdurAjA pratye ATaluM badhuM sanmAna ane saujanya pradarzita karyuM ke je sanmAna ane sainyanA badalAmAM vRddha rAjA samrATane sadAne mATe sanehAdhIna sevaka banI gayo ! ukta banAvane Aje pAMca varSa thaI gayAM che, baherAmakhAM paMcatva pAmyo che, samrATa akabare pite rAjyano saghaLo kArabhAra pitAnA hAthamAM laI lIdho che; chatAM hajI te upale prasaMga bhUlI gayo nathI. rAjapUtonuM sAhasa hajI tenI smRtimathiI bhuMsAI gayuM nathI. rAjapUto paNa samrATanI sahRdayatA ane saraLatAne visarI zakyA nahatA. akabara eka samaye mayanuddIna cistInI pavitra samAdhi (kabara) nI yAtrA karavA ajamera tarapha jatA hatA. rastAmAM jyAre te aMbara pradezanI pAse pahoMce tyAre rAjA bihArImalanAM darzana karavAnI tene prabaLa IcchA uddabhavI. AthI teNe tatkALa aMbarAdhipatine nimaMtraNapatra mokalI maLavA mATe bolAvyA. rAjA bihArImala te pitAnA samasta putro tathA patrane sAthe laI akabara pAse hAjara thayo. samrATe temanI sAthe vArtAlApa karI, te vArtAlApadvArA temanI tINa buddhine svAnubhava meLavI pitAne parama saMtoSa pradarzita karyo. rAjapUtakumAronA sadvyavahAre akabaranA hadaya upara UMDI asara karI. te ja samayathI baMne pakSo parasparanA snehapAzamAM baMdhAyA. vRddha rAjA bihArImale svecchApUrvaka samrATanI AdhInatA svIkArI. samrATe rAjapUta sAthenA premamAM abhivRddhi karavA tathA hiMdu-musalamAnamAM saMpanI vRddhi karavA rAjapUta rAjatanayA sAthe Shree Sudharmaswali Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara pANigrahaNa karavAnI pite prArthanA karI. akabaranI prArthanAno pavitra uddeza kivA te prArthanAnI popakAritA rAjA barAbara samajI gayo, tethI teNe e prArthanAne AnaMdapUrvaka svIkAra karyo. jerAjatanayAnuM pANigrahaNa karavAnI samrATe prArthanA karI hatI, tenuM nAma jodhAbAI hatuM; ane e lagnanA pariNAme je putraratna prApta thayuM tenuM nAma jahAMgIra hatuM. rAjA bihArImalane putra rAjA bhagavAnadAsa tathA patra rAjA mAnasiMha, teja samayathI samrATanI sAthe maLI gayA ane suvizALa megala sAmrAjyanI sthApanA arthe potAnI asAdhAraNa zaktine sadvyavahAra karavA lAgyA. rAjA bhagavAnadAsa atyaMta sAhasI puruSa hato. uttarAvasthAmAM teNe anekAneka laDAIomAM AgaLa paDate bhAga lIdho hato. teNe pitAnuM prabaLa vIratva aneka prasaMge pradarzita karI mogala sAmrAjyanA itihAsamAM akSaya kIrti prApta karI che. rAjA bhagavAnadAsa pratye akabara atyaMta prema, mAna ane vizvAsanI madhura dRSTithI nihALato hato. bhagavAnadAse pitAnA vIravane lIdhe hiMduomAM sarvaprathama mahA sanmAnasUcaka patAkA tathA ke mogala rAjya taraphathI prApta karyo hate. AvA mahAna sanmAnapAtra amaladAre jyAre mArgamAM bahAra nIkaLatA tyAre temanI AgaLa tUrI, bherI tathA ke vagere temanI yazavArtAnuM kIrtana karatAM ane patAkA paNa temanI mahattAnI ghoSaNA karatI ! megala darabAramAM AvuM asAdhA raNa mAna meLavavAnuM saddabhAgya bhAgye ja koIne prApta thatuM. dhIme dhIme rAjA bhagavAnadAsa pAMca hajAra sainikanA senApatitarIkenuM ati geravapUrNa pada prApta karavAne paNa bhAgyazALI thayuM hatuM. A pada mAtra gauravasUcaka eka cihasvarUpaja lekhAtuM hatuM. pAMca hajAra sainikethI adhika sainike senApati te na thaI zake, e e padano bilakula artha karavAmAM AvatuM na hatuM. prasaMgopAta AvazyakatAnusAre ethIe meTI senAnA pradhAna senApati tarIke paNa temane kAma karavuM paDatuM hatuM. sAmrAjyanA pradhAna puruSo mAtra pAMca hajAra senAnA senApatitarIke nA padathI vadhAre senAnA senApati tarIkenuM pada prApta karI zaktA nahi. paci hajArathI vizeSa senAnuM senapatipaNuM kevaLa rAjakumArane ja khAsa karIne ApavAmAM AvatuM. kAbUla ane paMjAbanA zAsanakartAtarIke paNa rAjA bhagavAnadAse amuka samayaparyata kArya bajAvyuM hatuM. samrATe tene "amIrUla umarA" (arthAta amIrone paNa amIra)nI atyaMta mahattApUrNa padavI chevaTe pradAna karI hatI. hiMdu rAjAomAM sarvathI prathama musalamAna samrATanI sAthe potAnI bhaginIne vivAha karI dilhInA aitihAsika siMhAsana upara hiMduzeNita pratiSita karavAmAM je koIe sahAyatA karI hoya ane tArA hiMdu-musalamAna vaccenI ekatA vadhAravAno prayatna ShkarI hRdayanI udAratA batAvI hoya to te rAjA bhagavAnadAsaja hato, ema kahevAnI www.umalagyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lakshmi Art, Bombay, 8 Shree Suc rAjA mAnasiha com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maDaLa 89 jarUra nathI. bhagavAnadAsanA pachI rAjasthAnanA aneka prabaLa narapatie e dRSTAMtate anusaryAM hatA.+ aMgreja lekhakeAe temanA udAra vicArA ane kartavyAnI muktakaMThe praza MsA karI che. ApaNe paNa A graMcamAM punaH punaH temanA vIratvanu' darzona karIzuM. rAjA mAnasiMha pazu megala sAmrAjyanA eka ujajavaLa nakSatra samAna hatA. samrATanI rAjasabhAnuM e eka amUlya atulanIya ratna hatuM, ema kahIe te atizAkti nathI. vastutaH te rAjA bhagavAnadAsanA bhatrIjo thatA hatA, paNa bhagavAnadAse tene dattaka putratarIke khALe lIdhA hatA. mAnisaMhanA jevA ati vicakSaNa senApati meAgala pakSamAM anya kAi nahAtA, ema itihAsa bhUla kare che. aMgreja aitihAsikA lakhe che ke akbare je vizALa pradeza potAnA sAmrA jyamAM bheLavI dIdhA hatA, temAMnA apradeza tA rAjA'mAnasiMhanA mAhubaLathIja chatAyA hatA. mAnasi Mhai hiMdukuza paryaMtathI laIne brahmaputrAparyaMta pAtAnA asAdhAraNa pratApa prasAryAM hatA. tenA vIratvanI cAtaram prazaMsA thatI hatI. vastutaH teNe mogala sAmrAjyanI sthApanA athe` peAtAnI atula zakti ane pratibhAnA vinAsaMkrAMce bhAga ApyA hatA. dhIme dhIme paMjAba, kAbUla, khaMgALa, bihAra ane uDisAnA pradeza upara paNu samrATa taraphthI zAsanakartArika te nimASTa cUkayA hatA. vartamAna rAjamahala nAmaka nagarItI sthApanA teNeja karAvI hatI, temaja bihAranA suprasiddha rAtAsagaDha nAmanA killAnI marAmata tathA te killAnI aMdaranI ane havelIe ane madirA rAjA mAnasiMhaneja AbhArI che. samrATa akabara tenA upara bahuja sneha tathA vizvAsa rAkhatA. samrATe tene "jaMdu " (putra)nI padavI ApI hatI. jyAre teNe maMgALA upara sa`pUrNa vijaya meLavyA tyAre akabare atyaMta mAnapUrvaka sAta hajAra senAnA senApatitarIkenI bahuja mAnavaMtI upAdhi tene pradAna karI hatI. ame pUrvaja kahI gayA chIe ke pAMca hajAra senAnA senApati karatAM vadhAre senAnA senApatitarIkenuM mAna kAi paNa rAjapuSane maLatuMja nahotuM; paraMtu akSara mAnasiMhane peAtAnA kumAra samAna lekhatA dAvAthI tene e gaiAravayukta pada ApavAmAM Avyu hatu. mAnasi' e samasta megalasenAneA ekamAtra adhIzvara hatA. ApaNe tenA vIratvanuM darzana AgaLa jatAM anekavAra karIzuM. mAnasiddha pachI rAjA ToDaramalanuM nAma ullekhane pAtra che. teNe ayeAdhyApradezanA eka kSatriya vaMzamAM janma grahaNu karyAM hatA. te jo ke eka ridra kuTuMbamAM janmyA hatA, paraMtu peAtAnA guNubaLathI peAtAnI akSaya kIrti sa'sAramAM + citADanA rANAe e kAryane ati nIca gaNI tucchakAryu` hatu`. Adarza parAkramI pratApasiMhane ethIja samrATa akabara sAthe vaira baMdhAyuM hatuM. maMtrI sa0 sA0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 samrATa akabara sadAne mATe mUkatA gayA che. teNe prathama sAmAnya kA dvArA rAjyamAM praveza karyo hatA, paNu zerazAhanA samayamAM jyAre pa'jAma khAte "nava rAtAsa" nAmanA eka sudRDha killeA taiyAra thayA, tyAre te kAryamAM tenI tIkSNa buddhinA rAjyanA amaladArAne sarvathI prathama anubhava thayA. guNugrAhI rAjA akabarane A vAtanI khabara paDatAM teNe TADaramalane potAnI rAjasabhAmAM khelAvyA. rAjA TADaramalamAM ekIsAthe aneka guNA rahelA joi akabara tenA upara bahu mugdha thayA ane tene rAjyamAM ucca padavIe niyukata karyAM. te jema mahAsAhasika hatA tema vicakSaNa rAjanItijJa paNu hatA. ApaNe AgaLa jatAM gujarAta, khaMgALa, bihAra, uDIsA ane annAnIstAna Adi sthAnAmAM tenA vIratvanuM ane tIkSNa buddhinuM darzana karIzu. te paNa krame krame pAMca hajAra senAnA senApatitarIkenuM mahAgauravapUrNa sanmAna prApta karavAne bhAgyazALI thayA hatA; temaja jAke jAte samaye teNe paNa aMgALa, bihAra tathA paMjAba upar rAjazAsana calAvyu hatuM. suvizALa mAgala sAmrAjyanA dIvAnatarIkenu' sarvocca pada paNa eka samaye rAjA TAramale zeAbhAnyu hatu. mahA paMDita amula kle lakhyuM che ke: "sAdhutAmAM, buddhimAM ane vyavahArakuzaLatAmAM rAjA ToDaramala bhAratamAM advitIya hatA. te saMpUrNa prakAre nirdeAbhI hatA." aMgreja aitihAsikA kahe che keH " te eka asAdhAraNa rAjasvasaciva (arthAt kara kavA Tekasa khAtAnA pradhAna) hatA." teNe evI tA dISTipUrNAMka samrATanI sevA bajAvI hatI ane rAjyanA karasabaMdhe evA tA suMdara niyamA bAMdhyA hatA, ke tenI rAjanIti ane zAsananItinI praza MsA musalamAna itihAsalekhakA paNa karyA vinA rahyA nathI, teNe khAMdhelAM dhArA-dhAraNA hiMdu tathA musalamAna, ubhaya prajAne lAbhadAyaka thai paDayAM hatAM. jarmanInA kumAra kAunTa Apha nAvara lakhe che keH "teNe rAjyanA karasabaMdhe evA sarasa dhArA bAMdhyA hatA, ke te dhArAe rAjA TADaramalane peAtAne mATe temaja samrATa akbara mATe akSaya yaza temanI pAchaLa mUkatA gayA che, eTaluMja nahi paNa e samasta niyame yUropIya rAjyone mATe paNa AdarUpa thai paDe tevA che." guNAnurAgI samrATa akbare pote paNa rAjA TADaramalane tyAM padhArI tenApratyenuM potAnuM sanmAna spaSTa rIte pradarzita karI ApyuM hatuM. samrATanA rAjyAbhiSeka pachI keTaleka divase mahezadAsa nAme eka ati daridra brAhmaNakavi samrATanA darabAramAM AvyA hatA. akabara sadguNA ane zaktionA bahuja pakSapAtI hatA, e vAta AgaLa kahevAi gai che. samrATe ukta brAhmaNakavimAM vividha guNAno samAveza joi bahu Anadita thaine tene " kavirAja " nI upAdhithI vibhUSita karI peAtAnA dAramAM kavitarIke niyukta karyo hatA. krame krame kavinA pAMDitye, udAra hRdaye ane satsAhase samrATanu eTaluM badhuM AkarSaNuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 010 000000 00 rAjA TADaramala Lakshmi Art, Bombay, 8 www.uma yanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa karyuM hatuM, ke teNe tene be hajAra senAnuM senApatitva pradAna karIne tathA rAjA bIrabalanI upAdhi samapane tenA pratye pitAnuM atirika sanmAna darzAvI ApyuM hatuM. bIrabalaviSenI mULa hakIkata A pramANe che ema kahevAya che ke nagarakeTanuM rAjya paNa rAjA bIrabalane bheTa karavAmAM AvyuM hatuM. akabara ke guNAnurAgI ane kadaradAna nRpati hato tenuM A uttama daSTAMta che. ukta kavivAre ItihAsamAM rAjA bIrabalanA nAmathI prasiddhi meLavI che. te je miSTabhASI hatA, teja utkRSTa kavi ane saMgItazAstrI paNa hate. blekamana sAhebe lakhyuM che ke tenI nAnI nAnI kavitAo ane hArdiIpaka padyo Aja paryata bhAratavAsIo seMkaDe mukhe lalakAre che." te pitAnI madhuratApUrNa vArtAothI tathA madhura svabhAvathI sarvane atizaya priya thaI paDyuM hatuM. samrATa pote kavirAyanA sahavAsamAM rahevuM bahu pasaMda karatA hovAthI kavi ane samrATa ghaNokharo samaya parasparanA sahavAsamAMja gALatA hatA. phatehapura sIkramAM samrATanA aMtaHpura pAseja kavirAyanuM manahara vAsabhuvana hajI paNa joI zakAya che. akabaranA je pRthvIne eka sarvapradhAna narapati-dihIzvara, kavirAya jevA dIna-hIna brAhmaNane potAnA baMdhurUpe pitAnI pAse rAkhe, te tenA guNAnurAgane tathA tenA aMtaHkaraNanA audAryane ja siddha kare che. samrATu A daridra brAhmaNapratye keTalo badho prema rAkhato hato tenI keTalIka hakIkata ApaNe have pachInAM prakaraNamAM vAMcIzuM. A sthaLe te eTaluM ja kahevuM basa thaI paDaze ke rAjA bIrabala pitAnA asAmAnya guNene lIdhe samrATanA darabAramAM eka ujajavaLa ratnarUpe lekhAto hato. hiMdu ane musalamAnone ekatra karavA arthe kiMvA ubhaya prajAne eka dharmamAM aikayayukta karavA arthe, hiMdudharmane kiMcita navIna rU5 ApI eka navo dharma pracalita karavAnI samrATe bhAvanA rAkhI hatI. A navIna susajachata dharmane te "Izvarane dharma" evuM nAma Apato hato. rAjA bIrabale A navIna dharmane uddeza ane upakArakatA joIne ati AnaMdapUrvaka tene svIkAra karyo hato. A nUtana hiMdudharma kevA prakArane hato tathA tenA upara zuM nUtana saMskAro karavAmAM AvyA hatA, te vAta ame have pachI kahIzuM. rAya patradAsa sarva prathama samrATanI hAthIzALAmAM hisAba rAkhavAnuM kAma karatA hatA, paraMtu citaDanA hallA samaye teNe evuM asAdhAraNa vIratva darzAvyuM hatuM ke te eka ja prasaMge tene prasiddhamAM lAvI mUko. tyArabAda te krame krame baMgALA, bihAra tathA kAbUlanA divAnatarIkenuM pada alaMkRta karavA bhAgyazALI thayA hatA. samrATe tene sanmAnasUcaka pAMca hajAra senAnuM senApatipada tathA "rAjA vikramajita nI upAdhi ApI hatI. teNe vividha laDAiomAM hAjara rahI, asIma sAhasapUrvaka mogala sAmrAjayanI bhAre sevA bajAvI hatI.. Shree Saa rAmadAsa nAme eka daridra rAjapUta samrATane nokara hato. te evI to sAdhutA S Shree Sudhathiaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara ane saraLatApUrvaka rAjakArya karatuM hatuM ke vizvAsu manuSya kevA hoya te saMbaMdhI vAta nIkaLatAM leke rAmadAsanuM udAharaNa ApatA; arthAta te pitAnI vizvAsa pAtratA mATe prajAmAM daSTAMtarUpa thaI paDayA hatA. samrATe tene dhIme dhIme AgaLa vadhArI rAjA ToDaramalanA hAtha nIce "rAjasvavibhAga" nA sahakArI pradhAnatarIkenuM pada ApyuM hatuM. teNe pramANiktApUrvaka puSkaLa dhana ekatra karyuM hatuM, temaja AgrA nagarImAM eka manahara aTTAlikA paNa baMdhAvI hatI, paraMtu te sthaLe te bhAgye ja nivAsa karato. tene ghaNekhare vakhata rAjapurInI rakSAmAM ja vyatIta thato. tenI sAthe sarvadA 200 rAjapUta sainike rahetA ane A sainike sAthe te sarvadA pitAnA kAryamAM tallIna raheto. tenuM hRdaya paNa bahu udAra hatuM. te dIna-daridrI manuSyone, kavione tathA saMgItazAstrIone chUTathI dravyanuM dAna karate. samrATe tene pAMcaso senAnuM senApati pada tathA kAzmIramAne eka manahara bagice arpaNa karyo hato, eTaluM ja nahi paNa eka divase samrATe pote tene tyAM padhArI tenA pratyenuM pitAnuM sanmAna pradarzita karyuM hatuM. suprasiddha saMgItazikSaka tAnasena, budelakhaMDanA adhipati rAjA rAmacaMdra vAghelAnA darabAramAM saMgItazAstrI tarIkenuM kAma karatuM hatuM. eka divase rAjA rAmacaMdra, tAnasenanA saMgIta-mAdhurya upara eTale te mugdha thayuM ke teNe tene teja divase eka karoDa suvarNamudrA inAma ApI. samrATa akabara guNavAna puruSone e te pakSapAtI hatI ke bhAratavarSane game teTale khuNe-khAMcarethI, gameteTale dUrathI, game teTalA parizrama ane kharcane bhege te puruSone zodhI kADhatA ane temane pitAnI pAse bolAvI yathAyogya dhana temaja jAgIra bakSIsa Apate. samrATe rAjyArohaNa karyA pachI sAtame varSe e saMgItazikSaka tAnasenane yaza sAMbhaLI, tene pitAnI pAse bolAvI lAvavA eka pradhAna amaladArane dUtarUpe rAjA rAmacaMdranA darabAramAM mokalyA. rAjA rAmacaMdra samrATanI mAgaNanuM ullaghaMna karI zake tema na hevAthI teNe aneka upahArapUrvaka tAnasenane akabaranI sevAmAM ravAnA karyo. tAnasena megala darabAramAM hAjara thayA te samaye tene sahadayatApUrvaka puSkaLa AvakAra ApavAmAM AvyuM. tAnasene prathama divaseja vAdyayaMtrAdi sAthe evuM te madhura ane asAdhAraNa saMgItanaipuNya pradarzita karyuM ke samrATa te joine cakitaja thaI gayA. te ja kSaNe tene be lAkha mudrA bakSIsa ApavAmAM AvI. tAnasena teja divasathI mogala darabAranA eka ujajavaLa ratnarUpe gaNAvA lAgyo. tAnasenanA aneka saMgIta padyamAM ukta rAjA rAmacaMdra ane samrATa akabaranA nAmano ullekha joI zakAya che. samrATanA pradhAna amAtya abulaphajhale lakhyuM che ke, tAnasenanA je saMgItakalAbhijJa purU, sahasa varSo thayAM bhAratavarSamAM janmyo nathI. tenI 2. asAdhAraNa saMgItakIti hajI paNa samasta bhAratamAM vyApta che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Unrara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa rAjasthAnanA aneka hiMdu narapatioe prANanA bhoge samrATanI ane sAmrAjyanI je sevA bajAvI hatI, te saMbaMdhI vistRta varNana ame have pachI ApIzuM. sAdhAraNa rIte hiMdu rAjAo samrATa taraphathI yuddha karavA nIkaLatA tyAre mAtra pitAnA hiMdu sainya uparaja Adhipatya bhogavatA, paraMtu temane mukhya senApatitarIke nimavAmAM AvatAM teo hiMdu tathA musalamAna ubhaya saMpradAyanA sainike ane senApatio upara AjJA karI zakatA hatA. hiMduoe samrATanA vizvAsane tathA premane kadApa durupayoga karyo nathI. teo samrATane pitAnA eka sagA-saMbaMdhI samAnaja lakhatA hatA. samrATanA sAmrAjyane pitAnuM hiMdu sAmrAjyaja samajatA hatA. samrATa paNa hiMduone pitAnAja manuSya samajato hatA, pitAnAM sagAM-saMbaMdhI jeTaluM ja mAna ApatuM hatuM ane hiMduonA maMgaLa arthe banI zake teTalI ciMtA ane vyavasthA paNa karatA hate. navIna ane purAtana AgrAnI vacce yamunA nadI vahe che. purAtana AgrAmAM pUrve zekha mubAraka nAme eka ati udAra hRdayane mahA paMDita puruSa vasati hato. prathama te sunnI saMpradAyane anuyAyI hatA, paNa pAchaLathI teNe zIA matane svIkAra karyo hate. prAyaH saghaLAM darzanazAstrone abhyAsa karI kArya-kAraNanI paraMparAnuM teNe bahu uttama ane niSpakSapAta jJAna saMpAdana karyuM hatuM. tenA vicAre bahu svataMtra hatA, arthAt saMpradAyanI aMdhazraddhAvaDe derAyA vinA sarva zAstrIya siddhatinI yogyatAne nirNaya karavAne tenAmAM ahitoca guNa hate. svataMtra vicAra ane niSpakSapAta zodhane pariNAme pRthvInA samasta saMpradAyo ane dharmopratye tene samabhAva upajI tenuM hRdaya atyaMta udAra banyuM hatuM. kurAnanA judA judA bhAgene abhyAsa ane mukAbalo karIne teNe lakhyuM che ke" hiMduonA dharmagraMthanI mAphaka kurAnamAM paNa keTalAka aMze pAchaLathI dAkhala thayelA che. " teNe pitAne tyAM eka zALAnI sthApanA karI hatI. e zALAmAM vidyArthIone pitAthI banI zake teTaluM jJAna ApavAne te nitya prayatna karate. tene vaibhava ke vilAsa priya nahetA. te cheka sAdI jIMdagI gujArato hato. tene Isa. 1541 mAM eka putraratna prApta thayuM hatuM, tenuM nAma abula phaijhI (pAchaLathI te phaijhInA nAmathI prasiddha thayA hata) rAkhyuM hatuM. tyAra bAda I. sa. 1551 mAM bIjuM eka saMtAnaratna prApta thayuM tenuM nAma abula phajhala rAkhyuM hatuM. A be putraratnanI je tene prApti na thaI heta te zekha mubAraka nuM nAma itihAsamAM amaratva meLavata ke nahi te ame kahI zakatA nathI. mubAraka pitAnA hRdayanI udAratA putrahRdayamAM sthApavAne ane pitAnA pAMDitya dvArA putrone suzikSita banAvavAno prayatna karato pitAnuM saraLa jIvana vyatIta che zelled. Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara tr '' ' T zIA matavALA baherAmAMnA maraNa pachI, sunnIe jyAre punaH rAjyanA sarvAMpradhAna amaladArA banavA lAgyA, tyAre te sa` amaladArAne zire abadullA anachArI nAmanA eka dharmaguru mahAna sattAdhIzatarIke virAjatA hatA. humAyunI hayAtImAM tene " musalamAna dharmanA savapradhAna nAyaka evI upAdhi prApta thai hatI. AthI karIne te bahuja aha MkArI thaI kheThA hatA. je kASTha vyakita musalamAna dharmathI saheja paNa viruddha kA kare, tene te peAtAnI icchA pramANe zikSA kramAvatA. AvA aparAdhA badala aneka musalamAne te pUrve prANAMta daMDanI zikSA paNu sahana karavI paDI hatI. mukhAraka zekhanI prazaMsA jyAre tenA sAMbhaLavAmAM AvI tyAre krodha ane irSyAne lIdhe nakhathI zikhAparyaMta te saLagI uThayA. mubArakanI prazaMsanIya udAratAmAM vyabhicAra ane ucchaMkhalatAnA mithyA doSonu ArApaNuM karI, tene sakhta sajA krUramAvavA te taiyAra thayA. saddabhAgye eka rAtre eka manuSya zekha mukhArakane tyAM japtane abadullA Adi zatruonA kAvatarAnI samarata vAta khullI karI. mubArake tenA uttaramAM mAtra eTaluM ja jaNAvyuM ke : " sarA zatruo game teTalA baLavAna ane zaktisa Mpanna hAya, paNa jyAMsudhI karuNAmaya izvara ApaNA upara rAjya kare che, ane jyAMsudhI A pRthvItaLa upara samrATa akSara jevA nyAyavAna narapati rAjya calAve che, tyAMsudhI amane bhayabhIta znavAnuM kazuM kAraNu nathI. jo izvaranI peAtAnIja evI prucchA haze ke mane A saMsAramAM hajI vizeSa samaya jIvatA rahevA devA tA pachI zatruonu khaLa mane zuM karavAnuM hatuM? ane prazvara poteja mArUM jIvana lai levA taiyAra hAya tA huM A kSaNlRsaMgura jIvana temanA caraNumAM aNu karavAne sadA taiyAraja chuM! zatrue mane zuM karavAnA hatA ?" paraMtu pitAnI A IzvaranirbharatA putro svIkArI zake tema naheAtuM. phaijhI ane amula la, pitAne laine teja rAtrie gRhamAMthI nIkaLI paDayA. te aMdhakAramAM zAMtabhAve supAcupa nirjana araNyAmAM zakita citte pasAra thavA lAgyA. mAmAM Azrayane mATe aneka badhu--mAdhivAne temaNe prArthanA karI, paNa pelA dharmagurunA bhayane lIdhe krAie temane Azraya ApavAnI hiMmata karI nahi. te asahAya avasthAmAM atizaya duHkha ane kleza sahana karatA eka sthaLethI guptapaNe vicaravA lAgyA. khIje sthaLe 94 pitAputro A pramANe nAsI rahyA hatA, tyAre khIjI taraph abadullA anachArIe zekha mukhArakane keda karavA mATe keTalAMka mANaso ravAnA karyAM. te samaye A bhAratavamAM manuSyajIvananu lezamAtra mUlya nahetu. mANasane zekha mubArakano patto nahi lAgavAthI temaNe krodhAMdha banI mukhArakanI pUjAnuM madira tartho khIjI aneka sAmagrInA nAza karyAM, ane tenA gRhane smazAna jevuMja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa banAvI dIdhuM che tyAra bAda teo mubArakanA trIjA putrane baMdI karI, abadullA pAse laI gayA. akabaranA sAMbhaLavAmAM jyAre A vAta AvI tyAre tene bahu krodha caDe ane teNe pote mubArakanA e putrane mukta karyo. samrATanI udAratA ane karuNa jeImailavIo AnaMda pAmavAne badale ulaTA kheda pAmyA. mubAraka zekha potAnA be putronI sAthe guptaveze aneka divaso sudhI aneka jaMgale pharI vaLyo. chevaTe samrATanA dhAtrIputra AjIja kAkAe temane zaraNa ApyuM. Aja kAkAe samrATanI pAse jaI mubArakasaMbaMdhI tamAma hakIkta raju karI. samrATe temane pitAnI pAse bolAvyA ane temane pitAne ghera rahevAnI AjJA karI sunnI pitAne uddeza sAdhavAmAM niSphaLa nivaDyA. chIe arabI, parzIana tathA cikitsAzAstranuM adhyayana karI saMskRta bhASAne abhyAsa karavAmAM lakSa ApyuM. amAnuSika parizramanA pratApe te bahuja TuMkI mudatamAM hiMdusAhitya ane hiMdudarzanamAM pravINatA prApta karavA zaktimAna thayo hate. musalamAnomAM je koIe paNa sarvaprathama saMskRta bhASA tathA hiMduzAstrane abhyAsa karyo hoya, te te pheMkI ja hatuM, ema kahevuM joIe. dhIme dhIme tenA kavitvanI kIrti cotarapha phelAvA lAgI. je citoDanA gherAnuM ame have pachInA prakaraNamAM varNana karavAnA chIe te gherA samaye jayAre samrATa akabara atyaMta ciMtAkuLa hatA te samaye, jaikInI e yogyatA akasmAta tenA jevAmAM AvI. samrATane saguNane eTalo badhe pakSapAta hato ke eka guNavAna puruSanI kIrti sAMbhaLyA pachI, tene svAnubhava karavAmAM eka kSaNa eTale vilaMba paNa te sahana karI zakatA nahi. phejhInI kIrti sAMbhaLyA pachI tenA guNanuM sanmAna karavA te ja kSaNe AgrAnA zAsanakartAne hukama karI UMjhIne pitAnI pAse lazkarI chAvaNImAM bolAve. phejhInA kavijIvanane hajI te prAraMbhakALaja hate. samrATanI AjJApatrikA AgrA khAte pahoMcI. samrATa UMjhIne pitAnI pAse sajA karavA sArU bolAve che, ema mAnI laIne saghaLA mailavIo AnaMdanA AvezamAM AvI gayA. temaNe saMkhyAbaMdha sIpAIone sAthe laI zekha mubAraka nA makAnanI AsapAsa ghero ghAlyo ane tenA aMtaHpuramAM dAkhala thaI tene apamAnita karI tathA dhakakA-mukI mArI bahAra kahAye. makAnanI keTalIka sAmagrIone paNa nAza karyo. AnaMdanA AvezamAM maulavIoe pheMkIne keda karI, azva upara besADI varApUrvaka citeDanI chAvaNI tarapha prayANa karyuM, paraMtu tyAM pahoMcatAM ja maulavIonI AzA nirAzAmAM badalAI gaI! svayaM AjIja keka je rAjayane eka pradhAna amaladAra phaijhIne satkAra karavA mATe AgaLa te Avelo hato. tene joine mUlavIo sakhedAzcarya pAmyA ! AjIja kokAe Shree Suarniaswami Gyanbhandar-Umara, Surat vAmAM AvI gayo tenA chIe te www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara bahuja sanmAnapUrvaka phaijhIne satkAra karyo ane te ja kSaNe te kavivarane samrATa pAse hAjara karyo. maulavIo potAnA uddezamAM nirAza thaI tyAMthI cAlyA gayA. samrATe UMjhInI sAthe vArtAlApa karI pitAne saMtoSa pradarzita karyo. te samayathI ja jhI samrATane anurAgI ane sahacara bane. thoDA ja samayamAM darabAra maLe tenI eka ati ujajavaLa ratnatarIke gaNatrI thavA lAgI. kaikI je buddhimAna hato te ja udAra vicArane hato. pitAnA hRdayanI udAratAdvArA te samrATanI udAratAne piSaNa ApI uttejIta karavA lAge. te kavivara khuzarUnI pachI bhAratane eka sarvapradhAna musalamAna kavi hate. khuzarUne prathama naMbara ApIe te UMjhIne bIje naMbara ApyA vinA cAle nahi. teNe aneka nAnAM kAvyo tathA khaMDakAvya lakhyAM che. samrATe tene "kavirAja'nI upAdhithI vibhUSita karyo hate. tene nAno bhAI abula phajhala paNa mahA paMDita hatA. teNe ladhuvayamAM aneka viSayeno bahu sArI rIte abhyAsa karyo hato. darzanazAstramAM te khAsa karIne teNe nipuNatA prApta karI hatI. abula phajhalanA saddaguNe sAMbhaLI svAbhAvika rIte ja samrATane tene maLavAnI IcchA thaI. samrATe punaH punaH nimaMtraNa mokalI darabAramAM hAjara thavAnI tene sUcanA ApI; paNa abulalaphajhale e nimaMtraNa mAnapUrvaka pAchAM kahADyAM. chevaTe phaijhIe tene samajAvI I. sa. 1574mAM samrATanI pAse hAjara karyo. prathama divaseja samrATe tenA pratye eTalI to prIti ane janatA darzAvI ke e abhyAsapriya, ekatizIla vicAraka yuvaka-abula phajhala teja kSaNathI samrATane anurAgI banI gayuM ane pitAnA pUrvanA vicArone tilAMjali ApI rAjanItinA kSetramAM vicaraNa karavAne tatpara thayo. abula phajhala lakhe che ke - " nirjana AvAsamAM rahI jIvana vyatIta karavuM e mAro prathama saMkalpa hatuM. mAruM mana te samaye bahuja azAMta rahetuM hatuM. maMgelIyA ane lebenananA udAsIna saMpradAyone sahavAsa karavAnI evI te prabaLa bhAvanA te kALe mArAmAM vartatI hatI ke te sivAya mane anya eka paNa viSayamAM rasa paData nahe. tIbeTamAM jaI tyAMnA bauddha dharmaguru lAmAnAM darzana karavAM, parTugAlanA krizciyana pAdarIone upadeza sAMbhaLa, pArasI dharmanA purohita sAthe vArtAlApa karavo tathA temanA dhArmika graMthanuM rahasya samajavuM, eja ekamAtra mArA aMtaHkaraNane manoratha hatuM. huM mArA svadezanA paMDitanAmadhArIonA pAMDityathI cheka nirAzaja thaI gayo hato. mArA vaDIla baMdhu tathA anya anya baMdhuo samrATanA darabAramAM hAjara thavAnI mane vAraMvAra bhalAmaNo karavA lAgyA. teo ema samajatA haze ke akabara mane kAMIka mArga batAvI zakaze, paNa mane temAM koI yathArthatA jevuM jaNAtuM nahi. have huM samajI zakuM chuM ke akabaranAM darzanamAM meM ATale badhe vilaMba karyo te ayogya ja hata-mArA baMdhu tathA saMbaMdhIonI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa 97 bhalAmaNu saMpUrNa anukaraNIya hatI. samrATanA sahavAsamAM AvyA pachI mAr* citta zAMta thayuM che. ekAMtamAM khesIne huM jyAre akSaranA saddaguNaviSe vicAra kare chuM tyAre mane keTalA AhlAda thAya che ? kakSetramAM paNa samrATa mArA mAae - daka che. samasta dharmo tathA saMpradAyA jo ke bhinnatAvALA ane vividhatAvALA che, tApaNu jo temane satyanA eka sudRDha pAyA upara sthApana karI parasparanA samanvaya sAdhavAnA prayatna karyo hAya tA te samanvaya thavA asa Mbhavita nathI; e vAta jo mane kAie kharAkhara samajAvI hoya te te akabareja samajAvI che, ema mAre muktakaMThe kahI devu joie. samrATanI pAse hAjara thavAnI me taiyArI te karI, paNa upahAra kivA beTa ala zuM cIja levI tene mane vicAra thai paDyA huM daraddI ane aChIna hAvAthI upahArasvarUpa kAi kiMmatI vastu na maLavAthI kurAnanA eka vAkayasabadhI vistRta vyAkhyA lakhIne te vyAkhyAja meM samrATanI pAse bheTa khadala dharI. teNe te bheTa bahuja sASapUrvaka svIkArI ane mArA pratye ati sahadhyatApUrNa vyavahAra calAvyA. ', tyAra khAda abula phajhala samrATanA eka sahacararUpe tenI pAseja rahevA lAgyA. jotajotAmAM tenI gaNutrI paNa sAmrAjyanA eka atiujjavaLa alaMkArarUpe thavA lAgI. samrATa tene potAnA prANa karatAM paNa vadhAre cAhatA hatA. tenuM agAdha jJAna joI ghaNIvAra Azcaya darzAvatA hatA. amula krUjhala peAtAnA asAdhAraNa guNAnA pratApe, sAmAnya avasthAmAMthI dhIme dhIme 5000 senAnA senApatinuM pada prApta karavAne bhAgyazALI thayA hatA. chevaTe teNe suvizALa mAgala sAmrAjyanuM sarvAMpradhAna amAtyatarIkenu pada paNa zabhALyu hatu. te jeve sAhasI hatA tevA udAra paNa hatA. tenA jevA gadyalekhaka musalamAna saMpradAyamAM hajIsudhI bhAratavarSa khAte kAi janmyA nathI. madhya eziyAne samakAlIna narapati abadullA kahetA ke;-" mane akAranA asra karatAM paNa amula jhalanI lekhinInA vadhAre bhaya lAge che." amuka kaeNjhalanA " akabaranAmAM tathA AIne akabarI nAmanA mahAna ane utkRSTa thA bahu jANItA che. teNe jo e graMthA na lakhyA hAta tA Aje maneAhara akbaracaritrasaMbaMdhe kANu vizvAsa karI zakata ? te ne ke janmathI musalamAna hatA, tApaNu teNe hiMduzAstramAM bahu pravINatA prApta karI hatI ane prAya: samarata hiMduzAsratra thAmAMthI upayogI jJAnano saMgraha karyA hatA. musalamAnA jo hiMduonA dharmagraMthA nA abhyAsa karaze to te hiMdu ane hiMdudharma pratye saddabhAva rAkhavA lAgaze, evI AzAthI teNe khAsa karIne potAnA musalamAna baMne mATe AIne akabarI nAmanA suvikhyAta graMthanI racanA karI hatI. A phArasI graMthamAM hiMduonA dharma, nyAya, darzana, purANu, veda, vedAnta, sAhitya, sa`gIta .. ,, 66 sa. ma. cha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 samrATa akabara tathA AcAra-anuSThAnasabaMdhI prAyaH sarva viSayAnuM vistArathI varNana ApavAmAM Avyu che. amula phaeNjhalane mahApuruSatarIke oLakhavAmAM harakata nathI, te tathA akabara te naravIrAe A janmabhUmi-bhAratamAtAne gauravAnvita banAvavAnA prayatnA karyA hatA. akambarane tenI sahadayatA tathA jJAnazakti mATe prathama nakhara ApIe teA amula phajhalane khIjo naMbara ApI zakAya. akabarane pUrNa candra kahI zakAya te azrulakjhulane niHsazaya eka ati ujjavala nakSatra kahI kahI zakAya. hiMduone akabara je mAna ApatA te niSkAraNuM nahAvu, vastutaH hiMduomAM evA guNA hatA ke jethI samrATa akabara jevA zreSTha samrATa te tarapha AkarSAyA vinA rahI zakeja nahi. bhAratanA gAravapUrNa divasanu je citra grIka pravAsI megasthatIse tathA cInanA parivrAjakAe aMkita karI rAkhyuM che, te ame A graMthamAM yathAsthAne pradarzita karI cUkayA chIe. tyAra bAda paNa hiMdu videzI ane vidharmI prajA taraphathI prazaMsA prApta karavAne zaktimAna thaI zakyA hatA. 40 sa. nA agIAramA saikAnA AraMbha samaye alakhenIe bhAratavarSamAM musAphrI karIne lakhyuM che keH- asaMkhya devatAe e kevaLa mUrkha sAdhAraNa janasamAjane mATeja che; khAkI zikSita hiMduonI mAnyatA pramANe te izvara eka che ane te anAdi, anaMta tathA sazakitamAna che. te eka adritIya Izvara, jIvaMta, saMpUM jJAnanA AdhArasvarUpa, vizvasRSTA tathA vizvapAlaka che. " 40 sa. nA teramA saikAmAM mArkApAlA bhAratavaSa~nA dakSiNa bhAgamAM musAphrI karI tathA te pradezanI brAhmaNumaMDaLImAM vicaraNa karIne lakhe che ke: "C te ( dakSiNI brAhmA ) kApa, kAi paNa kAraNavaza asatya khelatA nathI. satya khelavAthI jo temane prANAMtadaMDanI zikSA sahana karavI paDatI hAya tA te asatya khelavA karatAM mRtyune AdhIna thavAmAM vizeSa AnaMda mAne tevA che." 40 sa. nA sALamA saikAmAM hiMdustAna ane hiMdu nivAsIonI upara mugdha banI, amula jhala lakhe che keH " huM te bhAratavarSanI AzcaryakAraka rasALatAnI kivA bhAratanA ujajavaLa nIlAkAzanI zAbhAnu varNana kare ke hiMduonA sthira saMkalpanuM kiMvA temanI paropakAraparAyaNatAnuM citra a Mkti karavAnA prayatna karU ? huM bhAratanA hRdayagrAhI sAvana karUM ke tenI vizuddha pavitratAnAM yazeAgAna gAuM ? bhAratavAsIonI vIragAthAnuM... huM te kIna kare' ke temanI asAdhAraNa pratibhAmAMthI udbhavelA jJAnasamudranu` vivaraNa ApuM ? teo dhArmika, niSkapaTI, niSrapaMcI, parApakArI tathA Ana MdI che; tenI sAthe te jJAnapipAsu, vilAsavimukha, nyAyaparAyaNu, saMtuSTacitta, parizramI, kAkuzaLa, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra-maMDaLa rAjabhakta, satyavAdI tathA vizvAsI che. teonI prakRtinuM mAhAbhya, te jyAre temanA upara koI Apatti AvI paDe che ane temanI kasoTI thAya che tyAre ja spaSTarUpe pratIta thAya che. duHkha ane kacchanA samayamAM teonI prakRti savizeSa ujajavaLa rUpa dhAraNa kare che. hiMdI sainike raNasthaLamAMthI palAyana karavAnuM te jANatAja nathI. jyAre teo yuddhamAM pitAne vijaya thAya ema jotA nathI, tyAre teo mRtyu karatAM palAyanane vizeSa bhayaMkara samajI, azva uparathI nIce utarI asIma sAhasapUrvaka potAnA AtmAnI raNakSetramAM Ahuti Ape che. A te ekamAtra yuddhasaMbaMdhI ja mAhAbhya varNavyuM, paraMtu pratyeka viSayamAM teo evuM sAhasa ane parAkrama darzAvI zake che. teonI pAse game te kaThina viSaya mUkavAmAM Ave te paNa teo satata parizrama ane khaMtapUrvaka, alpa samayamAM te saMpUrNa karyA vinA rahe nahi; eTaluM ja nahi paNa kavacita pitAnA zikSaka karatAM paNa aneka aMze AgaLa vadhI jAya tevA che. IzvaranI prIti saMpAdana karavA teo zarIra ane mana ubhayane vyaya karI zake che, ane samasta jIvanaparyata tapasyA karI zake che. Izvara "vivAdiya" che, evI temanI daDha zraddhA che. teo IzvaranI pUjA kare che ane e pUjAja samasta zakitaonA mULarUpa che, ema mAne che. temanA jevA dhArmika ane AtmasaMyamI puruSo pRthvInA anya koI bhAgamAM bhAgye ja haze. hiMduomAM gulAmagIrInI paddhati nathI. jo ke bhAratavAsI mATI ApattimAM AvI paDe ane e ApatimathiI pitAne uddhAra karavA anya kAI svadezabaMdhune prArthanA kare, te teo ubhaya parasparane bilakula na oLakhatA heya, baMne vacce kazo ja sneha ke saMbaMdha na hoya te paNa te svadezabaMdhu te dukhI manuSyane teja kSaNe sahAya ApavA bahAra Avaze; ane e sahAyanA pariNAme tenI saMpatti-kIrti tathA jIvanane game teTalI hAni bhogavavI paDe, te paNa teo tenI leza paNa paravA rAkhaze nahi." samrATa akabaranI rAjasabhAmAM je samasta pavitra brAhmaNo ekatra thatA temanA saMbaMdhamAM, abula phajhalane samakAlIna bAdalanI, ke je hiMduonI viruddhamAMja ubhA rahe, tene paNa lakhavuM paDayuM che ke A brAhmaNee pitAnA dharmagraMthamAM, dharmatatvamAM ane nItitatvamAM eTaluM te pAMDitya prApta karyuM che, evI te bhaviSyata daSTi prApta karI che, dharmasaMbaMdhe evI te unnatadazA prApta karI che ane manuSya jIvananI eTalI te saMpUrNatA saMpAdana karI che ke teo anya samasta dharmasaMpradAyanA mukhya ane pradhAna puruSone oLaMgIne AgaLa cAlyA gayA che, ema kahuM te ayogya nathI." IsanA ogaNIsamA saikAnA madrAsanA gavarnara sara Tomsa manaro S sAheba lakhe che ke -"bhAratavarSane sasabhya banAvavAnI kivA bhAratavarSane sudhA Shree Sudharnaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 samrATa akbara ravAnI aneka manuSyA vAtA kare che; paraMtu te bhAratavarSane kevI rIte sudhAravA mAge che te huM samajI zakatA nathI. jo ke rAjyazAsanasabaMdhe teo pachAta che, paNu je uttama kRSipraNAli, apUrva zilpa, unnata pAThazALAo tathA yA, Atithya ane strIsanmAnane sudhArAnAM lakSaNA kahevAmAM Ave teA mAre jaNAvavuM joie ke hiMdu yuopanI sabhya jAtinI apekSAe krAi paNa aMze nikRSTa nathI. " khIzapa hIbAra sAhebe paNa eja prakAre hiMduonI prazaMsA karI che. maeNjara janarala svImena sAhebe lakhyuM che keH " hiMdIonA jevI pitRbhakitavALI, pitRAjJApAlaka tathA mAtA-pitAnuM sanmAna karanArI jAti pRthvImAM anya kAi nathI. hiMdu potAnI janmadAtrI mAtA karatAM paNa pitAnI mAtAnuM adhika sanmAna kare che. huM bhAratanI kheDuta prajAne aMtaHkaraNapUrvaka cAhuM chu. mane je utkRSTa vyaktionA paricaya thayA che, temAMnI aneka vyaktie A kheDutavarga mAMthIja maLI AvI che. mane evA sekaDA ane dvArA prasa MgAneA anubhava thayA che ke hiMdu jo lezamAtra asatya khele tA temanI sa`patti, svAdhInatA tathA jIvana paNa kheMcI jAya; paraMtu te asatya khelavAne kadApi taiyAra thayA nathI." mAlesana sAheba lakhe che keH- mAgala aitihAsikAnI A vAtane huM saMpUrNa anumedana ApuM chuM, ke rAjapUtAja samrATanA siMhAsananA avalaMbanarUpa tathA alaMkArarUpa hatA. " aksesa ! hiM'dunA e gaiAravasUrya Aje ajJAnanA rAhugrAsathI luptaprAya thaI gayA che ! "" "3 navama adhyAya - citoDa ane rAjasthAna "rAjAe sadA lazkarI taiyArI rAkhavI joie, nahi tA tenA pADeAzIe zastra laine tenI upara caDhI Avaze." ammara dIdI samrATa akabare je udyAnanAM zreSThatama kusumeA ekatra karIne peAtAnuM sihAsana alaMkRta karyuM hatu. ane je udyAnanI kusumamALAone pAte kaMThamAM dhAraNa karI hatI, eTaluMja nahi paNa je kusumamALAo svayaM samrATane paritRpta karavA uparAMta samasta pRthvIne sauMdaryamaya tathA sugaMdhamaya banAvavAne samaya thaI hatI, te udyAna karyu ? evA prazna AI kare teA ame mAtra bhAratIya vIratvanA lIlAkSetra samAna " rAjasthAna ' taraka a'gulinirdeza karIzuM. mevADa e rAjasthAnanuM savapradhAna rAjya hatuM. citA e tyAMnI mukhya rAjadhAnItarIke tathA acaLa durgaM tarIke itihAsaprasiddha che. citADanA adhIzvarA "mahArANA"nI upAdhithI vibhUSita hatA ane sanmAnamAM te rAjasthAnamAM sarvopari hatA. ,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||I[F) Shree Sudharmaswam Lakshmi Art, Bombay, 8 citoDagaDha puttasiMganA mahAlasahita Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citADa ane rAjasthAna 101 . dilhIzvara alAuddIne, suprasiddha padminInA rUpa-guNathI mugdha thaI svAdhInatAnA lIlAkSetrasamAna lekhAtA citADa upara sarvathI prathama adhikAra meLavyA hatA. ane prAyaH trIza hAra rAjapUtAne bhAga lIdhA hatA.(40 sa0 1303) tyArabAda punaH citArDa svataMtratA prApta karI hatI ane lagabhaga prathamanA jevuja samRddhizALA tathA gAravAnvita khanI gayuM hatuM. A ciMtADanA adhipati mahArANA saMgrAmasiMhai khAkharane bhAratamAM AvavAnuM AmaMtraNa mekalI je hALI saLagAvI hatI, temAM te poteja baLI muvA hatA, e vAta ApaNe pUrve jANI cUkayA chIe. tenA putra mahArANA vikramajitanA samayamAM jyAre gujarAtanA adhipati bahAdurazAhe citA upara gherA brAhyA tyAre rAjamAtA rANI karyuM`vatIe samrATa humAyu pAse eka " rAkhaDI '" mAkalI sahAyane mATe prArthanA karI hatI. rAjapUta lalanAo AvI rAkhaDIdrArA, rAkhaDI grahaNu karanArane peAtAnI sAthe pavitra bhrAtRbhAvathI joDatI ane bhrAtAtarIkenu kartavya bajAvavA mATe tene AvAhana karatI. rAkhaDI grahaNa karanArane "rAkhI--madha-bhAi " nA nAmathI oLakhavAmAM AvatA, ane te rAkhaDI meAkalanArane pAtAnI bahena samajI tenA hitArthe tana-mana-dhanane saMpUrNa bhAga ApavA bahAra AvatA. rAjasthAnanI eka sa`pradhAna ramaNI pAsethI AvI rAkhaDI prApta karavA khadala humAyune AnaMda thayA. teNe eka sagA bhAinA jeTalAja sabadhathI joDASThane AnaMdanA AvegapUrvaka ukata rAjamAtAne lakhI jaNAvyuM keH-- priya bhagini, Ape sahAyatA mAgI che te avazya Apane maLaze. sahAya tA zuM paNa navA jItelA ratnapUrNa killeA mAge te te pazu ApavA taiyAra chu. humAyue sahAya ApavAnuM vacana te| ApyuM, paNu te kevI rIte sahAya karI zake, e ga MbhIra savAla thai paDayeA; kAraNa ke musalamAna ane hiMdu vaccenA yuddhamAM humAyu musalamAneAnI sAme hiMduonA pakSamAM umeA rahe e saMbhavita naDhAtuM, eTalA mATe jyAMsudhI citADa paDayuM nahi tyAMsudhI humAyue sahAya ApI nahi. pariNAme bahAdurazAhe citADa upara adhikAra meLavyeA. rAjapUtAe yuddha karatAM karatAM rakSetramAMja AtmAnuM balidAna ApyuM. rAjapUta ramaNIoe rANI kazuM vatIne agraNI karI saLagatI citAomAM praveza karyA ! "" akAre mALavA pradeza upara vijaya meLavavAnI taiyArI karI, tyAre rANA saMgrAmasiMhanA putra rANA udayasi' te samayanA tyAMnA adhipati bhAjabahAduranI madade gayA; arthAt khullI rIte akabaranA zatrunA pakSamAM maLI gayA. vaLI jyAre jaunapuramAM vidrohIoe meTA khaLavA uThAvyo, tyAre paNa teNe prakarIte vidrohIene sahAya ApI hatI. ATalu chatAM samrATa akbare tenI sAthe maitrI badhivAnI tatparatA darzAvI eka dUta mAyA; paNa teNe e maitrInA svIkAra karyAM nahi. citADamAM have AtmadrohanI Aga saLagI che, ema jANatAMnI sAtheja samrATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 samrATa akabara citaDa upara halla laI javAnI taiyArI karI. banAsa nadInI pUrva tarapha 500 phITa uMce eka parvata Avela che. tenI AsapAsa traNa mAIla jeTalA aMtaramAM eka paNa parvata ke TekarI nathI. e vizALa sapATa bhUminI tarapha ekamAtra parvataja vIMTAI rahe che. parvatanI traNa tarapha ADAavaLA ane khADAkhaDIyAvALo mArga che, paNa te raste caDI zakAya tevuM nathI. dakSiNa dizAnA mArgadvArAja parvata upara caDI zakAya tema che; paraMtu durga baMdhAvanAranI kuzaLatAne lIdhe te mArga paNa e te surakSita banI gayo che, ke dvArA paNa upara caDI zakAya nahi. A mArge sudaDha ane surakSita ATha daravAjA AvelA che. A ATha daravAjA pAra karyA sivAya killAmAM jaI zakAtuM nathI. aMdara dAkhala thayA pachI paNa eka durga oLaMga paDe che. A durgamAM aneka suMdara mahele, taLAva tathA vaheLAo AvI rahelA che. te uparAMta mahArANuM kuMbhane 120 phITa jeTale uco manahara vijayastaMbha paNa durganI zobhAmAM vRddhi kare che. durganA pazcima bhAgamAM rAjaprAsAda tathA saMkhyAbaMdha devamaMdire AvelAM che. akabaranI megala senAe citaDanI taLeTImAM chAvaNI nAkhI teja divase citoDanA AkAzamAM kALamegha caDI AvyA. tephAna sAthe vRSTine paNa AraMbha thaI cUke. jANe ke rAjapUtAnAnI rAjalakSmI, rAjapUtAnA svataMtratA hArI besaze evI zaMkAthI unmAdinI mAphaka mastiSkanA vALane chUTA mUkI vadanamaMDaLane DhAMkI daIne azrudhArA vahevaDAvI rahI heyanI ! Aje citoDanI rakSA kANa kare tema che ? mahArANA udayasiMha te kAyara ane bIkaNuM puruSa che; te te kayAranee pitAne vahAle prANu laine dUra aravallInA pahADamAM nAsI gayA che ! je mahArANAoe svadezanI svAdhInatA arthe AnaMdapUrvaka AtmAno-prANano bhoga Apyo hato, jemaNe citoDanA kalyANArthe, citaDanI adhiSThAtrI devInI sudhA. zAMta karavA mATe potAnA prANapriya putranuM rakata arpaNa karyuM hatuM, teonI vIratva-gAthA Aje kevaLa kavikalpanAneja uttejIta kare che ! temanI kahANI mAtra itihAsanAM pRSThone ja zobhAvI rahI che ! teja vaMzamAM eka evA narAdhame janma grahaNa karyo hato, kivA teja siMhAsana upara eka e rAjapUta kulakalaMka adhiSita thaye hatuM ke jeNe svAdhInatAnI khAtara laDavAnuM pasaMda nahi karatAM, svAdhInatA arthe potAnuM rakata nahi vahevaDAvatAM, pahADomAM chupAI besavAnuM ja vAjabI vicAryuM ! samasta deza upara jyAre vipattinuM vAdaLa jhajhumI rahyuM hatuM, tevA samaye pitAne prANa bacAvavA sivAya tene bIjuM kAMI sUjhayuMja nahi. kSaNika sukhanI khAtara teNe dezanI svAdhInatAnI upekSA karavAnuM gya dhAryuM ! pitAnA rAjapUta kulanA gerave tene leza paNa ArkaSaNa karyuM nahi; bhaviSyanI kIrti-kahANI tenA cittane uzkarI zakI nahi; eka rAjaputratarInuM abhimAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citaDa ane rAjasthAna 103 che : tene kartavyaparAyaNa karI zakayuM nahi ! tene AvA samaye paNa kevaLa ArAma, sukha ane vilAsitAja priya thaI paDI ! hAya ! zAmATe dhAtrIkularatna pannAe AvA rAjapUta kulakalaMkane potAnA vastravatI chupAvI rAkhI tene badale potAnA putrane pelA hatyArA ghAtakI jallAdanI tI talavAra nIce pheMkI dIdho ? zAmATe teNIe jallAdanI sanmukha ubhA rahI potAnA putrane kumAra udayasiMhatarIke oLakhAvI pitAnA putranA jIvanane badale A rAjapUtakulAMgAranI rakSA karI ? dhAtrI pannAe te samaye kevI suMdara AzAo rAkhI haze ? teNIe dhAryuM haze ke tenA jevI dukhinI strInA putra karatAM, teNInA jevI dAsInA eka saMtAna karatAM, mahArANane A vaMzadhara svadezanuM parama kalyANa karaze ! teNInI samasta ujajvaLa AzAo Aje niSphaLa thaI che ! udayasiMha Aje nAsI chUTe che ! have citoDanI rakSA keNa karaze ? paNa nahi, vIrabhUmimAM vIraputrano cheka abhAva thaI ja kadi paNa saMbhavita che ? hajI paNa temanA paranA aMtarAyo dUra karI, temane chUTA mUke ane pachI juo ke A bhAratIya jAti vastuta: vIrajAti che ke bIkaNajAti ? ekavAra khAtrI kare ke bhAratIya vIranare vIra avatAra nepoliyananA sAmarthyane paNa oLagIne A gaLa vadhI jAya che ke nahi? samrATa akabare prathama te citeDanA parvatanI AsapAsa eka pradakSiNA karI, parvatanI ane kilAnI avasthAnuM barAbara nirIkSaNa karyuM. tyArabAda teNe pitAnuM lazkara traNa bhAgamAM vaheMcI nAkhyuM. traNamani eka bhAga samrATe pote pitAnI vyavasthA nIce rAkhyo ane rAjA patradAsa AdinI sahAyakatarIke nimaNuka karI. dvitIya bhAganI vyavasthA rAjA ToDaramala Adine suprata karI. tRtIya bhAganI vyavasthA rAkhavAnuM eka musalamAna senApatine pharamAvavAmAM AvyuM. A pramANe citoDa upara ghero ghAlavAnI hIlacAla zarU karI. traNa bhAgonA vyavasthApakatarIke je ke jUdA jUdA senApatione niyukta karyA hatA topaNa samrATa akabara pote jAte e sarva vibhAgonI vyavasthA, kAryavAhI tathA hIlacAlanuM bArIka nirIkSaNa karatA hatA. hAya ! rAjA bhagavAnadAsa, rAjA ToDaramala, rAjA patradAsa vagere hiMduoja hiMdu senAne sAthe laIne citoDane bhasmIbhUta karavA taiyAra thai gayA ! samrATe durganI pAse eka moTI suraMga khodavAnI AjJA pharamAvI. moTAM meTAM bekaDanI othe rahIne majuroe suraMganuM kAma zarU karI dIdhuM. bahArathI koI goLI majurane na lAge te mATe dhekaDAne bheMsanA cAmaDAvatI maDhI levAmAM AvyAM hatAM ane temAM kapAsane badale retI bharavAmAM AvI hatI. mAre Shree A dhekaDAM halaselatA rahIne suraMga khodavA lAgI gayA. suraMganI uparane bhAga www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara eTale badho vizALa hato ke daza gheDesvAra ekIsAthe tvarApUrvaka deDI jaI zake ! suraMganA kAmamAM pAMca hajAra majUro rAta-divasa kAma karyA karatA hatA. aitihAsika elphInsTana sAheba lakhe che ke je paddhatie navIna yuropamAM bedANuM kAma thAya che teja paddhatinuM akabare avalaMbana lIdhuM hatuM. A pramANe eka tarapha jyAre suraMga khodAtI hatI, tyAre citoDanA sainike mahAvIra jayamala ane pUranuM netRtva svIkArI mahA parAkramapUrvaka mogalasenAne nAza karI rahyA hatA. suraMga khodanArA majuro paikI nitya base manuSyone ghANa nIkaLI jato hato. majuronI saMkhyAmAM ghaTADo thavA uparAMta mogala sainike paNa dUrgamAMnA rAjapUtanI goLIo vaDe vidhAtA hatA. majurate AvI rIte maratA joI karuNahRdaya samrATe kAIne jorajulamathI suraMganA kAmamAM pharajIAta joDavAnI manAI karI dIdhI. temaNe majurone je majurI maLatI hatI, temAM puSkaLa vadhAre karyo ane tethI paisAnA lebhathI aneka majuro temAM joDAvA lAgyA. mahAtmA abula phajhale lakhyuM che ke-"avirAma parizrama ane adhyavasAyapUrvaka citaDane gherI levAnI hilacAle thaI rahI hatI. durgamAM raheluM sainya satata hallAodvArA megala sainyane vizeSa muzkelImAM utAratuM hatuM. apAra sAhasa ane AtmabheganA daDha manobaLakAraja je je zaravabharyA kAryo saMpUrNa thaI zake, te kAryo maMgalasenA alpaprayatna saMpUrNa karavAne utsAha pradarzita karI rahI hatI; paraMtu naralekamAM vasatA manuSyonA, anaMta AkAzane ulaMghIne svarga dezamAM pahoMcavAnA samasta prayatna jevI rIte niSphaLa nivaDe che, te ja pramANe meleno parizrama paNa vyartha javA lAge. zatrunI pAse deDI jaI aneka sAhasika sainiko pitAnuM jIvana akAraNe na gumAvI bese te mATe samrATe punaH punaH Adeza ApavA mAMDayA; tathApi mogala senA adamya utsAhathI adhIrI thaIne, samrATanA AdezanI upekSA karIne judAM judAM sthAne upara hallA laI javA lAgI; ane e halAmAM saMkhyAbaMdha megala sainike maravA lAgyA. mogale taraphanI goLIo ane tIkSaNa zaravRSTi te killAnI dIvAlane sparzI tyAMne tyAM ja aTakI jatI hatI, arthAta kilalAne lIdhe goLI ke bANa kAMI paNa rAjapUta senAmAM pahoMcI zakyuM nahi. ulaTuM, durgamAMthI AvatI goLIo pratyekavAra manuSya ane azvane vinaSTa karI pitAnuM kartavya saMpUrNa karatI hatI." ATaluM chatAM samrATa nirAza thayA nahi, vipaddanA samayamAM adhUryane leza paNa bhAva jaNAvyA nahi; eTaluM ja nahi paNa je sthaLe vipatti vizeSa pramANamAM hoya ane je sthaLe saphaLatAnA cinho nahi jevAM hoya te sthaLe adhika sAvacetI pUrvaka, adhika parizramapUrvaka pote jAte hAjara thaI kAma AgaLa calAvavA mAMDayuM. Shree SudhIje sthaLe bhayabhIta sainikane sAhasa ane himata ApavAnI jarUra paDatI, - 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Omara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citoDa ane rAjasthAna je sthaLe zramita yoddhAone utsAha ApavAnI AvazyaktA jaNAtI ane je sthaLe nirAza laDavaiyAone vairyane upadeza ApavAnI agatya jaNAtI. te sthaLe samrATa smitavadane avilaMbe sarvadA upasthita thatuM. eka divase durganA eka sthAnamAMthI uparAupari goLI ane zaravRSTi thaI rahI hatI, asaMkhya mogalasainike tArA mRtyunA mArge paDatA hatA. samrATane jevA A samAcAra maLyA ke turataja te bhayaMkara vipattinA sthAne hAjara thayA. rAjapUtanI geLIone kevI rIte pAchI haThAvavI tene vicAra karatA samrATa ubhe hatuM, teja sthaLe thoDe dUra akasmAta eka meTo agnimaya gaLe AvI paDe. A goLAe akabaranI AsapAsa ubhelA viza sainikAne jakhamI karyA, chatAM akabara bhayabhIta thaIne te sthAnethI nAsI nahi jatAM tyaja aDagabhAve ubho rahI vicAra karavA lAgyA. anya eka samaye samrATa ane eka senApati ubhaya ekasAthe ubhA rahIne lazkaranI hilacAla tapAsatA hatA, eTalAmAM ekAeka eka goLI zatrunA sinyamAMthI AvI ane pelA senApatinA hRdayane viMdhIne pasAra thaI gaI. ekadA eka rAjapUta sainika killAnA tAraNa upara ubhA rahIne goLIo dvArA mogalasenAne vinAza sAdhI rahyo hate. samrATe te dazya pitAnI najare joyuM ane teja kSaNe teNe pelA rAjapUta ddhAnI sAme ubhA rahI mAtra ekaja goLI evA nizAnapUrvaka pheMkI ke pele rAjapUta tatkALa killA uparathI dharaNI upara DhaLI paDe. rAjA ToDaramala, rAjA patradAsa tathA rAjA bhagavAnadAsa Adi hiMduo paNa asAdhAraNa parizramapUrvaka pitApitAnAM kartavya karI rahyA hatA. rAjA ToDaramane ekavAra avakAzanA abhAve eka divasa ane be rAtriparyata-tarasyA rahI yuddhakArya karavuM paDayuM hatuM traNa saptAhanA satata parizrama bAda suraMganuM kAma saMpUrNa thayuM. suraMgane chelle bhAga ke je killAnA mULamAM Avela hatuM tyAM be vizALa khAIo khodavAmAM AvI hatI ane e khAImAM ThAMsI ThAMsIne dArU bharavAmAM Avyo hato. ubhaya khAiomAM ekIsAthe Aga lagADavAnI samrATe eka sainikane AjJA karI; paNa te sainika samrATane Azaya samajI zakyo nahi, tethI teNe be khAIomAM thoDA samayanA aMtare agni lagADavAnI bhUla karI. nirdiSTa samaye eka suraMgamAM Aga mUkavAmAM AvI ke tarata ja te suraMgamAM bhayaMkara gaganabhedI avAja thaye; ane e avAjanI sAtheja killAnI dIvAlane keTaleka aMza tUTI paDyo. killo tUTatAMnI sAtheja mogalasenA te tarapha dhasI gaI ! rAjapUto paNa tenI sAme ati sAhasapUrvaka AvIne laDavA lAgyA. vIranara jyamala tathA pUttanI pAse te samaye sAta hajAra rAjapUta sanike hatA. te ubhaya nare durganA rakSaNa mATe - mogalonI sanmukha AvIne ubhA rahyA. baMne pakSo vacce bhayaMkara yuddha zarU thayuM. Shree Sudharmaswali Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 samrATa akabara rAjapUta ravadezarakSA arthe apUrva vIratva, sAhasa ane parAkrama pUrvaka zatrune saMhAra karavA lAgyA. rAjapUta lalanAo, svadezanI Apatti samaye, priya patine pakaDI rAkhI hAyavoya karavAnuM zIkhI nahatI; pitAnA prANapriya patine potAnI oDhaNInA cheDAvatI chupAvI rAkhI sukha-vaibhavamAM jIvana gALavA duSTa kalpanA temanA magajamAM paNa AvatI nahatI. svadeza upara ApattinuM ghanaghora vAdaLa pharI vaLyuM heya te samaye bhayathI, khedathI ke virahathI AkuLavyAkuLa banavA jeTalI nirbaLatA te kALe rAjapUta lalanA paNa darzAvatI nahatI. vastutaH te aMta:puramAM vicaranArI ramaNIo paNa zaurya ane vIryavaDe pRthvI pUjAvavAne samartha hatI. teo raNakSetra mAM ghumavAnI zaktivALI temaja abhyAsavALI hatI. pUrvakAlanI Arya ramaNI pitAnA patine utsAhita karI. temane raNakSetramAM mokalI ApatI hatI, eTaluM ja nahi paNa pite paNa pitAnA svAmI sAthe rahI raNakSetramAM vicaraNa karatI ane zatru. saMhAramAM sahAya ApatI hatI. ukta AryalalanAo raNAMgaNamAMthI nAsI AvelA kiMvA bhayabhIta banI gharatarapha pAchI pharelA patine tiraskAra karatI ane punaH tene yuddhArthe satvara taiyAra karatI tyAreja zAMta thatI. rAjasthAnanI je rAjalakSmInI aitihAsike Aje paNa stuti kare che, te aneka aMze A vIraramaNaene ja AbhArI che, ema kahIe te te asthAne nathI. Aje megala sAmenA sainyamAM pUranI patnI tathA mAtA hAthamAM barachI tathA khaga laIne bhayaMkara parAkrama dAkhavatI yuddhamAM ghumI rahI che ! ubhaya ramaNIo bhISaNa AkramaNa karI megalasenAne nAza sAdhavA AgaLa vadhI rahI che. AvA saMyogomAM megala sainyanI zuM tAkAta che ke te pelA paDI gayelA kilAkAra durgamAM dAkhala thaI zake? megalanI moTI moTI TukaDIo, paDI gayelA killA pAse AvavA lAgI ane te tatkALa ja rAjapUta sainikonA parAkrama AgaLa adazya thaI javA lAgI. Ama chatAM akabaranI saradArI nIcenuM sainya sAhasa ke utsAha hArI jAya tema nahotuM. alabatta, rAjapUta sainikane mAra khAI mogala sainya anekavAra pAchuM haDI jatuM hatuM, paNa punaH pAchuM mahAsamudranI mAphaka taraMge upara tarago vistAratuM, adhika aDagatAthI, adhika vegathI tathA adhika parAkramathI AgaLa vadhatuM rAjapUte upara pharI vaLatuM. vIraramaNI pUranI patnI yuddha karatAM raNumAM paMcatva pAmI. eTalAmAM pelI bIjI khAI, je dArUthI saMpUrNa bharavAmAM AvI hatI te phATI nIkaLI ! tenA bhayaMkara pralayakArI zabdathI samasta pradeza gaI uThe ! aneka rAjapUta tathA mogale paNa e suraMganI javALAnA bhaMga thai paDayA. ema kahevAya che ke e suraMgane avAja prAyaH sa mAIla paryata saMbhaLAyA hatA. jANe ke rAjapUtAnAnA samasta saMtAnone mehanidrAmAMthI jAgRta karavAne temanI svataMtra janmabhUmie A bhISaNa nAda karyo hoya tema te AsapAsanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citaDa ane rAjasthAna 107 pradezamAM prasarI gaye; paraMtu rAjapUtajAti e bhayaMkara zabdathI paNa jAgRta thaI nahi, samasta rAjapUta jAtie ekacittathI citaDane sahAyatA ApavAnI AvazyakatA vicArI nahi, athavA janmabhUminA e bhayaMkara AkraMdathI paNa bhAratasaMtAna vicalita thayA nahi! Aje Isa. 1568 ne mArca mAsa cAle che. grISma RtunI rajanI kevI mehaka heya che te sarva kaI jANe che, paraMtu rAjapUtAnAnI dharaNIe Aje zyAma vastro dhAraNa karyA che. cAre dizAmAM nIravatA ane nistabdhatAnuM sAmrAjya pravartI rahyuM che. kevaLa tamarAMonA sUkSma kSINa kaMThadhvani sivAya anya dhvani saMbhaLAte baMdha paDe che. vacce vacce khadyote vijaLI mAphaka camakAro mArI saMtAI jAya che! matalaba ke samasta jIva-jaMtuo nidrAdevInA nehamaya khoLAmAM acetanavatuM paDyA che. mAtra jagatanA zreSTha cha-manuSyaja prakRtinI daivIzatimAM khalela pADavAnI zAMtabhAve taiyArIo karI rahyA che. AvA zAMta samaye akabara pitAnI senAne sAthe laI chAvaNImAMthI bahAra nIkaLyo ane puna: bhayaMkara parAkramapUrvaka killA upara hale laI javAno sainikane Adeza karyo. rAjapUta paNa temanI sAme Takakara levAne taiyAra hatA. teoe megalanI sAme bAhubaLane paricaya ApavA mAMDe. samrATa akabara pote eka ucca mAMcaDA upara besIne zatrunI kAryavyavasthAnuM bArIka nirIkSaNa karatA hatA, temaja pitAnA sainyane paNa yathAyogya mArge kArya karavAnuM sUyavate hato. teNe dhArIne joyuM te dUrathI eka vyakti bakhtara paherI, saMkhyAbaMdha yoddhAonI sAthe mahA sAhasapUrvaka pitAnI tarapha prabaLa vegathI dhasI AvatI jaNAI teja kSaNe akabare pitAnI priya " saMgrAma " nAmanI baMduka hAthamAM dharI ane zatrusainyamAM gaLIo pheMkavA mAMDI. " saMgrAma" nA bhISaNa zabdathI samagra durgamAM hAhAkAra vyApI gaye. DAka samayamAM samasta rAjapUta senA adazya thaI gaI durganI divAla upara eka paNa sainika citeDanuM rakSaNa karavA rahyo nahi. thoDI kSaNo upara je kSetra yuddhane lIdhe bhayaMkara kelAhalamaya jaNAtuM hatuM, te kSetramAM smazAnanA jevI zAMti tathA naravatA prasarI gaI! Avo akasmAta pheraphAra kevI rIte thaI gayA, tenI mogala sainikomAMnA koIne khabara paDI nahi. aneka yoddhAo bhaya pAmyA, temaja anekane apAra Azcarya utpanna thayuM. AthI durgamAM prathama praveza karavAnI koI hiMmata karI zakyuM nahi. A pramANe jyAre mogalasenA digmaDha jevI banIne besI rahI hatI, te ja samaye dUra killAmAM eka meTI agnizikhA prAdurbhata thaI ! te agninA prakAzathI samasta durga prakAzamaya banI gayo ! megala senA, A zuM thAya che, te kAMI samajI zakI nahi. temanA Shre AzcaryamAM ane khedamAM ora vadhAro thavA lAgyA. samrATe AzcaryapUrvaka pitAnA. Shree Suamarnaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 samrATa akamara priya mitra rAjA bhagavAnadAsane A agnizikhAnuM kAraNa pUchyuM. teNe jaNuAvyuM ke haveja ApaNe yathArtha sAvacetI rAkhavAnI che, rAjapUtAe kesarIyAM karavAnI taiyArI karI che. "" 66 kesarIyAM " ane jahemata " e rAjapUtatinAM ati bhayaMkara ane AtmAtsargasUcaka mahA bhagIratha vrata che, evA vrata kevaLa hiMdu sivAya anya kAI prajAmAM jaNAtAM nathI. pRthvInA aneka pradezeAnAM vIrakAvyA ame vAMcyAM che; paraMtu AvAM bhayaMkara ane mAMca UbhAM kare tevAM vratasaMbaMdhI asArA paNa kAMI amane maLI AvyA nathI. amane lAge che ke bhAratavarSa sivAya kAi paNa sthaLe kavinI kalpanAmAM pazu ukata bhISaNuvratasaMbaMdhI vicAra udabhA nahi hAya. je jAti sAhasamAM apUrva lekhAtI hAya, je jAtinu AtmasanmAna jvalaMta rahetu hAya, ane je jAti peAtAnI svAdhInatAnA rakSaNa arthe dRDha saMkalpa nibhAvI zakatI hAya teja jAtimAM AvAM bhayaMkara trata sabhave che. jyAre akbaranI dukadrArA rAjapUta kulabhAskara jayamala haNAyA tyAre rAjapUto samajI gayAke have jayanI AzA niSphaLa che. have svAdhInatAnuM rakSaNa karavuM azakya che. temaNe vicAra karyAM ke have vIte parAdhInapaNe jIvana vItAvavAnuM prayeAjana paNa zu che ? svAdhInatAvinAnA jIvanamAM zuM sukha hoi zake ? Ave vicAra karI te AtmAtsanAM e mahAtratA ujavavA tatpara thaI gayA. je bhISaNa agnikuMDa prajvalita karavAmAM AvyA hatA tenI karALa jIvA gaganane sparzavA UMce AkAza tarapha gati karavA lAgI. teja agnikuMDamAM sa MkhyAbaMdha rAjapUta khALA eka pachI eka hAmAvA lAgI. eka paNa rAjapUtakhALAe agnimAM paDavA samaye zAka ke ciMtAnI lAgaNI pradarzita na karI. agnimAM jIvatAM khaLI maravu' paDaze, ema dhArI eka paNa ramaNI lezamAtra bhayathI prakRpita na tha ! durgInI samasta ramaNIonAM TALeTALAM AsapAsa dRSTi karyA vinA, putranI ke pitAnI ciMtA rAkhyA vinA, harSIvikasita vane agnimAM kUdI paDavA lAgyAM. k "" tr A jaharavrata nI kriyA pUrI thayA pachI snehanAM baMdhanAthI vimukta thayelA, AzA ane bhayanI lAgaNIothI rahita khanelA, jIvananI paravAvinAnA rAjapUtA kesarIyAM karavA mATe kesarI pILAM vastra dhAraNa karI, tAMbUlavaDe hAThane lAlacALa karI, zatrunA saMhAra karavA ane tema karate karate prANanI vALAne zAMta karavA tatpara thai gayA ! aMtaranI javALA zAMta karavA jatAM AtmAnA ane prANane bhAga ApavA paDe to te paNa ApavA, evA temaNe nizcaya karyo. dhanya rAjapUtAnuM sAhasa ! dhanya temaneA AtmAtsa ! ! hAya ! zuM A teja sAhasa ane AtmotsavALA deza che ? mahA vipad AvavAnI AzaMkAthI mAgalasenA rAta-divasa jAgRta, astra www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citADa ane rAjasthAna 109 buddha ane sAvaceta rahevA lAgI. durgAnI dIvAlAmAM seMkaDA gAbaDAM paDI cUkayAM che, rastA taddana khullA thai gayA che, killAmAM kayAMya manuSyaprANIne zabda su'bhaLAtA nathI, sarvatra zAMti prasarI rahI che; chatAM ati sAhasI mogalasenA AgaLa vadhavAnuM sAhasa karI zakI nahi. vipula mogala yAddA durgo upara adhikAra meLavavAne doDI zakyA nahi. dhIme dhIme rAtri pasAra thai. punaH nUtana divasa natana dRzyapUrNAMka citoDanI bhUmi upara hAjara thayA. e divasa paNa zAMtabhAve pasAra thai gayA. punaH rAtri paDI; paraMtu durgInI nistabdhatAmAM kayAMya bhaga paDatA hAya, evAM cinhA jaNAyAM nahi. eka rAtri ane eka divasa vItavA chatAM duMmAM eka paNu rAjapUtasainikanA padasaMcAra karyuM gAyara na thayA. chevaTe rAtrinA chellA prahare samraTe peAtAnA sainikAne AgaLa vadhavAnA hukama saMbhaLAvyA. samrATe pAte paNa eka hastI upara svArI karI ane senAnA je bhAga upara prathama Apatti paDavAnI bhIti rAkhI zakAya te bhAganI saradArI lIdhI. megala lazkara AgaLa tA vadhyuM, paNa temanA aMta:karaNamAM jarA paNa utsAha, AnaMda ke niHza'katA naheAtI. te bahuja dhIme dhIme, ati sAvacetIpUrvaka AgaLa vadhavA lAgyA. killA oLaMgI gayA ane durgaMnA madhyabhAgamAM praveza karavAnI zarUAta karI chatAM kAI paNa rAjapUta sAme AvyA nahi, kAie laDavAnI tatpa ratA darzAvI nahi, kAI paNa rAjapUtasainikanAM dana thayAM nahi. krame krame teo nagaranI madhyamAM paheAMcyA ke teja kSaNe atyArapaMta zAMtapaNe esI rahelA rAjapUtA siMhanI mAphaka cAtarathI bahAra kUdI paDayA ane mAgalasenAne gherI laI bhayaMkara hatyAkAMDanA AraMbha karI dIdhA. AzA ane bhavinAnI chatAM sAhasa ane utsAhavALI, mahA parAkramazALA rAjapUtasenAe jUdA jUdA bhAgomAM vahe...cAI jai seMkaDo meAgala laDavaiyAonA dhvaMsa karavA mAMDayA. rAjapUtoe eka zreNImAM gAThavAyAvinA jema Ave tema zatrunA sAra karyAM. mAravuM ke maravuM e sivAya temane anya lakSya nahAtA. A yuddhamAM bhayabhIta thardane ke parAjita thaine nAsI chUTavAnI duSTa vAsanA na udbhave tesabadhI vyavasthA teoe prathamathIja karI rAkhI hatI, e vAta pUrve ApaNe jANI cUkayA chIe. maraNIyA thayelA rAjapUtAe aneka mAgalAne yamadvAramAM mAkalI ApyA ane chevaTe pAte paNa thAkIne ghavAine dharaNI upara DhaLavA lAgyA. baMne pakSanA ateka sainikA marAyA. rANAnA rAjaprAsAdanI sAme kivA mahAdevanA maMdira pAse tathA rAmapurA nAmanA dudvAra pAse bhayaMkara, manuSyasa MhAra thayA. mRta manuSyA tathA dhAyala manuSyAnA ADAavaLA paDelA leAhiALA deDAvaDe rastA ubharAi gayA. citADanI bhUmie jANe Aje rakta vastro dhAraNa karyAM DhAya, tevA dekhAva thaI rahyo. meAgalapakSanA aneka yuddhakuzaLa hastIoe du'mAM praveza karyAM hatA. eka mahA parAkramazIla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 samrATa akasmara rAjapUta ye laDatAM laDatAM pRthvI upara paDI gayA. teja veLA eka hastI tenA upara dhasI AvyuM. pelA rAjapUta laDavaiyAe potAnA hAthamAM rahelI tINuM churI saMpUrNa baLapUrvaka hAthInI sUMDhamAM bhoMkI dIdhI ane eka vIranarane chAje tevI rIte ahaMkArapUrvaka jaNAvyuM ke -" ame samrATanuM sanmAna kevI rIte karI zakIe chIe tenuM A pratyakSa udAharaNa" eka sthaLe mahA sAhasI pUtta mahA vikramapUrvaka megalasenA vinaSTa karI rahyo hate. megalee tene jakhamI karavAnA ghaNuM prayatno karyA, paNa ekake prayatna phaLIbhUta thayo nahi. chevaTe temaNe eka gAMDe -madenmatta hAthI hAthI pUra tarapha ravAnA karyo. pUrane pITha batAvatAM ke nAsI jatAM AvaDatuM nahotuM. te hAthInI sAme daDhatApUrvaka ubho rahyo. hAthI pitAnI pAse AvyA eTale teNe eka sakhta jhaTako mAryo, paNa e jhaTakAthI matta mAtaMge vadhAre AvezamAM AvI jaIne pUtane suMDhavatI pakaDI paga nIce dAbI dIdho. samrATa jyAre geviMdasyAmanA maMdira pAse pahoMcyo tyAre pelA mata mAtaMge bALaka pUrane suMDhavatI uMcakI samrATanI daSTi te tarapha AkarSita karI. jANe ke parAkramane pakSapAtI A hastI mUrtimAna parAkramane arthAta pUtane samrATa pAse pradarzita karatA hoya ane jANe ke pitAnI mUka bhASAmAM samrATane kahete hoya ke - parAkramI rAjapUtakuLa AvA yuvake utpana kare che " e dekhAvA lAge. vIra yoddhAonA parAkramathI megalenA saMkhyAbaMdha laDavaiyAonI moTI saMkhyA maravA lAgI! vaMToLa AvaDe jevI rIte dhuLanA aNuo uDI jAya tevI rIte mogala sainike paNa rAjapUtanI tINa talavAravaDe pratipaLa uDavA lAgyA, paraMtu mogala samrATa pAse sainikonI saMkhyA nyUna nahatI. eka TukaDI nAza pAmatI ke turataja te sthaLe bIjI TukaDI hAjara thaI jatI. akabara pote paNa raNasaMbaMdhI vyuharacanA karavAmAM utsAhapUrvaka bhAga laI rahyo hato. rAjapUtAnA ghera durdevanI zarUAtanA A samaye anya keI paNa hiMdu narapati rAjapUtone sahAya ApavA bahAra Avyo nahi. pitAnI paNa dhIme dhIme AvIja durdazA thavAnI che ema anya narapatio samajI zakayA nahi. AvI rIte rAjapUtAne parAkramI sUrya asta thayA. citoDa nagarI eka smazAnabhUmirUpe pheravAI gaI. gata rAtrinA chellA prahArathI laI bIjA divasanI sAMjaparyata A bhayaMkara yuddha cAlyuM hatuM. abula phajhale lakhyuM che ke:-"A saMgrAmamAM ATha hajAra rAjapUta sainike tathA trIsa hajAra nAgarikoe bhAga lIdhe hatA. temane adhikAMza raNakSetramAM nAza pAmI cukayo hato. samrATanI pAse sainikonI saMkhyA keTalI hatI tathA A raNakSetramAM keTalI saMkhyA vinaSTa thaI hatI, tene nirNaya karavAnuM sAdhana rahyuM nathI. hiMduo svadezanI rakSAarthe kevuM akika vIratva A darzAvI zake che te citeDanA gherAmAM ekavAra siddha thaI cUkayuM che !" bhAratavAsIo Shree suunalmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citoDa ane rAjasthAna 111. AvuM vIratva punaH kayAre prApta karaze ? vIratvanI lIlAbhUmi citoDa Aje smazAnabhUmi jevI banI gaI che. puNyatIrtha citoDane Aje kaI bhAva paNa pUchatuM nathI ? citaDane kiTale sara karI akabara pitAnI chAvaNImAM pAcho pharyo. mevADanI rAjavyavasthA mATe yathAyogya vyavasthA karI tathA vividha saradAro ane amAtyanI zAsana saMrakSaNa arthe nimaNuka karI, te ajamera tarapha mAInuddIna cistInA samAdhimaMdiranI yAtrA karavA ravAnA thaze. A yAtrAe jatI veLA akabare gaNyAgAMDyA anucaroja potAnI sAthe rAkhyA. teNe bahuja sAde pioSAka paheryo hate ane hAthamAM mAtra eka lAkaDIja rAkhI hatI. tenI khAMdha upara eka jaLapAtra jhulatuM hatuM. pagamAM upAnane paNa abhAva hato. vastutaH teNe eka phakIranA je viSa dhAraNa karyo hateA. mArgamAM daridrone dhanadAna Apo, pIDitAnI sevA-suzraSA karate ane zokArtAne AzvAsana Apate te AgaLa cAlavA lAgyo. samrATa Aje pavitra AzramanI yAtrArthe ajamera jAya che ane tethI teNe eka pavitra phakIrano veSa dhAraNa karyo che. A yAtrAne uddeza zuM hato ? samrATa pitAnA aMtaHkaraNamAM ema mAnato hato ke citoDanA gherAmAM mogala senAne je vijaya thayo che te mAtra prabhukRpA kivA pUrvajonA puNyapratApe ja thayo che, mATe e vijayane aMte mahApuruSanA samAdhimaMdiranI yAtrA karI kRtajJatA sUcavI ApavI. yuddha pachI bIje varSe arthAta isa. 1569 mAM aMbararAjabALA jodhabAIe eka putrane janma Ape. A cha putra salImanA nAmathI prasiddha che. putraprAptithI mAtApitAne niravadhi AnaMda thAya, e svAbhAvika che. putranA janmotsava nimitte dilhI tathA AgrA khAte eka mahAna utsava ujavavAmAM Avyo hato. eja varSe samrATe jayapura pradezamAM AvelA ratnabhAra nAmanA suprasiddha killA upara vijaya meLavavA prayANa karyuM. ratnabhArane kille paNa eka sIdhI ucAivALA parvatanA zikhara upara AveluM hatuM. durgAdhipati rAya sUryare vicAryuM ke; "mogalasenA A killA upara caDaze te pUrve ja huM tene vinAza karI zakIza." ema dhArI te nizcitapaNe besI rahyo. vastutaH lazkara sAthe parvatanA zikhara upara pahecavuM e sAmAnya kArya nathI. temAM paNa ratnabhArane parvata eve te jaTila ane bhayaMkara hato ke game tevuM baLavAna lazkara paNa laDatAM laDatAM upara sudhI pahecI zake nahi. rAya sUryahara manamAM ne manamAM mogalasenAnI mUrkhatA mATe upahAsa karavA lAgyA, paraMtu ratnabhAranA parvata pAse tenA jeTaleja anya eka ucca parvata hato. te duzmanane keTaluM upayogI thaI paDaze tene vicAra rAjapUta Snareza karI zakyo nahi, tethI teNe e pAsenA parvata upara lazkara ke dArUgoLAnI hree Sudhalinaswami Gyarlbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11ra samrATa akabara kazI vyavasthA karI nahi. samrATa akabare A pAsenA parvata upara anAyAse ArahaNa karyuM ane bahu parizramapUrvaka meTI te tyAM caDAvI ratnabhAranA killA para geLAo pheMkavA mAMDayA. rAya sUryahara have potAnI mUrkhatA jaI zako. AvA sagomAM zatrunI sAme bacAva karI zake, evI sthiti rahI nahi; chevaTe pitAnA rAjyane vadhAre muzkelImAM nahi mUkatAM teNe samrATa akabara pAse sadhiprArthanA karavA pitAnA be putrane ravAnA karyA. samrATe ukta ubhaya rAjakumAronuM bahu snehapUrvaka sanmAna karyuM ane temane pratyekane sanmAnasUcaka eka ati utkRSTa pioSAka arpaNa karyo. samrATane eka nekara, e baMne kumArene pelAM navAM varSothI zaNagAravA eka jUdA taMbumAM laI gayo. kumAranI sAthe je eka rAjapUta saradAra, kumAranI deharakSA arthe Avyo hato. teNe vicAra karyo ke -" kumArane mArI nAkhavAnAja A lekee prapaMca karyo che ane teTalAja mATe temane jAdA taMbumAM laI jAya che," ema dhArI, hAthamAM talavAra laI te samrATanI chAvaNImAM dAkhala thayA ane megala rAjyanA aneka sIpAIone ghAyala karyA. chevaTe teja chAvaNImAM mRtyu pAme. nekaranI ajJAnatAvaDe uzkerAI jAya evuM nirbaLa mana samrATanuM nahatuM. teNe nekaranA duSkAya badala kumArane lezamAtra Thapake nahi ApatAM, ulaTuM kumAraThayane AzvAsana ApyuM ane temane navA susajita viSe sahisalAmatI sAthe pitAnI pAse mokalI dIdhA. putradayane sahisalAmata tathA AnaMdapUrvaka pitAnI pAse AvatA joI rAya sUryahara bahuja AnaMda pAme. samrATanI sahRdayatAne anubhava karI tenuM hRdaya paNa samrATanAM darzana karavA utkaMThita thayuM. samrATane e samAcAra maLyA eTale teNe potAnA eka pradhAna amAtyane killAmAM meklI, durgAdhipatine parama sanmAna ane sahRdayatApUrvaka pitAnI pAse bolAvavAnI vyavasthA karI. rAya sUryahara jyAre akabaranI chAvaNI pAse pahoMcyo tyAre svaya akabare tene AvakAra Ape. samrATanA sadvyavahArathI rAya sUryahara eka parAjita thayA. samrATe tene be hajAra sainikanuM senApatipada arpaNa karyuM ane tenI sAthe cunAra durganA zAsanakartAtarIke paNa tenI nimaNuka karI. samrATe A pramANe pitAnA saddaguNo vaDe eka zatrune mitrarUpe pariNata karyo. rAya sUryahara paNa vizeSa dakSatA ane vizeSa sAhasapUrvaka samrATanI sevA karavA lAgyo. - tyAra bAda samrATa akabare buMdelakhaMDamAM AvelA kAlaMjanA durga upara ghero ghA. durgAdhipati rAjA rAmacaMdra tenI sAme nahi thatAM bIje ja divase pitAnA be putrone samrATanI chAvaNImAM mokalI dIdhA. A uparathI eTalI vAta siddha thaI zake che ke samrATa akabare bahuja alpa samayamAM bhAratanI prajA upara pitAnA saguNavaDe uMDI asara karI hatI. samrATa vinAaparAdhe keAIne sajA A karatA nathI, tathA zatrune paNa vinadoSe daMDa nathI, e vAtane sarvane saMpUrNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citADa ane rAjasthAna 113 vizvAsa thai cUkayA hatA; nahitara kAi paNa rAjA potAnA prANAdhika priya putrane duzmananI chAvaNImAM mAlavAnI kadApi hiMmata karI zake nahi. sATe kumArane ati snehapUrNAMka satkAra karyAM ane rAjA rAmacaMdra vAghelAne potAnI chAvaNImAM mAlAvavA rAjyanA eka pradhAna amAtyane ravAnA karyAM. rAmayadra vAdhelA chAvaNI pAse hAjara thayA eTale samrATe tene be hajAra senAnu senApatipada arpaNu karI mAnamAM vRddhi karI. rAjA rAmacaMdre vividha sthaLe peAtAnA mahAvIratvane prakAza karI mAgala sAmrAjyanI aMtaHkaraNapUrvaka puSkaLa sevA karI hatI. citAne killo naSTa thayA che, citADanuM rAjapa smazAnavat banyuM che. have samrATanI sAme pratikULapaNe ubhA rahevAnI keAI rAjapUta rAjyamAM zakti rahI nathI ! jodhapura ane bikAneranA nRpatioe svecchApUrvaka mogala samrATanI AdhInatA svIkArI lIdhI. bikAneranA rAjA rAyasiMhane cAra hajAra senAnu senApatipada aNu karavAmAM AvyuM hatuM; tyArabAda teNe gujarAta, paMjAma, baMgALA, khalucistAna tathA siMdhu ane mevADanA pradezAmAM ati sAhasa ane vIratvapUrNAMka mogala sAmrAjya taraphathI rAjakA bhAra calAvyA hatA. 40 sa0 1570 mAM samrATane murAda nAmanA eka khIjA putranI prApti thai. eka tarathI samrATanuM rAjya jema vRddhi Mgata thavA lAgyuM, tema bIjI tarapha samrATanA parivAramAM paNa putra--kanyAnI vRddhi thavA lAgI. samrATa akabaranuM jIvana dinapratidina vizeSa sukhamaya tathA saiAbhAgyamaya banavA lAgyuM ema kahevAnI jarUra nathI. rAjasthAnamAM mAgalapatAkA kevI rIte pharakavA pAmI te ApaNe joi gayA. rAjasthAne mogala samrATanI adhInatAneA kevI rIte svIkAra karyo te paNa ApaNe pratyakSa karI cUkyA. rAjasthAna aneka zaktizALI hiMdu rAjAevaDe paripUrNa hatuM, chatAM temaNe sarvee ekatra thaI eka praznaLa saMyukta rAjyanI sthApanA karavAnA prayatna na karyAM, te paNa ApaNe khedapUrNAMka joi gayA; ane tenu zuM pariNAma AvyuM, e paNa prakaTa thai cUkyuM. parasparane sahAyatA ApavI e to dUra rahyuM, pazu keTalAka rAjapUta rAjAoe tA upara jaNuAgyuM tema meAgalenA pakSamAM maLI japute anya rAjapUta rAjyonuM satyAnAza kahADavAnA prayatno paNa karyA hatA, e joine ApaNate kheda thAya te svAbhAvika che. vastutaH hiMduonAja doSane lIdhe hiMduonA gAravasaya astatrita thayA hatA. je prayatna hiMduoe na karyAM, teja prayatna samrATe karyAM hatA; arthAt akbare hiMdu sAthe me mATe pAtAthI banatuM karyuM hatuM. suprasiddha TADa sAheba lakhe che keH-- akabaranI mahattvAkAMkSAne lIdhe rAjapUtA upara je lAva thayA hatA, tene ammare chevaTe maTADI dIdhA hatA ane rAjapUta-zarIrane saMpUrNa niroga khanAvyuM hatuM, teNe peAtAnA sadguNInA pratApe lAkhA manuSyA www.umaragyanbhandar.com sa. a. 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 samrATa akabara pAsethI evI te apUrva kIrti prApta karI hatI ke akabaranA jevI kIrti, tenI jAtine anya koI paNa rAjA prApta karavAne bhAgyazALI thaI zakI nathI. rAjapUtAnA megala sAmrAjyamAM maLI gayuM, te ghaNekhare aMze samrATanA saddaguNone ja AbhArI che. rAjapUto parAdhInatAnI je beDIne lehazuMkhalA mAnatA hatA, teja beDIne svarNamaMDita paNa banAvI zakAya che, ema akabare potAnA vartanathI siddha karI ApyuM hatuM." vahIlara sAhebe lakhyuM che ke -"rAjasthAnanA anya anya nRpatio upara citoDanA mahArANAnI je sattA hatI, te satAja mAtra akabare paDAvI lIdhI hatI. samrATa akabare citoDanA rAjyamAM vizeSa pagapesAro karyo nahote. samrATe citoDanA mahArANAne tathA temanA sainyane pitAnA (sAmrAjyanA) kartavyamAM joDayuM hatuM ane temane amuka pagAra uparAMta amIranuM pada paNa pradAna karyuM hatuM." citoDanA killA upara vijaya meLava, e eka asAdhAraNa ane ati u. jajavaLa kIrti itihAsamAM prApta karavA samAna che, ema akabara sArI peThe samajato hate. citoDa upara je vijaya meLavI zakAya te pitAnuM nAma vIra naremAM agragaNya lekhAya, ema paNa te mAnatA hatA. ATaluM chatAM teNe citaDa khAte mahArANuM kuMbhanA suprasiddha vijayastaMbha pAse potAno kIrtistaMbha sthApita karAbe nahi, athavA pitAnuM Atmagaurava pradarzita karavA dilhI ke AgrA khAte paNa vijayastaMbhanI sthApanA karI nahi. citoDanA parvatanI pAse yuddha samaye samrATa akabaranI chAvaNImAM eka meTo staMbha dIpakanA AdhAra mATe khaDe karavAmAM Avyo hatA. A staMbhane dIvAdAMDInuM nAma ApIe topaNa bahu vAMdhA jevuM nathI. ukta staMbha ta paththarane, koI paNa prakAranI zobhAvinAno tathA pAMtrIza phITa jeTale uMcAImAM che. tenA upara rAtrinA samaye eka dIpaka mUkavAmAM AvatA ane te dIpakanA pra ziva sainike pitatAne mArga nakkI karI zakatA. A dIpastaMbha atyAre paNa joI zakAya che. jayastaMbhane badale nirabhimAnI akabara pitAnI pAchaLa ajANatAM dIpastaMbha mUkI gayA che ! staMbha upara je dIpaka hato, te nAza pAmyo che. rAjapUtAnAnA kheDuto e staMbhane "akabarakA dIyA" arthAta akabarane dIve evA nAmathI hajI paNa oLakhAve che. vizALa jaMgalamAM akabaranA vijayane sUcavanAre e staMbha vartamAnakALe paNa aDagabhAve ubhe rahyo che. akabaranI nirabhimAnatA ApaNe joI. te sAthe te potAnA zatruo pratye keTaluM mAna dharAvate tenuM nirIkSaNa karazuM te te asthAne nahi lekhAya. mahAvIra jayamale tathA pUrve ciDanA gherA samaye je vIratva darzAvyuM hatuM, te vIratva pratye pate saMpUrNa mAnanI lAgaNIthI jue che, ema darzAvavA akabare uta ubhaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citaDa ane rAjasthAna 115 vIra narenI mUrtio taiyAra karAvI mahAnagarI AgrAnI madhyamAM killAnA mukhyakAra pAse sthApita karAvI hatI. te be mUrtio manahara prastaradvArA taiyAra karAvavAmAM AvI hatI ane baMne vIra puruSone, be bhinna bhinna hastI upara besADavAmAM AvyA hatA. mUrtinI sthApanA samaye akabare moTe utsava karyo hato, ema kahevAya che. koI paNa dezanA rAjAe kaI paNa kALe zatruo pratye AvuM addabhuta sanmAna pradarzita karyuM heya, ema ItihAsamAM darzAvI zakazo? akabara vIrapUjAno keTalo pakSapAta dharAvatA hatA, te zuM mAtra A ekaja, udAharaNadArA siha nathI thatuM ? . tyArabAda uta mUrtio dilhInA durgAramAM sthApita karAvavAmAM AvI hatI. banIyara sAheba ke jeNe Isa. nA sattaramA saikAmAM bhAratanA madhyabhAgamAM musApharI karI hatI, te A mUrtionuM pratyakSa darzana karIne lakhe che ke -"A baMne mUrtio mahAna hastI upara sthApana karavAmAM AvI che. temanI mahAvIratvasUcaka ane suMdara chabI jevAthI mane je bhakitabhAva ane atyAzcarya utpanna thayuM hatuM tenuM varNana karavA jeTalI mArAmAM zakti nathI." aDhAramA saikAnA ane marAThAoe jyAre dilhI upara adhikAra meLavyo tyAre temaNe krodhanA AvegamAM ukta mUrtio vinaSTa karI yamunAnA uMDA jaLamAM pheMkI dIdhI hatI, ema lokonuM mAnavuM che; paraMtu 1857-18 nA baLavA samaye aMgrejoe jyAre dilhI upara punaH adhikAra meLavyuM tyAre pRthvImAMthI bAra phITa jeTalI uMDAIe eka hastImUrti maLI AvI hatI. A mUrti atyAre paNa dilhInA sAdhAraNa vihAra-udyAnamAM joI zakAya che. hastI upara mAtra eka mAvata beThele jaNAya che. hastInI mUrti paththaranA kALA paDamAMthI ane mAvatanI mUrti rAtA paDamAMthI ghaDavAmAM AvelI joI zakAya che. hastInI AkRti ane varNa jevAthI hastI jANe jIvatA jAgate ja heya ema prekSakane lAgyA vinA rahetuM nathI. tenI vedikA upara ame aMgrejI bhASAmAM nIcenA zabda bahuja AzcaryapUrvaka vAMcyA -"samrATa zAhajahAne A mUrti khAsa gAlIaramAMthI maMgAvI hatI. A uktimAM keTaluM satya che te ame kahI zakatA nathI. ame mAtra eTaluM ja pUchIe chIe ke te pachI jayamala ane pUtanI prastara mUrti kyAM gaI? amane lAge che ke A hatabhAgya dezamAM evA mahAvIra puruSonI mUrtinI AvazyakatA nathI, eTalAja mATe te adazya thaI gaI haze! - jayamala ane pUra jo ke pitAne uddeza sAdhavAmAM niSphaLa nivaDayA hatA te paNa temaNe janmabhUminI khAtara Atmabhoga ApavAmAM lezamAtra sevyo nahe. svadezanI rakSA arthe temaNe parama mAna ane gauravapUrvaka pitAne - prANu apavAmAM pAchI pAnI karI nahotI. e nimitte samagra rAjasthAnamAM temanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 samrATa akabara pavitra nAmanuM Aje paNa yazogAna gavAya che. pratyeka gRhe temanA nairavanI stuti thAya che. samagra bhAratanI vividha bhASAo paNa e mahAvIrenI kIrtigAthA - nmAnapUrvaka sAcavI rahI che. A kSaNabhaMgura manuSya-jIvanamAM ethI adhika saibhAgyano viSaya anya zuM hoI zake ? dazama adhyAya-gujarAta ane mirjA AjIja kokA areilim cInI parivrAjaka hyuenasaMga I. sa. nA sAtamA saikAmAM gujarAtanI zakti, ezvarya ane unnati joine dimUDha banI gayuM hatuM. I. sa. 1193 mAM mahamadagherIe dilhI upara vijaya meLavI bhAratavarSamAM musalamAna sAmrAjaya vistAravAno nizcaya karyo, tyAra pachI deDhasothI adhika varSa paryata gujarAta deza parama sanmAnapUrvaka hiMduzakita ane hiMdugAravanI rakSA karI zakyo hato. gujarAtanI najIkamAMja musalamAno jyAre dhIre dhIre bhAratavarSane gaLI javAno prayatna karI rahyA hatA, tyAre gujarAtano hiMdu rAjA pAsenA hiMdurAjA sAthe maLI jai zakitavAna banavAne badale mALavAnA hiMdurAjya sAthe saMgrAma karavA tatpara thayo. enA pariNAme gujarAta zaktihIna banI jatAM musalamAnee anAyAse potAnI sattA besADI dIdhI. (I. sa. 1297) gujarAtanI durda. zAne have yathArtha AraMbha thayo. eka samaye humAyue gujarAtanA paThANa rAjAne harAvI gujarAta upara pitAne adhikAra phelAvyo hato, paNa punaH paThANa rAjAeAe te paDAvI laI pitAne AdhIna karyo hato. tyAra bAda teo parasparamAM Atmakalaha karavA lAgyA. ame je samayanuM varNana karavA mAgIe chIe te samaye gujarAtamAM arAjakatAne pravAha prabaLapaNe vahI rahyo hato. phiristA lakhe che ke -"e samaye gujarAtamAM mAtra ekaja evo rAjA hatA ke jene rAjakartA tarIke ApaNe mAna ApI zakIe. tenuM nAma mujaphara trIja hatuM. tenA nekare bahu julamI ane kUra hatA. satata Atmakleza ane yuddhane lIdhe gujarAtanI prajA ghara duHkha sahana karI rahI hatI. gujarAtIo mAtra akabara tarapha AzAnI daSTithI nihALatA besI rahyA hatA. julamI nokare vIMchInI mAphaka svadezanuM udara phelI rahyA hatA. (bhakSaNa karI rahyA hatA)" suna ane vicArazIla manuSyo A vAta bahu sArI rIte samaje che ke game tevA prabaLa sAmrAjyamAM paNa jyAre mAMhemAMhe kalaha cAle che ane sAdhAraNa janasamAja uparAuparibaLavAo jagADe che, tyAre te sAmrAjyanuM patana thayA vinA rahetuM nathI; kaI eka anya prabaLa vyakti temanA upara adhikAra meLavI, temane pitAnI adhInatAmAM laI le che. gujarAtanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta ane mijA AjIja keka 117 rAjAonI evI ja avasthA thaI hatI. rAjA tRtIya mujapharanA sarvapradhAna amAtyatarIke etamAdamAM rAjyanI saghaLI vyavasthA karatuM hatuM. te prathama hiMdu ha; paNa pAchaLathI teNe musalamAna dharma svIkAryo hato. te eka zaktivAna ane suyogya amAtya hatuM. teNe gujarAtanI arAjakatA ane Atmadrohane dAbI devAnA aneka prayatna karyA paNa jyAre temAM te phatehamaMda na thayuM tyAre teNe gujarAta pradeza upara adhikAra meLavavA sArU akabarane AvAhana karyuM. pitAe ekavAra je pradeza adhikRta karyo hato, te pradezane pitAnA tAbAmAM laI, megala sAmrAjyamAM meLavI devAnI taka akabarane maLatAM te rAjI thaze. I. sa1572 nA sapTembara mAsamAM samrATe sainyasahita phatehapura-sIkrIthI prayANa karI ajameramAM maInuddIna cistInA samAdhimaMdiranI yAtrA karI AgaLa prayANa karyuM. AgrAthI gujarAtaparyaMtanA mArgamAM zatrunuM sainya ekatra na thaI zake ane rAjadhAnImAMthI egya samaye lazkara vagerenI tatkALa madada AvI zake eTalA mATe samrATa, mArgamAMja baherAmakhAM ane rAyasiMhanI saradArI nIce eka hajAra ghoDesvAranuM sanya rAkhI, pote AgaLa cAlyo. saheja dUra gayA pachI samrATane tyAM bIjA eka putrane janma thayo che, evA AnaMdajanaka samAcAra tene maLyA. A putra kumAra dAnIalanA nAmathI itihAsamAM jANIto thayuM che. samrATe gujarAtanI bhUmi upara paga mUkyo ke tarata ja tene bIjA evA samAcAra maLyA ke gujarAtane rAjA tyAMthI nAsI gayo che. AthI akabare te rAjAne zodhI kADhavA cotarapha pitAnAM mANase ravAnA karyA. tapAsa karatAM eka dhAnyanA kSetranI najIka ukta rAjAnuM chatra tathA evuMja bIjuM rAjakIya cinha (caMdrAta5) akabaranA eka sainikane maLI AvyuM. vadhAre tapAsa calAvatAM rAjAne paNa teTalAmAMja patto lAgI gaye. samrATe tene bahu Adara-satkArapUrvaka pitAnI pAse belAvyo ane teNe paNa potAnI rAjI-khuzIthI potAnuM rAjya samrATanA hastamAM samarpaNa karyuM. akabare tene bharaNa-poSaNa arthe puSkaLa dhana-saMpatti ApI, eTaluM ja nahi paNa pitAnA rAjadarabAramAM eka umarAvatarIke tenI nimaNuka karI. tyArabAda te rAjA AgrA khAte rahevA lAgyo. have samrATa akabara gujarAtane adhIzvara thayo. etamAdamAM samrATane maLavA mATe Ave che, ema sAMbhaLI samrATe tenA pratye sanmAna darzAvavA pitAnA keTalAka pradhAnaamAtya tenI sAme mokalyA. teo rastAmAMja etamAdakhAne maLyA ane tene bahuja mAnapUrvaka samrATanI chAvaNa pAse laI gayA. samrATa pote paNa chAvaNInA taMbamAMthI bahAra AvyA ane navA atithi ke je hajI hAthI upara beThe hatuM, tene AvakAra Ape. AvI rIte gujarAtanA aneka samAnanIya A mANaso samrATa pAse hAjara thaI tenI tAbedArI svIkAra karavA lAgyA. e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 samrATa akabara sarvanI sAthe sneha ane saraLabhAve vArtAlApa karI, samrATe temane potAnA mitra banAvyA. vastutaH ekavAra samrATanI sAthe vArtAlApa karanAra teja kSaNe tenI sAthe mitratAnI pavitra graMthithI joDAyA vinA raheto nahi, e vAta ame pUrve kahI cUkyA chIe. akabara paNa niSkapaTabhAve temane satkAra karate. tene udeza prajAkIya bhAva taiyAra karavAnuM hatuM. prajAmAM mahemAMhenA bheda paDAvIne sAmrAjyane sudaDha karavuM, evI bhAvanA tenA aMta:karaNamAM lezamAtra paNa nahotI. vairanuM zamana pratidvArAja thaI zake che, e rahasya te bahu sArI rIte samajato hata; ane eTalAja mATe te sarvanI sAthe sadvyavahAra calAvatI veLA, pite bhAratavarSane eka prabaLa pratApI samrATa che, e ahaMkArI bhAva visarI jato hato. te nirabhimAnapaNe game tevA zudra mANasane paNa hAsyavadane AvakAra Apate ane khullA dilathI tenI sAthe vArtAlApa karI prekSakane mugdha karate. manuSyane vazI. bhUta karavAno vazIkaraNamaMtra te jANato hato, ema kahIe te paNa ayogya nathI. tyAra bAda samrATe gujarAtanI rAjadhAnI amadAvAdamAM praveza karyo. AgaLathIja akabaranI kIrti samasta bhAratavarSamAM prasarI cUkelI hatI, jethI te amadAvAdamAM Avyo ke tarataja zaherIonAM ToLeToLAM tenA darzanArthe AvavA lAgyAM; ane arAjakatAmAMthI tathA atyAcAramAMthI potAne uddhAra karyo, te mATe teo muktakaThe AnaMda pradarzita karavA lAgyAM. akabare atyAraparyata samudranAM darzana karyA nahatAM. samudradarzananI utkaMThA udbhavavAthI teNe khaMbhAta nagarI tarapha prayANa karyuM. khaMbhAtanuM sAMdarya ane aizvarya jo ke Aje aMtahita thaI gayuM che, te paNa ame je samayanuM A sthaLe varNana karIe chIe te samaye khaMbhAta nagarI eka atyaMta samRddhizALI nagarI hatI. bhAratavarSanuM te eka pradhAnavANijya-sthAna hatuM. aneka vaNikavepArIo IrAna deza, damAskasa tathA ezIA mAinara Adi dUra dezamathiI A sthaLe samudramA AvatA. asaMkhya nAnAM-moTAM vahANe samudranI zobhAmAM vRddhi karatAM A sthaLe dRSTigocara thatAM hatAM. samrATe eka vahANamAM besI samudramAM thoDe dUra sudhI musApharI karI ane pitAne saMpUrNa AnaMda amAtya pAse pradarzita karyo. yuropanAM vahANo ke je te samaye tyAM hAjara hatAM tenuM samrATe nirIkSaNa karyuM ane tevAMja vahANo hiMdustAnamAM taiyAra karAvavAno saMkalpa karyo. yUropIya jahAjo sAthe bhAratIya jahAje spardhA karI zake, eTaluM ja nahi paNa vANijya-vyApAramAM hiMda AgaLa vadhe tevI vyavasthA karavAne samrATa daDha. saMkalpa karyo. hajI samasta gujarAtamAM saMpUrNa zAMti sthApita thaI nahotI. paThANuvaMzanA - mija gujarAtane amuka pradeza tAbe rAkhI akabaranI sAme prasaMgopAta zatrutA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta ane mijA AjIja kekA darzAvatA hatA. samrATa akabara rAjA bhagavAnadAsa ane rAjA mAnasiMhanI sAthe be hajAra sainikone laI mirjAone dAbI devA bahAra paDe. akabare eTalI badhI jhaDapathI AgaLa cAlavA mAMDayuM ke sainikone meTa bhAga tenI sAthe cAlI zakavAne samartha thaI zakayo nahi. samrATa gaNyA-gAMThayA sainikonI sAthe tApI nadInA kinAre pahoMce, tyAre eka brAhmaNa vaTemArgue tene evA samAcAra ApyA ke -"mirjA mahAna sainya sAthe, nadInA sAmenA kinArA upara naga rImAM ekatra thayA che." te samaye samrATanI pAse mAtra 40 ghoDesvAronIja sainyasaMkhyA hatI; kAraNa ke akabaranI utAvaLane lIdhe sainikone meTe bhAga pAchaLa rahI gayA hatA. have vilaMba kare vyAjabI nathI ema dhArI, thoDI kSaNo paryata navA lazkaranI rAha joI; paraMtu teTalA samayadaramiyAna saghaLuM lazkara AvI zakyuM nahi. chevaTe navA AvelA 60 sainikane pitAnA jUnA lazkaramAM meLavI daI samrATe AgaLa gati karavA mAMDI. rAtri paDI cUkI hatI. rAjA mAnasiMhe yuddhasamaye A nAnakaDI mogalasenA AgaLa pitAne sarvathI prathama ubhA rahevA devAnI anumati mAgI. samrATe mAnasiMhanI prArthanAne uttara ApatAM jaNAvyuM ke" Aje ApaNI pAse eTalI badhI senA nathI ke ApaNe tenA amuka bhAga pADI kAryanI vaheMcaNI karI zakIe. Aje te ApaNane sarvane sAthe rahIne chavajAnapUrvaka yuddha karavuM paDaze." mAnasiMhe atyaMta mAnapUrvaka kahyuM ke-"samrATa pratye anurAga darzAvavA, mane je be pagalAM AgaLa cAlavAnI AjJA ApavAmAM Avaze te huM Apane upakAra mAnIza." samrATe maMda hAsyapUrvaka mAnasiMhanI prArthanAne svIkAra karyo. tyArabAda teo sainya sahita nadIne sAme kinAre pahoMcI, nagarInI aMdara thaIne bahAra nIkaLI gayA. tyAM AgaLa vizALa medAnamAM zatranuM sainya yuddhanI rAha jotuMja ubhuM hatuM. samrATanuM sainyadaLa te samaye mAtra 100 sinikanuM ja hatuM. koI koI aitihAsika 156 sainike hevAnuM paNa jaNAve che. zatrunuM sainya eka hajAranuM hatuM, paraMtu saMkhyAnI vizeSatA joI akabara jevo prabaLa samrATa pAchA haThe tema nahotuM. teNe pitAnA azvane sakhta eDI mArI ane tene saMpUrNa uttejita karI eka muhUrtamAM zatrunI madhyamAM tUTI paDayo. tIrNa talavAranA prabaLa AghAte vaDe zatrunuM sainya kapAvA lAgyuM. akabaranuM sAhasa joIne zatruo te thoDIvAra vismita ane bhayabhItaja banI gayA. nAnI sarakhI mogalasenA paNuM akabaranuM ujavaLa daSTAMta nirakhI, bhayaMkara parAkrama darzAvatI zatrusainya upara dhasI gaI pratyeka sainika amAnuSika vIratva darzAvavA lAge. pratyeka sinika prANunI paravA karyA vinA yuddhamAM ghumavA lAge; paraMtu zatrusenA parAjita thaI nahi. samrATa pAse vizeSa sainya nathI; ema dhArI zatrupakSa A paNuM sAhasapUrvaka yuddha karI rahyo hato. eka hajAra sainike pAse so sainikanI Shree Sadharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra0 samrATa akabara gaNI-gAMDI saMkhyA karyAsudhI Takakara laI zake? megala saMkhyA jotajotAmAM ghaTI gaI. akabare A prasaMge eka adbhuta samayasUcakatA vAparI. teNe pitAnI AsapAsa dRSTi karI te thoDe dUra eka sAMkaDe mArga najare paDaze. A mArganI baMne bAjue 8 kaMTakavana AveluM hatuM. A kaMTakavana pasAra karavAne A sAMkaDA mArga sivAya anya eka paNa mArga nahote. A mArga pitAne keTale upayogI thaI paDaze tenI akabare kalpanA karI ane tarata ja tyAM jaIne mArga rokIne ubho rahyo. tenI eka tarapha rAjA bhagavAnadAsa ane bIjI tarapha rAjA mAnasiMha ubhA hatA. traNe jaNa azva upara ArUDha hatA. A mArga eTale sAMkaDo hato ke temAM thaIne traNathI adhika joDesvAre ekIsAthe pasAra thaI zake nahi. zatrunI sinyasaMkhyA lagabhaga nirupayegI thaI paDI; kAraNake traNathI adhika sanike e mArgamAM thaIne pasAra thaI zake tema nahotuM. chevaTe zatrunuM sainya ukta mArgane mukhabhAga zekIne ubhuM rahyuM ane temAMthI ati sAhasika tathA ati baLavAna traNa azvArohIoe AgaLa dhasI samrATane saMhAra karavAnI hilacAla karI. traNa svArane potAnI sAme dhasI AvatA joI prathama rAjA bhagavAnadAse pitAnA bhAlAvatI ekane te dUrathI ja viMdhI nAkhe. te azva uparathI mUcha khAIne nIce paDaze. tyArabAda samrATe ane mAnasihe pelA be jaNuone eka muddata mAtramAM jakhamI karI nasADI mUkyA. pachI AtmarakSA karavAnI paddhatine tyAga karI teo traNe jaNa bahAra AvyA ane saMpUrNa vIratvapUrvaka zatrunA sainya upara humale laI gayA. samrATanI AtmarakSaNa paddhatinuM tathA humale laI javAnI kuzaLatAnuM darzana karI mie ati Azcarya pAmyA. akabare je eka taraphathI humalo karyo ke tarataja thoDIvAramAM navA lazkaranI madada AvI pahoMcI. zatranuM sainya akabaranI sAme laDI rahyuM hatuM teTalAmAM samrATanA vadhArAnA sainya AvI zatrusaMkhyAne gherI lIdhI. have tenI tAkAta che ke samrATanA vegane aTakAvI zake? mirjAonuM moTA bhAganuM lazkara mogalanA hAthathI haNAyuM. thoDuM ghaNuM je bAkI rahyuM te raNakSetramAMthI nAsI gayuM. samrATanI pAse sininI pUratI saMkhyA nahotI, tethI temane pIcho pakaDavAnuM temaNe yogya dhAryuM nahi. A yuddha "zaranala" nuM yuddha evA nAmathI itihAsamAM prasiddha thayuM che. samrATe potAnA sAhasika anucarane puSkaLa inAma ApyuM. rAjA bhagavAnadAsane mahA sanmAnasUcaka patAkA ane kaMkA prApta thayAM. atyAre pUrve ati uttama kuLanA musalamAna sivAya koI paNa hiMdune AvuM sanmAna maLyuM nahotuM. vastutaH akabaranI pAse hiMdu ke musalamAna e bheda nahote. te mAtra guNaneja pUjArI hatA. eka manuSyanA guNono anubhava karyA pachI te game te jAtine ke game te dhamama hAya to paNa tenI kadara karavAmAM te sakeca karato nahi. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta ane mijA AjIja keka 121 tyArabAda samrATe surata upara ghero ghAlya; kAraNa ke te samaye surata vidrohIenuM eka pradhAna sthAna thaI paDayuM hatuM. akabara surata upara svArI laI gaye, te pUrve yUropIya jAtio bhAratavAsIone pajavavAno AraMbha karI cUkI hatI. nijAmuddina ahamade lakhyuM che ke-" yUropavAsIo musalamAna prajAne aneka prakAre hAni pahoMcADatA hatA. temanA julmamAMthI mukta thavA suratanI AsapAsa eka meTa kile taiyAra karAvavAmAM Avyo. kile taiyAra thaze te pitAnI eka paNa yukti nahi phAve ema dhArI yuropIya jAtie moTAM jahAjo mAraphate killAnA kAmamAM viddha nAkhavAne AraMbha karyo. chatAM yuropIya prajA temAM saphaLa thaI zakI nahi ane temanI muzkelIonI vacce kile taiyAra thaI gayo." A killAnI be bAjue nadI ane bAkInI be bAjue eka moTI khAI AvelI che. te khAI 40 hAtha uMDI ane bahu gaMbhIra dazyavALI che. nadInA jaLathI te sarvadA paripUrNa rahe che. khAI oLaMgyA pachI, uparAupari be majabUta divAle pasAra karyA pachI ja durgamAM AvI zakAya, evI vyavasthA karavAmAM AvI che. killAnI divAla 10 hAtha jADI ane 40 hAtha uMcI che. te iMTa tathA patharAovatI caNavAmAM AvI che ane khAsa khubI te e che ke pratyeka paththara bIjA paththaranI sAthe eka lekhaMDanI sAMkaLavaDe joDAyelo che. surata zahera eka veLA cUrepavAsI vyApArIonuM mukhya vANijyasthAna hatuM. tyAM aneka yUrepavAsIo vasavATa karatA hatA. samrATa akabare suratane killo gherI lIdhAnA samAcAra sAMbhaLI keTalAka porTugIjha gevAthI surata AvyA. abulaphajhale lakhyuM che ke -"dhaNuM karIne teo kiTalAmAM gherAyelA vidrohIone sahAya karavA tathA prapaMcadvArA suratane kile tAbe karI levA AvelA hatA, paNa samrATa akabaranuM sainyadaLa joIne tathA temanI ghero ghAlavAnI paddhati joine teo potAnA te vicAromAM nirAza thaI gayA; tethI temaNe pitAne "dUta" tarIke paricaya Ape. te piorTugIjhe aneka prakAranI bheTe laIne samrATanI prIti meLavavA darabAramAM AvyA." yUropIya prajAnI sAthe maLavAne tathA vArtAlApa karavAne samrATane A prathama prasaMga hate. akabare porTugIjhane sAre AvakAra Apyo ane yuropanA bhinna bhinna pradezamAM kevI zAsanapaddhati cAle che, kevA rItarivAjo pravarte che tathA temanI kevI avasthA che te saMbaMdhI aneka viSayanI carcA karI. keI na mANasa maLe ane tenI pAsethI kaI navuM jANavAnuM ke zIkhavAnuM hoya te te zIkhI levuM, e akabarane khAsa guNa hato. te niraMtara jo ke rAjya saMbaMdhI aneka kartavyamAM mazagula rahete hate. paNa prasaMge pAta jJAnarUpI makaraMdane saMcaya karavAmAM paNa pramAda karato nahe. chevaTe parTugIjhone paNa keTalAMka prIti-upahAre arpaNa karI parama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 samrATa akabara sahRdayatApUrvaka samrATe temane vidAyagIrI ApI. suratane ghera eka mAsa ane sattara divasaparyata rahyo hato. tyArabAda akabare te killo pitAne svAdhIna karyo hato. mirjA AjIja kekAne gujarAtanA zAsanakartA tarIke niyukta karI, tathA zAsana-saMrakSaNasaMbadhe anya vividha vyavasthAo karI, punaH te AgrA khAte pA pharyo. gujarAtane vijaya karatAM tathA vahIvaTanI vyavasthA karatAM akabarane nava mAsa lAgyA hatA. thoDA divasa pachI vaLI evA samAcAra AvyA ke vidrohIo vizeSa baLavAna banyA che ane teo amadAvAdane gheravAnA prayatno karI rahyA che. samrATe teja kSaNe rAjA bhagavAnadAsane puSkaLa senA sAthe gujarAta tarapha ravAnA karyA ane kahyuM ke "tame AgaLa jAo. jo ke mArA hAthamAM atyAre keTalAMka evAM rAjakAme che ke huM tatkALa mukta thaI zake tema nathI to paNa huM tamArA pahelAM zatrunI pAse pahoMcI temane dabAvI daIza." tyArabAda Avazyaka kAryonI pUrNAhuti karI samrATe uMTa upara svArI karI gujarAta tarapha prayANa karyuM. varSARtune prAraMbha thaI cUkyo che, avAranavAra vRSTi thayA kare che, chatAM samrATe rAtri-divasa AgaLa vadhavAnuM cAlu rAkhyuM. pratidina 80 mAIla jeTalo mArga te tvaritavege pasAra karI jato. trIje divase te ajamera khAte pahoMcyo ane tyAM manuddIna cistInA samAdhimaMdiranI yAtrA karI, azva upara svArI karI AgaLa ravAnA thayo. aitihAsika nijAmuddIna lakhe che ke "samrATa vidrohI. enI chAvaNI pAse pahoMcyo tyAre vidrohIo nizcita mane pitapotAnA taMbumAM sUtA hatA. sUtelA zatru upara hallo kare e anyAya che, ema dhArI samrATe turInA nAdathI samasta kSetra garjAvavAne Adeza karyo ane zatruo jyAre jAgRta thayA, eTaluM ja nahi paNa yuddhasAmagrIthI sajaja thayA tyAre ja samrATe temanI upara hallo laI javAnI AjJA karI. " AvI udAratA satyAbhimAnI yuropa paNa zuM kadApi darzAvI zake tema che ? samrATanuM parAkrama joI zatrunI moTI saMkhyA parAjaya svIkArI nAsI gaI. zatrupakSanA keTalAka senApatie marAyA ane keTalAka bandi thayA. mogala senAe zatrunI pAchaLa dhasI temano pIcho pakaDyo. samrATa akabare kevaLa 200 sainikone potAnI sAthe rAkhI pAsenI eka nAnI TekarI upara vizrAma karyo. amuka TekarI upara akabara vizrAma kare che, ema sAMbhaLI zatrunI senAne eka bhAga TekarI pAse gayo ane mogala samrATane tathA mogala sainyane potAnA paMjAmAM sapaDAvavAno prayatna karavA lAgyA. samrATanI sAthenA sainike, zatrusaMkhyA joine gabharAyA ane tyAMthI nAsI javAnI tatparatA darzAvavA lAgyA; paraMtu samrATe temane utsAha ApatAM jaNAvyuM ke-" zuM mogalasenA bhayabhIta thaIne nAsI jAya ema koI kALe paNa bane Shree Sudharaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta ane mija AjIja kekA 123 kharUM? mogalasenAne palAyana karatAM nathI AvaDatuM ema zatrune darzAvI Ape. mArI khAtrI che ke temAM ApaNe vijaya thayA vinA raheze nahi." eTalAmAM raNavAdane gaMbhIra dhvani thayA. megalasenA zatrupakSane nAza sAdhavA sajaja thai ane zreNIbaddhabhAve ubhI rahI. megala sainyanI AvI daDhatA pratyakSa nihALI vidrohIo Azcarya tathA bhaya pAmyA. temaNe vicAra karyo ke TekarInI madhyamAM AvuM puSkaLa sainya hevuM joIe. sainikane amuka bhAgaja zreNIbaddha thaIne ApaNI sAme ubho rahyo che, bAkInuM sainya TekarImAM chupAI raheluM haze. A vicAra karI temaNe pUrva saMkalpane tyAga karyo ane tyAMthI nAsI javAne taiyAra thayA; paraMtu samrATa akabara temane tyAMthI sahisalAmata nAsI javA de tema paNa nahetuM; tethI te eka mAtra potAnI sAhasikatA upara AdhAra rAkhI, pitAnI nAnakaDI sainyasaMkhyA sAthe vipakSane yathAyogya daMDa ApavA temanI pAchaLa doDayA. zatrune thoDe dUra sudhI hAMkI kahADI tyAMthI samrATa svasthAne pAcho Avyo. duHkha ke vipatti samrATa akabarane kadApi vicalita karI zakI nahatI; temaja sAhase kadApi samrATane parityAga karyo hato. samayasUcakatA darzAvavAmAM paNa samrATa kadi vilaMba karyo nahatuM. tyArabAda samrATe eja raNakSetramAM IzvaranI pAse kRtajJatA darzAvI chazvaranI upAsanA karI. gujarAtane baLave zAMta karI 43 me divase samrATe puna: AgrAmAM praveza karyo. samrATanI kArya kuzaLatA tathA aparimeya zramazIlatA joI sarvane bahu Azcarya thayuM. isa1574-75 mAM gujarAtamAM eka bhayaMkara dukALa paDayo hato. dukALanI sAthe mahAmArI Adi vividha raMgaparaMparA paNuM hAhAkAra vartAvI rahI hatI. gujarAtanI prajAne moTe bhAga AtmarakSA arthe svadezamAMthI te samaye bahAra nIkaLI gayA hatA. e dukALa mAtra cha mahInA parya taja cAlyo hato. samrATe duSkALapIDita manuSyane dhana tathA auSadha vagerenI sahAyatA ApavAmAM aparisIma dhanane bhoga ApavAmAM lezamAtra sakeca se nahetA. ' mija AjIja kekAnI theDA divasa bAda badalI karavAmAM AvI. punaH vidrohIoe sArI taka joI gujarAtamAM baLa uThAvavAnI hIlacAla karI ane khaMbhAtanagarInA killA upara ghero ghAlyo. ukta vidroha zAMta karavA samrATa akabare rAjA ToDaramalane ravAnA karyo. rAjA ToDaramalanA AgamananA samAcAra sAMbhaLI baLavAkhoro bhaya pAmIne tathA ghere uThAvI laIne tyAMthI palAyana karI gayA. chevaTe rAjA ToDaramalanI sAhasikatA ane buddhikuzaLatAnA pariNAme ekeeka vidrohI parAjita thayA ane gujarAtamAM puna: zAMtinI sthApanA thaI. DA divasa pachI gujarAtane adhipati tRtIya mujaphara ke jene samrATe samAnapUrvaka AgrA khAte mokalI Apyo hato. te akasmAta AgrAmAMthI nAsI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara gayo ane gujarAtamAM AvIne vidrohIo sAthe maLI jaIne pitAnuM gayeluM rAjya punaH prApta karavAno prayatna karavA lAgyA. samrATe tenA damanArthe A veLA mirjA abadula rahImane gujarAta tarapha ravAnA karyo. teNe amadAvAdanI pAse ja parAkramapUrvaka zatruone parAjya karyo ane tyArabAda vijayISe amadAvAdamAM praveza karyo. teNe A veLA paNa sarva aparAdhIone temanA aparAdha badala kSamA ApI ane samrATane DhaDhere jAhera karyo. je baLavAree rAjyapratye bevaphAI dAkhavI aneka mogalasainyane nAza karyo hato ane sAmrAjyane muzkelImAM utAryuM hatuM, temane paNa samrATa akabara kSamA Ape che, ema e DhaMDherAmAM jaNAvavAmAM AvyuM hatuM. samrATanI AvI sahRdayatAvALI zAsananIti joI gujarAtavAsIo bahu AnaMda ane saMtoSa pAmyA. teo megala sAmrAjya pratye prema ane upakAranI uMDI lAgaNIthI jovA lAgyA. gujarAte punaH zAMtabhAva dhAraNa karyo. abdula rahIma jyAre AgrA khAte pAcho pharyo tyAre samrATe tene "khAMkhAnA"nI upAdhi, pAMca hajAra senAnuM senApatipada, eka utkRSTa azva, eka manohara " pASAka tathA eka kiMmatI hIrAratnajaDita talavAra upahArarUpe arpaNa karI. te sivAya je je sainikee ukata yuddhaprasaMge mahAvIratva darzAvyuM hatuM temane paNa yathAyogya bheTo ApI saMtuSTa karyA. | gujarAtanA zAsanakartAtarIke punaH mija AjIja kokAnI nimaNuka karavAmAM AvI. te tRtIya mujapharane kazI paNa zArIrika hAni karyA sivAya pitAne tAbe karavA zakitamAna thaye; paNa kamanasIba mujaphara pitAnI meLe AtmahatyA karI sadAne mATe duHkhamAMthI mukta thayA. mirjA AjIja keka bahuja DAhyo manuSya hato. te potAnA saddaguNabaLe eka sAmAnya sthitimAMthI AgaLa vadhyo hatuM ane sAmrAjyanA eka atyajajavaLa ratnarUpe gaNAyA hatA. te samrATanI eka dhAtrIne putra hatuM. samrATa tene aMta:karaNapUrvaka cAhata hatA. te anekavAra samrATa pratye avajJA darzAvatA hatA paraMtu samrATa akabara tenAM evAM AcaraNo mATe bilakula kheda ke krodha darzAvate nahi. akabarane koI pUchatuM ke-" tame mija AjIja kAkAnI avajJA zAmATe sahana kare che ?" te te uttaramAM jaNAvate ke -" AjIja ane mArI vacce dUdhanI je saritA vahe che tenuM huM ulaMdhana karI zakatuM nathI." AjIje bihAra, gujarAta Adi sthAne yuddhakSetramAM potAnuM vIratva darzAvI ApyuM hatuM. samrATe tene "khAne Ajama" nI upAdhi pradAna karI hatI, tathA chevaTe sAmrAjyanA sarva pradhAna amAtyatarIkenuM pada paNa arpaNa karyuM hatuM. tenI eka putrI sAthe potAnA putra kumAra murAdane tathA bIjI eka putrI sAthe pautra khuzarUne samrATe vivAha karyo hato ane te nimitte te tene eka lAkha rUpiyA ApyA hatA. samrATe pravartAvelA nUtana dharmane Aje www.umaragyanbhandar.com Shree'Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta ane mijA AIja kAkA 125 kr svIkAra karyA hatA. itihAsa e AijaneA khAsa viSaya hatA. te sabaMdhI teNe ahu sArUM jJAna prApta karyu hatu. te uparAMta te bahu suMdara kAvyA paNa lakhI zakatA hatA. teNe eka hAsyAddIpaka kAvyamAM evA bhAvAnu' lakhyuM che keHpratyeka sagRhasthe cAra strIe paraNavI joIe. temAM eka strI pazI ana hAvI joie ke je madhura AlApathI svAmIne rIjhavI zake. bIjI kheArAsAnI hAvI joie ke je dharanuM sadhaLukramakAja karyA kare. trIjI hiMdu strI hAvI joie ke je satAnanuM lAlanapAlanaja karyAM kare ane ceAthI turkastAnI strI hAvI joie ke je svAmInA hAthA khUba mAra khAI anya strIone paNa sAvacetI ApI zake.' samrATanA zAsanachatrataLe gujarAte bahuja sArI unnati prApta karI hatI. suvizALa mAgalasAmrAjyanA eka utkRSTa zatarIke gujarAtanI gaNatrI thatI hatI. gujarAtanI rAjadhAnI amadAvAda te kALe ati manahara ane samRddhizALI hatuM, tenI cAtaram 23 pITa uMcAIvALA eka suMdara gaDha hatA. nagaramAM praveza karavA mATe 18 daravAjA hatA. amadAvAdanI suMdara jImAmasjIda, svaccha saMgemarmarathI maDhAyaluM ane hAthIdAMtanI kAtaraNIvALuM musalamAna upAsanAlaya, visma cetpAdaka samasta samAdhimadirA, jaitAnAM pavitra devAlayA, kalpanAttejaka sauda maya puSpAdyAna tathA vizALa sarovara Adi vividha prakAranAM manahara ane vismayajanaka kIti cinho adyApi paNa vidyamAna che; ane te amadAvAdanI pUrvasa`pattinA tathA pUrvanA gauravanA paricaya ApI rahyAM che. amadAvAdamAM te kALe eka ati vistRta ane mUlyavAna pustakAlaya paNa hatuM; para Mtu samrATa akabare te pustakAlaya tyAMthI pheravIne potAnA pustakAlaya sAthe meLavI dIdhuM hatu. adyApi e nagarI vANijya--byApAranu eka mukhya sthAna lekhAya che. amadAvAdanAM bahu. mUlya jarIyAnI vasrA tathA vividha zilpacAturIvaDe. zAbhAM dhAtupAtrA Ajapata dUra dezAvaramAM jAya che. marAThAonA upadrava samaye amadAvAdanI suMdaratA ane sa MpattinA ghaNA kharA nAza thayA hatA, chatAM Aje te bhAratanI eka ati nehara nagarItarIke suprasiddha che. te kALanA viveka-vinaya pazu kaMi jUdIja jAtanA hatA. samrATe ekavAra krUjhIne pAtAnA dUtarUpe dakSiNa pradezamAM mokalyA hatA. tyAMthI teNe samrATane je eka patra lakhyA hatA te patra uparathI te DhALanI vive--vinaya-patine ahu sArI rIte ApaNune paricaya thaI zake tema che. patrano sArAMza A pramANe cheH------ samrATanA eka nAkarane zobhe evI rItanI chAvaNI A sevake (arthAt me) sthApita karI. chAvaNInI madhyamAM samrATanuM siMhAsana sthApavAmAM AvyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyan bhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com (" Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 samrATa akabara siMhAsana upara svaSNunI jhIMkathI bharelI manehara zayyA pAtharavAmAM AvI hatI ane siMhAsananA uparibhAgamAM suva khacita makhamalanA eka caMdaravA vistAravAmAM AvyA hatA. si MhAsana upara samrATanI talavAra-patra tathA InAma badala vaheMcavAne peASAka sthApana karyAM. siMhAsananI AsapAsa sarve hAtha joDIne ubhA rahyA. e samaye suvistRta khAMDava pradezanA rAjA alIkhAM AvatA hAya ema jaNAyuM. te rAjA ApaNI chAvaNIthI thADe dUra hAthI uparathI nIce utaryAM ane chAvaNI pAse AvavAnI, A sevakanI ( mArI ) rajA maMgAvI. tyArabAda te potAnA nAkarAnI sAthe khullA page cAlIne ati vinItabhAve ApaNI chAvaNImAM dAkhala thayA. samrATanuM siMhAsana jevuM tenI dRSTie paDayu ke turataja teTale dUrathI te rAjAe siMhAsanane namana karyuM. te mArI pAse AvIne ubhA rahyo ane A sevakanI rajA laI siMhAsanane punaH traNavAra teNe namana karyuM. pachI A sevake te rAjAne cit pAse kheAlAvIne samrATane patra ubhaya hastamAM dhAraNa karIne ati zAMtabhAve tene suprata ryo; ane kazuM keH- IzvaranA pratinidhisamAna samrATa akabare atyaMta karuNApUrvaka e anugraha ( kRpA ) nuM Apane dAna karyuM che; temAMnA eka anugraha te "A putra." rAjAe te patra karayanI eMjalimAM grahaNa karyo ane patrane traNavAra praNAma karI, peAtAnA mastaka upara sthApyA. eTalu thayA pachI A sevaka kyuM keH-samrATanA dvitIya anugraha-te 'A che,' ema kahI sanmAnasUcaka poSAka tene aNu karyAM. puna: teNe poSAkane namana karyuM; eTaluMja nahi paNa pASAkane sukhana karI, punaH punaH namana karavA lAgyA. tyArakhAda teNe samrATanI talavAra ke je siMhAsana upara sthApavAmAM AvI hatI, tene namana karyuM. jeTalIvAra samrATanuM nAma A sevakanA mukhamAMthI nIkaLyuM teTalIvAra teNe mastaka namAvI namana karyuM. A sevake tene besavAnI rajA ApI naheAtI, tethI teNe pAteja ati vinItabhAve jaNAvyuM ke:"Apa mahAzayanA caraNumAM besavAnI vAsanA aneka varSoM thayuM huM poSatA AvyA chu, jo ApanI AjJA hAya tA huM esa.' bAda A sevake tene khesavAnI AjJA ApI, eTale te ati sanmAnapUrvaka A sevakanI sAme beThA. tenI sAthe samrATanA eka nAkare vizeSa vAra vArtAlApa karavA, e sAmrAjyanA gAravane kSati paheAMcADavA jevuM che, ema dhArI A sevake sabhA kharakhAsta karavAnI abhilASA prakaTa karI. teNe jaNAvyuM ke A sAkSAta danArA hajI huM tRpta thayA nathI. saMdhyApa"ta ahI khesavAnI AjJA Ape! tA mAruM mana zAMta thAya.' chevaTe A sevake tene dADha kalAka tyAM khesavAnI anumati ApI.sabhA barakhAsta karavAnA samaya thayA ane attara-pAna vaheMcAvA lAgyAM eTale teNe kahyuM keH- cAle. ApaNe sarve samrATanA dIrdhAyu mATe tathA samRddhinI unnatine mATe prabhunI pAse prAthanA karIe.' prAthanA thaI rahI eTale 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma'gALa-bihAra uDIsA ane gADa 127 sarvee vidAyagIrI lIdhI. jatAM jatAM paNa te rAjAe samrATanI lagAmane cuMkhana karyuM" ane te lagAmane potAnA khabhA upara sthApI tene praNAma karyAM; ane tyArakhAda te chAvaNInI bahAra gayA. A sevakanA eka nokara te rAjAnA namananI manamAM ne manamAM gaNatrI karI rahyo hatA, teNe pAchaLathI jaNAvyuM ke lagabhaga teNe pacIsavAra mastaka jhukAvI samrATane uddezIne namana karyuM hatuM. "" "" eka divase eka musalamAna manasubadAra samrATanI pAse pAtAnI yudghasabaMdhI vijaya--kahANI vistArapUrNAMka kahI rahyo hatA. te peAtAnI AtmakathAmAM vAraMvAra "huM" zabdanA prayAga karI peAtAnA vIratvanI baDAi hAMkatA hatA. samrATanI pAse te veLA " huM zabdanA prayAga karavA te bahu apamAnakAraka lekhAtuM hatu. rAjasabhAnA sabhAsadeAne lAgyuM ke A manasukhadArane tenA aviveka mATe samrATa krUDa ApyA vinA raheze nahi; ethI eka sunu amIre pelA manasukhadArane sAvaceta karavAnA AzayathI kahyu` ke " te` vijaya meLaLyA che temAM samrATanu saiAbhAgyaja mukhya kAraNabhUta che; samrATanuM saubhAgya jo tane na anusaryu. hAta te tu kadApi vijaya meLavI zakta nahiM. '' manasukhadAre krodhAvezathI jaNAvyuM' keH- zAmATe tame asatya khele che! ? zu me ekalAe jaya prApta karyA che, ema tame mAnA che ? nahi, e vijayamATe mArA jevA aneka pAmara manuSyA abhimAna lai zake tema che. manasukhadAnI AvI namratA joi sadhaLA sabhAsadA hasI paDayA. samrATane paNa bahu AnaMda thayA. te manasukhadAra mAtra ajJAnatAne lIdheja " huM zabdanA prayAga karatA hatA, evI sanI khAtrI thai. samrATe tene yAgya puraskAra ApI saMtuSTa karyAM. <6 ,, "" ekAdaza adhyAya - baMgALa - bihAra - uDIsA ana gauDa "o ke jJAna peAteja pUrNatAnuM zikhara gaNAya che, chatAM te vanamAM utAravAmAM Avatu nathI tyAMsudhI tenA mahattvanI chApa paDatI nathI ane te ajJAna karatAM paNa kharAba gaNAya che.' amara agALAnu' te azva ke je aneka pravAsIone dUra-dezAMtaramAMthI ArkaSaNu karatuM hatuM te Aje kayAM gayuM? bhagALAnI vartamAna avasthAnu N nirIkSaNu karyAM pachI A sthaLe ekavAra azvanuM maneAhara udyAna hatuM " ema zuM kAi kahI zake ? chatAM ame kahIe chIe ke eka kALe Aja sthaLe bhAratavAsIonuM gauravasthAna hatuM. priya vAcaka | tame tapAsa karI. saMgemaramaranI te sudegdara-ujajavaLa "C zratimAo ke je vismRtinA paDadAmAM adazyapaNe bhagnAvasthAmAM ADIavaLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 samrATa akabara paDI rahI che, te tame paNa joI zakaze ane te uparathI eka kALe khaMgapradeza zAbhAmaya, sapattimaya hatA, e vAtanI tame paNa khAtrI karI zakaze. kurukSetramAM kauravA ane pAMDavA vacce je mahA bhayaMkara yuddha thayu hatu, tenA zubhAzubha pariNAma sAthe dUra vasatA bhagavAsIone kAi paNa prakAranA saMbadha na heAvA chatAM, ekamAtra bAhubaLanI parIkSA ApavA kivA khagavAsIo paNa khAhubaLa dharAvatA hatA, ema itihAsamAM prasiddha karavA, teoe ukta bhayaMkara yuddhamAM bhAga lIdhA hatA. baMgALI prajA potAnA zatrune samucita daMDa ApavA kAzmIraparyaMta doDI gai hatI. baMgALanA rAjakumAra vijayasiMha 40 sa. pUrve chaThThA saikAmAM maMgALAnA eka vahANamAM mesI laMkAparyaMta gayA hatA ane laMkA upara vijaya meLavI tyAM khaMgALI rAjavaMzanI pratiSThA karI hatI. rAjakumAranA nAma uparathI lakAe siMhala nAma dhAraNa karyuM" hatu. kAi kAi evu anumAna paNa kare che ke khAlI ane jAvAnA TApuomAM paNa khagALAnI vijayapatAkA krUkI hatI. haMTara sAhebe lakhyuM che ke:- baMgALIo khAyugamAM pUrva ane pazcima tarapha potAnAM jahAjo mAkalatA hatA. bhArata mahAsAgaranI madhyamAM AvelA samasta TApumAM temaNe upanivezanI sthApanA karI hatI. maha!kavi kAlidAsanA samayamAM paNa khaMgALI prajA nAkAyuddhasaMbaMdhe suprasiddha hatI. baMgALInI nIkAe ati prAcIna samayamAM paNa mahAsAgara upara vicaraNa karatI hatI.'' 40 sa. nA sAtamA saikAmAM cInanA paritrAjaka hyuenasaga bhagALAmAM susArI karI A pramANe lakhI gayA che: " aMgALa pradeza keTalAMka svAdhIna rAjyAmAM vaheMcAi gayA che. uttara khaMgALanuM rAjya aneka jaLAzayeA, puSpayukta udyAnA ane maneAhara prAsAdeAvaDe suzAbhita che. pazcima kheMgALa rAjyanA rahevAsIo bahuja saraLa, sAdhu prakRtivALA tathA jJAnanI tRSAvALA che. dakSiNu khagALa-rAjya athavA tameAlUka rAjya samudraparyaMta vistareluM che. tenI rAjadhAnI samudranA kinArA uparaja che. tyAMnA nivAsIe bahu dhanavAna che. A sthaLe humUlya dravyasAmagrI tathA maNimuktAonA saMgraha karavAmAM Ave che. pUrva ba'gALa--rAjyanA rahevAsIo khaLavAna, jJAnipapAsu tathA zramazIla che. kAmarUpa rAjya paNa bahu vistAravALuM che. AsAma, maNipura, kAchADa, mayamanasiMha ane zrIhaTTa ityAdi pradeza kAmarUpa-rAjyanI aMta ta che. salila nAmanI nadIdvArA ane ucca jaLAzayAmAMthI naheradvArA nagarImAM pANI lAvavAmAM Ave che. ahInA nivAsIo paNa saraLa ane sAdhu prakRtinA che. A dezamAM eka brAhmaNu rAjA rAjya kare che. I. sa. nA navamA saikAthI lane te agIAramA khAdharmAvalaMbI pAlavaze rAjya karyuM tu. te samaye ,, Shree Studharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat saikAryaMta khagALAmAM kha'gALa pradeza unnatinA www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMgALa-bihAra-uDIsA ane geDa 129 zikhare pahoMcyuM hatuM. rAjA devapALanA samayamAM baMgALIo digvijaya arthe bahAra paDayA hatA ane temaNe kAmarUpa tathA uDIsAne vijaya karyo hate. himAlayathI laIne viMdhyAcaLa paryata samasta AryAvarta upara vijaya-patAkA pharakAvI hatI; eTaluM ja nahi paNa teoe yuddhAthe kAMja dezamAM paNa praveza karyo hato. A kAMbojane pradeza parza AnI uttara-pUrva dizAomAM Avelo che. eka divase baMgALIoe ja uDIsA (orIsA) mAM baMgALI rAjavaMzanI pratiSThA karI hatI, ane te rAjavaze-gaMgAvaMze potAne prabaLa pratApa pRthvItaLa upara vistAryo hato. baMgALIoe ekavAra cirakumAravata (AjIvana brahmacaryavrata) svIkArI, sukha-aizvaryane tRNavata lekhI bauddhadharmopadezakatarIkenuM pavitra kartavya aMgIkRta karyuM hatuM. baMgALa pUrvapuruSa ekavAra himAlayane oLaMgIne TIbeTa, cIna ane maMgelIyAparyata gayA hatA ane tyAM pitAnA agAdha pAMDityane, parepakAra vratane tathA hRdayanI pavitratAne paricaya ApI samasta pradezanA adhivAsIomAM paramapUjya manAyA hatA. atyAre baMgALI prajA jevI bIkaNa, kAyara, nirudyamI tathA nirutsAhI gaNAya che tevI pUrve nahatI. prAcIna rAjA tarIke ballAlasena baMgALamAM prasiddha che. teNe baMgALI prajAnA aneka vibhAge pADI dezanuM mahA aniSTa karyuM che. tenA eka vaMzadhara lAkSmaNeyanA samayamAM paThANa senApati bakhatIyAra khIlajIe i. sa. 1199 mAM gaDa ane navIpa upara adhikAra meLavyo, eTale te lakSmaNeya saparivAra tyAMthI nAsI gayo ane vikramapuramAM Azraya lIdho. tyArabAda tenA vaMzajoe ukta nagarImAM 120 varSaparyata ejya karyuM hatuM. AvI rIte jyAre pazcimabaMgALa-pradeza musalamAnanA tAbAmAM hatA te samaye paNa pUrvabaMgALA ravAdhIna hato ane te ukta prasaMga pachI 120 varSaparyata pAtAnI svAdhInatA sAcavI rahyo hato. pazcima baMgALa je ke paThANone tAbe hato, paNa tyAMnA aneka hiMdu jamInadAro bahuja zaktisaMpanna lekhAtA hatA. taimuranA hallA pachI arthAta I. sa. nA 15 mA saikAnA prAraMbhamAM rAjA gaNeze paDAne harAvI baMgALAnuM siMhAsana lIdhuM hatuM. tenA vaMzajoe pAchaLathI musalamAna dharma svIkAryo hato ane baMgALAmAM 40 varSaparyata rAjya karyuM hatuM. paThANonA avasAna samaye ane megalenA abhyadaya samaye baMgALAmAM "dvAdaza bhaumike " nI sattA pravartatI hatI. teo te kALe atyaMta zaktizALI gaNatA hatA. teonI pAse sainyanI sArI saMkhyA hatI, temaja naikAo paNa hatI. temanA rAjayakALamAM prajA pitAnI pAse hathIAre rAkhI zaktI hatI ane te mATe temane kaI kara ke daMDa bhare paDato nahatA. teo potAnA rAjAnI AjJA maLatI ke turataja DhAla, talavAra Adi zastro laI yuddhArthe bahAra nIkaLI paDatA. baMgALanA "lADIvALA " te Shree Sudhatten att ha en Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130. samrATa akabara samaye bahu prakhyAta hatA. temaNe dilhI tathA AgrA khAte jaI samrATa akabarane lAThInI bhayaMkara ramata darzAvI hatI. akabara temanI kuzaLatA joI mugdha thaze hatA. vastutaH baMgavAsIone be bhAga lAThIkrIDAne bAlyAvasthAmAMthI ja abhyAsa karate. AthI temanAM zarIra baLavAna thatAM, eTaluM ja nahi paNa temanAmAM sAhasa ane hiMmatane paNa saMcAra thato. ame amArI bAlyAvasthAmAM aneka kadAvara ane sAhasI lAThIvALAonI lAThIkrIDA joI che. vartamAna jamAnAmAM evI kriIDA jevAnuM sadbhAgya prApta thavuM prAyaH asaMbhavita che. jamInadAronI upara je ke paThANanuM rAjya hatuM, paNa pazcimamAM viSNupura ane paMcakeTamAM, dakSiNamAM suMdaravananI pAsenA pradezamAM, pUrvamAM AsAma, cadamrAma, neya khAlI tathA trIverAmAM ane uttaramAM kucabihAramAM musalamAnI sattAo praveza karyo nahote. te samaye kucabihAra ane trIpurAnuM rAjya leza paNa zaktihIna banyuM nahetuM. abula phajhale lakhyuM che ke akabaranA samayamAM paNa trIpurAnA rAjA pAse be lAkha padAtike ane eka hajAra hAthInuM sainya hatuM. kucabihAranA rAjA pAse 1 lAkha padAti ane eka hajAra hAthInI sainyasaMkhyA hatI. kAmarUpa pradeza e kucabihArane AdhIna hato ane raMgapuranI aMtargata AvelA golAghATa paryata kucabihAranuM rAjya vistAra pAmyuM hatuM. AsAma paNa te samaye eka ati samRddhizALI hiMdurAjya hatuM. ArAkAna paNa eka pRthak rAjya hatuM ane cadamrAma baMdara tene AdhIna hatuM. I. sa. nA sattaramA saikAmAM banIara sAhebe baMgALAmAM musApharI karIne lakhyuM che ke "vartamAna lekhake mIsara dezane ja pRthvImAM sarvathI suMdara ane phaLakUparUpe varNave che; paraMtu mArA vicAra pramANe te baMgALA mIsarane paNa eka bAjue mUkI de te rasALa ane phaLapUrNa che. manuSyanA nirvAhane mATe atyAvazyaka gaNAtI sAmagrI atra puSkaLa utpanna thAya che. rezamanAM ane sUtaranAM vastro eTalAM badhAM utpanna thAya che ke navIna prekSakane tethI Azcarya thayA vinA rahe nahi. hAlAMdavAsIo te vastrone yuropa ane jApAna tarapha ravAnA kare che. te sivAya anya aneka dUra pradezomAM paNa tenI nikAsa thAya che. te uparAMta te samaye eka prakAranuM evuM zaNa utpanna thatuM ke abula phajhalanA kahevA pramANe temAMthI taiyAra thaeluM vastra saMpUrNa rezamanA jevuM ja pratIta thatuM. baMgALamAM eka divase hIrAo paNa maLI AvatA hatA. bihAra athavA magadhanuM prAcIna gairava ame AgaLa varNavI gayA chIe. baMgALa ane bihAra paThANonA tAbAmAM gayA pachI uDIsa prAMta prAyaH 400 varSaparyaMta, potAnA bAhubaLavaDe hiMduzakitanuM saMrakSaNa karI zakayA hatA. akaShbara takhtanazIna thaye te samaye paNa uDIsA prAMta eka zakitazALI hiMdurAjya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 baMgALa-bihAra-uDIsA ane geDa tarIke prasiddha hato. abulaphajhale lakhyuM che ke ukta hiMdurAjyamAM 1ra9 jeTalA killAo hatA. baMgALa ane bihAramAM paThANa rAjAe kevaLa pitAnA bAhubaLavaDeja rAjaya calAvatA hatA, ema kahIe te ayogya nathI. temane meTo bhAga buddhizakitathI kiMvA rAjanItikaLAthI cheka vimukha ja hatuM. bhAgyeja keI paThANa rAjA satkAryadvArA prajAvargane AnaMda ke saMtoSa ApavAno prayatna karate, arthAta mAraphADa ane lUMTa phATa sivAya anya rAjanItinuM temane lezamAtra jJAna na hatuM. AthI karIne kaI paThANa rAjA mRtyu pAmatAM prajAvarga dilagIra thate nahi. rAjAnA abhyadaya kivA adhaHpatana sAthe prajAne bahu saMbaMdha nahote. rAjyano koI amaladAra vizeSa zaktivAna banI rAjyane dhaNI thaI besate te prajA tenI sAme thayA vinA maMge moDhe navA rAjAnI sattA svIkArI letI. prajAnI upekSAne lIdhe ja chalimAna je rAjyano eka sAdhAraNa nokara baMgALa ane bahAranA siMhAsana upara virAjavAne samartha thaI zaka hato. teno eka hiMdu senApati ke je kALA pahADanA nAmathI prasiddha che, teNe i. sa. 1560mAM sarvathI prathama uDIsA upara vijaya meLavI te pradeza musalamAnI sattA nIce mUkI dIdho hato. teNe purI ane jagannAthanAM maMdiro lUMTI lai aneka mUrtio naSTa karI hatI. ( chalimAna je ke baMgALa, bihAra ane uDIsAne navAba banyA hatA tepaNa teNe samrATa akabaranI sAthe vairabhAva nahi rAkhatAM tenI tAbedArI svIkArI hatI. te samrATanI sattA nIceja rAjya karatA hatA, ema paNa kahI zakAya. samrATa je samaye gujarAtanI caDAImAM rokAyA hatA, te samaye navAba chalimAna mRtyu pAme. tenI pachI tene putra dAuda rAjagAdIe Avyo. te bahuja dArUDiye ane indriyAsakata hatA. te pitAnI zakitanuM abhimAna darzAvavA mogala sAmrAjya sAme laDavAne taiyAra thayo. ame pUrve ja kahI cUkayA chIe ke te samaye baMgALI prajA yuddhavidyAthI ajJAta nahotI, temaja sAhasa ane baLa darzAvavAmAM paNa bhIstA. dAkhavatI nahatI. pUrvakALanA baMgavAsIo viSe jyAre ame vicAra karIe chIe tyAre "zuM A teja baMgapradeza haze e amane prazna uddabhavyA vinA raheto nathI. TuarTa sAheba baMgALAnA itihAsamAM lakhe che ke -"te samaye baMgALamAM 40 hajAra azvArohI senA, 1 lAkha 40 hajAra padAtikenuM sainya, 20 hajAra baMduke, 3600 yuddhahastI tathA seMkaDo jalayuddhopayogI naukAo hatI." te samaye hiMdu ane musalamAna baMgALIo bhedabhAvarahitapaNe sainyasaMkhyAmAM bharatI karatA hatA. baMgALI prajA mULathI ja zokhIna ane kAmaLa prajA che, ema koNa kahI zakaze? ukata samaye khAMkhAnA munimakhAM janapurane zAsanakartA hatA. samrATanI AjJA maLyA pachI yuddhane mATe te taiyArIo karI rahyo hato. tenI taiyArInI tapAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra samrATa akabara karavA tathA anya sahAya ApavAne samrATe tINabuddhi ane yuddhakuzaLa rAjA TeDaramalane ravAnA karyo. baMgALa upara caDAI laI javAmAM vRddha munimakhAMe pradhAna senApatipaNuM svIkAryuM ane rAjA ToDaramale tenA sahAyakatarIke kAma karavAnuM aMgIkAra karyuM; chatAM vastutaH yuddhasaMbaMdhI saghaLI vyavasthA rAjA TeDaramalanAja hAthamAM hatI. samrATanI AjJA maLatAM megalasenAe kUca karI ane paTaNa upara ghere ghAlyo. bIjI tarapha samrATe ajamera khAte jaI tyAMnA samAdhimaMdiramAM prabhuprArthanA karI baMgALa upara vijaya meLavavA prayANa karyuM. varSARtune AraMbha thaI cUkyA che, gaMgA ane yamunAnA pANInuM pUra prabaLa vegapUrvaka vahI rahyuM che, chatAM jaLamArgeja AgrAthI prayANa karavAno hukama samrATe saMbhaLAvI dIdho. bAdAmIe lakhyuM che ke "asaMkhya naukAo nadInA pANInI sapATIne DhAMkI detI AgaLa vadhavA lAgI. sAyaMkALe samasta maikAo eka nizcita sthaLe ekatra thatI. paDAva nAkhyA bAda samrATa jJAnacarcA karavAmAM pravRtta thato. vijJAna ane padyaviSe carcA karavA uparAMta bIjA aneka viSayanI te AvRtti karatA." samrATe paTaNa khAte hAjara thaI, je sthaLe zatrunI goLIo varasatI hatI tyAM ubhA rahI, cotaraphanI pari sthitinuM bArika nirIkSaNa karyuM. zatrunI pAse keTaluM sainya che, tathA teo kayI paddhatie laDe che, tene pratyakSa anubhava karI, mogalasenA paTaNA upara kevI rIte vijaya meLavI zake tene zAMtabhAve nirNaya karyo. yuddhane yathArtha AraMbha karavA pUrve samrATe navAba dAudane eka patra lakhyo. temAM jaNAvyuM ke:-"yuddhadvArA aneka nirdoSa vyakitaone prANa le e yogya nathI. mATe jo tame mArI sAthe kaMThayuddha karo ane tArA vartamAna yuddhane nirNaya lAve te huM tema karavA taiyAra chuM. tame je kaMTha-yuddha karavA khuzI na ha te tamArA pakSanA be paThANa sainikane, mArA pakSanA be mogala sainike sAthe yuddha karavA mokale ane tArA vartamAna saMgrAmane aMta lAve tema paNa tamArAthI na banI zake te chevaTe tamArA pakSanA be mata mAtaMgo ane mArA pakSanA be mata mAtaMgene yuddha karavA gho. vizeSa manuSyone saMhAra thatA aTakAvavAne huM taiyAra chuM." navAbe samrATanI ukta sarane paikInI eka paNe sarata kabUla karI nahi. A pramANe samrATa akabara pitAnA sainikonA prANa bacAvavA arthe potAnA prANane paNa jokhamamAM utAravA tatpara thayo hato! A ekaja patra akabaranA pavitra ane udAra hRdayane paricaya ApavAne zuM basa nathI? paTaNuM ane hAjIpuranI madhyamAM gaMgA nadI vahe che. paTaNAnI traNa tarapha megala sine ghero ghAlyo hovAthI, navAba dAuda hAjIpura mAraphate jaLamArge sainyanI tathA anya vividha prakAranI sahAyatA meLavate hato. navAbane navI navI sahAyatA maLaze tyAM sudhI te parAjita nahi thAya. ema samajIne prathama Shree Suanarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMgALa-bihAra-uDIsA ane gADa 133 hAjIpura tAbe karI levuM samrATe megya dhAryuM. teNe sinyathI bharapUra traNa moTI nikAo hAjIpura jItI levA paTaNAthI ravAnA karI. naikAo ravAnA karyA pachI samrATa nadIkinAre besI dUrabInanI sahAyatAthI pitAnI senAnI hilacAla tapAsI rahyo hato. hAjIpuramathI navAbanA sainya AvI mogalenI sAme Takkara lIdhI. baMne senAo vacce bhayaMkara jaLayuddha thayuM. samrATa A saghaLuM zAMtabhAve to hatuM. tene jayAre ema jaNAvyuM ke baMne pakSe khUba laDIne kaMTALI gayA che tyAre teNe anya traNa meTI naikAo punaH paTaNAthI ravAnA karI. navuM tAjuM sainya AvI pahoMcatAM paribhrAMta mogalasainike punaH utsAhamAM AvI jaI bhayaM. kara parAkramapUrvaka laDavA lAgyA. nUtana utsAha ane ammalita vegane sarvadA vijayaja thAya che. A prasaMge paNa temaja banyuM. navAbanuM sainya nAza pAmyuM ane megalee tarataja hAjIpura upara adhikAra meLavyuM. "hAjIpura hAthamAMthI cAlyuM gayuM che" evA samAcAra rAtrisamaye navAbane maLyA. saghaLI AzA ekAeka paDI bhAMgavAthI navAba teja rAtrIe eka nokAmAM besI banI zake teTalI jhaDapathI nAsI gaye. jAhanavI mAtA baMgALAnA kalaMkane pitAnA khoLAmAM laI aMdhArI rAtrie paNa baMgadeza tarapha vahI gaI! navAbanI samasta dhanasaMpatti paTaNAmAMja paDI rahI. "navAba nAsI gayo che" evA samAcAra phelAyA ke tarata ja tenA sinike, senApatio ane pradhAna pitatAne jIva laIne nAsI javA lAgyA. baMgALAnuM vipula sainya pitAne jIva bacAvavA jyAM phAve tyAM nAsI gayuM. nAyaka adazya thaze eTale jANe ke badhuMja gayuM, emaja te kALe sinidrAmAM manAtuM hatuM. jANe ke teonI svadezahitaipitA kevaLa mAtra navAbanI khAtaraja heyane ! prAtaHkALe samrATe suMdara-manahara pozAka paherI vijayI veze vAjate gAjate pATaNa nagarImAM praveza karyo. je aparAdhIoe mogalasenAnI sAme thaI sAmrA jyane vadhatA-ochA pramANamAM hAni karI hatI temane udAratApUrvaka kSamA ApanAro DhaMDhere samrATe jAhera karyo. paTaNAmAM mAtra cAra kalAka sudhI rahI nAgarikonA jAna-mAlanI rakSA arthe rAjAe je vyavasthA karavI joIe te saghaLI vyavasthA karI vALI ane tyArabAda pite zuM karavuM tene nirNaya karI, gheDA azvArohIone sAthe laI samrATa nagarImAMthI bahAra nIkaLe ane azvapara besI nAsI gaelA navAbane pakaDavA pravRta thayA. varSARtune lIdhe nadIe bhayaMkararUpa lIdhuM hatuM, raste paNa kAdava ane khADA-khAbecIne laine kaSTadAyaka thaI paDe hato. chatAM navAbane pakaDavA samrATa pite bahAra paDe. te punaH punaH gheDAnI sAthe nadImAM jhukAvI nadI oLaMgavA lAge. vAyuvege azvane calAve ane rojanA lagabhaga 60 mAIla kApate te dariyApuramAM AvI pahoMcyuM; tathApi navAbane patto lAge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 samrATa akabara nahi. navAkha`dhI kathA samAcAra paNa maLyA nAha. pAsenAe nAsatI veLA ghaNAe suvarNAlaMkAre / , mUlyavAna ratnakhacita talavArA tathA svaNu mukuTo Adi kimatI vastuo rAjamArga upara pheMkI dIdhI hatI. te samasta vastuo megalasainikAe lai lIdhI. samrATane paTaNA khAte navAbanA baheALA dhanabhaMDAra prApta thaye hatA. sainikAne paNa bhAgyanA pramANamAM thADuMdhaNuM dhana prApta thayu. navAbanA pattA nahi lAgavAthI samrATa dariyApurathIja paTaNA taraph pAA vaLyo. dariyApura sudhInA mArgamAM akabarane navAbanA 400 hAthIo maLI AvyA hatA, e paNa paTaNA khAte laI javAmAM AvyA. baMgALa ane bihAranA zAsanakartAtarIke khAMnekhAnA munimakhAMnI nimaNuka karavAmAM AvI. ane tenA hAtha nIce rAjA TAramala Adi senAdhipatione khAkI rahelA yuddhanI saMpUrNa vyavasthA karavAmATe niyukta karI samrATa pAte dIlhI tarak ravAnA thayA. samrATe have dhArmi`ka viSayAmAM mukhya lakSa ApavA mAMDayuM. bhAratanA bhinna bhinna dharmAnuM sAmajasya karI, eka nutana dharma pravartAvavA, e tenA khAsa uddeza hatA. e uddezanI siddhi arthe teNe prayatna karavA mAMDayA. samrATanA senApati dhIme dhIme muMgera, bhAgalapura tathA gauDa upara adhikAra meLavI, zatrunI zodhamAM uDIsA tarapha AgaLa vadhavA lAgyA. mogala senA je samaye vartamAna medinIpura jIllA eLagavAnA prayatna karI rahI hatI, te samaye agALA senA mAgalAne AgaLa vadhatA aTakAvavA uDIsAmAMthI bahAra nIkaLI AgaLa vadhI rahI hatI. baMne senAe eka vistRta medyAnamAM ekatra thaSTha ! bhayaMkara yuddhanA AraMbha thayA ! khagALIe mahA parAkramapUrvaka yuddha karavA lAgyA. temanuM vIratva joi kuzaLa gaNAtA mogala sainikA atyaMta Azramugdha thayA. A yuddhamAM aneka mAgala sainikA tathA senApatie nAza pAmyA, aneke bhayabhIta thaI palAyana karyuM. aMte munImakhAM paNu ghAyala thai rahyukSetramAMthI chaTakI gayA. AthI mAgalasenAnA agra tathA madhyabhAge parAjaya svIkArI nAsI javAnA AraMbha karyAM. kha'gALIonA bAhubaLe Aje mAgalasenAnu abhimAna toDI nAkhyuM. rAjA TADaramala meAgalasenAnu DAbhu paDakhuM sAcavI yuddha karatA hatA. teNe megalasenAnI A durvyavasthA dUrathI joi ane khedapUrNa aMtaHkaraNapUrvaka te tyAM doDI AbhyA, teNe eka yathArtha vIra puruSane zobhe tevI rIte azva upara ubhA thai raNakSetranA bhayaMkara kAlAhala dhvaninA bheda karatAM sainikAne sabheAdhIne kahyuM keHsAmrAjyanA sainikA ! bhaya pAmazeA nahi. pradhAna senApati khAsa kAraNe raNakSetramAMthI nAsI jAya tethI bhaya pAmavAnuM zuM kAraNa che ? evA seMkaDA senApatie AvA yuddhamAM paMcatva pAme tApaNu zu thayuM? sAmrAjyanuM gaiArava ApaNAja hAthamAM che, je vijaya meLavavAnA che te ApaNeja meLavavAnA che." A pramANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com (( Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gALa-bihAra uDIsA ane gADa 135 peAtAnA sainyane utsAhita karI, pAte vIramadathI maddonmatta thai, asIma sAhasa ane adamya tejapUrvaka, peAtAnI rAjapUta senAne sAthe lai rAjA ToDaramala sAmA pakSa upara tUTI paDayA. mogala sainikA ke je nAsI javAne tatpara thayA hatA teo paNa rAjAnI sAthe joDAyA. rAjA TADamalanI sAme TakI rahevuM e zuM sahaja vAta che ? tenA parAkramarUpI pravAhane aTakAvavA e zu sAmAnya vAta che ? prathama jayathI ullAsa pAmelI paNa nAyakavinAnI paThANa senA have thAkIne pAchI nAsavA lAgI. navAe peAteja prathama nAsIne senAne nAsavAnA mArga darzAvI ApyA! baMgALIoe A rakSetramAM evuM parAkrama darzAvyuM hatuM ane eTalA badhA mogala sainikAnA vadha karyAM hatA ke Aje paNa te raNusthaLa " megalamArI '" nA nAmathI laoNkAmAM prasiddha che. ukta mAgalamArI jaMgala Aje paNa agALAnA parAkramane prakaTa karI rahyuM che ! 66 navAba dAuda kaMTaka tarapha nAsI gayA. tyAM gayA pachI teNe puna: sainya ekatra karavAnA prayatna na karyAM. AthI maMgALI alpa samayamAMja nirAza ane utsAhaeNhIna thaI gayA. navAme samrATa akbaranI tAbedArI svIkAravAnI tatparatA darzAvI; paNa TADaramale jaNAvyuM ke paDANAne jo kSamA ApIne mukta karavAmAM Avaze teA punaH taka maLatAM tee zatrutA darzAvyA vinA raheze nahi; paraMtu munimakhAMe chellA yuddha samaye baMgALI prajAnu' je vIstya anubhavyuM hatuM tethI te navAkhanI sAthe vadhAre vAra zatrutA darzAvavAnI hiMmata karI sakayA nahi. teNe rAjA TeDimalanA vAMdhAne bilakula vajana na ApatAM navAkhanI sAthe saMdhi karI lIdhI. rAjAne AthI nArAja thavAnuM kAraNa maLe te svAbhAvika che. te munimakhAM prati cyavanA darzAvI tyAMthI AgrA tarapha cAlI nIkaLyeA. A pramANe baMgALA ane bihAra mogala sAmrAjyamAM maLI gayAM. mAtra eka uDIsA prAMta navAkhanA hAthamAM rahyo. saMdhinA cinhasvarUpa eka bahumUlya ratnakhacita talavAra khAnekhAnAe navAbane bheTa ApI. tyArabAda mutimakhAMe gauDa taraph prayANu karyuM. mogalasenA varSomAM bhajAtI ane mAnI muzkelIthI herAna thatI chevaTe gADamAM dAkhala thai. gADa te samaye baMgALa, bihAra ane uDIsAnI rAjadhAnI hatI, zAlA ane saMpattinI lIlAbhUmi hatI. mogalasenAnA praveza khAda kamanasIbe alpa samayamAMja mahAmArI phATI nIkaLI. jvara Adi rAgathI nitya hajAro manuSyA mRtyu pAmavA lAgyAM. hiMdu zamane agnidAha Ape tathA musalamAnanA zamane kharastha kare evu kAi manuSya rahyuM nahi. sa` nivAsI pAtapeAtAnA prANane bacAvavA sneha-mamatAne tilAMjali ApI . nagarImAMthI nAsI javA lAgyA. zabanI vyavasthA krAi kare tema na heAvAthI hajArA muDadAM nitya nadImAM taNAtAM mUkavAmAM AAvyAM. saDI jatAM zakhAmAMthI nIkaLatI durgaMdhane Shree Shanaswami yahbrendar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 samrATa akabara lIdhe svargasama rAjadhAnI narakarUpa banI gaI ! nagarInAM dUSita havA-pANIne lIdhe munimakhAM Adi mogala sAmrAjyanA aneka amaladAro paNa bhayaMkara mahAmArInA bhAga thaI paDyA ane teo paNa saMsArane tyAga karI cAlI nIkaLyA. aneka suMdara gRha tathA mahele nirjana thaI paDayAM. nagarI e eka jANe smazAna heya tevuM dazya najare paDavA lAgyuM. bAdAunI lakhe che ke -" hajAra sainikenI je saMkhyA baMgALAmAM mokalavAmAM AvI hatI temAMthI mAtra eka se manuSya ja pAchA pharavAne bhAgyazALI thayA hatA. A pramANe i. sa. 1575 mAM ukata aitihAsika nagarI cheka ujaDa thaI gaI. | munimakhAMnuM mRtyuM thayuM ke turataja paThANee puna: mAthuM uMcuM karyuM. ekavAra pitAnA hAthamAMthI nIkaLI gayelA pradezo punaH hastagata karavA dAuda rAjamahAlamAM upasthita thayA. samrATa akabare eka musalamAnanI baMgALAnA zAsanakartAtarIke nimaNuka karI ane rAjA ToDaramalane tenA sahAyakatarIke nimI, ubhayane baMgALAmAM ravAnA karyA. rAjamahAla pAse bhayaMkara yuddha thayuM. temAM paThANe saMpUrNa parAjita thayA. paThANano mukhya senApati kAlA-pahADa asahya ane asAdhya A vAtanI pIDAthI rIbAte raNakSetramAMthI nAsI gaye. rAjA TeDaramale navAba dAudane pakaDe ane tene baMdI karyo, paNa pelA musalamAna zAsanakartAe akasmAta tyAM AvI, te raNakSetramAMja navAbane ziraccheda karyo. paThANanI lIlAne e rIte aMta Avyo-(i. sa. 1576). samrATanI jJAnapipAsA asAdhAraNa hatI. eka divase tene e vicAra thaye ke porTugIjha pAsethI yuropanAM hunnara-kaLAsaMbaMdhI aneka viSayanuM jJAna ApaNe prApta karI levuM joie. bIje ja divase teNe eka mukhya amaladAranI sAthe rAjyanA kuzaLa kArIgarone govAmAM abhyAsa arthe ravAnA karyA. kharca badala temane yogya dhana arpaNa karavAmAM AvyuM. kArIgaro ane kalAvido jyAre gavAmAM thI abhyAsa karIne pAchA pharyA tyAre svayaM samrATe temanI parIkSA lIdhI ane pitAne saMpUrNa AnaMda tathA saMtoSa prakaTa karyo. yuropanA vAdyayaMtronuM zravaNa karI te bahuja prasanna thayo hate. kayA rAjAe sarvaprathama gauDa nagarInI sthApanA karI, te nakakI thaI zakatuM nathI, chatAM te gaMgA nadInA kinArA upara AvelI joI ane temAM aneka bhagilAM-tUTelAM maMdire joI, te eka hiMdu nagarI haze, ema keine lAgyA vinA rahe nahi. tenI sthApanA paNa koI hiMdu rAjAeja karelI hovI joIe. abula phajhala lakhe che ke: "rAjA badalAlasene gauDanA durganuM nirmANa karyuM hatuM." haMTara sAheba lakhe che ke:-" A prAcIna mahAna nagarInuM nAma ghaNuM karIne lakSazuAvatI hatuM ane prAyaH A sthaLe ja rAjA Adisara, ballAlasena tathA lamaNa Shree Sudharniaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magALa bihAra uDIsA ane gADa 137 senanI rAjadhAnI hatI." varga mAila jeTa ,, A mahAnanagarI ane upanagarInA vistAra prAyaH 30 lA hatA. kevaLa nagarInIja lakhAi Dha mAIla jeTalI ane paheALAi 1-2 mAila jeTalI hatI. tenI pazcima tarapha ga MgA ane pUrva tarapha mahAnadI vahetI hatI. ga-bihAramAM je zAMtinI sthApanA thaI hatI te vizeSavAra TakI zakI nahi. samrATa akbara hiMduo pratye je dayA, mAna ane premanI dRSTithI jotA te musalamAnAthI sahana thai zakatuM nahetu. aMte samrATe 40 sa0 1579 mAM, hiMdu -musalamAnAnu aikaya karavAnI lAlasAthI prerAine" izvaranA dharmAM " nAmanA eka nUtana dharma cAlu karyAM, tyAre musalamAnA khullI rIte zatrutA darzAvavAne bahAra paDayA. A dharmAM hiMdudharmanu Mja rUpAMtara hatuM kivA hiMdu dharma' upara navAM vastroja caDAvavAmAM AvyAM hatAM, ema kahIe tA ayeAgya nathI. mAlavIe samrATanA uddeza samajI zakyA nahi. AvAM nimittovaDe samrATa akabara hiMdu-musalamAnAmAM aikaya karIne bhAratavarSa te mahA zaktizALI banAvavA icche che tathA e dvArA prajAhitanI sAdhanA kare che, e gaMbhIra rahasya te samajyA nahi. svadezahitaSitAnI dRSTithI jo temaNe ukata dharmAMnu avalokana karyuM" hAta, tA teo Ama uskerAI jAta nahi; paNa svadezahitaSitAneAja mULa abhAva haiAya tyAM e sivAya anya phaLa sa Mbhavatu nathI.temaNe samrATane eka vidhamAM rAkhatarIke janasamAjamAM jAhera karyAM ane jaunapuranA sarvAMpradhAna maiAlavI sAhebe tA " samrATanI viruddha vidroha karavA e dharmAMsa'gata tathA izvarAnAne anusaratu che. prakaTa karyuM. meAgalAnA hallAthI parAjita thayelA ane nAsI gaelA aneka paDANAe bhAratanAM vividha sthaLAmAMthI jai aMga ane bihAramAM Azraya lIdhA hatA. mAgalA e paNa maga ane bihAramAM makAno baMdhAvI tyAM vasavATa karyo hateA. ta samasta mAgalA tathA paThANA potAnA khAhubaLathI kivA jorajulamathI aneka jAgIrAnA mAlika banI beThA hatA. samrATa akabare eka evA hukama bahAra pADayA ke je musalamAna pAse rAjyanI sanada na hAya temaNe peAtAnI jAgIranI khaMDaNI tathA amuka sainya sakhyA rAjadarabAramAM ApI javI. " tene A navA hukamathI khAsa karIne uzkerAvAnuM kAraNa maLyu. peAtAnA svAne dharmanAM ahAnAMthI DhAMkI dai te samrATanI sAme laDavA taiyAra thayA. vidrohIoe vidrohasUcaka vAvaTA pharakAvavA mAMDayA (40 sa1pa9). temaNe prathama mAgalasenAne parAjita karI pradhAna rAjapuruSone mArI nAkhyA ane e rIte dhIme dhIme te vadhAre bhayaMkara ane ugra svarUpa dhAraNa karavA lAgyA. samrATanA potAnA aneka vizvAsu musalamAna amaladArA paNu A baLavAmAM " dharmanI ,, ema paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 samrATa akabara khAtara " joDAyA ane temaNe samrATa akabarane padayyata karI, tenA bhAi mija mahamada hAkImane rAjagAdIe besADavAnI hilacAla karI. hAkImane belAvavA mATe eka dUta ravAnA karavAmAM Avyo. hakIme eka prabaLa senA laI paMjAba upara hale karyo. A hallAnuM varNana ame have pachI ApIzuM. gujarAtanA musalamAne paNa baLavAkhoro sAthe joDAI gayA hatA, e vAta pUrvanA prakaraNamAM kahevAI gaI che. barAbara e ja samaye mevADamAM mahArANA pratApasiMhane pratApa paNa prasaravA mAMDyA hatA. baMgALa-bihAra tathA uDIsAnA zAsanakartAtarIke rAjA ToDaramalanI samrATe nimaNuka karI ane tene baMgALa tathA bihArane baLa zAMta karavAnuM pharamAna thayuM. rAjAe sasainya muMgeranA durgamAM paDAva nAkhyo. durganI je divAle jIrNa thaI gaI hatI te punaH sudharAvI ane durganI AsapAsa eka meTI khAI khodAvI sainyane nirApadda rAkhavAnI teNe vyavasthA karI. baLavAkhora ke je atyAra paryata vijayI thatA AvyA hatA temaNe muMgera upara ghero ghAlyo. baLavAkhorenI saMkhyA rAjAnA sainike karatAM ghaNI vizeSa hatI, eTaluM ja nahi paNa je megala sainya rAjA ToDaramala pAse hatuM, temAMnA musalamAna sainike tathA senApatio baLavAkhoro sAthe maLI jAya e paNa bhaya hatA. AvA saMgene lIdhe rAjAe hale karavAnI paddhatine parityAga karI bayAvanA upAye levA mAMDayA. Ama chatAM prasaMgopAta durgamAMthI ekAeka bahAra nIkaLI vidrohIo upara chApo mAravAnuM ane temane daMDa ApavAnuM paNa te bhUlo nahi. rAjA ToDaramala kayAre bahAra nIkaLe che ane kevI rIte dhasI Ave che te vidrohIo samajI zakatA nahi. rAjA vidrohIone vadhateocho bhoga laI punaH durgamAM dAkhala thaI jatuM. samrATanA je kAryane lIdhe tenA svAtibaMdhuo arthAta musalamAne tenA pratye dveSa rAkhatA hatA, teja kAryane lIdhe hiMduo samrATa pratye prema ane anurAganI dRSTithI jotA hatA. AthI rAjA ToDaramalanI hilacAlanA pariNAme bihAranA samasta hiMdu jamInadAroe samrATa akabarane pakSa lIdho. te hiMdu jamInadAro pitApitAnuM sainya ekatra karI vidrohIo upara akasmAta hallo karavA lAgyA ane temanI pAse je kAMI khorAkI ke-astra zastra hoya te lUMTI javA lAgyA. vidrohIo AvA akasmAta AvI paDatA chApAone lIdhe chevaTe kaMTALI gayA, tethI teo muMgera uparane ghere uThAvI laI baMga ane bihAramAM ADAavaLA vikharAi gayA. tyAra bAda rAjA TeDaramale dhIme dhIme baLavAkhoro. nI nAnI-moTI saMkhyAo parAjita karI. chUTA thaI gaelA vidrohIone dAbI devA, e rAjA jevA vIra narane mATe bahu kaThina kArya nahatuM. kALakrame e Shree Julianaswami Gyanbhandar Umara, surat" www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMgALa-bihAra-uDIsA ane geDa 130 zatrutA keme karatAM zAMta thaI naha. teo punaH katalukhane senApatitarIke AgaLa karI uDIsAmAM baLavAna thavA lAgyA. e samaye rAjA mAnasiMha kAbUlanA zAsanakartA tarIke aphaghAnIstAnanI vyavasthA karato hato. teNe potAnA bAhubaLathI tathA rAjapUta sainikonI sahAyathI kAbulI jevI tephAnI prajAne cheka dAbI dIdhI hatI. kAbUlanA vidrohIo rAjA mAnasiMhanuM nAmamAtra sAMbhaLIne tharatharatA hatA. tyAMnA samasta rahevAsIo musalamAna hatA. temaNe rAjA mAnasiMhane badale eka musalamAna zAsanakartA nI nimaNuka karavAnI samrATa akabarane prArthanA karI. janasamAjanI IcchAnusAra rAjayavyavasthA karavAmAM ApaNA prAcIna kALane azikSita anakSara samrATa pitAnA gAravamAM jarA paNa hAni mAnate nahatA. teNe prajAgabhunI prArthanAne mAna ApI mAnasiMha jevA pitAnA atimAnatA naranI paNa badalI karavAmAM saMkoca karyo nahi, samrATe rAjA mAnasiMhane kAbUlamAMthI bolAvI laI eka tarapha prajA matane mAna ApyuM ane bIjI tarapha mAnasiMhane sudra aphaghAnistAnane badale, baMga-bihAra ane uDIsA jevA suvistRta rAjyanA zAsanakartAnuM atyaMta mAnabharyuM pada arpaNa karyuM. AthI rAjA mAnasiMha ane aphaghAna stAnane sAdhAraNa janasamAja e ubhaya prasanna thayA. rAjAe sainyasahita baMgALamAM praveza karI vartamAna kalakattA pAse chAvaNI nAkhI, tene putra kumAra jagatasiMha ukata sainyanA eka meTA bhAgane senApati hate, baMgALIoe kumAra ane tenA sainya upara hallo karI suzikSita mogala sainyane parAjita karyuM ane jagatasiMhane keda karyo, paraMtu rAjA mAnasiMhanI buddhi, vIratA ane sAhasiktA pAse koI paNa TakI zake tema nahotuM. chevaTe teNe paThANone zAMta karI baMgALa, bihAra tathA uDIsAne mogala sAmrAjya sAthe meLavI dIdhA ane rAjadhAnI tarIke vartamAna rAjamahAla nagarInI sthApanA karI tyAM ja nivAsa karyo. rAjA mAnasiMhanA samayamAM baMgALI prajAe potAnA vIratvane bahu sAre paricaya Apyo hato. temAM yazeharano mahArAjA pratApAditya mukhya hatuM ema kahevuM joie. teNe gauravane puna: pratiSThita karavAnuM bhagIratha prayatna karyo hato, ane tethI te hiMdumAtranA AdarzarUpa banyuM hatuM. baMgALa bhale megala sAmrAjyamAM bhaLI gayuM te paNa baMgALIoe pitAnuM vIratva prakaTa karavAmAM kadApi saMkeca karyo nahe. mahAtmA abula phajhale lakhyuM che ke- " yuddhasamaye baMgALAne zAsanakartA samrATane 801150 padAti, 1170 hAthIo, 4260 te tathA 4400 yuddhoyegI bahata naikAonI sahAyatA ApatA hate." AmAM je sainyane ullekha karavAmAM AvyuM che, temAM hiMdu ane musalamAna ubhayane samAveza thata A hatote punaH lakhe che ke -"sAmrAjyanA rAjapUta sainikAe rAjA rAyazAla Shree Sudhatmywami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 samrATa akabara "" darakhArIne harAvI tenuM rAjya paDAvI lIdhuM; tyAre mathurAdAsa nAmanA tenA eka baMgALI bhAkare potAnA khaLa tathA sAhasavarDa na rAjyanA adhikAMze uddhAra karyAM hatA. mahAsAhasI tathA parAkramI gaNAtI rAjapUtasenAmAM paNa trAsa vartAbyA hatA. hajI thADAja samaya upara sirAja-uddolAnI vidyamAnatAmAM khagALI sainya sainika ane senApatitarIke je parAkrama darzAvyu hatu, te bhAgyeja krAi bhUlI zakayu haze. navAba sirAja-udAlAnA samayasudhI aMgasatAnA ni`La ane bIkaNu che, evu' kalaMka Ai ApI zakyuM naheAtu. aMgrejI zAsananA nyAyI chatra nIce baMgALI prajA peAtAnAM khaLa-muddhi ane vIryaMne gumAvI kheThI che, tenuM kAraNu amane lAge che ka bagALIonAM bALalagna tathA aMgrejI zAsanakartAonI upekSA sivAya anya sa*bhavatuM nathI, baMgALI vIra puruSone sainika jIvanamAM praveza karavAne hakka nahi maLavAthIja, aMgreja lekhakeA khaMgALanI samasta prajAne zire khIkaNu ane khAyalApaNAnuM kalaMka coMTADavAnu sAhasa karI zakayA che. prabhu ekalaMka yAre dUra karaze ? dvAdaza adhyAya - mahArANA pratApasiMha haladIdhA. e mevADanI " tharmopeAlI " che. ane devaranuM raNakSetra e te "merAthana" che. TADa zrIkAe svAdhInatAnA rakSaNu arthe tharmopAlI ane merAthananA kSetramAM je apUrva vIratva darzAvyuM hatuM tenuM yazaHkIna yUropanI sabhya jAti hajI paNa sahasra, sahasra prakAre karI rahI che. svadezaprema jAgRta karavAmAM e yaza:kIna jevuM eka paNa anya prabaLa sAdhana nathI, ema vidvAnA mukatakaOM kabUla kare che. amArA vIravara pratApasiMhanuM yazAgAna krANu gAya ! tenA vIratvanA kiMcit AbhAsa prApta karavA jeTalA pazu Ane avakAza hAya ! tenuM yathArtha sanmAna karavA jeTalA paNa krAne avakAza hAya ! tenu' yathArtha sanmAna karavA jeTaluM teA sAmarthya ja keAnAmAM che ! bhAratavaSIya pramaLa pratApI mahArANA pratApasiMhanA vIratvanI kahANI bhASAnA gaDhana vanamAMja guptabhAve paDI rahI che ! itihAsalekhaka TADa kahe che ke haladIdhATa e mevADanuM thamAMAlI che ane devara e tenuM merAthana che. " kalpanAdevi ! ekavAra tamArA caraNanA Azraya amane Ape ane ukta pavitra kSetranI lIlAnuM darzana karAvA ! tr ,, citADanuM jo ke patana thayuM hatu. chatAM mevADanuM parAkrama hajI aMti thayuM nahAtuM. mevADanA vIra vaza hajI adRzya thayA na hatA ! mahArANA udayasiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IN OD RURE TL on the 200 RON BOOT 2532 asoa R GO . peta Cio 2. PPO Red ra! 00 POBoposa ANRERE CREDIT aDagaTekI mahArANA pratApa Shree Sudharmaswami,yanbrandaruma a Lakshmi Art, Bombay, 8 maragyanbhandar com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 141 kAyara hevAthI te citeDane punaruddhAra karavA prayatnazIla thayuM na hatuM ! pitAnA kulagAravane-AtmasaMmAnane tilAMjali ApI svacchede ArAmapUrvaka jIvana vyatIta karavuM ene ApaNe vartamAnakALe buddhimattA mAnIe chIe. vastutaH eja je buddhimattA heya te mahArANA udayasiMha te arthamAM parama buddhimAna hatuM, ema amAre kahevuM joIe ! teNe mevADanI ciraprasiddha rAjadhAnI, vIratvanuM puNyakSetra ciDa zatrunA hastamAM arpaNa karI dIdhuM ane pite dUra ArAvalInA parvatomAM jaI, tyAM udayapura nAmanI eka rAjadhAnI sthApI sukha-zAMtipUrvaka rahevA mAMDayuM. rAjapUtanA zire cUMTeluM kalaMka dUra karavAnuM tene jaNAyuM nahi. mevADanA eka aMzane parityAga karI rANe udayasiMha jo ke sukha-vaibhavanI durAzAthI nAsI ga, tepaNu durbhAgye tenA kapALamAM sukhabhega karavAnI vyavasthA vidhAtAe lakhI nahatI. jeo Atmagauravane vecI tene badale sukha-vilAsanI icchA kare che, teo ulaTA jIvananI saphaLatAsvarUpa Atmagaurava gumAvI bese che ane tenI sAthe sukha-vaibhava paNa tene tyAga karI jAya che. citeDanA patana pachI rANa udayasiMha mAtra cAra ja varSamAM maraNa pAme. tenA putra hiMdukuLacUDAmaNi mahArANA pratApasiMha siMhAsana upara AvatAM ja pUrvagauravane punaruddhAra karavA kammara kasI janmabhUminuM kalaMka nivAraNa karavAnI daDha pratijJA karI. yathArtha vIra puruSanuM hadaya mAtRbhUminI durdazA joI zakatuM nathI. sva vIyara janmabhUminI vedanA te zAMtabhAve vadhAre vAra joI zako nathI. janmabhUminI vedanA ane durdazAnI ciMtA tenA hRdayane karavA lAgI. je ke pratApasiMhanI pAse sukha-vaibhavanI manoramA sAmagrIne leza paNa abhAva nahote, chatAM e vaibhavomAM tenuM yathArtha vIra hRdaya sukha lai zakyuM nahi. "svadezane uddhAra kara-kuLakalaMka dUra karavuM" eja eka bhAvanA te sarvadA piSavA lAgyo. prANadhika citaDa zatrunA caraNataLe niMdita, apamAnita tathA lAMchita thatuM jAya che, e vAta sukha ane aizvaryanA mohaka saMgomAM paNa te visarI gaye nahi. mevADamAMthI mogalone hAMkI kahADavAne tenuM hRdaya vyAkuLa thayuM. sAmo pakSa keTalo baLavAna tathA pratApI che, tene teNe kSaNavAra paNa vicAra na karyo. megalanI tulanAmAM rAjapUtasainya keTaluM a5 che, tene vicAra karI nirAza thavAnuM tene vyAjabI lAgyuM nahi. mahAsaMkalpanI siddhi arthe vartamAna sukha-bhoga ane aizvarya-vilAsano bhoga ApavAnI ciMtA tenA mastiSkamAM udita thaI nahi. pite hAthe karIne duHkha ane vipatti vahorI levAne tatpara thayo che. evI nirbaLa bhAvanAe tenA cittane kaMpAvyuM nahi. ekavAra kartavyano nirNaya karyA pachI tenI siddhi arthe sarva prakArano tyAga karavo paDe, to te paNa parama AnaMdapUrvaka kara e teNe daDha saMkalpa karyo. divasa ane rAtri AThe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 samrATa akabara AThe prahara tenA manamAM kevaLa ekaja ciMtA khaLAnapaNe vartavA lAgI; ane te eja ke:--"dehanuM patana thAya teA bhale, paNu kartavyanI sAdhanAmAM pAchuM pagalu bharavuM nahi. " arthAt teduM pAtayAmi vA kArya sAdhayAmi / vastutaH vIra puruSAnu` eja lakSaNu hAya che, sAdhaka naranI eja paddhati hAya che ane dezahitaSitAnI eja pratijJA hoya che. tr tr rAjapUtA jyAre sainya sAthe laDavAne bahAra paDe che tyAre temanI AgaLa sainikavAdyanI gheASaNA thAya che; arthAt sainyanA prayANusamaye samasta sainikAne mAkhare raNavAdya garjanA karatu. sainiAnI sAtheja AgaLa vadhe che. mevADanA rAjapUtAnI A prAcIna paddhati che. pratApe e paddhatinA asvIkAra karatAM kahyuM. ke: "yitADanuM patana thaI cUkayuM che, ApaNe zuM mAM laine raNavAdyane veSapratidheASa karI zakIe tema chIe ? ApaNuM sainya citADanA uddhAra karavAne samatha thAya nahi, tyAMsudhI tenA agrabhAge raNuvAdya vAgI zakaze naRsiApaNu gArava citAnI sAtheja naSTa thyuM che, have te e raNavAdyane ApaNI sanA pAchaLa rAkhavuM ane pAchaLa rahIneja te ApaNA kalaMkanI garjanA kare eja IcchavAcaiAgya che. je raNavAva prathama ApaNI AgaLa rahIne ApazuA gairavanI gheANA karatuM hatuM tene have ApaNI pAchaLa pAchaLaja ApaNA kalakatI, apamAnanI ane nirvIyatAnI dheASaNA karatuM cAlavA gho" mAtra eTaluM ja nahi, paNa pratApe pratijJA karI ke " jyAMsudhI citeADanA uddhAra nahi thAya, tyAMsudhI te pote tathA tenA vaMzajo kAIpaNa vidyAsa-sAmagrInA sparza karaze nahi; tyAMsudhI te vRkSapatra sivAya anya koi dhAtupAtramAM bhAjata karaze nahi, tyAMsudhI tRNuzayyA savAya khIjI pathArIe zayana karaze nahi ane tyAMsudhI muMDana paNa karAvaze nahi. '' mahArANA pratApasiMhu AvI pratijJAjamAtra karIne besI na rahyA kivA te pratijJAne mAtra vANImAMja badha karI rAkhI nahi. teNe eka tarapha upara pramANenu kaThera tapasvI-jIvana vyatIta karavAne! AraMbha karyAM ane khIjI tarapha cite.DanA uddhAra arthe gaeluM gArava punaH prApta karavA mATe atulanIya vIratva darzAvavA mAMDayu, AtmasamAna sivAya anya koi vicAra mahArANAnA magajamAM AvI zakatA nahi. svadezeAhAra sivAyanA kAi paNa svAthI vicAra tenA aMta:karaNanA kAi eka khUNAmAM paNa udita thai zakatA nahiM. tenA pustrArtha evI pavitra paMktinA hatA, tenuM mahAteja evuM svargIya hatuM ke meM teja ane e puruSAtha ne sAMsArika vittano paraMparAe paNa milana karI zakatI nahi, saMsAranA krAi pazu pralebhanathI e pavitratA ke divyatA jhAMkhI thai zakatI nahiM. jo e samayanA samasta rAjapUta nRpati pratApanI svargIya bhAvanAne anusarI zakayA hAta, ane pratApanI pavitra tapasyAmAM sahAyatA ApavAne bahAra paDayA hota, tA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 143 rAjasthAna te zuM paNa samasta bhAratavarSane itihAsa, Aje azrujaLavaDe lakhavAne prasaMga Avata nahi. eka mAtra pratApe ja ekavAra mevADanA kSetramAM evuM vIratva darzAvyuM hatuM ke jenA pratApe Aje hiMduone prAcIna itihAsa ujajavaLapaNe prakAzI rahyo che. pratApa e pramANe dezaddhAranI tapasyAmAM pravRtta hatA te samaye rAjA mAnasiMha solApura pradeza upara vijaya meLavI dilhI khAte pAcho pharato hato. mArgamAM tene mahArANA pratApasiMhanAM darzana karavAnI icchA uddabhavI. mahArASTravaMza rAjasthAna sarvopari-vaMza lekhAya che. rAjasthAnamAM temanA jeTaluM anya koI paNa rAjavaMzanuM sanmAna thatuM nathI. rAjA mAnasiMha kamalameramAM pahecatAM mahArANA pratApe AdarapUrvaka tenuM svAgata karyuM, paraMtu AhAra veLA te rAjA mAnasiMhanI sAthe eka sthAne besIne jamavA taiyAra thayo nahi, kAraNa ke rAjA pote akabaranI sAthe sAMsArika saMbaMdhathI joDAI cUkyA hite. rAjA mAnasiMhane A apamAnathI bahu krodha caDyo. A aparAdha badala mahArANAne sakhta daMDa ApavAne teNe nirNaya karyo. tyArabAda te turataja mahArANu pAsethI cAlI nIkaLyo. hAya ! A hatabhAgya dezanuM eja dudaiva che ke jyAre be mahApuruSe eka sAthe uddabhave che tyAre teo saMmilita thai svadezasevAmAM joDAvAne badale parasparanI sAthe saMgama karavAne tatpara thaI jAya che ! je e eka durbhAgya A dezanA zire na heta te bhAratavarSanI sthiti vartamAnakALe atyaMta unnata heta, ema kahevAnI jarUra che ? rAjA mAnasiMhe pitAnA apamAna saMbaMdhI saghaLI vAta samrATa akabarane kahI. samrATa pote hiMdu ane musalamAnane ekatra karavA mAgatuM hatuM, ubhaya prajAne mitratA ane sahRdayatAnI graMthithI bAMdhavA mAgatA hatA, eTalA mATe mahArANA pratApasiMhanuM ukata pavitra kArya paNa akabarane vadhAbharyuM lAge, e svAbhAvika che. pitAnA pavitra uzamAM mahArANAne vidhyabhUta thatA joI samrATane bahu duHkha thayuM. akabara sArI peThe samajato hato ke pratApasiMha jevo prabaLa puruSa ane rAjapUta netA, je tenI saMkalpasiddhimAM kaMTakarUpa thAya che te (samrATa akabara) kadApi saphaLatA prApta karI zake nahi. te ema paNa samajato hatA ke je rAjapUta rAjAo atyAre potAnA uddezanI siddhimAM thoDI ghaNI sahAyatA ApI rahyA che, teo paNa mahArANA pratApasiMhanuM viruddhAcaraNa jaI pratApasiMhanI sAthe maLI gayA vinA raheze nahi. TuMkAmAM kahIe te pratApasiMhanuM prajajavalaMta cAritryabaLa ane e cAritryane anya rAjapUta patio uparane prabhAva ityAdi bAbate samrATa akabara bahu sArI rIte samajI gayo. hatA. eTalA mATe te mahArANAne pitAnA pakSamAM meLavavAno prayatna karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samrATa akabara lAgyA. akabare mahArANA pratApasiMhane mAtra eka hAthI mekalavAnuM ane megalanI kiMcita tAbedArI svIkAravAnuM kaheNa mokalyuM. mahArANAe megalanI tAbedArI svIkAravAne khullo inakAra karyo. have samrATane nachUTake samagra mevADa upara adhikAra meLavavA sainya mekalavuM paDayuM. A sainyanA adhinAyaktarIke kumAra salImanI nimaNuka karavAmAM AvI hatI, chatAM rAjA mAnasiMhane A bhayaMkara yuddhanA sarvapradhAna senApatitarIke kAma karavAnI ane kumAra salImane paNa rAjA mAnasiMhanI AjJAnusAra vartavAnI samrATe AjJA karI hatI. musalamAne te samaye hiMduo pratye evI te tiraskArapUrNa dRSTithI jotA hatA ke je samrATa senAnA adhinAyaka tarIke kAI hiMdunI nimaNuka kare te musalamAne e sinyamAMthI pRthapha thaI gayA vinA rahe nahi. hiMdu senApatinI AjJAne mAna ApavuM te temane mATe apamAnajanaka lekhAtuM hatuM, eTalA mATe senAnuM netRtva salImane ApavAnI samrATane pharaja paDI hatI. samrATa ane mahArANuM pratApasiMhanAM sAdhane vacce jamIna-AsamAna jeTalo bheda hatuM. samrATa akabara bhAratavarSane ekAdhipati hatA, tenuM aizvaryA ane rAjyavistAra apUrva hatuM, jyAre mahArANAnuM rAjya, azvarya tathA Adhipatya kevaLa amuka hadamAMja hatI ane teTalA pradezano moTo bhAga paNa lagabhaga verAna je hato. akabaranuM artha baLa asIma hatuM, sahAyakonI saMkhyA asaMkhya hatI; jyAre mahArANA pratApasiMha pAse artha baLa ke sahAya baLa nahivata ja hatuM, akabara te samaye eka sarvapradhAna samrATa tarIkenuM pada bhagavata hato, tenA jevA eka pratApI ane samartha samrATanI sAme zatrutA ke viruddhatA darzAvavI e kAMI sahela nahatuM; chatAM pratApe svadezanI svAdhInatAnuM rakSaNa karavA mATe je parAkrama karyuM hatuM, je sAdhanA karI hatI tathA je tapasyA karI hatI te Aje bhAratIya itihAsamAM hiMdukuLane samujajavala karI rahI che. teNe koipaNa sarate parAdhInatA na svIkAravAne je aDaga manebhAva darzAvyo hato te Adarza vIra puruSone mATe paNa mArga sUcaka thaI paDyo che. jayAM sudhI A hatabhAgya dezamAM sUrya-caMdra udaya pAmatA raheze tyAM sudhI tene kIrtikalA bhAratanAM bhIru saMtAna paNa mukatakaMThe lalakAraze. prabaLa hiMdu-musalamAna senA pitAnA pratApavaDe rAjasthAnanI bhUmine dhrujAvatI, parvata uparathI ati vegathI nIce vahI jatA jharaNanI mAphaka AgaLa vadhavA lAgI. ahaMkArathI mardonmatta thayele mahAbaLazALI rAjA mAnasiMha sinyanI vyavasthA karatA AgaLa cAlI rahyo che ! teNe pitAnA apamAnano badalo levA rAjasthAnanA vakSasthaLa upara virAjatA mevADane mULamAMthI ukheDI kahADI parAkrama nuM A phaLane samAjanA darzAvyuM athavA mahAmaLIne apAra pahADI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMhu 145 samudramAM pheMkI devAnI Aje bhISaNa pratijJA karI che! jyAre te mahArANAnu rAjya bhasmIbhUta karI zmazAnavat banAvI mUkaze tyAreja tenA aMtaranA dAha zAMta thaze, evA teNe niya karyAM che!je potAnAja bAhubaLe baLavAna che, pratibhAnA tejathI prakAzita che, sAhasa ane vIratvatA zirAmaNa che, eTaluMja nahi paNa prabaLa parAkramazALI akabara jevA samrATa jenI pITha thAbaDanAra che, te puruSa A jagatamAM zuM na karI zake ? tene mATe asAdhya kiMvA asaMbhavita jevuM zu hAI zake ? tenI saMkalpasiddhi ADenuM vidhna kayAMsudhI TakI rahe ? te zatrunI tapAsamAM suMdara mevADa pradezane padAdhAtathI dalita karatA sainyasahita AgaLa vadhavA lAgyA; paratu thADe dUra gayA pachI teNeje dRzya joyu tethI tene Azraya thayA vinA rahyuM nahi. tenA pratidvaMdI mahArANA keTalA baLavAna, kevA tapasvI ane keTalA prabhAvazAlI che te have te kharAbara joi zakayA; ane te uparathI mahArANAnI kArya paddhatinuM anumAna karavAne te sama thai zakyA. mevADanA pradezanuM khArika nirIkSaNa karavA chatAM sapATa bhUmi upara kyAMya paNa manuSyaprANInA zabda ke cinha sarakhu paNu rAjA mAnasiMhane pratyakSa na thayuM. je nagarI ekavAra nara-nArInA hAsyakAlAhalathI sadA paripUrNa rahetI te nagarI Aje nIrava ane nistapaNe jemanI tema paDI rahI che. je gRhA potAnI asAdhAraNa suMdaratAnA vistAra karatAM, sarAkaranI madhyamAM vikaselA kamaLanI mAka prekSakanA nayana-manane paritRpta karatAM hatAM, te gRDA Aje zeAbhAhIna ane ujjaDa thai paDayAM che. je dhAnyakSetro eka divase suMdara phaLaphUlavaDe prAkRtika zAbhAmAM vRddhi karI rahyAM hatAM ane kheDutA tathA gApAlakAnAM Ana gItAthI gAjI rahetAM hatAM, te kSetro Aje kheDAyA vinAnAM jemanAM tema paDayAM rahyAM che. kayAMya paNa manuSya ke pazu najare caDatu nathI. saMpUrNa svAdhInatA bhAgavatI puranArIe ekavAra je sthaLe praznA citta viharatI hatI te sthaLa Aje verAna ane ujjaDa jevu khanI gayu` che. TuMkAmAM, marubhUmie Aje ugra rUpa dhAraNa karyuM che. rAjA mAnisaMha samajI gayA ke mevADavAsIo, mahArANA pratApanI AjJAne mAna ApI, sapATa bhUminA tyAga karIne du' patanI TekarIomAM cAlyA gaelA haiAvA joie. sapATa kSetra upara yuddha karavAnI samasta taiyArIo have niSphaLa che, evA niSNuya upara AvatAM tene vAra lAgI nahi. teNe nizcaya karyA ke catura pratApa ekAeka patanI khINeAmAMthI bahAra nIkLA mAgalasenAnA nAza karyA vinA raheze nahi. have zuM karavu tenA niCyAthe' rAjA mAnasiMhai gaMbhIra vicAra karyo. chevaTe teNe peAtAnA samasta sainyane ekatra karI dhIre dhIre, bahuja sAvacetI ane vicakSaNutApUrNAMka aravallInA pahADamAM praveza karyA. tyArabAda te parvatanI madhyamAM krame krame AgaLa vadhavA lAgyA. atyAraShree Sudd.mava1.Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 samrATa akabara paryata keIe paNa mogalasenA upara hallo karyo nahi, megalasenAnA mArgamAM kAIe vina nAkhyuM nahi; eTaluM ja nahi paNa koIe pratyakSa darzana paNa ApyuM nahi. aMte megala sAmrAjyanI hiMdu-musalamAna senA parvatanA pazcima bhAganI taLeTImAM-prAtaHsmaraNIya haladIghATamAM AvI pahoMcI. rajanI vItI cUkI che, pakSIo kalarava karI uSAdevIne AmaMtraNa ApI rahyAM che, dhIme dhIme sUryodaya thayo. barAbara e ja samaye parvatane dhrujAvatA ane digamaMDaLane pratidhvanita karatA mahArANA pratApasiMha, siMhanI mAphaka akasmAta zatrupakSa upara tUTI paDayo ! tenuM rAjapUta ane bhIlasainya mahA parAkramapUrvaka zatrune saMhAra karavA lAgyuM. bhayaMkara yuddhane AraMbha thayo. hariNasarakhI tIvra gativALA cetaka nAmanA eka zyAma azva upara ArahaNa karI pratApasiMhapate raNakSetramAM sarvatra ghumI rahyA hatA ane pitAnA sainyane vIramade unmatta karavA vividha uttajanAo ApI rahyo hato. mogalasenA, vAyumAM uDI jatAM zuSka panI mAphaka cotarapha vikharAvA lAgI. pratApanA sainike dvArA te naSTa thavA lAgI. pratApa, rAjA mAnasiMhanI zodhamAM cotarapha bhamavA lAgyA. rAjA mAnasiMhane pitAnA bAhubaLano paricaya ApavA kiMvA tenI manovAMchanA pUrNa karavA, bemAMthI game te kAraNa hoya, paNa mAnasiMhanI zodha arthe te zatrupakSamAM vinAsa kece dhasI gayo. mAnasiMhanI hAjarInI je je sthaLe saMbhAvanA rAkhI zakAya te te sarva sthaLAmAM, zatruenI madhyamAM pratApa pharavA lAge. zatrusenAno bheda karI te sarvatra pharI vaLe. caturacUDAmaNi rAjA mAnasiMha e samaye vipula mogalasenAnI madhyamAM eka hasti upara beThe beThe sainyavyavasthA karI rahyo hato. tenI AsapAsanA hiMdu ane musalamAna sainike tathA senApatio vipakSane vinAza sAdhI rahyA hatA. pratApe dUrathI A dasya joyuM. tene khAtrI thaI ke mAnasiMhanI AsapAsa rahele zatrune vizALa samudra oLaMgI mAnasiMha pAse pahoMcavuM, e manuSyane mATe saMbhavita nathI. te Avo vicAra kare che eTalAmAM thoDe dUra kumAra salImane deDI jatA teNe je. te ja kSaNe pratApanI vairavRtti prabaLa thaI AvI ane azvane eka sakhta eDI mArI, zatruonAM ToLAMnI madhyamAM thaine, vajAgninI mAphaka salImanA hastI upara tUTI paDe. cetaka azva meTI maTI phasaMge mArate pelA hAthI pAse AvIne ubho rahyo ane pitAnA be AgalA page hAthInA mastaka upara sthApana karI, mAtra be paga uparaja aDagabhAve nirbhara rahyA. pratApe AMkhanA eka palakArA jeTalA samayamAM tIkSNa dhAravALA bhAlAvatI mAvatane vIdhI nAkhyA ane tene dharaNI upara pheMkI dIdhe. gajarAja A apUrva AkramaNathI ane khAsa karIne cetakanA padaprahArathI bahuja gabharAyo ane bhayabhIta thaine, cIsa-barADA pADato GA ekIzvAse tyAMthI nAsavA lAgyo. nAsatAM nAsatAM tenA paga nIce AvI aneka Shree Sudhalmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 17. mogala sainike naSTa thaI gayA. eTalAmAM asaMkhya mogalasenA pratApane chuMdI nAkhavA tenI AsapAsa pharI vaLI; taraphathI tenA upara halAo thavA lAgyA; sarva prakAranAM zone prahAra tenA aMga upara paDavA lAge; paraMtu pratApane parAjita kare e mogala mATe sAdhAraNa kArya nahatuM. pratApane vazIbhUta karavA jeTalI zakita ja koInAmAM nahatI. pratApa e samaye ati utkRSTa ane ucca azva upare beThA hatA, te vAta ame pUrve jaNAvI gayA chIe. te azvanI pITha upara besIne pitAnI baMne bAjunA zatruono saMhAra karatA AgaLa vadhavA lAgyo. cetaka paNa jANe ke potAnA svAmIne sahAya Apate heya tema vIramade phAMge bhArata ane vaTALIAnI ghumarI mAphaka nRtya karatA vipakSasenAne pitAnA pagataLe kacaravA lAge! pratApanI bhayaMkara paristhiti nihALI tenuM sainya paNa tenI pAse doDI AvyuM ane pitAnA prANanA bhege mAlikanA prANanI rakSA karavA ughukta thayuM. mahA bhISaNa yuddhane prAraMbha thayo. pratApane jIvanadIpaka bujhAvI devo eja samasta mogalasenAne ekamAtra uddeza hato. samasta mogalasenAe ekatra thaI pitAnI samasta zakti teja eka udezanI siddhi arthe vAparavA mAMDI. rAjapUta paNa pitAnA svAmInA prANanI rakSA karavA jatAM zatruonA prabaLa prahAravaDe paMcatva pAmavA lAgyA. pratApanA sainikone meTe bhAga A halAmAM mRtyuvaza thayA. mahArANAnA kadAvara deha upara sAta sakhta prahAra thayA hatA, temAMthI rudhiranI dhArA vahI rahI hatI ane samasta piSAka paNa rUdhiramaya thaI gayo hate; chatAM teNe potAnuM bAhu baLa darzAvavAmAM lezamAtra saMkeca karyo nahi. zatruno saMhAra karatI veLA pitAnI dehavyathAprati daSTipAta karyo nahi. eka rAjapUta vIratarIkenI sAhasikatAne zithila thavA dIdhI nahi! pratApanA sinike paikInA eka jhAlA mAnasiMhe vicAra karyo ke kevaLa vIratvArA zatruonA paMjAmAMthI pratApane uddhAra thavo sabhavita nathI. ema dhArI teNe pitAnA AtmAne-prANane mAlikanA AtmAnI tulanAmAM tRNavat lekhI, AtmabhogadvArA mahArANAne bacAvI levAnI eka yukti racI. teNe pratApanuM rAjachatra jhuMTavI laI pitAnA zire akasmAta sthApita karI dIdhuM ane pratApanI lagabhaga pAse ja rahIne zatruonI katala karavA mAMDI. megalapakSa A yuktithI chetarA. yukti paNa saphaLa thaI. megalae ukta mAnasiMhane mahArANA pratApasiMhatarIke mAnI, yathArtha pratApane rahevA daI, tenI upara bhISaNa AkramaNa karyuM ane tene jakhamI karI maraNatala karI mUke. A pramANe mAnasiMha je samaye laDI rahyo hato, te samaya daramiyAna pratApa pitAnA pakSamAM maLI javA zatrupakSane bhedIne AgaLa vage. rAjasthAnanA itihAsamAM ukta mAnasiMha jevA vIranaronA A tmabhoganAM daSTAMtane TeTe nathI. rAjasthAnane itihAsa mahAvatI puSArthI varenA Atmotsarga vaDe Aje paNa prakAzita thaI rahyo che. chatAM rAjapUto A veLA viShree Sudharmaswami Gyanbharuar-Umara, surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 samrATa akabara jayI thaI zakyA nahi. pratApanuM amAnuSi parAkrama paNa saphaLa thai zakyuM nahi. megalasenAnA meTA bhAga jo ke A yuddhamAM nAza pAmyA; tApaNu temanI sakhyAmAM ghaTADA thayA nahi. mogaleAnA uparApara hallAe zAMta thayA nahi. rAjA mAsiMha pAse asaMkhya sainya hatuM, eTaluMja nahi paNa tenI pAse tApa ane baMdukanA paNu tATA nahAtA. teNe A sadhaLI sAmagrInI sahAyatAvaDe petAnAja eka jAtinA parAjaya karyAM. mahArANAnA adhikAMza sainyane vinAza karavAmAM te vijayI nivaDayeA. khAkI raheluM kevaLa mAtra 8 hajAra rAjapUta sainikAnuM sainya prANunI mamatAthI nAsI gayuM... (40 sa0 1576.) mahArANA pratApa ati khedapUrNa citte cetaka azva upara ArAhaNa karI AgaLa vadhatA hatA. Aje tenI pAse aMgarakSaka ke sahacara jevuM kAi rahyuM nathI. mAtra te ekAkI peAtAnA azvanI sAthe pAtAnI chAvaNI bhaNI doDI rahyA che. eTalAmAM e mAgala sainikAe tene oLakhyA ane vAyuvege azvane doDAvI pratApanI pAchaLa prayANa karyuM. pratApane jIvatA javA na devA eja ukta megala sainikAnA uddeza hatA. pratApasiMhanA bhrAtA zatasiMha, pratApasi MhanI sAthe kaleza karI tenuM satyAnAza hADavAnI icchAthI atyArapUrvaka mAgalasainyamAM maLI gayA hatA ane vartamAna yuddhamAM bhAga lai peAtAnI samasta zaktine ekiMgata karI mevADanA sanAza sAdhI rahyo hatA. teNe jyAre potAnA adhunI pAchaLa be meAgalasainikane vAyuvege doDI jatA joyA, tyAre tenA khaprema uchaLyA vinA rahyo nahi. te pUrvanI vairavRtti tatkALa bhUlI gayA ane teja kSaNe rANAne pakaDI pADavAnuM bahAnuM batAvI rANAnI pAchaLa doDI gayA, cetaka azva pAtAnA mAlikane pITha upara sthApI vidyudvege patanI AMTI-ghuMTIomAM thane doDI rahyo che; je nadI, taLAva ke TekarI mAgamAM Ave tene mAtra be-cAra lagAvatI eLagatA te AgaLa gati karI rahyo che, eTalAmAM pAchaLathI kASTanA paricita kaMThesvara AvatA hAya ema rANAne lAgyuM. teNe tarataja azvanI lagAma kheMcI tene sayamamAM ANyA ane joyuM teA peAtAne bhrAtAja pAchaLa doDI rahyo che. zakatasihe mArgomAMja pelA e meAgalasainikAnA vadha karI nAkhyA hatA ane e rIte bhrAtA pratApanA vipattimAMthI uddhAra karI cUkayA hatA. mahArANA bahu lAMbA divase peAtAnA trAtAne maLI tathA tenI sAthe ceDIvAra vArtAlApa karI bahu saMtuSTa thayA. snehapUrvaka ane peAtAnI chAtI sAthe cAMpIne kSaNuvAra peAtAnAM samasta duHkha-zA--vedanAthI vistRta thayA. cetake atyArasudhImAM zrama levAmAM kacAza karI naheAtI. te A bhrAtAonu` saMmilana nirakhatA teja kSaNe mRtyu pAmyA. zakatasiddha peAtAnA azva bhrAtAne ApI punaH pAte mogala chAvaNImAM AvIne hAjara thai gayA. je mAnasiMhe potAnA AtmAnuM balidAna ApI mahArANA pratApanA jIvanuM www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasi 149 <" rakSaNa karyuM hatuM, tenA vaMzajo mevADamAM parama sanmAnapAtra gaNAvA lAgyA. temane rAjA" nAmanI padavI tathA eka rAjachatra vaMzaparaparAne mATe ApaNu karavAmAM AvyuM. te sivAya mahArANAnA rAjamahelanA daravAjApa``ta vAjate-gAjate AvavAnI temane saMmati ApavAmAM AvI. te kALe je puruSanI pAlakhI AgaLa DaMkA dhvani karatA te puruSa rAjamAnya gaNAtA hatA; paraMtu mahArANAnA prAsAda pAse sa vAjI MtrA khaMdha karI devAnI sarvAMte krUraja paDatI. mAtra ukta mAnasiMhanA vaMzajojaDakAnA dhvanipUrvaka rAjaprAsAdapata AvI zake, evI mahArANAe anumati ApI. AvuM ucca sanmAna mevADamAM anya koIne maLyuM hAya tema jaNAtuM nathI. zaktasihanu` kA` vizeSa samaya gupta rahI zakayu nahi, teNe pratApane nasADI mUkavAmAM sahAya karI hatI, e vAta sarvatra prasarI gai. teNe pote paNa samrATa akabaranA pAse samasta vRttAMta niyapaNe rajI karyAM, zakatasiMhanA aparAdha nizcita thaI cUkayA che. teNe samrATa akSaranA pakSamAM rahI, samrATanuM anAja khAi, samrATanA sarvAMpradhAna zatrune sahAyatA ApI che ane tene nasADI mUkavAmAM madada karI che, eTalu'ja nahi paNa zatrunA saMrakSaNArthe sAmrAjyanA e samAnya sainikAnA vadha karyAM che. A gaMbhIra aparAdha addala zakatasi hane kevI kraThera zikSA karavI tenI carcA thavA lAgI; paraMtu, akAra pote vastutaH zakatasiMhanuM vartana joi bahu sugdha thayA. teNe kAi paNa prakAranI sajA nahi kramAvatAM, te aparAdhapratye upekSA karavAnu` pAtAnA amAtyAne jaNAvyu. buddhimAna samrATa zakatasihanA karmane aMtaHkaraNamAM eka satkarmarUpe mAnatA hatA. zakatasi'huM have meAgalapakSamAM rahevAnuM yogya dhAyuM" nahi. te tyAMthI vidAyagIrI laine peAtAnA bhrAtAnI sAthamAM maLI gayA. samrATa akabara hiMduonIja madadathI hiMduoneA parAjaya karavA zaktivAna thayA hatA. jo A yuddhamAM rAjapUta sainye mAgalAne sahAyatA na karI hAta tA mAnasiMha avasya parAjita thayA vinA raheta nahi. hiMduoe AvI rIte tana-mana-dhana sarvasva samapI musalamAna rAjyane je sahAyatA ApI hatI tenu kULa, temane te kALe kevuM bhAgavavu paDayuM te jANA che ? hiMduprajAne meTA bhAga te kALe musalamAna prajAdvArA asahya tiraskAra sahana karatA hatA ! eja temanI sevAonuM mukhya kuLa hatuM ! khAdAunI peAtAnA itihAsamAM lakhe che keH rAjasthAna uparanI A svArImAM yathAzakita bhAga levAnI mane pRcchA udbhavI; paraMtu senAnA nAyakatarIke eka hiMdunI nimaNuka thayelI hovAthI, hiMdunI adhInatA nIce musalamAnae kAma karavuM, e atyaMta zaramabhareluM che, ema kahIte mArA keTalAka mitroe mane javAnI samati ApI nahi. meM mArA mitrane jaNAvyuM keH-- AvAM mahat kAryonA prasa Mge kAnA uddeza uparathIja ApaNe kavyA ni ya karavA joie. nAyaka game te hAya, ApaNe te A yuddhamAM "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.unaragyanbandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 samrATa akabara hiMduone ja saMhAra karavAno che ane te eka pavitra kArya che, te pachI ApaNe zAmATe zastra dhAraNa na karavuM ?" chevaTe huM mArA mitro vagerene maLI ukta svArImAM joDAyA ane yuddhakSetramAM bhAga levA lAge. ekavAra pratApanuM sinya ane samrATanuM sainya bheTabheTA thaI gayuM. baMne pakSo vacce bhayaMkara yuddha zarU thayuM tyAre AsaphakhAM pAsethI meM jANavA mAgyuM ke -" AmAM ApaNuM pakSanA rAjapUta kayA che ane pratApanA pakSanA kayA che, tene kevI rIte nirNaya kare ?" teNe uttaramAM jaNAvyuM ke " AMkha mIMcIne game te rAjapUtane zaraprahArathI vidhavA mAMDe. jeTalA rAjapUte vadhAre mare teTaluM vadhAre sArUM." tyArabAda ame satata zaranikSepa karavAnuM cAlu karyuM ane svapakSa tathA perapakSanA aneka rAjapUtone jamInadosta karyA. '' hiMdu sainikone temanI sevAnuM phaLa kevuM maLyuM hatuM, tesaMbaMdhI have vizeSa varNana karI vAcakanI kAmaLa lAgaNIone AghAta karavAnuM ame yogya dhAratA nathI. musalamAna ane hiMduo vacce je kALe A pramANena vidveSa pravartI rahyo hato te kALe ubhaya prajA vacce snehasaMbaMdha sthApita karavAnuM kAma keTaluM badhuM viSama, durghaTa ane bhagIratha zramasAdhya hovuM joIe, tene pAThake kiMcita khyAla karI zakaze. hatabhAginI bhAratabhUmi, samrATa akabara jevA saputronA prayatnanuM saphaLa paNa prApta karI zakI nahi. krame krame varSARtune samaya AvI pahoMce, AkAza ghanaghaTAthI AcchAdita thayuM, vRSTisUcaka cinha sarvatra spaSTa thavA lAgyAM. varSonI sAthe pavananuM tephAna paNa zarU thayuM, pavananA prabaLa pratApe aneka vRkSa, latAo tathA zAkhAe sthAnacuta thavA lAgI ane e rIte prakRtinA suvyavasthita saudaryamAM sarvatra vizaMkhalatA jevo AbhAsa daSTigocara thavA lAgyA. vidyuta paNa rahI rahI. ne camakavA lAgI ane eka vAdaLamAMthI pasAra thaI AkAzasthita samasta vAdaLone spazI punaH aMtahita thaI javA lAgI. kAyara sainikonI mAphaka vAdaLAM-- o paNa ADAMavaLAM nAsavA lAgyAM. varSAnA vArithI taLA, khetaro tathA jaMgale jaLapUrNa thaI gayAM. atyAraparyata zAMtabhAve besI rahelAM deDakA paNa have uccaThe lAhala karavA lAgyAM. rajanIne aMdhakAra dUra karavAne vyartha prayatna karatA khadyote svecchApUrvaka viharavA lAgyA. temane A niSphaLa prayatna jeTha, tamarAMo kema jANe pitAnI aspaSTa bhASAmAM temanuM upahAsya karI rahyAM hAyanI mevADa-pradeza pote jANe ke rAjA mAnasiMhane vinAza karavA mUrtimAnarUpe hAjara thayA hoya, te AbhAsa daSTigocara thavA lAge. mevADanI prakRtidevInI, potAnI viruddhanI AvI taiyArIo joIne have vizeSavAra tyAM rokAvAnuM mAnasiMhe yogya dhAryuM nahi. teNe tyAMthI chAvaNI uThAvI svasthAne pAchA karavAno hukama pitAnA sainikone pharamAvI dIdho. yuddhane kAlAhala mevADamAM zAMta. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 151 thaye, paNa teja veLA zItakALanI svAbhAvika Apatti mevADanI catuHsImAmAM parirU vyAta thaI gaI. dhUmasa ane zItaLatA mevADanI bhUmi upara sAMjathI AraMbhI prAta:kALaparyata AkramaNa karavA lAgyAM; ane manuSya, pazuo tathA vRkSane paNa kapAvavA lAgyAM. dhIme dhIme zItaRtunA julamathI vRkSapatro karamAIne kharI javA lAgyAM, nayanAnaMdaprada udyAna, upavana ane suMdara kSetre nisteja jaNAvA lAgyAM, mevADa saidayarahita banyuM. pakSIo zAkhAomAM nIravapaNe besI gamagInI pUrvaka divase gujAravA lAgyAM. chevaTe mevADanI sahAyatAthe vasaMta Rtue Agamana karyuM. puna: mevADanI bhUmi AnaMdathI uphulla thaI ! navIna zobhAthI zarIra suzobhita karI, vividha varNanAM manahara kusumavaDe mastaka tathA veNa alaMkRta karI, vividha puSponI sugaMdhIne vahana karatI sahastra pakSIkaThe sulalita saMgIta gAtI vasaMtaRtu daze dizAmAM Ameda-pramoda vistAravA lAgI. jemanuM vaivana pasAra thaI gayuM hoya, evI ramaNIo jevI rIte patinA manoraMjanAthe, pitAnuM naSTa aurava chupAvI rAkhavAnI lAlasAthI TApaTIpa ane veSabhUSaNane vyartha ADaMbara karI, atirika durdazA dAbI devAne prayatna kare tevI rIte mevADabhUmi paNa puna: manahara paSAka paherI AMtarika durdazA chupAvI rAkhavAno prayatna karavA lAgI. karUpa ramaNI, svarUpavAna yuvatIne nirakhIne jevIrIte IrSAthI dagdha thAya, karkazakahevALe gAyaka madhurakaMThavALA gavaiyAnuM gAna sAMbhaLI jema baLI mare ane eka nirgaNa manuSya saddaguNI manuSyanuM bahumAna thatuM joI dveSathI saLagI uThIne tIvra samAlocanA karavA tatpara thAya, tevI rIte mevADanuM A seMdarya nirakhIne karUpa kAgaDAo karkazakaThe kolAhala karI mevADanuM upahAsya karavA lAgyA. turInA gamanAgamanavaDe jevI rIte vaNakara vastra taiyAra kare che, tevI rIte dhUrta lake mevADamAM Ava-jA karI, ahIMnI vAta tyAM tathA tyAMnI vAta ahIM karI vivAdarUpI vastra vaNavA lAgyA. keIe mAnasiMhanI pAse jaI mevADanuM ukata sauMdarya varNavyuM. punaH te vasaMtaRtumAM sainyasahita mevADa upara caDI AvyA ane krame krame mevADamAM AvelA pradezane parAjita karI parAdhInatAnI beDImAM jakaDavA lAgyo. A pramANe vasaMta RtumAM caDI AvI, banI zake teTalI mevADanI khuvArI karI puna: varSA samaye mAnasiMha potAnA AvAsasthAne pAcho pharavA lAge. varSe varSe navA navA baLapUrvaka ane utsAhapUrvaka te mevADa upara AkramaNa karavA lAgyA. bIjI tarapha mahArANA pratApa uparAupara AkramaNathI dinapratidina vizeSa baLahIna, arthahIna tathA sahAyahIna thavA lAgyo. kALakrame tenA aneka pravINa sainike paMcatva pAmyA, aneka bahAdura senAnIo vinaSTa thayA ane evI rIte mevADa vIrazanya banavA lAgyuM. pratApa have pratyekavAra parAjita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Sura www.untaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra samrATa akabara durga ema pradezo tathA durgo duzmananA hAthamAM sapaDAvA lAgyA. dhIme dhIme kamalamera, udayapura Adi samasta zahera vipakSanA adhikAramAM AvI gayA. pratApa jyAre A pramANe vizeSa durdazAmAM gherA jatA hatA, te samaye ekavAra punaH akabare maitrI bAMdhavAnuM kaheNa dUta sAthe pratApane kahevarAvyuM, tathApi pratApe akabaranA pratye spaSTa avajJA darzAvatAM maitrI ke saMdhi sthApavAnI spaSTa nA pADI. svAdhIna rAjapUtamastaka maitrIbhAve paNa avanata karavAnI spaSTa anicchA teNe prakaTa karI. samrATa akabare have nirupAye pite jAte mevADanA saMgrAmamAM joDAvAnI icchA darzAvI ane pitAnA bAhubaLavaDe mevADanuM yuddha samApta karavA raNakSetramAM hAjara thayo. mevADamAM praveza karI samrATe pratApanI zodha karavA mAMDI, paNa pratApane kyAMI patto lAge nahi. akabaranI sAme yuddhamAM ubhA rahevA jeTalI zakti na hovAthI pratApa parvatanI khINamAM bharAI beThe hato, ethI akabara tene saMpUrNa pa meLavI zakyo nahi. chevaTe pratApanI gerahAjarIne lAbha laI samrATa vividha sthAne sainyanI sthApanA karI tathA rAjyazAsana saMbaMdhI saghaLI vyavasthAo karI, tyAMthI rAjadhAnI khAte pAcho pharyo. pratApa have eka vanamAMthI bIjA vanamAM ane eka parvatamAMthI bIjA parvatamAM vicaraNa karavA lAgyo. teNe upayogI parvata upara amuka prakAranAM saMkatika cinhanI sthApanA karI. A cinha eka parvatanA zikhara uparathI anya parvatanA zikhara upara samAcAra mekalavAmAM ane raNasaMgrAmamAMthI bacI gayeluM sainya ekatra karavAmAM tathA navIna bhIla sainyane ekatrita karavAmAM bahu upayogI thaI paDatAM hatAM. prasaMgopAta pratApa parvatanI TekarIomAMthI akasmAta bahAra nIkaLo ane megalasainya upara Akasmika chApo mArI banI zake teTalo saMhAra karI punaH parvatamAM adazya thaI jato. tenI pAse have nAnuM sarakhuM paNa rAjya rahyuM nathI, besavAne siMhAsana te zuM paNa koI prakAranuM kSudra sukhAsana paNa rahyuM nathI, moTI ImArate te dUra rahI paNa rahevAne mATe jhuMpaDI sarakhI paNa rahI nathI, sainike paNa sarva nAza pAmyA che; tathApi te pitAnI svAdhInatAno tyAga karavAne tatpara thayo nahi ! te have guptabhAve bhInA AzramamAM rahI jIvana vitAvavA lAgyo. tenA duHkhanI, kaSTanI ke kozanI avadhi rahI nathI! ekavAra rAjyane adhiSThAtA banavAne sarjAyele rAjakumAra pratApa, have vRkSataLe ke parvatanI guphAmAM khullI pRthvI upara sUI mahAkaSTa kALa vItAvavA lAge. siMhAsanane badale parvata ane jaMgalanA patharAo tenA AsanarUpa tathA pyArUpa banyA che. vananAM kaMdamULa ane nirmaLa jharAnuM pANI e tenA khAna-pAnanI mukhya sAmagrI banI che. eka vanamAMthI bIjA vanamAM vanacArI veze, vanavAsIoe ShApelA atisAmAnya AhAra upara nirbhara rahI game te prakAre divase gujAre DAra 9 'mAtarAmAnya che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 153 che; tathApi parvatanI mAphaka acaLa ane aDaga rahI, mahA sa'pavaDe khaLavAna khanI, peAtAnuM mahAvrata te nibhAvye jAya che; paraMtu tenI strI, sa Mtati ane putravadhU tenA mArgamAM have vizeSavAra sahAyatA ApavAne azakta thayuM che. pratApanuM kuTuMba pratApanA mArgamAM aMtarAyabhUta bane, ema spaSTa pratIta thAya che. vastuta: temanI vipatti ane durdazA niravadhi hatI. ekavAra zatrunA paMjAmAMthI temane bacAvI lai, eka bhIle peAtAnI bhAMgI-tUTI jhuMpaDImAM Azraya ApyA hatA, paNa pUrA AhAra na maLavAthI jIvanarakSA karavI kaThina thai paDI hatI. ekavAra mAgatasainye temanA upara evA teA satata dhasArA karyAM hatA ke pAMcavAra AhAra taiyAra karyA pachI, e rAMdhelA AhAra jemane tema rahevA dai temane AgaLa nAsI javuM' paDayuM hatuM ! AhAranA abhAve temanA deha paNa kSINu ane duLa thaI gayA hatA. eka divase mahArANA eka vRkSanI nIce pRthvI upara cAkIne sUtA hatA. temanI pAse temanI mahiSI atisAmAnya jIvAranI ATalI karI kSudhA saMtAneAne vaheMcI ApatI hatI, eTalAmAM eka bilADIe kulaga mArI te roTalI jhuMTavI lIdhI, ane tyAMthI nAsI gai ! bAkI leTa nahAtA ke vaDe saMtAnanI kSudhA mahiSI dUra karI zake. khALakAe aMta:karaNanI vedanA darzAvavA raDavA mAMDayuM! bALakAnA karuNApUrNa nathI mahArANAnI UMdha uDI gai. bhUkhyAM-tarasyAM khALakone vilApa sAMbhaLI tapasvI mahArANAnuM hRdaya pIgaLI gayu` ! temanuM manekhaLa zithila thayuM, dhaiya aMtarhita thayuM ane hiMmata khUTI gai ! pratApanA priya parivAre pratApanI dezeAhAranI pavitra bhAvanAne jaDamULamAMthI prakRpita karI dIdhI ! have pArivArika uddhAranI bhAvanA pratApasamakSa upasthita thaI ! mahArANA pratApa peAtAnAM saMtAnanA kaSNu vilApa sAMbhaLI, temanI vyathA pratyakSa nihALI peAtAnI mahAna tapasyA kSaNavAra bhUlI gayA ! pAte zuM sakalpa karyAM hatA ane te arthe kuvA AtmabhAga apavAnI pratijJA karI hatI e te visarI gayA. pArivArika sukha prApta karavAnI IcchAne vazIbhUta banI, atyAraparyaMtanA svagAravane tilAMjali ApI, 'pratApe teja kSaNe samrATanI pAse sadhipatra ravAnA karyAM. pAka ! tame pratApa upara doSAropaNa karavA taiyAra thaI gayA che, e vAta amArA lakSabahAra nathI; paraMtu pratApa jevA vIrapuruSa upara doSArApaNu karavA pahelAM manuSyasvabhAvamAM paNa vicAra karavA te kavyu che. pratApanI ukta ni`LatA manuSyAmAM hAvI taddana sa Mbhavita che. te svAbhAvika che. strI, putra, parivAra vagere dRSTisamakSa sadA hAjara rahe che ane temanuM pratyakSa duHkha ApaNA prANane ghaNIvAra AkuLa-vyAkuLa banAvI de che. jyAre janmabhUmi adazyamAM rahI peAtAnI durdazA ane vipattinA samAcAra mAtra parakSapaNeja mApaNA aMtaramanane paheAMcADI zake che, tA parAkSa karatAM pratyakSanI asara vizeSa thAya, emAM zuM Azcaya che? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 samrATa akabara strI-putranI ciMtA thatI hoya te veLA manuSya je svadezane visarI jAya che te manuSyane mATe eka svAbhAvika cheSa che. manuSya jyAMsudhI manuSya che, arthAta jyAM sudhI manuSya te deva banI zakyA nathI tyAM sudhI manuSyatarIkenI tevI nirbaLatAo paNa tenI sAthe ja rahe che. AvI nirbaLatAnI ame koIpaNa prakAre himAyata karIe chIe, ema mAnavAnuM nathI. makSikA jevI rIte zArIrane samasta suMdara bhAga tyajI daI mAtra traNa upara besavAmaja sArthakatA mAne che, tevI rIte jeo pratApanA samasta vIracita saddaguNanI upekSA karI, tenI A ekamAtra nirbaLatAnI niMdA kare che, temane mATeja amAre ATaluM sthaLa ahIM rokavuM paDayuM che. putrapAlana e eka IzvarI kartavya che. je mAtra e eka kartavya ja pitAmAtA samasta jIvanamAM pUrNa kare che, te pratApasiMha ane meMjhInI jevA putra utpanna thAya ane jagatano upakAra sAdhe, ema paNa A sthaLe kahI devuM joIe. pratApasiMhane saMdhine prastAva vAMcI akabaranA AnaMdano pAra rahyo nahi. jo ke hajI saMdhinI sarate nakkI thaI nathI, samrATanI sarato pratApa kabUla karaze ke nahi, tene hajI nizcaya thayuM nathI, chatAM pratApano eka mAtra patra vAMcIneja samrATane zA mATe eTale badhe AnaMda thaye haze ? samrATe vicAra karyo ke-"pratApanA jevA mahApuruSa jyAre mArI sAthe maitrI bAMdhavAne taiyAra thayo che, te pachI huM game te prakAre, game te sarate tenI maitrIne svIkAra karyA vinA rahIza nahi. kadAcita sAmrAjyane aMge thoDuM ghaNuM sahana karavuM paDaze te te paNa pratApanI khAtara sahana karI laIza, paNa pratApanI maitrIne prasaMga have jAte nahija karuM." eTalAja mATe pratApane patra vAMcI samrATe pitAnA aMta:karaNane Anada prakaTa karyo ane AnaMdasUcaka eka mahotsava ujavavAnI paNa pitAnA amAtyone AjJA karI. akabarane eTale badhe AnaMda thayo tenuM zuM kAraNa haze ? mevADa upara te mogalene vijaya samApta thaI cUkyo che, mahArANe eka jaMgalamAMthI bIjA jaMgalamAM bhaTakI zeSa jIvana vitAvI rahyo che, tenI sAhasika senAne prAya: moTe bhAga nAza pAmI gayo che, chatAM evA te kayA mahAna lAbhanI akabare AzA rAkhI haze ke te AvI rIte pratApanA mAtra saMdhiprastAvathI AnaMdonmatta thaI gayo ? pratApanI maitrIthI akabarane evuM te zuM lAbha thavAne hato ke teNe utsava ujavavAnI paNa AjJA pharamAvI dIdhI? amane je Ane uttara ApavAnI AjJA karavAmAM Ave te ame kahIzuM ke pratApasiMha eka yathArtha tapasvI mahApuruSa ho, ema akabara aMtaHkaraNapUrvaka mAnatA hata; je tenA jevo eka mahAtmA pitAne mitra bane ane pitAnI udezasiddhimAM leza paNu sahAyatA Ape, te hiMdu-musalamAnane samiMlita karavAnuM ane tArA A bhAratanuM kalyANa sAdhavAne pitAne uddeza anAyAse siddha thayA vinA rahe nahi. Shree Sudi armaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 155 ema samrATa akabara mAnate hatA. samrATe AnaMdanA AvegamAM ne AvegamAMja pratApavALo patra priyabadhu pRthvIrAjane batAvyo. pRthvIrAje kahyuM ke " Apa samasta mogala sAmrAjya mahArANA pratApane samarpita kare to paNa te kadApi parAdhInatAne svIkAra nahi kare, evI mane khAtrI che." tyArabAda teNe mahArANuM pratApanA pavitra vratanI stuti karanAra ane utsAha ApanAre eka patra khAnagI rIte pratApa upara ravAnA karyo. patra kAvyamAM ja lakhyA hatA. temane keTaloka bhAvArtha ame nIce uddhata karIe chIe - * "hiMduonI AzA hiMduo uparaja nirbhara che. hiMduone uddhAra je hiMdu nahi kare te bIjuM koNa karaze? samasta bhAratavarSanA hiMduo ekamAtra tamArA upara AzA ane vizvAsa rAkhI rahyA che. durbhAgye tame paNa e AzA visarjana karavA taiyAra thaI gayA che. have hiMdu prajA konA AdhAre TakI raheze? atyAraparyata je pratApa jevo puruSasiMha pRthvImAM na janmo heta, te akabare kayAranAe hiMdu-musalamAnane bheLavI dIdhA hata! kAraNake hiMdu rAjAomAM have prathamanA jevuM baLa-vikrama rahyuM nathI, temaja bhAratanI ramaNIomAM paNa prathamanA jevuM gorava rahyuM nathI. * akabara ApaNI jAtine kharIdadAra che. teNe eka mAtra pratApa sivAya bAkI saghaLAne kharIdI lIdhA che. kevaLa pratApanuM mUlya ApavAne te samartha nathI. zuM koI paNa rAjapUta rAjA nairejanimitte pitAnuM AtmasaMmAna tyAga karavAne taiyAra thAya? chatAM Aje keTalA badhA rAjapUtoe kuLauravane tilAMjali ApI che, te te tame juo tyAre ja kharekhara khyAla AvI zake. 4 prAyaH saghaLA kSatrIoe potAnuM kSatriyatna vecI nAkhyuM che. citAnuM rAjakuLa paNa zuM e zreNImAM praveza karI karaze?" jo ke pratApe pitAnA ezvaryane vaMsa karyo che, tathApi teNe kSatriyasvarUpI amUlya aizvarya surakSita rAkhyuM che. * rAjapUtalalanAo musalamAna sAthe paraNatI ane nairojanA meLAmAM bhAga letI, eTalAmATeja A imAre pRthvIrAje karyo haze. * vartamAnakALe jevI rIte keTalAka manuSya kuLalalanAone bahAra pharatI joI vyathita thAya che, tevI rIte te kALe paNa aneka hiMdu, musalamAnanA nirajanA divase tathA khuzarejanA meLAmAM hiMdukuLabALAone jatI joI. duHkhI thatA hatA. musalamAna strIo sAthe hiMdu strI maLe che te kALe zaramabharyuM tathA tiraskArapAtra kArya gaNAtuM hatuM. bAdAunIne paNa bhAre khedapUrvaka lakhavuM paDayuM che ke samrATa akabara IslAmadharma naSTa karavAnA irAdAthIja musalamAna kuLavadhUone te meLAmAM samilita karatA. kuLagauravanI vAta varNavI pratApane sArI ja bhAvanAo vaDe uzkeravAne paNa kavine Azaya haze, e niHsaMdeha che. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 samrATa akabara nirAzAthI gabharAIne aneka rAjapUta rAjAe uta zreNImAM dAkhala thayA che ane peAtAnu adha:patana ane apamAna potAnI dRSTithI nihALI rahyA che; mAtra eka hammIraneAja eka vaMzadhara evA che ke je peAtAnuM AtmagaiArava akhaMDita rAkhI rahyo che. pRthvI pUche che keH " bhalA ! pratApamAM ATaluM badhuM baLa daivI rIte AvyuM ? " ame kahIzuM ke; "potAnA aDagaTeka ane akhUTa puruSArtha vaDeja te kSatriyAnuM gaiArava saMpUrNa AtmasamAnapUrvaka surakSita rAkhI zakaze. Aje hiMdanA je samrATa ( akabara ) manuSyone kharIdI levAnA dhaMdhA karI rahyo che, tene pazu pratApa ekavAra parAjita karaze ane rAjapUtAne ekavAra punaH pratApanI pAse AvavuM paDaze tathA tenI pAsethI rAjapUta khIjamatra grahaNa karI atIta gaiArava sthApavAnA prayatna karavA paDaze. Aje samasta jagatanI dRSTiekamAtra pratApa taraja vaLelI che. jagatane AzA che ke ekamAtra pratApaja rAjapUtakhIjatI rakSA karI zakaze; mAtra pratApaja hiMdu gAravane punaH samujagala karI zakaze." pratApa kevaLa svadharmAnuyAyIodvArAja prazaMsA pAmyA hatA ema nathI; paNa guNagrAhI musalamAnA pazu tenI stuti karatA hatA. samrATanA pradhAna amAtye khAnakhAnAe pratApanA vIratvathI mugdha thaI eka suMdara kavitA racI hatI ane te teNe pratApanI pAse mokalI hatI. te kavitAnA bhAvAya A pramANe hatAH" pRthvInI samasta vastuo kSaNabhaMgura che, sAmrAjya ane sa Mpatti paNa kSaNika che, jo kAi vastu A nazvara saMsAramAM cirasthAyI hAya, tA te mahApuruSonI guNAvalIja che. pratApe peAtAnA rAjyanA tathA aizvaryanA svecchApUrNAMka tyAga karyAM che, chatAM teNe mastaka namAvyuM nathI. bhAratanA asaMkhya rAjAo paikI teNe ekalAeja svAtinuM gaiArava saMrakSita rAkhyuM che. " samrATa akhare jyAre A kavitA sAMbhaLI tyAre teNe paNa aMtaHkaraNapUrvaka pratApanuM yazakItana karyuM hatuM. "" pratApa jevA mahApuruSanA hRdayamAM strI, putra, parivArane lIdhe je eka niSphaLatAnA udaya thayA hatA, te ApaNe jANI gayA chIe; paNa e nibhaLatA tenA AtmagAravane vadhAre vAra zithila rAkhI zakI nahi. mAnava-hRdaya duLatAethI sadA gherAyeluMja che, e saMbadhI kaiMka vivecana ame AgaLa karI gayA chIe; paNu e vivecana, amArA jevA sarva prakAranI niSphaLatAvALA pAmara manuSyAne karavAnA zu adhikAra hatA ? e praznanA uttara ApavAne ame sama nathI. mahArASTrA pratApanA hRdayamAM je eka nirmaLatA udbhavI te ni`LatA tA pratidvAsanAM samujajvala pRSThamAM rahI rahIRtihAsanA sAMmAM vRddhi karI rahI che, tyAre amArUM niCLatApUrNa jIvana te kAtahAsanAM pRSThone laktija karI rahyu che. amArA jevA pAmar lekhA ane vAcAmATe e carcA adhikAravinAnI hatI, ema samajI ame pAkanA samayane je durupayeAga karyo che te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 157 mATe kSamA yAcIe chIe. pratApanuM vIra hadaya nirbaLatAnA paMjAmAMthI mukta thaI gayuM. teNe vicAra karyo keH "zuM huM strI ke putranI khAtara mAruM unnata mastaka avanata karavAne taiyAra thAuM? je mastake mAtra izvara sivAya anya koine namyuM nathI, te zuM eka sAmrATa pAse namAvuM? je svAdhInatAnA rakSaNArthe ATalA saMgrAme karyA, vaMzaparaMparAthI utarI AveluM prAcIna sAmrAjya naSTa karyuM, atula aizvaryAne bhoga Ape, seMkaDo ane hajAro priya tathA vizvAsu sainikanA prANanI Ahuti ApI ane svayaM mAre paNa raktapAta karyo, te svAdhInatA huM zuM have icchApUrvaka tyajI dauM? svAdhInatAne vikraya karI parAdhInatAnI lehazaMkhalA gaLAmAM nAkhavA have huM taiyAra thAuM? anya rAjapUta nRpatie mane sahAyatA ApavAne badale ulaTA svadezanI parAdhInatAne mArga vizeSa vizALa karI mane paNa te mArge kheMcI javA mAge che, e huM sArI rIte samajI gayo chuM. bhale teo svadezanI viruddha pitAnI samasta zaktine ane sAmarthyane upayoga kare, bhale teo janmabhUminA sarvanAzAthe mArI viruddha talavAra laIne ubhA rahe; paraMtu huM mArA kartavyamArgathI cuta nahi thAuM. mAtA ! janmabhUmi ! huM ekale zuM karIza? have te tAro paNa sarvadAne mATe tyAga kare eja ucita che. ati dUra dezamAM jaI svAdhInatApUrvaka bAkInuM jIvana vyatIta karavuM, eja have to IcchavAyogya che. game te prakAranuM kaSTa sahana karavuM paDe te te kabUla, paNa parAdhInatA te nahija svIkAruM, e nizcaya che. mAtRbhUmi ! tArA samasta kuputranI prapaMcajALamAMthI tuM tAruM kevI rIte rakSaNa karI zakIza, te samajAtuM nathI." A pramANe vicAra karI pratApe bhAvIne mArga sunizcita karyo, arthAta mevADane parityAga karI, aravallI parvatane oLaMgI, pazcima taraphanI vizALa mabhUmine pAchaLa rahevA daI siMdhu nadIne kinAre eka nUtana rAjyanI pratiSThA karI svAdhInatApUrvaka jIvana vyatita karavuM, evI teNe pratijJA karI. A pratijJAnI daDhatA ane svadezaprItinI divyatA samajAvavA jatAM zabdonuM sAmarthya niSphaLa jAya tema che; mATe ame e saMbaMdhI vadhAre vistAra karatA nathI. ane mahArANAe pitAnI sAthe ceDA anucara tathA sahacaro laI, svadezane parityAga karI AgaLa cAlavA mAMDayu. aneka suMdara mahelAta ane prAsAdavALI nagarIo bhaNI daSTipAta nahi karatAM, manahara killAo bhaNuM lakSa nahi ApatA, priyatama mevADane pAchaLa rAkhI pratApa AgaLa cAlavA lAgyA. mahArASTranuM hRdaya Aje khedathI chalakAI jAya che, tethI te mUMge meDhe, nIce mastake ane dhIme pagale cAlavA maDei che. hadayane AgaLa vadhavuM gamatuM nathI, paga AgaLa cAlavAne icchatA nathI, baMne AMkhe azrujaLathI - gherAI jaIne mArga darzAvavAne azakta banI che, mahArANo ane tenA anucara Shree Suunarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 samrATa akabare paNa mahAdu:khamAM DUbI gayelA hoya tema jaNAya che. te sa mAtra ekaja prakArane vicAra karI rahyA che ane te eja ke" janmabhUmine zatrunA paMjAmAM sapaDAvA I, ApaNe jIvatA rahevuM emAM zuM sAkatA che ? ' AvA vicAra karatA te eka yaMtranI mAphka pratApanI pAchaLa dhasaDAtA jAya che. dhIme dhIme te marubhUminI chellI sImA upara AvI paheAMcyA. atyAra sudhI mUMgA rahelA, hRdayamAM aneka prakAranI dhaDabhAMja karatA, duHkhathI atyaMta pIDAyelA svadezavatsala maMtrivara have mauna rAkhI zakayA nahi. te mahArANAnI pAse AvyA ane peAtAnuM atula azva tathA akhUTa dhanakhaLa svadezanA uddhArAthe mahArAnA caraNakamaLamAM samavAnI tatparatA darzAvI. trivara pAse dhanakhaLa eTaluM badhuM hatu` ke tedrArA pacIsa hajAra sainikA khArI vaparyaMta yuddha lakhAvavAne samaya thaI zake. A vAta sAMbhaLI pratApanA ane tenA sahacarAnA mukha upara prajhulatA prasarI. vastutaH mahArANAne e samaye keTalA Anada thayA haze, tenuM varNanaja thaI zake tema nathI. karamAI gayelI AzA tenA hRdayamAM punaH savita thai. je mahAvIra eka kALe kevaLa dhanAbhAvane lIdhe nirupAya thaI paDayA hatA tene akasmAt atula dhanabaLa prApta thavAthI te bamaNA utsAhamAM AvI jAya emAM Azcarya nathI, te svadezanA uddhArArthe puna: tatpara thayA, teja kSaNe teNe potAnA sahacarAne mahA AnaMda ane mahAvegapUrvaka janmabhUmi tarapha pAchA pharavAnI AjJA karI. punaH mogala senAnA saMhAra cAlu thayA. prAtaHkALa thavA AvyA che, pakSIoe sahasrakaMThe kalarava karavAnA AraMbha karyo che. jANe ke te paNa pratApanuM pratyAgamana nihALI AnaMdamagna thaI gayAM hAya ane mevADane AnadaMta thavAnA saMdezA mokalI rahyAM hoya ne ! krame krame sUryAdaya thayA. sva`nA devA paNa jANe ke pratApanuM vIratva pratyakSa nihALavAnI icchAthI AkAzamAM padhAravAnA hAya, tema AkAzamAM vividharaMganAM suDALa, suMdara Asane pAcaravAnI dhAmadhUma cAlavA lAgI. devanA nAyatarIke sUrya sarvAM paDelAM AkAzamAM hAjara thayA. mogalasenApati sAkhAjamAM ke je e samaye devIramAM chAvaNI nAkhIne paDayA hatA, te manamAM vicAra karI rahyo hato keH-- "pratApa tA nAsI gayA che, mevADa vIrazUnya banyuM che, " eTalAmAMja AkAzamAMthI akasmAta vijaLI paDe tevI rIte pratApasiha yathArtha siddhanA jevA parAkramapUrvaka potAnA sahAyakrAsahita ekAeka mogalasainikA upara tUTI paDayA ! mogala senAne talavAranI tIkSNa dhAravaDe vinAza thavA lAgyA. keTalAka sainikA prANa bacAvavAnI lAlasAthI nAsI javAne tatpara thayA, keTalAka tema karavAne bhAgyazALI pazu thayA; paraMtu pratApanI talavAranA tIkSNa prahAre mogalasenAnA moTA bhAga cUCviNu karI nAkhyA. chevaTe teo (megalA) eka durgAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA pratApasiMha 159 bharAI gayA. A kille prathamathI ja megalasainikathI bharapUra hate. durgamAM bharAyA te kharA paNa pratApanI sAme thavA jeTalI temanAmAM zakita nahatI ! Aje pratApanI sAme AvIne ubho rahe evo koI vIraputra vasumatI mAtAe hajI utpanna ja karyo nathI ! durganA sainya upara pratApe ghero ghAlyo ane jotajotAmAM e killo sara karyo. A yuddhamAM paNa aneka megalane ghANa nIkaLI gaye. e pachI kSaNane paNa vilaMba nahi karatAM pratApa kamalamera AgaLa jaI pahoMcyuM ane tyAM megalasanikonA vadhane vyApAra navesarathI zarU karyo. pratApe Aje kharekhara bhayaMkararUpa dhAraNa karyuM hatuM. jANe ke kei mahAna vanapradeza aLI uThayA hoya ane pavananI sahAyathI tenI javALAo dazadiza vistarI rahI hoya tema pratApanuM parAkrama ane teja Aje vistaravA lAgyuM. te eka kilA pachI bIjA upara ane bIjAthI trIjA killA upara vidyutavege AkramaNa karavA lAge. mogalasenAne meTe bhAga dinapratidina naSTa thavA lAge. pramANe mAtra thoDAja mAsamAM mogalasenAnA hAthamAMthI batrIsa kilAe pratApe paDAvI lIdhA ane tenA rakSaka megalasainyane nAza karyo. mAtra udayapura, citaDa ane gaDhamAMDava sivAyanA prAyaH saghaLA killAo pratApe puna: hastagata karyA. kevaLa eTalA bhayathI saMtuSTa nahi thatAM rAjA mAnasiMhane yogya daMDa ApavAnI icchAthI teNe aMbara pradeza upara paNa ghero ghAlyA ane tyAMnuM mukhya vyApArasthaLa mAlapurA lUMTI lIdhuM. samrATa akabara pratApanuM AvuM vIratva ane aDaga manobaLa joI atizaya mugdha thA, stabdha thayA. te have mukatakaMThe pratApanI prazaMsA karavA lAgyA. pratApa akabarane duzmana hatuM tethI zuM thayuM ? guNavAna puruSanuM yathArtha mAhAmya guNIjaneja samajI zake che; guNAnurAgI manuSya guNavAna zatrune paNa samAdara ApyA vinA rahI zakatuM nathI. samrATe pratApane tenA vIratvanA upahArasvarUpe mevADanI nUtana rAjadhAnI udayapura paNa bahu mAnapUrvaka samarpaNa karyuM; eTaluM ja nahi paNa te pratApanA pratye yathArtha sahAyatA darzAvavA lAge. eka mAtra citaDane punaruddhAra thaye nahi. amAnuSika parizrama ane asAdhAraNa duHkha tathA kaleza sahana karavAne lIdhe pratApanI tabiyata have bagaDatI cAlI. punaH te svAthya meLavI zake nahi. te mRtyunI aNI upara AvI pahoMcatAM sudhI paNa te mAtRbhUminI mUrtine hRdayamAMthI dUra karI zakyo nahi. bhaviSyamAM mevADanI zuM sthiti thaze te vicAre tene zekAtura banAvI dIdho. tenA baMdhu-badhi ane AtmIya svajane ke je pratApanI pathArI pAse besI akhamathiI azru vahAvI rahyAM hatAM, temane saMbodhIne aMtakALe pratApe kahyuM ke huM te have jAuM chuM. mevADano saMpUrNa uddhAra thaI zako nahi, eja kheda aMtaHkatAraNamAM rahI gayo che. A je sthaLe huM parNakuTI racIne rahyo chuM ane je Shree Suunamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 samrATa akbara sthaLe me' dezeAhArArthe tapasyA karI che te sthaLe mArA putra samaya jatAM prAsAda caNAvyA vinA raheze nahi. mArAja tanujo dhIme dhIme vilAsitAnA bhAga thaI paDaze. mArAja tanuja samaya jatAM kevaLa sukha ane vizrAmanA dAsa banI jaze ane tame paNa sadhaLA eja mAge gati karaze ! kharekhara mevADanA uddhAra have asa'vitaja che. " teja samaye mahArANAnA putre tathA sabhAgata svajane e sajaLanayane pratijJA karI keH "jyAMsudhI mevADa saMpUrNa svAdhIna nahi thAya tyAMsudhI prAsAda ke meAjazAkha thavA pAmaze niha. " anaMtara mahArANAnA mahAprANa nazvara dehane parityAga karI, svadhAme prabhunA caraNakamaLamAM pahecyA. hiMdukuLaravi mahArANA bhAratavarSamAM potAnI pAchaLa aMdhakAramayI rajanIne * mUkI pote sadAne mATe astamita thayA ! punaH zuM sUryodaya nahi thAya ? dha kAramayI rajanI zuM punaH tirahita nahi thAya ? mevADanI apUrNa svAdhInatA apUrNa`ja raheze ? enA uttara have pachInAM prakaraNA Apaze. trayodaza adhyAya - phattepura sIkrI, AgA ane dilhI "jIsase kahyu` che ke duniyA e teA pUla che, tenI upara thaIne cAlyA jAo, paNa tyAM ghara na bAMdhatA." amara ttehapura-sIkrI, AgrA ane dilhInI eka samayanI atulanIya zAbhAnuM vaNuM na thai zake tema nathI. jemaNe ekavAra paNukta nagarIo pratyakSa joi nathI, temane tenuM sAMM samajAvavAnA prayatna karavA te vRthA che. bhAratavarSa nA sAMdaryanuM varNanamAtra vAMcavAthI tenI mahattAno pUrepUrA khyAla AvI zakatA nathI, tema ukta prAcIna itihAsaprasiddha nagarInA vartamAna avazeSo-miDacairA joyA vinA tenA yathArtha khyAla AvavA asaMbhavita che. salIma manuddIna cIsti nAmaneA eka sAdhucarita kIra, sthaLamArge makkA, eziyAmAinAra, siriyA tathA bagadAda Adi dUra dezAmAM yAtrA karI, chevaTe krUttahapura-sIkrI pAse eka parvata upara eka nirjana guDhDhAmAM rahI IzvarApAsanAmAM jIvana gALatA hatA. guNAnurAgI samrATa ekavAra tenAM darzana karavA gayA. sAdhu kIra, akharanuM miSTa bhASaNa tathA namra vyavahAra joi bahu prasanna thayA. teNe kahyuM ke: " tamane thADA samayamAM eka putra prApta thaze ane te tamArA sihAsana upara besavAne zaktimAna thaze. " saMsArIone mATe putraprAptithI adhika sukhadAyaka viSaya bIjo zuM hAi zake ? atyAra pUrve samrATane eka satAnanI prApti thai hatI, paNa te thoDAja divasamAM mRtyune adhIna thayuM hatuM. sAdhune ukta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepura-sIkI, AgrA ane dilhI 161 AzIrvAda sAMbhaLI samrATanA AnaMdane pAra rahyo nahi. AzIrvAdanI prApti pachI, saddabhAgye turataja aMbararAjabALA dhabAIne garbha rahyo. samrATe teNuMne sAdhunA pavitra AzramamAM ravAnA karI. te AzramamAM rAjamahiSIe i. sa. 1569 mAM eka putrane janma Ape. samrATe te pu nuM nAma sAdhunA nAmAnusAre "salIma " rAkhyuM. akabarane putra prAptithI eTale badhe AnaMda thayo ke je sthaLe putrajanma thayo hato te sthaLe te ja varSe eka vizALa prAsAda baMdhAvavA nI zarUAta karI dIdhI. bIje varSe kumAra murAdane paNa eja sthaLe janma thayA. AthI karIne akabaranI daSTie e sthAnanuM mAhAmya vizeSa asara karanAruM thai paDayuM. uparAupari be putranI prApti thavAthI e sthaLa pratye AkarSAI samrATe janazanya parvatane eka mahAnagarIrUpe susajajIta karavAno prayAsa Adaryo. gujarAtane vijaya karyA pachI e nagarInuM nirmANa saMpUrNa thayuM. samrATe tenuM "phatehapura-sIkI" evuM nAma rAkhyuM. itihAsamAM paNa ukta nagarI eja nAme prasiddha che. viSama parivartanane lIdhe Aje e nagarIne keda bhAva paNa pUchatuM nathI. phatehapura-sIkrInI parvatamALA bahu ucca nathI, temaja eTalI badhI pahoLI paNa nathI. mAtra laMbAImAM te pUrva dizAthI laIne dakSiNa-pazcima dizA tarapha bahu dUra sudhI vistarI gaI che. phatehapura-sIkrIthI eka sIdhe, suMdara, vRkSAdithI suzakSita mArga AgrA paryaMta Ave che. te mArga 24 mAIla jeTaluM che. je sthaLe parvata upara caDavAnI zarUAta thAya che, te sthaLe " AgrAhAra " nAmane eka suMdara ane sudaDha daravAjo taiyAra karAvavAmAM Avyo che. daravAjAnI banne bAjuethI 20 phITa uMcI divAla parvata upara bahu laMbAIparvata cAlI jAya che. ukta killAnI ane nagarInI paridhi cha mAIlanI hatI ema kahevAya che. ukta killo evI te khubIthI banAvavAmAM Avyo hato ke nagaramAMnuM sainya killA upara sahelAIthI caDI zake ane tenA aMtima bhAga pAse AAtmarakSA karI, zatrupakSa pratye gaLA-goLI Adi pheMkI zake. killAnA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM javuM hoya te jaI zakAya, e mArga paNa killA upara taiyAra karAvavAmAM AvyuM hatuM. vartamAnakALe e killAne ghaNAkharo aMza jamInadosta thaI gayA che. killA uparAMta parvatanI banne bAjue keTalIka evI imAra rata hatI ke te ullaMdhana karI kaI paNa zatru ekAeka nagaramAM praveza karI zake nahi. ukata aTTAlikAnA avazeSo paNa Aje jyAMnA tyAM paDayA rahyA che. upara je AgrAhAranuM varNana karyuM temAM praveza karI tene pAchaLa rahevA dAI ApaNe pazcima dizAmAM AgaLa vadhavuM joIe. AjhAdvAramAM dAkhala thayA pachI je rAjamArge cAlavAnuM che, te rAjamArga cheka sIdhe nathI, paNa dhIme dhIme che " 1 Shree Suumamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 samrATa akabara caDhAvavALo thatA jAya che. mArganI baMne bAjue jIrNazIrNa paDI gaelI havelIonI hAra bhUtakALanuM smaraNa karI karuNasvare vilApa karI rahI che. e rIte e lAMbe mArga pasAra karyA pachI eka manahara rAjapurInAM darzana thAya che. A imArata A kALe paNa parvata pRSThane alaMkRta karatI aDagabhAve ubhI rahI che. te rAjapurI rAtA AchA bhUkharA paravaDe baMdhAyelI che, je jevAthI jANe ke A vizALa nirjana pradezamAM koI eka vidhavA manabhAve aMtaHkaraNathI zokanuM karuNa saMgIta gAI rahI hoya, e bhAsa thayA vinA rahetuM nathI. e rAjapurImAM praveza karatAM sarva pahelAM eka vizALa AMgaNuM daSTigocara thAya che. te AMgaNuM 3604180 phITa jeTaluM lAMbuM-pahe tenI pazcima dizAmAM madhyasthaLe akabarano vistRta divAne Ama haila kiMvA darabAragraha AveluM che. anya sarva dizAomAM lAla paththaravaDe bAMdhelA bhavya prAsAde suMdara rUpe zobhI rahyA che. eka samaye je sthaLe samrATa akabaranuM daphatarakhAnuM hatuM te sthaLa Aje aMgreja musApharonA cittavinadanAthe musApharI baMgalAnA nAmathI prasiddha thayuM che ! e daphatarakhAnAnI pazcima dizA tarapha aMbararAjabALA jevabAI nuM aMtaHpura AveluM hatuM. vaiSNava hiMduonuM zarIra, tilakAdi cilDathI aMkita rahe che, tevI rIte jodhAbAinuM aMkapura paNa hiMducinha dhAraNa karI ubhuM rahyuM che ! e aMtaHpuranI pAse ja rAjA bIrabalanuM be mALavALuM graha bahuja suMdara dekhAya che. kina sAhebe lakhyuM che ke-" A pASANanirmita gRhanuM kotarakAma evuM to manohara che ke mane te emaja lAge che ke je kArIgaro hAthIdAMta upara vividha nakasI kAme karI prekSakone mugdha kare che temaNe pote ja AvIne A prAsAda nirmANa karelo hovo joIe. A graha vastutaH ratnabhaMDAra rUpe je upayogamAM levAmAM Ave to ja tenI sArthakatA thaI kahevAya." mariyamanuM gRha paNa bahuja manahara che. samrATanI jananI mariyama mAkhAnI hiMdamAM AvyA pachI Aja sthaLe rahetI haze ema jaNAya che. A grahathI thoDe dUra hiMdu saMnyAsIone mATe barAbara hiMdubhAvapUrvaka eka nivAsamaMdira ubhuM karavAmAM AvyuM che. khullI havA mATe vizALa AMgaNuM, divAnekhAsa, dharmAlayanAgRha tathA ghanAgAra vagerenI paNa temAM khAsa karIne vyavasthA karavAmAM AvI heya, ema spaSTa jaNAya che. ukta saghaLAM makAne kALanA baLa sAme Takakara jhIlatAM hajI paNa ubhAM rahyAM che ! samrATanuM tathA tenI mahilAonuM zayanamaMdira be mALavALuM hatuM. temAM vividha latAo ane nAjuka phaLa-phUlavALA choDa kALajIpUrvaka ucheravAmAM AvatA hatA. jo ke vRkSa-latA AdinuM sauMdarya vata mAnakALe ApaNe pratyakSa joI zakIe tema nathI, te paNa jaLa vahevAnI nIke tathA jaLAzayAnI vyavasthA SjovAthI pUrvanI sthitine keTaloka bhAsa prApta thayA vinA rahe tema nathI. ata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepurasIkI, AgrA ane dilhI 163 puranI uttara dizAmAM eka jaLAzaya AveluM hatuM. e jaLa zuddha thaIne kaLadvArA uMce caDatuM ane tyAra pachI rAjapurImAM kaLamAraphate sarvatra pahoMcI jatuM. A kaLanAM cinho atyAre paNa joI zakAya che. A nagarIne koI paNa duzmana ekAeka gherI laI na zake tevI rIte taiyAra karavAnI akabare bhAvanA rAkhI hatI ane te mATe teNe parvata upara eka mahAna sudaDha kille baMdhAvavAnuM paNa zarU karAveluM hoya ema hAthIpALa jevAthI jaNAI Ave che AvI AvI keTalI bAbatanuM varNana karIe ? aMta:puranI najIkamAMja dakSiNa-pazcima dizAe 5504470 phITa jeTalA vistArane eka meTa ceka AveluM che. tenI pazcima tarapha makakAnI majIdanA namunA pramANe eka mahAna ane manahara upAsanAmaMdira AveluM che. jiMka sAheba lakhe che ke:-"prAcya pradezamAM sarva karatAM suMdara je kAI majIda hoya te te ekaja che." ukata majIdanA AMgaNAmAM salIma cistInI veta marmaranI ati AkarSaka suMdara kabara ( samAdhimaMdira ) AvelI che. e AMgaNunI dakSiNa tarapha eka "bulaMda daravAje " AveluM che, e daravAje parvatanI upara 130 phITa jeTalo uMco che. phargyusana sAheba kahe che ke -" pRthvInI sapATI upara ubhA rahIne A kAranuM nirIkSaNa karIe chIe tyAre te evo te suMdara lAge che ke ghaNuM karIne pRthvInA keI paNa bhAgamAM enA jevo suMdara praveza-mAga kivA daravAje nahi hoya." A daravAjAnI banne bAjue samrATa akabare paththaramAM keTalAMka suMdara vAkyo kotarAvyA che. e vAkyo samrATanA dharmamatanI paNa sUcanA Ape che. eka tarapha evA AzayanuM vAkaya kAtaravAmAM AvyuM che ke -" isue kahyuM che ke pRthvI e mAtra eka pUla che. tene pAchaLa rahevA daI, tame te pUlane oLaMgIne AgaLa cAlyA jAo. pRthvIrUpI setu upara Ameda-vinodAthe gRha aMdhAvaze nahi. je eka kSaNavAra paNa pUla upara virAma levA besazo te cirakALane mATe tyAMja besI rahevuM paDaze. A jIvana kSaNabhaMgura che, prabhusevA artha e jIvanane sadupayoga kare; kAraNa ke parajIvana kevuM che tenI koIne khabara nathI." dvAranI bIjI tarapha A pramANe eka pada kotaravAmAM AvyuM che -" prArthanAnI zarUAta karyA pachI je citta anya dizAmAM gati kare te te upAsanAnuM yathArtha phaLa prApta thAya nahi; kAraNa ke e upAsanAthI vimukha thaelo jIva IzvarathI vizeSa ne vizeSa dUra thatI jAya che. daridra ane dIna manuSyane je kAMI tame dAnarUpe ApI zakaze teja tamAruM utkRSTa saMbala ( mArganuM bhAtuM) che. je manuSya AlokanA sukha-vaibhavane badale paralokanA sukhane mATe popakArI prayatna kare teja yathArtha vyavahArakuzaLa vyavasAyI che. Shrizvarane je kArya priya lAge te kArya ApaNe karavuM, eja izvarapUjAne sarvottama . www.umalagyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 samrATa akamare mArga che. " ahIMthI pazcima tarapha gheADe dUra jatAM salIma cistInI nivAsaguDhDhA Ave che. e guphA upara paNa eka imArata UbhI karavAmAM AvI che, je khulaMda daravAjAnu' ame varNana karyuM. te daravAjAnI pAse paththaranAM pagathInI eka nisaraNI AvelI che. e nisaraNIdrArA nIce utarIne taLeTImAM dAkhala thatAM turataja bajAranA dekhAva najare paDe che. A khAra atyAre samRddhihIna ane janahIna jaNAya che. amula kle lakhyu che ke: "e taLeTImAM pUrNAMkata killAnI aMdara aneka su Mdara mahelA tathA udyAneA baMdhAvavAmAM AvyAM hatAM. Aje e sadhaLu bhAgI--taTI gayuM che. phatehapura-sIkrInuM samasta saiAM ekamAtra samrATa akabaraneja AbhArI hatuM. eka manuSyane, khulada daravAkhanA ati ucca muraja upara ubhA rahetA ane eka muhUrta mAtramAM tyAMthI kUdakA mArI, ta nIcenA jaLAzayamAM paDatA ame ( khagALA lekhake ) pratyakSa joyA hatA. jevA te jaLAzayamAM paDayA ke turataja kyAM gema thai gayA tenI amane thADIvAra khakharaja paDI nahi. amArUM zarIra A dRzya joine dhrujI uyuM ane hRdaya AzrayathI mugdha thai gayuM ! paraMtu gheADIja kSaNAmAM pelA manuSya jaLAzayanI sapATI upara AvyA ane sahAsya vadane taravA lAgyA. amane e dRzya joine khAtrI thai ke ati unnata sthAnamAMthI mAtra ekaja kUdake nIce paDavuM ane pAdhu' upara AvavuM. e amArA vaMzapara parAgata abhyAsaja che ! emAM Azraya ke kheda pAmavA jevuM kAMija nathI ! je nagarI eka divase AnadakAlAhalathI garjya karatI, rajanIsamaye paNa je nagarI pUchyuM zAnta paDatI nahi, te nagarI Aje ni:zabda ane nistabdhabhAve ubhI rahI che! kAi kAI vAra ekAda be pravAsIe gamagInapaNe ahIM-tahIM vihAra karatA ane pASANa upara virAma karatA dRSTigocara thAya che, ke kaviyat va. cit kamrutara ke hAlA prAsAda uparathI uDatAM uDatAM ghU ghU zabdavarDa nagarInI viSama zAntinA bhaMga kare che ! e pakSIo paNa jANe ke manuSyanI peThe Avega pUrNa hRdaye pUchI rahyA hAya keH-" samasta jIvana zuM Ama ekaja prakAre vyatIta thai jaze ke : '' evA bhAsa thAya che. vartamAna maneAhara AgrA nagarIne meM bhAgamAM vaheMcI nAkhI yamunA nadI pravAhita thai rahI che. yamunAnA pUrva tIra upara pahANa samrAToe nirmita karelI nagarI AvelI che. A nagarI eka kALe khAkhara ane humAyunI lIlAbhUmi hatI, paraMtu karALa kALanA AkramaNane vaza thai te Aje smazAnabhUmirUpe pheravAi gaI e! tenI pUrvanI zAbhA aMtarhita thaSTa che, tenI gaganaspazI mahelAtA adazya thai che ane tenI samRddhi have mAtra navalakathAmAMja AvIne samAi gai che ! jo kAi vastu atyAre vidyamAna heAya te kevaLa tenA avazeSarUpe IMTAnA ane paththara - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepura-sIkrI, AgrA ane dilhI 165 ' nA DhagalAja atra-tatra vikharAelA paDayA che! A naSTaprAya nagarImAM Avele rAmabAga nAmanA manahara khAga tathA begama nUrajahAnanA pitA tamAH--ud-daulAnI zveta maramaranA paththaravatI mAMdhelI kabara Aje paNa pravAsIete mugdha banAve che. vastutaH e be vastuonA nirIkSaNa pachI kAi paNa pravAsI AnaMdamugdha thayA vinA rahe tema nathI. 3 ITa karatAM kiMcit adhika uMcI ane 149 phITa lAMkhIpaheALI beThaka upara madhya sthaLamAM prAyaH 70 zITa lAMbu paheALuM samAdhi-madira Avelu che. vedI tathA madira ubhaya zveta maramaranA paththarvaja dhavAmAM AvyAM che. divAlAmAM vividha varNanAM pAnAMomAM manehara latA, puSpa vagere kAtaravAmAM AvyAM che. mejara janarala ralImana sAhebe lakhyuM che ke:- kharekhara A maMdira atyaMta maneAhara che. khedanA viSaya eTalAja che ke maMdiranI maneAhara divAlemAM maDhelAM ki MmatI pAnAM vagere lokeA lai gayA che. " kRrgyusana sAhebe lakhyuM che ke- A kabara evI teA suMdara che ke tenI sarakhAmaNI tAjamahAla sAthe karIe tAja AmAM kAMika uNapa lAge. " jo atulanIya tAjamahAlanI racanA thai na hAta te A maMdiraja pRthvInA pravAsIone vismita tathA vimugdha karavAne saMpUrNa samartha thAta. yamunAnA pazcima kinArA upara apUrva zAbhAmayI nUtana AgrA nagarI AvelI che. samrATa akabare 40 sa01566 mAM te nagarInI sthApanAnuM kArya zarU karyuM hatuM. eka aMgreja musAphara ke jeNe mogala samrATAnI vidyamAnatAmAM ukta nagarInI mulAkAta lIdhI hatI, te lakhe che ke:- A nagarI laMDananA jeTalIja vizALa che." samrATa akammare killo bAMdhI ukta nagarIne surakSita khanAvI hatI. nagarImAM, yamunAtIra upara eka suuMdara ane sudRDha durga jANe ke samrATa akabaranA muddhibaLane spaSTarIte siddha karatA hAya tema hajI paNa ubhelA che. melesana sAhebe lakhyuM che keH-- nagarInA killAe evA te daDha ane maneAhara che ke pAzcAtya pradezanA musAphrA paNa tenI praza MsA karyA vinA rahe nahi. ' samrATa akabare satata 8 varSanA parizrame ane 35 lAkha rUpiyAnA bhAge tekha dhAvavAnuM kArya saMpUrNa karyuM hatuM. ukata durgInI eka tarapha killAnI taLeTIne prakSAlana karatI yamunA nadI vahI rahI hatI. Aje te sthaLe eka rAjamArga dRSTigocara thAya che. bAkInI traNuM dizAmAM eka mATI khAi khAdAvavAmAM AvI hatI, jemAM jarUra paDe ke tarataja yamunAnuM pANI * bharAi jAya evA dAbasta karavAmAM AvyeA hatA. A uMDI khAine pasAra karI AgaLa cAlIe to be mAIla jeTalI lAMkhI eka uMcI divAla Ave che. tene oLaMgyA pachI du'mAM dAkhala thaIne AgaLa jatAM punaH 70 phITa jeTalA uMcA ane sudaDha killA pratyakSa thAya che. A kille lAla raganA paththarovaDe bAMdhavAmAM AvyA che ane pratyeka paththara eka leAhazR MkhalAvaDe anya paththara sAthe joDI devAmAM bhAvyA che. e durganI aMdara dAkhala thavA mATe eka daravAjAmAM thaine javuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat << ,, www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 samrATa akabara ,, joie. A daravAjo dilhIdvAra " nA nAmathI prasiddha che ane te rAjamahelamAM praveza karavAnA je daravAjo che, tenA jeTalAja suMdara che. e daravAjAne pAchaLa rahevA dRSTa AgaLa eka rAjamArge gati karavI joIe. A rAjamArga dhIme dhIme ucca--uccatara thatA jAya che. mAnI dakSiNa dizAe akbaranA pautra zAhajahAne caNAvelI zveta maramaranI vizALa metI-masjIda AvelI che. A masjIdamAM praveza karatAM pahelAM UMcI sIDIpara caDavuM joie. e sIDI paNa zveta maramaranI che. masjIdanI cAtaraph gaDha Ave che ane te paNa zveta maramaranAja anelA che. masjIdanuM AMgaNuM ke je 142 phITa lAMbu ane 100 phITa pahALu che, te paNa zveta maramaranA paththaravaDe AcchAdita che. "" ', khAsa masjInuM makAna pazcima bhAga upara Avelu che. te 142 phITa lAMbu ane 56 pITa paheALu che. te makAna mULathI laine te a Mtapa ta samasta zveta maramarathI maDhI lIdheluM che. tene zveta guMbaja tathA suvarNanA raMganuM zikhara bahu dUrathI joi zakAya che. Telara sAhebe lakhyuM che ke:-" A makAna sAthe huM tulanA karI zakuM evuM kaeNAi makAna meM hajIsudhI joyu nathI. " haMTara sAhema kahe che ke: " Nu' karIne pRthvImAM sa karatAM vizuddha ane maneAhara upAsanAgRha Aja haze. " pAradanA jevI zubhra ane svaccha divAlA nayanane ane manane evI te rajIta kare che ke tene ekAeka tyAga karIne AgaLa javAnu manaja thAya nahi. mAtI masjIdamAMthI nIce utarI saheja AgaLa javAthI sanmukha eka rAjapurI (ataHpura) Ave che. tenI AsapAsa paNa eka gaDha AvelA che. ukata rAjapurInA kayA aMza akabaranA samayaneA haze, tenA nirNaya thaI zakatA nathI. ame A sthaLe mAtra sakSipta varNana ApIneja sateASa mAnIzuM. saM pahelAM eka vizALa AMgaNu je 500 pITa lAMSu ane 370 pITa paheALu che, temAM ApaNe praveza karavA joie. tenI pUrva dizAmAM " divAneAma athavA darabAragRha Avelu che ane bAkInI traNa dizAomAM keTalAeka nAnA-moTA oraDAo AvelA che. darabAragRhanI lakhAI uttara-dakSiNa dizAmAM 208 prITa jeTalI ane pUrva-pazcima taraphathI paheALAi 36 phITa jeTalI che. samasta graha zveta maramaranA paththaravatIja ni'ita che, ema kahevAnI jarUra nathI. tenI pUrva tarapha eka gaDha ane khAkInI traNa dizAe taddana khullI che. aneka manahara staMbhA gRhamAM ubhA rahI gRhanI zAlA ane gaMbhIratAmAM vRddhi kare che. gRhanI pUrva tarapha madhya sthaLe zveta prastaranI eka ucca vedI che, te vedI upara darakhAragRhamAMthI caDI zakAya evI vyavasthA nathI. aMtaHpuramAMthI eka sIdhA mArga Ave che ane te mArgeja A vedI upara jai zakAya evI gADavaNu che. mogalasamrATo ata:puramAMthI sIdhA darabAragRhamAM AAvI, A si MhAsana upara khesI zakatA. A mA ane tenuM dvAra bahu UMce hAvAthI tene "" Shree Sunarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com ". Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepura-sIkI, AgrA ane dilhI 167 keTalAekee "rUkhA"nuM nAma paNa ApyuM che. darabAragRhanI pUrva dizAmAM yamunAtIre, veta maramarathI maDheluM eka suvarNAlaMkRta suMdara makAna AveluM che. te makAna "divAnekhAsa " kivA maMtraNabhuvananA nAmathI prasiddha che. tyAMthI AgaLa cAlatAM aMta:pura Ave che. temAMnAM mukhya graho veta maramarathI maDhelAM che ane temAM rAtA-pILA-lIlA paththaranA kaDakAvatI velIo tathA patro-punuM citrakAma karavAmAM AvyuM che. A kotarakAma evuM te khubIvALuM che ke ATalA lAMbA samaye paNa te malina thayuM nathI. aMtapura tathA divAne khAsa senerI kirITavaDe AcchAdita che. gRhanI aMdara phuvArAo tathA heje pratyakSa thAya che. je nIkavatI pANI lAvavAmAM AvatuM te nIka paNa "ta maramaranA paththaravatI bAMdhelI che. A nIkaThArA zItaLa jaLa pratyeka gRhamAM pahoMcatuM ane grISmaRtumAM grahavAsIone zItaLatA ApatuM. zItakALamAM teja nIkadvArA garama pANI pratyeka gRhamAM vahetuM ane gRhavAsIone uSNutA pahoMcADatuM. AgrAnA prAsAde tathA vilAsabhavane eTalAM badhAM manahara che ke A raMka lekhinI tenuM saMpUrNa varNana ApavAne asamathe che, ema svIkAryA vinA cAlatuM nathI. eka pAzcAtya pravAsIe ukata prAsAdanuM nirIkSaNa karIne lakhyuM che ke " AnA jevAM manohara ane vizALa bhavano prAcya pradezamAM bIjAM nathI." bIjo eka aMgreja pravAsI yathArtha ja kahe che ke -"eka kALe A bhavana apsarAonI lIlAbhUmi haze." A aMtaHpurInI pazcima tarapha killAnA dvAra pAse pUrve sainya rahetuM. vartamAnakALe agrejae paNa tyAMja sainyanI sthApanA karI che. durganI bahAra, sanmukha bhAgamaja eka moTuM bajAra hatuM ane te bajAra paNa gaDhathI vIMTAyeluM hatuM. sagavaDanI khAtara aMgreja amaladAroe durganI aMdaranAM aneka graha pADI nAkhyAM che. durganI bahAra, yamunA nadInA kAMThA upara rAjyanA amIra-umarAvoe moTA prAsAde baMdhAvI nagarIne ane laMkRta karI hatI, paNa atyAre temAMnA prAyaH samasta prAsAda vilupta thaI gayA che. durgamAMthI bahAra nIkaLI tAjamahela tarapha jatAM mArgamAM ukta amIranA prAsAdanAM khaMDIere aneka sthaLe daSTigocara thAya che. jenagarI eka kALe laMDana nagarInA jevI vizALa ane sajIva hatI, te nagarIe Aje dIna-hIna veSa dhAraNa karyo che ! tenI pUrvanI samasta samRddhi tathA mahattA Aje aMtati thaI gaI che ! samrATa zAhajahAne pitAnI priya begama mumatAjamahAlanI samAdhi upara je manahara maMdira nirmANa karAvyuM che te eka mAtra maMdira ja vartamAnakALe AgrAne pRthvImAM suprasiddha karyuM che ane te eka madiraja pRthvInA dUra dezanA musApharone hiMdamAM AkarSI lAve che. A manahara maMdira "tAjamahAla" nA nAmathI jagatrasiddha che. tenI sAthe sarakhAmaNI karI zakAya evuM eka paNa prAsAda A A jagatamAM hajIsudhI taiyAra thayA nathI. barniyara sAheba lakhe che ke:-"huM tAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 samrATa akbara mahAlanI zarUAtathI te aMtaparyaMta AgrAmAMja rahyo hatA. meM tenu nirmANakA pratyakSa joyuM che. rAja vIza hajAra majurA kAme lAgatA ane te kAma (40 sa 1630 thI 1648 sudhInA) 18 varSe` pUrUM thayuM hatuM. A uparathI tAjamahAlanI pAchaLa keTaluM nANuM kharacAyuM haze tene kiMcit mAbhAsa prApta thai zakaze. '' karnala eMDarasananA abhiprAya pramANe e bAMdhakAmamAM 4 karoDa ane 11 lAkha rUpiyAnA vyaya thaelA tAvA joie. tAjamahAlane pUrve rUpAnA me majabUta dara vAjA hatA. mAgalasAmrAjyanA patana samaye jATa lokeA AgrA upara vijaya meLavI te laI gayA haiAya ema jaNuAya che. tAjamahAlavALA sthAnamAM praveza karatI veLA eka ati ucca ane manehara tAraNuhAra kivA daravAjo vaTAvI suMdara bagIcAmAM dAkhala thavuM joie. daravAjAthI laIne te tAjamahAlapa ta eka sIdhA mArga vidyamAna che ane te mA paNa zveta maramarathI maDhI lIdhelA che. daravAjAmAM praveza karyo pachI ane adhe gayA pachI barAbara madhyasthaLamAM eka suMdara puvArA dRSTigAcara thAya che. ukta puvArA jANe ke tAjamahAlanI zAbhA joIne potAnuM kartavya bhUlI jaIne mU MgA ane diDa'mUDha banI gayA haiAyane! tema ubhA rahelA jaNAya che. mAnI banne bAjue sudara udyAna ane su Mdara vRkSanI dvArA AvelI che. kAi kAI sthaLe gulAbanAM puSpA khIlelA che. e puSpA pavananA kiMcit AdhAtathI hAlavA mAMDe che, tyAre jANe ke e nirdoSa kusumA paNa bhUtakALanuM smaraNa karI zAkathI dhrUjatAM hAyane ! evA AbhAsa thayA vinA rahetA nathI. puSpAnI sugaMdhI tAjamahAlanI niraMtara pUjA karyAM kare che ! kAi kAI thaLe bakula ane sephAlikAnI latA zAka ane khedathI mastaka nIce namAvI ubhI rahI che. jANe ke te paNa tAjamahAlane puSpAMjali ApI rahI hAyane ! yamunA paNa tAjamahAlanA caraNusparza karavA mATe potAne bhAgyazALI mAnato maMda maMda gatie pravAhita thaI rahI che. sahasrAvividha pakSI anaMta kaMThe sulalita svare tAjanI stuti karI rahyAM che. prakRtisuMdarI paNa jANe ke zilpasauMda` joine nirAza kivA parAjita thai gai hoya tema mugdhabhAve ubhI rahI, tAjanI upAsanA karyo kare che. uttaramAM maneAhara udyAna ane dakSiNe yamunA nadI pravAhita thAya che. uttara-dakSiNa taraph vedI ke jenA upara tAjamahAla ubhA che, tenI paheALAI 313 phITa jeTalI che. e vedInI pUrva-pazcima laMbAi 880 phITa jeTalI che. A vedI paNa suMdara ane suvizALa che, ema kahevAnI AvazyakatA nathI. tAjamahAlanI pUrva-pazcima tarapha lAla paththarathI maDhAelu` vizALa ane su Mdara upAsanAgRha tathA vihArabhavana virAjI rahyuM che. je vizALa vedInuM ame upara varNana karyuM. te vedInA madhya bhAga zveta maramarathI maDhAyalA ane 225 phITa uMcA tathA cAtarA 313 phITanA mApanA che. tenA cAra khUNAmAM zveta maramaranA ati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepurasIkI, AgrA ane dilhI 169 ramaNIya cAra sta bhe AkAzamAM ucuM mAthuM rAkhIne ubhA rahyA che. pratyeka staMbhanI uMcAI ra25 phITa jeTalI che. staMbhanI aMdara pagathI AvelAM che ane te goLAkAre pharatAM pharatAM staMbhanA zIrSadezaparyata pahecela che. ukta vedInA madhyabhAgamAM jagatanuM vismatpAdaka 186 phITa cekhuMTavALuM tAjamaMdira virAjI rahyuM che. tene aMdarane tathA bahArano bhAga veta maramaravaDe maDhI lIdhela che. maMdiranA mastaka upara manahara ta muMbaja AveluM che ane te guMbaja upara senerI raMganuM zikhara jANe ke AkAzane paNa bhedIne AgaLa vadhavAnI AzA rAkhatuM heya, tema ubhuM che. samagra maMdira ra96 phITa uMcuM che. A vizALa imAratanI madhyamAM eka tarapha begama mumatAjamahAlanI ane tenI pAseja samrATa zAhajahAnanI samAdhi AvelI che. e banne samAdhi upara "veta astaravALI vedika virAjita che. te vedikA upara ane bhaveta madiranI divAla upara rAtA, pILA, lIlA raMganAM bahumUlya ranavaDe kudaratI velIo ane pAMdaDAo jevIja velIo ane pAna, vRkSa tathA puSpa paNa aMkita karavAmAM AvyAM che. tAjamahAlanuM saidarya nirakhyA pachI svAbhAvikarIteja prekSakanA mukhamAMthI evA uddagAre bahAra nIkaLe che ke A mRtyulekamAM svarganI kalpanAmayI zobhAne je vistAra je hoya te tene mATe A ekaja sthaLa samucita che! sUkSma zilpakaLAnuM avakana karavAthI jANe ke zu tuSArakSetramAM vividha varNanAM maNimuktAnAMja vRkSo ugyAM hoya ane e vRkSonI sAthe maNimuktAnI ja velIo vIMTaLAI heya, tathA e velIone paNa jANe ke manahara maNimuktAnAMja puSpo AvyAM hoya, e bhrama kSaNavAra thayA vinA raheto nathI. vastutaH tAjamahAle apAra svargIya sauMdaryanI mUrti dhAraNa karI che, ema kahIe te paNa te atyukita nathI. jemaNe tenuM pratyakSa darzana karyuM nathI temane tAjamahAlanuM saudarya kevaLa zabdavaDeja samajAvI zakavuM azakaya che. sAhebee lakhyuM che ke:-"tAjamahAlanI kalpanA daityane ja prathama thaI haze ane maNikAroeja tenuM nirmANa karyuM haze." eka musAphara te eTale sudhI kahe che ke- AvI manamehaka vastune kAcanA AvaraNavaDe zAmATe AcchAdita nathI karI, eja Azcarya che!" koI kAI kahe che ke -"svamamAM kalpAeluM seMdarya ApaNe tAjamahAlamAM joI zakIe chIe." eka razIana musApharI kahe che ke -" tAjamahAla e eka apUva rUpa-lAvaNyamayI ramaNI che. tenA doSo tame game teTalA batAvo, paNa ekavAra je pratyakSa darzana karavAnuM tamane saibhAgya prApta thAya te tame pote ja vimugdha thayA vinA rahe nahi " skImana sAhebe lakhyuM che ke:-"punaH punaH tAjanuM darzana karavAthI kaMTALo AvavAne badale AnaMdamAM vRddhija thayA kare che. tame game teTalI vAra tenuM darzana kare, paNa nIkaLatI veLA tamane emaja thaze ke atyAraparyata jIvanamAM AvuM eka paNa dazya jovAmAM AvyuM nathI! tAja Shree Suunarmaswami Gyanbhandai Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 samrATa amara ' " mahAlanI bahAra nIkaLatAM tamane evo dRDha vizvAsa thaze ke; jyAMsudhI tamArI smaraNazakita khaLavAna raheze tyAMsudhI tame tenA sAdarAzine mAnasapaTa uparathI kadi paNa bhuMsI zakazeA nahi. " khanIyara sAheba kahe che ke: " tAjamahAlanI sAthe mIsara dezanA pIrAmIDanA mukAbalA karavA anuti che. pIrAmIDa zuM che ? eka 5ththaranI upara khIjo paththara mUkavAmAM AvyA hoya te sivAya temAM vizeSatA jevuM kAMkhuMja nathI; ane te jotAM teA pIrAmIDa karatAM tAjamahAla aneka aMze utkRSTa che ane pRthvInI vismayakAraka vastumAM te agragaNya che. " aksesa ! e tAjamahAlanAM ratnAdi AbhUSA kAi utArI gayuM che ! chatAM e bhAratanu eTalu hAbhAgya ke tenA sauMdaryanI kAi hAni karI zakyuM nathI ! pRthvInAM sAta AzcaryoM paikI tAjamahAla paNa eka AzcaryaMjanaka sthAna lekhAya che ! ',' ' samrATa akbaravALI dilhI athavA tenI pUrvenA paThANu samrATAvALI dilhI Aje purAtana dilhInA nAmathI eLakhAya che. te sthaLa Aje ni navat thaI paDayu che. samrATa zAhajahAne vartamAna maneAhara dilhInagarInI pratiSThA karI hatI, killA ane khAIvatI nagarInuM rakSaNa karavuM e pUrvakALe bahuja Avazyaka gaNAtuM hatuM. zAhajahAne paNa vartamAna dilhInI AsapAsa khAi khAdAvI hatI ane eka suMdara kille baMdhAvyA hatA. nagarImAM bahuvidha maneAhara imAratA AvelI hatI, temaja suMdara naheravaDe yamunAnuM pANI pratyeka prAsAdamAM pahoMcADavAmAM AvatuM hatuM. A durgApama nagarInA aMtarabhAgamAM yamunAtIre lAla paththaranA eka khIjo le! paNa badhAvavAmAM AvyA hatA. ema kahevAya che ke A chellA liA pAchaLa te samaye prAyaH 50 lAkha rUpiyAnA vyaya thayA hatA ane tene sa MpUrNa karatAM vIza varSa lAgyAM hatAM. durgaMnuM prathama dvAra vaTAvIne AgaLa jaie eTale sanmukha eka moTo daravAjo pratyakSa thAya che. vistRta pravezamArganI banne bAjuethI mahAna RmArA AkAzamAM AgaLa vadhatI ane thADe dUra banne bAjuenI imAratA eka thai jatI hAvAthI eka mahAna daravAjAne AkAra STigAcara thAya che. rAjamA nA dhaNA kharA bhAga AvI pramAratee rAkelA che. navIna musApharate A dRzya kharekhara vimugdha kare tevu che. pUrvakALe e imAratAnA zirAbhAgamAM besI neAkhatavALAmA nAkhatanI garjanA karatA. tene pAchaLa rAkhI pU tarapha AgaLa vadhatAM sa` pahelAM divAneAma kivA darakhAragRha dRSTie paDe che. tenI zAbhA ane saudaryAM e samasta jo ke vartamAnakALe vilupta thai gayuM che, tepaNa tenuM ArkaSaNa hajI leza paNa zithila nathI thayuM. darakhAragRhanI divAlo upara vividha varNanAM phUla, phaLa, pakSI tathA pazu vagerenAM AkarSaka citrA a krita karavAmAM AvyAM hatAM; paNa eka aMgreje te kahADI lai paisAnA lobhe pecatAnA svadezamAM tene vecI dIdhAM che. Aja gRhamAM cAdInI eka relIMga hatI, te Shree Sudharmaswami Gyanbrandar-Umara, Surat www.umaragyanbhaldar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepura-sIkI, AgrA ane dilhI 171 paNa adazya thaI gaI che. tyAMthI AgaLa cAlatAM divAne khAsa kivA maMtraNAbhavana Ave che ane te paNa jenArane mugdha kare che. samasta bhavana kheta paththarathI. maDhAyeluM che; tenA atara bhAgamAM zveta prastaranA staMbhe AvelA che, te paNa apUrva zobhAne vistAra karI rahyA che. ukata staMbhone nIceno bhAga vividha varNanI latAo ane puSpathI suzobhita che. ema kahevAya che ke zAhajahAne samasta staMbha evI rIte latA-pAnAthI alaMkRta karavAno vicAra karyo hato, paNa temAM aneka ratnanI AvazyakatA jaNavAthI tathA dhAryA karatAM vizeSa vyaya thAya, ema lAgavAthI e kAma eTalethIja paDatuM mUkavAmAM AvyuM hatuM. samagra gRha rUpAnA caMdratapavaDe suzobhita hatuM, paraMtu pANIpatanA yuddha pUrve marAThIo te lUMTI gayA heya, ema jaNAya che. divAne khAsavALuM bhavana taiyAra karavAmAM lagabhaga nava lAkha rUpiyAne vyaya thayo hato. kina sAheba lakhe che ke:-"AvA prakAranuM darabAragRha bhAratavaSa mAM anyatra karyAya nathI.A grahanI madhyamAM suvarNAkSare nIcene lekha kotarAvele che-" je pRthvImAM svarga hoya te te ahIM che. ahIM che, ahIM che." vastutaH gRha paNa evuM ja suMdara ane mane hara che. nirmANakALe te svargasama hoya emAM kAMI Azcarya nathI. ukata gRhanI madhyamAM ucca zveta maramaranI vedI upara zAhajahAnanuM jagadikhyAta mayUrAsana virAjatuM hatuM. te 6 phITa lAMbuM ane cAra phuTa pahoLuM hatuM. A siMhAsana jovAthI prekSakane emaja lAge ke jANe be sajIva mayUro potAnI kaLAne vistAra karI ubhA rahyA che ane tenI upara siMhAsananI sthApanA karI che ! mayUranAM pIchamAM je je raMge hoya te te prakAranAM raMgavALAM maNimuktAvaDe A siMhAsanane suzobhita banAvavAmAM AvyuM hatuM. TuMkamAM kahIe te sajIvana mayUranuM ja Abehuba anukaraNa karavAmAM siMhAsana racanAre saMpUrNa saphaLatA. prApta karI hatI. siMhAsananA pAchalA bhAgamAM ubhaya mayUronAM kaLArUpe vistarI rahelAM pIchAM AvelAM hatAM ane sanmukha bhAgamAM temanI grovAno bhAga Avelo hato. madhyabhAgamAM kiMmatI lIlA paththaramAMthI banAvelA pakSIonI bahu kuzaLatApUrvaka goThavaNa karavAmAM AvI hatI. siMhAsananI upara suvarNanA bAra thAMbhalI, suvarNanA caMdaravAne mastaka upara rAkhI ubhA rahyA hatA. thAMbhalAmAM paNa aneka maNimukattAo ane kiMmatI ratna jaDavAmAM AvyAM hatAM.caMdaravAnI madhyamAM paNa manahara tejasvI ratna laTakatAM ha. AthI sihAsananI mULa suMdaratAmAM anekagaNI vRddhi thatI hatI. siMhAsananI banne bAjue sUkSma kotaraNIvALuM ane muktAjaDita lAla raMganuM rAja chatra virAjatuM hatuM. e rAjachatranA thAMbhalA paNa senAnAja banelA hatA. ukata siMhAsananI pAchaLa sADA cha karoDa rUpiyAnuM kharca thayuM hata: www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswatini Gyanbhandar-Umara, Surat Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akbara divAne khAsathI saheja AgaLa jatAM aMtaHpura Avelu che ane te paNa yamunA nadInA kinArA uparaja che. aMtaHpunAM vizvAsa! bahu mane hara che. eka madhyagRhamAM zveta maramarathI maDhele eka heAja tathA kuvArA AvelA che. DAkhanI divAla upara bahu kiMmatI ratnAdidvArA vemuTTA vagerenuM kAtarakAma karAvavAmAM AvyuM che. kina sAhebe ukata gRhane snAnagRhanu nAma Apyu che; paNa jyAre ame te gRhanI anupama suMdaratA pratyakSa nihALI tyAre amane khAtrI thai ke te snAnagRha nahi paNu vilAsagRja haze. jevI rIte A eka gRDamAM muAnuM jaLa Avatu, tevIja rIte anya anya gRhomAM paNu nadInuM jaLa pahAMcADavAmAM AvatuM. krUgyusana sAhebe lakhyuM che ke:- A ma MtaHpuranAM gRheA tA rAjamahalA karatAM paNa caDI jAya tevAM che. " agrejoe ukata gRhanI sa the joDAelAM keTalAMka makAne pADI nAkhelAM hAvAthI te prAcIna aMtaHpuranI ardhA zela te vinaja thaI gai che. aMtaHpuranI vartamAna avasthA jovAthI jANe ke kaii bhAratavaSAya kuzaLa kArIgare hIrA-mANekanI suMdara mALA banAvI hoya ane e maLA keie teDI nAkhIne ratnane khale kAcanA kakaDA umeryA hAya, evA bhAsa thayA vinA rahe nahi. dilhInuM aMtaHpura samasta pUrva dezamAM kiMvA prA: samagra pRthvImAM sa karatAM sudar che, ema kahevAmAM doSa nathI. bIjA eka sArue lakhyuM che ke: " pRthvInI AzcaryakAraka vastumAM A ataHpura paNa eka Azra kAraka vastu che, ema sAdhAraNa janasamAjamAM manAya che ane pRthvInA dUra dezAMtaramAMthI aneka pravAsIo kevaLa tenAMja darzana karavA hiMdamAM Ave che. " 172 patanI eka nAnI TekarIne samatala karI, tenA upara jImAmasjIdanuM manahara makAna taiyAra karAvavAmAM AvyuM che. te masjIda 201 phITa lAMkhI ane 120 phITa pahALI che. tenI banne bAjunA minArA 130 phITa jeTalu ucAie paheAMcyA che. teja TekarI upara, masjIdanI sAme eka medAna jeTalI vizALa ane khullu AMgaNuM che. AMgaNuAnI madhyamAM eka hAja che. A masjIdavALA AMgaNA mAM praveza karavA mATe TekarInI traNu khAjue ati vistRta pagathI be AvelI che. zAhajahAne daza lAkha rUpiyA khacI A masjIda badhAvI hatI. smItha sAGeba kahe che ke: " pRthvImAM AnA jevI manera masjIda bIjI eka pazu nathI." sana saheba lakhe che keH-" bhAgyeja kai prAsAda A masjIda karatAM vizeSa maneAhara haze. "" sakSiptamAM kahIe tA megala samrATAe je je mahelAtA ubhI karAvI hatI te eTalI badhI suMdara hatI ane atyAre paNa che, ke je kAI prekSaka ekavAra te prati dRSTipAta kare te Azramugdha thayA vinA raheja nahi. eka gRha ke prAsAda joyA pachI jyAre tame khIjuM gRha jue ke prathamanA gRhate bhUlI gayA vinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatepura-sIkI, AgrA ane dilhI 172 rahe nahi.eka eka khAsa guNane laine A pratyeka makAna jagatamAM apUrva ane atulanIya gaNAya che." dilhIthI thoDe dUra eka parvata Avela che. agrejoe AnaMdavihArArthe te parvatamAM sudhAre-vadhAre karI eka suMdara rAjamArga taiyAra karyo che. samudranA tarage jevI rIte hIloLA letA vahI jAya che, tevI rIte A parvatanI TekarIe paNa uMcA-nIcAbhAve AgaLa cAlI jAya che. tenI pAse ja chellA mahAna baLavAnuM smRtimaMdira tathA azokanA samayane eka staMbha Ave che. nUtana " dilhI " nAmanA daravAjAmAMthI bahAra nIkaLIne dakSiNa tarapha cAlatAM purAtana dilhInAM darzana thAya che. A purAtana dilhI 10 mAila lAMbI tathA 6 mAIla pahoLI che. rAjamArganA DAbA hAtha taraka paththaranA ekaja TukaDAmAMthI kAtarI kahADelo azoka staMbha ke je 42 phITa ane 7 Ica uMco che, te jANe uMcuM mAthuM karIne bhAratavAsI pathikone svadezane prAcIna mahimA sAMbhaLavAnuM AmaMtraNa karatA hoya tevI rIte aDagabhAve ubho rahyo che. tyAMthI AgaLa cAlatAM iMdraprastha ke jyAM pAMDavoe ekavAra rAjasUya mahAyajJa karyo hato, te sthAnamAM javAya che. pAMDenA prabaLa pratApanI sAthe temanI rAjadhAnI paNa Aje aMtahita thaI gaI che. kALanA bhayaMkara paMjAmAM sapaDAI e mahAnagarI paNa Aje vilupta thaI gaI che. A sthaLe eka samaye eka uco kille tathA eka uMDI khAI hatI, tenAM khaMDIe Aje paNa joI zakAya che. joke tene "purANuM killA"nA nAmathI oLakhe che. eja killAmAM rahIne eka divase humAyu, akabara tathA jahAMgIre pitAne prabaLa pratApa bhAratavarSamAM vistAryo hato. tyAMthI saheja AgaLa jatAM akabaranAM mAta-pitAnI manahara samAdhio Ave che. samasta purAtana dilhI ane tenI pUrva dizAmAM Avela parvata paThANa rAjAonA dhvasAvazeSo (khaMDIero), prAsAda, killAo tathA samAdhimaMdirothI paripUrNa che. ame te sarva avazeSonuM A sthaLe varNana ApI zakatA nathI. vastutaH ame jyAre te samasta prAsAdanI tathA jillAonI zocanIya duravasthA joI tyAre amAruM hRdaya bharAI AvyuM ! paThANa napatio jANe che ke pelAM bhAMgyAM-tUTayAM maMdiramAMthI pitAne zuSka asthimaya hasta ucA karIne amane kahI rahyA hoya ke -"arere !! je ame hiMdu-musalamAnone maitrIbhAvavaDe saMmilita karI zakyA hatA ane bhAratavarSane mahAzaktizALI banAvavAno prayatna karyo hata, te Aje AvI durdazA na thAta," evA bhaNakArA amane thavA lAgyA. tyArabAda ame prAcIna hiMdu-dilhImAM AvyA. A sthaLa ekavAra hastinApura kiMvA bhIma ane arjunanuM lIlAkSetra hatuM. te mahAna puruSonI smRti ApaNA hRdayamAM jAgrata thAya, evuM eka paNa cinha A sthaLe jaNAtuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 samrATa akabara nathI. e pachI bhAratavarSamAM aMdhakAramayI rAtrino AraMbha thaela. te samayane pRthvIrAjano kile tathA tenI rAjadhAnI paNu Aja sthaLe AvelI hatI. te killAnA khaMDIe Aje paNa joI zakAya che. prathama musalamAna samrATe je kabaminAra baMdhAvela ho, te paNa Aja sthaLe Avela che. te minAra pUrve 22 phITa jeTale uMce hato, paNa pAchaLathI tene zire bhAga paDI javAthI Aje te 242 phITa jeTale UMce dekhAya che. jagatamAM sarva karatAM ucca staMbha ekamAtra kutabaminAraja che. jo ke mIsara ane ITAlImAM beeka staMbho A kutabaminAra karatAM paNa be hAtha ucca che, te paNa phargyusana sAhebanA mata pramANe -"kutabaminAranI kalpanA eTalI badhI suMdara che ane tenuM mahatva paNa eTaluM badhuM che ke jagatanA sarva ucca staMbha karatAM paNa kutabaminAra zreSTha che ema kahevuM ja joIe. " slImana sAheba lakhe che ke -"kutabaminAra evo te suMdara che ke tenA darzana mAtrathI AnaMda ane Azcarya utpanna thayA vinA rahe nahi. pRthvImAMnI sarva kabare (samAdhimaMdira) mAM jema tAjamahAla satkRSTa gaNAya che tema pRthvInA samasta staMbhomAM kutubaminArane staMbha paNa utkRSTa che, ema kahevAmAM doSa tethI." A minAra hiMduonA hAthathI ja taiyAra thaye hate. minAranI pAse eka lehastaMbha Ave che, tenuM varNana ame prathama prakaraNamAM ApI gaelA chIe. eNla sAheba te viSe lakhe che ke " Avo mahAna staMbha banAvavAnuM kAma keTalAMka varSo pUrve pRthvInI sarva karatAM mahAna lekhAtI zilpazALAmAM paNa asaMbhavita manAtuM hatuM, eTaluM ja nahi paNa vartamAnakALe paNa A staMbha banAvI zake evI zilpazALA bhAgyeja kyAMya haze." pRthvIrAjanuM maMdira toDI nAkhIne, tArA musalamAnee ahIM majIda baMdhAvI che. AthI karIne e majIdanA paththaramAM paNa aneka hiMdu cinha rahI gayAM che. koI koI sthaLe gavALo gAyA dehI rahyA che, kaI sthaLe govALaNo chAza levI rahI che ane koI koI sthaLe vAcharaDAo AMcaLamAMthI dUdha pI rahyAM che. AvI jAtanAM aneka citro paththara upara kotaravAmAM AvelA, majIdanI divAlamAM joI zakAya che, paraMtu kheda mAtra eTaluM ja che ke ukata samasta citronAM mastiSka pADI nAkhavAmAM AvyAM che. eka sthaLe eka guMbajanA atyaMtara bhAgamAM keTalAka yuvake goLAkAre pharatA pharatA nRtya karI rahyA hoya, evuM citra pratyakSa thAya che, paNa te manuSya mastahIna hovAthI jevuM joIe tevuM sAMdarya utpanna karatAM nathI. AvI rIte ame zekasatata hRdaye hiMdu-dilhInuM nirIkSaNa karatAM AgaLa cAlyA. te samaye prAcIna hiMdu-dilhInagarI jANe ke amane saMbodhIne * kaI kAine evo paNa mata che ke dilhIthI 65 mAIla uttara-pazcimamAM ShsaMgAkinAre hastinApura AveluM hatuMsurat [I ST I ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umala, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphavAnIstAna 175 nIce pramANe kahI rahI heya, ema amane lAgyuM. " jyAre prabaLa pratApa ane akhaMDa tejadvArA huM tejasvinI hatI ane mArA bAhubaLadvArA zatruothI AtmarakSA karI rahI hatI, tyAre A bhAratavAsI hiMduo! tame kayAM sUtA hatA? te samaye te tamane IrSA ane kaleza sivAya bIjuM kAMI sUjhatuM ja nahatuM! Aje mArI AvI durdazA joI tamArUM marma bhedAya che, ema zuM tame kahevA mAge che tamane hRdayaja kayAM che ? tamane te vaLI vedanA heyaja zAnI ? tame mArI durdazA jovA AvyA cho ? jAo, pAchA jAo ! mArI nIravatAmAM ane nirjanatAmAM have tame nAlAyake bhaMga pADaze nahi. mArA svatvanI ane mArA bhUtakALanA nairavanI have koIvAra zodha ke yAdI karatA nahi." caturdaza adhyAya-aphaghAnIstAna "bhAI, e to pitAnuM smAraka cinha che. joke te kRtaghatAthI varyAM che paNa mArAthI te tene mApha karyA sivAya rahevAyaja kema?' akabara - bauddhayugamAM bhAratavAsIoe aphaghAnIstAna upara vijaya meLavI, tyAM bauddhadharmane pracAra karyo hato. bhAratavarSanI caDhatI kaLAnA samayamAM siMdhu nadInI sImA ullaMdhavAnuM kArya hiMduone mATe dharmaviruddha gaNAtuM nahotuM; ane tethI ja pUrvakALe bhAratavAsIo dUra dUranA dezomAM upanivezo sthApavamartha thaI zakyA hatA. aphaghAnIstAnanI pazcima dizAmAM vAmiyAna nAmane pradeza Avela che. te pradezamAM parvata upara je aneka guphAo AvelI che te saMbaMdhe abula phajhala lakhe che ke -"ukta guphAomAM bAra hajAra guphAonuM samAja" evuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che. ghaNuM lAMbA kALa pUrve manuSyoe parvata kApIne ukta guphAo banAvI hoya ema jaNAI Ave che. A sthaLe paththaramathiI ketarI kahADelI manuSyanI traNa mahAna pratimAo paNa pratyakSa thAya che. temAMnI eka pratimA 240 phITa jeTalI. bIjI 150 phITa jeTalI ane trIjI 45 phITa jeTalI lAMbI che. eka guphAmAM eka Asana upara eka mRta vyaktine deha bahu kALajIpUrvaka saMgrahI rAkhavAmAM AvyA che, te joI mane bahu Azcarya thayuM. prAcIna vastunI zodha boLa karanArA paMDita puruSo paNa, A kone deha che te kahI zakatA nathI. teo eivuM anumAna kare che ke ati prAcInakALathI A mRtadeha A sthaLe paDele che - joIe. pUrvakALe bhAratavAsIo mRtadehanI upara eka evA prakArane malama lagA hatA ke jethI te zaba koI kALe saDatuM ke gaMdhAtuM nahi. A pramANe mRtadehane ShsaDavA dIdhA vinA sAcavI rAkhavAthI ajJAna ke e mRtadehatarapha bhaktibhAva - ( 9 I ! Shree Sudhathaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 samrATa akabara darzAvatA; kAraNa ke zaba na saDe emAM prabhunI kRpA hevI joIe, ema teo mAnatA hatA." ukta samasta guphAo be mALavALI che. je parvata upara te guphAo AvelI che te parvata upara eka prAcIna nagarInAM khaMDIe daSTigocara thAya che. guphAomAM rahelI mUrtio tathA "samAja" nAma uparathI evI khAtrI thAya che ke pUrve te sthaLe bauvihAra he joIe. traNa mahAna manuSya pratibhAsaMbadhe meM AgaLa je ullekha karyo, temAMnI eka pratimA " zAkama" nA nAmathI prasiddha che." "zAkamama" e zAkyamunine apabhraMza have joIe. aphaghAnIstAnamAM pratyakSa thatA A prAcIna avazeSo bhAratavAsI hiMduonI ja kItine sUcavI rahyA che, emAM saMdeha nathI. mRtadehane saDavA dIdhA vinA sAcavI rAkhavAnI vidyA sarve bhAratavAsIo jANatA hatA. Aje te vidyAne lepa thaI gayuM che. misara dezavAsIo paNa prAyaH bhAratavAsIo pAsethI ja ukata kaLA zIkhelA hovA joie. aphaghAnIstAnanI pUrva dizAmAM, maIna killAthI 8 mAIla uttaramAM javAthI eka parvata pAse pahoMcAya che. te parvata upara bauddha nagarInAM paththaranAM maMdironA avazeSo temaja te sivAya aneka sthaLe bauddhaguphAo ane bauddhavihAranA avazeSa Aje paNa jovAmAM Ave che. mardana killAthI cha mAIla AgaLa jatAM baddha mahArAjA azokavaddhanane anuzAsanastaMbha atyAre paNa dhIrabhAve ubho rahIne bhUta. kALanA bhAratIya nairava mATe atra varSAvI rahyo che. bhAratanA mahAgairavanA divase kALanA pravAhamAM taNAI gayA ane mahA tejasvI yuga bhUtakALamAM maLI gaye, te samaye ane te pachInA samaye paNa aneka saikAo thayAM brAhmaNa rAjAo kAbUlanA siMhAsanane zobhAvI rahyA hatA. hiMduonA upanivezo ghaNA lAMbA kALa paryata suvyavasthitapaNe surakSita rahI zakayA hatA. hAya! Aje ame eTalA badhA adha:patita thaI gayA chIe ke amArA pUrvapuruSonuM gArava samajavAnI kalpanAzakita paNa have amArAmAM rahI nathI ! je veLA baMgALa ane bihAramAM baLavAkhoroe mAthuM uMcakayuM te veLA samrATa akabarane bhAI mirjA mahamadahakIma kAbUlanI gAdIe rAjya karatA hatA. akabaranuM sAmrAjya tathA aizvarya nirakhIne irSyAne lIdhe te manamAne manamAM ja ba vyA karatA hatA. tene jyAre samAcAra maLyA ke ammara islAmadharmathI bhraSTa thayo che ane baMgALabihAranA musalamAnee tenI viruddha baLa uThAvyo che, tyAre teNe vicAra karyo ke je A anukULa takane lAbha laine huM paNa akabaranI viruddha laDAI jAhera kare te baMgALa-bihAranA baLavAkhoro mane sahAya ApyA vinA rahe nahi; ane je ema thAya te huM anAyAse akabaranI rAja, gAdI paDAvI levAmAM vijayI thaI zake. A vicAra karI teNe hiMdanA baLa| vArene utejana ApavA tathA tamane vizeSa uzkeravA bihAramAM petAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphaghAnIstAna 177 dUtone ravAnA karyA ane pote paNa eka prabaLa sainya laine paMjAba upara bIjIvAra caDI AvyuM. te samaye rAjA mAnasiMha paMjAbanA zAsanakartA tarIkenuM saghaLuM kAmakAja karate hato. samrATa akabaranA bhrAtRsnehathI te sArI rIte paricita hovAthI pita mahAzakitazALI hovA chatAM samrATa akabaranI AjJAvinA samrATanA bhrAtA sAthe yuddha karavAnI teNe hiMmata karI nahi. samrATanI AjJA na Ave tyAM sudhI rAjA mAnasiMhe pAchaLa haThavA mAMDyuM ane chevaTe lAhoranA kilAmAM Azraya lIdhe. rAjA mAnasiMhane pAchaLa haTha joI hAkIma ahaMkArapUrvaka AgaLa vadhavA lAgyo ane lAhoranA killA upara ghere ghAlI AgaLa mArga kApavAne prayatna karavA lAgyA. AvA kaTAkaTInA samayamAM potAne ja bhAI pitAnuM aniSTa sAdhavA bahAra paDayo che, evA samAcAra sAMbhaLI samrATa akabarane bahu kheda thayo. teNe kahyuM keTa-pitAne putra je duSTa vyavahAra kare to tene yogya zikSA karI sanmArge vALI zakAya, paNa bhrAtAnI sAthe je ekavAra kaleza ke kusaMpa thAya che te koI kALe dUra thAya nahi; kAraNa ke putrane aparAdha te sarva keI udAratApUrvaka sahana karI le, paNa bhrAtAne aparAdha sahRdayatApUrvaka sahana kare evA udAra puruSo te virala ja hoya che. putrapratyene adhika sneha putranA aneka dezone kSamA ApI zake che. paraMtu bhrAtAne rAI jeTale doSa paNa anya brAtAnI najaramAM eka parvata jeTaluM pratIta thAya che. samrATe vicAra karyo ke je huM pote paMjAbamAM hAjara thaIza, te lehI vahevaDAvyA vagaraja mArA bhAI sAthe huM suleha-saMpa karI zakIza. tethI teNe jAte paMjAbamAM javAnI taiyArI karavA mAMDI ane rAmarAyasiMha Adi senApatione potAnI AgaLa ravAnA karI dIdhA. te senApatiene samrATe jaNAvyuM ke -" tame AgaLa jAo, paNa huM jyAM sudhI paMjAbamAM na AvuM tyAM sudhI mArA bhAInI sAthe yuddha karavA bahAra paDazo nahi. " tyAra bAda samrATa AgrAmAMthI prayANa karI dilhI, kurukSetra, sarahiMda tathA navatAsagaDha vagere zaheramAM thaIne siMdhu nadInA kinAre pahoMcyo. "samrATa akabara svayaM yuddha karavA Ave che," ema sAMbhaLI hAkIma kAbUla tarapha ravAnA thayA. akabara eka vahANanI sahAyatAthI siMdhu nadInI pAra utaryo ane pazcima dizAmAMthI koI paNa zatru hallo na lAve te mATe siMdhu nadInA pUrvatIra upara aTakane kile. taiyAra karavAno hukama pharamAvyo. A killo i. sa1583 mAM pUro thayo hoya ema jaNAya che. siMdhu nadInI madhyamAM ubhA rahIne, parvatanA zikhara upara Avelo A mahAna kille jayAre joIe chIe tyAre tenuM mahatva ApaNane dimUDha karyA vinA rahetuM nathI. parvatanA zikhare jANe ke keIe apUrva rAja mahelanI sthApanA karI heya eja kSaNavAra AbhAsa thAya che. killAne sarvathI Shree sulle artisti Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 samrATa akbara nIcenA bhAga siMdhu nadInA kinArA pAseja AvelA che. siMdhu nadI te killAnA caraNune prakSAlita karatI niraMtara vahyA kare che. killAnA sarvathI UMce bhAga gaganane sparzIne ubhA rahyo che. siMdhu nadInI pelI taraph javu e te samaye hiMdumAM bahu tiraskArapAtra krama gaNAtu hatuM. rAjA mAnasiMhe paNa sa`prathama siMdhu nadI nahi oLaMgavA sabaMdhI peAtAne vAMdhA samrATa pAse pradarzita karyA hatA. samrATa akbare tenA uttararUpe nIcenA dAharA rAjA mAnasiMhane mAkalI ApyA hatA: saba bhUmi gApALakI, vAme* aTaka kahA; jAke manameM khaTaka hai, sA hI aTaka rahA. arthAt-samasta pRthvI prabhunIja che teA pachI eka sthaLethI anya sthaLe javAmAM aTakAva kevA ? jenA manamAM khaTaka kivA saMzaya che teja aTakamAM aTakI rahe che. mahA AgrahI rAjapUtAne paNa samrATa akabara kevI madhura vANIthI peAtAne vazIbhUta karI zakayA hatA, te uparanI paMkitao uparathI samajI zakAya che. siMdhu nadI pAra karavAnI te AjJA kare teA rAjA mAnasihu jevAoe paNa te mAnya karavI joie; paraMtu samrATa akSara samajatA hatA ke AjJA karatAM sahRdayatA ane madhura zabdaja vizeSa uMDIasara karI zake che ane tethI AvA namra vyavahArathIja anekavAra peAtAne uddeza te siddha karatA. ukta kavitAnA uddeza siddha thayA. rAjA mAnasiha ghaNI hiMdusenA tathA sainikA sAthe siMdhu nadInI pAra utaryA. A sthaLe kAI evA prazna karaze ke rAjA mAnasiha ke jenA pUje musalamAna samrATane kanyA ApI rAjapUta kuLane ema lagADI che, tene te vaLI dharmAdha jevu hAija zuM zake ? ame kahIe chIe ke rAjA mAnasiMhunA dharmAMcArasaMbaMdhe zaMkA karavAnuM kAraNuMja nathI. vastutaH te atyaMta udAra hRdayanA hiMdu hatA. teNe aneka sthAne 'hiMdu'diza caNAvyAM hatAM ane temAM mUrtinI pratiSThA paNu karAvI hatI. samrATa akbare jyAre tene dharma nAmanA nUtana dharma svIkAravAnI bhalAmaNa karI tyAre teNe kahyuM ke "huM kevaLa eja dharma' jANuM chuM. eka hiMdu dharma ane khIjo musalamAna dharyuM. e khe dha sivAya trIjo dharma hAya e vAta mArA mAnavAmAM AvatI nathI. ApanA pratyenI amArI zraddhAnI parIkSA karavA jo e dharma svIkAravAnuM amane Apa kahetA hai| tA te niSprayeAjana che; kAraNa ke ame ApanI khAtara tana--mana-dhana sarvasvane bhAga ApavAne sadA taiyAra chIe, evI khAtrI ame pUrve anekavAra ApI cUkayA chIe, eTaluMja nahi paNa anekavAra evI sAbItI paNa ApI cUkayA chIe. " rAjA mAnasiMha sivAya "" izvara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - aphaghAnIstAna 179 rAjA TeDaramala Adi bhAvika pusko paNa anekavAra sainya sAthe nadInI pelI pAra dUra sudhI gayA hatA. rAjA mAnasiMha sainyanI sAthe kAbUlanI pAse AvI pahoMcyA. hAkAme bhayabhIta thaI, akabarane bhUlAvAmAM nAkhavAnA uddezathI eka dUta samrATa pAse ravAnA karyo. samrATe te dUtane jaNAvyuM ke-" huM mArA bhAIne kSamA ApavA taiyAra chuM. je te pitAnA bhUtakALanAM duSkRtya mATe pazcAttApa kare ane bhavidhyamAM evuM kArya nahi karavAnI pratijJA kare te huM ahIMthI ja pAchA vaLavAne tatpara chuM." hAkIme samrATa akabaranI AvI sahadayatApUrNa sarata paNa kabUla karavAnI icachA darzAvI nahi. hiMdanuM sAmrAjya paDAvI levAnI duSTa vAsanA tenA hRdayamAM prabaLapaNe saLagI rahI hatI. teNe ekvAra chupI rIte AvI mogalasenA upara hallo karyo, paNa temAM te niSphaLa nivaDyA ane tyAMthI nAsI javAnI tene pharaja paDI. samrATanA senApatioe tenI pAchaLa deDI tene mArI nAkhavAnI tatparatA darzAvI; paraMtu akabare temane tema karatAM aTakAvyA ane kahyuM ke -" brAtAnuM khUna karavuM e koIpaNa rIte yogya nathI. huM mArA vizvAsu nokarane tema karavAnI kadApi AjJA karIza nahi. bhAI, e pitAnuM ja eka smArakacinha che, kAraNa ke bhAIne jevAthI saheje pitAnuM smaraNa thaI Ave che. te bhAI mArA pratye game tevuM duSTa vartana calAve te paNa mAre tene kSamA ApavI, e mAruM mukhya kartavya che." hakIma kAbUlano tyAga karIne tyAMthI nAsI gayo eTale akabare anAyAse kAbUlamAM potAnI rAjasattA besADI. tyArabAda samrATane keIe evA khabara ApyA ke hAkIma te anna-vastranA abhAve phakIra banI gayA che ane mahAmahenate rakhaDI rajhaLIne peTa bhare che. A samAcAra sAMbhaLI akabarane bahu kheda thayo. "mAre sage bhAI bhUkhyo ane tarasyo vanamAM bhaTake ane huM rAjyasiMhAsane besI ezvarya bhogavuM, e keTaluM badhuM anucita gaNAya" evo vicAra AvatAMnI sAthe ja tenI AMkhamAM AMsu bharAI AvyAM ! teNe pote eka dUta hAkIma pAse ravAnA karyo. je bhAIe potAnuM satyAnAza kADhavAmAM leza paNa saMkeca karyo nahoto, teja bhAinI duravasthA sAMbhaLI akabaranuM hRdaya cIrAI gayuM ! hAkIma jyAre kAbUlamAM pAchA AvyA tyAre akabara tene kAbUlanA zAsanakartA tarIke niyukta karI pite hiMdamAM pAcho pharyo. bibaraghATamAM thaIne ane lAhera tathA dilhImAM thoDA divasa rahIne te phatehapura-sIkrI khAte sahisalAmata pahoMcI gayo. eja arasAmAM 2 mATe prayAgamAM gagA-yamu Shree Sudhaimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180. samrATa akabara mahAna kille baMdhAvyo hato. te killo gaMgA ane yamunAnA tAra uparaja Avelo che. killAnI be bAjue nadI ane bAkInI be bAjue gaMbhIra uMDAIvALI khAI AvelI che. killAe jANe ke gaLAmAM suMdara mALA dhAraNa karI hoya evI kalpanA A khAInuM nirIkSaNa karyA pachI uddabhave che. killAnI divAla paththaranI ja banelI che. rAjaprAsAda je ke killAnI aMdara che; topaNa te gaMgAnA kinArA uparaja che. samrATe te nagarIne "allAhAbAda" nuM nAma ApyuM hatuM. tyArabAda aneka leke tyAM AvIne vasavA lAgyA ane e rIte vartamAna manahara zaheranI krame krame unnati thaI. ukata killAmAM 30 phITa uMcAIvALe azakanA samayane eka stupa khedamaya vadane ubho che. stUpamAM eka zilAlekha paNa che. I. sa. 1580 mAM samrATe potAnA rAjyanA mukhya nakaro ane jAgIradArone evI AjJA karI ke -" sAmrAjyanI samasta zahera tathA gAmaDAomAM vasatI prajAnuM eka patraka taiyAra karavuM ane pratyeka manuSya zuM kAma-dhaMdho karIne nirvAha kare che te saMbaMdhI tapAsa karavI. jeo kAma-dhaMdhA vagara besI rahetA hoya temane sAmrAjyanI sImA bahAra hAMkI kahADavA." bhAratavarSamAM prathama vastIpatraka je kyAreya paNa thayuM hoya te te A samaye akabaranA rAjatvakALamAMja thayuM hatuM. sATanI AjJA sAMbhaLI pratyeka nirudyogI manuSya yathAyogya kAmadhaMdhAmAM joDAI gayo hate. - I. sa. 1584 mAM hAkIme kAbula khAte prANatyAga karyo. tenA amAtyoe kAbulamAM svataMtra rAjya sthApana karavAnI durAzAthI pitAne yogya sahAyatA ApavA abadullAne prArthanA karI. abadullA te kALe madhya ezIAmAM bahuja zakitamAna rAjA gaNAtuM hatuM. teNe paNa AvI sarasa taka joI kAbUlane pitAnA sAmrAjyamAM bheLavI devAne prapaMca karyo. abadullA kAbUlane pacAvI javA mAge che, e vAta samrATathI chAnI rahI nahi. teNe tatkALa paMjAbamAM te samayanA zAsanakartA-rAjA mAnasiMhane kAbUlamAM sainyasahita pahoMcI javAnI AjJA karI. samrATa akabara pote paNa phatehapuramIthI ravAnA thaI navaratAsagaDhamAM hAjara thayA. rotA sagaDhathI kAbulaparyata sainyane javA-AvavAmAM sugamatA thAya te mATe siMdhu nadInA kinArA paryata arthAta aTakanA killA paryata ane siMdhu nadInA bIjA kinArAthI laI kAbUlaparyata eka suMdara saDaka taiyAra karAvavAnI teNe vyavasthA karI. tyAra bAda te baraghATamAM thaIne jalAlAbAda khAte hAjara thayA. rAjA mAnasiMhe kAbUlamAM AvI pitAnI apUrva zakita ane tIkSNa buddhinA pratApe rAjyanA samasta virodhI amAtyane dAbI dIdhA. tyArabAda pitAnA putra jagatasiMhane kAbUlanI rAjayavyavasthA saMpI ane hAkImanA be putrone pitAnI sAthe laI samrATanI pAse hAjara thayo. samasta virodhIo tathA zatruone sahadayaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphaghAnIstAna 181 tAthI zAMta karavA, e akabarane uddeza hato. teNe kAbUlanA mukhya aparAdhI amAtyane paNa kamaLa ane madhura bhASAmAM AzvAsana ApI zAMta karyA. tyAra bAda rAjA mAnasiMhane kAbUlanA zAsanakartAtarIke niyukta karI samrATa pote aTaka khAte hAjara thayA. ahIM AvIne samrATe cAra dizAmAM sainyanI cAra TukaDI o ekalI dIdhI (I. sa. 1586). eka TukaDI rAjA bhagavAnadAsa Adi senApatinI dekharekha nIce kAzmIra tarapha, bIjI TukaDI rAjA bIrabala ane jenakhAnI saradArI nIce yusapha jAtinI viddha, trIjI TukaDI rAmarAyasiMha AdinA senApatitva nIce bezuTionI viruddha tathA cothI TukaDI rAjA mAnasiMhanI AgevAnI nIce khabaraghATanA tephAnI prajAviruddha laDavA ravAnA thai. rAjA bIrabala ane jenakhAMnI saradArIvALuM megala lazkara parvatavALA pradezamAM dAkhala thayuM. parvatanuM ekAMta zAMta saida, gAMbhIrya tathA manahAritva joI kavi bIrabalane bahuja AnaMda thaye. A parvatapradezanI zobhA kAzmIranI zobhA sAthe sarakhAvIe te te ayogya nathI. ahIMnAM havA-pANa bahuja utkRSTa lekhAya che, paraMtu parvatanI zobhA sAthe parvatanI viTatA ane bhayaMkaratA paNa evI adbhuta che ke bhAratavarSamAM ukata sthAnanI sarakhAmaNI karI zakAya evuM eka paNa sthAna nathI, ema paNa amAre kahI devuM joIe. rAjA bIrabala sainyanI sAthe A vikaTa pahADamAM AgaLa cAlavA lAgyo. mArgamAM aneka kudaratI Apattio AvavA lAgI. koI koI vAra jaMgalamAMthI AgaLa vadhavAne mArgeja maLe nahi, mArga maLe to chAvaNI nAkhavA mATe anukULatAvALuM sthaLa ja maLe nahi. parvatanA rastA bahuja vAMkAcUMkA ane caDhAvavALA hoya che, tenI sAthe te evA te sAMkaDA ane aspaSTa hoya che ke je lezapaNuM asAvadhatA rAkhavAmAM Ave te bhayaMkara AghAta thayA vinA rahe nahi. AvAM vikaTa ara myomAM ane pahADomAM thaI bIrabala AgaLa vadhavA lAgyA. koI koI vAra tene evAM sthAnomAM Azraya le paDato ke jyAM eka manuSya anya manuSyanuM mukha paNa bhALI zake nahi. e ghana aMdhakAra sadA vistareluM rahetuM. koI koI vAra evAM jaMgalamAM thaIne pasAra thavuM paDatuM ke jaMgalanI zarUAta kyAMthI thAya che ane kayAM AgaLa te samApta thAya che, tenI kalpanA paNa thaI zake nahi. koI koI vAra evI uMDI ane aMdhArI guphAo mArgamAM AvatI ke have AgaLa kevI rIte vadhavuM, te gaMbhIra prazna thaI paDato. nAnA nAnA vaheLAo khaLakhaLa dhvani karatA kayAMthI AraMbha thAya che, kayAM maLI jAya che ane punaH kathiI udabhave che, tenI kazI samajaNaja paDatI nahi. jANe ke A vaheLAo nAnA bALake mAphaka saMtAkUkaDInI ramata ramI rahyA heyane ! AvI rIte bIrabala koIvAra ucca pahADanA zikhara uparathI anya zikhare, te kaIvAra vistRta Shree Suanarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 samrATa akbara jaMgaleAvALA medAnamAMthI anya medAnamAM AgaLa gati karavA lAgyA. thADe dUra gayA pachI khIrakhale svAdhInatAnA madathI chakelA, baLavAna, sAhasI ane ja MgalI pahADI manuSyAnAM ToLeToLAM AsapAsanA patA upara ekatrita thatAM ane laDAinI taiyArI karatAM pratyakSa nihALyAM. khIrabala nirAza ke nAhiMmata thayA nahi. teNe AgaLa vadhavAnuM cAluja rAkhyu, krame krame te vipattivALA bhayaMkara kSetramAM dAkhala thayA. zatruenI meTI sakhyA parvatanI ADe rahI mAgalasenAnA vinAza karavA lAgI ane lAga sAdhIne punaH puna: parvatanI guphAmAMthI bahAra nIkaLI khIrakhAne trAsa ApavA lAgI. megalasenA vA khIrabala AvA upadraveAthI kaMTALIne nAsI jAya tema nahatu. temaNe paNa prasaMgApAta pahADI jAtipara humalA karI bane teTalA zatrune sahAra karavA mAMDayA. A prakAranA humalAmAM khIrabalanA sainyane dhaNIvAra parAjita thaine nAsI javuM paDatuM, dhaNIvAra mahAna khuvArI sahana karavI paDatI ane ghaNIvAra aneka sainikA pahADAmAM ADAavaLA bhaTakI aDALe maraNane zaraNu thatA. chatAM rAjA khIramale potAnuM kartavya saMpUrNa karavAmAM leza paNa ALasa ke pramAda karyAM nahi. tene peAtAne paNa anekavAra prANAMta kA sahana karavAM paDatAM, eTaluMja nahi paNa bhUkhyAM ane tarasyAM jaMgalAmAM bhaTakavuM paDatuM, chatAM te kaMTALIne pAcho DayA niha, A pADI jAti zaraNe na Ave tyAMsudhI A vikaTa pahADAmAM rahIne paNu yuddha karavu, evA khIrakhale nizcaya karyo. jenakhAM nAmane eka musalamAna saradAra ke je khIrabalanI sAthe hatA tene rAjA khIrabalanA A nizcaya gamyA nahi; kAraNa ke te A parvatanI bhayaMkaratA tathA zatrunI prabhaLatA joi AgaLathIja gabharAI gayA hatA. teNe ukta paDhADI jAti sAthe saMdhi sthApavAnI rAjA khIrakhalane bhalAmaNa karI. khIramale te bhalAmaNane kazuja vajana ApyuM nahi; teNe kahyuM keH (6 dhruvaLa sadhidvArA zu tame eka ja MgalI jAtine sudhArI zakeA tema che ? parizrama ane utsAhavinA kadApi kASTa paNa mahAna kArya siddha thAya evI AzA rAkhavI e spaSTa mUrkhatA che. dhArA ke te jaMgalI prazna ApaNI sAthe saMdhi kare, tApaNu ApaNe zuM mADhuM laIne samrATanI pAse jai zakIe ? saMdhi karavAmAM ApaNI bahAdUrI nahi, paNa ni`LatAja siddha thAya tema che. " A pramANe e mukhya senApatio vacce matabheda utpanna thavAthI banne vacce vairanAM khIja rApAyAM. banne senAdhyakSAe jUdI judI dizAmAM peAtAnu sainya mAkalI dIdhuM ane eka svataMtrapaNe peAtAne yAgya lAge tema vartavA lAgyA. rAjA khIramala peAtAnI zakti pramANe samrATa ane sAmrAjyanA hitane arthe laDavA lAgyA. eka divase rAjA khIrabalane evA samAcAra maLyA ke, amuka sthaLe parvatIya jaMgalI prA meAgalasenAne gherI levAnI mahAna hilacAla karI rahI che. " teja kSaNe khIramale 61 " Shree Sudharmaswam Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphaghAnIstAna 183 pitAnA sainyane te dizAmAM halla laI javAnI AjJA karI. mahAsAhasI rAjA pote paNa potAnA sainyanI sAtheja hatuM, ema kahevAnI jarUra nathI. rAjAe tyAM jaIne joyuM te karyAya paNa zatrunuM cinha jaNAyuM nahi. zatrunuM sainya AgaLa haze, ema dhArI bIrabala eka sAMkaDA nALAmAM thaIne AgaLa cAlavA lAgyo. nALAnI barAbara madhyamAM rAjA ane tenuM sainya jevuM dAkhala thayuM ke turataja koNa jANe kayAthIe pahADI jAtinAM ToLeToLA bahAra ubharAI AvyAM ane asaMkhya tIra, bhAlA tathA patharAne varSAda varSAvI rAjAnA sainyane saMhAra karavA lAgyAM. rAjAnA aneka bahAdura sainikone A nALAmAM ghANa nIkaLI gayA. aneka sainike bhayabhIta thaIne tyAMthI nAsI gayA. rAtrinA aMdhakAramAM kayAMya mArga hAtha nahi AvavAthI nAsI chuTelA sinike AsapAsanAM gAmaDAMmAM saMtAI gayA; paNa e gAmaDAMo zatrunA tAbAmAM hovAthI prAta:kALe jaMgalI zatruoe temane mArI nAkhyA. rAjA bIrabale apUrva parAkrama dAkhavI zatrupakSane parAsta karavAne pratyeka prayatna karyo, paNa temAM te saphaLa thaI zakaze nahi. ane te paNa eja nALAmAM ghavAIne mRtyuvaza thaye. jenakhAMnuM lazkara paNa bIjI dizAmAM eja prakAre vinaSTa thayuM. jenakhAM pite tyAMthI nAsI chUTa ane aTakamAM AvIne teNe samrATa akabara pAse yuddhane samasta itihAsa raju karyo. rAjA bIrabalane samrATa aMta:karaNapUrvaka cAhate hate. tene jyAre bIrabalavanA mRtyunA samAcAra maLyA tyAre te zokasAgaramAM cheka nimama thaI gayo. tenAM netromAMthI azrudhArA vahevA lAgI, mukhamAMthI eka paNa zabda bahAra nIkaLyo nahi ane thoDIvAra bebhAna avasthAmAM pathArI upara paDI rahyo. bIrabalanA mRtyuthI samrATanA kemaLa aMtaHkaraNane evo te sakhta AghAta thaye ke be divasa sudhI tene khAvuM-pIvuM paNa gamyuM nahi, be divasa sudhI koInI sAthe vAtacIta paNa karI nahi ane keAInI mulAkAta paNa lIdhI nahi. samrATanA duHkhamAM bhAga levAnuM ane tene AzvAsana ApI zAMta karavAnuM paNa koIthI sAhasa thaI zakyuM nahi; kAraNa ke bIrabalanA mRtyuthI samrATane keTale kheda thatuM haze tenI sarva kaI kalpanA karI zake tema hatuM. gaMbhIra du:khanA samayamAM akabara jevA samrATane sAMtvanA ApavI, e hAthe karIne samrATane krodha vaherI levA sarakhuM hatuM. dilhIzvara jevo eka puruSa eka sAmAnya mitranI khAtara ane te paNa eka hiMdu mitranI khAtara zokAtura bane e zuM sUcave che? akabaranI pAse hiMdu ke musalamAno bheda lezamAtra nahetA, ema zuM A uparathI spaSTa nathI thatuM? be divasa pachI samrATane kheda kAMIka zAMta thayA. saradAra jenakhAM ke je bIrabalanI sAthe hatA, te pitAne prANa bacAvIne AvatA raho ane bIrabala jevA priya mitrane bacAvavA prayatna na karyo, te ShremATe akabare teno sakhata tiraskAra karyo. jenakhAM je ke megala rAjyane eka Do I Shree Sudhaminaswamil Gyanbhandal-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara pradhAna senApati hatA, eTaluM ja nahi paNa samrATanI eka dhAtrIne putra thatuM hatuM, topaNa bIrabalane prANa nahi bacAvavA badala rAjadarabAramAMthI tene bahiSkRta karyo ane punaH mukha nahi darzAvavAnI AjJA karI. parvatanI jaMgalI prajA ke jeNe bIrabalanuM khUna karyuM hatuM, te samasta prajA upara krodhe bharAI samrATe te yuddhArthe bahAra paDavAnI ane jaMgalI jAtine egya daMDa ApavAnI abhilASA amAtyavarga pAse prakaTa karI. amAe akabarane vividha prakAre salAha ApI zAMta karyo. tyAra bAda teNe potAnA kumAra murAdane ane rAjA ToDaramalane yuddhAthe ukata pahADovALA pradezamAM mokalavAno TharAva karyo, paraMtu A TharAvanI sAme vAMdho uThAvatAM rAjA ToDaramale ati vinItabhAve samrATane kahyuM ke -" bahu gaMbhIra yuddha samayeja rAjakumAra jevA saMmAnya puruSoe bahAra paDavuM joIe. pahADI jAtine zikSA karavAnuM kArya evuM te sAmAnya che ke rAjakumAra jevAe temAM joDAvuM e yogya na gaNAya. AvuM najIvuM kAma te rAjyane eka sAdhAraNa nekara paNa karI zake tema che." rAjA ToDaramalane kahevAne yathArtha Azaya samrATa akabara barAbara samajI gayo ane rAjakumArane yuddhamAM melavAno TharAva mAMDI vALya. chevaTe rAjA mAnasiMhane ukata yuddhamAM mokalavAno nirNaya thayo ane mAnasiMhanI gerahAjarI daramiyAna kAbUlanA zAsanakartAtarIke rAjA bhagavAnadAsa kAma kare ema TharyuM. akabare prathama rAjyanA be mukhya senApatione parvatIya jaMgalI jAti sAme yuddhArthe mokalavAne je nirNaya karyo hato, te uparathI A yuddha kevuM gaMbhIra ane bhayaMkara hovuM joie, tene kiMcita khyAla pAThakone AvI zakaze. DA divasa pachI keAIe akabaranI pAse AvIne evA samAcAra ApyA ke keTalAka manuSyoe rAjA bIrabalane nagarakoTa khAte eka parvatamAM yogIonI eka jamAta sAthe ja pratyakSa joyuM hatuM. samrATa A aphavA sAMbhaLI bahu AnaMda pAme ane pitAne priya baMdhu je jIvato hoya to tenAM darzana karavAnI prabaLa AkAMkSA uddabhavI. teNe tatkALa nagarakoTanA zAsanakartAne rAjA bIrabalasaMbaMdhI saMpUrNa tapAsa karavA AjJA pharamAvI. nagarakoTanA zAsanakartAe sUkSma tapAsanA aMte akabarane jaNAvyuM ke-"rAjA bIrabalanAM koIe darzana karyA hoya, evuM pramANa maLI AvatuM nathI." Avo nirAzAjanaka uttara sAMbhaLI samrATane punaH bahu duHkha thayuM. thoDA divasa pachI koIe evA samAcAra ApyA ke kAliMja khAte rAjA bIrabalanAM keTalAkoe darzana karyA hatAM. samrATane punaH AnaMda thayo ane rAjAnI tapAsa mATe tyAMnA kArabhArIne AjJA karI. samrATanI AzAnA uttaramAM kAliMjanA kArabhArIe lakhyuM ke "alabata, rAjA bIrabalanAM keTalAMka manuSyae darzana karyA hatAM, paNa pAchaLathI te (rAjA) mRtyu pAmyA hoya ema jaNAya che" have samrATanA du:khanI avadhi rahI nahi. nirAzA upara nirAzA Shree Sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphaghAnIstAna maLavAthI te khedanA sAgaramAM DUbI jAya te taddana svAbhAvika vAta che. teNe bIrabalanA virahaduHkhathI duHkhita thaI rAjadarabAramAM AvavAnuM baMdha karyuM ane zokapradarzaka veSa dhAraNa karyo. rAjA ToDaramale kAbUlanI nadI oLaMgI sapAta rAjyanI sImAmAM praveza karyo. rAjA mAnasiMhe tyAMthI AgaLa prayANa karI pitAnI chAvaNI nAkhI. banne saradAre pitApitAnI chAvaNImAM goThavAI gayA. temaNe uparAupari halAothI aphaghAna prajAne evo te trAsa ApavA mAMDyo ane khetIvADImAM evI te harakato ubhI karavA mAMDI ke aphadhAna prajAne amuka aMze tAbedArI svIkAravA sivAya bIjo upAya rahyo nahi. rAjA mAnasiMhane zatru pakSanA aneka deze tathA gAmaDAo saLagAvI devAM paDyAM hatAM, temane herAna karavAne banI zake teTale trAsa ApyA hatA. chevaTe traNa varSanA sakhta parizramane aMte ukata jaMgalI prajA sahejasAja vazIbhUta thaI hatI, paraMtu akabaranI pachI turataja teo sattAdhIza banI beThA hatA ane IrAna tathA kAbUlanA rAjAne raMjADavAnI zarUAta karI hatI. akabaranA mRtyu pachI mogalasenAne kiMcita paNa bhaya teo rAkhatA hatA. vartamAnakALe paNa ukata jaMgalI prajA aMgreja gavarnameMTane prasaMgopAta je trAsa Ape che, te uparathI temanA sAhasane ane baLavAnapaNAne vAcakane bahu sArI rIte khyAla AvI zakaze. bhAratavarSanI sarahada upara vasatI A sAhasI ane baLavAna prajA je sudharI zakI hatI ane te jAti hiMdIonI sAthe maLI gaI heta, te bhAratavarSanuM keTaluM kalyANa thayuM hatuM, tenI kalpanA thai zaktI nathI. samrATa akabara je abadullAnI khAtara niraMtara ciMtAtura rahyA karate hate teNe paNa chevaTe hArIne samrATanI kRpA prApta karavA eka dUtane ravAnA karyo ane tenI sAthe aneka kiMmatI bheTa paNa melI ApI. samrATe pitAnI zaktine, bAhubaLane ane rAjasattAne khyAla ApavA abadullAnA dUtane pitAnI pAse thoDe samaya rahevA dIdho. pelo dUta pitAnI (arthAta akabaranI) sattA joI abadullAne te viSe vAta kare ane e rIte abadulA bhAratavarSa upara halle karavAmAM nirAza thAya, evo samrATa akabarane atirika uddeza hatA. tyArabAda abdullAnA dUtane aneka bakSise arpaNa karI puna: svasthAne vidAya karyo; eTaluM ja nahi paNa tenI sAthe samrATe pote keTalA dezo pitAnA bAhubaLathI hastagata karyA che, keTalA prabaLa narapatie pitAnI AjJAne AdhIna che ane mogala sAmrAjaya keTaluM apUrva baLa dharAve che ItyAdi samasta vigata ati madhurabhAve-ati sahayatApUrvaka abdulAne teNe lakhI jaNAvI. A vigata vAMcI samrATanI sahAyatAne anubhava karI abdullA eka rIte je AnaMdita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 samrATa akabara thaye, tevI ja rIte tenuM bAhubaLa anubhavI kiMcita bhayabhIta kiMvA zaMkti paNa thayo. himAlayanA pahADI pradezamAM aneka hiMdu rAjya prabaLa pratA5pUrvaka hiMduzaktinuM saMrakSaNa karI rahyAM hatAM. ema kahevAya che ke temanI pAse lagabhaga eka lAkha sainikanuM pAyadaLa tathA daza hajAra ghoDesvAranuM lazkara hatuM. ukta hiMdu rAjAone vazIbhUta karavA samrATe jenakhane ravAnA karyo. atyAre pUrve samrATa akabarane suyaza sarvatra supratiSThita thaI cUkyo hato. AthI hiMdu rAjAoe senApatinI sAthe samrATanI pAse hAjara thaI akabaranA caraNamAM pitAnuM mastaka namAvyuM ane e rIte tenI sattAne mUMge mee svIkAra karyo. akabara jyAre bhAratavarSanA uttara-pazcima bhAgamAM rahetA tyAre paNa te tyAMthI vistRta sAmrAjyanI sarva prakAranI dekharekha rAkhata ane ati upayogI AzAo bahAra pADI sarvatra tene amala karavA mokalI Apate. ambaranI AjJAvinA rAjyanuM kei paNa mahatvanuM kArya thatuM nahi. te ja samaye rAjA bhagavAnadAsane unmAdarega nAmanuM darda lAgu paDyuM. samrATane jyAre A vAtanI khabara paDI tyAre tene bahu du:kha thayuM ane rAjA bhagavAnadAsanA vIratvanuM tathA udAratAnuM varNana karI tenA guNonuM yazagAna karyuM. bhagavAnadAsanI sAravAra mATe samrATe pitAnA rAjyanA suprasiddha hiMdu ane musalamAna be cikitsakene meklI ApyA. rAja bhagavAnadAsanA sthAne rAjA mAnasihanI kAbUlanA zAsanaitarIke nimaNuka karI. te pachI rAjA mAnasiMhe baMgALA, bihAra ane uDIsAnA zAsanakartAtarIkenuM pada bhogavyuM hatuM, e vAta ApaNe pUrve jANI gayA chIe. akabarane daza strIo hatI. temAM rAjA bhagavAnadAsanI bahene jelabAI kiMvA mariyama ujajAminI samrATanI sarvathI adhika priya mahArANI hatI. jebAI samrATa jahAMgIranI jananI hatI. baherAmakhAMnI vidhavA strI sAthe paNa akabare vivAha karyo hate. ema kahevAya che ke teNI bahu suMdara kavitAo racI zaktI hatI. samrATane daza strIo hatI, eTalA mATe tenA prati AkSepa karavAnI jarUra nathI. rAjA mAnasiMhane keTalI strIo hatI, tenuM je ame amArA pAThakone smaraNa karAvIzuM te temane Azcarya thayA vinA raheze nahi. itihAsa jaNAve che ke tene 1500 strIo hatI ane temAM 60 rANIo rAjanA mRtyu thavA sAthe satI thaI hatI. rAsinanA killAmAM je eka hiMdu rAjA rAjya karato hato tene lagabhaga be hajAra strIo hatI. phiristAe lakhyuM che ke "samrAToja aneka strIo paraNI zake, evA ApakhudI niyamanuM jeo ullaMghana karatA temane kema zikSA karavAmAM AvatI ane eTalAja mATe zerazAhe uta hiMdu rAjAnI rAjadhAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphaghAnIstAna 187 upara hale karyo hato." humAyu ane jahAMgIrane te akabara karatAM paNa anekagaNI strIo hatI. musalamAna samAjamAM aneka nRpatioe hajArathI adhika ramaNIo rAkhI heya, evA hevAla maLI Ave che. ramaNaenI AvI vizALa saMkhyAne ane eka mahAnagarI samAna temanAM AvAM sthaLane jyAre ApaNe vicAra karIe chIe, tyAre ApaNane ema lAgyA vinA rahetuM nathI ke pratyeka strInA nAmanuM, vayanuM tathA mahelanA nAmanuM eka patraka temanA svAmInA hAthamAM rahetuM hovuM joIe. je AvuM patraka rAkhavAmAM na Ave te game tevA buddhimAnane paNa ATalI badhI strIonuM tathA temanA ThAma-ThekANanuM smaraNa rahevuM asaMbhavita thaI paDe, ema kahevAnI jarUra nathI. akabarane te zuM paNa tenA eka subedArane paNa 120 strIo hevAnuM eka ItihAsalekhaka jaNAve che. prAcInakALamAM aneka strIo karavAne je rivAja pracalita hatuM, te rivAjanI sAthe akabaranI strIsaMkhyAne mukAbale karIe to akabarapratye AkSepa karavAnI jarUra rahe nahi, e vAta spaSTaja che. samrATa akabarane cAra kanyAo paNa hatI. samrATanA aMtaHpuramAM tenI strIo ane kanyAo sivAya aneka nartakIe ( nAcanArI), saMgIta-gAyIkAo tathA dAsIo vagere rahetI hatI. abula phajhale lakhyuM che ke -"ukata samasta saMkhyAne je saravALo karIe te lagabhaga pAMca hajAra jeTale thayA vinA rahe nahi. rANIone mAsika pagAra 1028 thI 1610 rUpiyAparyata ApavAmAM AvatA hatA." samrATa zAhajahAna tathA AraMgajhebanA samayamAM te te karatAM paNa adhika pagAra aMta:puranI rANIone ApavAmAM AvatA, evo ullekha maLI Ave che. zAhajahAna pitAnI vimAtA nUrajahAnane vArSika be lAkha rUpiyA tathA pitAnI mahArANI mumatAjamahAlane daza lAkha rUpiyA ApatA hatA. oraMgajheba pitAnI paTTarANIne bAra lAkha rUpiyAnuM varSAsana Apato hato. akabaranA aMtaHpuramAM rahetI dAsIone be rUpiyAthI laI 51 rUpiyA sudhI mAsika pagAra ApavAmAM AvatuM. dAsIomAMnI keTalIka kuzaLa strIo aMta:pura na Avaka tathA kharcasaMbaMdhI hisAba rAkhatI hatI. zaheranA sathrahasthAnI strIo tathA putrIo pitAnI IcchA thAya tyAre samrATanA aMtaHpuramAM Ava-jA karI zakatI hatI. samrATanI rANIo tathA mahArANIo paNa nAgarika strIone bahuja Adara-satkAra ApatI hatI. strI-atithio aMtaHpuramAM eka mAsaparyata rahI zake, evI paNa vyavasthA rAkhavAmAM AvI hatI. abula phajhala kahe che ke "I. sa. 1595 mAM samrATanA parivArane kula - kharca 77 lAkha pacIsa hajAra rUpIene thaye hato. te sivAya sainika vibhAgamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 samrATa akabara pazu anekagaNA kharco thayA hatA." aMtaHpura vibhAganA sarvathI meATA pradhAnatarIkenuM kAma rAjA rAyasAladarabArI karatA hatA. te pote hiMdu hatA. a MtaHpuranI sarva vyavasthA samrATa akabara hiMdu rAjAonA hAthamAMja rahevA detA hatA. aMtaHpuranI strIo pAnAMnI tathA sogaThAMnI ramatamAM potAnA ghaNA kharA samaya vyatIta karatI hatI. bAdAunI lakhe che keH "samrATa akbara bahuja thADA samaya aMtaHpuramAM rahetA hatA; ane temAM paNa strI-sahavAsa tA bahuja apa pramANumAM rAkhatA hatA. " kavacit akabara pote paNu aMtaHpuranI ramaNI sAthe zetaraMja vagere ramata-gamatamAM bhAga letA. kAi krAi vAra eka sAheba jevA adbhuta poSAka paherI taHpuranI ramaNIone hasAvatA paNa kharA. samrATa pote puruSocita ramata-gamatanA bahuzeAkhIna hatA, divasanA bhAgamAM te keTalIkavAra potAnA baMdhu-badhAne sAthe lai AvI ramatAmAM mukhya bhAga letA. samrATa tathA tenA mitrA bahuja haSTapuSTa ane pANIdAra gheADA upara svArI karatA. samrATanA hAthamAM sAnA tathA rUpAnI eka lAMkhI majabUta lAkaDI rahetI ane e lAkaDIvatI pRthvI upara paDelA khAlate te azva upara rahIne AgaLa lakSya sthAne lai javAnA prayatna karatA. tenA viruddhapakSa eja bAlane pAchA haDaselavAnA prayatna karatA. AvI rIte banne pakSa vacce khUba rasAkasI cAlatI. kAi kAi vAra rAtrie paNu AvI ramatA khelavAmAM AvatI. te veLA samrATa palAzanA lAkaDAno eka khAla taiyAra karAvatA ane te bAlate agnivaDe khALI lAlacoLa aMgArArUpe banAvI pRthvI upara mUkatAM. Alane AgaLa haDaselatAM je samrATanI kiMmatI lAkaDI bhAMgI jatI ane tenI pAchaLanA jo kAi gheADesvAra te jhIlI letA, tA lAkaDInI mAlekI tene ApavAmAM AvatI, vartamAna samaye aMgreja Adi sAhasI prajAe je pelA nAmanI ramata khele che, tenu mULa samrATa akabare rodhI kADhayuM hatu. akSaranI ukata krIDAnuM rUpAMtara karIne a Mgreja musAphrA te ramatane cUrApa khAte lai gayA hatA, ema kahIe tApaNu ayeAgya nathI, kAi kAi divasa sAyaMkALe tathA prabhAte samrATa akbara jaMgalI hAthInA tathA vAdha, siMhu Adi krUra prANIoneA zikAra karavA bahAra nIkaLI paDatA. akamaranu` nizAna bhAgyeja khAlI jatuM. te jevA apUrva sAhasika hatA tevAja asAdhAraNu baLavAna tathA atyaMta sahanazIla paNu hatA. duHkhA sahana karavAmAM te bahuja dRDha hatA. ghaNIvAra te ekamAtra taravAraneAja AdhAra lai krUra vAdhanI sAme thatA ane vAdhatA vadha karatA. kAi kASTha vAra te svArImAM nIkaLatA, tyAre dhoDesvAra thaine rAja 80 kAsa jeTalI musApharI karatA. rAja trIza ke cALIza mAla jeTalA mA` page cAlIne pasAra karavA, e tA tene mATe ramata jevuja hatu. game tevA mAnmatta hAthIne vazIbhUta karavAmAM te ekakA hatA. hAthInA suDha upara caDI hAthI upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphavAnIstAna 189 svArI karavAne tene ghaNo zokha hato. gAMDA hAthInI sUMDha upara ubho rahI ghaNIvAra te tenI pITha upara svAra thato ane hAthIne aMkuzamAM lAvate. atihAsike te eTale sudhI jaNAve che ke gAMDAmAM gAMDA hAthIo paNa samrATane joyA pachI zAMta banI jatA hatA. masta hAthIonI yuddhakrIDA, be uMTa vacceno vigraha, pADA ane vAghanuM dvayuddha, uDatAM kabutaronI kuzaLatA tathA koLIAnA paMjAmAMthI mAkhIne jIvatI choDAvAnI kaLA ityAdi aneka navI navI krIDAo jevAne paNa tene bahu zekha hatA. bhAratavarSanA judA judA pradezamAMthI aneka kaLAvAna manuSya AvI samrATane vividha krIDAo darzAvatA hatA. baMgALIe paNa te samaye bahu addabhuta prakAranI kIDAo karI zakatA hatA. lAThIo pheravAmAM tathA te saMbaMdhI dAvapeca khelavAmAM teo khAsa kuzaLa gaNatA hatA. baMgALIonI endrajAlika ( jAduI ) krIDAo joI koIne paNa te kALe Azraya thayA vinA rahetuM nahi. abulaphajhala lakhe che ke:-"eka manuSya eka lAMbu deraDuM uMce pheMkato ane pachI te doraDAno nIcale cheDe pakaDIne te uMce caDI jato. tyAra bAda tenA hAtha-paga Adi avayave krame krame AkAzamAMthI pRthvI upara paDatA. AkAzamAM gayA pachI pitAne svAmI haNa, ema darzAvI tenI strI bahu AkraMda karatI ane chevaTe sarva prekSake sanmukha ubhI rahI agnicitAmAM praveza karatI. pelI strI jevI bhasmIbhUta thatI ke turataja tene svAmI aMtarikSamAMthI AvIne hAjara thatuM ane baLI gaelI strIne sajIvana karate. A dekhAva joIne leke Azcaryamugdha thayA vinA rahetA nahi." ivana badUtA, eDavarDa melTana tathA jahAMgIre pite ukata dekhAve pratyakSapaNe nihALI potAnA pustakemAM tenuM vigatavAra varNana ApyuM che. baMgALIoe eka kALe Azcaryajanaka dekhAve samrATa jahAMgIra pAse raju karI tene vismayavimugdha karyo hatA. Aje te kaLA bhAratamAMthI adazya thaI gaI che ! sAmrAjyanAM saghaLA manuSyo ekabIjA sAthe chUTathI haLImaLI zake eTalA mATe samrATa kaI kaI samaye meTe AnaMda utsava karate. e utsavamAM aneka ucca -nIca vyakitao ekasarakhA utsAhathI bhAga te letI. samaye vividha prakAranI krIDA dvArA prekSakenuM mana raMjana karavAmAM AvatuM hatuM. utsava ane AmodanA divasomAM paNa samrATa aneka prakAranAM gaMbhIra rAjakAryo karI zakatA hatA. arthAta AmedanA samayamAM paNa rAjyanI javAbadArInuM te vismaraNa karate nahi. samrATanI sAthe aneka nAnI moTI chAvaNIo paDAva nAkhatI. akabara je sthaLe chAvaNI nAkhatA te sthaLa-arthAta vizALa medAna taMbuothI chavAI jatuM. tenI chAvaNIne pharate vastrane je eka meTa gaDha racavAmAM Avate te uttara- dakSiNamAM 1530 phITa jeTale ane pUrva pazcimamAM 800 phITa jeTalA vistAravALA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara thate. taMbunA mukhyadvAra pAse batakhAnuM rahetuM ane AsapAsa sarvatra sainike paDAva nAkhIne rahetA. chAvaNImAM dAkhala thayA pachI eka ucca staMbha upara rAtre prakAzita dIpaka dRSTigocara thato. A dIpathI saheja AgaLa vadhatAM darabArakhAsanA eka suMdara taMbu pAse jaI zakAtuM hatuM. tyArabAda eka vizALa medAna AvatuM. medAnanI bIjI tarapha rAjArANIonI chAvaNIo sthApavAmAM AvatI. tenI AsapAsa nAnA-moTA eTalA badhA taMbuo nAkhavAmAM AvatA ke tenI gaNanA paNa thaI zake nahi. eka taMbu te khAsa gaMgAjaLa sAcavavA mATeja khaDo karavAmAM Avate. eka taMbumAM kevaLa vividha sarabatanuM ja rakSaNa karavAmAM AvatuM. tevIja rIte bIjA evA aneka taMbuo hatA ke jemAM kevaLa sugaMdhI dravya tathA khAnapAnanI vividha vastuo rAkhavAmAM AvI hatI. samrATane pitAne taMbu be mALavALa hatuM ema kahevAya che ane temAM sthAne sthAne maNimukatAonI suMdara vele citaravAmAM AvI hatI. A taMbu jenArane jANe te Idrabhavanaja hoya e bhAsa thatuM. je sthaLe samrATanI chAvaNa paDatI, te sthaLe eka meTA zahera jeja dekhAva dRSTigocara thatA hatA. paMcadaza adhyAya-kAzmIra bhAratavarSanuM kAzmIra e svarganuM naMdanavana che. barniyara sAhebe e pradezamAM musApharI karIne lakhyuM che ke -" kAzmIranA darzanathI kharekhara huM mugdha thayo chuM. meM mArI kalpanAnA baLathI kAzmIranA je sauMdaryanuM anumAna karyuM hatuM, tethI paNa kAzmIranuM yathArtha sauMdarya anekagaNuM vizeSa che. vastutaH pRthvImAM evuM bIjuM kaI paNa sthAna nathI, ke jenI sAthe kAzmIranI tulanA thaI zake." i. sa. 1589mAM samrATa akabara kAzmIranuM saidarya jevA te pradezamAM gayA hate. sUryodaya thavA pUrve ja teNe pitAnI chAvaNIthI bahAra nIkaLI eka parvata upara caDI jaine tyAM vizrAma karyo. tArApati tathA tArakAsuMdarIo samasta rAtriparyata nIla AkAzamAM jAgRtapaNe krIDA karIne zramita thaI rahyAM hoya, tema temanA mukha upara have koIpaNa prakAranI jyoti rahI hatI. kulalalanAo sUryodaya thatAnI sAtheja patizayAne parityAga karI nIcA mastake aMtaHpuramAM cAlI jAya tema tArakAsuMdarIo paNa prabhAtanA darzanathI zaramAtI hoya tema prakAzarUpI zveta vastranA cheDAvatI pitAnAM mukhakamaLane chupAvatI nIla AkAzarUpI ughAnamAMthI najIkanA aMtaHpuramAM cAlI javA lAgI ! dhIme dhIme uSAsuMdarI lalATamAM siMdUra pUrI, gulAbI vastra paherI, eka hAthamAM zizira jaLabiMdu ane bIjA hAthamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzmIra 191 puSpagaMdhane dhAraNa karI, bahAra nIkaLI ane kAzIvizvanAthanA maMdiranI pradakSiNA karatI navayuvatInI peThe pRthvIpradakSiNA karavA lAgI. uSAdevInI A roAbhA viyeAgavilA kumudinIthI sahana na thai zakavAthI teNe khedathI mastaka nIce namAgyuM ! svAmI-sAhAginI kamalinI, vRddha puruSanI yuvAna navabhAryA patipratye peAtAnA prema darzAvavA utkaMThita thaI rahI hAya tema-motInAM AbharaNA paherI, suMdara mukha upara pAuDara nAkhI, gulAkhI vajrathI agane AcchAdita karI, sUryodaya pUrveja sarAvararUpI AraDAmAMthI bahAra nIkaLI svAmInI rAha jovA lAgI ! kramalinI bahAra nIkaLI che, evA samAcAra kuzaLa patrane bhramaragaNune pahoMcADavAmAM vilaMba karyo nahi. bhamarAo AnaMdasamAcAra sAMbhaLI gayugaNATanI lalita rAgiNIvaDe kramaLane rIjhavavA lAgyA. kramalinIe vakhata vicArIne ane taka jote bhramaragaNu upara eka premapUrNa kaTAkSa karyo. hajI sUryanA udaya thayA nathI, ema dhArIne bhamarAe kamalinI cukhana karavA AgaLa DayA; paNa bIjIja kSaNe sUryanA udaya catA joi dUra nAsavA lAgyA ! A premalIlA kudaratanAM anya prANIothI sahana thai zakI nahi. eka pakSI ke je vRkSanI ADe rahI bhramara ane kamalinI vaccenA gupta prema nirakhI rahyuM hatuM, te have vizeSa vAra zAMta rahI zakayu nahi. teNe eka naNuM ne chAje tevI rItanA kAlAhala karI mUkayA ! ane e pakSInA kAlAhala joI anya paNa aneka pakSIo, vAtane samajyA vinAja lezapriya hiMdavAsIAnI mAphka kAlAhala karavA maMDI paDayAM. pakSisamAje A pramANe kAlAhala ane sU`devanI khuzAmata karavAmAM kasara rAkhI nahiM; chatAM jyAre sUdeve temanA tarapha kiMcit pazu lakS na ApyuM, tyAre teo nirAza thai uMce AkAzamAM uDIne khanI zake teTalA tIvra svare padminInI niMdA karavA lAgyA ! bhamarAo pazu have gabharAvA lAgyA. sU`devane tAparUpI krodha temanAthI sahana na thaI zakavAthI temaNe kamalinInI salAhane mAna ApI ceranI peThe kamaLa-nivAsamAM chupAI rahevAnuM ceAgya dhAryuM. hajArA pakSIone potAnI priyatamAnI niMdA karatAM jovAthI emAM paNa kAMika satya haze ema mAnI prabhAkare lAlaceALa netrADe krodha darzAvavAne prAraMbha karyo. anubhavI kamalinIe ethI bhayabhIta thavAne badale apUrva zeAlA smRte sAMdanA vistAra karI prabhAkara patine mAhita karavAnA prayatna karavA mAMDayA. su paNa pAtAnI priyAnI mAhakatAmAM lubdha thayo. teNe vicAra karyo ke kamaLamAM kalaMka ane kusumamAM kITa DAvAnA anAdikALathI mUkAtA AvatA AreApamAM zuM satya haze ? nA, nA, nahija. evA chellA niNuMya karIne vRddha pati pAtAnI yuvatI patnI pAse potAnA parAjaya svIkAre tema teNe paNa padminInA sAMda pAse potAnA parAjaya svIkArI lIdhA. pakSIo tA Adazya joine Di'mUDhaja khanI gayAM ! teNe vicAra karyo ke "ApaNe niHsvArtha paNe sUryanA upakAra karavA gayAM * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra samrATa akabara tene badale eja maLe ke ApaNe pote mithyAvAdI TharyA ane rUpavatI kamalinI nirdoSa TharI !" chevaTe pakSIoe udAsInatA dhAraNa karIne megee vRkSanI zAkhAomAM ja bharAI besavAnuM yaMgya dhAryuM ! ' samrATe vizeSa bArika nirIkSaNa karyuM. tene jaNAyuM ke kAzmIra pradeza himAlaya parvata upara Avela che. tenI tarapha nAnI moTI khINe AvelI che. samudranI sapATIthI te pAMca hajAra phITa uMcAIe che. tenI laMbAi 160 mAIla tathA pahebAI 60-60 mAilaparya tanI che. parvatanI ucca zikhara para niraMtara barapha rahyA kare che, paraMtu kAzmIramAM te bAre mAsa vasaMtaRtunuM ja sAmrAjya pravarte che. girirAja himAlaya parama snehapUrvaka kAzmIrane pitAnA kheLAmAM laIne beThela hevAthI grISmapradhAna bhAratanI uSNatA ke kalezAgni, prayatna karavA chatAM paNa kAzmIramAM pahecI zakatAM nathI. vaLI AsapAsanA parva eTalA badhA ucca ane zaMkhalAbaddha che ke himAlayanI atizaya zaradI paNa kAzmIramAM praveza karavAno mArga meLavI zakatI nathI! vastutaH kAzmIra pradezamAM zaradI ane garamI vaccene anAdikALane vairabhAva tyAMnA nivAsIone kazI hAni karI zakato nathI. jANe ke prakRtimAtAe teija temane virodha zAMta karyo heyane ! grISmapradhAna dezamAM vRkSa vagere jevAM paripuSTa rahyA kare che, tevI ja rIte A zItapradhAna dezamAM paNa te unnata ane bharAvadAra jovAmAM Ave che. kAzmIranI gaganaspazI vRkSAvalio saidiyarasikonA manane Azcarya pamADayA vinA rahetI nathI. vividha varNanAM kusumanA DhageDhaga parvata ane karADAmAM anAyAse maLI Ave che. koI koI sthaLe puSpathI lacI paDatI latikA-suMdarIo vRkSane daDha AliMgana ApI ramaNIya saidayane vistAra karI rahI che ! kaI kaI sthaLe latArUpI bAlikAo vRkSanI kAMdha upara besI samrATa akabarane vadhAvavA mATe hAthamAM phUlanI chAba laIne ubhI rahI che ! mRdu maMda pavana pujenA parimalane vahana karato vahI rahyo che ! pratyeka vRkSa ane pratyeka puSpanI AsapAsa bhramaranAM ToLeToLAM guNaguNa zabda karatAM madhura saMgIta AlApI rahyAM che. hajAro pakSIo anaMta AkAzanI gaMbhIratAne bhedavA satata prayatno karI rahyAM che. A vizALazanya pradezamAM prakRti devInAM nirdoSa bALake-pakSIo sivAya kenoja nivAsa nathI, e samrATanA aMta:karaNamAM vizvAsa utpanna thaye. sunIla AkAzamAM aneka vAdaLe AnaMdapUrvaka taNAtAM vahI rahyAM che. aneka jharaNaei. parvatanI guphAmAMthI bahAra nIkaLI nAnAM chokarAMnI peThe ramatAM ramatAM Amatema vahI rahyAM che. e bALa jharaNuomAM sUryanAM bALakiraNe paDatAM, kulInacahanAM bA ke maLatAM parasparane AnaMda vadhI jaine temanAmAM je seMdarya ane AkarSatA umerAya che, tevI AkarSakatA ane sauMdaryanuM darzana e kiraNo ane jharaNA S karAvI rahyAM che. sAmAnya manuSyane te te saMdaryanI kalpanAja AvI zakavI kaThina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzamIra che. jharaNAMnA nirmaLa jaLane saMgrahI rAkhanAra aneka sarovaro paNa sthaLe sthaLe daSTigocara thAya che. e sarovaramAM ugelAM vRkSo tathA puSpalatAo prekSakonA cittane vihita karI rahyAM che. sugaMdhita mane hara punA guccha tarapha vikharAelA paDI rahyA che. AvAM puSe pRthvInA anya bhAgamAM prApta thavAM azakya che. ApaNe Aje vazamA saikAnI madhyamAM ubhA chIe. pRthvI paranA keTalA dezoe kayAre ane kevI rIte unnati prApta karI ane kayA dezanA kayA bhAgamAM kevI AzcaryakAraka vastuo AvelI che, te Aje ajANyuM rahyuM nathI, chatAM paNa buddhimAna niSpakSapAta aMgreja musApharone paNa kabUla karavuM paDayuM che ke kAzmIranA bagicAnI sarakhAmaNI pRthvInA anya koI paNa dezanI sAthe thaI zake tema nathI. kAzmIra e jagataparano eka Azcaryajanaka pradeza che, ema kahIe tepaNa te ayogya nathI. RturAja vasaMtane kAyamI nivAsa A mRtyulekamAM je kayAMya paNa heya te te kAzmIramAMja che ane tethI kAzmIra e svargIya zebhAnuM nivAsasthAna che, ema kahevAmAM Ave te te lezamAtra asthAne nathI. - kAzmIramAM AvelAM zrInagara tathA hariparvata Adi nagara ane temanAM saMskRta nAme hiMdanA bhUtakALa saMbaMdhI goravanI sAkSI ApI rahyAM che. baihayugamAM kAzmIra unnatinA ucca zikhare pahoMcyuM hatuM. baddha rAjA kaniSkanA samayamAM kAzmIranuM rAjya eka tarapha kAbUla, kAzagara, cArkaDa, kekaNu tathA bIjI tarapha paMjAba, rAja sthAna, gujarAta tathA AgrA paryata vistaryuM hatuM. hyuenasaMge lakhyuM che ke kaniSkanI rAjasattA cInadezanA paNa aneka bhAgamAM vistarI hatI. kAzmIranA sainya eka veLA baMgALAmAM paNa praveza karyo hate. vikrama saMvatanI mAphaka zakarAjano je saMvata keTalAka bhAgomAM cAle che te kaniSkanI rAjasattAnuM ja sUcana kare che. kAzmIranI svataMtratAno kayAre AraMbha thayo hato, teviSe itihAsamAM kaI hakIkata maLI AvatI nathI. cidamA saikAnA AraMbhaparyata kAzmIranuM rAjya svataMtra hatuM. tyArabAda te musalamAna rAjAonA hAthamAM paDayuM, tyArathI ja tenI durdazAne AraMbha thaze. musalamAna narapatioe hiMdu prajA upara julama gujAravAmAM leza paNa saMkoca se nahe. kAzmIramanAM saghaLAM maMdira tathA mUrtio musalamAna rAjAoe teDI nAkhI te sthaLe majIde ubhI karI hatI. sIrIstA lakhe che ke:-"musalamAna rAjAone julama ane trAsa sahana nahi thaI zakavAthI kAzmIranA aneka hiMdu nivAsIoe islAma dharma aMgIkAra karyo hato. ATaluM chatAM kAzmIra pradeza cheka aphaghAnIstAna je na banI gayo ane tyAMnI hiMdu prajA tathA hiMdudharma cheka vinaSTa na tha, eja eka kharekhara AnaMda ane Azcaryake viSaya che!" mahAtmA abula phajhale lakhyuM che ke, "kAzmIranA sarvotkRSTa zaherIA kiMvA nivAsIo meTe bhAge brAhmaNa ja hatA. jo ke atyAre teo paNa ma , 48 Shree Sudflarmaswali Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 samrATa akammara aMdhazraDhA ane dezAcAranA paMjAmAMthI mukata rahI zakayA nathI, tathApi temanI izvarapUna hajIe ADaMbaravALI ke kRtrimatAvALA banI nathI. te anya dharmAvalakhIAnI niMdA karatA nathI. paisAnI khAtara bhikSA mAgavAnA temanAmAM khIlakula rivAja nathI ane vastuta: dhana meLavavA mATe te bahu Atura hoya tema paNu jaNAtuM nathI. teo vividha prakAranAM phaLa vAve che ane potAnA dezama'nA hitArthe vyo karavAmAM A mAne che. te aneka strIo karatA nathI. mAMsabhAjana paNa temanAmAM niSiddha che. naiSThika brahmacArI brAhmaNonI saMkhyA kAsmIramAM lagabhaga be hajAra jeTalI haze ! '' - kAzmIranA sAMdhyuM ammaranA pUrva puruSone paNa leAbhAvyA hatA. khAkhare eka nRpatine sahAyatA ApavAne bahAne eka meTI sena! kAzmIramAM utArI hatI. tyArabAda humAyune dilhInA siMhAsana uparathI hAMkI kahADavAmAM AvatAM teNe lADAramAM Azraya lIdhA, tyAre kAzmIranA keTalAka AgevAna zaherI ke jeo aMdara aMdara laDI maratA hatA, temaNe tene kAzmIranI rAjasattA ravIkAravAnI vinati karI hatI. zaherIenI vinatine mAna ApI humAyue peAtAnA eka najIkanA sagAne te tarapha mokalatAM teNe kAsmIranA pratiSThita musalamAna rAjAne harAvIte nasADI mUkIne kAzmIranuM siMhAsana hastagata karI lIdhuM hatuM. teNe humAyunA nAmanA aneka mahAranA rUpIA bahAra pADayA hatA ane humAyunI sukhazAMti mATe upAsanA-maMdiramAM prabhu-prArthInA karI hatI. matalaba ke kAzmIranA adhIzvaratarIke humAyune teNe prathama mAna ApyuM hatuM. A samaye humAyu Ate rAjyahInapaNe tathA dInabhAve dezivadezamAM rakhaDatA hatA, ema AgaLa kahevAI gayu che. akAranA samayamAM (40 sa0 1568 mAM) kAzmIramAM husenazA nAmaneA eka rAjA rAjya karatA hatA. tenA rAjyamAM zIA ane sunnI nAmanI e mukhya kAma niraMtara kleza-kaMkAsa karyo karatI hatI. eka divase eka zIma matAvalaMbIe eka mbara pAse eka vRddha sunnInu talavArathI khuna karyuM. rAjAe ukata khunIne yeAgya sA pharamAvavA traNa mAlavIonI eka sabhA nimI. sabhAe ekamata thai te khunIne dehAMtadaMDanI sakhta sajA kramAvI. sajAnA amala paNa thaI gayA. tyArabAda keTaleka divase samrATa akabaranA eka e dUtA kAzmIra khAte AvyA. te krUtA zIA matAvalakhI hatA. temaNe jyAre sAMbhaLyuM ke traNa molavIoe maLIne peAtAnA eka svadharmI andhezI kAmanA eka manuSyane vadha karavAnA hukama pharamAvyA hatA tyAre teo krodhathI bahuja uzkerAqha gayA ane teja vakhate te traNe mAlavIne pakaDI kedamAM te kedamAMja mArI nAkhyA ! kAzmIranA te samayanA rAjAe uta dUtAnA anyAyI kAdnI sAme vAMdhA uThAvavAne badale, ulaTA tene 2aa ApIne te tema karavAmAM vAkhkhI hatA, evA svIkAra karyo. chevaTe teNe samrATa akbara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzmIra 195 nI tAkhedArI kabUla karI ane te dUtane aneka bakSisA ApI ravAnA karyAM. samrATa akabaranI sAthe peAtAnI eka putrInAM lagna karavA sArU te putrIne paNa teNe vivAhAthe dilhI khAte vidAya karI. pelA e dUtA kAzmIramAMthI pAchA pharatAM temaNe kAzmIramAM karelA anyAyasaMbadhI hakIkata samrATanA jANuvAmAM AvI. samrATane ethI atizaya krodha caDayA. nyAyanA te evA pakSapAtI hatA ke potAnA pratinidhie anya rAjyamAM jaI AvI rIte peAtAnI sattAnA durupayeAga kare, te tenAthI khIlakula sahana thaI zake tema nahAtuM. rAjyanA eka pratiSThita amaladAra bhUlecUke ekAda anyAyI kAya kare teA chevaTe rAjyanA gaiArava (presTIja )nI khAtara paNa te nabhAvavu joie, evI rAjanItine ane presTIjane te mAnatA nahAtA. anyAyI hAya tA ata:karaNapUrvaka dhikkAratA hatA. akabare ukata ane dUtane AgrAmAM khullI sabhAmAM elAvI temanI AtmakathA sAMbhaLI ane chevaTe te banne amaladArAne temaNe karelA aparAdha badala khullI rIte dehAMtadaMDanI sajA pharamAvI dIdhI. te sivAya kAzmIrarAja ke jenA rAjyamAM jaI ukata dUtAe ati niMdanIya kArya karyu hatuM, temane te rAjAe aTakAvavAne badale ulaTu uttejana ApyuM, te mATe samrATe kAzmIranA adhipati upara atyaMta krodha darzAvyA ane tenI kanyA sAthe vivAha karavAnI sAk nA pADI. AthI te rAjakanyA punaH peAtAnA pitAnA rAjyamAM pAchI gaI. kAzmIranI ramaNIe kudaratI rIteja ati suMdara DhAya che; temAM paNa eka rAjabALA apUrva rUpa-lAvaNyasapanna hoya emAM tA pUchyuja zuM? chatAM samrATa akabara tenAthI mehita thayA nahi ane eka anyAyI kA pratyetA tiraskAra prakaTa karavA te rAjakanyAnA paNa asvIkAra karyAM. akAranA krodhasabaMdhI du:khadAyaka samAcAra husenazAe sAMbhaLyA tyAre tene bahuja kheda thayA ane e khedanA AdhAtathI te TuMka samayamAM mRtyu pAmyA. tyArabAda tenA bhAI kAzmIranI rAjagAdIe AvyA. samrATa akabare tenA samayamAM punaH peAtAnA rAjadUtAne kAzmIra, khAte meAkalyA ane navIna rAkhane kAzmIranA narapatitarIkenI sadhaLI sattA suprata karI. masjIdamAM tenA rAjyAbhiSeka prasaMge prArthanA thaI te prasage paNa samrATanA dUtAe hAjarI ApI hatI. tenA mRtyu pachI tenA putra yusuphasA amAtyAnAM keTalAMka kAvatarAMone lIdhe kAzmIramAMthI nAsI gayA. samrATa akabare rAjavidrohI amAtyAne dAkhI dai yusuksAne punaH siMhAsane pratiSThita karyAM. yusuksAne kAzmIranI gAdI maLavAmAM rAjA mAnasiMha vageree pazu samrATa ammaranI AjJAne anusarIne AgaLa paDatA bhAga lIdhA hatA. tyArakhAda yusu sAme aneka kimatI bheTA sAthe peAtAnA be putrone dilhInI rAjasabhAmAM mALI samrATanI tAkhedArIne namratApUrvaka a MgIkAra karyAM. I sa0 1585 mAM akabara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 samrATa akabara jyAre paMjAba pradezamAM gaye (pUrvanA adhyAyamAM te saMbaMdhI varNana ApI gayA chIe) tyAre teNe yusuphasAne pitAnI sAme AvavAnuM kaheNa mokalyuM; paraMtu yusuphasAe akabaranI AjJAne mAna ApyuM nahi ane samrATanI sAme Avyo nahi. samrATa akabare ethI bahu uzkerAI jaIne rAjA bhagavAnadAsa AdinI saradArI nIce pAMca hajAra sainikanuM eka lazkara yusuphasAnI sAme laDavA mATe mokalI dIdhuM. (I. sa. 1585) ukta sainya biMbaranA ghATamAM thaIne kAzmIramAM AgaLa vadhavA lAgyuM. A ghATe vALa pahADI mArga levAnuM senAdhipatioe eTalA mATe yogya dhAryuM ke te mArga bahu vizALa ho, temaja te mArgamAM rahetA nivAsIo paNa megalasenAnItarapheNavALA hatA, paraMtu te samaye mArgamAM eTale badhe barapha paDyA hatA ke mArgane ghaNo kharo bhAga javA-AvavAne lagabhaga nirupayegI banI gaye hatA. samrATane A samAcAra pahoMcADavAmAM AvyA. teNe vicAra karyo ke have e lazkarane kAzmIra khAte pahoMcavAmAM aNadhAryo vilaMba thayA vinA raheze nahi ane je bahu vilaMba thaze te zatrupakSa yuddhanI vizeSa taiyArI karyA vinA raheze nahi. Ama banne pakSo je sarakhI taiyArI karIne yuddhamAM utaraze te hAni bahuja sahana karavI paDaze. A vicAra karI akabare mogalasenAne pAkhalIne ati bhayaMkara ane durgama mArga grahaNa karavAno ane e mArge thaIne kAzmIra upara hallo karavAno Adeza karyo. jyAre megalasenA lagabhaga kAzmIranI pAse AvI poMcI tyAreja yusuphasAnI AMkha ughaDI ! te pote mogalasenApatinI chAvaNI pAse hAjara thayA ane svayaM samrATa akabara pAse jaI tenI tAbedArI svIkAravAno manobhAva jaNavyA. samrATe yusuphasAnI yAcanAne uttara ApatAM jaNAvyuM ke -" kAzmIrane rAjA mArI pAse hAjara thavAne taiyAra thayo che te jANI mane saMtoSa thayo che, paNa te zaraNe Ave te pahelAM te pradeza upara ApaNe adhikAra meLavI levuM joIe. huM kAzmIranuM rAjya mArI adhInatA nIce rAkhIza ane te vartamAna rAjAne ( yusuphasAne) eka khaMDIA rAjatarIke suprata karIza." tyArabAda mogalasenApatioe AgaLa prayANa karyuM. kAzmIravAsI senA yuddhAthe taiyAra thaI ane pAkhalInA pahADI mArgamAM megalasenA sAme AvIne ubhI rahI. rAjA bhagavAnadAsanA putra madhusiMha rAjapUta senAne sAthe laIne atyaMta bahAdurIpUrvaka zatrunI senAne pAchI hAMkI kahADI. mArgamAMnAM saghaLAM vino dUra thayAM. kAzmIranuM sainya madhusiMhanuM vIratva anubhavI bhayabhIta banI gayuM, jethI chevaTe saMdhi karavA sivAya anya mArga temane mATe rahyo nahi. kAzmIre punaH samrATanI sattAne ravIkAra karyo ane tenI mAravALuM nANuM dezamAM she started wami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzamIra 197 - A pramANe je ke kAzmIramAM zAMtinI sthApanA te thaI, paraMtu te vizeSa vAra TakI zakI nahi. kAzmIranA rahevAsIo aMdara aMdara laDIne nabaLA paDavA lAgyA. jayAre manuSya pote ja potAnuM satyAnAza kahADavA taiyAra thAya, tyAre temanuM rakSaNa kArya karI zake nahi. samrATe punaH eka mahAna sainya mokalI kAzmIramAM zAMti prasarAvI. kAzmIravAsIo AvA aMtarakalahathI bahuje nabaLA paDI gayA hatA. tyArabAda akabare kAzmIranA rAjAnI bihAranA zAsanakartA tarIke nimaNuka karI. samrATe Aje kAzmIranuM apUrva saidarya nirakhavA mATe kAzmIramAM praveza karyo che. (i. sa. 1589) biMbaranA giridhAmAM thaIne te kAzmIramAM sahisalAmata pahoMcI gayA che. tenI sAthe tenA keTalAka baMdhuo tathA mitro paNa AvelA che. samrATa akabara pahADI mArgamAM kaI kaI vAra azvapRSTha tathA koI koI vAra page cAlIne musApharI karato. AsapAsanA kudaratI saiye tenA manamAM bahuja uDI asara karI hatI. jeNe AvA addabhuta saMdaryavALI sRSTinI racanA karI che, te prabhu pote ke sidaryasAgara haze, tene vicAra karI te prabhunI aMtaHkaraNapUrvaka stuti karate AgaLa vadhatA hatA. alaMkAra kaMThamAM hoya teja zebhe, ema dhArI ame A adhyAyanA AraMbhamAMja kAzmIranA saidaryanuM kiMcita varNana ApyuM che. samrATa akabare che ke kAzmIramAM bahuja alpa samaya vAsa karyo hate chatAM paNu kAzmIranA prajAjano tenA pratye asAdhAraNa prema darzAvavA lAgyA hatA. tenuM saujanya, madhura vArtAlApa karavAnI zailI tathA dayA Adi saddaguNone anubhava karavAthI, samrATa akabara eka asAdhAraNa mahApuruSa che, evI sarvanI khAtrI thaI gaI hatI. IslAmapada ane zrInagaranA rAjamArga pAse je unnata, lAMbI ane suMdara vRkSaNi Aje paNa joI zakAya che ane je vRkSaghaTA Aje paNa musApharenA saMtApane harI rahI che, te vRkSAvali samrATanA pitAnA hAthathIja rapAI hatI. khetIvADInI sagavaDa arthe tyAM je nahere AvelI hatI, tene paNa samrATe bahu sArI rIte punaruddhAra karyo hato. zrInagaranI uttara pUrva dizAmAM hariparvata nAmanA eka ucca pahADa upara teNe eka sudaDha ane suMdara killo baMdhAvyA hatA. e killA pAchaLa lagabhaga agiyAra lAkha rUpiyAnuM kharca thayuM hatuM. te kille Aje paNa darzanIya lekhAya che. te sivAya teNe khAsa potAnA nivAsa arthe sADA traNa - lAkha rUpiyAnA kharce eka mahela paNa baMdhAvyA hatA, ema kahevAya che, paraMtu Aje te vilupta thaI gayo che. akabaranA Agamana pachI kAzmIramAM sarvatra zAMti prasarI. atyAra sudhI AMtaravigrahothI je pradeza cheka adhaH patita thavAnI - aNI upara AvI pahoMcyo hato, te akabaranA pratApe punaH unnati karavA lAge. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara samrATe yathAsamaye kAzmIrano tyAga karyo, paraMtu kAzmIramAM AvatI veLA aMtaHkaraNamAM je AnaMda ane saMtoSane te sAthe lAvyA hatA, te AnaMda ane saMtoSa tyAMthI pAchA pharatI veLA prAyaH adazya thaI gayA hatA. kAzmIramAMthI prayANa karavA pahelAM tenA hRdaya upara aneka gaMbhIra AghAta thayA hatA. tene priya mitra tathA vizvAsu nakara amIra phaoNulA kAzmIramAMja akALe mRtyu pAmyo hato. te amIra eka mahApaMDita ane buddhizALI puruSa hatA. abula phajhala tenA saMbaMdhamAM lakhe che ke:-"musalamAna prajAnA samasta prAcIna graMtha ekavAra nAza pAme topaNa phaoNulA potAnI smaraNazaktinA pratApe teno uddhAra karI zakavAne samartha hatA." arthAta tenI smRti evI apUrva hatI ke teNe musalamAna dharmanA aneka graMtha kaMThastha karI rAkhyA hatA. samrATa akabaranI AjJAne mAna ApI teNe keTalAka saMskRta graMthonA phArasI bhASAmAM anuvAda karavAne prAraMbha karyo hate. samrATa akabara pote paNa tenA viSayamAM kahe che ke -"te jema mAro vizvAsu baMdha hato tema te mAro eka dArzanika, tiSI tathA vaidya paNa hatA. te je mArA kAI paNa zatrunA hAthamAM sapaDAya heta ane tenA chUTakAro mATe mAre kadAca mArI samasta dhanasaMpatti ApavI paDI heta topaNa phaullAnI prAptithI huM mane pitAne vizeSa dhanavAna mAnata." arthAta phoullAnI khAtara akabara pitAnA sarvasvane bhega ApavAne sadA tatpara rahe . kAzmIranI sarahada upara akabarane bIjo paNa eka vizvAsu ane hRdayapriya badhu maraNane zaraNa thaye hato. tenuM nAma hAkIma abulaphata hatuM. teNe samrATanA nUtana dharmane svIkAra karyo hato. te paNa eka mahA buddhizALI ane DAhyo puruSa hato. samrATa tene aMtaHkaraNapUrvaka cAhato hato, eTaluM ja nahi paNa rAjakIya guMcavADAonA prasaMge teno abhiprAya lete hato. samrATa akabare kAzmIranI mulAkAta lIdhI te prasaMge rAjA TeDaramala ke je paMjAbanA zAsanakartAtarIkenuM saghaLuM kAmakAja karatA hatA, te paNa tyAM pacatva pAmyo. (Isa. 1589) rAjA ToDaramala eka niSThAvAna ane zraddhALu hiMdu hatuM, chatAM teNe siMdhu nadIne oLaMgavAmAM saMkoca karyo na hate. te nitya prAta:kALe prabhunI mUrtinI pUjA karatA ane pUjA thaI rahyA pachI rAjakAryamAM mana parovate. eka divase paMjAba tarapha jatAM musApharImAM prabhunI mUrti ane pUjAnI samasta sAmagrI pAchaLa rahI gaI, tethI rAjA ToDaramale keTalAka divasa sudhI khAvAnuM ke pANI pIvAnuM paNa mAMDI vALyuM hatuM. chevaTe jyAre samrATa akabarane samAcAra maLyA ke prabhunI pUjA nahi thavAthI rAjAe AhAra lIdhe nathI, tyAre samrATe pote rAjAne samajAvI AhAra karAvyuM. ToDaramalanI aMtyeSTikriyAprasaMge rAjA bhagavAnadAsa hAjara hato. smazAnamAMthI ghera AvatAja te ekAeka mAMda paDe ane bahu Azcarya pAmavA jevuM che ke teja divase te mRtyu pAmyo ! ukta ubhaya rAjAo samrATanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzmIra 199 smRti premapAtra hatA, temaja rAjyanA pazu zRMgArarUpa hatA. banne rAjAonA AvI rItanA Akasmika mRtyuthI dhruviyeAgane lIdhe akabarane keTalA kheda thayA haze tenI kalpanA thaI zaktI nathI. khAnA mRtyu pachI teNe gheADAM varSoM kAzmIra khAteja zAMtapaNe vyatIta karyAM. eTalAmAM keTalAka baLavAkhAroe sarahada upara mATu ramakhANu macAvyu. (rSa sa0 1592.) samrATe gata vAtanA zAka visArI dai taratamAMja te tarapha prayANa karyuM .baLavA anAyAseja zAMta thai gayA. kAzmIranA je zaherIoe ukata maLavA prasaMge viddhatA darzAvI hatI, temane sajA karavAne badale samrATe te baLavAkhoronA AgevAnone smRti AdarapUrvaka peAtAnI pAse khelAvyA ane sahRdayatApUrvaka temanI sAthe vArtAlApa karI temane peAtAnA pakSamAM bheLavI dIdhA, eTaluMja nahi paNa ucca rAjakA'mAM temane niyukata karI temanI asIma zaktidvArA mAgala sAmrAjyane vizeSa maLavAna banAvyuM. samrATa akabare have tulAvratanuM anuSThAna ArjyuM. arthAt trAjavAnA eka pallAmAM peAte khesI sAmenA pallAmAM teTalAja vajananA kiMmatI dravyA mUkI, te dravyeA garIba manuSyAmAM vaheMcI devAnA AraMbha karyAM. ema kahevAya che ke ekamAtra abula jhalanA hAthathIja 14 hajAra manuSyAne yogya vastunuM dAna maLyuM hatuM. samrATa akabaranA udAratA joi kAzmIratI prajA tenA tarapha apUrva bhaktibhAva darzAvavA lAgI. kAzmIranuM kesara pRthvImAM supratiSha che. tenA jevuM sugaMdhI tathA suMdaratAvALuM kaisara anya kAi sthaLe utpanna thatuM nathI. samrATe eka divase te sudara kesaranA vananI mulAkAta levAnA nirNaya karyo. ukta vananI zAmA jovAthI tene bahuja AnaMda thayA hatA. te jyAre kesaravanamAM hatA tyAre tyAMnA hiMdu nivAsIomAM dIvALInuM parva cAlatuM hatuM. AthI hiMduoe samrATane AnaMda - pavAnI khAtara dIvALIneA utsava meATA ThAThamAThapUrvaka ujavavAnI taiyArI karI. zrInagaranA sarAvaramAM saMkhyAbaMdha vahANA upara dIpamALAo prakaTAvIne tathA AsapAsanI mahelAtA tathA hiMdugRhA upara prakAzamALA susajjita karIne hiMduoe dIvALIne utsava parisamApta karyo, eka tA kAzmIranuM kudaratI saiAMda ane temAM paNa manuSyakRta sAM"nI vRddhi thavAthI te divasanA apUrva dakSe akabarane atizaya mugdha karyAM. hiMdu utsavanA divase peAtAnA prAcIna rivAja pramANe aneka utkRSTa gAyAne atizaya zaNugAratA hatA. A samaye paNu aneka hiMdue te pramANe karyuM" ane temAMnA keTalAka hiMdu gRhasthA AkArane AnaMdita karavA mATe zaNugArelI gAyA laine samrATa pAse hAjara thayA. samrATe temanA aMta:karaNapUrvaka A bhAra mAnyA. ammara jyAre TviI ane AgrA khAte rahetA hatA, tyAre paNu kAsmIranA hiMduo tathA anya dezanA hiMdu divALInA divase zaNagArelI gAyAne sAthe lai e gAyAnAM dana karAvavA samrATa akabara pAse upasthita thatA.hiMdu prajA samrATa akabarane kevA bhAvathI cAhatI hatI, tenuM A uparathI amArA vAcakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200. samrATa akabara kiMcita anumAna karI zakaze. kAzmIravAsIone snehasUtravaDe barAbara Abaddha karavAnI bhAvanAthI samrATa akabare ane rAjakumAra salIme te ja divase keTalIka kAzmIrI kanyAo sAthe vivAha karyo hato. tyArabAda eka musalamAna amAtyane kAzmIranA zAsanakartAtarIke niyukta karI samrATa pote zrInagaramAMthI rAjadhAnI tarapha javA vidAya thayA. teNe A prasaMge jaLamArganI musApharIja pasaMda karI hatI. samrATa eka suMdara nAvamAM besI kudaratanA saidinuM nirIkSaNa karate eka suvizALa sarovaramAM AvI pahoMce. A sarovarano paridha 60 mAIla hovAnuM jaNAvavAmAM Ave che. tenI uttara, dakSiNa tathA 5zcima dizAmAM suMdara parvatamALAo AvI rahI che. vitastA nAmanI eka nadI e sarovaramAM thaIne AgaLa cAlI jAya che. tenuM pANI paNa bahu ja svaccha temaja Arogyaprada che. kAzmIranA eka rAjAe pUrve ukta sarovaramAM eka mahatta vihArabhavana taiyAra karAvyuM hatuM. te vihArabhavananA sauMdarya tathA sarevaranI gaMbhIratAe samrATane Azcaryamugdha karyo hate. musalamAna aitihAsika nijhAmuddIna ahemada te samaye samrATanI sAthe ja hatuM. te lakhe che ke -" A sarovara ane A prAsAdanA je manamehaka dekhAva bhAratavarSamAM bIje karyAya paNa nathI." . samrATe punaH eka vAra kAzmIranAM darzana karavA prayANa karyuM hatuM, ema jaNAvavAmAM Ave che. (i. sa. 1597) rAjA bhagavAnadAsane bhAI rAjA jagannAtha paNa bahu bahAdUra na hato. teNe kAzmIra upara vijaya prApta karavAmAM atyaMta sAhasikatA darzAvI hatI. te uparAMta mahArANuM pratApasiMhanI viruddhamAM laDatI veLA paNa teNe bhAre viratva pradarzita karyuM hatuM. tenuM yazasvI nAma paMjAba, kAbUla, mALavA tathA mahArASTra deza pratyenAM suprasiddha yuddho sAthe joDAeluM che. tene traNa hajAra senAnuM senApatipada ApavAmAM AvyuM hatuM. samrATa akabare kAzmIra khAte bhAratavarSanA samasta dhArmika saMpradAyo nimitte eka manahara asAdhAraNa upAsanA-maMdira taiyAra karAvyuM hatuM. SoDaza adhyAya-rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza "manuSyanI utkRSTatA tenI viveka buddhinI utkRSTatA upara AdhAra rAkhe che. teNe tene khIlavavAnI ane tenI sUcanAnusAra kAma karavAnI khaMta rAkhavI joIe." akabara bhAratavarSane dakSiNa pradeza eka vAra pitAnA vIratva tathA hiMdugauravavaDe saMpUrNa prakAzita hate. pAMDanA vaMzajo vahANamAM besI gujarAtamAMthI dakSiNa G+ tarapha jatA hatA, tyAre temaNe mathurA nagarImAM (vartamAna madurAmAM) paDaya rA www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAMdabIbI Lakshmi Art, Bombay, 8 Shree Sudharmas Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 samrATa akabara dakSiNa pradezamAM praveza karyo. dakSiNa dezanA leke jo ke A kALe svArtha ane kalezanA paMjAmAM pUrepUrA sapaDAI gayA hatA te paNa svadezanI svAdhInatAnuM rakSaNa karavA e kALe eka vIraramaNa bahAra paDI ane janmabhUminI khAtara AtmAnuM balidAna ApavA sarvathI mekhare AvI ubhI rahI ! A ramaNI anya keI nahi paNa te prAtaHsmaraNIya rANI cAMdabIbI hatI. ephInsTana sAhebe lakhyuM che ke - "bhAratavarSe teNInA jevAM ramaNIratno bahuja ochI utpanna karyA che" te jevI asIma sAhasiktAvALI hatI, tevI ja tIkSNa buddhivALI paNa hatI. rANI cAMdabIbI upalA prasaMge ahamadanagaranA siMhAsana upara eka bALaka rAjAne pratiSThita karI pote potAnA bAhubaLavaDe rAjyanI sarva vyavasthA karatI hatI. teNIe vicAra karyo ke je eka prabaLa manuSya durbaLa manuSyanA gharamAM ekavAra mAtra praveza paNa kare te pachI te grahanI bahAra nIkaLavAnuM te kadi paNa pasaMda kare nahi. kadAca eka prabaLa manuSya baMdhubhAve paNa je nirbaLa manuSyanI koTaDImAM dAkhala thAya te pachI vakhata vItatAM te prabaLa nara garIbanI jhuMpaDIne svAmI banyA vinA raheja nahirANI caMdabIbInA upadezathI tathA tenI uzkeraNIthI rAjyanA samasta virodhIo parasparane ja bhUlI gayA ane sarve sAthe maLIne kharA aMtaHkaraNapUrvaka megalasenAnI sAme laDavAne taiyAra thaI gayA. - kumAra murAda nimaMtraNa meLavyA pachI ja dakSiNa tarapha Avyo hato. tene have pitAnA mane pAra pADyA vinA rAjyamAM pAchuM javuM zaramabharyuM lAgyuM. teNe have pitAnA bAhubaLadvArA ahamadanagara upara vijaya meLavavAne daDha nizcaya karyo. uparAchApari hallAo karI te gaDhanA dvAre bhedavAne teNe bhagIratha prayatna AraMbhyo. ahamadanagarane kile kALA paththarovatI badheila hato. tenI divAla para hAtha jeTalI uMcI hatI. killAnI AsapAsa eka uMDI khAI AvelI hatI. te khAi 60 thI 80 hAtha pahoLI tathA 14 hAtha uMDI hatI. rANI cAMdabIbI AvA surakSita ane sudaDha killAmAM rahI megalasenAnA humalAe tarapha upahAsya karavA lAgI. A tarapha kumAra murAda paNa killAnI divAlataLe meTI suraMga khodI temAM khUba dArU bharavA lAgyo. rANI cAMdabIbI mogala lazkaranI hIlacAlethI cheka ajJAta rahe tevI nahatI. teNI murAdanI hIlacAla barAbara samajatI hatI ane prasaMga Avye megalanI samasta taiyArIone eka kSaNavAramAM dhULadhANI karI nAkhatI hatI. eka divase mogalasenA pitAnA dAvapecamAM phAvI gaI ane killA nIcenI suraMgamAM dArU bharIne suraMga phoDavAmAM phatehamaMda thaI. suraMga phuTatAMnI sAtheja eka mahA bhayaMkara dhvani thaye ! pralayakALanA jevA gaMbhIra avAje dikapALane paNa thoDIvAra prapati karI dIdhA ! killAne keTalAka bhAga AthI acAnaka tUTI paDavAne lIdhe rANI cAMdabIbInA aneka kuzaLa sinike paNa temAM daTAI gayA! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza 203 bAkI rahelA sainikA gaDha tUTatAMnI sAtheja gabharAine nAsI javA lAgyA. rANI cAMdakhIkhI teja veLA eka yAddAne chAje tevA lazkarI pAzAka paherI, akhtaravaye aMgane surakSita karI hAthamAM nagna khaDaga laine te tUTelA killA pAse AvIne ubhI rahI. te bahAdurIthI mogalAnA hallAone pAchA vALavA lAgI ane peAtAnA anukaraNIya vIratva tathA utsAhavaDe peAtAnA sainyane utsAhita karavA lAgI. jeo nAsI javAne taiyAra thayA hatA, te A ramaNInu adbhuta parAkrama joi punaH laDavAne AgaLa AvyA ! A pramANe bhayaMkara yuddhanA prAraMbha thayA. mogalasenA pelA tUTelA bhAgamAM thaIne zaheramAM praveza karavAneA pramaLa prayatna karavA lAgI; paraMtu te senAnA moTA bhAga AvI ramaNInA vIratvane lIdhe aNadhArI rIte nAza pAmavA lAgyA. rANI cAMdakhIkhIe killAnI AsapAsa AvelI khAimAM khUba dArU bharI temAM Aga lagADI ane e rIte ahamadanagaranI AsapAsa agninI nadI pravAhita karI ! have mAgalasenAne mATe AgaLa vadhavAnA eka pazu mArga khAkI rahyo nahi. te cAMdamImInI tIkSNa buddhi tathA vIratva joine, eTaluM ja nahi paNa te kaDavA anubhava meLavIne digmUDhaja banI gayA ! tenI vyavasthA-- paddhati paNa bahu suMdara ane suvyavasthita hatI. meAgalA rANIne "da sulatAna" tathA cAMdarANI" nA khitAkhA ApI tenI praza MsA karavA lAgyA. dhIme dhIme rAtri paDI. sUryAstanI sAtheja mahAna megalasenAnA parAkramane paNu asta thaine teoe nistejavadane ane nirAzaye rANI cAMdakhIkhInI stuti karate karate peAtAnI chAvaNInA Azraya lIdhe. tr A taraph, AkAzarUpI ra'gamaMDapa (sTeja ) nI adhyakSa sadhyAdevIe rANIM cAMdakhIkhInA vIratva upara trimugdha thaI, tene mubArakabAdI ApavAnI bhAvanAthI zyAma vastravALA roMgamaMDapanA paDadA upADI lIdhA. nakSatrarUpI apUrva rUpalAvaNyavALI asakhya surasuMdarIoe rANInuM vIratva nihALI, rANIne gheADIvAra AnaMda ApavAnI icchAthI, cadradevane madhyamAM rAkhI nAca-gAna karavAnA Ara'bha karI dIdhA. je surasu MdarI hajI taruNu ane atyaMta rUpavALI gaNAtI hatI temaNe tA sanI AgaLa vadhI jaine rANI cAMdabIbI upara sudhAnI vRSTi karavA mAMDI ! samasta tArakAsuMdarIoe Ana Mdatsava racI rANInI nagarIne jayAtimaya anAvI dIdhI ! chatAM rANI cAMdakhIkhI eka kSaNanA paNu vizrAma nahi letAM ane kSaNavAra paNa AMkha nahi mIMcatAM AkhI rAta killAnI pAse jAgatI ubhI rahI ane suraMga kADhavAne lIdhe gAbaDu paDayuM hatuM te rAtamAM ne rAtamAM pUrAvI dIdhuM! te peAtAnA pakSavALAone temaja sahAyAne pazu A yuddhamAM sahAyatA ApavAnA ane kSaNamAtranA vilakha nahi karatAM hAjara thavAnA patrA teNe mAlI ApyA.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara A patro laI janAra savAra-kAsada chupI rIte megalasenAmAMthI pasAra nahi thaI zAkavAthI sarva patro kumAra murAdanA hAthamAM AvyA. A patro phADI nAkhavAnI, patravAhakane mArI nAkhavAnI ke savArane punaH killAmAM mokalavAnI duSTa pravRtti murAdathI thaI zakI nahi. patranI pratyeka paMktimAM rANuM cAMdabIbInuM je vIratva pratyakSa thatuM hatuM te vIratva nihALI, murAde ulaTo rASTrane sahAya ApavAne saMkalpa karyo. teNe te patrone mathALe eTalA zabda umeryA ke:-" jema vahelA Avaze tema vizeSa lAbha thaze." tyArabAda te patro teNe yathAsthAne pahoMcADavAnI pilA savArane rajA ApI, eTaluM ja nahi paNa pitAnI sAme thaelI eka bahA. dUra abaLAne taiyArI karavAnI banI zake teTalI taka ApI. murAde je ke ahamadanagaranA nivAsIone udArahRdaye keTalIka anukULatA karI ApI hatI, te paNa rANI cAMdabIbI jevI eka strI, mahAparAkramazALI megala samrATa sAthenA yuddhamAM kayAMsudhI Takkara jhIlI zake? rANue pitAthI banI zake teTale janmabhUmine bacAva karyo, paraMtu chevaTe tenI yuddhasAmagrI niHzeSa thaI ane geLAone badale tAMbAnANuM tathA aMte rUpAnANuM baMdukamAM bharIne zatrune saMhAra karavAne prasaMga Avyo. kAphIkhAM lakhe che ke:-"cAMdarANIe maMgalasainyamAM rUpAnI gaLIo pheMkI hatI." Ama yuddhasAmagrInI taMgI AvI paDavAthI nachUTake rANIne aMte saMdhi karavAnI jarUra paDI. mogalasenAe atyAre pUrve je varADa pradeza jItI lIdhuM hatuM, te pradeza cAMdabIbIe megalane sepI de ane have pachI megalee cAMdabIbInA rAjya upara hale na kare, evI zarate nakkI thaI. A pramANe mogala sAmrAjyane zaramAve evI saMdhi karI murAda ahamadanagara mAMthI ravAnA thaze. (I. sa. 1596) teja varSe anAvRSTine lIdhe samagra bhAratavarSamAM bhayaMkara duSkALe dekhAva dIdhuM hatuM. anAjanI eTalI badhI taMgI thai gaI hatI ke manuSya manuSyanA masane AhAra karavA lAgyAM hatAM, duSkALa mAMDamAMDa pUro thayo eTalAmAM mahAmArI Adi vividha rogone upadrava zarU thayo. AthI aneka manuSya ekAeka mRtyunA paMjAmAM sapaDAvA lAgyAM. aneka nagarIo nirjana ane verAna banI gaI. muDadAMonA DhagalAothI javA-AvavAne mArga paNa rokAI gayo! manuSanA zabane dATanAra ke bALanAra paNa koI rahyuM nahi ! sahRdaya samrATa Abare daridra ane duHkhIone madada ApavA tarapha aneka nekara mekalI dIdhA ! temaNe dharma ke jJAtinA bhedabhAvavinA je koI daridra manuSya jovAmAM Ave temane sahAyatA ApavA mAMDI. akabaranI suvyavasthAne pratApe annanI taMgI dUra thaI, eTaluM ja nahi paNa auSadha tathA zuzraSAdine paNa sAro baMdobasta thayA. A pramANe akabare mRtyunA mukhamAM sapaDAtA ane nirdoSa manuSyanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza Re5 ke prANa bacAvyA hatA. bhUtakALanA aitihAsika vRttatA sAMbhaLIne paNa zikSaNa levAnuM hatabhAgI bhAratavAsIo hajI samajI zakayA nahatA. megalasenA saMdhi karIne ravAnA thaI ke tarataja ahamadanagaravAsIo puna: Atmakasa karavA lAgyA ane parasparamAM laDI nabaLA paDavA lAgyA ! temAMnA eka pakSe ahamadanagaranuM rAjya mogalonA hAthamAM arpaNa karavAnI vAsanAthI khAnekhAnA abdula rahImane AmaMtraNa mekahyuM. teNe A AmaMtraNane mAna ApavAne TaeNga karI, kharuM jotA pUrve je zaramabharelI saMdhi sthapAI hatI tene rada karavAnI bhAvanAthI, dakSiNa tarapha sinya sahita prayANa karyuM. rANI cAMdabIbI pharIne pitAnA sainya sAthe vijApura ane gevaLakeDAnuM lazkara laI godAvarI nadInA tIra upara laDavAne AgaLa AvI. bane senAo vacce bhayaMkara yuddha thayuM. A yuddha be divasa sudhI satata cAlyuM hatuM, ema jaNAvavAmAM Ave che. bIje divase keTalAka musalamAna amAe abdula rahimane pUchayuM ke -"Aje je ApaNo parAjaya thAya te pachI ame tamane kayAM maLIe ?" abdula rahime javAba Ape ke -"je parAjaya thAya te pachI muDadAMonA DhamamAMthI ja mane khoLI kahADaje." A zabda uparathI megalasenA kevI bhISaNa pratijJA karIne laDavA bahAra paDI hatI tene ApaNane keTaleka khyAla maLI zake tema che. abdulane A daDha uttara sAMbhaLI mogala amAtyAe jaNAvyuM ke-"tyAre ame paNa Aje hiMdu yoddhAonI mAphaka ja laDIzuM. ekavAra maravuM te cheja!" hAya! hiMduonuM vIratva ekavAra temanA zatruo paNa vakhANutA hatA ! hiMduonA vIratvane ulekha kahevAmAM paNa thatuM hatuM ! bIje divase bhayaMkara yuddha thayuM. chevaTe megalasenAne vijaya thayo. abdula rahime pitAnA bahAdura sainikone 75 lAkha mudrAo vaheMcI ApI! (I. sa. 1597) akaare paNa have dakSiNa tarapha prayANa karyuM, paraMtu kumAra murAdanAM punaH darzana thayAM nahi; kAraNake murAda bahu dArUDIye hevAthI dArUnA hada uparAMtanA nIzAmAM ne nIzAmAMja dakSiNa pradezamAM teNe prANatyAga karyo hato. (I. sa. 1599) samrATa akabarane murAdanA mRtyuthI ghaNAja kheda thayA hatA. narmadA nadI pAra karyA pachI khAMDava nAmane pradeza zarU thAya che. e pradezanA musalamAna rAjAe megala sainyamAM maLI jaI, chellA yuddhamAM bahu AgaLa paDatA bhAga lIdhela hato ane chevaTe te yuddhamAM ja mRtyu pAmyo hato. tyArabAda teno putra bahAra pAMDava pradezanI gAdIe beThe hate. samrATa akabara khAMDavamAM AvI pahoMcatAM teNe rAjA bahAdUrane maLavA AvavAnuM kaheNa melyuM; paNa te hAjara thaye nahi, tema akabarapratye yogya mAna paNa teNe darzAvyuM nahi. samATe tene samajAvavAne ane memala sAmrAjyanI sattA svIkAravAne uparAupari che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra06 samrATa akabara mokalI bahu samajutI ApI; paNa bahAdura chevaTa sudhI samaje nahi. AthI abula phajhalane khAMDava pradezanA zAsanakartA tarIke niyukta karyo ane tenI rAjadhAnI asIradurga upara halle karavAnI senApati pharIdane AjJA karI tathA ahamadanagara upara ghero ghAlavAne bhAra kumAra dAnIAla tathA khAnekhAnA abdula rahima upara nAkhavAmAM Avyo. paraMtu ahamadanagaranI rAjalakSmI atyAre pUrve kayAranIe aMtahita thaI gaI hatI. rANI cAMdabIbInA keTalAka vizvAsu sainike e duzmananI uzkeraNIthI uttejita thaI rANInA aMtapurama ja ati niSpharapaNe tene mArI nAkhI hatI; jethI have nagarInuM rakSaNa karavAne AgaLa Ave evI koI ja vyakti rahI nahatI! je vIra ramaNa viSe hAthamAM khaga ane DhAla laI sainikene utsAhita karatI hatI ane je vIrabALA svadezanI khAtara potAnA prANane bhoga ApavA prasanna vadane raNakSetramAM ghUmatI hatI, te te kRtanIonA hAthathI aMtaHpuramAMja haNAI gaI hatI, eTale have nagarInuM rakSaNa kaNa kare ? megalasenAe anAyAse killo pitAnA kabajAmAM lIdhe. ahamadanagaranA bALarAjAne tathA tenA sagA-saMbaMdhIene megalanA kedakhAnAmAM mokalI devAmAM AvyAM. A sthaLe mogala samrATane bahu kiMmatI hIrA, motIo tathA ratnakhacita taravAra maLI AvI hatI. te sivAya eka mahAna pustakAlaya tathA 25 hAthIo paNa temane prApta thayA hatA. ukata pustakAlayane pAchaLathI samrATa akabaranA pustakAlaya sAthe bheLavI devAmAM AvyuM hatuM. (I. sa. 1600) A tarapha senApati pharIde AsIranA lliAnuM nirIkSaNa karIne samrATane jaNAvyuM ke " A killA upara phateha meLavavI asaMbhavita che." AsIrano kile parvatanI eka ucca TekarI upara Avela che. te pRthvInA samataLa kSetrathI 800 phITa jeTalI UMcAIe Avela che. raste paNa bahu vikaTa ane khADAkhaDiyAvALo che. parvatanI upara je kile Avela che, te killAnI divAlamAMja sainikone mATe oraDAo taiyAra karavAmAM AvyA hatA. killo bahu sudaDha tathA vizALa hate. parvata upara killAnI ADe rahI sainike bahuja salAsatIpUrvaka tathA anAyAse zatrupakSa upara goLA ke geLIonI vRSTi varasAvI zakatA hatA. rAtrinA samayamAM ke divasanA samayamAM ziyALAnI RtumAM ke unALAnI RtumAM ke comAsAnI RtumAM paNa teo bahu sukhathI ane hADamArI vagara laDI rAkavAne samartha hatA. kilAnI madhyamAM praveza karyA pachI eka vizALa medAna tathA manehara udAna daSTigocara thatAM hatAM. aneka dhanike tathA gRhastha A killAmAM rahetA hatA. parvata upara ekake jhare ke nadI nahatI, tethI tyAM baMdhAvelAM taLAvamAM pANI bharAya evI vyavasthA rAkhavAmAM AvI hatI ane e pANe vAparavAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza 207 sarvane anumati ApavAmAM AvI hatI. kiTalA upara caDavAne mAtra ekaja mArga hato. te mArganI rakSAmATe killAnI bahAra-paNa parvata uparaja-uparAupari be killAo AvelA hatA. jyAM sudhI zatrupakSa A bahAranA be nAnA kilAo upara phateha na meLave tyAM sudhI aMdaranA mahAna killA sudhI te pahecI zake nahi. mukhya killA upara ubhA rahIne je nIce dRSTi karIe te parvata uparanA bIjA be kilAo paNa jANe ke pRthvInI sapATI uparaja AvelA che, ema lAgyA vinA rahe nahi. parvatanI taLeTImAM ubhA rahIne je upara dRSTi karI hoya te jANe AkAzane ane killAne mAtra hAtha-tanuM ja aMtara heya, ema jaNAyA vinA rahe nahi. parvata upara eka nAnuM sarakhuMgAmaDuM hatuM. te paNa nagarI jevuM jaNAtuM hatuM. killAmAM dAkhala thavAne je eka mArga ame upara jaNAvI gayA te sivAya anya paNa eka mArga hatuM. A bIje mArga parvatane chetarIne parvatanI aMdara thaIne bhaMyarAnI mAphaka taiyAra karavAmAM Avyo hato. A mArga kevI rIte taiyAra thaye haze teno vicAra karatAM ApaNane Azcarya thayA vinA rahe tema nathI prasaMge pAta killAmAM raheluM lazkara ukata bhayarAmAM thaIne akasmAta taLeTImAM AvatuM ane duzmanapakSanI chAvaNI upara sakhta mAro calAvI puna: teja guptamArge parvata upara hAjara thaI jatuM. guptamArgamAMthI Ava-jA karavAmAM vizeSa samayane vyaya paNa thato nahoto ane icchita kArya taratamAMja siddha thaI jatuM. guptamArganuM dvAra paNa uparathIja baMdha thAya, evI racanA karavAmAM AvI hatI. phiristAe lakhyuM che ke AzA Ahira nAmanA eka hiMdurAjAe ukta kiTale baMdhAvyo hato. phejhI zarahiMdI jaNAve che ke -" game teTalA lAMbA samayaparyata ukata killA upara ghere rAkhavAmAM Ave te paNa e kile sara kare asaMbhavita che." jeoe duniyAnA dUra dezamAM musApharI karI che ane jemaNe ezIA tathA yuropanA aneka prasiddha kilAonAM darzana karyA hatAM teoe paNa ATalI vAta te khullAhadaye svIkArI che ke AsIranA killA je anya eka paNa kille pRthvItaLa upara ho saMbhava nathI. AsIranA parvata pAse bIje parvata nathI. tethI tenI AsapAsa samataLa pRthvI sivAya anya kaI paNa jaNAtuM nathI. parvatanI AsapAsa evI jhADI ke vana paNa nathI ke jemAM chupAine duzmane kilA upara goLIono mAro calAvI zake. pRthvI paranI AzcaryakAraka lekhAtI vastuo paikI A kille paNa eka adbhuta sthAna che, ema kahevAmAM harakata nathI. jemaNe A killo ekavAra pratyakSa joyo nathI, temane tenuM yathArtha svarUpa samajAvavAno prayatna kare vRthA che. AsIra kilAnA nRpatie arthAta bahAdUra pitAnI sAthe ceDA hAAne laI parvata uparathI nIce AvI samrATanA senApati pharidanI sAthe mulAkAta Shree Sudhaimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra08 samrATa akabara karI. pharida tene bahu Adara-satkArapUrvaka AvakAra Apyo ane samrATa akabara nI tAbedArI svIkAravAne vividha prakAre upadeza Ape. samrATanI sattA nIce rahevAthI zuM zuM lAbha prApta thavAne saMbhava che, te sarve vigatavAra samajAvyuM. paNa bahAdure mogala samrATanI sattA svIkAravAnI sApha nA pADI. rAjA punaH tyAMthI pitAnA killAmAM Avyo. akabara pite kadApi keIne vizvAsaghAta karato nahote, prANute paNa te potAnI pratijJAnuM ullaMghana karato nahota; eTaluM ja nahi paNa pitAnA rAjyanA je amaladAro e vizvAsaghAta karatA temane paNa te sakhta sajA karyA vinA rahe nahi. matalaba ke tenI sunIti sarve sArI peThe samajatA hatA; tethI pharida rAjAne vizvAsaghAta karyo nahi. pharida je dhAryuM heta te kilAnA adhipatine bahu sahelAIthI keda karI zakata; paNa vizvAsane bhaMga thAya te samrATa pite gusse thayA vinA rahe nahi, ema dhArI teNe bahAdUra upara kaI paNa prakArane anyAya karyo nahi. keTalAka rAjanItijJa pharidanI AvI nyAyapriyatA mATe tenA prati AkSepa kare che ane teNe bahAdUrane keda na karyo te mATe tene Thapake Ape che, paNa te AkSepano uttara ApatAM phrejhI zarahiMdI lakhe che ke -" julama, vizvAsaghAtakatA tathA pratijJAmaMganuM pariNAma koI paNa kALe koI paNa sthaLe sAruM AvyuM nathI." anItino Azraya levAthI je ke keTalIkavAra keTalAka agya rAjanaitike phAvI paNa jAya che, paraMtu pariNAme teo pitAnI sattAne bhayaMkara hAni pahoMcADyA vinA rahetA nathI. pharidathI kAMI thaI zake ema rahyuM nahi, tethI chevaTe abula phajhalane tyAM AvavuM paDayuM. teNe khAMDava pradezamAM bAvIza sthaLe sainyanI sthApanA karI ane krame krame samasta pradeza megalasAmrAjyamAM bheLavI dIdho. teNe kaI khAsa vyaktinI mita lUMTI levAne julama karyo nahoto. abula phajhale mogala samrATanA nAme dakSiNamAM evo te suMdara baMdobasta karyo ke nAnAMmoTAM aneka rAjya dhIme dhIme tenI sattAtaLe pitAnI rAjI-khuzIthI AvavA lAgyAM. kheDuto nirbhayatApUrvaka pitapotAnuM kArya bajAvavA lAgyA ane thoDA ja samayamAM samasta pradeza zAMta ane gaMbhIra banI gayA. mAtra eka AsIrano kille ja e hatuM ke je megalenA hAthamAM AvyA nahatA. aMte samrATa akabara pote e killAnI paristhiti nihALavA hAjara thayA. killAnI AsapAsa sarvatra bArIka nirIkSaNa karavAthI tene jaNAyuM ke citaDano kabaje letI veLA je yukitathI kAma levAmAM AvyuM hatuM te yukti A veLA kaI rIte sArthaka thAya tema nathI, chatAM temaNe parvatanI AsapAsa cotarapha sainyanI chAvaNIo goThavI dIdhI ane kevaLa bAhubaLadhArA kille phateha karavAno prayatna AraMbhyo. mahAmahenate killA upara javAne je mArga hatuM, te mArgaShvALI eka TekarI temanA hAthamAM AvI. A TekarI upara rahIne temaNe sarvazI ICIL Shree Sudharmaswali Gyanbhandar-Umara, Surat Gii www.umaragyanbhandar.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza 299 nIce kile pitAnA adhikAramAM levAno prayatna karavA mAMDayo. bahAdUre AtmarakSA arthe tathA AhAranimitte nAnakaDA killAmAM paNa aneka vastuo, pazuo tathA manuSya AgaLathIja ekaThAM karI rAkhyAM hatAM, paraMtu kamanasIbe te ja samaye killAmAM mahAmArI Adi rogane bhayaMkara upadrava cAlu tha. thoDAja divasamAM lagabhaga 25 hajAra pazuo killAmAM marI gayAM. pazuonA mRta dehenI yogya vyavasthA nahi thavAthI kharAba havA phelAI ane tethI aneka manubene saMhAra thavA lAge sArA sArA sainike paNa zayAne adhIna thayA. mahAmArIne vizeSa prasAra thatuM aTakAvavA mATe ekAda auSadhAlayanI sthApanA karavAnuM paNa bahAdure 5 dhAyuM nahi, temaja mRta dehenI yogya vyavasthA karavAnI paNa kazI kALajI rAkhI nahi. AthI tenA sainyano bAkI rahela ghaNokhare bhAga bahu asaMtuSTa banI gaye. asaMtuSTa sainikanA eka bhAge svadezazatrunuM kAma karavAmAM paNa chevaTe saMkoca na karyo. matalaba ke kilAmanA cheDA sainikoe gupta rIte kilAmAMthI bahAra nIkaLI, maMgalenI chAvaNImAM jaI parvatanA gupta mArga saMbaMdhI samasta rahasya temane kahI dIdhuM. varSARtunI eka aMdhArI rAtrie jhINo jhINe varasAda varSa rahyo hato. pavananA susavATA sivAya bIje keI avAja karNagocara thatA nahotA. dharaNImAtAe zyAmavastrane burakho paheryo hate. mogalasenA paNa AvA samaye zAMtapaNe sumadhura nidrA laI rahI hatI. killAmAM rahelA vaphAdAra sainike paNa AvuM kudaratI tophAna eka nizcitapaNe suI rahyA hatA. samasta jagata nidrAnA meLAmAM vizrAma letuM hatuM. AvA samaye mahA sAhasika naravara abulaphajhala keTalAka vizvAsa ane sAhasI sainikone sAthe laI, zAMtapaNe potAnI chAvaNInI bahAra nIkaLI paDyA. varasAda ane pavananA tophAna vacce temaNe pelA gupta mArge thaIne parvata upara caDavAno AraMbha karyo. jyAre sarvathI nIcenA killAnA daravAjAo ekAeka tUTavA lAgyA tyAre killAmAM rahelA sainyanI AMkhe ughaDI !temanI asAvadhAnatAthI duzmane keTalA badhA AgaLa AvI gayA che, tene temane anubhava thayo. bane pakSe vacce bhayaMkara yuddha thayuM. mogalasenAe mahA parAkramapUrvaka killA upara vijaya meLavyo. AthI nIcenA killAnA sainikone mATe tyAMthI nAsI javA sivAya bIjo mArga rahyo nahi. teo tyAMthI nAsI gayA ane uparanA killAmAM bharAI peThA. - have, bahAdUranA manamAM phALa paDI ! te samaye lekene moTe bhAge vahemI hato. megala samrATa akabara vividha maMtro jANe che ane taMtramaMtranA baLathI jillAo sara karI zake che, eTaluM ja nahi paNa pitAnA maMtrabaLathI bhayaMkara rogane paNu utpanna karI dezo ujajaDa karI zake che, ema te samaye ghaNuM manuSya mAnatA hatA. akabaranI gaNatarI eka siddha puruSatarIkeja thatI hatI, ema kahIe teShree Sitemap maswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra10. samrATa akabara paNa cAle. bahAdUrano vahema have daDha thayo. pitAnA killAmAM je upadrava vatate hate te upadrava samrATa akabaranA maMtrabaLanuM ja pariNAma che, ema mAnI te have bhayathI dhrujavA lAgyo. chevaTe te svecchApUrvaka samrATane zaraNe gayA ane pitAnuM sarvasva arpaNa karIne teNe abhayadAna prApta karyuM. AsIranA killAnI AsapAsa samrATane prAyaH 11 mAsaparyata ghera cAlu rAkha paDayA hatA. tyArabAda te killAnAM darzana karavA aMdara dAkhala thayA hatA. killAnI racanA joI tene bahuja Azcarya thayuM. teNe joyuM te jaNAyuM ke hajAra babe hajAra maNanA vajanavALA moTA patharAo dUra ubhelA zatruo upara pheMkI zakAya evAM saMkhyAbaMdha yaMtra tarapha goThavI devAmAM AvyAM hatAM. killAnA - raDAmAM moTI meTI kaDhAIo rAkhavAmAM AvI hatI, jemAM 20-30 maNa jeTaluM tela garama karI zatrunI senA upara pheMkI zakAya evI vyavasthA rAkhavAmAM AvI hatI. 1300 jeTalI baMduke paNa tyAM hAjara rAkhavAmAM AvI hatI. te uparAMta sarva prakAranI bhajanasAmagrI, aphINa, magha auSadha tathA manuSyane nitya jarUra paDe evI anekAneka vastuonA DhagalA paDayA hatA. hajAro sainike 11 mAsaparyata tene upayoga karIne killAne bacAva karatA besI rahyA hatA chatAM hajI paNa te anAja ane tela vagerene jaththo eTalA to bahoLA pramANamAM paDI rahyo hato, ke jANe koIe temAMthI kazI vastune upayAgaja nahi karyo hoya, ema akabarane lAgyAvinA rahyuM nahi. hajAra sainikoThArA 11 mAsaparyata rAta ane divasa satata geLAo ane gaLIo pheMkavAmAM AvI hatI chatAM hajI dArU Adi yuddhasAmagrI eTalA te baheLA jaththAmAM paDI rahI hatI ke tene paNa temaNe upayogaja nahi karyo hoya, ema samrATane lAgyuM. AvI suMdara vyavasthA jevAthI akabara jevA kadaradAna puruSane Azcarya thAya temAM kAMI navAI nathI. A killo sara karavA mATe samrATe abulaphajhalane puSkaLa mAna ApyuM, mahAgairavasucaka eka patAkA arpaNa karI ane dakSiNane bAkI rahele pradeza hastagata karavAne bhAra paNa tene soMpI dIdho. AsIra jevA sudaDha killAnuM patana I tathA ahamadanagara jevA rAjyonuM pariNAma joI vijApura ane gavaLakeDAnA napatioe samrATanI sAthe zatrutA rAkhavAnA vicAro mAMDI vALyAM. samrATa akabaranA pratApa sAme thavA jeTalI have koInAmAM sAhasikatA rahI nahi. dhIme dhIme dakSiNanA sarva nRpatioe akabaranI sattAne svIkAra karyo. AsAda bege vijApura nagarInuM varNana nIce pramANe ApyuM che - "A sthaLe aneka ucca mahelAte AvelI che. vizALa medAne ane udyAnanI saMkhyA paNa nyuna nathI. ahIMnI bajAra 60 hAtha jeTalI pahoLI ane 4 mAIla jeTalI lAMbI Shree Sudhaimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANI cAMdabIbI ane dakSiNa pradeza che. (A sthaLe amAre eTaluM jaNAvavuM joIe ke cAra mAIla jeTalI dIdhuM bajAra hevAnuM je jaNAvavAmAM AvyuM che, te mAtra evI rIte ke rAjamArganI banne bAjue kevaLa ekeka dukAna ja hoya. te dukAnanI pAchaLa gAma ke vastI jevo bhAga na heya.) pratyeka dukAnanA AgalA bhAgamAM eka suMdara vRkSa AveluM che. samagra bajAra svaccha ane manahara jaNAya che. temAM vividha prakAranI asaMkhya vastuo maLI zake che. vastra vayanArAo, jhaverIo tathA yuddhasAmagrI vecanArAonI dukAne te eTalI badhI che ke tenI gaNatrI paNa karavI muzkela thaI paDe. jhaverI ane maNikAnI dukAne ratnajaDita aneka prakAranA alaMkAre, suMdara motI jaDelI charIo, arisA tathA kRtrima pakSIo vecavAne mATe taiyAra ja rAkhavAmAM Ave che. kabATanAM khAnAomAM khullI rIte te vastuo goThavI rAkhe che ke jethI prajAvarga tene anAyAse joI zake. vastra vecanArAo paNa evI ja rIte potAnAM ki. matI va khullI rIte goThave che. sugaMdhI dravyo vecanArAonI dukAne aneka prakAranAM vAsaNa, kiMmatI TipAtra tathA ati utkRSTa sugaMdhI dravyo maLI zake che. phaLa vecanArAonI dukAne bhAratavarSamAM utpanna thatAM tamAma prakAranAM sumiSTa phaLa maLI zake che. dArU vecanArAonI dukAne jue te nAcanArI suMdarIo ane madhura gItathI mane raMjana karanArI gAyikAo tamArI AjJApAlana karavAne sadA taiyAraja ubhI heya ! TuMkAmAM kahuM te samasta bajAra mahelAta, maNimuktAo, khAdya vastue, sugaMdhIdravya, madirA tathA nAcanArI suMdarIothI paripUrNa che. eka rAjamArga upara eka hajAra manuSya dArU pIvAne ekatra thayA hoya ane nAcanArI gaNikAo, premI joDAo tathA vilAsI yuvakonAM ToLeToLAM najare paDatAM hoya, chatAM Azcarya jevuM te eja che ke teo paraspara kaleza ke TaTa karatAM nathI. mane te emaja lAge che ke A suvizALa pRthvInA paDa upara anya koI sthaLe, ahIMnA je AzcaryakAraka dekhAva pravAsInI daSTie paDe asaMbhavita ja che." ame pUchIe chIe ke adhaHpatanano AthI vizeSa prabaLa hetu anya zuM hoI zake? dakSiNapradeza, varADa, khAMDavapradeza, mALavA tathA gujarAtanA zAsanakartAtarIke kumAra dAnIAlanI nimaNUka karavAmAM AvI. samrATa akabare A pramANe bhAratavarSanA saghaLA agragaNya vibhAgone pitAnA mogala sAmrAjyamAM meLavI daI, ati AnaMda ane utsAhapUrvaka AgrA tarapha prayANa karyuM, jo ke te samaye paNa dakSiNanI sImA upara svataMtra hiMdu rAjAo hiMduauravanI rakSA karI rahyA hatA, ema kahevAnI jarUra nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, suatu - - - - www.umaragyanbhandar.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadaza adhyAya-salImano baLavo ane abulaphajhalanI hatyA "mANasa potAnI kharI jarUrIAtonI vAta bAju mUkIne vadhu paDatI ciMtAomAM paDe che, eja badhA guMcavADAnuM kAraNa che." akabara bhAratIya AkAzamAMthI vAdaLanI ghanaghera ghaTA adazya thaI che, have aMdhakArane badale ujajavaLa caMdra ane nakSatro gaganamAM prakAzI rahyAM che ! bhAratarUpI udyAnamAM vividha manohara puSe kuMjemAM praphuTita thaI rahyAM che. vela, juI, cabelI tathA rajanIgaMdhA Adi asaMkhya kusumakAminIe svaccha ane nirmaLa vistro paherI, caMdraprabhAvaTe pitAnA mukhane snigdha tathA ujajavaLa karI, jANe ke maNimuktA paherI bahAra nIkaLI heya, tema navA aMkurane snAdvArA pratibhAsita karI, maMda maMda hAsyapUrvaka, zItaLa pavananI laheramAM nitya karatI pitAnI manahara suMdaratAne vistAra karI rahI che ! sAMjane mRdu pavana temanA parimalane vahana karate sarvanI pAse Ava-jA karI rahyo che. rUpakapriya bhATa-cAraNo samrATa akabaranI apUrva kIrtine sarvatra pracAra karI rahyA che! samrATanA upakArone kudaratI upakAro sAthe sarakhAvI teno mahimA varNavI rahyA che. saraLa prakRtivALA hiMduo paNa akabaranA sadguNothI hita banIne "vizva vA nI ane rA" Adi yazagAna lalakArI rahyA che. samrATa akabara have unnatinA sarvathI uccatama zikhare virAjavAne bhAgyazALI thayo che. tenA lekahitakara kIrti kalApothI bhAratavarSa paripUrNa thaI gayo che. tenI yazasurabhi cAre dizAomAM vyApI rahI che. suvizALa bhAratavarSamAM have evuM koI paNa rAjya nathI ke je akabaranI sAthe hariphAI karI zake. tenuM sAmrAjaya hiMdukuza parvatathI laIne brahmaputrAparyata ane himAlayathI laine dakSiNapradezaparyata vistAra pAmI cUkyuM che. teNe pitAnA bAhubaLathI samagra dezamAM zAMtinI sthApanA karI che. potAnA ja bAhubaLathI paradezI zatruonA humalAo hAMkI kahayA che. dIrdhadaSTivALI sugya rAjanItikAro teNe hiMdu ane musalamAne vacce saddabhAva ane sulehanAM mULa ropyAM che. saMkSiptamAM kahIe te akabare svadezahitaiSitAnI ugra lAgaNIvaDe A adhapatita bhAratavarSane punaruddhAra karyo che ane tenI pavitra kItine punaH pracAra karavAnuM bhagIratha prayatna AraMbhyo che. zekha mubArake dharmasaMbaMdhI sarva prakAranI sattA samrATa akabarane arpaNa karI, saMsAranAM kAryomAMthI mukata thaI nivRtti svIkArI. te rAjadarabAranA tathA Shree'Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImane baLa ane abulaphajhalanI hatyA ra13 rAjadhAnInA kolAhalane pAchaLa rahevA daI, niMdA ane stutinA prasaMgamAMthI mukata thaI lAheramAM rahevA lAgyo ane tyAM prabhuprArthanAmAM pitAne samaya vItAvavA lAgyo. i. sa1597 mAM eja sthaLe te zAMtipUrvaka mRtyu pAme. pitAnA mRtyuthI UMjhI tathA abulaphajhalane atyaMta kheda thaze. baMne bhAIoe hiMdu rIta-rivAja pramANe mastakAdinuM muMDana karAvyuM. samrATa akabare paNa ukata baMdhukayanA zAkamAM aMta:karaNapUrvaka bhAga lIdho ane marahuma zekha mubArakanA guNonuM muktakaThe smaraNa karyuM. ema kahevAya che ke te pote kurAnanI eka vizALa ane utkRSTa vyAkhyA lakhI gayo che. bAdounI vagere puruSo jo ke zekha mubArakanA udAra dharmamatanI khAsa niMdA karavAmAM ja pitAnI mahattA mAnatA hatA, chatAM temane paNa eTaluM te svIkAravuM ja paDayuM che ke mubAraka te jamAnAmAM eka mahAbuddhimAna ane sadAcArI naravIra hate. samrATa pheMkI tathA abulaphajhalane hRdayanA sAcA premathI cAhata hatuM, ema pUrve anekavAra kahevAI gayuM che. samrATe je udAranItine amala karI bhAratavarSane mahA upakAra karyo che ane jene mATe hiMdu, musalamAne, aMgrejo tathA jarmane paNa ekeavAje tene sarvazreSTha patine eka mahAna samrATa lekhI mAna Ape che, te udAra nItine ukata baMne sAdhuoe saMpUrNa Teke A hatA. akabaranI udAra nItine mATe tene jeTaluM mAna ApavAmAM Ave teTaluM ja mAna ApaNe pheMkI tathA abula phajhalane paNa ApIe to te ayogya nathI. vaLI je samaye samasta musalamAna prajA akabaranI udAra nItinI viruddha hatI, te prasaMge e bane baMdhuo tene hRdayathI vaLagI rahyA hatA, e vAta paNa visarI javA gya nathI. rAtrinA dvitIya prahare koIe AvIne samrATa akabarane evA samAcAra ApyA ke UMjhI mRtyunI pathArIe paDe che ane chellA zvAsocchavAsa kheMcI rahyo che. samrATa akabare eka kSaNamAtrane paNa vilaMba nahi karatAM utAvaLe pagale kavivaranA bhavanamAM praveza karyo. priya mitranI pAse thoDIvAra besIne tapAsa karI te te samaye phejhI bebhAna avasthAmAM paDayA hatA. samrATanA netramAM azujaLa bharAI AvyuM. zokathI saMtapta thayeluM aMtaHkaraNa vizeSavAra saMyamamAM rahI zakayuM nahi. tenI AMkhamAMthI azrune pravAha vahevA lAge. bhAratavarSane ekAdhipati Aje eka bALakanI mAphaka, pitAnA priyatama mitranI avasthA nirakhI raDI rahyo che, te dekhAva kone dravIbhUta na kare ? teNe nizvAsapUrNa svare pUchyuM ke-"meM vaidyaziromaNi AlIne ravAnA karyo che te zuM hajI nathI Avyo?" samrATanA praznano uttara ApavAnI koInAmAM zakita rahI nahatI. tene pitAne zakAtura banela jei sarva karo paNa gamagInImAM u DUbI gayA hatA. je Shree Suharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samrATa akamare samartha puruSa AjaparyaMta vizuddha a MtaHkaraNathI samrATanI sevA karatA hatA, teja puruSa saMsAramAMthI sadAne mATe vidAya thavAnI Aje taiyArI karI rahyo che; te Aje sasArane tyajI daI svarga'mAM javAnuM ane samrATane tyajI dai sarvAzakitamAna prabhunA caraNamAM Azraya levAnu vizeSa pasaMda karatA hAya, ema jaNAya che. samrATanA praznanA kAie uttara ApyA nahi ane kavivarane punaH punaH khelAvavA chatAM te jAgRta thayA nahi, tyAre tenA zekAvega atyaMta ugrabhAve bahAra ubharAi AvyA ! teNe uparAupari ni:zvAsA mUkavA mAMDayA ane mastaka upara rahelA rAjamukuTa pRthvI upara dUra pheMkI dIdhA. thADIvAra sudhI A pramANe vilApa karyAM pachI te amulaphajhalanI pAse gayA. abulakjhala paNa A veLA eka oraDAmAM jai, khaviyeAganI zakAthI rudana karatA besI rahyo hatA. samrATe tyAM jama thADI vAra vAtacIta karI ane tyAra pachI tyAMthI ravAnA thai te peAtAnA mahelamAM ANye. mahelamAM AvavA chatAM tenI AMkhamAMnAM azru hajI sUkAyAM naheAtA. bhAratavarSanAM e paNa kamanasIba ke phaijhI jevA eka udAra nItimAna mahApuruSa mAtra 50 varSoMnI vaye 40 sa0 1595 mAM mAnavalIlAne saDelI lai sasAramAMthI cAlI nIkaLyA ! samrATe jUnI dilhImAM bhAre dhAmadhUmapUrvaka tenA mRta deha samAdhistha karAvyA hatA. tenA pustakAlayamAM lagabhaga 4300 pustakA hatAM. te pAchaLathI samrATa akharanA pustakrAlayamAM bheLavI devAmAM AvyAM hatAM. phaijhInAM racelAM kAvyo samasta bhAratavarSamAM bhAre AdarapUrvaka gavAya che. eka amIra khuzarUne jo khAda karavAmAM Ave te musalamAna vazamAM phaijhInA jevA anya kavi bhAratavarSamAM khIjo kAi hajIsudhI janmyA nathI ema kahI zakAya. phaijhI bahu satAdhI, parApakArI tathA udAra hRdayaneA hatA. zatru tathA mitra ane pariAMcata tathA aparicita e saMte te aMtaHkaraNapUrvaka AvakAra ApatA ane peAtAnA bhavanamAM Azraya ApatA hatA. garIba ane dara manuSyAnA tA te eka sagA bhAija hatA, ema kahevAmAM atyukti nathI. daridra manuSyAne khAnapAnanI, vastra mAdinI tathA auSadhanI sahAyatA ApavI, e peAtAnu* mukhya sabhya che, ema te mAnatA hatA. samrATa akbara, khAdAunIpratye bahuja asaMtuSTa rahetA hatA ane tethI tene rAjadarabAramAM AvavAne teNe niSedha karyA hatA. chevaTe khAdAunI samrATanI kRpA prApta karavAne ane rAjasabhAmAM hAjara thavAnI anumati meLavavAte maitrIpAse hAjara thayA. phaijhIe aMte samrATane vividha prakAre samajAvI khAdAunIne darabAramAM AvavAnI rajA apAnnI ane e rIte khAdAunI upara mahAna upakAra karyAM; chatAM khAdAno jevA saMkucita vicAravALA musalamAnA phaijhIpratye kevI tiraskArapUrNa dRSTithI jotA tenA kiMcit AbhAsa ApavA mATe www.haragyanbhandar.com tapAsa karavA chatAM ame tenA patto meLavI zakayA nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImane baLa ane abulaphajhalanI hatyA 215 ame A sthaLe mAtra eka ja vAkaya raju karIe chIe. bAdAunI lakhe che ke"zekha UMjhIe khAnagImAM tathA jAheramAM niraMtara musalamAna dharmanI tathA musalamAna kemanI niMdAja karI che. je kriyA karavAnuM islAmadharma pharamAna kare che tevI kriyA teNe kadApi karI nathI eTaluM ja nahi paNa je vidhione islAmadharma niSedha kare che te vidhione mAna ApavAmaja te pitAnI mahattA mAnato hato. tene svabhAva paNa eTale badho niMdApAtra hato ke tenA karatAM hiMduo, yahudIo tathA khristIo hajAra darajaje sArA che, ema kahI zakAya. teNe 40 varSaparyata kAvyaja lakhyAM che; paraMtu temAM na maLe siMdarya ke na maLe kaLA. dhArmika bhAvanAono te temAM chaTa paNa nathI." saMkucita daSTivALA ane zudra mativALA musalamAne te samaye phejhInA mRtyuthI parama AnaMdita thayA hatA. A pramANe jeo pite udAra vicAranA hatA ane jeo samrATanI udAra dharmanIti tathA rAjanItine mAna ApatA hatA, temanA pratye evA suda-9dayanA musalamAna AgevAne tiraskAranI dRSTithI jotA hatA. anudAra musalamAna zaherIo samrATa akabarane paNa dhikkAratA ane tenI viruddhamAM baLa uThAvavA mukha musalamAnone uzkeratA ane tenuM zuM pariNAma AvyuM hatuM, e vAta ame pUrve ekavAra jaNAvI gayA chIe. teo potAnA prapaMcamAM niSphaLa nivaDavAthI DhaMkAI rahelA agninI peThe manamAM ne manamAM baLyA karatA hatA. have temaNe kumAra salImane pitAnA pakSamAM meLavI samrATa akabaranI viruddha baLa uThAvavAnI uzkeraNI phelAvavA mAMDI. maulavIo salImanI pAse AvIne tenI pitAnI stuti tathA tenA pitAnI mukatakaMThe niMdA karavA lAgyA. vakhata vicArIne tathA lAga joine teo salImanA kAnamAM agya salAhe rUpI viSa dAkhala karavAnuM paNa bhUlatA nahi. pariNAma e AvyuM ke salImanI subuddhine thoDA ja samayamAM lepa thayA. samrATe salImane sudhAravA aneka upAya ajamAvyA paNa te vyartha thayA. salImane mULathIja vilAsitAmAM ucheravAmAM Avela hovAthI te mojazekhane sukhanuM sAdhana mAnatA hatA. tenI AsapAsa hiMduvidveSI musalamAne niraMtara vIMTAyalAja rahetA. khuzAmatIAonA paMjAmAMthI te kSaNavAra paNa mukta thaI zako nahi ane teo rAtadivasa tene uzkeryA ja karatA. pariNAme salImanA aMtaHkaraNamAM hiMduo pratye dveSa vadhavA lAge. aphasosa ! akabaranI saghaLI AzA upara pANI pharI vaLyuM. teNe dhAryuM hatuM ke bhaviSyanA megala samrATonA zarIramAM hiMdu lehI pravAhita karavAthI teo hiMduonA pakSapAtI thaze ane tethI hiMdu -musalamAnamAM suleha-saMpa thayA vinA raheze nahi; te AzA have niSphaLa thaI. kumAra salIma musalamAnone pitAnA pakSamAM kheMcavAne hiMduo upara trAsa vartASHvavA lAgyA. maulavIone sAruM lagADavAnI icchAthI teNe potAnA pitAnI suMdara vivAha Shree Sudhaimaswami Gyanbhandal. Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 samrATa akabara rAjanItine tiraskAra karI khullI rIte jaNAvI dIdhuM ke:-" pitAjI! mUtipUjaka hiMduonAM maMdira teDI nAkhavAmAM Apa zAmATe vAMdho uThAve che ?" samrATa akabara megala sAmrAjyane hiMdumusalamAnonA saMmilita mahArArUpe pariNata karavA mAgato hato, tethI ja te ATale badho prayatna karatuM hatuM, e gaMbhIra rahasya salIma je vilAsI kevI rIte samajI zake? salImane hiMduopratye tiraskAra tathA islAma dharma pratyene anurAga joI mUlavIo AnaMdaghelA thaI gayA. teo salImane vizeSa uzkerIne, samrATa akabarane siMhAsana uparathI uThADI mUkI tene badale salImane gAdIe besADavAnA dAva-peco racavA lAgyA. salIma A prapaMcajALamAM phasAyo te duSTa cAritryavALe, dArUDIo tathA taddana nAstika have, ema pUrve ame kahI gayA chIe. teNe malavIonI bUrI salAhapara kazo ja vicAra karyo nahi ane game te rIte akabarane padabhraSTa karavAno prayatna karavA lAgyo. Ama karavAmAM te khuda pitAne keTaluM nukazAna kare che, te vAta paNa te samajyo nahi. pitAe putrane kSamA ApavI, eja kartavya che, ema samrATa mAnate hate. te salImane kevaLa snehaThArAja sunItinA mArge vALavAno prayatna karavA lAgyo; paraMtu kRtanI putra upara te nehanI kazI ja asara thaI nahi. ula pitAnA snehane te viSasamAna mAnavA lAgyo. te mehAMdha ane svarthadhaja banI gayo hato. rAjagAdIne vArasa piteja che, ema mAnavA chatAM te vairya dhAraNa karI zako nahi. pitAne siMhAsana uparathI uThADI mUkavAnAM ane musalamAna raiyatane uzkeravAnAM kAvatarAMo te racavA lAge. anudAra musalamAna amAtye salImane bahuja cAhatA hevAthI, teo pitAne sahAya ApyA vinA raheze nahi, ema te mAna hatA. je te amAtya salImane sahAyatA ApavAne taiyAra na thayA hatA te salIma kevaLa pitAnAja bAhubaLa upara mahAzakitazALI samrATanI viruddha yuddhakSetramAM utaravA samartha nahote. samrATe tene aneka sadupadeza ApyA hatA. ekavAra te eTale sudhI kahyuM hatuM ke"mAre sadupadeza e tAre eka rIte sago bhAI che, ema ja samajaje. bhAI, bhAInuM jevI rIte pAlana kare evI rIte tAre mArA sadupadezanuM pAlana karavuM joIe." A sadupadezanuM chevaTa e ja pariNAma AvyuM ke salIma pitAne kakko zatru banIne tenI sAme ubho rahyo. samrATa akabara je samaye dakSiNa pradezaupara vijaya meLavavAnI hilacAle karI rahyo che, te samaye teNe salImane rAjA mAnasiMhanI sAthe mevADa jItavAne me ; paraMtu salIma tene badale AgrAne kabaje levA doDI gayo ! teNe yamunAne oLaMgI AgrAnA mukhya daravAjA pAse AvIne tyAMnA zAsanakartAne AgrA nagarI potAne svAdhIna karavAnI AjJA karI. te samaye kharuM jotAM AmrAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImanA maLavA ane abulakjhulanI hatyA 17 yathArtha rAjadhAnI hatI. asaMkhya rane tathA javAhI) tyAMja rAkhavAmAM AvatAM hatAM. AgrAnA zAsanakartA salImane AgrA soMpavAne kAI rIte taiyAra thayA nahi; tethI chevaTe salIme tyAMthI nirAza thaine alAhAbAda upara adhikAra meLa vavA prayANa karyuM. tIkSNa buddhivALA rAjA mAnasiMha salImanA dAvapeca AgaLathIja samajI gaye hatA. tethI teNe te samAcAra samrATa akbarane vidita karyAM hatA; paraMtu udArahRdaya samrATe te samAcAranI upekSA karI hatI. teNe dhAryuM hatuM ke mArA jevA niraparAdhI ane snehI pitAnI sAme mArA potAnAja putra zatrutA dAkhave e saMbhavita nathI. chevaTe jyAre samAcAra maLyA ke salIma peAtAnuM mevAvijayanu kAma paDatuM mUkI, rAjA mAnasihuthI jUdo paDIne AgrAne jo levA doDI gayA che; tyAreja samrATa tenuM kAvatarUM kaMika aMze samajI zakayA. Ama chatAM pAte tenI duSTa vAsanA samajI gayA che, kivA AjJAnuM ullaMdhana thavAthI potAne asa tASa thayA che, evA leza paNa ullekha samrATe peAtAnA patramAM karyAM nahi. punaH teNe salImane rAjA mAnasihanI sAthe rahevAnI ane tenI sAthe rahI baMgALanA aLavA zamAvavAnI sUcanA ati snehapUrvaka lakhI melI, 1 kumArane mana pitAnI AjJAnuM ullaMdhana karavuM e kAMi mahattvanI vAta naheAtI.teNe pUrve jema pitAnI AjJAnuM ullaMdhana karyuM hatuM. temaAprasaMge paNa karyuM. samrATa akabaranI mAtAe pAtra-salImane maLI tene yAgya salAha ApI sanmArge vALavAnI bhAvanAthI salImanI pAse javAnI taiyArI karI; paraMtu potAnI vRddha pitAmahI peAtAne maLavA Ave che evA samAcAra sAMbhaLatAMja te eka utAvaLI cAlavALI nAkAmAM besI dUra nAsI gayA. pitAmahIne yAgya AdarasatkAra salIma taraphathI thavAnI AzA pRthA hatI. samrATanI mAtA A vAta samajatI hAvAthI te dIlagIra na thatAM peAtAnA nivAsasthAne pAchI pharI. A taraph salIme alAhAbAda upara adhikAra meLavyA. tyAM tene 30 lAkha mudrA prApta thai. have, tene eTalA badhA gava AvI gayA ke teNe pitAnI haiyAtI. maMji 8 samrATa " nI upAdhi lIdhI ane pitAnI sAthe khullI rIte hariphAi karavAte khar3Ara paDayA. jo ke te kevaLa potAnA svArtha Rthe ja sadhaLAM kAvatarAM racatA hatA, teApaNu musalamAna prajAne potAnI tarapha kheMcavAne mATe te emaja kahetA mArA pitA vidharmIone rakSaNu ApatA hovAthI, kevaLa islAmadhanA saMrakSaNArthe ja huM baLavAkheAratarIke bahAra paDayA chuM. " musalamAna prajAne samrATa ammaranI zakti ane pratApanA bahuja sArI rIte paricaya thai cUkayA hatA, tethI te salImane jo ke khullI rIte madada ApavAne bahAra AvyA nahi tApaNu temaNe guptarIte salImane banatI sahAya ApavAnuM svIkAryuM hatu. salIme samrATane (6 "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 samrATa akabara pitAnI sattA darzAvavAnI vAsanAthI pitAnI maheravALI senA-rUpAnI keTalIka mudrAo tenI pAse mekalI ApI. putranI sAthe yuddha karavA sajaja thavuM, e yogya na gaNAya ema dhArI akabare snehAmRtadhArA putrane vazIbhUta karavAno prayatna karyo. premapUrNa ane snehasUyaka patra lakhI tene zAMta karavAne samrATe pitAthI banatuM karyuM; paNa sneha ke premavaDe sarpa zuM vazIbhUta thAya? salIma eka jherI sarpa hatA, tethI samrATanI saghaLI sahRdayatA niSphaLa ja nivaDI! tenA saghaLA prayatna vyartha ja thayA ! je puruSa potAnI svAbhAvika udAratAvaDe samrATanI zAsananItine ane dharmanItine aMtaHkaraNapUrvaka Teko ApatA hatA, teomAMno moTo bhAga atyArapUrve ja A phAnI duniyAno tyAga karI cUkyo hato. samrATanA anudAra mukhya musalAna amAe vicAra karyo ke have je ekamAtra abulaphajhala, akabaranI pAsethI keme karatAM dUra thAya, te samrATa akabara pitAnA saghaLA vicAro pheravyA vinA rahe nahi. saMkucita vicAranA amAtya abulaphajhalane aMtaHkaraNapUrvaka tiraskAratA hatA. tethI temaNe game te rIte tenuM khUna karavAnuM kAvataruM racyuM. akabara abulaphajhalane aMta:karaNapUrvaka cAhate hato, tenA upara vizvAsa rAkhatA hatA ane tenI salAhane mAna Apate hate. abulaphajhala pote paNa samrATane eka devanI mAphaka samajato ane tenA pratye zraddhA ane mAnanI dRSTithI joI tenI AjJAnuM tana-mana-dhananA bhAge pAlana karate hate. abulaphajhala mahAbuddhizALI puruSa hatA. tenuM hadaya paNa teTaluM ja udAra hatuM. sarva dharmopratye te samAnabhAva rAkhatA hatA. teNe kadApi hiMdudharmane tiraskAra karyo na hato, ke hiMduone trAsa Apyo na hato. tenAmAM aneka guNe hatA tethIja samrATane tenA upara apAra prema hato. guNoThArA keNa parAjita thatuM nathI? kharuM jotAM ApaNe sarva guNonAja pUjArI chIe. ati sAmAnya avasthAmAMthI vizALa megala sAmrAjyanA sarva pradhAna amAtyanA pade abulaphajhala pahoMcyA ane rAjyane ati mAnanIya AgevAna thayo, temAM kevaLa tenA saddaguNoja ekamAtra heturUpa hatA. samrATe ekavAra AnaMdamAM AvI jaI abulaphajhalane 50 hajAra mudrAnuM InAma ApyuM hatuM. tenI dAnazIlatA paNa eTalI badhI hatI ke tenuM varNana thaI zake nahi. ema kahevAya che ke tenA rasoDAmAM aneka rasoiyA hatA. tene putra abdula rahemAna abula phajhalanA rasoDAne mukhya adhyakSa hatA. te dakSiNa pradezamAM rahetA tyAre paNa roja navAM navAM vividha pakavAne taiyAra karI rAjyanA amaladArene vaheMcI ApatA hatA. harakoI garIba manuSya prAtaHkALathI laine rAtrinA be pahera vitavA sudhImAM abulaphajhalanA rasoDAmAM AvI satiSapUrvaka khIcaDIne AhAra karI zakatuM hatuM. daridrone dhanadAna ApavAmAM ane duHkhIonAM duHkha dUra karavAmAM teNe kadApi pAchI Shree sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImane baLa ane abulajhalanI hatyA ra19 pAnI karI nahatI. te pote paNa puSkaLa pramANamAM bhajana karI zakatA hatA.eka lekhaka jaNAve che ke pANInA vajana uparAMta te reja bAvIza zera jeTaluM bhojana lete ane te sahelAIthI pacAvI zakata. teNe pote te zuM paNa tenA keI sagA-saM. baMdhIe paNa koInA pratye koI samaye sakhta zabdano prayoga karyo nahe. kadAca keI nekara bhUla kare te paNa tene Thapako ApavAne badale yuktithI samajAvavAnI tenA kuTuMbamAM. cAla paDI gaI hatI. dAkhalA tarIke kaI samaya rasoImAM kAMI bagADe thatA, tyAre abulaphajhala rasoIyAnI niMdA karavAne badale ke tene sIdhI rIte Thapake. ApavAne badale, pelI bagaDelI rasei pitAnA putrane jamavAnI bhalAmaNa karate. putra arthata bhojanakhAnAnA adhyakSa te rasoine cAkhIne abulaphajhalane manabhAva samajI jatuM. tyArabAda te pote paNa rasoiyAne Thapake ApavAne badale pelI bagaDelI rasoi rasoIyAne jamavAnI AjJA karato. A pramANe madhurabhAve eka nokaranI bhUla tene jaNAvavAmAM AvatI. abulaphajhala tathA tenuM kuTuMba kevA madhura svabhAvanuM haze, tene kiMcit AbhAsa ApavAne upaluM eka udAharaNa basa thaI paDaze. abulaphajhale kadApi koI ne karane nekarImAMthI kAyamane mATe dUra karyo nahoto. keI nekara gaMbhIra gunha karo tyAre tene rajA ApavAne badale tenI sAthe rahIne kAma kare evo eka bIjo nakara te nimI dete. A pramANe abulaphajhalane tyAM ghaNAkharA nekaro te beThA beThA maphatanoja pagAra khAtA hatA. musalamAna gadyalekhakemAM te abulaphajhala apUrva ane atulanIyaja hate. anya dharmAvalaMbIo sAthe dharmacarcA karavAnI jarUra paDatI tyAre samrATa abulaphajhalane AgaLa karata. zAstrArtha karavA AvanArA paMDita abulaphajhalanuM pAMDitya tathA yukti kuzaLatA anubhavIne di mUDhaja thaI jatA hatA. dezAcAra ke kuLAcArasaMbaMdhI aMdhazraddhA nahi rAkhatAM kevaLa yuktithI ane vivekabuddhithI prakanonA nirNaya karavAnI abulaphajhalane Teva hatI. AthI musalamAno abulaphajhala pratye sadA dhikkAra darzAvatA, ane samrATanI udAra dharmanItinuM samarthana karavA mATe tene doSapAtra lekhatA hatA. abulaphajhala musalamAnadharmane virodhI che, evA paNa AkSepe tenA upara mUkavAmAM AvatA hatA. te pita mahAzaktizALI temaja samrATane parama premapAtra hovAthI tenA musalamAna duzmane tene kazIja hAni karI zaktA na hatA, paraMtu lAgI AvatAM abulaphajhalane yogya daMDa ApavAnI vairavRtti anekAnA manamAM dhuMdhavAtI hatI. ghaNA lAMbA samaye have temane taka maLI. ame je samayanI A sthaLe vAta karIe chIe, te samaye abulaphajhala dakSiNa pradezamAM raheto hato ane tyAM saMdhivigrahanI hilacAlo karI rahyo hato. samrATe tene eka patra lakhIne jaNAvyuM ke eka gaMbhIra kAryanA saMbaMdhamAM mAre tamArI salAha levAnI khAsa jarUra hovAthI banI zake teTalI tvarAthI AgrA tarapha ravAnA thaze. A samaye kumAra salIma ane samrATa vacce te Shree Suuharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 samrATa akabara saddabhAva rahyo nahato. salIma te veLA eka baLavArarUpe alAhAbAdamAM rahetA hatA. samrATanA musalamAna amAtyAe abulaphajhala uparanA patrane sArAMza salImane guma rIte jaNAvI dIdhuM. salIma jANatA hatA ke abulaphajhala mane mArA kukarmane badale, temaja samrATane paNa tevI ja salAha ApyA vinA raheze nahi. abulaphajhala anItine ane vilAsitAne dhikkAratA hatA, e vAta paNa salIma samajatA hatA, tethI teNe vicAra karyo ke abulaphajhalane mArgamAMja mArI nakhAvya heya, te mArI viruddha samrATane uzkere e kaI paNa amaladAra rAjyamAM rahe nahi. dakSiNa mAMthI AgrA javAnA mArgamAM virasiMha nAmane eka lUMTAre rahetuM hatuM. teNe lUMTaphATe tathA khUnAmarakI dvArA aneka sthaLe trAsa vartAvyA hatA. AgrA javA mATe abulaphajhala pitAnI sAthe ceDA sainikAne laI krame krame ukta pApAtmAnA pApakSetranI najIkamAM AvI pahoMcyo. AgrA khAte pahoMcavAnI utAvaLa hovAthI teNe vizeSa lazkara pitAnI sAthe rAkhyuM na hatuM. thoDA ghaNuM je sainike teNe sAthe lIdhA hatA, temAMthI paNa anekane pAchaLa rAkhI eka divase te pelA duSTa lUMTArAnI sImAmAM AvI pahoMcyA. gaNyAgAMThayA nekarene sAthe laine te vegapUrvaka AgaLa cAlatA hatA; eTalAmAM ja temane eka phakIra sAme maLyA. phakIre abulaphajhalane ghaDIvAra ubhe rAkhIne kahyuM ke "vIrasiMhanA hAthathI kAle tamArUM khUna thaze." abula phajhale tene uttara ApatAM kahyuM -"huM mRtyuthI DaratA nathI. mRtyune rekavAne jagatamAM koNa samartha che?" chevaTe te pitAnA svAbhAvika niyama pramANe pelA phakIrane amuka dAna ApI madhura vacanavaDe saMtoSIne mRtyunA paMjAmAM sapaDAvAne AgaLa cAlyo. AvatI kAle zukravAra hatA. prAta:kALe te vahelo uThe ane upAsanA vageremAMthI nivRtta thaI nirmaLa svaccha vastro paherI potAnA taMbumAMthI bahAra nIkaLyA. te veLA te pradezanA saMkhyAbaMdha jAgIradAre tathA rAjanA nekare temaja 200 jeTalA ghoDesvAra abulaphajhalane vidAyagIrInuM mAna ApavAne tenA taMbu pAse hAjara thayA hatA. abula phajhale te sarvene madhura vArtAlApadvArA saMtuSTa karI svasthAne javAnI AjJA ApI. jamInadAre vagere gayA eTale teNe pite paNa AgrAbhaNI javAnI taiyArI karI, paraMtu abulaphajhalane taMbu hajI upaDe nahetA tema tenA nekare paNa javAne taiyAra thayA na hatA, eTalAmAM ja akasmAta vIrasiMha abulaphajhala upara hallo karyo. halo thatAMnI sAthe ja abulaphajhalanA sinimAM gabharATa phelAye. hallo koNe karyo tathA kayAMthI karyo tene samajavA jeTalo, tema zastraastro dhAraNa karavA jeTalo paNa vakhata temane maLyo nahe. eka bahAdura sainike abulaphajhalanI pAse deDI jaine savinaya vinati karI ke "A prasaMge Ape game te rIte nAsI chUTavuM joIe." abula phajhale tene tIvra svare uttara Apyo kezuM tame mane pITha batAvavAnI salAha Ape che?" eTaluM kahIne te pittAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImane baLa ane abulaphajhalanI hatyA rarara AtmarakSaNa karavA lAge. zatruonI saMkhyA 500 jeTalI hatI, temaja teo sarve abaddha hatA. temaNe AMkha mIMcIne je Ave tenI hatyA karavA mAMDI tathA zaraNe Ave temane keda karavA mAMDayA. yuddha cAlatuM hatuM eve samaye eka sAhasI kare abulaphajhalanA azvanI lagAma pakaDIne kahyuM ke:-"Ape A prasaMge ahIM rahevuM gya nathI. maherabAnI karIne Apa ahIMthI sahisalAmata nAsI jAo, eja amArI ekamAtra prArthanA che. Apa je kArya ahIM bajAvI zakaze te kArya ame paNa bajAvI zakIzuM." chatAM abulaphajhale tyAMthI palAyana karyuM nahi; eTalAmAM eka zatrue pAchaLathI dhasI AvIne abula phajhalanA vAMsAmAM eka tIvra bhAle mAryo. bhAlAnI aNu abulaphajhalanA zarIrane bheda karI chAtImAM thaIne bahAra nIkaLI ! mahAtmA azva uparathI nIce DhaLI paDe. te ja kSaNe bIjA eka zatrue AgaLa AvI mahAtmAnA mastakane taravAranA eka jhaTakAvaDe zarIrathI juduM karI nAkhyuM. tyArabAda kedIone cha mUkI teo tyAMthI nAsI gayA. vIrasiMhanAM mANasoe abulaphajhalanI kaI paNa vastune sparza karyo nahi, temaja tenI chAvaNImAM paNa praveza karyo nahi. teo mAtra abulaphajhalanuM mastakaja laIne cAlyA gayA. AsAdabega pite lakhe che ke:-"ukta khUnanA khedakAraka samAcAra sAMbhaLI te sthAne hAjara thayo. hatuM ane abulaphajhalanI ratnapUrNa kiMmatI peTIo tathA 4-5 lAkha rUpiyAnI kiMmatavALI anya sAmagrI, vinAjakhame tyAMthI AjhAkhAte laI gaye hate." salIme lakhyuM che ke abulaphajhalanuM khUna karavAne teNe poteja vIrasiMhane hukama karyo hate. vIrasiMhe kevaLa puSkaLa InAmanI lAlacathIja salImanA hukamane mAna ApI tenuM khUna karyuM hatuM ane tenuM mastaka salImanI pAse alAhAbAda mokalI dIdhuM hatuM. A rIte eka mahAtmA puruSe saMsAramAMthI sadAne mATe vidAyagIrI lIdhI ! eka svadezahitaiSI puruSa svadezIonAja kAvatarAne bhegA thaI paDyo ! kharekhara, A banAva hatabhAgI bhAratabhUminuM yathArtha hatabhAgyaja sUcave che. je tema na hatA te je mahApuruSo bhAratavaSane unnata banAvavAnA bhagIratha prayatno karatA hatA teo Ama eka pachI eka zAmATe cAlI nIkaLe che AsAdabege yathArtha ja kahyuM che ke - "abulaphajhala tenA samayanA pratibhAzALI puruSomAM eka mahAna pratibhAzALI puruSa manAtuM hatuM. te jamAnAmAM te eka durlabha ratnasvarUpaja hato." abulaphajhalanuM khUna thayuM, paNa te khUnasaMbaMdhI samAcAra akabarane kevI rIte pahoMcADavA te eka gaMbhIra prazna thaI paDe. samrATa tene aMta:karaNapUrvaka cAhate hato ane hRdayanA sAcA bhAvathI tenA pratye zraddhA rAkhatA hatA. te samaye e rivAja hato ke jyAre koi rAjakumAra mRtyu pAme tyAre tenA amAtya zokacaka ShzyAma vastra keDe vIMTALI dInabhAve-avatata mastake samrATa pAse hAjara thatA. rAja www.umaragyanbhandar.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara samrATa akabara kumAranA mRtyusaMbaMdhe je rivAja hato teja rivAjane anusarI abulaphajhalano vizvAsu pradhAna samrATa akabara pAse hAjara thayA. abulaphajhalanA AkALamRtyusaMbaMdhI samAcAra sAMbhaLatAMnI sAtheja samrATa akabaranAM netremAMthI azrudhArA vahI nIkaLI ! praya mitrane sadAne viyoga thayo jANe tenuM hRdaya cIrAvA lAgyuM. tene pitAne putra gujarI javA chatAM paNa samrATe ATale badhe kheda ane vilApa karyo nahote. akabare tyArapachI keTalAka divasa sudhI keInI sAthe vArtAlApa karyo nahi ke koInI mulAkAta paNa karI nahi. keIpaNa prakAranuM rAjakArya karavAnuM paNa mAMDI vALyuM ! priya mitra abulaphajhalanA vigaduHkhathI niraMtara gamagIna rahevA lAgyA. je musalamAna amAtyAe abulaphajhalanuM AvuM karapINa khUna karavAmAM salImane sahAyatA ApI hatI, teo samrATa hada uparAMta kheda joI bhayathI dhrujavA lAgyA. temaNe vicAra karyo ke je akabarane ApaNuM kAvatarAnI jarA paNa bAtamI maLaze te te jaDamULamAMthI ApaNuM nikaMdana karyA vagara raheze nahi. AthI teo pitAnA prANane bacAva karavA jAheramAM kahevA lAgyA ke kevaLa siMhAsananA lAbhathIja salIme abulaphajhalanuM khUna kareluM hovuM joIe. samrATe temane bacAva sAMbhaLI, AMkhamAMthI azrudhArA vahevaDAvatAM kahyuM ke-" salImane samrATapadaja joItuM hatuM, te pachI teNe mAruM khUna karavAne badale mArA parama priya mitra abulaphajhalanuM zAmATe khUna karyuM ? mArA mitrane badale huMja marAyo hota to kevuM sAruM !" hA! baMdhusneha! anudAra musalamAne emaja samajatA ke akabaranI udAra, rAjanIti ane dharmanIti e kevaLa abulaphajhalanIja ayogya salAhanuM pariNAma che ane tethIja teo abulaphajhalanA khUnanA kAvatarAMmAM joDAyA hatA. temane jayAre te khUnaviSenA samAcAra maLyA tyAre teo harSaghelA thaI gayA. salIme abula phajhala jevo rAjyano eka mahAna kAMTe dUra karyo, ema mAnI teo salImanI khuzAmata karavA lAgyA. catura salIma paNa pitAne svArtha sAdhavAnI vAsanAthI te khuzAmatIAone uzkeravA lAgyo ane kahevA lAgyo ke abulaphajhalaja mArA pitAne ayogya salAha ApI islAmadharmanI viruddha vartAvatA hatA; eTalA mATeja meM tenuM khUna karAvyuM che. salImanA ukata zabdo sAMbhaLI saMkucita natinA musalamAna bahuja khuzI thayA ane temaNe salImane babbe hAtha prasArI AzIrvAda ApyA ane salImanI unnati mATe Izvara pAse prArthanA karI. A pramANe salIma pitAnA eka duSkAryadvArA anudAra musalamAnone pitAnA tarapha Adhaka AkarSI zakyo. pitAnA priya mitranuM khUna karanAra kuputrane megala sAmrAjyanuM adhipati paNuM na ApavuM e samrATe nizcaya karyo; temaja vIrasiMha jevA narAdhamane tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salImane baLa ane abulaphajhalanI hatyA 23 mATe abulaphajhalanA putrane, rAjA rAjasiMhane, rAjA patradAsane tathA rAyarAyaNane eka prabaLa senA ApI ravAnA karyo. ukata saradArone samrATe pite evI khAsa AjJA karI ke game te bhoge paNa vIrasiMhanuM mastaka mArI AgaLa AvavuM joIe. jyAM sudhI huM tenuM chinnamuMDa mArI daSTie nahi nihALuM tyAM sudhI mAre mitraviyogI AtmA kadi paNa zAMta thaze nahi. vIrasiMha jevo eka lUMTAro megala parAkramanI sAme kAMsudhI Takakara jhIlI zake ? te AtmarakSA karavA eka sthaLethI bIje sthaLe, ema nAsabhAga karavA lAge. megalasainya paNa tene pIcho pakaDe ane tenI pAchaLa halAo karavA mAMDayA. chevaTe vIrasiMhe - chUTake 400 sininI sAthe eka killAne Azraya lIdho. mogalasenAe paNa vinAvilaMbe te killAnI AsapAsa ghero ghAlI paDAva nAkhyo. killAnI pAse ja eka nadI AvelI hatI. jyAre rAtri paDI ane dizAomAM gADha aMdhakAra phelAvA lAge tyAre sarva sinike zAMtarIte nidrA levAnI taiyArIo karavA lAgyA. vIrasiMha megalasenAnI sthiti samajI gayo. teNe mogalanA vilAsano lAbha laI kilAmAMthI bahAra chaTakI javAne vicAra karyo ane rAtre mogala lazkara mIThI uMdha laI rahyuM hatuM, te samaye vIrasiMha nadIkinArA upara AvelA bhAgamAM eka moTuM gAbaDuM pADI temAM thaIne azvanI sAthe nadImAM kUdI paDe ! turataja mogalomAM gabharATa phelAye; paraMtu teo taiyAra thAya teTalAmAM te vIrasiMha nadI utarIne kayAM kayAMya nAsI gayA ! mogalasenApatio vIrasiMhanA palAyana mATe parasparane doSa ApavA lAgyA. "pitAnI bhUla thaI che " ema keAI senApatie kabUla karyuM nahi. vIrasiMhanA palAyananA samAcAra samrATane pahoMcADavAmAM AvA; paraMtuM kayA senApatinI gaphalatathI vIrasiMha chaTakavA pAmyo tene nirNaya thaI zakyo nahi. samra Tane AthI bahu krodha caDe. teNe kayA senApatinI asAvadhAnIthI duzmana nAsI gayA teno nirNaya karavA sArU AsAdabegane ravAnA karyo. AsAdabege eka vizALa vastra upara kilAne ane nadIne Abehuba nakazo taiyAra karyo; ane vIrasiMha je sthaLethI gAbaDuM pADIne nAsI gayA hatA te bhAga paNa temAM cItaryo. killAnI AsapAsa je je senApationI je je sthaLe chAvaNIo AvelI hatI te te chAvaNIonuM paNa temAM citra kahADayuM. tyArabAda tenA upara pratyeka senApatinI sahI tathA mahera laI te nakazo samrATa akabara pAse pite jAte hAjara karyo. AsAdabega jevo samrATa pAse hAjara thayA ke turataja samrATe prazna karyo ke konI gaphalatathI te nAsI javA pAmyo ? AsAde mastaka namAvI savinaya uttara Apyo ke "e sarva vRttAMta huM ApanI pAse raju karuM chuM." samrATa akabara potAnA priya mitranuM khUna karanAra vIra Shreesugrammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 samrATa akabara sAMbhaLavA jeTaluM vairya rAkhavuM paNa tene mATe mahA kaThina kArya thaI paDayuM hatuM. aMte AsAdanuM citra tathA tenuM varNana samrATe saMpUrNa lakSamAM lIdhuM. upasaMhAramAM AsAdabege kahyuM ke -"kaI paNa senApatie irAdApUrvaka vIrasiMhane nAsI javA dIdho hoya, ema mane lAgatuM nathI. kharuM kahIe te A bhUlamAM saghaLA sinike vadhateoche aMze javAbadAra che. " eTalAmAM rAjasabhAne eka sabhAsada belI uThe ke:-" e bacAva nahi cAle, asAvadhAnatA kiMvA bhUla eja aparAdha che ane tene mATe senApatione yogya sajA thavI joIe." AsAde jaNAvyuM ke -" je kaMI paNa manuSya IrAdApUrvaka keI duSTa kArya karyuM hoya, teja tene aparAdhI gaNa ucita che. asAvadhAnatAne gaMbhIra aparAdha mAnI le, e ThIka na gaNAya." samrATe chevaTe e carcAne aMta ANatAM kahyuM ke, "AsAdanuM kahevuM huM mAnya rAkhuM chuM." AvI rIte AsAdabeganA nyAyI bacAvane pratApe saghaLA sainike gaMbhIra sajAmAMthI bacI gayA. vIrasiMha ja ke nAsI javAmAM phatehamaMda nivaDayo hato, te paNa nAsatAM nAsatAM keTalAka AghAte tene sahana karavo paDayA hatA ane tenI samasta milkata lUMTI levAmAM AvI hatI. A tarapha samrATa akabaranA dahADA paNa bharAI AvyA hatA, te je vadhAre divasa jIvate rahI zakyo hota to vIrasiMha jevA narAdhamane prANa lIdhA vinA rahata nAha. gvAliyarathI 15 mAIla upara, dakSiNa-pUrva khUNAmAM aMtrinAmaka sthAne mahAtmA abulaphajhalanuM samAdhimaMdira bhAMgItUTI avasthAmAM Aje paNa joI zakAya che. have tenI saMbhALa levAnI ke tene sanmAna ApavAnI bhAratavAsIone zuM jarUra che ? aSTAdaza adhyAya-zAsananIti "rAjAone nyAya ane sAro rAjyakArabhAra eja temanI prabhutA che." akabara samrATa akabaranA manahara vanabAgamAM pharatA pharatA have ApaNe tenA eka utkRSTa vibhAgamAM AvI pahoMcyA chIe. yuropanI sabhya prajA paNa kahe che ke je rAjA pitAnI prajAnA hitArthe pitAnAM tana-mana-dhanane bhoga ApavAne taiyAra na thAya, te rAjA rAjagAdIne yogya nathI. A niyamathI jotAM paNa ATaluM te siddha thazeja ke akabara rAjasiMhAsanane mATe yogya hatA, eTaluM ja nahi paNa teNe eka rAjA tarIkenuM siMhAsana apUrva rIte zobhAvyuM hatuM. akabaranA jIvanarUpI kuMjamAM prajAhitakAraka kRtyarUpI kusuma suMdararUpe khIlI nIkaLelA jaNAI rahe che. Shree Stdnarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zAsananIti rara5 zAsananIti-samrATanI rAjanIti ghaNIja ucca prakAranI, udAratApUrNa tathA lekahitakara hatI. teNe rAjAonAM kartavyane nirNaya karatAM eka sthaLe e jaNAvyuM che ke, " prajAnA sarva prakAranA kalyANamAM rAjA eja mukhya kAraNarUpa che; arthAta rAjAnI uparaja prajAnI unnati-avanatine mukhya AdhAra che. guNonI kadara karIne tathA nyAyapUrvaka rAjanItine vaLagI rahIne Izvarano AbhAra mAna, e rAjAonuM pradhAna kartavya che. guNAnurAga tathA nyAyapriyatAdhArA IzvaranI pUjA karavI eja rAjAone mATe basa che. julamI thavuM e pratyeka mANasane mATe nahi icachavAyegya che ane temAM paNa rAjA e pRthvIne rakSaka hevAthI teNe julamI banavuM e te atyaMta tiraskArapAtra che. asatya bolavAno durguNa sarvathA sarvane mATe niMdanIya che. rAjAone mATe te te sarvathI adhika niMdanIya che. jagatanAM prANIo jeTalAM dayAthI vazIbhUta thAya che, teTalAM anya keI upAyathI thatAM nathI. eTalA mATe dareka prANI tarapha dayA rAkhavI, e ApaNuM kartavya che. dayA ane paropakAranA mULamAM samAjanuM sukha tathA kalyANa raheluM che. bhAratavarSane judI judI kAmomAM tathA jAdA judA dharmomAM vaheMcAI gayeluM jevAthI, mane kaI rIte zAMti thatI nathI; chatAM dharmanI khAtara keInA pratye julama karo athavA koIne herAna kare e ThIka nathI. vastutaH te sarva keAIne pitapotAnI svataMtra vivekazakitane anusarI cAlavAne ekasarakho adhikAra che. je potAnI vartamAna avasthA samajatA nathI tathA pitAnI jarUriyAta ane uddezone jANatA nathI, teoja eka navI bInAne khAtara laDe che ane bhayaMkara kalezanAM mULa repe che. rAjya saMbaMdhI je kAryo prajA pote karI zake tema hoya, tevAM kAryo rAjAe karavAM e ucita nathI. kAraNa ke prajA je bhUla kare te rAjA temanI bhUla sudhArI zake; paNa je rAjA pote ja bhUla kare te te bhUla kaI sudhArI zake nahi. dInatA kiMvA rdaridratA e samAjanA mahAna zatrurUpa che. mArA rAjayamAMthI garIbAIne sadAne mATe hAMkI kahADavI, e mAre daDha saMkalpa hatA. prajAkIya dAridya dUra karavAno bhAra meM mArA rAjyanA amaladArenA zire nAkhyo hato ane teo te arthe pitAthI banatuM karatA hatA, paraMtu bhAre khedanI bInA e che ke teo lAMca ane lebhamAM paDavAthI, jevuM joIe tevuM sAmAjika kalyANa karI zakayA nathI. jJAnano abhyAsa tathA anuzIlana cAlu rAkhavuM, e pratyekanuM atyAvazyaka kartavya che. hiMduzAstramAM te eTale sudhI lakhyuM che ke manuSya pitAne ajara-amara mAnIne ja asIma parizremapUrvaka vidyAbhyAsa karavo joIe. A vAta satya che. vidyA ane dhananI prApti veLA manuSya nirAzAnA vicAra karavA anucita che. vaheluM-mehuM maravuM che, mATe zA mATe mahenata karavI? evA duSTa vicAre te vilAsI manuSyonA magajamAMja sa. a 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraka samrATa amara Ave che. mArI khAsa mAnyatA tA evA prakAranI che ke AvatI kAleja ApaNe marI javAnu che, ema dhArI jeTaluM banI zake teTaluM jJAna tathA dhana Aje te Ajeja upArjana karI levuM joIe. prApta karelA jJAnanA jo sadupayeAga na thAya tA te nAnanI zuM kiMmata che ? evA AcArahIna jJAna karatAM te mUrkhatA eja zreSTha che." ,, "" ema jaNAvavAmAM Ave che ke samrATa akakSara nitya prAtaHkALe vahelA uThI gaMbhIra vicAra karavA ekAMtamAM besatA. krAi pUchaze ke te nitya zuM vicAra karatA haze ? teA tenA uttaramAM amAre jaNAvavu joie ke te nitya peAtAnA jIvanaka vyaviSeja vicAra karatA hatA; arthAt " mAre mArA pUrvaja musalamAna bAdazAheAnI nItine anusaravuM ke bhAratavarSamAM cheka nUtana nItinA pracAra karI, hiMdu-musalamAneAne saMmilita karavA ? jyAMsudhI hiMdu-musalamAnAmAM pruSNa-- vidveSane agni prajavalyA karaze tyAMsudhI kAi paNa kAma pAtAnu sthAyI kalyANu sAdhI zakaze nahi; eTalu ja nahi paNa bhAratavarSI jevA joie tevA zaktizALI thaI zakaze nahi. AvA prakAranA nitya sakA karavAthI aMte samrATa akbare evI pratijJA karI hatI ke, "huM mArA sAmrAjyane game te bhege hiMdu-musalamAnAnA saMmilita sAmrAjaparUpe pariNuta karyA vagara rahIza nahi... " e pratijJAnu pAlana karavA arthe ja teNe sa`prathama aneka guNagaNAlaMkRta rAjA TADaramalanI ucca rAjavibhAgamAM nimaNuka karI hatI. A nimaNukasabaMdhI samAcAra phelAtanI sAtheja musalamAna amAtyAmAM moTA khaLabhaLATa thayA hatA. temaNe e nimaNuka sAme virodha ane vAMdhA darzAvavAmAM lezamAtra sadAca karyAM nahAtA. musalamAna mukhya amAtye ekatra thai samrATa akSara pAse hAjara thayA hatA ane eka musalamAnasAmrAjyamAM hiMdu rAjAne zAmATe nimavA tenuM kAraNu mAgyuM hatuM. samrATe temane madhurabhAve uttara ApI saMtuSTa karyAM hatA. divase divase samrATa hiMdune temanI zakti ane guNu pramANe ucca rAjakAryamAM niyukta karavA lAgyA. AthI aneka musalamAnAe hiMdunI AjJAmAM rahevu. zaramabharyuM" mAnI rAjInAmAM ApyAM tathA prajAmAM paNa e saMbadhI uzkeraNI phelAvavA lAgyA; chatAM samrATa gabharAyA nahi. bhAratanA hitAyai' je akhaMDa vya karavAnA teNe niyA~ hatA temAM sAca karyA nahi. hiMdune samrATa akabare bahuja vizALa tathA samRddhizALA pradezanA zAsanakartAtarIkenuM ati gAravapUrNa pada ApyuM hatuM. hiMdumAne samrATe eka mahAna mAgalasanyanA mukhya senAdhipati tarIke nimI dIdhA hatA. kharekhara te hiMdune aMtaHkaraNapUrvaka cAhatA hatA, temanA upara vizvAsa rAkhatA hatA ane eTalAja mATe sapradhAna mitra, sa pradhAna senAdhipati tathA sapradhAna rAjarANInI cUMTaNI paNa teNe hiMdusamAja Shree Sunarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 27 mAMthIja karI hatI. hiMdusamAjanI unnatiarthe sarva prakAranA prayatno karavAmAM te sadA mukhya bhAga letA hatA. A sakhInA saMkucita dRSTivALA tathA kSudrahRdayanA musalamAna amAtyAthI kevI rIte sahana thai zake ? te samrATa ammaranI upara kahI tevI hIlacAlA joi bahu kheda pAmatA. cAlu rAjanItine uthalAvI nAkhI tene khale pUrvanI pakSapAtavALI rAjanIti-punaH pravartita karavA uparAupara vinatie tathA AjIjI karatA. ATaluM chatAM paNa jyAre akhare te tarapha mudla lakSa na ApyuM. tyAre temaNe hiMduo upara sakhta jIbhrama gujAravAnI musalamAnAmAM pramaLa uzkeraNI pravartAvavA mAMDI. kumAra sannIma jevA rAjaputra peAtAnA premI pitAnI sAme AvIne je ema beThyA hatA ke, "pitAjI! Apa A mUrtipUjAnAM madirA teADI nakhAvavAmAM sahAyatA ApavAne badale zAmATe ulaTI harakata karA che ?" e mAtra ukta musalamAnonI uzkeraNInu ja eka pariNAma hatuM; tathApi eTalA eTalA prapaMcA ane kAvatarAMnA bhaya mAthe vaheArIne paNa te peAtAnI sarvottama rAjanItithI vicalita thayA nahatA. tho laDavaiyA yuddhaprasaMge jema aneka AdhAtAthI kaMTALavAne badale ulaTA vizeSa utsAhita thAya che, tema samrATa akbara paNa AvI AvI ane uzkeraNIothI vizeSa utsAhita thai hiMdu-musalamAna vaccenA kSudrabhedya dUra karavAnA satat prayatna karatA hatA. upara kahI tevI udAra rAjatItidvArA samrATa akabara bhAratavarSanuM kevuM madvAna kalyANa sAdhavAnI ucca AzA rAkhatA hatA, te zu vistArathI kahevAnI jarUra che ? te samaye musalamAna hiMduone atyaMta tiraskArapAtra mAnatA hatA. ene mATe ekaja dAkhalA ApA basa thai paDaze ke rAjA ToDaramala tathA rAkha bIrabala jevAM hiM duratnAne khAdAunI jevA eka sAmAnya musalamAne "kUtarA"nu upanAma ApavAmAM sakAya karyo nathI. te eka sthaLe lakhe che keH " eka bahuja prasiddha musalamAna kUkInuM svAgata karavA ame sadhaLA tenI pAse gayA; paratu jyAre ame tenI pAse pahoMcyA tyAre te phakIre ubhA thaIne pelA hiMduone madhura vacane AvakAra ApyA. AthI amArI ( musalamAneAnI ) kArapratyenI bhakita tathA zraddhA teja kSaNe dUra thaI gaI ane AvA eka kIrane sanmAna ApavuM e yeAgya che, ema dhArI ame pAchA pharyAM. '' vizeSa udAharaNA ApavAnI agatya nathI. hiMdu rAjabhakita darzAvavA musalramAneAnI sAthe rahI lazkaramAM grAma karatA ane A pramANe hiMdue tathA musalamAne megatha sAmrAjyanA zatrunA vinAza sAdhatA; chatAM Azraya' jevuM che ke mogalasatyanA susalamAnA pAteja potAnA pakSanA paramApakArI hiMdu sainikAnA dhvasa karavAmAM potAnu mahattva lekhatA hatA. A sabaMdhI eka dAMta ame pUrve ApI gayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara chIe. hiMduonuM vinAaparAdhe khUna karavuM, tene teo mahA pavitra kArya lekhatA hatA. game te prakAre hiMdunI hatyA karanArane "dharmavIra " nI ati mahatvapUrNa padavI ApavAmAM AvatI hatI. samrATanA samayanI tathA tenI pahelAM nI paristhiti kevI hatI, tene khyAla amArA vAcakone eTalA uparathI AvI zakaze. je bhAratavarSamAM hiMdu ane musalamAna vaccenA vivAdamAM aparAdhI musalamAnane mAnapUrvaka choDI devAmAM AvatA ane niraparAdhI hiMdune sakhata sajA karavAmAM AvatI, je bhAratavarSanA dhanavAna ane garIba vaccenA kaleza-kaMkAsano nirNaya, nitya dhanavAna pakSanI tarapheNamAM ja karavAmAM Avata-eka dhanavAna puruSane game te bhAre aparAdha paNa jAte karavAmAM AvatA ane je bhAratavarSamAM janasamAjane meTa bhAga niraMtara duHkha ane trAsamAMja jIvana pUruM karate, te bhAratavarSamAM samrATa akabare nIti, dharma ane padavInA bhedabhAva vagara sarvane ekasarakho nyAya ApavAno prabaLa prayatna AraMbhyo hato. nyAyAdhIzamAM hiMdu ane musalamAna tathA dhanavAna ane daridra evo bhinnabhAva rahevA dIdhA nahotA. janasamAjanI svAbhAvika svataMtratAmAM vacce paDavAne koI paNa amaladArane ke dharmagurUne adhikAra nathI, ema samrATe khullI rIte jAhera karyuM hatuM. bhAratavarSa jevA vizALa dezamAM je kALe dilhIzvaro vecchAcArI thavAmAM pitAnuM mahatva samajatA hatA ane mojazokhaneja sarvasva mAnatA hatA, te dezamAM samrATa akabare janasamAjanI IcchA pramANe rAjyanAM dhArA-dhoraNe nakakI karavAnuM pavitra kAma AraMbhaLyuM hatuM. rAtri ane divasa kevaLa prajAnA kalyANutheja vividha janAo bahAra pADavA mAMDI hatI. je bhAratavarSamAM eka prAMtanA rahevAsIo anya prAMtanA rahevAsIo sAthe yuddha karavAmAMja pitAnA baLanI sArthakatA samajatA hatA, musalamAne niraMtara hiMduone kacaDI nAkhavAmAMja pitAnI sattAnI upayogitA mAnatA hatA ane hiMduonuM satyAnAza hADavuM tene dhArmika -pavitra kArya lekhatA hatA, te dezamAM samrATa akabare zAMti ane maitrI sthApavAnA bhagIratha prayatna karyA hatA. hiMdu ane musalamAna vacce lagnanI prathA paNa teNe cAlu karI hatI. bhAratavarSanA vividha dharmo vaccenA koze zAMta karI, sarva dharmomAM ekavAkayatA rahelI che, ema siddha karI, samagra bhAratane mATe eka nUtana dharmanI pratiSThA karavAnI hilacAla karI hatI. bhAratanI jUdI jUdI jAtione ekatra karI eka prabaLa rAjanaitika jAti utpanna karavAne teNe prayatna karyo hate. je dezamAM hiMdu ane musalamAnane dharmanI amuka AjJAnuM, vicAra karyA vagara pAlana karavAnI pharaja pADavAmAM AvatI hatI, te dezamAM samrATa akabare pratyekane dharmasaMbaMdhI ekasarakhI svataMtratA apI hatI. je dezamAM musalamAne kurAnanI " zAmaka AzAnuM kiMcita paNa ulaMghana karatA ke dharmasaMbaMdhe amuka navIna vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti che. 29 . ahAra pADatA teA temane * prANAMtadaMDanI kruratAbharelI sajA karavAmAM AvatI; temaja svataMtra vicAra ke vivekayukata vANI ucchva khalatA kivA vyabhicAranI mAtA lekhavAmAM AvatI ane tethI svataMtra vicAra kivA vivekayukata vANImA savadA tiraskAra tathA niSedhaja karavAmAM AvatA hatA; te dezamAM samrATa akabare svataMtramuddhi e vicAra karavAnI sarvane sattA ApI hatI ane potAnI vivekazakti je mA` pasa Mda kare te mArge javAnI sagavaDa karI ApI hatI. je bhAratamAM eka pradezanI vastI anya pradezanI bhASA kharAbara samajI zakatI nahetI ane peAtAnuM sukha duHkha ke sukhanI dIlaseAjI anyanI pAse prakaTa karI zakatI naheAtI, temane mATe samrATe eka nUtana bhASA pracalita karI hatI. A kRSipradhAna dezamAM khetIvADIne pUratuM uttejana maLe, zilpakaLAnA vistAra thAya, vepAraudyogamAM vizeSa vRddhi thAya, dezanI Rddhi-samRddhimAM vadhArA thAya ane bhAratavaSoya prajA sukha tathA AnaMdamAM rahI jIvananeA sadupayAga kare te mATe teNe pAtAnAthI banatA prayachtA karyA hatA. je dezamAM je kALe prajAne dhaNAkharA bhAga jJAnanA adhyayanane niraka zrama mAnavA lAgyA hatA ane guNAne badale dhanane kivA vilAsaneja mAna ApatA hatA te dezamAM arthAt A bhAratavarSImAM te adhAdhuMdhInA samaye samrATa akabare jJAnaneA vistAra karI, guNNAne mAna ApavAtI nItinA pracAra rI, prajAkIya unnatinI sAdhanA karavA mAMDI hatI. je dezamAM yuktidevIne mAna ApavAnuM kAI samajatA nahetA, svataMtra vicAra ke vivekayukata vANIne sanmAna ApavuM tene aparAdha AnatA hatA, te dezamAM teNe yutinI upayogitAne pradhAnapada ApyuM hatuM, vicAra--svAtaMtryane apUrva uttejana Apyu hatuM ane sa prakAranA guNI puruSone utsAha ApavAnuM mahat kArya Ara yu hatu. je dezamAM sAmAjika niyame samAjanuM hita karavAne badale ulaTuM ahita karatA hatA ane dhanI zakti lAkAte anukULa thavAne khadale pratikULa thatI hatI, te dezamAM teNe sAmAjika niyameAmAM aneka sudhArAvadhArA karyA hatA ane dharmazaktine sAnukULa banAvI hatI. keLavaNIneA phelAvo karavA tene teNe jIvananuM eka mahAvata lakhyuM hatu. bhAratavarSamAM samAnatA, maitrI tathA svAdhInatAnI pUjAne teNema evAra punaH pracAra karyAM hatA. videzI lUTArAonA uparAupara hallAethI je dezanI prajAne zire nizna LatAnu ane kAyaratAnuM gabhIra kalaka AvyuM hatuM te dezanI prajAnu arthAt hiMdu ane musalamAneAnu eka evuM ekatrita baLavAna sainya teNe taiyAra karyuM hatuM ke bhArata'nAM pADeAzI rAjyA paNu akSaranI zaktithI DarI DarIne sarvAMdA dUraja rahevAnA prayatna karatAM hatAM. je dezamAM naukAyuddhanAM muddala sAdhanA nahAtAM te dezamAM aneka nAkA taiyAra karAvI samrATe yuropakhaMDane paNa eka vAra cakita karyA hatA. bhAratavarSanI prajA jo ekatra thai amuka uddeza siddha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 samrATa akabara karavA mAge che te keTale aMze vijayI thaI zake, tene manahara uttara samrATa akabaranA uttama jIvanacaritramAMthI bahu sArI rIte maLI Ave che. samrATanAM samasta kAryo ane samasta sAdhanAono kevaLa ekaja uddeza hato ane te eja ke game te rIte janmabhUmine mahAna kIrtizALI karI, jagatamAM tene anupama kivA atulanIya banAvavI. A mahAna udeTsa ane A pavitra saMkalpa laIne je mahApuruSa saMsAranA kAryakSetramAM bahAra Ave tenI pUjA karavAnuM kone mana na thAya ? samagra bhAratavarSane pitAnA rAja chatra nIce lAvavA mATe samrATane barAbara vIsa varSaparyata yuddha karavuM paDayuM hatuM. ATale lAMbA samaya yuddhamAM pasAra thavA chatAM prajAkIya maMgaLa karavAmAM teNe udAsInatA dAkhavI nahatI. teNe rAjyano kArabhAra pitAnA hAthamAM lIdhA pachI tarataja vividha dezahitakara kAryone AraMbha karI dIdho hate. akabaranA pratyeka jIvanaprasaMgamAM tenI svadezahitaiSitAnI lAgaNI prakaTa thaI Ave che. vakIla tathA vajIra-samrATa akabara e te pratibhAzALI tathA buddhizALI hatI ke tene rAjakArabhAra calAvavAne mATe koI madadanIzanI sahAyatAnI ke kAI maMtrInI salAha levAnI jarUra paDatI nahatI. bIjI rIte kahIe te akabaranI agAdha jJAnazaktine anusarIne ja rAjyanA vakIle, amIra, umarA tathA nokare vagere pitAnAM kartavya karyuM jatA hatA. banI zake teTalAM kAryo pitAnA hAthathI ja karavAnI ane bAkInAM kAryo upara pitAnI sIdhI dekharekha rAkhavAnI tene Teva hatI. tenA karone te kevaLa akabaranI AjJAnuM ja mukhyatve pAlana karavAnuM hatuM. abula phajhala lakhe che ke -"rAjyanA jeTalA karo hatA. temAM vakIle sarvanA upari gaNAtA hatA. vakIlenI unnati tathA avanati, nimaNuka tathA rajA, e sarva sa dhAraNarIte samrATa akabaraThArAja nizcita thatuM. jenA agAdha jJAnaThArA maMtraNAbhavana (je sthaLe rAjyanA mukhya amaladAre, ekatra thai rAjyavyavasthAno vicAra karatA te sthaLa) sarvadA ujajavaLa rahyA kare, je puruSanI tINa buddhi tathA prAjJatA game tevA kaThina viSayamAM cheka taLabhAgaparyata pahoMcI jAya ane amuka praznano chello nirNaya karavAne sadA tatparaja rahe, je puruSane vizALa anubhava tathA dIrdhadaSTi rAjasabhAmAM asAdhAraNa gaNAya, jenA sthira siddhAne pheravavAne kaI zakitamAna na thAya, jenI vANI gaMbhIra vicAranA pariNAmeja mukhamAMthI bahAra nIkaLe, je puruSa suzikSita hevAnI sAthe ati udAra, ati mahAna, snehaparAyaNa, niSkapaTa, kAryadakSa, zIta tama. daDha manavALo heya, eTaluM ja nahi paNa je ati vizvAsu heya, aneka kAmanA. jAtane paNa avicalita hoya, sagAMsaMbaMdhIo tathA aparicita manuSyAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 23. pratye samAnabhAva rAkhI zake tema hoya, zatru tathA matrane pakSapAta vagara nyAya ApI zake tema hoya, sarva dhArmika saMpradAyanI sAthe sahadayatAthI vatI zake tema heya ane TuMkAmAM sarva prajAjanone je snehapAtra heya tene samrATa vakIlanuM mahAnapada arpaNa karate. harakoI prakA rAjyanuM tathA prajAnuM hita karavuM e vakIlanuM mukhya kartavya-karma gaNAtuM hatuM. kara khAtAne uparI pradhAna vajIra tathA dIvAnanA nAmathI oLakhAtuM hatuM. je puruSa gaNitazAstramAM bahuja kuzaLa heya, nirlobhI hoya tenI sAthe sAvadhAna, sudakSa, satyavAdI tathA sAdhucarita heya ane jenI lekhanazailI bahuja svaccha tathA manahara heya tene samrATa akabara vajIra tathA dIvAnanA pade niyukta karate. rAjyanI trijarInI tapAsa rAkhavI ane rAjyanA saghaLA hisAbo tapAsI javA e tenuM mukhya kartavya gaNAtuM hatuM. jeo pitAnI buddhizakita, tIkSNa vivekazakita tathA manuSyasvabhAvasaMbaMdhI uMDA jJAnadvArA darabAragRhane dIpAvI zake tema hoya ane jeo potAnI nisvArthatA, akapaTatA, madhura bhASA tathA saujanyadvArA janasamAjamAM uMDI asara karI zakatA hoya temane samrATa akabara sabhAsadatarIke rAjasabhAmAM niyukata karate. A sabhAsadamAM dArzanike (phIlasupha)ne agrapada ApavAmAM AvatuM hatuM. teo pitAnA daSTAMtadvArA samAjanI kurItio tathA durAcAra dUra karavAno prayatna karatA. kavio, vaidyo tathA nyAyAdhIza paNa sabhAsada tarIke rAjasabhAmAM virAjatA hatA." subA-samrATe pitAnA suvizALa megala sAmrAjyane aDhAra (paragaNuM ) subAomAM vaheMcI dIdhuM hatuM. A aDhAra sthaLonAM nAme nIce pramANe che - (1) dilhI, (ra) AgrA, (3) alAhAbAda, (4) ayodhyA, (5) bihAra, (6) baMgALa, (7) jAhera, (8) mulatAna, (9) kAbUla, (10) ajamera, (11) mALavA, (12) bIrAra, (13) khAMDava pradeza, (14) ahamadanagara, (15) gujarAta, (16) vidarbha, (17) haidrAbAda, (18) vijApura uDIsA prAMtane samAveza baMgALAmAM ane kAzmIra pradezane samAveza kAbala -paragaNAmAM karavAmAM Avyo hato. subedAra-subedAro megala rAjyanA pratinidhitarIke pitatAnA prAMtanI vyavasthA karatA hatA, temaja prajAnuM rakSaNa karI prasaMga Avye yuddhamAM paNa jatA hatA. subedAranI jyAre nimaNuMka thatI tyAre te nimaNukasaMbaMdhI AjhApatramAM khulI rIte ema jaNAvavAmAM AvatuM ke, "tamArI sattA nIcenI prajA je prakAre sukhI ane nirega rahe te prakAre tamAre tamArI rAjyavyavasthA karavI. baLavAna manuSyo durbaLa manuSyone herAna kare nahi ane je jagyAne bhogavaTe aneka varSothI manuSyo karatA AvyA hoya temAM kaI dakhala kare nahi, arthAta - anyAyathI kAI manuSya phAvI jAya nahi te mATe tamAre khAsa dhyAna rAkhavAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 samrATa amara 29 che, " samrATanI je mukhya AjJAone sukhedArA mAna ApatA hatA temAMnI keTalIka AnAonA ame A sthaLe ullekha karavA yAgya dhArIe chIe:-"tamAre evI tA nIti ane nyAyapUrvaka rAjyavyavasthA karavI ke tethI rAjyanuM temaja sAdhAraNu janasamAjanuM paNa kalyANu thayA vinA rahe nahi. sainika puruSonI AvazyakatA upara khAsa dhyAna Apajo. janasamAjanI avaDA dUra karavAmAM mAtrA paNa vilaMba karazo nahi, khetIvADImAM jo tame sudhArA-vadhArA karazo, kheDutAne sahAya ApazeA, dezanI unnati arthe sadA prayatno karaze tathA tamArAM byA tame ALasavinA khajAvyAM karaze te prajA sadAne mATe tamArI AbhArI thai raheze. kheDutA upara upakAra karavA e izvarane saMtuSTa karavAnAja eka uttama mArga che, eTalI vAta lakSamAM rAkhajo. taLAva, kUvA, naheza, giyA tathA dhazALA Adi janasamAjane upakAraka thAya tevI saMsthAonAM adhikAmo cAlu rAkhazeA ane je saMsthAtmA ati jINu thai gai hAya tenA uddhAra karAvajo. rAjyanA khajAnAmAMthI garIba manuSyAne mATe kharca karavA paDe te te khuzIthI karo. je daradra hAvA chatAM bhikhArInI mAphaka hAtha lAMkhA karI zake tema na heAya, temane khALI kaDhADI sahAya ApavAnu lakSamAM rAkhajo. rAjyanA karA udharAvavAne lAMca ke rUzvata na le evA pramANika manuSyanI nimaNUka karajo. rAjamA upara pravAsIonu` rakSaNa thAya te mATe cekIdAronI yAgya vyavasthA karajo. baLavAkhArAne zAMta karavA hAya tA sarvoprathama tamArI madhura bhASAnA upayAga karajo. ane eTalu chatAM jo te tamArI AjJA na mAne te daMDa ApIne temane vazIbhUta karajo. dhArmika vicAro ke AcArA mATe krAinA upara julama na gujare tenuM dhyAna rAkhajo, sa` prajAjanA pratye sahRdayatApUrvaka ane sajjanatApUrvaka vajo, kayAreya paNa kASThanA pratye kaThora vANInA prayAga karaze. nahi. tamArA krodha, tamArI capaLatA tathA tamArA vikArA niraMtara tamArA kAbUmAMja rahe, evA prayatna karaze. vAtacita karatI veLA sama khAvAnI Teva hAya tA te dUra karo. sArAM kAryAMnA AraMbha karyA pachI utsAha tyajI dezeA nahi. tamArI Avaka karatAM kharca vizeSa na thaI jAya tenu lakSa rAkhajo, avakAzanA samayamAM tattvajJAnanA abhyAsa cAlu rAkho, bhASA tarapha khahu lakSa na ApatAM bhASAmAM je uddeza samAyalA haoNya teja grahaNu karajo. dezanI sarva prakAranI khAtamIA nitya maLyA kare te mATe satyavAdI ane sajjana puruSonI khAnagImAM nimaNuka karajo. amaladArAmAM tamane vizvAsa na heAya tA tamArA vizvAsu ane pramANika manuSyAne guptacara ( DITekaTIva ) rUpe nimI Trejo; paNa eTalI vAta dhyAnamAM rAkho ke tamArA guptacaronA nAmanI, mukhya amalagharAne leza paNa mAhitI maLe nahi. amaladArA tarAthI je ahevAla tamane maLe tenI tulanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti guptacaranA ahevAla sAthe karaje ane e rIte satya vAtane nirNaya karaje. je manuSya DAhyA ane anubhavI gaNAtA heya, temanI prasaMgopAta salAha levAmAM saMkoca rAkhaze nahi; tathApi jenI tenI pAse salAha mAgavI e ThIka nathI, kAraNa ke DAhyA puruSonI saMkhyA a5ja heya che. svAthI manuSya ghaNIvAra evA gaMbhIra guMcavADA ubhA kare che ke tenuM samAdhAna karatAM ghaNuM samaya niSphaLa cAlyA jAya che, mATe evI prapaMcajALamAM na phasAvAnuM lakSa rAkhajo. tamArA potAnA kAmakAja upara dekharekha rAkhI zake evA koI eka vizvAsa ane buddhimAna mitrane tame zedhI kahADajo ane tenI pAse tamArAM kAryonI parIkSA karAvaje, tamArI kAryapaddhatimAM je kyAMya deSa athavA bhUla haze te te tamane khAnagImAM batAvaze ane tethI tamane sudhAravAnI taka prApta thaze. tame tamArA hAthathI hatyA karIne mAMsAhAra karaze nahi. tamArI varSagAMTha pachI eka mAsaparyata mAMsAhAra karaze nahi. tamArI varSagAMThane divase tathA tamArA mRta sagAMvahAlAMonI vaSInA divase banI zake teTalAM garIbone bhojana karAvaje TuMkAmAM jyAM sudhI jIvatA rahe tyAM sudhI parakALane mATe svarga nuM bhAthuM taiyAra karazo; nahitara mRtyu pachI tamArAthI kAMI banI zakaze nahi." ' subedArene pitapotAnA paragaNAne amuka bhAga jAgIrarUpe ApavAmAM Avate. te bhAganI upajane tathA Avakane subedAre upabhoga karatA ane te badala temane kararUpe kAMI bharavuM paDatuM nahatuM. te uparAMta subedAra pitAnA paragaNAmAMthI je mahesula ekaThI karatA temAMthI paNa amuka bhAga temane rAjya taraphathI ApavAmAM AvatuM. subedAre bahu baLavAna banI jAya nahi te mATe samrATa traNa traNa varSe temanI badalI karate. subedAranI AjJAmAM rahI UdAro amuka bhAganI rAjyavyavasthA karatA. AthI subedArane zire hada uparAMta kAmane Aje paDato nahi. nyAyamIra Adila ane kAcha maLIne lekene adala insApha ApavAnuM kArya bajAvatA. jyAre vAdI ane prativAdI banne jaNA hiMdu hoya tyAre temanA mukAmAno nirNaya karavA eka brAhmaNa nyAyAdhIza rAjya taraphathI nimAryo hato. nyAya khAtAmAM je sikko vAparavAmAM Avate temAM nIcenA zabdo chetaravAmAM AvyA hatA"izvarane saMtuSTa karavAne sadAcAra je anya eke uttama mArga nathI. nItinA mArge cAlavAthI koinuM adha:patana thayuM hoya ema kadApi sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI." samrATe nIcenI udAra ane lokahitakara AjJA sarva prajAjanene saMbhaLAvI dIdhI hatIH- kAyadAnI daSTie nyAyAdhIza pAse hiMdu ane musalamAna tathA paisAdAra ane garIba evA bhedo raheze nahi. savaLA nyAyAdhIza nyAya, dayA ane udAratAnI sAthe potapotAnAM kartavyo bajAvaze. nyAyAdhIzo muka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra34. samrATa akabara hame sAMbhaLatI veLA kevaLa sAkSIonI saMkhyA joIne athavA temanI pratijJA abhiLIne ja besI raheze nahi; parantu sAkSIonI AkRti nihALIne ane temane anekAneka prazno pUchIne pitAnI svataMtra vicArazaktithI satya vAtane nirNaya karaze. dhArmika vicAre ke saMpradAyanI khAtara ke manuSya upara anyAya gujAravAmAM A vaze nahi. pratyeka manuSyane potapotAnI vivekazaktine anusarI dharmanA mArge cAlavAno ekasarakho avikAra che." samrATe gujarAtanA zAsanaipratye je eka AnA patra mokalyA hatA, te patra saddabhAgye kALanA vikarALa paMjAmAMthI bacI gayo che. e patramAMnA zabdo samrATanI sahRdayatA siddha karavAne bahu upayogI thaI paDaze. ema dhArI ame A sthaLe teno saMkSipta sAra ApIe chIe. akabara pitAnA zAsanakartAone phaTakA mAravAnI, kedamAM pUravAnI tathA prAkRtidaMDa karavAnI sattA ApatAM pitAnA patramAM lakhe che ke -"prANatibaMDanI sajAno (phAMsI athavA zULInI sajAne) upayoga te kavacita ja kare. bhayaMkara rAjadrohanA aparAdha sivAya, mArI rajA lIdhA vagara kaIne dehAMtadaMDanI sajA karazo nahi; temaja aparAdhI manuSyane prANu letAM pahelAM tenA hAtha-paga Adi avayavo kApI levAnI je trAsadAyaka ane ghAtakI rIte pravarte che, tene tamAre vaLagI rahevAnI jarUra nathI." akabara gAdIe AvyuM te pahelAM, romAMca ubhAM kare tevI krUra sajA karavAmAM AvatI hatI, e itihAsa vAcakone jaNAvavAnI jarUra nathI. samrATa akabara keTalIkavAra sihAsananI pAse ubho rahI dayA ane udAratApUrvaka nyAyanA kAryamAM sahAya Apate. polisa-mukhya mukhya zaheronI pilisa keTavALAne adhIna rahetI ane nAnAM nAnAM gAmaDAMnI pilisa grAmya adhikArIonA tAbAmAM rahetI. je niyamone mAna ApI koTavALo vartavAne baMdhAyelA hatA temAMnA thoDA niyama ame ApIe chIe-"prajAjano parasparane sahAya kare, parasparanA sukha-du:khamAM bhAga le ane sarva kaI haLImaLIne rahe te mATe keTavALee pitAthI banI zake teTalA prayatno karavA. rAtriveLAe sAvaceta rahI,eka praharInIja mAphaka pharatA rahI zaheramAMnI cerIo aTakAvavAno koTavALe saMpUNa baMdobasta kara. koinI corAyelI dhana-saMpatti punaH prApta na thAya te keTavALAe te bharI ApavI udyoga ane utsAhI manuSyane ja palisakhAtAmAM nimavA. lekene jAnamAlanA rakSaNamAM pUratI sahAyatA ApavI. koinI svataMtratA upara anya koI trApa mAre nahi, gulAme vecavAne ane kharIdavAne dhadha cAle nahi, koI vidhavAne jorajulamapUrvaka pitAnA svargastha patinA zaba sAthe baLI maravAnI pharaja pADe nahi. bAra varSanI uMmara thayA pahelAM koI musalamAna bALakanI sunnata (vada) kriyA na thAya, bALa lagnane kurivAja pracalita na thAya, koI duSTa puruSa ke niSa ramaNane durAcAraShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 235 nA mArge ghasaDI na jAya; gAyA, bheMsa, dheADA tathA uMTAnI hatyA na thAya; vepArI vaNikavarga puSkaLa anAja potAnA kAThArAmAM ekatra karI khAnapAnanI cIjonA bhAvA bahu caDAvI de nahi; rAjamArga upara tathA gRhasthAnAM dvAra pAse gaMdakI thAya nahi tathA zmazAnanI jagyA ane kAranI jagyA zaheranI bahAra pazcima dizAeja rahe pratyAdi khAkhatAnI khAsa kALajI rAkhavI. kATavALanI saCprathama nimaNuka veLA temane samrATa taraphathI lakhavAmAM AvatuM ke-" prajAva+ mArI rAjyavyavasthAcI saMtuSTa thAya, mane AzIrvAda Ape ane mArU rAjya dIrdhakALapa ta TakI rahe te mATe izvarane aMtaHkaraNupUrvaka prArthanA kare, evI rIte tamAre tamAra byA khajAvavAM. ', 46 khabarapatrIo--samrATanA samayamAM vartamAnapatrA nahAtAM. tethI suvizALa megalasamrAjyanA eka pradezamAMthI bIjA pradezamAM jai upayAgI samAcAra meLavavAnu kAma sa Mbhavita nahAtu. chatAM samrATe vividha dezanI avasthA tathA dezanI AvazyakatAosa badhI ane evIja prakAranI khIjI bAtamIe meLavavA eka * samAcAravibhAga " nI sthApanA karI hatI. samAcAravibhAganA nAkarA niyamitapaNe peAtAnA hevAlA samrATane lakhI mokalatA hatA. A vibhAganA nAkarA paNa vizvAsu va mAMthIja pasaMda karavAmAM AvatA hatA. teo sAmrAjyanA vividha pradezAmAM rahetA ane tyAMthI tAjA tathA upayAgI samAcAra ravAnA karatA. sAdhAraNa janasamAjane te samAcArAsaMbaMdhI kazI mAhItI maLatI naheAtI. kalekaTara-mahemulakhAtAnA kalekTarA nIcenA niyamAne mAna ApI peAtAnAM byAnuM pAlana karatA hatA: "pratyeka kalekaTare satyavAdI tathA utsAhI banavAnu sadA lakSamAM rAkhavuM. prajAjanA game tyAre tamArI pAse AvI zake ane temanI phariyAda vinAsa kAce tamane jaNAvI zake evA sthAnathAM tamAre rahevu; eTaluM ja nahi paNa phariyAdIe peAtAnI sadhaLI hakIkata tamArI pAse rajI karI zake, evI sagavaDa paNa tamAre temane karI ApavI. dezamAM kiMmatI vastuo utpanna thAya tene mATe sadA prayatnazIla rahevu. je upayAgI ane kiMmatI vastuo utpanna karavA mATe aMtaHkaraNapUrvaka parizrama karatA hoya temane utsAhita karavA temanI pAsethI je mahesula vasula karavAnI hAya temAMthI amuka bhAga uttejanAthe mApha karavA. paDatara jamIna AbAda thAya ane AbAda jamIna punaH paDatara na rahe tenu khAsa dhyAna Apajo, rAjyanI trijorImAMthI garIba kheDutAne nANAMnI yathAyeAgya sahAya Apajo ane dhIme dhIme te nANuM vasula karI lejo. tame gAmanA mukhI tathA nAkarAnI vAta upara vizvAsa rAkhI besI rahezeA nahi; paNa tame jAte jaI nyAyapUrvaka jamIna mApI joze ane kara bharanArA garIba kheDutane maLI, temana peAtAnA mukhathI temanI phariyAda sAMbhaLI keTalAkara levA ane keTalAkara temane khAte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 samrATa akabara udhAra tene sahRdayatApUrvaka nirNaya karaze.kevaLa rokaDa rUpiyAdhArAja mahesula bhArI zakAya e niyama karaze nahi. dukALanA ke evA bIjA bhayaMkara prasaMgamAM karane mATe lekene herAna karaze nahi. niyamita kara uparAMta je kaI tamane bheTa Ape te tene svIkAra karaze nahi. lekAnI sthiti kevA prakAranI che, bajAranA bhAvamAM keTalI tejI-maMdI thaI che. mahesulatarIke keTaluM nANuM ekatra thayuM che tathA garIba manuSyanI kevI avasthA che vagere bAbatene mAsika hevAla lakhI mekalazo. pratyeka varSe kheDutanI avasthA sudharatI jAya tevo game te bhege prayatna karaze. temane sa. vaMdA saMtuSTa rAkhaze. temanA tame mitraja che evI temane khAtrI karI Apaze. prabhune prasanna karavA heya te kheDutane ja prasanna karaze. kheDute je ApaNA upara saMtuSTa thAya teja Izvara saMtuSTa thAya, e vAta kadApi bhUlI jazo nahi." khetIvADI-samrATe rAjyanI rasakasavALI samasta bhUminI mApaNI karAvI hatI ane bhUminI rasALatAne anusarI tene judA judA bhAgomAM vaheMcI nAkhI hatI; arthAta bhUminA varga pADI kayI bhUmi khetIne mATe vizeSa gya che ane kayI bhUmi khetIne mATe vizeSa yogya banAvavAnI che tene nirNaya karAvyA hatA.' kheDato eka vIghA jeTalI jamInamAM jeTaluM dhAnya utpanna kare tene eka tRtIyAMza bhAga rAjyamAM mahesularUpe bhare te teNe niyama karyo hato. kheDute pitAnI icchA pramANe dhAnya ApIne ke rokaDA paisA ApIne rAjyane kara bharI ApatA hatA. pahelAM ukata kara pratyeka varSe ApavAnI kheDutone pharaja pADavAmAM AvatI; paNa pAchaLathI te kara daza daza varSe ugharAvavAno niyama cAlu karyo hate. paDatara jamInane AbAda banAvavA mATe samrATe khAsa prayatna karyo hato. ema kahevAya che ke teNe korI nAmanA eka amaladArane, rAA lAkha rUpiyA (eka karoDayAma) mahesula ApI zake teTalI vizALa paDatara bhUmi soMpI hatI ane tene evI AzA karI hatI ke traNa varSamAM ukata paDatara bhUmi AbAda thaI javI joIe. A pramANe je jamIna ghaNuM lAMbA kALathI nirjana ane ujajaDa jaMgalarUpe paDI rahI hatI, tene samrATa akabare rAjyanA kharce uddhAra karAvyA hatA. samrATanI kALajIne lIdhe bhAratavarSane meTo bhAga TuMka samayamAM lIlAM medAne tathA dhAnyathI paripUrNa suMdara kSetrothI khIlI nIkaLyo hato. samrATanA samayanI bhAratavarSanI sthitinuM pratyakSa nirIkSaNa karI abulaphajhala lakhe che ke -" jo ke bhAratavarSa eka bahuja vizALa mahAdeza che, te paNa tenA samasta pradezo kheDAyA vagara paDayA rahetA nathI. game tyAM tame be mAIla jeTale dUra jaze te tyAM manuSyothI ubharAtuM ane aizvaryavALuM ekAda gAmaDuM, nirmaLa pANI, AnaMdadAyaka ghA kSetro tathA lIlAM manahara medAne tamane mugdha karyA vinA raheze nahi. samrATe turkastAna tathA IrAna jevA bahu dUra dezAvaromAMthI bhAre mahenata ane bhAre kharca kuzaLa kheDutone www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zAsananIti 237 bhAratavarSamAM khelAvyA hatA ane temanI mAraphate bhAratavarSamAM drAkSa Adi aneka prakAranAM sumadhura kLAnI khetI karAvI hatI. pajAmamAM AvelAM AkhAmAM vAmAM * pazu teNe dhaNeAja * sudhArAvadhArA karAvyA hatA. khetIvADInI unnati mATe aneka taLAvA, naherA tathA kUvAo paNa kheAdAvyA hatA. kAhAra--samrATe pratyeka jIllAmAM eka rAjakIya kAThAranI sthApanA karI hatI. je khetarAmAM dhAnya utpanna thatuM, te khetarAmAMthI eka vIdhe daza zera jeTalu dhAnya kararUpe levAmAM Avatu' ane te dhAnya ukata kAThArAmAM saMgrahavAmAM AvatuM. A kAThArAmAMthI kheDutane bIjane mATe dhAnya ApavAmAM Avatu. duSkALa jevA prasa Mge prajAvargane apa kiMmate dhAnya vecavAmAM AvatuM. rAjyanAM anAthAzramAmAM * paNa ukata kAThArAmAMthIja dhAnya paheAMcADavAmAM AvatuM. rAjyanAM pazuone paN tyAMthIja AhAra pUrA pADavAmAM AvatA hatA. AvI rItanI vyavasthAvarDa samrATa akabare te kALe potAnI prajA upara tathA khAsa karIne kheDutavarga upara bhAre upakAra karyAM hatA, ema kahevAnI jarUra rahetI nathI. ziSa----zipanI unnati mATe paNu samrATe sArA prayatna karyAM hatA. bhAratavarSanI sarvaprakAranI zilpakaLAne uttejana ApavAne te sadA tatparaja rahetA. gAlIcAo taiyAra karAvavA teNe aneka sthAne rAjakIya zilpazALA khullI mUkI hatI. irAna, ma MgoliyA tathA yApa jevA dUranA dezAvAmAMthI teNe mAlIcA mATenI sAmagrI ekaThI karI hatI. rAjakIya zilpazALAomAM gAlIcA uparAMta khaMdukA tathA tApA paNa eTalI badhI suMdara taiyAra thatI ke videzI musAkA tenI muktakaOM prazaMsA karyA vagara rahetA nahi. akabare rezama tathA rezamanAM sa` prakAranAM vastro bhAratavaSa mAM taiyAra karAvavA kArIgarAne puSkaLa uttejana mAcyuM hatuM. kAzmIra ane lAhAramAM je zAlA taiyAra thatI tenI baheALI khapata cAya tevA ilAjo teNe lIdhA hatA ane e rIte zilpIone utsAhita karyo hatA. sekaDA rAjakIya zilpazALAomAM aneka prakAranI sAmagrI, rAjyanA kharce tathA rAjyanI dekharekha nIce taiyAra thaI bahAra paDatI. citrakaLAnI unnati mATe paNa samrATe aneka citrakArAne sahAyatA ApI peAtAnA rAjyamAM rAkhyA hatA. sakhyAbaMdha citrakArA eka aThavADIA sudhI pAtapeAtAnI kapanA pramANe citrA taiyAra karI, eka divase samrATa pAse rajI karatA. samrATa te sarve citronI khArikAthI parIkSA karatA ane jenu citra sarvottama kare tene puSkaLa inAma ApIne ke pagAramAM vadhArA karIne yogya uttejana ApatA. akSaranI rAjasabhAnA sekraDA citrakAro paNa Aje itihAsamAM amara rahI gayA che. ta sa citrakArAmAM sarvottama citrakAra eka hiMdu hatA, ema jaNAvavAmAM Ave che. teNe samrATanAM tathA mukhya amaYAnAM citro taiyAra karyAM hatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra38 samrATa amara prasiddha musAphara banayara sAhebe paNa bhAratanI prAyaH te samayanI citrakaLA mATe bahuja ucca abhiprAya Apyo che. vepAra- samrATe sarve prakAranA vepArane paNa uttejana ApyuM hatuM. videzI vyApArIone hiMdamAM belAvavA mATe teNe pitAthI banatuM karyuM hatuM. je koI videzI vyApArI bhAratavarSamAM Avato te samrATa tenI mulAkAta laI, ati sahadayatApUrvaka tenI sAthe vArtAlApa karato ane tenI pAse je vastu hoya te vastunI kiMmata uparAMta amuka dravya bheTatarIke ApI te utkRSTa vastu pitAnI pAse rAkha. te ghaNIvAra ema kaheto paNa kharo ke -"je ApaNe videzI vepArIone yogya uttejana na ApIe, te videzIo ApaNuM dezamAM Ave nahi ane je teo na Ave te temanA jevI utkRSTa vastuo taiyAra karavAnI ApaNane kalpanA paNa na thAya." samrATanA samayamAM surata tathA gAvA Adi dariyAne kinAre AvelAM baMdaramAM cUropanA aneka vepArIo rahetA hatA ane tyAM pitAne vepAra karatA hatA. yuropa, AphrikA, IrAna, arabastAna, cIna, jApAna tathA hiMdI mahAsAgaramAM AvelA TApuomAM bhAratavarSane vepAra dhamadhokAra cAlato hato. videzI vepArIo bhAratanI dravyasAmagrI sAthe potapotAnA dezamAM taiyAra thayelI vastuonI adalA badalI karatA. bhAratavAsIo paNa atidUranA dezomAM jaI vANijya karatA hatA. mahesula-abula phajhale lakhyuM che ke -" zerazAhanA samaya karatAM samrATa akabaranA samayamAM prajAne bahu alpa mahesula bharavuM paDatuM hatuM. dilhI, AgrA, alAhAbAda, ayodhyA, ajamera, mALavA, amadAvAda, kAbula (kAzmIrane samAviza kAbUlamAMja thaI jAya che), lahera, mulatAna, bihAra tathA baMgALA (eDIsAne samAveza baMgALAmAM ja thAya che) ItyAdi bAra prAMtamAMthI nava karoDa rUpiyAthI kiMcita vadhAre mahesulanI Avaka thatI hatI. " Tomasa sAhebanA abhiprAya pramANe akabaranI sarva prakAranI Avaka 32 karoDa rUpiyAnI thatI hatI. AbaranA samayamAM manuSyone anna-vastra saMbaMdhI taMgIo veThavI paDatI nahatI, temaja amuka varSe bhayaMkara duSkALa AvIne ubheja rahe, tema paNa banatuM nahatuM. bIjA karo-samrATe jayAvero, tIrthavera, baMdarano vero, mIThA uparane kara, vRkSa uparanA kara, baLado upara kara, culAvera, mAthAvero, ( mAthAdITha je kara levAya te mAthAvere), hATa uparane kara, grahanA vecANa tathA kharIda uparane kara, pazuviyasaMbaMdhI kara, tela tathA cAmaDI uparano kara temaja salAmI vero ane evA bIjA aneka nAnA-moTA kare mApha karyA hatA. jamInanuM mApa karAvatI veLA je kara Ape paDate tathA rAjyanA ucca hoddedArone je pharajIyAta vero bharavo pAtA. te sarva karamAMthI samrATe hiMdI prajAne mukata karI hatI. samrATa mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat wwu.umaragyanbhandar.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 3e laDavA mATe bahAra nIkaLatA tyAre bhAgyayoge je koine tyAM vizrAma lete. te te gharavALA pAsethI tenI jamInasaMbaMdhe kaI paNa prakArane kara kadApi levAmAM Avate nahi. tabala. zeraDI tathA gaLI ityAdi vastuo upara samrATanA samayamAM kara : levAtuM hatuM. nakAThArA nadI oLaMgatI veLA azva tathA gAya-bheMsa dITha eka Ane tathA 10 mANaso vacce mAtra eka paise bhare paDatA hatA. A pramANe je Avaka thatI temane nA bhAga rAjyanI trijerImAM jAte ane bAkIne bhAga nIkAvALAnI pAse raheto. te uparAMta vivAhaprasaMge paNa rAjyanI taraphathI makara levAno kAyado hate. manasabadAro potAnA gajA pramANe 4 rUpiyAthI lai 10 suvarNamudrAparyata rAjyanI trijorImAM kara ApatA. dhanavAna gRhastha 4 rUpiyA, sAmAnya sthitinA manuSyo 1 rUpiyA tathA sAdhAraNa janasamAja be pisAthI kiMcita nyUna rakama vivAhaprasaMge rAjyanA khajAnAmAM ApatA hatA. kAbUla, kaMdahAra ane IrAna Adi dezomAMthI je uttama azvo bhAratamAM vecavA mATe lAvavAmAM AvatA te pratyeka azvadITha 2-3 rUpiyA karatarIke levAmAM AvatA. TaMkazALa-akabare pitAnA rAjyamAM jude jude sthaLe 42 TaMkazALonI sthApanA karI hatI. ukta TaMkazALomAM sanArUpAnA tathA trAMbAnA sikakAo taiyAra thatA; jemAM eka vizuddha dhAtune ja upayoga karavAmAM Avato hate. dhanabhaMDAra-samrATa akabaranA samayamAM bAra dhanabhaMDAro hatA. temAMnA traNa bhaMDAramAM rokaDa nANuM, ekamAM kiMmatI maNimuktAo, ekamAM kevaLa senuM tathA ekamAM suvarNa ane maNimuktAvALA alaMkAra rahetA hatA. te sivAyanA bhaMDAramAM asaMkhya maNihAra tathA hIrAnA hAra saMgrahavAmAM AvatA. ukta bhaDAromAMthI jAgIradArone tathA senApatione uchInuM nANuM ApavAmAM AvatuM. samrATanA potAnA likhita hukama sivAya rAjyabhaMDAramAMthI keIne kAMI vastu maLI zatI nahi. siMhAsana-samrATanI pAse judI judI jAtanAM aneka siMhAsane hatA. tene kiMmatI maNio, muktAo ane javAhIrothI zaNagAravAmAM AvatAM. siMhAsanemAM senAne ja mukhyatve upayoga thato. tenI upara je rAjai virAjatAM te paNa maNi mukatAvaDe zaNagAravAmAM AvatAM hatAM. keLavaNI vizALa bhAratavarSamAM te veLA paNa aneka bhASAo pracalita hatI. samrATe samagra bhAratamAM eka bhASAne pracAra karavA arthe saMskRta, hiMdustAnI ane phArasI bhASAnA amuka amuka zabdo laI " u6 " nAmanI eka nUtana bhASA taiyAra karAvI hatI. phArasI lipinA mULAkSaronI sahAyatA lIdhI hoya to. thoDA samayamAM zeDI jagyAmAM gaMbhIra arthavALAM aneka vAkaye lakhI zakAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara ema dhArI nUtana bhASAnA mULAkSare teNe phArasI lipimAMthI ja pasaMda karyA hatA. temAMnA aneka zabdo hiMdustAnI hevAthI saghaLAM manuSya bahuja sahelAithI tene upayopa karI zakatAM hatAM. rAjA TeDaramala "urdu " bhASAne pitA hevAnuM mAna dharAve che. samrATe sarva prakAranI keLavaNIne yogya uttejana ApyuM hatuM. teNe aneka vidyAlayanI paNa sthApanA karI hatI. te vidyAlayomAM hiMduo tathA musalamAno keLavaNI laI zakatA hatA. samrATe vidyAlaya saMbaMdhe nIce pramANe dhArAo bahAra pADayA hatAH "pratyeka bALakane Izvarastuti saMbaMdhI tathA sadAcArasaMbaMdhI suMdara kavitAo kaMThastha karavI paDaze. pratyeka bALakane dhIme dhIme nIcenA viSayo zIkhavA paDaze nItigraMtha, pATigaNita, khetIvADI vidyA, bhUmiti, tiH zAstra, AkRti joine prakRti pArakhI kahADavAnI vidyA, gRhasthAzramasaMbaMdhI upayogI zikSaNa, kAnuna, vaidaka, nyAya, vijJAna tathA itihAsa. jemAM saMskRtane abhyAsa karavA irachatA hoya temane vyAkaraNa, nyAya, vedAMta tathA pAtaMjala dazananuM khAsa karIne adhyayana (abhyAsa) karavuM paDaze." samrATanI keLavaNI saMbaMdhI paddhati bhAratane mATe keTalI hitakara hatI, teno nirNaya karavAne kANu samartha che? samrATe strIkeLavaNIne paNa uttejana ApyuM hatuM. tenA aMtaHpuramAM eka pustakAlaya hatuM. aMtaHpuranI strIo temAMthI pustake laI samrATa pAse besIne vAcana tathA manana karatI. baherAmakhAMnI vidhavA patnI bahu uttama prakAranI kavitAo racI zakatI hatI. samrATanA aMtaHpurane Avaka-kharca saMbaMdhI hisAba - tapuranI strIne karaja rAkhatI hatI, e vAta pUrve kahevAI gaI che. rANI rUpamatI paNa eka suzikSitA ramaNa hatI. bhAratavarSamAM eka kALe suzikSitA strIone abhAva nahato. guNAnurAga-samrATe sarva prakAranI kaLAone tathA vidyAone uttejana ApyuM hatuM. sArA kavione tathA jJAnanI zodhamAM tallIna rahetA abhyAsIone te niyamitapaNe paisAsaMbaMdhI sahAya ApatA hatA. te keTalIkavAra kaheto ke:-"je evA kaLAvAna ane buddhimAna abhyAsIone ApaNe khAnapAna mATe yogya madada na ApIe, te temane bharaNapoSaNa mATe mahenata karavI paDe ane emAM je samaya jAya te vidyAvRddhimAM ekaMdare gaMbhIra hAni karyA vagara rahe nahi." samrATanA darabAramAM 59 kavio hatA. te sarvane akabara dravyasaMbaMdhI madada ApatA. ukta kaviemAM kavivara phaijhI sarvottama gaNuto hate. rAjA manahara phArasImAM bahu manehara kAvyo racI zakatA hatA. tethI sabhAsade tene "mahaMmada manahara"nuM nAma ApI tenI prazaMsA karatA hatA. te uparAMta 15 kavio rAjyanAM judAM judAM spAnAmAM rahI kavitAo racIne samrATanI pAse mokalI ApatA hatA. temane paNa Shree Sudhalmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti samrATa chanA ApI satiSato hato. kavio sivAya samrATanA darabAramAM 142 paMDito tathA vaidyo paNa hatA. temAM 35 jaNa hiMdu hatA. temanA traNa jaNa te bhaTTAcArya hatA. caMdrasena nAmane eka vaidya vADhakApamAM bahuja kuzaLa gaNAto hato. A sivAya keTalAe etihAsikee tathA keTalAe sAhityasevakoe samrATanI rAjasabhA tathA samrATane rAjyakALa zobhAvyA hatA, tenI gaNatrI karavI sahaja vAta nathI. abulaphajhala je gadyalekhaka bhAratavarSamAM musalamAna samAjamAM hajI sudhI kaI ja nathI. UMjhI piote musalamAna hovA chatAM paNa teNe saMskRtabhASAne abhyAsa karyo hato. samrATe eka itihAsa vibhAganI sthApanA karI hatI. te vibhAgamAM vaida pravINa lekhake niraMtara itihAsa zodhavAnuM tathA itihAsa lakhavAnuM ja kArya karyA karatA hatA. te sivAya samrATe eka anuvAdavibhAga paNa sthAna hatuM. te vibhAgamAM aneka vidvAne, vividha bhASAnA graMthonA anuvAda karavAnuM ja kArya karatA hatA. eka vidvAnane kevaLa eka graMthanA bhASAMtara badala je dravya tathA inAma ApavAmAM AvatuM, teno vicAra karIe to ApaNane atyAre Azcarya thayA vinA rahe nahi. tenI sAthe jJAna ane sAhityanI unnatine mATe akabara udAra hAthe je kharca karatA tene mATe paNa ApaNane A naMdAzcarya thayA vinA rahe nahi. ame have pachI e viSayanuM varNana karIzuM. samrATanI pAse amuka vaMza, kema ke dharma karatAM guNone vizeSa mAna maLatuM. amuka vyaktimAM guNo che, ema jANyA pachI te kayI kema ke kayA dharmane che tenI tapAsa karyA vagara ja tene te puSkaLa InAma Apata. guNu puruSonA guNenI kadara karavA dara ravivAre InAmo vaheMcavAmAM AvatAM hatAM. te samaye hAthI, ghoDA, pioSAke, rekaDa rakama tathA kiMmatI AbhUSaNadvArA guNI mahAjanene navAjavAmAM AvatA. jo keI manuSya sAdhAraNarIte vizeSa guNa dharAvatA hoya to tene samrATa akabara bhUsaMpatti kivA jAgIra ApavAmAM paNa saMkoca karatA nahi. mAtra mulAkSaranA be-cAra zabdathI uttama puruSane sateSavAno rivAja te kALe bhAratavarSamAM pracalita nahe. atyAre tevA guNa puruSo paNa kaI viralaja haze ane tethI sAmAnya guNI manuSyone mUlAkSaronA amuka zabdo maLe to temAM kAMI kheda karo gya paNa nathI. samrATe aneka prayatna karI sAmrAjyanA bhinna bhinna pradezamAMthI guNavAna puruSone potAnI pAse lAvyA hatA ane temane khUba sanmAna ApI tathA sahadayatApUrvaka dravyasaMbaMdhI bheTa ApI saMtuSTa karyA hatA. akabare UMjhI, abulaphajhala tathA tAnasena jevA samartha puruSone kevI rIte pitAnI rAjasabhAmAM bolAvyA hatA, tenuM varNana ame pUrve ApI cUkyA chIe. tAnasena sivAya paNa anya aneka saMgItazAstrIo samrATanA darabAramAM samrATanA guNothI AkarSAIne AvyA hatA. tAnasenathI Shree Henthalami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 samrATa amara utarate nakhare bAbA rAmadAsanuM nAma AvatuM. rAmadAsa paNa te kALe prasiddha saMgItazAstrI gaNAtA hatA. ekavAra potAnA addabhuta saMgItavaDe baherAma'ne mugdha karI teNe eka lAkha rUApayAnuM inAma prApta karyuM hatuM. samrATa akabara pote saMgItane aMtaHkaraNapUrvaka cAhatA eTaluja nahi paNa khuda pote paNa 'gItavidyAmAM bahu sArI kuzaLatA dharAvatA hatA. samrATanI rAjasabhAmAM saMgItazAstraonA sAta vibhAgA hatA. prAtaHkALa pUrve rAtrinA zAMta samaye samrATa nitya eka eka vibhAganuM saMgIta sAMbhaLavA esA. saMgIta e musalamAna dharmathI viruddha che, ema dhArI AraMgajhebe sagItazAstrIone peAtAnI rAjasabhAmAMthI kahADI mUkayA hatA. kArImAM lakhe che ke:- AthI saMgItazAstrIone kharekhara bahuja lAgI AvyuM. temaNe satraLAe ekatra thai, eka kRtrima muDadu upADI, moTethI vilApa karatAM karatAM Ara gajhebanA mahelanI pAse thaine eka divase cAlavA mAMDayuM. valApanA karuNa svara sAMbhaLIne aura Mgajheba mahelanI khArI pAse AvIne ubhA rahyo ane ATalA badhA mANasA AnA mRtyuthI vilApa kare che, te jANavA mAgyuM. pelA saMgItavettAe AraMgajhebane uttara Apyo ke: " nAmadAra ! rAgiNIrUpI suMdarI mRtyu pAmI che, tethI ame tene rAtA rAtA kAramAM dATavA mATe lai jaIe chIe. " Argajhebe kahyuM keH--" bahu ThIka thayuM; paNa e rAgiNIsu MdarIne jamInamAM eTalI tA uDI ghATajo ke krIthI tene svara paNuM bahAra AvavA na pAme ane te amAre kAne paNa na paDe. " mAtra rAgiNIsuMdarIneja nahi, pazu mAgalasAmrAjyanI rAjyalakSmIne paNa Ara'gajhebe evI teA rasAtaLe mokalI dIdhI hatI ke pharIthI e rAjyalakSmI yugAnA yugA pasAra thavA chatAM uDIja zakIza nahi, eTaluMja nahi paNa bhaviSyamAM uDI zake evA saMbhava paNa rahevA dIdho nahi. ,, samrATanA matrIbhAva--samrATa akabara rAjyanI prajAnA eka kharekharA ane cathA mitra hato. te mahAna amIrA, umarAvA ke zrImaMtA karatAM paNa sAmAnya janasamAjamAM bhaLavAnuM vizeSa pasaMda karatA hatA. prajAgaNanI sAthe dayA tathA premapUrvaka vArtAlApa karavAnA tenAmAM eka daivI guNu hatA. game tevA paNa dIna ane daridra manuSya samrATa pAse AvI zake ane peAtAnuM sukhaduHkha jaNAvI zake evA teNe dekhata rAkhyA hatA. dhaNIvAra samrATa kRtrima veSa paherI janasamAjanI agavaDA tapAsavAne bahAra nIkaLI paDatA. kRtrimaveSe te garIba manuSyAnI jhuMpaDImAM dAkhala thatA ane thADA samaya tyAM besI temanAM duHkhA jANI lai, te duHkhA dUra karavAne pAtAthI banatuM karatA. keTalIkavAra teA te peAtAnA amAtyane kAi paNu prakAranI khAtamI ApyA vagara rAjadhAnImAMthI chAnAmAnA bahAra nAkaLI jatA ane dezanI avasthAnA pratyakSa anubhava meLavavA cotarapha chUTathI bhramaNa karatA. te bhramaNu daramiyAna garIba manuSyAnI taMgI dUra thatI, janasamAjapratyenA anyAyA tathA anAcArI dUra thatA ane durAcArI tathA julamI manuSyone sakhta sajA thatI. Shree Sudnarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 243 irAnanA bAdazAhane eka bhatrIjo bhAratavarSamAM Avyo tyAre samrATe bahu Adara-satkArapUrvaka tenuM svAgata karyuM hatuM ane tene "phargada " athavA putranI upAdhi, pAMca hajAra senAnuM manasabadAra-pada tathA saMbala pradezanI jAgIra arpaNa karI hatI. kaMdahAra karatAM paNa saMbalane pradeza ati vizALa hate. pelA manasIbadArane jAgIra maLI, eTale teNe tarataja hiMdI prajA upara vividha julamo gujAravA mAMDayA. AthI saMbalanI prajAe samrATa akabara pAse AvIne phariyAda karI. je kaI amaladAra prajA upara julama gujArate te tethI samrATane eTale badho krodha thato ke te amaladArane saptamAM sapta sajA karyA vinA te zAMta thata nahi. akabarane Avo svabhAva manasabadAra bahu sArI rIte jANato hato tethI teNe akabara pAse AvIne tIrthayAtrA arthe makakA khAte javAnI abhilASA prakaTa karI. teNe dhAryuM hatuM ke makkA khAte javAnuM bahAnuM sAMbhaLI samrATa mArA upara prasanna thaze ane mane yAtrArthe javAne niSedha karaze; paraMtu tenA prajAvarga uparanA julamathI samrATa akabara e te gusse thayo hato ke tene Aje ne Ajeja makakA khAte javAnI AjJA ApI dIdhI. manasabadAranI dhAraNa niSphaLa gaI. tethI teNe pastAvo karatAM karatAM samrATa pAse kSamA yAcI. chevaTe samrATe tenI maryAdA ane padavIne vicAra karI prathama aparAdha badala mukita ApI ane have pachI prajA upara julama na karavAnI sAvacetI ApI, chatAM tenI julama gujAravAnI Teva dUra thaI nahi. punaH te prajA upara trAsa vartAvavA lAgyo. samrATane A vAtanI jevI bAtamI maLI ke tarataja teNe te jAgIra manasabadAra pAsethI khuMcavI lIdhI. pitAne pitA ekavAra IrAnanA zAha pAsethI sahAyatA pAmyA hatA,tathApi eTalA khAtara irAnanA eka julamI rAjaputranA aparAdha mATe AMkhamIMcAmaNuM karavAnuM samrATe yogya dhAryuM nahi. aMte te manasIbadArane amuka rakamanI AjIvikA bAMdhI ApI. . mahesula khAtAnA keTalAka nekara samrATanA samayamAM khAnagI rIte prajA upara aNaghaTate julama gujAratA hatA. samrATane e vAtanI khabara maLI eTale teNe ToDaramalane tapAsa karavAnI ane satya vAtano nirNaya karavAnI AjJA ApI. rAjAnI tapAsanA pariNAme rAjanA nekaranA doSe siddha thayA. tyArabAda samrATanI AjJAne anusarIne rAjA ToDaramale ukata aparAdhI nekarone evI te sakhta sajA karI hatI ke, bAdAunInA kahevA pramANe e sajAnA pariNAme aneka manukhyo akALe maraNane zaraNa thayA hatA. rAjapuruSo athavA amaladAronA trAsane samrATa kevI daDhatAthI dAbI dete have tenA aneka udAharaNo maLI Ave che. prajAnI hitaciMtaktA samrATanA hRdayamAM kevI baLavAnapaNe vartatI hatI, tene paNa ukata duSTatithI sAre khyAla AvI zakaze. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra44 samrATa akabara samrATe prajAhitanAM kartavya karavAmAM kadApi ALasa karyuM nathI. eka divase darabAramAM AvIne keIe samAcAra ApyA ke amuka sthaLe aneka bahAravaTIAo vastI upara trAsa vartAvI rahyA che. te ja kSaNe samrATe pitAnA bahAdura sainikone ravAnA karyA paraMtu teo paNa bahAravaTIAonI sAme phAvI zake tema nathI, ema samrATanA jANavAmAM AvatAM te pite zastra-astra dhAraNa karI laDavAne bahAra paDe. lUMTArAo ne samrATa vacce bhAre yuddha thayuM. chevaTe samrATe e laDAImAM ane neka bahAravaTIAone nAza karIne tathA bAkInAone keda karIne prajA uparane upadrava sadAne mATe zAMta karyo hato. prajAnAM sukha-duHkhane samrATa pitAnuM ja sukha -du:kha samajAte hate. dayA-samrATanI dayA saMbaMdhe ekavAra A dezamAM kahevata pracalita thaI hatI; arthAta vArtAlApaprasaMge paNa akabaranI dayAnAM daskRti ApavAmAM AvatAM hatAM. jarmana rAjakumAra nevara lakhe che ke -"sAmrAjyanA saMrakSaNa arthe jaIe te karatAM vizeSa rakatapAta samrATe karyo nathI." bAdAnI kahe che ke -"samrATamAM eTalI badhI dayAvRtti hatI ke te dayA chevaTe deSarUpe gaNavA lAgI hatI. " matalaba ke samrATanAM vividha kartavyo tenA hRdayanI udAratAnI tathA mahattAnI Aje paNu gaMbhIrasvare ghoSaNA karI rahyAM che. samrATa jyAre darabAramAM AvIne besato tyAre ekAda khajAnacI sonA-rUpAnI asaMkhya mahero laIne samrATanI pAse ubhe rahetA ane akabaranI AjJA pramANe hAjara thayelA dIna-darikI manuSyone te vaheMcI Apata. samrATa jyAre rAjamArga upara pharavA nIkaLo tyAre paNa tenI sAthe ekAda khajAnacI hAjara rahetA ane samrATanI AjJAnusAra darikIone dhanadAna Apata. teNe phatepura-sIkI khAte eka nAnIsarakhI taLAvaDI bodAvI hatI ane te vividha mudrAothI sarvadA paripUrNa ja rAkhavAmAM AvatI hatI. prAta:kALathI laIne rAtrinA bIjA pahera sudhI ukata sthaLe garIba gya pramANamAM madade meLavI zakatAM hatAM. samrATanA samayamAM dharma ke jJAtinA bhedo nahotA, e vAta ame pUrve aneka vAra jaNAvI gayA chIe. sahAya ApatI veLA paNa garIba, mUrkha, paMDita ke dharma divA jAtine leza paNa bheda rAkhavAmAM Avato nahoto. jeo khAnadAna kuLamAM janmyAM hoya, paraMtu gya keLavaNInA abhAve pitAnuM bharaNapoSaNa calAvI zakatAM na haya, athavA jeo bhayaMkara rogo ane vyAdhio kiMvA vRddhAvasthAne lIdhe zrama karI zake tema na hoya temane samrATa taraphathI vinAsaMkoce bahoLA pramANamAM dhanadAna ApavAmAM AvatuM. kejha kaI vAra lAkho dIna-daridrI manuSyone bolAvI samrATa mukatahaste lAkhe svarNa mudrAo ( sonAmahoro) vaheMcI de. Shree Sud sAmrAjyanA aneka bhAgomAM samrATe daridra-Azrama, anAthAzrame tathA auSa III sAmrAjyanA ane Ika nA Shree Sudhat maswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 41 dhAlayeAnI sthApanA karI hatI. anAthAzramAmAM garIba mANasAne peTapUratuM bhojana nitya ApavAmAM AvatuM krUttepura-sIkrInI sImA upara teNe eka Azramamadira adhAvyuM hatuM. te AzramamAM eka vizALa hAla kevaLa hiMduo mATe tathA anya eka vizALa haeNAla kevaLa musalamAnA mATe alaga rAkhavAmAM AvyA hateA. hiM duonA hAlane te samaye " dha*pura " evu nAma tathA musalamAnAnA hAlane " kherapura " nAma ApavAmAM AvyuM hatu. je gRhamAM hiMduyAgIo rahetA hatA te gRhane lokA " yAgIpura " nA nAmathI oLakhatA hatA. ukata gRheAmAM niratara sekaDe| atithi AvatA ane rAjyanA kharce mahArAdi karI potAnA mArge cAlyA jatA. samrATanI udAratAnuM jo pUrepUrUM varSoMna ApavA besIe teA eka moTA graMtha lakhAya. ame e lAbha A sthaLe jatA karIe chIe. peAtAnA tAbAnA nAkarAne jo. jakhamA lAgyA hAya tA keTalIkavAra samrATa pote temane peAtAnA hAcathI malamapATA khAMdhavA lAgI jatA. suvizALa bhAratavaSa - nA mahAna samrATa sAmAnya sainikAnI zuzruSA karavAmAM paNa mAnahAni samajatA nahAtA. rAjyanA hiMdu tathA musalamAna amAtyAne tyAM jai temane sanmAna - pavAmAM paNa te kazA sakAca rAkhatA nahotA. vastuta; te evA aa sAdA ane nirabhimAna hatA ke tene jovAthI te bhAratavarSanA mahAna samrATa haze, evA kAine khyAla paNa Ave nahi. baLavAkhArA samrATanI sAmenA yuddhamAM jakhamI thayA tyAre paNa samrATa akabara temanI kALajIpUrvaka sevAzuSA karatA. punaH punaH maLavA uDAvanArAone paNa teNe udAratApUrvaka kSamA ApI cheADI dIdhA hatA. dezamAM dukALa paDatAM samrATa potAnAM vizvAsu nAkarAne puSkaLa dravya ApI, jUdA jUdA vibhAgeAmAM mAkalI ApatA ane e rIte dukALapIDita prajAnuM saMpUrNa rakSaNa karatA. dukALanA samayamAM mahesulanI udharANI mulatavI rAkhavAmAM AvatI. hada uparAMtanI vRSTine lIdhe kivA rela pharI vaLavAne lIdhe jo kheDuto merI muzkelImAM AvI paDatA, teA samrATa te varSe paNa temanI pAsethI mahesula vagere kAMi letA nahi; pazu sArAM varSomAM te laheNI rakama dhIre dhIre vasula karI letA. yuddhakha--yuddhamAM jorajulama tathA dhAtakIpaNu' gujArI yuddhatA kha vasula karI levA, evI samrATa akabaranI rAjanIIta naheAtI. mogala lazkara eka sthaLethI anya sthaLe kUca karI jatuM, tyAre paNa kAi prajAjananI dhana-sa Mpattine kAi sainika hAtha lagADatA nahi. jora-jIlama gujAravAnA ke manuSyAne trAsa ApavAnA samrATe peAtAnA sainikAne khAsa niSedha karyA hatA. akabare evI vyavasthA rAkhI hatI ke sainyanI sAthe amuka dukAnadAro paNa kUca kare ane je sthaLe sainya paDAva nAkhe te sthaLe dukAnadAro niyamita rIte hATa mAMDI, sanirdenI pAsethI dhAnyanAM kSetrA kApIne chAvaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 samrATa akabara nAkhavAnI senAdhipatine jarUra paDe te te ugelA dhAnyanI kiMmata rAjya taraphathI kheDutane bharI Ape e samrATe lazkaranA amaladArane hukama karyo hato. lazkarI chAvaNInI AsapAsa paheregIre sarvadA ubhA rahetA ane sainika tathA sainikonA hAthI-ghaDA Adi jAnavara, pAsenAM dhAnyakSetromAM kAMI bagADa na kare te mATe kALajI rAkhatA hatA. musalamAna sainya jo eka deza upara hallo kare ane tyAM vijaya prApta kare to teo tyAMnA nivAsIone, temanAM strI-putrone tathA sagAMvahAlAone keda karI zake, eTaluM ja nahi paNa temane kAyamane mATe gulAma banAvI, marajI paDe te sthaLe marachamAM Ave teTalI kiMmata laI vecI daI zake, evo sainikane akabaranA rAjya pahelAM adhikAra ApavAmAM Avate. manuSyamAtrane kamakamATa upajAve evA A duSTa dharaNane lIdhe musalamAne karatAM kama nasIba hiMduone ja anekagaNa trAsa khamavo paDate, ema kahevAnI jarUra nathI. samrATa akabare siMhAsana upara AvyA pachI sAtame varSe ukata tiraskArapAtra tathA niSphara dhoraNa rada karyuM hatuM. "pitAnA aparAdha mATe putrane sajA karavI, e ucita nathI, temaja svAmInA doSamATe strIne aparAdhI gaNavI e nyAya nathI," ema jaNAvI samrATe udAratApUrvaka eka evI AzA bahAra pADI hatI ke - have pachI rAjakIya senA keI paNa kAraNe koine keda karI zakaze nahi, temaja gulAmatarIke vecI paNa zakaze nahi." je baLavAre vAraMvAra baLavo uThAvI sAmrAjyane meTI muzkelImAM utAratA hatA ane sainya tathA dravyane nirarthaka nAza karatA hatA, teo paNa jyAre samrATanA zaraNe AvI kSamA yAcatA tyAre samrATa temane kSamA ApyA vagara rahI zakato nahi, eTaluM ja nahi paNa ekavAra khuMcavI lIdhelI jAgIra paNa punaH pAchI soMpI deta. zatru rAjAnI nagarI upara vijaya meLavyA pachI tyAMnA koI dhanikanI dhana-saMpattine samrATe sparza paNa karyo nahoto. tethI ulaTuM teNe pote potAnA sainikone nagarInA judA judA lattAmAM goThavI daI zaheranI prajAne duSTa manuSyanA paMjAmAMthI bacAvavAne pUratA prayatna karyA hatA. vaira levAnI vRtti te samrATanA hRdayamAM hatI ja nahi, ema kahIe te asatya nathI. game te zatru samrATanI pAse hAjara thaI kSamA mAgata, te dayALu samrATa te ApyA vagara rahetA nahi. baLavAkhoro zaraNe AvyA pachI samrATa temane pitAnA mitra samAnaja lekha. zatrurAjAnI rAjadhAnI tAbe karyA pachI, samrATa janasamAjanA aparAdhone mApha karo ane pitAnI tarapha svAbhAvika udAratApUrNa DhaMDhere bahAra pADatA. tepa-baMduka-samrATe je seMkaDe zilpazALAonI sthApanA karI hatI, te zALAomAM utkRSTa tapa, baMduka, dArugoLo, charAo, taravAra, bakhtaro tathA hAlo Adi yuddhopayogI sAmagrI taiyAra thatI hatI. samrATe potAnI zilpazALAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 247 evI mahAna tapa taiyAra karAvI hatI ke tedhArA 12 maNune geLo sahelAIthI dUra pheMkI zakAtA hatA. aneka hAthIo tathA baLada joDavAmAM AvatA tyAre ja eka topa eka sthaLethI anya sthaLe pahoMcI zakatI hatI. keTalAka aitihAsika ema paNa jaNAve che ke te kALe bhAratavarSamAM evI mahAna tapa taiyAra thatI hatI ke eka eka tapa 30 maNane laDhAne geLA sahelAIthI bahu dUraparyata pheMkI zaktI hatI. DAva sAheba lakhe che ke -"je DhAkAmAM ane ArakeTamAM mahAna majabUta te ApaNane daSTigocara na thatI hatI te ApaNe akabaranA samayanI ati mahAna tenA varNanasaMbadhe sadA zaMkAzIlaja rahI jAta."prasiddha musAphara banIyara sAheba ke je akabaranI pachI 50 varSe hiMdustAnamAM Avyo hato, te bhAratavarSamAM taiyAra thatI bahuja majabUta tenuM nirIkSaNa ryA pachI eTale sudhI lakhI gayA che ke -"bhAratanA jevI te ane baMduka hajI yUropamAM paNa taiyAra thAya che ke nahi tenaja mane te zaka che." pitAnI zilpazALAmAM uttama tapa vagere taiyAra karAvavA mATe samrATa pote jAte je parizrama tathA utsAha le te kharekhara ApaNane Azcaryamugdha kare tema che. tenI zALAmAM evAM bakhatare taiyAra thatAM ke baMdukanI goLIo te bakhatarane bhedI zakavAne samartha thaI zakatI nahatI. samrATa pote temaja tenA sainike paNa eja bakhataro paherIne yuddhArthe sajaja thatA. samrATe pote ja potAnA buddhibaLathI tepa ane baMduka Adi yuddhasAmagrImAM sudhAro vadhAro karyo hato. te te gADAM tathA gADIodvArA laI javAmAM AvatI. teNe eka evA prakAranI topa paNa taiyAra karAvI hatI ke je sagavaDanI khAtara chUTI paDI zake ane yuddhasamaye thoDI ja vAramAM saMyukata paNa thaI zake. teNe eka evuM yaMtra paNa taiyAra karAvyuM hatuM ke jenI sahAyathI ekIsAthe sattara tene agni lAge ane te ja kSaNe goLAo tathA goLIonI vRSTi zatrupakSa upara thavA lAge ! ekIveLA eka manuSya 16 baMduke sApha karI zake evuM paNa eka yaMtra samrATe taiyAra karAvyuM hatuM. khetIvADIne mATe upayogI thaI zake evAM paNa aneka yaMtro samrATe pitAnA buddhibaLathI taiyAra karAvyAM hatAM. jahAja-je samayanuM ame A sthaLe varNana karIe chIe te samaye bhArata-samudramAM yuropanI prajAe prabaLa sattA phelAvavA mAMDI hatI. yUropI prajAnAM jahAje bhAratanI banne bAjue nirbhayapaNe viharatAM hatAM. jo ke yuropiyanene bhAratavarSa tathA makakAnI sAthe lAMbo saMbaMdha nahote, te paNa temanI rajA sivAya tathA temanI maherabAnI sivAya bhAratIya musalamAne samudramArge mAkAparyata jaI zakatA nahotA. piTugIjhanA amaladAro saMtuSTa thAya teja teo musalamAnone makakA sudhI javAno paravAno ApatA. A paravAnA upara mathALe isu khristanI Shree Sudhanaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 samrATa akabara tathA tenI mAtAnI mUrti chApavAmAM AvatI. musalamAna prajAne nachUTake AvA citravALA paravAnA levA paDatA. samrATa akabarathI e vAta sahana thai zakI nahi. teNe pArTugIjhonI hiraphAi karavAnI icchAthI, temanA jevAMja mahAna jahAne pAtAnA rAjyamAM taiyAra karAvavAnA prayatna karavA mAMDayA. bhAratanAM vividha khadA upara jahAjo banA vAnuM kAma taDAmAra cAlavA lAgyuM. samudrakinArA sivAya alAhAbAda ane lAhAra jevAM sthaLAe paNa bahuja mAryAM ane majabUta jahAjo taiyAra thavA lAgyAM ane te taiyAra thaI rahyA pachI varSARtumAM nadImAM taratAM taratAM samrATanI pasaMdagIvALAM baMdarAe pahAMcavA lAgyAM. eka eka jahAjamAM keTalI jAtanA keTalA nAkarA rahetA hatA, tenuM ame nIce varNana ApIe chIe. te uparathI jahAjonI upayeAgitA tathA vizALatAnuM anumAna amArA pAThA karI zakaze. pratyeka jahAjamAM khAra paMktinA nAkarA rahetA. je nAvikA samudranI bharatIeTasabaMdhe uttama prakAranuM jJAna dharAvatA hAya, kaye sthaLe pANI keTaluM UMDu che, tenA niya karavAne je saya hAya, kaye samaye kayI dizAmAMthI kevA prakAranA vAyu AvavA joie, tenA je anubhava dharAvatA hAya, eTaluM ja nahi paNa jeonuM zarIra taddana taMdurasta DhAya, taravAmAM kuzaLa hoya ane je parizramI, kaleza sahana karavAnI zaktivALA temaja dhyALu hAya teja mAtra jahAjakhAtAmAM nAkarI meLavavAne yAgya gaNuAtA hatA. upara je khAra patinA nAkarA kahyA tenI savistara vigata A pramANe maLI Ave cheH (1) jahAjanA adhyakSa. jahAjanI gatisaMbaMdhI niNaeNya karavAnI javAbadArI tene zire rahetI. (ra) kaptAna. jahAjane haMkAravAnuM kAma tenA hAthamAM rahetuM. (3) AsI kaptAna. mukhya kamAnane te sahAya ApatA ane jahAja upaDatI veLA tathA kAMThe paheAMcatI veLA samaya--patraka pramANe vyavasthA karatA. (4) jahAjamAM rahelI sAmagrI upara dekharekha rAkhanArA eka amaladAra. (5) jahAjamAM rahelA manuSyone rasAi karavAne upayogI cIjo pUrI pADanAra tathA jahAjamAMnA sAmAna nIce utAravAmAM tathA lai javAmAM sahAyatA ApanAra. (6) jahAjasaMbadhI khA sadhaLA hisAba rAkhanAra tathA pIvA yeAgya pANInI tapAsa rAkhanAra ane yAgya pramANumAM pANI vAparavAnI rajA ApanAra. (7) sahAyA ke jenI saMkhyA krAi kAi vahANumAM vIza jeTalI hAvAnuM paNa jaNAvavAmAM Ave che. (8) amuka manuSyA ke jeo samudranA vAtAvaraNanI nira Mtara tapAsa rAkhatA ane kinArAnI tathA tAphAnanI AzaMkA jaNAtAM tarataja adhyakSane ke kaptAnane samAcAra ApatA. (9) jahAjamAM pANI bharAI jAya tA te bahAra kADhI nAkhanAra. (10) tApa phADavAmAM kuzaLa gaNAtA lazkarIe. jaLayuddhasamaye teo potAnA jahAjanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti : 249 bacAva karatA. jahAjanA AkAra pramANe topakhAnAnA mANase pratyeka jahAjamAM vadhatA-ochA pramANamAM rahetA. (11) mukhya khalAsI. (12) sAdhAraNa khalAsI. upara jaNAvelA nekane pagAra bhinna bhinna baMdare bhinna bhinnarUpe ApavAmAM AvatuM. hugalI pAse AvelA saMgrAma baMdare adhyakSane rUA. 400, kaptAnane rU. 200, mukhya khalAsIne rU. 120, pratyeka sAdhAraNa khalAsIne rUA. 40 tathA pratyeka sainikane rUA. 12 ne mAsika pagAra ApavAmAM AvatuM. pratyeka jahAjamAM vividha gRhe hatAM. koI gRhamAM musApharone rahevAnI tathA koI gRhamAM kevaLa vANijyanI sAmagrI ja rAkhavAnI paravAnagI ApavAmAM AvatI. jahAjanA mukhya karene ukata pagAra uparAMta rahevAne amuka gRhe paNa muphata maLatAM. temAM teo pitAnA vyApAranI vastuo bharatA ane paradezamAM te vecI daI pagAra uparAMta bIje paNa ghaNA lAbha meLavI zakatA hatA. samrATa akabaranA samayamAM satagrAma khaMbhAta, lohADI Adi samudrakinAre AvelAM sthAne baMdaratarIke suprasiddha thayAM hatAM. lAhADI baMdara vartamAna karAMcInI pAseja AveluM hatuM. samrATanAM jahAje porTugAla, malAkaDA tathA sumAtrAnA TApuo ane pegu Adi sthAne paryata Ava-jA karI zakatAM hatAM. samrATanI pAse jahAjonI moTI saMkhyA hatI. vividha baMdaranI paNa tenA samayamAM bahu sArI unnati thaI hatI. killAo ItyAdi-samrATe aneka sthaLe majabUta killAo baMdhAvyA hatA. killAonI AsapAsa uMDI khAIo paNa khodAvI hatI. A killAomAM aTaka, AgrA tathA alAhAbAdane kiTale ApaNuM khAsa dhyAna AkarSe tema che. te sivAya gvAliyara, ajamera, citaDa, AsIragaDha, surata, cunAra, retAsagaDha tathA purAtana dilhI vagere zaheronA asaMkhya killAo samrATanA tAbAmAM hatA. teNe keTalIka nUtana nagarIonI paNa sthApanA karI hatI. aneka rAjamArgo paNa taiyAra karAvyA hatA. aneka dharmazALAo, nahera, taLAvo tathA kUvAo paNa prajAhitArthe baMdhAvyA hatA. keTalIe jAtanA mahela, udyAne tathA prAsAdevaDe bhAratavarSa jevA vizALa mahAdezane teNe alaMkRta karyo hato. tene te nirNaya paNa atyAre thaI zakatuM nathI. sainya-samrATe kumAra salImane dasa hajAra, kumAra murAdane ATha hajAra, kumAra dAnI Alane sAta hajAra tathA salImanA putra khuzarUne pAMca hajAra senAnuM manasIbadArapada kiMvA senApatipada ApyuM hatuM. rAjyanA mukhya ane pradhAna puruSe pAMca hajAra senAnuM senApatipada prApta karI zakatA hatA. tethI adhika senAnuM senApatipada khAsa kAraNa sivAya koIne ApavAmAM AvatuM nahotuM. chatAM hiMdu ane musalamAnamAM eka mAtra rAjA mAnasiMhaja sarva pahelAM sAta hajAra senAnuM senApatipada meLavavAne bhAgyazALI thayo hato. upara kahyAM te pahe Shree SudharmaSwami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra50 * samrATa akabara kAkAnI chApa kevaLa sanmamAnasUcakaja hatAM, ema ame pUrve jaNAvI gayA chIe. AvazyakatA pramANe eka senApati paca-sAta hajArathI adhika senAnuM senApatipada paNa dhAraNa karI zakato hato. abula phajhala lakhe che ke, "samrATa pAse 44 lAkha sinika hatA. temane meTe bhAga jAgIradAre taraphathIja samrATane maLyuM hatuM. samrATanA pitAnA adhyakSapaNuM nIce 5 hajAra hAthIonuM sainya, 40 hajAra ghoDesvAranI senA tathA * aneka pAyadaLasainya paNa hatuM." samrATe ucca varganA manuSyanuM eka sainyadaLa taiyAra karyuM hatuM. temAM dara bAranA nokare, citrakAra tathA zilpazALAnA adhyakSa vagerene khAsa karIne dAkhala karavAmAM AvyA hatA. ukta mAnanIya sainikAmanA anekane rU. 500 sudhIno mAsika pagAra ApavAmAM AvatuM. A ucca varganA sainya upara eka pradhAna amAtya nAyakatarIke nimAto ane te nAyaka upara samrATa pite senApatitarIke rahI, saghaLI vyavasthA saMbhALa. A prakAranA sainyane vartamAna kALanI vaijaMTiyanI TukaDI sAthe sarakhAvI zakAya. manasIbadArone jyAre jAgIra ApavAmAM AvatI, tyAre teo pitAnA rAjyamAM sainyanI amuka saMkhyA rAkhavAnuM kabUla karatA; paraMtu teo tema karatA nahi ane samrATanA amaladAre temanA sainyanI tapAsa karavAne AvatA tyAre bIjAnA azvo mAgI lAvIne hAjara karatA. pAyadaLa sainikane badale teo pitAnA gAmamAMthI amuka vANiyAone ke majurane pakaDIne sainika jevo veSa paherAvIne raju karatA. jAgIradAronI AvI luccAInI samrATane khabara paDatAM teNe manasabadAranA hAthIo, ane ityAdi pazuonI pITha upara amuka prakAranI chApa mAravAnuM cAlu karyuM ane jAgIradArenI pAsethI jAgIra laI, tene badale amuka pagAra ApavA mAMDe. pAMca hajAra senAnuM senApatipada dharAvanArA manasabadArone 28000-30000 rUA. ne mAsika pagAra ApavAmAM Avate ane teo potAnA kharce 340 are, 50 hAthIo, 100 baLada jevAM bhAravAhaka pazuo tathA 160 gADIo rAkhatA. eka hajAra senAnuM senApatipada dharAvanArA manasIbadArone 8000-8200 rUpIyAne mAsika pagAra ApavAmAM AvatA ane teo pitAne kharce 104 a. 31 hAthIo. bhAravAhaka 25 pazuo tathA 42 gADIo rAkhatA. samrATanA samayamAM saghaLA maLIne 415 manasIbadAra hatA. temAM hiMduonI saMkhyA mAtra 57nI ja hatI. musalamAna manasabadA karatAM hiMdu manasIbadAronI saMkhyA nyUna hatI, eTalA mATe samrATa musalamAna pratye vizeSa pakSapAta dharAvatA haze, evI kalpanA karavAnI jarUra nathI. hiMduo pratye G ASavRtti dharAvanAra bATAunI je aitihAsalekhaka eka sthAne lakhI gayo che Shreeudnarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 51 ke--" hiMdu manasAdArAnI saMkhyA vadhAravAne mATe samrATe aneka prayatna karyo hatA; paraMtu hiMduonI saMkhyAmAM keme karatAM hajI vRddhi thai nathI. chatAM thADAja samayamAM senApatie ane tevAja khIjA ucca hAddedAronI jagyA hiMdu gRhasthAvatI te bharI deze emAM zaka nathI. " vastutaH te kALe hiMdue atyAranI mAphaka rAjyanI nAkarI ke rAjakA prApta karavAnI eTalI badhI leAlupatA dharAvatA nahAtA. temaja dUra dezAmAMthI dilhI ane AgrA jevI rAjadhAnImAM vAravAra javuM-AvavuM te paNa temane mATe sahaja nahAtu. A sadhaLAM kAraNAne lIdhe hiMdue samrATanI sevAmAM joDAyA na heAya teA temAM akabara upara AkSepa karavAnI jarUra nathI. manasaannAnA lIsTamAM uDIsAnA keTalAka jamInadArAnAM nAmeA maLI Ave che; paraMtu kAi paNa baMgALI jamInadAranuM nAma temAM jaNAtuM nathI. te game tema hA paNa eTalu tA cokakasa che ke samrATanA samayamAM aneka hiMdu rAjyanI sarvathI ucca padavI ane adhikAro dharAvatA hatA. tyArakhAda tenA pautra zAhajahAnanA samayamAM prathama ane dvitIya varganA ucca adhi kArA hiMduo pAsethI lai levAmAM AvyA hatA ane pachI akabaranA prapAtra auraMgajhebanA samayamAM sAmrAjyanA sadhaLA vibhAgAmAMthI hiMduone hAMkI kaDhADavAmAM AvyA hatA ane temanI jagyAe musalamAneAthI bharavAmAM AvI hatI. je sainika vibhAgamAM pravezavAnI umedavArI karatA, temanI parIkSA samrATa akabara pote karatA ane temanI AkRti uparathI temanI prakRtinI ati sUkSma kasoTI karyA pachIja temane sainyamAM dAkhala karatA. eka sthaLe ema paNa jaNAvavAmAM AvyuM che ke amuka vyakita vastuta: sainika che ke sainikanA veSavALA kAi vaNika che, te mAtra tenA caherA joyA pachI samrATa tarataja kahI detA. vartamAna samayanI yuddhapaddhati evA prakAranI che ke amuka dhoDesvArA sarvAMprathama AgaLa cAle che ane vizALa sainyane pAchaLa AvavA dai, duzmaneAnA Akasmika halAonuM pAte nivAraNu kare che; athavA te zatrunI saMkhyA amuka sthaLe che, evA patto meLavI potAnI pAchaLa AvatA sainyane yAgya samaye sAvaceta banAve che. samrATe paNa potAnA sainyamAM e paddhati dAkhala karI hatI. kAi kASTha sthaLe moTAM jaMgalo kapAvIne, teNe moTA rAjamArga taiyAra karA vyA hatA ane e navIna rAjamArge pAtAnA meAgala sainyane laDavA mATe ravAnA karyuM" hatu. sainyanI sagavaDa mATe samrATa keTalI kALajI rAkhatA, te A uparathI spaSTa thAya tema che. samrATanA samayamAM hAthI ahu upayAgI lekhAtA hatA. teo mahAna tApeA rakSetramAM upADI jatA. bahAdUra sainiA hAthamAM khaMduka lai, hAthI upara e zatrusenAnA saMhAra karatA. nAnI nAnI tApA tA hAthInI pIDa upara, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 samrATa akabara rAkhIne paNa pheDI zakAtI hatI. hAthIonI saMDha upara bakhtare japI levAmAM AvatAM ane e keLavAyelA hAthIo sUMDhamAM meTI taravAre lai zatrusenAmAM dhasI jaI manuSyone saMhAra karatA. tenA mahAna vaniothI ane agninA bhayaMkara bhaDakAothI hAthIo gabharAIne nAsI na jAya, eTaluM ja nahi paNa teo pote suMDhamAMnI taravAradvArA zatrune nAza kare, evuM samrATe hAthIone zi kSaNa ApyuM hatuM. pazu-samrATanI suvizALa hastIzALAmAM niraMtara 5000 hAthIo rAkhavAmAM AvatA. akabarane hAthIone bahu zokha hato tethI jUdA jUdA dezomAMthI game teTalA kharce tathA game teTalA parizrame ati utkRSTa hAthIe pitAnA rAjyane mATe te maMgAvate. ekAda uttama hAthIne mATe lAkha rUpiyA ApavA paDe te paNa te vinAsaMkoce Apate. samrATanI azvazALAmAM 5000-6000 ati utkRSTa azvo kAyamane mATe rAkhavAmAM AvatA. arabastAna, IrAna, turkastAna tathA kAbUla ane kAzmIramAMthI khAsa azvo samrATanI azvazALA mATe maMgAvavAmAM AvatA hatA. ekAda sarvottama azvane mATe samrATe 50 senA mahera jeTalI kiMmata paNa bharI ApI hatI. samrATa je azva athavA je hAthI upara ArohaNa karate te azva tathA hAthIne vividha maNimuktAo tathA svarNAlaMkArethI zaNagAravAmAM AvatA. samrATane mATe azva upara nAkhavAnuM chana khAsa senAnuM ja banAvavAmAM AvyuM hatuM ane tenI upara maNimukatA Adi kiMmatI javAhIre jaDI levAmAM A vyAM hatAM. akabara jyAre hAthI ke azva upara svArI karatA tyAre te ja kSaNe tenA pAlakane amuka InAmathI saMtoSavAmAM AvatuM. keI paNa azva bhAratavarSamAMthI bahAra dezAvaro khAte na jAya te mATe samrATe khAsa kAyado karyo hate ane e kAyadAne pUrepUro amala thAya te sArU teNe keTavALo vagerene khAsa sAvacetI ApI hatI. samrATanI pazuzALAmAM uMTeno paNa TeTa nahote. sainike ghaNIvAra uo. upara besIne hAthamAM baMduka laIne zatruono vinAza karatA. eka utkRSTa uMTane mATe samrATe 12 senA maheronI kiMmata ApI hatI. te samaye gujarAtanI gAyo sarvottama gaNAtI hatI. baMgALamAM ane dakSiNa pradezamAM paNa uttama gAyo maLI AvatI hatI. eka eka gAya te samaye rAja artho maNa jeTaluM dUdha ApatI. gAyanA rakSaNa tathA piSaNa mATe samrATe khAsa kAyadAo ghaDI ane InAmo ApI lekene uttejana ApyuM hatuM. samrATe pite eka vAra 5000 rUpiyA ApI be gAyo vecAtI lIdhI hatI. pitAnI pazuzALAnA G hAthIo tathA anyo cakakasa samaye cokakasa prakArane AhAra meLave che ke nahi, Shreesudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i zAsananIti 253 tenI paNa te barAbara tapAsa rAkhatA. je vAta hiMduo peAtAnA bhAgyoSane lIdhe samajI zakayA nahAtA ane DAvIne paNa je vidhi bahu lAMbA kALe zeAdhI kahADI hatI, te vAta akabare e aMdhAdhuMdhIvALA yugamAM paNa zeAdhI kahADI hatI--arthAt utkRSTa jIvAnA sAgadvArA ati utkRSTa jIvA utpanna karI zakAya che, e kudaratI niyama akabare zeAdhI kahADI te pramANe pazujAtinI unnati karavAnA tejI prayatna karyAM hatA. ukta zodhanA pariNAme ambare bhAratavarSanI azvajAti, uMTajAti tathA kabutarA Adi prANIAnI jAtimAM paNa ghaNA sudhArA karyAM hatA. khAdya sAmagrInA bhAveA--samrATanA samayamAM khAdya sAmagrInA kevA bhAvA hatA, te nIce daSTipAta karyAthI jaNAI Avaze:-eka maNa dhauM"nA 0-4-0, javanA 0-3-3, cekhAnA 0-8-0 thI 2-12-0 sudhI, maganI dALanA 0-7=0, telanA 2-0-0 lavaNunA 0-6-0, sAkaranA 1-6-0, dUdhanA 0-10-0, ghInA rU. 2-10-0, te uparAMta bAMdhakAmane mATe je IMTeTanI jarUra paDatI te IMTA khAra AnAnI hajAra lekhe maLatI hatI. eka IMTa traNa zera vajananI thatI. (A vajana tathA mApa baMgALIja samajavAnuM che.) kha majurInA dara--te samaye majurInA dara kevA hatA, te paNa nIce diSTa karavAthI jaNAi Avaze. mIstrIone 1-8-09 thI lai 5-4-0 sudhI, sAdhAraNa suthArane 2-4-0, sAdhAraNa majurAne 1-8-0, hAthInA mAvatAne 5-0-0, dukavALA sainikAne 2-12-0 thI lai 6-4-0 sudhInA mAsika pagAra ApavAmAM AvatA. daza baMdukadhArI sipAio upara eka jamAdAra rahetA tene 6-8-0 thI 7-8-0 sudhInA, pAyadaLa sainikane 2-8-0 nA tathA dharanA sAmAnya nAkarAne 4-12-0 nA mAsika pagAra maLatA. uttarAdhikArI--jo kASTha manuSya mRtyu pAme anete rAjyanA devAdAra na hoya teA tenI dhana-sapatti tenA uttarAdhikArIne prApta thatI. udAra vArasanI gerahAja rImAM tenI milkata rAjyanI milkatamAM maLI jatI. jAhera nIti-pabhicAriNI strIone athavA vezyAone nagaramAM krAi paNa sthaLe sthAna ApavAmAM AvatuM nahi. tevI strI nagara bahAra `amuka la ttAmAM rahetI. samrATa akabare te lattAne zetAnapura nAma Apyu hatu. zetAnapuramAM eka eNrIsa pazu rAjya taraphathI khAlavAmAM AvI hatI. je puruSo zetAnapuranI mulAkAta le athavA zetAnapuranI vezyAne nagaramAM peAtAne tyAM laI jAya tenI samasta noMdha nAma--jhAma sAthe ukata ApIsanA nAkarA potAnA daphataramAM rAkhatA. AthI sArA kuLanA gRhasthA durAcAranA mAge' caDI zakatA nahi. sugadha--samrATane sugaMdhI vastuonA bhAre zokha hatA. tenA rAjamahela www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 samrATa akabara tathA rAjadarabAra, tAjAM khIlelAM sugaMdhI kusuma tathA kusumamALAo vaDe niraMtara suzobhita tathA Adita ja rahyA karatA. senAnI dhUpadAnImAM caMdana tathA agarU AdinA dhUpa niraMtara saLagyA karatA hatA. samrATa pote paNa sugaMdhI dravya taiyAra karI zakatA hatA. A viSe ame AgaLa bolI gayA chIe. abhiprAya-samrATa eka tarapha pitAnA suvizALa megala sAmrAjyanI suvyavasthA tathA daDhatA mATe jema rAjanItimAM sudhArA-vadhArA karavAne sarvadA ciMtAtura rahe, tevI ja rIte bIjI tarapha pazuzALAmAM kayA pazune kayAre kevo AhAra Apa tene nirNaya paNa ghaNuM karIne te poteja karate; arthAt eka sAmAnya kAryathI laI rAjyanAM gaMbhIra kAryo paNa te potAnI jAte ja saMbhALavAne mathatuM hatuM. pote bahAra pADelI rAjya-AjJAne amaladAro mAna Ape che ke nahi, tenI paNa te pite kasoTI karI che tyAre ja tene AtmA zata thatA. eka baMduka zilpazALAmAM taiyAra thaIne bahAra paDe te pahelAM samrATa eka ke be vAra nahi paNa pAMcavAra tenI parIkSA karI jete. te samayanA hiMdanA samrATamAM akabaranA je parizrama ke tenA jevI kALajI anya koI samrATe lIdhI nathI. blekamaeNna sAheba lakhe che ke "akabara ekIsAthe aneka kAryo upara lakSa ApI zako. tenAja pariNAme tenI rAjanIti eTalI badhI phatehamaMda nivaDI hatI." melasena sAheba lakhe che ke -" jo ke akabara yuddhasaMbaMdhI kAryomAM utsAha lete, te paNa temAM tene AnaMda paDato nahi; kAraNa ke te pote ema mAnatA hato ke yuddha e eka anivArya apakRtya che. yuddhane badale suMdara rAjanItikArA janasamAjanI unnati karavI, ene te hajAragaNuM vizeSa pasaMda karatA hatA. eTalA mATe potAnI rAjanIti jema bane tema savizeSa suMdara ane upakAraka banAvavAne prayatna te aheniza karyA karatA hatA. rAjAnI zakitanuM yathArtha mApa yuddhadvArA nahi paNa suMdara rAjanItidvArAja nIkaLI zake che, ema te mAnato hato. teNe pitAnA bAhubaLathI je sAmrAjya jItI lIdhuM hatuM te sAmrAjayane teNe prajAtaMtra dvArA sudaDha karyuM hatuM. jokenI IcchAne mAna ApavuM te potAnuM kartavya che emaja te mAnate hate." teNe je je pradezo jItI lIdhA hatA, te te pradezamAM teNe suvyavasthAnI sthApanA karI hatI. suyogya rAjanIti pravartAvI hatI, vicAra, uccAra ane kAryamAM temaja dharmamAM paNa lekene ekasarakhI svataMtratA apI hatI. vastutaH evI rIte dezanuM bhaluM karavA mATeja kivA dezamAM nyAya ane nItine pracAra karavA mATeja samrATe aneka pradezo upara vijaya meLavyo hato. pratyeka manuSyane te potAne baMdhuja samajato hato. tenI dRSTimAM jJAti-dharma ke ucca nIca evA bhede pravezI ja zakatA nahotA. teNe sarvatra evI rAjyAzA phelAvI dIdhI G+ hatI ke kAyadAnI pAse pratyeka manuSya samAna che; mATe nyAyAdhIzoe paNa hiMdu I ! thAkAnaMda I s Shree Sudhammaswali Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 55 "" musalamAnAnA bhedo bhUlI javA. teNe sAdhAraNa janasamAjanA hitArthe ekasarakhA hakakavALI rAjanIti pravartAvI hatI, ane pratyeka manuSya potapotAnI vavekabuddhi pramANe vartavAne svataMtra che, ema jaNAvI bhAratavarSamAM navayuganAM tejasvI kiraNA prasAryAM hatAM. rakatapAta pratye te atyaMta tiraskAra darzAvatA hatA. dayAnI sAthe leAkAne nyAya ApavA, e tenuM mukhya sUtra hatuM. varanA khalA vaithI levAne badale vairanA badalA kSamAthI levAnu te adhika pasaMda karatA hatA; chatAM jarUra paDe te prasaMge hRdayanI svAbhAvika karuNAne dAkhI dai .kaThAratA darzAvavAte paNa te bhUlatA nahi. jyAMsudhI amuka manuSya bhaviSyamAM sudharI zake ema che, eve! saMbhava jAya tyAMsudhI samrATa tene sakhta sajA pharamAvatA niha. "jAe, have pachI evuM pApa-karmI karazeA nahi, ema kahI sAmAnya aparAdhIone cheADI mUkavA e tenA cAritryanI mULa nIti hatI. tenA upadeza paNu upara kahyu te ekaja vAkayamAM samAi jatA. te kharekharA snehazIla tathA baMdhuvatsala hatA. anyane peAtAnI tarapha kevI rIte kheMcavA, e kaLA te bahu sArI rIte jANatA hatA. lokAne snehakArA mugdha karavAnu tenAmAM apAra sAmarthya hatuM. teNe zatruone sanmAna ApI tathA temanA pratye sahRdayatA darzAvI peAtAnA pakSamAM bheLavI dIdhA hatA. '"saMmilana karavu'-saMpa sthApavA" eja tenu mULa lakSa hatuM. akabaranA karatAM vizeSa sahRdaya, prajAhitAkAMkSI, utsAhI tathA kadaradAna samrATa bhAratavarSamAM anya kAi janmyA nathI. teNe mogala vaMzanI vaMzAvalImAM agAdha sukhazAMti tathA samRddhi ANyAM hatAM, e vAtanA kAi asvIkAra karI zake tema nathI. anAyara sADee pratyakSa anubhava meLavyA pachI lakhyu che ke-"bhAratavarSoMmAM evI utkRSTa dukA taiyAra thAya che ke tenA karatAM zreSTha baMdukA yUropamAM taiyAra thatI haze ke nahi te zaMkA che. " haMTara sAheba lakhe che keH "yUrApanA vepArIe sALamA sakAmAM sarvAMthI prathama bhAratIya samudrakinAre pahoMcyA tyAre temaNe hiMdu--musalamAnAnI sabhyatA uttama prakAranI joI hatI. potAnA dezanI sabhyatA karatAM bhAratavarSanI sabhyatA krApta rIte pachAta hAya tema tene lAgyuM nahetuM. te samaye pRthvInI krAi paNa jAti sthApatyavidyAmAM, sUtra tathA rezamanAM vastro taiyAra karavAmAM ane suvarNa tA maNimukatAnA alaMkAro taiyAra karavAmAM bhAratavAsIo karatAM caDI jAya tevI naheAtI; paraMtu tyArapachI bhAratavarSInI kaLA AgaLa vadhavAne badale ekaja sthAne jaDavat paDI hatI. khIjI taraph yUrope eTalI badhI tvarAthI unnati karavA mAMDI ke bhAratavarSa karatAM te ghaNuM AgaLa vadhI gayuM ! bhAratava tathA yUropa eka kALe samAna sthitimAMja hatAM; paraMtu satat AgraDa ane prayatnanA pariNAme cUrApa unnatinA ucca zikhare paheyyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra56 samrATa akabara ane bhAratavarSa jyAMne tyAMja paDI raho ! samrATa akabare bhAratavarSane rasAtaLanI uMDI khAImAMthI unnatinA ucca zikhare laI javAne ekavAra bhagIratha prayatna karyo hato. samrATanA samayane A Aryadeza pratyeka viSayamAM yuropanI sAthe spardhA karavAne samartha hatA, paraMtu Aje bhAratamAM ane yUrepamAM keTalo badho bheda paDI gayA che ? yUrope ApaNAthI keTalI vizeSa gati karI che, tene vicAra kare e paNa atyAre upahAsAspada gaNAya. bhAratavarSe akabaranA batAvelA mArgathI bhraSTa thaI punaH avanatinA aMdhakAramAM praveza karyo che. bhAratavAsIoe je akabaranI nItine parityAga karyo na hota te Aje AryaprajA paNa jagatanI eka mahAzaktivAna prajA lekhAtI heta emAM zaMkA nathI. akabararUpI caMdra bhAratavarSarUpI-aMdhakAraAkAzamAM prakAzita thaIne mArga baSTa, digamUDha tathA AtmakalezamAM ja tallIna rahenArA bhAratavAsIone ekavAra unnatine sIdhe ane saraLa mArga darzAvI Apyo hato. akabare-cake, aMdhakAramAM AthaDI AthaDIne kaMTALI gayelI bhAratIya prajAne je nirmaLa amIrasa pAIne navuM jIvana ApyuM hatuM, tene badale kaIrIte vaLI zake tema nathI. hAya ! bhAratabhUmi kharekharaja hatabhAginI che. je tema nA heta te akabaranAM dRSTAMtanI tathA tenA upadezanI A dezamAM ATalI badhI upekSA na thAta ! unaviMza adhyAya-dharmanIti "vivekabuddhi, eja dharmane ekamAtra pAyo che." akabara dharmane udeza zuM? samrATa akabara tene uttara ApatAM kahe che ke manuSyasamAjanuM kalyANa karavuM, eja dharmane uddeza che. dharmanuM mULa zuM? tene uttara ApatAM te kahe che ke jJAna ane yukti e dharmanuM mULa che. je Ama che to pachI islAmadharma ane krizciyana dharma e ubhaya dharmo "ame te IzvaradvArAja pratyakSabhAve (sIdhI rIte) utpanna thayA chIe" evA ahaMkArapUrvaka eka dharma taravAranA baLathI tathA dvitIya dharma kUTanItinA prAbalyathI pRthvInuM akalyANa zAmATe sAdhI rahyA haze? jo koI eka dharma sAkSAta IzvaraThArAja sIdhI rIte utpanna thayo hoya te pRthvInA samasta dharmo te izvarIdharmanI sAme hariphAI karavAne zuM zaktimAna thaI zake? vastutaH izvaranI IcchA sAme keNuM TakI rahe che je Izvarane pitAne koI eka dharmanI utpatti karavI heta te te hajAro ane lAkha varSa pUrve Shree Suhanaswami Gyanbhandar-Umara, Surat jyAre manuSyasamAjanI utpAta thaI te ja samaye-eka dharmane pracAra kema na karata? www.umaragyanbhandar.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 257 tema nahi karatAM hajAro ane lAkha varSaparyata maunabhAve besI rahI, jagatamAM je lAkha ane karaDe manuSya janma-jarA- mRtyunA mArge satata gati karI rahyAM hatAM, temanA pratye udAsInatA darzAvI izvara kevaLa Adhunika samaye ja dharmanuM preraNa karavAne taiyAra thayo tenuM zuM kAraNa? vaLI A bahubhASA tathA bahujAtimaya suvizALa pRthvInA mAtra eka suda aMzamAMja zuM te dharmane pracAra karavAne Izvarane hetu haze? manuSyajAtinI sabhyatA tathA dharmane itihAsa vAMcavAthI tathA vicAravAthI evI pratIti thAya che ke jevI rIte dharmabhAvanagaranI svAbhAvika avasthAmAMthI manuSyo dhIme dhIme sudharelI avasthAmAM Ave che athavA jevI rIte ajJAnatAnI vanabhUmimAMthI manuSya jJAnanA rAjyamAM praveze che, tevI ja rIte dharmanI paNa manuSyo dvArAja utpatti thaI che. manuSyanI yuktio jema jema vizuddha banatI gaI, tema tema temanI dharmabhAvanA paNa vizuddha banavA lAgI. akabare pitAnI asAdhAraNa pratibhAnA baLathI ukta satya zodhI kahADayuM hatuM. te kahe ke -"kevaLa jJAna ane yuktidvArAja dharmanI utpatti thaI che. manuSyoeja dharma utpanna karyo che." akabare vicAra karyo ke -"bhAratavarSamAMnA asaMkhya paMthe eja rIte utpanna thaIne Aje bhAratavAsIomAM parasparamAM IrSyA-kaleza-kaMkAsa karAvI rahyA che ane samasta bhAratavarSane saMmilita karavAmAM aMtarAyarUpa thaI paDyA che. e pratyeka dharmanimitte uddabhavelA parvata sarakhA aMtarA dUra karavA mATe pratyeka vicArazIla bhAratasaMtAne banI zake teTale samayane tathA zaktine bhoga Apavo joIe. jyAM sudhI evA prabaLa prayatno karavAmAM nahi Ave, tyAM sudhI bhAratanI bhinna bhinna peTA jAtie saMmilita thai zakaze nahi ane jyAM sudhI evuM samelana nahi thAya, tyAM sudhI bhAratavarSIya jAti jagatamAM eka prabaLa prajA tarIke potAnuM mAthuM uMcuM karI zakaze nahi ane pitAnA svAbhAvika gauravavaDe dizAonAM mukha ujajavala karI zakaze nahi. mArA jIvanane mAtra eka ja uddeza che ane te eja ke bhAratavarSane avibhakata-akhaMDa prajAkIya pradeza banAvo ane janasamAjanuM zreya sAdhavuM. mane bIjuM kAMIja joItuM nathI. A hatabhAgya bhAratanI mahA unnati huM pratyakSa joI zakuM, e ja ekamAtra mArI vachanA che. te vAMchanA phalIbhUta karavA, bhUtakALamAM je jJAna ane je yuktinA pratApe dharmanI utpatti thaI hatI, teja jJAna ane teja yuktine AdhAra laI, bhAratanI vartamAna zocanAya sthiti sudhAravAne kiMvA bhinna bhinna jAtione saMmilita karavAne ane vividha dharmonI ekavAyatA sAdhavAno prayatna kare che temAM zuM agya che? akhaMDa bhAratavarSanA maMgalAthe ekaja dharmane pracAra kare te kema?" kharekhara ! samrATa akabara eka vicArazIla tathA svadezahitaiSI puruSa hatuM. te dhaNIvAra kahe ke-"jayAM sudhI bhAratamAM aneka jAtio tathA dharmo raheze tyAM sudhI mAruM mana zAMta nahi thAya." Shree Suttamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 samrATa amare sa bhAratanA vartamAna zikSita samAja paNa tene mATe vilApa kare che; paraMtu ambaranA vilApamAM ane vartImAna suzikSita samAjanA vilApamAM mahattvanA bheda mAtra eTaleja che ke akAra ApaNA atyAranA samAja jevA niSkriya nahAtA. mAtra vilApa mAM 3 vAkayamAMja te aTakI rahe teve nahAtA. bhAratamAtAnAM duHkhA joine tenu hRdaya valAvAtu hatu. te du:kho dUra karavAne mATe banI zake teTalA upAyA lIdhA vagara te zAMta thatA nahAtA. samrATa kahetA keH- dharmAM game teTalA hAya ane game teTalI bhinnatAvALA hAya tApaNu je temane satyanA sudRDha mULa upara pratiSThita karavAmAM Ave, te temanI vacce ekavAkayatA kravA yathAyAgya samilana thayA vagara raheja nahi." samrATa pote jAtIya jIvananA mahattA tathA upayeAgitA samajI zakayA hatA. te ema paNa jANatA hatA ke jAtIya jIvana taiyAra karavAmAM dharma jevuM anya eka paNa upayAgI sAdhana nathI. eTalA mATe teNe rAjanItine AgaLa karI, zaktinA sa Mcaya karavAnI bhAvanApUrNAMka hiMdu tathA musalamAnAne eka dha dvArA saMmilita karavAnA bhagIratha prayatna karyAM hatA. bhAratIya prajAne eka mahAkhaLazALI tathA parAkramI rAjanaitika jAtirUpe taiyAra karavAne teNe nizcaya karyo hatA. ame akabaranA jIvanacaritraviSe jema jema vicAro karIe chIe, tema tema amane evA dRDha vizvAsa thatA jAya che ke bhAratavarSanA rAjanaitika AkAzamAM akabaranA jevuM ati ujavala nakSatra anya kAi hajIsudhI prakAzyuM nathI. bhAratavaSa~nA aneka dharmo tathA jAtine saMmilita karavAnA prayAseA pUrve keTalA mahAtmAe karyA hatA, tenuM ekavAra manana karI juo. te mahAtmAonA aMtaHkaraNumAM AvI vibhinnatAne lIdhe keTalu` duHkha thayuM haze, tenA paNa vicAra karI jue. 40 sa. pUrve chaThThA saikAmAM yuddhadeve bhinna bhinna hiMdu jAtione ekatra karavAnI pavitra icchAthI bauddhadha nA phelAvA karyAM hatA. tyAra bAda temA kiMvA aiAdamA saikAmAM mahAtmA rAmAnaMde vibhinna hiMdujAtine ekAtirUpe taiyAra karavAnI zubhecchAthI eka svataMtra dharma pravartAvyA hatA. i. sa0 nA paMdaramA saikAmAM kabIre tathA nAnake hiMdumusalamAnane saMmilita karavA navanavA dharmamatAnA pracAra karyA hatA. 4 sa0nA sALamA saikAmAM mahAprabhu gArAMga samasta jAtine samilita karI prema tathA bhakitapradhAna dharmanA bhAratavarSamAM pracAra karyA hatA. bhAratanA bIjA eka nararatne-guru gAviMdasiMhai hiMdu tathA musalamAna prajAmAM maitrIbhAva sthApI zIkha jAti nAmanI je eka mahA baLavALI tathA sAhasI jAti taiyAra karI hatI, tenuM vIratva tathA sAhasa jagatamAM Aje paNa advitIya gaNAya che. rAjA rAmameAhanarAyanA prayatnA paNa sate vitija che. upara kahI tevIja ucca AzA samrATa akabaranA aMtaHkaraNamAM paNa hatI. www.umaragyanbnandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanItti 259 vegavALI nadI jema keIe AgaLathI taiyAra karI rAkhelA mArge vahevAne badale pite pitAnI meLeja pitAne mArga taiyAra karI le che, tema mahAjane paNa pitAnI pratibhAnA baLathI pitAno mArga karI le che. samrATa akabare paNa teja pramANe karavAnA hetuthI jJAna ane yukitanI ArAdhanA karavA mAMDI hatI. samrATe saghaLI bhASAonA tathA saghaLA dharmanA graMthamAMthI jJAnarasanuM pAna karavA mAMDayuM hatuM. te kahe ke -"je mAra mata vizuddha hoya to pachI pratikULa yukitaone mAre zA mATe bhaya rAkhaze ane je mAre mata vizuddha na hoya te pachI viruddha pakSanI yuktio sAMbhaLI mAre mAre mata zAmATe na sudhAravo ?" eTalA mATe teNe saMskRta, hiMdI, kAzmIrI, pazIana, ArabI tathA grIka Adi bhASAnA amUlya sAhityabhaMDAramAMthI uttamottama graMtharatnane saMgraha karavAne prAraMbha karyo hate. vividha bhASAnA prathenAM bhASAMtare taiyAra karAvavA mATe teNe vidvAna puruSonI eka sabhA nimI hatI. A bhASAMtara-vibhAganA vidvAno niraMtara vividha graMthanA anuvAdo karavAmAMja tanmaya rahyA karatA. prasaMgopAta samrATa pote e bhApAMtaronI parIkSA kare ane jyAM bhUla jevuM hoya ke kaThina bhAga heya tyAM yathAmati sUcanA ApI sahAya paNa karo. grIka bhASAnAM pustakanuM bhASAMtara karAvavA sAra samrATe govA nagarImathI grIka bhASAnA eka vidvAnane pitAnI rAjasabhAmAM belAvyo hato. piorTugIjha vidvAna pAse rAjyanA amuka nokara grIka bhASAnuM zikSaNa meLave, evI khAsa AjJA samrATe pharamAvI hatI. saMskRta kavivara pheMjhIe mahAbhAratane pazIana bhASAmAM anuvAda karavAnuM kAma mAthe lIdhuM hatuM. abulaphajhala paNa temAM tene yathAyogya sahAya ApatA. samrATa akabara mahAbhAratanuM bhASAMtara vAMcIne bahuja AnaMdita thayo hato ane te graMthanI bhAre prazaMsA karI musalamAna amIra-umarAvone ukata graMthane (mahAbhAratane) eka eka bhAga vAMcavAnI bhalAmaNa karI hatI. hiMduone dveSI anudAra bAdAunI te saMbaMdhe lakhe che ke"A graMthamAM eTalI badhI anAvazyaka ane asaMgata vAta che ke tenA vAcanathI AvI aDhAra pRthvIo cheka ghelI banI gayA vagara rahe nahi. jeo tevA graMthanuM anuvAdarUpa apakarma karavAthI dUra rahyA che, temanA upara Izvara prasanna raheze." kavivara phejhIe naLa-damayaMtInI kathAne AdhAra laI pazIana bhASAmAM eka manahara kAvya racyuM hatuM ane te samrATane samarpaNa karyuM hatuM. te sivAya samrATanI AnAthI samrATanA pitAnA kharce keTalAMka mukhya upaniSado, kathAsaritasAgara, rAmAyaNa, harivaMza, atharvaveda, batriza siMhAsana, bIjagaNita, lIlAvatI, kAzmIrano itihAsa tathA rAjataraMgiNI Adi anekAneka saMskRta graMthonAM bhASAMtaro pazIana bhASAmAM thayAM hatAM. samrATe chellAM sahastra varSone itihAsa taiyAra karAvavA aneka vacakSaNa vidvAnone niyukta karyA hatA. AvI rItanI tenI jJAnabhakitavize ame www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara jeTale vistAra karIe teTale ja heya, ema amane lAge che. bAdAunI lakhe che ke ""eka rAtrie samrATa potAnA zayanamaMdiramAM sUtA hatA. tyAM keine javAnI AjJA nahatI. akasmAta samrATe mane sAda karyo. huM tyAM hAjara thayo. samrATe mane potAnI zayyA pAse besavAnuM kahyuM. huM barAbara svasthacitte beTho eTale samrATe pUchayuM ke kema? rAjataraMgiNInuM bhASAMtara pUruM thayuM ke nahi ?" meM ativinayapUrvaka uttara Apyo ke "hAjI, pUruM thaI gayuM che. tyAra bAda samrATe te mahAna pustakanA pratyeka adhyAyane sArAMza sAMbhaLavAnI IcchA darzAvI, tethI huM dhIme dhIme tene sAra bolavA lAgya, AvI rIte AkhI rAtri pasAra thaI gaI. samrATe bhASAMtarathI saMtuSTa thaI mane daza hajAra rUpiyA tathA eka azva puraskArarUpe arpaNa karyo." bAdAunIe rAmAyaNanuM paNa bhASAMtara karyuM hatuM ane te badala tene 150 senAmahera tathA daza hajAra rUpiyA maLyA hatA. A uparathI samrATanA anuvAdavibhAgamAM keTaluM kharca thatuM haze, tenuM amArA pAThake anumAna karI zakaze temaja samasta divasanA sakhta parizrama pachI paNa samrATa akabara rAtrinA samaye jJAnaprApti arthe keTalo rasa lete, te paNa jaNAI Avaze. moTA moTA halAomAM tathA yuddhomAM paNa rAtrinA samaye samrATa akabara jJAnasaMgraha karavAmAM ALasa karate nahi, e vAta pUrve kahevAI gaI che. samrATe pitAne mATe eka khAsa pustakAlaya taiyAra karAvyuM hatuM. temAM upara kahI te sadhaLI bhASAnA aneka viSayanA graMtha suvyavasthitapaNe goThavI devAmAM AvyA hatA. eka bhASAnAM pustake ekaja kabATamAM rahe, evI vyavasthA rAkhI hatI. pustakanA viSayavAra vibhAgo pADavAmAM AvyA hatA, tethI je je viSayanAM pustake joItAM hoya te te tarata maLI AvatAM hatAM. samrATane bhAratavarSamAM je koIpaNa sthaLe pustakAlaya ke chUka pustako prApta thatAM te te saghaLA pustake ati AdarapUrvaka potAnA pustakAlayamAM laI Avate ane viSayavAra goThavI dete. ame AgaLa kahI ja gayA chIe ke akabarane lakhatAM-vAMcatAM AvaDatuM nahotuM, tethI rAtrInA samaye ghaNuM karIne niyamitapaNe samrATanI pAse graMthanuM vAcana thatuM. graMtha vAMcatA vAMcatAM jyAM apUrNa rahI jato tyAM samrATa pote pitAnA hAthathI ciha karate ane bIje divase tyAMthI AgaLa vAcana calAvavAnI AjJA karate. AvI rIte eka graMthanuM vAcana pUruM thayA pachIja anya graMtha hAthamAM levAmAM AvatuM. ema kahevAya che ke bhAratavarSamAM e bhAgye ja koI suprasiddha graMtha haze ke je samrATa akabara pAse vAMcavAmAM nahi Avyo che ane e itihAsa paNa nahi hoya ke jeNe samrATane amuka sadupadeza ApI yogya prasaMge sAvaceta nahi karyo hoya. samrATa jyAre vAMcanAlayamAM beso tyAre tenI pAse eka senAne thALa ane temAM suvarNa mudrAo mUkavAmAM ta AvatI. vAcananuM kAma samApta thayA pachI samrATa pote vAMcanArane potAnA hAthathI Shree Sudharmaswanit Gyanbhandar-Umara, Surat Www.umaragyanbhandar.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanIti rA puSkaLa suvarNamudrAo aNu karatA. tenA aMtaHpuramAM paNa aneka pustakA rAkhavAmAM AvatAM hatAM. aMtaHpuramAM jeTale samaya rahevAnuM thAya teTalA samaya paNa naraka nahi gumAvatAM vAMcana tathA mananamAMja te pasAra karatA. tyAM tenI bhegamA graMthanuM vAcana karatI ane samrATa sAMbhaLatA. akabarane darzanazAstranA abhyAsamAM bahuja AnaMda maLatA hatA. te kahetA ke: " darzanazAstra mane eTalu badhu priya che ke mane anya sekaDA kAryo tyajIne paNa te sAMbhaLatrAnu mana thAya che; paNa khIjA avazya karavA ceAgya karmAM rahI na jAya eTalA mATe nirupAye mAre danazAstranuM vAcana aMdha rakhAvavuM paDe che. ,, samrATa jema vividha graMthAnuM zravaNa karIne peAtAnA jJAnamAM umerA karatA teja pramANe te padminI sAthe vArtAlApa tathA zAstracarcA karIne paNa temanI pAsethI Avazyaka jJAna prApta karatA. game te dharmAMnA game te pa MDita puruSa samrATa akabaranA darabAramAM hAjara thai zakatA hatA. samrATa satra vidvAna puruSone yathAceAgya mAna tathA Adara ApatA. amuka paDita amuka dhama mAne che, eTalAja mATe tenI upekSA karavI, evI rAjanIti akamare svIkArI naheAtI, pratikULa yukti dvArA samrATanA vicAronuM kAi khaMDana karatuM, teA samrATa temanA pratye krodha ke aprasannatA darzAvate, nahAtA. pratyeka viSayanI parIkSA kevaLa yukti ane vivekabuddhidvArAja thavI joie, ema te mAnatA hatA. tenA jevA yukti te vivekabuddhitA sevaka Adhunika kALamAM kAI janmyA hAya, ema amArA jANavAmAM nathI. samrATa ghaNIvAra kahyA karatA hatA ke "pratyeka saMpradAya potAnA dharmoMmatane eTale badhe satya mAnI le che ane e aMdhazraddhAmAM evA teA unmatta banI jAya che, ke anya sarvAM mAne sahAra karavAnI ane pRthvIne manuSyanA raktathI kalakita karavAnI duSTa bhAvanAne te dUra karI zakatA nathI. temAM paNa vadhAre Azcarya pAmavA jevuM teA eja che ke dharmanimitte manuSyAnAM khUna karavAM tene pazu eka mahA pavitra kra` mAnI levAmAM Ave che. manuSyA jo ekamAtra yuktinA vA peAtAnI vivekabuddhinA Azraya grahaNa karatAM hAta teA te peAtAnI bhulA peAtAnIja meLe samajI zakayAM hAta, anyanI dhArmika lAgaNIone dubhavavAne badale mAna ApatAM zIkhyAM hAta ane rIte jagatamAMthI zatrutA tathA vivAda jaDamULamAMthI naSTa thai gayAM hAta." manuSyA amuka prakAranuM jJAna prApta karavuM, temAMja peAtAnI sa pUrNItA mAnI le che, paNa vastutaH temAM temanI bhUla che. vastutaH je jJAna A paNe prApta karIe te jJAnane jo ApaNe AcAramAM utArI na zakIe, teA e jJAnanI kiMmataja zuM che? evA niSkriya dAna karatAM te mUrkhatAja uttama che. manuSya eka zreSTha prANI gaNAya che, tenuM kAraNa eja cheke tenAmAM vivekazaktitulanAzakti rahelI che. A zaktinI unnati karavI tathA tenA sadupayeAga karavA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara samrATa amara e pratyeka manuSyanuM khAsa Avazyaka vya che. peAtAnu hita acavA ahita zemAM raheluM che, tenA vicAra karyAM vagara ekAda gulAmanI mAkaja khIjAnI pAchaLa ghasaDAvuM, e kAI rIte icchavAyAgya nathI. a MdhazraddhApUrvaka pUrvanA vicArAne anusaravuM ene jo zAstrakArA ucita mAnatA hota, te pratyeka dharma pravake je nUtana dha mata pravartAvyA che, te pravartAvata nahi. jo kA vidvAne peAtAnI vivekabuddhithI vicAra| na karyA hAta, teA navA graMthAnA tathA navA vicArAnA paNa ApaNane lAbha maLata nahi. keTalAka manuSyA dezAcAramAMja jANe saghaLA kanyatA samAI jatI hAya, tema mAnI laine ahaMkArapUrvaka khesI rahe che. AvA lakA vivekamuddhinu yacA mahattva joi tathA vicArI zakatA nathI. jemA vivekI hAya che te pratyeka kA'mAM nyAya, dayA ane sAdhutA Adi daivI saddaguNA darzAvyA vinA rahetA nathI. lAkAmAM ghaNIvAra matabheda paDe che, gerasamajutI phelAya che tathA vivAdo thAya che tenuM kAraNa mAtra ekaja hAya che ke te pAtAnI vartamAna avasthA, vartamAna AvasyakatA tathA mULa sAdhya vastunA vicAra karI zakatA nathI ane tethI te mULa viSayane visArI daIne khAdya tathA sAmAnya vaSayamAMja sasva mAnI le che; jyAre DAhyA puruSo sadA sArA pariNAma taraphaja lakSa rAkhI peAtAnA kabyanA nirNaya kare che, samrATe khagALA uparanI savArImAMthI puna: rAjadhAnI tarapha AvatI veLA bhAratanI vibhinna jAtione ekatra karavAnA ane sa dharmonI ekavAkayatA siddha karavAnA saMkalpa karyAM hatA. (I. sa0 1575) sa dharmAMnI'jAheramAM samAlocanA thai zake, eTalA mATe teNe ttepurasIkrI khAte " ebAdatakhAnA " nI sthApanA karI hatI. A dharmoMmadira bhrUNa' manehara ane suMdara hatuM. temAM sabhAsadene esavA eka uMcA mAMcaDA taiyAra karAvavAmAM AvyeA hateA. ame e gRhanA patto meLavavAnA prayatna karyo hato. tapAsa uparathI amane ema jaNAyuM ke bhAmIA (prada'kA) jene divAnekhAsanu nAma Ape che, teja gRha dhaNuM karIne A dharmamaMdira hAvu joIe. tene ekke mALa nathI chatAM te be mALa jeTaluM UMcu che. gRhanI aMdara divAlAnI lagolaga cAtarapha gALAkAra mAMcaDe che. mAMcaDAnI nIce tame ubhA raheA ane hAtha lAMkhA karA tApaNu te mAMcaDAneA tame sparza karI zake! nahi, eTalI uMcAie te AvelA che. gRhanI kharAbara madhyamAM teTalIja uMcAIvALA eka suMdara staMbha che. te tabhane chevaTanA (mathALAnA) bhAga vistAravALA che. tenA upara ArAmapUrvaka esI zakAya evI vyavasthA che. AsapAsa saLIyA (lIMga) jaDI levAmAM AvyA che. te staMbha uparanI beThakanI sAthe cAra pUla saMyukta karavAmAM AvyA che. mAMcaDA uparathI kAIne A madhyanI beThakamAM Avavu hAya, te A pUla upara thaIne AvI zake evI gAThavaNu rAkhavAmAM AvI shreche. samrATa akabara te staMbha uparanA AkA akabara te sta Mbha uparanI beThakamAM virAjatA ane tenI AsapAsa mAMcaDA www.umaragyanbhandar.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIti 263 upara vividha viSayanA vidvAna khesatA. mAMcaDAnI nIce-bheAMyataLIe prekSakA tathA zrotAe besIne dhama~carcA sAMbhaLI zakatA hatA. samrATa hiMdu tathA musalamAna Adi sa dharmAvALA mahA paDita puruSone ukata dharmasabhAmAM AvavAnuM nimaMtraNa karatA hatA. bhAratavarSanA aneka prasiddha vidvAneA te dha carcAmAM bhAga levAte padhAratA hatA. samrATe irAna jevA dUra dezamAMthI agni-upAsaka pArasI purAhitAne, khArase mAlathI adhika dUra AvelI gAvA nagarImAMthI krizciyana dharmA/yane tathA TieTa jevA dUra dezamAMthI auddhadharmAvalakhI mahAtmAone bhAre AdarasatkArapUrvaka potAnA rAjyamAM teDAvyA hatA. temAM tene puSkaLa dravyane vyaya paNa karavo paDayA hatA. ukta dhamadiramAM brAhmaNA, bAhyo, dArzanikA, nAstikA, krizciyanA tathA musalamAnA e sa pAtapAtAnA dharmavicArAnu mahattva tathA anya dharmonI khAmIe batAvavAnA niDaratApUrvaka prayatna karatA hatA. A pramANe nitya dharmAMsabaMdhI carcA thavAthI ane sarva kAine saMpUrNa svataMtratApUrvaka khelavAnI chUTa maLavAthI vibhinna dharmAMnI tathA dharmAcArAnI khullIrIte samAlocanA thavA lAgI; ane e rIte jijJAsuone mATe satyanA mA krame krame spaSTa ane saraLa navA lAgyA. samrATa akhara ukata naiyAyikA ane vidvAneAnI madhyamAM yeAgAsana vALane zAMtabhAve khesatA ane bhinna bhinna dharmAMnI, bhinna bhinna matonI tathA bhinna bhinna AcArA ane anuSThAtAnI samAlAcanA dhyAnapUrvIka sAMbhaLatA. dha sabhAmAM AvanArA sadhaLA vidvAna ane mahAtmA puruSone samrATa yeAgya sanmAna ApatA; eTaluja nahiM paNa prasa MgeApAta temane temanA cuNA pramANe puraskAra vagere ApI uttejana paNa ApatA. samrATanA AvA vyavahArathI prajAjanete atyaMta AnaMda thAya e svAbhAvika che. je dharmasabhAnu ame upara varNana karyuM temAM maulavIe islAmadharmanuM samana karatA ane amulajhala temanI sAme islAmadhanI viruddhamAM ubhA rahetA abulakjhalanI yuti tathA vidvattAsAme mAlavIe vizeSavAra Takakara jhIlI zakayA nahi. temaNe have samrATanI hAjarImAMja apazabdo tathA dhamakI ApavAnA AraMbha karyAM. mAlavIonu` kSudra jJAna tathA asAdhAraNa abhimAna dharmAMsabhAmAM prakaTa thavA lAgyuM. AthI guNAnurAgI samrATa akbaranI molavI pratyenI zraddhA zithila thavA lAgI. te poteja pAtAnI aMdara lezeA ane kAsA karavA lAgyA. kurAnanA amuka vAkyanA eka mAlavI amuka artha kare, tA anya molavI tenAthI cheka viruddhaja artha karavA lAgyo. khAdAunI lakhe che keH-" samrATa peAtAnA dhAkhA samaya ebhAtakhAnAmAMja jJAnInI sAthe vArtAlApa karavAmAM pasAra karatA. khAsa karIne zukravAre te te samasta rAtri jAmata rahIne dha carcA karatA. dharmAMnI carcAmAM keTalIkavAra mAlavI apazabdo Shree Sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 'www.unaragyanbhandar.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrATa akabara paNa vAparatA ane pitApitAmAMja Atmakalaha karavA maMDI paDatA hatA. eka musalamAne hajarata mahaMmada sAhebanI niMdA karI hatI tethI tathA bIjA eke zIA mata grahaNa karyo hato evA zaka uparathI abdulanabIe ukta ubhaya manuSyone mArI nakhAvyA hatA. AvI rIte sadehamAtrathI manuSyone prANa le, e bahu ja anucita karma che, ema siddha karavA eka musalamAne eka pustaka prakaTa karyuM. AthI maulavIo mukhya be bhAgamAM vaheMcAI gayA ane ekabIjAne niMdavA lAgyA. keTalAka mUlavIo anyAyane nyAyanuM rUpa ApI tathA asatya vAtane satyane suMdara piSAka paherAvI samrATane chetaravAno prayatna karavA lAgyA. eka mAlavI je vAtane dharmasaMgata TharAvavAno prayatna karate, teja vAtane anya molavI dharmaviruddha TharAvavAno prayatna karato. AvI rIte mukhya maulavIomaja phATapuTa thavAthI sAdhAraNuM musalamAna-samAja IslAmadharma pratye zaMkAzIla bana gaye. samrATanuM aMtaHkaraNa bahuja udAra ane unnata hatuM. satya vAtanuM grahaNa karavAne te sarvadA taiyAra hatA, paraMtu tenAmAM jevI joIe tevI paripakava vicArazakti nahi hovAthI, temaja te sarvadA nIca ane avizvAsI manuSyo dvArA gherAyela rahetuM hatuM tethI, tenA mana upara zaMkAnAM AvaraNe caDavA lAgyAM. pariNAma e AvyuM ke islAma dharmanI majabUta divAlamAM seMkaDo taDe ane cIrAo paDavA lAgyA. bAdAunI pote paNa samrATa akabaranA samayamAM eka maulavItarIkenuM kAma karato hato, paraMtu te paNa pitAnI buddhizakti tathA yuktizaktidvArA samrATane IslAmadharmanuM yathArtha mAhAsya samajAvI zakyA nahatA ane tethI ja tene samrATanI vidvattA upara AkSepa kare paDyo hoya ema lAge che. maulavIone rAjyanI trIjorImAMthI paisA saMbaMdhI madada ApavAmAM AvatI hatI. teo eTalA badhA sattAdhArI banI gayA hatA ke dharmane nAme leke upara julama gujAravo e temanA manane ramata vAta thaI paDI hatI. koI musalamAne kurAnanI amuka AjJAnuM ullaMghana karyuM che, ke amuke dharmanI AjJAsaMbaMdhI nA abhiprAya bahAra pADe che, ema sAMbhaLatAMnI sAthe ja teo potAnI marajI pramANe tene mArI nakhAvatA hatA. A bAbatanI mAhitI maLatAM atyaMta kheda pAmIne samrATe evA julamI melavIonA hAthamAMthI dharmasaMbaMdhI adhikAra paDAvI levAno vicAra karyo hato. abulaphajhala vagerene paNa emaja lAgyuM ke dharmasaMbaMdhI sadhaLA adhikAro mAlavIo pAsethI laIne samrATanA hAthamAM sepavAmAM Ave, teja dezanuM kalyANa thAya ane bahu dharmone saMmilita karavAne yatna 5Na toja saphaLa thAya. chevaTe zekha mubAraka ane abulaphajhala AdinA prayatna ane parizramathI dharmAdhikAra saMbaMdhI dhArele pheraphAra thayo. eka jAhera S bahAra pADI temAM jaNAvavAmAM AvyuM ke -" x x x ame ema karAvI Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 265 e chIe ke bhaviSyamAM dharmasaMbaMdhI matabheda utpanna thatA samrATa akabara piteja rAjanItine anusarIne janasamAjanA hitArthe je chevaTane nirNaya karaze, te ApaNe saghaLAe-saghaLI kAmAe pAlana karavuM paDaze; vaLI samrATa dharmasaMbaMdhe keI ne niyama pravartAve te paNa je sAdhAraNa janasamAjane mATe hitakara haze ane kurAnanI AjJAne anusarata haze, te te paNa ApaNe saghaLAe--saghaLI kemee mAnya kare paDaze. x x x" A suprasiddha DhaDherA upara mahAtmA mubArake, abulaphaijhIe tathA abulaphajhala jevA samrATanA aMtaraMga mitroe AnaMdapUrvaka sahIo karI ApI hatI. maulavIo khullIrIte samrATanI sAme pratikULatA darzAvI zake tema nahotuM; tethI temaNe paNa anicchA chatAM pitApitAnI sahIo karI ApI hatI. AthI dharmasaMbaMdhI mukhya sattA samrATanA hAthamAM AvI hatI. teNe rAjanItinI hadamAM rahIne, A aneka dharma ane kemevALA bhAratavarSamAM, sAdhAraNa janasamAjanA maMgalAthe, pitAne gya ane Avazyaka jaNAya tevA ane kurAnanI AjJAne paNa anukULa thaI paDe tevA niyama dhIme dhIme pravartita karavAnI sattA pitAnA hAthamAM lIdhI. tyArabAda akabare aneka divase ane rAtrI paryata satata zAMtabhAve tathA sthirapaNe, molavIonA mukhathI IslAmadharmanI saghaLI yukitao sAMbhaLIne tene gaMbhIratAthI manana karyuM hatuM. mailavIonI dalIla sAMbhaLI rahyA pachI samrATe te dharmanI keTalIka bAbatonI viruddhamAM pitAno abhiprAya prasiddha karyo hato. samrATa mahaMmadIya dharmane mAnatA nahe te paNa mahaMmada pote eka mahAna pratibhAvALA puruSa hatA, ema mAnI temanA pratye sanmAnabuddhi dharAvatA hatA. samrATe nUtana dharmane pracAra karyA pachI thoDA ja divasamAM eka musalamAna amAtya makakAthI haja karIne mahaMmadanA pagalAMnI AkRtivALo eka paththara laIne hiMdustAna AvatuM hatuM. A vAta samrATanA jANavAmAM AvI eTale te ATha mAIla sudhI sAme gayo hato ane pelA amAtyanI pAsethI mahaMmadanAM pagalAM ati mAnapUrvaka pitAne tyAM laI AvyA hatA. samrATanAM sagAM-vahAlAMo makakA khAte javAnI icchA darzAvatAM tyAre te pitAnI rAjI-khuzIthI temane tyAM mokalI deto. sAmrAjyane keI nekara jyAre makakA khAte yAtrArthe jatA tyAre samrATa tene gya dhanasahAya ApI ravAnA karatA ane makakAmAM vasatAM garIba-gurabAone vaheMcI ApavA yogya bheTa paNa mokalI de. samrATe pitAnI samasta jIMdagImAM kaI paNa yathArtha sAdhu puruSapratye apamAna, abhakti ke azraddhA darzAvI nathI. | krizciyana dharmanuyAyI porTugIjhe govAmAMthI samrATanI pAse AvyA tyAre Shr samrATe temane sAro AvakAra ApyuM hatuM. yuropanI paristhiti, yuropanI rAja www.umaragyanbhandar.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 samrATa akabara nIti, samAjanIti tathA dharmanItisabaMdhI aneka upayAgI vigatA teNe gAvAvAsI krizciyane pAsethI prasaMgeApAta meLavI lIdhI hatI. samrATe gAtrAnA zAsanakartAne je eka patra lakhI mADhyA hatA, te patra samrATanA hradayanI udAratAnI Aje paNa sAkSI ApI rahyo che. ukata patramAM akabare lakhyuM hatu` keH-" kri zriyana dharmanA abhyAsa karavAnI mane bahu prabaLa abhilASA che. Apa jo eka e dharmAcAryAMne mArA rAjyamAM mekalaze teA mArA upara mATI maherabAnI thaze. teo ahI Ave tyAre temanI sAthe khAIbala tathA dharmasaMbaMdhI khIjAM pustakA paNa ravAnA karazeA, te dharmocAyAMte saMpUrNa sanmAnapUrvaka mArA rAjyamAM rAkhIza. mane temanA darzonathI bahuja mAnada thaze. jyAre te ahIMthI javAnI icchA darzAvaze tyAre huM temane keTalAka mAnapUrvaka ravAnA karIza. ahIM padhAravAmAM koie koi paNa prakAranA bhaya rAkhavAnI jarUra nathI. huM pote te dharmAdhyakSAnI pUrepUrI saMbhALa laiza, ' suvizALa bhAratavarSanA adhIzvarane krizciyana dharmAMnI dIkSA ApavAnI AzAthI, ati catura traNa porTugIjha dharmadhyakSA samrATanI pAse hAjara thavAne ravAnA thayA. te 43 divasanI musApharI pUrI karI chevaTe phattepura-sIkrI khAte AvI paDe[cyA. samrATe temane ati sahRdayatApUrvaka AvakAra ApyA. dharmAdhyakSAe paNa samrATanI pAse anekAneka bheTA premapUrNAMka raju karI. ukata bheTAmAM bAbalanuM eka pustaka tathA isu-krAIsTa ane tenI mAtAnI eka mUti paNa hato. krizciyana pAdarIo upara kAi paNa musalamAna julama na kare, te mATe temane peAtAnA darabAranA killAtI a Mdaraja eka mahelamAM rAkhavAmAM AvyA. te uparAMta eka AjJApatra bahAra pADI samraTe peAtAnI prajAne jaNAvI dIdhuM ke " navA AvelA krizciyana dharmAdhyakSAnu kAie paNa apamAna karavuM nahi, temaja temanI upAsanA-paddhatinI tathA krAisTa ane merInI mUrtinI paNa kARe avajJA karavI niha. pratyeka zukravAre rAtrie dha carcAnA madiramAM ukata pAdarIo hAjara thatA ane samrATanI sAme krizciyanadhanA mahimA tathA anya dharmonI khAmIo mukataka vavatA hatA. khAIkhala graMthanu bhASAMtara karAvavA mATe samrATe abulaphjhAnI nimaNuka karI hatI. samrATane pIana bhASAmAM dharmopadeza ApaA ThIka paDe, ema dhArI eka pAdarIe pazI ana bhASAnA abhyAsa paNa karavA mAMDayA hatA. krUttepurasIkrI khAte pAdarIoe eka dharmAdA davAkhAnuM khulluM mUkayuM hatuM ane pratyeka dIna-daridrI bimArane temaNe chUTathI davA ApavAnI zarUAta karI hatI. AvI rIte e pAdarIe peAtAnA pavitra ane pApakArI cAritryahrArA hiMdu-musalamAnAnAM aMtaHkaraNa upara bahu UMDI asara karI hatI. dhIre dhIre hiMdu ane musalamAneAnA moTA bhAga pArIo taraph prema ane mAna rAkhavA lAgyA hatA. chevaTe te pAdarIoe jyAre "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 267 krizciyana dharmane phelAvo karavAnI samrATa pAse rajA mAgI tyAre te pAdarIo upara keI ajJAna manuSya julama gujAre evA bhayathI samrATe temane zAMta karyA. pitAnI maherabAnIvALA pAdarIe prajAvarga upara dharmapracAraarthe trAsa vartAve te te paNa asaMbhavita nathI, ema dhArIne paNa samrATe pAdarIone dharmapracAranI paravAnagI na ApI hoya, to te paNa banavAgya che; chatAM akabare ema jAhera karI dIdhuM ke "je koI vyakti potAnI IcchAthI krizciyana dharmane svIkAra karaze, te tene rAjya taraphathI koI paNa prakArane trAsa ApavAmAM Avaze nahi, temaja je koI manuSya krizciyanadharmAvalaMbI upara jorajulama gujAraze, te te rAjyanI dRSTimAM gunhegAra thaze. " samrATe potAnA putra murAdane porTugIjha bhASAno abhyAsa karAvavA tathA krizciyana dharmanuM rahasya samajAvavA pAdarIonI svAdhInatAmAM arpaNa karyo hato. samrATe temane mATe AgrAmAM eka krizciyana devaLa paNa baMdhAvI ApyuM hatuM. eTaluM ja nahi paNa eka divase te devaLamAM jai, krizciyana paddhati pramANe pitAne mukuTa aLago karI, DhIMcaNabhara paDI tathA musalamAna vidhi pramANe thoDIvAra besIne ane thoDIvAra ubhA rahIne IzvaranI upAsanA paNa karI hatI. kalika krizciyananuM ukata devaLa hajI paNa AgrAmAM joI zakAya che. eka divase pelA pAdarIoe dharmasabhAmAM krAIsTanuM Izvaratva siddha karavA uparAupari yukitao ApavA mAMDI, tyAre sabhAsadone bahuja Azcarya thayuM. samrATe sabhAsadone Azcaryamugdha thayelA joI jaNAvyuM ke -"krizciyana leke pitAnI bAlyAvasthAmAMthI ja Isa-krAIsTapratye prema dharAvatA hoya che, tethI teo tenAmAM Izvarane Arepa kare, te temAM Azcarya pAmavA jevuM kazuM ja nathI. ApaNuM hiMdustAnamAM paNa zuM aneka manuSya siddhivALA gI-saMnyAsIone ati pavitra temaja IzvarAvatAra nathI mAnI letA ? " eka divase pAdarIo, ane islAmIe pitapitAnA dharmanuM mahattva siddha karatA dharmasabhAmAM beThA hatA. chevaTe eka pAdarI belI uo ke-"bAIbalane hAthamAM rAkhI agnimAM pra veza karavAne taiyAra chuM. tame paNa kurAnane hAthamAM rAkhI agnimAM praveza karavA taiyAra thAo. ApaNuM bemAMthI je manuSya banyA vagara ke dAjhayA vagara bahAra nIkaLe tene dharma satya che, ema pratyeke svIkAra kare."aulavIo pAdarIone zuM javAba Ape, te vicArI zakyA nahi ane tarkayuddha pitAnI meLe ja zAMta thaI gayuM ! pAdarIoe A takane lAbha laI samrATane krizciyana dharma aMgIkAra karavA Agraha karyo. samrATe tene khullI rIte jaNAvI dIdhuM ke " ApanuM saMpUrNa mAna rAkhuM chuM, ApanA dharmanA amuka aMzanI huM muktakaThe prazaMsA paNa karuM chuM. chatAM Izvarane eka putra hatA ane te manuSyarUpe A jagatamAM avataryo hate, e vAta huM mAnI zakato nathI. isukhrista manuSyone uddhAra A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 samrATa akamara karavA mATeja janmyA hatA, e vAta upara huM vizvAsa dharAvI zakatA nathI." have pAdarIe samajI gayA ke samrATane krizciyanadharmanI dIkSA ApavI, e saheja vAta nathI, tyArabAda temaNe peAtAnA mULa sthAne javAnI samrATa pAse rajA mAgI. samrATe tene bhAre panAmA tathA bheTa arpaNa karI; paraMtu ukata pAdarIomAMtA mukhya pAdarI samrATa taraphanI bheTa svIkAravAne kAI rIte taiyAra thayA nahi. teNe kahyuM ke: " dharmanA pracAra karavA, e mArA jIvananu eka mahAvrata che. dha pracAra eja mArUM kavya tathA lakSya che. " dharmane nAme leAkeA pAsethI paisA paDAvanArA hiMdu tathA musalamAna dharmAcAryAM pAdarIone AvA niHsvArthabhAva joi bahu Azcarya pAmyA tathA * peAtAnI vAsanAemATe zaramAyA paNa kharA. samrATanI mAtuzrInI sevAmAM keTalIka razIana ramaNIonI nimaNuka karavAmAM AvI hatI. te ramaNIone sa MpUrNa svataMtratA ApavAnI pelA niHsvArtha pAdarIe samrATane prAthanA karI, samrATe bhAre AnaMda ane satASa sAthe pAdarInI prArthanAnA strIkAra karyAM. tyArabAda ekavAra samrATanA niyaMtraNune khAsa mAna ApI keTalAka pAdarIe gAvAmAMthI lAheAra khAte AvyA hatA ane tyAM paNa akabare temane mATe eka krizciyana devaLa baMdhAvI ApyuM hatuM. samrATa jo ke isukhristane uddhArakarUpe mAnatA nahAtA, tepaNa te eka asAdhAraNa puruSa hatA, ema svIkArate hatA ane tenI mUrti pratye yeAgya sanmAna darzAvatA hatA. "6 samrATanI dharmAMsabhAmAM pArasI dharmAMcAryA, khAddha zramaNA tathA sura brAhmaNa paDitA e sa pAtapeAtAnA dharmAMpacatA mahimA varNaMvatA hatA. te samaye brAhmaNu vidvAnoe samrATane hiMdudharmAMmAM dIkSita karavAnI icchAthI je je prayatnA karyAM hatA, te ApaNane atyAre paNa AzcaryAM upajAve tevA che. eTalu tA cA kakasa che ke ApaNA pUrvajo ApaNA jevA `kucita vicAranA tA nahAtAja. khAAunIe lakhyuM che keH samrATa anya vidvAneA karatAM brAhmaNu tathA bauddha .sAdhuonI vadhAre mulAkAta letA, temaja temanI sAthe vizeSa samaya vArtAlApa karA. A brAhmaNapaDitAmAM mahAtmA puruSottama tathA devIdAsanAM nAmeA khAsa karIne amara rahI gayAM che. samrATa ukata ubhaya paDipratye bahuja bhakitabhAva dharAvatA hatA. kevaLa divasanA samayamAM temanA pavitra dharmopadeza sAMbhaLavAthI samrATane paritRpti thatI naheAtI, tethI rAtrInA samaye te temane potAnA aMtaHpuramAM lai jatA ane tyAM zAnta ekAnta gRhamAM mahArANI sAthe khesI te mahAtmAnA pavitra mukhamAMthI jharatu upadezAmRta AnaMdapUrvaka pItA hatA. devIdAsanuM mAna keTaluM badhuM sAcavavAmAM Avatu tene mATe ekaja udAharaNu khasa cai paDaze. samrATa jyAre rAjamahelanA khIjA mALa upara mahArANI sAthe khesatA, tyAre devIdAsanI hAjarInI jarUra paDatI te devIdAsane pahelA mALanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com ,, Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti ra69 bArI nIce eka khATa upara besADavAmAM Avato ane e khATa deraDIvaDe dhIme dhIme samrATanA mALa pAse kheMcI levAmAM AvatI. devIdAsa sarva prathama graMkAra maMtrano uccAra karI, ati udAra hiMdudharmanuM mAhAtya vistArathI prakaTa karate ane te sAthe samrATane hiMdudharmanI dIkSA ApavA vividha yukitao raju karate. devIdAsane A madhura, kamaLa tathA priya upadeza sAMbhaLI samrATa ghaNIvAra remAMcita paNa thatuM. teNe pitAnA eka pautrane bhaNavAgaNavavAne saghaLe bhAra eka vidvAna brAhmaNa upara mUkyo hate. hiMdu yogIo paNa samrATane dIkSita karavAnI zubha bhAvanAthI satata tenI pAse Ava-jA karyA karatA hatA. teo tene hiMdudharmanuM rahasya samajAvavA vividha prayAsa karatA hatA. pratyeka varSe zivarAtrIe hiMdu yegIsaMnyAsIonI moTI saMkhyA samrATanI AsapAsa ekatra thatI ane gaMbhIratAthI dharmacarcA karatI. saMnyAsIo ane yogIo je ke hiMdu hatA te paNa teo samrATanuM nirdoSa vartana tathA tene nirmaLa svabhAva anubhavI samrATapratye atyaMta prema dharAvatA hatA; eTaluM ja nahi paNa tenI sAthe besIne khAna-pAna karavAmAM paNa vAMdho letA nahatA. bAdAunI lakhe che ke - "manuSyanI AkRti joI prakRtinI parIkSA karI levAnI je zakti samrATe prApta karI hatI, te hiMdu yogIone ja AbhArI hatI, kAraNa ke hiMdu yogIoe ja tene evuM zikSaNa ApyuM hatuM." vastutaH upara kahelI zakita samrATe potAnA vizALa anubhavanA pariNAme prApta karI hatI, te paNa hiMdu yogIo samrATane aMtaHkaraNapUrvaka cAhatA hatA, e vAtane siddha karavA ukta kathana bahu upayogI thaI paDe tema che. samrATe vividha dharmonAM rahasyo samajI laI Isa. 1579 mAM "Izvarane dharma" nAmane eka nUtana dharma pracalita karyo hate. A dharma eka prakAra ne sudharele hiMdudharmaja ho, ema ame pUrve ekavAra kahI gayA chIe. jeo pitAnI IcchAthI niHsvArthabhAve ukata dharma svIkAravAne taiyAra thatA, temaja samrATa te dharmanI dIkSA Apato hato. teo ravivAranA divase bapore ughADe mAthe, hAthamAM pAghaDI laI samrATanI pAse AvIne ubhA rahetA ane tyArabAda samrATanAM caraNe sAthe pitAnA mastakane sparza karatA. samrATa akabara temane pitAnA hAthathI ubhA kare ane temanA hAthamAM rahelI pAghaDI temanA zira upara sthApate. teNe pitAnA ziSyone IzvaranA nAmavALe eka cAMda paNa arpaNa karyo hato. abulaphajhala lakhe che ke -" samrATa ema kahe ke mAtra Izvara sivAya manuSyano svAmI anya kaI hoI zake nahi, eTalA mATe ziSyane "sevaka" nuM upanAma ApavAne badale "celA'nuM upanAma ApavAnuM te vizeSa Shree Sudhamaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 samrATa akabara rAjA bIrabala vageree ukta dharma aMgIkAra karyo hate. A nUtana dharmanA anuyAyIomAMne mATe bhAga suzikSita tathA keLavAya hate. temAM kaI sAro dArzanika, koI mukhya pradhAna, koI kavi, koI aitihAsika keAI sAhityasevaka, kaI adhyApaka te koI pradhAna senApati paNa hate. vastutaH keLavAyelA manuSyo sivAya bhAratamAtAnI jarUriyAta anya koNa samajI zake ? rAjanaitika jAtanI A dezamAM keTalI agatya che, tene anya koIne khyAla paNa kevI rIte AvI zake ? keLavAyalA varga sivAya dezonnati arthe amuka Atmabhoga ApavAne bahAra paNa keNa Ave? abulaphajhala lakhe che ke:- saghaLA saMpradAyamAMthI hajAro mANasoe ukata navIna dharma svIkAryo hate."bAdAunIe lakhyuM che ke;-" mAtra 5-6 varSamAM ja islAma dharmanuM nAma-nizAna paNa bhUMsAI gayuM hatuM ane sarvatra eka prakAranuM vicitra dazya ja najare paDatuM hatuM." A uparathI eTaluM te anA yAse siddha thaI zake che ke bhAratavarSamAMthI IslAmadhameM eka veLA eka prakAranI vidAyagIrI lIdhI hatI. bAdAnInA kahevA pramANe samrATa akabare pitAnA sAmrAjyamAM dharmasaMbaMdhI sudhArAo karavA eka moTI sabhA paNa bolAvI hatI ane temAM saMkhyAbaMdha hiMduo tathA musalamAnoe bhAga lIdhe hate. samrATe . keIne paNa baLAtkArapUrvaka ke jorajulamathI nUtana dharmanI dIkSA ApI nahatI. vastutaH jyAM sudhI kAIpaNa manuSya khAsa AgrahapUrvaka prArthanA na kare tyAM sudhI samrATa tene nutana dharmAnuyAyInI paMkitamAM dAkhala karato nahi. jo ke akabare eka naja dharma utpanna karavAnuM sAhasa karyuM hatuM, paNa teNe abhimAnanA AvezamAM AvI jaI ema te kadApi kahyuM nathI ke -" huMja mAtra izvara-prerita athavA saMpUrNa jJAnI chuM. " keTalIkavAra te AvAM saraLatAbharyA vAkyo paNa bolI nAkhate ke -" piteja AMdhaLe chuM te pachI bIjAone satyamArge kevI rIte derI zakuM?" "satya te mane ekalAne ja prApta thayuM che ane huM ja mAtra satyane anusaruM chuM, ema chAtI ThokIne kaNa kahI zake tema che?" te spaSTapaNe kahete paNa khare ke-"bhAratavarSanA kalyANArthe mane je yogya lAgyuM che te meM ApanI pAse raju karyuM che. tamane pitAne je te A akhaMDa bhAratavarSanA hitArthe vAjabI jaNAya te tene mAna Ape. bAkI koinA pratye Agraha nathI." bAdAunI lakhe che ke:-" kaI kaI nIca vyakitae talavAranA baLathI nUtana dharmane pracAra karavAnI samrATane salAha ApI hatI, paraMtu teNe tema nahi karatAM mAtra samaya ane sadupadeza uparaja dharmapracArano saghaLo bhAra mUkyo hato. teNe je pitAnA navA dharmane baheLe phelAvo karavA thoDAghaNA paise kharco heta topaNa amIra-umarAvene mATe bhAga tathA sAdhAraNa janasamAjane paNa SHTe bhAga tenI paisAnI jALamAM phasAyA vinA rahetI nahi." bIjI tarapha Shree Suunarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti ra71 samrATe ema paNa jAhera karI dIdhuM hatuM ke -" pratyeka manuSya potapotAnI vivekabuddhine anusaravAmAM svataMtra che. dharmamatanI khAtara koIne herAna karavAmAM Avaze nahi. jenI IcchA hoya te khuzIthI krizciyanadevaLa, yAhudimaMdira, agnimaMdira tathA hiMdudevAlaya caNAvI zakaze. dhArmika vidhio mATe koI paNa manuSya keIne dubhAvI zakaze nahi." je samaye yuropakhaMDamAM zuddha dharmane lIdhe manuSyonA lehInI nadIo vahevA lAgI hatI, nararakatathI yuropanI pRthvI kalaMkita thaI rahI hatI, ane krizciyana dharmanI jUdI jUdI zAkhAo eka-bIjAne vinaSTa karavAnI vAsanAthI pAzcAtyabhUmine raktavarNathI manuSyanA lehIthI) raMgI rahI hatI, te ja samaye bhAratavarSamAM udAra dhamanI patAkA prabaLavege pharakI rahI hatI ! pAzcAtya dezamAM je samaye aMdhazraddhAnuM pUrepUruM prAbalya hatuM, te samaye A dezamAM udAra dharmanI zItaLa laharIo vahI rahI hatI ! samrATa je hiMdudharmane ja AgrahapUrvaka vaLagI rahyo hato te musalamAna tene koI paNa prakAre saMmata thAta nahi ane je musalamAna dharmane ja daDhatApUrvaka vaLagI rahyo heta te hiMduo kiMcita mAtra tene anukULa thAta nahi; eTalA ja mATe hiMduo ane musalamAnanA saMmilanAthe krizciyana dharma, musalamAnadharma auddhadharma tathA pArasIdharmamAMthI kiMcita ane hiMdudharmamAMthI bahuja sArAMza grahaNa karI eka na dharma samrATe taiyAra karyo hato. saghaLA dharmomAMthI saheja saheja upayogI aMza levAthI je eka nUtana dharma taiyAra thAya, tene samrATe hiMdudharmane manohara pioSAka paherAvI susajita karyo hato, ema kahIe topaNa khoTuM nathI. samrATane nUtana dharma sarvathA hiMdudharmaneja maLatA AvatA. mAtra temAM keTaleka sudhAre-vadhAreja karavAmAM AvyA hatA. A hiMdupradhAna bhAratavarSamAM samrATanI - ukata rAjanIti saMpUrNa dhanyavAdane pAtra che, ema kahevAnI jarUra nathI. samrATanA nUtana dharme hiMdu tathA musalamAnane jJAti ke dharmanA bhedabhAva vagara pitAnA khoLAmAM premapUrvaka besADavA hasta prasAryA hatA. nUtana dharmane uddeza ja e hato ke bhAratavarSane vividha dharmo tathA kAmonA parasparanA kozamAMthI cheka mukata karI tene eka avibhakta tathA mahA baLavAna deza banAvo. samrATa kahe ke -" eka mAtra paramezvaraja saghaLA manuSyane svAmI che. te eka sarvazakitamAna, sarvatra satata vyApI rahela tathA parama dayAmaya che. vicAra ke bhAvanAhArAja tenI upAsanA thaI zake che. manuSyae pitAnA samAjanI tathA dezanI durgati dUra karavAne prayatna kare ane tene unnata banAvavAne banI zake teTale bhoga Apa, eja IzvarapUjAno sarvottama upAya che. amuka manuSyanuM bUruM karo ane mAruM eklAnuM kalyANa kare evI IzvaranI pAse prArthanA karavI, te cheka anucita che. manuSyanuM A jJAna jyAre apakava tathA apUrNa hoya che, tyAre te sukha-du:khanA prasaMgomAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandamara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 samrATa amare muMjhAi jAya che ane niratha ka hAyavAya karavA lAge che. jyAre tenI jJAnadaSTi khule che tyAreja te sukha-duHkhanA prasaMgamAM parvatanI mAphaka acaLa tathA DagapaNe umA rahI zake che. hiMdu strIe jyAre pANI bharIne svagRhe AvatI hoya che, tyAre teo peAtAnA mAthA upara rahelA kheDAMnA bhArane bhUlI jai, potAnI sakhIo sAthe kevI AnaMda tathA vineAda karatI hAya che ! temane AnaMda-vineAdanI eTalI badhI majhA paDe che ke game teTalA lAMkhe! mA` ke mastaka uparanA pANInA bhAra temane kaSTakara caDeA nathI; tevIja rIte manuSyA paNa jo pAtapAtAnI vividha pravRttione peAtAnA mastaka upara rAkhI, samAnavabaMdhue sAthe abhedabhAve hAsyavineda karatAM samAnabhAve jIvanayAtrA nivavA lAge teA sa'sAranAM sukha-du:khA temane muMjhavI zake nahi. izvara ane sa'sApratye samaSTithI nihALavuM, e pratyeka manuSyanuM mukhya kartavya che. '' IzvaranI upAsanA tathA pUjA mATe prabhAtane tathA madhyarAtrinA samayaja pasaMda karavAyAgya che, evA sarTa niya karyAM hatA. mAdAnI lakhe che ke:rAi krAi divasa samrATa samasta rAtriparyaMta jAgrata rahIne izvaranuM dhyAna karatA. keTalIkavAra te prAta:kALe bahuja vahelA uThIne mahelathI gheADe dUra jai eka nirjana sthAnamAM eka paththara upara ekalA besI rahetA ane potAnA mastakane chAtI upara jhulatuM rAkhI izvarapUjAnu nirmALa sukha bhAgavatA hatA." samrATa kahetA keHmAtra bhAvanAThArAja zvaranI upAsanA karavI ucita che. prazvarapUjAnA je khAdya kriyAkAMDA che, te teA kevaLa nidrita manuSyane jAgrata banAvavA mATeja che. khAdya kriyAonA khAjo jo manuSyanA zire na hAya to te izvarastuti arthe' sarvodA taiyAra rahI zake nahi, temaja khAdyasAdhane manuSyane ekAgra banAvavA mATe pazu bahu upayeAgI che. izvarapUjA arthe jo koi pratyakSa vastunuM avala Mbana levAnI jarUra paDe te sUrya, agni ke graha-upagrahane dRSTimAM rAkhI levA. ,, rAjA khIrabalanI pAsethI samrATe sUryaMno ArAdhanA karavAnuM zikSaNa prApta karyuM" hatu. khIramala kahetA keH- sUryanA pratApeja manuSyanI nityanI Avazyaka vastuo taiyAra thAya che, phaLa-phUla tathA dhAnya vagerene pakavanAra tathA khAvAyeAgya banAvanAra mAtra sUja che. manuSyone prakAza tathA jIvana ApanAra paNa sUja che. " brAhmaNNAnI mAphka samrATa paNa prAtaHkALe pUrva dizA taraph mukha rAkhI ubhA rahetA ane sUryanI ArAdhanA karatA; temaja tenAM sahasra nAmeAmA paNu sa MskRta bhASAmAMja uccAra karatA. jyAre te sahasra nAmanA japa karatA tyAre eka brAhmaNa pati tenI pAse ubhA rahetA ane tene uccAramAM sahAya ApatA. vaLI varSoMnA je divase divasa ane rAtri samAna thAya te divase, sUryakAMtamaNinA sUryanA kirA sAthe sayAga karI agni utpanna karatA ane te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 273 agni eka khAsa maMdiramAM bahu kALajIpUrvaka saMgrahI rAkho. A agrihasaMbaMdhI saghaLI dekharekha rAkhavAnI javAbadArI abulaphajhalanA zire mUkavAmAM AvI hatI. saMdhyA samaye samrATanA nekare ukta agninA saMyogavaDe bAra svaccha mINabattao saLagAvatA ane te battIo manahara sonA-rUpAnA phAnasamAM goThavIne samrATanA oraDAmAM mUkI detA. madhura svare saMgIta lalakAranArA ustAde, te bAra dIpake paikIne eka dIpaka hAthamAM laI sulalita svare IzvaranuM stotra gAtA hatA. saMgItanA AraMbhasamaye tathA pUrNAhuti samaye samrATa akabaranI dIrdhAyu tathA tenA rAjatvakALanI vRddhi mATe khAsa prArthanA karavAmAM AvatI. samrATane mATe je rasoI thatI te rasAI paNa uta agnigrahanI eka cINagArIvaDe saLagAvelA agnivaDe taiyAra karavAmAM AvatI. samrATe agninI pUjA karavAnuM zikSaNa agnipUjaka pArasIo, hiMdu saMnyAsIo tathA hiMdu mahArANIo pAsethI prApta karyuM hatuM. te hiMduonI mAphaka hema vagere paNa karate hato. hiMduonI mAphaka, samrATa paNa mRtyunI pachI AtmA eka zarIramAMthI bahAra nIkaLI anya zarIramAM praveza kare che e vizvAsa dharAvatA hatA. paraMtu A bhavamAM ApelAM dAnane badale parakALe sahastragaNuM vadhAre maLe che. e vAta upara tene zraddhA nahatI. hiMdunA aneka AcAra-vyavahAronuM paNa te anuSThAna karate. hiMduone leza paNa duHkha thAya kiMvA temanI lAgaNIo dubhAya evI eka paNa kriyA te karate nahe. bIjI rIte kahIe te hiMduo tenA pratye prema tathA bhakti rAkhavA lAge tevuM te vartana rAkha. samrATa akabara pote dADhI rAkhate nahoto ane je musalamAno dADhI rakhAvatA hatA temanA upara paNa svAbhAvikarIteja prasannatA darzAvate; eTalA mATe dADhI muMDAvI nAkhavAne musalamAnamAM eka rivAjaja thaI paDayo hato. hiMduonI mAphaka te hAthe rAkhaDI baMdhAvatA ane lalATamAM caMdananuM tilaka karate. hiMdurivAja pramANe mastakanA - adha bhAgaparyata samrATa hajAmata karAvate ane pAchaLa tathA be kAna pAse keza rakhAvate rAjadarabAramAM paNa aneka hiMdurIta-rivAjone mAna ApavAmAM AvatuM. abulaphajhala lakhe che ke -" samrATa brAhmaNonI mAphaka divasamAM mAtra eka ja vAra AhAra karatA hatA." bAdAunI lakhe che ke teNe khAna-pAnanuM pramANa bahuja khUna karI nAkhyuM hatuM. DuMgaLI, lasaNa ke gomAMsa jevI vastuo te muddala vAparateja nahe. " mAMsAhAra karatAM zuddha vanaspatine AhAra kare samrATa vizeSa pasaMda karate hate. te kaheto ke " jIva-jaMtuono vadha karI udaramAM tenI kabara bAMdhavI, e manuSyane mATe yogya nathI. mAruM zarIra je eTaluM badhuM moTuM heta ke mArA zarIrane amuka aMza bhakSaNarUpe vaparAyA pachI anya jInI hatyA karavAnI manuSyone jarUra na rahetI hatI te huM tema karaShree Shirts Memi Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 samrATa akabara vAne AnaMdapUrvaka taiyAra thAta, athavA mArA zarIrane amuka aMza kApIne manubene AhArArthe ApI zakatA hatA ane e aMza mane punaH maLate heta tepaNa huM mArAM aMgopAMgane kApI ApavAmAM saMkoca karata nahi. mArA ekanA zarIramAMthI ja anekene sadAne mATe tRpti thatI hatI te kevuM sAruM thAta ?" samrATa ravivAranA divase caMdragrahaNa ane sUryagrahaNanA divase tathA bIjA tahevAronA divase koI paNa prakArane mAMsAhAra karatA nahe. ravivAre tathA tahevArane divase pazunI hatyA nahi karavAnA khAsa hukamo paNa bahAra pADavAmAM AvyA hatA. koI koI vAra samrATa upavAsa paNa karatA. te kaheto ke "vacamAM ekAda divasa upavAsa karI nAkhavo e bahu icchavAyegya che, tethI Idriyo upara aMkuza rahe che ane AtmAnI sthiti paNa unnata prakAranI banatI jAya che." bAdAunIe lakhyuM che ke " lAMbuM AyuSya bhogavavAnI icchAthI, zrAddha lAmAonI salAhane mAna ApI samrATa strI-sahavAsa bahuja alpa pramANamAM rAkhatA hatA. te aMtaHpuramAM vizeSa samaya paDayA rahevAnuM pasaMdaja karatA nahe." samrATa gaMgAjaLa sivAya bIjuM pANI pIte nahatA. tenA rasoDAmAM paNa gaMgAjaLane ja mukhyatve upayoga karavAmAM AvatuM. gaMgA nadI jo ke dilhI ane AgrAthI bahu dUra AvelI hatI, te paNa tyAMthI gaMgAnuM pANI maMgAvavAmAM AvatuM ane kALajIpUrvaka tene upayoga karavAmAM AvatuM. meTA meTA amaladAre gaMgAjaLanA ghaDAo bharI, te upara rAjyane sIla mArI samrATa akabara tarapha ravAnA karatA. samrATa jyAre paMjAba jevA dUra dezamAM raheto tyAre paNa nekare tene mATe gaMgAjaLa niyamitapaNe mokalI detA hatA. gaMgAjaLa adhavacamAM khUTI jAya e saMbhava jaNAya te bIjuM pANI temAM nAkhavAmAM AvatuM ane e pANI gaMgAjaLa jeTaluM ja pavitra lekhAtuM. abulaphajhala lakhe che ke:-" gaMgAjaLa madhura, halakuM tathA Arogya ApanAruM che. ghaDAmAM tene barAbara sAcavI rAkhavAmAM Ave che te keTalAMka varSo paryata bagaDyA vagara paDyuM rahe che." samrATanA AvAsa-sthaLamAM ja dhUpa vagere sugaMdhI dravyo senA-rUpAna pAtramAM saLagyA karatAM hatAM. vacamAM vacamAM samrATa mahAna utsava karAvate, te use ghaNA lAMbA samaya paryata cAlatA. te veLA me meLo paNa bharAte. je vicitra vividha vastuo meLAmAM goThavI devAmAM AvatI te prekSakonuM dhyAna kheMcatI. janasamAjano meTa bhAga e meLAmAM bhAga lete. samrATa akabara meLAvALA sthAnanI madhyamAM eka kiMmatI-manahara taMbu nakhAvI tyAM paDAva karate. taMbumAM rezamanA ane jariyAna nA bahu bhAre gAlIyAo bichAvavAmAM AvatA. maNimuktAvALA jariyAnanA maneShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 175 hara paDadAo taMbunA dvAra pAse jhulatA ane taMbunI svAbhAvika zobhAmAM aneka gaNe vadhAre karatA hatA. saddagRhastho tathA nAgarikonI moTI saMkhyA paNa pitapitAnA ati utkRSTa taMbuo ukta sthAnamAM khaDA karatI. samrATa temane pitAnA taraphathI manahara poSAka, kiMmatI ratna, utkRSTa hAthIo tathA a vagerenI bheTa Apate. utsava-AmadanA divasomAM samrATa akabara suMdara piSAka paherI siMhAsana upara birAjate ane tenI AsapAsa tenA mitro, amA, amIre, umarA vagere mAnanIya gRhastho uttamottama piSakAmAM susajIta thaI, maNimuktAnA hAra paherI tathA vividha alaMkArothI dehane zaNagArI mAnapUrvaka ubhA rahetA. AkAzamAMnAM nakSatra rAtrinA samaye jevI rIte prakAzita rahyA kare che tevI rIte amIra-umarAvanA aMga upara rahelA alaMkAro paNa prakAzI rahetA hatA. jayAre teo saghaLA rAjasabhAmAMthI bahAra nIkaLatA tyAre teo zaNagArelA hastIo upara besI, vyavasthita krama pramANe dhIme dhIme AgaLa cAlatA. utsavasaMbaMdhI svArImAM sarvathI prathama eka hAthI cAlato. tene vizALa deha jariyAnI vacce tathA kiMmatI javAhIrothI DhAMkI devAmAM Avate, ema kahIe te khoTuM nathI. tyArabAda suzobhita ave tathA siMha-vAgha-cittA vagere jaMgalI pazuonI svArI dhIme dhIme yathAkrame AgaLa cAlatI. svArInA aMte ghoDesvAra mahA tephAnI azvo upara svArI karI niyamitabhAve AgaLa cAlatA. samrATa pratyeka varSe hiMduonI mAphaka tulAvratanuM paNa anuSThAna kare; arthAta pitAnA vajanathI bAra gaNu vajananuM senuM, rUpuM, tAMbuM, leTuM, pArada, rezama, sugaMdhI dravya, dUdha, ghI, lavaNa tathA cokhA vagere vastuonuM brAhmaNone kiMvA garIba manuSyone dAna karata. upara gaNAvI te vastuo uparAMta bIjI aneka kiMmatI vastuono paNa samAveza tulA (trAjavA) mAM karavAmAM Avate. rAjakumArane taLIne temanA vajana jeTaluM sonuM-rUpuM paNa daravarSe te dAnamAM vAparate. AvA utsava samaye rAjyanA pradhAna kavio suMdara kavitAo racI mokalatA ane te kavitAo samrATane arpaNa karatA. samrATa temane temanI yogyatA pramANe inAma ApI saMtuSTa karatA. te uparAMta saghaLA saMpradAyanA guNI puruSone samrATa pitAnI pAse bolAvI yogya upahAra tathA padavI arpaNa karatA. samrATa akabaranI mAphaka anya kaI paNa nRpatie sarva prakAranA guNone eTaluM badhuM uttejana ApyuM nathI. utsava-AmadanA divasamAM aneka kedIone paNa kedakhAnAmAMthI mukta karavAmAM AvatA. samrATa akabara eka yathArtha RSi-muni che, tenA upara IzvaranI pUrepUrI maherabAnI che tathA te eka daivIzakitavALA manuSya che, ema hiMduo tathA musalamAna paNa mAnavA lAgyA hatA. samrATa eka siddha puruSa kiMvA parama dhArmika mahApuruSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {7} samrATa akbara evA paNa anekAne vizvAsa besI gayA hatA. samrATa pote dhAre teA peAtAnI daivIzakitanA pratApe duccuM killA ramatavAtamAM sara karI zake che, ane zatrunI senAmAM mahA bhayaMkara rogo utpanna karI zake che, ema tenA keTalAka zatrue dhAratA hatA. samrATa je sthaLe paDAva nAkhatA te sthaLe nitya hajArA manuSyA tenA darzIne AvatAM. keTalAMka rAgIo hAthamAM pANInuM pAtra lai akabaranI pAse te matrAvA AvatAM. akamara te pANIne mAtra eka jhuMka mAratA, AthI pANImAM adbhuta sAma` AvI jatuM ane game tevA rAgInA kaThina rAgane dUra karI zakatuM, ema ajJAna manuSyA mAnI letAM. manuSyanA sadhaLA prakAranA manorathA siddha kara vAte mAtra eka samrATa akSaraja sama che, ema anekA mAnavA lAgyA hatA. ene lIdhe saMkhyAbaMdha manuSyA khAnagImAM tathA jAheramAM samrATanI pAse sakLatA arthe prArthanA karatAM. putraprAptinI kAmanAvALAM keTalAMka kuTuMbe samrATanI mAnatA rAkhatAM ane tenI kRpA prApta thAya evI prazvarastuti karatAM. keTalIkavAra temanI prAthanAe saphLa thatI ane tethI aneka prakAranI bheTA samrATanA caraNamAM aNudhArI AvI paDatI. samrATa hiMdu-musalamAneAne saMmilita karI ubhayanuM mahA kalyANa karavA pRcchatA hatA. bhAratavane te mahAzakitazALI deza khanAvavA mAgatA hatA. tenA evA gaMbhIra uddeza saMkucita vicAravALA anudAra mAlavIe samajI zake evI AzA rAkhavI niSphaLa hatI. temanA hRdayamAM svadezahitaSitAne sthAna nahAtuM, tethI teo samrATanu yathArtha svarUpa samajI zakayA nahAtA. temaNe samrATanI sAme pratikULatAvALuM vana calAvavA mAMDayuM hatuM. samrATane game te prakAre herAna karavA evA te mAlavIoe nizcaya karyA hatA. samrATe keTalAka maulavIne makakA khAte mAkalI dIdhA hatA. keTalAka maulavIe rAjadrohI banI samrATanI sAme aLavA uThAvavAne taiyAra thai rahyA hatA; eTaluM ja nahi paNa samrATa akbara jevA vidhamI onI sAme khaLavA uThAvavA e dha`sagata ane izvaranI pRcchAne anukULa che, evA bhAvatA temaNe sAdhAraNa musalamAnasamAjane upadeza ApyA hatA. AthI keTalAka musalamAnee ekatra thai aLavAnI je hALI saLagAvI hatI tenuM pariNAma zuM AvyuM e vAta ame pAchalAM prakaraNAmAM kahI gayA chIe. samrATa evA khaLavAthI leza paNa gabharAyA nahAtA. bhAratavarSanA kalyANu arthe teNe je ceAjanA ghaDI kahADI hatI tenA amala karavAmAM te niLa banyo nahAtA. maLavA zAMta karatI veLA samrATa pAtAnA duzmanAne parama mitrabhAve jANe nIcenA zabdo kahI rahyo hAya, ane e zabdo sIdhA amArA kAnamAM pravezatA hAya, evA amane kSaNubhara bhAsa thai Ave che ! samrATa kahetA ke " tamAre A pramANe sadAne mATe durgatimAM paDayA rahI, kalezakusa pamAM ane parasparanI talAmAMja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti raha7 jIvana vItAvavuM che ke jagatamAM tame paNa eka mahAzakitasaMpanna mahAprajA che, ema jAhera karavA tamAre tamAruM mastaka uMcuM karavuM che tamArA svAbhAvika gAravathI dizAone ajavALavAnI zuM tamane mahattvAkAMkSA nathI uddabhavatI che je tamArA hRdayamAM evI mahattvAkAMkSA ane ucca abhilASA hoya te banI zake teTale Atmabhoga ApavAne-svadeza arthe tana-mana-dhanane tyAga karavAne taiyAra thAo. vibhinna dharmo ane niranirALA rIti-rivAjonI ekavAkyatA siddha karI saMmilita thavAne prayatna karo. bhAratavAsIone eka mahA prajAkIya jAti banAve ane mana-vacana-kAyAvaDe ekatra thavAnI kazIza karo. ema nahi thAya tyAMsudhI bhAratane uddhAra thAya e saMbhavita nathI. anudAra bAda unI lakhe che ke:-"samrATe islAmadharmane parityAga karyo hato tenAM aneka kAraNe hatAM. judA judA dezomAMthI judA judA dharmavALA asaMkhya vidvAne samrATanA rAjadarabAramAM chUTathI Ava-jA karI zakatA. samrATa sarvanI sAthe parama sahRdayatApUrvaka vArtAlApa karato. dharmasaMbaMdhI vicAra karyA karavA ane tenuM yathArtha mULa zodhI kahADavuM, te sivAya bIjA koI kAryapratye muddala lakSaja ApatA nahatA. darzanazAstranA na samajI zakAya tevA tameM, IzvaraThArA dharmanI sIdhI rIte utpatti thavI saMbhavita che ke nahi, itihAsa tathA vijJAna dhArmika vidhione Teko Ape che ke nahi, ItyAdi viSayanI samrATa pAse niraMtara carcAo thayA karatI hatI. hAjara rahelA sabhAsadamAMnA pratyeka pAsethI samrATa upayogI vAtane saMgraha karate. koI vAta tene prItikara thatI te tene te nikhAlasapaNe svIkAra karato ane koI vAta aprItikara thatI to jANe e vAta koI beluMja nathI, ema dhArI upekSA karato. AvA prakAranI carcAethI tathA saMvAdothI akabarane dhIme dhIme evI khAtrI thaI cUkI hatI ke saghaLA dhArmika saMpradAyamAM sujJa ane vidvAna manuSya heAya cheja, saghaLA dharmomAM satyane aMza paNa hoya che, ane pratyeka saMpradAya satya vagara TakI zake paNa nahi; te pachI islAma dharmane ja zA mATe vadhAre mahatva ApI devuM ? samrATa anya saMpradAyanA vidvAna karatAM bauddha sAdhuo ane brAhmaNa paMDitanI sAthe ekAMtamAM besI vizeSavAra vArtAlApa karate, ane banI zake teTale temanI sAthe vadhAre sahavAsa rAkhavAne prayatna karate. teo pitAnA sAMpradAyika viSayomAM evA te pravINa hatA, dharmatatva tathA nItizAstramAM teo evA te kuzaLa hatA, bhaviSyane nirNaya karavAnI teo evI te addabhuta zakita dharAvatA, temaja dhArmika vicAromAM teo eTalA badhA AgaLa vadhelA ane manuSya jIvananI saphaLatA sAdhavAmAM eTalA badhA vijayI nivaDelA hatA ke anya koI saMpradAyane vidvAna koI paNa vAtamAM che temanAthI AgaLa vadhI javAnI hiMmata karI zakato nahi. teo potAnA abhi Shree suunarmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 samrATa akabara prAyane pramANika TharAvavA tathA anya matanA de siddha karavA evI prabaLa yuktio raju karatA, evI prabaLa pramANe hAjara karatA ane evI te daDhatAthI tathA buddhimattAthI carcA karatA ke temanuM kahevuM kharekhara satyaja haze, ema kAIne paNa lAgyA vagara rahe nahi, game tevA zraddhALu manuSyane paNa teo anya dharmasaMbaMdhe zaMkAzIla banAvAne saMpUrNa samartha hatA. AnuM pariNAma e AvyuM ke ukata vidvAnonA vicAro bhUlabharyA che tathA ADe mArge doranArA che, ema samrATane kahevA jeTaluM keIthI sAhasa thaI zakatuM nahi. parvatanA cUrecUrA thaI jAya, AkAzamAM seMkaDo cIrAo paDI jAya ane jamIna AsamAna eka thaI jAya, te paNa samrATanA manamAM saMdehane praveza ja thaI zakate naheto. upara kahyAM te saghaLAM kAraNone lIdhe samrATane islAma dharmasaMbaMdhI aneka viSayeAmAM bahuja azraddhA thaI gaI hatI. je koI manuSya darabAramAM potAnA supavitra, mahimAyukata tathA anAyAse pALI zakAya evA dharmanI niMdA karato te tene yogya zikSA karavAne badale samrATa ulaTuM uttejana ApatA." hiMdu vidvAnanI apUrva zaktinI yathArtha prazaMsA karyA pachI bhAre baLApa karatAM bAdAnI lakhe che ke:-"te sarva kApharo pitAnA asaMkhya dharmagraMthono apavitra tathA tiraskArapAtra vAte samrATane saMbhaLAvatA. AnuM pariNAma e AvyuM ke samrATane eka divasa paNa e khAlI na jo ke je divase viSavRkSa navuM viSaphaLa utpanna karyA vagara rahyuM hoya." bAdAunI jene viSavRkSanI upamA Ape che teja vRkSane bAdAunInA samayane ja mahAtmA abulaphajhala suMdara amRtavRkSanI upamA Ape che ane e vRkSanA phaLonI tulanA amRtaphaLanI sAthe kare che. abulaphajhalanI dRSTimAM ane bAdAunInI dRSTimAM keTale bheda che, te nAcenA vAkayanI sAthe bAdAunInA vAkya nI tulanA karavAthI spaSTa jaNAI Avaze. abulAjhala samrATa akabaranI dharmazodhaka buddhinA saMbaMdhamAM A pramANe lakhe che -"saghaLA prakAranA dharmAvalaMbIo samrATanI pAse hAjara thatA. saghaLA dharmonA satyazinI samrATa pAse prazaMsA tathA anumodanA thatI. satya vAtane vinAsaMkoce svIkAra paNa thatA. koI eka dharmamAM kadAca nikRSTa aMza hoya te te eka aMzane lIdhe anya zreSTha aMzane paNa dUSita tathA asvIkArane pAtra mAnI levAmAM AvatAja nahatA. nIca manavALA manuSya samrATanI AvI guNAnurAgavRtti joI tathA tenI AvI niHsvArthatA ane hitajanaka bhAvanAo jeI, manamAM ne manamAM baLI maratA hatA. " samrATe kAzmIra khAte saghaLA dharmAnuyAyIo mATe eka sAdhAraNa dharmamaMdira baMdhAvyuM hatuM. abulaphajhale eka lAMbI kavitA racI te kavitA e maMdiranI divAla upara kotarAvI hatI. ukta kavitAnA vAcanathI temanA bannenA ( samrATa ane abulaphajhalanA ) dharma tenA saMbaMdhamAM vizeSa prakAza pADaze, ema dhArI e www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharnaswami Gyanbhandar-Omara, Surat Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanIti 178 kavitAne Azaya ame A sthaLe utArI laIe chIe. "he pitA! paramezvara ! devAlayamAM, majIdomAM ane pAdarIonAM devaLomAM sarvatra mAtra tArI ekanIja zedha thAya che. jagatanI saghaLI bhASAo paNa mAtra tAre ekalAnuM ja yazogAna gAI rahI che. hiMdudharma ane musalamAnadharma paNa kevaLa tArI khAtaraja AkuLa-vyAkuLa rahyA kare che. tuM kharekhara "pAmevAddhitaiya" che, e vAtane ukta ubhaya dharmo muktakaThe svIkAra karI rahyA che. majIdamAM AvatA tArA bhakata ati uccakaThe mAtra tArAja pavitra nAmanuM smaraNa kare che. pAdarIonA devaLamAM jatA sAdhake paNa madhura maMgaLa ghaMTa vagADI kevaLa tArA udAra premanuM ja stotra gAya che. huM majIdamAM paNa gayo chuM ane krizciyana devaLAmAM paNa gayo chuM; paraMtu sarvatra tArAM ekanaja darzana ane te thayAM che. tArI ekalAnIja zedhamAM huM sarva sthaLe bhaNuM chuM. tAruM yathArtha svarUpa je manuSya samajI zake che tenI pAse hiMdu ane musalamAne evA bheda rahetA nathI. e abhedabhAvavALA manuSya, game tyAMthI satyanuM grahaNa karI zake che. attara kahADanArA vyavasAyIo jevI rIte gulAba puSpanuM satva samajI jAya che, tevI rIte tArA svarUpanA jJAnavALA manuSyo tAruM yathArtha rahasya samajI jAya che. samrATa akabaranI AjJAne mAna ApI, bhAratavarSanA ekezvaravAdIomAM sarvadA saM5, suleha tathA aikaya rahe evI zubha bhAvanApUrvaka, khAsa karIne kAzmIranA Izvara-upAsakene mATe A pavitra maMdira baMdhAvavAmAM AvyuM che. je koI dharmAvalaMbI A maMdira teDI nAkhavAno prayatna karaze te te potAnuM ja dharmamaMdira teDI nAkhe che, ema gaNavAmAM Avaze. je jagatanAM saghaLA manuSya aMtaHkaraNapUrvaka pitapotAnI vivekabuddhine anusarI dharmanA mArge gati karavAnuM lakSamAM rAkhe te dharmasaMbaMdhI karAze pitAnI meLe ja zAMta thayA vagara rahe nahi. bAhyavastu upara lakSa rAkhavAthIja kivA aMtargata Azaya nahi samajAyAthI ja kaleze vagere utpanna thAya che. ajJAnatA eja sarva anarthonuM mULa che. he nyAyavAna paramezvara ! tame mAtra manuSyanI bhAvanA ane uddeza jene ja tenA pApa-puNyane nirNaya kare che. amuka manuSyane uddeza sAre che ke narase che te tame ekaja yathArtharUpe samajI zake che. samrATa akabaranA hRdayamAM zubhAzayane preranAra paNa Apaja che." abula phajhale raceluM nIcenuM Izvara-stotra keTaluM badhuM suMdara che! "he prabhu! he paramezvara ! tamAruM svarUpa, tamAruM rahasya cirakALane mATe manuSyathI samajI zakAya tema nathI. vastuta: tuM sarva guNonA AdhArarUpa che. tuM ja saMpUrNa che tuMja anAdi temaja anaMta che. tArA A vizALa vizvarAjyano paNa AraMbha temaja aMta nathI. tArI mAphaka tArI sRSTi paNa Adi ane aMtarahita che. manuSyaprANInA nirmaLa te zabdo dvArA mahimAne varNavavA sarvathA asamartha che. amArI chavA tArA yazogAnane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 samrATa akabara saMpUrNarIte gAI zake tema nathI, amArA sarva agopAMge paNa zakitahIna che.amArA pagamAM evI zakita nathI ke jethI A anaMta aMtarane bhedI ame tArI pAse pahoMcavAne bhAgyazALI thaI zakIe. amArI buddhi paNa tArA svarUpanI dhAraNA karavAmAM cheka asamartha che. kevaLa mAtra yogIoja samAdhisamaye tArI kiMcita jhAMkhI karI zake che. kharekhara, tAruM vicitra mAhAbhya varNavavuM e amArI zakitathI bahAra che." mahAna paramezvara ! A hatabhAgya bhArata upara have te prasanna thAo ! viMzatitamaH adhyAya-samAjanIti bhAratavarSamAM atyAre mahAra rAtri paDI cukI che. AkAza vAdaLAMothI chavAI gayuM che. dizAe gaMbhIra aMdhakArathI pUrAI gaI che. mahAsamudramAM jevAM mahAna ane unnata mojA uchaLe, tevAM kurIti ane kurivAjonAM bhayaMkara mejAo Aje cotarapha uchaLI rahyAM che ! bhinna bhinna che ane jAtionAM vahANo ekatra thavAnA prayatna karavA chatAM temAM phatehamaMda thaI zakatAM nathI. yuropa, amerikA ane jApAnamathiI jJAnane laI AvavAmAM ane AtmannitinuM zikSaNa prApta karavAmAM A dezanA kurivAje kSaNe kSaNe viddha nAkhI rahyA che! bhAratavAsIonA kalyANanA mahAmArgamAM seMkaDe dezAcAre ane kurivAje kAMTAe verI rahyA che. bhAratavAsIone nirbaLa janasamAja pitAnI ja unnatinA mArgamAM pratikULatA dAkhavI rahyo che! A saghaLA sAmAjika niyama kayAMthI AvyA? keNe te utpanna karyA? te niyamana udeza zuM have joIe ? Ane saMkSipta uttara mAtra eTale ja ApI zakAya ke manuSyaeja te sAmAjika niyama ghaDI kahADayA che, pratyeka kAme potAnA hitArthe ja te utpanna karyA che, manuSyasamAjanI unnati karavI ane temanuM sarvadA rakSaNa karavuM eja e sAmAjika niyamone uddeza hato ane che. bhAratavarSanA vartamAna asaMkhya sAmAjika niyame, agaNita rIti-nItio bhAratavarSane mATe atyAre maMgaLakara che ke nahi, e eka mahA prazna thaI paDe che. je dezamAM aneka keme rahetI hoya, pratyeka kemanI rIti-nIti tathA sAmAjika vidhi paNa bhinna bhinna prakAranI rahyA karatI hoya ane je dezanI pratyeka kAma pitAnI rIta-rivAjane athavA sAmAjika niyamane ati utkRSTa mAnI anya kemanA AcAra-vyavahAranI niMdA karatI heya, pitapitAnA bhinnatvanuM rakSaNa karavAmAM ja sarva jAtio pitApitAnuM mahattva samajatI hoya, eTaluM ja nahi paNa bhinna bhinna rIta-rIvAjonI ekavAyatA siddha karavAnI ane Shree Sudharmaswami Syanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjanIti 181 dezanI sadhaLI prajAone samilita karI, mahA zaktimAna anAvavAnI hilacAla karavAnI viruddhamAM rahetI hAya te prajA athavA ati ekavAra game teTalI prabaLa hAya tApaNu kALakrame tenuM adhaHpatana thayA vagara rahetuM nathI. khIjI tarapha joIe tA je dezamAM aneka jAtio vasatI hoya, chatAM je te dezanA kalyANArthe svArthanA bhAga ApavAne tathA sa Mmilita thavAte sadA taiyAra rahyA karatI hAya teA te jAti eka kALe game teTalI avanata hAya, game teTalI jaMgalI avasthAmAM hAya tApaNu kALakrame ati unnata thAya ane anya sa unnata dezanI prajAekaratAM AgaLa vadhI jAya, temAM kraSTija Azcarya nathI. emAM prathama prakAranuM dRSTAMta joitu hAya te bhAratava tarapha ane khIjA prakAranuM dRSTAMta joitu hAya tA mahA baLavAna greTagrITana tarapha daSTipAta karI. greTabrITanamAM sarvAMthI prathama piMkaTasa, skeTasa, velza vagere jAtio rahetI hatI. ukata sadhaLI jAtio anekavAra keTasa, rAmansa, bruTasa, saeNkasansa, Densa, nAramansa Adi jAtiodvArA uparAupara parAjIta thai hatI; paraMtu navI AvanArI jAtiomAM maLI javAnA apUrva guNane pratApe Aje ukata samasta jAtinA samilanarUpe aMgreja nAmanI kevI eka mahA baLavALI tathA mahA parAkramavALI jAti taiyAra thai che ? jo temaNe prathamathIja bhinna bhinna paDayA rahevAnuM pasaMda karyu hAta ane eka bIjI jAti sAthe maLI javAmAM apamAna mAnyuM hAta tA Aje je aMgreja jAti pRthvInA meTA bhAgamAM je sattA vartAvI rahI che te sattA * kadApi te prApta karI zakata nahi; eTaluM ja nahi paNa greTabrITananI mULa jAti paNa kayAre kacarAi gai hAta, tene paNa itihAsa hisAba rAkhata nahi ! jenAM pratyeka kA mAM svadezahitanI bhAvanA spaSTapaNe pratIta thatI hAya teja yathArtha svadezahitaiSI che, ema samajavuM. akSara paNu eja prakAranA eka mahA svadezahitaiSI mahApuruSa hatA. tenI pratyeka kriyA tenA svadezapremane sUcavI rahI che. te kahetA ke "bhAratavamAM ATalI bhinna bhinna jAti jovAthI mane krApta rIte zAMti thatI nathI. " teNe paraspara IrSyA-vidveSa karanArI hiMdu-musalamAna jAtine saMmilita karI, eka jAtirUpe samAjane taiyAra karavAnA ane e rIte bhAratavarSIne mahAkitavALA mahAdeza banAvavAnA pratyeka prayatna karyo hatA. sAmAjika nIti-niyameAmAM sudhArA karavA teNe potAnAthI khanI zake teTaluM karyuM hatu. te ghaNIvAra ema kahetA ke " manuSyamAtra yukitane mAna - pIne vyavahAramAM cAlavuM joRe. yukita kivA vivekabuddhinA Azraya grahaNa nahi karanAra manuSya krAi kAmamAM saphaLatA meLavI zakatA nathI." teNe potAnI vivekabuddhine anusarI bhAratavarSanA kalyANArthe hiMdumusalamAnane ekatra karavAnI * bhagIratha hilacAla karI hatI. kamanasIbe tenI hilacAla jevI joie tevI saphaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 samrATa akabara thai zakI nahi, tethI tenI hilacAlanuM pUrepUruM mahatva paNa dezavAsIo samajI zakyA nahi. guru goviMdasiMhanI tevA ja prakAranI hilacAla A dezamAM eka kALe saMpUrNa saphaLa thaI hatI, tethI Aje bhAratanAM seMkaDo susaMtAne saharasa kaThe tenA upakAranuM kIrtana karI rahyAM che. samrATa akabare paNa eka kALe eja prayatna karyo hato, e vAta A prakaraNanA vAcakane dhIme dhIme spaSTa thatI jaze. hiMdu-musalamAnene ekatra karavAnI zubha bhAvanAthI, sarvathI prathama samrATa akabare e ubhaya jAtiomAM vivAhaprathA pravartAvavAno prayatna karyo hato. teNe vicAra karyo ke je prathama sarvottama kuLamAMja e prathAno prAraMbha karavAmAM Ave te pachI sAdhAraNa janasamAja tene anusaryA vagara raheze nahi. ema dhArI teNe pahelavahelAM ucca rAjavaMzIonI sAthe kanyAnI Apa-le karavAnI zarUAta karo. samrATe pite aMbararAja bihArImalanI putrI sAthe vivAha karavAnuM sarvathI prathama kaheNa mokalyuM hatuM, te ukata bhAvanAne ja AbhArI hatuM, ema kahevAnI jarUra nathI. keTalAke akabara upara evo AkSepa mUke che ke je dhabAI sAthe lagna karavAmAM samrATane udeza potAnI viSayavAsanAone ja paritRpta karavAnuM hatuM, paraMtu A AkSepa TakI zake tevuM nathI. kharekharaja, je te ramaNInA rUpamAM mohita thaye heta te rUpamAdhurInI lIlAbhUmi samAna gaNAtI kAzmIravAsI ramaNIenI rUpamAdhurImAM na phasAtAM rAjapUtakuLakanyAnA daryamAM mugdha thavAnuM tene zuM kAraNa hatuM ? samrATane ukta lagnanA pariNAme eka saMtAna prApta thayuM hatuM ane te kumAra salIma tathA samrATa jahAMgIratarIke itihAsamAM prasiddha che. te samaye citoDanA mahArANAthI bIje ja naMbare jodhapuranA mahArANo AvatA hatA. te ghaNe prabaLa narapati hatA; chatAM samrATanI sAme TakI zakavA jeTaluM sAmarthya nahi hovAthI teNe akabaranI tAbedArImAM rahevAne svIkAra karyo hatuM. tyArabAda jodhapuranuM rAjya vizALa megala sAmrAjyamAM maLI gayuM. samrATa tenI kanyA sAthe pitAnA putra salImane vivAha karavAnuM kaheNa mokalyuM. jedhapuranareze potAnA kuLagoravAno vicAra karI, yavanabhUpatinA kumAra sAthe pitAnI kanyAnuM lagna nahi karavAno nirNaya samrATane khullI rIte jAhera karyo. samrATa akabara je dhArata te pitAnA bAhubaLathI jodhapuranarezane ThekANe lAvI zakata; kAraNake te tenI adhInatAmAMja hato, e vAta pUrve kahevAI gaI che; chatAM akabare vicAra karyo ke jera-julamathI ke sattAthI kadAca rAjapUtakanyA prApta thaI zakaze paNa ema karavAne je pavitra udeza che te siddha thaI zakaze nahi. Ama dhArI pitAne game teTalI hAni sahana karavI paDe to paNa te sahI levI evo TharAva karI teNe hiMdu-musalamAna vacce sagapaNano saMbaMdha sthApavAno yatna karyo; arthAta jodhapuranareza-mahArAjA udayasiMha je pitAnI kanyA kumAra salImanI sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjanIti 283 paraNAvaze te vArSika 20 lAkha rUpiyAnI AvakavALA cAra vizALa paragaNuM tene arpaNa karavAmAM Avaze, ema samrATe kahAvI kahyuM. AthI mahArAjA udayasiMha ati AnaMdapUrvaka pitAnI kanyAne kumAra salIma sAthe paraNAvavAne taiyAra thaze ane ema karavAmAM pite pitAnuM gaurava mAne che, ema paNa jaNAvI dIdhuM. je kAma samrATanI potAnI sattAnA athavA bAhubaLanA pratApe thaI zake tema hatuM teja kAma te pavitra uddezanI siddhi arthe tana-mana-dhananA bhoge paNa karavAnuM cUkate nahi, e vAta upalA ekaja prasaMgathI spaSTa thavA yogya che. samrATanI udAratA tathA sahRdayatAne siddha karanArA, upara kahyA tevA seMkaDo prasaMge ItihAsanAM pRSThomAM maLI Ave che. rAjapUtakanyA sAthenA salImanA lagnanuM pariNAma samrATa zAhajahAnarUpe itihAsamAM suprasiddha che. te uparAMta aMbarazAdhipati rAjA bhagavAnadAse, bikAneranA rAjA rAyasiMhe, tenA bhatrIjAe (rAjA kezudAse), rAjA mAnasiMhanA putra rAjA jagatasiMha, jesalamIranA rAjA rAvaLa bhIme, tathA budelakhaMDanA rAjA rAmacaMdra vAghelA vageree AnaMdapUrvaka pitapatAnI putrInuM lagna kumAra salImanI sAthe karyuM hatuM. kurAnanI AjJA pramANe anya dharmAvalaMbI ramaNIe musalamAna yuvAnI sAthe lagna karavA pahelAM IslAmadharmanI dIkSA levI joIe. samrATe vicAra karyo ke je islAma dharmanI dIkSA levAnI hiMdu ramaNIone pharaja pADavAmAM Avaze, te kaI hiMdu pitAnI kanyAnAM lagna musalamAna yuvaka sAthe karavAne taiyAra thaze nahi ane je be bhinna jAtio vacce lagnanI prathA cAlu thaze nahi, te bhAratavarSamAM saMmilana ke saMpa jevuM kAMI banI zakaze nahi; AthI teNe kurAnanI ukata AjJAne mAna ApavAnuM yogya dhAryuM nahi. tenuM pariNAma e AvyuM ke hiMdukanyAo hiMdurItarivAja pramANeja musalamAna yuvaka sAthe vivAha karavA lAgI. rAjA bhagavAnadAsanI kanyA vivAha, kumAra salImanI sAthe kevA vidhithI thaye hata, tenuM varNana bAdAunInA ItihAsamAM maLI Ave che. amArA pAThakenI jANa mATe ame te A sthaLe utArI laIe chIe -"samrATa akabare hiMduo sAthe je kanyAvyavahAra cAlu karyo hato, te vyavahArane anusarI rAjA bhagavAnadAse pitAnI kanyAne vivAha kumAra salIma sAthe karyo hato. akabara pote rAjAne tyAM lagnaprasaMge gayo hato ane hiMdu tathA musalamAnavaMzanA kulIna gRhasthanI hAjarImAM lagnavidhi karavAmAM Avyo hato. hiMduo svAbhAvika rIte lagnaprasaMge je je vidhio tathA manuSThAna kare che, te ja vidhio tathA anuSThAne salImanA lagna samaye paNa karavAmAM AvyAM hatAM. agni saLagAvavAnI kriyA. paNa te samaye thaI hatI. samrATe be karoDa rUpIA tathA rAjA bhagavAnadAse aneka prakAranAM ratna, ratnakhacita anaMta prakAranAM suvarNapAtro sonA-rUpAnAM vAsaNa, - jenI saMkhyA paNa na thaI zake teTalAM paheravAnAM vastro, seMkaDe hAthI asaMkhya Shree Sudharmaswami syanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 samrATa akabara azvo tathA bhAratavarSa ane obIsIniyA vagere dezanA gulAma-bALake ane gulAma-bAlikAo dAyajAtarIke arpaNa karyA hatAM. vivAhaprasaMge je je sadda gRhasthoe hAjarI ApI hatI temane paNa rAjA bhagavAnadAse temanI padavI pramANe suvarNanA jInathI zobhatA turkI tathA ArabI azvo ullAsapUrvaka arpaNa karyA hatA. pitAne tyAMthI rAjabALAne sAsare laI javAmAM AvI, tyAre mArgamAM teNInI pAlakhI uparathI asaMkhya senAmaherAnI vRSTi karavAne samrATe hukama karyo hato. A prasaMge senAnI ane maNi-mANekanI evI te chUTathI vRSTi karavAmAM AvI hatI ke leke senA ane ratnono saMgraha karatA karatA dharAI gayA hatA." vivAha patI gayA pachI ane samrATanA mahelamAM AvyA pachI paNa hiMdu bALAo samasta jIvanaparyata hiMdudharma tathA hiMdurItarivAjane vaLagI rahetI hatI. hiMdubALAe mogalabhavanamAM paNa hema vagere karatI. samrATa akabare hema karavAnuM zikSaNa hiMduramaNa pAsethI ja prApta karyuM hatuM. phatepura-sIkrI khAte Avela samrATa akabaranI mahArANuM dhabAIno mahela, drAkSamALAvaDe zobhatA eka hiMdu gRhasthanI mAphaka Aje paNa zobhI rahyo che. jodhAbAinA mahela upara rahelAM hiMducihe vartamAnakALe paNa pravAsIone AnaMdamugdha kare che. hiMdu strIo IslAmadharma svIkAratI nahatI chatAM temanA putrone dilhInI rAjagAdI vaMzaparaMparAnA hakaka pramANe ApavAmAM AvatI. samrATa jahAMgIre jodhAbAinA peTe janma lIdho hato ane jodhAbAI je ke hiMdudharmane ja vaLagI rahI hatI, te paNa jahAMgIra dilhInI gAdIe besI zakyo hato, e vAta itihAsanA abhyAsIo mATe navI nathI. musalamAna ItihAsalekhake lakhe che ke -" jodhabAI je ke hiMdu hatI te paNa prabhu teNInI upara dayA karaze, kAraNa ke samrATa jahAMgIre bhAratavarSamAM musalamAnadharmanI ekavAra punaH pratiSThA karI hatI. jahAMgIra jevA dharmavIranI mAtA, bhale te hiMdu hoya te paNa narakamAM javAne yogya nathI." jodhAbAIe vivAha karyA pachI je IslAma dharma svIkAryo hato te teNIne mATe musalamAna aitihAsika lekhakone je ciMtA karavI paDI che tevI ciMtA karavAne prasaMga Avata nahi. hiMdanA samrATomAM ekamAtra akabareja hiMdu-musalamAnone paraspara mitratAnA ane sagapaNanA saMbaMdhathI joDavAno prayatna karyo hato. te pote paNa potAne nA kuTuMbanI eka kanyAne eka hiMdu rAjA sAthe paraNAvavAne taiyAra thayA hatA; paraMtu AthI koIe Azcarya pAmavAnuM nathI. magadhanA adhipati hiMdu mahArAjA caMdragupta grIka seluksanI kanyAnuM eka kALe pANigrahaNa karyuM hatuM. IrAna dezanA eka yavana adhipatine jayAre tenI prajAe siMhAsana uparathI uThADIne nasADI mUke tyAre teNe bhAratavarSamAM AvI, kAnyakubbanA eka hiMdurAjAnI sAthe potAnI Shree Sudharmaswam Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjanIti 285 putrIne vivAha karI ApyA hatA. pUrve bhAratavarSanA hiMdu narapatione jyAre yavanaramaNI bheTarUpe arpaNa karavAmAM AvatI tyAre teo bahuja saMtuSTa thatA hatA, evA ullekho maLI Ave che. hiMdurAjAo pAse yavana-lalanAo hajuriyAtarIkenuM saghaLuM kAma karatI. evAM varNane saMskRta nATakamAM paNa maLI Ave che. prathamanA hiMduo ApaNA jevA saMkucita vicAra ke sudranA hRdayanA nahotA. anya koI jAtinI kanyA sAthe lagna karavAthI pUrve kAIne sAtibahAra rahevuM paDayuM hAya, evo ullekha hajI sudhI kyAMya paNa maLI Avyo nathI. pUrve ucca varNanI sAthe nIca varNanAM manuSya lagnanI gAMThathI joDAI zakatAM hatAM. vaLI azokanA pitAe eka brAhmaNakanyAnuM pANigrahaNa karyuM hatuM ane e brAhmaNabALAe bhAratavarSanA auravasvarUpa samrATa azokane janma Ape hate, e vAta keIthI chupI nathI. baMgALanA rAjA vigrahapAle eka rAjapUtakanyAnuM pANigrahaNa karyuM hatuM. mahArAjA vikramAditye eka bhilabALAnI sAthe tathA baMgALanI rAjakumArI sAthe paNa lagna karyuM hatuM. kAzmIranA eka mahArAjAe baMgALanI eka rAjakumArI sAthe vivAha karyo hato. rAjA mAnasiMha kucabihAranA rAjA lakSmInArAyaNanI eka bahena sAthe lagna karyuM hatuM. priya pAThaka ! A sthaLe ame tamane pUchavAnI rajA laIe chIe ke je samaye bhAratamAM lagnasaMbaMdhanuM kSetra vizALa hatuM, te samaye bhAratanuM gaurava vizeSa hatuM ke vartamAna kALe ? A praznanA uttaranI ame AzA rAkhatA nathI, kAraNa ke bhAratavAsIone e viSe vicAra karavAno ja avakAza nathI e vAta ame bahu sArI peThe samajI zakyA chIe. hiMdu ane musalamAne vacce ekatA sthApavAnuM bhagIratha prayatna samrATa akabaranA samayamAM ghaNe aMze phaLIbhUta thayA hatA, emAM saMdeha nathI. tenA samayamAM keTalA hiMduoe tathA musalamAnee parasparamAM kanyAnI Apa-leno vyavahAra karyo hato, teno nirNaya karavAnuM atyAre eka sAdhana ApaNI pAse nathI; chatAM eTaluM te ItihAsamAM maLI Ave che ke samrATa ane tenA kumAro uparAMta samrATanA mukhya amAtyAe tathA tenA priyatama mitra abula phajhale hiMdu x x x lalanA sAthe vivAha saMbaMdha bAMyo hate. te uparAMta eka musalamAna manasabadAre eka brAhmaNa kanyAnuM pANigrahaNa karyAne ulekha paNa maLI Ave che. A uparathI eTaluM te joI zakAze ke hiMduoe musalamAna kanyAo sAthe tathA musalamAnoe hiMdukanyAo sAthe lagnavyavahAra cAlu karI dIdhela hovo joIe. jahAMgIranA jIvanacaritramAM eka sthaLe ema jaNAvavAmAM AvyuM che ke aneka musalamAne potAnI kanyAone hiMduo sAthe paraNAvatA joI teNe eka e hukama bahAra pADe ke musalamAnee hiMdune kanyAdAna ApavuM e bahu zaramabhareluM ane tiraskAraShre pAtra kArya che. havethI bhaviSyamAM jo koI musalamAna hiMdunI sAthe potAnI kanyAne www.umaragyanbhandar.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 samrATa akabara vivAha karaze te| tene prApyudaMDanI sapta sajA karavAmAM Avaze. atyAre paNa biThThAramAM, uttara-pazcimamAM tathA paMjAbamAM hiMdu musalamAnanI sAthe eka mAsana upara besIne pAna-sopArI khAya che ane pANIvALA hukA pIe che, keTaleka sthaLe hiMdu ane musalamAna ekaja dharamAM vase che, ekaja dharamAM rasAi tathA bheAjana paNa kare che. " lAlA " vagere aneka hiMdu musalamAnadhamanAM rIta-rivAjone " mAna Ape che. hiMdu musalamAnanA maheAramanA utsavamAM bhAga letA ghaNIvAra najare paDe che. aneka hiMdu prasiddha kamarAnI mAnatA rAkhe che ane peAtAnI praSTisiddha thayethI mAnatA caDAvavA jAya che. pIranI, gAjhInI tathA khIjA prasiddha musalamAna mahAtmAonI pUjA karatA hiMduone ame joyA che. bIjI tarapha keTalAka musalamAna paNa kAzInI yAtrAe jAya che ane tyAM dazAzvamedhadhATa upara tathA zItalAdevInA maMdiramAM kukaDAnA bhAga Ape che. hiMdue mAnelI lakSmIdevInI paNu keTalAka musalamAnI pUjA kare che. DhALInA divaseAmAM paNa musalamAne AnaMdapUrvaka bhAga le che. AvI rIte aneka sthaLe vadhatA--ochA pramANamAM hiMduee musalamAniravAjonA tathA musalamAnAe hiMdurivAjone svIkAra karyo che. ati nikaTanI krAi sagI kanyA sAthe lagna karavAnuM musalamAnee baMdha karyu che. tathA putra vArasadAra hAya tyAMsudhI kanyAne ke srIte vArasA naM ApavAnuM musalamAnAe zarU karyuM che, e sadhaLA pratApa iMdunA rivAjone che ema kahevAnI jarUra nathI. bhAratavarSanA keTalAka musalamAnA parama bhaktibhAvapUrvaka rAdhA-kRSNanAM stAtrA gAya che. bhAratavAsIonI zArIrika sthitiviSe tame kadApi vicAra karyAM che ? A dezanI taruNI bAlyAvasthAmAMja mAtA banI bese che ane yauvanAvasthA bhAgamA paDelAMja vRddhAsamAna banI jAya che, tenuM zuM kAraNu ? yauvananI sImAmAM hajI paga mUke te pahelAMja ApaNI kanyAe eka dharaDI strI karatAM paNa vizeSa ni`La khanI jAya che tenuM zuM kAraNa ? A dezanI strIone moTA bhAga khAlyAvasthAmAMja maraNane zaraNa thAya che ane nAnI uMmaramAM prasavanI vedanA anubhavI akALe mRtyu pAme che, tenuM zuM kAraNa hAvu joIe, tenA tame kadi viyAra karI joyA che ? bhAgayoge kAI alpavayanI bALA suvAvaDamAMthI sahisalAmata kheMcI jAya che tApaNu te sabaLa ke dIdhAyuM thai zaktI nathI, tenuM zuM kAraNu haze ? ame amArI khAlyavasthAmAM jevA baLavAna ane kadAvara manuSyA joyA che tevA baLavAna ane majabUta manuSyeAnAM darzana vamAnakALe durlabha thai paDayAM che ! te mahA khaLavALA pitAnA putro paNa Aje nirbaLa ane kAyara banI gayA tenu zuM kAraNu haze ? ATalA badhA pheraphAra akasmAta kevI rIte thai gayA ! tame kaheze ke melerIA Adi rAgAne lIdhe, ame pUchIe chIe ke je dezamAM Shreemi cyano handar Umara, Surat *www.umaragyanbhandar.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjanIti pUrve melerIAnuM nAma-nizAna paNa nahatuM te dezamAM evA rogo ghara karI beThA tenuM zuM kAraNa? vaLI je gRhamAM kadApi melerIA praveza paNa karI zakato nathI te gRhanI prajA paNa divase divase nirbaLa banatI jAya che, tenuM zuM kAraNa? amane je saMpUrNa satya uttara ApavAnI rajA ApavAmAM Ave te ame kahIzuM ke, bALalagna eja mAtra ApaNuM zArIrika avanatinuM eka mukhya kAraNa che. je tamane A vAtamAM kaI zaMkA jevuM lAgatuM hoya che je zarIravidyAnA ane bhyAsa pAchaLa samasta jIvana pUruM kare che te abhyAsIo pAse jAo ane temanI salAha le. zArIrika unnatinA ane avanatinA viSA upara jeo rAta -divasa gaMbhIratAthI vicAra karyA kare che temanI pAse jAo ane temane pUcho. jevA tevA mANasanI salAha lIdhAthI tamane yathArtha satya prApta thAya evI AzA svakhAmAM paNa rAkhazo nahi. aneka jaLacara prANIo kamaLanI pAse thaIne AvA -jA kare che, paraMtu zuM kamaLanuM yathArtha rahasya teo kadApi samajI zake che ? kharUM pUcho to tame zuM ochA vyavahArakuzaLa che ? tame ghaNI mahenata karI dUrathI eka AMbAnI DALa tamArA grahanA AMgaNAmAM lAvo cho ane AmraphaLanI AzAthI tene yogya sthAne repI de che. roja tame tenI sArasaMbhAra le che, rAja pANI pAo che, roja khAtara vagere nAkhe che. A pramANe AmranI AzAthI tame parizrama karavAmAM kazI kacAsa rAkhatA nathI. tamArI strI tamane A pramANe mahenata karatA joIne pUche che ke -" kANuM jANe kyAreya phaLa Avaze, nakAmI mAthAkUTa zIdane kare che ?" tamAro putra kahe che -"pitAjI ! AmAM kayAre phaLa Avaze?" bhAgyane thoDA samayamAM ja je pelI navI DALane maMjarI (hera) besI jAya che te putra tathA strInA hRdayamAM AnaMda samAtuM nathI, paraMtu tame tamArA ajJAna strI-putranA AnaMdathI chetarAtA nathI. tame jANe che ke apakava avasthAmAM AvelI maMjarI jevAM joIe tevAM suMdara phaLo utpanna karI zakatI nathI; tethI tame tamArA parizramano ke mahenatane lezamAtra paNa vicAra nahi karatAM ati niSpharatApUrvaka pelI maMjarI bhAMgI-teDIne nAkhI de che. eka vRkSa upara apakava avasthAmAM phaLa besavAnI taiyArI thAya te tenuM kevuM bUruM pariNAma Ave te tame jANI zake che, paraMtu manuSyaprANu apakava avasthAmAM garbha dhAraNa kare ane putrarUpI phaLa prasava kare to tenuM kevuM bhayaMkara pariNAma Ave tenI tame kalpanA sarakhI paNa karI zakatA nathI! tamArI bAhyadRSTine tame aMtaramAM kayAre utAraze ? * bALalagnamAM aneka lAbho rahelA che, ema takarAranI khAtara mAnI levAne taiiyAra chIe, paraMtu A patita dezanI prajA baLavAna ane dIrdhAyuSI thAya, te mATe prayatna karavAnI zuM jarUra nathI ? pratyeka manuSyanI zArIrika ane mAnasika Shree Sudharmaswami Gyanbhanda-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 samrATa akabara zakita uparaja prajAkIya kalyANane mukhya AdhAra che, e vAta tamAre sarvadA maraNamAM rAkhavI ghaTe che. bALalagnanA geraphAyadA varNavavAmAM Ave che, te aMgrejI zikSaNanuM eka vikRta pariNAma che, ema keIe mAnI levuM joItuM nathI. nirakSara samrATa akabara paNa bALalagnathI thatI hAnione eka vAra svIkAra karI cUka hate. hiMduomAM eka evuM zAstra-vAya pracalita che ke " pujJAthe biyatte mAtha, " arthAta putraprApti mATe ja manuSya vivAha karavo joIe. samrATa akabara paNa eja pramANe kahetA ke "putrotpatti karavI e vivAhane mukhya udeza che; ane putranI ArogyatA upara prajAkIya kalyANane AdhAra che, eTalA mATe putro baLavAna ane zakitavAna bane tevA pratyeka prayatna ApaNe karavA joIe. bALalagnanA pariNAme je saMtati utpanna thAya che te bahu ja nirbaLa ane kamatAkAta hoya che, eTaluM ja nahi paNa e nirbaLatA dhIme dhIme vadhatI ja jAya che. bALalagnanI kharAbIo vivAhita thaelA putra-putrInA dekhAva uparathIja jaNAI Ave che." eTalA mATe samrATe evo hukama bahAra pADe hatuM ke, "jyAM sudhI bALaka soLa varSane ane bAlikA cAda varSanI na thAya tyAMsudhI mAbApoe pitAnAM saMtAnone vivAha kare nahi." prajAmAM bALalagnane cepI roga phelAvA na pAme te mATe vivAha pahelAM mAbApoe pitAnA putra tathA putrIne zaheranA koTavALa pAse laI javAnI ane uMmarane nirNaya karAvavAnI samrATe pharaja pADI hatI. keTavALa bAlaka-bAlikAenI uMmarane nirNaya kare ane je kAyadAmAM badheilI hada karatAM ochI uMmaranAM pAtro tene jaNAya te temanAM nAme patrakamAM lakhI le ane yogya uMmara thaye lagna karavAnI saMmati Apate. A uparathI eTaluM siddha thAya che ke samrATe bALalagna aTakAvavA mATe pitAthI banI zakata pratyeka prayatna karyo hate. AjathI traNaseM varSa upara je samaye bhAratavaSaya prajA sukha-svAdhInatAmAM divaso vitAvatI hatI. te samaye paNa bALalagnane kurivAja aTakAvavAne je ATale prabaLa prayatna karavo paDyo hato, te pachI vartamAnakALe ke je samaye e kurivAja hajAragaNe prabaLa banavA pAmyo che, te samaye ApaNe bhAratavAsIee zuM karavuM joIe, tene kAMI khyAla tame karI zakaze ? vartamAnakALanI ApaNI zocanIya sthitine vicAra karavAthI amane lAge che ke jyAM sudhI A bhAratamAtAnA seMkaDo ane hajAra putro dUra dUranA dezamAM hunnara-udyoga arthe nahi utarI paDe tyAM sudhI bhAratavarSane uddhAra thavuM zakya nathI. strI-putranA premarUpI piMjaramAM je hiMdu-yuvakanA sukomaLa hRdayane bAlyAvasthAmAMthI ja gedhI rAkhavAmAM Ave te deza-videzamAM pravAsa karavAnuM ane e rIte bhAratamAtAnuM GH dAridraya dUra karavAnuM sAhasa joIe teTaluM thaI zake nahi. bALalagnanA paMjAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti sapaDAyelI saMtati sAhasa, hiMmata ke tyAgabaLa darzAvI zakatI nathI. A viSe zuM vistArathI kahevAnI jarUra che? nitya tamArI daSTi pAse je seMkaDe prasaMge banI rahyA che, te tarapha ekavAra daSTipAta kare. sudharelA ane keLavAyelA hiMdI yuvake nokarIne mATe keTalA prahAra-tiraskAra sahana karI rahyA che vartamAna yuvakavargane sevA sivAya anya mArgaja sUjhata nathI ! keTalA DAhyA ane zakitavALA yuvake nekarImAM pitAnuM AyuSa gumAvI rahyA che, te tarapha ekavAra najara kare. A saghaLI durgatinA mULamAM bALalagnajanya nirbaLatA paNa kAMi jevuM tevuM kAraNa nathI. hiMdI yuvakane je nAnapaNathI ja lagnanI beDImAM pUravAmAM na AvatA heta te teoe hiMdanA kalyANa mATe Aje seMkaDe navA navA hunnara-udyoga zodhI kaDhAyA hatA ane peTa bharavA mATe je aghaTita dAsatva svIkAravuM paDe che, te paNa kayAranuM e dUra thaI gayuM heta. ame je samayanI A vAta karIe chIe te samaye A dezamAM vara-vadhUne parasparanAM darzana karyA vagara athavA parasparane oLakhyA vagaraja lagnanI gaThithI joDAvuM paDatuM hatuM. hiMdu tathA musalamAna yuvake pitAnA lagnanA saMbaMdhamAM pitAnA vicAre darzAvI zakatA nahi. kanyAonA saMbaMdhamAM paNa tevI ja sthiti hatI. vara-vadhU paraNatAM pahelAM eka-bIjAne joI zake tathA parasparanA rUpa-guNane paricaya meLavI zake te mATe samrATa akabare e hukama bahAra pADayuM hatuM ke pratyeka lagnamAM jevI rIte mAtA-pitAnI saMmatinI jarUra che tevI ja rIte vara-vadhUnI saMmati paNa jarUranI che. vara-vadhUnI saMmati sivAya lagnanI kriyA thaI zakaze nahi. puruSonA Arogyane hAni na pahoMce eTalA mATe samrATe eka evI AjJA bahAra pADI hatI ke koI paNa vRddhA strI yuvakapati sAthe lagna karI zakaze nahi. musalamAnasamAjamAM pUrve evI kurIti pravartatI hatI. te samaye hiMduomAM ane musalamAnamAM eka karatAM vadhAre strIo paraNa vAne rivAja hato. vastutaH eka puruSane aneka strIo hevI te, e kALe bahu niMdApAtra kArya gaNAtuM nahotuM. samrATa akabarane je ke rAjapaddhatine khAtara aneka rANIo karavI paDI hatI ane kumAra salImane paNa teNe aneka rAjabALAo sAthe vivAha karyo hate; chatAM sAdhAraNa janasamAjanI ArogyatA surakSita rAkhavA, ekathI adhika strIo paraNavAne teNe puruSavargane niSedha karyo hato. te satata kahete ke-"jeo eka karatAM adhika strIonuM pANigrahaNa kare che te hAthe karIne piteja pitAne vinAza kare che. alabatta, putraprApti mATe anya strInuM pANigrahaNa karavuM paDe to te bahu niMdanIya nathI." musalamAnasamAjamAM pitAnA keI nikaTanA sagAnI kanyA sAthe patro Shree Strapthas Meni Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 samrATa akabara vivAha karavAne cAle che. samrATe hi durIta-rivAjane mAna ApI eka evo hukama bahAra pADayo ke-" najIkanA keI saMbaMdhInI putrI sAthe potAnA putrano vivAha kare e icchavAyogya nathI. bhaviSyamAM kAI musalamAna evA prakArane vivAha karI zakaze nahi." kanyAnAM mAbApe vivAha pUrve keTaluMka nANuM varanAM mAbApane ke varanAM mAbApe kanyAnAM mAbApane ApavuM paDe che; arthAta kanyAvikrayanA tathA varavikrayanA ku rivAje dezanA judA judA bhAgamAM vartamAnakALe paNa cAlI rahyA che. samrATe A kurivAjane dAbI devA paNa hukama bahAra pADyA hatA. hajI paNa A dezamAMthI evA kheTA rivAja cheka nAza pAmyA nathI, paraMtu amane lAge che ke jyAM sudhI nAnA prakAranA jJAtibheda dUra nahi thAya ane kanyAnI Apa-lenuM kSetra vizeSa vistAravALuM nahi bane tyAM sudhI kanyAvikraya ane varavikraya jevA rAkSasI rivAje aTake evI AzA nathI. jeo meTAM zaheramAM suMdara makAnanI cAra divAlanI madhyamAMja besI rahI jIvanaparyata abhyAsa karyA kare che ane nAnAM nAnAM gAmaDAMmAM kevA hRdayadrAvaka banAva bane che te jovAnI ke sAMbhaLavAnI paravA rAkhatA nathI, teo vidhavA-vivAhanI sAme thAya temAM kAMI navAI jevuM nathI. jene paramAtmAe netro ApyAM che teo khullI rIte joI zake che ke jeone hRdaya maLyuM che teo paNa ATalI vAta svIkAre che, ane jeo A dezanI yathArtha vastusthitithI paricita che teo paNa amArA kosvaramAM pitAne svara meLavIne ATaluM te kahe che ke -"hiMdusaMsAramAM vidhavAo jeTaluM du:kha ke zairbhAgya anya koI paNa manuSyaprANInA zire tevuM saMbhavatuM nathI. vartamAnakALe vidhavA jevI abhAginI ane duHkhI jAti anya koI nathI. pUrvanA samayamAM vidhavA strIne khAna-pAna tathA vastrasaMbaMdhI saghaLo kharca teNInAM sagAM-saMbaMdhIo taraphathI vinAsaMkoce ApavAmAM AvatA. potAnA keI sagA-saMbaMdhInI vidhavAne pitAne tyAM sthAna ApavuM, e prathamanA divasomAM bahu mAnabharyuM gaNAtuM hatuM. Aje te bhUtakALane sukhamaya pravAha vartamAnakALanA duHkhamaya sAgaramAM bhaLI gayuM che. Aje jIvanane ene keTalo badho vadhI paDe che! pitAnuM ekalAnuM peTa kevI rIte bharavuM, e paNu vartamAnakALe eka mahA prazna thaI paDayo che ! paropakAranI suMdara pravRtti kevaLa jIbha AgaLa AvIne ja aTakI gaI che. arthAta rasanAIdriyane saMtoSavA sivAya anya koI paropakAranuM kArya jagatamAM hoya ema have prAya: manAtuM nathI. AvA sogane lIdhe Azraya vagaranI vidhavA strIne keTalAM duHkho tathA kaleza veThavA paDatA haze tenI gaNatrI thaI zakatI nathI. hatabhAginI bicArI vidhavAne prAtaH kALathI laine te rAtrInA bIjA paheraparyata eka gulAmaDInI mAphaka vaitaruM karavuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti ra91 paDe che ane temAM paNa je kadAcita saheja-sAja bhUla thaI jAya te teNIne zire tiraskAranI ane gALAnI kAMI avadhi rahetI nathI. A de che vidhavAo karatAM sudharelA dezanI gulAmaDIo paNa vadhAre sukhI che. sukha ane lADa karI eka bALA jyAre durbhAgye vidhavA thAya che ane potAnA eka ne kayA para jyAre Azraya le che, tyAre te bicArI bahenane pitAnI bhejAI taraphathI je asahya duHkha sahana karavo paDe che, tenuM varNana thaI zake tema nathI. eka vidhavA strIne teNanA diyara-jeTha tathA sAsu-sasarA taraphathI paNa kevA agaNita AkSepa sahana karavA paDe che, te te anubhavI sivAya anya keIthI samajI zakAya tema nathI. te sivAya baLavAna idrinA vegane kAbUmAM rAkhavA e paNa zuM jevI tevI vAta che? A dezamAM keTalI garbhahatyAo thAya che, tenI tame kadi tapAsa karI che? alabatta, vidhavA strIomAM aneka strIo Adarza satInArInA tathA Adarza brahma cAriNInA suMdara sthAnane zobhAve tevI hoya che, tenI ame nA kahetA nathI, paNa bIjI tarapha patita nArIonI saMkhyAmAM hajAro gaNo vadhAro thato jAya che, te tarapha tame kadApi daSTipAta karyo che ? dezamAM vezyAonI kiMvA vyabhicAriNI strIonI saMkhyA zA mATe vadhatI jAya che, tene nirNaya karyo che? punarlagna karanArI jJAtio karatAM punarlagna nahi karanArI jJAtiomAM durAcAra vadhatuM jAya che, te aTakAvavA mATe tame zuM kaI prayatna karyo che? astu. eka hiMduvidhavAnAM duHkho jevA athavA sAMbhaLavA chatAM ApaNuM suzikSita gaNutA hiMdusamAjanAM manuSyonI AMkhamAM Aje AMsunuM TIpuM paNa paDatuM nathI; paraMtu AjathI traNa varSa uparane eka nirakSara yavana bhUpati vidhavAonI AvI zecanIya sthiti joI bhAre kheda pAmyo hato tenAM hadayanemAMthI azrudhArA vahI nIkaLI hatI ! mahAtmA abulaphajhala lakhe che ke -" samrATa ghaNavAra bhAre kheda ane saMtApUrvaka nIcenA zabdo uccAra, ke-"je samAjamAM vidhavAvivAha pracalita nathI te samAjamAM vidhavAnAM duHkhane pAra raheto nathI." vIzamA saikAne netrahIna-hRdayahIna zikSita samAja jyAre vidhavA-vivAhanI viruddhamAM kamara kasIne ubhA rahevAmAM pitAnI bahAdurI mAne che, tyAre soLamA saikAne azikSita ane anakSara samrATa akabara, hiMdusamAjamAM vidhavA-vivAhane pracAra karavA, vidhavA-vivAhanI AvazyakatA siddha karavA taiyAra thayA hatA ane eno keTaleka aze teNe amala paNa karAvyo hate. * Aje keTalAka keLavAyelA manuSyo meTA mAMcaDA upara caDhIne ane hAtha pahoLA karIne satI thavAnA rivAjanI mukatakaMThe prazaMsA kare che. satI thavAne kamakamATabharela rivAja je Aje bhAratavarSamAM prarvatate heta te e rivAja keTale badhe bhayaMkara che, te ame pratyakSa batAvI Apata; paNa sahRdaya aMgrejonA pratApe te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakara samrATa akabara rivAja Aje dUra thayo che. vidvAna vakatAo tathA lekhake mAtra vANIvaDe te rivAjanI mAtra prazaMsA karyA kare, eTaluM ja have temanA hAthamAM rahyuM che. AvA karatAbharyA rIta-rivAjomAM paNa bhAratavAsIo zuM mahattava joI zakatA haze, te amArAthI samajAtuM nathI. samrATa akabare aMgrejonI bahu pahelAM isa. 1583 mAM eka e kahitakara tathA sahRdayatApUrNa Adeza bahAra pADela hatuM ke -"havethI koI paNa manuSya kaI paNa vidhavAne jera-julamapUrvaka mRta svAmInI citAmAM bALI zakaze nahi." samrATa mAtra vAta karIneja athavA AjJA bahAra pADIne ja besI rahyo nahe. koI paNa vidhavAne tenAM sagAM-saMbaMdhIo baLAtkArapUrvaka agnicitAmAM hemI na de eTalA mATe teNe keTavALa vagerene sakhta hukama ApI sAvadha karyA hatA. satIdAha aTakAvavo e paNa koTavALenuM te kALe eka mukhya kartavya gaNAtuM hatuM. abulaphajhala lakhe che ke -"satIdAha aTakAvavA mATe samrATe pratyeka pragaNAmAM tathA moTAM moTAM zaheromAM khAsa nokare nimI dIdhA hatA. aMbararAja jayamala mRtyu pAmyo tyAre tenI vidhavA rANI-jodhapurarAjabALA pati sAthe baLI maravAne taiyAra thaI nahi. jayamalane putra lekaniMdAne tAbe thaI pitAnI mAtAne baLapUrvaka agninI heLImAM hemavAne taiyAra thayuM. samrATa akabarane A samAcAra maLatAM hRdayamAM bhAre saMtApa thaze. banI zake teTalI tvarAthI eka dUtane mokalI jodhapuranI rAjabALAne bacAvI levAne teNe vicAra karyo, paraMtu bIjI ja kSaNe te vicAra badalAI gayA. gaMbhIra vicAra karatAM samrATane jaNyuM ke mArA hukamanI sAme thaI parAkramI rAjapUta rAjA jayAre A duSkArya karavAne taiyAra thayA che te prasaMge eka sAdhAraNa dUtanuM kaheNa teo mAne ane eka niraparAdhI abaLAne baLatI bacAve e saMbhavita lAgatuM nathI, mATe dUta nahi melatAM huM poteja tyAM jauM te kAryanI siddhi thAya. tarataja samrATe pitAne azva taiyAra karavAnI nekarane AjJA karI ane pitAnI sAthe thoDA-ghaNuM aMgarakSakAne laI vAyuvege rAjadhAnImAMthI ravAnA thayA. je sthaLe pelI rAjapUta zALA satI thavAnI hatI te sthaLe samrATa pahoMcyo ane tyAMne dekhAva joyo ke tarata ja tenuM hRdaya dhrujI uThayuM! teNe joyuM te citAnI AsapAsa seMkaDe baLavAna rAjapUte ekatra thaI gayA che ane temanI vacamAM citAnAM lAkaDIne eka moTe Dhagale pa. che. citA saLagAvavAnI zarUAta thaI cUkI che. satI thanArI rAjapUtabALAne ukata citA sAthe sakhta baMdhavaDe bAMdhI levAmAM AvI che ! A dazya kayAM sahRdaya manuSyone romAMcita na kare? samrATa akabarane aMbara pradezanA rAjapUta barAbara oLakhI zakayA nahi, temaja samrATa AvI avasthAmAM ekAeka AvI , evI kalpanA paNa koIe karI nahatI; tethI teo akabarane jovA nAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 193 pazu saMpUrNa rIte pichAnI zakayA nahi. samrATa ekadama TALAmAMthI AgaLa jaI pelI rAjapUtabALAne mukta karavAne prayatna karavA lAgyA. AthI ekatra thayelA rAjapUta vIrA samrATanI sAme thayA; paraMtu AvI viruddhatAthI akabara nirAzanitsAha banI jAya tevA nahAtA. teNe A nirdoSa vidhavA strIne AvI krUratApUrNAMka khALI nAkhavA mATe sakhta vAMdho lIdhA ane potAnAM tana-matanA bhAge pazu te khALAne bacAvI levAnI hi Mmata darzAvI. eTalAmAM akharatA anya rAjA jagannAtha samrATane oLakhI gayA, teNe teja kSaNe TALAnI madhyamAMthI bahAra nIkaLI samrATane namana karyuM. satIdAhanA duSkAryamAM AgaLa paDatA bhAga lenArA AgevAna, samrATa akabara pote A satIdAha aTakAvavA ATale dUra AvyA che, me vAta samajI gayA, tethI temaNe paNa tenI sAme vAMdho levAnuM mAMDI vALyu. hAraAda aneka rAjapUtAe samrATa pAse hAjara thai, pote je anyAya kArya karavAna taiyAra thayA hatA tene mATe aMtaHkaraNanA pazcAttApapUrvaka kSamA mAgI. satIdAha baMdha thayA ane hatabhAganI rAjapUtamALA motanA paMjAmAMthI khacI ga; chatAM samrATe pelA kSamAprArthI rAjapUtAne kSamA ApavAnI tatparatA darzAvI nahi, temaja AvuM krUra kama karanArA rAjapUta AgevAnane ThapakeA ApIne ke amuka daMDa laine jatA karavA e paNa tene yAgya lAgyuM nahi. chevaTe teNe temane keda karyAM ane satIdAha karanArAone samrATa kevI sakhta sajA kare che tenA dAkhalA besADayA. samrATe je rAjapUtAne keda karyAM hatA temAM kharapradeza jevA vizALa rAjyanA adhIzvara paNa hatA ane te samrATanI sAthe ati nikaTA sneha-sa Mbadha paNa dharAvatA hatA, chatAM samrATe tene kemAM nAkhatAM kiMcitmAtra acA khAdhA nahAtA. eka bhayaMkara gunhA mATe te peAtAnA game tevA saMbaMdhIte paNa yogya sajA karavAne taiyAra che, ema teNe AvAM aneka udAharaNAthI prajAne batAvI ApyuM hatuM.'" akabara jevA sahadaya samrATa vasuMdharAjananI punaH kayAre utpanna karaze ? bikAneranA rAjA rAyasihanI kanyA sAthe kAlajaranA rAjA rAmacaMdra vAdhelAnA putranA vivAha thayA hatA. tenA mRtyu pachI samrATe tenI strIne satI thatI aTakAvI hatI. te samaye rAjapUtA bahu prabaLa pratApI laDavaiyAo gaNAtA hatA, chatAM satI thavAnA rivAja aTakAvatAM kadAca temaneA kApa vaDeArI levA paDe te te paNa svIkAravA, evA samrATe nizcaya karyAM hatA. akabara ekavAra kanyane nizuMya karyAM pachI tenuM pAlana karyAM vagara rahetA nahi ane kadAca te mATe mahAna bhAga ApavA paDe to te paNa AnaMdapUrvaka ApatA. hiMdu te samaye balidAnanimitte aneka jIvAnI hatyA karatA hatA. jIvahiMsA karavI e bahu anyAyI kAya che, ema jaNAvI samrATe hiMduone hiMsA karatA aTakAvyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 samrATa akabara hiMduo janmatAMnI sAtheja gAyanA dUdhavaDe pitAnI sudhAtRSA zAMta kare che, ane jema jema vayovRddhi thatI jAya che tema tema dUdha, ghI, malAI, mAkhaNa vagere piSTika dravyo vaDe pitAnA dehane paripuSTa kare che. te sivAya paNa gAyanA chANadvArA durgadhanuM nivAraNa thaI zake che. gAyanA maLamUtranuM khAtara je jamInamAM pUravAmAM Ave te khetaramAM sarvottama pAka taiyAra thaI zake che, gAyanA chANanI chANuM baLataNutarIke vAparI zakAya che, gAyamAtAnI saMtati kRSikAryamAM mukhya sahAyatA Ape che, game tevA maMdavADanA samayamAM tathA chevaTe mRtyuzA upara paNa gAyanuM dUdha upakAra kare che; TuMkAmAM gAya jevuM bIjuM eke upayogI prANa nathI, ema kahIe to harakata nathI. hiMduo gAyanuM ATaluM badhuM sanmAna kare che tenuM paNa ghaNuM karIne upara kahyuM teja kAraNa hovuM joIe. hiMduo jene mahAna upakArI prANI mAne tene musalamAne je kevaLa meja khAtara mArI nAkhe te e be koma vacce kadApi suleha-saMpa thAya nahi. eTalA mATe samrATe govadha aTakAvavAnA hukama bahAra pADyA. temAM teNe spaSTa rIte jaNAvI dIdhuM ke havethI musalamAne govadhuM karI zakaze nahi, temaja gomAMsanuM bhakSaNa karI zakaze nahi. te uparAMta azva, uMTa, pADA, bheMse vagere paNa manuSyasamAjane upayogI che, ema dhArI te te prANIonA mAMsane AhAra karavAne paNa samrATe niSedha karyo. A pramANe vividha jenI hiMsA thatI aTakAvavA mATe samrATe rAjyanA koTavALone khAsa sUcanAo mokalI dIdhI. te sivAya ravivAre tathA bIjA tahevAranA divasomAM koI paNa prakAranI jIvahiMsA na thAya te mATe khAsa manAInA hukame samrATe bahAra pADyA hatA. hajI paNa keTalAka musalamAne ravivAranA divase jIvahiMsA karatA nathI. musalamAna-samAjamAM sunnatanI kriyA upara bahuja vajana mUkavAmAM Ave che, arthAta islAmadharmamAM sunnata-kriyA e eka sarvapradhAna niyama gaNAya che. A kriyA bAlyAvasthAmAM ja karavAmAM Ave che, tethI bALakane bhAre vedanA anubhavavI paDe che. samrATe jaNAvyuM ke:-"je bALake bAlyAvasthAne lIdhe, dhArmika anuSThAnene anusaravAne mATe agya che, temanI upara AvuM gaMbhIra ane trAsadAyaka anuSThAna karavAnI pharaja pADavI e kaI rIte IcchavAyogya nathI." tyArabAda samrATe e hukama bahAra pADyo ke jyAM sudhI bALakanI uMmara bAra varSanI na thAya tyAM sudhI temane sunnatanI kriyA karavAnI koIe pharaja pADavI nahi. nAnI vayanAM bALake upara baLAtkArapUrvaka ukta anuSThAna karanArane rAjaya taraphathI yogya zikSA karavAmAM Avaze. musalamAnamAM dADhI rAkhavAno rivAja bahu jarUra gaNAya che. hiMduo ShdADhIthI prAya: viruddha vicAro dharAvatA hoya che. samrATe dADhI sabaMdhe pitAne abhiH haswami Gyanbhandar-Omara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsananIti 295 prAya bahAra pADatAM jaNAvyuM hatuM ke jevI rIte mAtra dADhI rAkhavAthI ja kaI manuSya yathArtha musalamAna banI zakto nathI, tema mAtra dADhI kADhI nAkhavAthI koI manuSya musalamAnadharmathI bhraSTa paNa thaI zakatuM nathI. bAdAunIe lakhyuM che ke aneka musalamAnee samrATanA samayamAM dADhI muMDAvI nAkhI hatI; kAraNa ke samrATa pite dADhI tarapha muddala pakSapAta dharAvatA nahotA. elphInsTana sAheba lakhe che ke jyAM sudhI musalamAne dADhI muMDAvI nAkhatA nahi tyAMsudhI samrATa temane pitAnA darabAramAM dAkhala thavAnI bhAgyeja rajA Apato. musalamAne upAsanA samaye rezamI vastro ke alaMkAra vagere rAkhatA nahi. AthI samrATe jAhera karyuM ke upAsanAmAM suMdara vastro vagere paheravAmAM kAMI harakata nathI. islAmadharmamAM dArU pIvAnI manAI che. samrATe kahyuM ke -"vaidonI salAhane anusarIne alpa pramANamAM dArUno vyavahAra karavAmAM Ave te doSa nathI; karaNa ke tema karavAthI rogIne kiMcita ArAma maLI zakavAne saMbhava che." teNe phatehapura khAte dArUnI eka dukAna khullI mUkAvI hatI ane tyAM mAtra oSadha arthe, amuka kiMmate dArU maLI zake evo niyama bAM hatA. te sivAya dArU kharIdanAranuM, tenA pitAnuM tathA tenA rahevAnA sthaLanuM nAma vagere te dukAnamAM nedhI rAkhavAmAM AvatuM hatuM. bAdAunI lakhe che ke -"dArU kharIdanArAo khoTuM nAma dhAraNa karI pitAnI icachAmAM Ave tyAre ASadhanuM khoTuM bahAnuM kahADI ukta dukAnamAMthI dArU laI AvatA hatA, ane evI rIte samrATanA samayamAM dArUDIAone bahu uttejana maLatuM hatuM. lekamAM evI paNa aphavAo cAlatI hatI ke dArUmAM DukkaranuM mAMsa bheLavavAmAM AvatuM. A vAta satya haze ke nahi te te prabhu jANe. samrATa akabara che ke bahu sAvacetI rAkhate te paNa dArUnI khAtara ukta dukAnamAM nitya koze tathA vivAda thayA vagara rahetA nahi. ane kene tiraskAra karavAmAM AvyuM hatuM ane anekene sakhta Thapake paNa maLe hatA, chatAM tenuM kazuM saMtoSakAraka pariNAma AvyuM nahatuM." AvA kalezajanaka dArUthI sarvee khUba sAvaceta rahevuM joIe, eja amArI A prasaMge ekamAtra bhalAmaNa che. akabare hiMdu ane musalamAnonA kalyANArthe temanA sAmAjIka niyamamAM sudhAre karavAno prayatna karyo hato. Aje hiMduo tathA musalamAne bhAre durdazAmAM AvI paDyA che, chatAM paNa AbaranA pagale cAlavAnI buddhi meLavI zakatA nathI. hAya jagatanI pratyeka jAtine kaMIka ne kaMIka AzA, vizvAsa ke lakSa hoya che ja; mAtra bhAratavarSanI prajAja evI che ke jene AzA ke lakSa jevuM kAMIja na maLe! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMza adhyAya-astAcaLe ApaNe have ApaNA caritranAyakanA jIvanarUpI mahA nadI pAra karIne du:khanA sAgara-saMgamamAM AvI pahoMcyAM chIe. je nAnImeTI nadIo bhAratavarSanA kalyANArthe vividha dizAmAMthI vahetI vahetI akabararUpI mahAnadI sAthe saMmilita thaI gaI hatI te nadIo have prAyaH sUkAI gaI che ! zekha mubAraka, abulaphajhala, bIrabala tathA phejhI vagere naravIro ke jemaNe bhAratavarSamAM nUtana yuganAM kiraNo prakaTAvavAnI AzAthI samrATane pratyeka prakAranI sahAyatA ApI hatI, teo eka pachI eka paralokamAM jaI vasyA che! rAjA TeDaramala ke je rAjyanI suvyavasthA rAkhavAmAM mahA pratApI gaNAtA hatA te saMsAramAMthI cAlI nIkaLyo che !rAjA bhagavAnadAsa ke je hiMdu tathA musalamAna sainikone mahAgauravanA mArge laI javAne samartha hote 5Nu sadAne mATe mahAnidrAmAM paDe che! samrATanA mitrane meTe bhAga prabhAtanAM nakSatranI mAphaka dhIme dhIme adazya thaI gayo che. je samrATe musalamAnI unnati mATe bhAre prayatno karyA hatA, bhAre zrama veThe hatA, ane jemanA hitArthe hiMduonI sAthe temane saMmilita karavAne bhagIratha prayAsa karyo hato, teja musalamAno have tene nAstika tathA pAkhaMDI kahI sahastra jivAo vaDe sahastra prakAre tenI niMdA karavA lAgI gayA che. je putrane te pitAnA prANa karatAM paNa adhika cAhato hato, teja putra ane have kRtagna thaI beTho che ! pitAnA paramapriya mitranuM te putre khUna karyuM che ane bhayaMkara baLa uThAvavAne paNa taiyAra thaI gayo che. vizALa bhAratavarSanI bhinna bhinna jAtio pitatAnA kSudra svArthone eka bAjue paDayA rahevA daI, kalezakaMkAsane parityAga karI dezanI unnati arthe aMtaHkaraNapUrvaka ekatra thAya, nehasaMbaMdhane vazIbhUta thAya tathA bhAratamAtAne pratyeka saMtAna potAnI vivekabuddhine anusarI vartavA lAge, ityAdi samrATanA hRdayanI saghaLI zubhAzAe krame krame aMtarSita thatI gaI che. tenI tabIata paNa have bagaDI gaI che. te have aphINane Azraya laI kALanA pravAhamAM pitAnI jIrNa naukA game te prakAre haMkAryo jAya che! pitAnA paramapriya mitranuM khUna karanAra kaputrane priya rAnya arpaNa na karavuM, e samrATe nizcaya karyo hate; paraMtu A suvizALa sAmrAjya bIjA kAne soMpatA javuM, e prazna samrATane mATe mahA kaThina thaI paDe. teNe je suMdara amRtavaNe bhAratavarSamAM ropyAM hatAM, tene hadayanuM pANI pAI kaNa ucheraze tathA. koNa tene phaLa-phUlavALAM banAvaze, eno nirNaya karavA teNe ghaNA ghaNA vicAro karyA. salImasivAya anya eka dAnIAla nAmane putra che; paNa te bahu dArUDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 197 A tathA kharAba cAritryanA che. chevaTe samrATanI dRSTi salImanA putra khuzarU bhaNI AkarSA; paraMtu te niNu yate TekA ApI zake evA kASTha prabaLa mitra A kALa samrATa pAse rahyo nahAtA. musalamAnee vicAra karyo ke jo salImane rAjagAdI aLe teA bhAratamAM musalamAnadharmanI puna: pratiSThA thayA vagara rahe nahi. samrATanI mahiSI salImAbegama paNa dhaNuM karIne tevIja AzA atyArapata rAkhI rahI hatI. teNIe alAhAbAda khAte jaine peAtAnI zAyanA putranI mulAkAta lIdhI ane peAtAnI zakita pramANe yAgya hitavacaneA kahI, Aja sudhInI uddhatAIne mATe samrATa pAse jate kSamA yAcavAnI salImane bhalAmaNu karI. salIme vicAra karyo krU me Ajaparya"ta maLavA uThAvavAmAM kazI kyAza rAkhI nathI, chatAM musalamAne mane khullIrIte madada ApavAne bahAra AvyA nathI, temaja have pachI bahAra paDavAnuM sAhasa kare ema paNa lAgatuM nathI; AvI sthitimAM jo akabara pote mArI viruddha yuddha karavA bahAra paDaze tA huM kAI rIte kAvI zakIza nahi. A pramANe vicAra karIne salIme peAtAnI vimAtAnI salAhane anusaravAnuM yogya dhAtu. salImAegamane zrama sAkara thayA. je salImanA dvAra pAse tenI pitAmahI paNa ekavAra AvIne nirAzApUrvaka pAchI pharI hatI, jeNe potAnI vRddha mAtAnI mulAkAta levAnu paNa yogya dhAryu. nahetu', teja kumAra salIma eka vimAtAnI salAhane mAna ApI, teNInI sAtheja ravAnA thaI peAtAnI vRddha pitAmahInA AgrAnA mahelamAM hAjara thayA. samrATanI mAtAe akabara tathA salImane aneka rIte samajAvI ubhaya vacce suleha-zAMti sthApavAnA prayatna karyAM. bhAgyayeAge te prayatna mULabhUta paNa thayA. samrATe putranA aparAdhA mArlR karyAM. salIme samrATanI pAse aneka prakAranA upahAro premacinhasvarUpe raju karyA. samrATe potAnA sASa sUcavavA salImane keTalAka sarvotkRSTa hIrA tathA sarvotkRSTa hAthI arpaNa karyA. salIme punaH alAhAbAda bhaNI prayANu karavAnI taiyArI karI. samrATe salImane jatIveLA kahyuM ke: "jA have jyAre punaH A tarapha AvavAnI IcchA thAya, tyAre khuzIthI mArI pAse AvavuM." hAya putrasneha ! sa MsAramAM aneka prakAranA snehA che, paNu kharekhara putrasneha te mAtRsneha, pitRsneha tathA basneha karatAM paNa keTalIka vAra caDI jAya che ! samrATe rAjakumArIne keLavavA mATe prayatno karavAmAM kazI cAza rAkhI nahAtI; paraMtu temAM te saphaLa thayA nahi. salImanI dunIti tathA durAcAranu ame pUrve vaNuna karI gayA chIe. murAda hada uparAMta dArU pIvAnA pariNAme prANa gumAvI kheThA che ! dAnIAkSa paNa have eTalA badhA dADIo ane durAcArI banI gayA che, ke tenu zarIra lagabhaga cha thai gayuM che ! samrATe tene peAtAnI pAseja rAkhavAnA aneka prayatnA karyA, keTalAe hitApadeza ApyA, paNa tenu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra98 samrATa akabara kazuM saMtoSakAraka pariNAma AvyuM nahi. chevaTa sudhI dAnIAla pitA pAse AgrA khAte hAjara thayA nahi; paraMtu je sthaLe rahIne vecchAcArapUrvaka vatI zakAya teja sthaLe mojamajAmAM divaso vItAvavA lAgyo. aMte samrATe rAjyanA saghaLA nokarane evI AjJA karI ke je koI dAnI Alane dArU lAvI Apaze tene dehAMtadaMDanI sakhta sajA karavAmAM Avaze; paraMtu AthI paNa dAnIAlane svabhAva sudharyo nahi. daMDano bhaya AvA saMjogomAM kayAMsudhI kRtakArya thaI zake ? dAnIAle bahuja AjIjI ane kAlAvAlApUrvaka, puSkaLa inAmanI lAlaca ApI eka nekarane nitya dArU lAvavAnA kAmamAM niyukata karyo. te pitAnI pAghaDImAM dArUnuM pAtra chupAvIne dAnI Asa pAse hAjara thavA lAgyA. A hakIkata sahejasAja jAheramAM AvI ke tarataja teNe pAghaDImAM dArU chupAvavAnuM mUkI daI, dAnIAlanI eka priya baMdukamAM dArU bharIne te baMduka dAnIAla pAse laI javAnuM zarU karyuM, kumAra te baMdukane bahuja cAhate hato. dAnIAla A baMduka vagara mRgayA ramavA nuM kadApi pasaMda kare nahi; tethI teNe A baMdukanuM "mRtyu" nAma rAkhyuM hatuM ane sarvadA te pitAnI sAtheja rAkhata. baMduka upara teNe evA AzayanI eka kavitA paNa kotarAvI hatI ke-"mRgayA ramatIveLA A baMduka mArI pAse hoya che, tyAre mane keTale badhe AnaMda thAya che ! paraMtu te mRtyu nAmanI baMduka ! tArA kAryanI saphaLatA sAthe eka prANIne prANunAza sarvadA joDAyele ja rahe che. tuM jenA upara saphaLatA meLave che, tene bicArAne yamapurImAM prayANa karavuM paDe che." kumAre jyAre A kavitA baMduka upara kotarAvI haze, tyAre tene e svakhe paNa khyAla nahi Avyo hoya, are ! evI kalpanA paNa nahi thaI hoya ke e kavitAnI sArthakatA tenA pitAnA mRtyutArAja siddha thaze! "mRtyu " baMdukamAM nitya dAru lAvavAmAM Ave che ane dAnIAla tenuM nitya pAna kare che, e vAta ghaNA lAMbA samaya sudhI prakaTa thaI nahi. samrATa akabaranI AjJA eka bAjueja paDI rahI ! kumAra dArUnI latamAM divase divase khuvAra thavA lAgyA. chevaTe baMdukamanA dArUe kumAranuM zarIra cheka nirbaLa ane nisteja karI dIdhuM ! kALakrame dArUnA hada uparAMtinA bhArane lIdhe dAnIAlanuM deharUpI nAva kALarUpI mahAsAgaramAM DUbI gayuM ! samrATa akabaranI tabIyata have jevI joIe tevI ThIka rahetI hatI, tevAmAM kumAra dAnIAlanA mRtyusaMbaMdhI samAcAra maLatAM tenA Arogyane bhayaMkara AghAta thaye. putrazokathI tenuM hadaya cIrAI javA lAgyuM. salIma sivAya anya putra have rahyo nahi. dAnIAla sudharaze evI AzA rAkhI hatI te paNa uDI gaI ! dAnIAla chavo hato, tyAre salImane rAjagAdI mATe kiMcita zaMkA rahyA karatI hatI, paNa have te te zaMkA paNa dUra thaI. salIme vicAra karyo ke Shree Sudharmaswami'Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe bhAratanuM siMhAsana have mane ja maLaze emAM zaMkA rahI nathI. dAnIalarUpI je vina hatuM te paNa IzvarakRpAe TaLI gayuM che. vaLI samrATa akabaranI zArIrika sthiti evI che ke have te lAMbo kALa jIvI zakaze nahi, tethI mane rAjagAdI maLavAmAM vizeSa vilaMba thAya ema paNa lAgatuM nathI. A vicAra karI alAhAbAdamAM rahI nizaimpaNe surA ane suMdarInI agnijavALAmAM pitAnA tanamana-dhananI Ahutio ApavA lAge. have te teNe hada uparAMta dArU ane aphINanuM sevana cAlu karyuM. tenuM AvAsagraha gulAbacaMpe Adi puSpanI sugaMdhIvaDe tathA suMdarIonI suMdaratAvaDe rAta-divasa Adita rahevA lAgyuM. vihavaLA ramaNIonI madhyamAM te pitAnuM bhAna bhUlI gayo ! hAthe karIne pitAnA tana-mana-dhananI khuvArI karavA lAge ! dhIme dhIme te evo te cIDIo ane krodhI banI gayo ke ekAda nokaranA sahejasAja aparAdha badala tene jIvathI mArI nAkhavA lAgyo ! salImanA durAcArathI sarvatra trAsa vatI rahyo ! prajAnI uparAupari aneka phariyAda samrATa akabara pAse AvavA lAgI. akabarane AthI keTale saMtApa thayo haze, tenuM varNana amArAthI thaI zakatuM nathI. samrATe pote jAte alAhAbAda jaI putrane zikhAmaNa ApI sanmArge vALavAne saMkalpa karyo. jo ke A samaye tenuM zarIra bahuja kharAba hatuM, chatAM salImane sudhAravAnI zubhecchAthI jaLamArge alAhAbAda khAte prayANa karyuM. AgrAthI thoDe dUra gayA haze eTalAmAM samrATane evA samAcAra maLyA ke tenI snehamayI mAtA mRtyunA bichAne paDI che ane vaigho tathA hakIme vageree teNInA jIvananI AzA mUkI dIdhI che ! samrATa akabarane AthI bhAre kheda thayA. uparAupari gaMbhIra AghAta lAgavAthI samrATanI tabiyata vizeSa kharAba thaI te ardha mAge gayA pachI ati duHkhita aMtakaraNe AgrA khAte pAcho pharyo. jyAre te potAnI karuNAmayI mAtAnI pAse AvIne hAjara thayo tyAre teNInI vAcA baMdha thaI gaI hatI. bhAratavarSane cakravatI samrATa A dekhAva joI mAtAnA paDakhe besI rudana karavA lAge ! atyAre tenA saMtApanuM mApa thaI zake tema nahotuM. thoDIvAre te mAtAnA zayanagRhane tyajI potAnA divAnakhAnAmAM AvyA. tyAM svastha cite mAtAnI saha gati mATe karuNanidhAna Izvarane prArthanA karavA beThe. bIjI tarapha samrATanI mAtA ratnaprasavinI devI saMsArane tyAga karI svargamAM jaI vasI ! mAviyogane lIdhe samrATane atyaMta kheda thayo. teNe zekasUcaka pizAka dhAraNa karyo. sarva prakAranAM AbhUSaNo ane bhegavilAsanI vastuone parityAga karyo. hiMdurivAja pramANe mastakAdinuM muMDana paNa karAvyuM. darabAranA saghaLA amAtyoe tathA sabhAsadee paNa keza utarAvyA. rAjamAtAne mRtadeha bhAre dhAmadhUmapUrvaka dilhI khAte laI javAmAM Avyo. samrATa pate te zabadeha pitAnI Shree Sudhiarntaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 samrATa akabara kadhei uMcakIne cheDe dUra sudhI gayo hato. tyArabAda rAjyanA mukhya mukhya amAtyAe samrATanuM anukaraNa karyuM ane rAjamAtAnuM zaba uMcakI svargastha AtmApratye sanmAna darzAvyuM. dilhI nagarImAM je sthaLe akabaranA pitAnuM samAdhimaMdira taiyAra thayuM hatuM, teja maMdiranI pAse samrATe potAnI mAtAnuM samAdhimaMdira taiyAra karAvyuM. akabara tenI mAtuzrI pratye atyaMta zraddhA tathA bhaktibhAva darzAvatA hatA, teNInI pratyeka AjJAne aMtaHkaraNapUrvaka mAna ApatA hate. kharekhara te eka mAtRbhakatanareza hato, ema kahIe te paNa agya nathI. rAjamAtA pitAnA hAthavatI garIba ane daridra manuSyane annavastranuM dAna ApI zake teTalA mATe samrATa pitAnI mAtuzrIne puSkaLa dhana vagere Apate. anya sagAM-vahAlAMone paNa samrATa yathAyogya sahAyatA ApavAmAM kadApi saMkeca dharate na hatA. eka divasa bAdAunIe makakA khAte yAtrALe javAnI samrATa akabara pAse rajA mAgI. samrATe kahyuM ke -"mane pitAne kazo vAMdho nathI, paraMtu makakA khAte javuM ja hoya te sarvaprathama tamAre tamArI mAtuzrInI anumati prApta karavI joIe. jyAMsudhI tamArI mAtA tamane anumati na Ape, tyAM sudhI tamArAthI jaI zakAze nahi." samrATa sAmAnya mAtAo tarapha paNa kevI mAnadaSTithI nihALate, te A eka daSTAMtadvArA siddha thaI zakaze. duHkhanA uparAupari hallAothI samrATanI tabiyata divase divase bagaDatI cAlI. samayarUpI samudramAM rahelI A dIvAdAMDI uparAupari prabaLa taraMgone lIdhe have DolavA lAgI. dhIme dhIme akabarane jIvanadIpaka nisteja thavA lAgyo. have vahemoDe paNa jota-jotAmAM e dIpaka olavAI ja joIe, ema sarvane khAtrI thavA lAgI. akabaranI AvI aMtima avasthA nihALI salIma ane teno putra khuzarU siMhAsana prApta karavAnI vAsanAthI AgrA tarapha ravAnA thayA. baMne jaNue rAjya pacAvI pADavA judI judI jAtanAM kAvatarAo racavA mAMDayAM. akabarane dhIme dhIme bahu dasta thavA lAgyA arthAta tene atisArane rioga lAgu paDe. vaidyo vageree eka aThavADiyAparyata kAI paNa prakAranI davA ApavAnI taiyArI karI nahi. chevaTe vaidyoe eka davA ApavAnI vyavasthA karI, paNa te davA ArAma karavAne badale ulaTI nukazAnakartA thaI paDI; arthAt atisAramAMthI tAva ane pezAbanI baLatarA vyAdhi lAgu paDe. vaidyoe punaH auSadha ApyuM. tAva ane prameha baMdha thaye; paNa atisAre pharIthI uthalo mAryo. samrATanI mAMdagImAM tene eka dhAtrIputra sarvapradhAna senApati khAne Ama AjIja kokA rAjyasaMbaMdhI saghaLI vyavasthAo karatA hatA. rAjyanA sarva karo mAM te aprapada dharAvato hato. kumAra khuzarane te sasa thato hato ane rAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 301 mAnasa' paNa khuzarUnA mAmA thatA hatA. teo khaMne jaNA salImanA durAcArathI hu sArI rIte vAkeph hatA. samrATa pAte paNa salImane cAhatA nathI, e vAta . paNa te bahu lAMbAkALa pUrve jANI cUkayA hatA; AthI temaNe khanI zake tA khuzaneeja makharanI rAjagAdI ApavAnA saMkalpa karyAM. Aja`AkAe amAtyAnI sabhAmAM khuzarUnI tarapheNa karanArA eka TharAva raju karyAM; paNa mukhya musalamAna amAtyA tenI viruddha paDayA. salIma hiMdupratye vidreSa darzAvI tathA akharanI udAra nItinu` ullaMdhana karI, musakSamAna samAjamAM bahu prazaMsApAtra tathA bhaktipAtra thaI paDayA hatA, e vAta ame pUrve kahI gayA chIe. temAM paNa jyAre teNe amula jhalanuM khUna karyuM. tyAre ukata musalamAna saradAronI bhakitamAM ora vadhArA thayA. temaNe nizcaya karyAM hatA ke jo salIma meAgalasAmrAjyanA adhipati ane tA musalamAnAnI sattA punaH bhAratavarSamAM sthApita thayA vagara rahe nahi. salIma paNa peAtAnA pitAnI rAjanItine ulaTAvI nAkhavAnA utsAha pradarzita karI cUkayA hatA. A sadhaLAM kArAne lIdhe musalamAna Age. vAnAe salImanI tarapheNamAM peAtAnI sattAnA amala karavA mAMDayA. AjIja krAkA tathA rAjA mAnasiMha vAyunI gatinI viparItatA samajI gayA, tethI temaNe peAtAnI saMkalparUpI naukAnA saDhA pAchA kheMcI lIdhA; chaLa-xpaca ke dAva-pecathI potAnA maneAthA siddha karavAnI temaNe pravRtti na karI. samrATa akbar mAtane bichAne paDayA che, ema sAMbhaLI prAyaH sadhaLA amAtyA salImanA vAsabhavanamAM ekaThA thayA ane salImane samrATanu nAma ApI peAtAnA taraphanI mukhArakabAdI ApavA lAgI gayA. have pachI salImaneja rAjagAdI maLaze, ema mAnI te AmAiutsava karavA maMDI paDayA ! rAjA mAnisaMha tathA AchajakAkAe pAtAnI viruddha hilacAla karI hatI, e vAtanI salImane khabara maLI gai hatI, chatAM AchajakAkA jyAre salImanI pAse hAjara thaye tyAre salIme ubhA thaIne bhAre Adara-satkArapUrvaka tene AvakAra ApyA. A AmedautsavamAM eka mAtra rAjA mAnasihaja hAjara thayA nahotA. AthI salIme rAjAne khelAvI lAvavA eka amAtyane ravAnA karyAM. rAjA jyAre tyAM hAjara thayA tyAre salIme tene paNa puSkaLa mAna ApyuM ane tenA sadguNunI tathA vIratvanI khUba prazaMsA karI tenI prIti meLavI lIdhI. Aje 40 sa0 1605 nA aTAbara mAsanI 15 mI tArIkha che. rAjamahela zAka ane viSAdanI chAyAvaDe AcchAdita thai gayA che. samrATanA vyAdhie gaMbhIra rUpa pakaDayuM che, evA samAcAra sAMbhaLI asaMkhya prajAjanA bahAra magaNAmAM sAbhruvadane ciMtAturapaNe besI rahyAM che. je mahAvRkSanI sukSItaLa chAyAtane te ana ta sukha tathA zAMtinA upabheAga karI rahyA hatA, te mahAvRkSane kALanA Shree Sudharmaswathi Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 samrATa akabara AghAtathI zithila thatuM joI, rodana na kare te bIjuM zuM kare ? hajAro manuSya bahAra AMgaNAmAM rahyAM rahyAM AMkhamAMthI AMsunI dhArA vahevaDAvI rahyAM che. dinamaNi sUrya paNa samrATanI zocanIya sthiti nihALI athavA te bhAratavarSanI bhaviSyata zocanIya sthitinI kalpanA karI gamagInImAM garaka thaI gayo che. te paNa jaladI jaladI pitAne pravAsa pUro karavAno prayatna karI rahyo che ! sAMja paDI. pazcima AkAzamAM rakatavaNI prabhA prakaTa thaI. bhAratabhUmi jANe samrATa akabarane viyAga thaze, ema dhArI zekathI vihavala thaI pitAnAM kaMkaNavatI kapALane phUTI rahI hoya ane lalATamAMthI lehInI dhArA vahevaDAvI rahI hoya, temaja sahastra pakSIonA kaMThaThArA pitAnA aMtaHkaraNanuM duHkha darzAvI rahI hoya, te bhAsa thavA lAgyo. dhIme dhIme bhayaMkara aMdhakAramayI rAtrIe prabaLa rUpa dhAraNa karyuM. bhAratabhUmie duHkhanA bhArathI cheka hatAza thaI ghera spAma vastravaDe pitAnuM zarIra DhAMkI dIdhuM. teNInI AMkhamAMthI jhAkaLarUpI azrubiMduo TapakavA lAgyAM. tarapha smazAna jevI zAMti prasarI gaI. Aje samasta AgrA nagarI zeka ane khedathI chavAI gaI che ! salIma, pitAnA amAtyone sAthe laI akabaranA caraNataLe aMte hAjara thaye. samrATanI aMtima avasthA nihALI salImanuM pASANamaya hRdaya pIgaLI gayuM ! tenA kaThora hRdayamAM karuNAne ane bhakitano saMcAra thaze. te pitAnA pitAnAM caraNone pakaDI pitRviyeganI AzaMkAthI rudana karavA lAgyA. samrATano AjJAne mAna ApI eka rAjapuruSe samrATanI talavAra, rAjakIya pipAka tathA rAjamukuTa vagere salImane arpaNa karyA. chevaTe akabare tyAM ekatra thayelA saghaLA amAtya tathA sabhAsadone salImanA bhUtakALanA samasta aparAdhe mApha karavAnI bhalAmaNa karI chevaTanI vidAyagIrI lIdhI. tyArabAda samrATe lAMbA zvAsocchavAsa levA mAMDayA ane e pramANe tene jIvanadIpa bujhAvA lAgyo. samrATa akabare 67 varSanI vaye, prAyaH 50 varSaparyata rAjya bhogavI prANatyAga karyo. hatabhAginI bhAratabhUmie punaH ghora aMdhakAramAM pitAnuM mukha chupAvyuM ! bIje divase samrATano mRtadeha zaNagAravAmAM Avyo ane samArehapUrvaka sIkaMdrAkhAte pahoMcate karavAmAM Avyo. salIma paNa pitAnI pAlakhI uMcakIne thaDe dUra gayo ane bAkIne mArga amAtyoe pUro karyo. asaMkhya hiMdumusalamAne ughADe mastake tathA ughADe page, duHkhita aMtaHkaraNapUrvaka rozana karatA karatA pitAnA priya samrATanI pAchaLa samAdhimaMdiraparyata gayA hatA. sIkaMdrA khAte eka ramaNIya udyAnamAM bahu sanmAnapUrvaka samrATanA dehane samAdhistha karavAmAM AvyuM. bhAratavarSanI unnatinI AzA tathA icchA ane svadezahitaiSitAne paNa teja prasaMge akabaranA dehanI sAthe uMDI dATI devAmAM AvI, ema kahIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . astAcaLe 301 te khoTuM nathI ! . - A pramANe bhAratanA eka puruSane hiMdu-musalamAna- saMmilita karatAM ane jagatamAM pitAnI janmabhUmine mahAzaktizAlinI banAvatAM banAvatAM dehatyAga karyo. akabaramAM koI paNa prakAranA deSaja nahete, ema ame kahevA mAga tA nathI ane kahI zakAya paNa nahi. manuSya game teTalA prayatna kare to paNa te sarva prakAre manuSya maTIne deva banI zakato ja nathI; chatAM ame eTaluM te kahIe chIe ke akabaranA doSo sAthe je tenA sazuNenI tulanA karavAmAM Ave te te bhAratavarSanuM eka mahAujajavaLa nararatna hatuM. tenI satapravRttione vicAra karavAthI svAbhAvikarIteja ApaNuM mastaka para mAna ane bhaktipUrvaka namyA vagara rahetuM nathI. keTalAka kahe che ke akabara te manuSyarUpe eka rAkSasa hate. ame AvA AkSepa bhAre khedapUrvaka sAMbhaLyA che, paNa emAM bahu Azcarya pAmavA jevuM nathI; kAraNake jagatamAM Ajaparyata jeTalA mahApuruSoe janma lIdhe che temanI keI ne koI vyakti ke keI ne kAI prajA niMdA karyA vagara rahI nathI. mahApuruSone samAja ke jAti taraphathI thoDI vA ghaNI niMdA ke AkSepa sahana karyA vagara cAlatuM ja nathI. jethI akabara eka mahApuruSa hato ema mAnyA pachI tenA zire AvelA AkSepo amane bahu AzcaryakAraka lAgatA nathI. teNe jyAre eka mahApuruSane chAjatI satkAti prApta karI che, te pachI eka mahApuruSane chAjatI apakIti paNa zAmATe na kahevI joIe ! chellAM keTalAMka varSo thayAM ame (baMgALI mULa lekhaka) akabaranA jIvanacaritraviSe abhyAsa, manana ane avalokana karatA AvyA chIe, je sarvanA pariNAme amane e vizvAsa baMdhAya che ke akabaranI upara je AkSepa mUkavAmAM Ave che temAM satyAMza nathI. ame dhIme dhIme have eja vAta siddha karavAno prayatna karIzuM. kaI eka graMthamAM amuka prakAranI hakIkata maLI AvatI hoya te te vinAvicAryuM svIkArI levI, e buddhimAnene mATe yogya nathI. bAdAlanI lakhe che ke - baherAmakhAMe DhAbeiganuM khUna karavA pahelAM akabaranI eka prakAre maMjarI meLavI lIdhI hatI. " phiristA lakhe che ke-"baherAmakhAMe akabarane kahyuM ke tame atyaMta dayALu che, tethI kadAca tame DhADibegane kSamA Apata, ema dhArI meM Apane jaNAvyA vagara ja enuM khUna karI nAkhyuM che." A vAta sAMbhaLI ekabara ekAeka dhrujI uThaze, tenuM zarIra kaMpavA lAgyuM. ahamada yAdagAra lakhe che ke -" akabare baherAmakhAMnI AjJAne mAna ApI, eka jhaTake mArI hemunuM ma staka tenA apavitra zarIra uparathI uDADI mUkayuM." abulaphajhala, krejhI, zarahiMdI tathA bAdounI vageree lakhyuM ke akabare hemunA zarIra upara ajavAta karavAnI - anicchA jaNAvI, tethI baherAme pioteja hemunuM mastaka chedI nAkhyuM. koI kAie Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 samrATa akabara ema paNa lakhyuM che ke -" akabarane krizciyana dharmAvalaMbI eka strI hatI, tethI teNIne rAjI rAkhavA te krizciyana dharmane Teke Apate." kina sAheba lakhe che - A vAta cheka asatya che. akabarane krizciyana dharmAvalaMbI ekake strI nahatI. phiristA lakhe che ke keTalAka rAjapUta lUMTArAoe ekatra thaIne mAtra paisAnA lebhathIja abulaphajhalanuM khUna karyuM hatuM. kaI kaI lekhaka salIma pratyenA dveSabhAvathI je ema kahe che ke salImeja rAjapUta lUMTArAone paisAne lebha ApI temanI dvArA abulaphajhalanuM khUna karAvyuM hatuM, te vAta asatya che." phiristAe salImane bacAva karavAne je prayatna karyo che te nirarthaka nivaDe che, e vAta ame pUrve jaNAvI gayA chIe. abulaphajhalanuM khUna karanArAoe abulaphajhalanI dhana-saMpattine sparza sarakhe paNa karyo nahoto. phiristA kahe che, tema je temaNe dhananI khAtara abulaphajhalanuM khUna karyuM hoya, te teo tenI kiMmatI saMpattine zAmATe lUMTI na jAya ? e praznane saMtoSakAraka uttara maLato nathI. vaLI bIjI tarapha jatAM salIme pote pitAnA jIvanacaritramAM e vAtane khullI rIte svIkAra karyo che ke -" vIrasiMhe mArI AjJA pramANeja abulaphajhalane mArI nAkhyuM hatuM ane tenuM mastaka mArI pAse alAhAbAda khAte melI dIdhuM hatuM." AvI AvI aneka bAbata che ke jenuM varNana karavA besIe te bahu laMbANa thaI jAya. nijAmuddIna ahamada kRta "tabakAte akabarI" nAmanA pustakanI eka hastalikhita pratamAM je vAta nathI maLatI te anya hastalikhita pratamAM maLI Ave che ane anya hastalikhita pratamAM nathI hotI, te vAta prathama pratamAM maLI Ave che. "tavArikha mAgI " nAmanA graMtha saMbaMdhe paNa e ja goTALe che. AvA aitihAsika zramanA saMbaMdhamAM eka vAta amArA vAcakane AnaMda sAthe upadeza ApanArI thaI paDaze, ema dhArI ame te atre utArI laIe chIe. iliyaTa sAheba musalamAna atihAsikanI samAlecanA karatAM pitanA graMthanI bhUmikAmAM A pramANe lakhe che-"keTalAMka varSo pahelAM AgrA zaheramAM megala samrATa saMbaMdhI eka pustaka prakaTa thayuM hatuM. ukata pustakakAre je je anya pustakomAMthI pramANusvarUpa viSaya prApta karyA hatA, te te pustakane ullekha paNa teNe pitAnA pustakamAM karyo hato. meM te graMthakArane pUchyuM ke je je pustakonA AdhAre tame A graMtha taiyAra karyo che, te pustake mane avelekanAthe maLI zakaze? teNe uttaramAM jaNAvyuM ke temAMnA keTalAMka pustakA mArI pAse hatAM 5NuM pAchaLathI meM mArA eka mitrane ApI dIdhA che; bAkInA keTalAka graMtho huM mArA mitro ane saMbaMdhIo pAsethI lAvyo hato, te temane pAchAM saMpI dIdhAM che, keTalAka pustakA te khavAI paNa gayAM che." tyArabAda teNe kayA kayA gRhasthane graMthe pAchA soMpI dIdhA hatA te te gRhasthonAM nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 305 meM tenI pAsethI meLavI lIdhI. pachI huM te gRhasthane maLyo ane ukta graMtha mATe mAgaNI karI. bahu Azcarya pAmavA jevuM che ke temaNe te zenAM nAma paNa pUrve kadApi sAMbhaLyAM nahetAM; arthAta temanI pAse ukata graMthomAM eka paNu graMtha nahetA ane nathI, ema temaNe kabUla karyuM. te sivAya jeTalAM pustaka mane maLI AvyA temAM ukta graMthakAre je je vAta jaNAvI hatI tene Teko Ape evI eka paNa vAta mane maLI nahi; arthAta mULa pustakane AdhAra laI javAta siddha karavAne teNe prayatya karyo hato, te paikInI eka paNa vAta mULa pustakamAM nahatI." AvA saMgomAM eka mahApucchanuM jIvana kalaMkathI chavAyeluM rahe te temAM zuM Azcarya ? akabara pitAnI bAlyAvasthAmAMthIja ati dayALu tathA saghaLA dharmo pratye samadaSTi rAkhanAre hato, e vAta ame A graMthamAM ekathI adhikavAra kahI cUkyA chIe. bAdAunIe je ke akabaranI niMdA karavAmAM bAkI rAkhI nathI, chatAM tene paNa lakhavuM paDayuM che ke -"koI paNa manuSyane dharmanI khAtara herAna karavAmAM na Ave, evo teNe niyama karyo hato. jenI marajImAM Ave te game te dharma svIkArI tathA tyajI zakatA hatA. akabaranA samayamAM saghaLAM manuSyo pitapatAnI icchAnusAra majIdamAM, maMdiramAM ke devaLamAM jaI zakatAM hatAM. game tene majIda, devaLa ke agnimaMdira taiyAra karavAne samAna hakaka hatA. " abulaphajhale A ekanI eka vAta punaH punaH potAnA graMthamAM raju karI che. musalamAna aitihAsike lakhe che ke- eka musalamAna nokare eka hiMdu-maMdira teDAvI nAkhyuM hatuM, tethI samrATe tenA pratye sakhta krodha karyo hato. " teja lekhake jaNAve che ke-"prathamanA samayamAM musalamAne taravAranA baLathI pitAnA dharmane phelAvo karatA hatA, eTalA mATe akabara prasaMgopAta temanI niMdA karate ane kaheto ke dharmathe taravArane upayoga kare, e bahuja niSphara kArya che. " bleka mena sAheba lakhe che ke -"nAnapaNathI ja samrATa akabara sarva dharmopratye samAnabhAva darzAvato hato." ephInsTana sAheba lakhe che ke -"akabare rAjyanI lagAma pitAnA hAthamAM lIdhI tyArathI ja teNe sarva dharmopratye samadarzitA batAvavAno prAraMbha karyo hato. tenA pratyeka kartavyamAM dharma pratyenI samAnabhAvanA spaSTa thai Ave che." prasiddha aitihAsikenA ekamatathI viruddha paDI ToDa sAheba je ema jaNAve che ke;-"akabare zivamaMdiramAM paNa kurAna vAMcavAne hukama karyo hato;" ane vahIlara sAheba je ema jaNAve che ke:-"akabare aneka majIde teDI nakhAvI hatI ane keTalIka majIdane azvazALArUpe vAparavA mAMDI hatI " e vAte keTale aMze satya hevI joIe, teno nirNaya pAThakeeja karI le. bAdAunI lakhe che ke:-"samrATane yakRtamAM vedanA thavA lAgI hatI. velo tenA sa, ma, 20. Shree Sudhamaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 samrATa akabara kAraNano nirNaya karI zakyA nahi, tethI niMdAe salIma upara AkSepa mUkayA ane samrATane jhera ApavAmAM avyuM che, evI aphavA uDADavA mAMDI." vaLI anya sthaLe teja lekhaka lakhe che ke:-" salIma kadAca mane pitAne jhera Ape, evI zaMkA samrATanA hRdayamAM niraMtara rahyA karatI hatI." vahIlara sAheba lakhe che ke -"salImanI uzkeraNIthI ja vaidyoe akabarane jheranI goLI ApI hatI, evI zaMkA kaI rIte dUra thaI zaktI nathI." TaDa sAheba akabaranA mRtyunuM jUduja kAraNa darzAve che. te lakhe che ke:-"akabara mAnasiMhanI prabaLatA joI manamAM baLyA karatA hatA. AthI teNe mAnasiMhane mArI nAkhavAnI IcchAthI khANAmAM jhera bheLavyuM, paraMtu e jheravALuM bhojana mAnasiMhane na ApatAM pote ja bhUlathI khAI gayo; AthI te akALe maraNane zaraNa thayo." have AmAMthI kenI vAta upara vizvAsa rAkhavo? kAunTa oNpha novara lakhe che keH "TaDe akabaranA mRtyunuM je kAraNa zodhI kahADayuM che, tenI sAme vadhe laI zakAya tema nathI." vaLI TauDa sAheba lakhe che ke -"samrATe khuzarojanA meLAmAM aneka sArA kuLanI rAjapUta ramaNIonuM satItva naSTa karyuM hatuM. vadhArAmAM te jaNAve che ke"khuzarojanA utsava samaye aMtaHpuranI pAse ja eka meLo bharavAmAM Ave ane tyAM mAtra strIo ja praveza karI zake e badobasta rAkhavAmAM AvatA. vaNika gRhasthanI strIo potapotAnA dezanI vecavAyogya vastuo laIne tyAM hAjara thatI ane samrATanA aMtaHpuramAM rahetI dAsIo vagere te vastuo kharIda karatI." abulaphajhala kahe che ke -"samrATa te meLAmAM kRtrima veza dhAraNa karI praveza karate ane tyAM vecavAyegya vastuonI kiMmata jANI levA prayatna karata; temaja pitAnA sAmrAjyamAM kevI vyavasthA cAle che, tathA rAjyanA nekare saMbaMdhe kevA prakAranI nagaracarcA cAle che, te jANI lete hate." abulaphajhale khuzarojanA meLAnuM je varNana karyuM che, tenA vAcanathI ema cokkasa lAge che ke TIDa sAhebe khuzarojasaMbaMdhI je hakIkata potAnA graMthamAM lakhI che, te hakIkata teNe amulaphajhalanA graMthamAMthI ja prApta karelI hovI joIe; paraMtu samrATa akabara kRtrima veza dhAraNa karI ramaNavargamAM praveza karatA, evA AzayanI vAta mULa graMthamAM muddala jaNAtI ja nathI. vaLI TeMDa sAheba lakhe che ke -" ukta meLAmAM samrATe pRthvIrAjanI strInuM satItva naSTa karavAno prayatna karyo hato, paNa temAM te niSphaLa nivaDe hatA; temaja pRthvIrAjanA vaDIla bhAI rAyasiMhanI strInuM satItva lUMTavAne paNa samrATe prayatna karyo hato ane temAM te saphaLa nivaDe ho." amane A vAtamAM leza paNa vizvAsa nathI. TeDanA mata pramANe pRthvIrAja e samrATane eka mitra tathA pAcara (sAthe rahenAra-kapeniyana) hatA. rAyasiMha bIkAnerane eka mahAS zaktizALI nRpati hatA, samrATane parama mitra ho, megala sAmrAjayane eka mukhya Shree Sudharmaswami Gyanthandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 207 senApati gaNAtA hatA ane te uparAMta salImanA sasarA paNa thayA hatA. TADhe kahelI upalI vAta jo satya hAta tA te tenA badalA lIdhA vagara raheta nahi. khuzaroja sAdhAraNa utsavanA divasa gaNAtA hatA. aMtaHpuramAM goMdhAi rahelI ramaNIo bicArI bahAra nIkaLane chUTathI harI-pharI zakatI nahotI, temaja samAjanA AnaMda-utsavamAM paNa bhAga laI zakatI nahAtI, tethI peAtAnA mitrAnI patnI tathA rAjyanA pradhAna puruSonI patnI, samrATanI rANIo tathA putrIe ane putravadhU sAthe chUTathI haLI-maLI zake, kulIna vaMzanI hiMdu lalanA ucca kuLatI musalamAna lalanAo sAthe maitrIbhAva dharAvatI thAya tathA ekabIjAnA sukhadu:khamAM bhAga levA lAge tA ubhaya jAtiomAM suleha--sa'panI vRddhi thAya ane e rIte hiMdu-musalamAnamaya bhAratavaSa~tu kANu thAya, eTalA mATe dI daza samrATe khuzarAjanA dine aMtaHpuranI pAseja kevaLa ramaNIva`te mATe eka meLA bharavAnI vyavasthA karAvI hatI. A meLAmAM paheregIratarIkenuM kAma paNa lagabhaga strIoja karatI hatI. te strIe ramaNI sivAya kAi paNa manuSyane aMdara hAjara thavA detI nahAtI. samrATanI mAtA, samrATanI dhAtrI, samrATanI aneka strIe, keTalIka putrI, keTalIka putravadhUe tathA khIjI aneka sagI sabadhI strIo temaja temanI agaNita dAsI vagere tyAM hAjara rahetI. rAjyanA musalamAna-pradhAna puruSonI strI tathA kanyAonAM TALeTALAM tyAM hAjara thatAM. rAjapUta lalanAo paNa aneka sakhIonI sAthe ukta meLAmAM AvatI, ema jazuAvavAmAM Ave che. A sthaLe strIoja mAtra dukAneAmanA sAmAna vecavA khesatI ane anya strIe peAtAnI IcchAnusAra te kharIda karatI. saMkhyAbaMdha strI A meLAmAM puSkaLa kharca karatI. keTalIka ramaNIe A sthaLe ekatra thaIne parasparamAM vArtAlApa karI putrI ke kanyA vagerenAM lagna ke vevizALA mATe niyA paNa karI letI; arthAt mAtAne peAtAnA putrA ke kanyAonAM sagapaNu karavA mATe A sthaLe bahu sArA prasaMga maLo. have A sthaLe ApaNe eTaluMja vicAravAnuM che ke je meLAmAM samrATanI potAnI putravadhUo, peAtAnIja putrIe tathA potAnA mitrAnI ane sagA-sabaMdhIonI patnIe hAjara thatI hAya, temaja je meLAmAM potAnI tIrthaM svarUpa mAtuzrI paNa hAjara rahetI hAya, te meLAmAM dilhIzvara jevA narapati kRtrima veza dhAraNa karIne praveza kare, e vAta zuM mAnavAmAM AvI zake tevI che? dhArA ke ekavAra teNe tyAM praveza karyAM hAya ane kAi ramaNI upara baLAtkAra karyAM hAya, tA zuM hiMdu tathA musalamAna gRhasthA pAtAnI prANapriya strIo tathA kanyAone khIjIvAra tyAM mAlavAne taiyAra thAya kharA ? kharekharaja, jo samrATa akbara A meLAnA durupayeAga karatA hoya te e meLA daravaSe bharAya ane kAi paNa prakAranA vidha vagara kRtehamadIthI samAsa thAya; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 samrATa akabara e zuM te samayanI paristhiti jotAM banavA lAge che? rAjapUta tathA musalamAna amAtya A bhayaMkara anyAya mUMge moDhe joyA kare, e zuM vizvAsagya lAge che? kharI vAta te eja che ke, aMtaHpuramAM rahetI strIo AvA meLAmAM ATalI chUTathI hare phare e vAta te samayanA cheDA-ghaNuM anudAra hiMduo tathA musalamAnethI sahana thaI zakI nahotI ane tethI ja temaNe A meLAne bhayaMkara rUpa ApyuM hoya, te temAM navAI nathI. vartamAnakALe paNa hiMdu strIone rAjamArga upara pasAra thatI joI tathA tenA pagamAM rahelA joDA vagerene joI zuM keTalAka kUpamaMDUke temanI mazkarI nathI karatA? strIone svAdhInatA ApanArI aMgrejIsabhyatAnI zuM hajI paNa jUnA vicAravALAo niMdA nathI karatA? akabaranA ukta meLAsaMbaMdhe paNa te samaye temaja banyuM hoya ema amane lAge che. bAdAnI jevA anudAra musalamAna aitihAsikane paNa bhAre khedapUrvaka lakhavuM paDayuM che ke samrATe IslAma dharmane nAza karavAnI icchAthI ja aMtaHpuranA aMdhArA khUNAmAM paDI rahetI musalamAna kuLavadhUone A meLAmAM ekatra karavAne badabasta karyo hato." bAdAunI jevAnA upara kahyA tevA AkSepamAM leke mIThuM maracuM bhabharAve te temAM zuM Azcarya pAmavA jevuM che? hiMduo pitAnI strIone musalamAna strIo sAthe paricita karavA IcchatA na hoya ane eTalA mATe ja temaNe akabarane zyAmarUpe cItaryo hoya, te te zuM asaMbhavita che? akabaranA jema aneka mitro hatA, tema duzmano paNa aneka hatA. teo samrATanI AvI sudhAraka pravRttine tiraskArI kahADavA navI navI muLa vagaranI aphavAo phelAve te zuM te saMbhavita nathI? ApaNe atyArasudhI jotA AvyA chIe ke bAdamAunIe akabaranI niMdA karavAne eka paNa prasaMga hAthamAMthI javA dIdho nathI. je tene A meLAsaMbaMdhe vizeSa mahattvanI vAta mAlUma paDI heta, te te jarUra pitAnA itihAsamAM moTA-kALA akSare lakhyA vagara rahetA nahi. tene te "AvA meLAvaDe samrATa islAmadharmane nAza karavA icchatA hatA," evo AkSepa karIne ja saMtoSa pakaDe paDayo che. bAdAunI lakhe che ke -" hiMdu saMnyAsIoe samrATane bahuja alpa pramANamAM strI sahavAsa rAkhavAnI bhalAmaNa karI hatI, eTalA mATe te aMtaHpuramAM bahuja thatuM rahyA karate hate." abulaphajhala lakhe che ke -samrATa kahe ke je jJAna mane hamaNuM maLyuM teja jJAna je mane lAMbA samaya pahelAM maLyuM hatuM te huM A mArA sAmrAjyamAMnI kaI kanyAnuM pANigrahaNa karata nahi; kAraNa ke sAmrAjyamAMnI saghaLI strIo rAjAnI putrIvata ja gaNAya che. rAjA sarvane pitA che, rAjAe pitAnI putrIvata kanyA sAthe lagna karavuM na joIe, e upadeza mane bahu meDe maLyo." samrATe dezanI dunati dUra karavA vezyA ene mATe eka juduja sthAna rakhAvyuM hatuM ane te sthAnanuM nAma samrATe Shree Sudharmaswami Gya bhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 309 "" "zetAnapura" rAkhyuM hatuM. je kASTha vyakti tyAM jAya--Ave tathA zetAnapuranI kAi vezyAne peAtAnA AvAsamAM laI jAya tenuM nAma-ThAma taramAM rahe, eTalA mATe samrATe tyAM eka khAsa eDDIsa rAkhI hatI. A vAta ame pUrve kahI gayA chIe; chatAM vyabhicAra sAme samrATa kaeNvA samra aNugamA dharAvatA te darzAvavA ame punaH te vAta atra raju karI che. eka divase samrATe rAjyanI mukhya mukhya vezyAone khelAvIne pUchyuM hatuM ke: " tamane AvA durAcAranA mArge caDAvavAmAM sarvAMthI prathama kANe sahAyatA ApI hatI ? A tapAsanA pariNAme rAjyanA keTalAka ucca heAddedArA, prasiddha sagRhasthA tathA peAtAnA vizvAsu mAkarAnAM nAmeA samrATa pAse khullAM thayAM hatAM. chevaTe samrATe temane sajja zabdomAM ThapakA ApI, daMDanI sajA pharamAvI hatI tathA keTalAkeAne lAMbA samayaparyaMta kedakhAnAmAM pUrI rAkhavAnI AjJA karI hatI. samrATa akabara eka tyAgI vairAgI mahAyogInI mAphaka dhaNIvAra ema kahetA ke "A suvizALa sAmrAjyanI vyavasthA sAcavI zake evA kAi cAgya nara mane maLI AvyA hAta, tA huM tenA hAthamAM rAjya samapI kayAraneye nivRttinivAsamAM cADhyA gayA heta. " te dhaNIvAra ema paNu kahetA keH-- izvarapratye mArI tA nirtara eja eka prArthanA che ke, jyAre paNa mArI kAyAthI ke vANIthI ekAda apakA thaI jAya tyAre, hai prabhu ! A jIvananA aMta ANuje; kAraNa ke tuM aprasanna thAya tevu kArya karIne huM mArA pApane bhAra vadhAravA icchatA nathI. pApamaya jIvana svIkArI jIvaMtA rahevuM tenA karatAM marI javuM, e vizeSa icchAyAgya che." te samayanA hiMdu tathA musalamAnA samrATane eka maharSi jeTaluMja mAna ApatA hatA. akammaranA AzIrvAdathI game tevA bhayaMkara rogo maTI jAya che, putraprAptinI ke kanyAprAptinI kAmanA saphaLa thAya che tathA mananA matArathI siddha thAya che, evA janasamAjanA moTA bhAganA vizvAsa baMdhAzva gayA hatA. aneka manuSya nitya samrATanI pAse AvatA ane tenA mAtra eka AzIrvAda meLavavA prAaenA karatA. samrATa akammara samayanA pravAhamAM adRzya thaI gayA che, tenA upara thaSane aneka saikAM pasAra thaI gayAM che; chatAM Aje pazu keTalAka hiMdu tathA musalamAnA tenI kabara pAse mastaka jhukAvI ubhA rahe che ane peAtAnI abhilASA pUrNa karavA ekAgra mana-vANIthI tenI prArthanA kare che! AvA eka mahAna puruSa manuSyanA veSamAM eka rAkSasa hatA, ema kavI rIte mAnI zakAya ? pharistA lakhe che keH " akabara aneka sadguNAthI vibhUSita hatA. teNe keLavaNInA phelAvA karavA bhAre mahenata lIdhI hatI. tene tihAsanA bahu zeAkha hatA. tenA hRdayamAM yA ane dAkSiNya paNa maha hatAM. TukAmAM tenA sadguNI evI tA chellI sImAe pahecyA hatA ke eja sadguNA durguNarUpe gaNAvA lAgyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. samrATa akabara eka mahAna narapatine na zobhe evuM kAI kartavya kadAca akabare karyuM hoya, te tenI ame nA pADatA nathI; paNa eTaluM te khAtrIpUrvaka kahI zakAya tema che ke, eka sajajana puruSane na zobhe evuM eka paNa kartavya teNe karyuM nathI. " u-i stAnI A vAta bIjA zabdomAM kahIe te samrATa akabara, e eka mahAna rAja kadAca na hoya te paNa te eka sajjana puruSa hatA, emAM te zaMkA rAkhI - kAya tema nathI. rADa sAheba phiristAnI chellI lITI utArI laI. pite temAM umere che ke -"mevADanA kavie paNa akabaranI bhAre prazaMsA karI hatI ane e rIte phiristAnA kathanane saMpUrNa anumodana ApyuM hatuM te kavie kAvyamAM evA prakArano bhAva mUkyuM hatuM ke pRthvImAM pratApanI sAthe sarakhAvI zakAya evo mAtra eka ja nara che; ane te anya koI nahi paNa akabaraja che." akabaranI AthI vizeSa prazaMsA zI rIte thaI zake? akabare mevADa, citaDa ane pratApanI khuvArI karavAmAM kazI kacAza rAkhI nahatI. pratApe evI khuvArI karanAra puruSanI sAme ubhA rahI mevADanI-mAtRbhUminI sarvasvanA bhoge sevA karI hatI. pratApanI vIratvapUrNa gAthA Aje paNa hiMduo sahastra prakAre gAIne pitAnI jIvAne ane hRdayane pavitra karI rahyA che. vastutaH akabare ane pratApe eka judI judI dizAmAM ja prayatno karyA hatA, chatAM pratApa jevA mevADanA sUrya sarakhA naravIranI sAthe mevADanA ja eka kavi akabaranI sarakhAmaNI kare, emAM zuM akabaranI mahattama savizeSapaNe spaSTa nathI thatI? ame kahIe chIe ke mevADanA kavinI mAtra eka ja paMkti akabaranA caritrane ati ujajavaLa banAvI zake che. akabaranA parama zatrune kavi je akabarane pazurUpe mAnI zake che, te te kadApi pitAnA devatAnI sAthe (pratApanI sAthe) tenI (samrATa akabaranI) tulanA karata nahi vaLI pratApane eka suyogya vaMzadhara, mevADane mahArANe rAjasiMha lakhe che ke: " samrATa akabare nIti ane nyAyane anusarIne sAmrAjyamAM sarvatra suvyavasthA karI hatI. teNe samasta prajAnA jAna-mAlanuM rakSaNa karavAmAM bahu sArI kALajI darzAvI hatI. vaLI hiMdu, krizciyana ane musalamAnone paNa teNe banI zake teTalI sagavaDatA tathA sukha ApyuM hatuM. te pratyekane samAnabhAvathI cAhata hatA. tenI daSTimAM dharma ke jAtine bheda naherueTalA mATe akabarane prajAva. tene ati kata hadaye "jagadaguru"nuM upanAma paNa Apate hate." je akabara kharekharaja rAkSasa hoya te zuM prajAvarga tene jagadgurunuM upanAma Ape khare? akabare je eka paNa strInuM satItvapaNuM naSTa karyuM hatuM te zuM mahArANA rAjasiMha akabaranI " jagazuru"nI upAdhine A pramANe aMta:karaNapUrvaka anumodana Ape kharo? Shree StA TIMDa sAheba ke jeNe akabaranI keTalIe niMdA karI che, tene paNa emA to Shree Sudhammaswamy Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 311 lakhavu paDayu cheke "akbaranI mahattvAkakSAne lIdhe rAjapUtAnAM zarIrA upara je AvAtA lAgyA hatA, te AdhAtA chevaTe teNe sAjA karI dIdhA hatA. rAjapUtA akharanA prathamanA julamane bhUlI gayA hatA; eTaluMja nahi paNa lAkhA manuSyA samrATanI evI tA prazaMsA karatAM hatAM ke samrATanI tinA krAi paNu manuSya pUrve evI kIti prApta karavAne bhAgyazALI thayA nahAtA. teNe mAtra peAtAnA guAddArAja rAjapUtAne vazIbhUta karyAM hatA. je parAdhInatAne rAjapUtA prathama leAhanI sAMkaLa mAnatA hatA, teja parAdhInatAne te akbaranA samayamAM suvarNanI sAMkaLa mAnavA lAgyA hatA. ' jo ammara rAjapUtalalanAonuM satItva naSTa karatA hata tA zuM te rAjapUtAnA aMga uparanA AdhAtA sAjA karI zakata ? vyabhicArI manuSya zu rAjapUta jevI nIDara ane nItiparAyaNu jAtine peAtAnA guNAdArA vazIbhUta karavAne kadApi samartha thAya ? manuSyarUpe je rAkSasa hAya te zuM ATalI badhI prazaMsA prApta karI zake ? ', vhIlara sAhebe akabaranI niMdA karavAmAM kazI kacAza rAkhI nathI; chatAM te paNa eTaluM teA lakhyA vagara rahI zakayA nathI ke- akabara jo nirdaya ane lehIteA tarasyA heta tA te khunA-marakI tathA jorajulamavaDe khaLavAo thata karavAmAM vijayI thai zakayA heAta; paNa teNe tema karavAnuM cAgya dhAryuM nathI. kadAca teNe tema karyuM. hAta tA itihAsanAM pRSTho tenA nAmathI ATalAM ujajavaLa khanata nahi ane akabaranuM jIvanacaritra rAjavaMzIone mATe je anukaraNIya tathA upadezAtmaka gaNAya che, te paNu gaNAta nahi. akabara je utkRSTa rAjanaitika zikSaNu peAtAnI pAchaLa mUkatA gayA che, tene Aje kAI bhAva paNa pUchyuM nahi. iMglAMDanA itihAsamAM jevI rIte AlaphreDa Adarza narapatitarIke'ze|bhA pAme che, tevI rIte bhAratavarSanA itihAsamAM samrATa akabara Adarza rAjArUpe prakAzI rahyo che. " blAkamana sAheba lakhe che keH " sadhaLA mogala-samrATAmAM prajAva mAtra akabaraneja Ada' pitAsvarUpa lekhatA hatA. " mAlesana sAhebane abhiprAya ekavAra punaH atra raju karavAnA lAbha ame aMkuzamAM rAkhI zakatA nathI. te lakhe che ke: "manuSyajAti je samaye bhayaMkara duHkha ane durdazAmAM AvI paDe che, te samaye manuSyajAtinA uddAramATe tathA temane sukhI tathA zAMtizIla banAvI nItinA mArge dorI javA mATe, paramAtmA prasagApAta dayA karIne je ati pratibhA zALA tathA unnata mahApuruSone jagatamAM mAle che, tevA puruSomAMnA samrATa akabara paNa eka hatA. " ,, tr have prazna e uThe che ke, manuSya niSThura banIne khaLAtkArapUrNAMka satI nArIenuM satItva naSTa kare, tene zuM vicArazIla manuSyA Adarza samrATa, Asa pitA, izvaraprerita manuSya, dhArmika puruSa tathA jagadgurutarIkenuM asAdhAraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra samrATa akabara mAna ApavAne taiyAra thAya ? je rAjapUtalalanAo satItvanI rakSA karavA saLagatI citAmAM praveza karI zakatI na heta, je te vIraramaNIo charAne sadupayega kema karI zakAya che te vAta na jANatI heta, jo rAjapUtajAti game te bhoge vaira levAnI vRtti dharAvatI na hatI ane je rAjapUtanI kesariyAM karavAnI rIti kaI navalakathAkAranA phaLadrupa magajanI ekamAtra kalpanA ja heta, te amane TeDa sAhebanA AkSepa upara vizvAsa mUkavA sivAya cAlata nahi. TuMkAmAM je akabare upara kahyAM tevAM duSkarmo karavAnI pravRtti AdarI heta, te amane khAtrI che ke satItvane mATe tathA vIratvane mATe jagatanA itihAsamAM suprasiddha banelI rAjasthAnanI bhUmie eka meTI Aga saLagAvI temAM akabarane kayAranee bALI nAkhyA hatA samrATa akabara je kharekhara ja durAcArI tathA viSayI heta to rAjapUte tenuM snehabaMdhana svakhe paNa svIkAravAne taiyAra thAta nahi ane tenI khAtara AnaMdapUrvaka je Atmabhoga Apyo che, te paNa Apata nahi. jagatanA bIjA paNa prasiddha ane pramANika puruSo akabaranI prazaMsA karyA vagara rahI zakyA nathI, e vAta nIcenI thoDI paMktiothI spaSTa thaze. mahamada Amina lakhe che ke -" akabare nyAya ane daDhatApUrvaka megala-sAmrAjyanI suMdara rAjyavyavasthA karI hatI. bhAratavarSanI jUdI jUdI komemAM te saMpUrNa zAMta sthApI zakayo hate." - IsTa-IDiyA relavenA TAImaTebalamAM paNa aMgrejoe lakhyuM che ke"mahAna akabara pUrva taraphano eka nepoliyana hatA." vastutaH ukta ubhaya puruSomAM keTalI badhI suMdara samAnatA jovAya che. amerikAne eka aMgreja jaNAve che ke -"je je puruSoe rAjadaMDa dhAraNa karyA hatA, temAM samrATa akabara eka sarvotkRSTa puruSa hatA." bhAratane putraratna ramezacaMdra datta lakhe che ke -"akabaranA jevA mahAnAnI tathA pavitra hRdayanA samrATanA darzane pRthvIe bhAgyeja kadApi karyA haze." ephInsTana sAheba lakhe che ke -"akabaranI sarvotkRSTa rAjanItine je vicAra karIe te sarvottama rAjAomAM te eka ho, ema svIkAryA vinA nahi cAle. tenA rAjatvakALamAM manuSyasamAjane aneka prakAranAM sukho maLyAM hatAM. " lenapUla sAheba lakhe che ke -"akabare bahujAtimaya tathA bahusvArthamaya bhAratavarSamAM evI suMdararIte rAjya calAvyuM hatuM ke te pUrva dezanA saghaLA narapatio karatAM paNa ghaNo AgaLa nIkaLI jAya che, arthAta pUrva jagatanA rAjAomAM samrATa akabara zIrSasthAnIya hate. tethI paNa AgaLa vadhIne kahuM te mUropanA sarvapradhAna tathA sarvotkRSTa narapationI sAthe paNa - akabaranI talanA karI zakAya." www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astAcaLe 313 TADha sAheba kahe che keH-- amula jhalanA graMthanA vAcanathI, Akhara eka pratibhAzALI tathA sahRdaya puruSa hatA, evA nirNaya upara AvavAmAM kazI pazu zakA rahetI nathI, ApaNe tene krAMsanA cothA hetrI, janI tathA spenanA adhipati pAMcamA cArlsa athavA mahA mahimAvALI lITanezvarI rANI lIjhAetha sAthe khuzIthI sarakhAvI zakIe. ammara je samaye bhAratavarSamAM rAjya karatA te samaye yuropamAM je narapati rAjya karatA, temanI sAthe akabaranI tulanA karavAmAM Ave tA te leza paNu aMkhA paDe nahi, ,, ati prAcIna samayathI laIne te va mAna samayaparyaMta je je prasiddha narA A bhUma'DaLamAM avataryo che, temanAM jIvanacaritro "khAyAgrAphIkala TrejharI'" nAmanA graMthamAM ApavAmAM AvyAM che. emAM samrATa akabaranuM jIvanavRttAMta paNa che.temAM A pramANe lakhavAmAM AvyuM che:-- nyAya, dayA sAhasa ane vidyAnurAga AdisadguNAne lIdhe samrATa akabara potAnI pAchaLa evI satkrAti mUkatA gayA che ke, pRthvInA kAi pazu dezanA tathA kAI paNu dharmanA kAi samrATa bhAgyeja tenAthI AgaLa vadhI jai zake. << "" smitha sAheba lakhe che keH--akbara ane tenA amAtya abulaphajhalanI sarakhAmaNI jyAre ApaNe IMglAMDanI mahArANI plIjhAbetha tathA te samayanA yUrezapIya anya samrATA ane pradhAnAnI sAthe karIe chIe, tyAre ApaNane Azraya thayA vagara rahetuM nathI, ke je samaye krizciyanadharmanI vizuddha nItinu N samarthana tathA anukaraNa cUrApamAM thai rahyuM hatu, teja samaye akabare tathA abulakrujhale paNa tevAja prakAranI pravRtti AdarI hatI ! akabaranA jIvanacaritranuM jema jema vizeSa manana karIzuM, tema tema tenI mahattA ApaNane savizeSa pratyakSa thayA vagara raheze nahi." kavivara varDajhavarthe lakhelI nIcenI kAvyapaktie ekamAtra kamarateja lAgu paDI zake che: " aMdhakAramaya AkAzamAM teM' jo ke kSaNusthAyI prakAza ApyA hatA, chatAM samayanA anaMta AkAzamAM eka ujjavaLa nakSatranI mArke tuM sthira, ujjavaLa ane jvalaMtapaNe prakAzI rahyo che. - "" ' mahAtmA abulakjhale yathArtha ja lakhyuM che keH--" A AzcaryakAraka pRthvIne samrATe navAM navAM AbhUSAvatI susajjita karI hatI. mahAna izvaranI suMdara sRSTimAM ammara eka ratnasamAna hatA. " bhAratavarSImAM evA svadezapremI puruSo have kayAre utpanna thaze ane satputranI rAha jotI besI rahelI A bhAratamAtAne punaH kayAre unnatinA mArge lai jaze ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMza adhyAya-paDado paDayo ! (khela khalAsa !) "Aragajhebane anubhavathI khAtrI thaI ke zAMtimaya amalane athavA yuddha mATenI uMcAmAM ucI buddhine bhalene asaMkhya sAdhanonI madada hoya, chatAM paNa prajAnA premapUrNa TekA sivAya te pitAnI sattA TakAvI rAkhI zake nahi." saMdhyA samaye je nAnI nAnI naukAo vividha prakAranI rozanIvaDe susajita thaI nadInA jaLamAM viharatI hatI ane nadInI kudaratI suMdaratAmAM aneka gaNI vRddhi karI rahI hatI, te taikAo have adazya thaI gaI che. tenI sAthe pelI manahara ane AkarSaka zabhA paNa cAlI gaI che! nadInuM pANI dezAI gayuM che ane tethI nadIe bhayaMkara smazAnanuM rUpa dhAraNa karyuM che ! kSudhAtura gIdha 5kSIo ane kAgaDAo cotarapha kalarava karI rahyAM che ! kumAra salIme "samrATa jahAMgIra" nAma grahaNa karI, abulaphajhalanA rudhirathI kharaDAyeluM kalaMkamaya tAja mastaka upara mUkI, siMhAsana upara ArohaNa karyuM. salImanI sAme tene putra khuzarU paNa siMhAsana meLavavAnI khaTapaTa karI rahyo hato. salIme tene pakaDIne keda karyo ane tenA 700 nokarane zULIe caDAvI dIdhA! eka rUpavatI lalanAnA svAmIne mArI nAkhI, salIme teNInuM pANigrahaNa karyuM. tyArabAda te rUpavatI lalanA, arthAta begama nUrajahAnaja sAmrAjyanI sarvazaktimAna dhaNIraNI thaI paDI ! samrATa akabare bhAratanI unnati arthe je janAo karI hatI, te yojanAo eka bAjueja paDI rahI ! hiMdu ane musalamAne vacce saMpasthApita thAya evAM je thoDI ghaNuM zubha cihe jaNAvA lAgyAM hatAM, te paNa akabaranI sAthe ja adazya thaI gayAM ! akabaranA samayamAM je sAmrAjya hiMdu-musalamAnanA saMmilita sAmrAjyarUpe gaNAvA lAgyuM hatuM, teja sAmrAjyane jahAMgIre have ekamAtra megala-sAmrAjyarUpe khIlavavAno prayatna karavA mAMDe. te hiMduone have sakhta tiraskAra karavA lAge tathA pite eka hiMdu mAtAne peTe janmyA hatA te mATe bahu zaramAvA lAgyA. jo ke koI paNa dharmamAM tene bahu zraddhA nahatI, tepaNa musalamAna prajAne potAnI tarapha AkarSavAnI vAsanAthI IslAmadharmane bhAratavarSamAM punaH pratiSThita karavAno teNe prayatna karyo. rAjyamAM musalamAnanI mukhya sattA prasAravA mAMDI. have pachI je koI musalamAna, hiMdu gRhasthane kanyAdAna Apaze te tene vadha karavAmAM Avaze, evI AzAo teNe bahAra pADI. paThANene bhAratamAMthI hAMkI kahADavAne teNe saMka9pa karyo, paNa teTaluM sAhasa nahi hovAthI te saMkalpa saphaLa thaI zake nahi. salIma mULathI ja dArUDIo hatA. have pUrepUrI svataMtratA maLavAthI rAtadivasa dArUmAM ne dArUmAMja te cakacUra rahevA lAgyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDade paDe! (khela khalAsa!) 3pa tenA trAsathI tathA julamathI prajAmAM cotarapha hAhAkAra vartavA lAgyo. akabaranA samayanI suvyavasthita rAjapaddhati taddana asta-vyasta ane DhaMgadhaDA vagaranI thaI paDI. rAjyanA mukhya amaladAro prajAne paDavA lAgyA ane moTI meTI lAge laI nyAya-nItine pagataLe chuMdavA lAgyA. AthI megala-sAmrAjyano pAye mULa mAMthI khavAte cAlya; chatAM akabare je udAra rAjanItinAM uttama bIje repyAM hatAM, tene laIne megala sAmrAjya TakI rahyuM hatuM. salImanA putra zAhajahAne siMhasana paDAvI levAnI lAlasAthI mahAna baLa uThA. jahAMgIrane zAhajahAnanA eka senApatie pakaDyo ane kedamAM pUryo. jo ke salImane pAchaLathI mukta karavAmAM AvyA hatA, te paNa te vadhAre divasa chavata rahI zakyo nahi. bAvIza varSa rAjya bhegavI Isa. 16ra7 mAM teNe dehatyAga karyo. zAhajahAna aneka sagAM-saMbaMdhIonA prANa laI dihInuM siMhAsana prApta karavAmAM vijayI nivaDyA. te viSaya-vAsanAomAM lagabhaga aMdha jeja banI gayo hato, ema kahIe te beTuM nathI. eka rAjapUta kavi kahe che ke -"te strIone gulAma hato." tenA julamane lIdhe A deza lagabhaga pAyamAla thaI gayo hate. tenA samayamAM Isa. 1629-30 mAM dakSiNa pradeza khAte eka bhayaMkara duSkALa paDayo hato. teNe lAheranA krizciyana-devaLane nAza karyo hato ane AgrAnA krizciyana devaLane keTaleka bhAga teDI nakhAvyA hatA. phiristA lakhe che ke -"teNe hiMduenAM aneka devAla ane mUrtionA cUrecUrA karAvI nAkhyA hatA ane je hiMduo tenI sAme thayA hatA, temane teNe kUrapaNe mArI nakhAvyA hatA. teNe i slAmadharmanI bhAratavarSamAM puna: pratiSThA karI hatI." eka IrAnI rAjadUte zAhajahAnanI rAjya saMbaMdhI paristhiti nihALI, samrATane spaSTa zabdomAM kahI dIdhuM hatuM ke have megala sAmrAjayanI paDatIne prAraMbha thaI cUkyo che." vhIlara sAheba kahe che ke-"jahAMgIra ane zAhajahAna jevA julamI ane nirlajaja samrAToe bhAgyeja pRthvInA keI bhAganuM siMhAsana kalaMkita karyuM haze; paraMtu tenA tAjamahela, metimajIda divAne khAsa tathA dilhI ane AjhAkhAtenA asAdhAraNa-apUrva prAsAdo hajI paNa tene ajarAmara rAkhI rahyA che." zAhajahAnane cAra putra hatA. dArA, suja, auraMgajheba ane murAda, aura gajheba bhAre dagAbAja, nibura tathA hiMduono parama zatru hato. pitAnI vidyamAnatAmAMja zAhajahAnanA putroe siMhAsana arthe dAvapeca khelavA mAMDayA. murAdane auraMgajhebe kahyuM ke mAre te phakIra banI javuM che, paNa te pahelAM pitAzrInuM A rAjya tane maLe te huM nizcitapaNe Izvarabhajana karI zakuM, eTalA mATe huM mArAthI banatI mahenata karuM chuM. murAda auraMgajhebanI vacana-mAdhurImAM pUrepUro phasAye auraMgajhebe potAnI jALa phelAvavA mAMDI. teNe dArAne parAjita karyo sujAne na www.umaragyanbhandar.com Shree-stahammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 samrATa akabara sADI mU tathA murAdane khUba dArU pAi gAMDa je banAvI mUko ane tene paganI Thekara mArI kedamAM pUrI dIdhe. dArA ane murAdanA putrone teNe ghAtakI rIte mArI nAkhyA ane pitAne kedamAM pUrI mogala-sAmrAjyane adhIzvara banI gayA. (I. sa. 1658)murAdane InsApha ApavAnuM bahAnuM kahADI kedamAMthI mukta karyo, paNa insAphamAM tene gunhegAra TharAvI mArI nakhAvyA. dArA piote jUdA ja dharma mAne che, e tenA upara Aropa mUkI tene paNa ziraccheda karAvya; paNa jANe chetAnA bhAInA mRtyuthI bahu dilagIra thaye heya tema batAvavA kRtrimapaNe sadana karavA lAgyo. tyArabAda dArAnuM mastaka eka manahara rakAbImAM mUkI pitAnA pitA pAse mokalI ApyuM. zAhajahAne pelI rakAbI uparanuM vastra jevuM uMcakyuM ke turataja tenA mukhamAMthI acAnaka eka cIsa nIkaLI gaI ane te ja vakhate te mUccha khAIne paDayo. putranA akALamRtyuthI te samaye tenuM hRdaya cIrAI javA lAgyuM. zAhajahAna 30 varSa rAjagAdI bhogavI tathA sAta varSa kamanasIba kedI tarIkenuM jIvana gALI, I. sa. 1666mAM marI gayo. auraMgajhebe hiMduo upara rUMvADA ubhA kare tevo julama gujAravA mAMDayo. hiMdunI mUrtio bhAMgIne tenA cUrecUrA karAvavA mAMDayA. asaMkhya hiMdu-maMdirone nAza karAvyuM ane maMdirone badale tyAM maccha ubhI karAvI. taravAranI dhAranA baLathI teNe hiMduone musalamAna banAvavA mAMDayA. baniyara sAheba lakhe che ke - "caMdragrahaNa ke sUryagrahaNa samaye hiMduo jyAM sudhI auraMgajhebane eka lAkha rUpiyA na Ape tyAMsudhI yamunAnA jaLamAM DUbakI suddhAM mArI zakatA nahi. teNe hiMduo upara jajiyAvere nAkhyo. AthI hiMduo ukata karamAMthI kadAca pitAne mukti maLe evI AzAthI, ati vinayapUrvaka auraMgajhebanI pAse prArthanA karavA gayA. prArthanA sAMbhaLavI te bAjue rahI, paNa ulaTuM auraMgajhebe temane hAthI tathA azvanA pagataLe cagadAvI mArI nakhAvyA. bhAratavarSamAM musalamAnadharmane punaruddhAra karyo. hiMduone rAjakAryamAMthI rajA ApavAmAM AvI ane temane badale musalamAnone nimavAnA hukama bahAra pADyA. hiMdu ane musalamAno vacce vera ane ISyane agni prabaLapaNe bhabhukI nIkaLyo." baniyara sAheba te samayanI bhAratavarSanI sthiti najaronajare nihALI A pramANe lakhe che -"samrATe atyaMta svachaMdI ane durAcArI che. temanAM vA ane kAryonI sAme vidhi le, e kaI manuSya rahyo nathI. rAjapuruSa pitAnAthI halakI paMkitanAM mANaso upara atyaMta julama ane trAsa vartAve che. keI manuSya mahAmahenate theDe-vaNe paise pedA kare che ke tarataja rAjapuruSe jorajulamathI te paDAvI le che. sAdhAraNa janasamAja gulAma jevI ja avasthA gujAre che. A AthI dezanA hunnara-udyogane paNa bhAre dhakakA pahoMcyo che. loke ati dIna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDadA paDayA! (khela khalAsa !) 317 ane daridrIpaNe pAtAnu jIvana vItAvI rahyA che. bhAgyayoge kAI manuSya thADA ghaNA paisA pedA karI zake che teA peAtAnA sukha-sagavaDa mATe tenA kharca nahi karatAM, rAjapuruSAnA bhayane lIdhe jamInamAM UMDA dATI de che. ati trAsane lIdhe kheDutA tathA majuro bicArA pUrepUrA udanirvAha paNa karI zakatA nathI. kheDutene jyAMsudhI kraja pADavAmAM AvatI nathI tyAMsudhI te jamIna kheDavAne, nahera khAdavAne ke sudhAravAne bahAra nIkaLatA nathI. saMkhyAbaMdha gRhA chaThThu thai gayuM che. kASTa tenA uddhAra karAvatuM nathI, teA pachI navuM dharatA khadhAveja krANu ? nyAyAdhIzatarIkenuM kartavya bajAvanArA kAjI adala insApha ApavAne badale insAph vece che, ema kahIe tA ayeAgya nathI. TukAmAM A deza cheka daridratA ane durdazAmAM AvI paDayA che. rAjyanA sadhaLA ucca hoddedArAnA vArasA samrATa pAteja pacAvI pADe che. kAi dhanika gRhastha mRtyu pAme che ke samrATa tarataja tenI saghaLI saMpatti laI le che. AthI rAjyanA ucca hAddedArAnA putrone bhikha mAgavA sivAya anya koi upAya rahetA nathI, AvI niSThuratAvALI rAjanIti zAhajahAna khAdazAhanA samayamAM pazu hatI. samagra deza ga MbhIra aMdhakAramAM DUbI gayA che. ,, auraMgajhebanA anyAya ane julama sAme sakhta virdhA darzAvanArA je eka patra mevADanA mahArANA rAjasi'huM aura'gajheba upara meAlI ApyA hatA, te patra uparathI paNa te samayanI dezanI vastusthitinuM citra ApaNe pratyakSa karI zakIe chIe. mahArANA rAjasiMhe lakhyuM hatuM ke: " ApanA rAjyamAM deza niraMtara lUMTAyA kare che. prajAnI durdazAnI sImA rahI nathI. janasamAjane amaladArA potAnA pagataLe chudI nAkhe che. gAmaDAM ane zaherA ujjaDa thaI gayAM che. pratyeka pradeza kagALa avasthAmAM AvI paDayA che. sAmrAjyanuM mULa paNa divase divase kSINa thatuM cAlyu` che. jyAre samrATane peAtAneja paisAnI taMgI rahyA kare che, tyAre prajAvate paisA vagara keTalu` herAna thavu paDatu haze, tene Ape vicAra karavA dhaTe che. sainika puruSonI paNa have rAjya upara zraddhA rahI nathI, krisamAja asaMtuSTa banI gayA che. hiMduone udarAthe anna tathA paheravAne pUratAM vastro paNa maLavAM muzkela thai paDayAM che. prajAva atyAre evI durdazAmAM AvI paDayA che ke rAta ane divasanA ceAvIza kalAka daramiyAna te mAtra ekajavAra game tema karIne peTa bhare che; ane AkhA divasa kroSa tathA nirAzAne lIdhe kapALa kUTayA kare che. AvI kaMgALa avasthAmAM paNa jo samrATa prajA pAsethI hada uparAMtanA kara levA peAtAnI pratyeka sattAnA upayoga kare, tA zuM tenuM sAmrAjya vizeSavAra TakI zake, ema tame dhArA cheA ? izvaranA banAvelA mAlelA krAi pustakamAM jo tamane zraddhA hoya teA ekavAra te vAMcI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 samrATa akabara jue, tenA vAcanathI tame jANuM zakaze ke Izvara ekamAtra musalamAnone ja nathI, paNa te samasta manuSyajAtine Izvara che. teNeja hiMdu ane musalamAnone utpanna karyA che, te ukta ubhaya kema pratye sarvadA samAnabhAvathIja nihALI rahyo che. majIdamAM je bAMga pukAravAmAM Ave che, te ukata izvaranA nAmanI ja bAMga hoya che ane devAlayamAM je ghaTane dhvani IzvaranI pUjAthe thAya che, te paNa ukata IzvaranI pUjA karatA hoya che. Ape hiMduo pAsethI jajiyAvere levAne nave dhAro bAMdhyA che, paNa te anyAyI ane rAjanItithI viruddha che. e karathI deza adhika durdazAmAM AvI paDaze. hiMduo je svataMtratA bhogavatA AvyA che, te svataMtratA upara te kAyado trApa mAraze. Ape je ApanA pitAnA dharmanA rakSaNArthe te vera levAno nirNaya karyo hoya, te sarvathI prathama rAjA rAmasiMha pAsethI ane mArI pitAnI pAsethI vasula karo. ema nahi karatAM bicArI kIDIo ane mAkhIo pratye julama gujAra, e sajajanene mATe ucita nathI. ApanA amAtya paNa Apane suyogya rAjanItine sahisalAmata mArga darzAvatA nathI, te joI kharekhara mane bahu Azcarya thAya che." mithyAbhimAnI rAjAone jyAre kaI sadupadeza Ape che, tyAre te sadupadeza temane zAMta karavAne badale ulaTo vizeSa krodhAMdha banAve che ane te pitAnA manamAM evo TharAva karI bese che ke ApaNA pagataLe chuMdAtI bIkaNa ane bAyalI prajA koI kALe paNa ApaNuM aniSTa karavAne samartha thaI zakatI nathI. AthI teo dinapratidina vizeSa vizeSa svacchaMdI ane julamI banatA jAya che, paNa agninI mAtra ekaja cINagArI pahADa jeTalAM lAkaDAMone bALIne bhasmIbhUta karavAne samartha che, e vAta teo abhimAnanA AvezamAM cheka bhUlI jAya che. auraMgajhebanA julamane lIdhe bhAratavarSanI hiMduzakita prabaLapaNe bhabhukI nIkaLI ane cetarapha agnijavALA phelAvatI suvizALa megala-sAmrAjyane bALI bhasmIbhUta karavAne taiyAra thaI gaI ! auraMgajhebanI viruddhamAM rAjasthAne mAthuM uMcuM karyuM. auraMgajhebe paNa rAjasthAnanAM kiMmatI suMdara vRkSone jamInasta karavA mAMDayAM. gAmanAM gAme bALIne bhasmIbhUta karavA mAMDayAM. megalanAM uparAupari dhADAMo mokalI trAsa philAvavA mAMDaze. rAjasthAnanAM aneka bALake, bAlikAo tathA abaLAone teNe kedamAM pUravA mAMDayAM ! tathApi rAjapUta parAkrame divase divase vizeSa bhayaMkara svarUpa dhAraNa karavA mAMDayuM. bIjI tarapha dakSiNamAM mahArAjA zivAjIe AgaLa AvI mahArASTrIya zakitane khIlavavA mAMDI ane tArA megala sAmrAjyane vinAza sAdhavA mAMDe. aMte zivAjI jyAre mRtyu pAmyA, tyAre eraMgajheba Shree lunarniaSwami Gyanbandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDaye! (khela khalAsa!) 319 mahAprabaLapaNe saLagI uThelI hiMduzakitarUpI agnizikhAne te keme karatAM zAMta karI zakaze nahi. marAThAonA asAdhAraNa pratApa pAse megalanuM lazkara punaH punaH parAjita thaI nAsI javA lAgyuM ! aneka sArA ane zarIra maMgala senApatio temAM nAza pAmyA. chevaTe auraMgajheba mahAmahenate bAkI raheluM lazkara pitAnI sAthe laI raNakSetramAMthI nAsI gayo ane teNe ahamadanagaranA killAmAM Azraya lIdhe. have tene pitAnA durAcArane kaMIka khyAla Avyo ! pitAnI saMkucita rAjanItine lIdhe mogala-sAmrAjyane keTaluM sesavuM paDayuM te have spaSTa rIte te joI zakyo. AthI tene ghaNo pastA thavA lAgyo; paNa te have niSphaLa hatA. chevaTe teNe potAnA putrone patradvArA jaNAvI dIdhuM ke -"meM mArA jIvanamAM aneka pApakarmo karyA che. te badala mane kevI sakhta sajA sahavI paDaze, tene huM khyAla karI zakatuM nathI. huM A vizALa sAmrAjyanuM rakSaNa karavA zaktimAna thaI zaka nathI. meM mAre amUlya samaya niraryakaja gumAvyo che. mAruM sainya pAradanI mAphaka nitya asthira ane bhayathI vila rahyA kare che. mArI paNa tevI ja sthiti che. have te je banavAnuM hoya te bhale bane, meM mAruM nAva taNAtuM mUkI dIdhuM che. basa, have rajA lauM chuM. chellI salAma!" samrATa-kulakalaMka raMgajheba 49 varSa rAjya karI, 89 varSanI vaye I. sa. 1707mAM ukta sthaLeja prANane tyAga karyo. samrATa akabare je nItine anusarI bhAratavarSane unnata karyo hato ane tene mahAzaktizALI vizALa sAmrAjyarUpe pariNata karyo hate, te nItinuM tenA vaMzajomAMnA koIe anukaraNa karyuM nahi. akabaranA anugAmIo yukti ane vivekabuddhine tuchavata gaNI, udezane tilAMjali ApI, ekamAtra pakSapAtamAM ja aMdha banI gayA ane e rIte bhAratavarSane adhogatinA UMDA aMdhakAramAM ghasaDI javAne prayatna karavA lAgyA. akabaranI AjasudhInI saghaLI mahenata tathA janAe upara pANI pharyuM ! melesana sAheba lakhe che ke -"akabara je nItine vaLagI rahyo hato te ja nItinuM je tenA vaMzajoe anukaraNa karyuM hatuM, te megalasAmrAjyanuM patana kadApi thAta nahi," lenapUla sAheba tathA TeMDa sAheba paNa kahe che ke -"auraMgajhebanA mRtyu pUrveja lAMbA kALathI megalasAmrAjya evuM te hacamacI rahyuM hatuM ke tene paDavAmAM vadhAre vilaMba raho nahotA arthAta mogala sAmrAjya paDuM paDuM ja thai rahyuM hatuM." auraMgajhebanI pachI jemaNe "samrATa " nuM pada dhAraNa karyuM hatuM, teo eka rIte musalamAna amAtyanA hAthamAM ramakaDAMnI peTheja nAcatA hatA, ema kahIe te khoTuM nathI; kAraNa ke te samrATonuM astitva, temano vaibhava tathA temanuM mRtyu paNa ukta amAnA svArtha uparaja AdhAra rAkhI rahyuM hatuM. matalaba Shree Sudhatnaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 samrATa akabara ke have te amAtyAja rAjyanA kartA-hartA thaSTha kheThA hatA, samrATA tA mAtra nAmanAja hatA. rAjyanA nAkarAmAMja, hada uparAMtanI svAthI khecatANune lIdhe asateASa phelAvA lAgyA. chevaTe temaNe paNu rAjyanI sAme khaLavA uDAvyA ane irAnarAja nAdIrazAne bhAratavarSa upara caDAi laI AvavAne lalacAvyA ! teNe 40 sa0 1739mAM dilhI upara leA karyAM ane dADha lAkha rahevAsIonA strIpuruSo tathA khALAnA paNa krUratApUrvaka vadha karyAM. nAdIrazAnI sAme thai zake evu sAmarthya te samaye krAinAmAM rahyu nahatu. suprasiddha mayUrAsana Adi karoDA rUpiyAnI kiMmatI vastu te anAyAse peAtAnA dezamAM lai jai zakayA. nAdIrane eka senApati-ahamadazA durAnI ke je akbAnIstAnanA adhipati AnI beThA hatA, teNe paNa vAraMvAra bhAratavaSa upara caDAi karavA mAMDI hatI. 40 sa0 1756 mAM te trIjIvAra savArI lai AvyA ane dilhI tathA mathurAnagarI lUMTI laI asa Mkhya bhAratavAsIone pakaDI tathA mArI nAkhI peAtAnA mULa sthAne cAlyeA gayA. eka tarapha A pramANenA uparAupara halAne lIdhe musalamAna zakti nabaLI paDavA lAgI ane khIjI tarapha teja arasAmAM aMgrejoe mIrajApharanI sahAyatAthI dAva-peca laDAvIne plAsInA kSetramAMthI sirAja-ud-daulAne nasADI mUkayA; ane e rIte khagALa, bihAra tathA uDIsAmAMthI musalamAna zaktinA pratApa dUra karyAM. tyAra pachI bhAratamAM ayeAdhyA ane haidrAkSAda e be sthaLAmAMja musalamAna rAjya TakI rahyuM. I sa0 1760 mAM mahIsuranuM hiMdunuM rAjya jo ke musalamAneAnA hAtha mAM gayuM hatuM tApaNu bhAratavarSamAM hiMduzaktinI sAme thavA jeTalu' khaLa kASThamAM rahyuM nahatu. samagra bhAratamAM hiMduonA pratApa prakAzI rahyo hatA. hiMduonA parAkramathIja musalamAnagaurave bhAratamAMthI sadAne mATe vidAyagIrI lIdhI hatI. auraMgajhebanA samayamAM aniyara sAhebe lakhyuM che keH-'bhAratamAM hajI evA se'kaDe narapati rAja kare che ke jeo samrATane kAI paNa prakAranA kara ApatA nathI.temAM paNa 15-16 rAjAe tA atyaMta sattAdhArI tathA vaibhavazALI che. mevADanA mahArANAM sarvathI adhika baLavAna ane pratApavAna che. e mahArANAnI sAthe je jayapuranA adhipati rAjA jayasiddha tathA jodhapuranA adhipati rAjA yazavaMtasiMha maLI jAya to mAtra A traNa hiMdu rAjAeja mogalasAmrAjyane sapUrNa muzkelImAM utArI zake te dhAre to pAyamAla paNa karI zake. ukta traNa rAjAomAMnA pratyeka rAjA meAgalA karatAM vizeSa baLavAna che. eka eka rAjA 20 hajAra gheADesvArInu sainya raNakSetramAM utArI zake tema che. rAjA jayasiMha jevA kAyakuzaLa puruSa samasta megala sAmrAjyamAM anya kAI nathI, ema kahIe te cAle. te sivAya musalamAneAnI saMkhyA paNu eTalI badhI najIvI che ke sA hiMduo pAchaLa mAtra ekaja musalamAnanI sarerAza nIkaLI zake che. " TAMDa sAhebe lakhyuM che keH "auraMgajhebanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDe (khela khalAsa !) 321 samayamAM rAjasthAnane pratyeka rAjA naitikALamAM tathA sAhasamAM asAdhAraNa gaNAto hate." te uparAMta paMjAbamAM puruSasiMhe-guru goviMdasiMhe janma laI hiMdu -musalamAnane saMmilita karI zIkha nAmanI eka evI parAkramI tathA sAhasI jAti taiyAra karI ke jeNe hiMdukuzanA baraphavALA zikharomAM tathA saharA jevA sakhta tApavALA raNamAM ekasarakhuM addabhuta vIratva darzAvI, jagatane Azcaryamugdha karyuM che. te jAtine vIratvarUpI sUrya AjanI aMdhakAramayI avasthAmAM paNa AMjI nAkhe te prakAza ApI rahyo che. paMjAbamAM A pramANe jyAre eka lazkarI jAti taiyAra thaI rahI hatI, tyAre bIjI tarapha madhya sthaLamAM-bharatapuramAM jATa nAmanI eka anya hiMduzakti prabaLa banatI jatI hatI. jATa lekenA pratApathI paNa dizAo kaMpavA lAgI hatI. eraMgajhebanA mRtyu pachI ukata hiMduzaktioe pitAne pratApa vistAravA mAMDayA. agninI zikhA jevI rIte AsapAsanAM kASThane bALatI AgaLa vadhe tevI rIte hiMduzakti paNa AgaLa vadhavA lAgI. eraMgajheba mRtyu pAmyA che. have te hiMduzaktionI sAme Takkara jhIle evo koI puruSa rahyo nahe. vastutaH temanI sAme AvIne ubhuM rahevuM, e paNa kaMI nAnIsUnI vAta nahatI. madhyasthaLamAMthI rAjapUta kivA jATa leke, dakSiNamAMthI marAThAo tathA pazcimamAMthI zIkha leke AgaLa dhasI suvizALa mogala sAmrAjyane gaLI javA lAgyA. te sivAya nepALamAM hiMduzaktinuM caitanya jAgrata thayuM. kucabihAra, tripurA tathA maNipura Adi rAjyoe paNa hiMduzaktine svAda cakhADavA mAMDe. baMga-bihAra tathA uDIsAnA hiMdu jamInadAre paNa krame krame zaktivAna banavA lAgyA. A rIte samasta bhAratavarSamAM hiMduauravane prakAza jhaLahaLavA lAge. hiMduzaktinuM caitanya bhAratavarSanI nasomAM vahevA lAgyuM. sarva kendrane evI khAtrI thaI gaI ke have hiMduenA duHkhanA divaso cAlyA gayA; paraMtu hAya ! svArthodhatAnA paMjAmAMthI hiMdue A prasaMge paNa chUTA thaI zakyA nahi. zIkha lekAe prathama je AzA ApI hatI, te nirAzAmAM badalAI gaI. temaNe paMjAba prAMta pitAnA hAthamAM laI lIdhe ane nAnAmoTAM zahero tathA gAmaDAMo lUMTI laI asaMkhya niraparAdhI strI-puruSone mArI nAkhyAM. te sivAya kusaMpe paNa temanAmAM praveza karyo. arthAta raNajItasiMhanA samayasudhI teo judA judA pakSamAM bhaLI jaI pitAne vinAza teija sAdhavA lAgyA. samasta rAjasthAne che ke punaH ekavAra svataMtratA prApta karI; te paNa temaNe pitAnAM bhUtakALanAM duHkhano vicAra karI, pAchalI sthitinuM smaraNa karI; anya hiMduzakti sAthe maLI javAnuM, kivA samasta rAjasthAnane eka prabaLa hiMdurAjyatarIke sthApita karavAnuM tathA sudaDha karavAnuM thagya dhAryuM nahi. jATa leke paNa je ke mahAzakitavALA banI gayA hatA Shree Sudhilenas ariyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com ma Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3rara samrATa akabara tApaNu temaNe samasta dezanI unnatithe prayatna nahi karatAM cAtaraka lUkAya karavAmAMja peAtAnI sAktA mAnI lIdhI. marAThAoe paNa AzAnA pramANamAM moTI nirAzA upajAvI. oraMgajhemanA mRtyu pachI jo ke bhAratavarSamAM te asAdhAraNu vIratva tathA zratvavALA gaNAtA hatA, temanI zakti tathA pratApanI chApa sarva kArbanA aMtaHkaraNamAM coMTI gai hatI, chatAM teo paNa potapotAnA svArtha sAdhI levAmAM bhAratabhUminu hita visarI gayA. pezvAe pUnAmAM, bheAMsalAe nAgapuramAM, siMdhiyAe gvAliyaramAM, hAskare indoramAM tathA gAyakavADe vaDAdarAmAM bhinna bhinna mahArASTrIya rAjayanI sthApanA karI ane e rIte mahArASTrIya zaktinA kSaya karyo. chatAM marAThA bhAratavarSamAM eTalA badhA khaLavAna rahyA ke temaNe madamAM AvI jai, bhAratasamrATa khanI prezavAnA vicArathI gheADA jATa leAkeA ane thADA rAjapUtAnI sAthe dilhI upara caDAI karI. dilhImA kamo tA meLavyo paNa tarataja ahaMkAramAM aMdha khanelA marAThA jATa lekA sAthe phleza-kaMkAsa karavA lAgI gayA. AthI abhimAnI marAThAonA tyAga karI jAra lakA pAtapAtAnA sthAne cAlyA gayA. marAThAee bhAratanI samasta hiduzaktine saMmilita karavAnA lezamAtra paNa prayAsa karyA nahi, eka caturthAMza hiMduonI sAthe paNa suleha-sa'pathI kAma levAnu` temane sUjhayuM nahi. khIjI tarapha ayeAdhyAnA navAba tathA rAhIlakhaMDa vagere pradezAnA musalamAna rAjAoe adhAnIstAnanA adhipati ahamadazA durAnI sAthe maLI jai, marAThAonI zaktinA vinAza karavA mAMDayA. chevaTe kurukSetranA bhayaMkara medAnamAM dAruNu yuddha thayuM; temAM hAkaranA vizvAsatrAtathI marAThAo parAjita thayA. temanI be lAkhanI sainyasaMkhyA A yuddhamAM haNAI gaI. (40 sa0 1760) ATaluM chatAM hiMduonI kha udhaDI nahi. sa MpanI AvazyakatA tathA aikayanI upakArakatA teo samajI zakayA nahi. marAThA abhimAnanA AvezamAM yAgya mArga joI zakayA nahi, temaNe svArthI dha banI rAjasthAna, paMjAba, baMgALA, uDIsA tathA bhAratavarSanA anya anya prAMtamAM dhADAMe pADavA mAMDayAM ane lUMTaphATa karI tathA niraparAdhI hiMdune mArI nAkhI sarvatra trAsa vartAvavA mAMDayA. lUMTamAM maLelA dravyanI khAtara paNa te bhAga vaheMcatI vakhate parasparamAM laDIne nakhaLA paDavA lAgyA. jo temanA aMta:karaNumAM svadezabhakitanA saMcAra thayA hAta tA bhAratanI samasta hiMduzaktine te sa Mmilita karavAnA prayatna karyA vagara rahena nahi ane jo temaNe te prasaMge evA prayatna karyAM hAta, tA himAlayathI laI TheTha rAmezvaraparyaMta eka mahAbaLazALI hiMdusAmrAjya sthApita thayA vagara rahe pRthvImAM hiMdugAravA ravi punaH ekavAra prakAzyA vagara raheta nahi; paraMtu bhAratanA bhAgyamAM evA subhAgo dina nahAtA eTalAja mATe marAThAe tathA rAjapUtAe ane zIkha Shree Sudharmaswami Gyandhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDe! (khela khalAsa) 3ra3 tathA jATa lokee bhAratanI raMgabhUmi uparathI musalamAnone kahADI mUkayA ane bhAratanI rAjazakita pitAnA hAthamAM lIdhI te kharI, paNa svArthavRttinAM jherI hathIAra laI, yAdavakuLanI mAphaka aMdara aMdara ja kapAI maravA lAgyA. temanI AtmahatyAothI tathA sAhasa ane parAkramanA durupayogathI bhAratavarSamAM azAMti ane kalezanI navIja haLI saLagI ! bhAratanI bhinna bhinna jAtio parasparanA durAcAro joI parasparano nAza karavAne taiyAra thaI gaI hiMduo pitAnI zakitane tathA samayane agya upayoga kare che, ema joI tathA hiMduo chelA seMkaDe varSone kaDavA anubhava paNa bhUlI gayA che, ema dhArI bhAratavarSanI rAjalakSmI hiMduo uparanI AzA tathA vizvAsane tyajI daI aMgreja vyApArIonI pAse hAjara thaI. hiMdanI rAjalakSmInI prArthanAne svIkAra karI aMgreja vyApArIo zAMtinA svaccha-suMdara piSAkamAM hAjara thayA. Atmadroha karavAne tatpara thayelA hiMdIvAnanA eka pakSane madada ApavAne teo madrAsa, kalakattA tathA muMbaImAMthI bahAra nIkaLavA lAgyA, ane eka pachI eka hiMduzakitane tAbe karavA lAgyA. marAThAo, rAjapUta, zIkha tathA jATa lekee chevaTasudhI ekatra thavAno prayatna karyo nahi. eTaluM ja nahi paNa Atmakalezane paNa parityAga karyo nahi. hiMduonI A svArthodhatAnuM, AtmadrahanuM, vivekahInatAnuM tathA nirbaLatAnuM pariNAma je AvavuM joIe teja AvyuM. thoDI saMkhyAvALA chatAM kuzaLa aMgreja vyApArIoe anaMta saMkhyA tathA apAra baLavALA chatAM saMpa ane kuzaLatAvinAnA hiMduonA hAthamAMthI temanA ja dhanabaLa ane bAhubaLavaDe bhAratavarSane pitAnA svAdhInamAM lIdhe ane prabaLa pratApI marAThAo tathA rAjapUta, zIkho tathA jaTalekenAM parAkramo mAtra dazya kAvyarUpe ja rahI gayAM ! sahadaya aMgreja prajAe bhAratane punaH unnatinA mArge laI javAne A. raMbha karyo. bhAratanI bhinna bhinna jAtioe Atmakalahano parityAga karyo. aMgrejanA zAMtimaya rAjyamAM aneka jaMgalI prajAe sudhArAnA mArgamAM gati karavA lAgI videzI lUMTArAonA halAo zAMta thayA. hajAro kese jeTalI jamIna ke je atyAraparyata kheDAyA vagara paDI rahI hatI, temAMthI pAka levAya tevA prayatno thavA lAgyA. gaLI ane hAnI utpattivaDe dezanI saMpattimAM umero thavA lAgyo. kalakattA, muMbaI tathA madrAsa jevI mahAnagarIoe mAthAM uMcAM karyA. aneka vahANo tathA sTImaranAM bAMdhakAmo thavA lAgyAM. anekAneka khANonI navI navI zodha thaI. kaLA-kArakhAnAothI deza ubharAI javA lAgyo. tenA jAna-mAlanuM saMpUrNa rakSaNa thavA lAgyuM. koIne koI paNa prakArane trAsa rahyo nahi. pratyeka nagaramAM davAkhAnAMo, nyAyanI adAlate tathA vidyAlayanI sthApanA thavA lAgI. kAyadAkAnane taiyAra thayA. dezI sAhityamAM navuM jIvana vahevA lAgyuM. chApakhAnAone tathA Shree Suuharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra4 samrATa akabara vartamAnapatrane phelA thavA mAMDyo. dharma tathA samAjamAM sudhArAo karavAnI cotarapha hilacAla thavA lAgI. svataMtratA ane parataMtratAnA vicAro thavA lAgyA. re, tAra, piosTa ophIsa, sTImara, nahero tathA pAzcAtya jJAnanA saMskAro vaDe dezaupara mahAna upakAra thayo. sudhArAnA saghaLAM sAdhano bhAratavarSane saMmilita karavAnI tarapheNa karavA lAgyAM. bhAratavarSamAM navA yugane sUrya prakAzavA lAgyo. navIna bhAratanI utpatti thaI. A pramANe A vividharaMgI bhAratavaSaya nATakamAM A eka aMka e Avyo ke jenA bAhyadarzanathI ApaNane saMtoSa thayA vagara rahe nahi; paNa dezanI AMtarasthiti te jUdo ja khyAla ApanArI thaI paDI ! bhAratavAsIo divase divase kSINa ane kAyara banavA lAgyA. aMgrejI rAjasattAne lIdhe videzamAM utpanna thato mAla bhAratanA dareka nAnA gAmaDAmAM paNa dAkhala thavA lAgyo ane e rIte dezI udyoga-hunnara tathA zilpakaLAne nAza thate gayo, jethI dezamAM daridratA vadhavA lAgI. I. sa. 1882 mAM pratyeka bhAratavAsI dITha sarAsarI vArSika Avaka ra7-00 rUpiyAnI nakakI thaI hatI. dezamAMnA je lokene ethI jeTalI paNa vadhu Avaka hoya teTalAja pramANamAM bAkInAM manuSyone bhUkhamare veThavo paDe e vAta spaSTa che. sahRdaya biI sAheba lakhe che ke -"ukta vArSika Avaka 1898-99 jevA sAdhAraNa varSamAM pratyeka manuSyadITha mAtra rUA. 17--1 jeTalIja rahI hatI ane i. sa. 1900 nA dukALanA varasamAM te mAtra rU. 12-6-0 jeTalIja sarerAza nIkaLI hatI." bIjA dezonI vArSika Avaka sAthe jyAre ApaNe ApaNI AvakanI tulanA karIe, tyAreja bhAratanI yathArtha garIbIne khyAla ApaNe karI zakIe tema chIe. svataMtra glAM dezamAM pratyeka manuSyanI vArSika Avaka rU. 615 nI, svAdhIna amerikAmAM rUA. 408 nI, svAdhIna kasamAM rUA. 385 nI, svAdhIna jarmanImAM rUA. 280 nI, aMgrejonI sattA nIce rahela osTreliyAmAM rUA. 651 nI, keneDAmAM rUA. 403 nI tathA AyaleMDamAM rUA. 240 nI hovAnuM jaNAvavAmAM Ave che. haMTara sAheba I. sa. 1880 mAM lakhe che ke:-"A dezamAM dukALa jevuM kaMija na hoya te paNa 4 karoDa bhAratavAsIo potAnuM peTa saMpUrNa rIte bharI zakatA nathI." DibI sAheba kahe che ke-"vIsamA saikAnA prAraMbhamAM, aMgreja sattAtaLenA bhAratavarSamAM nava karoDa mANaso barAbara ( niyamitarUpe ) bhUkhyA rahyA kare che." sukALanA samayamAM paNa jyAre A dezamAM rahevAsIonI AvI kaMgALa avasthA cAlu rahyA kare che, te pachI dukALanA samayamAM temanI keTalI pAyamAlI thatI haze, tene vicAra AvatAM kamakamATI upajyA vagara rahetI nathI. DimbI sAheba kahe che ke " i. sa1854 thI i. sa. 1900 + A AMkaDAo maLa baMgALI pustaka lakhAyuM te samayanA samajavA adhI. sa0 sAru, Shree Sudharmaswami Gyambhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDadA paDe! (khela khalAsa!) 325 sudhImAM, gavarnameMTanA hisAba pramANe dukALa ane tenA jevA anya upadravane lIdhe pratyeka varSe sarerAza 5 lAkha manuSyo maraNa pAmI gayAM che. (mRtyu pAmAM che. )" je A hisAba pramANika heAya te chellA 47 varSamAM 2 karoDa 35 lAkha manuSyo bhUkhamarAne lIdhe muelAM hovAM joIe. DimmI sAheba vadhArAmAM jaNAve che ke -"upara je mRtyusaMkhyA gaNAvI temAM vartamAna samaye te ghaNeja vadhAro thayo che." temanA mata pramANe chellA eka dasakAmAM deDha karoDa mANase anna-vastranA abhAve tathA tenA jevA bIjA upadravane lIdhe mRtyune AdhIna thayAM che. A hisAba pramANe joIe te vartamAna samaye pratyeka varSe sarAsarI 15 lAkha mANase upara kahelAM kAraNane lIdhe paMcatva pAmatAM hoya temAM navAI nathI ! bIjI tarapha Isa. 1834-35 thI laI I. sa1898 sudhImAM eka hajAra karoDathI paNa adhika rUpiyA bhAratavarSamAMthI kheMcAI gayA hatA. aMgrejI rAjyanI zItaLa chAyA nIce hajIpaNa pratyeka varSe 45 karoDathI adhika rUpiyA bhAratavarSamAMthI bahAra kheMcAI jAya che. yuropiyane e A dezamAM paga mUkyo tyArathI laIne te Ajaparyata keTaluM nANuM bhAratavarSamAMthI, upara kahyuM te pramANe cAlyuM gayuM haze, tene ekavAra vicAra kare. bhAratanI kaMgAliyatanuM kiMvA daridratAnuM e paNa eka kAraNa che, ema aneka aMgrejo kabUla kare che. e eka parvata jeTaluM hiMdanuM nANuM je hiMdanA hunnara udyogane khIlavavA mATe ja vaparAyuM hatuM, te A dezanI Arthika avasthA keTalI badhI unnata thaI zakI heta? tema nahi thavAthI Aje bhAratavarSanI mULa sthitimAM keTale badhe pheraphAra thaI gayo che ! musalamAna rAjAo pUrve je nANuM bhAratavAsIo pAsethI ekaThuM karatA te nANuM punaH bhAratavarSanI aMdaraja kharcAI jatuM hatuM; tethI hiMdanuM dhana hiMdanI bahAra jaI zakatuM nahi; arthAta pUrve hiMdanuM dhana hiMdamAMja rahetuM. A sarva bAbatane vicAra karavAthI koI paNa sahRdaya hiMdInuM aMtaHkaraNa ukaLyA vagara raheze nahi; astu. AsapAsanI saghaLI sthitine vicAra tathA tulanA karavAthI eTaluM te kahI zakAzeja ke vartamAna samaya karatAM samrATa akabaranA samayamAM bhAratavAsIone anna-vastranuM bahuja apa kaSTa hatuM. - svajAtine prasaMgopAta sAvadha banAvavAnI bhAvanAthI TauDa sAheba pitAnA graMthamAM lakhe che ke-"mogala sAmrAjyanuM patana zAmATe thayuM tenA uttaramAM aneka kAraNe raju karI zakAya tema che. A kAraNe viSe vicAra karavAthI ApaNune ghaNo kiMmatI rAjanaitika upadeza prApta thaI zake che. prathama upadeza te temathI eja maLe che ke, naitika baLa adazya thavA chatAM tenI asara lAMbA samaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 samrATa akbara pata TakI rahe che. khIjo e ke, naitikabaLa vagaranA kevaLa pazuoneja chAje tevA khaLAtkAra kivA jorajulama lAbhane badale hAni karyA vinA rahetA nathI. julama jiMtrA trAsa keTalA badhA anatha kArI che, tesaMbadhI, meAgalasAmrAjya ApaNane bahu sArA bAdha Ape che. aura Mgajheba jyAre rAjapUtAnI upara vizvAsa ane azraddhA pradarzita karatA hatA, teja vakhate te peAtAnI zaktine mULa pAyA jaDamULamAMthI khAdI rahyo hatA, ema kahIe teA khATu nathI. jyAre te janasamAjanA vicArAne gu MgaLAvI nAkhavAnA prayatna karI rahyo hatA, teja vakhate akabare peAtAnA baLadvArA je mogalasAjyarUpI suvizALa mahelano sthapanA karI hatI, teja mahelane pAyA auraMgajhebanA mRtyu pahelAMja DAlI rahyo hatA. meAgalarAjyanA sUryAsta ema paNa spaSTarUpe sUcavI rahyo che ke, je rAjya sAdhAraNa janasamAjanI prItinA Azraya meLavI rAkatuM nathI, te rAjya game teTalI ucca rAjanIti-kuzaLatA dharAvatu hoya, te rAjya game teTalI sarvottama sainikavyavasthA dharAvatu heAya, temaja te rAjyanI pAse game teTalu` dhanabaLa ke janabaLa hoya topaNa te vizeSa samayaparyaMta TakI zakatuM nathI." mAgakSasAmrAjyane je asta thayA, paThANusAmrAjyanuM je patana thayuM ane hiMdusAmrAjyanA je aMta AvyA temAM upara kahyuM te mAtra ekaja kAraNu hatuM, ema itihAsa muktakaThe svIkAre che. eka sAdhAraNa viNaka vepArI jevI rIte samasta visanA sakhta parizrama pachI rAtrInA samaye dIvA saLagAvI potAnA nATATAnA hisAba hArDa che, tevI rIte ame paNa A graMthanI jIvanasaMdhyA samaye, zAmATe hiMduenuM patana thayuM ane zAmATe hiMdu adhaHpatita avasthAmAM rahyA kare che, teviSe ekavAra vicAra karI javAnI amArI pharaja samajIe chIe. mahattvanA prazna e che ke dezanI zakitanA mULa AdhAra amIraumarAve upara che, ke sAdhAraNu janasamAja upara ? zrImatavanI sa MkhyA dezamAM hamezAM AMgaLAnA veDhA upara gaNI zakAya teTalI sImAbahuja hAya che, tyAre sAdhAraNa janasamAja mahAsamudranAM mAjAonI mAphka asa Mkhya DrAya che. sAmAnya prajAva dhAre teja kSaNe eka paryaMta jeTaluM dravya game tyAMthI pedA karI zake che, khaLavA jagADavAnI jarUra paDe tyAre sarvAMthI prathama bahAra dhasI Ave che ane TUMkAmAM sAdhAraNa janasamAja jo amuka prakAranA dRDha saMkalpa kare, teA te saMkalpa game teTalA asAdhya hAya tApaNu te siddha karyA vagara rahetA nathI. sAmAnya janasamAjane ekamAtra peAtAnuM mAthuM gumAvavA sivAya bIjuM kaMi gumAvavApaNuM hetuM nathI, tethI temanAmAM sAhasa paNa pAra vagaranuM hoya che ane te AtmabhAga ApavAte pazu game te kSaNe bahAra paDI zake che. bIjI tarapha joIe te amIravate peAtAnA mastaka sivAya sukha-vilAsa-vaibhava-mAna-kIti vagerenA nAzaneA pazu bhaya Shree Sudharmaswami Gyanblandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDe! (khela khalAsI) 3ra7 heya che. kharuM kahIe te sAmAnya janasamAjane pitAnA prANanI jeTalI paravA nathI hatI, teTalI paravA amIne pitAnA vaibhava-vilAsanI heya che; eTalAja mATe amIre game tevA mahAna ApattinA samayamAM paNa unnatinA mArge gati karI zaktA nathI, temaja khullI rIte bahAra paDI zakatA nathI. A saghaLAM kAraNe viSe vicAra karavAthI ema spaSTa jaNAya che ke, asaMkhya sAdhAraNa janasamAjanI uparaja ke paNa dezanI jAtIya zakitane AdhAra rahe che. vastutaH amIra varga e dezarUpI zarIrane varNa kivA bAhya zobhAyAtraja che, jyAre sAmAnya samAja e dezarUpI zarIranA hADa-mAMsarUpa hoya che. A hitakara ane A ati agatya dharAvanAre agaNita sAdhAraNa janasamAja ghaNA lAMbA samayathI bhAratavarSamAM amIravarga taraphathI tiraskAra tathA apamAna pAmate rahyo che. rAjya saMbaMdhI vyavasthAmAM temane mulaja avAja rahevA dIdhA nathI, rAjakIya vyavasthA sAthe jANe ke temane koI paNa prakArano saMbaMdha ja nathI ema manAI gayuM che ! je dezamAM rAjayavyavasthAne bhAra sAdhAraNa janavarga upara raheluM hoya che, te dezamAM saghaLAo sAthe maLIne kAma karavA lAgI jAya che. temAMne cheDe bhAga kadAca pitAne svArtha sAdhavAnI vAsanA rAkhe te paNa prajA varganA mahAna samUhanuM bIlakula aniSTa thaI zakatuM nathI. je sthaLe rAjyavyavasthAno bhAra mAtra rAjA athavA amuka amIro ke umarA uparaja raheto hoya che, te sthaLe samasta dezanA kalyANane AdhAra amuka gaNyAgAMThayA manuSyonI zubhAzubha IcchA uparaja rahe che. tyAM amIro je pitAno svArtha sAdhavA taiyAra thAya che tethI samagra dezanuM satyAnAza nIkaLyA vagara rahe nahi. prAcIna bhAratamAM paropakAramaya jIvana gujAranArA tathA niHsvAthI maharSi samAjanA agrabhAge virAjatA ane rAma tathA yudhiSThira jevA nRpatione zreyaskara mArge laI jatA hatA; eTalA mATe te yugamAM sAdhAraNa jana samAja je ke rAjanaitika viSayamAM mAthuM mArato nahato chatAM temane koI paNa prakAranI agavaDa veThavI paDatI nahotI. zraddhayugamAM bhAratavAsIo eTalA badhA saMkucita vicAranA ke svAthI nahetA. sAdhAraNa janasamAja te samaye eTale badhA tiraskArapAtra ke upekSA karavAgya gaNAtuM nahotuM. baihayugamAM ajJAna-aMdhakAra aneka aMze dUra thayuM hatuM ane amAre tathA zrImati paNa majazokha ke vilAsa-vaibhavanA eTalA badhA gulAma banyA hatA. A sarva kAraNone lIdhe te samaye paNa bhAratavarSa pitAnuM gaurava saMpUrNa prakAre surakSita rAkhI zako hatA. tyAraba dhIme dhIme hiMdanI sthitimAM pheraphAra thate gaye. amuka rAjAo tathA temanA amAtya ane pradhAne ekamAtra pitAnA svArthabhaNI daSTi rAkhI rAjyakArabhAra calAvavA lAgyA. ema thavAne lIdhe musalamAnonA julama samaye athavA aMgrejonA humalA samaye bhAShhatanA bhinna bhinna pradezanA hiMdu rAjAo, bhAvI AphatanI bhayaMkaratA samajavA Shree Suunarmaswami Gyanbhandar-Vinara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra8 samrATa akabara chatAM ekatra thaI eka parAkramazALI hiMdurAjya sthApavA taiyAra thaI zakyA nahi. ema banavAnuM kAraNa paNa spaSTaja hatuM ane te eja ke pratyeka rAjAe, ekatra thatI veLA thaDe ghaNe je Atmabhoga Apa joIe, te Atmabhoga ApavAne kevA svArthane tyAga karavAne teo taiyAra nahatA. tyAga svIkAryA vinA athavA amuka svArthanI Ahuti ApyA vinA saMpa ke ekatA thaI zaktI nathI. svAthI rAjAo ane temanA amIra-umarAva A Atmabhoga ApI zakyA nahi, eTaluM ja nahi paNa evA aNunA prasaMge teo potapotAnI sattA vistAravAnA tathA pitAne aMgata rAjalabha sAdhI levAnA agya prayatna karavA lAgyA. AnuM pariNAma zuM AvyuM te ApaNe pratyakSa anubhavatA hovAthI tenuM varNana ApavAnI jarUra nathI. svArthodhatAne lIdhe hiMdu rAjAo saMmilita thaIne eka prabaLa hiMdu rAjya sthApI na zakyA te khera; paratu ApattinA samayamAM paNa teo parasparane yogya sahAyatA ApavAne zAmATe bahAra na paDayA ? e je kaI A sthaLe amane prazna kare te ame tene mAtra eTaleja uttara ApI zakIe ke vartamAna samaye eka suzikSita hiMdunuM apamAna thatuM joI anya hiMdubaMdhuo tenI pAse hAjara hevA chatAM je kAraNe sahAya ApavAne AgaLa vadhatA nathI, teja kAraNe prathamanA hiMdu rAjAo eka hiMdu rAjAne-pitAnA pADozI rAjAne paNa gherAyela jevA chatAM sahAyatA ApavAne bahAra paDatA nahi; arthAta evI udAsInatA kivA upekSAvRttinuM ekamAtra kAraNa svAthadhatA sivAya anya kaMI hevuM saMbhavatuM nathI. te samaye hiMdu rAjAonI zakita tathA sanmAna asAdhAraNa hatAM. temane koI paNa prakArane abhAva nahote. vastutaH temanI pAse zakita, sanmAna, kIrti tathA vaibhavavilAso vagere puSkaLa hovAne lIdhe teone lAbha-hAnine bahu bahu vicAra kare paDatA hatA. eka hiMdu rAjA upara jyAre koI eka musalamAna ke aMgreja saradAra humale laI jatA, tyAre tene pADezI vilAsapriya hiMdurAjA vicAratA ke"bacAva karanAranI sAthe joDAvAthI mane koI paNa prakArane aMgata lAbha nathI. kadAya mAro pADethI hiMdurAjA chate te paNa mane zuM lAbha? ane kadAca huM hAruM to mArA sukhopabhoganuM zuM thAya ? hAthe karIne mAre mAro rAjavaibhava zAmATe gumAvI devo? mAre vacamAM paDavAnI jarUra ja zuM che?" A vicAra karI keTalAka hiMdu rAjAo pitAnA anya rAjA-mitrone sahAya ApavAnuM sAhasa dAkhavI zakatA nahi; eTaluM ja nahi paNa amane ema kahetAM bhAre dilagIrI thAya che ke keTalAka rAjAoe te anya hiMdu rAjAonI sAmenA pakSamAM dAkhala thaI pitaja pitAnA hiMdusAmrAjyane vinAza karyo hato. hiMdu rAjAo pote potAnI meLe satkartavyanA mArge na cAlyA te bhale; www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharnlaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDadA paDaye ! (khela khalAsa!) 329 paNa sAmAnya hiMdusamAje temane kartavyanA mArge dorI javAnuM zAmATe na dhAryuM ? je hiMdu janasamAje prathamathI ja rAjyasaMbaMdhI vyavasthAno barAbara ane bhyAsa karyo hota, rAjanaitika keLavaNI je temane ApavAmAM AvatI heta ane sarvathI agatyanI vAta e ja che ke je teo aNInA prasaMge ekasaMpa thaI zaktA hata, te teo potAnA rAjAne kartavyanA mArge kheMcI javAmAM samartha thaI zakyA heta. kaI kaheze ke teo zA mATe ekasaMpa thaI zakyA nahi? zAmATe teo amerikAnI mAphaka saMmilita thaIne ati zreyaskara mArge pravaryA nahi? yUrepamAMthI raziyAne pradeza bAda karavAmAM Ave ane bAkI jeTale bhUbhAga (jamIna) rahe, teTalAja vistAravALe A bhAratavarSa che. vartamAna samaye ati udAra tathA suzikSita gaNAtI aMgreja prajA, kaeNya prajA tathA jarmana prajA aneka prayatna karavA chatAM je kAraNe saMmilita thaI zakatI nathI, te ja kAraNe bhUtakALamAM bhAratavarSanI vividha pradezavAsI prajA saMmilita thaI zakI nahotI. bhinna bhinna rA,bhinna bhinna bhASAo, bhinna bhinna jAtio, bhinna bhinna dharmo tathA bhinna bhinna nIti-rItio e sarva saMpamAM-saMmilanamAM mahA aMtarAyarUpa thaI paDayAM hatAM. te uparAMta keTalAka apamatinA manuSyo eka prAMtanI prajAne pitAnA karatAM cheka adhama gaNI kahADatA hatA ane temanA dharma tathA AcAranI khullekhulI niMdA karatA hatA. hajI paNa aneka pradezamAM thoDeghaNe aMze evI sthiti vartamAna che. pratyeka prAMtanA manuSya potAnA dharma tathA AcArane uttama mAnI besI rahetA hatA te tethI dezane kAMI hAni thAta nahi; paNa khedanI vAta to eTalIja che ke teo ane nyane pitanA karatAM bahuja nIca ane durAcArI mAnavAne derAI gayA hatA. vaLI te samaye bhAratanA eka pradezamAMthI bIjA pradezamAM Ava-jA karavAnuM kAma atyAra nA jevuM saraLa tathA sahIsalAmata nahotuM. eka pradezanAM asaMkhya manuSyone anya pradezavAsIo sAthe maLavAne tathA vicAronI adalAbadalI karavAno prasaMgaja maLato. nahote, ema kahIe te paNa ayogya nathI. matalaba ke temane eka prajAkIya jAtitarIke te samaye kaze khyAla nahote. A saghaLAM kAraNone lIdhe bhAratavarSanI bhinna bhinna pradezavAsI prajA saMmilita thai zakI nahotI. saMpanA sUtrathI barAbara Abaddha thaI zakI nahotI. amuka amuka pradezanA hiMduoja pitatAmAM ekasaMpa kema na karI zakyA ? vartamAnakALe bajAramAM ke meLAmAM jyAre ekAda hiMdu koI musalamAna upara hallo kare che, tyAre samasta musalamAne potAnA eka jAtibaMdhune sahAyatA ApavA kevA AgaLa doDI jAya che paNa jyAre saMkhyAbaMdha musalamAne ekAda hiMdu upara dhasI Ave che, tyAre zuM AsapAsa ubhelA hiMduo pitAnA jAtibaMdhune sahAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 samrATa akabara - atizaya vadhI gayelA bheja hiMduone saMmilita thatA aTakAve che. jyAM saMminija na hoya tyAM sahadayatA ke sahAnubhUtinI AzA paNa kevI rIte rAkhI zakAya? Aje ApaNe joIe chIe ke pratyeka hiMdu pitAne mULa brAhmaNa ke kSatriyatarIke siddha karavAno prayatna karI rahyo che. Ama thavAnuM kAraNa zuM? ame tene eja uttara ApIe chIe ke jagatamAM koI paNa manuSya anya manuSyathI nIca gaNAvAnuM kadApi pasaMda karato nathI. ekAda sAmAjika niyamaThArA koI eka jAtine tame game teTalI nIca mAnI lIdhI hoya ane nIraja rAkhI hoya, to paNa chevaTe te jati tamArA apamAnane ke tiraskArane badalo lIdhA vagara raheze nahi. amukane nIca gaNavAthI ane pitAne mahAna mAnI levAthI irSyA-SanI bhayaMkara heLA, saLagyA vinA rahetI ja nathI. samAnatAvinA saddabhAva ke mitratA sthapAtI nathI. ame je vakhatanuM varNana karavA mAgIe chIe te vakhate amIrava sAdhAraNa janasamAjane mUrkha tathA nidhana mAnI temane tiraskAra karate hatA, temanI agavaDe mATe temanuM hAsya karavAmAM AvatuM hatuM ane temanI saraLatAne niMdanIya mAnI levAmAM AvatI hatI. sAdhAraNa janasamAja e zrImaMta ane amaladAronA dAsatarIke rahevAneja sarajAele che ema manAtuM hatuM. AnuM pariNAma e AvyuM ke, jyAre koI eka hiMdu amIranA gRha upara amuka luMTArAo dhADa pADatA tyAre tenA sevake AsapAsa hAjara hovA chatAM pelA amIrane sahAya ApavAne bahAra AvavAnI AvazyakatA vicAratA nahi. teo te samaye parasparamAM ema kahetA paNa kharA ke -"amuka zrImaMtane khajAne ke gharabAra lUMTAya emAM ApaNane vacce paDavAnI zuM jarUra che? tenI mAla- mita sAthe ApaNane saMbaMdha ja zuM che? A lUMTArAo tUTI jAya ethI ApaNane kaI paNa prakAranI hAni sahana karavI paDe tema nathI; paNa je e lUMTArAonI sAme ubhA rahIzuM ane laDIzuM te ekaMdare ApaNane ja bhayaMkara AghAta sahana karavA paDaze." A sarva kAraNene lIdhe svadeza upara aneka prakAranI Apattio AvavA chatAM sAmAnya hiMduvarge ekatra thavAnI tatparatA darzAvI nahi. vartamAna samaye TrAnsavAlamAM hiMdu rAjA ke senApatinI gerahAjarImAM paNa samasta hiMduo aMtaHkaraNapUrvaka ekatra thaI hadayanA yathArtha Avegane anusarI, jaththAbaMdha vibhAgomAM vaheMcAI jaI pitAnI sarva saMpattine bhega ApI pratipakSane haMphAvavAne prabaLa prayatna karI rahyA che ane tyAre pratyeka hiMdu pitAnI svataMtratA sAcavI rAkhavA aMtaHkaraNanI preraNAthI saMgrAma karavA bahAra nIkaLe che. sAmAjika niyamanI khAmIne lIdhe bhAratavarSamAM Ave kaI prasaMga banavA pAmyo nathI. bhAratanA lazkare raNakSetramAM pitAnuM svA bhAvika apUrva vIratva darzAvavAmAM pAchI pAnI karI nathI, paraMtu sainyane rAjA ke Shr AgevAna marAte ke adazya thatuM eTale te ja kSaNe sainya nAsI jatuM. senAdhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDe! (khela khalAsa!) 331 pati marAye eTale jANe ke sarva kartavya pUruM thayuM! Ama banavAnuM kAraNa zuM? ame tene uttara ApatAM kahIe chIe ke pUrve ghaNuM karIne sAdhAraNa hiMdu janasamAja rAjAnA bhayane lIdhe athavA dravyanA lebhane lIdhe ja raNakSetramAM utarata hate. hadayanA yathArtha AvegathI ke aMtaH preraNAthI nahi. A sthaLe koIe prazna karaze ke TrAnsavAlamAM paNa jAtibheda te cheja. tyAM paNa sutAra, luvAra tathA dhanika ane garIba evA bhedo che, chatAM tyAM saMmilana sahaja thaI gayuM tenuM zuM kAraNa? ame kahIe chIe ke evA bhedo te jagatamAM kAyamane mATe rahevAnAja; paNa te lehInI sAthe joDAyelA nahi hevAthI irSyA-dveSa vagere utpanna thatAM nathI. amuka mANasane tenA dhaMdhAnA aMge game te zreNimAM mUke, paNa tene lehInI sAthe kivA vaMzanI sAthe jaDI levAnI jarUra nathI. guNanA tAratamya pramANe je bheda paDe che, te bhayaMkara hoI zakatA nathI. samAjanI cekasa avasthAmAM evA bhedo paDe che, paNa tene vaMza sAthe meLavI dIdhAthI aAgya pariNAme Ave che, e vAta khAsa karIne smaraNamAM rAkhavA yogya che. eka udAharaNa ApIe -dhAro ke Aje hajAro hiMdu grejyueTa bhAratavarSamAMthI bahAra nIkaLI ekAda kaI TApumAM jaI navuM saMsthAnI sthApana karete tyAM pitAnI sarva prakAranI jarUriyAta pUrI pADavA mATe amuka amuka vibhAgo ke jAtio temane nakkI karavI ja paDe. judA judA prakAranI vastuo taiyAra karavA temanAmAMnA keIne sutAra ke luvAra thayA vagara cAleja nahi. jarUriyAtone pahoMcI vaLavA manuSya amuka amuka prakAranA hunnara udyogo karavA lAgI jAya, temAM kAMI vAMdhA jevuM paNa nathI. bhAratavarSanA jAtibheda paNa prathama eja niyamane anusarIne baMdhAyA hatA. kamanasIbe chevaTe te bhedo lehInI sAthe maLI gayA ane amuka jAtivALe halakeja gaNAya, ema manAvA lAgyuM ane manuSyanI uttamatA ke nIcatAne jAti uparathI ja nirNaya thavA lAgyo. A rIte hiMduenI aMdara aMdaraja kaleza-kaMkAsa ane IrSyA-viSanAM jherI bIje piSaNa pAmatAM gayAM. samAjarUpI zarIranA hAtha-paga mULa zarIrathI bhinna gaNAvA lAgyA, tenuM pariNAma eja AvyuM ke hAtha-paganI saMpUrNa sahAya vagara mULa zarIraja nirbaLa banatuM gayuM. jAtibhede bhAratavarSanuM mahA aniSTa karyuM che. je sAdhAraNa janasamAja zrImatanI caraNasevAja karyA karate hoya, vaMzaparaMparAthI jemane gulAmagIrI karavAnaja abhyAsa thaI gayA hoya ane game tevA kaThora rIta-rivAjone ke jJAtinA asaMkhya dhArA-dhoraNane mUMgeDhe mAna ApavAmAMja pitAnuM ahebhAgya mAnatA hoya, te samAjanA hRdayamAM svataMtra vicAra ke uccAra karavAnuM sAmarthyaja kevI rIte pravezI zake? emane evI te mULa svataMtratAja zuM hoya ke jenuM rakSaNa karavA S mATe teo aMtaHkaraNapUrvaka taiyAra thAya ? emane evuM sanmAna jevuM paNa zuM hoya Shree Sudharmaswami Gyandhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 samrATa akabara ke teo pitAnI kIrti ke vaMzagauravanI khAtara kamara kasIne sajaja thAya? vaLI piSTika khAna-pAnavinA jema hADa-mAMsa paripuSTa thatAM nathI, tema dezarUpI zarIranAM hADamAMsarUpI sAdhAraNa janasamAja paNa jJAnavinA paripuSTa thatuM nathI. ajJAna rahele sAdhAraNa janavarga te mAtra adhiLA sinikanA jevuM ja kAma karI zake che. caDato varga emaja samaja ke je janasamUha jJAna prApta karaze te pachI te A paNI sevA barAbara karaze nahi ane tethI karIne "amuka jJAAtavALAoneja bhaNavAne adhikAra che ema teoe khullIrIte jAhera karyuM hatuM. AnuM pariNAma e AvyuM ke dezanI ApattinA samayamAM sAdhAraNa janasamUha pitAnAM kartavyane nizcaya karI zako nahi. dezarUpI zarIranuM zrImaMta varUpa mAthuM jyAre duHkhavA AvatuM tyAre zarIra emaja samajAtuM ke A mAthuM ja je kapAI jAya te pachI mAthAnuM darda rahe nahi. hAya ! hiMduprajAne pUrve koI paNa prakArane abhAva nahote. sarvottama patinA rAjanaitika puruSa, sarvottama varganA sainika tathA anaMta dravya ane asaMkhya zarIre bhAratavarSamAM vidyamAna hatAM. mAtra eka ja vastune abhAva hatA ane te eja ke niHsvArthatA. A eka abhAvane lIdhe sAdhAraNa janasamAjanI prIti upara hiMdu rAjAoe pitAnA hiMdusAmrAjyane mULa pAye pratiSThita karyo nahi. je temaNe tema karyuM hota, arthAta sAdhAraNa janasamAje potAnA hiMdurAjyane sukha-sanmAna tathA svataMtratAnuM saMrakSaka mAnyuM heta, to teo aMtaHkaraNanA saMpUrNa AvegapUrvaka, jIvajAnanA bhoge paNa hiMdurAjyanI svataMtratA jALavyA vagara rahetA nahi. amAro kahevAno Azaya mAtra eTaleja che ke, ekamAtra svArthabuddhine lIdhe ja hiMdu prajAnuM adhaHpatana thayuM che, emAM amane koI jAtanI zaMkA nathI. je svArthabuddhie hiMduone AvA bhayaMkara AghAta karyA che, te svArthodhatAnA paMjAmAMthI hiMduo zuM hajI paNa mukita meLavI zakayA che? ame je tarapha dRSTi karIe chIe te tarapha kevaLa svArthodhatAnAja khela bhajavAI rahelA jaNAya che! tarapha kevaLa svArthaparAyaNatAnAMja do dRSTigocara thAya che ! ATalI Thokaro khAvA pachI paNa je hiMduo svArthabuddhine tilAMjali ApI zakyA heta ane Atmonnati arthe svArtha tyAga svIkAravAne tatpara thaI zakyA hota, te punaH pitAnuM gata gaurava prApta karI zakyA hatA. rAjA sara TI. mAdhavarAva kahe che ke -"huM vAvRddhinI sAthe jema jema uMDA vicAra karuM chuM, jema jema uMDA anubhava meLavate jAuM , tema tema mArA aMtaHkaraNamAM evo suspaSTa nizcaya thatuM jAya che ke, rAjanaitika duHkho karatAM paNa hiMdu jAtie pateja utpanna karelAM ane pote jAte ja svIkArI lIdhelAM duHkhothI te eTalI badhI parAbhUta thaI gaI che, ke tenA jevI dukhI ane vaLI dhAre te te duHkha pitAnI meLe ja dUra karI Shrzake evI jAti pRthvItaLa upara anya koI nathI." www.umaragyanbhandar.com Shree Sudhaimaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado paDaye ! (khela khalAsa!) 333 aphINuM cInAonI mAphaka hiMduo pitAnA bhUtakALanA suMdara smaraNarUpI phATayAM-tUTayA takiyAne aDhelI, zuSka ane phikkA zarIrane game te prakAre jALavI rAkhI, mojazokharUpI ho hAthamAM laI, khedarUpI aphINanuM dhUmrapAna karI, dIrdhadaSTi gumAvI besI ane kartavyAkartavyane eka bAjue mUkI rAkhIne vartamAna sukhanI gulAbI nidrAmAM paDayA paDayAvicAra kare che ke, adhaH patita prajAo te hamezAM paDI paDI ja AgaLa vadhe che. temane prayatna ke parizrama karavAnI jarUra rahetI nathI ! hiMduo jesara cAlI jatI AgagADI sAme dRSTi karI vicAre che ke, A AgagADI te jyAM ubhI hatI, tyAMja ubhI rahI che! vastutaH ApaNeja deDIe chIe ! AgagADI doDI rahI che, e vAta temane punaH punaH samajAvavA chatAM teo samajatA nathI ! jAgRta thavA saMbaMdhI tathA uDIne kAma karavA saMbaMdhI apAta pratyeka upadeza niSphaLa thAya che ! AsapAsanA deze keTalI tvarAthI unnati karatA jAya che, tenI teo paravA rAkhatA nathI ! yuropanA parivartanarUpI uddAma azva upara svAra thaI, yuktinI lagAma pakaDI, azvane vazIbhUta karI, mAtra pacAsa varSamAMja jApAne unnatinA zikhare kevI rIte ArahaNa karyuM ane Aje te yurepanI sAthe hariphAI karavAne kevI rIte taiyAra thayuM, e vAta te hiMduonA samajavAmAMja hajIsudhI AvI zakI nathI. deva ane dAnavonI utpatti thaI cUkI che. tapasvIonA suMdara tathA zAMtimaya tapovanamAMthI hAhAkAranA zabdo nIkaLI rahyA che. RSi vizvAmitra Atura daSTithI viravara rAmanI rAha nihALI rahyA che. dharma tathA svadezahitaiSitA, pAzcAtya jJAna tathA parvAtya sabhyatA ane parivartana tathA yutinI AMtarika maitrIvinA temaja svArthaparAyaNatAnA tyAgavinA hajI paNa Atmonnati thAya evI AzA rAkhavI niSphaLa che. have hAtha uMcA rAkhIne besI rahevAthI, nagnadeve dhUNI tApavAthI tathA udAsInapaNe viharavAthI dezanuM maMgaLa thaI zake tema nathI. anukULatArUpI samayapravAhamAM ApaNI naikA taNAvA lAgI che. have besI rahevAthI lAbha nathI, naikAne lakSyasthaLe laI javAno prayatna kare, AtmabaLadvArA Atmonnati sAdhavAne prayatna kare. prayatna nahi kare te nAkA taNAvA lAgI che te to taNAyeja jaze. paNa je sthaLe pahoMcavAnI bhAvanA che. te bhAvanA saphaLa thaze nahi. kadAca saphaLa thavAnuM bhAgyamAM lakhAyeluM haze, topaNa bahu lAMbo kALa pasAra thaI jaze. prayatna kare. keNu jANe pAchaLathI bhAratanA grISma-AkAzamAM ghanaghora vAdaLa caDI Ave ane tephAnI vAyu vahevA lAge te pachI ApaNI naikAnuM zuM thAya ? nUtana ApattinA bhaya vagara naikA jyAre cAlI rahI che to pachI pramAda sAmATe kare ? A samaye je pramAda karavAmAM Avaze te pachI bhAratanI AzA tathA zahA, kALanA mahAsAgaranA taLIye nahi pahoMce tenI zuM khAtrI? Shree Sudharmaswami Gyanbhartuar-umarasurate www.umaragyanbhandar.com Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayaviMza adhyAya-samAdhimaMdira ame I. sa. 1899 nA akaTobara mAsanI tA. 10mIe mahAtmA akabaranI pavitra samAdhibhUminAM darzana karavA ravAnA thayA. AgrAthI sikaMdrA pAMca mAIla upara uttara-pazcima dizAmAM AveluM che, je rAjamArga AgrAthI sikaMdrA, mathurA, vRMdAvana tathA dilhI thaIne lAherasudhI cAlyA jAya che te mArge ame AgaLa cAlavA mAMDayuM. dhIme dhIme AgrAnA prAcIna killAne dilhI daravAje ke je hAla jIrNa thaI gayo che, tene vaTAvIne ame AgaLa gayA. mArganuM aMtara nakkI karavA prathamanA samrATe e je vicitra prakAranA thAMbhalAo rastAnI bAjue -ubhA karI rAkhyA che, te joIne amane bahu Azcarya thavA lAgyuM. ame jema jema AgaLa cAlavA lAgyA tema tema rastAnI banne bAjue AvelI kabare, ke je manI keTalIka cheka jIrNa thaI gaI hatI ane keTalIka paDavAnI aNI upara AvI rahI hatI, te saghaLI kabaro amArI daSTine AkarSavA lAgI. tyArabAda ame samrATa akabaranA samAdhibAganA dvAra pAse AvI pahoMcyA. sarvathI prathama Avate ArkavALo daravAje 70 phITathI adhika uMcAivALo che. temAM je paththara vAparavAmAM Avyo che te rAtA raMgane che. daravAjA upara sapheda kALA tathA pILA raMganA patharAomAMthI taiyAra karelI phUlavelIe zobhI rahI che. ame temAM praveza karIne joyuM te jaNAyuM ke daravAjAne haula sAdhAraNa paMktine nahe. kharekhara te eka ati suMdara tathA vizALa haila che. kAunTa opha navare yathArtha ja lakhyuM che ke "A daravAjAvALo hala eTale badhe uMce ane eTale badhe suMdara che ke te eka rAjamahela ja che, e bhrama thayA vagara rahe nahi. " A holanI cotarapha nAnI oraDIo AvelI che ane temAM upara caDavAnI paththaranI nisaraNIo che. paheredAro A sthaLe rahe che. A ati ucca gRhane mathALe cAra khUNe "tamarmaranAM banAvelAM AkAzane bhedI zake teTalI uMcAIvALAM zikhare eka kALe nairavapUrvaka virAjI rahyAM hatAM. atyAre te te girava paNa nathI, temaja pUrvanA jevuM ucca zikhara paNa nathI. zikhare saghaLAM bhAgI gayA che. pharIthI tene uddhAra karavAno kene khyAla paNa AvatuM nathI. ukta grahanI Toca uparathI pUrve zokasaMgItavALA nebatane vani darzakonA prANa ne AkuLa-vyAkuLa banAvate. mahA vidvAna kAunTa oNpha nevara Isa. 1868 mAM ukta samAdhimaMdiranA darzane AvyA hatA. te vakhate upara kahelI nobata vAgatI hatI ane mRta mahAtmA akabaranuM sanmAna vistAratI hatI, paraMtu atyAre te enobata paNa mUMgI banI gaI che ! e nobata kAyamane mATe mUMgI banI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaMdira 335 gaI che ke mAtra amuka samayane mATe, te te ame kahI zakatA nathI, paraMtu varta* mAna kALe te ukta maMdiramAM cAmAcIDiyAM vagere AnaMda karI rahyAM che ! te mane hara gRha oLaMgIne suMdara divAlathI gherAyelA eka vizALa bAgamAM ame praveza karyo. pUrve naheravaDe yamunAnuM pANI bahu dUrathI A bAgamAM AvatuM. AmrarakSa Adi phUlajhADe tathA vividha puSpanI latAo pitAnAM phaLo tathA puSpoThArA, temaja saMdarya, sugaMdha ane zItaLatAdhArA musApharone vimugdha karatAM. Aje te udyAnanI koI sarasaMbhALa letuM nathI. tenI pUrvanI zobhA tathA AkarSakatA adazya thaI gaI che. bAganI AsapAsanI divAla paNa keTaleka sthaLe paDI gaI che. pazcima dizAnuM dvAra baMdha karavAmAM AvyuM che ane uttara tathA pUrva taraphanuM dvAra bhaya bheguM thaI gayuM che. A pramANe saghaLI vastuoe dIna-hIna tathA kaMgAla veza dhAraNa karyo che. bhAratanA mahAna puruSonI paNa chevaTe kevI dazA thAya che, tenuM jANe ke sarvatra sUcana thaI rahyuM heyane ! ame upara kaheluM dakSiNa taraphanuM dvAra-gRha oLaMgIne uttara tarapha AgaLa cAlavA mAMDayuM. dvAra-grahathI laIne te TheTha samAdhimaMdiranA dvAra sudhI eka ati vizALa rAjamArga Avela che. te mArga, banne bAjue AvI rahela udyAna karatAM ghaNo uco che ane tenA upara paththara jaDavAmAM AvyA che. mArganI bane bAjue vividha puSpavRkSonI hAra AvelI che. tenI upara dhULanA thara bAjhI gayA che. DALIo bhArane lIdhe ADIavaLI vadhI gaI che. jANe ke gaMbhIra zAkane lIdhe vRkSoe tathA latAoe paNa zaMgAra sajavAnuM mAMDI vALyuM heyane ! vacce vacce gaMbhIra patragucchone bhedI lIlApILA phUla bahAra nIkaLI AvyAM che. jANe ke zAka ane saMtApanuM pariNAma paNa maMgaLamaya Ave che, ema e kule kahI rahyAM heya evo bhAsa karAve che! rAjamArganI adhavacce pahoMcyA bAda eka vizALa heja Ave che. A heja paththarano bAMdhe che. eka samaye A heja yamunAnA pANIthI chalakAte ane tenI aMdaranA nIrava phuvArAo ati utsAhapUrvaka suzItaLa pANIne prasAra karatA. bAkIna mArga pUro karyA pachI paNa eka heja tathA kuvArAnuM ame darzana karyuM. tyArabAda samAdhimaMdirane AraMbha thAya che. A maMdiranI zobhAnuM kevI rIte varNana karavuM te amArAthI samajAtuM nathI. prAyaH 400 phITa catuSkaNu paththaranI vedI upara barAbara madhyasthaLamAM 300 phITathI adhika catuSkoNu maMdira AveluM che. te lagabhaga 100 phITa jeTaluM uMcuM hoya tema jaNAya che. vividha prakAranA thAMbhalAo maMdiranI zobhAmAM apUrva vRddhi karI rahyA che. maMdirane mathALe samrATanI kRtrima samAdhi AvelI che. vastutaH te bhoMyarAmAM cheka chelA paDamAM samrATa akabaranuM zarIra mahAnidrA laI rahyuM che. ame tenAM darzana karavA prathama svarNagRhamAM praveza karyo. tenI aMdara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 samrATa akabara bhAga sAmerI-rUperI tathA lAla-pILA ra MgenI velA tathA phUlAvatI suzAbita dekhAya che. tenI divAlA upara sAnerI akSare kurAnanA zrlokA kAtarI kahADavAmAM AvyA che. te gRhanI anupama zAbhA Aje lagabhaga sadhaLA nAza pAmI che. kahevAya che ke, naTa tathA marAThA leAkeA AgrA upara caDI AvyA ane AgrAnA khajo meLavyA te veLA temaNe A gRhamAM raseApta karI hatI, tethI ga MbhIra dhUmADAne lIdhe divAle kALI thai gai che. vartamAna bhAratezvara A kammaranAM darzane AvyA hatA, tyAre A gRhaneA keTaleka aMze uddhAra thayA hatA. dravyanA abhAve samasta maMdiragRhanuM samArakAma thai zakayu nahatuM; athavA tA hiMduzmanA hAthamAM sattA AvyA pachI teo pAtAnI sattAnA kevA durupayoga kare che, te darzAvavA mATeja A suMdara samAdhimadiranI AvI ne AvI kaMgALa sthiti rAkhavAmAM AvI hAya tApaNu kANu jANe ? eka nisaraNInA AdhAra lai ame dhIme dhIme bheyarAmAM utaryAM. keTalAka paheregIrA hAthamAM dIpaka lar3a AgaLa cAlatA hatA. dhIme dhIme pagalAM bharatA ame samrATanI mULa samAdhi pAse paheAMcyA. samrATanA de A sthaLeja dATavAmA AvyA che. tenI upara zveta paththaranI eka manehara vedikA virAjI rahI che ane temAM 'akabara" evA zabdo paNu kAtarI kahADavAmAM AvyA che. eka suMdara jariyAnI vasravaDe samAdhine DhAMkI rAkhavAmAM AvI che. pelA praharIee amane kahyuM keH-- hiMdu ane musalamAne samrATane eka RSi jeTaluMja mAna Ape che ane tethI teo ahI' prasiddhi arthe prAMnA karavA baNIvAra Ave che. prAthanA saphaLa thaye te suMdara vastro vagere samAdhi upara caDAvI jAya che. pratyeka varSe ahI eka moTA meLA paNa thAya che ane te samaye saMkhyAbaMdha manuSyA ahI' Ave che. aneka leAkeA vividha mAnatAo kare che ane dhRSNe bhAge te saphLa paNa thAya che. " pIka sAheba samrATa akSaranA mRtyu pachI trIje varSe A sthaLe AvyA hatA. te lakhe che keH " hiMduo ane musalamAnA akharane eka RSi-munija sAre che ane teTalAja bhakitabhAvathI tenI pUjA vagere kare che." bhAratavarSanAM mAjI gava`ra-janarala lorDa nA bruke eka manehara vajra samAdhi upara pAtharyuM" hatu. ane tedrArA mRta mahAtmAprati potAnuM sanmAna darzAvyuM hatuM. amArA parAjita thayelA haste te mahApuruSanI pavitra samAdhi upara thoDAM kusumA veryA. akhA paNu aMdhakAramAM azrujaLavarDa jANe ke samAdhine abhiSeka karI rahI heAya ema lAgyuM ! amArA kaThora prANa paNu kSaNavArane mATe ogaLI gayeA ! svAbhAvikarIteja amArA kaMThamAMthI evA uccArA bahAra nIkaLI gayA keH--" huM mahAtman ! bhAratasatAnA ApanA jevI udAratA tathA niHsvArthatA prApta karA, ApanIja mArka yutine anusaro, ApanIja mAphaka eka uddezane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimadira 337 dRSTisanmukha rAkhI kArya karI tathA Ape samilanaarthe je je prayatna karyAM hatA tenuM mahattva samajI zake evI sadguddhi temAM jAgRta thAo !" tyAM gheADIvAra mAnapUrvaka ame ubhA rahyA ane samAdhinI eka pradakSiNA krUrI ati anicchApUrvaka tathA atRpta hRdaye te mahApuruSanA pavitra saMsaganA tyAga karI bahAra AvyA. pUrve eja gRhamAM samrATanu khakhkhara, vastro tathA priya pusta| vagere rAkhavAmAM AvyAM hatAM; paNa jATa leAkeA pAchaLathI te sa laI gayA hAya tema jaNAya che. A samAdhimaMdiranA bIjA oraDAmAM megalaramaNIonI samAdhi AvelI che. samrATanA samAdhimaMdiramAM auddha tathA musalamAna maMdiranI kArIgarI samilita thayelI che; samrATe poteja A samAdhi-madiranI yAjanA karI hatI. pAchaLathI jahAMgIre te apU` rahelI yeAjanA pAra pADI hatI. traNa hajAra mANasAe vIza va pa ta kAma rIte A maMdira taiyAra karyuM hatu. te kALe 15 lAkha rUpiyA A makAna mATe kharcAyA hatA. Telara sAhebe A samAdhima MdiranI TAye caDIne pUrva dizAmAM AvelA pUrNacaMdranI mAphaka prakAzatA tAjamahela joyA hatA. te lakhe che keH- " meM megalasamrATAnA je vaibhavA mArI daSTie nirakhyA hatA ane atyAre nirakhI rahyo hatA, tethI kharekhara mane bahu Azcarya thayuM. huM jANe kASTha maneAhara svamanuM darzana karI rahyo hAu emaja mane te veLAe lAgI AvyuM. " kAunTa Ak nAvara lakhe che keH- "samrATa akSaranI samAdhie mane jevI asara karI hatI, tevI asara anya kASTha samAdhie karI naheAtI. A samAdhimadira eTalu badhu maneAhara che ke prAcIna daMtakathAomAM je apsarAenAM nivAsasthAnA sabaMdhe ullekha maLI Ave che, te sthAnanI pAseja A samAdhimaMdira jANe ke ubhuM karavAmAM AvyuM. hAyanI prema ! A samAdhinAM darzanasamaye jANe huM kAi svama nihALI rahyA haiAuMnI, evA mane AbhAsa thayA. hu" jyAre te ma MdiramAMthI AgrA khAte pALe AvyA tyAre me evAja nizcaya karyo ke, akbarane tathA je samaye teNe janma lIdhA hatA te kALane huM mArA hRdayamAMthI kadApi dUra karIza nahi." mejara janarala svImena sAheba lakhe che ke:- akabare je dezamAM ane je DhALamAM janma lIdhA hatA, teviSe vicAra karavAthI emaja lAge che ke kaviomAM jevI rIte zeksapiyara sarvazreSTha gaNAya che tevIja rIte akammara paNu samrATomAM mahAzreSTha ane anupama gaNAvA joie. Akhare je pRthvIne pavitra karI hatI, te pRthvInA eka sAmAnya adhivAsItarIke meM tenI samAdhi pratye eTalu' badhuM mAna pradarzita karyuM hatuM ke, pRthvInA anya samrATA ke jemanA itihAsathI huM" mAhItagAra chu, temanAmAM kApratye hu. eTaluM. mAna pradarzita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 samrATa akabara karuM nahi." tyArabAda ame akabarabAgano parityAga karI aMdhakAramAM AgaLa cAlavA lAgyA. cAlatAM cAlatAM paNa amane eja vicAra AvavA lAge kebhAratamAM zuM have akabara punarjanma nahi le A aMdhakAra zuM dUra nahi thAya?" mA ! have tame padhAre. punaH ekavAra ApanI hAjajavala AkRtinAM darzana Ape. A prArthanAnA uttaramAM jANe keI ati kSINa zokasvaramAM kahI rahyuM hoya ke -"mArI zaktinuM yathArtha mULa janasamAja che, tene unnata, zikSita tathA jAgRta kare. sAdhAraNa janasamAjanI sevA kare, janasamAjanI sevA vagara mArI sevA thaI zakaze nahi. svArthI prajA mArI sevA karI zakatI nathI. prajAkiya unnati prApta karavI, e sahaja vAta nathI. Atmaprayatna karatAM zIkhe, Atmabhega ApatAM zIkhe." bahAra najara karI te amane jaNAyuM ke prabhAtane hajI vilaMba che; AkAzamAM be-cAra kSINa nakSatra prakAzI rahyAM che, nIce tarapha aMdhakAra prasarI gayo che, kyAMya koIne zabda saMbhaLAte nathI ati dInahIna ane kaMgALa vezadhArI mAtA dhULamAM ALeTI rahI che ! mA ! have AMkhamanAM aNune tyAga kara ! uTha mA-bhAratamAtA-have jAgRta thA! [ii ii rAi vyaOi samApta lifthAya che sAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatra pRSTha paMkita azuddha prAsadAnAM 24 prAsAdanA 22 pitanA 11. chellI pitAnA evo 27 eva cAdamA 30. cAdamAM teNe 31 43 tathahaidara alI cAda ghaNe ghaNo AvyA che tathA haidaraalI caMda ghaNe ghaNe. AvyA che chellI 51 kayuM karyuM baddha bAda Azcarya 71 75 thaye mAge 98 Azcarya thayo mAge zakAya gauravapUrNa seMdaryanuM samrATe karI tenA ubhe gauravanI paravo samAna sAmrAjya 87 kahI zakAya 98 gAravapUrNa 98 sAMdaryanuM 113 sabATe 113 114 ubhe 116 gAravanI paravAra 123 samAna sAmrAjya 124 33 pAtra 138 lAvavA 139 tA 15ra hAthama 168 dara vAja 176 azra Shre? gua harmaswami Gyah berandar-Umara, stat! karI 119 124 11 patra = * = = = - belAvavA topa hAthamAM daravAja azru www.umaragyanbhandar.com Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 18 189 11 sATanI vinA te letI. Adazya thadhaja prakAra belAvavA mitrolAva mAlavI mahApuruSa samrATanI kavinA letI. te A dazya svArthadhaja prakAre bolAvavA maitrIbhAva mAlavI mahApuruSa che, Ave 238 242 264 ra75 285 Ava 285 288 289 sudranA yAda zAsana zAsana zAsana zAsana ASadhanuM bhAratavarSama sAjyarUpI caMda samAja samAja samAja samAja gaSadhanuM bhAratavarSamAM sAmrAjyarUpI ra95 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha viSayanAM uttama pustaka pUrAM pADanArI, mAkhA hiMdamAM sathI sastI ane 15 varSathI 5000 pratamAM nIkaLatI vividha graMthamALA emAM 'cAlu' ane 'navIna' evA be vaga hAine te 'pahelo vibhAga' tathA 'bIjo vibhAga' evA nAmathI paNa oLakhAya che. pratyeka varga dITha daravarSe pAddha ane 59nA kadanAM 1500 pRSThanAM uttama pustakA mAtra rU. 4 mAM ane pAkAM pUMThAM sAthe rU. pa mAM maLe che. pemApha. ane varganA maLIne rU. 7 ane pAkAM pUThAM sAthe 9) cAlu varga athavA pahelA vibhAganAM sa. 1981 nAM pustakoHsvAmI rAmatIrtha' bhAga 12-14 mA, satyAgraha ane asahakAra, yAgI rAmacaranu` yAgaviSenu uttama pustaka, TukI vArtAneA navA bhAga, dRSTAMtasaMgraha, TAgorakRta bhAratadhama, jemsa elananAM pustakeA, bhAratIya nItithA ane svAmI vivekAnaMdanA jJAnayeAga emAMthI temaja vadhu pasaMgI jArI rahI temAMthI paNa nIkaLaze. navIna varga athavA bIjo vibhAga--A varga saMvata 1981thI zarU thaI tenAdvArA nIcalAMmAMnAM temaja bIjA nakkI thaze te te pustakA nIkaLaze. jIvanacaritrA:--suprasiddha svAmI bhAskarAnaMda sarasvatI, mahAna gaurAMganuM vistRta caritra, musalamAna mahAtmAnAM khAdhaprada vRttAMta, jagaprasiddha udArAtmA kAranegI. saMtamahAtmAonI vANI:- vANInAM pustakAmAM nIce jaNAvelA temaja khIjA aneka saMtamahAtmAonAM dhALa, bhajana, garakhI, chappA, mahinA, sAkhIo, rUkhatA, AkhyAna vagere nIkaLaze. jema ke prItama, bhAjo, dhIrA, narisa', mIrAMbAi, nIrAMta, khApu, niSkuLAnaMda,ravidAsa,bhANudAsa,dhyALabhAta, gApALa, buTIyA, mArAradAsa, lAladAsa, narahari, zAmaLa, giradhara, dayArAma, vagere. vaLI AgaLa jatAM lapatarAma, kezava, kalApi, maNilAla, nAnAlAla, kAnta, bhoLAnAtha, khATAdakara, maithilizarajI, nRsi'hAcAya, 40 vamAna kaviyuganA hindI tathA gujarAtI kavionI kavitAmAM paNa cuMTI kahADIne apAze. akhAnI tathA maneAharadAsanI vANI te nIkaLI cheja, sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya amadAvAdamAM-traNa daravAjA khahAra, nadIne raste, sezana kA pAse. muMbaimAM--kAlabAdevI roDa, jAnI hanumAna galIne nAke, kAlabAdevInA maMdira sAmenI dukAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satuM sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphanA uttama ane sastA graMtho ati uttama dhArmika graMtho graMthanuM nAma ' pRSTha kadaIca mUlya posTeja giradharakta zuddha rAmAyaNa ... ... 784. pAx9 rA .. dhamatava-baMkimacaritra sAthe . 248... pA8 . 0). akhAnI vANI... ... . . 500, 548 15 tri zrI vAlamakI rAmAyaNa-moTA be bhAgamAM. 1400.... kA...10...ke) nA mahAbhAratanA Adi ane sabhAparva ... 600... " 2) ...bAra zrIdAsabedha-navI AvRtti ... .... 20... pAx..rA ...0 zrI jJAnezvarI bhagavadgItA-navI AvRtti... 700.pA48mAM rAA zrImadbhAgavata-uttama bhASAMtara... ... 700... (411.5) 1) zrI rAmakRSNakathAmRta-baMne bhAganavI AvRtti. 650... pA48 2aa tri svAmI rAmatIrtha graMtha 1 le bhA. 1thI 5. 500.. pAx8 ...2) vAra " graMtha 2 je bhA, 6 thI 9.pharI chapAya che. hoLI upara nIkaLaze. " " graMtha 3 je bhA. 10-11... 500 pA4i8 2) *le " graMtha 4 the bhA. 12-14 chapAya che. hoLI upara nIkaLaze. svAmI vivekAnaMda graMtha1.bhA. 1-2-3 575 pAxZ ...2 la " graMtha 2 je bhA.4-5 ... 600... " ...2 vIra " bhAga 6-7- nokhA nokhA 1000... 56, 3) ...ol " bhAgame-saMpUrNacaritra. 740.... " 2) ..." " bhAga 10 mo-rAjaga.... 300... " ...15 ) zrIbhajanasAgara-navI AvRtti.. ... 200, 548 ..gIra deg) utsAha ane cetanApreraka pustake Aga - * * * 584. pA 1) *0) bhAgyanA zreSTAo. .. ... ... ra0. " nA ..." sukha sAmarthya ane samRddhi ... ... 552. " 14 . prabhumaya jIvana... ... 216... " .. ... ) baMkimanibaMdhamALA-dharmatavatathA caritra sAthe 592 pA48 ...1 tri vaidaka saMbaMdhI upAgI pustake AryabhiSaH athavA hiMdane vaidarAja..... 1000.. pAjhA ...4) mAtra 3 ArogyaviSe sAmAnyajJAna-gAMdhIjIkRta.. 140, 586.00 0) www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAunTa TADhAyanuM jIvanacaritra... svAmI vivekAna MdanuM saMpUrNa jIvanacaritra jagatanA mahAna puruSa (ma. gAMdhIjI) mahAna tAliyana... bhAratanAM srIranA graMtha 1 lA "" 2 jo } 22 "" ,, madhadAyaka jIvanacaritro 3 jo strIo tathA puruSA mATe TuMkI vArtAo bhAga 1, 2, 3, 4 DALI upara nIkaLaze. TukI vArtAo-bhA. 5 me-28 vAtA DhaMkIvArtAo-bhA. 6 ThTho- 27 vAtA TuMkIvArtAo-bhA. 7 mA-aneka vAtA dayALu mAtA ane sadguNI putrI "" madhyama akSaramAM moTA akSAM " pacaratnagItA-mUlamAtra--nAnA akSaramAM madhyama akSaramAM meTA akSaramAM " .. 29 33 20. pAx8 ... 740... pA "" 350... "" ...rI ...l> ... ...ole ...) ....). 840... pAx8 ...3) ... || ...2000... pAxiTI ..) ...15 dareka bhAganuM chUTaka rU. rasA pAnA ... ... bhagavadgItA-gujarAtI saraLa TIkAsahita hiMdI athavA marAThI TIkAsahita bhagavadgItA-mUlamAtra--nAnA akSaramAM ... sadguNI bALaka-69 kharA banelA banAve... bALasa.dha-vArtAorUpe dhAmika zikSaNu... ALakAnI vAtA--rasikavAtacItarUpe 21pATha... du:khamAM vidyAbhyAsa-sacoTa sA/ dAMtA ... sumeAdhaka nItikathA-1para meAdhadAyaka nAnI vAte bhagavadgItA, paMcaratnagItA, Adhaprada vAta e ... ... ... 304... puxlll...lla ....); "> 360... ... lll ....)> ...15 ....) ...o) bALakAmATe khAsa upayAgI pustakA 350... 168... 4x7NI ... | . ,, 128... pachI ...l ....)112... ...loll....)6... puxll ...5 ....)2o... 411x2 ... | ....) 184... pAxchA ... = 0)= ityAdi kada IMca sAduMpUThuM pAkuM pUMThuM pAsTeja 35xpA ol= mA s)= mA .. DhApA "" pAtraNa mAtra pA ole o)= pho elle ol mA ... maThTha olle ola mA. 1), "" pAtro lll "" sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya mApha "" 93 28 39. ". amadAvAdamAM-traNa daravAjA khahAra, nadIne raste, sezana krATa pAse. sukhaI kAlamAdevI rADa, hanumAna gaNIne nAke. kAlabAdevInA maMdira sAmenI duzmana Shree Sudharmaswami Gyanphandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have pachI bahAra paDanArA graMtho nIcalAmAMnA ghaNAkharA graMthe cAlu temaja AvatA-1982nA varSamAM vividha graMthamALAThArA temaja chuTA nIkaLaze ane taratamAM lenArane kiphAyate maLaze. RAmatIrthabhAga 12 thI 14. | saMtavANIsaMgraha-aneka bhAgamAM. mahAna akabara-navI AvRtti. tulasIkRta rAmAyaNa-mULa tathA TIkA. paDhiyAranAM svarganAM pustake. rAjasthAnane itihAsa-navI AvRtti. TUMkI vArtAnA nahi maLatA bhAge. gavAsiSTha baMne bhAga-navI AvRtti. bhAratanA saMta ane vIra puru. bhagavatI bhAgavata-navI AvRtti. zrIgaurAMga mahoprabhunuM moTuM caritra. mahAbhAratanAM aDhAre parva. saMpUrNa mahAbhArata A graMtha kahADavAnI yojanA agAu A saMsthAe paDatI mUkelI, te pAcho navesarathI zarU karavAnI taiyArI cAle che. IzvarechA te cAlu 1981 mAMja tenI yojanA raju karAine 1982 nA ekaja varasamAM Akho graMtha rU. 25)mAM bahAra paDI jaze. pustako maMgAvanArane khAsa sUcanA 1-posTeja uparAMta rajIsTara tathA vI. pI. kharca paNa rU. 10) sudhInuM rU. be jAdu lAge che. bahArathI maMgAvanAre amadAvAdaja lakhavuM. 3-maMgAvelAmAMthI je pustaka na Ave te khalAsa samajavuM.4-rU. 1) thI ochAnAM pustakAdi joIe te. vI. pI. thI na mAgatAM ma. e. ke TIkITeja mekalavI. 5-pUrUM mUlya tathA pikIMga Ibadala prathamathI ja melIne dazeka rUA. nAM sAmaTAM pustakAdi rela raste maMgAvanArane kharca bahu ocho Avaze. 6. 25) yA vadhunAM pustakAdi levAthI pekIMga mApha che, tathA kamIzana paNa maLaze. 7-bahAranA pustako lAvIne mokalAze nahi sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya amadAvAdamAM-traNa daravAjA bahAra, nadIne raste, sezana kerTa pAse. muMbaImAM kAlabAdevI roDa nI hanumAna galIne nAke. kAlabAdevInA maMdira sAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com