Book Title: Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 04 Solanki Kal
Author(s): Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri
Publisher: B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032607/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAna 11 ja kI" mane tArI ItihAra to 9 kI kA ne eka bhANAbhIDa jaTiza gelAI artha na zaka niyAbharamAM Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzodhana graMthamAlA-vAMka 69 zebhoLAbhAI jesiMgabhAI adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAda gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa solaMkI kAla saMpAdaka rasikalAla choTAlAla parIkha anusnAtaka adhyApaka, saMzodhana- mArgadarzaka ane nivRtta adhyakSa, bho. je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAda ane hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI, ema. e., pIeca. DI. anusnAtaka adhyApaka, saMzodhana-mArgadarzaka ane adhyakSa bhe. je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAda zaTha bheLAbhAI jesiMgabhAI adhyayana-saMzAdhana vidyAbhavana amadAvAda-9 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama saMskaraNa vi. saM. 2032 I. sa. 17 prakAzaka : hariprasAda saM. zAstrI adhyakSa, bhe. je. adhyayana-saMzAdhana vidyAbhavana, 2. che. mArga, amadAvAda-9 muka : ajaya prinTarI, rAyapura cakalA, AkAzeTha kuvAnI paLa pAse, amadAvAda-1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA gujarAtanuM rAjakIya ane sAMskRtika ItihAsa nava graMthamAM taiyAra karI prakAzita karavAnI yojanA anusAra A graMthamAlAnA pahelA traNa graMtha prakAzita thaI cUkyA che ke have ene A graMtha 4 the pragaTa thaI rahyo che. A graMthamAlA keTalIka viziSTa daSTie yojAI che. emAM te te kAlanAM ItihAsa, saMskRti ane purAtattvanAM vividha pAsAMne AvarI levAmAM Ave che ne emAMnA dareka pAsAne lagatuM pradaraNa te te viSayanA tajajJa taiyAra kare che. prakaraNonA lekhake judA judA hoI arthadhaTane, abhiprAyo ane maMtavyamAM keTaleka bheda rahe e svAbhAvika che; saMpAdako to anveSaNa, arthaghaTana ane nirUpaNanI paddhati pramANita ane ekasarakhI rahe e aMge kALajI rAkhe che. rAjakIya ItihAsamAM te te kAlanA mukhya rAjyanA itihAsanuM vigate nirUpaNa karavAmAM Ave che, paraMtu e itihAsane eTalAthI paryApta gaNavAmAM AvatuM nathI. te te kAlamAM e mukhya rAjya ke rAjyo uparAMta taLa-gujarAta aurASTra ane kacchamAM je bIjAM nAnAMmoTAM rAjya thayAM hoya te sarva samakAlIna rAjyanA ItihAsanI paNa rUparekhA AlekhavAmAM Ave che. te te prakaraNane lekhaka potapotAnA viSayanA tajajJa hoI dareka prakaraNamAM te te viSaya aMge atyAra sudhImAM je anveSaNa-saMzodhana thayAM hoya tenAM pariNAma bane teTalA pramANamAM rajU thatAM hoya che, paraMtu A prakaraNa mATe navuM anveSaNa karavAnI apekSA rAkhavAmAM AvatI nathI, kemake ema karavA jatAM varSo vilaMba thayA kare. AthI mukhya dhyeya te te viSayanA tajajJa adyaparyata prakAzamAM AvelI mAhitIne pramANita tathA tarkabaddha rIte rajU kare e raheluM che. A graMtha solaMkI kAlane lagate che. gujarAtanA ItihAsane e sahuthI jvalaMta kAla che, AthI e gujarAtanA itihAsamAM suvarNakAla tarIke jANIto che. selaMkI kAlamAM gujarAtanuM sahuthI prabaLa ane pratApI rAjya selaMkI vaMzanuM hatuM, jenuM pATanagara aNahilavADa pATaNa hatuM. mUlarAja 1 lAe vi. saM. 998(I. sa. 942)mAM sArasvatamaMDala(sarasvatI-kAMThA)mAM sthApeluM rAjya samaya jatAM uttarottara vistRta thatuM gayuM. siddharAja jayasiMha(I. sa. 10941142) ane kumArapAla(I. sa. 1143-1172)nA samayamAM enI sattA lagabhaga samasta gujarAta para pravartatI hatI, eTaluM ja nahi, gujarAtanI AsapAsa AvelAM aneka rAjyo para enuM Adhipatya jAmyuM hatuM. bhImadeva 2 jA(I. sa. 1178-1242)nA samayamAM A rAjavaMzanI sattA zithila thaI ne vi. saM. 1300(I.sa. 1244)mAM mUlarAjanA vaMzane aMta Avyo. have Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enI jagyAe joLakAnA vAghelA rANuM vIsaladevanuM rAjya pravatyuM. kharI rIte ? vAghelA kula solaMkI kulanI zAkhAnuM hoI vIsaladevane vaMza paNa solaMkI vaMza ja che. A vaMzanI sattA. aNahilavADamAM sthapAye pacAseka varSa thayAM te pachI theDA vakhatamAM karNadeva vAghelAnA rAjyakALa daramyAna vi. saM. 1356(I. sa. 1299 mAM tathA vi. saM. 136 (I saM. 1303-4)mAM dilhInA sulatAna alAuddIna khalajInI keje gujarAta para caDAI karI vaMzanI sattA nAbUda karI. Ama ekadaMre solaMkI vaMzanI sattA gujarAtamAM kula 362 varSa( vi. saM. 998 thI 1360 ) pravatI. A pradezane "gujaradeza" nAma lAgu paDayuM ne chevaTe enuM "gujarAta" rUpa rUDha thayuM te paNa A kALa daramyAna. prakaraNa 1 mAM solaMkI rAjyanI rAjadhAnI aNahilapATaka pattana(aNahila-. vADa pATaNa)no paricaya ApIne prakaraNa 2-7 mAM selaMkI rAjyanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. emAMnA prakaraNa 6 mAM vAghelA vaMzane hetupUrvaka "vAghelAsolaMkI vaMza" kahevAmAM Avyo che, kemake agAu jaNAvyA mujaba vAghelA solaMkIothI bhinna nahatA, paraMtu selaMkIonI ja zAkhAnA hatA. vAghelA rAjyane aMta khalajI phojanI caDAIthI Avyo e nirvivAda che, paraMtu ene lagatI samasyAo che tenI e prakaraNanA pariziSTamAM chaNAvaTa karavAmAM AvI che. abhilekhe ane prabaMdho parathI selaMkI rAjAo uparAMta teonA aneka adhikArIo vize mAhitI maLe che. emAMnA keTalAka kulaparaMparAgata adhikArIonA vaMzane silasilAbaMdha itihAsa sAMpaDe che, AthI evAM nAmAMkita kula ane adhikArIo vize ahIM eka khAsa prakaraNa ApavAmAM AvyuM che. solaMkI kALa daramyAna ka7-saurASTra-lATamAM bIjAM aneka moTAMnAnAM rAjya thayAM che. prakaraNa 8 mAM gujarAtanAM AvAM meTAMnAnAM 17 samakAlIna rAjenA upalabdha itihAsanI rUparekhA AlekhavAmAM AvI che. gujarAtanI AsapAsa paNa aneka meTAMnAnAM rAjya thayAM. selaMkI rAjyanA saMdarbhamAM ulikhita AvAM rAjyane saLaMga khyAla Ave e mATe ahIM evAM daseka samakAlIna rAjavaMzanA ane enI zAkhAo hoya te enA paNa itihAsanI rUparekhA AlekhavAmAM AvI che. selaMkI kAlanA rAjyataMtranA nirUpaNamAM selaMkI rAjyanAM maMDale tathA emAMnA sArasvata maMDalanA pathake vizenI mAhitI khAsa beMdhapAtra che. evI rIte rAjyanAM kAraNo (khAtAM) tathA kha ane dastAvejonA vividha prakAre aMge lekha-paddhatimAMthI vipula mAhitI prApta thAya che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAlane rAjakIya ItihAsa eTalA vipula pramANamAM upalabdha che ke enA vigatavAra nirUpaNa mATe eka svataMtra daLadAra graMthanI jarUra paDe. A graMthamAM te ene saMkSipta vRttAMta ja ApavAmAM Avyo che. ItihAsanA nirUpaNamAM have rAjakIya itihAsa uparAMta sAMskRtika itihAsa mahatvanuM sthAna dharAve che. ahIM solaMkI kAlanAM sAmAjika sthiti, Arthika sthiti, bhASA ane sAhitya, lipi tathA dharma-saMpradAyanAM prakaraNa sAMskRtika itihAsanAM vividha pAsAMonuM surekha nirUpaNa kare che. brAhmaNo tathA vaNikamAM jJAtibheda have zarU thayA hatA. "gaNitasAra paranI gujarAtI TIkAmAMthI jANavA maLelAM nANAM tathA vividha tola-mApane lagatAM kepTaka khAsa noMdhapAtra che. bharUcanA prAcIna baMdare pitAnI jAherajalAlI ThIka ThIka TakAvI rAkhI hatI, paraMtu vepAranuM mukhya mathaka have khaMbhAta banyuM hatuM. A kAlanA AraMbhamAM lekabhASA apabhraMza hatI, paraMtu AgaLa jatAM jUnI gujarAtI bhASA ghaDAI rahI hatI. A kAla daramyAna gujarAtamAM nAgarI lipi vikasI hatI ne emAM jaina lahiyAo dvArA lakhAtA keTalAka akSara viziSTa mareDa dharAvatA. pATaNa, vaDanagara, dhoLakA, AzApallI, bharUca ane khaMbhAta jevAM nagaromAM vidyA, sAhitya ane zikSaNanI pravRttio phUlIphAlI hatI. emAM jaina lekhakee saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane dezI bhASAomAM lalita tathA zAstrIya sAhityanA vividha prakAromAM saMkhyAbaMdha graMtha lakhyA hatA. kalikAlasarvajJa gaNAtA hemacaMdrAcArye tathA emanA vidvAna ziSyoe pitAnI vividha ucca kRtio dvArA gujarAtane vidyAnA kSetramAM garavuM sthAna apAvyuM hatuM. dhoLakAnA mahAmAtya vastupAlanA pretsAhana dvArA enA samayanA graMthakAree paNa lalita tathA zAstrIya sAhityamAM vipula pradAna karyuM hatuM. A kAlamAM rAjAo uparAMta nAnAka jevA vidvAnanIya prazasti racAtI. bhAratIya dharmasaMpradAyamAM zaiva tathA jaina saMpradAyone ghaNo abhyadaya thayo hato. sUryapUjA paNa hajI ThIka ThIka pracalita hatI. have gujarAtamAM jarAtI tathA IslAma dharmanA anuyAyIo paNa vasatA hatA. purAvastukIya sthaLatapAsa ane ukhananamAM kSatrapa kAla ane mitraka kAlanI sarakhAmaNIe solaMkI kAla vize hajI ghaNuM ochuM jANavA maLyuM che. anAvADAnAM khaMDerenuM khodakAma karavAmAM Ave te aNahilavADanA purAtana avazeSa vipula pramANamAM upalabdha thAya ema lAge che. sAhityika kRtionI jema sthApatyakIya smArake paNa selaMkI kAlamAM moTI saMkhyA dharAve che. emAM maMdire uparAMta, killAo ane jaLAzane samAveza thAya che. maMdira-sthApatyamAM tavadarzanane tathA Urdhvadarzanane pUrNa vikAsa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 A kAlamAM thayo. meTAM mardinI AgaLa kIrtitAraNa paNa racAyAM. aNahilava 3 jevAM nagarAnA rAjaprAsAdo tathA devaprAsAde nAmazeSa hovA chatAM meTerA, siddhapu Abu, tAraMgA ane giranAra jevAM aneka sthaLeAe meAjUda rahelAM devAlayeAma vAstukalA tathA zilpakalAnI samRddhi najare paDe che. gujarAtamAM have hastalikhita graMthamAM AlekhAtAM laghu citronI kalAnA ya vikAsa thayA hatA jene mATe itihAsasiddha pramANa na maLe tevA aneka Anuzrutika vRttAMtA purANAmAM tathA prabadhAmAM jaLavAyA che. graMthanA pariziSTamAM te| A vistRta vRttAMteAmAMnA mukhya vRttAMteAnA TUMkA sAra ja ApI zakAyA che. graMthamAM aMte gujarAtanA tathA enI AsapAsanA rAjavaMzeAnI vaMzAvaLIe, mULa tathA arvAcIna saMdarbhonI sAmAnya tathA prakaraNavAra viziSTa saMdarbha sUcigmA, prAribhASika zabdonA paryAyA, ane vizeSa nAmeAnI zabdasUci ApavAmAM Avela che. niyata karelA mudraNAlayanA kAyamAM ati vilaMba thavAthI zabdasUci anya mudraNAlayaMmAM chapAvavI paDI, tethI enA kramAMka alaga mUkavA paDyA che. nakazAo, rekhAcitro ane phATAne lagatA 40 paTTa ApavAmAM Avya che, jethI prakaraNAmAM nirUpelI bAbatA vadhu vizada bane. gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsanI graMthamAlAnA A graMtha taiyAra karI prakAzita karavA mATe rAjya sarakAre 7pa TakAnA anudAnanI mAtabara sahAya karI che e mATe ame ene ghaNA AbhAra mAnIe chIe. bhASA-niyAmakazrInA vibhAga taraphathI A bAbatamAM amane satata sakrmi mA dana maLela che e mATe e vibhAganA saMcAlakeAnA paNa AbhArI chIe. amArA nimaMtraNane svIkAra karI je aneka vidvAnAe A graMthanAM prarakaNa tathA pariziSTa taiyAra karI ApyAM che te sahunA ame hArdika AbhAra mAnIe chIe. amArA saMpAdana-kAya'mAM tathA prak-vAcananA kAryoMmAM adhyA. kezavarAma kA. zAstrIe tathA nakazAo, AlekhA, phoTAe, sUcio vagere bAbatamAM khIjA sahakAryakara DaeN| kAMtilAla phU. sAmapurAe dhaNI sakriya madada karI che tenI ahI kRtajJatApUrNAMka nAMdha laI e chIe, gujarAtanA itihAsanA jvalaMta evA sAla kIkAlane lagatA A graMtha e itihAsanA sa abhyAsIone upayogI nIvaDaze evI AzA rAkhIe chIe. bhA. je. vidyAbhavana, 2. che. mA, amadavAda tA. 1-8-1974 rasikalAla che. parIkha hariprasAda ga zAstrI saMpAdake Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA anukramaNI nakazA ane citro RNasvIkAra saMkSepa-suci zuddhipatraka sthApanA nAma vaNuM na avazeSa vidyAkeMdra vepAranuM mathaka nagara - vistAra navuM pATaNa anukramaNI prakaraNa 1 aNuhilapATaka pattana : gujarAtanI prasiddha rAjadhAnI le. bhAgIlAla jayacaMdabhAI sAMDesarA, ema. e., pI eca. DI. niyAmaka, AriyenTala insTiTayuTa, ane adhyakSa, gujarAtI vibhAga, ma. sa. yunivarsiTI, vaDAdarA lAtpatti pUvajo khaMDa 1 rAjakIya chAMtahAsa prakaraNa : lAtpatti ane pUva jo le. hariprasAda ga'gAzaMkara zAstrI, ema. e., pI eca. DI. adhyakSa, bheA. je. adhyayana-saMzAdhana vidyAbhavana, amadAvAda 1 4 ? * * 19 OM 7 6 9 9 10 12 15 19 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] prakaraNa 3 selaMkI rAjyane ayudaya le. hariprasAda saM. zAstrI, ema. e., pI eca. DI. 1. mUlarAja 1 le 2. cAmuMDarAja 3. vallabharAja 4. durlabharAja 5. bhImadeva 1 le 6. karNadeva 1 le prakaraNa 4 solaMkI rAjyanI jAhojalAlI le. hariprasAda ga. zAstrI, ema. e., pI eca. DI. 7. siddharAja jayasiMha 8. kumArapAla prakaraNa 5 selaMkI rAjyanI AthamatI kalA le. hariprasAda ga. zAstrI, ema. e., pI eca. DI. 9. ajayapAla 10. mUlarAja 2 je 11. bhImadeva ra je 12. tribhuvanapAla prakaraNa 6 vAghelA selaMkI rAjya le. navInacaMdra AnaMdIlAla AcAya, emae., pI eca. DI. kula visaladevanA pUrvajo 1. vIsaladeva 2. arjunadeva 3: rAmadeva Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. sAraMgadeva 5. karNadeva pariziSTa karNadeva ane enA kuTuMbane lagatI samasyAo le. cheTubhAI ra. nAyaka, ema. e., bI. TI, pi eca. DI., epha. Ara. e. esa. phArasInA rIDara, bhASAbhavana, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda ane navanItacaMdra A. AcArya, ema. e., pI eca. DI. mAdhava nimitta khare ? heya te zAthI? 102 muslima caDAI- eka ke be ? 104 deva devI : aitihAsikatA ane ghaTanAo 106 prakaraNa 7 nAmAMkita kule ane adhikArIe le. hariprasAda saM. zArI, ema. e., pI eca. DI. kule 114 adhikArIo 118 prakaraNa 8 samakAlIna rAja le. kezavarAma kAzIrAma zAstrI, vidyAvAcaspati' mAnArha adhyApaka, bho. je. adhyayana-saMzAdhana vidyAbhavana, amadAvAda ane mAnArha adhyakSa, gujarAta zAkhA, gujarAta saMzodhana maMDaLa, amadAvAda 1. kacchane samA vaMza 128 11. jhAlA vaMza 156 2. kacchane jADejA vaMza 130 12. ahivanarAja cAvaDe 158 3. bhadrezvaranuM paDiyAra rAjya 132 13. mehara rAjA jagamalla 158 4. cUDAsamA vaMza 133 14. lATane cAlukya vaMza 150 5. vaMthaLIne ajJAta vaMza 142 15. lATane cauhANa vaMza 162 6. jeThavA vaMza 142 16. naMdapane javApAyana vaMza 163 7. vAjA vaMza 148 17. AzApallIno bhila rAjavaMza 165 8. saurASTranI be gRhilazAkhA 151 18. mevADanA gRhile 9. vALA rAjavaMza 154 19. paramAra vaMza 170 10. saurASTramAM cAvaDA 156 20. cauhANa vaMza 176 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] 21. rASTrakUTa vaMza 183 24. devagirine yAdava vaMza 188 21a. kanAjano gAhaDavAla vaMza 184 A 25. kAMkaNane zilAhAra vaMza 191 22. je bhuktine caMdela vaMza 1844 26. cAlukya vaMza 191 23. cedine kalacuri vaMza 186 27. jaMba vaMza 14 2 08 213 223 rAjyataMtra le. hariprasAda ga. zAstrI, ema. e., pI eca. DI. rAja adhikArIo vahIvaTI vibhAga ane peTA vibhAga khate ane dastAvejo khaMDa ra sAMskRtika itihAsa prakaraNa 10 sAmAjika sthiti le. bhegIlAla ja. sAMDesarA, ema. e., pI eca. DI. jAtio , vidhavA-punarlagna lagnaviccheda naitika gheraNa 229 230 231 231 232 gaNikA gulAmI 234 235 sAmAjika bahiSkAra bhautika saMskRti prakaraNa 11 Arthika sthiti le. bhegIlAla ja. sAMDesarA, ema. e., pI eca. DI. khetI udyoga Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 23 narakalAo 244 245 tela-mApa 27. vepAra 248 pariziSTa bharUcanuM baMdara le. narema mAdhavalAla vALaMda, ema. e. gujarAtI vibhAganA vaDA, zrI jayendrapurI Asa enDa sAyansa kaoNleja, bharUca prAcIna kAla 257. madhya kAla 260 arvAcIna kAla 261 baMdaranI paDatI 263 prakaraNa 12 bhASA ane sAhitya le. aMbAlAla premacaMda zAha, vyAkaraNatIrtha nivRtta saMyukta pradhAna saMpAdaka, lAlabhAI dalapatabhAI graMthamAlA, lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda bhASA sAhitya 270 prakaraNa 13 lipi le. pravINacaMdra cimanalAla parIkha, ema. e., pI eca. DI. bhAratIya saMskRtinA adhyApaka, mAtuzrI vIrabAImAM mahilA koleja, rAjakoTa sAdhana-sAmagrI 343 mULAkSara 344 aMtargata svaracihno 35 saMyukta vyaMjane 35ra itara cihno 355 jena nAgarI lipi 356 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 prakaraNa 14 dharmasaMpradAya (a) bhAratIya dharmo le. bhogIlAla jayacaMdabhAI sAMDesarA, ema. e. pI eca. DI. sAmAnya lakSaNe 362 zavAdi dharma saMpradAya 314 mahAnubhAva saMpradAya jene dharma 369 ledharmo 372 videzI dharmo (A) islAma le. cheTubhAI ra. nAyaka, ema. e, bI. TI, pI eca. DI. muslimenI caDAIe muslimene vasavATa 376 pariziSTa 1 gujarAtanA pAzupata AcAryo le jIvanalAla prabhudAsa amIna, ema. e., pI eca. DI. bhAratIya saMskRtinA adhyApaka, rajanI pArekha ArTasa enDa kezavalAla bulAkhIdAsa komarsa koleja, khaMbhAta 35 AcA 389 pariziSTa 2 bhAratamAM sUrya pUjA ane ene gujarAtamAM prasAra le. priyabALA jIvaNalAla zAha, ema. e., pI eca. DI, DI. li. AcAryA, mAtuzrI vIrabAImA mahilA koleja, rAjakoTa bhAratamAM saryapUjA 398 gujarAtamAM sUrya pUjA 401 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 21 khaMDa 3 purAtattva prakaraNa 15 sthaLatapAsa ane ukhanana dvArA maLatI mAhitI le. ramaNalAla nAgarajI mahetA, ema. e. pI eca. DI. adhyakSa, DipArTamenTa opha ArkiyolojI enDa eksTanTa hisTarI, phaeNkalTI oNpha Asa, ma. sa. yunivarsiTI opha baroDA, vaDodarA sAmAnya lakSaNo 47. mATIkAmanA namUnA 408 paththaranA namUnA dhAtunA namUnA 410 prakaraNa 16 sthApatyakIya smArake (a-A) nAgarika sthApatya ane dezala le. kAMtilAla phUlacaMda semapurA, ema. e., ela ela. bI., pI eca. DI. bhAratIya saMskRtinA adhyApaka. . je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAda 413 (a) nAgarika sthApatya (A) devAla 435 (4) islAmAM mArake le. jhiyAuddIna abdulle desAI, ema. e., DI. li. . . suparinTenDiMga epigrAphiksTa phera arebika enDa paziyana iskripzansa, AcaeNilejikala sarve opha inDiyA, nAgapura masjido 489 mArA 43 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 511 prakaraNa 17 zilpakRtio le. umAkAMta premAnaMda zAha, ema. e., pI eca. DI. nAyaba niyAmaka, oriyenTala insTiTayUTa ma. sa. yunivarsiTI, vaDodarA sAmAnya lakSaNe hiMdu ane jaina zilpa 512 prakaraNa 18 citrakalA le. maMjulAla raNachoDalAla majamUdAra, ema. e. ela ela. bI., pI eca. DI. - ' gujarAtInA nivRtta anusnAtaka adhyApaka, baroDA koleja, vaDodarA palabdha ullekha para8 gujarAtanI laghucitrakalA para9 tAmrapatro paranAM Alekhana pa31 gujarAtanI citrakalAnAM lakSaNa 531 pariziSTa Anuzratika vRttAMta (1) purANamAMthI 533 le. kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, "smAta yAjJika siddhasara sahastraliMgane itihAsa', "sarasvatIpurANa', gujarAtanuM mUrtividhAna" ityAdi graMthanA lekhaka (2) jaina sAhityamAMthI pa42 le. jayantakumAra premazaMkara ThAkara, ema. e., kevida kAryavAhaka upaniyAmaka, oriyenTala insTiTayUTa, vaDodarA vaMzAvaLIo 560 saMdarbhasUci 582 paribhASA zakhasuci 1-51 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakazAo ane citro nakazAo sArasvata maMDala solaMkI rAjyane vistAra selaMkIkAlIna gujarAta sthaLatapAsa, ukhanana ane zilpakRtionAM sthaLe sthApatyakIya smAraka : taLagujarAta sthApatyakIya smArake: saurASTra ane kaccha citro AkRti 1 selaMkIkAlIna lipi 2-11 vAsaNe tathA ramakaDAM 12-25 maNakA ane dhAtunI vastuo sUNakanA nIlakaMTha maMdiranuM taladarzana 27 moDherAnA sUryamaMdiranuM taladarzana 28 kasarAnA tripuruSa-maMdiranuM taladarzana 29-70 pIThAdaya ane maMDovara 31-32 zikhara ane staMbha 33 haimalaghutti tADapatrIya pratamAMnuM caturvidha saMghanuM citra 34 vApatirAjanA tAmrapatra paranuM garuDanuM Alekhana 35-36 maDALa puradAra, jhIMjhuvADA udayamati vAva, pATaNa moTuM maMdira, saMDera rANakadevI maMdira, vaDhavANa nIlakaMTha maMdira, sUNuka harizcaMdra maMdira, zAmaLAjI teraNa, zAmaLAjI navalakhA, sejakapura gaLatezvara, saranAla 37 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] 16 17 18 19 20 21 rara 23 24 *** 29 30 31 32 < &< > < # # # # xx 4 * 2 5 } 1 62-63 4 65 }} 7 nATa 69 dau chuM, huM chuM 7 zivama dira, kATAya trinetrezvara, thAna sUrya maMdira, meADherA zivamaMdira, kerAkeTa navalakhA, dhUmalI rudramALa, siddhapura teraNu, vaDanagara ajitanAtha ma Mdira, tAraMgA lakulIza maMdira, pAvAgaDha ddacAyatana, vIramagAma sAmya maMdira, baraDiyA tryAyatana, kasarA paMcAyatana, kheDAvADA zivamaMdira, bAvakA neminAtha ma Mdira, kuMbhAriyA zAMtinAtha ma dira, ku bhAriyA vimalavasahI : raMgamaMDapanI chata, Akhu vimalavasahI : sta Mbha-zirAvaTI, Ayu lUNavasahI : raMgamaMDapanI chata, Akhu vinAyaka, pADhaNa mAnasI devI, Amru brahmA, pATaNa dhana, mAMDala ziva, mUlezvara iMdra, kalezarI aMbikA, ANu khera, uttara gujarAta kalyANasuMdara, pAvAgaDha surasu MdarI, kATAya UbhA gaNeza, prabhAsa naTeza, prabhAsa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 34 $$$& & 78 gaMgA, DabhAI devI, prabhAsa dvAdazabhuja nRtyazakti, DabhAI ajJAta devI, jhI'jhuvADA naTeza, kheDabrahmA dezabhuja ziva, prabhAsa gujarAta rAjya purAtattvakhAtuM, amadAvAda gujarAta itihAsa pariSada, amadAvAda DaoN. umAkAnta ke. zAha, vaDAdarA Do. krAMtikAla krU. seAmapurA, amadAvAda Do. maMjulAla ra. majamudAra, vaDAdarA DaoN. harilAla gaudANI, amadAvAda RNasvIkAra [ o AkRti 35, 38-51, 54, 16, 58, 61, 64 (phoTogrApha) AkRti 55 (blAka) AkRti 36, 53, 71-82 (phATAgrAE) AkRti 65-70 (blAka) AkRti 26-32, 37, para, pa, 60, 62, 63 (phATegrApha) AkRti 33, 34 (phoTogrAfra) AkRti 56 (phoTogrApha) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bapa. rI. ho. ... 6. mU. 6. nesa. mA. gaM. sU. pa. . mU. pu. 3. pra. rAM. . jo. pra. 1. pra. vi vi. vaiM. pu. fa. . sama. sa. kasada guele 3. prA. i. gu. ma. rA. i. gu. mU. gu. sAM. i. ja. sA. saM. i. mu .. a. zi. zA. mai. gu. zai. . sa. i. sakSepa-sUci aparAjita pRcchA kIrtiImuvI che. somezvara) kumArapAlaprabandha (le. jinamaNDanagaNi) kumArapAla bhUpAlacarita (le. jayasiMha sUri ) jesalamera jainabhANDAgArIyagranthasUcI pattanastha prAcIna jainabhANDAgArIya graMthasUcI purANa purAtanaprabandhasaMgraha (maM. muni jinavijaya ) pravajoza (je. rAgolara) prabhAvakacarita (le. prabhAcandra ) pravacintAmarmALa (che. metuMT) viSNudharmottarapurANa viSArazreNI (che. mehatuM) samAjJaLasUtradhAra (che, mogareva) kacchanuM saMskRtidarzIna (le. rAmasiMhajI rAThoDa) gujarAtanA aitihAsika lekhA (sa. gi. va. AcAya) gujarAtane prAcIna itihAsa (le. hariprasAda zAstrI) gujarAtanA madhyakAlIna rAjapUta itihAsa (le. 6. ke. zAstrI) gujarAtanuM mRtividhAna (le. kanaiyAlAla bhA. dave) gujarAtanA sAMskRtika itihAsa H islAma yuga (le. ratnamirAva bhI. joTa) jaina sAhityanA sa`kSipta itihAsa (le. meAhanalAla 6. desAI) buddhiprakAza bRhad zilpazAstra (sa. jagannAtha aM. seAmapurA) maitrakakAlIna gujarAta (le. hariprasAda gaM. zAstrI) sauva dha`nA sa MkSipta itihAsa (le. durgAzaMkara ke. zAstrI) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AANG AFIS A. G. A. I. K. AIOC AKK ARAB ARIE ASWI B. G. CG CSTG CTG EI EIAPS EIM G. O. S. IA IA IHC I, H. G. JBBRAS JGRS [ 21 The Architectural Antiquities of Northern Gujarat (by Burgess and Cousens) (Some) Archaeological Finds in the Idar State (by P. A. Inamdar) Archaeology of Gujarat (by H. D. Sankalia) Age of Imperial Kanauj (Ed. by R. C. Majumdar) All-India Oriental Conference: Proceedings & Transactions (Report on) the Antiquities of Kathiawar and Kachh Annual Report of the Archaeological Department of Baroda State (Ed. by Hiranand Sastri) Annual Report on Indian Epigraphy Archaeological Survey of Western India Bombay Gazetteer The Chaulukyas of Gujarat (by A. K. Majumdar) The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat (by M. A. Dhaky) The Ceilings in the Temples of Gujarat (by Nanavati and Dhaky) Epigraphia Indica Epigraphia Indica, Arabic and Persian Supplement Epigraphia Indo-Moslemica Gaekwad Oriental Series Indian Antiquary Indian Architecture (by Percy Brown) Indian History Congress: Proceedings & Transactions Introduction to the History of Gujarat (by R. C. Parikh) Journal of Bombay Branch of Royal Asiatic Society Journal of the Gujarat Research Society Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ) JISOA JMSB JOI MAA MSTG N. D. M. G. PIHC RAKK R. D. SE Journal of Indian Society of Oriental Art Journal of M. S. University of Baroda Journal of the Oriental Institute, Baroda The Muhmmedan Architecture of Ahmedabad (by J. Burgess) The Maitraka and the Saindhava Temples of . Gujarat (by Nanavati & Dhaky) New Dynasties of Medieval Gujarat (by Amrit Pandya) Proceedings of Indian History Congress Report on the Antiquities of Kathiawar and Kachh (by J. Burgess) The Ruins of Dabhoi (by Hiranand Sastri) The Struggle for Empire (Ed. by R. C. Ma - jumdar) Studies in the Historical and Cultural Geogra phy and Ethnography of Gujarat(by H. D. Sankalia) Somanatha and Other Medieval Temples in Kathiawad (by H. Cousens) Somanatha, the Shrine Eternal (by K. M. Munshi ) Structural Temples of Gujarat (by K. F. Sompura) S.H. C. G. E. SMTK SSE STG Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatraka kahevAya pRSTha paMkti 6 3 7 24 11 25 13 18 21 mathALuM 22 27 31 23 33 26 38 25 41 27 atha kahevata vIjaLIvAnA phATI pilane mAkahula dvadyAzratha pUpajo p. 8 avasAnane jinezvarasUri kalayuri 1100 1220 paDAvI, jayasiMha zava vi. saM. I. sa. eNe judIvra hRtine vijaLa kUvAnA phATI pALane mA mahula dvayAzraya pUrva p. 8.) avamAnane jinezvara sUri caulukaya 1140 1020 paDAvI. jayasiMhasUri zaiva vi. saM. vi. saM. kumArapAle judI paddhatine pp. 195 f 46 10 49 51 57 7 19 5 11 64 28 68 30 p. 194 beDe beTha C. G. AsAvalamAMthI nAsIne (I. sa. 1304-5) 1304-5 . 106 saMgraha dhAye C. G, p. 148 nAsIne rada kare 1303-4 . bu. pra, pu. 106 saMdoha dhAryo 112 13 125 10 127 10 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] 135 139 146 147 157 158 159 160 161 163 148 154 30 155 OM 156 164 10 3ra 16 u 12 ra 9 ra 29 7 22 19 19 23 7-8 14 24-25 27 29-30 20 kavAta maheAlA 1106 1164 rAmadeva dRNa saurakSAmAM 221 (aNusiMha) 1 lA ke rajA sevAAtA maMgujI khAravaTu nala ) mAM gAyanuM jagatapAla maMgalapura mahImaDalamaMDana' kIta vAM dhyAsa maheAbA 1206 1264 bhAjadeva dakSiNa saurASTramAM 211 (aNu`siMha) 3 jU sevAonA mAMgujI bahAravaTu taila ) nA dAnapatra pramANe gAmanu` jagatapAla maMgalapurI nIce mujaba vAMcA : jesalane 'marungahImaMDalama'Dana' kaLyo che te 'maruhImaMDalamaMDana' arthAt devalAkavAsI thayeA. jesalanA meTA putranuM nAma 'vIsaladeva' 'marunmahImaDalama'DaeNna'. arthAt devalAka pAmelA kahyo che. nIce pramANe vAMcA : ane A vizeSaNu paNa jesala devalAkavAsI thayA evA atha ApatuM hArda jesala pachI enA putranA samayamAM athaDAmaNu thaI che. kIrtivarmA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 17 avicchanna 26 jasiMhane 170 22 paruSa 172 15 jayavarmA 15-17 avicchinna jesiMhane puruSa jayavarmA uphe ajayavarmA "heya thI lAge che' sudhInuM rada kare bhAI 17 29 putra jyamAM 2 je 173 173 174 1 1 evo pUrNapAla 3 jANavAmAM.. . che jayavarmA 2 je ne enA pachI jayasiMha 2 je ene pUrNapAla pachI ene bhAI daMtivamAM ane daMtivane putra yogarAja ane garAja pachI ene putra rAmadeva, rAmadeva pachI kRSNarAja 2 jAne putra kAkaladeva ane pachI ene putra vikramasiMha gAdIe AvyA. enA putra arjuna pachI ne pachI cacca uke semezvara pachI yaMtasiMha ne enA pachI sakhalasiMha nAme rAjA thayo. bhinnamAla padavI para bhAI 1105 enA pachI 175 8 cacca ane 106 11 bhinnamAla padavI 177 178 2 putra 1015 12 9 181 112 bAlAprasAda 18 pachI ene 19 bhatrIjAne bAlaprasAda pachI bhatrIjA ratnapAlane Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. bhAI 183. 186 1 nAnA bhAI AzarAja AhaNadeva svIkArelA svIkArAyelA yazavama 2 je, ene putra ene pautra ane ane ene bhAI layuri kaliyuri lakSmaNarAja ane enA pachI lakSmaNarAja, enA pachI ene moTo putra zaMkaragaNuM 2 je, ane enA pachI ene putra bhAI 187 188 10 pautra kAphUrane 22 193 27 194 20 putra kAkUra ne trIjo putra putra vAtApI haMgala vikramAditya 195 2 bhAI banavAsI hAMgala vijayAditya 24 29 1,8 198 Wilberborce itihAsa mukhya pR. 298 rAThoDa XXXI Diskalkar samakAlIna 20 Wilbrerporce ItrihAsa mukhya 298 rAThoTha XXI Diskatkar makAlIna degriva 747 pariva radvAritA pravRtti 31 198 mathALuM 13 14 15 18 200 3 74 gahiva rUdghATitA kamari che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 22 94 luscriptio s Gazetteer Medival p. 869 201 [ 27 Inscriptions Gazetteer Medieval p. 869; guela, bhA. 3, lekha 239 I. sa.. Antiquary pATanArAyaNa 02 11 IX Autiquary paTanArAyaNa IXV Mafumdar mAravADane 171 304 25 13 Majumdar mAravADane 170 pA.TI. 220-222 rada kare. Important kaMTakAcArya State 20$ - // // // // // // , : 2 de : . . : ; ; yiy ; // // // // // // // // // 2 12 Importanat keTakAcArya Statc navasArI samasta ravAmi b a gaNadevI ra07 11 saptama 214 10 svAmi Ibid. 225 16 : 228 2 vaNika sAMgaNuM 231 232 30 8 hatIpa vANika sAmaNuM hatI Agamana dhAraNa AdivAsIo sayuracaya 233 235 237. 1 23 avasAna Atika dharaNa adhivAsIo sasuracaya neLiyAnA neLiyAnA 238 39 4 12 25 Documeutary Documentary Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kuraGgIdRzo vezyAvyasana rAmalAla prakAranAM mAlinI aMbadevasUrinA Ane bhArgavamAMnA avana so kurajIhaza vezyAvAsana 240 31 ramaNalAla prakAranI mArkelanI 25 aMbasUrinA 256 11 Aje 258 26 bhArgavAne 14 amadAvAdanA 264 : Ancieni 286 4 1100 292 22 1307 23 1351 294 9-17 295 13 sukhavibAdhA 303 2 graMthAkAre 11 zrAvakavardhAbhigraha 125 308 18 ) vijayapAla 310 18 19 karNadevanA samayamAM 313 29 sutkRtyonuM 315 sAma 317 zAdhara 319 23 era canA 28 laghavRtti 328 I. sa.. 329 janasamudra 12 baDajAtaka 331 11 municaMdramaNi 38 29 lakSmItilakagaNi gujarAtanA Ancient 11000 1387 1331 (karo rada kare.) sukhavidhA graMthakAre zrAvakavabhigraha 1252 jinapAla vAghelA salphanuM sema zADagadhara e racanA lagvRtti vi. saM. janmasamudra beDA jAtaka guNacaMdramaNi candratilakagaNi 19 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 359 363 364 3}} 4 3 3ra Ye 412 415 41} 434 442 * 398 401 10 406 29 4 454 455 456 27 5 19 4 3 cha nI ka 5 4 12 cha cha cha 27 16 19 27 16 25 26 465 14 46 22 473 17 481 17 candratilaka Biihler agnicaya IMdrajAlane amana prasAda AmA pharasAda yAgezvara 262 aya mat meriyA gu. pU. 4 p toiles in primees Fostat Hinoloustan cAMpAnera ...ane pAvAgaDha maLatAM (paTTa 11, A. 3) devamAla 61 likhAjI dazAvatA vyAghravara hatI che. 201 zilpAthI mULa maMDapa adha` uparanA 25 lakSmItilaka Buhler agnicayana IMdrajAlIne jemanA prAsAda dasamA phariyAda yAgezvarI 292 aya mana mAriyA [ 22 gu. mU. 3. pu. Toils Impritees Fuotal Hindoustan surahAnapura mamatA (rada kare.) delamAla 31 limejI dazAvatArA vyAghezvarI hatI201 che. kalAkArAnAM ziSaeNAthI mukhamaMDapa uparanA 24 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 | 483 487 re 493 45 503 510 511 514 pApa 518 para3 paraka para8 544 29 157 1 23 ra 5 31 4 16 10 5 519 14 ? 44 * ? . " * * 9 31-32 siyarka 11 1 9 547 548 13 550 19 63, 64 gUDha ma Dhapa 4 akelA sapirakara viSita 23 29 } (5TTa 29, A. 15) ImArana agatsya niSaddha vAkaNukare pATaNanI 46 }cha pATaNanI pATaNanA paya satka tekhapura (5TTa 27, A. 64) pATaNanI graMthastha seAnAmahAre melele 53 kAzAgArAmAM pagathI matrI gAra karI. maMtrI 117 27 ' gUmaDapa saparikara vibhUSita rada karA. samArata agatya sIyake niSiddha AMkelA zrI. vAkakare pADaNanI 47 }e pADaNanI pADanA paya staka taiyabapura (rada kare.) pADaNunI graMthasya sonAmahAra melele 532 kAzAgAramAM pagamAMnI bhutarI zRMgAra karI.8 marI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 laI jAya che joI 553 26 554 22 25 papa8 15 580 2 581 11-1ra jAya che joIe metrI 28 vAtApI paramadI maitrI . 28 banavAsI viSNucitta paramadI viSNucitta Page #31 -------------------------------------------------------------------------- Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa 1 solaMkI rAjya prakaraNa 1 aNahilapATaka pattana : gujarAtanI prasiddha rAjadhAnI sthApanA gujarAtanI prasiddha rAjadhAnI pATaNanI sthApanA anuzruti anusAra saM. 802 (I.sa. 746)mAM (paraMtu adyatana saMzodhana anusAra enA pachI eka varSe) thaI. e cAvaDA, solaMkIo ane vAghelA(solaMkI)onuM pATanagara hatuM (IsvI sananA caudamA zatakanA AraMbha sudhI). muslima rAjyakAlamAM ya, IsvI sananA paMdaramA zatakanA AraMbhamAM amadAvAdanI sthApanA thaI tyAM sudhI, pATaNa gujarAtanI rAjadhAnI rahyuM. arthAta pAMca-cha zatAbdI karatAM vadhAre samaya sudhI e nagara gujarAtanuM rAjakIya, vepArI ane sAMskRtika kendra rahyuM. enA vize vipula samakAlIna sAhitya Aje paNa upalabdha che. "svAbhAvika che ke gujarAtanI aitihAsika rAjadhAnIone vicAra karatAM aNahilapura pATaNa ja manamAM paheluM Ave, bIjI rAjadhAnIo itihAsakAronI ne jevI lAge. vanarAja cAvaDAe pitAnA sahAyaka aNahila nAme bharavADanA nAme A nagara vasAvyuM evI sAmAnya mAnyatA che, paNa jinaprabhasUri emanA prAkRta vividhatIrthakalpa"mAMnA "aNahilapurasthita-ariSTanemikalpa mAM je mAhitI Ape che te pramANe, laphakhArAma nAme prAcInatara gAmanI jagAe aNahilapattana vasyuM hatuM. jinaprabhasUrie noMdhelI anukRti bane tyAM sudhI emanA zabdomAM ja joIe ? pUrvakAlamAM kanyakubsa nagaramAM yakSa nAme mahardhisaMpanna nagama athavA vepArI rahetuM hatuM. e eka vAra vANijya mATe, baLadanA moTA sAthe sAthe. kariyANAM ekatra karI, kanyakujAdhipatinI putrI mahaNigAne kaMculikA saMbaMdha ApavAmAM Avela, kanyakubdhapratibaddha athavA kanojanA tAbAnA, gurjaradeza tarapha nIkaLe ane eNe anukrame sarasvatInA taTa upara laphakhArAmamAM paDAva nAkhyo. pU aNahilavADa paTTaNanuM e nivezasthAna hatuM. sArthane tyAM paDAva nAkhIne e vepArI rahetuM hatuM ane varSARtu AvI pahoMcI. bhAdrapada mAsamAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] sAlakI kAla [ 36. " ene AkhAye baLadanA sAthe kacAMka gayA ane satra zodha karAvavA chatAM ene patto lAgyA nahi. jANe sasvane nAza thayA hAya ema atyaMta ciMtAtura thayelA enA svapnamAM rAtre bhagavatI aMbikA devI AvI. devIe kahyuM : * vatsa ! jAge che ke UMghe che? ' yakSe kahyuM : ' mAtA ! jenA baLadane sAthe nAza pAmyA che tevA mate nidrA kyAMthI ? ' devI olyAM : ' bhadra ! A lakhArAmamAM AMbalInA thaDa nIce traNa pratimA che te khAdAvIne tuM laI le. eka pratimA zrIariSTanemivAmInI, khIjI zrIpArzvanAthanI ane trIjI aMbikAdevInI che.' akSe pUchyuM : * ahIM AMbalInAM thaDa ghaNAM che, te e pradeza kaI rIte oLakhavA ?' devIe kahyuM : ' jyAM dhAtumaya maMDaLa ane puSpaprakara jue te ja sthAna e traNa pratimAonuM jANaje. e traNa pratimA pragaTa thAya ane tenI pUjA thAya eTale tArA baLada pAtAnI meLe pAchA Avaze.' yakSe prabhAte UThIne alividhAnapUrvaka ema karyuM eTale traNe ya pratimA pragaTa thaI. tenI vidhipUrNAMka pUjA karavAmAM AvI. ceDI vAramAM ja aLada AvyA. vepArI prasanna thayeA, eNe tyAM prAsAda karAvyA ane emAM pratimA sthApita karI. pachI eka vAra varSARtu pUrI thatAM aggahAra gAmamAMthI babhANugacchamaMDana zrIyazabhadrasUri khaMbhAtanagara tarapha vihAra karatA tyAM AvyA. lokoe vinati karI H * bhagavan ! tIrtha oLaMgIne AgaLa javuM yAgya nathI.' pachI e sUrie tyAM e pratimAone vaMdana karyAM, mAzI` pUrNimAe mahAtsavapUrNAMka tyAM dhvajAna rApaNa karyuM. Aje paNa e ja divase ( prativarSa ) tyAM dhvajAropaNa karavAmAM Ave che. e ( prathama ) dhvajArApamahotsava vikrama saMvata 102 mAM thayA hatA. pachI vikrama saMvata 802 mAM aNuhila gAvALe parikSipta karelA pradezamAM, lArAmanA sthAna upara cApotkaTa vanarAje pATaNa vasAvyuM. 4 vRdghapara parAe cAlatI AvelI je anuzruti jinaprabhasUrie noMdhI che temAMthI camatkAranA aMza khAda karIe te eTaluM phalita thAya che ke lakhArAma nAme prAcInatara saMnivezanA sthAna upara pATaNa vasAvAyuM hatuM, jema AzApallI ane kA~vatInA sthAne ke enI najadIka amadAvAda sthApita thayuM hatuM tema. bIjuM, pAtAnuM pitRpara'parAgata sthAna paMcAsara choDIne vanarAja jyAM navuM nagara vasAve te bhUminI keAI vizeSatA hAvI joI e. spaSTa che ke lakhArAma--ane pachI pATaNa--sA mAgeryAMnA saMgamasthAne AveluM hatuM e vastue paNa enA vikAsamAM viziSTa kALA ApyA hatA. lakhArAmamAM ariSTanemicaityamAM prathama dhvajArApamahAtsava sa. 502(I. sa. 446 )mAM thayA hatA ema jinaprabhasUri * Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 luM ] aNahilapATaka pattana [3 beMdhe che, e pAchaLanI paraMparA nirAdhAra haze ema kahevuM muzkela che, paraMtu emAMnuM "kanyakuja pratibaddha gujaradeza' evuM nAma tathA nirUpaNa ahIM pachInA vanarAjanA samayane anulakSIne hevAnuM gaNavuM paDe. agnahAra(saM. karAra = brAhmaNane dAnamAM apAyela gAma)thI khaMbhAta jatAM eka jina AcArya laphakhArAmamAM AvyA hovAnuM varNavAyuM che te "agahAra' gAma pATaNanI najIka Aje paNa che ane aghAra" nAme oLakhAya che, ane e tarapha javA mATe daravAje "adyAre" daravAje kahevAya che. prAkRta "lakhArAma nuM saMskRta rUpa jalArAma thAya. "lAkhAno bagIce ke vADI, prAya: e nAmanuM bauddha sthAna lakakhalAkho e mAlika ke sthApakanuM nAma hoya; sara0 jevana, pitArAma Adi. bauddha vihAranA arthamAM "saMghArAma" zabda jANItuM che. aNahilavADa pATaNa AsapAsanI nibiDa vanarAjinuM varNana somezvara Adie karyuM che. bhekhaDo vinAnI sapATa bhUmimAM vahetI sarasvatInA tIrapradezanI, kAMpathI chavAyelI jamIna phaLadrupa ane bagIcA jevI hoya. vaLI pATaNanI sthApanAthI keTalIka sadIo pUrve A pradezamAM bauddha dharma supracalita hatA, e rIte paNa A jUnuM nAma sArthaka gaNAya. have, pATaNanI sthApanAnAM Anuzrutika varSa ane tithi vicArIe. eka hastalikhita guTakAmAMthI prAcIna pATaNanI nIce mujaba kuMDaLI maLI hatI: ___ saMvat 802 varSe zAke 668 varSe pravartamAne vaizAkha sudi 3...... nakSatra rohiNI, udayAt ghaTI 22, pala 30 samaye zrImada gahilapurapATaNazilAnavezaaNahilapurapATaNanI janmottarI. janmalagna T jI 10 ke 11 | 12 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] selaMkI kAla [ a.. pATaNanI sthApanAnI miti vize vividha AkRtika vRttAMtamAM judA judA ulekha maLe che, joke ekAda apavAdane bAda karatAM saM. 802 nuM varSa sarvamAM samAna che. "rAsamALA'mAM eka kavitane AdhAre pATaNanI sthApanAnI miti saM. 802 nA mAgha vada 7 ne zanivAra ApavAmAM AvI che. pATaNamAM gaNapatimaMdiranA zilAlekha mujaba saM. 82 nA vaizAkha suda 2 ne somavAra, dharmAraNya" pramANe saM. 802 nA ASADha suda 3 ne zanivAra, phArbasa gujarAtI sabhAnA hastalikhita pustaka saMgrahamAMnI eka rAjavaMzAvali pramANe saM. 802 ne zrAvaNa suda ne somavAra, ane "vicArazreNi pramANe saM. 821 nA vaizAkha suda 2 ne somavAra-ATalI mitio zrI. rAmalAla modIne maLI che, emaNe A sarvane. abhyAsa karyo che ane jyotiSa pramANe enuM gaNita karAvIne cakAsaNI karI che. A mitio paikI saM. 802 nA vaizAkha suda 2 ne somavAra tathA ASADha suda 3ne zanivAra e benAM ja vAratithi maLe che. e uparathI zrI. rAmalAla modIe evuM anumAna karyuM che ke vaizAkha suda 2 ne somavAranA divase pATaNanI sthApanAnI dharmakriyA thaI haze, e vakhate zarU kareluM yajJanuM satra be mAsa cAlyuM haze. ane leke ASADha suda 3 ne zanivArathI gAmamAM rahevA AvyA haze. paraMtu e ja lekhamAM zrI. modI AgaLa lakhe cheH "zanivAra ane ASADhI 3 kharA vasavATanA AraMbhane divasa haze ane akhAtrIja ne somavAra muhUrta pramANe dharma-- kiyAnA AraMbhano divasa haze. 8 zrI. modI vaizAkha suda bIja uparAMta trIja dhAratA hoya to ja A be vidhAna ekabIjA sAthe baMdhabesatAM thAya. pATaNa akhAtrIjanA divase vasyuM evo ullekha "mirAte sikaMdarI'mAM10 che ane pATaNanI lekmacalita anuzruti pramANe e zanivAre vasyuM manAya che, e uparathI zrI. modI A anumAna karavA prerAyA lAge che. zrauta yajJonAM satra lAMbA samaya sudhI cAle che ane gujarAtamAM zrauta yajJo thatA hatA e ItihAsasiddha che e jotAM zrI.. modInuM anumAna vicAraNAne pAtra che. game tema, pATaNanI sthApanA anuzruti pramANe saM. 802(I.sa. 756)mAM gaNAI che. nAma enI sthApanA thayA pachI gujarAtamAM temaja gujarAta bahAra racAyelA saMta sAhityamAM e nagara maLatripaTa, aLatrivATa, aLapittana, aLatripura, bhaNahilapATaka pattana, aNahilavADa pattana, pattana, puTamedana mAhinAmAme tathA prAkRta ane apabhraMza sAhityamAM aLatrivAra athavA mAhitravAra, atripaTTI Adi nAme e ane Adhunika gujarAtImAM sAmAnyataH "pATaNa" nAmathI oLakhAya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1luM ] aNahilapATaka pattana che. prabhAsapATaNathI tathA bhAratavarSamAM jude jude sthaLe AvelAM "pATaNa nAmanAM nagarothI alaga darzAvavA mATe ene ghaNI vAra "siddhapura pATaNa" paNa kahevAmAM Ave che. sAmAnyataH muslima itihAsakAre ene "nahAravAlA" kahe che, je "aNahilavADAnuM muslima uccAraNa che. Adhunika pATaNa zaherathI Azare be mAIla pazcime, jUnA zaheranI jagA upara, hAla "anAvADA" nAme eka nAnuM gAma che, je prAcIna sthaLanAmanuM atyAra sudhInuM sAtatya batAve che. uparyukta nAma uparAMta pATaNanuM bIjuM eka paryAya-nAma maLe che, ane e gavarU3. enI vyutpatti saMrakRta gaticaMdra uparathI sAdhI zakAya, ane eno zabdArtha "atizaya vRddhi pAmeluM-vizALa" evo thAya. prAcIna saMskRta sAhityamAM ujjayinInuM eka nAma "vizAlA" che, enA jevuM ja A nAma gaNAya. dUra karNATakamAM racAyelA, svayaMbhU kavinA, apabhraMza mahAkAvya "paumacariu (I. sa. 840 thI 920 nI vacce)mAM e nAma maLe che- rAmaurau gulu saru paiThANau aivaDDau bhujaMgu vahu-jANau / (rAmapurane goLa, pratiSThAnanuM bANa ane aIvahune bahu jANItA vilAsI) paumacariu'nA saMskRta TippaNakAre aphavA bInajhipattanaca nA (A aNahilapattananuM nAma che) evI spaSTa samajUtI e nAmanI ApI che. A ullekha uparathI je tAraNo bAMdhI zakAya te ghaNuM rasaprada che. cAvaDAenA rAjyano aMta Avyo ane I. sa. 942 mAM caulukya vaMzane pahele rAjA mUlarAja pATaNanI gAdIe AvyuM tyAra pachI ja eka mahAnagara tarIke pATaNano vikAsa thayo evI eka mAnyatA itihAsakAromAM pracalita che, paNa paumacarila'mAM eka suvikhyAta nagara aphavaka tarIke pATaNano ullekha hoya e batAve che ke gujarAtamAM caulukya vaMzanI sthApanA thaI e pUrve ja e nAma pracalita thayuM hatuM ane dUra karNATaka sudhI (saMbhavataH bhAratavarSanA bIjA bhAgomAM paNa) jANItuM thayuM hatuM. vaLI e ema paNa darzAve che ke vanarAjathI zarU thayeluM cAvaDAonuM rAjya AraMbhamAM nAnI ThakarAta jevuM haze, paNa nidAna uttarakAlIna cAvaDAonA rAjya pahelAM enI rAjadhAnI "ativizALa' (avaqs) nagararUpe viksI hatI; arthAta mUlarAjane cAvaDAo pAsethI ja eka AbAda nagara maLyuM hatuM, jenI jAhojalAlI caulukyakAlamAM kumArapAlanA samaya sudhI uttarottara vadhatI gaI. vaLI aNahilavADa pATaNanAM badhAM paryAyAmomAM prastuta Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI kAla [ pra. nAma naMdhapAtra e rIte che ke bIjAM nAma gujarAtanI anuzrutimAM amara banela vanarAja-mitra aNahila bharavADanA nAma sAthe saMbaMdha dharAve che ( jyAM "pattana" ke "pATaNa" kahevata che tyAM paNa e mULa AkhA nAmane saMkSepa che), jyAre ava63 nAma cAvaDA kAlanA aMta pahelAM ja vikaselA e nagaranI vizALatA ane mahattAnuM dyotaka che.12 pachInA sAhityamAM pATaNa "narasamudra" tarIke aneka vAra varNavAyuM che e paNa A daSTie sUcaka che. varNana AcArya hemacaMdra saMskRta "yAzraya" kAvyamAM pATaNanuM varNana karatAM kahyuM che : asti svastikavad bhUmedharmAgAraM nayAspadam / puraM zriyA sadAzliSTaM nAmnANahilapATakam // 13 ' (bhUminA svastika jevuM, dharmAgAra, nayanA nivAsarUpa, zrI vaDe sadA AzliSTa evuM aNahilapATaka nAme nagara che.) ahIM pATaNane bhUminA svastikanI upamA apAI che e kevaLa kAvyamaya ayukti na paNa hoya. zi95nA graMthomAM aSTakoNAkRti nagarane "svastika" kahe che.14 "mAnasAra "mAM svastika AkAranuM grAma bhUpone yogya mAnyuM che, 5 eTale hemacaMdra prayojelI upamA vAstusthitidarzaka hoya ane pATaNane saMniveza svastika AkArane heya. solaMkIkAlamAM racAyelA graMthamAM "dayAzraya" uparAMta hemacaMdranA "kumArapAlacarita" athavA prAkRta "yAzraya"mAM, somaprabhasUrinA prAkRta "kumArapAlapratibodha'mAM, mahAmAtya vastupAlanA mitra ane gurjarezvaranA vaMzaparaMparAgata purohita somezvaranA "kIrtikaumudI" mahAkAvyamAM, bAlacaMdrasUrinA "vasaMtavilAsa" mahAkAvyamAM, arisiMhanA "sukRtasaMkIrtana mAM tathA maMtrI yazapAlanA me harAjaparAjaya' nATakamAM pATaNanAM suMdara varNana che. 16 hemacaMdraziSya rAmacaMdranA "kumAravihArazatakamAM rAjA kumArapAle baMdhAvelA bhavya jaina maMdira kumAravihAranuM alaMkRta varNana che17 ane e uparathI pATaNanuM dhArmika-sAmAjika jIvana, tyAMnAM maMdironAM sthApatya ane zilpa tathA nAgarikanI samRddhi ane vidagdhatAno khyAla Ave che. pATaNanAM TUMkAM varNana ke prAsaMgika ullekha bahusaMkhya samakAlIna graMthomAM che. kAvyasahaja ayuktio ane alaMkAro hevA chatAM A varNanomAM abhyAsInI ItihAsalakSI kalpanAne utteje tevI vAstavadazitA avazya rahelI che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1luM ] aNahilapATaka pattana [ 7 vanarAje jAtirunI nIce dhavalagraha karAvyuM. dhavalagraha eTale rAjadhAnInuM paheluM pagaraNa. vaLI vanarAje paMcAsarA pArzvanAthanuM maMdira pATaNane sthApanAsamaye baMdhAvyuM hatuM tyArathI mAMDI ghaNuM dhArmika sthApatya ane rAjAo tathA dhanike AdinAM dhavalagRha vagere pATaNamAM baMdhAyAM hatAM. emAMnAM keTalAMye vize sAhityika ullekha maLe che. e uparathI aNahilapura krame krame vikAsa pAmyuM enI mAhitI tAravI zakAya che. 18 vanarAjanAM kaTezvarI prAsAda, aNahilezvaraniketana ane dhavalagraha; garAjanuM yogIzvarInuM maMdira, bhUyaDane bhUyaDezvaraprAsAda; mUlarAjanAM mUlarAjavasahikA, muMjAladevaprasAda ane tripuruSaprAsAda, cAmuMDanAM caMdanAthanAM ane cAciNezvaranAM maMdira, durlabharAjanAM madanazaMkaraprAsAda, durlabhasarovara, vyayakaraNa-hastizAlA-ghaTikAgraha sahita sAta mALanuM dhavalagraha ane varaprAsAda, bhImadevane tripuruSaprAsAda, bhImezvaranuM ane bhIruANInuM maMdira, bhImadevanI rANI udayamatie baMdhAvelI rANInI vAva; maMtrI dAmodare baMdhAvela suMdara kUvo; karNadevane karNameruprAsAda, siddharAjano kIrtistaMbha ane durlabha sarovarano jIrNoddhAra ane punavidhAna karI baMdhAveluM sahastraliMga sarovara tathA sarovaranA tIre bAMdhelAM maMdira, satrAgAro ane vidyAma; kumArapAlane kumAravihAra, tribhuvanavihAra ane kumArapAlezvara jevAM bIjAM aneka maMdire-AdinA ullekha kevaLa namUnArUpa che. udayamatinI vAva ane dAmodare bAMdhelA kUvAnI khyAti uparathI gujarAtImAM eka joDakaNuM thayuM che ke rANakI vAva ne dAmodara kuvo, jeNe na joyA te jIvate mUvo..18 avazeSo paMcAsarA pArzvanAthanA maMdiranuM jIrNoddhata svarUpa tathA sahastraliMga ane rANInI vAvanAM khaMDerone bAda karatAM A sthApatyono ke vimala, vastupAlatejapAla ke bIjA keTalyadhIzanAM dhavalagrahano Aje kyAMya patto nathI. siddharAjanA kIrtistaMbha uparanI rAjakavi zrIpAlakRta "sahastraliMga sarovara prazasti'(jemAMnAM uddharaNa sAhityika sAdhanomAM che)ne eka nAne TukaDo pATaNamAM vIjaLIkUvAnA mahAdevanI bhIMtamAM caNAyele maLyo che. mahAmAtya vastupAlanA pUrvajonuM nAma ketiyuM che tevA, saM. 1284 nA nirdezavALA, ArasanA be thAMbhalA pATaNamAM kAlikA mAtAnA maMdiranA bAMdhakAmamAM che tathA vastupAlanAM sakRtyanI prazastirUpe udayaprabhasUrie racela "suzrutakIrti-kalolinI" kAvyamAM eka zloka kotaryo che tevI saMbhI sthAnika saMgrahAlayamAM che. A avazeSa vastupAla ke emanAM kuTuMbIonAM nivAsasthAnonA hovA joIe. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI kAla [ 3i. C > prAcIna pATaNanA avazeSamAM Aje rAjagaDhInA koTanA thoDAka bhAga, je kAlikA mAtAnA, tulanAe arvAcIna, maMdiranI aDaaDa hovAthI sacavAyele che, * rANInA mahela' nAmathI oLakhAtA TekarA tathA kavi narasiMharAvanA zabdomAM kahIe teA rANIvAva taNAM A hADa sivAya kaMI khAsa bAkI rahyuM nathI. sahasraliMga sarAvaranA eka paNa paththara e jagAe khAdakAma thayuM te pUrve dekhAtA nahotA. sarasvatI nadInA paTamAM Avela zekha pharIdanI daragAha tathA nadIne uttara kinAre AvelI khAvA hAjInI daragAha koI jUnA hiMdu ke jaina maMdiranAM svarUpAMtara hAya ema jaNAya che. hAlanA pATaNanI pazcime kanasaDA daravAjA bahAra Avela pIr mukhtamazAhanI daragAha e mULa hemacadrAcAya nA upAzraya hatA evI sabaLa sthAnika anuzruti che. gheDAka apavAda bAda karatAM solaMkI kAlanAM vipula sthApatyeAnAM kAI nizAna Aje sapATI upara nathI e Azcaryajanaka che. 8 ] paNa sadIo sudhI paththaranI khANu tarIke pATaNanA upayAga thayA hAya tyAM zuM bAkI rahe ? * mirAte ahamadI 'neA karyAM I. sa.nA aDhAramA zataktI adhavacamAM lakhe che ke amadAvAda ane bIjA sthaLeAe badhA paththara pATaNathI lAvavAmAM AvyeA hateA. navA pATaNanA koTa, kAlikA mAtAnuM vizALa maMdira ane I. sa.nA aDhAramA saikAnA aMtamAM bAroTanI vAva jUnA pATaNanA paththarAthI badhAyela che. keTamAM paNa kotaraNIvALI zilA ane kalAmaya mUrti e avaLIsavaLI caNAyelI che e eka glAnikAraka dRzya che.20 pATaNamAM bahAranA paththara sATheka varSathI ja AvaveA zarU thayA eTale e pahelAMnAM enAM makAneAmAM paNa meATe bhAge jUnA paththara vaparAyA che. eka samaya evA hatA ke pATaNanA purAtana avazeSA ane khaDerAmAMthI paththara kADhI javA mATe gAyakvADI rAjya taraphathI dara varSe ijArA ApavAmAM AvatA ane ijArApaddhati baMdha thayA pachI paNa paththaro kADhI javAnuM te cAlu ja rahyuM hatuM. * mirAte ahamadI'nA kartAe pATaNanI AjubAju mAIlA sudhI paththarAnA DhagalA joyelA temAMnu Aje kaMI nathI; joke mAIlA sudhI khetareAmAM jUnAM makAneAnA pAyAezanAM rADAM najare paDe che. I. sa. 1822 AsapAsa kanala ToDe bhavya tAraNu ane nakzIkAmavALA daravAjA joyA hatA, jenI nAMdha emaNe Travels in Western India mAM karI che, te keTalAMye varSothI adRzya thayA che, eTaluM ja nahiM, A avazeSa cokkasa kaye sthAne hatA enIye koIne mAhitI nathI. rANInI vAvamAM kUvAne sAme cheDe paththaranA staMbha hAvAnuM barjese lakhyuM che, te paNa hAla nathI; joke hamaNAMnAM utkhananeAthI rANInI vAvanuM keTaluMka daTAyeluM zilpasauMdaya pratyakSa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3' ] aNahilapATaka pattana [ 9 thayuM che. pATaNa eka retALa pradezamAM Avelu che ane enI AsapAsa kyAMya paththaranI khANu nathI, chatAM je kALe gADAM sivAya bhAravAhananAM khIjA sAdhana nahotAM te kALe paththaranA A lagabhaga akhUTa jaththA tyAM kheMcI lAvavA mATe je dharma zraddhAe preraNA ApI haze ane enI pAchaLa je niraMtara prayatna temaja AyAsa cAlu rahyo haze tenI kalpanA ja karavAnI rahe che. vidyAkendra pATaNa e gujarAtanI kevaLa rAjadhAnI naheAtu, vidyAdhAnI arthAt vidyAkeMdra paNa hatuM. vasaMtavilAsa ' mahAkAvyanA kartA khAlacandre e nagara vize kahyuM che : phAyate na sa racAvyA. mAtra vAsarasomavatI|21 arthAt ahIM vAsa karavAnA rasaleAbhathI kamalA zAradA sAthe kalaha karatI nathI. zrI ane sarasvatI tenA nivAsa ahIM hatA. pATaNanI sImAe AveluM, hajAra zivAlayeA vaDe parivruta sahasraliMga sareAvara nagarajaneAnuM pUjAsthAna, vidyAsthAna ane manevinedasthAna hatuM. sarAvaranA kinAre rAjA siddharAje vidyAmaTha bAMdhyA hatA, jemAM vidyArthIe temaja adhyApako mATe rahevA-jamavAnI ane adhyayananI vinAmUlya vyavasthA karavAmAM AvI hatI. emAM tarka, lakSaNa(vyAkaraNu) ane sAhitya e 'vidyAtrayI 'ne ane vividha dazanazAstrAnA abhyAsa mukhyatve karAvavAmAM AvatA. gujarezvarAnI vidvatsabhAmAM deza-paradezanA vidvAna AvatA. siddharAjanI vidrasabhAnI sArI vigate! samakAlIna yazazcaMdranA mudritakumudacaMdra nATakamAM maLe che.22 brAhmaNu vidvAneA ane jaina zramaNAe pATaNane potAnI karmabhUmi banAvyuM hatuM ane ahIMnA viNaka gRhasthA paNa uttama kavi ane viziSTa paMDita hatA. madhyakAlamAM gujarAte saMskRta ane prAkRta sAhityamAM je pradAna karyu che temAM pATaNanA graMthakAronA phALA sauthI meATA che.13 e kAlanAM pustakAlaya eTale prAcIna 'hastalikhita jJAnabhaMDArA ke graMthabhaMDArI. siddharAja ane kumArapAla e rAjavIee, mahAmAtya vastupAle ane anya dhanikAe pATaNamAM moTA kharce jJAnabhaMDAra sthApyA hatA. sAlakI-vAdhelA kAlamAM pATaNamAM lakhAyelI hastapratA Aje paNa pATaNa ane jesalameranA graMthabhaDArAmAM sacavAyelI che.24 C * > vepAranuM mathaka samakAlIna sAhityamAM pATaNanAM je alaMkArapracura varNana maLe che teemAMthI tathA pachInA samayanA prabaMdhAtmaka sAhityanA ullekhAmAMthI eTaluM te spaSTa che OM pATaNu vepAranuM mATuM mathaka hatuM ane tyAMnA keTalAka vepArIonI samRddhi rAjavI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a. 10 ] selaMkI kAla enI paNa sarasAI kare tevI hatI, paNa atihAsikane jenAthI saMtoSa thAya tevA pATaNa vizenI vastulakSI samakAlIna ullekha to araba musApharonI noMdhomAMthI maLe che;25 e ema paNa batAve che ke paradezI pravAsIo A nagaramAM AvatA thAya eTaluM enuM mahattva hatuM; joke I. sa. 951 mAM ala IstaSThI pahelAMnA keI lekhake A nagarano enA kaI paNa zabdarUpAMtare (juo pAdaTIpa 11.) ullekha karyo nathI, e batAve che ke cAvaDA rAjavaMzanA uttarakAlamAM ja, agAu aphavarU3 nAmanI carcA karatAM kahyuM che tema, pATaNano mahAnagararUpe vikAsa thayo haze. al bIrUnIe (I. sa. 970-1039) "aNahilavADA ne ullekha karyo che ane e eka bhASAvida hoI, anya keTalAka araba lekhakonI jema, bIjA keI brAMta zabdarUpanI eNe noMdha sarakhI lIdhI nathI. pATaNamAM jumA masjida hovAnuM Igna hAkala (I.sa. 976) noMdhe che eTale ke e samaya pahelAM muslima vepArIonI eka vasAhata gujarAtanA pATanagaramAM thaI hovI joIe. at IdrIsI (I. sa.nA agiyAramA saikAno aMta) lakhe che ke bharUcathI "naharavArano rasto ATha divasane che; e nagaranI ane tyAMnA rAjAnI samRddhi vize e ThIka ThIka vigato Ape che ane ghaNA musalamAno tyAM dhaMdhA mATe Ave che ema lakhe che. agiyAramA saikAnA muslima itihAsakAro aNahilavADa vize ghaNuM ullekha kare che. pharistA lakhe che ke e nagaranI anargaLa samRddhi joI mahamUda gajhanavIne pitAnI rAjadhAnI tyAM karavAno vicAra thayo hato, paNa enA vajIroe ema karatAM ene vAryo hato; joke pATaNamAM mahamUde bAMdhelI be majida e nagara pratyenuM enuM AkarSaNa batAve che. naruddIna muhammada uphI (I.sa. 1211) lakhe che ke aNahilavADa jayarAja(jayasiMha siddharAja )nI rAjadhAnI che; khaMbhAtanI masjida tyAMnA hiMduonI uzkeraNathI agnipUjakoe toDI nAkhI hovAnI phariyAda tyAMnA muslima upadezaka taraphathI maLatAM jhaDapI sAMDhaNI upara besI rAjA ekale khaMbhAta gayo hato ane tyAM jAtatapAsa karI gunegArone naziyata karI hatI tathA emane kharca masjida pharI baMdhAvavAno hukama karyo hato. samudrakinArAnAM nagaronI jema pATaNamAM paNa videzI vepArIonI sArI vastI haze ema AvA ullekho uparathI jaNAya che. nagara- vistAra jUnA pATaNane nagara-vistAra ghaNo moTo haze, ahIM sAhityika ane anya mANAne AdhAre ene vicAra karIe. pATaNanI najIka uttara dizAmAM sahastraliMga sarovara hatuM ema samakAlIna "sarasvatIpurANa" noMdhe che. arthAt nagaranI uttara sImA eTale sahastraliMga sarovara, enI pUrva sImA hAlanA pATaNanA bajAra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNahilapATaka pattana [ 11 sudhI athavA tyAMthI relave sTezane javAnA rastA upara kaMIka AgaLa haze. hAla jyAM "tripaLiyuM' athavA traNa daravAjA che tyAM sane 1927-28 mAM khodakAma thatAM paMdara phUTa UMDAIe A daravAjAnI prAcIna kuMbhIo jovAmAM AvI hatI. tyAMthI pUrva dizAe relave sTezana tarapha jatAM hIMgaLAja cAcara nAme latto Ave che tyAM prAcIna kALamAM sarasvatI nadInuM vaheNa hatuM ane A sthaLa "hIMgaLAjane Ara' kahevAtuM evI sthAnika anuzruti che. enA samarthanamAM tyAM jamInamAM dasa phUTa UMDAIe hIMgaLAja mAtAnuM sthAna batAvAya che, eTale ke prAcIna pATaNanI pUrva sImA hAlanA pATaNanA bajAra sudhI hoya. dakSiNa dizAe, hAlanA pATaNanA motIzAnA daravAjAnI bahAra, ThIka ThIka aMtara sudhI jUnAM gharonA pAyA dekhAya che, eTale prAcIna nagarano vistAra e tarapha haze, paNa enI cekasa maryAdA rItasaranA ukhanana sivAya nakkI karavI muzkela che. pazcima dizAe hAlanA kanasaDA daravAjAnI bahAranA vizALa vistAra ane emAMye kAlikA mAtAnA maMdirane AdhAre UbhelA prAcIna rAjagaDhInA koTa AsapAsano TIMbo caulukyakAlIna pATaNane kedrIya vistAra hato. prAcIna pATaNanI pazcima sImA hAlanA pATaNathI pazcima dizAe pAMceka mAIla dUra vaDalI gAma sudhI nidAna haze; e gAma pAsenA eka TekarAne sthAnika leke junA pATaNanA ghIkAMTA tarIke oLakhAve che. jaina sAhityamAM "vaTapalI" tarIke A sthAnanA ullekha Ave che ane bheMyamAM dATelI saMkhyAbaMdha jaina mUrtio DAMka varSa pahelAM tyAMthI maLI hatI, enAthI paNa uparyukta anuzrutine samarthana maLe che. caulukyakAlanA pATaNane keTaloka bhAga hAlanA pATaNanA vasavATavALA vistAra sAthe bheLaseLa pAmelo che e uparanI hakIkatothI spaSTa thaze. enA vizeSa samarthana mAM bIjI keTalIka sthAnika vigate ane pramANe ApI zakAya, paNa A graMthamAM e Avazyaka nathI. caulukyakAlIna pATaNane nAza sarasvatI nadInA pUrathI thaye haze evI eka mAnyatA che. pATaNanA vAyavya khUNAnA daravAjAnuM nAma "phATI polano daravAjo" evuM che, e uparathI evuM anumAna thaI zake ke nadInI pALa tyAM phATI haze ane e tarapha vaheNa thavAthI jUnA zaherane nAza thayelo.-27 pUranA kAraNe nagarane nukasAna thAya e samajAya evuM che, paNa sarasvatI jevI nAnI nadInuM game tevuM pracaMDa pUra paNa AvA mahAnagarane saMpUrNa nAza karI nAkhe ane pariNAme navuM nagara vase e saMbhavita lAgatuM nathI. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] selaMkI kola [ pra. navuM pATaNa alAuddIna khalajInA sane I. sa. 1304 mAM solaMkI-vAghelA vaMzanA chellA rAjA karNa pAsethI pATaNane kabaje lIdhA pachI mAtra agiyAra varSe I. sa. 1315(saM. 1771)mAM racAyela aMbadevasUrikRta "samarArAsuramAM navA pATaNane spaSTa nirdeza che : "navaya pATaNi nava raMgu avatAriu" (bhAsa 5, kaDI 6). e uparathI anumAna thAya che ke vijetAonI chAvaNanI AsapAsa navuM - nagara vikasavA lAgyuM hatuM. zrI kanaiyAlAla bhAIzaMkara davee pragaTa karelA, I. sa. 1407(saM. 1463)nA, eka saMskRta dastAvejamAMthI28 jANavA maLe che ke aNahilapattanamAM arthAta jUnA pATaNamAM vasatA eka nAgarike nApattanA maNIyArIsamIpe (navA pATaNamAM hAlanA maNiyArI pADA pAse) bAMdheluM pitAnuM makAna gira mUkyuM hatuM. AvAM pramANathI anumAna thAya che ke jUnA pATaNanI avanati ane navA pATaNane rAjakIya ane bIjA kAraNee vikAsa e samasAmayika ghaTanA hatI; amuka samaye jUnA ane navAM nagaronI samakakSa AbAdI haze. caulukyakAlIna pATaNa krame krame kSINa thatuM gayuM, tyAMnI vastIe "navya pattana' tarIke vikasatA nUtana nagaramAM athavA anyatra sthaLAMtara karyuM, jyAM eka vAra nAgarikanA nivAsa, zreSThIonAM hasya ane vividha saMpradAyanAM devamaMdira hatAM tyAM khetI thavA lAgI, ane "anAvADA" nAme nAnakaDA gAmarUpe gujarAtanI ItihAsaprasiddha rAjadhAnIno nAmAvazeSa tyAM bAkI rahyo. pAdaTIpa 1. graMtha 3, pR. 1rapa-128- saM. 15. rasikalAla cho. parIkha, "gujarAtanI rAjadhAnIo", pR. 119 2. bhAratanAM jaina tIrthonuM mAhAtma ane paraMparAgata itihAsa ApatA A graMtha che, enI racanA TukaDe TukaDe thaI hatI ane Akheya graMtha cALIseka varSamAM pUro thayo hoya ema jaNAya che (jinavijayajI, "prAcIna gujarAtanA sAMskRtika ItihAsanI sAdhanasAmagrI," pR. 28). emAM judA judA kalpone aMte te te kalpanuM juduM juduM racanAvarSa ApyuM che. graMthasamAptine aMtima ullekha saM. 1389 no che, paNa vaccenA keTalAka kalpa e pachI paNa racAyA haze evuM anumAna graMthagata ulekho uparathI thAya che. 3. arthAta vividhatIrthanAmAMnA prastuta kalpanA racanA-samaye. ja. vividhatIrthakaraNa, pR. 11 5. bho.. sAMDesarA, "junA ane navA pATaNanI sthApanAne samaya, "bAramuM gujarAtI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 lu' ] aNahilapATaka pattana [ 13, sAhitya saMmelana ( amadAvAda, 1936), ahevAla", itihAsa vibhAga, pR. 13-16, A kuMDaLI uparathI kAI nyAtiviMda klAdeza kADhe teA e rasaprada thaze. 6. vAra va cAtA nathI, khIjI kuMDaLImAM guruvAra che. 7. kAntamAlA "(pR. 157)mAM zrI rAmalAla cunIlAla meAdInA lekha * pATaNa sthApanAnAM tArIkha vAra tithi.' A lekha " rA. cu. meAdI lekhasaMgraha ', bhAga ra(pR. 39-42)mAM graMthastha thayA che. zrI bhAgIlAla sAMDesarAne maLelI keTalIka jUnI rAja vaMzAvalIe paikI ekamAM sa'. 802nA vaizAkha suda 3 (vAra nathI) ane bIjImAM. saM. 802 nA vaizAkha suda 3 ne ravivAra pATaNanI sthApanAnI miti tarIke Apela che (bhA. ja. sAMDesarA, gujarAtanA madhyakAlIna itihAsanI keTalIka sAdhanasAmagrI,' " zrI phAkhaOsa gujarAtI sabhA traimAsika," pu. 6, pR. 212-228). sa. 802nA vaizAkha suda 2 nA divase seAmavAra hatA, tethI akhAtrIje bhomavAra Ave. bIjI rAjavaMzAvalImAM teA akhAtrIje ravivAra jaNAvyA che te 'dha bese ema nathI. 8-9. " kAntamAlA", pR. 157 10. zrI meAdInA lekha chapAyA bAda keTalAMka varSa prakAzita thayelI upayu kta kuMDaLImAM tathA zrI kanaiyAlAla davene maLelI khIjI eka kuMDaLImAM paNa (" bAramuM gujarAtI sAhitya samelana, nikha-dhasaMgraha," itihAsa vibhAga, pR 19) akhAtrIja che. A tithie guruvAra jaNAvyA che, tyAM paNa bhaumavAra heAvA joIe. 11. joke arakha lekhakoe Amhela, kArmDala, kAmuhula, mAkahula, evAM nAma paNa. noMdhyAM che ( Bombay Gazetteer, Vol. 1, Pt. 1, p. 511 ), je leAkamukhe emaNe sAMbhaLelA uccAraNanAM bhraSTa rUpAMtara sabhave che, 12. bhA. ja. sAMDesarA, 'avakuDa--aNahilavADa pATaNanuM eka pA~canAma,' " buddhi-prakAza," pu. 110, pR. 107-108; " anveSaNA," pR. 179-83 pu. 110, pR. 107-108; ' 13. kAthatha mahArAjya, sanA 1, zloka 4 14. maLyuna, rAnavakrama, adhyAya 4, jo, 6 15. rasikalAla che.. parIkha, uparyukta, pR. 135 16. vigatA mATe jue ejana, pR. 133-44. 17. vigateA mATe jue ejana, pR. 128-30. 18. kramika vikAsanI vigatA mATe jue ejana, pR. 124-27, 19. ejana, pR. 126 20. kATane keTalAka bhAga hamaNAMnAM varSomAM pATaNa sudharAIe tADAvI nAkhyA che.. 21. valantavijAsa, sarja 2, jonna 1 22. rasikalAla che. parIkha, uparyukta, pR. 152-53 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14]. solaMkI kAla 23 pATaNanivAsI graMthakAro ane emanA graMthanI tapasIla mATe juo "buddhiprakAza," phebruArI 1930 mAM zrI rAmalAla cunIlAla modIne lekha "pATaNanA graMthakAra'. e lekha pragaTa thayA pachI bIjA aneka graMtho ane graMthakAra vize jANakArI prApta thaI che. solaMkI kAlanI sAhitya-pravRtti vize alaga prakaraNa A graMthamAM che, paNa graMthAraMbhe vidyAkedra pATaNa aMge vAta karatAM tyAMnI sAhityaracanAo Adi vize A saMkSipta nirdeza prastuta thaze. 24. bho. ja. sAMDesarA, pATaNanA graMtha bhaMDAre, "kumAra", varSa 18, pR. 136-139; "ItihAsanI keDI," pR. 15, 24 24. Bombay Gazetteer, Vol. 1. Pt, 1, pp. 511 f. 26. yatsaro nagarAbhyAse uttarasyAM dizi sthitam / sarasvatI purANa, sarga 15, zloka 120 27. rAmalAla cunIlAla modI, "pATaNa-siddhapurane pravAsa," pR. 26 28. kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, "paMdaramA saikAne eka prAcIna dastAveja " gujarAta saMzodhana maMDaLanuM vaimAsika," pu. 11, pR. 89-7 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 kulotpatti ane pUrva gujarAtanA itihAsamAM selaMkI kAla aneka daSTie suvarNakAla gaNAya che. solaMkI rAjya e kAlanuM mukhya ane sahuthI prabaLa rAjya hatuM. enA pratApI rAjAoe e rAjayane amala hAlanA gujarAta rAjya karatAM vadhu vizALa pradeza para vistAryo hato. bhASA, sAhitya, dharma, kalA ItyAdi vividha sAMskRtika kSetromAM paNa gujarAte A kAla daramyAna gaNanApAtra pragati sAdhI hatI. emAM solaMkI rAjAonA protsAhanane vipula phALo rahelo che. udyoga, dhaMdhA ane vepAra khIlatAM gujarAtamAM Arthika saMpatti vadhI hatI. A pradezane "gurjaradeza' ke "gujarAta' nAma maLyuM e paNa A kAlamAM. 1, kalotpatti kulanuM nAma gujarAtImAM jene "solaMkI" kahe che tene saMskRtamAM "caulukya" kahetA. mUlarAjanA vaMzanA abhilekhAmAM zarUAtamAM "zaukika" ("caukika ) ke caulikara ane AgaLa jatAM haMmezAM "caulukya3 rU5 prajAtuM. e kAlanA sAhityamAM kyAreka "culuka 4-prAkRtamAM "culugapa ke "culuccha' ane kavacita "cAlu 7 jevAM Itara rU5 prajAtAM, paraMtu sahuthI vadhu prayoga to "culukya 8 ane caulukya' rUpano ja thato.9 vAghelA zAkhAnA abhilekhomAM 10 tathA ene samayanA sAhityamAM mukhyatve "caulukya rUpa ja vaparAyuM che. A kAla daramyAna dakSiNa gujarAtamAM bArapane je rAjavaMza pratye tenA abhilekhomAM e rAjavaMza mATe cAlukya'12 tathA "caulukya 13 rU5 prayojAyAM che. dakhkhaNanA prAcIna cAlukya vaMza(lagabhaga I. sa. 535-757)nA abhilekhamAM prAyaH "cakya" "caliya" ane "calukya" jevAM rUpa prajAtAM, jyAre tyAMnA uttarakAlIna cAlukyo(lagabhaga I. sa. 995-1189)nA abhilekhamAM sAmAnyataH cAlukya" rUpe pracalita hatuM.14 mULamAM A kulanuM nAma "culika" ke "zulika' nAme jAtinA nAma parathI paDayuM lAge che, je purANo, bRhatsaMhitA ane carakasaMhitAmAM ulikhita eka prAcIna jAti hatI.15 paraMtu AgaLa jatAM e nAmanI A utpatti visAre. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] lakI kAla [ pra.. paDatAM e dezya zabdanuM saMskRtIkaraNa karavAmAM AvyuM ne tyAre e nAma guhyuM (bebo ke kamaMDalu)-kyAreka vahu rUpe paNa-parathI vyutpanna thayeluM gaNayuM, jenA mATe kaIne keInA sulukamAMthI thayelI utpattinI alaukika kathA pracalita thaI.16 prAyaH A prakriyAne lIdhe gujarAtamAM juhuya ane suya (ne zarUAtamAM e rIte rauhi, va ru, guru vagere) rUpa pracalita thayAM. pA#i17 ane rajika 18nI jema emAMthI gujarAtImAM solaMkI' rU5 pracalita thayuM. Ama dakhaNanA kulanA rAjAo sAmAnya rIte cAlukya' tarIke ane gujarAtanA kulanA rAjAo "caulukya" tarIke oLakhAtA, paraMtu e parathI e be rAjavaMza bhinna kulanA hovAnuM phalita thatuM nathI. dakhkhaNanA cAlukya vaMzanI jema gujarAtane caulukyavaMza mAnavya gotra ane hArItI-hArIti sAthe saMbaMdha darzAvato nathI e kharuM che, paNa dakhaNanA cAlukyoe e ullekha kada pAsethI apanAvI lIdhA hatA;19 AthI e ullekho cAlukyonI utpattinI atihAsika rajUAta karatA hovAnuM phalita thatuM nathI. evI rIte dakhkhaNanA cAlukyo mAnavya gotranA hatA, tyAre gujarAtanA cAlukyo bhAradvAja gotranA hatA e bhedara0 paNa yathArtha na gaNAya. bIju, dakhaNanA cAlukyonuM rAjacihna varAha hatuM, tyAre gujarAtanA caulukyonuM rAjacihna naMdI hatuM, e bheda tarapha che. bUlare dhyAna kheMcyuM che. 21 paraMtu lAMbA samaya daramyAna iSTa saMpradAyane pheraphAra thaye he saMbhave che. enAthI UlaTuM, kutpattine aMge dakhaNanA uttarakAlIna cAlukyonI ane gujarAtanA caulukAnI bAbatamAM samAna paurANika mAnyatAo pracalita thayelI che. vaLI agAu jaNAvyA mujaba vahuca-cAruca ne badale ahIM judA-vauThujaya rU5 pracalita thayAM che; ne e baMne prakAranAM nAmonA mULamAM rahelA manAtA vahu ane guru zabda paNa paryAyarUpa che. vaLI A kALa daramyAna paNa kyAreka A baMne zabda paryAyarUpe prayojAyA che. Ama vAstavamAM cAlukyo ane caulukyo eka ja kulanA che, chatAM dakhaNanA rAjavaMze mATe "cAlukya" ane gujarAtanA rAjavaMzo mATe "caulukya' zabda rUDha thaye che e lakSamAM rAkhavuM ghaTe. gujarAtI "solaMkI" zabda paNa "caulukya' rU5 sAthe saMbaMdha dharAve che. kulanI utpatti solaMkI kALa daramyAna caulukya kulanI utpati mATe amuka paurANika mAnyatAo pravartatI hatI. dAnavonA upadrava sAme rakSaNa mATe devee prArthanA karatAM saMdhyAvaMdana samaye brahmAe pavitra gaMgAjaLa bharelA potAnA culukamAMthI "culukya" nAme vIra utpanna karyo tenAmAMthI caulukya vaMza pravarce 24 e mAnyatA spaSTataH Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ju ] kulAtpatti ane pUjo [ 17 caulukaya' nAmanI samajUtI paurANika rIte ApavA mATe UpajelI che. vaLI A rAjavaMzane paurANika caMdravaMza sAthe sAMkaLavAmAM AvyA che.25 A mAnyatA spaSTataH vamAna rAjavaMzAne purANaprasiddha sUryavaMza ke caMdravaMza sAthe sAMkaLavAnI e kAlanI abhirucimAMthI udbhavI che. 26 A baMne prakAranI mAnyatA dakhkhaNunA uttarakAlIna cAlukaco mATe paNa pracalita thaI hatI.ra7 emAM keTaleka vigatabheda paNa mAlUma paDe che.28 vastutaH A maiM mAnyatA prAcIna cAlukaya vaMzanA rAjyakAla pachI saikAo khAda pracalita thayelI paurANika kathA para AdhArita che te evu kaMI aitihAsika mUlya raheluM nathI.29 jayasiMhasUrie ' kumArapAlabhUpAlacarita '(I. sa. 1366)mAM vaLI evI / anuzruti ApI che ke culuja nAme vIra puruSe madhupadma(mathurA) nagaramAM caulukaya vaMza pravartAvyA, e vaMzamAM sihavikrama nAme rAjA thayA, jeNe potAneA sa Mvata calAvyeA, enA putra harivikramamAMthI 85 tejasvI vaMzaja thayA te e pachI rAma, bhaTa, daDa, kAMcidmavyAla, rAji ane mUlarAja thayA. 30 A kathAmAM mUlarAja caulukayanA jJAta pUrvajone uttara bhArata sAthe sAMkaLavAnI tathA culukaya ane e pUrvajonI vacce keTalAka rAjAonAM kalpita nAma umeravAnI vRtti rahelI che, je kalyANInA cAlukacone ayeAdhyA sAthe sAMkaLatI kathAnA mULamAM paNa rahelI che,31 paraMtu A mAnyatA paNa ghaNI uttarakAlIna heAI atihAsika mahattva vinAnI che. bhATacAraNAnI anuzrutimAM paramAra, pratIhAra, caulukaya ane cAhamAna e cAra rAjakulAnI utpatti ayu`giri para vasiSTha RSinA agnikuMDamAMthI thaI hovAnu jaNAvyu che,32 paraMtu caulukayonAM lakhANeAmAM Ave ullekha mAtra paramArAnI utpatti mATe Ave che.33 vastutaH A anuzruti culuka ane caMdrane lagatI mAnyatA karatAMya meDA samayamAM UpajelI che ne emAM jaNAvelI mukhya khAbata spaSTataH paurANika kathAnA prakAranI che. " chatAM A anuzrutimAM caulukone pratIhArA sAthe sAMkaLavAmAM AvyA te pratIhArA gurjara jAtinA heAvAnu jaNAya che e parathI keTalAka arvAcIna itihAsa-sazodhakoe caulukayo gura jAtinA hovAnuM sUcavyu che.34 gujara deza' ke 'gujarAta' jevuM nAma A pradezane caulukaya kAlamAM ja lAgu pAyuM ne gujarAtanA caulukaya vaMzanA sthApaka mUlarAjanA pitA rAji kalyANakaTaka arthAt neAjanA hAI gujara rAjyanI rAjadhAnI sAthe saMkaLAyelA hatA. e e bAbata A sUcanane samana Ape che.35 DaoN. de. rA. bhAMDArakare vaLI evI aTakaLa karI ra. sA. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] selaMkI kAla [ . che ke gurjarone eka samUha chaThThI sadImAM savAlakha (sevAlika) parvatanA pradezamAMthI AvI dakhaNa sudhI phelAya te "cAlukya' nAme oLakhAyo, jyAre teone bIjo samUha 10 mI sadImAM kanojathI AvI gujarAtamAM vacce te "caulukya ke solaMkI" nAme oLakhA.36 Ama caulukyo gurjara jAtinA hovAthI teonA zAsana nIcenA A pradezane "gurjara deza" ane "gujarAta" jevuM nAma lAgu paDyuM evuM manAyuM. paraMtu caulukyo gurjara jAtinA hatA e sunizcita nathI. teone pratIhAre sAthe sAMkaLatI anuzruti "pRthvIrAja-rAso" para AdhArita che, paraMtu e rAsAne tathA emAM ApelI A anuzrutine atihAsika daSTie pramANabhUta mAnI zakAya ema nathI.37 vastutaH e rAsAnI vartamAna AvRttimAM ghaNuM aitihAsika kSati havAnuM pratipAdita thayuM che, jyAre enA mULa aMzamAM agnikulane lagatI anukRtine samAveza thayo nathI, AthI emAM A anuzruti pachIthI umerAI che.38 bIja, e anuzrutimAM jaNAvyA mujaba caulukyo ane pratIhAre eka jAtinA hoya to paNa e parathI caulukyo gujara jAtinA hovAnuM sunizcita thatuM nathI, kemake pratIhAro gurjara jAtinA hatA ke kema e vivAdAspada che. pratIhAre ane AgaLa jatAM caulukyonA mATe prayajAyela "gurjara' zabda teonI jAtine nahi, paNa teonA pradezane ke mULa vatanane ghAtaka hoya e ghaNuM saMbhavita che.39 arthAta mitraka kAla daramyAna bhillamAlanI AsapAsane pradeza "gurjaradeza' tarIke oLakhAto hato, paraMtu AgaLa jatAM e gujaradezanA dakSiNa bhAgamAM sattA dharAvanAra caulukya rAjAonuM rAjya enI dakSiNe jema jema vistaratuM gayuM tema tema e nAma emAM umerAtAM maMDalane paNa lAgu paDatuM gayuM, jyAre AbunI uttare AvelA enA mULa pradeza mATe e nAma lupta thaI gayuM evuM lAge che.40 vaLI zrImALI, prAgrATa vagere bIjI je jAtio bhillamAlanI AsapAsanA gujaradezamAMthI AvI A pradezamAM vasI te paNa teonA mULa vatana parathI "gurjara tarIke oLakhAtAM A pradezane "gujara' nAma lAgu paDyuM hoya e paNa ghaNuM saMbhavita che. AmAM gurjara kheDUto ane pazupAlako tathA kArIgaronA vipula vargone khAsa samAveza thAya. Ama A pradezane "gujara deza" nAma caulukya kAlamAM lAgu paDayuM ne caulukya rAjAo "gurjara" ke "gurjararAja" kahevAtA e parathI caulukyo pate gujara jAtinA hovAnuM nizcita thatuM nathI. * ' che. bhAMDArakaranA matanuM khaMDana karatAM De. azokakumAra majumadAra dalIla kare che ke "lATanAma prAphacaulukya kAlamAM samasta gujarAta mATe prajAnuM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ju]. kuletpatti ane pUrvajo nahi ne ahIM caulukya vaMzanI sattA sthapAI tyAre A pradeza kyAreya "gurjaradeza" tarIke oLakhAta thaI cUkyo hato. paraMtu A muddo yathArtha nathI. chatAM caulukyo gujara ke gujararAja tarIke oLakhAyA e gujaradezane laIne, pitAnI jAtine laIne nahi, evuM De. majumadAranuM paNuM maMtavya che.42 gujarane sAmAnya rIte daNanI sAthe saMkaLAyelI videzI jAtinA mAnavAmAM Ave che;43 uttara bhAratanI aneka jJAtionAM nAmomAM temaja tyAMnAM aneka sthaLonAM tathA pradezonAM nAmanA mULamAM "gujara" zabda rahe che 4 ne "gujarAta" nAmanA mULamAM gurjara jAtinuM nAma hovAnuM jaNAya che, paraMtu caulukya gujara jAtinA hovAnuM nizcita thatuM na hoI ahIM e muddAne vistAra karavAnI jarUra nathI. purANe ane carakasaMhitAmAM "culika" (ke "zulika') jAtine kirAta, bAlika, pahalava, cIna, yavana ane zaka jevI videzI jAtio sAthe gaNAvelI che; matsya purANamAM culikanA dezamAM thaI cakSu (kasasa) nadI vahetI hovAne ullekha che ne tArAnAtha zulikanuM rAjya tagArA(madhya eziyAmAMnuM thegArA)nI pAra AveluM jaNAve che.45 A parathI culikezulike madhya eziyAmAMthI bhAratamAM AvI vasyA lAge che. arthAta A jAtinA leko mULamAM sogaDiyana hatA ne caulukyo "culika" ke "zulika" nAme oLakhAyelA sogaDiyAmAMthI udbhavelA che evuM sUcavAyuM che. 4pa dakhaNamAM "culika" nAma "cakya" "caliSa" ke "calukya tarIke pracalita thayuM ne e nAmamAM caka" "calika" ke "caluka" jevuM mULa raheluM kahevAnuM manAyuM.4 nAgAjunIkeDa(AMdhra pradeza)nA eka abhilekhamAM47 ulikhita mahAsenApatinA ( "skandanacaliki-maNaka") nAmamAM rahela vacale zabda caliki A saMbhavane samarthana Ape che.48 dakSiNa saurASTramAM sattArUDha thayelA cAlukya dakhkhaNanI paraMparAnA lAge che, paraMtu navamI sadImAM yuliko-zalikenuM eka bIjuM kula pratIhAra rAjyanA pATanagara kanejamAM vasyuM ne dasamI sadImAM e kulanA mUlarAje aNahilavADamAM sattA prApta karI tyAre ahIM teo zarUAtamAM cauddhika - zaulikaka" tarIke ne AgaLa jatAM "culukya" ke "caulukya" athavA selaMkI" tarIke oLakhAyA 8a evuM lAge che. 2. pUrvajo gujarAtanA caulukya vaMzanA sthApaka mUlarAjanA vi. saM. 1043(I. sa. 987)nA tAmrapatramAM mUlarAjane "mahArAjAdhirAja" ane "mahArAjAdhirAjazrI rAjine suta" kahyo che. yuvarAja cAmuMDarAjanA vi. saM. 1033(I. sa. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] selaMkI kAla [ pra. 976)ne tAmrapatramAM mUlarAjane vaLI "vyAlakAMci prabhunA vaMzamAM thayelA jaNAvyA che.pa0 | hemacaMdrAcArye "thAzraya"(12 mI sadI)mAM mUlarAjano rAjinA putra tarIkepa 2 ane rAjinA nAnA bhAIne "daDAka" tarIke ullekha karyo che. prabaMdhaciMtAmaNi(I. sa. 1305)mAM rAja, bIja ane daMDaka nAme traNa bhAIone tathA teo kane janA rAjA bhUyarAjanA vaMzaja muMjAladevanA putra hovAno ullekha Ave che.53 jayasiMhasUrie kumArapAlabhUpAlacarita(I.sa. 1066)mAM rAma-sahaja rAmabhaTa-daDakaka-kAMcikavyA-rAji-mUlarAja evI vaMzAvaLI jaNAvI che. 54 jinamaMDanagaNinA kumArapAlaprabaMdha(I. sa. 1636)mAM papa tathA kRSNa kavinI ratnamAlA(17 mI-18 mI sadI)mAM bhUyaDa (bhUara)-karNAdiya (karana)-caMdrAditya-somAdityabhuvanAdityarAja evI vaMzAvaLI ApI che. mUlarAjanA pitAnA abhilekhamAM tathA sarva anukAlIna graMthamAM jaNAvyA mujaba mUlarAjanA pitAnuM nAma "ji" hatuM e nirvivAda che. yuvarAja cAmuMDarAjanA abhilekhamAM jaNAvela vyAlakAMciprabhu nAme pUrvaja e kumArapAlabhUpAlacaritanA AdhAre mUlarAjane pitAmaha kAMcikavyA hovAnuM mAluma paDe. che.57 e graMthamAM jaNAvela kAMcikavyAlanA pitAnuM nAma daDaka paNa aitihAsika hovuM saMbhave che, kemake rAjinA nAnA bhAInuM nAma daDakka-daMDaka hatuM ne ghaNAM lemAM pUrvajanA nAmanuM punarAvartana thatuM. daDaka 1 lAnA pitA tathA pitAmaha vize anya ullekhonuM samarthana maLyuM nathI. A graMthamAM mUlarAjanA pUrvajo madhupadramAM 8 rAjya karatA hovAnuM jaNAvyuM che, paraMtu emAM ApelI anuzrutine. AraMbhika vRttAMta etihAsika hevAnI pratIti thatI nathI. prabaMdhaciMtAmaNimAM rAjinA pitAnuM nAma "muMjAladeva" jaNAvyuM che te kalpita na hoya te kAMcikavvAlanuM bIjuM nAma hoI zake athavA mULa nAma muMjAladeva" hoya ne "kAcikavyAla" enuM parAkrama-prApta biruda hoya. to evI rIte "bhuvanAditya" (ke "bhaumAditya ") paNa e ja rAjAnuM bIjuM nAma haze ? kumArapAlaprabaMdha ane ratnamAlAmAM ApelAM bhUyaDa ane rAjinI vaccenAM nAma etihAsika karatAM kalpita hovAno vizeSa saMbhava lAge che.. prabaMdhaciMtAmaNimAM tathA ratnamAlAmAM mUlarAjano pUrvaja bhUyarAja athavA 'bhUyaDa hovAnuM ne e kalyANakaTaka(kane ja)ne rAjA hovAnuM jaNAvyuM che e parathI mUlarAjanA pUrvaja kaneja sAthe saMkaLAyelA hovAnuM sUcita thAya che, paraMtu e Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ju' ] kulAtpatti ane pUjA [ ra bhUyarAja prAyaH kaneAjanA pratIhAra vazanA rAjA bhAja hoI caulukaya kulanA mUlarAjanA sIdhA pUja hAI zake nahi. DaoN. munazIe te kAMcikanyAlaneA pitA daMDaka tathA bhaumAditya(bhuvanAditya)ne pitA sAmAditya pratIhAra nareza bhejane putra mahedrapAla havAnu, sAmAditya' ane ' caMdrAditya 'paryAya hovAnuM ane kAMcikavyAla, mujAla ane bhaumAditya e mahedrapAlanA putra mahIpAla hovAnu kalpIne rAji saurASTranA cAlukya rAjakulanA haze ane mahIpAlane dauhitra ke jamAI haze evI aTakaLa rajU karI che,pa9 paraMtu zrI. durgAzaMkara zAstrI nAMdhe che tema emAM munazIe daMtakathAonA abhilekhAnA spaSTa purAvA sAthe kaI rIte na esatA meLane tANItUsIne meLavavA mATe itihAsa sahI na zake teTalI kalpanA karI che.ka. enA karatAM A pradezane 'gurjaradeza ' jevu nAma ane enA rAjAne 'gujarezvara ' jevu' pada maLyuM e parathI mUlarAjanA pitA rAji kaneAjanA pratIhAra rAjAdhirAjane bhillamAlanI AsapAsanA gujaradezanA sAmata haze e taka 61 vadhu vAstavika gaNAya. kumArapAlabhUpAlacaritamAM mUlarAjanA pUrvaja rAmane dAratha rAmanI jema parAkramI tathA nyAyI, sahajarAmane traNa lAkha azvone svAmI tathA zakapatine haNanAra, ane daDane pipAsA nAme rASTranA rAjAne harAvanAra kahyo che.kara kAMcikavyAlane kalpadruma jevA parama dAnI jaNAvyA che.63 rAji vijayI hateA, sAmanAthanI yAtrAe devanagara (devapattana-sAmanAtha pATaNa) gayA hatA te gujara dezanA rAjA sAmaMtasiMhanI bhagatI lIlAne paraNyA hatA 4 evu paNa emAM jaNAvyuM che. ' prAdhaciMtAmaNimAM rAji-sAmaMtasiMhane lagatA prasaMga vigate nirUpAyA che. emAM jaNAvyuM che ke rAja, bIja ane daMDaka sAmanAthanI yAtrA karI pAchA pharatAM aNahilapATaka AvyA, tyAM eka divasa tyAMnA rAjA sAmatasiMha gheADe savArInI meAja mANatA hatA tyAre eNe azvane vagara kAraNe cAbUka mAratAM kATikanA vezamAM rahelA rAjae 'arere ! ' evA udgAra kADhyo, A sAMbhaLI rAjAe ene saMparka sAtheA ne dhoDesavArImAM enI kuzaLatA joI ene meTA kulane jANIne ene potAnI bahena lIlAdevI paraNAvI.6pa emAM jaNuAvyA mujaba rAji dhoDesavArImAM kuzaLa hatA, sAmanAthanI yAtrA karavA saurASTra AvyA hatA te aNu helavADanA cAvaDA rAjA sAmaMtasi Mhe ene peAtAnI bahena lIlAdevI paraNAvI hatI, e mukhya muddA aitihAsika hovA saMbhave che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara ] solaMkI kAla pAdaTIpA 1. guele, le. 136 a. zrI. gi. va. AcArya "UMdira " vAMceluM che, jyAre muni jinavijayajIe "ji" vAMcyuM che (mAratIya vidyA, chaM. 1, mAM. 1, . 72). 2. guale, le. 137 3. ejana, le. 145, 146, 154, 157 i, 163, 165, 166, 170, 186, 201, 202 ane 205. le. 147 mAM A vaMzane "guruvaya'mAMthI udbhavele vaza karyo che. 4. suzAca, sa 8, pra. 124; sa 14, zno. 72 5. devadAsArca, kumArapata, 2, bho. 11 6. ghana, gha 1, Ro. 22 7. gjhana, va , karo. 84 8. kAzraya, 2, cho. 2; sa Sa, jho. 127; sa 14, bo. karU, re; ka 16, bro. 12; sa 18, "o. 24, 81, 12, 16 9. ghanana, 1, karo. re; "puskuraku (upara pA. TI. 4)mAM paNa A ja rUpa abhipreta che. 10. guele, le. 167, 206, 217, 24, 225, 226 11. hiMgulI, la 2, karo. 1; pkRtasaMjIrtana, 3 2, #o. 1; kutIti jorina, karo. 23, 6; ghamyuca, sa 1, bro. 21; vAtavizvAsa, 1, wo. 1; rU, oo. 2 kayAreka "guru" prajAtuM (valantavijAra, sara, ka. 28; khImara mana, pR. 2). 12. gau. hI. mokSA, sodi #aa pravIna tihAsa, pR. 1 13. guaile, le. 239 14. The Classical Age, p. 227. kyAreka rasuki , ke sAhni lakhAtuM. vRMgInA pUrva cAlukyonA abhilekhA(I. sa. 632-1070)mAM rahu, varji wa a t 34 Olomai, (N. Venkataramanayya, The Eastern Chalukyas of Vengi, p. 8. navasArInA cAlukyonA abhilekhA(Isa. 671-739)mAM paNa jhivaca ane vahu rUpa prayojAyAM che, jyAre saurASTranA cAlukyonA abhilekha(I. sa. 892-900)mAM rAju rUpa prayojAyuM che. 24. A. K. Majim.car, The Chaulak jas of Gvjcrat, sp. 14 f. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 juM ] kutpatti ane pUrva [ 23: mahAbhAratanI junI AvRttiomAM "culuka jAtino ullekha Avato, paraMtu pUnAnI samIkSita AvRttimAM "culaka' ne badale "cucupa pATha pasaMda karavAmAM Avyo che. alabatta, keTalIka hastapratomAM "culuka pAThAMtara maLe che (Vol. VII, p. 394). keTalAka prAcIna abhilekhAmAM "zalika, "zalakika, "zaki, "saki" ane "zuki" jevAM rUpa prayojAyAM che, je "zulika sAthe sAmya dharAve che. 25. The Classical Age, pp. 227 f. 17. Ibid., p. 227 18. juo upara pAdaTIpa 1. 2. The Classical Age, p. 228 20. C. V. Vaidya, History of Mediaeval Hindu India, Vol. III, p. 194 21. IA, Vol. VI, p. 182 22. gu. ma. rA. I., pR. 135-136 23. solaMkI kAlanA rAjavaMzanA lATanA abhilekhamAM enA kula mATe "cAlaka ane caulukya" e baMne rUpa prajAmAM che (upara pAdaTIpa 12-13). vimovatinI hastapratomAM rAhuvacane badale cauTuvaca zabda paNa vaparAya che; ne chaLapurImAM gujarAtanA colIne vAruci kahyA che (A. K. Majumdar, Chaulukyas of Gujarat, p. 11 ). 24. guele, naM. 147, 236 ane 239; hiMdusUri, vastupAjhatenArahita, che. 4-1; vAjhAndra, vasavijhA, sa rU, . 1-2; samayatirAdi, cAra-rA, sa 1, ko. 2. vaLI juo pravittAmaNi, pR. 23. 22. maradra, hayAtrA, la , . 42. vaLI juo nirjana, vastupAvarita, 1, wo. 5. ahIM kaMI vigata ApI nathI, paraMtu pUrvI cAlukyonA abhilekhAmAM brahmA-atri caMdra evo saMbaMdha javAmAM Avyo che (gu. ma. rA. i., pR. 129). 21, gu. ma, rA, i., pR. 129 ra7. ejana, pR. 127-128; The Classical Age, p. 228 28. dA. ta. A culaka koI abhilekhamAM bhAradvAja (Na) munine, koImAM hAriti- paMcazikha munino ane bIje badhe brahmAne hovAnuM jaNAvyuM che. ra9. gu. ma. rA. I., pR. 131-133 rU. 1, 2jo. 16-21 31. gu. ma. rA. I., pR. 133 32. ejana, pR. 1ra6; Tod, Amals and Antiquities of Rajasthan, pp. 69, 73 33. guale, le. 167, 168 ane 206 34. B. G, Vol. 1, Pt. 1, p. 443; Vol. IX, Pt. 1. p. 483; JBBRAS, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] sAlakI kAla Vol. XXI, p. 413; IA, Vol. XL, p. 7 3pa. JBBRAS, Vol. XXI, pp. 413 i f 36. IA, Vol. XL, pp. 7 ff. 37. gu. ma. rA. i., pR. 134 pha, ka. mA. munazI, cakravatI gUjaOA,' pR. 1-8 40. ejana, pR. 7-11 42. Ibid., pp. 13 f. 44, 3. mA, munazI, uparyukata, pR. 10 " 46. gu. ma, rA, i., pR, 134; The Classical Age, p. 227 47. EI, Vol. XX, pp. 18 4, zno. 62 38. C. G., pp. 8 f. [ma. 40. C. G., pp. 12 f. 43. IA, Vol. XL, pp. 7 ff. 48. B. V. Krishnarao, " The Origin and the Original Home of the Chalukyas,'' IHC, III, pp. 386 f. - 45-45. C. G., pp. 14 ff. 48 a. e videzI nAmanA zrutibhedathI 'ca' ane 'za'nA vikalpa thayA, bhASAmAM 'sa,' 'za' ane 'ca'nAM rUpAMtara ajJAta nathI (C. G., p. 16). 49. guale, le. 137 0. mAratIya vidyA, varSa 1, rR. 72 51. dA. ta. 12. nana, sana rU, jo. 16 14. san 1, so. 24-21 < 61. ejana, pR. 139-143 6. sa 1, zno. 27 65. pR. 15 53. pR. 15 1. rR. r. munazI " jIvanAdiMtya " ne badale bhaumAditya' nAMdhe che! ,, 56. pR. 22 57. Bharatiya Vidya, Vol. `VI, p. 90 58. DaeNoN. mirAzIe madhupadmane beTavAmAM maLatI madhuveNI (mahuvara) nadI para AveluM dhAyu U ( Ibid., p. 90), jyAre DaeNA. munazI tathA DaeNA. a. ku. majumadAra e mathurA hAvAneA sabhava mAne che . ( cakravartI gUjarA,' pR. 118; C. G., p. 22). 59. cakravartI gUjarA," pR. 119-123 60. gu. ma. rA. i., pR. 138 62. sa 1. jo, 24-26 64. sa 1, o. 28 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 solaMkI rAjyane abhyadaya solaMkI rAjyanI sthApanA aNahilapATaka(aNahilavADa)mAM cArekaTa (cAvaDA) vaMzanI sattAno aMta AvatAM tyAM caulukya (solaMkI) vaMzanI sattA sthapAI. A rAjavaMzane sthApaka hata rAjino putra mUlarAja. mUlarAjanuM rAjyArohaNa prabaMdhaciMtAmaNimAM vi. saM. 993 (ke 998)mAM ane vicArazreNImAM vi. saM. 1017mAM thayuM hovAnuM jaNAvyuM che. siddharAja jayasiMhanA sAMbhara zilAlekhamAM vadhu prAcIna ane prabaLa ullekha A paikI vi. saM. 998 nA varSane samarthana Ape che. A anusAra aNahilavADanA selaMkI rAjyanI sthApanA I. sa. 942 mAM thaI 1. mUlarAja 1 le mularAjane pitA rAji prAyaH kane janA pratIhAra rAjyamAM gujaradezane sAmaMta hato ne aNahilavADanA cAvaDA rAjA sAmaMtasiMhanI bahena lIlAdevIne paraNyA hatA.5 mUlarAjano janma sagarbhAvasthAmAM lIlAdevInuM mRtyu thatAM mAtAnuM udara cIrIne karAvavAmAM Avele ne e mUla nakSatramAM janmyo hovAthI enuM nAma "mUlarAja' pADavAmAM AvyuM, evI anukRti che. ' mUlarAja pukhta vayane thatAM parAkramI nIvaDyo ne mAmAnuM rAjya vadhAravA lAge evuM prabaMdhaciMtAmaNi jaNAve che. emAM vaLI evuM paNa jaNAvyuM che ke rAjA sAmaMtasiMha madirAmata avasthAmAM potAnA bhANeja mUlarAjane gAdIe besADate ne bhAna AvatAM gAdI parathI uThADI mUkato. A rIte vAraMvAra pitAne upahAsa te joIne, mUlarAja potAnA mANasone taiyAra rAkhI, eka vakhata madirAmA mAmAe potAne gAdIe besADaze tyAre ene mArIne pote kharekhara rAjA thaI paDyo. sADA traNa varSa pachI neMdhAyelI A anuzrutimAM aitihAsika tathya karatAM lokakathAnI camatkRti hovAnI zaMkA sUcavAI che, paraMtu kumArapAlanA samayanA vaDanagara zilAlekhamAM mUlarAje cApotkaTa rAjAnI rAjyalakSmI prApta karI hovAnuM temaja vi. saM. 1230 nA arasAmAM racAyelA "moharAjaparAjaya" nATakamAM 11 cApotkaTa madirAsakta hatA ne ethI teoe rAjya gumAveluM e ullekha Ave che. vaLI vastupAlanA samayamAM racAyelA "sukRta Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] selaMkI kAla [ prasaMkIrtanamAM 2 tathA "sutakIti kallolinI'mAM 13 mUlarAjane cApaTa vaMzanA chellA rAjAne bhANeja kahyo che, AthI mULarAje madirAmA mAmAne mArIne cAtkaTonI rAjalakSmI hastagata karI hovAnI mukhya hakIkata azraddheya na gaNAya. mUlarAjanA eka dAnapatramAM 14 enA ubhaya pakSa vimala hovAno tathA eNe pitAnuM rAjya bAhubaLathI meLavyuM hovAno ullekha Ave che enAthI A anumAnane bAdha Avato nathI, kemake ubhaya pakSane lagato ullekha prazasyAtmaka hoI akSarazaH yathArtha na paNa hoya, jyAre madirAmatta mAmAne mArI rAjagAdI meLavavAmAMya bAhubaLanuM parAkrama apekSita che. mUlarAjanI rAjasattA-samakAlIna ullekhanA AdhAre mUlarAje 55 varSa vi. saM. 898 thI 1053 (I. sa. 942 thI 997) rAjya karyuM hovAnuM prabaMdhaciMtAmaNi jaNAve che. 15 enA samayanAM cAra ja dAnazAsana prApta thayAM che ne e enA rAjyakAlanA uttarArdhanAM. vi. saM. 1070 (I. sa. 974)mAM mUlarAje vacchakAcAryane gaMbhUtA (gAMbhu, ji. mahesANA) viSayanuM eka gAma dAnamAM dIdhuM. 16 vi. saM. 1033(I. sa. 976)mAM rAjaputra cAmuMDarAje varuNazamaka(vaDasamA, ji. mahesANA)mAM jainagRhane bhUmidAna dIdhuM.17 cAmuMDarAjanI mAtA mAdhavI cAhamAna (cauhANa) kulanI hatI. vi. saM. 1043(I.sa. 987)mAM mahArAjAdhirAja zrImUlarAje sArasvata maMDalamAMnA moDheraka-50 vibhAgamAMnuM eka gAma vaddhi-viSayamAM maMDalI gAmamAM AvelA mUlanAthadevane arpaNa kyuM.18 vi. saM. 1051(I. sa. 195)mAM paramabhaTTAraka mahArAjAdhirAja paramezvara zrImUlarAjadeve. satyapura(sAcera)maMDalamAMnuM eka gAma dIrvAcAryane dAnamAM dIdhuM. 19 A dAnazAsane parathI mUlarAja sArasvatamaMDala tathA satyapuramaMDala para rAjya karatA hovAnI pratIti thAya che. sArasvata maMDala sarasvatI nadI para AveluM maMDala hatuM, jemAM aNahilavADa, siddhapura, gAMbhu, moDherA, mAMDala, viramagAma, mahesANA vagerene samAveza thato. satyapustaMDala enI uttare AveluM hatuM. enuM vaDuM mathaka satyapura te hAlanuM sAra (ji. jodhapura, rAjasthAna) che. mularAja rAjAdhirAjanAM mahAbirUda dharAvate. vi. saM. 1005(I. sa. 949)mAM kheTakamaMDalamAM rASTrakaTa rAjA akAlavarSa(kRSNarAja 3 jA)nuM zAsana pravartatuM ne emAMnA mohaDavAsaka (moDAsA) viSaya para paramAra rAjA sIyaka 2 jAnI sattA pravartatI. 20 vi. saM. 1026 (I. sa. 970)mAM paNa sIyanI sattA cAlu hatI. e pachI traNa-cAra varSamAM sIyake rASTrakUTa rAjAdhirAjanuM Adhipatya phagAvI dIdhuM ne dakhaNanA rASTrakUTa rAjyanA paNa aMe Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ] selaMkI rAjyane abhyadaya [ raka Avyo,22 AthI kheTakamaMDalanA mukhya bhAga para mUlarAje potAnI sattA prasArI hevI saMbhave che, paraMtu mohaDavAsaka viSaya para paramAra vaMzanI sattA cheka mUla rAjanA pautra durlabharAjanA samaya sudhI cAlu hovAnuM vi. saM. 1067(I. sa. 1011)nA dAnazAsana parathI mAlUma paDe che. 23 A daramyAna paramAra vaMzanI sattA mALavAmAM prasarI ne e vaMzanA pratApI rAjA muMje gujara rAjAne harAvI herAna parezAna karI dIdho.24 A gurjara rAjAne keTalAke mUlarAja mAnyo che, paraMtu e vastutaH avaMtine pratIhAra rAjA hova saMbhave che. 26 dakhaNamAM rASTrakUTa vaMzanI jagyAe uttarakAlIna cAlukya vaMzanI sattA pravatI. rASTrakUTa rAjA dhavalanA bIjApura abhilekha(I. sa. 997)mAM mUlarAje dharaNIvarAha nAme rAjAnuM umUlana kyane ane dhavale ene zaraNa ApyA. ullekha che. ra7 A dharaNIvarAha Abune paramAra rAjA dharaNIdhara hovAnuM mAlUma paDe che. 28 AgaLa jatAM dharaNIdharano pautra dhaMdhuka mUlarAjanA pautra bhImadevanA sAmaMta tarIke dekhA de che e parathI dharaNIvarAhe mUlarAjanA sAmaMtanuM pada svIkArI pitAnuM rAjya pAchuM meLavyuM lAge che. mUlarAjanAM parAkrama-anukAlIna ullekhenA AdhAre siddharAja jayasiMha tathA kumArapAlanA samakAlIna hemacaMdrAcAryo mUlarAjanAM keTalAMka parAkrama vigate nirUpyAM che. emAM paheluM parAkrama varNavyuM che saurASTra ane kacchanA rAjAonA parAjayanuM. A parAkramanA nirUpaNane sAra A pramANe cheH bhagavAna zaMbhue mUlarAjane grAharipu para caDAI karavA svapnamAM preraNA ApI. maMtrI janmaka tathA jehula sAthe maMtraNA karatAM teoe paNa mUlarAjane evI salAha ApI. 29 grAhaspi yAtrALuone kanaDato hato ne pavitra prANIonA vadhathI tathA bhojanathI tIrthone bhraSTa karato hato. parAjita zatruo taraphanuM enuM vartana kSatricita nahatuM, paraMtu enI rAjadhAnI parvata tathA samudrathI dUra na hoI surakSita sthiti dharAvatI. vaLI kacchane rAjA lakSa ene prabaLa mitra hato, AthI mularAje vamanasthalI(vaMthalI)nA rAjA graharipu para jAte caDAI karavA nirNaya karyo. baMne pakSe yuddhanI taiyArI thaI30 jabumAlI31 nadInA kAMThe be divasa bhAre saMgrAma khelAya. trIjA divase mUlarAje grAharipane harAvI keda karyo. have rAjA lakSa mUlarAja sAme dho. mularAje yuddhamAM ene bhAlA vaDe haNI nAkhe. graharipunI rANuonI vinavaNIthI mULarAje grAhariphane choDI mUkyo ne somanAthanI yAtrA karI. 108 hAthI laI e pAMca divasamAM pATanagara pAcho pharyo.32 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] selaMkI kAla [ pra. grAharipu paranI caDAInuM varNana mAtra hemacaMdrAcAryuM karyuM che, vastupAlanA samaya. nA kavioe ke "prabaMdhaciMtAmaNi'nA kartA merUtuMge ya karyuM nathI, AthI uttara gujarAtamAM navuM rAjya sthApanAra mULarAje saurASTramAM cheka vaMcaLI (ji. jUnAgaDha) jeTale dUra caDAI karavAnuM sAhasa karavA dhAryuM hoya e bhAgyeja saMbhavita gaNAya ema mAnIne hemacaMdrAcAryuM kareluM mUlarAje karelA grADaripunA parAjayanuM lAMbu nirUpaNa kalpita hovAnI zaMkA rajU karavAmAM AvI che,33 paraMtu ATalA vistArathI nirUpAyele A vRttAMta samULage kalpanAnA AdhAre upajAvavAmAM Avyo hoya evuM paNa bhAgyeja bane. mUlarAjanA samayamAM dakSiNa saurASTramAM vaMthaLImAM cUDAsamA vaMzano rAjA grAharipu rAjya karato haze ne mUlarAje uttara gujarAtamAM tathA dakSiNa rAjasthAnamAM potAnI sattA dRDha thatAM enA rAjya para AkramaNa karI ene parAjaya karyo haze e mukhya hakIkatane asvIkArya gaNavI mukela che. kacchanA rAjA lakSane mUlarAje yuddhamAM mAryAne ullekha vastupAlanA samayamAM caritakAmAM 34 temaja prabaMdhaciMtAmaNimAM paNa kare che, AthI e ghaTanA vadhu svIkArya manAya che. paraMtu merUtuMge e ghaTanAne judI rIte nirUpI che, jemAM lakSa-mUlarAja-saMgharSane svataMtra gaNela che, grAharipu-mUlarAja saMgharSanA bhAga-rUpe nahi. prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba kacchanA rAjA lakSe mUlarAjanA sainyane agiyAra vAra pAchuM haThAveluM, paNa bAramI vAra eNe kapilakedRne ghero ghAlyo tyAre lakSa mUlarAja sAthe laDhatAM mAryo ga.35 A phulla-putra lakSa kacchanA itihAsamAM samA vaMzanA "lAkhA phulANI" tarIke jANItA che. mUlarAjano rAjyapradeza kacchanA nAnA raNane aDIne hovAthI e be rAjAo vacce saMgharSa thAya ne mUlarAja kapilake-kerAkoTasa sudhI caDAI kare e saMbhavita kharuM. | hemacaMdrAcAryo pachI varNaveluM parAkrama lATanA dvArapa(bArapa)nA parAjayanuM che. A nirUpaNane sAra A pramANe cheH sAmaMta tarIke ThAra mokalelA gajanAM kulakSaNa joI mUlarAjanA putra cAmuMDe zvabhravatI (sAbaramatI) nadI oLaMgI lATa para caDAI karIne bharUcanA dvArapane harAvI mArI nAkhe.37 semezvara tathA arisiha mularAje lATanA senApati bApane mArIne aneka gaja meLavyAnuM jaNAve che, paraMtu merUtuMga evuM jaNAve che ke lATanA bArape ane sapAdalakSanA rAjAe mUlarAjanA rAjya para ekIsAthe AkramaNa karyuM, mUlarAje vicAra karI kaMthAdugamAM Azraya lIdho ne sapAdalakSanA rAjA sAthe maitrI sAdhI, pachI mULarAje bArapa para caDAI karIne ene mArI nAkhyo.39 dvArapa-bApa e cAlukya-caulukya kulane lATesvara bArapa0 hato ne prAyaH dakhkhaNanA cAlukya nareza tailapano maMDalezvara Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 juM ] selaMkI rAjyane aspRdaya [ ra9hato.41 mUlarAje kheTakamaMDala letAM bArape e pAchuM levA prayatna karyA haze ne emAM niSphaLa jatAM dakhaNanA e maMDalezvara-kulanI sattA lATamaMDalamAM sImita rahI haze.42 sapAdalakSano rAjA eTale zAMkabharI(sAMbhara, ajamera pAse)ne cAhamAna rAjA vigraharAja 2 je.43 eNe gujarAta para AkramaNa karatAM mularAjane zarUAtamAM kaMthAdugamAM bharAI javuM paDeluM, paNa chevaTe mUlarAje enI sAthe samAdhAna karI maitrI sAdhI lAge che. "hamIramahAkAvya (lagabhaga I. sa. 1424)mAM vigraharAje mUlarAjane yuddhamAM haNane gujara dezane jarjarita karI dIdhAno ullekha che.44 emAM tyAMnA anukAlIna kavinI spaSTa atyukti lAge che. 45 athavA vigraharAje avaMtinA gujararAjane yuddhamAM mAryo hoya ne pachInA lekhakane gurjararAja eTale gujarAtano. mUlarAja evI gerasamaja thaI hoya. samagra rAjyavistAra Ama mUlarAja aNahilapATakanI AsapAsa AvelA sArasvatamaMDala para temaja jodhapura-sAMceranI AsapAsa AvelA satyapuramaMDala para rAjya karato e nirvivAda, che. AsapAsanA pradezomAM eNe prAyaH lATezvarano kopa vahorIne kheTakamaMDala para pitAnI sattA prasArI temaja kaccha ane AbunAM rAjya para potAnuM Adhipatya pravartAvI "mahArAjAdhirAja' pada prApta karyuM. saurASTranA cUDAsamA rAjya sAthe ene sabaMdha nakakI kare muzkela che. zAkaMbharIne cAhamAna rAjA pAse mUlarAjane kaI namatuM jokhavuM paDyuM lAge che. itara pravRttio mUlarAje karane dara haLavo karI prajAnI prIti prApta karI.46 e parama mAhezvara hato.47 maMDalI gAmamAM eNe mUlanAtha-mUlezvaranuM maMdira baMdhAvyuM.8 aNahilavADamAM paNa somezvarano tripuruSaprasAda karAvyo ne kAMDI tapasvInA ziSya vayajaladevane eno ciMtAyaka nImyo.49 zrIsthala(siddhapura)nA rudramahAdevane e parama bhakta hato. aNahilavADamAM eNe mUlarAja-vasahikA nAme jaina citya ane muMjAladevasvAmIno prAsAda paNa baMdhAvyAM.51 mUlarAja dAnavIra hato. nagara(vaDanagara)nA devajJa UyAbhaTTanA putra mAdhava, lAla ane bhAbhane mUlarAje vApIkRpAdi pUrtakAryonI dekharekha rAkhavAnuM soMpyuM.52 mUlarAje uttara bhAratavarSamAMthI brAhmaNane teDAvI pitAnA rAjyamAM vasAvelA ne teone siddhapura, sihora vagere gAme dAnamAM ApelAM evI daMtakathA che,pa3 paraMtu enI vigata atihAsika hovAnuM bhAgye ja saMbhave che.pa4 nagaranA brAhmaNa solazarmAne mUlarAje rAjapurohita nI.55 jambaka ane jehula uparAMta cAvaDA vaMzanA vakhatana vIra mahattama mUlarAja Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] lakI kAla [ pra. ne maMtrI hatA.5mUlarAjanI rANI mAdhavI cAhamAna kulanI hatI ne ene putra cAmuMDa yuvarAja tarIke adhikAra dharAvato. mAlavapati muMja, sapAdalakSane vigraharAja ane dakhaNanA rAjA tailapa jevA prabaLa rAjavIonAM rAjyo vacce mUlarAje navuM rAjya sthApI enA vistAranAMya pagaraNa karyA e enI ajaba siddhi gaNAya.pa7 mUlarAje 55 varSa rAjya karI yuvarAja cAmuMDano rAjyAbhiSeka karyo ne pite zrIsthalamAM jaI sarasvatI-tIre citAmAM agnipraveza karI mRtyune bheTaze evI anuzruti che.58 2, cAmuMDarAja mUlarAjano putra cAmuMDarAja cheka vi. saM. 133(I. sa. 976)mAM yuvarAja tarIke bhUmidAna devAno adhikAra dharAvato hato, paraMtu enuM rAjyArohaNa thayuM vi. saM. 153 (I.sa. 997)mAM,pa9 AthI e samaye e prauDha vaya ho joIe. mUlarAjanA rAjyakALa daramyAna cAmuMDarAje lATezvara bArapa para caDAI karI, ene harAvI yuddhamAM haNyAnuM hemacaMdrAcArye jaNAvyuM che, emAM vigatenI atyukti lAge che, chatAM mUlarAje karelA bArapanI chAvaNI paranA AkramaNamAM cAmuMDarAje sakriya bhAga lIdho haze. kumArapAlanA samayanA vaDanagara-prazastilekhamAM jaNAvyA mujaba cAmuMDarAjanA gaMdhahastIonA madanI dUrathI gaMdha AvatAM siMdhurAja bhAgI gayo ne yaza gumAvI beTho.60 abhayatilakagaNi jaNAve che ke cAmuMDarAja atikAmathI vikaLa thaI jatAMa vAciNI devI (ke cAciNIdevI) nAme enI bahene ene rAjagAdI parathI uThADI enA putra vallabhane gAdIe besADyo. pachI cAmuMDarAja AtmasAdhanA mATe kAzI javA nIkaLyo tyAre rastAmAM mALavAvALAe enAM chatracAmarAdi lUMTI lIdhAM. cAmuMDarAje pATaNa pAcho AvI vallabhane e rAjacihna pAcho laI AvavA anurodha karyo. 1 hemacaMdrAcArya jaNAve che ke pitAnI AjJAthI vallabhe sainya laI zatruo sAme prayANa karyuM, paraMtu ene rastAmAM ja asAdhya roga lAgu paDatAM e dhArAnagarI kabaje karyA vinA mRtyu pAme. prabaMdhaciMtAmaNimAM A prasaMganA nirUpaNamAM cAmuMDarAjanI jagyAe enA bIjA putra durlabharAjanuM ane vallabharAjanI jagyAe enA bhatrIjA bhImadevanuM nAma ApeluM che. 3 jayasiMhasUri cAmuMDarAje siMdhurAjane yuddhamAM vadha karyo hovAnuM jaNAve che. 44 A siMdhurAja e spaSTataH mALavAno paramAra rAjA siMdhurAja che, pa je muMjano nAno bhAI ane bhejane pitA hato ne je "navasAhasika" tarIke oLakhAte. upara jaNuvelA ullekha parathI mAlUma paDe che ke mAlavarAja siMdhurAje Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI rAjyane abhyadaya [ 31 cAmuMDarAja para AkramaNa karavA prayANa karyuM, paraMtu game te kAraNe ene adhavaca pAchuM cAlyA javuM paDayuM. zrIpAle karelA nirUpaNamAM siMdhurAja mATe nagH (bhAgI gayoeTaluM ja che, jayasiMharie "siMdhurAjane yuddhamAM vadha karyo" evuM vidhAna karyuM che te vajuda vagaranuM lAge che. siMdhurAje lATa para AkramaNa kya lAge che. cAmuMDarAjanA pratApathI prAyaH e A prasaMge palAyana karI gaye haze. cha "vastupAlatejapAlaprazasti mAM cAmuMDarAjane bhAre parAkramI darzAvyo che. 8 paraMtu pachI theDA vakhatamAM dakhaNane cAlukya rAjA satyAzraye gujararAjane harAvyo lAge che ne bArapanA putra goSyirAje lATanuM bApIkuM rAjya pAchuM meLavyuM lAge che.' selazarmAne putra lala cAmuMDarAja purohita hato. cAmuMDarAje zrIpattana(pATaNa)mAM caMdanAthadevano tathA cAciNezvaradevane prAsAda karAvyo.70 cAmuMDarAjane kramazaH traNa putra thayAH vallabharAja, durlabharAja ane nAgarAja.71 cAmuMDarAjanI rANIone vIrasUrinI kRpAthI A putro thayA hatA evuM "prabhAvakyaritamAM jaNAvyuM che. cAmuMDarAja janadharmamAM sakriya rasa dharAvato e to enA dAnazAsana parathI paNa spaSTa thAya che. cAmuMDarAje durlabharAjane gAdIe besADyA pachI tIrtha zukalatIrtha)mAM jaI anazanavratathI dehatyAga karyo evuM "ThavAzraya"mAM jaNAvyuM che, e parathI cAmuMDarAja chellAM varSomAM gujarAtamAM ja rahyo hovAnuM ne vallabharAjanA TUMkA rAjya pachI durlabharAjanA rAjyakAla daramyAna mRtyu pAmyo hovAnuM sUcita thAya che. cAmuMDarAje vi. saM. 1053(I. sa. 997)thI 13 varSa arthAta vi. saM. 1066 (I. sa. 1010) sudhI rAjya karyuM.73 3. vallabharAja agAu jaNAvyA mujaba cAmuMDarAjanA jyeSTha putra vallabharAjano rAjayAbhiSeka enA pitAnI hayAtI daramyAna thayo hato ne pitAnA avasAnane badale levA vallabharAjane tarata ja mALavA para caDAI karavA prayANa karavuM paDyuM, paraMtu rastAmAM ja asAdhya roga lAgu paDatAM e adhavaca maraNa pAme. e roga zItaLAne hato. paraMtu enuM nidAna thatAM vAra lAgI hatI. roga asAdhya jaNAtAM vallabharAje sarva maMtrIone bolAvyA ne senApatine pitAnA mRtyunA samAcAra gupta rAkhI tarata ja sinya sAthe aNahilapATaka pAchA pharavA AjJA karI. e agatyanA samAcAra gupta rahI zakyA nahi, paraMtu cAlukya sainya sahIsalAmata pATanagaramAM pAchuM pharI gayuM.74 prabaMdhaciMtAmaNimAM to vallabharAje dhArAnagarIne ghero ghAlyo hovAnuM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] selaMkI kAla [ prajaNAvyuM che ne jayasiMhasUrie vaLI tyAre mAlavapati muMja dhrujI gayo hovAnuM varNavyuM che, paraMtu A baMne anukAlIna vidhAna yathArtha lAgatAM nathI. muMja te varSo pahelAM mRtyu pAmyo hato. hemacaMdrAcArya ane vaDanagaraprazastinA AdhAre mAlUma paDe che ke vallabharAje mALavA para caDAI karavA mATe sIdhe dakSiNa pUrvane. rarato na letAM uttarapUrvana raste lIdhe ne e mALavA pahoMcatAM pahelAM adhavaca akALa avasAna pAmyA.75 chatAM e "jagata-jhuMpaNa" tarIke khyAti pAmyuM hatuM. e parathI zatruo sAme kUdI paDavAmAM jhaDapI hovAnuM phalita thAya che. vallabharAja rAjamadanazaMkara " tarIke paNa oLakhAto. vallabharAje prAyaH vi. saM. 1066-67(I. sa. 1010)mAM mAtra cha mAsa jeTaluM TUMkuM rAjya bhegavyuM.75 caulukyavaMzanA keTalAka abhilekhomAM temaja vAkaya kAvyamAM e rAjavaMzanA nirUpaNamAM vallabharAjane nirdeza e kAraNe lupta thaya lAge che.77 caulukyavaMzanA bIjA aneka abhilekhomAM 78 rAjavaMzAvaLImAM vallabharAjanuM nAma ApeluM che ne hemacaMdrAcAryuM paNa "zabdAnuzAsana'mAM e rAjAnI prazastine breka Ape che, AthI cAmuMDarAja pachI vallabharAja rAjA thayele e hakIkata che. vaLI vallabharAjanA TUMkA rAjyakAla daramyAna enA pitA hayAta hatA ne rAjyasananA saMrakSaNamAM sakriya rasa dharAvatA e kAraNe paNa rAjavaMzAvaLImAM vallabharAjanuM nAma kyAreka lupta thatuM haze. 4. dulabharAja vallabharAjanuM ociMtuM avasAna thatAM rAjapitA cAmuMDarAje pitAnA bIjA putra durlabharAjano rAjyAbhiSeka karI tIrthayAsa karyo. durlabharAje prAyaH vi. saM. 1067(I. sa. 1010)thI vi. saM. 1078 (I. sa. 1022) sudhI rAjya karyuM.79 tAjetaramAM durlabharAjanuM eka dAnapatra prakAzita thayuM che.80 e vi. saM. 1067 (I.sa. 1011)nI mAgha suda 15 nuM che. emAM mahArAjAdhirAja durlabha rAjanA sevaka taMtrapAla kSemarAje bhillamAlanA eka brAhmaNane bhillamAla maMDalamAMnA eka gAmanuM dAna dIdhuM hovAnuM jaNAvyuM che. A parathI bhillamAla pradeza para caulukya rAjyanuM sIdhuM zAsana pravartatuM hovAnuM mAlUma paDe che. durlabharAje lATa para AkramaNa karI e pradeza jItI lIdho. mUlarAje bAra5 pAsethI lATa jItI lIdheluM. e pachI bArapanA putra gogirAje cAmuMDarAjanA rAjyakAla daramyAna lATa pAchuM meLavyuM hatuM. mALavAnA rAjA siMdhurAje (I.sa. 995-1000) lATane dabAvyuM.81 mohaDavAsaka (DAsA) maMDala para hajI paramAra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 juM ] selaMkI rAjyane abhyadaya [ 33 vaMzanuM Adhipatya pravartatuM hatuM. I. sa. 1011 mAM tyAM zAsana karatA rAjaputra vatsarAja gagirAjanA putra kIrtirAjane putra hovo saMbhave che.82 kIrtirAje zAka varSa 94 (I. sa. 1018)mAM tApInA taTe AvelA eka gAmanuM dAna dIdheluM.83 e kalyANInA cAlukya rAjyano mahAmaMDalezvara hato. kalyANInareza jayasiMha jagadekamala I. sa. 1018 thI 1024 sudhI coLa rAjya sAthe laDavAmAM rokAI rahyo hato e daramyAna dulabharAje katirAjane harAvI lATa pradeza jItI lo lAge che.84 chatAM paramAra bhojarAje thoDA vakhatamAM lATa ane koMkaNa para pitAnuM Adhipatya pravartAvyuM jaNAya che.85 nAMdipurane rAjA vatsarAja tathA saMkheDAne rAjA surAditya bhojarAjanA sAmaMta hatA.86 | maradezanA rAjA maheke yojelA pitAnI bahena durlabhadevInA svayaMvaramAM durlabharAja varamALa pAmyAnuM hemacaMdrAcArye dayAzrayakAvyamAM jaNAvyuM che.87 rAjA mahedra naDulane cAhamAna rAjA hatA. dayAzrayakAvyamAM ApeluM svayaMvaranuM varNana mahAkAvyamAM eka Avazyaka viSaya tarIke kavie kapeluM hoya topaNa durlabharAja naDulanI kuMvarI durlabhadevIne paraNyA e mukhya hakIkata vAstavika lAge che. pachI maheke pitAnI nAnI bahena durlabharAjanA nAnA bhAI nAgarAja vere paraNAvI.88 lallano putra muMja ane e pachI muMjane putra somezvara 1 le durlabharAjano purohita hato.89 durlabharAje zrIpattana(aNahilavADa pATaNa)mAM durlabha-sarovara karAvyuM temaja kezagRha, hatizAlA ane ghaTikAgraha sahita sAta majalAnuM dhavalagraha karAvyuM. vaLI vallabharAjanA zreya arthe "madanazaMkara-prAsAda" karAvyo.90 durlabharAja anekAMtamata (jaina darzana) tarapha anurAga dharAvato. A rAjAe jaina maMdira paNa baMdhAvyAM. suvihita (vasativAdI) vardhamAnasUri ane emanA ziSya jinezvara durlabharAjanA samayamAM aNahilapATaka AvyA tyAre tyAM cityavAsIonuM varcasa hatuM. pure hita somezvara ane mAhezvara AcArya jJAnadevanI bhalAmaNathI suvihitAne mAMDa rahevAnuM maLyuM. rAjasabhAmAM thayelA vAdavivAdamAM jinezvarane vijaya thayo, tethI rAjAe vadhu tIkSNa medhA dharAvatA e vidvAnane kharatara" (vadhu tIrNa) biruda ApyuM. jinezvarasUri thayA tyAre emano gaccha kharataragaccha" tarIke jANItA thayA.91 jJAnavimala "zabdabhedaprakAza" paranI TakAnA aMte A ghaTanA nirUpatAM vi. saM. 1080 nuM varSa Ape che, paraMtu e varSa vAdavivAdanuM nahi, paNa jinezvaranA sUripadanuM gaNavuM joIe, kemake dUrlabharAjanuM rAjya prabaMdhe pramANe vi. saM. 1078 mAM samApta thayuM hatuM. se. 3 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] selaMkI kAla [ pra. prabaMdhaciMtAmaNimAM durlabharAja bhImadeva 1 lAne rAjyAbhiSeka karI tIrthopAsanA karavA vArANasI javA mATe mAlavamaMDalamAM thaI jatAM muMje enAM chatracAmarAdi rAjacihna utarAvI letAM durlabharAje bhImadevane e vRttAMta jaNAvI kApaTiveze tIrthagamana karyAnuM jaNAvyuM che, paraMtu e ghaTanA hemacaMdrAcAryanA jaNAvyA mujaba cAmuMDarAjanA saMbaMdhamAM banI lAge che. durlabharAja pite aputra hato ne pitAnA nAnA bhAI nAgarAjanA putra bhImane pitAne putra mAnate hate. durlabharAja ane nAgarAja bhImadevane rAjyAbhiSeka karI mRtyu pAmyA.93 5. bhImadeva 1 le bhImadeva nAgarAja ane lakSmIne putra ane durlabharAjano mAnIte bhatrIjo hatA. durlabharAjanA AgrahathI vi. saM. 1078(I. sa. 1022)mAM eno rAjyAbhipeka thayo.97 mahamUda gajhanavInI caDAI e pachI thoDA vakhatamAM gujarAta para sulatAna mahamUda gajhanavInI caDAI thaI. gajhanA(aphaghAnistAna)nA e sulatAne I.sa. 1000-1022 daramyAna uttara bhAratavarSamAM pezAvara, ulmAMDa, bhATiyA, mulatAna, thANesara, mathurA, kanoja, gvAliyara, kAlaMjara vagere aneka sthaLe para caDAI karI hatI, gaMdhAranA zAhI rAjyane pradeza sara karyo hato, aneka killA kabaje karyA hatA, maMdirane nAza karyo hato ne aDhaLaka dravya lUMTayuM hatuM.94 I. sa. 1025 mAM eNe saurASTramAM AvelA suprasiddha somanAtha maMdira para caDAI karavA prayANa karyuM. mulatAna pahoMcIne raNamAM thaI javA mATe 30 hajAra UMTa upara pUratA dANA pANInA puravaThAnI jogavAI karI, mulatAnathI davA (jesalamIra pAse) ane cikalodara mAtAne DuMgara vaTAvI aNahilavADa tarapha kUca karI. mahamUdanI pheja raNanA vikaTa raste aNadhArI jhaDape AvI pahoMcI tyAre bhImadeva niSphaLa sAmane karavAnuM TALI tyAMthI palAyana karI gayo. aNahilavADamAM puravaThe umerI mahamUde tyAMthI temanA tarapha kUca karI. maherAmAM 20 hajAra sainike e muslima phejane sAmano karyo, paNa Akhare e niSphaLa gayA. tyAMthI mahamUde saurASTramAM kUca karI. saurASTranA dakSiNa bhAgamAM AvelA UnA pAse delavADA para humalo karI ene lUMTayuM ne tyAMnA lokone mArI nAkhyA. tyAMthI be divasamAM e somanAtha pATaNa pahoMcyo (6 ThThI jAnyuArI, I. sa. 1026). bIje divase somanAthanA durga para halle karyo. bANenA bhAre mArAthI muslima phoje durganA sainikone aMdara bhagADyA ne keTa para caDI aMdara Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI rAjyane abhyaya [35 praveza karyo. somanAtha maMdiranA pravezadvAra AgaLa bhISaNa yuddha khelAyuM ne lagabhaga 50 hajAra sainike maMdiranuM saMrakSaNa karatAM karatAM khapI gayA. maMdira gajhanavI phojanA kabajAmAM AvyuM. somanAthanA liMgane ukheDI enA TukaDA karavAmAM AvyA, maMdirane toDIphADI nukasAna karavAmAM AvyuM ne emAMthI aDhaLaka saMpatti lUMTI levAmAM AvI.5 paraMtu mahamUda ahIM kAyamI sattA sthApI zakyo nahi. e vaMToLiyAnI jema A hato ne vaMToLiyAnI jema cAlyA gaye. "hiMduono bAdazAha paramadeva" eno mArga AMtarI beTho hato tethI mahamUdane kaccha ane siMdhano vadhu viTa mArga le paDyo. e raste enI phejane bhAre khuvArI veThavI paDI. A "paramadeva" te bhImadeva lAge che. eNe saMyogAnusAra agAu aNahilavADamAM sAmane karavAnuM TALIne have pAchA pharatI pharajane mArgamAM AMtaravAno baeNDa ra lAge che, paraMtu mahamUde pAchA pharavAno mArga badalatAM bhImadevano vyuha kAmiyAba nIvaDyo nahi. kacchanA daMDanAyake mahamUdanI phojane herAna karavA dhArI, paNa mahamUde ene harAvI AgekUca karI. | hemacaMdrAcArya thAzrayakAvyamAM bhImadeve siMdhudezanA rAjA hammuka para caDAI karI ene harAvyo hovAnuM parAkrama vigate varNavyuM che. emAM kaMI aitihAsika tathya raheluM hoya to e parAkrama kAM te siMdhamAM thaI pAchA pharatAM mahamUdanI phojanA saMbaMdhamAM thayuM hoya athavA to mahamUdanA maraNa pachI sulatAna madUdanA samayamAM keTalAka hiMdu rAjAoe saMgaThita thaI paMjAbamAM muslima sattAno nAza karyo ane saMbaMdhamAM thayuM hoya.98 mahamUda gajhanavInI A caDAIne vRttAMta muslima itihAsakAroe varNavyo che. pazcima bhAratanA prAcIna sAhityamAM ene achaDato ullekha thayo che. 100 gujarAta paranI gajhanavInI caDAIthI ahIMnI prajAmAM hAhAkAra pravaryo haze, paraMtu e caDAInuM kaMI sthAyI pariNAma na AvatAM enI asara lAMbo vakhata TakI nahi. seminAtha maMdiranA nAzathI dhArmika kSetre AghAta lAgyuM haze, paraMtu bhImadeve ceDA vakhatamAM paththaranuM navuM maMdira baMdhAvI dIdhuM, AthI rAjakIya temaja dhArmika dRSTie mahamUda gajhanavInI caDAI duHkha jevI nIvaDI. | moDherAnuM sUryamaMdira paNa A arasAmAM nirmANa ke saMskaraNa pAmyuM evuM emAM eka zilA para kotarelA vi. saM. 1083 nA varSa parathI mAlama paDe che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] solaMkI kAla [ pra. Abu paranuM Adhipatya Abuno paramAra rAjA dhaMdhuka durlabharAjane sAmaMta hato, paNa bhImadevanA samayamAM eNe svataMtra thavA prayatna karyo. bhImadeve dhaMdhukane vaza karyo, te eNe mALavAnA paramAra rAjyamAM AvelA citrakUTamAM Azraya lIdho. bhImadeve vimala maMtrIne Abune daMDanAyaka name ne e daMDanAyake dhaMdhukane samajAvI caMdrAvatImAM punaH pratiSThita karyo. 101 daMDanAyaka vimale vi. saM. 1088(I. sa. 1032)mAM Abu upara AdinAthanuM ArasanuM maMdira baMdhAvyuM.102 e "vimala-vasati' tarIke paNa oLakhAya che. dhaMdhuke pharI pAchA svataMtra thavA prayatna karyo, paraMtu caulukya rAjyanuM Adhipatya punaH daDha thayuM, je cheka teramI sadInA aMta sudhI TakI rahyuM. 13 mALavA sAthe saMgharSa | gujarAta ane mALavA vacceno saMgharSa bhImadevanA samayamAM cAlu rahyo. dhArApati bhejanI rAjasabhA vidvattA tathA kAvyaracanA mATe khyAti dharAvatI, AthI kaI vAra bhoja gujaradezanI vidvattAnI ya kasoTI karato evA prasaMga "prabaMdhaciMtAmaNi" nirUpe che. 104 vaLI rAjakIya saMbaMdhane lagatA keTalAka rasaprada prasaMga emAM AlekhAyA che; dA. ta. eka varSa dukALa paDatAM bhojanA AkramaNanI taiyArI jaNAtAM bhIme DAmara nAme sAMdhivigrahakane bheja pAse meka ne DAmare rAjaviDaMbananuM nATaka jotAM tailapanA saMdarbhamAM bhojane muMjanA vadhanuM smaraNa karAvI enA sainyane tailaMgadeza tarapha vALyuM.05 vaLI bhIma siMdhudezanA vijayamAM rokAyelo hatA tyAre bhoje mokalele senApati kulacaMdra aNahilapurano bhaMga karI rAjamahelanA dvAra AgaLa kaDIo dATIne patra laI pAcho pharyo. DAmare bhojanI sabhAmAM bhImanA amApa rUpanuM varNana karatAM bhejanA manamAM bhImane jovAnI icchA jAgI ne DAmara vipranA vezamAM bhImane bhojanI sabhAmAM laI paNa gayo, paraMtu bhojane ene khare khyAla Ave te pahelAM bhIma kyAMya palAyana thaI gayelo.106 kaI vAra bhejane dhArAnagarImAM gurjara sinika gherI letA.107 Ama lAMbA kAla lagI bhIma ane bhoja vacce musaddIgIrI-bharyo zAMtimaya saMbaMdha rahyo lAge che, paraMtu Akhare e sabaMdha saMgharSamAM pariNamyo. cedinA kalacuri rAjA karNane paNa mALavAnA rAjA bhoja sAthe sarvoparisattA mATe spardhA hatI. emAM Akhare kaNe bhaja para caDAI karI ne bhojanuM adhuM rAjaya ApavAnuM vacana ApI bhImane mALavA para pAchaLathI caDI AvavA nimaMDyo. A be rAjavIonA saMyukta AkramaNa daramyAna vayevRddha bhejarAja Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ju ] sAlakI rAjyanA abhyudaya [ 30 mAnabhaMga pAmI mRtyu pAmyA. karNe dhArAnA durgAne bhaMga karI bheAjanI samagra lakSmI kabaje karI. bhIme rAjyane ardhya bhAga pADavA DAmarane karNa pAse mekaklyA. kaNe eka bhAgamAM nIlakaTha mahAdeva, ciMtAmaNi gaNapati vagere devanI mUrti ane khIjA bhAgamAM samasta rAjyanI vastu mUkI e e paikI game te eka bhAga pasaMda karavA kahyuM teA DAmare lAMbe vakhata vicAra karI devAnI mUti pasaMda karI. emAM hemanI mapikAno samAveza thayelA.108 hemacaMdrAcArye bhAja sAthenA saMgha nA prasaMga nirUpyA nathI, paraMtu bhIme sidhupatinA parAjaya pachI cedipati kaNa para AkramaNu karI, enI pAse dAmeAdara( DAmara )ne meAkalI, potAne prabhAva darzAvI bhAjanI svabhaMDapikA vagere meLavyuM hovAnI ghaTanA nirUpI che. 109 A baMne vRttAMta parathI eTalu spaSTa thAya che ke dhArApati bhAjatA parAbhava mukhyatve cedipati kaNe karelA te bhImadeve emAM ene thADI madada karI hoI, ene emAM theADA lAbhathI saMtASa mAnaveA paDeleA. bhAja pramaLa hateA tyAre bhImadeva enI zatrutA TALavA prayatnazIla rahetA; bhAja niLa thatAM cedipati kanuM prAbalya pravatyuM, paraMtu cAlukaya rAjA sAmezvare kahyuMnI sattAnA hAsa karyAM.110 naDulanA cAhamAna rAjya sAthe saMghaSa na ula( naDDala ) nA cAhamAna rAjyane gujarAtanA caulukaya rAjya sAthe sAre sabaMdha hatA, paraMtu bhImadevanA samayamAM e be vacce sadha thayA. cAtumAna rAjA mahedranA pautra ahille tathA enA kAkA aNuhille bhImanI senAne harAvI hAvAnu e rAjyanA lekhamAM jaNAvyuM che. vaLI aNuhillanA putra khAlaprasAde bhImadevanA kArAgAramAMthI rAjA kRSNadevane cheADAvyA evA paNa emAM ullekha Ave che. AlaprasAdanA nAnA bhAI jedrarAje paNa jodhapura pAse AvelA eka sthaLe bhImanI senAne harAvI hAvAnu jaNAvyuM che. A badhA ullekhA parathI bhImadevanI senAe naDDalanA rAjya para AkramaNa karyuM" hAvAnuM ane e pUruM saphaLa nIvaDayuM na hovAnuM mAlUma paDe che. bAlaprasAde cheDAvelA kRSNadeva AbunA paramAra rAjA dhaMdhukanA uttarAdhikArI pU`pAlanA bhAI kRSNarAja hevAtu keTalAke mateSu, paraMtu e bhinnamAlanA paramAra vaMzane rAjA kRSNudeva hatA e vadhu saMve che. 1 1 1 sAMskRtika pradAna Ama bhImadeve peAtAnA rAjyanAM saMrakSaNu tathA asyudaya mATe ghaNA puruSA bhAdaryAM. sAmanAthanu navuM maMdira, ANu paratI vizvasati ane mADherAnuM sUryaMmaMdira jenA samayanAM meTAM sthApatyakIya pradAna che. bhImadeve rAjadhAtImAM navA tripuruSa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] selaMkI kAla [ pra. prAsAda karAvya, zrIpattanamAM bhImezvaradevane ane bhaTTArikA bhIruANune prAsAda karAvyo. rANuM udayamatie tyAM sahastraliMga sarovarathI caDiyAtI navI vAva karAvI.112 maMtrI dAmodare kUvo paNa e vAva jevo ja vikhyAta hatA.112 A mahArAjAdhirAja bhImadeve aneka bhUmidAna dIdhelAM. ene lagatAM cha tAmrazAsana maLyAM che, je vi. saM 1086 (I.sa. 1029) thI vi. saM 1120 (I.sa. 1063) nAM che. emAMnAM traNa dAna kacchamaMDalamAMnI bhUminAM che, jemAMnuM eka dAna eka zaiva AcAryane ApeluM che, 113 jyAre bIjA be dAna prasannapurathI AvelA brAhmaNone ApyAM che. 14 be ke traNa,) dAna sArasvatamaMDalane lagatAM che. emAMnuM eka dAna 15 vaddhi viSayamAM eka udIcya brAhmaNane, bIjuM dAna prasannapurathI AvelA eka brAhmaNane, ane trIju dAna1 17 dhANadA AhAramAM eka moDha brAhmaNane ApeluM che. A dAnazAsana kAyastha vaTezvara ane enA pachI nA putra kekakake lakhelAM che. dAnazAsanono dUtaka mahAsAMdhivigrahika caMDazarmA ane enA pachI ene putra bhogAdiya hato. bhImadevanA samayamAM surAcAryo mALavA sAthenI vidyAkIya spardhAmAM gujarAtanI pratiSThA rAkhI. jinezvara, buddhisAgara, dharma, zAMtisUri vagere vidvAnoe paNa vidyAmAM gaNanApAtra pragati sAdhI.117 kuTuMbaparivAra bhImadevane udayamati nAme rANI hatI, je soraThanA cUDAsamA rAjA khaMgAranI putrI hatI. bakulAdevI nAme paNyAMganA vezyAnI rUpasaMpatti tathA guNasaMpattithI prabhAvita thaI, enI zIla-maryAdAnI pratIti thatAM bhImadeve ene potAnA aMtaHpuramAM sthAna ApyuM hatuM. 118 bhImadevane mUlarAja nAme putra hato. eNe dukALanA viSama saMjogomAM rAjabhAga vasUla karavA mATe adhikArIo taraphathI kheDUtone catI kanaDagata dUra karAvI hatI, paraMtu e najara lAgavAthI trIjA divase akALa avasAna pAmyo. bIjA varSe sukALa thatAM kheDUtoe ApelA rAjabhAgamAM kezadravya umerI rAjAe kumArane zreya arthe tripuruSaprAsAda karAvyuM. 119 balAdevIne kSemarAja ke haripAla nAme putra 20 hato ne udayamatine karNa nAme putra hato. bhImadeve lagabhaga 43 varSa rAjya karyuM, vi. saM. 1120 (I. sa. 1064) sudhI. 6. karNadeva 1 le bhImadevanA aMtima samaye enA hayAta putromAM kSemarAja me hovAnuM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI rAjyane abhyadaya [ 39 mAluma paDe che, kemake rAjavAraso levAne ene agrima adhikAra hato. hemacaMdrAcArya jaNAve che ke kSemarAje tapa karavAnI icchA darzAvI rAjavAra levAnI nA pADatAM bhImadeve karNane rAjayAbhiSeka karAvyo (I. sa. 1064); pachI kSemarAja sarasvatI pAse tIrthamAM tapa karavA gayA ne karNadeve kSemarAjanA putra devaprasAdane enI samIpa AveluM dadhisthalI gAma (siddhapura pAsenuM dethaLI) ApI ene pitAnI saMbhALa rAkhavA mokalyo. 121 paraMtu kSemarAja vezyAputra hovAthI ene rAjagAdI na maLI hoya, ethI ene anya sthaLe javuM paDyuM hoya ne karNadeve enA putrane paNa pATanagarathI dUra mokalyo hoya e vadhu saMbhavita che. 22 parAka thAzrayakAvyamAM karNadevanA koI parAkramanuM nirUpaNa kareluM nathI ne "prabaMdhaciMtAmaNimAM mAtra AzApallIne lagatuM parAkrama ja varNavyuM che, paraMtu anya sAdhana parathI karNadeve aneka parAkrama karyA hovAnuM mAlUma paDe che. mALavAmAM bhejanA putra jayasiMhe dakhaNanA cAlukya rAjA somezvara 1lAnI madada mAgIne cAlukya rAjaputra vikramAdityanI madadathI rAjagAdI meLavI hatI, paraMtu somezvara 1 lAnA uttarAdhikArI sAmezvara 2 jAne jayasiMha ane vikramAditya vaccenI gADha mitrInI IrSA AvI ne somezvare caulukya karNadevanA sAtha sAdhI mALavA para AkramaNa karyuM. yuddhamAM jayasiMha mRtyu pAmyo, paraMtu thoDA samayamAM bhojanA bhAI udayAditye zAkaMbharIne cAhamAna rAjA vigraharAja 3 jAnA azvadaLanI madadathI mALavAnuM rAjya meLavyuM.123 udayAdityanA putra jagadeva paramAre Abu pAse caulukya sinyano parAjaya karyo. 124 nADolanI cAhamAna rAjA pRthvIpAle karNadevano humale pAcho haThA. 125 Ama bhImadevanI jema karNadeva paNa mALavAmAM khAsa phALe nahi. paraMtu lATanI bAbatamAM ene yaza maLe. bhImadevanA samayamAM tyAM cAlukyA bArapane vaMzaja trilocanapAla rAjya karato hato evuM ene zaka varSa 972 (I.sa. 1051)nA dAnapatra 126 parathI mAlUma paDe che. pachI kalacuri karNadeve lATa para AkramaNa karI arjuna arthAta haihaya (kalacuri) kulanA yazane dUra karyo, arthAta kalacuri rAjA yazakarNanI sattA dUra karI.127 A ghaTanA I.sa. 1073 nA arasAmAM banI. vi. saM. 1131(I.sa. 1074)nA kArtikamAM karNadeve nAgasArikA navasArI) viSayamAMnuM eka gAma paMDita mahIdharane dAnamAM dIdhAnuM dAnazAsana pharamAvyuM, e pachI bIje mahine nAgasArikAnA mahAmaMDalezvara durlabharAje e dAna pitAnA nAme nedhAvavAne apUrNa prayatna karyo. 128 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI phAla [ 31. Ama deve lAdezanA navasArI pradeza para peAtAnI sIdhI ane saMpUNu sattA pravartAvI, paraMtu A sattA lAMbe vakhata TakI nahi. lATanA rAjaputra trivi kramapAlanA kAkA jagatpAle vizvAmitrInA taTe zatrusainyane parAjaya karI nAgasArikA maMDalane mukta karyuM, rAjA trivikramapAle jagapAlanA putra padmadevane nAgasArikA maMDalanA agrAma vibhAganA sAmaMtapade sthApyA ne zaka varSa 999 (I. sa. 1077)mAM zukalatIrtha pAThazAlAnA nirvAha athe nadipura viSayamAMnA eka gAmanuM dAna dIdhuM. 129 A parathI bArapanA vaMzajoe lATaneA pradeza traNacAra va mAM ja pAchA meLavyA lAge che. chatAM e pachI tyAM bArapa vaMzanI sattAnA ullekha maLatA nahi hAI,kaNu deve thADA samayamAM lATa pAche kabaje karIne 'traileAkacamala ' biruda dhAraNa karyuM. hAvu saMbhave che. evuM A biruda navasArIne lagatA vi. sa. 1171 nA dAnapatramAM nathI te vi. sa', 1140(I. sa. 1084)nA dAnapatramAM che e parathI A sa Mbhavane samata maLe che. A biruda spaSTatAH dakhkhaNanA cAlukaya rAjAonAM birudonI asara dharAve che. e anusAra A ghaTanA I. sa. 1084 pahelAM khanI gaNAya. ' kAzmIrane kavi bilheNu dakhkhaNamAM thaI cAlukya rAjyamAM jaI vasyA te pahelAM thADA vakhata gujarAtamAM rahyo hatA. A daramyAna eNe karyuM devanA praya tathA pariNaya vize suMdarI ' nAme nATikA racelI. emAM e nAyikAnuM nAma kalpita mUkeluM che, paraMtu 'ka suMdarI'nA nAme ane kalpita prasaMgeA dAsa e kaNu devanA lagnanI satya ghaTanA nirUpatA lAge che.170 dvAzrayakAvyamAM hemacaMdrAcArya ka deva ane mayaNallAnI vaccenA praNaya tathA pariNayanuM vistRta nirUpaNu kyu" che.131 emAM mayaNullAne dakSiNanA caMdrapuranA rAjA jayakezInI putrI jaNAvI che.172 A caMdrapura te gAvAnA sAlaseTa paragaNAnuM caMdAra che te jayakezI tyAMnA kuTuMbaneA rAjA hatA. mayaNullA citra dvArA karNadevanA danIya svarUpathI AkarSAI pitAnI saMmatithI aNahilavADa AvI karNadevane paraNI evA e prasaganA sAra che. emAM mayaNullAne paNa atizaya suMdara va`vI che. 40 A pachI khaseAthI vadhu varSa bAda lakhAyela prabaMdhaciMtAmaNi 'mAM paNa A prasaMganuM nirUpaNu karavAmAM AvyuM che,137 paraMtu emAM keTalAka vigataphera che. emAM jaNAvyA mujaba jayakezI karNATakanA rAjA hatA, mayaNuhladevI pUrva bhavanA sakapa anusAra se|manAthanI yAtrAnA veza kADhI nakhAvavA mATe guja rezvarane paraNavA Atura thayelI, paNa kaNa enI kurUpatAne laIne ene paraNavA nA pADatA, tyAre mayaNulladevI prANatyAga karavA taiyAra thatAM te enI sAthe rAjamAtA " Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 juM ] selaMkI rAjyane abhyadaya [ 41. udayamati paNa prANatyAga karavA mAgatAM, karNa ene mAtRbhaktinA kAraNe paraNya, paraMtu pachI enA tarapha najara sarakhI nAkhato nahi. eka divasa muMjAla maMtrIe ene chAnImAnI karNadevanI kaI hInakula preyasInA sthAne goThavI dIdhI ne e milananA phaLarUpe e putra jayasiMhanI mAtA banI. bihaNa gujarAtamAM I. sa. 1772-78 daramyAna Avyo lAge che ne e samaye karNadeva-mayaNallAnA lagnanI ghaTanA tAja hovAnuM jaNAya che. e parathI A ghaTanA I. sa. 1070 nA arasAmAM thaI gaNAya. 134 jayakezInI bAbatamAM maNalladevInA samakAlIna hemacaMdrAcArye ApelI vigata yathArtha che, jyAre merUtuMge ApelI vigata zraddheya nathI. jayakezI pite karNATakane nahi, paNa koMkaNane rAjA hato ne karNATakanA cAlukya rAjA sAmaMta hato. paraMtu mayaNallA kurUpa hatI ne karNane gamatI nahatI e bAbatamAM samakAlIna kavio karatAM merUtuMga vadhu zraddheya hevA saMbhava che. somanAthanA yAtrAverAne lagatA prasaMgamAM pUrvabhavaprerita saMkalpanI vAta AgaLa jatAM rAjamAtA mInaLadevIe e yAtrAvere dUra karA e parathI Upaja hoya, chatAM enA prapitAmahe tathA pitAmahe somanAthayAtrA karI hatI e jotAM e yAtrAverAnI vAta e rAjaputrInA jANavAmAM AvI heya ne eNe e kADhI naMkhAvavAno saMkalpa karyo hoya e paNa saMbhavita gaNAya. aNamAnItI mayaNallAdevIne rAjAnI preyasInA veze maklIne muMjAla maMtrIe ene karNadevanA putranI mAtA banAvyAnI vAta etihAsika hoya ke na hoya, rAjAnA aMtaHpuramAM cAlatI khaTapaTanI daSTie avAstavika na gaNAya. 135 prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba karNadeva rAjaputra siMhano rAjyAbhiSeka karAvI, pote AzApallInA AzA bhilla upara AkramaNa karI, ene harAvI, tyAM karNAvatI nagarI vasAvI, tyAM rahI rAjya karavA lAgyo. 136 paraMtu havAzraya kAvyamAM te karNadeva siMhane gAdIe besADayA pachI tarata ja mRtyu pAmyAnuM jaNAvyuM che.137 A parathI A ghaTanA jayasiMhadevanA rAjyAbhiSeka pahelAM karNadevanA rAjyakAlanA aMtima bhAgamAM banI hevI saMbhave che. karNadevanuM vi. saM. 1131 nuM dAnapatra nAgasArikA viSayane lagatuM che. 138 vi. saM. 1100 (I. sa. 1084)mAM trIlekyamalla karNadeve gaMbhUtA (gAMbhu ) vibhAgamAM tIrthakara sumatinAthadevanI vasatine bhUmidAna dIdheluM. 139 vi.saM 1148 (I. sa. 1092)mAM eNe AnaMdapura (vaDanagara) vibhAgamAMnI amuka bhUmi sunaka gAmanI vAvanA nibhAva mATe dAnamAM ApelI. 140 karNadeva ziva ha. uttarAvasthAmAM lakSmI ane viSNunI paNa ArAdhanA karatA. 141 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja2 ] selaMkI kAla [ 5 karNadeve AzApallImAM jyAM bhairavadevInAM zakuna thayelAM tyAM kocharabA nAme devIne prAsAda karAvyA, jyAM bhila para jaya meLavyo tyAM prAsAdamAM jayaMtIdevInI sthApanA karI, kaNezvaranuM devAlaya karAvyuM temaja karNAvatIne zobhAvatuM kaNasAgarA taLAva karAvyuM. zrIpattana(pATaNa)mAM karNameruprAsAda karAvyo. 142 prabaMdhaciMtAmaNi pramANe karNadeve vi.saM 1120(I. sa. 1064)thI vi. saM. 1150 (I. sa. 1094) sudhI arthAta lagabhaga 30 varSa rAjya karyuM.143 lATa tathA AzApalI paranA vijaya vaDe karNadeve caulukya rAjyanI sattA samasta gujarAtamAM prasArI enA adhika vistArane mArga mokaLo karyo. pAdaTIpa 1. pR. 16, ghaNI hastapratomAM vi. saM. 993 ASADha sudi 15 ne guruvAre jaNAvyuM che, jyAre thoDI hastapratomAM saM. 998nuM varSa ApyuM che ne bIjI vigata ApI nathI, paraMtu anyatra mULarAje saM. 998 thI 55 varSa rAjya karyAnuM che (pR. 11 ). cApotkaTavaMzane aMta paNuM saM. 998 mAM jaNAvela che (B. 16). pra. ciM. mAM ghaNI vAra rAjyAbhiSekanAM varSa, mAsa, pakSa, tithi, vAra, nakSatra ApavAmAM Ave che. sevele A vigatane paMcAMgagaNitanI daSTie tapAsI to emAM tithivAra keTalIka vAra maLatAM Ave che, paraMtu nakSatro ghaNI vAra taddana asaMbhavita hovAnuM mAluma paDe che. lagnanI vigata paNa keTalIka vAra kheATI nIkaLe che (C. G, pp. 198 f. ), AthI samayanirdezanI A vigato kapolakalpita hovAnuM phalita thAya che. te chatAM samakAlIna abhilekha tathA hastapratAmAM maLelA samayanirdeza sAthe sarakhAvatAM, pra. ciM. mAM ApelAM varSa moTe bhAge kharAM lAge che. (anya merUtuMganI) vicArazreNumAM ApelAM zarUAtanAM varSa pra. ciM. mAM ApelAM varSothI ThIka ThIka judAM paDe che ne e ochAM zraddheya che. bhAMDArakarane maLelI be paTTAvalImAM ApelAM varSa enA karatAM vadhu baMdha bese che (C. G., p. 200). 2. 1 (vaina sakriya saMrasoi, vaMra 2, 4 mAM prasiddha) 3. vahu-nara-nava vyatIte vikramAdi mUvanoratu [ jUdAna] narama muviII. I. A, Vol. LXIII, p. 234 4 . ma. rA. I., pR. 139-143 58. 4. ri, 5. 15-16 9. ga. ma. rA. I., pR. 149-150 10. guela, bhAga 2, lekha 147, zlo. 5 11. 6. 108-106 12. la 2, cho. 1 13. jo. 22 14. guala, bhA. 2, se. 237 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 juM ] selaMkI rAjyane abhyadaya [43 15. pR. 15-20 16. gu. ma. rA. I., pR. 156 17. bhAratIya vidyA, pu. 1, . 73-100; Bharatiya Vidya, Vol. VI, pp. 90 ff. 18. guela, bhA. 2, le. 137 19. ejana, le. 138 20. guela, bhA. 3, le 237 21. ejana, le. ra38 rara. A. I. K., p. 95 23. Bharatiya Vidya., Vol. V, pp. 37 f.; EI, Vol. XXXIII, pp. 192 ff. 28. Chauluk yas of Gujarat, p. 30 25. gu. ma. rA. I., pR. 158 26. C. G., pp. 30 f. ra7. guela, bhA. 3, le. 238 a, . 12 28. gu. ma. rA. i., pR. 170; C. G., p. 31 29. abhayatilakagaNi TIkAmAM jakhaka "mahAmaMtrI ane jehula "mahApradhAna hovAnuM jaNAve che ( yAtraya-rI, pu. 167) 30. ahIM je rAjAo tathA mitronI vigata ApI che te badhI vAstavika lAgatI nathI. 31. A nadIne vaDhavANanI pUrve AvelA jAMbu gAma pAsethI vahetA bhogAvA tarIke oLakhAvavAmAM AvI che (IA, Vol. XII, p. 192), paraMtu jAMbu-jAMbuDA -jAMbuDI nAme gAma saurASTramAM aneka ThekANe AvelAM hoI A muddo paryApta na gaNAya. 32. yAzraya, sa - 33. gu. ma. rA. I., pR. 161-163 34. kIrtikuTI, sa 2, 2, 4sutasaMkrIrtana, sa 2, mo. 6; lukRtIfkllolinii, zlo. 24 35. pra. vi. pu. 18, 16 36. kapilakoTa e hAlane kerAkoTa (tA. bhuja) manAya che (ka. saM. 6, pR.13-140), 37. sa 6, ko. 27-16 38. jIrtilI , 3 2, Ko. rU; sutasaMkrIna, ya 2, kasro. 6 39. pu. 16-17 40. enA vaMzanA abhilekhamAM "vIrapu" rUpe prayojAyuM che ( dA. ta. guela, bhA. 3. le. ra39 mAM), jyAre sAhityamAM "sArA" maLe che. ahIM ekavAkayatA pUratI bAra5" joDaNI svIkArI che. 1. gu. ma. rA. i., pR. 166-117; C. G, p. 29 42. gu. ma. rA. I., pR. 7 43. gu. ma. rA. i., pR. 118; C. G, p. 28 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] selaMkI kAla [ pra. 44. sa , do. $ 45. gu. ma. rA. i., pR. 169 46. guala, bhA. 2, le. 147, lo. 4 47. gu. ma. rA. i., pR. 173-175 48. guela, bhA. 2, le. 137; . vi., 5. 17 49. ka. 2, 5. 17-18 50. guela, bhA. 1, se. 137mAM jaNAveluM grAmadAna mULarAje zrIsthalamAM prAcI sara svatInA jalamAM snAna karI rudramahAlacadevanuM pUjana karIne ApyAnuM jaNAyuM che e parathI siddhapuramAM tyAre rudramahAlaya baMdhAyo hovAnuM tathA emAM rudranI pratiSThA thaI cUkI hovAnuM mAluma paDe che. emAM e mahAlaya mUlarAje karAvyuM hovAne nirdeza karelo nathI, chatAM e ghaNuM saMbhavita che. pI. pra. ri, 6. 17 para. guele, bhA. 2, le. 163, zlo. 9-10 pa3. rAsamALA, pu 1, pR. 90-91 54. gu. ma. rA. I., pR. 176 55. somezvara, durathotsava, sa. 11, jo. 8 56. lA. bha. gAMdhI, "gujarAtane prAcIna maMtrIvaMza', "aitihAsika lekhasaMgraha ", pR. 211-212 57. ga. ma. rA. I, pR. 181-182 58. dudhAtraya, pa 6, jho. 100-107: vArtAkAra, la 2, . ; pra. vi., p. 16 59 pra. ri, pu. 20 60. guela, bhA. 2, le. 147, zlo. 6 60 a. enI rANuone vAraMvAra garbhasrAva thaI ja e hakIkata A saMdarbhamAM lakSamAM letAM ene gugharoga haze evuM lAge che (R. C. Parikh, I. H. G, p. CXXXII). 1. samayatini , dazAba, la , . 21 paranI TIkA 62. dudhAtrA, sa , ko. 31-48. abhayatilakagaNi e rAga zItaLAne hevAnuM jaNAve che (jho. 42 paranI TIkA). 63. pra. jiM, pu. 20 64. kumArapAkavati, sa 1, so. 32 65. C. G., p 34 66. ga. ma. rA. I, pR. 185 67. C. G., p. 34 68. *. 8-1 69. C. G., p. 35 70. pra. vi. pR. 20. "cAcigezvara " kharI rIte vANiIdevInA nAma parathI vAciNI zvara" haze. paNa caMdanAtha koNa haze? e paNa rAjAne kaI saMbaMdhI haze evI zrI. 2. cho. parIkhe aTakaLa karI che (op. cit, p. CXXXIII); athavA caMdraprabha svAmI haze? Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ju ]. solaMkI rAjyane abhyadaya [45. 71. hRyAtrA, cha, mo. 8-10 72. sa 7, ka. 56. abhayatilakagaNi A tIrtha zuklatIrtha hevAnuM jaNAve che. 73. p. ri, 6. 20. A daramyAna koI abhilekha maLyo nathI. pra. vi.nI amuka amuka pratamAM cAmuMDarAjanA rAjyakAlanI uttaramaryAdA saM. 1065 (1) nA Azvina sudi 5 nI jaNAvI che, paraMtu bhImadeva 1 lAnA rAjyAbhiSekanI miti parathI A samaye saM. 1066 no ceSTha hovo joIe. 74. uthAzraya, pa 7, Dho. 31-81 ane enA paranI TIkA 75. C. G., p. 38 76. p. ni. nI amuka hastaprata jaNAve che ke eNe vi. saM. 1065(1)nA Azvina sudi 6 bhauma thI 1066 (?) nA caitra sudi 5 budha sudhI rAjya karyuM (pR. ra0).. bhImadeva 1 lAnA rAjyAbhiSekanI miti anusAra vallabharAje vi. saM. 1066 nA jayeSTha thI 1067 nA mArgazIrSa sudhI rAjya karyuM hovAnuM saMbhave. 77. dA. ta. guela, bhA. 2, le. 141, 141, 158, 160 ane 162 78. dA. ta. guela, bhA. 2, le. 147, 165, 166, 170, 186, 120 , 202 ane 205. 79. p. ji. (pR. 20) ene rAjyakAla saM. 1066 (?)nA caitra sudi 6 thI saM. 1078 nA jyeSTha sudi 11 sudhIne jaNAve che, paraMtu eNe 11 varSa 6 mAsa rAjya karyuM hoya to ene rAjyAbhiSeka saM. 1067 nA mAgasaramAM thayo gaNAya. 8. AcAryajinavijaya abhinaMdana graMtha, pR. 58-61 81. gu. ma. rA. , pR. 89 82. bhAratIya vicA, pu. 1, pR. 27; E I, Vol. XXXIII, pp. 192 ft. 84. gu. ma. rA. I., pR. 189 84. C. G., pp. 39 f. 85. gu. ma. rA. i, pR. 190-191 <, A. V. Pandya, New Dynasties of Gujarat History, p. 8 87. sa 7, bro. 66-108 88. sa 7, bho. 11rU. abhayatilaka e bahenanuM nAma lakSmI hovAnuM jaNAve che. 88. somezvara, durathosava, sa. 11, je. 11-14 90. 4. ri, pR. 20 91. c. G., p. 41 92. pR. 20 93. upAya, la 8, ka. 1-22 93 a. durlabharAjanA samayamAM vi. sa. 1080 mAM kharataragaccha utpanna thayo e anu Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ . kRtinA AdhAre De. a. ku. majumadAra durlabharAjanA rAjyakAlane aMta tathA bhImadevane rAjyAbhiSeka vi. saM. 1080 mAM thayo gaNe che (C. G, p. 201). ex. The Struggle for Empire, pp. 6 ff. 5. gu. ma. rA. I., pR. 1lpa-205; C. G, pp. 43 ft. 96. gu. ma. rA. I., pR. 205-207; C. G, pp. 46 ff. 7. saf 8, Dho. 113-125 98. gu. ma. rA. i, pR, 206-208 Do. e. ku. majumadAra A saidhava rAjA saurASTranA saMdhava vaMzane rAjA hovAnuM dhAre che (C. G, p. 49 ), paraMtu pheMthImAMnA varNanamAM siMdhunA pravAhane tathA baMdhane spaSTa ullekha che. mahamUdanA aMgata maMtrI jevA ala-utabInI kitAbala-camInI mAM seminAtha paranI caDAIno ullekha nathI, kemake emAM 1220 sadhIne vRttAMta Apelo che, paraMtu e pachI lakhAyelA enA "jhaInula-akhabAramAM A caDAIno vRttAMta Apelo che. 9. vigato mATe juo C. G. pp. 431 f. 100. I. H. G., p. CXXXVII; gu. ma. rA. I., pR. 15 101. ejana, pR. 213-14; C. G, pp. 49 f. 102. ejana, pR. 214 103. C. G, pp. 49 f. 104, pR. 28, 45, 4-47 105. 4. ;i pR. 20-21. A DAmaranI caturAI parathI gujarAtImAM "DAhyo Damaro" prayoga pracalita thayo haze evI aTakaLa karavAmAM AvI che (R. C. Parikh, H. G. p. CIXL). 106. Ijhara, pR. 22 107. ghana, 9. 48 108. , . 10-12 109. yAdava, sa. , Ko. 1-4 111. C. G, pp. 436, p. 55. 112. pra. 4, pR. 13-14 112a. 2. cho. parIkha, gujarAtanI rAjadhAnIo, pR. 126 113. vi. saM. 1086 (guela, bhA. 2, le. 139) 14. guele, bhA. 2, le. 159. A dAnapatramAM varSa 93 ApeluM che, tene siMha saMvatane varSa (vi. saM. 1263) mAnIne lekhanA saMpAdaka tathA saMgrAhake ene bhImadeva 2 jAnuM mAneluM, paraMtu dAnazAsananA lekhaka tathA dUtakanI vigata parathI e bhImadeva 1 lAnuM hovAnuM nizcita che (IA, Vol VI, p. 185 ), AthI emAMnA varSane [10] 3 gaNavuM joIe. vi. saM. 111 ne dAnapatra mATe juo Vallabh Vidyanagar Research Bulletin, Vol. I, Issue 2, pp. 4 ff. ane "kacchanuM saMskRtidarzana pR. 270 p. 55 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI rAjyane abhyudaya OM zuM ] 115, vi. sa. 1086 ( guaile, bhA. 1, se. 140) 116. vi. sa. 1112 (EI, Vol XXXIII, pp. 235 ff.) 117, va. sa'. 1120 (guale, bhA. 3, le. 140) 117ma, vigatA mATe jue I, H. G., pp. CXL-CXLVIII. [ 47 118. 6. vi. rR. 77, 'vaDukA'nuM prAkRta rU5 'vaDA' thAya. e sAmAnya rIte va'hA tarIke lakhAtuM. ane vacce samAnatAnI bhrAMti hoI va nA sthAne paNa ca lakhAyelA ghaNAM sthaLe maLe che. Ama hastapatAmAM e 'vaDA' vacAtAM, mULanA khyAlanA abhAve gujarAtImAM * caulAdevI ' rUpa pracalita thayuM, " . 119. pra. vi., rR. 13 120, TUcAzrayamAM ' kSemarAja ' nAma jaNAvyuM che ne tra. vi.mAM hariyAla '. 121. 6cAAya, sa. 1, o. 73-77 kSemarAje mahUkezvaranA sthAnamAM tapa kareluM, je dadhisthalI pAse AveluM hatuM, ema abhayatilakagaNi jaNAve che (zlA. 76 paranI TIkAmAM ). 122. gu. ma. rA. 4, pR. 230; C. G., p. 56 123. The Struggle for Empire, pp. 63, 67 f., 82, 173 124. Ibid., p. 69 125. Ibid., p. 86 126. guale, bhA. 3, lekha 239 127. C. G., p. 59 128. guale, bhA. 2, lekha 141-142 129. A. V. Pandya, New Dynasties of Gujarat History, pp. 13 f. 130. R. C. Parikh, I. H. G., pp. CLII-CLIV. kaNa suMdarI karNAvatI nagarInA pratIkarUpe hAvAnuM paNa sUcavAyeluM e cathA 131. san 6, jo. 86-170 nathI. 133. rR. 14-1 135.gu. ma. rA. i., pR. 244-245; C. G., pp. 63 f. 137. sa. 11, zno. 111 132. jo. 11-101 134. C. G., p. 63 136. rR. 11 138. guale, bhA. 2, lekha 142 140. gule, bhA, 2, lekha 143 139. J. O. I, Vol. II, p. 368 141. R. C. Parikh, I. H. G., p. CLVIII 142. pra. vi., pR. 1 * AzApallInI pazcima bAju karNAvatI vasAvI. AgaLa jatAM 1411 mAM ahamadazAhe uttara bAjumAM amadAvAda vasAvyuM. * kocharabA' nAma amadAvAdanA kocaraba ' parAnA nAmanuM smaraNa karAve che. amadAvAdamAM hAla AvA koI prAsAda nathI, ahIM * kahyuM sAgara ' nAma paNa sadaMtara lupta thaI gayuM che, e kAMkariyuM hovAnI zakayatA che, 143. rR. 1 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 solaMkI rAjyanI jAhojalAlI Ama solaMkI rAjayanI sattA uttarottara gujarAtanA samasta pradeza para prasarI. eTaluM ja nahi, Abu jevA paDozI pradezo para paNa enI ANa vistarI temaja mALavA ane zAkaMbharI jevAM prabaLa rAjyo sAthe paNa e spardhA karatI. siddharAja jayasiMha tathA kumArapAlanA samayamAM selaMkI rAjyanI sattA sahuthI vadhu vistAra tathA prAbalya pAmI temaja Arthika, sAhityika tathA sAMskRtika kSetre paNuM ghaNuM jAhojalAlI pravartI. 7. siddharAja jayasiMha siddharAja jayasiMha e solaMkI vaMzane sahuthI pratApI ane sahuthI lokapriya rAjavI che. jayasiMha karNadeva tathA mayaNallAdevIne putra hatuM. karNadevane e putra lakSmIdevInI ugra ArAdhanA vaDe prApta thayelo evuM hemacaMdrAcArya nirUpe che. e parathI jayasiMhano janma karNadevanI prauDha avasthAe thayo hovA saMbhava che. ene janma pAlaNapuramAM thayo hovAnI sthAnika anuzruti che, paraMtu pAlaNapura te kharI rIte jayasiMhanA janma pachI lagabhaga se varSe AbunA paramAra rAjA dhArAvarSanA nAnA bhAI prahalAdane vasAvyuM hatuM. prabaMdhaciMtAmaNi jaNAve che ke jayasiMha traNa varSa thayo tyAre karNadeve ene rAjyAbhiSeka karyo ne pite karNAvatImAM rahI rAjya karavA lAgyo,4 paraMtu hemacaMdra jaNAve che tema jayasiMhane rAjyAbhiSeka e pukhta vayano thayo ne mAvidyA, gajayuddha tathA zastravidyAmAM nipuNa thaye tyAre thayo hovo joIe." arthAta tyAre e ochAmAM ochAM soLa varSane hovo joIe. prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba e vi. saM. 1150 (I.sa. 1094)mAM gAdIe Avyo. karNadeve tyAre ene potAnA bhatrIjA devaprasAda sAthe savartAva rAkhavAnI bhalAmaNa karI hatI. pachI karNadeva mRtyu pAme, devaprasAda aNahilavADa Avyo ne pitAne putra tribhuvanapAla jayasiMhadevane soMpI eNe karNadevanI pAchaLa citApraveza karyo. jayasiMhadeve tribhuvanapAlane potAnA putranI jema rAkhe. hemacaMdrAcArya kSemarAjanA vaMzaje mATe AvI rajUAta kare cheparaMtu kavi ahIM samakAlIna rAjAne lagatI keTalIka pratikULa hakIkata chupAvatA lAge che. saMbhava che ke Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI rAjyanI jAherajalAlI [ 49 karNadevanI gAdInA vArasa mATe devaprasAde prayatna karyo hoya, rAjamAtA mayaNallAdevI ane mahAmAtya sAMtUe jayasiMhanI sthiti daDha karI devaprasAdane agnipraveza karavA ane tribhuvanapAlane aNahilavADamAM jayasiMhanI kaDaka dekharekha nIce rahevA pharaja pADI heya. jayasiMhane rAjyakAlanA AraMbhamAM karNadevano mAme madanapAla phAve tema vartatA hatA. rAjavaidya lIlAvaidyane pitAnI mAMdagInA nAme ghera bolAvI ene aTakamAM rAkhI, enI pAsethI moTI rakama paDAvI, maMtrI sAMtUe jayasiMhadeva pAse anyAyakArI madanapAlane mArI naMkhAze. seraTha parane vijaya soraThanA cUDAsamA vaMzanI rAjadhAnI have vaMthaLIne badale jUnAgaDhamAM hatI. e vaMzanA rAjAo saurASTramAM sahuthI prabaLa hatA, AthI cUDAsamA ane selaMkIo vacce avAranavAra gharSaNa thayA karatuM. rA' navaghaNa re mRtyu pAmyo tyAre enA manamAM cAra murAda rahI gaI hatI te pAra pADavA enA kaniSTha kumAra kheMgAre pratijJA lIdhelI evuM bhATacAraNanI anuzruti jaNAve che. emAMnI eka pratijJA pATaNane kile teDavAnI hatI. jayasiMha mALavA gayo tyAre rA' kheMgAre pATaNa jaI tyAMne pUrva daravAjo toDI pADyo. vaLI rANakadevI nAme eka suMdara kanyA, jenuM vevizALa jayasiMhadeva sAthe thayuM hatuM tene, rA' kheMgAra upADI jaI paraNuM game. mahattvAkAMkSI rAjavIone te AvAM kAraNa joItAM ja hoya che, jayasiMhadeve mALavAthI pAchA pharI soraTha para AkramaNa karavA jabarajasta taiyArI karI. eNe mArgamAM AvatAM vaDhavANa vagere sthaLoe killA baMdhAvyA ne Akhare eNe jAte sainyanI AgevAnI lIdhI. solaMkI sainya jUnAgaDha jaI tyAMnA uparakeTane ghero ghAlyo. bAra varSa lAgavA chatAM keTa kabaje thayo nahi tyAre rA' kheMgAranA bhANeja dezaLa ane vizaLane pheDIne solaMkI sainya uparakeTamAM praveza karyo. rA' kheMgAra yuddhamAM marA, rANakadevIne jayasiMhadeve keda karI potAnI sAthe lIdhI, paNa e mArgamAM vaDhavANa pAse satI thaI jayasiMhadeve soraTha jItIne tyAM daMDanAyaka tarIke sajajana maMtrInI nimaNUka karI. 11 hemacaMdrAcAryo "yAzrayamAM A mahattvano prasaMga nirUpyo nathI, paraMtu zabdAnuzAsanamAM siddharAje saurASTra jItyuM evuM daSTAMta ApyuM che. 12 jayasiMhadevanA vi. saM. 1202 nA dAhoda zilAlekhamAM 3 surASTra ane mAlavanA rAjAene kArAgRhamAM nAkhyAne nirdeza Ave che. kArAgRhamAM nAkhyAnI hakIkata se. 4 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra. 50 ] selaMkI kAla mAlavanA rAjAne yathArtha lAgu paDe che tevI rIte soraThanA rAjAne paNa lAgu paDatI hoya to jayasiMhadeve ene yuddhamAM haryo ene badale ene keda pakaDo evuM mAnavuM paDe. 14 to keda thayele rA'kheMgAra pachIthI vaDhavANa pAse mRtyu pAme hoya.15 jayasiMhadevanA soraTha-vijayanuM parAkrama kIrtikaumudImAM tathA prabaMdhaciMtAmaNimAM nirUpAyuM che. prabaMdhaciMtAmaNimAM siddharAjanuM sainya agAu 11 vAra parAjaya pAmyAnuM jaNAyuM che. e parathI A vigraha lAMbo vakhata cA lAge che. prabaMdhaciMtAmaNimAM soraThanA rAjAne AbhIra rANaka navaghaNa kahyo che ne siddharAje ene zastra vaDe nahi, paNa dravyapAtro (sikkAo bharelI peTIo) vaDe mAryAnuM jaNAvyuM che. 17 prabhAvakacaritamAM tathA prabaMdhaciMtAmaNimAM soraThanA rAjA mATe "navaghaNa" tathA "khaMgAra" baMne nAma ApyAM che, jyAre kItikaumudI, vividhatIrthakalpa ane purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM "khaMgAra" ja ApeluM che. A parathI A vRttAMtamAM kyAreka "navaghaNu" ane "khaMgAra' vacce goTALo thato evuM phalita thAya che. A sarva graMthamAM soraThanA rAjAne mArI nAkhyAne ullekha kare che. prabaMdhaciMtAmaNimAM kheMgAranI rANInuM nAma "sUnaladevI" ane purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM "sonaladevI' ApyuM che, AthI "rANakadevI" sAmAnya nAma jevuM hoya.18 soraThane keTalAka abhilekhamAM siMha saMvatanAM varSa ApelAM che ne e saMvata vi. saM. 1170 mAM zarU thayela che e parathI siMha saMvata jayasiMhadeve seraTha jItIne enI yAdagIrImAM tyAM pracalita karyo he saMbhave che. e agAu vi. saM. 1166 nI eka hastapratamAM jayasiMhadevane mATe "zailajyagaMDa" birada prajAyuM che. A parathI siMhadeve tyAre pitAnuM vijaya prasthAna karyuM haze evuM sUcavAyuM che. 21 seraThanA daMDanAyaka sajIne giranAra upara neminAthanA lAkaDAnA maMdiranI jagyAe navuM paththaranuM maMdira vi. saM. 1185 mAM karAvyuM.22 ' jayasiMhadeve soraTha jItyA bAda somanAthanI yAtrA karelI ne tyAMthI pAcho pharatAM giranAra paranuM maMdira paNa joyeluM.23 rAjamAtA mayaNallAdevIe paNa somanAthanI yAtrA karI ne bAhuleDara3e AgaLa levAto yAtrAvere kADhI naMkhA.24 Ama mayaNaladevInI murAda pati karNadevanA samayamAM nahi, to putra jayasiMhadevanA samayamAM pAra paDI. soraThane vijaya e jayasiMhadevanI ajaba siddhi hatI. vi. saM. 1170 pachI pracalita thayeluM enuM "siddhacakravartI biruda 5 enA A vijayane laIne paDayuM haze. AgaLa jatAM prabaMdhomAM ene badale "siddharAja' nAme pracalita thayuM. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM ] sAlakI rAjyanI jAheAjalAlI lekasAhityamAM jayasiMhadeva * siddharAja ' tarIke vadhAre jANItA che.rapama ' [ 51 mALavA paranA vijaya siddharAja jayasiMhanuM bIjuM yazasvI parAkrama mALavA para vijaya che. sAlakI rAjAone mALavAnA paramAra rAjA sAthe lAMbA samayathI saMdha cAlatA hatA. mALavAmAM uddayAditya pachI ene putra lakSmadeva ane lakSmadeva pachI enA bhAI naravarmAM gAdIe AvyA hatA (I. sa. 1094 sudhImAM).26 naravAMne uttarAdhikAra enA putra yazeAvamAMne maLyA (I. sa. 1133 sudhImAM).27 naravarmA ane yazevamAM siddharAjanA samakAlIna hatA. hemacaMdrAcAyaeN, mAlava-vijayanA nirUpaNu mATe AkhA sa rAkavo che, paratu emAM aitihAsika vigata ghaNI ochI maLe che. emAM jaNAvyA mujaba kAlikAnA pUjana mATe siddharAjane ujjana javuM hatuM, paNa e mAlavapatinA tAme hatuM AthI eNe mALavA tarapha lazkarI kUca karI. mA mAM kirAtAnI madada meLavatA e ujjana pahoMcyA, yoginIonI madadathI e nagaramAM dAkhala thayA, pachI eNe dhArAnagarIne du` chatI mALavAnA rAjA yazAvamAMne keda karyAM.28 mALavAnA rAjAne keda karyAneA ullekha kumArapAlanA samayanI vi. saM. 1208 nI vaDanagara prazastimAM paNa Ave che. AgaLa jatAM kavi somezvara siddharAje dhArApatine kApiMjaramAM nAkhyAne te dhArAnagarI kabaje karyAMne ullekha kare che.ra9 kavi bAlacaMdra siddharAje dhArApatine pakaDIne lAkaDAnA pAMjarAmAM mUkI gujarAta lAgyAnu jaNAve che.3. jayasiMha ane jayama'Dana siddharAjane dhArAnagarI kabaje karatAM bAra varSa lAgyAnuM ane enA rAjA naravarmAM jIvatA pakaDAtAM enI cAmaDImAMthI talavAranuM myAna banAvavAnI siddharAjanI murAda pAra na paDavAnuM noMdhe che. 31 mALavA paranA vijayane vRttAMta merutaMge vigatavAra nirUpyA che. e jaNAve che ke siddharAja sAmanAthanI yAtrAe gayA hatA e daramyAna mALavAnA rAjA yazeAvamAMe gurjaradeza para caDAI karI tyAre ene sAMtU matroe rIjhaJIte pAchA vA yeA. siddharAje pATaNa AvI A jANunAM mALavA tarapha prayANa karyuM. tyAM bAra vanA vigraha thatAM enA dakSiNu daravAjAne teDIne zevAMne bAMdhIne, tyAM potAnI ANa vartAvIne yazAvamAMrUpI pratyakSa yazaHpatAkAthI zvasateA pATaNa pahoMcyA.32 siddharAjanA samayanAM lakhANeAmAM vi. saM. 1192 nA jayeSTha ( I.sa. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla [pra.. 1135 ke 1136 ne me)thI zarU thatAM lakhANomAM enuM "avaMtInAtha" birada ApeluM che, jyAre vi. saM. 1191 (I. sa. 1135) sudhInAM lakhANomAM enAM biradomAM e birudano samAveza thayo nathI. vaLI yazovarmA vi. saM. 1192 nA. mAgasara (I. sa. 1135 nA navembara) sudhI to mALavAmAM adhikAra dharAvatA. hato, jyAre siddharAja e varSanA jeTha mAsa (je kArtikAdi 1192 ne eka hovo joIe.)mAM "avaMtInAtha' kahevAya che,34 e parathI yazovarmAne parAjaya ane siddharAjane vijaya vi. saM. 1192( I. sa. 1135-36)nA. mAgasara-jeTha daramyAna thaye hovo joIe. e agAu siddharAjane e caDAImAM saphaLatA meLavatAM bAra eTale bAra ja nahi, paNa aneka varSa lAgyAM haze. pATaNathI ujana jatAM mArgamAM kirAtanI madada maLyAno ullekha Ave che te paMcamahAlanA bhIla lokone lagato lAge. che.35 mALavAnI caDAIne lagatA keTalAka vRttAMtomAM naravarmA ane yazavarmA vacce goTALo thaye lAge che. siddharAja soraThamAM yAtrAe gayo tyAre A saMgharSane. AraMbha naravarmAe karyo haze. siddharAje mALavA para caDAI karavA prayANa karyuM tyAre paNa mALavAmAM naravarmA rAjya karatA haze, paraMtu siddharAje dhArAno durga kabaje karyo tyAre tyAM naravarmAnI jagyAe yazovarmA rAjya karato hato.' mALavAnA rAjA yazovarmAne keda karIne siddharAja jayasiMha pite "avaMtInAtha" banyo ne mALavAnA rAjyane potAnA rAjyamAM bheLavI daI nAgara daMDanAyaka dAdAnA putra mahAdevane avaMtimaMDalane vahIvaTa soM.37 dAhodanA zilAlekhamAM jayasiMhadeve mAlavarAjane kArAgRhamAM nAkhyA ane senApati kezavane dadhipaddha (dAhoda) Adi maMDalamAM senApati nImyAne ullekha Ave che, temaja gadrahaka(godharA)mAM paNa solaMkI rAjyane mahAmaMDalezvara nimAye hevAnuM sacita thAya che. mALavAnA tAbe rahele mevADane tathA gujarAta ane mALavAnI vacce AvelA vAgaDa(vAMsavADA-DuMgarapura)ne paNa have solaMkI rAjyamAM samAveza thayo hate. ja yazovarmAnuM pachI zuM thayuM e jANavA maLatuM nathI. I. sa. 1138 mAM mALavAmAM vardhamAnapuranI AsapAsanA vibhAgamAM ene putra jayavarmA rAjya. karato hovAno ullekha maLe che, paraMtu dhArA ke ujjainamAM paramAra vaMzane sattA punaH prApta thaI jaNAtI nathI.39 mAlava-vijayathI siddharAja jayasiMha ghaNuM pratApI rAjavI tarIke khyAti pAmyA. e vijayathI bhoja rAjAno prasiddha graMthabhaMDAra pATaNa AvyuM. "prabhAvaka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja zuM ] selaMkI rAjyanI jAhejalAlI [ 53 carita mAM jaNAvyA mujaba e graMthabhaMDAramAMnuM "bhajavyAkaraNa" joI siddharAjane hemacaMdrAcArya pAse evuM vyAkaraNa taiyAra karAvavAnI preraNA maLI. rAjAe kAzmIra dezanA bhAratIdevI-graMthabhaMDAramAMthI ATheya pracalita vyAkaraNanA graMtha maMgAvI lIdhA ne hemacaMdrAcArya e sarvanuM adhizIlana karI "siddhahemazabdAnuzAsana' nAme navuM vyAkaraNa taiyAra karyuM. rAjAe enI hAthI para savArI kADhI enuM bahumAna karyuM ne enI nakale karAvI sarvatra mokalI ApI.40 pachI te hemacaMdrAcArya temaja emanA rAmacaMdra jevA ziSyoe kAvya tathA zAstronA kheDANamAM vipula gaNanApAtra pradAna karyuM. Ama mALavAnA vijaye AnuSaMgika rIte gujarAtane vidyA ane sAhityanAM kSetramAM paNa nAmanA apAvI. siMdhurAjane parAjaya dAhodanA zilAlekhamAM jayasiMhadeve surASTra ane mAlavanA rAjAonA uparAbhava uparAMta siMdhurAja vagere rAjAone nAza karyAne ullekha Ave che. kavi semezvara paNa siddharAje siMdhurAjane bAMdhyAnuM jaNAve che.41 A siMdhurAja koNa e eka prazna che. lATane maMDalezvara cAhamAna zaMkha, je vastupAlano samakAlIna hata, tene pitA siMdhurAja e A siMdhurAja hovAnuM sUcavAyuM che, paraMtu vastupAlane samaya (lagabhaga I. sa. 1220-1240) jotAM zaMkhanA pitAne samaya ATale vahele bhAgye ja hoI zake.43 marumaMDalanA paramAra vaMzanA rAjA semezvare jayasiMhadevanI madadathI siMdhurAjapura pAchuM meLavyAnuM kirADunA zilAlekhamAM jaNAvyuM che,44 te rAjA semezvarane ahIM "siMdhurAja' gaNyo hovAnuM sucavAyuM che.45 paraMtu semezvara ane enA pitA te siddharAja jayasiMhane madadagAra hatA, AthI A siMdhurAja e siMdhane koI sumarA ThAkora havAne tarka vadhu saMbhavita gaNAya. arakane parAbhava | hemacaMdrAcAryo jayasiMhadevanAM parAkramomAM pahelavaheluM barbaraka-parAbhavanA parAkramanuM vistRta nirUpaNa karyuM che.47 emAM jaNAvyA mujaba zrIsthala (siddhapura) pAse sarasvatIne tIre AvelA RSionA Azrama para barbaraka nAme rAkSasa upadrava karatA hovAnI phariyAda thatAM jayasiMhadeve enA para AkramaNa karyuM ne bAhayuddhamAM ene harAvI bAMdhI lIdho. pachI barbarakanI patnI piMgalAnI vinavaNIthI rAjAe ene mukta karyo ne barake jayasiMhadevane kiMmatI ratna bheTa ApI enI sevAmAM rahevAnuM svIkAryuM. arisiMhe tathA somezvare49 paNa barbarakane alaukika siddhio ApI che, emAM somezvara te jayasiMhadeva smazAnamAM e rAkSasa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4] solaMkI kAla [ pra. rAjane bAMdhIne rAjAomAM "siddharAja' tarIke jANIto thayo hovAnuM jaNAve che. gujarAtanA jokasAhityamAM A barbaraka "bAbare bhUta' tarIke jANIto che. barbara rakanA alaukika svarUpanI kalpanA cheka hemacaMdrAcAryanA samayamAM pracalita thaI cUkelI te vastupAlanA jamAnAmAM A prakAre vikase e svAbhAvika che, paraMtu vastutaH barbaraka e nAmanI keI Aryota janajAtine jorAvara saradAra hovo joIe." nAmasAmya parathI barbaraka e bAbariye havA saMbhave che.51 siddharAja jayasiMhadevanAM birudomAM have "tribhuvanagaMDa" "siddhacakravartI' ane "avaMtInAtha" uparAMta "barbarakajiSNune umere thayo. enA samayamAM lakhANamAM A umere vi. saM. 1193 mAM nahi, te chevaTe vi. saM. 1195 sudhImAM thayelo che,para AthI siddharAjanuM A parAkrama mAlava-vijaya (vi. saM. 1192) pachI ekAda varSamAM banyuM gaNAya.para "siddhacakravartI nuM biruda te e pahelAM caudeka varSathI pracalita hoI, e biradane A parAkrama sAthe kaMI saMbaMdha nathI.para anya rAjyo sAthenA saMbaMdha dAhodanA zilAlekhamAM jayasiMhadeve uttaranA rAjAo para ANa vartAvyAne ullekha che. A rAjAo kayA haze? naDula(rAjasthAna)nA cAhamAna rAjyamAM jiMdurAjanA uttarAdhikArIo paikI pRthvIpAla ane jejala (I. sa. 1090) solaMkI rAjya sAthe zatrutA rAkhatA, paraMtu jaghanA uttarAdhikArI AzArAja solaMkI rAjya sAthe saMbaMdha sudhArI lIdho. enA abhilekha I. sa. 111 thI 1143 sudhInA maLyA che. e I. sa. 1115 sudhI naDulamAM rAjya karatA hatA, paraMtu e pachI be-traNa varSamAM pRthvIpAlanA putra ratnapAle naDulanuM rAjya paDAvI lIdhuM ne AzArAja bAlI (rAjasthAna)mAM rAjya karavA lAgyo. AzArAje siddharAja jayasiMhanuM Adhipatya aMgIkAra karyuM ne ene mAlava-vijayamAM madada karI. e pachI AzArAjano siddharAja sAtheno sabaMdha vaNasya hato, chatAM I. sa. 1143 mAM e mahArAjAdhirAja jayasiMhanA Adhipatyane nirdeza kare che. naDDala para te pAle pachI enA putra rAyapAlanuM zAsana rahyuM (I. sa. 1132 thI 1145).13 zAkaMbharI(sAMbhara)nA cAhamAna rAjA vigraharAja 3 jAnA tathA enA putra pRthvIrAja 1 lA(I.sa. 1105)nA samayamAM e rAjyane solaMkI rAjya sAthe sAro saMbaMdha nahato. pRthvIrAjanA putra ajayarAje potAnI sattA AsapAsa vistAravA prayatna karyo, paraMtu enA putra aNe rAjane siddharAja jayasiMhanA prAbalya AgaLa namatuM jokhavuM paDayuM. siddharAje kAMcanadevI nAme potAnI putrI arNorAjane para NAvI ne kAMcanadevInA putra sAmezvarane pATaNamAM pitAnI pAse rAkhI uche. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM ] sAlakI rAjyanI jAheAjalAlI aNNarAje paNa mAlavarAja naravarmAnI sattAtA hAsa kareleA.54 mALavA paranA vijayane lIdhe sAlakI rAjyanI sImA maheAbaka(bu MdelakhaMDa)nA caMdela rAjyanI tathA tripurInA kalacuri rAjyanI sImAnA sa MparkamAM AvI. sAmezvara jaNAve che ke dhArAsanI khabara maLatAM maheAbakanA rAjA gabharAI gayA te eNe siddharAjanu Adhipatya svIkArI lIdhuM.55 prabaMdhakoza vageremAM jaNAvyuM che ke maheAbakanA rAjA madanavarmAMnA vipula vaibhavanI vAtathI vismita thaI siddharAje mahebUka para caDAI karI, paNa madanavarmAe ene 96 karoDa suvaNa mudrA ApI pAche. kADhavo.pa6 madanavarmAnA pakSanA eka abhilekhamAM te madanavarmAe gurarAjAne tarata ja harAvI dIdhAnA ullekha che.pa7 A parathI siddharAjane maheAbaka paranA AkramaNumAM dhArI saphaLatA na maLI hoya te Arthika lAbha vaDe sa MtoSa mAnI pAchA pharavu paDyu hoya ema lAge che.58 [ 55 tripurI(DAhala)nA rAjA kahyu` dhaNA pratApI hatA ne eNe peAtAnA rAjyaneA vistAra karyAM hatA, paraMtu enA putra yazaHnA aneka pratispardhIe vaDe parAjaya thayA hatA.pa9 siddharAjane yamalapatra (karAranAmuM) lakhI ApanAra DAhala-rAjakadeg A hovA joI e.61 siddharAje kAzInA rAjA jayacaMdra pAse sAMdhivigrahika meAkalelA evA ullekha meruDaMga kare che,62 paraMtu siddharAjanA samayamAM tyAM jayacaMdranA pitAmaha geAvidacaMdra rAjya karatA hatA. e kaneAjanA gAhaDavAla vaMzanA hatA, paraMtu kAzI enA rAjyanI aMtargata hAI e kAzInA rAjA tarIke paNa oLakhAtA. meruttuMge geAviMdacaMdranI jagyAe jayacaMdranu nAma mUkI dIdhuM lAge che, je zrInA AzrayadAtA tarIke jANItuM hatuM. 6 2 bhillamAlanA paramAra rAjA sAmezvarane siddharAje enuM rAjya pAchuM apAvyuM. 64 jayasiMhadeve paramardInuM mana karyuM evA talavADAnA abhilekhamAM ullekha che,pa paraMtu A paramarda kANu e eka prazna che. e kalyANa(dakhkhaNa)nA cAlukaya rAjA vikramAditya 6 ThTho (je paramardI paNa kahevAtA) hAvAnuM sUcavAyuM che,66 paraMtu jayasiMhadeve evA pratApI rAjavInA parAbhava karyAM hAya tA enuM vistRta nirUpaNa thayA vinA rahyuM na hoya, AthI e parama nAme koI sAmaMta ke maDalezvara hAvA joIe. e samaye parama nAme evA aneka sAmaMta hatA. cha ema teA cAlukaya nareza vikramAditya ane enA adhikArIo paNa lATa deza jItyAnA ane gurjararAjAne gabharAvyAnA dAvA kare che, paNa emAM mananI murAda ane atyukti ja lAge che.68 jinamaMDane siddharAjanI rAjyasabhAmAM kalyANu Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] selaMkI kAla [. kaTakanA rAjA paramardIne dUta Avyo hovAno ullekha karyo che, e parathI to vikramAditye siddharAja sAthe rAjakIya saMbaMdha rAkhele eTaluM ja sucita thAya che. somezvare jayasiMhadeve gauDadezanA rAjAne jItyAnuM ane cAritrasuMdaragaNie siddharAje magadha kAzmIra ane kAra dezane chatyAnuM jaNAvyuM che e spaSTataH kavionI rUDha kalpanA gaNAya.70 rAjyavistAra siddharAja jayasiMhe Ama selaMkI rAjyane eka vizALa ane prabaLa rAjyamAM vikasAvyuM. taLa-gujarAtamAM enuM zAsana lATadeza para paNa pravartatuM enI pratIti bhRgukaccha-(bharUca)mAM lakhAyelI haratapratonI pupikA parathI thAya che. saurASTra para paNa have siddharAjanuM zAsana pravartatuM ene gALA(ji. surendranagara)nA zilAlekha parathI temaja giranAra paranA zilAlekha73 parathI sabaLa samarthana maLe che. bhadrezvaranA vi. saM. 115 (I.saM. 1139)nA zikhAlekha74 parathI kacchamAM siddharAjanuM zAsana pravartatuM hovAnI pratIti thAya che. pUrvamAM enI sattA cheka mALavA sudhI prasarI hatI. ujajana ane dAhodanA zilAlekho parathI eno sabaLa purAvo sAMpaDe che. talavADA tathA udayapuranA abhilekha A bAbatano purAvo pUro pADe che. mALavAne laIne vAgaDa ane mevADa paNa solaMkI rAjyanI aMtargata gaNAyA. uttare rAjasthAnanA keTalAka bhAgamAM paNa jayasiMhadevanI ANu pravartatI. kirADu vibhAgamAM rAjya karate somezvara siddharAjanI kRpAno nirdeza karato. bhInamAla, kirAtu ane bAlInA zilAlekha parathI dakSiNa rAjasthAnamAM siddharAjanI sattA pravartatI hovAnI pratIti thAya che.77 sAMbharanA zilAlekha parathI zAkaMbharI paNa zeDo vakhata siddharAjanI sattA nIce hovAnuM nizcita thAya che.78 Ama siddharAja jayasiMhanA samayamAM solaMkI rAjyanI sattA samasta gujarAta uparAMta mALavA, mevADa ane mAravADa para ane keTaleka aMze cheka sAMbhara (ajamera) sudhI pravata. sAMskRtika siddhio siddharAje vidyA tathA kalAnA kSetre gaNanApAtra pradAna karyuM. eNe hemacaMdrAcAryane navuM zabdAnuzAsana taiyAra karavA preraNA ApI, jarUrI sAdhanasAmagrI maMgAvI ApI ne e graMtha taiyAra thaye enuM bahumAna karyuM. prajJAcakSu kavi zrIpAlane siddharAja potAne baMdhu mAna. hemacaMdrAcArya, rAmacaMdra, zrIpAla, vATa, jayamaMgala, yazazcaMdra, vardhamAnasari, sAgaracaMdra ityAdi aneka vidvAne tathA kavione Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM ] selaMkI rAjyanI jAherajalAlI [ 57 A rAjAe pretsAhana ApyuM hatuM.79 pAThazALAomAM inAmo vagerenI vyavasthA karI eNe vidyAbhyAsane paNa uttejana ApyuM." maMtrIomAM sAMtva, muMjAla, Azuka, sajajana, udayana vagere aneka maMtrIo nAmAMkita hatA. purahita kumAra tathA zobha paNa rAjAnA mAnItA hatA.01 siddharAje zava hato. eNe saurASTra chatI pagapALA somanAthanI yAtrA karI. mAtA mayaNaladevInA AgrahathI eNe somanAthanI yAtrAvero kADhI nAkhyo. sarasvatInA tIre AvelA rudramahAlayane eNe mahAprAsAdanuM pUrNa svarUpa ApyuM ne zrIsthala siddharAjanA nAma parathI "siddhapura' tarIke jANItuM thayuM. pATanagara aNahilapATaka pattanamAM siddharAja jayasiMhe sukAI gayelA jUnA jaLAzayanA sthAne moTuM bhavya jaLAzaya karAvyuM.81 enA kAMThe 1008 zivAlaya baMdhAvyAM, ne ethI e "sahastraliMga" nAme khyAti pAmyuM. e jaLAzaya khodAtuM hatuM tyAre jasamA nAme eka rUpALI oDaNa para siddharAja mohita thayo, paNa jasamA rAjAne vaza na thatAM ene zApa daI marI gaI evI lokakathA ghaNI kapriya thaI hovA chatAM emAM atihAsika tathya raheluM bhAgye ja saMbhave che. siddharAja jayasiMhe rAjakozanI samRddhine upayoga bIjA aneka devAlayo tathA jaLAzaya baMdhAvavAmAM paNa karyo. gujarAtamAM eNe ThekaThekANe devAlaya baMdhAvyAM ne jaLAzaya baMdhAvyAM, AthI aneka prAcIna devAlayo ke jaLAzayanuM kartava ene ApavAmAM Ave che.83 eNe sarasvatInA tIre mahAvIranuM citya paNa baMdhAvyuM hatuM.84 sahastraliMganA tIre eNe satrazALAo tathA dAnazALAe baMdhAvI hatI." brAhmaNane siddhapura vagere gAmanuM dAna dIdhuM.85 mahAlaya (rudramahAlaya), mahAyAtrA (somanAthanI padayAtrA), mahAsara (sahastraliMga sarovara) ane mahAsthAna (dAnazAlA ?)-puA e siddharAjanAM anupama suta gaNAya che.85 vi. saM. 1181(I.sa. 1125)mAM siddharAjanI rAjasabhAmAM zvetAMbara devasUri ane digaMbarasUri kumudacaMdra vacce vAdavivAda thayo ne emAM zvetAMbaramatane vijaya thayo.86 siddharAja jana sUrione ghaNuM mAna Apato. hemacaMdrAcAryanA upadezathI eNe AkhA rAjyamAM parvadinomAM amAri (pazu vadhanI manAI) pharamAvI hatI." eNe siddhapuramAM mahAvIranuM derAsara paNa baMdhAvyuM hatuM.07 somanAthanI yAtrA samaye giranAra thaI neminAthanAM darzana karyA.87A Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] solaMkI kAla [ 5. khaMbhAtamAM agnipUjakoe musalamAnonI masjida banAvI evI phariyAda thatAM siddharAje gupta rIte jAte tapAsa karIne enI khAtrI thatAM aparAdhIone daMDa karyo evo kisso muhammada zaphIe I. sa. 1211mAM nege che,88 e siddharAjanI niSpakSatA tathA nyAyapriyatAnuM saceTa daSTAMta che. dharma tathA vidyAlAne protsAhana ApanAra A udAra rAjavI janasamAjamAM ujananA paraduHkhabhaMjana vikramAditya jevo lokapriya thaye ne lokomAM enA paramArtha mATe tathA enI ajaba siddhio mATe tareha tarehanI vAto praca. lita thaI.89 siddharAja Ama aneka rIte sukhI hato, paraMtu ene putranI khoTa hatI. eNe aneka devonI ArAdhanA karI, paraMtu e chevaTa sudhI aputra rahyo. siddharAja 49 varSanuM lAMbuM rAjaya bhogavI vi. saM. 1094 (I.sa, 1143)mAM mRtyu pAme evI anuzruti che.... jyAre enA bAlIna zilAlekhamAM vi. saM. [12]00 nuM varSa vAMcavAmAM AvyuM che. 91 jo A varSanuM vAcana barAbara hoya to siddharAjanuM mRtyu vi. saM. 120 I. sa. 1143)mAM, nahi te vi. saM. 1199(I.sa. 1142)mAM thayuM gaNAya.92 8. kumArapAla rAjyaprApti siddharAja aputra rahetAM, bhImadevanI rANI udayamatinA vaMzane aMta Avyo ne rAjagAdIne vAraso chevaTe bakulAdevInA vaMzane maLyo. bakulAdevInA putra zremarAjanA putra devaprasAdane putra tribhuvanapAla siddharAjane sAmaMta ane sahAyaka hato ema hemacaMdrAcArya nedhe che. 7 tribhuvanapAlanI patnInuM nAma kazmIradevI hatuM.. teone traNa putra hatAH kumArapAla, mahIpAla ane kIrtipAla. putrI premaladevI azvAdhyakSa kRSNadevane paraNI hatI, ne devaladevI zAkaMbharInA rAjA arNarAjane.94 kRSNadeva tathA kIrtipAla siddharAjanA sainyamAM UMce adhikAra dharAvatA 95. paraMtu pite aputra rahevAthI potAnI rAjagAdIne uttarAdhikArI kumArapAlane maLaze e sthiti siddharAjane khUMcatI hatI, spaSTataH bakulAdevInA hInakulane laIne, AthI kumArapAlane rAjA taraphathI satata bhaya raheto hato, ne ene salAmatI mATe gupta veze varaso sudhI bhaTakatA rahevuM paDeluM. e daramyAna ene hemacaMdrAcAryane ThIka. sahAre maLata. khaMbhAtamAM maMtrI udayane paNa kaMI sahAro Apele. siddharAjanA. mRtyu samaye kumArapAla mALavAmAM hatuM. siddharAjanA mRtyunI khabara paDatAM e tyAMthI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thru ] sAlakI rAjyanI jAheAjalAlI [ 59 tarata aNuhilavADa AvyA ne peAtAnA banevI kRSNadevanA sainyanI sahAyathI gAdI para beTho. premaladevInA haste paTarANI bhApaladevI sAthe kumArapAlanA rAjyAbhiSeka thayA. eNe udayananA putra vAgbhaTane mahAmAtya nImyA. kumArapAla tyAre 50 varSanI prauDha vayanA hatA.96 : prabaMdhaci'tAmaNimAM kumArapAlanA rAjyAbhiSeka sa. 199 nA kArtika vade 2 ne ravivAre jaNAvyA che,7 jyAre ' vicArazreNI 'mAM jaNAvyuM che ke siddharAja saM. 1199 nA kArtika sudi 3 nA roja mRtyu pAmyo. pachI 30 divasa pAdukAnu rAjya rahyuM ne mAgasara sudi 4 ne divase kumArapAla gAdIe beTho.8 khAlInA zilAlekhanA vanA vAcana parathI 1. azAkakumAra majumadAre, hemacaMdrAcAya nI AgAhImAM jaNAvela vIra nirvANathI 1669 varSa ( arthAt vi. saM. nAM 1199 va ) vItatAM 'mAM e varSAne gata gaNI kumArapAlane rAjyAbhiSeka vi. saM. 1200 mAM thayuM hovAnuM sucavyuM che.99 paraMtu 'supAsanAhacariya'nI prazastimAM saM. 199 nA mAtra suda 10 ne guruvAre kumArapAlanuM rAjya jaNAvyu` hAI100 e zilAlekhanA varSoMnuM vAcana sadigdha te prabadhAmAM ApeluM varSa saMbhavita gaNAya. A anusAra siddharAjanu mRtyu I. sa. 1142 nA baiMkaTobaramAM te kumArapAlanuM rAjyAreAhaNa e pachInA mAsamAM thayu hAlu sabhave che. 101 Arabhika upadravA vaya tathA anubhave pIDha evA rAjA kumArapAle sattAnAM sUtra saMbhALI lIdhAM tyAre vRddha rAjapuruSAe ene mArI nAkhavA koziza karI, paraMtu khabara paDatAM rAjAe e kAvatarAkhArAne mArI naMkhAvyA. vaLI kRSNadeva have phAve tema vA hAvAthI enI paNa kheA bhulAvI. AthI anya sAmatA paNa sArI rIte vartavA lAgyA. 10 2 zAka'bharInA rAjAne parAjaya zAkaMbharInA cAhamAna rAjA aNNarAjanA parAjaya e kumArapAlanuM suprasiddha parAkrama che. kumArapAlanA rAjyArAhaNa pachI gheADA vakhatamAM aNvarAje enA rAjya para caDAI karavA taiyArI karI. emAM ene balAla cAhaDa vagere rAjAonA sAtha hatA. arNorAjanI hilacAlanI khabara maLatAM kumArapAle nAMdIpuranA sainyane ballAla sAme meAkalyuM ne peAte zAkaMbharI tarapha prayANa karyuM. mArgamAM AjInA sAmaMta vikramasiMhane sAthe laI ne kumArapAle ajamera para caDAI karI ne tyAMnA cAhamAna rAjAne Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. ] solaMkI kAla [ a. harAvyA. arNorAje pitAnI putrI jahaNa kumArapAlane paraNAvI enI sAthe maMtrI sAdhI.103 siddharAje putra mAnelA cAhaTha nAme kumAre arNorAjane kumArapAla sAme uzkeryo hovAnuM nimitta meratuMga jaNAve che, 104 tyAre rAjazekhara, jayasiMhasuri ane jinamaMDana kumArapAlanI bahena devaladevI sAthe ghata ramatAM enA pati arNorAje gurjarezvara kumArapAla mATe apamAnajanaka zabdo bolatAM enI phariyAda parathI kumArapAle arNorAja para caDAI karyAnuM kAraNa nirUpe che.105 ajameranA yuddhanA varNanamAM cAhaDe kumArapAlane hAthIne mahAvatane phoDyAnI, paNa kumArapAle mahAvata badalI detAM ne kumArapAlanA "kalahapaMcAnana' hAthI para kUdavA jatAM cAhaDa jamIna para paDI gayAnI rasaprada vigata nirUpAI che.16 aNe rAjane kumArapAle be vAra harAvyuM lAge che. Abuno paramAra rAjA vikramasiMha bevaphA nIvaDatAM kumArapAle ene padabhraSTa karI enuM rAjya enA bhatrIjA yazodhavalane saMyuM. yazadhavalanA vi. saM. 1202(I. sa. 1145) nA lekha parathI kumArapAlanI pahelI caDAI e varSa pahelAM thaI hovAnuM phalita thAya che. 17 e caDAIne aMte kumArapAle pitAnI bahena devaladevI arNorAja vere paraNAvI haze. 108 ajamera paranI bIjI caDAIe pachI saM. 1207 mAM thaI lAge che. 109 enuM nimitta devaladevIvALo prasaMga hoI zake. ballAlavALA saMga e samaye Ubho thaye haze. emAM kumArapAle zAkaMbharIne rAjAne pitAnA bAhubaLa vaDe harAvyuM lAge che. arNorAje pitAnI putrI ene e vakhate paraNAvI haze.11deg saM. 1208 thI kumArapAlanA tathA enA vaMzajenA aneka abhilebamAM temaja keTalIka hastapratomAM kumArapAlanA A parAkramane sagaurava nirdeza karavAmAM Ave che. 111 alAlano vadha hemacaMdrAcArya jaNAve che ke pUrvanA rAjA ballAle eNe rAjanI caDAI samaye gujarAta para caDI AvavA hilacAla karI tyAre kumArapAle nAMdIpuranA sainyane ballAla sAme mekahyuM. 112 AgaLa jatAM zAkaMbharIne vijaya thatAM khabara maLI ke vijaya ane kRSNa nAme sAmaMtane ballAle pheDyA, paNa kumArapAlanA pAMca sAmaMtoe maLIne balAlane yuddhamAM pADyo.1 13A sAmaMtomAM Abuno rAjA yazadhavala khAsa beMdhapAtra che.114 abhayatilaka ballAlane avaMtidezanA rAjA tarIke oLakhAve che. 115 vi. saM. 1208 nI vaDanagara prazastimAM mAlezvaranA zirane daravAje laTakAvyAne ullekha che?16 te mALavezvara A ballAla lAge che; ene vadha zAkaMbharInA bIjA vijaya pachI tarata ja tha. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thu' ] sAlakI rAjyanI jAheAjalAlI [ 61. A ballAla koNa hatA e eka prazna che. sAmAnya rIte e mALavAneA rAjA manAyA che, paNa mALavAnA paramAra rAjAeAnI vaMzAvaLImAM evuM nAma AvatuM nathI. mALavAnA rAjA jayasiMhane dabAvanAra cAlukya rAjAne e hAyasALa senApati haze evuM sUcavAyuM che, 117 paraMtu enA karatAM e koi paDezanA pradezanA, prAyaH padmAvatIneA, rAjA hoya e vadhu saMbhavita che. 118 vi. sa. 1220 (I. sa. 1164) ane 1222(I. sa. 1166)nA udepura zilAlekhA parathI tyAre mALavAmAM bhIlasA pradeza kumArapAlanI sattA nIce hAvAnu nizrita che. 1 19cAhamAna vIsaladevanu' prAabhya zAkabharI ajameranA cAhamAna rAjA aNNarAjanA putra vigraharAja 4 cA urphe vIsaladeve seAlaka rAjyanuM Adhipatya phagAvI daI potAnA rAjyanA vistAra karyA. tAmara vaMza pAsethI dilhI lIdhuM, paMjAbamAM muslimAnAM AkramaNAnA sAmanA karI peAtAnuM prAbalya pravartAvyuM. 120 nADolanA cAhamAna rAjA AhvaNudeve kumArapAlanA sAmaMta tarIke saurASTramAM khaDa zamAvelu. e baMDa koI AbhIra saradAre karyuM haze.121 vIsaladeve nADola para caDAI karI ene khedAnamedAna karyuM ane jAbAlipura(jAlera)ne khALyuM. 122 vaLI vIsaladeve sajjanane harAvyA. e saurASTranA maMDalezvara nahi, paNa ciMtADanA sAmata haze.123 vIsaladevanA putra sAmezvara, je siddharAjanA dauhitra ane kumArapAlanA vaphAdAra sAmaMta hatA te, zAkaMbharInA rAjA thatAM cAhamAne ane sAla qIe vaccenA saMbaMdha sudharyAM. vi. sa. 1209-1218 (I. sa. 1152-1162) daramyAna nADAlamAM kumArapAle daMDanAyakane vahIvaTa rAkhelA, paNa e pachI tyAM AhaNane sattA soMpelI. vi. saM. 1209 mAM kirADu paNa ene tAme hatuM.124 mallikArjunanA vadha sAlakI rAjyanI dakSiNu sImA have kAMkaNu sudhI prasarelI hAI ene uttara DhAMkaNanA zilAhAra rAjya sAthe saMdharSa thayA. zarUAtamAM sAlakI sainikane parAjaya thayA, paraMtu Akhare zilAhAra rAjA mallikArjuna hAthI parathI paDI jatAM sAlakI sainikoe enu zirachedI nAkhyu.125 A AkramaNanI AgevAnI kumArapAle nahi, paNa maMtrI AMbaDe lIdhI hatI.126 AMbaDa pahelA AkramaNamAM pAchA paDaco hatA, khIjA AkramaNamAM ANunA paramAra rAjA dhArAvarSe mahattvaneA bhAga bhajavyA lAge che.17 hemacaMdrAcArya A parAkramanuM nirUpaNu saMskRtaprAkRta 'dayAzraya 'mAM ja karyuM che, ethI e kumArapAlanuM chevaTanuM parAkrama hAvu joI e. 127ma Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] selaMkI kAla [pra. -rAjyane vistAra hemacaMdrAcArye prAkRta dvayAzrayamAM kumArapAlane digvijaya varNavyo che. 128 emAM siMdhu, vArANasI, magadha, gauDa, kAja, dazArNa, cedi, dilhI vagere rAjyanA vijayane ullekha karyo che. evI rIte jayasiMhasUrie tathA jinamaMDanagaNie paNa kumArapAlanA digvijayanuM nirUpaNa karyuM che, jemAM kura, sarasena, paMcAla, videha, magadha, kAzmIra, uDIyAna, jAlaMdhara vagereno samAveza kevaLa kavika95nA lAge che, 129 paraMtu kumArapAlanA samayanA je abhilekha maLyA che te parathI enA zAsanapradeza vize sabaLa purAvA maLe che. saurASTramAMnA lekhamAM saM. 1201 mAM (I.sa. 1145) mAM mahAmAtya mahAdevane 131 saM. 202 (I.sa. 1146)mAM mAMgaroLa (saurASTra) pAse gRhila kulanA rAjA mUlunno 13ra ane vi. saM. 850 (I. sa. 1225) mAM bhAvabRhaspatinI preraNAthI kumArapAle somanAtha maMdiranA karAvelA jIrNoddhArane 133 ullekha Ave che. A parathI saurASTramAM kumArapAlanuM zAsana pravartatuM hovAnI pratIti thAya che. saM. 1202(I. sa. 1146) mAM godrahaka (godharA)mAM mahAmaMDalezvarane vahIvaTa hato. 134 Abu pradezamAM yazodhavala kumArapAlanuM Adhipatya aMgIkAra karatA.135 saM. 1287 (I.sa. 1151)mAM kumArapAle citrakUTa(citaDa)nA eka zivAlayane gAmanuM dAna dIdhuM.13 saM. 1209 (I. sa. 1153)mAM AlaNadeva kisaDumAM kumAra pAladevanA Adhipatya nIce rAjya karatA.137 saM. 12096(I. sa. 11531160)mAM mAravADanI palikA(pAlI)mAM paNa kumArapAlanuM Adhipatya hatuM.38 saM. 1220-22(I. sa. 1164-66)mAM mALavAnA udepuramAM kumArapAlanuM zAsana pravartatuM.139 saM. 1213(I. sa. 1157)mAM nADolamAM kumArapAlanuM zAsana pravartatuM.140 saM. 1218(I. sa. 1162)mAM kirADumAM kumArapAlanA sAmaMta tarIke paramAra rAjA somezvaranuM rAjya hatuM. 141 A parathI kumArapAla saurASTra, godharA, Abu, mevADa, mAravADa, udepura (mALavA) vagere pradeza para zAsana ke Adhipatya dharAvate eTaluM nizcita thAya che. uttare sAMbhara-ajameranA cAhamAna rAjya para tathA dakSiNe uttara kekanA zilAhAra rAjya para paNa ene pratApa prasaryo hate. jaina dharmane prabhAvaka kuladharma anusAra kumArapAla zivane upAsaka hato. enA aneka abhilekhamAM ene "umApativaralabdhaprasAda' kahyo che. rAjyArohaNa pahelAMnI rakhaDapaTTI daramyAna e parama AhaMta udayana maMtrI tathA hemacaMdrAcAryanA saMparkamAM Avyo Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 63 4 zuM ] solaMkI rAjyanI jAherajalAlI manAya che, 142 paraMtu rAjyArohaNa pachI aneka varSo sudhI e yuddhomAM rokAyela rahyo hato. pacAsa varSanI vaye gAdIe Avelo rAjA ema karatAM 65 varSane thaI cUkyo hato. have e sAMjhAmika viyenI lAlasA tajI dhArmika abhyadayanA mArge vaLyo. amAtya vAhaDa dvArA rAjAe hemacaMdrAcAryane sakriya satsaMga sAthe ne dinapratidina jaina dharmamAM ene anurAga vadhato gayo.1 43 Akhare saM. 1216 (I.sa. 1160)mAM eNe jainadharma aMgIkAra karyo kahevAya che. yazapAle racelA moharAjaparAjaya" nATakamAM kumArapAle maharAjano parAjaya karI kRpAsuMdarIne kevI rIte prApta karI e rUpako dvArA nirUpyuM che. zrAvaka dharma aMgIkAra karatAM kumAra pAle mAMsa, madha, vrata, padAra, cauya ityAdinA tyAganAM vrata lIdhAM kahevAyAM che. vaLI pitAnA rAjyamAM amAriSaNA karI arthAta prANIone mAravAnI manAI pharamAvI. kumArapAlanA pitAnA upalabdha lekhamAM A ghoSaNAno ullekha maLato nathI, paraMtu mAravADamAM maLelA be lekhamAM enA sAmaMtoe amuka amuka parva dinee jIvahiMsAnI manAI pharamAvI che. 145 eka bAju saM. 1216 (I. sa. 1160) pachIye saM. 122 (I. sa. 1164)nA udayapura lekhamAM temaja saM. 1225 (I. sa. 1169)nI hastapratamAM ene "umApatilabdhavaraprauDhapratApa' kahyo che, te bIjI bAju saM. 1221(I. sa. 1165)nA jAlera lekhamAM temaja saM. 1221, 1rara7 ane 1228 (I. sa. 1165, 1171 ane 127ra)nI hastapratonI pupikAomAM ene "parama AhaMta" ke "parama zrAvaka' kahyo che. vaLI va. saM. 850( vi. saM. 1225-I.sa. 1169)nA arasAmAM kumArapAle somanAtha maMdirane jIrNoddhAra karAvyo hate. evI rIte kedArezvaranA maMdirane paNa jIrNoddhAra karAvyo hate 14pa ane aNahilapuramAM kumArapAlezvara nAme zivanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. 14pa A sarva ullekho parathI kumArapAle kulaparaMparAgata zaivadharma cAlu rAkhIne janadharma aMgIkAra karyo haze evuM phalita thAya che. 146 - kumArapAlanA samayamAM maMtrI udayananA putra vAbhaTe saM. 121 (I.sa. 1155)mAM zatruMjaya para navo prAsAda karAvyo ne enI taLeTImAM bAhaDapuramAM tribhuvanapAla-vihAra karAvI emAM prArthanA sthApyA. evI rIte udayananA putra AdmabhaTe bhRgupuramAM zakunikA-vihArane jIrNoddhAra karyo. 147 aNahilavADamAM rAjAe kumArapAla-vihAra tathA tribhuvana-vihAra baMdhAvyA temaja bIjA 32 vihAra karAvyA. 148 devapattana(prabhAsa)mAM pArzvanAthanuM maMdira karAvyuM. jAbalipura(jAra)nA kAMcanagirigaDha para "kumAravihAra " nAme jana citya karAvyuM. 149 mArapAle judA judA pradezomAM 1440 vihAra karAvyA150 evI anukRti che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ pra. e parathI A rAjAe ThekaThekANe jana cetya karAvyAM hovAnuM mAluma paDe che. zatruMjaya giranAra vagere tIrthomAM kumArapAla-vihAra baMdhAvyo hovAnI anukRti che. gujarAtanAM ghaNAM jUnAM derAsara rAjA kumArapAle ke maMtrI vastupAla-tejapAle karAvyAM gaNAya che. vidyamAna derAsaramAM tAraMgA paranuM ajitanAtha maMdira kumArapAlanA samayanuM che. hemacaMdrAcArye saMskRta "kyAzraya"nI samApita kumArapAlanA caritathI karI temaja prAkRta "kyAzrayamAM kumArapAlanuM carita AlekhyuM. kumArapAlanI vinaMtIthI eNe "triSaSTizalAkApuruSacarita' tathA 20 vItarAgastutio sameta gazAstra racyuM. 151 kumArapAle somanAthanA maMdirano jIrNoddhAra samaye saurASTramAM tIrthayAtrA karelI tyAre hemacaMdrAcArya paNa enI sAthe tyAM gayA jaNAya che. AgaLa jatAM rAjAe saMdha kADhIne saurASTramAM jaina tIrthonI paNa yAtrA karI hatI. 151 Ama jaina dharmanA prabhAvaka tarIke rAjA kumArapAla gujarAtamAM ghaNI nAmanA dharAve che. bauddha dharmanA abhyadayamAM je sthAna maurya rAjA azokanuM che te sthAna gujarAtamAM jaina dharmanA abhyadayamAM solaMkI rAjA kumArapAlanuM gaNAya che. gujarAtanA pravAsIo somanAtha jaI kedArezvaranuM maMdira ane aNahilavADa jaI kumAra-vihAranuM citya jevA talasatA evuM hemacaMdrAcArya varNave che15rae parathI A samayanI sthApatyasamRddhine sacoTa khyAla Ave che. aputrikAdhanane tyAga jema siddharAje somanAthanA yAtrAverAno tyAga karela tema kumArapAle apatrikAdhanane tyAga karyo. je vidhavAne kaI putra na hoya tenuM dhana rAjA laI leto, AthI e vidhavAnI durdazA thatI. apatrikA(aputra vidhavA)nA dhanane AthI rudatIvitta" (rahatInuM dhana) kahetA. kumArapAle A krUra rivAja tajI rAjyanI moTI Avaka jatI karI. 15ra uttarAdhikAra saM. 1229(I.sa. 1173)mAM 84 varSanI vaye hemacaMdrAcAryane deha paDyo. e pachI cha mahine rAjA kumArapAla mRtyu pAmyo. siddharAjanI jema kumArapAla paNa aputra hato. enA pachI enA bhAI mahIpAlane putra ajayapAla gAdIe AvyuM. prabaMdhaciMtAmaNi jaNAve che ke eNe saM. 1199(I. sa. 1143) thI 35 varSa sudhI rAjya karyuM ne saM. 1230(Isa. 1174)mAM ajayapAlane rAjyAbhiSeka tha. 153 paraMtu saM. 1229 nA vaizAkha (I. sa. 1177 nA eprila)no ajaya Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyuM ] selaMkI rAjyanI jAherajalAlI [ 65 pAlano lekha maLe che. 154 AthI "vicArazreNI'mAM ApelI kumArapAlanA rAjyakAlanI uttaramaryAdA saM. 1rara8nA pauSa(I. sa. 1172, DiseMbaranI kharI lAge che. kumArapAlanI icchA pitAne uttarAdhikAra dauhitra pratApamalane ApavAnI hatI, paraMtu bAlacaMdra pAsethI e jANatAM ajayapAle kumArapAlane jhera ApyuM hatuM evI anubhuti pachInA jaina sAhityamAM neMdhAI che, 155 paraMtu prabhAvakSyati ane prabaMdhaciMtAmaNi jevA e pahelAMnA graMthamAM AvI koI vAta AvI nathI, AthI e vAta sAMpradAyika dRSTie pAchaLathI UpajelI jaNAya che. 156 Ama siddharAja jayasiMha tathA kumArapAlanA samayamAM solaMkI rAjya pazcima bhAratavarSamAM vizALa prabaLa rAjya tarIke sthAna pAmyuM ne eNe Arthika tathA sAMskRtika kSetre paNa jAhojalAlI jogavI. ' pAdaTIpa 1. kuyAbI, sa. 10, sTo. 1-10 2. rAsamALA, bhA. 1, pR. 145 3. gu. ma. rA. I., pR. 259 4, pR. 15 5. cAya, sa. 11, Dho. 44-66 6. saM. 1150 pauSa vada 3 zanivAre zravaNa nakSatra (pR. 11)arthAta 7 mI jAnyu ArI, I. sa. 1094 nA roja. ahIM tithivAra baMdha bese che, nakSatra bilakula baMdha bese ema nathI, 7. upAzraya, sa. 11, se. 11-116 8. C. G, p. 67 9. . ri, p. 5-16 10. gu. ma. rA. I., pU. ra73-ra78; zaM. ha. dezAI, "saurASTrane ItihAsa," pR. - 242-259 11. , , pR. 11, je. rU ; pra. vi., pR. dara 12. rIndAnuzAsana nA sUtra 6-2-8 nAM udAharaNomAM sarassiddhaH saurASTranA 13. guela, bhA. 3, lekha naM. 144 ka 14-15. gu. ma. rA. I, pRra76-277 16. 9. 64 17. pR. 64-6 18, gu. ma. rA. i., pR. 277 19, graMtha 1, pR. 40-492 20. gu. ma. rA. I, pR. 263; kayAreka ene badale "tribhuvanagaMDa" zabda prayojAto. gaMDa deya zabda che. ene arthe dAMDazika arthAta rakSaka thAya che (R. C. Parikh, op. cit., p. CLXVII ). 21. R. C. Parikh, op. cit., p. CLXVII 22. gu. ma. rA. i., pR. 271, 278-279 23. p. ni., pR. 61 se. 5 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . selaMkI kAla - [ praka 23e. A sthaLanA abhijJAna mATe juo R. C. Parikh, p. cit., p. CLXy. zukalatIrtha pAsenA bhAloda karatAM dhoLakA pAsenuM bhAloda vadhAre saMbhavita che. paraMtu somanAtha mATe ghaNuM dUra paDe. giranAranI taLeTI pAse bAhuloDa hatuM e vadhAre baMdha bese. * 24. pAna, pR. 57. A yAtrAverA mATe 72 lAkhanI sanada ApavAmAM AvelI, te jayadeve phADI nAkhI. 25. A birudane sahuthI vahelo jJAta prayoga uttarAdhyayana sUtranI vi. saM. 1179 nI hastapratamAM maLyo che (gu. ma. rA. I., pR. 263). 25. hemacaMdrAcArya jayasiMhane "siddhirAja' (siddhione rAjA) kahe che. barbarakane siddha karyo mATe e "siddharAja " kahevAya evuM jinamaMDana jaNAve che. barbara * siddha' kahevAtA ne teone jItyA mATe jayasiMha "siddharAja' kahevAyo haze evuM zrI. 2. che. parIkha sUcave che (op. cit, pp. CLXII, CLXIII, CLXX). samakAlIna abhilekhomAM tathA graMthaprazastiomAM to enA mATe siddhacakravatI' biruda vaparAyuM che ne e "barbarakajiSNu" karatAM ghaNAM varSa vaheluM zarU thayuM che. 26-27. The Struggle for Empire, p. 69 28. Na 14 ra9. vIrtizakuthI, 3. 2, Dho. -2 30. vasantavAsa, . 2, cho. 21-22 31. ISAramUjhirita, . 1, Ro. 41; kumArapAgha, pU. 7 32. 5. ci, pR. 18-16 33. juo gu. ma. rA. 4, pR. 21ra-ra06. 34. ga. ma. sa. I, pR. 288: zrI. 2. che. parIkhe jeSThavALA vi. saM. 1192 ne caitrAhi gaNya che (op. cit., p. CLXXVI), paNa to tyAre I. sa. 1135 no me mahine Ave, jyAre e varSanA naveMbara sudhI to yazovarmA mALavAmAM rAjaya karato hato. 35, ejana, pR. 286 31. ejana, pR. 284; C. G., pp. 73 fr. 37. guala, bhA. 3, lekha naM. 144 a, gu. ma. rA. I., pR. 292 38. ga. ma. rA. I., pR. 291 39. C. G, p. 76 40. mAvArita, hemarahUkavazva, jajo. 04-116. vaLI juo ka. , g. 4. thotsa, sa. 11, ko. 22; vItaiimurI, . 2, se. 26 . R. C. Parikh, op. cit., p. CLXXX 43. ga. ma. sa. I., pR. 94-25 44. guela, bhA. 3, lekha naM. 149 ba 45. gu. mA. 22. i, pR. 294 46. C. G, p. 81 47. varga 12 48. 4. 2, jaso. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja zuM ] selaMkI rAjyanI jAhejalAlI. [ 67 ja. vidvimuvI, sa. 2, ko. rU; jayasihasUri paNa evuM jaNAve che (kumAraHI - mUDhivarita, 3. 1, Dho. 12). 10. De. nyUlare e koLI, bhIla ke prAya: mera hovAnI kalpanA karelI (IA, Vol. VI, p. 186). 51. B. G, Vol. I, Part 1, pp. 174 f. para. vi. saM. 1193 nA gALA zilAlekhamAM e biruda nathI, jyAre e varSanA tAmra patramAM che (guela, bhA. 3, lekha naM. 143 ba), paraMtu A dAnapatra khaDuM hovAnI khAtarI nathI. vi. saM. 1195 nA ujIna zilAlekhamAM cAre ya birada ApelAM che ( gu. ma. rA I, pR. 266). ria. vAmaNAkAra mAM barbaraka siprA nadI para setu bAMdhyAnuM jaNAvyuM che (4, 152). A banAva mAlavavijaya pahelAM banyo hoya, to barbaraka para vijaya e pahelAM gaNavo paDe. AthI sijhA para setu mAlavavijaya pachI baMdhAyo haze, mALavA sAthenA saMparkanI saraLatA mATe. paraA. hemacaMdrAcArya A parAkramane sahuthI pahelAM nirUpe che, paraMtu emAM kAlakrama na paNa hoya. 13. The Struggle for Empire, p. 86 54. Ibid, p. 82; gu ma. rA. i, pR. 291-297; C. G., p. 71 55. vartikArI, . 2, se. 23 56. pravaghorA, pR. 11-12; vinama08na, kumArapARtravadhU, . 7-8 pa7, 8. G, p 71 58. gu ma. rA. I., 5, 298-299; C. G., p. 71. 59 The Struggle for Empire, pp. 63 f. 60. . ni., p. 64 61. C. G., p. 17 62. . vi, 5. ja 63. C. G., p. 445 64 guela, bhA. 3, lekha naM. 149 ba 5-66. gu. ma. rA. i, pR. 297; C. G., p. 80 67. C. G, p. 79 68. C. G, pp. 79 f. 69. kumArapAjhaprala 5, . 6 70. gu. ma. rA. I., pR. 229-300 71. ejana, pR. 262, 266; C. G., pp. 82 f, 72. guale.. bhA 2, lekha 144 73. gu. ma. rA. I., pR. 28 74. guale, bhA. 3, lekha 144 ba 75. ejana, lekha 144 a ane 144 ka. 176-77 C. G, p. 490 78. gu. ma. rA. I, pR. 296; C. G, p. 82 (79, gu. ma. rA. i., pR. 305-307; C. G., pp. 83 f. 80. gu ma. rA. I., pR. 307-308 ( 81. ejana, pR. 38-31 1. durAtraya, 16, 1che. 18-6 kAo. pagana, mo. 114-23. ene kIrtistaMbha para zrIpAla-kUta prazasti kotarI hatI, teno eka khaMDa maLe che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] [ pra82. gu. ma. rA. i., pR. 300-303. zrI. 2. che. parIkha sUcave che tema jasamA ane - rANakadevInA saMbaMdhamAM pracalita thayela kalaMkakathAo alaukika vyaktitva dharAvatI mahAna vyaktio mATe lokomAM pracalita kalaMkakathAomAM pratibiMbita thatA sAmA jika loka-mAnasanI ja dyotaka gaNAya. 83. ejana, pR. 304-305 84. kuyAya, sa. 16, . 16 85. pagana, sa. 16, Dho. 111 85a. yAtraya, . 16, Dho. 17-18 <4241. R. C. Parikh, op. cit., p. CLXXXV 85I. mahAyo mahAyAtrA mahAthAnaM mahAlaHA cate siddharAnena yate tama vanavita che - pra. vi. 5. 76 86. gu. ma. rA. i., pR. 314 86. R. C. Parikh, p. cit, pp. CCLIII-CCLIV 87. gu. ma. rA che, pR. 318 878. dudhAtraya, sa. 15, karo. 16 87. kuMthAtraya, sa. 16, so. 6-88 88, gu. ma. rA. I., pR. 312-316 8. ejana, pR. 310-320. lokakathAmAM tathA bhavAImAM e "sadharA jesaMga' tarIke jANIto che. vikramanI jema e rAtre gupta veze nagaracaryAe nIkaLato (kuryAtrA,sa.13). hemacaMdrAcArya jevA samakAlIna kavi paNa enI siddhionI vAtothI prabhAvita thayA hatA. zrI. ra. che. parIkha noMdhe che tema jayasiha potAnA samayamAM alaukika lakSaNa dharAvato gaNAya evuM asAmAnya vyaktitva dharAvato (I. H. G, p. CLXII). 10. . ji. siddharAja jayasiMhadeve saM. 1150 thI 49 varSa rAjya karyuM (u.76) ne kumArapAle saM. 1199 thI 31 varSa rAjya karyuM (u. 21) evuM jaNAve che; vaLI virAToLI hemacaMdrAcAryanA mukhe saM. 1199 varSe kArtika vadi 2 ravivAre kumArapAlane paTTAbhiSeka jaNAve che (pR. 3), aNahilavADanA cAvaDA rAjAone rAjyakAla 19 varSa moDa (saM. 821thI 1017) Ape che ne e anusAra selaMkI vaMzane AraMbha saM. 998 ne badale saM. 1017 mAM jaNAve che, paraMtu pachI mUlarAjano rAjyakAla 55 ne badale 35 varSa ApatAM, cAmuMDarAjanAM 13 varSa samULAM rada karatAM ane vallabharAjano rAjyakAla be varSane badale 14 varSane jaNAvatAM. durlabharAjanA rAjyAraMbhathI . vi. nI ane vi. To nI anuzrutinI varSa saMkhyA sarakhI Ave che. 91. C. G., p. 473 92. C. G., p. 202: zrI. du. ke. zAstrI varSa gaNavAnI judI pra ddhatine laIne A lekhamAM jaNAveluM varSa saM. 1200 hovA chatAM kharekhara saM. 1199 nuM hoI zake evuM sUcave che (gu. ma. rA. , pR. 3ra3). Avo phera caitrathI Aso sudhInA samayane lAgu paDe, paraMtu kArtikamAM to e bilakula saMbhavita nathI. paraMtu bAlInA lekhamAM vaMcAyelA 00 AMkaDA saMdigdha gaNAya. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] selaMkI rAjyanI jAherajalAlI [69 saM. 1199 nA mAghanI prazastimAM thayele kumArapAlanA rAjyane ullekha (gu. ma. rA. 4, pR. 323) parathI saM. 119 nA varSanI anukRtine sabaLa samarthana maLe che. AthI bAlInA lekhamAMnA AMkaDA [11]80 ke [11]90 hovA joIe. dAhodanA zilAlekhamAM jaNAvela saM. 1202 ne enA saMpAdaka zrI. hari harSada dhruve siddharAjanA samayanuM mAnIne e rAjA saM. 1202 sudhI rAjya karato hovAnuM dhAreluM (IA, Vol X, p. 161), paraMtu Do. nyUlara dhe che tema A varSane siddharAjanA rAjyakAla pachInu gaNavuM joIe (Ibid, p. 162). 93 phuyAya, 5. 11, 6o. 111-116 14. , kumAravAmUpAtra, sa. 1, karajo. 3-31; sa 2, 4o. 1-20; vinama:na, kumArapAtaSa, 6. rU-17 5. C. G, p. 91 2. pramAArita, 22, rUpa-417; pra. ri, kR 70-71; kumArapAtramUvA tri, re, 22-47; kumArapAtrapravadha, pR. 17-24 7. pR. 78 98. pR. 6 9. C. G, pp. 99 and 4 73 f. 100. gu. ma. rA. i., pR. 323 11. du. ke. zAstrI siddharAjanuM mRtyu I. sa. 1142 nA naveMbaramAM ane kumArapAlanuM rAjyArohaNa DiseMbaranI AkharamAM jaNAve che (gu. ma. rA. i, pR. 329) emAM kaMI saratacUka lAge che. e varSe kA. su.3 ekabaramAM ne mA. su.4 naveMbaramAM hatI. 102. 4. ti, pR. 08-01; 6. mU. 2, pR. 476-516, 3. pra., pR. 27 103. zAba, sa. 16-11 104. pra. vi., p. 1. hemacaMdra ene hatyArAhIone uparI kahe che (dudhAtrA, 16, 24). rAjazekhara ene mALavAne rAjaputra kahe che (pra. jo, pR. 12). 105. p. , pR. 2; 6. mU. 2, 4, 172-212; 6. 5, pR. 24 16. . , pra. 22. Ro. 417-462; pra. ji, pR. 71; 6. mU. 2, 4, 2 -421; . pra., pR. 31-1 107. C. G, p. 106 108. IA, Vol. XLI, p. 194 19. citoDanA saM. 1207 nA be zilAlekha (gu. ma. rA. i, pR. 332). "pacAzaka vRttinI pupikAmAM pallI(pAlI)mAM laDAI thavAthI e prata adhUrI rahelI te saM. 1207 mAM ajameramAM pUrI thayAnuM jaNAvyuM che (C. G, pp. 106 f.). pAlImAM kumArapAlanA samayano saM. 1239 no lekha maLe che (guele, bhA. 3, lekha naM. 148 a) 110 C. G, pp. 106 ft. 1. gu. ma. rA. I, pR. 332-333, 343 (112. dayAmaya, sa. 16 ka. 8, 2. abhayatilakagaNi ene senApati kAka nAme dvija hovAnuM jaNAve che, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] solaMkI kAla 113. pAna, sa. 11, mo. 15-125 114, gu. ma. rA. I, 5, 344 ' 115. yAtrA, sa. 16, so. 8 paranI TIkAmAM 116. guela, bhA. 2, lekha 147, zla. 15 117, gu. ma. rA. I., 5, 346. 118. C. G, pp, 454 . abhayatilake to ene mALavAmAMnA genane vatanI mAnyo che (AthAzraya, sa. 16, Dho. 10 paranI TIkA). 119. guaile, bhA. 2, le-1250-151 920. The Struggle for Empire, pp. 82 f. 121. C. G, p. 116 122. gu. ma. rA. i, pR. 854-355; C. G., p. 109 123. C. G., p. 109 | 124. Ibid, pp. 110 f, 125. phuthAra (vakRta), sa. 6, kajo. 40-2 126. vantapitrAsa, sa. 1, 2jo. 43; vmAvaTharita, 22, 26 1ra7. gu. ma. rA. i., pR. 347-351 221924. R. C. Parikh, op. cit., p. CCXV 128. sa. 6, ko. 72-16 129. sa. 12, ko. 52 (gu. ma. rA. i., pR. 355, pA. TI. 3). 130. gu. ma. rA. i, pR. 355 131. guela, bhA. 3, lekha 144 Da 13ra. ejana, bhA. 2, lekha 145 133 ejana, lekha 15. 134. ejana, bhA. 3, lekha 144 ka 135. EI, Vol. II, pp. 421 f. 136. guela, bhA. 2, lekha 146 137. ejana, lekha 148 ka 138. ejana, bhA. 3, lekha 148 a, 148 ba, 149 a ne 139, ejana, lekha 150-151 140. ejana, bhA. 3, lekha 148 8. 141, ejana, lekha 149 ba 142. C. G, pp. 92 ft. 143. Ibid, pp. 119 ff. 144. ninAmAna, kumArapArapravadha, pR. 60 145. gu. ma. rA. i., pR. 364 ba 145a. luzAya, sa. 20, Ro. 10-17 145. kana, je. 101 146. gu. ma. rA. I., pR. 367-370147. pra. vi, pR. 8-88 148. gu. ma. rA. I., pR. 370; rAjAe aNahillapuramAM ane devapattanamAM pAzvanAthanAM derAsara baMdhAvyAnuM hemacaMdrAcArya jaNAve che (dudhAtrA, sa. 20, jho. 18-11).. 149. yuela, bhA. 3, le. 241 150. 4. ri, 6. 86 151. pra. ti, pu. 86 15ra. hayAtrA, sa. 20, wo. 28-81; ka. ni., pR. 86 15raa. yAzraya, sa. 20, jaze. 100 153.4. vi. . 26-1ra 154. guela, bhA. 2, lekha 156. A varSa kAtti kAdi che. 155. 4. do, 5. 18; . meM. 2, 10, 107-2 6 7, 3, 4, pR. 11 -114 156. gu. ma. rA. I., pR. 391; C. G, pp. 125 ft. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 solaMkI rAjyanI AthamatI kalA siddharAja jayasiMha ane kumArapAlanA samayamAM solaMkI rAye bhagavelI sattA ane jAhojalAlI teonA uttarAdhikArIonA samayamAM maMda paDatI gaI jaina prabaMdha kumArapAlanA uttarAdhikArIo vize ghaNuM ochI mAhitI Ape che. 9. ajayapAla kumArapAla aputra hoI enA mRtyu pachI enA bhAI mahIpAlano putra ajayapAla gAdIe Avyo (saM. 1229-I.sa. 1172). kumArapAla pitAnA dauhitrane gAdI ApavA mAgato hato ne ethI ajayapAle kumArapAlane viSa ApeluM e anuzruti pachIthI UpajI hoI zraddheya jaNAtI nathI. evI rIte rAjA thayA pachI ajayapAle pUrvajonA prAsAdone nAza karyo, pada maMtrIne mahAmAtyapada ApIne rAte mArI naMkhA, kavi rAmacaMdrane mArI naMkhAbene pitAne Adara na karanAra AmabhaTane paNa mArI naMkhAvyo evI vAta merUtuMge prabaMdhaciMtAmaNimAM noMdhI che, paraMtu A vAta sAMpradAyika dRSTie pAchaLathI UpajI lAge che. ajayapAla pita parama mAhezvara hato e kharuM che, paraMtu ethI e janadharmavirodhI hatA evuM phalita thatuM nathI. enA samayanA temaja e pachInA najIkanA samayanA jaina kavio te ajayapAlanI prazaMsA kare che." ajayapAla mALavAnA bhIlasA pradeza para sattA dharAvatA hatA. ene mahAmAtya somezvara hatuM. maMDalezvara vayajaladeva narmadAtaTa maMDalane vahIvaTa karato hato. ene lagatA abhilekha saM. 1229 (I.sa. 1173) ane saM. 1231 (I. sa. 1175) nA che. ene UMjhA zilAlekha paNa saM. 1231 (I. sa. 1175)ne che. enA samayamAM lakhAyelI eka hastaprata saM. 1232 (I. sa. 1175)nI che. ajayapAlanA uttarAdhikArIonA abhilekhomAM ajayapAle zAkaMbharInA rAjAne kara Apato karyAno ullekha Ave che. e samaye zAkaMbharImAM somezvara rAjya karato hato, je siddharAjane dauhitra hato. ajyapAle somezvarane vaza karI enI pAsethI hAthIo ane maMDapikArUpe kara lIdhe lAge che.* mevADanA gRhila rAjA sAmaMtasiMha sAthe saMgharSa thatAM ajayapAle enI sAthe yuddha karyuM, tyAre ajayapAla ghavAtAM purohita kumAre ene sAjo kare ne AbunA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] solaMkI kAla [pra. sAmaMta dhArAvarSanA bhAI prahalAdane enuM rakSaNa karavuM. A vigrahathI sAmaMtasiMhane kaMI prAdezika lAbha maLe lAgato nathI.12 Ama ajayapAle pitAnA paitRka rAjyane yathAtatha TakAvI rAkhyuM. prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAvyA mujaba vayajaladeva nAme pratIhAre charI vaDe ajayapAlane mArI nAMkhyo. 13 A rAjAe mAtra traNa varSa saM. 129(I. sa. 1172) thI saM. 1232 (I. sa. 11764) sudhI rAjya karyuM. ajyapAlane be patnI hatI-nAIkidevI ane kapUradevI; ane ochAmAM ochA be putra hatAH mUlarAja ane bhImadeva. 10. mUlarAja 2 je ajayapAla pachI eno meTe putra mUlarAja re jo gAdIe Avyo. prabaMdhaciMtAmaNimAM ene "bAla mULarAja" ane vicAraNamAM "laghu mUlarAja' kahyo che. enI mAtA nAIkidevI paramardI rAjAnI putrI hatI. e paramada govAne kadaMba rAjA zivacitta-paramardI hovAnuM manAya che, paraMtu e caMdela rAjA paramardI hevAne vizeSa saMbhava rahelo che. 15 mUlarAjane rAyakAla prabaMdhaciMtAmaNimAM saM. 1233 thI 1235 (I. sa. 1177 thI 1179) ne ane vicArazreNImAM 17 saM. 1232 thI 1234 (I. sa. 1176 thI 1178) ne jaNAvyuM che. mUlarAjanuM dAnazAsana 8 saM. 1232(I.sa. 1176) nuM maLyuM heI, ahIM vicArazreNImAM jaNaveluM varSa svIkArya che. e varSe mUlarAje ajayapAlanI rANI kapUradevInI uttarakriyA daramyAna enI zavyAnuM dAna lenAra nAgara brAhmaNa prabhAkarane bhUmidAna dIdhuM. A parathI mularAjanI e apara mAtAnuM mRtyu enA rAjyArohaNa pachI thayuM jaNAya che. enA uttarAdhikArIonAM ghaNuM dAnapatromAM mUlarAje garjanakanA durjaya adhirAjane yuddhamAM parAbhUta karyAne" ullekha Ave che; ne bAkInAM dAnapatromAM ene " ccharUpI tamarAzithI chavAyelA mahIvalayane ujAsa ApanAra bAlArka' tarIke varNavyo che. kArtikaumudI, vasaMtavilAsa, sutasaMkIrtana ane sukRtakIrtikallolinImAM paNa mUlarAje muslimone harAvyAno ullekha Ave che. prabaMdhaciMtAmaNi jaNAve che ke mAtA nAIkidevIe bAla sutane khoLAmAM rAkhIne gADarAraghaTa nAmanA ghATamAM saMgrAma karI pleccha rAjA para vijaya meLavyo. e samaye mUlarAja khoLAmAM rAkhavA jeTale nAno nahi hoya, paraMtu idranA putra jayaMtane pATha bhajavI zake tevA "bAla' athavA uttarAdhikArIonAM dAnazAsane jaNAve Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 muM ] selaMkI rAjyanI AthamatI kalA [ 13 che te "bAla a' arthAta navajavAna hovo joIe. 23 enuM A parAkrama enA dAnazAsananA samaya saM. 1232 (I. sa. 1176) pachI ne saM. 1234 (I. sa. 1177-78) sudhImAM thayuM hovuM joIe, kemake e varSe enuM rAjya samApta ciyuM hatuM. | mularAje pAchuM haThAveluM A muslima AkramaNa karyuM haze ? muslima tavArIkha jaNAve che ke hi. sa. 174 (I. sa. 1178) mAM dhUranA dhiyAsuddIna muhammade nImelA -gajhanInA sUbA zihAbuddIna uphe muijhuddIna muhammade naharavAlA (aNahilavADa) para caDAI karI; rAjA bhImadeva nAnI vayano hovA chatAM moTA lazkara sAthe sAme Avyo. eNe musalamAnane harAvI pAchA nasADyA.24 ahIM mularAjane badale vaDA vakhatamAM enI jagyAe gAdIe AvelA bhImadevanuM nAma ApyuM che e dekhItI bhUla che. gADarAraghaTTa AbunI taLeTImAM AvyuM lAge che. A laDAImAM * nADelanA cAhamAna rAjA kehaNe tathA enA bhAI kIrtipAle paNa muslimone -harAvavAmAM madada karI hatI.25 Ama siddharAja tathA kumArapAlanA samayamAM jAmelI selaMkI sainyanI tAkAta hajI sAbUta rahI hatI. A arasAmAM vaLI gujarAtamAM bhAre dukALa paDyo. purohita kumAre rAjA pAse mahesUla mApha karAvyuM. 26 - siddharAjanA samayathI mALavA gujarAtanA solaMkI rAjayane aMtargata bhAga banI rahyuM hatuM, paraMtu yazovarmAnA pautra viMdhyavarmAe solaMkI rAjyanI A viSama sthitine lAbha laI svataMtra thavA prayatna karyo. mahAmAtya kumAre senAnI AgevAna laI viMdhyavarmA sAme AkramaNa karyuM ne ene samarAMgaNamAMthI bhagADI enA rAjyamAM AvelA gogasthAnano nAza karI tyAM kU khAdAvyo che. Ama mUlarAja 2 jAnA samayamAM mALavA para solaMkI rAjyanuM zAsana cAlu rahyuM lAge che. garjanaka(gajhanA)nI muslima phAjane pAchI haThAvyA pachI mUlarAja thaDA je samayamAM akALa avasAna pAme. Ama e navajavAna rAjAe mAtra be varSa (I. sa. 1276-1278) ja rAjya bhagavyuM. 11. bhImadeva raje mularAja rajA pachI ene nA bhAI bhImadeva ra ja gAdIe AvyA. mUlarAjanI jema e paNa rAjyArohaNa samaye nAnI vayane arthAta navajavAna hato. e vi. saM. 1234(catrAdi 1235, I. sa. 1174)mAM gAdIe Avyo ne eNe 63 varSa ayata vi. saM. 1298 (I. sa. 1242) sudhI rAjaya karyuM. 28 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha4] selaMkI kAla [ pra. abhilekhe - A rAjAnA samayanA aneka abhilekha maLyA che, jemAMnA ghaNA dAnazAsanarUpe che. emAMne pahelo lekha (I.sa. 1178) kirITakupa(kirADu)mAM bhImadevanuM Adhipatya darzAve che.29 tyAre tyAM mahArAjaputra madanabrahmadeva rAjya karato hato. A lekhamAM turabdoe bhAMgelI mUrtinI jagyAe navI mUrtinI pratiSThA kyane ullekha Ave che. tAmrapatro para kotarelAM dAnazAsana... saM. 1242 thI 1296 (I. sa. 1186 thI 124)nAM che, jemAM mukhyatve sArasvatamaMDalanA judA judA pathano ullekha Ave che. emAM bhImadeva mATe paramabhaTTAraka_mahAjAdhirAja-paramezvara e traNa mahAbirudo uparAMta zarUAtamAM "abhinavasiddharAja' (saM. 1256 thI I. sa. 1200) ane AgaLa jatAM vaLI "saptamacakravartI '(saM. 128 thI I. sa. 1227) biruda umerAya che. kyAreka babAlanArAyaNAvatAra' biruda paNa prajAtuM. A parathI mAluma paDe che ke A rAjA potAnA vaMzamAM abhinava-siddharAja hovAne. tathA purANaprasiddha cha cakravartIo pachI sAtamo cakravartI hovAne dAvo karato. A rAjAe je devAlayone bhUmidAna dIdhAM teomAMnAM keTalAMka khAsa noMdhapAtra che. lIlApuramAM bhImezvaradeva ane lIlezvaradevanAM maMdira hatAM.32 lIlApura, enI rANI lIlAdevInA nAma parathI karIrA grAma ane mAlakartari grAmanI vacce vasyuM hatuM. lIlAdevI cAhuA (cAhamAna ke cauhANa) rANaka samarasiMhanI putrI: hatI. samarasiMha jAbAlipura(jAlora)ne cAhamAna rANo have ne nADolanA kIrtipAlane putra hato. lIlApuramAM AvelAM A be maMdira rAjA bhImadeva tathA rANuM. lIlAdevInAM nAma parathI baMdhAvelAM zivAlaya hatAM. maMDalImAM AveluM mUlezvaradevanuM maMdira 33 te mUlarAja 1 lAnA samayanuM hatuM. bIjA be navAM maMdira, salakhaNupuramAM AvelAM hatAM. solaMkI rANA lUNapasAkanI mAtA salakhaNudevInA. nAma parathI salakhaNupura vasyuM hatuM ne emAM lUNapasAka pitAnAM pitA tathA. mAtAnAM nAma parathI Analezvaradeva ane salakhaNezvaradevanAM maMdira karAvyAM hatAM.35 A lUNapasAka te vAghelA-solaMkI rANe lavaNaprasAda che, je AnAka(arAja)ne. putra hato. lUNapasAkanA putra rANaka vIme ghUsaDI (vIramagAma) gAmamAM vIramezvaradeva tathA sulezvaradevanAM maMdira baMdhAvyAM hatAM. sUmalezvara maMdira mahArANuM sUmaladevInA nAma parathI baMdhAyuM hatuM. - saurASTrane lagatA keTalAka samakAlIna zilAlekhamAM bhImadevanA Adhipatyano. nirdeza Ave che.37 surASTramaMDalamAM pahelAM somarAjadeva ne pachI sAmaMtasiMha vahIvaTa karato. bhImadeve somanAtha maMdiramAM meghadhvani ke meghanAda nAme maMDapa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 muM ] selaMkI rAjyanI AthamatI kalA [ 75karAvyo hato. rimANa (ji. bhAvanagara)mAM jagamala nAme mehara rAjA rAtya, karato hato. A parathI saurASTranA judA judA bhAgamAM bhImadevanA Adhipatya nIce judA judA sAmaMtanuM rAjya pravartatuM hovAnuM mAlUma paDe che. vi. saM. 1247(vi. sa. 1191)nI hastapratanI puSpikA parathI tyAre bharUcamAM bhImadevanuM zAsana pravartatuM hevAnI pratIti thAya che. 38 vi. saM. 1242(I. sa.. 1186)nA vIrapurA tAmrapatra parathI temaja vi. saM. 1253(I. sa. 1197) nA divArA pratimAlekha parathI vAgaDa(DuMgarapura-vAMsAvADA) pradezamAM bhImadevanI sattA cAlu hovAnuM mAluma paDe che.39 AhaDanA tAmrapatra a parathI saM. 1263(I. sa. 1207) sudhI selaMkI. rAjAonI sattA mevADamAM cAlu rahI hovAnI pratIti thAya che, kemake emAM bhImadeve medapATamaMDalamAMthI bhUmidAna dIdhuM che. evI rIte AbunA paramAra rAjya para paNa solaMkI rAjAonuM AdhipatyA cAluM hatuM. saM. 1265(I.sa. 1209)nA zilAlekhamAM caMdrAvatInA mAMDalika tarIke dhArAvarSadeva tathA enA yuvarAja tarIke prahalAdanadevane ulekha Ave che. emAM. prahalAdanadevane padarzanomAM tathA sakala kalAomAM niSNAta kahyo che. saM. 1287 (I. sa. 1270)mAM tejapAle Abu para neminAthanuM maMdira baMdhAvyuM tyAre tyAM dhArAvarSane putra maMDalezvara somasiMhadeva rAjya karato hato.' Ama bhImadeva saurASTra, lATa, vAgaDa, mevADa, Abu ane kirADa para Adhipatya dharAvato hato, ne sArasvata maMDalanAM judAM judAM mathakomAMthI aneka bhUmidAna dete hato. bAhya AkramaNa ane AMtarika khaTapaTa bhImadevanA samayamAM AsapAsanAM rAjyo taraphathI solaMkI rAjA para Akra-- maNa thayA karyA temaja rAjyamAM AMtarika khaTapaTo cAlyA karI. dakhaNamAM kalyANInA cAlukyonI sattA kumArapAlanA samayamAM asta pAmI hatI ne bhImadevanA samayamAM devagirimAM yAdavonuM rAjya sthapAyuM hatuM. enA. rAjA bhilama 5 mAe mAlava ane gujara deza para AkramaNa karIne nADalanA. cAhamAna rAjayanI sImA sudhI vijayakUca karI, paraMtu cAhamAna rAjA kelhaNe. ene harAvI pAcho haThAvyo.42 mAyaramAM heyasALa rAjyano abhyadaya thayo. tyAMnA pratApI rAjA ballAla 2 jAthI mAlava ane gurjara dezanA rAjA gabharAtA.3 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] selaMkI kAla [ . zAkaMbharImAM somezvarane putra pRthvIrAja 7 je rAjya karato hato. eNe 'bhImadevane yuddhamAM mArI nAkhe e vAta khoTI che, kemake bhImadeva to pRthvIrAjane dehAMta pachI lagabhaga 50 varSa sudhI hayAta hato, chatAM Abu pAse pRthvIrAja ane bhImadevanAM sabhyo vacce vigraha thayo hato e nizcita che. aMte bhImadevanA mahAmAtya jagadeva pratIhAre pRthvIrAja sAthe saMdhi karI(I.sa. 1187 pahelAM5). I. sa. 1192 mAM pRthvIrAjano muijhuddIna muhammadanA hAthe parAjaya thaya ne ene dehAMta daMDanI sajA thaI. muhammada ghorInA mAnItA amIra kubuddIna ayabeke I. sa. 1197 mAM aNahilavADa para caDAI karI ane solaMkI senAne harAvI zahera lUMTavuM. A yuddhamAM AbunA rAjA dhArAvarSa tathA enA bhAI prahalAdanadeve muslima phojano sAmano karavAmAM bhImadevane madada karI hatI. thoDA vakhatamAM solaMkI sine muslima phojane pAchI cAlI javAnI pharaja pADI. emAM -vAghelA rANA lavaNuprasAde agrima bhAga lIdho hato.46 ayabeka kane janA rAjA jayacaMdrane yuddhamAM mAryo. muhammada ghorInuM mRtyu thatAM ayabeke hiMdustAnamAM pitAnI saltanata sthApI (I.sa. 1206). e pahelAM enA saradAra muhammada bakhiyAra khalajIe baMgALA ane bihAra jItI lIdhAM. chatAM gujarAtamAM se varSa sudhI hiMdu rAjya TakI rahyuM e noMdhapAtra gaNAya. mALavAmAM paramAra rAjA vidhyavarmAe dhArAnagarI kabaje karI hatI. enA putra subhaTavarmAe gujarAta para caDAI karI DabhoI, khaMbhAta, aNahilavADa ane somanAtha tarapha vijayakUca karI, paraMtu sAmaMta lavaNaprasAdane rastAmAM aDaga UbhelA joIne subhaTava pAcho vaLI gayo.47 subhaTavaryA pachI ene putra arjunavarmA gAdIe Avyo. eNe paNa gujarAta para caDAI karI. A samaye jayasiMha nAme caulukya gujarapati thaI gayo hato. ajunavarmAe parvagiri(pAvAgaDhanI taLeTImAM - jayasiMhane harAvI enI patnI jayazrInuM haraNa karyuM. madana kRta "pArijAtamaMjarI mAM A yuddhanuM tathA jayazrIne lagnanuM nirUpaNa che. A yuddha saM. 1267 '(I.sa. 1911) pahelAM banyuM, kemake ajunadevanA e varSanA dAnapatramAM ene ullekha thayo che.48 bhImadevano ullekha e pahelAM I. sa. 1200 sudhInA lekhamAM Ave che.49 ajunavarmAe saM 1270(I.sa. 1214)mAM bharUcamAM sattA jamAvI hatI. tyAre tyAM siMha nAme cAhamAna sAmaMtanI sattA pravartatI hatI devagirinA yAdava rAjAe lATa para caDAI karI tyAre paramAranI madada na maLatAM e Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 su] sAlakI rAjyanI AthamatI klA caulukayonA sahAre zeAdhatA hatA. have siMhanI jagyAe ene bhatrIjo zakha (saMgrAmasiMha) sattArUDha thayA.51 Ama sAlakI rAjya chinnabhinna thaI gayu. bhImadevanA amAtyA ane mAMDalikA ravataMtra thaI sattA paDAvatA gayA. emAM vAdhela gAmanA caulukaya(sAla kI) lavaNuprasAda tathA enA putra vIradhavale dheALakAmAM rANuka(rANA) tarIke sattA pravartAvI. teoe dhAryuM. hAta te tee ahilavADanI rAjagAdI laI zakata, paraMtu teo gurarAjane vaphAdAra rahyA.para daramyAna I. sa. 1210 nA arasAmAM jayaMtasihu nAme caulukaye bhImadevanu rAjya paDAvI lIdhuM.53 aju navarmAe harAveleA guja pati jayasiMha te A che. e parAjayanA aMte eNe paramAra rAjA sAthe lagnasabaMdha bAMdhI maitrI sAdhI.54 sa. 1280(I. sa. 1227)mAM eNe aNuhilapuramAMthI bhUmidAna dIdhuM che.55 enA dAnazAsanamAM mUlarAja 1 lAthI bhImadeva 2 jA sudhInI vaMzAvaLI ApIne ene 'enI (bhImadevanI) pachI (enA) sthAne (rahelA) mahArAjAdhirAja-paramezvara-paramabhaTTAraka' kahyo che. e paNa " umApativaralabdhaprasAda ' hatA. ' ene saMpAdita rAjyalakSmIe peAte pasaMda karyAM hatA.' e dhaNA pratApI hatA. 'eNe caulukayakulanI kalpalatAnuM vistaraNa karIne duHsamayarUpI jaladhinA jalamAM DUbelA bhUmimaMDalane uddhAra karyAM hatA. daivarUpI dAvAnalamAM baLelI gujara dharAne khInna kurita karI hatI.' e 'ekAMgavIra ' biruda dharAvatA ne abhinava siddharAja' kahevAtA. A parathI jayaMtisaMhadeve bhImadevane padabhraSTa karI, enI jagyAe peAtAnI rAjasattA pravartAvI caulukaya rAjyaneA uddhAra karavA prayatna karyAM heAvAnu phalita thAya che. . 77 A daramyAna lavaNaprasAda-vIradhavale dheALakAmAM rANaka tarIke sattA dRDha karI hatI. saM. 1276(I. sa. 1220)mAM puraiAhita sAmezvaranI bhalAmaNathI, bhImadevane vinaMtI karI, prAgvATa(pAravADa) kulanA vastupAla tathA tejapAlanI potAnA mahAmAtyA tarIke nimaNUka karI hatI.pa6 yAdava rAjA siMdhaNe lATa deza para caDAI karI tyAre vIradhavale mAMDalika zaMkha pAsethI khaMbhAta laI lIdhuM ne tyAM vastupAlanI nimaNUka karI. zakhe khaMbhAta para caDAI karI, paNa emAM e phAvyA nahi. vastupAle khaMbhAtamAM vyavasthA sthApI tyAM peAtAnA putra jayaMtasiMhane nImyA (1223). sidhaNe lATa para pahelI vAra caDAI karI tyAre zaMkhe ene harAvI pAchA kADhele, paNa khIjI vAra caDI AvIne siMdhaNe za Mkhane keda karyAM.57 aNahilavADamAM bhImadevanI jagyAe jayaMtasi MhanuM rAjya pravatu tyAre lavaNuprasAde e rAjA sAthe paNu sArA sabaMdha rAkhyA lAge che, kemake jayaMtasihe Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] selaMkI kAla [ J, saM. 1280(I. sa. 1224)mAM je bhUmidAna dIdhuM te lavaNaprasAde pitAnAM mAtA' pitAnA nAme baMdhAvelAM zivAlayone dIdhuM hatuM. jayaMtasiMhanI rAjasattA paMdareka varSa (lagabhaga I. sa. 1210 thI 1225) TakI. selaMkI rAjyanuM saMrakSaNa e pachI theDA vakhatamAM bhImadeve pitAnI sattA pAchI meLavI.pa7 eNe - e kevI rIte pAchI meLavI enI mAhitI upalabdha nathI, paraMtu saM. 1280 . (I. sa. 1224) pachI jayaMtasiMha vize kaMI nirdeza Avato nathI, jyAre saM. 1283(I. sa. 1226)thI bhImadeva pAche dAnazAsana pharamAvyA kare che e hakIkata che. have te e "abhinava siddharAja' uparAMta "saptama cakravartI" kahevAto, chatAM vAstavamAM selaMkI rAjyanuM rakSaNa lavaNaprasAda kare. bhImadeve ene pitAnA rAjyano "sarvezvara' banAvyo ne vIradhavalane ene yuvarAja nI.58 thoDA vakhatamAM devagirinA yAdava rAjA siMghaNe gujarAta para caDAI karavA - prayANa karyuM. laDAIne bhayathI lokomAM khaLabhaLATa macyo. khabara maLatAM lavaNaprasAda sinya laI sAmo gayo. siMghaNanI senA tApI sudhI AvI ne lavaNaprasAde mahI tarapha kUca karI. bharUca pAse baMne sanyAe paDAva nAkhe. evAmAM uttara- mAMthI mAravADanA cAra rAjAo caDI AvyA. godharA ane lATanA mAMDalika emanI sAthe bhaLI gayA. lavaNuprasAda siMghaNa sAthe tAtkAlika saMdhi karI ene pAchA kADho (saM. 1288-I. sa. 1232 mAM ke e pahelAM59). lavaNaprasAda viradhavale mAravADanA rAjAone vaza karyA. 0 mIlacchIkAra arthAta prAyaH "amIre zikAre" mevADanI rAjadhAnI nAgadA - jItI gujarAta para caDAI karI tyAre vastupAle AbunA rAjA dhArAvarSa pAse - murilama phejane AbunA ghATamAM aMtarAvI enA sainikomAM zira uDAvI dIdhAM evI rajUAta thaI che. A "amIre zikAra" te altamaza zamsaddIna hovo joIe. evI rIte muijhuddInanI mAtA makkAnI haja karavA javA gujarAta - AvI tyAre vastupAle yukti vaDe ene upakRta karI sulatAnanI maitrI sAdhI evI - paNa anuzruti che.? A muijhuddIna e altamazano putra meIjhuddIna baharAma (I.sa. 1240-1242) haze ? tejapAle godharAnA rAjA ghUghulane vaza karyo. 44 saM. 1294(Isa. 1238)mAM varadhavalanuM ane saM. 129(I.sa. 1240) mAM vastupAlanuM mRtyu thayuM.5 varadhavalane uttarAdhikAra enA putra vIsala Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI rAjyanI AthamatI kalA [ 79 devane ma. saM. 1298(I. sa. 1242) mAM bhImadeva ra ja mRtyu pAme. lavaNuprasAda-vIradhavala tathA emanA mahAmAtya vastupAla-tejapAlanA sahArAne laIne enAM chellAM varSa ekaMdare sukhazAMtimAM gayAM. 12. tribhuvanapAla saM. 1299(I. sa. 1243)ne dAnazAsana parathI bhImadeva 2 jAne uttarAdhikAra tribhuvanapAladevane prApta thayAnuM mAluma paDe che. prabaMdhaciMtAmaNi vicArazreNI vageremAM A rAjAno nirdeza karyo nathI, jyAre keTalIka paddAvalIo bhImadeva 2 jA pachI tribhuvanapAlane gaNAve che ne emAM ene bhImadevanA putra tarIke oLakhAve che. e saM. 1298(I.sa. 1242) mAM gAdIe Avyo hatokala ne eNe be varSa arthAta saM. 1300 (I. sa. 1244) sudhI rAjya karyuM hatuM.7* vicArazreNImAM vIsaladevanA rAjyArohaNanuM varSa saM. 1300 ApeluM che tenI sAthe A varSa barAbara baMdha bese che. jaina prabaMdhamAM A rAjAnA ATalA TUMkA rAjyakAlano nirdeza karavAno prasaMga paDyo nathI, paraMtu paTTAvalIomAM enA rAjyakAlane samAveza jarUrI banyo che. tribhuvanapAle saM. 1299mAM viSaya payaka tathA daMDAhI pathakanA ekeka gAmanuM dAna rANA lavaNuprasAde mAtA salakhaNadevInA zrema-arthe karAvelA satrAgAra mATe dIdhuM. enA dAnazAsanamAM tribhuvanapAla mATe "mahArAjAdhirAja-paramezvara-paramabhakAraka" e mahAbiruda prayojAyAM che. suTa-kata "dUtAMgada" nATakanI prastAvanAmAM jaNAvyA mujaba e nATaka devapattana(prabhAsa pATaNa)mAM delaparvanA dine mahArAjAdhirAja tribhuvanapAlanI pariSadanI AjJAthI bhajavAyuM hatuM. A parathI tribhuvanapAlanA samayamAM paNa selaMkI rAjyanI sattA saurASTramAM cAlu hovAnI pratIti thAya che. mevADamAM gRhila rAjA sAmaMtasiMhane nAno bhAI kumArasiMha AghATamAM gAdIe beTho hato. bhImadeva 2 jAnA samayamAM nAgadAmAM tyAM eno vaMzaja jitrasiMha rAjya karato hato. enA rAjyamAM citaDane samAveza thaze. kodaDaka (Da) letAM jatrasiMhane senApati bAlArka tribhuvana rANaka sAthenA yuddhamAM marA hovAnA ullekha2 parathI tribhuvanapAla ane trasiMha vacce yuddha thayAnuM jANavA maLe che. tribhuvanapAla e mUlarAja 1 lAnA vaMzane chelle rAjA che. enA pachI dhoLakAne raNe vIsaladeva aNahilavADanI gAdIe beDo, je caulukya kulanI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla bIjI zAkhAne hate. A rAjakula-parivartananuM kAraNa jANavA maLyuM nathI. bhImadeva 2 jAnuM rAjya 63 varSa jeTaluM lAMbo samaya cAlyuM haI tribhuvanapAla, rAjyArohaNa samaye ja vayovRddha haze ne ethI e be varSamAM kudaratI mRtyu pAme hA saMbhave che. evI rIte e aputra hoya to, jema siddharAjapI udayamatine. vaMza aTakI gayo tema, tribhuvanapAlathI bakuladevIne vaMza samApta thayo heya. pite samartha hovA chatAM lavaNuprasAda-varadhavale aNahilavADanuM rAjya paDAvI lIdhuM nahatuM tema vIsaladeve paNa e rAjya baLajabarIthI paDAvI lIdhuM hoya evuM bhAgye ja saMbhave.73 Ama vi. saM. 898(I.sa. 942)mAM sattArUDha thayelA mUlarAja 1 lAne vaMza vi. saM. 1300 I.sa. 1244) sudhI arthAta ekaMdare 302 varSa jeTalo lAba samaya sattA para rahyo. pAdaTIpa 1. . ri.(pR. 6) mAM ajayadevanA saMdarbhamAM kumArapAla mATe prayojAyelA "pitA" zabda parathI, somezvare durathIsava(15-1) mAM kumArapAlanA uttarAdhikArIne. sata' tarIke karelA ullekha parathI ane . . 2. (10, 112) mAM e bene apAyelI kUNika-zreNikanI upamA parathI De A. ku. majumadAra ajayapAla kumArapAlano putra hovAnuM anumAna tArave che (C. G, pp. 126 f.). paraMtu bIjA meratuMga, abhayatilakagaNi, rAjazekhara ane jinamaMDana ene spaSTataH kumArapAlane bhatrIjo kahe che (Ibid.). 2. pra. vo., 5 68; 3. mU. 1, 10, o. 207-2 6 7, 3. ka. 11-114 3. pu. 16-17 4. C. G., p. 129 5. Ibid., pp. 129 f.. 6. guale, bhA. 2, lekha 156 7 ejana, lekha 157 8. guela, bhA. 3, lekha 157 A 9, gu. ma. rA. , pR. 392, 10. ejana, pR. 397-394: C. G., p. 127 11. ejana, pR. 35-396; Ibid., p. 128 - 12. Ibid., p. 128 13. . 17 14. pra. vi. mAM ajayadeve saM. 1230 thI 1233 sudhI rAjya karyAnuM jaNAvyuM che (g. 16 17), jyAre vi. che. mAM saM. 229 thI 1232 nA varSa ApyAM che (u. ). "varAtinayana'nI pupikAmAM ajayapAlanA samayamAM saM. 1292 nA citra sa. 1 bhamavAra (25 mI mArca, I. sa. 1175) jaNAvyo che. enAM tithivAra caitrAdi varSa pramANe. baMdha bese che. ajayapAlanA uttarAdhikArI mUlarAja 2 jAnuM tAmrapatra saM. 1232 nA ce. su. 11 ane semavAranuM che. De. A. ke. majumadAre A mitine I. sa. 1175 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvasu'] selaphI rAjyanI AthamatI lA [ 1 nA eprilanI (6 ThThI ke) 7 mI mAnI che (C, G., p. 131), paraMtu tyAre tA caudasa hatI. A tithivAranA meLa kArttikAdi varSa pramANe ja maLe ema che. ne AthI A mitine I. sa. 1176 nI 22 mI mArca mAnavI joIe. vicArazreLI rR. 6)mAM ajayadevanuM rAjya sa. 1262 nA phA. su. 12 ne divase pUruM thayuM jaNAvyuM che e I. sa. 1176 nA phebruArInI lagabhaga 23mI hovI joi e. 15. C. G., p. 131 16. vR. 17 17. pR. 3 18. guaile, bhA. 3, lekha 157 kha 19. guaile, bhA. 2, lekha na. 158, 160, 162, 165. 170, 186, 201 ane 205 20. guaile, bhA. 2, lekha na. 166 ane 202 21, C. G., p. 131 23. gu. ma. rA. i., pR. 399 22. pR. 37 24. ejana, pR. 400; C. G., p. 135 25. gu. ma. rA. i., pR. 400-401; C. G., pp. 132 ff. 26, ejana, rR, 402 27, suratholava, sa. 16, o. 36-38 28. pra. vi., pR. 27, vi. zra. enA rAjyArAhaNa mATe sa. 1234 nuM varSa Ape che, jyAre tra. vi. ene badale sa. 1235 jaNAve che. A taphAvata caitrAdi-kAnti kAdi va patinA bhedane laIne hAI zake. bhImadeva sa. 1235 nA kAttikamAM arthAt I. sa. 1178 nA oNkaTobaramAM teA rAjA hateA ja evuM enA dAnapatra (guele, bhA. 3, lekha 157 3) parathI mAlUma paDe che. 29. guaile, bhA. 3, lekha 157 ka 30. guaile, bhA. 2, lekha 158, 160, 162 165, 166, 170, 186, 200 ane 202 verAvaLanA sa. 1240-59 nA lekha mATe jue EI, Vol. XXXIII, pp. 117 ff. 31. mAMdhAtA, dhuMdhumAra, harizcaMdra, purUravA, bharata ane krAvIya ( amiSAna-citAmaLi, 700-702) 3ra. guaile, zA. 2, lekha 160 34. ejana, lekha 137 36. ejana, lekha 201, 202 37. ejana, zA. 3, lekha 157 3, 158 a, 162, 163, 164, 204 ane 243, vaLI jue verAvaLanA saM. 12(40) thI 12(59)nA abhilekha (El, Vol. XXXIII, pp. 117 f.). 38-39. C. G., p. 138 40. guaile, bhA. 2, lekha 161 42. C. G., p. 140 391. Al0C, VII, PT, pp. 643ff. 41. ejana, lekha 167 43. khallAsa mAtra, gujara ane lATanA rAjAonA saMyukata AkramaNane pAchuM haThAvyuM hovAnA dAvA kare che, paraMtu evuM AkramaNa thayu hAya e bhAgyeja sabhavita che, bahumAM bahu tA khaTTAle lADha para hato karyAM hoya (Ibid.). sA. 33. ejana, lekha 166 35. ejana, lekha 165, 170, 186 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] sAla kI kAla 44. pRthvAnAso mAM jaNAvyuM che ke pRthvIrAjanI vAgdattA sAthe bhImadeva paraNavA mAgatA hatA, tethI e be rAjgyA vacce vigraha thayA. zarUAtamAM sAmezvara mAryo gayA ne pachI enA putra pRthvIrAje bhImadevane mArI nAkhI vera lIdhuM. chu. rA. nA zuddha pATha anusAra bhImadeva ane pRthvIrAja vacce e yuddha thayAM hatAM: eka, nAgAra pAse ane khIjuM, Akhu pAse (C. G., p. 141). 45. Ibid., p. 141 46. gu. ma. rA. i., pR. 407-408; C. G., pp. 141 ff. 47. ejana, pR. 414-415; Ibid., pp. 146 f. sa. 1913 nI zrIdhara-prazasti(guaile, bhA. 2, lekha 163)mAM jaNAvyA mujaba zrIdhare mALavAnA yuddha-gajonA AkramaNa sAme devapATaNa(prabhAsa pATaNa)nuM rakSaNa karyu* hatuM (eaa. 42). 48. gu. ma. rA. i., pR. 405-406; C. G., p. 148 49. guale, bhA. 2, lekha 160-162 51. ejana, pR. 435; C. G., p. 149 50. gu. ma. rA. i., pR. 416 12. ejana, pR. 425-426; Ibid., pp. 161 ff. 53. Ibid., p. 148. arjunavarmAnuM tAmrapatra sa. 1267nA bhA. su. 15 ne budhavAranuM che. e miti I. sa. 1211 mAM baMdha bese che. sa. 1266 (I. sa. 1209) pachI saM. 1283 (I. sa. 1226) sudhI bhImadevanu dAnazAsana maLyuM nathI. e daramyAna sa. 1275 mAM bharANA(saurASTra )nA zilAlekhamAM bhImadevanu rAjya pravartatuM jaNAvyu che (guele, bhA. 2, lekha 164), paraMtu emAM dazakanA AMkaDA 7 sadigdha che. 54. C. G., The Struggle for Empire, pp. 70 f. 55. guale, bhA. 2, lekha 165 56. gu. ma. rA. i., pR. 443-444; C. G., pp. 164 f. giranAranA lekhA(guele, bhA. 3, lekha 207-212)mAM tejapAlanI niyuktinuM varSa 1276 jaNAveluM che. 57. gu. ma. rA. i., pR. 43ra-437; C. G., p. 154 57. kavi sAmezvare 'surathAtsava' mahAkAvyamAM paurANika rAnna surathe peAtAnuM gumAveluM rAjya pAchuM meLavyAneA vRttAMta nirUpyA che e kathAvastunI pasaMdagI pAchaLa A samakAlIna rAA bhImadeve peAtAnuM rAjya pAchuM meLavyAnI ghaTanA abhipreta hAvI sabhave che. 5. gu. ma. rA. i., pR. 427 59. ejana, pR. 433-439; C. 'G., pp. 155 f. 60. naumAM jaNAvyuM che ke khaenA anurAdhane laIne lavaNuprasAde, pAte hRdacathI viruddha hovA chatAM, e vIra nRpA sAthe saMdhi karI (sa. Da, o. v). Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 su' ] sAlakI rAjyanI AthamatI lA [ <3 61. khAsa karIne jayasiMhasUriSkRta hammIramamarTUna nATakamAM. pra. vi. tathA pra. jo. paNa A prasa`ga nirUpe che (gu. ma. rA. i., pR. 440; C. G., pp. 157 f.). 62. gu. ma. rA. i., pR. 441; C. G., p. 159. kutbuddIna ayakhake altamazane ' amIre zikArane khitAba ApyA hatA. 63. 6. hro., pR. 118-620 6pa. ejana, pR. 451, 453-444 64. gu. ma. rA. i., pR. 436 lavaNuprasAda vIradhavalanI pahelAM mRtyu pAmyA lAge che. 46, ejana, pR. 457; C. G., p 203 68 C. G., p. 167 67. gule, bhA. 2, lekha 205 69-70, Ibid., p. 203 keTalIka paTTAvalIomAM tribhuvanapAle sa. 1302 sudhI ane vIsaladeve sa. 1302 thI rAya karyAnuM jaNAvyuM che (Ibid., pp. 203 f. ). 72. gu ma. rA. i., pR. 459; C. G., pp. 167f. 1. pu. 1 73. Ibid., p. 168 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaraNa 6 vAdhelA sAlakI rAjya vi. saM. 1300(I. sa. 1204) mAM gujarAtanI rAjadhAnI aNuhilavADamAM caulukaya rAjavI mUlarAja 1 lAnA vaMzanA aMta AvyA ane dhoLakAnA caulukaya rANA vIsaladeve tyAM peAtAnI sattA sthApI. kulanAma < ja A khIjA caulukaca vaMzanA lekhAmAM tathA enA samayamAM lakhAyelA prathAmAM e rAjAonA kula-nAma tarIke * caulukaya ' zabdanA ja prayAga maLe che. emanA rAjyanA aMta pachInA najIkanA samayamAM lakhAyela praznadhaciMtAmaNimAM. ane tyAra pachInA sAhityamAM emane ' vyAghrapakSIya ' tarIke oLakhAvyA che. A pachI lagabhaga khase.. varSa bAda saltanata samayanA mANasAnA rAjava'zanA eka zilAlekhamAM vAdhelA' rUpa prayeAjAyuM che.2 sAmAnyataH A nAma paMdaramAthI sattaramA saikA daramyAna racA celI jaNAtI sa MskRta-gujarAtI rAjAvalIomAM temaja mirAte ahamadI (18 mI sadI)mAM ane tyAra pachI 19 mI-20 mI sadInA arasAmAM graMthastha thayela bhATacAraNAnI anuzrutimAM prayAjAyeluM jovA maLe che.3 . kulanI utpatti upara jaNAvyA mujaba A vaMzanA rAjAe potAnA samayamAM 'caulukayo' tarIke oLakhAtA, paNa kI. kau.mAM jaNAvyA pramANe tee caulukayonI bIjI zAkhAnA hatA. paraMtu A zAkhAne mUlarAjanI zAkhA sAthe kevA aneka peDhIthI sabadha hatA. e khAtarIpUrvaka jANavA maLatuM nathI. mAtra A vaMzane rANA AnA mUlarAjanA vaMzanA rAjA kumArapAlanA masiyAI bhAI thatA hatA eTale ja ullekha upalabdha che,pa paraMtu prAyaH caulukaya kulanI A be zAkhAo vacce pitRpakSe paNa najIkanA ke dUranA sabaMdha rahelA haze. ' bhATacAraNAnI daMtakathAnusAra vAdhelA zAkhAnA mULa puruSa rAkAyata mUlarAjanA sAvakA bhAI thatA hatA.6 A daMtakathAmAM kAMI aitihAsika tathya raheluM hAma tA e uparanA tarkane samarthana ApI enI vigata pUrI pADe che. , A zAkhAnA caulukayo ' vyAghrapallIya ' ke ' vAdhelA' tarIke oLakhAyA, e aMge bhATacAraNAnI daMtakathAomAM vAdha sAthe saMbadha kheDavAmAM AvyA che, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdhelA solaMkI rAjya [ 85 paraMtu kharI hakIkata e lAge che ke visaladevanA pUrvajo "vyAghapalI" (vAghela) gAmanA nivAsI tarIke jANItA thayA hovAne lIdhe teo A nAme oLakhAyA. Ama A vaMzanA rAjAonuM kula te caulukya ja hatuM ane teo e kulanI "vyAdhrapalIya" (vAghelA) zAkhAnA hatA. AthI kharI rIte teone "vyAghapalIya caulukyo" ke "vAghelA selaMkI" tarIke oLakhavA joIe.' visaladevanA pUrvajo vIsaladevanA pUrva jemAM vizeSataH enA prapitAmaha AnAkathI mAhitI maLe che. AnAnA pitAnuM nAma "dhavala" hatuM. vAghelA kAlanA ullekhomAM dhavala vize anya koI vigata maLatI nathI. sthAnika anuzruti joLakA dhavalanA nAma parathI vasAvAyuM hovAnuM mAne che, paraMtu dhoLakA vize e nAme enA karatAM vadhAre prAcIna ullekha maLe che. 10 dhavalano putra arNorAja (AnAka) e vyApallInA rAjavaMzane mULa puruSa nahi to prathama mukhya purUSa hato. e kumArapAlane masiyAI bhAI thato ane kumArapAlanI sevAmAM raheto hato. enI sevAthI khuza thaIne kumArapAle ene pitAne sAmaMta banAvI bhImapallIna svAmI banAvyo. 11 eNe "rAvaNa samAna raNasiMhane yuddhamAM haNyo. 12 A raNasiMha e mevADanA gRhilavaMzanA rAjA raNasiMha hovA saMbhava che. 13 arNorAja bhImadeva 2 jAnA samayamAM pATaNanA vaphAdAra sAmaMta tarIke cAlu rahyo hoya ema jaNAya che. bhImadeva 2 jAnA mAMDalike bhImadevanuM rAjaya paDAvI levA taiyAra thayA tyAre arNorAje bhImadevanA pakSe rahIne enA rAjyane bacAvyuM hatuM.14 e enA putra lavaNaprasAdane gurjara rAjyanuM rakhavALuM soMpI yuddhamAM mRtyu pAmyo. 15 ' arNorAjano putra lavaNuprasAda paNa bhImadeva 2 jAne vaphAdAra sAmaMta hato. eNe bhImadevanA rAjyane TakAvI rAkhavAmAM potAnuM sarva jIvana vyatIta karyuM. e bhImadevanA rAjyamAM mahattvanuM sthAna dharAvato hato ane dhoLakAmAM rahI sarva kArabhAra karato hato. jyAre bhImadeva 2 jAnI upara bahArathI duzmana dhasI AvyA tyAre eNe pATaNane chinnabhinna thatuM bacAvyuM. dhIre dhIre lavaNuprasAda bhImadevanA rAjyano "sarvezvara' banyo ne eno yuvarAja viradhavala dhoLakAne rANaka (rANo) bane. lavaNuprasAde pitAnA putra viradhavalanI madadathI saurASTranA rAjavIone harAvyA, yAdavo ane mAravADI rAjAonA trAsamAMthI gujarapradezane mukata karyo, potAnA maMtrI vastupAlanI madada vaDe lATanA zaMkhane harAvyuM ane maMtrI tejapAlanI madadathI godharAnA ghUghulane ha, mALavAnA rAjavIne gurjara Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * - - - - solaMkI kAla bhUmi tarapha AgaLa vadhato aTakAvya, devagirinA siMghaNane pAcho kADho ane musalamAnonA humalAne aTakAvyA.16 lavaNaprasAda yuddhamAM ja mRtyu pAmyA hovAnuM manAya che. enA pachI sattAnAM sUtra enA putra viradhavale dhAraNa karyA. rANe viradhavala pitAnA pitA lavaNaprasAdane rAjyavahIvaTamAM sakriya madada karato hato. viradhavalano moTe bhAI vIrama vijApuramAM mahAmaMDalezvara rANaka tarIke sattA dharAvato hato. e lavaNaprasAdano bheTo putra hato chatAM lavaNaprasAde kAbeliyatanA lIdhe viradhavalane dhoLakAnI gAdInAM sUtra soMpyAM hatAM. samaya jatAM prabaMdhoe vIramane viradhavalanA moTA bhAIne badale vIsaladevanA moTA bhAI tarIke varNavyo che, paNa spaSTataH e bhUla che. varadhavalane be putra hatAH pratApamalla tathA vIsaladeva.. pratApamalla pitAnI hayAtI daramyAna mRtyu pAmyo hoya evuM lAge che. viradhavalanuM mRtyu vi. saM. 1294(I. sa. 1237-38)mAM thayuM hovAnuM jaNAya che. 17 | lavaNuprasAda ane vIradhavalanA rAjyane vyavasthita karavAmAM mahAmAtya vastupAle ane maMtrI tejapAle noMdhapAtra phALo Apyo che. teo aNahilavADa pATaNanA prAgvATa(poravADa) jJAtinA eka agragaNya kuTuMbamAM janmyA hatA. emanA pitAnuM nAma azvarAja ane mAtAnuM nAma kumAradevI hatuM. rAjasevA emanA kuTuMbamAM vaMzaparaMparAthI cAlI AvatI hatI. zarUAtamAM teo potAnA pUrvajonI mAphaka pATaNanA solaMkI rAjAnI sevAmAM rahyA. pAchaLathI teoe dhoLakAnA rANA vIradhavalanA maMtrI tarIke sthAna prApta karyuM. upalabdha abhilekho ane sAhitya. parathI jaNAya che ke teoe viradhavalane aneka yuddhomAM sAtha ApI duzmanane. haMphAvyA hatA. lATanA zaMkhane harAvavAno yaza spaSTataH vastupAlane phALe jAya che. vastupAla pote eka samartha vidvAna ane kalArasika hato. eNe aneka kavione Azraya ApI uttama prakAranA sAhityanuM sarjana karAvyuM hatuM. Thera Thera maMdira, vAva, kUvA, taLAva vagere baMdhAvI aneka lokopayogI kArya karyA hatAM. enA samayamAM baMdhAyelAM maMdiramAM giranAra ane AbunAM jaina maMdira khAsa noMdhapAtra che. 18 vi. saM. 1294 I. sa. 1238)mAM viradhavalanuM mRtyu thatAM dhoLakAnA rANa tarIke ene uttarAdhikAra vIsaladevane maLe. I. sa. 1230 ane 1241 nI vacce dakSiNezvara siMghaNe khelezvaranA putra rAmanI saradArI heThaLa gujarAta para caDAI karavA sainya mokalyuM.20 vidyanAthaprazasti pramANe vIsaladeve e sainyane parAjita .21 saM. 1296 mAM vasatupAlanuM mRtyu thatAM tejapAla mahAmAtya pade nimA.22 enA samayamAM vi. saM. 1298 thI bhImadeva 2 jAne putra tribhuvana Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] vAdhelA seAlakI rAjya [ 87 pAla aNahilavADanI gAdI bhAgavatA hatA. vi. sa. 1300 mAM tribhuvanapAlanA rAjyane! aMta AvyA ane aNuhilavADanI gAdIe vIsaladeva beThA. e caulukayavaMzanI khIjI zAkhAneA hateA. saMbhava che ke tribhuvanapAla vayAvRddha thayA haze ane aputra mRtyu pAmyA haze, ethI vIsaladeve najIkanA ke dUranA saMbadhe pitarAI tarIkenA hakanA dAve A rAjagAdI meLavI haze. lavaNuprasAdanA kulanI vaphAdArI jotAM vIsaladeve tribhuvanapAlanI nabaLAIno lAbha laI rAjya paDAvI lIdhuM... hAya evu bhAgyeja saMbhave. 1. vIsaladeva aNahilavADa pATaNanI gAdIe AvanAra vIsaladeva vAghelA-sAlakI vaMzanA prathama rAjavI hatA. vicArazreNImAM vIsaladeva vi. sa'. 1300 mAM gAdIe AvyAnuM jaNAvyuM che. A samaye mahAmAtyapade tejapAla hatA. lagabhaga cAreka va bAda vi. saM. 1304(I. sa. 1248) mAM tejapAlanuM mRtyu thatAM nAgaDa nAme nAgara brAhmaNu mahAmAtyapade AvyA.24 anya sAmatA ane adhikArIomAM salakhaNasiMha, mahApradhAna rANuka, zrIva ma, vastupAlanA putra caitrasiMha, koAgArika padma, sAmaMtasiMha vagere mahattvanuM sthAna dharAvatA hatA.25 mALavA-vijaya vIsaladeve gAdIe AvatAM ja peAtAnA pUrvajonI mAphaka vijrayetsava UjavavA mAMDayo. pATaNanA caulukaya rAjavIe mALavA sAthe vaMzapara parAthI yuddha karatA AvyA hatA. vIsaladeve paNa mALavA sAthe e ja nIti apanAvI. eNe mALavA upara AkramaNa karI dhArAne nAza karyAM. vi. sa. 1311(I. sa. 1253 )nI vaidyanAca-prazastimAM vIsaladevane dhArAdhIza kahyo che. 6 vIsaladeve mALavAnA kayA rAjavIne harAvyA e jANavA maLatuM nathI. A samaye mALavAmAM jaitugIdeva athavA jayavamAM 2 je sattA para hateA.27 jaitugInA samayamAM mALavA upara musalamAneAe avAranavAra humalA karyAM hatA ane ethI mALavAnI nabaLI sthitinA lAbha laI, saMbhava che ke, vIsaladeve A jaitugIne harAvyA hAya. A vijaya eNe vi. saM. 1311 (I. sa. 1253) pahelAM meLavelA. sevADa-vijaya ra vIsaladevanA viM. saM. 1319(I. sa. 1261 )nA lekhamAM ene * meTpATava merAjIbAgyavajhIroinanuddAha ' kahyo che.28 A uparathI jaNAya che ke eNe mevADa upara caDAI karI haze, paNa tyAMnA kayA rAjAne harAvyeA e jANavA maLatuM nathI. mevADanA guhaleAta vaMzane rAjavI tejasiha vIsaladevane Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAla phI kAla [ x. laDAI mevADanA e rAjavI sAthe thaI haze.29 8 ] samakAlIna hatA. saMbhava che ke A karNATakanA rAjavI sAthe yuddha vi. sa. 1317(I. sa. lakSmI meLavI ema jaNAvyuM che. vaMzanA rAjavI vIra seAmezvara haze sAmezvara paNa hAI zake.31 1261)nA lekhamAM vIsaladeve karNATakanI rAjyasaMbhava che ke karNATakanA A rAjavI hAyasALa athavA e uttara kAMkaNane zilAhAra rAjA cAdava rAjavI kRSNa ane mahAdeva sAthe yuddha vIsaladevanA sainyane yAdava rAjavI kRSNu ane mahAdevanA hAthe hAra maLI hAya ema yAdava rAjavI kRSNu ane mahAdevanA samayanA lekhAmAMthI jANavA maLe che.32 birudA vAdhelA kAlanA abhilekhAmAM parAkrameAne anulakSIne vIsaladeva mATe vaparAyelAM judAM judAM biruda maLI Ave che. vi. saM. 1317(I. sa. 1261 )nA tAmrapatramAM ene abhinava siddharAja 'ane ' aparArjuna kahyo che. vi. saM. 1343nI devapaTTana--prazastimAM ene 'rAjanArAyaNa ' kahyo che.33 ( vIsaladevanAM sukRtya vIsaladeva pAte dharmiSTha, dAnavIra ane vidyArasika hatA. eNe potAnA samayamAM ekalAM yuddha ja karyAM che ema kahIe tA ene bhAreAbhAra anyAya karyo kahevAya. enAM keTalAka sukRtyAnI noMdha paNa enA lekhAmAM levAI che. e peAte zaMkarabhakta hatA. eNe darbhAvatInA vaidyanAtha maMdirane jIrNoddhAra karAvyA. temaja khojAM keTalAMka zivAlaya baMdhAvyAM. mUlasthAnanA sUryamaMdirane chaIdhAra karAvyA.34 A uparAMta anuzruti anusAra jANavA maLe che ke eNe aneka brAhmaNeAne dAna ApyAM hatAM. nAgara brAhmaNAne vasavA mATe brahmapurIe baMdhAvI hatI. A sa kAryAM eNe peAtAnA priya kavi nAnAkanI preraNAthI karyAM hatAM.35 e peAte vidyAvyAsaMgI hatA. enA darabAramAM aneka nAmAMkti kavione eNe sthAna ApyuM hatuM. kIti kaumudI racanAra kavi sAmezvara, kavi nAnAka, kamalAditya, vAmanasthalInA sAmAditya, arisiMha, amaracaMdra, yazodhara vagere vidyAnA vIsaladevanA darabArane potAnI priya kRtiothI zAbhAvatA hatA.36 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghelA selaMkI rAjya [ 9 traNa varSane dukALa visaladevanA samayamAM saM. 1312 thI 1315 sudhIne traNa varSane lAMbA dukALa paDyo. A samaye bhadrezvaranA jagaDuzAhe lekene ghaNI madada karI hatI. purAtanaprabaMdhasaMgrahamAMthI jANavA maLe che ke jagaDUzAhe pATaNa AvI, tyAMnA rAjAnI vinaMtIne mAna ApI pitAnA saMgrahamAMthI garIbane chUTe hAthe anAja ApyuM hatuM.37 visaladevane uttarAdhikAra vIsaladevane nAgaladevI nAme patnI hatI. vi. saM. 1343(I. sa. 1287)nI devapaTTana-prazasti tathA vi. saM. 1354(I. sa. 1297)nI muralIdhara maMdiranI prazasti parathI jaNAya che ke vIsaladeva pitAnA svargastha bhAI pratApamadhanA putra arjunadevane rAjyAbhiSeka karI mRtyu pAme 38 A uparathI phalita thAya che ke visaladeva pite aputra hato ane tethI eNe mitAnI hayAtI daramyAna pitAnA bhAInA putra arjunadevane gAdI saMpI haze. 2. arjunadeva - vIsaladeva pachI vi. saM. 1318(I. sa. 1262)mAM arjunadeva pATaNanI gAdIe Avyo. enA samayanA keTalAka lekha maLyA che te uparathI jaNAya che ke enI sattA saurASTramAM cheka verAvaLa sudhI, uttara pazcime kaccha sudhI ane uttaramAM cheka IDara sudhI cAlatI hatI.39 enA samayamAM mahAmAtya mAladeve mahattvanuM sthAna dharAvate hato.40 e arjunadevanA rAjyakAlanI zarUAtathI te aMta sudhI sattA para rahyo ema jaNAya che. saurASTranA adhikArI tarIke vIsaladevanA samayano maMtrI udayanane vaMzaja sAmaMtasiMha cAlu hato (saM. 1320).41 vi. saM. 13ra7 mAM pAlDa ane sAmaMtasiMha sAthe vahIvaTa karatA.42 vi. saM. 1330 mAM ekale zrI pAha e adhikAra saMbhALa.43 yuddho upalabdha lekho parathI ajunadevanAM parAkramo vize kaMI mAhitI maLatI nathI. yAdava rAjA rAmacaMdrane zaka saM. 1194(I. sa. 1272)nA dAnapatramAM gurjara-dalana-kaMThIrava" (gurjara rAjane pIDavAmAM siMha) kahyo che,44 jyAre tripurAMtaka-prazastimAM sAraMgadeve yAdavezvarane harAvyAnuM jaNAvyuM che.45 rAmacaMdranuM parAkrama I. sa. 1272 sudhImAM thayuM hoI ajunadevanA rAjyakAla daramyAna thayuM Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] selaMkI kAla [ prahevuM joIe ne to A yuddhamAM arjunadevane putra sAraMgadeva yuvarAja tarIke laDo hovo joIe. ane ethI enA A parAkramanI noMdha tripurAMtakaprazastimAM levAI haze. sukRtyo ajunadeva pote zaivadharma pALatA ne anya dharmo tarapha paNa udAra hate. eNe saM. 1320 mAM sthAnika paMcakulanI saMmatithI nauvAha pIrajane somanAthamAM masjida bAMdhavAnI anumati ApI.47 nAnAka visaladevanA samayane mATe vidvAna hato. enI be prazasti racAI che eka rananA putra ane "kuvalayAcarita'nA kartA aSTAvadhAnI kRSNa8 ane bIjI "dhArAvaMsanA kartA gaNapati vyAse racelI che (saM. 1328).49 A uparAMta saurASTranA adhikArI sAmaMtasiMhe pitAnA moTA bhAI salakSanA zreya arthe salakSanArAyaNa viSNunuM maMdira baMdhAvyuM, tathA giranAra upara neminAtha maMdira AgaLa pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM temaja dArakA raste Avela revatIkuMDano jIrNoddhAra karI tyAM saM. 1320 mAM ziva, viSNu, gaNeza, kSetrapAla, sUrya vagere vividha devanI pratimAo sthApI.pa0 mahaM. zrIarisiMhe ane Tha. zrI jayasiMhe bhadrANaka( bharANA)mAM mAtarAdevInI vAva baMdhAvI.51 arjunadevanA putro khaMbhAtanA ciMtAmaNi pArzvanAthanA maMdiramAMthI maLela lekha tathA muralIdhara maMdiranI prazasti uparathI spaSTa thAya che ke arjunadevane "rAma" ane "sAraMga" nAme be putro hatA ane e rAjapavahIvaTamAM paNa sakriya bhAga letA hatA.para vi. saM. 1343(I. sa. 1287)mAM lakhAyelI sinTrA-prazastimAM rAmadevano ullekha nathI. emAM arjunadeva pachI ene putra sAraMgadeva gAdIe Avyo ema jaNAvyuM che.pa3 vi. saM. 1752(I. sa. 1295-96)nA khaMbhAtanA ciMtAmaNi pArzvanAthanA maMdiramAMthI maLI Avela lekha parathI rAmadeva sattA para AvyuM haze ke kema, e lekha khaMDita hovAthI spaSTa thatuM nathI, paNa e lekhanA AdhAre e ka putra hato ema esa kahI zakAya. lekhamAM jaNAvyuM che ke arjunadevane rAma nAme eka putra hato ane rAma (balarAma) ane kRSNanA jevA rAmadeva tathA sAraMgadeva baMne prajAnI dhurA dhAraNa karavA zaktimAna hatA.54 karNadeva rajAnA samayanA vi. saM. 1354 nA lekhamAM paNa rAmane ajunadevane putra ane sAraMgadevane rAmane nAno bhAI kahyo che. vaLI emAM rAma mATe Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdhelA sAlakI rAjya 6 ' ] ' nRpacakravatI ' vizeSaNa ApyuM che.55 AthI arjunadevane uttarAdhikAra sIdhA enA bIjA putra sAra`gadevane maLyA ke e enI vacce thoDA vakhata rAmadeva rAjA thayelA e prazna upasthita thAya che. saM. 17paranA lekha parathI sUcita thAya che tema rAmadeve tathA sAraMgadeve pitAnI hayAtImAM rAjaputra tarIke rAjyavahIvaTa saMbhALyA haze e ceAsa che, paraMtu saM. 1754 nA lekhamAM ene laI te atizayAktithI rAmane ' nRpacakravatI` ' kahyo haze, te sa. 1343 nA lekhamAM jaNAvyA pramANe arjunadevaneA uttarAdhikAra sIdhA sAragadevane maLyA hazepaka evuM sUcavAyuM che e pUratu pratItikAraka lAgatuM nathI. cAmuMDArAjanA putra vallabharAjanI jema rAmadeva rAjA thayA hAya, paNa enuM rAjya ghaNuM alpakAlIna nIvaDyuM hoya, tethI koI lekhamAM enA ullekha karAyA na hoya . e vadhu savita che. vicArazreNImAM arjunadevane rAjyakAla vi. saM. (I. sa. 1262 thI 1275) sudhIte| hAvAnu jaNAvyuM che.57 [ 91. 1318 thI 1331 3. zamadeva saM. 1354nA lekha parathI mAlUma paDe che tema aju nadevaneA uttarAdhikAra enA meATA putra rAmadevane prApta thayA hatA, paraMtu upara jaNAvyA mujaba enu rAjya (I. sa. 1275) ghaNuM apakAlIna nIvaDavu lAge che, 4. sAraMgadeva rAmadeva pachI enA nAnA bhAI sAraMgadevanA rAjyane AraMbha lagabhaga vi. sa'. 1331( I. sa. 1275)mAM thayA.58 e pote parAkramI hatA. eNe peAtAnA amala daramyAna aneka yuddha karI gurabhUmine bhayamukata karI hatI. mAlava-vijaya vi. saM. 1333(I. sa. 1277 )nA lekhamAM sAraMgadevane mAlavadharAdhUmaketu ' kahyo che.pa9 vi. sa. 1343( I. sa. 187)tI tripurAMtaka-prazastimAM spaSTataH eNe mAlava-narezane haMphAvyAnuM jaNAvyu che.6. A parathI spaSTa thAya che ke sAraMgadeve mALavA para AkramaNa yu` haze ane jIta meLavI haze. eNe. mALavAnA kayA rAjAne harAvyA e agene! spaSTa ullekha muralIdhara maMdiranI prazastimAMthI maLe che. emAM jaNAvyuM che ke laDAImAM sAra'gadeve geAgane nasADayo.61 A gAmaneA ullekha anyatra upalabdha nathI, paNa zarUAtamAM mALavAnA rAjA je jayasiMha 7 jo hovA joIe )nA mitra ane pAchaLathI aDadhA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ pra. rAjyanA mAlika thaI paDelA gaMgadevane sAraMgadeve harAvyo hato evo ullekha phArasI tavArIkhomAM maLe che. A uparathI eTaluM spaSTa thAya che ke mALavAnuM rAjaya sAraMgadevanA samayamAM ghaNuM nirbaLa thayuM haze ane tethI A mALavAnA aDadhA rAjayanA mAlika thaI paDelA gagane sAraMgadeve harAvyo haze. musalamAnenuM AkramaNa sAraMgadevanA upalabdha lekha parathI enA samayamAM musalamAnoe gujarAta para AkramaNa karyuM hoya ema spaSTa thatuM nathI, chatAM mevADanA gRhila rAjavI samarasiMhe gurjarabhUmine turaSkanA dhasArAmAMthI bacAvI hovAne Abu uparanA vi. saM. 1342(I. sa. 1286)nA lekhamAM ullekha che. vividhatIrtha kalpamAM "musalamAnonuM lazkara sAceranI sImA sudhI AvI gayuM hatuM, paNa sAraMgadeva sAme Ave che jANI e pAchuM vaLI gayuM' ema jaNAvyuM che.' A sarva uparathI jaNAya che ke musalamAne sAraMgadevanA samayamAM Abu sudhI dhasI AvyA haze. AbumAM A samaye paramAra rAjavI pratApasiMha sattA para hato. enA para sAraMgadevanA maMDalezvara visaladevanI adhisattA hatI. 5 A sarvee bahAdurIthI sAmano karI musalamAnonA AkramaNane pAchuM haThAvyuM haze. A uparAMta sAraMgadevanA samayanA vi. saM. 1346( I. sa. 1290)nA vaMthaLI lekha parathI jaNAya che ke sAraMgadevanA mahAmaMDalezvara vijayAnaMda bhUbhutpallI (ghUmalI) para caDAI karI hatI. A caDAI vakhate bhUbhUpallImAM bhAnu nAme rAjavI sattA para hatA. A bhAnu te ghUmalIne prasiddha vIra bhANa jeThavo hovAnuM jaNAya che birude sAraMgadevanA samayanA upalabdha lekhamAMthI sAraMgadeve judAM judAM jevAM ke "nArAyaNavatAra,' "lakSmIsvayaMvara, "mAlavaparAdhUmaketu," "abhinavasiddharAja,' "bhujabalamala," "saptamacakravatI vagere biruda dhAraNa karyA hovAnuM jANavA maLe che. A sarva biruda enAM parAkramone anulakSIne prayojavAmAM Avela hovAno saMbhava che. 67 sukRtya sAraMgadeve somanAthano jIrNoddhAra karAvyo hato. enA samayamAM somanAthamAM gaMDa bRhaspatie nImelA chaThThA mahaMta tripurAMtake zaMkaranAM pAMca maMdira baMdhAvyAM.58 pAmhaNa pura(pAlanapura)nA adhikArI pethaDe kRSNanAM pUjA ane naivedya mATe Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghelA solaMkI rAjya [ 93 lAga bAMdhI ApyA hatA. A lAgA ApanArAomAM paMcakula, purohita, zeTha, zAhukAra, sonI, kaMsArA, samasta mahAjana, samasta vaNajAra ane samasta nauvittakane samAveza karyo hato ema sAraMgadevanA samayanA vi. saM. 1348 nA anAvADAmAMthI maLelA lekha parathI jaNAya che. 69 sAraMgadevanA mahAmaMDalezvara caMdrAvatInA mahArAja vIsaladeve Abu uparanA vimalavasahi ane lUNavasati nAmanAM jana maMdiranA nibhAva tathA kalyANaka Adi utsavo mATe vepArIo tathA anya dhaMdhAdArIo upara amuka kara nAkhyA hatA. A maMdiranI yAtrAe AvanArA yAtrIo pAsethI mUMDakAvere na levAnuM TharAvyuM hatuM temaja yAtrIonI koI paNa vastunI corI thAya to enI javAba dArI AbunA ThAkore upara nAkhavAmAM AvI hatI, ema vi. saM. 13pa nA sAraMgadevanA samayanA Abu uparanA vimalavasahimAMnA lekha parathI jaNAya che.70 staMbhatIrtha(khaMbhAta)mAM bAdaDA nAme eka zrAvikAe pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM ane ene jIrNoddhAra enA vaMzaja vijayasiMhe karelo. A maMdiranA nibhAva mATe dAna ApavAmAM AvyuM hovAno ullekha khaMbhAtanA. ciMtAmaNi pArzvanAthanA maMdiramAMthI maLelA vi. saM. 135ra nA lekha uparathI jANavA maLe che.71 mahAmAtya tathA anya adhikArIo | upalabdha lekhamAMthI sAraMgadevanA keTalAka amAtya ane adhikArIonAM nAma maLI Ave che. enA samayamAM zarUAtamAM arjunadevanA samayano mAladeva mahAmAtyapade hato. e pachI kAnha, madhusUdana ane vAdhUya mahAmAtyapade hatA.73 saM. 1353 mAM dhoLakAnA nAgara cahUe naiSadhakAvya para dIpikA nAme racela vRttinA prazarita-zlemAM rAjA sAraMgadeva tathA mAhAmAtya mAdhavano ullekha che.74 A. parathI sAraMgadevanA chevaTanA samayamAM mahAmAtya tarIke mAdhava haze ema jaNAya che. saurASTanI avarathA jALavavA paMcakulanA agraNI tarIke "pAha'nI nimaNuka karI hatI. caMdrAvatImAM vIsaladeva sAraMgadevanA mahAmaMDalezvara tarIke sattAsthAne hato.75 tyAre vaMthaLImAM vijayAnaMda mahAmaMDalezvara tarIkenuM sthAna dharAvato hato. sAraMgadevanA rAjyane aMta sAraMgadevanA samayane chelle lekha vi. saM. 152(I. sa. 12lpa-96) ne khaMbhAtanA pArzvanAthanA maMdiramAMthI maLI Avela che. dhoLakAnA caThTha paMDitanI niSadha kAvyanI TIkA parathI sAraMgadeva vi. saM. 1353 mAM sattA para hato ema jaNAya che.77 vicArazreNImAM karNadeva 2jAnA rAjyanI zarUAta saM. 1453 mAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -94 ] selaMkI kAla ( [ pra. thaI hovAnuM jaNAvyuM che. sAraMgadevano 1353nA bhAdrapadano ane karNadevano 1353 nA citrane ulekha maLe che,78 tethI AmAM saM. 1353 nuM varSa ASADhAdi gaNatarIe jaNAveluM devuM joIe. Ama sAraMgadeva lagabhaga 22 varSa rAjya karI saMvata 1353(I. sa. 1296)mAM mRtyu pAme. enA pachI eno bhatrIjo karNadeva 2 je gAdIe AvyuM hoI sAraMgadeva aputra mRtyu pAmyo haze ema lAge che.79 5. karNadeva sAraMgadeva pachI enA moTA bhAI rAmadevano putra karNadeva ra je gujarAtanI gAdIe AvyuM (vi. saM. 1353-I. sa. 1296-97). enA samayanA be abhilekha upalabdha che. mAMgaroLa khaMDita lekha je saM. 135(3) nA citro che temAM karNa ane surASTramaMDalanAM nAma sivAya bIjI kaI vigata upalabdha nathI. bIje lekha hAlanA sAbarakAMThA jillAnA bhiloDA tAlukAnA bhavanAtha gAmanA bhuvanezvara maMdiranI sAme AvelA muralIdharanA maMdiramAMthI maLyo che ne e vi. saM. 1354(I. sa. 1297)ne che.80 lekha koI sUryamaMdiranI sthApanAne lagatA che.81 emAM vAghelA rAjAonI vaMzAvaLI ApI che. emAM vAghelA rAjavI karNa 2 jAne nirdeza karatAM prazastirUpe jaNAvyuM che ke e zruti ane zAstra anusAra prajAnuM pAlana kare che.82 musalamAnanuM AkramaNa A samaye dilhIne sulatAna alAudIna khalajI mALavA, rajapUtAnA, mevADa vagere pradezanAM rAjya chatI dhIre dhIre AgaLa vadho hato. eNe pitAnA -saradAra ulughakhAna ane namratakhAnanI saradArI heThaLa sainya maklI gujarAta para AkramaNa karyuM.83 A AkramaNanuM kAraNa keI muslima itihAsakAre spaSTapaNe jaNAvatA nathI, paNa ghaNA hiMdu lekhako AnA mATe karNanA mahAmAtya mAdhavane javAbadAra mAne che. vicArazreNa84 ane vividhatIrthaka58pa jevA najIkanA samayamAM racAyeilA graMthomAM phakta mAdhavanI preraNAthI musalamAne gujarAta para caDI AvelA e moghama ullekha che. paMdaramI sadImAM racAyelA kAnhaDade prabaMdhamAMthI kaMIka vizeSa hakIkata prApta thAya che. emAM anuzruti anusAra jaNAvyuM che ke "karNadeva kAmaghelo thaIne mAdhavanA nAnA bhAI kezavane haNI enI patnIne pitAnA aMta - puramAM lALe AthI mAdhava risAye ane eNe "jyAre musalamAnone ahIM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdhelA sAlakI rAjya "huM zuM] [ 95 lAvIza tyAre ahIMnuM dhAna khAIza.'86 evI pratijJA lIdhI. tyAra pachI racAyela suhIta nesInI khyAtamAM mAdhavanI putrI haryAnuM kahela che.87 bhATacAraNAnI kathAmAM mAdhavanI patnIne haryAMnu jaNAvela che. Ama jotAM jaNAya che ke karNa deve mAdhavanA kuTuMbanI koI strI para atyAcAra karyAM ne tethI mAdhave atyAcArI rAjAnI sAna ThekANe lAvavA peAtAnA kuTuMba upara gujArela atyAcAranuM vera levA alAuddInane gujarAta para AkramaNa karavA preryAM.88 A caDAInuM varNana karatAM kAnhaDadeprAdha(I. sa. 1512)mAM jaNAvyuM che ke * mAdhavanI mAgaNIthI sulatAne lazkara taiyAra karyuM. ane ene potAnA rAjyamAMthI pasAra thavA devA mATe jAleranA cahuaNu rAjA kAnhaDadene pozAka meAkalI puchAvyuM, paraMtu musalamAneAnA lazkaranA trAsane joI kAnhaDadee rastA ApavAnI nA pADI. citeDanA samasI rAvaLe mevADamAMthI javAneA rastA ApyA eTale musalamAnI lazkara anAsakAMThe thaI ne meADAsA Avyu. moDAsAmAM A vakhate battA nAmanA ThAkAra sattA para hateA. eNe bahAdurIpUrvaka lazkarane sAmaneA karyAM. aMte e yuddhamAM mRtyu pAmyA. A pachI musalamAna lazkare meDAsA bhAMgyu. e pachI Thera Thera Aga lagADatuM trAsa vartAvatuM e musalamAna sainya dhAnaDhAra (pAlaNupura-mahesANA), ThaMDAvya (mahesANuA-DAMgaravA) vagereneA nAza karI pATaNa paheAMcyuM. pATaNa lUMTayuM ane gaDhane gheryAM. pachI mAdhavanI salAhathI karNadeva chIMDu pADI nAsI gayA ane enI sAthe enI rANI paNa page cAlatI nADI. A pachI musalamAna sainya pATaNunA bhaMDAra lUMTI tathA madine nAza karI AgaLa vadhyuM. e pachI e saurASTra tarapha vaLyuM. rastAmAM UnA, dIva, maMgalapura vagerene chinnabhinna karIne chevaTe seAmanAtha pahoMcyuM. tyAM sAraDanA vALA, vAjA, jeThavA vagere rAjapUtA sAme thayA, paNu musalamAna lazkare kATADI nAkhatAM devapaTTanane khAnanA asavAroe lUTayuM. chevaTe seAmanAthanA maMdira AgaLa bhayaMkara yuddha khelAyuM temAM A sarvAM ananu mULa mAdhava mahetA kAma AvyA. aMte sAmanAthanuM ma MdaeNira paDayuM ane lUMTAyuM.89 Ama kahyu deva 2 te musalamAneAnA hAthe sakhta dvAra pAmyA ane nAsI gayA. A humalAmAM enI rANI kamalAdevI pakaDAI gaI. sulatAne aNahilavADamAM saravarakhAnane nAjhima tarIke meAkalye!. A banAva kayAre banyA e aMge musalamAna lekhako judAM judAM va Ape che. mirAte ahamadImAM hijarI sana 696 (vi. sa. 1757-54), tArikhe pharistahamAM hi. sa. 69(vi. saM. 1754-55), ane tArIkhe phIrAjhazAhImAM hi. sa. 698(vi. saM. 1355-56)nAM varSa ApelAM che.90 vividhatI 5mAM ApeluM varSa vi. saM. 1356(I. sa. 1299-1300) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ praA paikI hi.sa. 698(I. sa. 1298-99)ne samarthana Ape che.A asAmI nA jaNAvyA pramANe A prathama vakhatanA yuddhamAM karNa hAryo. paNa musalamAne gujarAtamAM kAyamI sattA sthApI zakyA nahi. thoDAka vakhata bAda. musalamAna sanya potAnI jAte pAchuM vaLatAM athavA kaNe baLavo karIne hAMkI kADhatAM karNa pharI pAcho pATaNanA sattAdhIza banya,91 AthI bAdazAhe bIjI vAra jahItama ane paMcamanI nAmanA saradAronI AgevAnI heThaLa gujarAta para caDAI karavA sainya mokalyuM. A vakhate karNa saMpUrNapaNe hAryo.92 vicAraNa, pravacanaparIkSA vageremAM karNane rAjyakAla vi. saM. 1353 thI 1360 sudhI Apela che; saM. 1571 nI eka graMthaprazastimAM paNa saM. 1360 mAM karNadevanuM rAjya hovAnuM jaNAvyuM che,93 AthI ema jaNAya che ke musalamAnonuM prathama AkramaNa upara jaNAvyA pramANe vi. saM. 1756(I. sa. 1299-1300)mAM thayuM ane bIjuM AkramaNa vi. saM. 136 (I. sa. 1303-04) mAM thayuM.38 kahe e pahelAMnA varSevi. saM. 1359mAM) pATaNanI sattA punaH prApta karI lAge che.lUA bIjA AkramaNa vakhate karNa saMpUrNapaNe hArI gayo. kaNadevanA aMtima divasa kaNadeva pite AsAvalamAMthI nAsIne dakSiNamAM devagirinA yAdava rAjA rAmacaMdranA Azraye gayo. tyAM khAnadezanA naMdarabAra jillAnA bAgalANanA killAmAM sAmaMta tarIke rahIne eka nAnI ThakarAta upara pitAnI sattA jamAvI. enI sAthe enI putrI devaLadevI hatI. rAjA karNadeva bAgalANanA killAmAM Azraya meLavI rahele hato tyAre rAjA rAmacaMdranA yuvarAja siMghaNadeve94 devaladevI sAthe lagna karavAnI mAgaNI rAjA karNadeva samakSa mUkI hatI. eka marAThAne pitAnI rAjakuMvarI paraNAvavAmAM Ave te rAjapUta gauravane hAni pahoMce ema mAnIne eNe ene anAdara karyo.95 DAka vakhata pachI evuM banyuM ke devagirine rAjA rAmacaMdra pUrvazarata pramANe bAdazAha alAuddInane khaMDaNI mokalato na hovAthI temaja eNe karNadevane Azraya Apyo hovAthI rAmacaMdrane sajA karavA bAdazAhe maleka kAphUrane dakSiNamAM caDAI karavA hukama karyo (I. sa. 1307).16 AnI jANa kamalAdevIne thatAM eNe dakSiNamAM gayelA karNadeva pAsethI pitAnI putrI maMgAvI ApavAnI bAdazAhane vinaMtI karI. bAdazAhe maleka kArane e pramANe sUcanA ApI. gujarAtanA sUbA alapakhAnane paNa maleka kAphUranA sainya sAthe joDAvAne bAdazAhe hukama Apo. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghelA selaMkI rAjya [ 97 maleka kAphUre dakSiNamAM jaI khAnadezamAM AvelA sulatAnapura AgaLa paDAva nAkhI, bAgalANamAM rahelA karNadevane kAsada mAraphate bAdazAha alAuddInanA hukamanI jANa karI ne enI putrI devaladevI saMpI devA jaNAvyuM. rAjA karNadeve A apamAnajanaka mAgaNI nakArI kADhI ane musalamAna sainyane bahAdurIthI sAmano karyo. musalamAna lazkara sAme eNe lagabhaga be mAsa sudhI Takkara jhIlI.97 maleka kAphUra thaDAka samaya pachI A yuddhanI saradArI alapakhAnane soMpIne pite devagiri tarapha mo.99 karNa jyAre musalamAna sainya sAme jhajhumI rahyo hato tyAre enI muzkelIne lAbha sighaNudeve uThAvyo. eNe enA pitAnI paravAnagI lIdhA vinA enA bhAI bhillamadevane kiMmatI bheTe sAthe rAjA karNadeva pAse mokalyo ane devaladevInuM lagna pitAnI sAthe karavA mAgaNI karI. muzkelImAM AvI paDelA rAjavI kaNe samayane vicArI pitAne vicAra badalyo. ene lAgyuM ke potAnI dIkarI eka musalamAnane ApavI enA karatAM hiMdu rAjA rAmacaMdrano putra vadhAre sAro che, AthI eNe pitAnI putrIne bhillamadeva joDe ravAnA karI. bhillamadeva devaladevIne laI chUpA raste devagiri tarapha nIkaLI gayA. A vAtanI jyAre alapakhAnane jANa thaI tyAre e ghaNe nirAza thayo ane bAdazAhane gusso pitAnA upara Utaraze ema mAnIne eNe karNa upara bhAre AkramaNa karyuM. karNa chevaTe hAryo ane devagiri tarapha nAsI chUTayo. A banAva banyo te samaya daramyAna evuM banyuM ke musalamAna sainikenI eka TukaDI alapakhAnanI paravAnagIthI IlerAnI guphAo tarapha gaI hatI, tyAM rastAmAM emaNe devagirinA vajavALA keTalAka marAThA saradArane AvatA joyA. emane lAgyuM ke teo amane pakaDavA Ave che, AthI emaNe tIraMdAjI zarU karI. eka tIra devaladevInA ghaDAne vAgatAM e jamIna para paTakAI paDyo. alapakhAnanA sinike enI najIka pahoMcI gayA. A vakhate devaladevInI dAsI bhayathI "A devaladevI che" ema bolI UThatAM sainikoe devaladevIne pakaDI lIdhI ane keda karI alapakhAnanI pAse laI AvyA. alapakhAne devaladevIne tarata ja dilhI ravAnA karI dIdhI. A banAva karNadeve pATaNa chevaTanuM gumAvyA pachI traNacAra varSe banyo. samaya jatAM bAdazAhanA zAhajAdA khijharakhAne sAthe devaladevInuM lagna karavAmAM AvyuM. 19 karNa pate bAgalANathI nAsIne rAmacaMdranuM zaraNuM levA devagiri gayo, paNa | se. 7 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] selaMkI kAla [ pra. tyAM paristhiti judI hatI. maleka kAphUre devagiri kabajo meLavyo hato, AthI yAdava rAjavI rAmacaMdra Azraya ApI zake evI sthitimAM na hatA. tyAMthI nirAza thaI e telaMgaNu tarapha Azraya meLavavA gaya.pachI enuM zuM thayuM e jANavA maLatuM nathI, paNa vi. saM. 1393 (I. sa. 1337)mAM racAyelA nAbhinaMdane ddhAraprabaMdhamAM jaNAvyuM che ke alAuddInanA pratApathI kayuM rAjA hArIne paradezamAM gaye ane tyAM rakhaDI rajhaLIne rAMka mANasa peThe mRtyu pAme." Ama gujarAtane vAghelA selaMkI rAjavI karNa mALavA, mevADa ane mAra vADanA rAjAonI mAphaka alAuddIna khalajI sAme pitAnuM rAjya sAcavI zakyo nahi. emAM karNadevanI nirbaLatA ke mAdhavanI phUTa uparAMta hiMdu rAjAone aMdara aMdarane kusaMpa, vaMzaparaMparAthI vArasAmAM UtarI AvelI varavRtti, UtaratI kakSAnI lazkarI vyavasthA vagere paNa kAraNabhUta gaNAya. keTalAye rAjapUta rAjavIo musalamAne sAme potAnI pUrI tAkAtathI laDavA chatAM saMpa, dUraMdezI ane mutsaddIgIrInA abhAve musalamAna sAme niSphaLa nIvaDyA. gujarAtanA itihAsamAM e niSphaLatAno apayaza vAghelA karNadevane maLe. TUMkamAM, bhImadeva 1 le, karNadeva 1 le, siddharAja jayasiMha, kumArapAla ane visaladeva jevA parAkramI rAjavIonA samayamAM solaMkI rAje ghaNe vikAsa sAthe hato, jyAre vAghelA rAjavI karNadeva 2 jAnA samayamAM ene saMpUrNapaNe nAza thayo ne gujarAtamAM dilhInA sulatAnanA nAjhima(sUbedAra)nuM zAsana pravatyuM. pAdaTIpe 1. pra. ni. (saMpAdaka, jinavijaya muni), pR. 18 2. ha. ga. zAstrI, "mANasAnI vAva ane ene zilAlekha", "janasattA, dIpesavI aMka, varSa 2017", pR. 49 3. dalapatarAma DA. kavi, "gujarAtanA keTalAka atihAsika prasaMge," pR. 271; kRSNarAma ga. bhaTTa, "vAghelA vRttAMta," pR. 1 thI 12 4. e. , saM. 2, 4o. 62 5. pra. ni., pR. 24 6. ku. ga. bhaTTa, "vAghelA vRttAMta", pR. 1 thI 12 7. dalapatarAma DA. kavi, "gujarAtanA keTalAka etihAsika prasaMgo " pR. 271 8. pra. vi., pR. 24 9. ha. gaM. zAstrI, gu. prA. i, pR. 23 10. naTavaralAla gAMdhI, "dhavalakanuM ghoLakA', "pathadIpa", 157, pR. 1 11. gu. ma. rA. i., pR. 423-423 12. gu. ai. le, bhA. 3, lekha 215 13. na. A. AcArya, "vAghelAkAlIna gujarAtano sAMskRtika ItihAsa", pR. 50 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghelA solaMkI rAjya [ 99 14. . ., sa. 2, . 62-63; gu. prA. , pR. 24 15. gu. zi. le, bhA. 3, lekha 215 16. lavaNuprasAda ane varadhavale karelAM yuddhonI vigato mATe juo upara prakaraNa 5. 17, gu. ma. rA. I., pR. 451 18 ejana, pR. 454-457 19-20. gu. ma. rA. I., pR. 438 21. gu. ai. le, bhA. 3, le. 215 22. prAcIna jaina lekhasaMgraha (saMpAdaka : jinavijaya muni), lekha 66; gu. ma. rA. i, pR. 454 23. mehatA, virALa, pR. 6 24. C. G., p. 178 25. gu. ma. rA. I., pR. 467 26. gu. zi. le, bhA. 3, lekha 215 27. C. G., p. 174 28. gu. e. le, bhA. 3, lekha 216 29. gu. ma. rA. i., pR. 463 30. gu. e. le, bhA. 3, lekha 216 31. gu. ma. rA. I., pR. 464 32. pro. durgAzaMkara zAstrIe mALavAno A rAjA jayasiha 2 ja hovAnuM dhAryuM che(gu. ma. rA. I, pR. 462), jyAre Do. azokakumAra majumadAre e jotugIdeva hovAnuM mAnyuM che (C. G., p. 174). mALavAnA itihAsamAM jaMtugIdevanA rAjyanuM jJAta varSa I. sa. 1243, jayavarmA 2 jAnuM prathama jJAta varSa I. sa. 1256 ane jayasiMha 2 jAnAM jJAta varSa I. sa. 1269 ane 1274 maLe che (The Struggle for Empire, p. 71). I. sa. 1253 sudhImAM banelo A banAva AthI kAM to jaitugIdevanA rAjyakAlanA aMtima bhAgamAM athavA jayavarmA 2 jAnA rAjyakAlanA AraMbhika bhAgamAM banyo hovo joIe. 33.gu. e. le, bhA. 3, lekha 216 ane 222 34. gu. e. le, bhA. 3, lekha 215 35. ejana, lekha 218-219 36. gu. ma. rA. I., pR. 465 thI 477 37. . pra. saM., pR. 80 38. ejana, lekha rarara. '39, C. G., p. 180 40. gu. a. le, bhA. 3, lekha 217 41. ejana, lekha 216 a 42. ejana, lekha 164 (sudhArelo) 43. ejana, lekha 219 ba - 44. gu. ma. rA. i., pR. 482 45. gu. e. le, bhA. 3, lekha 222 46. gu. ma. rA. i., pR. 482 47. gu. e. le, bhA. 3, lekha 217 48. ejana, lekha 218 49. ejana, lekha 219 50. ejana, lekha 216 a 51. ejana, lekha 164 (sudhArelo) para. ejana, lekha 224; bu. pra, pu. 57, pR. 76 53. gu. e. le, bhA. 3, lekha 222 54. ejana, lekha 225 55. gu. ma. rA. I. pR. 48; muralIdhara maMdiranI prazasti, bu. pra, pu. 57, pR. 77. * rAsamALAmAM arjunadeva pachI lavaNarAja nAme vyaktinuM nAma bhATacAraNanA vRttAMta parathI darzAvyuM che (phobarsa, rAsamALA, gu. anuvAda, A. 2, bhA. 1, pR. 409), paNa enA mATe prAcIna lekhAdirUpe sabaLa pramANuM maLyuM nathI. 56.gu. e. le, bhA. 3, lekha 222 57. mehatuM, virALa, g. 1 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ) lakI kAla [ , 58. gu. ma. rA. I, pR. 479 59. gu. e. le. bhA. 3, lekha 220 a 60. ejana, lekha 222 61. bu. pra, pu. 57, pR. 77 62. gu. mA . I., pR. 481 63. gu. e. le, bhA. 3, lekha 25ra 64. ninAmasUri, vivighatAI5, pR. 20; gu. ma. rA. i, pR. 486 65. C. G., p. 184 66. gu. a. le., bhA. 3, lekha 2228; gu. mA. I., pR. 230 67. gu. ma. rA. I., pR. 480-481 68. gu. e. le, bhA. 3, lekha 222 69, ejana, lekha 223 70. ejana. lekha 2238 71. ejana, lekha 224 72. ejana, lekha 225 73. gu. ma. rA. i., pR. 488 74. ejana, pR. 487 75. C. G., p. 185 76. gu. e le, bhA. 3, lekha 224 77, gu. ma. rA. I, pR. 488 ( 78-79. ejana, pR. 489 80. bu. pra, pu. 57, pR. 76; El, Vol. XXXIv, pp. 151 ff. 81. A maMdira zAMDilya gotranA muMjAladeva ane kazyapa gotranAM AnaladevInA putra vejala deve baMdhAvyuM hatuM ne e sUryanuM nAma "muMjAlasvAmideva' hatuM. 82. atizAstravirodhena soca pAsthati jhanA ejana, zlo. 13 83 C. G, p. 187 84. thAnA mAghavanAravijheLAnItA | (mesuba, virALa, p. 3) 85. aha terasaya-chappanne vikamavarise allAvadINasuratANassa kaNicho bhAyA ulUkhAnanAmadhijjo DhillI purAo maMtimAhavaperio gujjaradharaM pddh'io| -vividhatIrtha, . be 86. pAnAma, jAnyuprabaMdha, prathama haMsa, 13-14 87-88. ga. ma. rA. I., pR. 494 884. juo pariziSTa 89. zrAddegavaMdha, prathama ravai3, 21-12; gu. ma. rA. I, pR. 45-497 90. gu. ma. rA. I., pR. 500 90. seminAtha pATaNanA (kArtAikAdi) saM. 1355nA zilAlekha( Inscriptions of : Kathiawad, No. 17)mAM somanAthanA dvAre thayelA yuddhane ulekha che te somanAtha paranA A AkramaNane lagato lAge che. tyAre I. sa. nA 1299ne jUnI mAsa cAlato hato, AthI aNahilavADa paranuM AkramaNa e varSamAM jana pahelAM thayuM hovuM joIe ne vividhatIrtha mAM jaNAveluM varSa 1356 caitrAdi hovuM joIe hi. sa. 698 I. sa. 1298 nA AkabarathI I. sa. 1299nA okaTobara sudhI hatuM e sAthe paNa Ane meLa maLe che. 91. De. choTubhAI 2. nAyaka alAuddIna khalajInA gujarAtamAMne vahIvaTa aMge nedhatAM traNa saradAranA nAma ane varSa Ape che -. ulugakhAna (I. sa. 1297), 2. saravA khAna (I. sa. 1297-1300), 3. alapakhAna (I. sa. 1300-1316). Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghelA solaMkI rAjya [ 101 saravarakhAna vize teo noMdhe che ke "gujarAtanI jIta pachI alapakhAne saravarakhAnane sUbA tarIke nImyo hato. te traNa varSa cAlu rahyo. te pachI gujarAtIee baLavo karyo tyAre alapakhAnane gujarAtano nAjhima (sU) nImavAmAM Avyo." - (choTubhAI 2. nAyaka, "gujarAtI para arabI phArasInI asara," pR. 155) hira. C. G., p. 192 , 93. "purAtatva', pu. 1, pR. 63; gu ma. rA. i.pR. 499, pAdaTIpa 1 -93ma. 93. juo pariziSTa. che. A nAma agAu "saMkaladeva" parathI "zaMkaradeva dhAravAmAM AveluM, paraMtu amIra khusaroe ApelA "saMkhana" rUpamAM mULa zabda "siMghaNa" uddiSTa che. ( C. G., p. 191 96. The Delhi Sultanate, p. 31 hae. C. G, p. 191. 6. The Delhi Sultanate, p. 32 c. G, p. 191. vigatavAra carcA mATe juo pariziSTa. 2. ejana, pR. 192 01. gurjaratrAdhipaH karNastUrNa yasya pratApataH / naSTavA gato videzeSu bhrAntvAtho raMkavanmRtaH // gu. ma. rA. I., pR. 500 che ke, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pAraziSTa karNadeva ane enA kuTuMbane lagatI samasyAo vAghelA caulukaya rAjavI karNadevanA samayamAM dilhInA sulatAna alAuddIna khalajInI phoje gujarAta para caDAI karI ne aMte gujarAtamAM caulukya rAjyanI jagyAe dilhI saltanatanI hakUmata pravata e niHsaMzaya che. paraMtu A caDAInuM kAraNa, caDAInI saMkhyA ane rANu kamalAdevI tathA kuMvarI devaladevInA vRttAMtanI yathArthatA vivAdAspada heI, e samayAone enA vRttAMtanA saMdarbhamAM tapAsIe. mAdhava muslima caDAInuM nimitta khare? heya te zAthI? alAuddIna khalajIe gujarAta para pheja mokalI e aMge muslima tavArIkhomAM kaMI kAraNa ApeluM nathI, paraMtu ghaNu hiMdu lekhako ene mATe karNadevanA amAtya mAdhavane javAbadAra gaNAve che. caudamA zataknA pUrvArdhamAM racAyela vicArazreNImAM lakhyuM che ke "yavanA mAdhavanAgaravejheLAnIta / (yavanane mAdhava nAgara viSe ApyA.) vi. saM. 1389 (I. sa. 1332-33) nA arasAmAM racAyela vividhatIrthakalpamAM lakhyuM che ke vikrama varSa terase chapanamAM alAuddIna sulatAnanA ulukhAna nAme nAnA bhAIe dilhIthI maMtrI mAdhavanI preraNAthI gurjarabhUmi tarapha prasthAna karyuM." saMvata 1356 thI 1500 sudhImAM racAyela moDha brAhmaNonA jJAtipurANa dharmAraNyamAM jaNAvyuM che ke "pratApI mahArAja karNa gAdI upara hato tyAre mAdhava nAme enA duSTa amAtya kSatriya rAjyane nAza karyo ane mleccha rAjyanI sthApanA karI. 3 saMvata 1512 mAM racAyela kAnhaDade prabaMdhamAM "ghelA karNadeve brAhmaNa mAdhavane dUbhavya, enA nAnA bhAI kezavane haNe ne enI gRhiNIne pitAne ghera rAkhI, tethI risAyelA mAdhave "musalamAnone ahIM lAvIza tyAre ja anna khAIza" evI pratijJA karI." ema jaNAvyuM che.* saMvata 1533mAM lakhAyela gurjararAjavaMzAvalI (guTaka)mAM "nAgara brAhmaNa mAdhava musalamAnone lAvyo" ema lakhyuM che.' sattaramA saikAmAM racAyela muhaeta neNasInI khyAtamAM lakhyuM che ke ". 1340 meM mAdhava brAhaNa pradhAna huvA, usakI vAghela se bigaDa gaI / vaha jAMkara alA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [ 103 DarIna vAddazA jAyA" ne e saMgharSane laIne rAjAe mAdhavanI putrI haryAnuM kAraNa jaNAvyuM che. bhATenI anuzruti paNa Avo ja vRttAMta Ape che, paraMtu emAM rAjAe mAdhavanI patnI haryAnuM jaNAve che uparanAM vidhAno parathI jaNAya che ke karNadeve maMtrI mAdhavane avagaNI, enA nAnA bhAI kezavane mArI nAkhI ane maMtrInA kuTuMbanI koI strInuM (prAcInatama vRttAMta pramANe kezavanI patnInuM) haraNa karI e kuTuMba upara akSamya atyAcAra karyo ane ethI kupita thayelA mAdhave rAjA upara vera levA mATe, dilhI jaI tyAMnA sulatAnane maLI gujarAta para enI phojanuM AkramaNa karAvyuM. paraMtu keTalAka vidvAne A mATe mAdhavane javAbadAra mAnatA nathI. zrI narmadAzaMkara vallabhajI dvivedI jaNAve che ke "A daMtakathA mAnavA yogya nathI, kAraNa ke je samakAlIna graMthamAM e maLe che te jainonA lakhelA che, ane jene ane zo vacce hamezAM virodha hovAthI brAhmaNane utArI pADavA mATe e lakhAyela hovAnuM saMbhavita che. paNa padmanAbha jana na hato, nAgara hato, chatAM eNe paNa A daMtakathA ApI che. mAdhavane lagatI anuzrutine samULI azraddheya gaNI e to alAuddIna khalajIe bIjA ghaNA pradezanI jema A pradeza upara dhananA ke sattAnA lebhe caDAI mokalI haze ema dhAravuM rahyuM, paraMtu e caDAI pachI traNeka dasakAmAM ja lakhAyelA graMthamAM mAdhava muslimonI caDAInotarI lAvyAno ullekha thaye hevAthI e game te kAraNe A caDAInuM nimitta banyA hovAnuM lagabhaga nizcita gaNAya. paraMtu mAdhava maMtrIe AvuM zAthI karyuM e bAbatamAM vadhu matabheda rahe che. zrI rA. cu. modIne mata che ke "karNanuM cAritrya dhAravAmAM Ave che teTaluM duSTa nathI. muralIdharanI prazastimAM "te veda ane zAstra anusAra prajAnuM pAlana karato hato" ema lakhyuM che. musalamAna lekhake karNanA cAritrya viruddha eka akSara paNa lakhyo nathI, tethI paraMparAthI cAlI AvatI vAte bahu vizvAsa mUkyA jevI hatI nathI."10 che zrI ka. mA. munazI jaNAve che ke "rAjA karNadeva duSTa na hato, paNa saMrakArI ane amAtyane UMce hoddo dharAvanAra brAhmaNa mAdhave gujarAtane droha karyo che."11 mAdhavanA kuTuMba para rAjA karNo atyAcAra karyo evI vAta pahelavahelI 14mI . . vAta '' Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] selaMkI kAla [pra. sadInA nahi, paNa 15 mI sadInA ghaTanAnA samaya pachI lagabhaga doDhaso varSa bAdanA, sAhityamAM maLe che e kharuM che, paraMtu mAdhava jevo jUne maMtrI AvuM vighAtaka pagaluM bhare to enI pAchaLa evuM keI gaMbhIra ane akSamya kAraNa hovuM joIe. samakAlIna abhilekhamAM rAjAnI prazastimAM enA sadAcArane ulekha Ave eTalA uparathI enA durAcArane lagatI A cira-pracalita anuzrutine azraddheya mAnavI asthAne che. 11 | upalabdha vidhAno parathI vicAratAM ema jaNAya che ke rAjA karNadeve mAdhavanA kuTuMba upara atyAcAra karyo haze. rAjA prajAne pAlaka thaI AvuM kRtya kare, pite rakSaka thaI bhakSaka bane, tyAre ene bhoga bananAramAM vairavRtti jAge e svAbhAvika che ane e samaye bIjo rasto nahi hoya tethI atyAcArI rAjAnI sAna ThekANe lAvavA ke vera vALavA mAdhavane musalamAnonuM zaraNa zodhavuM paDayuM haze. parime mAdhava ItihAsamAM dezadrohI manA.12 muslima caDAI-eka ke be ? karNanA rAjyane aMta musalamAnonA eka AkramaNathI Avyo ke be AkramaNathI e paNa vivAdagrasta che. vastutaH A AkramaNa mATe judAM judAM varSa maLe che. pravacanaparIkSAmAM tathA vicArazreNImAM musalamAnanuM AkramaNa saM. 136 mAM thayuM jaNAvyuM che, 13 jyAre vividhatIrthaMka9pamAM musalamAnonA gujarAta paranA AkramaNa mATenuM varSa vi. saM. 1356 jaNAvela che. 14 musalamAna lekhake A AkramaNa mATe hi. sa. 696, 697 ane 698 ema judAM judAM varSa Ape che. 15 emAM hi. sa698 ane vi. saM. 1356 (kArtikAdi 1355) vacce meLa maLe che. to A AkramaNa vi. saM. 1356 (I. sa. 1299)mAM thayeluM ke saM. 1360 (I. sa. 1303-04)mAM ? keTalAka muslima tavArIkhakAro alAuddInanI phaje gujarAta para eka vAra ane bIjA keTalAka be vAra caDAI karI hovAnuM jaNAve che. - alAuddIna khalajInA samakAlIna amIra khusaroe pitAnA khajAInala kutUha"(I. sa. 1311-12)mAM phakata hi. sa. 698(I. sa. 1299)mAM gujarAta para AkramaNa thayAnuM jaNAvyuM che, paNa A graMthamAM khusaroe ghaNA mahattvanA banAva noMdhyA nathI. 17 A ja lekhaka pitAnA "azIkA" athavA "davalAnI va khijhurakhAna' nAmanA kAvya(I. sa. 1316)mAM alAuddIne be vakhata gujarAta para caDAI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [ 105 karyAno ullekha kare che. prathama vAranI caDAImAM ulughakhAne gujarAta lUMTayuM, maMdira bhAMgyuM ane kavalAdI(kamalAdevI)ne pakaDI, je pachI alAuddInane paraNI. ATha varSa pachI kamalAdevIe karNadeva pAsethI pitAnI putrI devaladevIne maMgAvI ApavAnI vinaMti karatAM alAuddIne ulughakhAna ane paMjamInanI saradArI heThaLa karNadeva sAme sainya mekavyuM. kaNa devagiri tarapha palAyana thaye, paNa devaladevI paMjamInanA hAthamAM AvI gaIne eNe ene bAdazAha pAse mekalI ApI.18 - IsAmI "kutUhula-salAtIna (I. sa. 1350 )mAM jaNAve che ke alAudIne gujarAta para be vAra caDAI karI. prathama caDAI vakhate karNa nAsI gayo, paNa musalamAna sainya pAchuM vaLatAM eNe pAchA AvI potAnI rAjadhAnI pAchI meLavI. alAuddIne pharIthI malIka kritama ane pAMcAmInI saradArI heThaLa bIjI vAra satya kahyuM (I. sa. 1304-5). A vakhate karNa saMpUrNa rIte hArIne dakSiNa tarapha nAsI gaye. jhima dilhI gaye ne bAdazAhe gujarAtano vahIvaTa alapakhAnane sa.19 jhiyAuddIna baranI pitAnA "tArIkhe phirojhazAhI ( I. sa. 1359)mAM eka caDAIne ulekha kare che. emAM e jaNAve che ke alAuddIne pote sattA para AvyA pachI trIjA varSe arthAta I. sa. 1299 mAM gujarAta para AkramaNa karyuM. 20, pachInA tavArIkhakAromAM nijhAmuddIna (I. sa. 1595) ane baMdAnI (I. sa. 1595) banIne anusare che. 21 pharitA (lagabhaga I. sa. 1606-11) "tArIkhe pharita mAM jaNAve che ke prathama caDAI vakhate musalamAnoe kaulAdevIne kabaje karI ne kaNe bAgalANamAM Azraya lIdho, tyArabAda jyAre alAuddIna I. sa. 1308 mAM dakhaNamAM sainya mokalato hato tyAre eNe kaulAdevInI vinaMtIne mAna ApIne devaladevIne pakaDI lAvavAnI maleka kAphUrane sUcanA ApI. maleka kAphUre dakhkhaNamAM jaI bAgalANa upara mele karyo. kaNe be mahinA sAmano karyo. maleka kAphUra e kAma alapakhAnane seMpI devagiri gayo. devagiri mokalAtI devaladevI rastAmAM ociMtI pakaDAI gaI ne ene alapakhAne dilhI mokalI ApI. 22 A sarva parathI jaNAya che ke alAudInanI phoje gujarAta upara eka vAra nahi, paNa be vakhata caDAI karI hatI. emAMnI pahelI caDAI I. sa. 1299 mAM thaI hatI. ene saradAra ulughakhAna e pachI be varase raNathaMbheranI laDAImAM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [pra mAryo gayo hato. e pachI bIjI caDAI Isa. 1304-5mAM malIka pritama ane pAMcAmInI saradArI heThaLa thaI. amIra khusaroe gujarAta paranI A bIjI caDAI nA saradAra pAMcAmI ane maleka kAphUre bAgalANu para karelI caDAIne saradAra alapakhAna jene e bhUlathI ulughakhAna kahe che te bene bhegA vaNuM lIdhA che. gujarAta paranI bIjI caDAIno kharo vRttAMta IsAmIe Akhe lAge che. bAgalANu paranI maleka kAphUranI caDAI te cheka I. sa. 1308 mAM thaI, jyAre gujarAta paranI bIjI caDAI e pahelAM thaI hatI e spaSTa che. IsAmIe A caDAInuM varSa jaNAvyuM nathI, paraMtu vicArazreNI vageremAM saM. 136 (I. sa.. 1303-4) nuM varSa ApeluM che te A bIjI caDAIne barAbara lAgu paDe che. A be caDAIo vacce cAra vaSene gALa rahelo hoI ene muslima tavArIkha parathI ADakataruM samarthana maLe che. gujarAtanI pahelI jIta pachI ulughakhAne saravarakhAnane kAmacalAu vahIvaTa sa hato te lagabhaga traNa varSa cAlu rahyo hato. e pachI gujarAtIoe baLavo karyo. tyArabAda alapakhAnanI nimaNUka karavAmAM AvI (I. sa. 1304).13 A hakIkatane IsAmae jaNAvelA vRttAMta sAthe sarakhAvatAM phalita thAya che ke saravarakhAnanA vahIvaTa daramyAna gujarAtanI prajAe dilhInI hakUmata sAme baLavo karyo haze, traNa varSe karNadeva aNahilavADa pAchA pharI eno kabaje laI zakaya haze, e pachI eka varSamAM alAuddIne gujarAta para bIjI caDAI mokalI gujarAtane kAyamI kabajo meLavyo haze, ne alapakhAnane nAjhima nI ho (I. sa. 1304). A pachI karNadeva bAgalANa rahyo haze, tyAM maleka kAre ane alapakhAne e pachI cAreka varSe (I. sa. 1308mAM) caDAI karI lAge che. e caDAI khAnadezamAM thaI gaNAya. vaLI kharI rIte e caDAI to devagiri paranI caDAInA. phaNagArUpa hatI. A pachI karNadevane devagirimAM Azraya na maLatAM e telaMgaNanA kAkatIya rAjA rudradevanA Azraye gaye ne evI lAcAra dazAmAM eNe potAnuM zeSa jIvana vitAvyuM lAge che. devaladevI aitihAsikatA ane ghaTanAo ulughakhAnanI caDAI pachI karNadevanA kuTuMbanuM zuM thayuM e vize bhinna bhinna prakAranA hevAla maLe che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [ 104 alAuddInanA darabAranA kavi amIra khusaroe pitAnA davalarAnI vakhijUrakhAna" kAvya(I. sa. 1316-20)mAM jaNAvyuM che ke ulughakhAna karNadevanI rANuM valAdI(kamalAdevI)ne pakaDI dilhI laI gayo. tyAM e bAdazAhanI mAnItI begama banI. karNadeva pAse rahelI be putrIomAM moTI putrI mRtyu pAmI ne bIjI cha mahinAnI hatI. AgaLa jatAM kamalAdevInI IcchAthI bAdazAhe karNadeva pAse enI nAnI, kuMvarI devaladevInI mAgaNI karI. alAuddIne ulughakhAna ane paMjamInanI saradArI nIce mekalelI phejathI gabharAI jaI karNadeve devagirinA rAjAnuM zaraNu zodhyuM ne devaladevIne enA putra vere paraNAvavAnuM kabUla karyuM. karNadeva putrIne bheTasogAda. sAthe mokalavA taiyAra thayo, paNa devaladevI devagiri jatAM mArgamAM pakaDAI jatAM paMjamIne ene dilhI mokalI dIdhI. tyAM ATha varSanI davaladI (devaladevI) ane dasa varSanA zAhajAdA khijharakhAna vacce prIti baMdhAI khijharakhAnanI mAtA. zAhajAdAne pitAnA bhAI alapakhAnanI dIkarI sAthe paraNAvavA mAgatI hatI tethI eNe e bene chUTAM pADyAM ne ene alapakhAnanI dIkarI sAthe paraNAvyo paNa khare (I. sa. 1311), paNa khijharakhAna-devaladevInI gADha prIti kAmiyAba nIvaDI ne chevaTe baMnenuM lagna thayuM (I. sa. 1313). AgaLa jatAM maleka kAphUre bAda-- zAhane bhaMbheryo ne khijharakhAnane gvAliyaranA killAmAM keda karavAmAM Avyo. I. sa. 136 mAM alAuddInanuM mRtyu thayuM. maleka kAre khijharakhAnanI AMkhe pheDI naMkhAvI. maleka kAphUrane mArI bIje zAhajAdo takhtanazIna thayo. eNe khijharakhAnane mArI naMkhAvIne lagna karavAnI IcchAthI devaladevIne pitAnA janAnAmAM. dAkhala karI (I. sa. 1720).15 A eka praNayakAvya hoI emAM svAbhAvika rIte keTalIka avAstavika kalpanAo umerAI che. kavi IsAmI (I. sa. 1750) A vAta judI rIte jaNAve che. bIjI. vakhata musalamAnonuM AkramaNa thatAM kaNe hArIne dakhaNamAM nAsI gaye te daramyAna enI rANIo ane kuMvarIo musalamAnonA hAthe pakaDAI gaI temAM devaladevIne paNa samAveza thato hato. 26 pachInA lekhakomAM baranI (I. sa. 1359) jaNAve che ke karNadeva ulughakhAna -nasaratakhAnathI hArI devagiri bhAgI gayo. enI rANIo tathA putrI musalamAnanA hAthe keda pakaDAI ane emane dilhI laI javAmAM AvI. 27 baranI koI strIonAM nAma jaNAvato nathI temaja devaladevIne premaprasaMga nirUpato nathI. pachInA tavArIkhakAromAM nijhAmuddIna (I. sa. 1595) ane badAnI. (I. sa. 1595) ulughakhAne devaladevIne pakaDyAnuM jaNAve che, paraMtu badAUnI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] lakI kAla amIra khusaronA kAvyanI vigatane svIkAre che, jyAre nijhAmudIna ene lekhAmAM letuM nathI. A baMnemAMthI koI kaulAdevInA nAmane ke enI mAgaNIne ulekha karatA nathI.28 pharitA (lagabhaga I. sa. 1606-1 ) "tArIkhe pharitaha" mAM A sarve vigato sAMkaLI le che. emAM karNa hAryo, dakhaNa tarapha nAsI gayo, musalamAnonuM AkramaNa thatAM devagiri jatAM rastAmAM devaladevI keda pakaDAI ene dilhI laI javAmAM AvI, tyAM enuM zAhajAdA khijharakhAna sAthe lagna thayuM, e sarva vigate ApI che. 29 kAnhaDadeprabaMdha(I. sa. 1455)mAM kavi padmanAbha "karNanI rANI pagapALI nAThI" eTaluM ja jaNAve che.30 hiMdu lekhako kamalAdevI-devaladevI vize kaMI jaNAvatA nathI. arvAcIna ItihAsakAromAM zrI phArbasa,31 zrI bhagavAnalAla IMdrajI,32 zrI kimileriya33 vagere amIra khusaronA kAvyamAM Apela vigatone svIkAre che. paraMtu keTalAka bIjA ItihAsakAro A prasaMgane kapilakalpita mAne che. A aMge bAbu jaganalAla gupta jaNAve che ke "karNa potAnI putrI prathama musalamAnI bAdazAhane paraNAvavAnuM kabUla kare che ne hiMdu zaMkaradevane ApavAnI AnakAnI kare che e vAta saMbhavita nathI. karNanI Arya saMskAramAM ucharelI rANI pitAnA patinA putrane pitAnI putrI paraNAvavA taiyAra thAya e saMbhavita nathI. ne varakanyAnI vaya ATha-dasa varSanI jemAM baMne vacce kapele patravahevAra azakaya che." Ama teo A prasaMgane asabhavita mAne che ane sAthe sAthe A prasaMganuM mULa A pramANe jaNAve che: "raNathaMbhoranA cauhANa rAjA hammIradevanI kanyA devaladevIne pitAnA putra mATe meLavavAmAM niSphaLa gayelA alAuddInane khuza rAkhavA amIra khusaree karNadevanI devaladevIno prasaMga upajAvI kADhela che.34 bAbu jaganalAla guptanA maMtavya sAthe zrI rA. cu. modI,35 thI 6 ke. zAstrI, tathA zrI ra. bhI. jeTa 37 vagere sahamata thAya che. Do. ke. Ara. kAnano devaladevIne prasaMga kavikalpita hovA vizenI mAnyatA mATe bAbu jaganalAla guptanA maMtavyo sAthe sahamata thAya che, paNa emaNe A prasaMganuM mULa batAvatI je dalIla karI che tenI sAthe sahamata thatA nathI. e jaNAve che ke khusarenA kAvyanI vArtAne koI pAyo ja nathI.38 zrI munazI bAbu jaganalAla guptanAM sarva maMtavya svIkAre che ne amIra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [ 109khusaronA praNayakAvyanI keTalIka vadhu asaMgatio darzAve che. 39 zrI benIprasAda paNa jAyasI-kRta "padmAvata"nI jema "azakA'nA AkhA. vRttAMtane upajAvI kADhele ane samakAlIna AdhAra vinAne gaNe che.* Ama keTalAka ItihAsakAre amIra khusaronA praNayakAvyamAM nirUpAyelI ghaTanAone etihAsika mAnI le che, te bIjA keTalAka itihAsakAre ene sAva kalakalpita mAnI ene sadaMtara asvIkAra kare che. keTalAka ItihAsakAre A be nitAMta valaNa tajIne emAMnI mukhya bAbatane kharI mAne che ane gauNa vigatone kalpita mAne che. zrI haDIvAlAe mULa kAvyanI vigato tapAsIne enA anuvAdamAM thayelI keTalIka gerasamajo darzAvI che.41 DaoN. azokakumAra majumadAra amIra khusarenA AkhA kAvyane khoTuM mAnatA. nathI, paNa emAM jaNAvelI kamalAdevI aMgenI vigata svIkAratA nathI. teo mAne che ke kamalAdevIne baLajabarIthI bAdazAhanI begama banAvavAmAM AvI haze tevI rIte devaladevInI bAbatamAM paNa banyuM hoya; ene baLajabarIthI khijharakhAna sAthe paraNAvavAmAM AvI haze.42 che. ramezacaMdra majumadAra paNa kamalAdevInI mAgaNI ane devaladevInA premanI vigate khoTI mAnI, devaladevI-khijharakhAnanA lagnanI mukhya bInAne svIkArya gaNe che.43 zrI zrIvAstava paNa mAne che ke kavi khusaree kAvyamAM varNavela prasaMga eka samakAlIna banAva che ne emAMnuM eka paNa pAtra kalpita nathI, AthI emAM keTalIka kAcita kalpanAo umerAI hovA chatAM kAvyanA mukhya prasaMgane taddana kalpita mAnI zakAya ema nathI. 44 - De. hariprasAda zAstrI paNa AvuM mAne che.44 zrI satIzacaMdra mizra kAvyanI mukhya bInA sAcI mAnI enI aitihAsikatA-- ne nakAratA nathI.45 Ama kavi khusaroe pitAnA kAvyamAM nirUpelA prasaMganI aitihAsikatAne nakArI zakAya ema nathI. amIra khusaro kavi uparAMta itihAsakAra paNa hatA. bAdazAhane raNathaMbhoranA rAjAnI putrI devaladevI meLavavAmAM niSphaLatA maLI ane tethI bAdazAhane Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] * solaMkI kAla [pra. khuza karavA amIra khusaree A kAvya racyuM ema kahevuM e barAbara nathI. je raNathaMbheranI devaladevIne prazna hota to kavi e ja devaladevIne kAvyanI nAyikA tarIke kapIne pitAnuM kAvya racI zako hota. ene badale karNadevanI dIkarI devaladevIne zA mATe vacamAM lAvavI paDe ? saMbhava che ke karNanI rANI kamalAdevIne musalamAnonA hAthe keda pakaDAtAM alAuddInanA jamAnAmAM praveza karavAnI pharaja paDI hoya, ne evI rIte karNanI putrI devaladevIne paNa musalamAnonA hAthe keda pakaDAtAM bAdazAhanA putra khijharakhAna sAthe lagna karavAnI pharaja paDI hoya, paNa kamalAdevIe pite pAchaLathI devaladevIne teDAvIne enuM zAhajAdA sAthe lagna karAvI ApyuM e vAta bhAgye ja mAnI zakAya. pharistA, badAUnI vagere muslima itihAsakAre paNa A vigata svIkAravA nathI. pharistA te karNa devaladevIne mokalavA taiyAra hato e vAta paNa svIkAratA nathI. devaladevInI umara vize vicAratAM lAge che ke hijarI 704(Isa. 1304-05)mAM e pakaDAI dilhI gaI tyAre nava varSanI ane lagna vakhate 14 varSanI hatI.46 e pAMca varSanA vacagALAnA uttarArdha daramyAna ene zAhajAdA sAthe praNaya thayo hoya e asaMbhavita na gaNAya. 1 khijharakhAnanA mRtyu bAda devaladevInuM zuM thayuM e vize koI AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI. iliyaTa ane DAusana pitAnA graMthamAM amIra khusaronA kAvya "azIkAranI vigata ApatAM jaNAve che ke "khijharakhAnanA mRtyu bAda devaladevI khijharakhAnane vaLagI rahI tyAre enA hAtha kApI nAkhavAmAM AvyA." paraMtu zrI haThIvAlA mULa pATha tapAsIne jaNAve che ke mULa kAvyamAM Ave ke ullekha Avato nathI.48 pharistA AvI koI vAta karato nathI, paNa e devaladevIne khijharakhAnanA mRtyu bAda kubuddInanA janAnakhAnAmAM javuM paDyuM hovAnuM jaNAve che.49 hAjI-ud-dabIra pitAnA "jhaphaluvAlita ba-mujhaphaphara va Aliha' graMthamAM lakhe che ke "mubArakanA mRtyu bAda devaladevI khusarakhAna nAmanA mANasanA kabajAmAM AvI.50 A khusarokhAnane keTalAka ItihAsakAro halakI jAtino mAne che.pa1 A kathanamAM kaMIka vajUda hoya to eno artha e nIkaLe ke devaladevIne jema eka vAra khijharakhAnanA mRtyu bAda kubudInanA jamAnAmAM javAnI pharaja paDI hatI, tema khusarekhAnanA panAre paDavAnI pharaja paDI haze. devaladevI kadAca Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa | [ 111 khusarokhAnanA panAre paDI hoya topaNa e halakI jAtano hato e mAnyatA zaMkAspada che.para mAtA kamalAdevI pakaDAI jatAM mAtRchAyA gumAvI beThelI devaladevI ATha varSe dilhInI phoja vaDe pakaDAI gaI. tyAM e judA vAtAvaraNane vaza thaI zAhajAdA khijharakhAnane paraNI, paNa e pachIya enA para Apattio AvyA karI, e jotAM rAjayabhraSTa karNadevanI jema enI e kuMvarInA jIvanane paNa karaNa aMjAma Avyo gaNAya. pAdaTIpe 1. virALa, pR. 5 2. jinaprabhasUri, vividhatIrthakalpa, pR. 30 3. gharaghA-mAA, . 67, jo. 68-61 4. rAvala, prathama ravaira, 1-14 (pR. 2) 5, C. G., p. 193 u. guma. rA. i, pR. 492, 494, muhaNAta neNasIe varSa khoTuM ApyuM che. 7. phArbasa, rAsamALA (guja. anuM.), pR. 38 8. na. va. dvivedI, "gujarAtano bujhAto dIpaka, pravezaka. pR. 16 (gu. ma. rA. I, - pR. 491, 5. TI. 3) 9, gu. ma. rA. i., pR. 491, 5. TI. 3 10. sva. rA. cu. modI lekhasaMgraha, bhA. 2, pR. 57 11. ka. mA. munazI, "cakravatI gurjare," pR. 360-361 11. prazastikAra rAjAnI stuti ja kare, AthI ene AdhAra padmanAbhanuM vigatavAra kathana khATuM TharAvavA mATe pUrato na gaNAya (gu ma. rA. I, 5, 494, pA. TI. 2 ). zrI durgAzaMkara zAstrInI jema zrI. ratnamaNirAva (gu. sAM. i., khaMDa 1, pR. 127), Do. a.mu. majumadAra (C. G), pp. 149 ft.), De. hariprasAda zAstrI (gu. prA. , pR. 234) vagere paNa padmanAbhanuM kathana kharuM gaNe che. A caDAInuM kAraNa koI jUnI muslima tavArIkhamAM ApyuM nathI, paraMtu "mirAte mahammadI'mAM bhATenI kathAmAM jaNAveluM kAraNa ApyuM che (abujhaphara nadavI, gujarAtano ItihAsa," bhA. 2, pR. 6). 12. "ghamaMga-mADrAnca" mAM ene pApa, duSTAtmA, kulAdhama ane dezadrohakara kahyo che (ma. 7; kaao. ), paraMtu vastutaH mAdhava IrAde dezadrohane na gaNAya, rAjadrohana gaNAya ne padmanAbhanA jaNAvyA mujaba te eNe Akhare rAjAne paNa chaTakavAnuM bAruM batAveluM ( jhavaNa, uM. 1, 60). Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] selaMkI kAla [ pra.. bAkI mAdhave je karyuM te "adhama ' hato ne ethI enI apakIrti thaI evI TIkA to padmanAbha paNa kare che (gu. sA. i, khaM. 1, pR. 127, pA. TI. 3). 1. virANI , pR. 3; gu. ma. rA. i., pR. 498-49, bhAMDArakarane maLelI be paTTAvalIomAM paNa A varSa ApyuM che (C. G, p. 205). 14. vividhatIrtha , pR. 20 15. gu. ma. rA. I., pR. 499 16. juo upara pR. ~. 17. C. G., p. 189 18. Ibid., p. 189 19. Ibid, p. 189 20. Ibid., p. 190 21. Ibid, p. 190 22. Ibid, p, 191 23. cho. 2. nAyaka, "gujarAtI para arabI phArasInI asara," bhA. 1, pR. 155, TI.2. 24. isAmIe ApelA vRttAMtane AdhAre. C. G., p. 190 24. Elliot, History of India, Vol III, Appendix, pp. 551 ff.; 01. 2. nAyaka, "davalarAnI va khiAna". pu. 106, pR. 332-333 mULa kAvya I. sa. 1316 mAM racAyeluM. bAda emAM puravaNuM umerAI (I.sa. 13ra0)26-ra7. C. G., p. 190. 28. Ibid, pp. 190 f. 29. Ibid., p. 191 . 30. jhavaMdha, . 1, 1 (pR. ) 31. phArbasa, rAsamALA (gujarAtI bhASAMtara), bhA. 1 (A. 2), pR. 514 thI para? 32. B. G., Vol. I, Pt. 1, p. 205 33. M. S. Commissariat, History of Gujarat, Vol. I, pp. 5 ff.qun juo abujhaphara nadavI, "gujarAtano ItihAsa," bhAga 2, pR. 11-14 34. nA pravAriLa tri, nihada 1, pR. 40-431 35. sva. rA. cu. modI lekhasaMgraha, bhA. 2, pR. 59 36. gu. ma. rA. I., pR. 501 37. 2. bI. jeTa, "gujarAtane sAMskRtika itihAsa", naM. 1, pR. 136-137 36. PIHC, Calcutta Session ( 1939 ). pp. 177 ff. (S. C. Misra, Rise of Muslim Power in Gujarat, p. 74) 39. ka. mA. munazI, "cakravatI gujare." pR. 363-366; K. M. Munshi, The Glory that was Gur jaradesa, Part III ( 2nd edition ), Appendix VIII, pp. 413 ff. 8o. Ibid., Appendix IX, pp. 426 ff. 81. S. H. Hodivala, Studies in Indo-Muslim History, pp. 308-369 42. C. G., p. 189 83. R. C. Majumdar, The Delhi Sultanate, p. 50, n. 29 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 112 6 DuM] pariziSTa YY. A. L. Srivastava, "Historicity of Deval Rani-Khizrkban", Islamic Culture, 1950 (R. C. Majumdar, The Delhi Sultanate, p. 50, n. 29) 44. gu. prA. I., pR. 236-237 45. S. C. Misra, op. cit, pp. 77 ff. 46. Ibid, p. 86 47. pharistA te devaladevI dilhI AvI tyAre 12-13 varSanI hatI evuM jaNAve che | (Ibid., p. 86). xe. S. H. Hodivala, op. cit., p. 368 49. C. G, p. 195 40. S. C. Misra, op. cit., p. 87 5. C. G., p. 196 para. zrI. heDIvAlA khusarakhAnane halakI jAtane mAnatA nathI. teo jaNAve che ke khusaronI kharI jAti kaI e jANavA brIse beTI rIte baravAranuM "paravAra" karyuM che; ane Tomase paravArIne artha halakI jJAti e karyo che, paNa e beTuM (S. H. Hodivala, op. cit., pp. 369 ff.). Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 nAmAMkita kulA ane adhikArIe kharA itihAsa rAjAone anulakSIne sImita rahetA nathI; kAI paNa deza ke pradezanA rAjakIya abhyudayamAM rAkhta uparAMta enA adhikArIonA mahattvanA phALA rahelA hAya che. seAlakI rAjyanA abhyudayanA itihAsamAM sadbhAgye abhilekhA tathA pramA parathI amAtyA, senApati, daivA, purAhitA vagere vargAnA aneka adhikArIenI mAhitI maLe che. emAMnA keTalAkanI tA aneka peDhIonI kulaparaMparAgata kArakirdI jANavA maLe che. evI rIte A kAlanA aneka zreSThIo, mahAjanA, kavio, vidvAneA vagerenI pazu mAhitI maLe che. sAMskRtika itihAsanA khaMDamAM tenA yathAsthAna ullekha Avaze; ahIM rAjakIya itihAsanA saMdarbhamAM adhikArI ane tenAM keTalAMka kulAnI sa`kSipta samIkSA karIe. 1 ninnayanuM kula-zrImAlathI pahelAM gAMbhu ane pachI aNahilavADa AvI vaselA tathA vanarAja cAvaDAnA mAnItA pAravADa Thakkura nimnayanA putra lahara kruDanAyaka hatA. ene putra vIra mUlarAjathI du^bharAja sudhInA caulukaya rAjAenA maMtrI hatA. vIrane meATA putra neDha bhImadeva 1 lAnA mahAmAtya hateA ne nAnA putra vimala cadrAvatInA daMDanAyaka hatA. eNe vi. saM. 1088 mAM Azru upara RSabhadevanuM suMdara maMdira karAvyuM. naiDhane putra dhavala karNadeva 1 lAnA sicava hatA. dhavalanA putra AnaMda jayasi MhadevanA saciva thayA. ene padmAvatI nAme patnI hatI. teonA putra pRthvIpAla siddharAja ane kumArapAlanA maMtrI tarIke khyAti pAmyA. eNe cadrAvatI ane aNahilavADamAM jaina caityeA AgaLa maMDapa karAvyA, Abu paryaMta para vimala-vasahimAM hastizAlA karAvI te emAM peAtAnA kulanA nAmAMkti puruSonI mUrti mukAvI (vi. sa. 1204).1 UyA bhaTTa daivajJanuM kula-nagara (vaDanagara )mAM zAMDilya vaMzamAM vastrAkula nAme gAtramAM UyAbhaTTa nAme daivajJa(jozI) thayA. e aNahilapuranA rAjA mUlarAja 1 lAne AziSa ApatA. ene mAdhava, lUla ane bhAbha nAme traNa putra hatA. mUlarAje emane vApI kUpa tAga vagere pUkAryAMnI dekharekha sAMpI hatI. cAmuMDa rAje mAdhavane kahezvara gAma ApyuM. bhAbha bhImadeva 1 lAnA mitra hatA. ene Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAMkita kulA ane adhikArIe [ 115 putra zAbha jayasiMhadevaneA priya mitra hatA. enA putra valra kumArapAlanA saciva thayA. enI patnI rAhiNI hatI. enA putra zrIdhara bhImadeva 2 jAnA adhikArIomAM parama mAnya hatA. e vividhaguNasaMpanna hatA. ene sAvitrI, lakSmI ane saubhAgyadevI nAme traNu patnI hatI. eNe mAlavasenAthI AkrAMta thayelA dezane ma`trabaLathI sthira karI devapattana(sAmanAtha pATaNa)nuM rakSaNa karyuM vaLI durgAnA darparUpa zrIdhare vIra hammIranA sainyane tRN samAna karI nAkhyuM. eNe mAtAnA zreya arthe rAhiNIsvAmI nAme kRSNanuM maMdira ane eka zivAlaya badhAvyuM. enI prazasti sAmanAtha pATaNamAM kotarelI che. e kleka jeTalI vistRta che, paraMtu enA ghaNA bhAga khaDita che. e saM. 1273(I. sa. 1216)mAM racAI che.2 purAhita seAlazarmAnuM kula-nagara(vaDanagara)nA vasiSTha gAtranA gulecA kulamAM sAlazAM nAme RgvedI brAhmaNa thayA. e gurjarezvara mUlarAjanA purAhita hatA. enA putra lallazamAM cAmuMDarAjaneA purAhita thayA. ene putra muMja 1 le| du`bharAjanA purAhita hatA. durlabharAjanA samayamAM suvihita jaina sAdhuone aNahilavADamAM vasavATa karavA devA mATe rAjAne bhalAmaNa karanAra seAma ke sAmezvara'muMjane putra sAmezvara lAge che. e bhImadeva 1 lAnA puraiAhita tarIke jANItA che,sAmanA putra AmazarmAe 'samrATa' evI yAjJikI padavI prApta karI. eNe zivAlaye tathA sarAvarA baMdhAvyAM. e kaNa devane purAhita hatA. eNe dhArAnagarInA purAhita karNadeva para cheDelI kRtyAne potAnA maMtrabaLathI pAchI dhakelI rAjAnuM rakSaNa ryuM" hatuM. AmazarmAnA putra kumAra 1 leA siddharAja jayasiMhanA purAhita hatA. enA putra sadeva 1 lAe yajJa karyAM hatA dAna dIdhAM hatAM. sadevanI jema enA putra Abhiga paNa dhama parAyaNa hatA. siddharAjaneA prasiddha maMtrI Aliga ke Amigapa prAyaH e hateA. e kumArapAlane paN samakAlIna hatA.6 Amigane cAra putra hatAH sadaiva 2 jo, kumAr r jo, muja 2 jo ane Aha, sadeve rAjA kumArapAlanAM asthi gaMgAmAM padharAvyAM hatAM. eNe ThekaThekANe taLAva karAvyAM hatAM. kumAre rAjA ajayapAlane Agraha chatAM sUrya grahaNa prasa Mge ratnarAzinA pratigraha karyAM nahotA. eNe rAjAne yuddhamAM paDelA dhA kaTukezvaranI ArAdhanA karIne rUbyA hatA. mUlarAja 2 jAnA samayamAM eNe dukALanA vakhate lokone karamukta mAvyA hatA. rASTrakUTa pratApamale kumArane pradhAna maMtrI nImyA hatA. caulukaya rAjAnA senApati tarIke eNe aneka parAkrama karyAM hatAM. e zAstramAM temaja satramAM nipuNu hatA. ene lakSmI nAme patnIthI mahAdeva, sAmezvara ane vijaya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] sekI kAla [pra. nAme traNa putra hatA. kumAre gurjara rAjyanA akSapaTalAdhyakSa tarIke paNa pharaja bajAvI hatI ne municaMdrasUrikRta "amamasvAmicarita'nuM saMzodhana karyuM hatuM.7 kumArane vaceTa putra somezvaradeva "gujarezvara-purohita" hatuM ne caulukA rAjAone pUjya hatuM. e suprasiddha sAhityakAra paNa hato. eNe yAma(prahara)mAM nATaka racIne bhImadeva 2 jAnI sabhAne prasanna karI hatI. e caulukya rANA lavaNaprasAda ane vIradhavala sAthe gADha saMbaMdha dharAvato. vastupAla-tejapAlane amAtya nImavA viradhavalane eNe bhalAmaNa karI hatI. vastupAla enI sAhityika pravRttiene bhAre protsAhana Apate. somezvaradeva vastupAlana parama prazaMsaka hatA. eNe vastupAlanI prazastirUpe "kIrtikaumudInAme mahAkAvya racyuM che temaja nAnI moTI anya prazastio racI che. eNe "surathotsava" nAme paurANika mahAkAvya, ullAgharAghava" nAme nATaka, "rAmazataka' kAvya ane "karNAmRta" nAme subhASitA valInI paNa racanA karI che. Abu, giranAra ane zatruMjaya para vastupAla ane tejapAle baMdhAvelAM maMdirone lagatI enI prazastio (vi. saM. 1286-88) jANItI che. viradhavale baMdhAvelA vIranArAyaNa prAsAdane lagatI enI prazasti hAla upalabdha nathI; DabhoInA vaidyanAtha maMdirane lagatI vasaladevanA samayanI enI prazasti (vi. saM. 1311) tUTaka tUTaka jaLavAI che. ene lalazarmA (2 je) nAme putra hato. vastupAlanA mRtyu (vi. saM. 1296) pachI somezvaradeve vyAsavidyA choDI dIdhI hatI. Ama somazarmAnA kulane caulukya rAjavaMza sAthe traNa zatako jeTalA lAMbA kAlane satata saMbaMdha hato ne e kula semezvaradeva suprasiddha sAhityakAra hato. maMtrI caMDapanuM kula-aNahilapuramAM prAgvATa(piravADa) jJAtinA caMpanuM kula* paNa gurjarezvara caulukya vaMza sAthe satata saMbaMdha dharAvatuM. caMTha5 e rAjyamAM maMtrI-pade hato. ene cAMpaladevI nAme patnI hatI. ene putra caMDaprasAda paNa maMtrI hato. e pite zaMkarabhakta hato, jyAre enI patnI jayazrI jaina hatI. caMDaprasAdane vAmadevI nAme patnIthI sUra ane soma nAme be putra hatA. tema siddharAja jayasiMhanA khajAnacI tarIke adhikAra dharAvatA. ene sItAdevI nAme patnI ane azvarAja nAme putra hatA. azvarAja paNa maMtrIpada dharAvate. ene kumAradevI nAme patnI hatI. e daM5ti AbhUnI putrI hatI. e bALavidhavA hatI ne eNe punarjana karyuM hatuM. azvarAje vAva, kUvA, paraba vagere baMdhAvyAM ne mAtAne pAlakhImAM besADI yAtrA karAvI. ene cAra putra hatA-lUsiMga, maladeva, vastupAla ane tejapAla, ane sAta putrIo hatI. lUsiMga vahelI vaye mRtyu pAmyo. mAdevane Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAMkita kule ane adhikArIo [ 117 pUrNasiMha nAme putra ane pethaDa nAme pautra hatA. vastupAla-tejapAla rAjA bhImadeva ra jAnI sevAmAM hatA. rAjAne vinaMtI karI dhoLakAnA rANA viradhavale teone pitAnA mahAmAtya nImA(vi. saM. 1276). vatupAle khaMbhAtano vahIvaTa vyavasthita karI tyAM pitAnA putra jayaMtasiMhanI nimaNUka karAvI (vi. saM. 1279).12 mahAmAtya tarIke eNe dhoLakAnA ane gujarAtanA rAjayane surakSita rAkhavAmAM ghaNe phALo Apyo. e kavi hatA ne kavione protsAhana Apata. e "kUlasarasvatI, sarasvatIkaMThAbharaNa" ke "sarasvatIdharmaputra' kahevAto.13 kavi tarIke e "vasaMtapAla" tarIke oLakhAto. 14 eNe "naranArAyaNanaMda" nAme mahAkAvya racyuM che. eNe keTalAMka tetra paNa racelAM. enA maMDaLamAM somezvaradeva, harihara, arisiMha, amaracaMdrasUri, vijayasenasUri, udayaprabhasUri, naracaMdrasUri, naredraprabhasUri, bAlacaMdra, jayasiMhasUri ane mANikyacaMdra jevA aneka vidvAno tathA sAhityakAreno samAveza 2.15 jAlerane vidvAna maMtrI yazavIra ene gADha mitra hato. 16 vastupAle giranAra ane zatruMjayanI tera yAtrA karI hatI ne aneka vAra saMdha kADhavyo hate. emAM saM. 1277nI yAtrA suprasiddha che. eNe gujarAtamAM ThekaThekANe maMdiranA jIrNoddhAra karAvyA ne navAM maMdira baMdhAvyAM, jalAza dharmazAlAo prAkAro vagere paNa karAvyAM. emAM zatruMjaya ane giranAra paranAM maMdira khAsa noMdhapAtra che. vaLI aNahilapura, bhRgupura, staMbhanapura, staMbhatIrtha, darbhAvatI, dhavalakkaka Adi nagaromAM aneka dharmasthAna karAvyAM, je hAla me jUda rahyAM nathI. eNe masjido paNa baMdhAvI hatI. 17 ene lalitAdevIthI jayaMtasiMha nAme putra hato. tejapAla rAjyakArya vadhu saMbhALato. eNe godharAnA rAjA ghUghulane parAbhava karyo hato. eNe paNa aneka sukRta karAvyAM che, jemAM Abu paranA delavADAmAM baMdhAyeluM neminAtha-citya khAsa noMdhapAtra che. A maMdira eNe patnI anupamadevI ane putra lUNasiMhanA zreya arthe baMdhAveluM 18 anupamadevI caMdrAvatInA prAgrATa zreNI dharaNiganI putrI hatI. e dekhAvamAM virUpa, paNa buddhimAM nipuNa hatI. e padarzanamAtA" kahevAI eTalI vidvAna hatI ne kaMkaNakAvya racatI.19 tejapAlane suhaDAdevI nAme bIjI patnI hatI, jenA zreya mATe eNe AbunA neminAtha-catyamAM e suMdara gokhalA karAvyA. ene suhaDasiMha nAme putra hato. mahAmAtya vastupAla vi. saM. 1296 mAM ane mahAmAtya tejapAla vi. saM. 1304 mAM mRtyu pAme.21 vi saM. 1300 mAM rANe vIsaladeva "gujarazvara" banyo hato. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] selaMkI kalA jambaka-mUlarAja 1 lA mahAmaMtrI jehula-kherAlune rANaka ane mUlarAja 1 lAne mahApradhAna 3 kAMcana-kAyastha je jajane putra, mUlarAja 1 lAnAM keTalAMka dAnazAsanane lekhaka zivarAja-eka mahattama, mUlarAja 1 lAnA eka dAnazAsanano dUtaka25 vAlAIncAmuMDArAjanA dAnazAsanane lekhakara : vaTezvara-kAyastha kAMcanano putra, bhImadeva 1 lAnAM dAnazAsanane lekhaka7 cAzarmA-mahAsAMdhivigrahika, bhImadeva 1 lAnAM dAnazAsanane dUtaka28 keka-kAyastha vaTezvarane putra, bhImadeva 1 lAnA dAnazAsanane tathA karNadera 1 lAnAM dAnazAsanane lekhaka. 29 e AkSapaTalika hato. gAditya-mahAsAMdhivigrahika, bhImadeva 1 lAnA tathA karNadeva 1 lAnA dAna zAsanano dUtaka hAma dAma dAmodara-bhImadeva 1 lAno sAMdhivigrahika, jenI caturAInA aneka prasaMga prabaMdhamAM nirUpAyA che.31 pATaNane prasiddha "dAmodara kUvo" eNe baMdhAvya lAge che. 32 jAhila-bhImadeva 1 lAne vyakaraNane amAtya33 cAhila-karNadeva 1 lAne mahAsAMdhivigrahika ane enA dAnazAsanane dUtaka* sapakara (sA)-karNadeva 1 lAne mahAmAtyapa tathA jayasiMhadevane maMtrI. eNe pATaNamAM "sAMtU-vasahikA" baMdhAvI hatI. mALavAthI pAchA pharatAM siddharAjane raMjADatA bhilene eNe vaza karyA. pitAnA dhavalagrahanullA AvAsane pauSadhazAlA banAvI. A muMjAla-karNadeva 1 lAne tathA jayasiMhadevane maMtrI37 Azukra-jayasiMhadevane mahAmAtya (vi. saM. 1178.38 e kumudacaMdra devasUrinA vAda prasaMge (vi. saM. 1181) hAjara hata; enI preraNAthI siddharAje zatru jayanI yAtrA karI.38 gAMgila-jayasiMhadevane mahAmAtya (vi. saM. 191).39 e kumudacaMdra-devasUrinA - vAda prasaMge (vi. saM. 1181) akSapaTalAdhyakSa tarIke hAjara hatA.3 abaprasAda-jayasiMhadevane mahAmAtya (vi. saM. 1193) kAkAka-jayasiMhadevane mahAmAtya (vi. saM. 1195) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAMkita kulo ane adhikArIo [119 mahAdeva-nAgara jJAtinA daMDanAyaka dAdAne putra, avaMtimaMDalane daMDanAyaka (vi. saM. 115).42 kumArapAlane mahAmAtya (vi. saM. 1208-1216) kezava-jayasiMhadevane senApati, dadhipadrAdimaMDalamAM niyukta. eNe dadhipadra(dAheda)mAM goganArAyaNanuM maMdira baMdhAvyuM. 3 udayana(udA)-marumaMDalano zrImAlI vaNika arthopArjana mATe karNAvatImAM AvyuM ne lAchi nAme chipikA(chIpaNu)nA sahakArathI tyAM vasI saMpattimAna thayA. samaya jatAM e "udayana maMtrI tarIke khyAti pAme, siddharAjanA rAjyakAlanA aMtima bhAgamAM e staMbhatIrthamAM hato ne eNe tyAM bhAvI rAjA kumArapAlane Azraya Ape hato.43 karNAvatImAM eNe "udayanavihAra" baMdhAvyo, je bhUta bhaviSya ane vartamAna vIsa tIrthakarothI alaMkRta hatA.44 e kumArapAlanA samayamAM saurASTramAM yuddha karatAM mRtyu pAmyA. zatruMjaya ane zanikAvihAranA jIrNoddhAranI enI IcchA enA putra vADmaTa ane AmrabhaTe pAra pADI.44 udayanane surAdevI nAme patnI hatI. enAthI vADmaTa (bAhaDa) ane cAhaDa nAme be putra hatA. e vRddha vaye vidhura thatAM putra vADmaTanA AgrahathI pharI paraNyo ne enAthI ene AmrabhaTa | (AMbaDa) nAme putra thayo.44 sAjana-mahaM. jAmbane vaMzaja, siddharAje nImelo surASTrano daMDAdhipati. eNe ujajayaMta para neminAthanuM paththaranuM maMdira baMdhAvyuM. kumArapAlanA samayamAM saM. 1207 mAM dAna denAra citaDane daMDanAyaka sajjanakapaa e haze. vAbhaTa-sAmane putra, jayasiMhadevane mahAmAtya, "vAbhuTAlaMkArane kartA lakama-(2)-kAyastha kulanA mahAmAtya vidyAremano suta, kumArapAlanA banAvaTI dAnazAsana(vi. saM. 120 1)mAna lekhaka. 47 prabhAkara (?)-kumArapAlane mahAsAMdhivigrahika, kumArapAlanA banAvaTI dAnazAsana| (vi. saM. 120 1)mAMne dUtaka. 48 vApanadeva-mahAmaMDalezvara. enI kRpAthI rANA sAMkarasiMha(vi. saM. 1202)ne ucca pada maLeluM.49 sAMkarasiMha-rANe. eNe dadhipadramAMnA goganArAyaNa maMdirane bhUmidAna dIdhuM.pa* vaijAka-vayajaladeva-kumArapAlanA samayane naphUlane daMDanAyaka51 eNe vAlahI (bAlI) gAmanA eka devI maMdirane bhUmidAna dIdhuM hatuM (vi. saM. 1216). vasari-kumArapAlanA samayane lATamaMDalane daMDanAyakapara Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] selaMkI kAla pra. vAhaDa(vAkSaTa)-kumArapAlano mahAmAtya(vi. saM. 1213).53 maMtrI udayanano putrapa3 eNe zatruMjayanA AdinAthanA lAkaDAnA maMdirane badale paranuM maMdira baMdhAvyuM (vi. saM. 12 11) ne pitAnA nAme zatruMjayanI taLeTImAM vasAvelA bAhaDapuramAM tribhuvanapAla-vihAramAM pArzvanAthanI sthApanA karI. pUjA mATe 24 bagIcA ane nagarane pharate kaTa karAvyuM. A tIrthoddhAramAM eNe eka karoDa ane 60 lAkhano kharca karyo.pa3A yazodhavalakumArapAlane mahAmAtya (vi. saM. 1218),54 kANAgArAdhikArI54mAM AMbAka-zrImAla jJAtinA mahaM. zrI rANigane putra. eNe giranAramAM pAja karAvI (vi. saM. 1222-1223).55 rAjA kumArapAle ene surASTrane vahIvaTa se hate.papa kamarasiMha-kumArapAlane mahAmAtya (vi. saM. 1225).1 vi. saM. 1231 mAM UMjhAnA kAlasvAmidevane bhUmidAna denAra rAja. kumArasiMghae A lAge che. vAdhUya-kumArapAlano mahAmAtya (vi. saM. 1227)57 dhavala-kumArapAlanA samayane eka amAtya. enI patnIe aNahilavADamAM be maMdira baMdhAvyAM ne ene bhUmidAna dIdhuM.58 Aliga-kumArapAlane nyAyAna pradhAna, gRha pradhAnapuruSapa9 cAhaDa-kumArapAlanI hastizAlAne uparI, mALavAno rAjaputra, siddharAjano pratipanna putra. e sapAdalakSanA rAjA AnAkanA pakSamAM bhaLI gayo hato. e pitAnuM kAvataruM niSphaLa jatAM kumArapAlane mAravA enA kalaha paMcAnana gajanA kuMbhasthala para paga mUkatAM bhUmi para paDIne mRtyu pAme. cAhaDa-udayana maMtrIne putra.a ane kumArasiMha vagere sAta putra hatA. trIjo putra paddhasiMha hato. A cauliga-kumArapAlane eka mahAvata. enA aparAdhathI rAjA kupita thatAM eNe aMkuza tajI dIdhe. sAmala-eka mahAmAtra. kumArapAle cauliganI jagyAe nImele kalahapaMcAnana gajane mahAvata.3 AMbaDa(Amrabha8)-kumArapAlane maMtrI. udayana maMtrIne putra. eNe "rAjapitA mahakahevAtA koMkaNanA rAjA mallikArjunane nAza karavAnuM bIDuM jhaDapyuM Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 muM ] nAmAMkti kula ane adhikArIo [ 121 ne Akhare ene yuddhamAM vadha karI enuM mAthuM kumArapAlanA caraNamAM mUkyuM. prasanna thayelA rAjAe mahAmaMDalezvara AMbaDane "rAjapitAmaha" biruda ApyuM.54 rAjAe ene lATadezane vahIvaTa . 14 eNe pitAnA zreya arthe bhRgupuramAM suvratasvAmInA zakunikAvihArane jIrNoddhAra karyo. A kapadI - kumArapAlane maMtrI. eNe rAjAne vyAkaraNa zIkhavA preraNA ApI. 5 A mahAmAtya kaThina samasyA paNa pUrI zakate ne e prAkRtamAM tathA vyAkaraNamAM paNa niSNAta hato. eNe ajayapAlanuM amAtyapada svIkAryuM nahi ane kAka-rAjA kumArapAle mALavAna ballAla sAme mokalele gurjara brahmasenAnI (brAhmaNa senApati) 7 semera-ajayapAladevane mahAmAtya 8 luNapasAka-rAjA ajayapAle nImele udayapura(ji. gvAliyara)ne daMDanAyaka, jeNe . tyAMnA vaidyanAthadevane grAmadAna dIdhuM. 19 jilladeva-ajayapAle nImela narmadAtaTa maMDalane mahAmaMDalezvara. eNe vi. saM. : 1231(1272)mAM brahmabhojana mATe bhUmidAna dIdhuM.* zebhanadeva-mahAmaMDalezvara vaijaladevane dUtaka71 ane daMDanAyaka71mAM tAta-ajayapAlano daMDanAyaka72 vaIjalika-ajayapAlane eka padAti. enI mAtA svariNI hatI. dhAMgA nAme padAtinI madadathI eNe ajayapAlanI hatyA karI.3 ratnasiMha-lAdezamAM zanidevane mudrAdhikArI kuyara-moDha jJAtine, i. vaijalane putra ane bhImadeva ra jAne mahAlapaTalika75 sajana-bhImadeva ra jAne daMDanAyaka, zrImALI jJAtine, janadharmaparAyaNa. pATaNa para turkonuM AkramaNa thatAM eNe banAsakAMThe gADarAraghATamAM raNakSetra karI turuSkAne harAvyA. rANu sahastrakalA tyAM hAjara hatI.7pa bhImAka-bhImadeva ra jAna mahAsAMdhivigrahika74 vAsarikAyastha vaMzAne, kumArane putra, bhImadeva 2 jAne mahAlapaTalika7 cAcigadeva-bhImadeva 2 jAne mahAmAtya, rANaka (vi. saM. 1264)mAM ThAbhU-bhImadeva ra jAne mahAmudrAmAtya, paMcakula vaDe (saM. 1262)77A ratanapAla-bhImadeva 2 jAne mahAmAtya (vi. saM. 1266)78 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] selaMkI kAla [ pra. semarAjadeva-bhImadeva 2 jAnA samayane surASTramaMDalane mahAprati.(pratihAra)79 zobhanadeva-surASTramaMDalanA mahApratihAra somarAjadeve nImela paMcakulane vaDo.* e viradhavalanI patnI jayataladevIne pitA hatA ne lavaNaprasAda-vIradhavalA sAthe saMgharSa thatAM yuddhamAM mAryo gaye hatuM. A sAmatasiMha-bhImadeva 2 jAnA samayane saurASTra dezane adhikArI,81 vIsala devanA samayamAM cAlu semasiMha-bhImadeva ra jAne AkSapaTalika, kAyastha kulane, Tha. sAtikumArane putra2 AgaLa jatAM mahAlapaTalika ane vahudeva-bhImadeva 2 jAne mahAsAMdhivigrahika, Thakura83 vayajaladeva-bhImadeva 2 jAne mahAsAMdhivigrahika, Thakura84 abaDa-bhImadeva ra jAne mahAmAtya (saM. 1286)5 tAta-bhImadeva 2 jAne mahAmAtya daMDakathI bhUpAla ke bhuvanapAla-staMbhatIrthamAM vastupAla ane zaMkha vacce yuddha thayuM tyAre A subhaTe rakhane mAravAnuM bIDuM jhaDapyuM ne zaMkha hovAno dAvo karatA cha subhaTone mArI e vIragati pAme. vastupAle enI smRtimAM bhaNa pAlezvara-prAsAda ke bhuvanapAlezvara-prAsAda baMdhAvyo. A salakhaNasiMha-vIsaladevane mahAmAtya (saM. 1305) vama-vIsaladeve nImela mahApradhAna rANaka 88 '. paDa-seDhaladevIne masAhaNI. eNe mAhisakamAM uttarezvaradevanA maMDapamAM jALI karAvI (vi. saM. 1008).89 nAgaDa-vIsaladevane mahAmAtya (saM. 1710, 1313, 1315,91 13172) sAmaMtasiMhadeva-vasaladevanA samayane maMDalIne mahAmaMDalezvara, rANuka. eNe pitAmaha rANaka luNapasAjadevanA zreya arthe AzApallImAM tathA maMDalImAM dAna dIdhuM.3 zrIdhara-vIsaladevane mahAsAMdhivigrahika Thakura94 gAviMda-visaladevane mahAkSapaTalika" padma-vIsaladevane maMtrI, kAkAgArika 5 prAyaH maMtrI udayane pautra ane sAmaMta siMhane pitAlpaA mAladeva-ajunadevane mahAmAtya, rANakada6 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 7 su' ] nAmAMkita kulA ane adhikArIe [ 123 100 abhayasiMha-aju nadevanA samayamAM seAmanAtha pATaNanA paMcakulanA vaDA sabhya7 sAmezvaradeva-arjunadevanA samayamAM seAmanAtha pATaNanA bRhapuruSa, rANaka. enI sAthe bRhatpuruSa 4. zrI palugideva, bRhapuruSa Tha. zrI rAmadeva, bRhapuruSa 3. zrI bhImasIha ane gRhapuruSa rAja. zrI chADAnA ullekha Ave che.8 uDDaya(uDDayana)-zrImAlI jJAtine matrI, sAmaMtasiMhanA prapitAmaha99 salakSasiMha-zrImAlI uThya(udayana)nA prapautra, cAhaDanA pautra ane padmasiMha-- pazcimidevI( pRthivIdevI)nA putra. vIsaladeve ene saurASTranA mukhya adhikAra sAMpelA. pachI e rAjAe ene lATadezanA vahIvaTa seAMpyA. enA zreya mATe enA bhAI sAmaMtasiMhe ' salakSanArAyaNa'nI pratiSThA karI (sa. 1320).1 sAma si'hu-zrImAlI padmasiMha-pRthivIdevInA putra, mahasiMha ane salasiMhana ne bhAI.100A vIsaladeve ene surASTrane vahIvaTa soMpelA. aju nadeve paNa ene e hAddA para rAkhelA. eNe sakSasiMhanA zreya athe ' salakSanArAyaNa 'nI sthApanA karIne dvArakA jatAM mArgamAM samudrakAMThe AvelA revatI kuMDanA chA~ddhAra karyAM, tyAM gaNeza, kSetrapAla, sUrya, ca MDikA, revatI ane khaladevanI mUrti padharAvI ne kUvA tathA havADo baMdhAvyA (sa. 1310).1 sa. 1327 mAM e pAhu sAthe saurASTranA vahIvaTa karatA. 102 sAmatasiMha tathA salakhaNusiMhai giranAra para pArzvanAthanuM biba karAvyuM.102pAhu-aju nadevanA samayamAM sa. 1727mAM mahu. zrI Tha. pAkku ane ThaM. zrI sAmaMtasiMha saurASTramaMDalanA vahIvaTa karatA.103 prAyaH 1323 mAM paNu e saurASTramaMDalanA vahIvaTa karatA.103 sa. 1330 mAM 4. pAhu ja e hoddo sa MbhALatA.104 sAraMgadevanA samayamAM paNa pAha e hoddA para cAlu hateA.105 1-1 kAnha-sAraMgadevane mahAmAtya (sa. 1732)106 bhAjadeva-cApeAphTa kulanA rANuka, jenA putre sumatinAthanA maMdirane vADInu dAna. kareluM. 107 vijayAna dhruva-kSemAnanA putra. sAraMgadevanA samayamAM vAmanasthalInA mahAma`Dalezvara,108 arisihateA pautra. vIradhavalanI putrI prImaladevIne putra. enI patnI nAgaladevI rASTrakUTa kulanA bhImasi MhanI putrI hatI. 109 haripAla-rASTrakUTa kulanA malanA putra. vAmanasthalInA maMDalezvara vijayAnaMdane Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] selaMkI kAla mahAsAdhanika. ghUmalInA bhAnu sAme laDatAM mRtyu pAmyo. enA bhAIe ene pALiye karAvyo. * madhusUdana-sAraMgadevane mahAmAtya (saM. 1348) 11 pethA-sAraMgadevanA samayamAM pAmhaNapuranA paMcakulane vaDa sabhya 112 vAgheya-sAraMgadevano mahAmAtya (saM. 1350113 mAdhava-pahelAM sAraMgadevane (saM. 1353)ane pachI 114 karNadeva 2 jAna mahA mAtya. e nAgara brAhmaNa hato. rAjAe enA kuTuMba para atyAcAra karatAM eNe alAuddIna khalajIne gujarAta para humalo mekalavA preraNA ApI.115 pAdaTIpe 1. dumidari-zata vaMdavmati (vi. saM. 1206)nA AdhAre-paM. lAlacaMdra la. gAMdhI, gujarAtane prAcIna maMtra-vaMza", "aitihAsika lekhasaMgraha ", pR. 209 218. vaLI juo. gu. ma. rA. i., pR. 310. - 2. gi. va. AcArya, "gujarAtanA atihAsika lekha " bhA. 2, lekha 163 3. A kulanI ghaNu mAhitI sAmezvaradeve kurathotsavanA aMtima sargamAM ApI che. nAgaramAM gulecA kula hatuM, paNa anya gotramAM. somezvare kyAMya potAnI jJAti nAgara hovAne nirdeza karyo nathI. 4. prabhAvakacarita, pR. 162-163 5. jhaSadhorA, pR. 11. vaLI juo kamAvajata, pR. 188. 6. prAntiAmaNi, pR. 82, 11 - 7 bho. ja. sAMDesarA, "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa tathA saMskRta sAhityamAM tene phALo," pR. 66 - 8 semezvaradevanA kula ane enI sAhityakRtionI vigato mATe juo bho. ja. sAMDesarA, uparyukta, pR. 62-74. 9. purAtanapasaMghauM, pR. 80 10. vIfmurI, sa. rU; sutasaMna sa. 3; sutarliMaojinI, jho. 18-17; vasatavijAta, 3. rU, ka. 13-82; sarakAvInarainajeaheroTTa, re. 210-40 6; . , pR. 28-105; pu. . , pR. 5-80; 4. e., 9. 10-120 11. 5. ni., 9 98; pu. pra. 4, pR. 18 * vastupAlanA samayanA sAhityamAM Ano ullekha nathI. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM ] nAmAMkita kula ane adhikArIo [ para5 12. gu. e le, bhA. 3, lekha 207-212. 13. kautimukI, sa. 1, wo. 21; . vi . 100; putanApravadhasaMgraTTa, g. ja 14. naranArAyAnaMda, sa. 16, Ro. 28 15-16. bho. je. sAMDesarA, "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa tathA saMta sAhityamAM tene phALo", pra. 5 17. ejana, pR. 49-53; gu. e. le, bhA. 3, lekha ra07-212 18. gu. e. le, bhA. 2, lekha 167-168. saM. 1298 mAM e bharUcane daMDanAyaka nimAyo hato (gu. ma. rA. i., pR. 460). 19. 5. ni, pR. 18-101purAtana vaghauMTu, pR. 5-78 20. arbudaprAcInajanalekhasaMgraha. lekha 261-262 21. du. ke. zAstrI, gu. mA. ra i, pR. 453-54, 461 22-23. maradra, kuMthAzraya, sa. 2, . 16 ane enA paranI abhayatilakagaNikata TIkA 24. gu. e. le, bhA. 2, lekha 137 (saM. 1943), 138 (saM. 1051 ) 25. ejana, lekha 138 (saM. 151), 26. ejana, lekha 136 27. ejana, lekha 139, 147, 159 28. ejana, lekha 139, 140, 159 29. ejana, lekha 1408, 143, 143 ra. ejana, lekha 143 30. ejana, lekha 140, 142 3. pra. ni., pR. 2--24; I. p. 3, 6. 21, zrI. 2. che. parIkhe ene 5. ji. ne bIrabala kahyo che ne gujarAtImAM DAhyo Damare thaje" kahevata enA parathI paDI hovAnuM dhAryuM che (I. H. G., p. CIAL . n.). 32. "rANakI vAva ne dAmodara ku, jeNe na joyo te jIvatAM mUo." (Ibid., p. CL ) 33. gu. ma. rA. I, pR. 226 34. gu. e. le, bhA. 2, le. 143 35. sundarI, 5. 2 36. p. ri, p. 6-58. sihadevanA vi. saM. 1185 nA banAvaTI dAnapatramAM ene "mahAmAtya" kahyo che (gu. e. le, 1438). 365. 4. ci., p. 76 36 . pu. 5. saM, 5. 21 37. pra. ri, 5. 14 38. gu. ma. rA. I, pR. 263 38a, ejana. pR. 308 39, ejana, pR. 265 39. ejana, pR. 309 40. gu. a. le, bhA. 2, le. 144 41. ejana, bhA. 3, le. 144 a, 144 be 42. ejana, lekha 144 a jaraagu. ma. rA. I, pR. 376 43. lekha 144 ka. 43. ka. 2, 5, 77 44. pujana, 5. 16 44. pagana, 5. 86-87 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 sAlaDakI kAla 44A. vizeSa vigatA mATe jue chu. pra. seM., 45. 6. nA., pR. 66; pu. 6. sa., pR. 34 45ma. gu. a. le., bhA. 2, le. 146 47-48. gu. ma. le., bhA. 3, le. 144 i; gu. ma. rA. i., pR. 332 49-50. gu. a. le, le. 144 ka parazu. ma. rA. i., pR. 334 53. pra. vi., pR. 76; pu. 6. saM., pR. rU2 pR. 32. 46. vAmaTAhaMjAra, o. 148 51. ejana, le. 148 5, 149 a 53. gu. e. le., le. 168 ka. 53mA. puna, pR. 87 54. Diskalkar, op. cit., No. 18 54. gu. ma. rA. i., pR. 335 55. gu. a. le., bhA. 1, le. 152-153; pu. 6. saM., rR. 34 55Ja. pu. 6. seM., pR. rU4 14 56. gu a. le., bhA. 3, le, 157 a 58. gu. a. le., bhA. 2, le. 154 6. thAmaya, sa. 16, jo 61. pu. 6. sa, bru. 22 }ra-63. 6. 1, rR. 78 64nma. pu. 6. saM., pR. 40 65. 6. vi., chu. 85-86 6. nana, rR. 66; pu. 6. saM., pR. 48 67. apAzraya, sa. 16, o. 68-69, gu. e. le., bhA. 2, le. 156, 157 71 a. gu. ma. rA. i., pR. 406 72. gu. a. le., bhA. 3, le. 157ma [ pra. 56. gu. ma. rA. i., pR. 336 57. gu. ma. rA. i., pR. 336-330 59. 6. vi., . 71, 11 61. 6. vi., pR. 76 61. Diskalkar, op. cit., No. 18 64. lana, rR. 80-81; pu. 6. seM., rU1-40,46 64mA. pra. vi., pR. 80-88; J. 6. seM., pR. 40 66. nana, pR. 86-60 phrU ane e paranI abhayatilakanI TIkA 70-71. ejana, le. 157 74. gu. ma. rA. i., pR. 406 7. pu. 6. saM., pR. 41 73. pu. 6. sa~, pR. 48 75. gu. e. le., bhA. 2, le. 158 76. gu. a. le., bhA. 2, se. 158 77. ejana, bhA. 3, le. 243 78-80. ejana, le. 162 77, ejana, le. 160 77. ejana, bhA. 2, le. 161 80. pra. ci., pR. 104, 6. jo. mAM zaiAladevanI jagyAe bhImasiMhanuM nAma Ave che ( chu. 104 ). vIradhavalanA jamAI kSemAnaMdanA vevAI rASTrakUTa bhImasiMha (gu. ai. le., bhA. 3, le. 225) e bhImasiMha hoI zake (gu. ma. rA. i., pR. 330). 81. ejana, lekha 164 81a. ejana, bhA 3, le. 213 82. ejana, bhA. 2, se. 166 83. ejana, le. 166, 186 82ma. ejana, le. 186, 201, 202, 201 84. ejana, se. 201, 202, 205 8586. gu. ma. rA. i., pR. 421 . 86. pra. vi., . 106; pu. . seM., pR. 16 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7muM . nAmAMkita kule ane adhikArIo [ 1ra7 86. gu. e. le, bhA. 3, le. 213 - 88-89. ejana, le. ra14 90. gu. ma. rA. I, pR. 461, TI. 3 91. gu. a. le, bhA. 3, le. 215mAM 92-5. ejana, le. 216 955. gu. ma. rA. I, pR. 468 25. gu. e. le. bhA. 3, le. 216 a 96-8. ejana, le. 217, 219 a, 225 a 99-100. ejana, le. 216 a; Diskalkar, op. cih, No. 18. A udaya e siddharAja-kumArapAlanA samayano udayana maMtrI hevA saMbhava che (gu. ma. 2. i, pR. 467). vIsaladevano mahAmAtya salakhaNasiMha ane A salakSasiMha eka hoI zake, paraMtu A sAmaMtasiMha laNapasAjanA pautra sAmatasiMhathI bhinna che. 100A. kAMTelA lekhamAMnA kama parathI zrI. du. ke. zAstrIe salakhaNusiMhane vaceTa putra dhAye che (gu. ma. rA. I., pR. 468), paraMtu tyAM sAmaMtasiMhane spaSTataH mahaNasiMhano nA bhAI ane salakSasiMhano moTo bhAI kahyo che. giranAranA lekhamAM mahaNasiMha, sAmaMtasiMha ane sallala-e spaSTa kama Ape che (Diskalkar, op. cit, No. 18). 11. gu . le, le. 216 a; Diskalkar, op. cit, No. 18 12. ejana, le. 164 20224. Diskalkar., op. cit., No. 10 13. gu. e. le, le. 164. saM. 1334nA porabaMdaranA lekhamAM paNa e benAM nAma sAthe 2011ai 3 (Diskalkar, op. cit., No. 18). 104. gu. e. le, le. 219 ba 105. ejana, le. 220 a 106. ejana, le. 220 107. ejana, le. 220 a 108 ejana, le. rarara A 109. ejana, le. rara5 110. ejana, le. rarara A 111-112. ejana, le. rara3 113. ejana, le. 223 A 114. gu. ma. rA. i., pR. 48 115 ejana, pR. 492-94 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 samakAlIna rAjya solaMkIkAla daramyAna gujarAtamAM kaccha, saurASTra ane lATamAM solaMkI rAjya uparAMta moTAM nAnAM bIjAM aneka rAjya thayAM. emAM saurASTramAM vaMthaLI- jUnAgaDhanA cUDAsamAvaMza uparAMta bIjA aneka rAjavaMzane udaya thayo. pUrve mALavAne paramAravaMza selaMkIvaMzane pratispardhI rahyo. uttare rAjasthAnamAM aneka meTAM nAnAM rAjaya pravaryA. emAMnAM keTalAMka rAjya samaya jatAM gujarAtanA selaMkI rAjyanuM Adhipatya aMgIkAra karatAM thayelAM, te keTalAMka bIjA rAjya samakakSatA ke pratispardhAnA sabaMdha dharAvatAM. dakSiNe kaMkaNa, mahArASTra ane karNATakamAM keTalAMka prabaLa rAjya hatAM, je gujarAtanA solaMkI rAjya sAthe sArAnarasA saMbaMdha dharAvatAM. vartamAna gujarAtanA bhUbhAgamAM AvelAM temaja selaMkI rAjyanA Adhipatya nIce rahelAM samakAlIna rAjyanA saLaMga ItihAsanI rUparekhA selaMkIkAlanA itihAsa mATe anivArya che. vaLI samakAlIna paDozI ane pratispardhI rAjayonA itihAsanI AchI rUparekhA paNa selaMkI rAjyano ItihAsa samajavA Avazyaka che. prathama kaccha-saurASTra ane lATanAM samakAlIna rAjyanI samIkSA karIe. 1, kacchane samAveza lakhe kulANa samA vaMzanA rAjA phUlano putra lAkhAka atyaMta lAkho phulANuM kaccha dezane adhipati hato. "yazarAja'nA varadAnanI kRpA thavAthI e ajeya kahevAtuM hatuM. ene mUlarAjanA sainya sAthe agiyAra vAra athaDAmaNa thaI hatI ane emAM ene mUlarAjanA sainyane trAsa Ape hatA. e jyAre kapilekaTTarga(AjanA kerAkoTa)mAM hatA tyAre mUlarAje ene sakaMjAmAM lIdhuM hatuM. tyAM ThaMdhayuddhamAM mUlarAje lAkhAkane nAza karyo hato. ahIM kapiladurgamAM lAkhAnI sthiti, yazarAjanI kRpA ane hRdayuddhamAM mularAjane hAthe lAkhAne vadha e traNa mahattvanI aitihAsika vastu tarI Ave che. yazarAja kerAkeTamAM atyAre je bhagna zivAlaya che tenA adhiSThAtA deva lAge che. mUlarAjanA samayamAM maMdira-sthApatya vidhAnane je eka cokkasa prakArane Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 su' ] samakAlIna rAjyA [ 129 ghATa astitvamAM AvyA hatA tenuM Adya rUpa kapilakoTa(kerAkoTa)nA bhagnAvazeSTa svarUpamAM sacavAyeluM jovA maLe che. e zivAlaya eTalA samaya sudhI saraLatAthI jaI zake che ane te e lAkhA phulANInu hAvAnI saMpUrNa zakayatA che. eka aitihAsika muddo lAkhAnA kapilakoTadurgAnI mUlarAjanI caDAI vakhate hUM yuddhamAM mUlarAjane hAthe lAkhA marAyAneA che. yAzraya kAvyamAM te A. hemacaMdre mUlarAja grAharipu upara caDI gayA tyAre lAkhA ane sirAja grAharipunI madade doDI gayA, emAM lAkhA mUlarAjane hAthe ja khumAlI nadIne kAMThe thayelA yuddhamAM marAyA ane grAharipu tathA siMdhurAja keda pakaDAyA evu' jaNAvyuM che. prabaMdhaciMtAmaNikAra meruDuMgane A. hemacaMdranuM cAzraya kAvya ajANyuM kahI zakAya nahi, chatAM A. hemacaMdrane na anusaratAM e judI anuzruti Ape che tethI saMbhava che ke A. hemacaMdre kavisa MpradAyanA saMdaOmAM lAkhA saurASTramAM ja khumAlI nadIne kAMThe marAyAnuM noMdhyuM hAya.3 A baMnemAM eka tathya spaSTa che ke lAkhA phulANInuM avasAna mUlarAjane hAthe thayuM. A samaya I. sa. 979 AsapAsanA hAvA asaMbhavita nathI. baje se lAkhA phulANIne samaya I. sa. 1720-1344 ne AMkatho cheH ane A pUrve mUlarAje lAkhAne ATakeTa pAse mAryAMnA nirdeza karI, ene samayanI dRSTie svIkAravA aruci batAvI che.pa tyAM arjese ema paNa kahyuM che ke mejara je. DabalyU. voTsana dalIla kare che te pramANe lAkhAne mUlajI vAghelAe mAryAM che. lAkhA phulANIne kapilakATadu` para caDAI karI yuddhamAM mAryAnuM meruDuMga enA graMtha(saM. 1361-4. sa. 1305)mAM kahe che, jyAre khajesa te lAkhA phulANI I. sa. 1320(vi. saM. 1376)mAM sattA upara AvyAnuM jaNAve che. Ama barjesanI sAlavArI taddana niraMka nIvaDe che ane lAkhA phulANI mUlarAja seAlIne samakAlIna hovAnI vAta A. hemacaMdra temaja merutuMganA kathAnaka pramANe abhAdhita banI jAya che. mAtra lAkhA phulANInuM mUlarAjane hAthe kayAM maraNa thayuM eTaluM ja nizcita karavu khAkI rahe che. jAma pua rA' lAkhA phulANIe kerAkoTanA vAstumAM peAtAnA nAnA bhAI dhAenA putra puMa rAte khelAvyA hatA e vakhate kAMI manaduHkhanuM kAraNu catAM puMcya rA' bhujathI pazcime vIseka ki. mI. upara AvelA eka sthAna upara, padharagaDha nAmathI pAchaLathI jANItA, killA khanAvI tyAM rahetA hatA. lAkhAnuM mUlarAja sAlakIne hAthe se. ha Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] selaMkI kAla [ pra. avasAna thayA pachI puMarAnA hAthamAM kacchanA A pradezanAM sattAsUtra AvelAM hatAM. puMarAne ghUmalI(?)ne viyaDa gujara (?) sAthe agAu athaDAmaNa thaI hatI ene badalo levA viyaDa padharagaDha upara caDI AvyuM. A samaye puMarAe siMdhanA hamIra sumarAne madade bolAvyo. yuddhamAM viyaDa mAryo gayo ane hamIrane e madadanA badalAmAM puMa rA'e pitAno putrI paraNAvI. anuzruti pramANe hamIra tAraNe AvatAM koIe mazkarI karI eTale e cAlyA gaye. puMa rAne enI jANa thatAM samaju mANaso mokalI ene manAvI levAmAM Avyo. hamIre zarata karI ke tamAre tyAM adhA/vecANanAM khata thatAM dastAvejomAM "aghATa hamIrA vAra" evI noMdha levAya. tyArathI e jAtanI noMdha kacchamAM thatI AvI che. puMa rAne rAjyakAla chaeka varSathI vadhu cAlyo nahi. puMa ra taraphathI saMghAra lekene bhAre raMjADa anubhavo paDyo hato. e lekee jakhau baMdaranA vistAramAM AvI rahelA rUmI ke IrAnI lokonI madada mAgI padharagaDha upara hallo karyo. gheDesavAra thaI AvelA e bettara videzIoe padharagaDha upara saMghAra sAthe halle karyo, jemAM puMa rA' mAryo gayo ane saMbhava che ke e videzIo paNa mAryA gayA. saMdhAe padharagaDhathI pazcime eka TekarI upara e lokonI yAdagIrI jALavI ke jyAM pAchaLathI e ghaDesavAranAM paththaranAM pUtaLAM UbhAM karavAmAM AvyAM. tyArathI bhAdaravA mahinAnA somavAre tyAM dara varSe moTe meLe bharAya che. A videzIone atyAre "jakha' kahevAmAM Ave che. "jakhau" baMdaranA nAma sAthe paNa A "jakha" leke joDAyelA kahevAya che. A videzI loke koNa hatA, e leke "jakha" (saMbhavataH saM. yakSa-prA. vara) zA mATe kahevAyA ane puMa rA'nA vinAzamAM teo kAraNabhUta hatA ke nahi enI pramANa puSTa aitihAsika vigata khUTe che. 2. karachane jADejA vaMza paMa rAnI rANI rAjIe patinA avasAna pachI ThaThThAnA jAma jADAnA dattaka putra lAkhA jADejA(jADAnA putra)ne kacchanuM rAjya calAvavA nimaMtraNa ApyA(I. sa. 135-saM. 1406 lagabhaga)nuM bajesa lakhe che7, paraMtu puMa nA uparanA samaya sAthe A samayane te sarvathA meLa nathI, paraMtu jUnA mata pramANe paNa lAkhA-jADejAne kacchane rAjyAraMbha saM. 1297(I. sa. 1147)thI zarU thato hAI vacce (I. sa. 885-1147=162 varSa) bhAre mATe gALe paDe che. saMbhava e che ke mUlarAja selaMkIne hAthe kerAkoTamAM lAkha phalANI bharAyA pachI mUlarAjanI sattA kacchanA kerAkeTanA vistAra sudhI prasarI Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -8 muM ] samakAlIna rAje [ 131 hoya ane padharagaDhamAM saMghArone hAthe puMa rane aMta AvyA pachI vadhu vistAra para sArvabhauma sattA mUlarAjanI pravatI hoya. saM. 1093(I. sa. 1037)ne bhImadeva 1 lAnA samayane abhilekha bhImadevanI kaccha maMDala upara sattA hovAnuM kahe che. saM. 115(I. sa. 1139) bhadrezvaranI dakSiNe AvelA cokhaMDA mahAdevanI bAjunA bahAranA eTalAmAM jaDele siddharAja jayasiMhano abhilekha paNa e pradeza upara solaMkI sattAno khyAla Ape che. vaLI sUcaka e che ke vAgaDamAM rava pAse ravecI mAtAnA bahAranA oTale Ubho jaDelo saM. 1328 (I.sa. 1272)ne arjunadeva (vAghelA-solaMkI)nA samayano abhilekha kacchanA geDI vibhAga upara aNahilapATakanA rAjavInI sattA hovAnuM kahe che. 10 e pachI saM. 1332(I.sa. 1275) sAraMgadeva vAghelAne bhadrezvaramAMthI khokharA gAmamAM gayela abhilekha paNa kaccha upara aNahilapATakanI sattA batAve che. e prazna rahe ja ke aNahilavADanA baMne solaMkIvaMzanI sattA zuM samagra kaccha upara hatI, kerAkoTathI laI samagra pUrva adha bhAga upara hatI ke mAtra vAgaDa upara maryAdita hatI. bajesanA mate to lAkho jADeje cheka I. sa. 1750mAM kacchanA pazcima bhAga upara Adhipatya meLavato jovA maLe che. junA navA matane taphAvata nIce mujaba cheH A. ke. divedI bajesa jAma lAkha jADejo saM. 1203-I.sa. 1147 saM. 1406-I. sa. 175 rate rAyadhaNa saM. 1231-I.sa. 1175 saM. 142-I. sa. 165 oThAjI saM. 1271-I. sa. 1215 saM. 1441-I. sa. 1785 gAhajI saM. 1311-I. sa. 1255 saM. 1461-I.sa. 1405 saM. 1341-I. sa. 1285 saM. 1486-I. sa. 1430 mULajI saM. 1377-I.sa. 1321 saM. 1506-I. sa. 1450 mULajI sudhImAM 129 varSo taphAvata rahe che. zrI AtmArAma ke. dvivedI lAkho jADejo kacchamAM AvyAnuM kAraNa evuM batAve che ke moDa ane manAIne bhAI jAma unnaDa (148) nagarasamAM sattA upara rahele tenAthI chaThThI peDhIe (154) jAma jADo thayo. ene saMtAna nahotuM tethI nAnA bhAI verejInA putra lAkhAne dattaka lIdhA, paNa pachIthI jADAne dhAo nAmano aurasa putra janme. e uMmaralAyaka thatAM jhaghaDo na thAya e mATe lAkho pitAnA nAnA bhAI lAkhiyAra sAthe kacchamAM cAlyo Avyo ane madhya kacchamAM padharagaDhathI uttara dizAmAM nadIkAMThe lAkhiyAranA nAmathI lAkhiyAra viyare nAme nagara veheNujI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ~ 132 ]. lakI kAla vasAvI, tyAM rAjadhAnI banAvI AsapAsano pradeza hastagata karI rAjya calAvavA lAge. 11 enA saM. 1231 (I. sa. 1175)mAM thayelA avasAne ene putra rata rAyadhaNa sattA upara AvyuM, enA samayamAM ja lokee thaDa upadrava macAvele, paNa teone tAbe karI eNe rAjaya niSkaTaka kareluM. e saM. 1271 (I. sa. 1215)mAM avasAna pAmatAM eno putra oThA gAdIe Avyo. enA samayamAM paNa jatoe tophAna kareluM, paraMtu bArAmAM jAma gajaNa sattA upara hato tenA putra hAlAnI madadathI jatane kAbUmAM lIdhA. oThojI saM. 1311(I. sa. 1255)mAM maraNa pAmatAM ene putra gAheba sattAdhIza bane. AnA samayamAM jatoe mAthuM UMcakeluM, paNa bArAnA gajaNanA. putra jiyone putra abaDo gAjIne tyAM hato ane jorAvara hato eTale eNe. jatene dabAvI dIdhA. gAjInuM saM. 1341(I. sa. 1285)mAM avasAna thatAM ene putra veheNujI sattA upara Avyo. eNe abaDAne rajA ApatAM abaDo khuzIthI choDI gayo ane pitAnA nAnA. bhAInI sAthe rahI abaDAsA ane moDAsA nAme pachIthI jAhera thayelA te te. pradezamAM beu bhAI svataMtra rIte sattA bhogavavA lAgyA. veheNacha saM. 1377 (I. sa. 1321)mAM maraNa pAmatAM eno putra mULavo. sattA upara AvyuM. veheNajInA samayamAM ja aNahilapura pATaNane alAuddIna khalajInI phoje kabaje laI gujarAtamAMthI rAjapUta-sattA nAbUda karI nAkhI tethI kaccha upara have gujarAtanA solaMkI-vAghelAonI sattA rahI nahotI. e samaye jADejAonI mukhya sattA lAkhiyAra viyaromAM rAjadhAnI rAkhI cAlu rahI hatI, jyAre abaDAsAmAM ane moDAsAmAM abaDe ane enA nAnA bhAI meDanI sattA hatI. abaDAsAnI rAjadhAnI abaDAnA dAdAnA vakhatathI bArAmAM hatI ane e ja abaDAsAnI paNa hovAnI zakyatA che. 3. bhadrezvaranuM paDiyAra rAjya viradhavalanA samayamAM bhadrezvaramAM bhImasiMha paDiyAranI sattA hatI. enA darabAramAM sAmaMtapAla, anaMgapAla ane trilokapAla e nAmanA traNa nakara hatA. teo prathama viradhavala pAse nokarI mATe gayelA, paNa moTA daramAyA mAgatAM viradhavale pAnanuM bIDuM ApI vidAya karyA hatA. voradhavale bhadrezvaramAM mAthuM UMcakIne rahelA bhImasiMhane potAnI ANa svIkAravA kaheNa mokalyuM hatuM, paNa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAje [ 133 eNe sAme zaraNa mAgavA kahetAM vIradhavala bhadrezvara upara caDI Avyo hato. yuddhamAM e vijayI te nahato banyo, paNa pAchaLathI yuktithI eNe bhImasiMha pAsethI rAjya kabaje karI lIdhuM hatuM. 12 bIjAM nAnAM koI rAjya hoya to e vize mAhitI upalabdha nathI. 4, cUDAsamA vaMza anumaitraka kAlanAM rAjyanA vRttAMtamAM A pUrve sUcavavAmAM AvyuM che ke siMdhanA samAvaMzanA caMdracUDe ke cUDAcake vAmanasthalI-vaMthaLImAM mosALamAM AvI pitAnA mAmA vALA rAmanI pachI e pradezamAM sattAsUtra hAtha karyA (I. sa. 875).13 ene putra hamIra pitAnI hayAtImAM ja mRtyu pAmele hAI I. sa. 907 AsapAsa caMdracUDa maraNa pAmatAM hamIrane putra mUlarAja dAdA pachI vaMthaLIne rAjA banyA. 14 virodha karanArA AsapAsanA rAjAone harAvI eNe pitAnAM mULa majabUta karyA. pachI I. sa. 915mAM e mRtyu pAmatAM eno putra vizvavarAha sattA upara AvyuM. eNe paNa prapitAmaha ane pitAnI jema samakAlIna rAjavIo upara potAnuM prabhutva jALavI rAkhyuM. enA pachI ghaNuM karI ene putra praharipu kivA grAhAri seraThapradezamAM sattA upara Avyo. cUDAsamA , rAjavaMzana saMsthApaka caMdracUDa jema mAmAnA vArase soraThane sattAdhIza banyo, tema e pachI lagabhaga 67 varSe solaMkI rAjavaMzane saMsthApaka mULarAja solaMkI mAmAnA vArase sArasvata-maMDalanI sattA hAtha karI aNahilavADa pATaNamAM zAsaka bane (I. sa. 942).15 A. hemacaMdra saMskRta dvayAzraya kAvyamAM mularAjanA jIvananA je traNacAra prasaMga varNavyA che teomAM pahelA prasaMga tarIke soraThanA A graharipu uparanI caDAInuM vistArathI varNana karyuM che. A samaye prabhAsa pATaNa upara cAvaDAonI sattA hatI. dezadezAvaramAMthI leke prabhAsanI yAtrAe jatAM grAharipunI sattA nIcenA soraTha pradezamAMthI pasAra thatA hatA. grAharipu A yAtrALuone pajavato hato enI phariyAda mUlarAja pAse AvatAM graharipune cetavavAmAM Avyo, paraMtu eNe dhyAna na ApatAM mUlarAja prabaLa sainya sAthe grAharipunA pradeza upara caDI Avyo ane, A. hemacaMdranA jaNAvyA pramANe. jaMbumAlI nadIne kAMThe thayelA yuddhamAM mULarAje grAharipu upara vijaya meLavI ene keda karyo ane bhaviSyamAM yAtrALuone na pajavavAnI zarate ene mukta karavAmAM Avyo. 16 cUDAsamAonI rAjadhAnI vAmanasthalI-vaMthaLImAM hatI, paraMtu emanI pAse samagra pazcima bhAratamAM lazkarI daSTie mahattvano kilo (giranAranI taLeTImAM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [ pra. 134 ] solaMkI kAla Ajane "uparakoTa' kahevAya che te kilo) hato. vibaraphorsa noMdhe che ke A killo grAharipue baMdhAvyuM hatuM. 17 saMbhava che ke prAcIna kAlanA killAnI eNe marAmata karAvI haze, kAraNa ke jana prabamAM to e killAnuM jUnuM nAma 3senADha (prA. 3 0) jevA maLe che, jyAM enAM bIjAM nAma haragaDha ane kuLaduna paNa maLe che, je evI saMbhAvanA batAve che ke I. sa. 1844 mAM sattA upara AvelA rA' kheMgAra 1 lAe marAmata karAvI hoya. kuTukA(saM. kULadu) evuM sUcave che ke e kile ghaNo ja hato. vALanDha paurANika prakAranuM nAma che, paraMtu giranAra(prAcIna 3yaMta giri)nI taLeTImAM AvelA ane kSatrapa kAlamAM saMbhavataH suvarNarekhAnA uttara-dakSiNa kAMThAo upara vikaselA girinagaramAM cheka caMdragupta mauryathI laI skaMdaguptanA samaya sudhInA te te samrATanA pratinidhi e upa-rAjadhAnI rAkhelI tenA rakSaNa mATe e killAne AbAda rAkhe haze, jenI pAkI marAmata thavAne kAraNe pachInAM AkramaNanI sAme varSo sudhI rakSaNa maLyA karyuM haze. jana prabaMdhomAM kuLadu nAma neMdhAyuM hatuM tenA vikalpamAM kheMgArane kAraNe vepAraDha paNa noMdhAyuM. rA" cAharipu (saMbhavataH 94pa-982) mUlarAja ane grAharipu vacceno saMgrAma mUlarAje sArasvata maMDala ane satyapuramaMDala upara saMpUrNa kabajo jamAvyA pachI kahI zakAya. grAharipu sAthenA vigrahamAM enI madade Avela kacchakerAno lAkho phulANa mUlarAjane hAthe mAryo gayAnuM A. hemacaMdra noMdhe che, paraMtu prabaMdhaciMtAmaNi to svataMtra rIte mUlarAje kacchakerA upara caDAI karI ene mAryAnuM lakhe che, je vadhAre zraddheya. lAge che. lAkho I. sa. 977 pUrve maraNa pAmyAnI eka zakyatA che, eTale grAharipu sAtheno vigraha paNa e pUrve athavA grAharipu I. sa. 992 AsapAsa maraNa pAmyo hoya to enI pUrve DAM varSa upara thayo hovAnuM mAnI zakAya. rA' kavAta 1 le ( I. sa. 982-1003) grAharipu pachI saMbhavataH ene putra rA' kavAta 1 le Isa. 982 mAM sattA upara Avyo. eka anuzruti pramANe ziyALabeTanA sattAdhIza anaMtasena cAvaDAe saurASTranA nAnAmoTA keTalAka rAjavIone keda pakaDyA hatA temAM rA' kavAtane paNa prabhAsapATaNa pAse samudramAM maLavA bolAvI keda karyo. rA' vAtane enA mAmA ugA vALA (taLAjAnA zAsaka) sAthe aNabanAva hato, paraMtu bhANejane anaMtasene dagAthI pakaDela heI ugAe ziyALabeTa upara caDAI karI yuddhamAM anaMtasenane khatama karyo ane bhANejane choDAvya. bezaka, cheDAvatI vakhate eNe bhANejane Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 135 akasmAta lAta mArI, Ano roSa rAkhI rA' kavAte ugA vALAnA pradeza upara caDAI karI, bAbariyAvADamAM citrAsara pAse harAvI yuddhamAM eno nAza karyo. rA' kavAta I. sa. 1003 mAM maraNa pAmyA. 21 rA" dayAsa (I. sa. 1003 thI 1010) rA' kavAta pachI ene putra dayAsa gAdIe AvyuM. gujarAtanAM etihAsika sAdhanamAM jANavAmAM AvyuM nathI, paraMtu eka anuzruti khUba jANItI che ke aNahilavADa pATaNanA solaMkIrAja durlabharAja(I.sa. 1010-1022)nI rANuM giranAranI yAtrAe gayelI tyAM ene dAmodara kuMDamAM nAhavA kara ApavAnuM kahetAM rANInA e apamAna badala durlabharAjane soraTha upara caDAI karavI paDI. durlabharAje vaMthaLI kabaje karyuM. rA' kavAta giranAranI taLeTImAM AvelA uparakeTamAM bharAI gaye. durlabharAje uparakoTa upara hallo karyo, lAMbA yuddhamAM rA" dayAsa ane enA sAthIdAro mAryA gayA ane soraTha pradeza solaMkIonI sattA nIce Avyo. durlabharAje tyAM pitAnA pratinidhine goTha (I. sa. 1010). rA' dayAsanA mRtyu vakhate eno putra neghaNuM bALaka hato. gupta rIte UcharelA neghaNe pukhta vayane thatAM seranuM rAjya hastagata karyuM ane pitAnI sattA samagra pradeza upara jamAvI lIdhI (saMbhavataH I. sa. 1026).12 roMghaNuM 1lo (I. sa. 1026-1044) A eve TAMkaNe banyuM ke je samaye mahamUda gajhanavInI somanAtha uparanI caDAI patI gaI haze. eka vAta spaSTa che ke soraThamAM kaI paNa kAraNe gujarAtanI sattA nabaLI paDI cUkI hatI. rA' noMdhaNanI uMmara A samaye paMdara varSanI hovAnuM kahevAya che. 23 ene mATe rA' dayAsanA mRtyu pUrve ene najIkamAM janma mAnavo paDe. mAtA dhAvaNA bALakane mUkI satI thavAnI zakyatA nathI, tethI e tyAre pAMceka varSane hoya to ekavIsame varSe eNe sattA hAtha dharI hAya. game te hoya, paraMtu e rAjya calAvI zake eTalI uMmarano hate. enI sattA prabhAsapATaNa sahita samagra soraTha pradeza upara hatI ke prabhAsapATaNa koI bIjI sattA nIce hatuM eno nizcaya saraLa nathI. koDInAra najIkanA beDIdaramAM seMghaNane Azraya maLe hato. eTaluM te kahI zakAya ke e pradeza upara mULa sattA cUDAsamAonI hatI, te prabhAsapATaNa upara paNa emanI sattA hoya, je thaDA samaya mATe gujarAtanA solaMkIo nIce hatuM. I. sa. 1026nA jAnyuArI mAsanI 6 ThThI tArIkhe mahamUda, vacce aNahilavADa pATaNa upara pakaDa jamAvI AgaLa vadhato, prabhAsapATaNa AvI pahoMcyo. bhImadeva 1le saurASTrasamudrakAMThAnI pazcime miyANI pAse gAMdhInA killAmAM Azraya levA jaI rahyo.24 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] sAla phI kAla [31. pariNAme prabhAsapATaNamAM lAMA samaya laDAI cAlI nahi. sthAnika vIrAe, e pachI gujarAtanA sainikA hAya, sAranA sainiko hoya ke gIranA amuka bhAgamAM cAvaDAenI sattA hatI temanA sainiko hoya, mA traNenA sainikA sayukta thaI laDavA hoya, e divasa te muslima sainikone bhAre prabaLa sAmaneA karyAM, paraMtu nAsIpAsa na thatAM tA. 2 7 phebruArIe mahamUde sAmaneA khALye, semanAthanA maMdirane dhvasta karyuM ane zivaliMganA TukaDA karI nAkhyA. lUTa laI e tyAM mAtra aDhAra divasa rahI svadeza bhaNI ravAnA thayA. A vakhate TUM rastA levAnA lAbhe yA te asala mA` upara Thera Thera rAjapUtAnI thayelI taiyArInA kAraNe eNe kacchanA mAga lIdhe, jemAM enA sainyanI sArI evI pAyamAlI thaI chatAMya e chaTakI gayA.25 ' 1 1 prabhAsapATaNanA bhadrakAlInA maMdiramAMnA zilAlekha( vi. saM. 1225I. sa. 1169 )mAM jaNAvyA pramANe bhImadela 1 lAe sAmanAthanuM ma Mdira ' rucitaramahAprAyami: ' ( vadhu suMdara evA vizALa paththarAthI ) baMdhAvyuM hatuM,ka ane enA rAjyakAla I. sa. 1022 thI 1064nA che.ra7 rA' neAMdhaNa 1 le| sattA hAtha kare che sa MbhavataH I. sa. 1026 mAM, e jotAM e mahamUdanI caDAI pachI ja caulukaja sattA nabaLI paDatAM mAthu UMcake che ema kahevuM yuktiyukta kahI zakAya. zakaya e che ke bhImadeva 1 le gAdIe AvyA te pahelAM ja yuvarAja avasthAmAM sAla kIonA sAranA AdhipatyanA samayamAM ja enA prabaMdhathI sAmanAthanuM ma Mdira navI mAMDaNI pAmyu hatu. ane mahamUde IjA karI te A navA maMdirane. navA liMganI sthApanA ane bIjI mahattvanI marAmata bhImadeva 1 lAnA lAMbA rAjyakAla daramyAna thaI ane e pachInA samayamAM khArI havAne kAraNe je nukasAna thayuM haze tene lakSyamAM laI I. sa. 1169 sudhInA gALAmAM kumArapAlanA rAjyakAla daramyAna madiranI asala besaNI( plinth )thI doDheka phUTa uparathI navA maMdiranI mULanA 64 phUTanA laMbacorasa madinA sthAne pUrvamAM AgaLa vadhI, 98 phUTanI laMbAI ApI meruprAsAda'nA rUpanA navanirmANanI racanA karAI. maMdiranI cegama vizALa paththarAnI pharasabaMdhI bhImanA samayanI hatI tenA upara purANa thayA pachI kumArapAlanA samayanI pharasabaMdhI pharIthI karavAmAM AvelI spaSTa rIte mAlUma paDI AvI che. mahemUdanA AkramaNu pachI je kAMI avyavasthA theADA samaya sudhI thaI haze teneA lAbha rA' noMdhaNu 1 lAne pitAnuM rAjya sthira karavAmAM maLyA. A badhA samaya prabhAsapATaNu upara teA sattA sAlakIenI ja rahI hAya ema lAge che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 137 rA' noMghaNa 1 lAe enA rAjyakAlanA chellA varSamAM vaMthaLIthI rAjadhAnI jUnAgaDha pheravI hatI. rA' kheMgAra 1 le (I. sa. 1944-1067) eno putra rA' kheMgAra 1 le pitAnA avasAna pachI sattA upara AvyA. enA 23 varSonA rAjyakALa daramyAna koI prasaMga jANavAmAM AvyuM nathI. bhImadeva, 1lAnI rANI udayamati A kheMgAra 1 lAnI putrI hatI. A kheMgAre killAnI sArI marAmata karI saMbhave che, jene kAraNe killAnuM eka nAma rahRAADha noMdhAyuM. rA' neghaNa 2 (I. sa. 1067-1098)29 | rA' kheMgAra 1 lAnA avasAna pachI ene putra rA'noMdhaNa gAdIe AvyA. siddharAjanI uMmara jotAM siddharAjano vigraha rAghaNa 2 jA sAthe nahi, paraMtu enA putra rA' kheMgAra 2 jA sAthe thayo hato. e samaya I. sa. 1114 AsapAsane zakya che. rA'kheMgAra 2 (I. sa. 1098-1125,30 rA' kheMgAra 2 jA sAthe I. sa. 1114 mAM siddharAjane pahelI jIta maLI hovAnI zakyatA che. eka "siMha saMvata" mAtra seraThamAMthI maLelA cAra lekhamAM ja maLatuM hoI ane vi. saM. 1170(I.sa. 1114)mAM zarU thato hoI ahIM seraThamAM e saMvata e varSamAM zarU thayo e zakya che.31 rAsamAlAno havAlo ApI zrI du. ke. zAstrI noMdhe che ke jUnAgaDhanArA' kheMgAranA pitA rA' naghaNane siddharAja solaMkIe naLakAMThAnI bAjue paMcALamAM bhiDAvyo ane enI talavAra AMcakI laI, eNe moDhAmAM taraNuM lIdhuM tyAre ene javA dIdhe. A apamAnane badale pATaNano daravAjo toDIne levAnI eNe pratijJA lIdhI, paNa e pratijJA maravA TANA sudhI pALI zakyo nahi eTale bharatI vakhate pitAnA cAre putrone potAnI pAse belAvI je pitAnI pratijJAo pUrI karI zake tene ja potAnI gAdI ApavAne potAno nizcaya jaNAvyo, ane sauthI nAnA kheMgAre cAreya pratijJA pUrI karavAnuM mAthe lIdhuM eTale junAgaDhanI gAdI ene maLI. pachI eka vakhata siddharAja mALavA gayo hato tyAre kheMgAre pATaNane pUrva bhaNIne daravAjo toDI pADyo, vaLI rANakadevI nAmanI eka suMdara kanyA, jenuM jayasiMha sAthe vevizALa thayuM hatuM, tene e paraNu gaye. A be kAraNothI jayasiMhane ghaNo kodha caDyo ane eNe jUnAgaDha upara caDAI karI.32 vi. saM. 1196(I. sa. 1140)ne dAhodanA zilAlekhamAM jaNAvyA pramANe "siddharAje soraThanA rAjAne kArAgRhamAM nAkhyo ane e samaya te I. sa. 11114 no-siMha saMvata 1no kahI zakAya. prabaMdhamAM ApelI rA'kheMgAranI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] selaMkI kAla [ prarANuM sonala ke bhATacAraNanI vAtomAMnI rANakadevIne lagatI daMtakathAone hajIya prabaLa pramANonI apekSA rahe che. zrI du. ke. zAstrIne abhiprAya ThIka lAge che ke jema mALavAnA rAjAne keda karIne siddharAja pATaNa laI gayo hato tema soraThanA rAjAne paNa laI gayo hate ema mAnavAmAM vAMdho nathI ane siddharAjanI ane dhInatA svIkAravAne pariNAme kheMgAra pAchaLathI chUTo thayo haze. meDhAmAM taraNuM levarAvI noMghaNane choDI mUkavAnI daMtakathA A rIte baMdha bese che. ane soraTha tarapha pAchA pharatAM vaDhavANa AgaLa kaI kAraNathI kheMgAranuM mota thatAM enI rANI tyAM AgaLa satI thaI haze."33 ane A samaya I. sa. 1125ne heya to kadAca kheMgAra 2 jAne bAraDa varSone samaya aNahilapura pATaNamAM aTakamAM gALavAM paDyAM hoI zake. e bAra varSonA gALAmAM, prabaMdhaciMtAmaNi ane prabhAvakacarita vagere graMthamAM jaNAvyA pramANe, siddharAje sajajana maMtrIne soraThanA rAjyano daMDAdhipati nI saMbhavita banI rahe.34 A maMtrIe giranAra upara zrIneminAthanA lAkaDAnA maMdirane ThekANe paththaranuM navuM maMdira I. sa. 1129(vi. saM. 1185)mAM baMdhAvyuM che,35. e jotAM rAkheMgAra 2 jAnA mRtyu pachI paNa sArvabhauma sattA selaMkIonI cAlu rahI hatI ane daMDAdhipati jUnAgaDhamAM rahetA hatA ema svIkAravAmAM aDacaNa nathI. rA' kheMghaNa 3 (I. sa. 1136-1140) rA' kheMgAranI pahelI jeThavI rANIthI thayela kumAra neMghaNu rA' kheMgAranA avasAna pachI mosALamAM Azraya laI rahyo hato. siddharAjanI prabaLa sattA sAme mAthuM UMcakavAnI enI guMjAza nahotI. rA'kheMgAranA eka maMtrI somarAje yuktithI samagra soraThamAM aNahilavADanI sattA sAme prajAne uzkerI mUkavAmAM saphaLatA meLavI ane siddharAja mALavA sAme yuddhamAM rokAyo hato tyAre jeThavA. rANa nAgajInI madadathI rA'ne dhaNe seraThanI sattA hastagata karI ane somarAjanI yejanA pramANe pachIthI aNahilapura pATaNa jaI siddharAjanuM sArvabhaumatva svIkArI lIdhuM (I. sa. 1136). rA' kavAta re je (I. sa. 1540-112) rA'neghaNa I. sa. 1540 mAM gujarI jatAM ene putra kavAta soraThane sattAdhIza bane. I. sa. 114ra mAM siddharAjanuM mRtyu thatAM kumArapAla gAdIe AvyuM. A samayanI aNahilapura pATaNanI thoDI avyavasthAne lAbha laI rA" Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM ] samakAlIna rAjya [ 139 kavAte tyAMnI sattA anAdara karI khaMDaNI ApavAnuM baMdha karyuM. ane kumArapAla uparanI AphatamAM e madada mATe gaye nahi, paraMtu saurASTramAM enuM mosALa ke bIjA rAjavaMze enI madadamAM nahotA tethI pharI selaMkIonuM sArvabhaumatva svIkAravuM paDayuM. rA' kavAta kumArapAlanAM sabhyo sAme laDatAM mAryo gayo ane selaMkIonI. sattA nIce ene putra rA' jayasiMha 1 le seraDanI gAdIe Avyo. rAjyasiMha 1 (I. sa. 1152-1180) ahIM evuM jaNAya che ke prabhAsapATaNanA pradeza upara caulukya sattA hatI ane enA saMdarbhamAM kumArapAlanI hUMphathI bhAvabRhaspatie somanAthanA, maMdiranI gajhanavIe karelI kharAbInI, navA jIrNoddhAranA-mULa maMdirathI doDheka phUTa UMce laIne meruprAsAdanA rUpamAM marAmata karI (I. sa. 1168). I. sa. 1172 mAM kumArapAlanA avasAna pachI ajayapAla gAdIe AvyA. ane I. sa. 1176 mAM e gujarI gayo eTale sagIra kumAra bAla mUlarAja gAdInazIna thayo. e samaye rAjyanA vAlI tarIke bheLA bhImadeva hatA. I. sa. 1178 mAM gajhanIne mayujhajhuddIna cheka gujarAta upara caDI AvyA te vakhate je sAmaMto enI madade pahoMcyA temAM rA' jayasiMha paNa hato, A kAraNe pATaNa ane. seraTha vacce maitrI majabUta banI, ene kAraNe solaMkI caDAIo baMdha thaI bhImadevane kanyAnI bAbatamAM AbunA jetasI paramAra sAthe manaduHkha thatAM eNe. Abu para caDAI karI tyAre rA' jayasiMha enI madade gaye, jayAM yuddhamAM e, marAI gaye (I.sa. 1180). rA' rAyasiMha (I. sa. 1180-1184) rA' jayasiMha pachI ene putra rA' rAyasiMha gAdIe AvyuM, je I. sa. 1184 mAM maraNa pAmyo. rA' mahipAla 2 je (I. sa. 1184-121). rA' rAyasiMha pachI ene putra gajarAja rA' mahIpAla nAma dhAraNa karIne seraThane sattAdhIza bane. enA senApati cUDAmaNie vAyavya sarahadethI caDI AvelA vatsarAjane saurASTranA uttara kinAre parAjaya ApI mAryo. cUDAmaNinI dUphathI rA' mahIpAlanI AkAMkSA taLagujarAta sara karavAnI hatI. kubuddIna aibaka A arasAmAM gujarAta-saurASTrane ragadoLavA lAgyA hatA, paNa Ama chatAM bhImadevanI sAme thavAnI hiMmata karI zakAI nahotI. cUDAmaNi pATaNa tarapha na jatAM vatsarAjanA sALAo AlA ane uddalanI rAjadhAnI mahelA (viMdhya) upara caDAI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] solaMkI kAla [ a. laI game tyAM e marA ane soraThI senA ragadoLAI gaI. cUDAmaNie ghUmalInA meha jeThavAnI sattA nIcethI mAMgaroLa ane ceravADane pradeza jhUMTavI lIdhela. e bharAI jatAM ghUmalIna jeThavAoe porabaMdara-baLeja-mAdhupura kabaje karyA ane kutiyANAno pradeza paNa jhUMTavI lIdhuM. I. sa. 1200mAM rANAnA yuvarAja vikiyocha ane rA" vacce sAkukA(ajJAta)nA pAdaramAM yuddha thayuM temAM vikimAIne sakha - hAra maLI. rA'e e pradeza hastagata karyo. A rA'nA samayamAM bhImadevanI hUMphathI giranAra upara janonAM ghaNuM maMdira baMdhAyAM hatAM. rA" mahIpAla 2 je I. sa. 1201mAM maraNa pAme. rA' jayamala (I. sa. 1201-1230) I. sa. 1201 mAM e soraThanI gAdIe AvyuM tyAre e nAnI uMmarano hato ene lAbha paDozI rAjya sevA maMDyAM. e samayanA ghUmalInA rANA vIkiyAe DhAMka ane kaMDoraNA(rANAvAva mahAla, ji. junAgaDha)nI vacce AlecanI parvatamALAmAM chAvaNI nAkhI soraThanI jamIna dabAvavAno prayAsa karyo. rA' jayamale sAme jaI prabaLa sAmane Apyo ane e sama mAtarInA DuMgara pAsenA yuddhamAM vIkiyAne sakhata hAra ApI. rANAe saMdhi karI DhAMkathI baraDA sudhInA pradezamAM rAe na javuM ane gheDa tathA AsapAsanA pradezamAM rANAe na javuM evI baMdhaNI svIkArI. vIkijha I. sa. 1220 mAM avasAna pAmatAM enA anugAmI vajesaMge saMdhino bhaMga karI AkramaNa karyuM, paNa rA'e pharIthI sajajaDa - hAra ApI ane moTo daMDa vasUla karyo. rA' jayamalanA pAchalA divasomAM dakSiNa saurASTranA vAjAoe ane pazcima saurASTranA jeThavAoe enI sAme niraMtara yuddha ApyAM hatAM, chatAM eNe makkama sAmane ApI seraThanA rAjyane sAcavI rAkhyuM hatuM. e I. sa. 1230 mAM avasAna pAmyo. rA' mahIpAla 3 jo (I. sa. 1230-1253) rA' jayamala pachI ene putra mahIpAla sattA upara AvyuM. e e nabaLA nIkaLe ke jUnAgaDhathI nava mAIla uparanuM mULa rAjadhAnInuM sthAna vaMthaLI paNa enI sattAmAM na rahyuM. sArvabhauma sattA selaMkIonA hAthamAM hatI. rA' mahIpAlanA samayamAM kAThIoe mAthuM UMcakyuM hatuM. rA'nA Azrita kAThIoe baLa karyo temAM rAno pradhAna motIzA mAryo gaye, tethI rA'e enA mAMDalika kAThIone harAvyA, eTale kAThIo DhAMka tarapha vaLyA ane emaNe eno keTaleka pradeza kabaje karyo. I. sa. 1253 mAM rA'e A sAme jaI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM 1 samakAlIna rAjya [ 141 kAThIone parAjaya ApI nasADI mUkyA, paraMtu e pAchA AvatA hatA tyAre pAchaLathI acAnaka hallo karI kAThIoe rastAmAM rAnI hatyA karI. rA'kheMgAra 3 je (I. sa. 1253-1260) pitA marAI jatAM ene putra kheMgAra gAdIe Avyo. kAThIonAM dhIMgANuM cAlu hatAM tethI gAdIe AvIne taratamAM ja kheMgAre kAThIone dabAvavA pagalAM lIdhAM. emAM DhAMkanA arjunasiMhanI paNa ene sArI madada hatI. aMte kAThIone pUrA sakaMjAmAM laI DhAMka ane AsapAsanAM gAmomAM khetI mATe jamIna ApI TADhA pADyA. juvAnImAM e ADe raste caDyo ane pariNAme merenI sAthe zatrutA thatAM meree rA' kheMgAra ane enA DhAMkanA mitra arjunasiMhane khatama karI nAkhyA. " mAMDalika 1 lo (I. sa. 1260-1306) I. sa. 1260 mAM juvAna rAkheMgAra 3 jo maraNa pAme tyAre ene kumAra nAnI uMmarano hato ane rAjyane bhAra maMtrI mahIdhara upara hato. vIsala deva vAghele gujarAtane sarvasattAdhIza hato ane saurASTranA rAjavIo enA sAmaMta banI rahyA hatA. rA" pAse e samaye jUnAgaDha ane AsapAsane thoDe pradeze mAtra hatAM. I. sa. 1261 mAM jagatasiMha nAmano koI rAjapUta jUnAgaDhamAM AMtarika jhagaDAno lAbha laI caDI Avelo, paraMtu ene saphaLatA na maLI. eNe suleha mAgatAM rA' mAMDalike ene ja karyo ane vaMthaLImAM ene jAgIra ApI. | rA'mAMDalikanA rAjyakALa daramyAna I. sa. 1262 mAM vIsaladeva vAghelo. I. sa. 1275 mAM arjunadeva vAghele ane I. sa. 1296 mAM sAraMgadeva vAghele avasAna pAmyA. I. sa. 1299mAM alAuddIna khalajIe gujarAtasaurASTra upara pakaDa jamAvavA pharaja mokalI ane aNahilapura pATaNa upara eNe pakaDa jamAvI. karNa vAghele tyAMthI nAsI chUTyo. murilama sattAe uttara gujarAta upara varcasa jamAvI somanAya tarapha mITa mAMDI.37 e vakhate saurASTranA hiMdu rAjavIo eno sAmano karavA taiyAra thayA, paraMtu muslima senA jhaDapathI somanAthane vaMsa karI, mAMgaroLane raste AgaLa vadhI mAdhavapuranuM mAdhavarAyajI maMdira, baraDAnuM bilezvaranuM maMdira ane dvArakAnA jagatamaMdirano dhvaMsa karI, kacchamAM kaMthakoTa pahoMcI ane tyAMnA maMdirano vaMsa karI eNahilapura pATaNa pAchI AvI gaI rA mAMDalike prabhAsapATaNa upara hale karI, tyAMnA muslima adhikArIne nAza karI vAjA vayajaladevane prabhAsapATaNano adhikAra so. eNe muslima upara vijaya meLavyAnI hakIkata dAmodarakuMDanA zilAlekhamAM jaNAvavAmAM AvI che. rA' mAMDalika I. sa. 1306 mAM avasAna pAme ane Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] solaMkI kAla [ pra. eine putra soraThana sattAdhIza banyo. 5. vaMthaLIne ajJAta vaza gheDA samaya mATe vaMthaLImAM eka anya kulanuM zAsana jovA maLe che. zrI zaM. ha. dezAInA jaNAvyA pramANe kaI jagatasiMha nAmane saradAra jUnAgaDha upara caDI Avyo hato. zarUAtamAM te eNe yAtrA mATe jUnAgaDha AvuM chuM evuM kaheNa me kahyuM hatuM, tethI rA' mAMDalika 1 lAe enuM bhAvabhInuM svAgata karyuM. paraMtu mAMDalika hajI tAje ja gAdIe Avela heI, e takano lAbha laI jagatasiMhe rAjamahelane gherI lIdha ne rAne keda karI lIdhe, paNa rAnA saradAra cetI gayA ane teoe jagatasiMhane sapaDAvyuM. jyAre joyuM ke pariNAma vinAzamAM Avaze eTale -suleha yAcI. rA'e ene mAphI ApI, uparAMta vaMthaLInI jAgIra ApI.38 vaMthaLI-meraThamAMthI varSa vinAne eka abhilekha maLe che temAM eka jagatasiMhe maMjija-niya = maMDalikanI senAne harAvyAnuM noMdhAyuM che39 A lekha tUTaka hoI emAM abhilekhanuM varSa gayuM che, paNa e lekhamAM vAmanapura-vAminasthalI-vaMthaLIne lagatI mahattavanI aitihAsika vastu jovA maLe che. prathama to, jagatasiMhanI mAtAnuM nAma "viMjhaladevI" hatuM ke jenA smArakamAM jagatasiMhe viMjhalezvara mahAdevanuM maMdira karAvyuM hatuM. jagatasiMhane bhAI arisiMha hato, jeno putra kSemAnaMda hatuM. A kSemAnaMda caulukya nRpati viradhavalanI putrI mImaladevIne paraNyo hato, jemAM ene vijayAnaMda nAmano putra thayuM hatuM. (tyAM ja bIjuM nAma "vidyAnaMda" paNa maLe che.) caulukyonA samayamAM rASTrakTavaMzano udala nAmane vIra yoddho hato. e uddAlane jaitrasiMha ane ene bhImasiMha za. e bhImasiMhane ANaladevImAM nAgaladevI nAmanI putrI thaI hatI, jenAM lagna vijayAnaMda sAthe thayAM hatAM. teone sAmaMtasiMha tathA tejasiMha nAme be putra ane hIrAdevI tathA tArAdevI nAme be putrI thaI hatI. A vijayAnaMda (vAghelA) vAmanasthalImAM sAraMgadevane mahAmaMDalezvara (arthAta sAmaMta pratinidhi) hato ane kSemAnaMdano e putra "bhUbhutpallI (dhUmalI)nA bhAna (bhANa jeThavA) upara caDAI laI gayo hato (vi. saM. 1346-I. sa. 1290 pahelAM). A vakhate rASTrakUTavaMzanA malane putra haripAla paNa sAthe gayA hatA.40 6. jeThavA vaMza ghUmalInA chellA jJAta saMdhava rAjA jAI 2 jAnuM chelluM dAnazAsana I. sa. 915nuM jANavAmAM AvyuM che. A saMdhava vaMzanuM pachI zuM thayuM e jANavAmAM AvyuM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 143 nathI, paraMtu I. sa. 989mAM ghUmalI upara rANaka bASThaladevanuM zAsana hovAnuM enA jANavAmAM AvelA eka mAtra dAnazAsana uparathI samajAya che. A rANaka" ke "raNa" kayA vaMzano hatA e pakaDI zakAtuM nathI, paraMtu bhUtAMbilI(bhUmalI-dhUmalI)mAM rAjadhAnI rAkhI je pradezamAM e rAjya karato hato tene nayagrTAmaMtrAMta pAti-kachu deza kahevAmAM Avyo che. saMdhavAnA samayamAM te e 'mAsudAmaMsThane pradeza hato.43 AmAMthI phalita e thAya ke seMdhavonI pachI A pradezano game te kAraNe nAma palaTo thaye. hakIkate "jeThavAono pradeza" tarIke sthApita thatAM e saMskRtIkaraNa pAmI ceSTra pradeza bane, je ema sUcave ke rANaka bASkaladeva "jeThavA" kulano haze. seMdhAnAM dAnazAsana gupta saMvatsara dharAve che, tyAre rANaka bASkaladevanA dAnazAsanamAM strInupavitrama saMvat 104 maLe che. emAM jaNAveluM dAna paNa aNahilapura-nivAsI bhArAjagotranA dAmodara adhvaryune ApavAmAM AvyuM che. dAnazAsanamAM vikrama saMvatsarano upayoga ane purahita tarIke aNahilapura pATaNanA brAhmaNa tarapha samAdara eno aNahilapura sAthe viziSTa rAjakIya saMbaMdha sUcave cheH e rANaka I. sa. 942 mAM sArasvata maMDala upara sattA kabaje karI aNahilapura pATaNamAM rAjatva pAmelA mUlarAja solaMkIno sAmaMta banI cUkyo hoya. A. hemacaMdra mUlarAje grAharipunA parAjaya sAthe kacchanA lAkhA phulANInA vadha ane siMdhurAjanA parAjayanI vAta karI che. zrI durgAzaMkara zAstrIe A. hemacaMdrane havAlo neMdhI tyAM "sukRtakIrtikAlinI' (zleka 24) ane "vastupAlatejapAlaprabaMdha" (leka 6)ne paNa "siMdharAja' vize havAle Apyo che ane kahyuM che ke e rAdhaNupura ke pAlaNapura saMsthAnanA raNakAMThA bhAgane ThAkaraDo hoya.45 e kalpita vAta na hoya to A emanI saMbhAvanA che. ane uparanA traNe banAva I. sa. 888 (vi. saM. 1045-babbaladevanA tAmradAnazAsananuM varSa) pUrve banavA vize zaMkA nathI. A "siMdhurAja" te kAM to bASpaladevane jenI pAsethI ghUmalInI sattA maLI hoya te siMdhava rAjA athavA bASpaladeva pote ke eno pitA zara hAya, yA dAdA (hiraNyamukha [2] hammaka) hoya. bAppaladevanA dAnazAsanamAM enA pitAnuM nAma "zara" ane enA pitAnuM nAma rijhamuha ApelAM ja che. A pAlluM nAma kaI sthAnika sattAnuM saMskRtIkaraNa pAmeluM rUpa lAge che ane saMbhavataH duSNu jevA nAmano khyAla Ape che. siMdhava jAIka 2 jA ane rANaka bAppaladeva vacce 70-75 varSane gALe che. rAjavaMzane palaTo thayo ke jAInI paraMparAmAM hamuka, ene zara, ane ene bAkkala anugAmI banya, e kahevuM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] selaMkI kAla " [pra. muzkela che. bAkkala geTu dezano rAjA che, paNa pote kayA vaMzano che e vize kazuM jaNAvato nathI. ghUmalI-porabaMdaranA jeThavArANuonI je vaMzAvaLI jANavAmAM AvI che temAM "hiraNyamukha" ke "zara" jevAM koI nAma jovAmAM AvatAM nathI. 137 rANe hariyAda, 138 rANo bakhujI ane 139 rANe saratAnajI maLe che, bakhujI" ane "bASkala" ekAtmaka hoI zake. bakhujInA anugAmI tarIke 139 rANe saratAnajI kahyo che, paraMtu e samaye "saratAnajI-sulatAna' nAmanI zakyatA nathI, e "zara" hoya, ane pitA-putra UlaTapAlaTa thayA hoya to "hariyAda" "ghara" "bakhu" evo krama meLavI zakAya; to "hiraNyamukha" (=hamuka) ane "hariyAda" ekAtmaka hoya. jeThavAonI vaMzAvaLImAM A rAjAone samaya apAyo nathI. varSa maLe che te 147 mA rANA saMdhajInuM, je vi. saM. 11761206 (I. sa. 1120-1150)mAM sattA upara hatA.45 140 bhANajI (1), 141 vikucha (1), 142 kAnajI, 143 vanavIrajI, 144 nAgArjuna (1), 145 bhANajI, (2), 146 hariyAdajI (2) ane 147 saMghajI (1) I. sa. 1120; vaccenA 6 rAjAonAM sarerAza vIsa varSa gaNIe to rANaka bASpaladeva I. sa. 1000 sudhImAM thavAnI zakyatA che, je enA dAnazAsanamAM vi. saM. 1045-I. sa. 989nA varSathI najIkamAM che. aNahilapura pATaNanA solaMkI rAjA bhImadeva 1 lAe (I. sa. 10221064) siMdhudezanA rAjA hammukane harAvI keda pakaDyAnuM A. hemacaMdra noMdhyuM che, paraMtu AvA nAmano koI hiMdu yA muslima rAjA siMdhamAM e samaye hevAnuM jANavAmAM AvyuM nathI. e siMdhu dezano nahi, paraMtu "saMdhava" vaMzane hoya, te ghUmalIna saMdhamAM koI heya. saidhomAM "agruka" "rANuka' jAI' evAM nAmone "hammaka" maLatuM Ave che, paraMtu jeThavAonI vaMzAvaLImAM bASThaladeva-bakhujI pachI saMghajI (1) sudhImAM AvuM koI nAma nathI. 141 vikucha (1) ane 142 kAnajI e be jeThavA rANuM bhImadeva 1 lAnA samakAlIna heya ane vaMzAvaLInAM nAmonI garabaDamAM e bemAMthI keI ekanuM kharuM nAma "hamuka" hoya te ja meLa bese. paraMtu ApaNI pAse atyAra sudhImAM kaI evuM sAdhana upalabdha nathI ke nizcayAtmaka rIte kAMI kahI zakAya. jeThavAonI vaMzAvaLImAM saMghajI (1) pachIno krama A pramANe che: 148 rANajI (1) 1150 (thoDA mahinA) 148 nAgajI (2) 1150 150 bhAramalajI (1) 1155 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 145 151 bhANajI (3) 1172 15ra mehajI 1179 153 nAgajI (3) 1180 154 vIkijha (2) 1193 rANA rANojInI rAjyano vistAra karavAnI AkAMkSA hatI, paraMtu enuM acAnaka avasAna thayuM ane enI pachI rANe nAga 2 je sattA para AvyuM. eNe dhUmalInI sarahada khUba vadhArI dIdhI ane jUnAgaDha hastagata karavAnI IcchAe sainya susajijata karyA. rA' jayasiMha A samaye uttara bhAratamAM hatA. samAcAra sAMbhaLI e tAbaDatoba soraThamAM AvI pahoMcyo. yuddhamAM rANo nAgajI marAI gaye (I. sa. 1155) ane rA' jayasiMha rANu bhAramalane ghUmalInI gAdIe besADyo ane moTe daMDa vasUla karyo. I. sa. 117ra mAM e gujarI jatAM rANa bhANajI ghUmalIne zAsaka banyo. anuzruti pramANe rANA bhANajIe mAnItI rANIne krodhAvezamAM tyAga karI lagnaviccheda karI nAkhe, paraMtu pachIthI pazcAttApa thatAM prAyazcittarUpe brAhmaNanI salAhathI 1800 kanyAonuM dAna karI rANIne pharI svIkAra karyo. kanyAdAna eNe mAMgaroLamAM eka vizALa maMDapavALA navA makAnamAM karyo, jyAM pAchaLathI zakyuddIna anvare jumA masjidamAM e sthaLanuM parivartana karI nAkhyuM. saM. 13pa(chele aMka tUTelo che)ne sAraMgadeva vAghelAnA samayane abhilekha A masjidane AMgaNethI maLyo hato. bhANajI I. sa. 1179 mAM avasAna pAmatAM ene putra rANe meha sattA upara Avyo. enA samayamAM rA" mahIpAla 2 jAnA madonmatta senApati caDAmaNie meha jeThavAne parAjaya ApI mAMgaroLa ane coravADane pradeza kabaje karI lIdhe, paNa pachI cUDAmaNine vatsarAjanA senApatinA sALAo sAthenA mahAbAnAnA yuddhamAM parAjaya thatAM e takano lAbha laI meha rANAe porabaMdara-baLejamAdhavapura tathA vartamAna kutiyANAne pradeza pharIthI hAtha karI lIdhAM. makaradhvajavaMzI mahIpamALAmAM 140 thI 153 sudhInA rANAone merabImAM rAjya karatA kahyA che, jyAre vIkiyAjI (2) I. sa. 1193 mAM ghUmalImAM AvI sthira rahyAnuM kahyuM che.48 navadurANAmaMDawAMta:vAti kacehula dezamAM bASkaladeva-abujI mataviTTI mAM rahI rAjya karato hato e nizcita hoI merakhIne saMbaMdha hovAnI saMbhAvanA sarvathA TakI zake ema nathI. visAvADA( ji. porabaMdara)nA siddhezvara maMdiramAM pazcimanI aMdaranI se. 10 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ : 1 ] selaMkI kAla dIvAla upara "rANatrIsIha nA rAjyakAlane saM. 1262(tA. 20-1-126)ne abhilekha che, jemAM "rANI vikramAdityanI mUrti keI adhikArI "rAjazrI vikramAditye" kotarAvyAnuM maLe che.49 A "rANazrI vikramAditya" e rANo vIkicha havA vize koI zaMkA nathI. mAMgaroLa-sIla najIkanA Ajaka gAmano "bhUtAMbilI"mAM "rANazIsiMha'nA ullekhavALa saM. 1262(tA. 10-3-1106)ne ja abhilekha maLe che, je Ane baLa Ape che. rANo siMha vIkiyAne anugAmI spaSTa che, paraMtu vaMzAvaLImAM 155 vijayasiMhajI (2) I. sa. 1220" (?) che, je baMdha besatuM nathI, tethI vaMzAvaLImAM vIkiyAjInAM varSa saM. 1249-1276 (I. sa. 1103-1220) asiddha kare che. vi. saM. 1262-I. sa. 1206 pahelAM ja e avasAna pAmyo che, e sAthe sauthI prathama morabI upara kubuddIna abakanA hallAne kAraNe A vIkicha merabI cheDI ghumalImAM Avyo ane rAjadhAnI karI51 e paNa sarvathA azraya kare che. A pramANe thatAM vaMzAvaLI 154 vIkijha (2) 1193 155 vijayasiMhajI-sIha (2) 1206 156 bhojarAja (1) 1245 157 rAmadeva (1) 1270 158 rANajI (?) (2) 1291 (2) rANuM mehacha pachI nAgajI 3 jo I. sa. 1190 thI 1193 sudhI rANuM tarIke sattA upara hato. enA avasAna pachI vIkicha sattA upara Avyo. jeThavA rANAe rA' mahIpAla 2 jAnA samayamAM porabaMdara vagere pradeza ane kutiyA sahita AsapAsane pradeza kabaje karI lIdhA hatA. I. sa. 1200 mAM rA' mahIpAla 2 je jAte ghUmalInA pradeza upara caDI Avyo. vIkiyA ane rA' vacce sAkukA(ajJAta)nA pAdaramAM yuddha thayuM, jemAM rANAnA sainyane sakhata hAra maLI ane rA'e keTaleka pradeza pAcho kabaje karyo. rA' mahIpAla 2 jAnA I. sa. 1201 mAM thayelA avasAna pachI rA" jayamala gAdIe AvatAM rANA vIkiyAja taraphathI rA" sAme DhAMka ane rANAkaMDeraNA vaccenA pahADI pradezamAM chAvaNa nAkhI rA'nA pradeza upara sattA jamAvavAmAM AvI. samamAtarInA DuMgara najIka pATaNavAva pAse khUnakhAra yuddha thayuM temAM baMne pakSone khUba sahana karavuM paDyuM. baMne rAjavIo vacce saMdhi thaI ane rA'e baraDAnA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 147 pradezamAM na javuM ane rANAe gheDanA pradezamAM na javuM evuM TharyuM. vIkijha I. sa. 1206mAM avasAna pAmatAM enI pachI ene putra vijayasiMha-sIha (siyo) rANe thaze. eNe karArane bhaMga karI AkramaNa karyuM, paNa rA'e ene pharI sajajaDa hAra ApI moTo daMDa vasUla karyo. rANA vijayasiMha pachI I. sa. 1245 mAM rANe bhojarAja 1 le gAdIe Avyo. enA samayane porabaMdaramAM sacavAyele vIsaladeva vAghelAnA surASTramaMDaLanA pratinidhi mahAmAtya nAgaDane abhilekha vi. saM. 1315(I. sa. 1259)ne maLe che, jemAM mUjhiA ulikhita thayela che. lekha khaMDita heIemAMthI eTaluM ja tAravI zakAya che ke surASTramaMDala vAghelAonI sArvabhauma sattAmAM hatuM ane jeThavA paNa sAmaMta darajaje haze.para poNA pAMca varSa pachIno kAMTelA gAmanA revatIkaMDa uparanA mahAdevanA maMdiramAMne abhilekha arjunadeva vAghelAnA samayane vi. saM. 1320(I. sa. 1164)ne maLe che, jemAM surASTra upara sAmaMtasiMha nAmane vAghelAone pratinidhi sattA upara hato. A paNa jeThavAo sAmaMta hovAnI vAtane Teke Ape che. 53 sAmaMtasiMhane saMbhavita nAmollekha khuda ghUmalInA vi. saM. 1318(I. sa. 1262)nA eka abhilekhamAM paNa "mahAmaMDalezvara" tarIke maLe che.54 sAmaMtasiMhane bIjA zrIpAhu sAthe thayela ullekha porabaMdaranI khAravAvADamAMnI paviNImAtAnA maMdiranA vi. saM. 1334(I. sa. 1277)nA samayanA abhilekhamAM thayelo che,papa AmAMnA pAlyane ulekha mAMgaroLa pAse lAThodarAmAMthI maLelA vi. saM. 1323(I. sa. 1266)nA eka abhilekhamAM paNa thayela che. e dhyAnamAM rahe ke bhojarAja 1 lA pachI rAmadeva 1 lo ghUmalInI sattA upara I. sa. 1270 mAM Avyo hato, eTale kAMTelAne abhilekha udaMkita thaye tyAre e pradeza upara sthAnika sattA rANuM rAmadeva 1 lAnI hatI. A rAmadeva 1 lA pachI "makaradhvajavaMzI mahIpamALAmAM 158 mo rANajI I. sa. 1281( vi. saM. 1347)mAM sattA upara Avyo kahyo che, paraMtu ghUmalInI pazcime AzApurAnA nAnA zikharanI pAchaLa kaMsArInA taLAvane uttarakAMThe AvelAM sonakaMsArInAM kahevAtAM derAonA samUhamAM praveza karatAM sAme UbhelA vi. saM. 1348(I. sa. 1292)nA pALiyAmAM "rANakazrI bhANurAje' jovA maLe che, vaLI sAraMgadeva vAghelAnA samayamAM I. sa. 1290nA vaMthaLInA abhilekhamAM sAraMgadevane pratinidhi vijayAnaMda "bhAnu" (bhANa) jeThavAnI sAme yuddha karavAnI IcchAe bhUbhatRpallI (bhUtAMbilI, bhUmalI, ghUmalI) jaI pahoMcyAnuM lakhyuM che,57 eTale raNejIne thoDo vahele mUvo paDe; ema Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] selaMkI kAla 158 rANeja (2) 1290 pahelAM ' 159 bhANajI (4) 1290 vaMzAvaLImAM 158 rANejI (2) pachI 159 nA AMka upara nAgajI vi. saM. 1358(I.sa. 1302) kahela che, ane pachI tarata ja 160 mA AMka upara bhANajI-vi. saM. 1363(I. sa. 1307) batAvela che. A uparanA be abhilekhathI moDuM thAya che, eTale vacce nAgajIne uDAvI nAkhavo paDe che. gujarAtamAM alapakhAne aNahilapura pATaNamAM karNa vAghelAne nasADI muslima zAsana sthApyuM tyAre ghUmalImAM bhANajI jeThavAnuM zAsana jAmeluM jovA maLe che. 7. daNa saurakSiASTramAM vAjA vaMza evI eka anuzruti che ke dvArakAmAM keI anaMtadeva cAvaDAne putra bhIkhanasiMha. sattA upara hato tyAre mAravADanA aja nAmanA eka rAThoDa saradAre herela ane cAvaDAonA jhaghaDAmAM herola rAjapUtonI madade AvatAM bhIkhanasiMhane mArI pArakA pradezamAMthI cAvaDA sattAne aMta ANyo ane pachI herolane paNa dabAvI daI e pradezanuM Adhipatya hAtha karyuM. e ajanA be putromAMne verAvaLajI dvArakAmAM sthira thayo ane enA vaMzajo "vADhela' kahevAyA, jyAre bIjo putra vIMcha dakSiNa saurASTra tarapha UtarI Avyo ane eNe mAdhavapura-mAMgaroLasomanAtha-pATaNa-UnA ane jhAMjhamera (tA. umarALA, mahAla, ji. bhAvanagara) sudhIne pradeza hastagata karI tyAM potAnuM Adhipatya sthApyuM ane enA vaMzaja vAjA" kahevAyA58 ema kahevAmAM AvyuM che. somanAtha pATaNamAMthI maLelI zrIdharanI pATaNa-prazasti (I. sa. 1216) pramANe to tyAre spaSTa rIte somanAtha pATaNanA pradeza upara aNahilapATakanA solaMkI rAjA bhImadeva 2 jAnI ANa pravartatI hatI.59 saMbhava che ke zrIdhara pachI somanAtha pATaNanA rakSaka tarIke AvelA koI adhikArI pAsethI vIMjAjIne A pradezane adhikAra maLe che. ahIM e paNa umeravuM joIe ke aNahilapATakanA rAjA vIsaladeve somanAthanI yAtrA karI te vakhate tyAM enI sabhAnA amAtya ane kavi nAnAkane somanAthanuM nityapUjana karavA tyAM rAkhavAmAM Avyo ane pote baMdhAvelI brahmapurImAM eka ghara paNa ene rahevA kADhI ApyuM. nAnAkanI pahelI prazastimAM koI varSanoMdhAyuM nathI. vIsaladevanA I. sa. 1264mAM avasAna thayA pachI dasa varSe I. sa. 1274 mAM nAnAnI bIjI prazasti racavAmAM mApI bhI saMvata 1328 varSe gaMDazrIbhAva yajurveda AgA. bRhatpuruSa rAjazrI chAlA zrImamAM saMgrativatta prati hIta 1 ane saM. 1328(I.sa. 1272) pahelAM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAje [ 149 ja e pradezamAM rAja zrI chADAnuM astitva jANavAmAM AvyuM paNa che. atyAre verAvaLanA vi. saM. 132 (I. sa. 1263)nA abhilekhamAM mahArAjAdhirAja tarIke ajunadeva (vAghela), enA pratinidhi tarIke mahAmAtya rANaka zrImAladeva, : pAzupatAcArya gaMDazIparavIrabhadra ane zrIabhayasIha paMcakulanA adhikArI ane bRhapusSa tarIke zrI rAmadeva, zrI bhImasIha, rAja zrI chADAne nirdeza thayA pachI rAja zrI nAnasIhanA putra bRha. rAjA zrI chADA vagerenI pAse evuM noMdhAyuM che; nIce trIjI vAra bRha, rAja zrI chADAne pIrajanA "sakhAya" tarIke nirdeza zake che. rAmadeva ane bhImasIha "bRhapuruSa" che ane "Tha" che, jayAre nAnasIha ane chADA "rAjazrI" uparAMta chADA "bRhapuruSa" paNa che. rAja zrI' vizeSaNathI ene bIjAonI sarakhAmaNIe thoDo adhikAra vadhuM lAge che, e sArvabhauma sattA nahi sUcave. tethI anukRti pramANe vIMjAjIe A pradezamAM adhikAra meLavyuM hoya to e kaI sArvabhauma prakArane nahi, paraMtu rAjyanA adhikArI tarIkene. nAnasIha "rAjazrI' kahevAya che, paraMtu vIMjAjIne lipisya ullekha jema nathI tema nAnasIha sAthe kayA prakArano sabaMdha hato evuM kahenAruM koI pramANa paNa adyApi maLyuM nathI, eTale vIMjAjInuM astitva anu. kRtithI vizeSa kAMI lAgatuM nathI. A vaMzano pahele puruSa nAnasIha hovAnuM verAvaLanA lekhathI samajAya che, ane ene putra te chAThA. e vaMzanA A pradezano pahelo puruSa Ama "nAnasIha maLe che. e "rAThoDa" hato evuM sIdhuM spaSTa pramANa ApaNane hajI sudhI maLyuM nathI, paraMtu somanAtha pATaNanA tUTelA eka lekhamAM vaMzAvalInA AraMbhe rATo cUDAmaLi maLatuM hoI ane pachI vaMza cAlyo AvatAM emAM "cho" ane "dizA" krame AvatA hoI A vaMza rAThoDa hevAnuM kahI zakAya.13 zrI zaMbhuprasAda dezAI I. sa. 1300 mAM chADA avasAna pAmyAnuM ane enA pachI ene putra vIMjaladeva budI gAdIe AvyAnuM jaNAve che. chADA alapakhAna(?)nA sainya sAthe laDatAM marAyo kahyo che. jarUra eka yuddha turko (muslima) sAthe vi. saM. 1355 I. sa. 1299)mAM thayAnuM somanAtha pATaNanA ja eka pALiyAmAM noMdhAyuM che, jemAM "somanAthane bAraNe vAjA mAlanA putra..ha vAjA padamala bhAI depAlasaha" yuddha karatAM beu marAyA che. pa A yuddha ulughakhAnanA sainya sAthenuM havAmAM kazo vAMdho nathI. zrI da. bA. DisakaLakara A lekhathI uludhakhAnanA somanAtha-AkramaNanA samayanI puSTi svIkAre che. zrI zaMbhuprasAda desAI alapakhAna" kahe che te A ulughakhAna che. teo A yuddhamAM chADAne bharAyelo Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] sAlakI phAla [ 31. kahe che, je uparanA abhilekha pramANe vi. saM. 1355 hAI I. sa. 1299 thaI rahe che. paraMtu chADA pachI vAsTiMga, vAmbiMga pachI kAnhaDadeva ane pachI vayajaladeva saM. 1351(I. sa. 1295)mAM adhikArapade hAI chAyA I. sa. 1299 mAM marAyAnI kAI zakayatA nathI. vaLI zrI zaMbhuprasAda dezAI chAyAnA putra tarIke * viMjhaladeva buTTA tenA nirdeza kare che, paraMtu chAyAnA putra * vijaladeva bhuTTo nahi, paraMtu vAmbiMga ' hatA evuM zrI zaMkara pra. zAsrIe batAvyuM ja che. 6 vaLI sAmanAtha pATaNanA pUrva daravAje AvelA gaurIku MDanA vaSa vinAnA ( jyeSTha sudi 2 ravi)nA lekhamAM 'bRhapuruSa rAjazrI vAlDiMganA suta bRhatpuruSa kAnhaDadeva 'mA paNa ullekha thayA che. " gaurIku vALA A lekhanA vaSavALA bhAga tUTele che, paraMtu mAsa-pakSa-tithivAra ApelAM hoI e vi. sa. 1325 (tA. 14-5-129) AvI rahe che. sUtrApADAnA sUrya`maMdiramAMnA eka lekhamAM ' sa'. 1357 nA varSamAM........ vayajaladeva khuTAke karAvI'kaccha evA nirdeza maLatA hAi e bRhatparuSa rAjazrI kAnhaDadevaneza anugAmI hAvAnuM mAnavAmAM AvyuM che. keDInAra pAsenA AdAkAra gAmamAMnA AdinAtha mahAdevanA maMdiramAM varSe tUTI gayuM hoya tevA eka lekha maLyA che temAM 'rAjarAja. zrI vayajaladevane mATe rANaka mAMDalika sainya sAthe laDatA kAI (rAja.)zrI vIsalasuta...rAja. zrI kAnhaDadeva' marAyAnuM nAMdhAyuM che.68 emAM vayajaladeva ane sUtrApADAnA lekhaneA 40 vaSajaladeva abhinna lAge che. ahIM marAyelA kAnhaDadeva te vIsalaputa hAI vAmbiMgasuta ||nhaDadevathI judA che, je kAnhaDadevane vayajaladeva anugAmI hAvAnI saMbhAvanA karavAmAM AvI che.69 Ama vayajaladeva chuTA chADAne putra nahi paraMtu prapautra hoya evu dekhAya che. ane e saM. 1757-I. sa. 1301 sudhI hayAta hatA ja. enu zAsana UnA sudhI vistareluM hatuM.70 e sa. 1351(I. sa. 1295) nA UnAnA e pALiyAonA lekhathI samajAya che. bezaka, sAva bhauma sattA to e vakhate nahi ja. AdapeAkAranA varSa` vinAnA lekhamAM paNu * jJa|40 zrI ' vizeSaNa che, je paNa cokkasa prakAranA vahIvaTI adhikArathI vizeSa nathI. sAmanAthanA A adhikArI vahIvaTadArAne vAjA kahevAmAM AvyA che, paraMtu vayajaladeva sudhInA koI ne emanA maLelA abhilekhAmAM ' vAjA ' kahyA nathI. I. sa. 1299 mAM muslime| sAthe sAmanAthanAM AMgaNAmAM e vAjA marAyA che. teone sabaMdha A zAsakA sAthe pakaDAtA nathI, paraMtu aeka sa'. 14(I sa. 1380 ) mAM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM]. samakAlIna rAjya (151 somanAtha pATaNanA zAsaka tarIke "bhammabhUpa' kahyo che, jyAM enA maMtrI karma siMhane "vAraWIkArcacatura' kahyo che.A e pachInA somanAtha pATaNanA saM. 1442 (I. sa. 1785) nA lekhamAM zAsakanuM nAma dhama (? ma) che ane ene "ghaNIvaMzane kahyo che. e pachInA rAjazrI zivagaNa ane rAjazrI brahmadAsaI vize mauna che, pachI laDhavAnA lekhamAM "vAjA zrI rAmadeva"nuM A sthAna kahI "vAjA rAma-suta godha'nA maraNanI noMdha che. A rAmadeva keI nAne vAjo jamInadAra samajAya che, jeno brahmadAsa vagere sAthe sabaMdha pakaDAto nathI. uparanAM chellAM vidhAne uparathI ja siddha karI zakAya ke somanAtha pATaNanA A adhikArI zAsaka rAThoDa ane emAM vAjA zAkhAnA hatA. 8. saurASTranI be gRhilazAkhA (1) mAMgaroLa(seraTha)nA hilo mAMgaroLa (soraTha)nI soDhaLI vAvanI dIvAlamAM caDelA, kumArapAlanA rAjyakAlanA saM. 1202(I. sa. 1146)nA abhilekhamAM solaMkIonA sAmaMta ane "surASTranAyaka' tarIke gUhalavaMzane mUluka jovA maLe che. A gRhile saurASTranA rakSAkSama" kahevAyA che, eTale ke samagra saurASTranA teo selaMkIvaMzanA pratinidhi hovAnuM phalita thAya che. e abhilekhamAM enA dAdAnuM nAma "sAhAra, pitAnuM nAma "sahajiga" ane bhAInuM nAma "somarAja' jovA maLe che. semarAje pitAnA nAme zrI sahajigezvara mahAdevanuM maMdira karAvyuM hatuM, jenA nibhAvane mATeThA. mUluke maMgalapura(mAMgaroLa), coryAvADa(coravADa), valaIja(baLeja), lAThivakApacaka(leDodarAnI AsapAsanA pradeza), vAmanasthalI(vaMthaLI)-e gAmomAMnA judA judA padArthonA vecANa upara lAgA karI ApyA. ceravADathI visaNaveli (visaNavela) gAma jatA rastA uparanI eka vAva paNa mahAdevane arpaNa karI hatI.72 A abhilekha, saMbhava che ke, coravADanA ugamaNe pAdara AvelA jaDezvara mahAdevanA maMdiramAM haze (sahajigezvaramAMthI "jAgezvara' thayA pachI "jaDezvara'nI saMbhAvanA che.) te saM. 1375(I. sa. 1319)mAM moDha jJAtinA balI eTale pitAnA zreya mATe jUnAgaDhanA rAula zrI mahipAladevanA rAjyamAM (mAMgaroLamAM) vAva karAvI3 temAM surakSitatA ke evA kAraNe lAvI jaDavAmAM AvyuM haze. ThA. mUlukanA abhilekhathI eTaluM spaSTa thAya che ke ene pitAmaha "sAhAra' hata ane pitA sahajiga hato ke je vasuyonipUNa eTale caulukyavaMzane aMgarakSaka hatA ane sahajigane putro saurASTrabhUminuM rakSaNa karavAnI zakti dharAvatA hatA. e sahajiganA baLavAna putramAM eka "somarAja' hatA, jyAre Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra ] selaMkI kAla . [ma. surASTrA-nAyaka "mUluka' hatA te mAMgaroLamAM thANuM nAkhI saurASTra pradeza upara selaMkIo vatI dekharekha rAkhatA haze. ThA. mUlukanA putra rANakanA rAjyakAlamAM mAMgaroLathI pUrva dizAe mALiyA-hATInAnA bhAge noLI nadI upara AvelA padmakuMDa uparanA e vakhate "bhRgumaTha" tarIke jANItA sthAnanA kAmanAtha mahAdevanA maMdiramAMnI orasiyA tarIke dhyAnamAM AvelI pUjAnI zilA uparano tUTaka abhilekha vi. saM. 911(vi. saM. 1286-I.sa. 1230)no maLe che. e Ama seDhaLI vAvanA abhilekhathI 84 varSa pachI che. A rANaka vize pachI kazuM jANavAmAM AvyuM nathI. A gRhile solaMkI rAjyanA pratinidhi tarIke kyAMthI AvyA hatA e vize paNa koI mAhitI maLatI nathI.75 (2) "hilavADa" nAma ApanArA hile saurASTranA dakSiNa-pUrva vizALa bhUbhAgane gohilavADa evuM nAma ApanAra gRhilene saMbaMdha mAMgaroLa-soraThanA gRhile sAthe hovAnI kaI sAMkaLa pakaDAtI nathI. gohilavADanA gRhilone Adya puruSa to "sejakajI" hato. bhAvanagara rAjakuTuMbanA Anuzrutika ItihAsa anusAra enA eka pUrvaje mAravADamAM lUNI nadInA kAMThe AvelA kheragaDhanA bhIla rAjA kheDavA pAsethI enuM rAjya khUMcavI laI pitAnI sattA sthApI hatI. e sattA A kuLanA vIsa rAjavIo pAse cAlu rahI hatI. AmAM chelle rAjA mohadAsa hato tene kanojanA jayacaMdra rAThoDanA bhatrIjA ziyAe mArI gRhilene mAravADamAMthI hAMkI kADhayA. mehadAsane pautra sejakajI saM. 1306-7( I. sa. 1250)mAM saurASTramAM Avyo. sejakajInA pitAnuM nAma "jhAMgarajI" hatuM e raNakSetramAM vIragatine pAmyA haze. mehadAsanA vArasa tarIke sejakajI kheragaDhanI gAdIe hato ane ene ja tyAMthI khasavuM paDayuM.95 zrI zaM, ha. dezAIna naMdhyA mujaba gujarAtamAM siddharAja rAjya karato hato te samaye gRhilavaMzIo kheDa(ji. jodhapara)thI aNahilapura jaI enI sevAmAM rahyA hatA. A gRhile te "sAhAra,' "sahajiga" "somarAja' "mUluka" e mAMgaroLa sAthe saMbaMdha dharAvanArA gRhile che. A gRhilavaMza pUrva saurASTranA gRhilavaMzathI bhinna che. baMne gRhilavaMzanI ekatA zrI dezAIne paNa abhISTa nathI. ane e ja vadhu saMbhavita che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 15 sejakajI potAnA kuTuMba ane rasAlA sAthe cheka saurASTramAM paMcALamAM Avyo hato ane tyAM mukAma karyA pachI jUnAgaDhanA rA' mahIpAladenA darabAramAM mahemAna thayo hato. rA'e eka rAjavIne chAje tevA prakAranuM mAna sejakajIne ApI paMcALanA zAhapura ane pharatAM bAra gAmanI jAgIra ApI. sejakajIe pitAnI kuMvarI mahIpAladenA kumAra kheMgArane ApI hatI, je I. sa. 1253 mAM pitAnI pAchaLa junAgaDhanI sattA upara Avyo hato.8 sejakajInA zAhajI ane sAraMgajIne rAnI sevAnA phaLa tarIke mAMDavI (tA. gAriyAdhAra, ji. bhAvanagara)nI coryAsI ane athalAnI covIsI jAgIramAM maLI hatI. A mAMDavI banatAM sudhI zetrujA DuMgara najIka ane arthalA to e pachI jANItuM cayeluM lAThI.79 ema kahevAya che ke vaMthaLI rAThoDanA kabajAmAM hatuM enuM jora toDavA sejakajI dvArA "zAhapara" vasAvavAmAM AvyuM, je nAma to sejakajInA putra zAhajI parathI paDyuM. gejheTiyara zAhapura navuM vasAvyAnuM kahetAM paMcALanA zAhapuranI jAgIra sejakajIne ApavAmAM AvyAnuM kahe che. paraMtu "zAhapara' evAM beu . sthaLonAM nAma ane zAhajI evuM sejakajInA navI rANInA moTA putranuM nAma baMne kAlpanika lAge che, kAraNa ke "zAha" nAma to sulatAnanI jema bahu moDuM AveluM che. hakIkata to e lAge che ke paMcALamAM rAe sejakajIne bAra gAmonI jAgIra ApI tyAre enI rAjadhAnI tarIke ja sejakapara (tA. sAyalA, ji. suredranagara) vasAvavAmAM AvyuM. sejakajI pachI enI pahelI rANIne putra rANojI I. sa. 1290 mAM gAdI upara AvatAM eNe rANapara vasAvyuM ane tyAM rAjadhAnI laI gaye. rANajI eka zarIra ane parAkramI rAjavI hate. e dhIme dhIme pitAnA pradezanI AsapAsa pitAnI sattA vistAryo jato hato. enA rAjyakALa daramyAna aNahilapura pATaNa alAuddIna khalajInI sattA nIce AvI gayuM hatuM, ane alapakhAna pachI jhaphara khAna pATaNanA sUbA tarIke Avyo hato. saurASTramAM rANAjI nyU hila mAthA bhAre che evuM jANatAM jhapharakhAne enA upara caDAI karI. e samaye mAmAnI madada rA' kheMgArane pautra rA" neMdhaNa paNa Avyo hato. A yuddhamAM rAjapUtoe bhAre prabaLa sAmane karyo, paraMtu aMte teo hArI gayA. rANajI gRhila ane re" noMdhaNa baMne mAryA gayA ane rANapura muslimonI sattA nIce jaI paDavuM (I.sa. 1308). Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlaka kAla 9. vALA rAjavaMza vaMthaLI( hAla ji. jUnAgaDha )nI gAdIe cUDAsamA vaMzanA saMsthApaka caMdracUDa ke cUDAcadra enA mAmA vALA rAmanA vArasa tarIke AvyA te vALA rAma vALA vaMzane jANavAmAM AvelA pelA aitihAsika puruSa kahI zakAya. evuM rAjya vathaLImAM kevI rIte hatuM ane e ke enA pUrvajo vaMthaLImAM kathAMthI AvyA e vize koI mAhitI upalabdha nathI. cUDAsamA vaMza sAthe saMkaLAyelA vALA vaMzane khIjo eka rAjavI ugA vALeA jANavAmAM AvyA che, je dakSiNapUrva saurASTranA taLAjA ( hAla ji. bhAvanagara ) mAM rAjya karatA hateA ane vaMthaLInA cUDAsamA rA' kavAta 1 lA( I.sa. 982-1003 )nA mAme| thate hatA. jyAre rA'ne ziyALameTa( tA. jApharAbAda mahAla, ji. amarelI )nA anaMtasena cAvaDAe dagAthI pakaDI laI ziyALabeTamAM keda karyAM hatA tyAre bhANejane dagAthI keda karelA jANI ugA vALA anaMtasena cAvaDA upara caDAI laI gaye hatA ane anatasenane yuddhamAM khatama karI eNe bhANejane cheDAvyA hatA. e vakhate ugA vALAthI akasmAta rIte bhANejane lAta marAI jatAM Ane rASa rAkhI rA vAta pAchaLathI taLAjA upara caDI gayA hatA ane eNe bAbariyAvADamAM citrAsara (citrAvAva, tA. umarALA, ji. bhAvanagara) pAse harAvI yuddhamAM ugA vALAne bAta karyAM hatA.81 rA' kavAte Akhu upara jyAre pUrve caDAI karavA vicAyu hatuM tyAre ugA vALAne mAkalyA hatA, jeNe AmurAjane dasa vAra harAvyAnI anuzruti che.82 A kAraNe rA' vAtanA darabAramAM ugA vALAnu mAna ghaNuM hatuM. enA aMjAma teA chevaTa ugA vALAnA mRtyumAM AvyA. vALAonu rAjya taLAjAmAM kevI rIte ane kAre thayuM e vize kAI prAmANika vigatA maLatI nathI. vALAenI vaMzAvaLI paNa judI judI rIte bAreATAnA copaDAmAM paDI che, jemAMnI kaI zraddheya mAnavI e eka prazna che. taLAjAnA pahADa upara uttara bAju eka vizALa bauddha guphA che tene'ebhala vALAnA maMDapa' kahevAmAM Ave che, paraMtu e ebhala vALA kayA ane katyAre thaye e nakkI karavuM muzkela che. 154 ] [ 31. zrI. za.... ha. dezAI e siddha karI ApelI vaMzAvaLImAM saM. 1055-I. sa. 999 mAM ugnasiMha(ugA vALA)ne zIlAditya 7 mAthI ceAthe| puruSa karyo che. zIlAditya 7 me I. sa. 788 mAM khatama thAya che. e ane ugA vALA vacce khAsAM 221 varSAnuM aMtara che tethI nava dasa vaMzadharA khUTe che. vaMzAvaLI uparathI te evu lAge che ke ugA vALA paNa taLAjAmAM nathI, kAraNa ke enA putra ebhala 1le Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM]. samakAlIna rAjya [155. saM. 1100(I.sa. 1044)mAM taLAjAmAM jaI gAdI sthApe che.83 AnA mULamAM tAlava daityane mArI ebhala vALAe taLAjA jItyuM ne tyAM gAdI sthApI evI pracalita anuzruti kAraNabhUta lAge che, jemAM anuzruti sivAya bIjuM koI tathya nahi hoya. ebhala 1 lA pachI saM. 1122(I. sa. 1066)mAM sUracha ane saM. 1165(I. sa. 1109)mAM ene putra ebhala 2 je sattA upara Ave che. ebhala. 2 jAne putra aNA vALA(aNasiMha) saM. 1205(I. sa. 1149)mAM ane ene putra ebhala ke je enA pachI (samaya nizcita nathI.) sattA upara AvyuM. A ebhala 3 jAe taLAjAmAM vAlama gerenA lebhathI trAselA kAyasthonI saMkhyAbaMdha kanyAonuM dAna dIdhAnuM jANavA maLe che. taLAjAmAM ebhala 3 je sattA upara hatA tyAre rANajI gRhila caDI Avyo ane eNe taLAjA ane vaLA kabaje karI lIdhAM, jene kAraNe ebhala 3 je DhAMka(hAla tA. upaleTA, ji. rAjakoTa)mAM cAlyo gaye, vacalo bhAI sAnA vALo bhAdroDa(tA. mahuvA, ji. bhAvanagara) jaI vasyA ane nAno bhAI cAMparAja trApaja(tA. taLAjA-dAMtA, ji. bhAvanagara)mAM gayo. ebhala 3 jAne putra arjunasiMha (uphe ugA vALe) enA pitA jevo parAkramI hatuM ke jeNe taLAjAthI hAra khAdhA pachI DhAMka kabaje karI tyAM rAjadhAnI pheravI. arjunasiMhane rA'kheMgAra 3 jA sAthe maitrI hatI. saMbhavataH Azrita prakAranI. kAThIone parAjaya karavAmAM rAIne ajunasiMhanI sahAya maLI hatI.85 e saM. 126 (I. sa. 1204)mAM eka yuddhamAM mAryo gayo ane bIjo bhAI" hAthI vALe gujarAtamAM IDara jaI tyAMnA rAjA amarasiMhane saradAra banyo ane saM. 1230(I. sa. 1174)mAM IDarano rAjA thaI paDyo. enA pachI enA putra sAmaLA pAse enA sattAkAlanA bIjA varSe saM. 1255(I. sa. 1199)mAM seniMga nAmanA rAThoDa saradAre ene ghAta karI IDaranuM rAjya hastagata karyuM, sAmaLAne putra dekhAsiMha urphe saravaNu mevADa gayo ane saravaNa(mevADa)no rAjavaMza enAthI AgaLa cAlyA.06 arjunasiMha pachI vaMzAvaLImAM saM. 1324(I. sa. 1268)mAM ebhala 4 the kahyo che. Ama vacce 64 varSene gALo paDe che, jemAM ochAmAM ochA traNa rAjA hoI zake ebhala 4 cA pachI dhAna vALA naM. 1400(I. sa. 1344)mAM kahyo hoI e baMne vaccene gALo paNa 76 varSano che.87 Ama DhAMkanA vALA enI vaMzAvaLI paNa tUTaka ja maLe che. taLAjA uparanI uttara taraphanI guphAomAMnI sauthI moTI guphA aMdAje I. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] sAla phI kAla [ 34. * sa.nI pahelI pAMca sadIomAMnI che, tene * ebhala vALAnA maMDapa' saMjJA AgaLa * jatAM ebhala vALA 1 lA ke 2 jAnA nAma uparathI maLI hovAnI zakayatA che. saMbhava che ke e A jUnA suMdara sthAnamAM esI rAjadarabAra bharatA hoya. 10, saurASTramAM cAvaDA ziyALabeTane anaMtasena cAvaDA rA' kavAta 1 lA (I. sa. 982-1003) sAraThamAM sattA upara hatA te samaye anaMtasena nAmanA cAvaDA rAjAnI sattA dIvamAM hatI.89 kahevAya che ke eNe keTalAka rAjAone pakaDI ziyALabeTamAM keda karyo hatA, paNa rA' kavAtanI sAthe mukAbale karavAnI hiMmata cAlatI nahotI, tethI e yAtrAne bahAne sAmanAtha AvyA ane rAte bhAjana mATe samudramAM rAkhelA vahANamAM nimaMtraNa ApyuM, vizvAse rA' AvatAM ene kabaje karI e rA'ne ziyALabeTa laI gayA. rA' vAta ane taLAjAnA ugA vALAne banAva naheAtA, paraMtu jyAre eNe jANyuM ke bhANejane dagAthI pakaDavAmAM AvyA che tyAre e ziyALabeTa upara caDAI laI gayA ane yuddhamAM anaMtasena cAvaDAne haNI bhANejane cheDAvI lAvyA.89 A prasaMga banyA hoya teA e I. sa. 1003mAM rA' vAta 1 lAnuM avasAna thayu te paDelAne hAI zake. ema dasamI sadonA chellA dAyakAmAM saMbhavita A banAvathI ana Mtasena cAvaDAne samaya dasamI sadInA uttarAdha` kahI zakAya. enA pachI ziyALabeTa upara eneA koI putra ke vaMzaja cAlu rahyo hateA ke tyAM ja e vaza khatama thayA e vize kazu jANI zakAtuM nathI.9. dvArakAmAM sattA sthApanAra anaMtadeva cAvaDA koI judA ja jaNAya che. 11. jhAlA vaMza (1) pATaDI zAkhA saive| jema si MdhamAMthI AvI saurASTramAM sthira thayA hatA te pramANe jhAlA paNa siMdhanA nagarapArakara pradezamAMthI AvyA heAvAnuM kahevAya che. pAchaLathI jhAlAvaMza tarIke jANItA A rAjavaMza mULa makavANu(siMdha)ne makavANA vaMza hatA ane siMdhanA nagara pArakaranA najIkanA ' kera tI ' nagaramAM zAsaka hatA. I. sa. 1055 mAM makvANAne keratImAMthI hAMkI kADhavAmAM AvyA emAM kesaradeva makavANA marAyA ane enA putra harapAladeve aNahilapura pATaNa AvI karNadeva sAlakI(I. sa. 1064-1084)nuM zaraNuM mAgyuM. enI sevAtA upa lakSyamAM saurASTramAM 1800 ane bhAlamAM 500 gAma ene jAgIramAM ApavAmAM AvyAM. enA parAkramathI prasanna thayelI karNadevanI rANIe ene dhA bhAI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM] samakAlIna rAjya [ 157 karela vethI harapAladeve bhAlanAM gAma raNane pasalImAM pAchAM vALyAM. harapAladevane lagatI anuzruti "rAsamAlA'mAM noMdhAyelI che, paNa ene. kaI jUnA prabaMdhomAM aNasAra maLato nathI. saMbhava che ke harapAladeva Azrama kheLa aNahilapuramAM Avyo hoya ane ene karNadeve saurASTra-gujarAtanA saMdhi--pradezamAM uttara bAju pATaDI( hAla tA. dasADA, ji. sureMdranagara)mAM. mUkyo hoya. harapAladevanI sattA pATaDImAM Isa. 1090 thI 1130 sudhI hatI. ene bAra putro hatA temAMnA bIjA maMgujIne vaMza lIMbaDImAM Avyo, trIjA zekharAjajIne vaMza chora(ajJAta) ane sacANA(ajJAta) mAM sthira thayA. ane khAvaDacha kAThImAM bhaLatAM enA vaMzaja "khAvaDA kAThI" kahevAyA. jhAlA" avaTaMka makavANA vaMzane kema maLI e vize anuzruti che te zraddheya nathI, kAraNa ke emAM pATaDImAM eka hAthI mastIe caDatAM solaMkI rANIe kumAronA hAtha jhAlI bacAvI lIdhA mATe "jhAlA" kahevAyA ema kahyuM che. jema jhAlA e uparathI uttarapUrva saurASTrane pradeza "jhAlAvADa" kahevAya che tema rAjasthAnamAM ratalAma pAsene pradeza "jhAlAvADa" kahevAya che. rAjasthAnanA jhAlAo saurASTramAMthI gayelA che ke svataMtra rAjakula che e vize nakkI karavuM muzkela che. "a" koI dezya zabda che. harapAladeva pachI eka pachI eka nIcenA vaMzaja sattA upara AvyA.92 2. soDhojI I. sa. 1130 3. durjanasAlajI I. sa. 1160 4. jAlakadevajI I. sa. 1185 5. arjunasiMhajI I. sa. 1210 6. devarAja I. sa. 1240 7. dUdAjI I. sa. 1265 8. sUrasiMhajI I. sa. 1280 9. sAMtalajI I. sa. 1305 A rAjavIe sAMtalapura (ji. banAsakAMThA) vasAvyuM ane potAnA sauthI nAnA kumAra sUrajamalajIne jAgIramAM ApyuM. (2) lIMbaDI zAkhA harapAlanA bIjA putra mAMgujIne pitA taraphathI jAMbu(tA. lIMbaDI, ji. sureMdranagara) ane kuMDa (tA. dhrAMgadhrA, ji. sureMdranagara)nI cerAsIo jAgIramAM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -158 ] selakI kAla " [ pra. maLI hatI. mAMgujInuM avasAna thatAM eno putra madhupAla (ke muMjapAla) sattA upara Avyo. enA avasAne eno putra dhavala (ke dhamala) sattA upara AvyuM. rAjadhAnI jAMbumAM hatI tyAM saM. 1250-I. sa. 1194mAM dilhInA sulatAna kabuddIna abake caDI AvI ene hAMkI kADho, paraMtu potAnA sasarAnI madadathI samudrakAMThAnAM ekatALIsa gAma eNe kabaje laI "dhAmaleja" gAma (?dhalamapura, tA. vAMkAnera, ji. rAjakoTa) pitAnA nAma uparathI vasAvI tyAM rAjadhAnI rAkhI. muslima lazkara cAlyAM gayA bAda e jAbumAM Avyo, paraMtu jAbune verAna joI pAcho dhAmalejamAM AvI rahyo. A gAmanA nAma uparathI dhavalanI eka -zAkhA "dhAmalejiyA jhAlA" tarIke pAchaLathI jANItI thaI | dhavala pachI ene putra kAlujI thaye teNe dhAmalejathI rAjadhAnI khaseDI kuDA(tA. dhrAMgadhrA, ji. sureMdranagara)mAM karI. ene putra dhanarAja ane enA pachI eno putra lAkha sattA upara Avyo hato. lAkhA pachI bhojarAjajI 1 le, enA pachI ene putra karaNasiMhajI, enA pachI putra AsakaraNajI ane enA pachI sAdhojI eka pachI eka AvyA.92a A rAjAo kuDAmAM ja rAjya karatA hatA. A rAjavIonAM varSo jANavAmAM nathI. sAdhojI, saMbhava che ke, caudamI sadInA madhyabhAgamAM thayo heya. 12. ahi vanarAja cAvaDA mUlarAje mAmAnI pAsethI sArasvata maMDalano kabajo lIdho tyAre chellA rAjA bhUyaDadevabhUbhaTa)nI rANuM sagarbhA hatI, e bhaddI kulanI heI daravA (jesalamera vasyuM te pahelAMnI rAjadhAnI) jaI rahI hatI, jyAM eNe "ahivanarAja' nAmanA putrane janma Apyo hato. A kumAre moTo thatAM mUlarAja sAme -bAravaTuM kheDayuM hatuM ane kacchanAM 900 gAma tAbe karI, e mAragaDha vasAvI tyAM rahyo hato. A banAva banyo hoya te e puMa rA'nA avasAna pachI banyo saMbhave. anuzruti sivAya bIjuM koI pramANa A viSayamAM jANavAmAM AvyuM nathI. 13. mehara rAjA jagamalla bhAvanagara pAsenA TimANa (tA. taLAjA-dAMtA, ji. bhAvanagara) gAmamAMthI maLelA eka mAtra tAmradAnazAsana uparathI jANavA maLe che ke saM. 1264 (I. sa. 1207)mAM mehararAja jagamale "TimbaNaka gAmamAM rahIne "talAjhA mahAsthAnamAM be zivAlaya karAvI enA nibhAva mATe jamIna ApI hatI. A -dAnazAsana uparathI jaNAya che ke e bhImadeva 2 jAnA samayamAM mahAmAtya rANaka Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjya [ 159 zrI cAcigadeva A paMthakamAM bhImadevanA pratinidhi tarIke sattA upara hato tyAre A dAna ApyuM hatuM. e A rIte sAmaMta hatA, svataMtra sArvabhauma sattAdhArI nahote. A dAnazAsana pramANe enA pitAnuM nAma "cauMDarA' hatuM ane dAdAne nAma "mehararAja Ana" hatuM, A sivAya A nAnA vaMza vize bIjI kazI mAhitI upalabdha nathI.94 e kahevuM muzkela che ke mehararAja jagamala taLAjAno zAsaka hato. saMbhava che ke taLAjA tIrtha hoI tyAM eNe sakhAvata karI be zivAlaya banAvyAM hoya. enI sattA te mAtra TimbANaka upara temaja kAMbalauli phUlasara ane bAlAka e traNa gAma upara haze. mahuvAnA saM. 1ra7ra-I. sa. 1216 nA jaina pratimA paranA abhilekhamAM "TiMbAnakamAM mehararAja raNasiMhanI sattA kahI che.95 taddana saMbhavita che ke A raNasiMha mehararAja jagamalane putra che. A mehara-kulane A be sivAya bIjo koI abhilekha hajI maLela nathI. eka bIjA meharakulane abhilekha gohilavADanA haTAsaNuM gAmamAMthI saM. 1386 (I. sa. 133)ne maLyo che, jeno tAladhvaja(taLAjA)mAM adhikAra hatuM,9! paraMtu ene jagamalanA kuLa sAthe kazo saMbaMdha pakaDAto nathI. 14. lATane cAlukya vaMza (1) pahelI zAkhA : senApati bArapa ane gegirAja kalyANIne cAlukya tala 2 jAe lATa upara vijaya meLavyA (I. sa. 880 pUrve)97 pachI pitAnA ja eka cAlukya vaMzanA senApati bArappane lATanA sAmaMta tarIke sthApyo hato. jyAre gujarAta upara zAkaMbharInA cauhANa vigraharAja 1 lAe uttara bAjuthI caDAI karI tyAre A bArape dakSiNa bAjuethI humale karyo. e vakhate mUlarAje vigraharAja sAthe saMdhi karI bArapanI sAme pitAnA putra cAmuMDarAjane mokalyo, jenI sAmenA yuddhamAM bAra mAryo gayo.98 A pramANe lATa gurjarezvara mUlarAjanA kabajAmAM AvI to gayuM, paNa ceDA ja samayamAM bArapanA putra gognirAje (uphe agnirAje) potAnA jamAI yAdavarAja vesuka, cAlukyo ane dakSiNanA bIjA rAjavIonI sahAyathI eve samaye lATane kabaje lIdhe ke je samaye mALavAnA siMdhurAjanA humalAne kAraNe ene khALavA mATe cAmuMDarAjane lATa choDavuM paDyuM hatuM.99 dayAzraya jaNAve che ke caulukya cAmuMDarAje vallabharAjane sattA soMpyA pachI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. ] selaMkI kAla [ pranivRtti lIdhI tyAre gegirAjanA zAsana nIcenA zukalatIrthamAM narmadAnA kinAre AvI vAsa karyo hato.100 kAtirAja : gAgirAja kyAre maraNa pAmyo ane ene putra kIrtirAja kyAre sattA para Avyo e jANavAmAM nathI AvyuM, paraMtu eTaluM jANavAmAM AvyuM che ke caulukya vallabharAjanA anugAmI durlabharAje goSyirAjanA putra kIrtirAja pAsethI I. sa. 1018 pahelAM lATane kabajo meLavyo hato.101 kIrtirAje cheDA vakhatamAM lATa pAchuM meLavyuM ane za. saM. 94 (I.sa. 1018)mAM tApI-taTa paranI palAzavA devInI maThikAne gAmanuM dAna dIdhuM. 102 A arasAmAM paramAra bhoja deve lATa para potAnI sattA prasArI.103 kIrtirAja have mahArAjanI UtaratI padavI pAmyo lAge che. vi. saM. 1067( I. sa. 1011) mAM paramAra mahArAjAdhirAja bhejadevanA Adhipatya nIce mohaDavAcaka-750 maMDalamAMthI mahArAja vatsarAje bhUmidAna dIdhuM4 te vatsarAja A mahArAja kIrtirAjane putra hevo saMbhave che. vatsarAja vatsarAja "mahArAja" kahevAto. narmadAnI uttare AvelA pradezanA rAjA sarAdityanI jema vatsarAja paNa paramAra bhAjadevane sAmaMta lAge che. lATarAja vatsarAjanI preraNAthI kavi soDhale 3yapurathA nI racanA karI hatI. 105 vatsarAje za. saM. 972(I. sa. 1050-51)mAM somanAtha pATaNamAM somanAtha mahAdeva mATe senA ane ratnathI bhareluM chatra arpaNa karyuM hatuM.' trilocanapAla vatsarAja pachI eno putra trilocanapAla gAdIe Avyo. eNe zaka varSa hara(I. sa. 1050)mAM mAdhava nAme bhArgava brAhmaNane gAyanuM dAna dIdhuM hatuM. 107 caulukya bhImadeva 1 lAe ane cedirAja kaNe dhArAnA bhojadeva upara caDAI karI ene parAjaya karyo te vijayanA anusaMdhAnamAM trilocanapAla pAsethI cauhANavaMzanA siMhe lATane kabaje laI potAnI sattA e pradezamAM vistAryAnuM jANavAmAM AvyuM che. 108 trivikramapAla trilocanapAlanA putra trivikramapAlanuM zaka 999(I.sa. 1077)nuM dAnazAsana maLI AvyuM che. eNe enA purogAmInA hAthamAMthI cAlyA gayelA rAjyane Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM ] samakAlIna rAje [ 161 kabaje levA prayatna karI caulukyarAja karNanI sattA nIcethI nAgasArikAmaMDala kaDhAvI enA upara Adhipatya meLavyuM hatuM. 19 evI saMbhAvanA che ke kalacuri karNanA senApati vapalake lATanA trilocanapAlane harAvyo haze. kaMdabakulanA rAjA jayakezIe somanAthanI yAtrA daramyAna lATa para AkramaNa karyuM hatuM. caulukyarAja karNadeve I. sa. 1074 pahelAM lATa jItI lIdhuM hatuM ane tyAM caulukya durlabharAjane maMDalezvara nImyo hato. 110 trivikramapAlane lATa hastagata karavAmAM enA kAkA jagatapAlanI mukhya sahAya hatI. A kAraNe eNe pAchaLathI jagatapAlanA putra padmapAlane 500 gAmono aSTagrAmaviSaya bakSisa Apyo hato. A trivikramapAlanI pAsethI lATanI sattA dakSiNanA cAlukyurAja vikramAditya 6 kAnA bhAI jayasiMhe ukheDI nAkhI ane dakSiNanI sattA nIce e pradeza laI le che. A jayasiMhe pAchaLathI baLavo karyo, paraMtu e hArI gayo tethI sahyAdri ke pazcima ghATanA pradezamAM gupta vAse rahevA lAge. lAga maLatAM sonagaDha ane vyArAnA tAlukA tathA DAMganAM jaMgalone pradeza kabaje karI, jayasiMhanA putra vijayasiMhe maMgalapurane rAjadhAnI banAvI A nAnA bhU-bhAga upara amala karavAno AraMbha karyo. 111 (2) bIjI zAkhA vijayasiMhanA pitA jayasiMhe jayasiMha 3 jA tarIke mAthuM UMcakeluM, paNa e niSphaLa gayo. e pachI vijayasiMhe A pUrve jaNAvyA pramANe dakSiNa gujarAtanA thoDA bhAgamAM sattAsUtra dhAraNa karyA. enA vi. saM. 1149(I. sa. 1093)nA maLelA dAnazAsanamAM rAjadhAnInuM nAma "maMgalapurI" jaNAvavAmAM AvyuM che.112 A nagarI vyArA tAlukAnuM maMgaladeva hovAnuM vAMsadAno itihAsa lakhanAra zrI zrIvAstave jaNAvyuM che, jyAre maNibhAI dvivedIe e ja tAlukAnuM maMgaliyA kahyuM che.113 vijayasiMhe vijayApura vasAvyuM; A nagarano sthaLanirNaya thayo nathI. A vaMzanA mahArAjAdhirAja paramezvara bhaTTAraka" zrI vIrasiMhadevanA vi. saM. 1235(I. sa. 1179)nA dAnazAsana parathI jANavAmAM Ave che ke vijayasiMhane anugAmI mahAi parame. pa0 bha0 zrIdhavaladeva,ene putra mahAsAmaMta mahArAja zrIvAsaMtadeva ane ene putra sAmaMtarAja rAmadeva, jeno bhatrIjo vIrasiMhadeva ene anugAmI hato. 114 vIrasiMhadevanA pitAnuM nAma lakSmaNadeva se. 11 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra. 16] lakI kAla hatuM. rAmadeve vAsaMtapura nAmanI nagarI vasAvI che, je vyArA pAsenuM "bisanapura' che. virasiMhadeve pATaNanuM Adhipatya phagAvI dIdhuM, rAjadhAnI vasaMtapuramAM rAkhI ane brAhmaNane pUrNA nadI paranA eka gAmanuM dAna dIdhuM.115 vIrasiMha pachI ene putra karNadeva sattA upara Avyo hato ke jeNe vi. saM. 1277(I. sa. 1220)mAM vahArikA viSaya( vyArA tAlukA)mAM AveluM kapUra (kApura, tA. vyArA, ji. surata) agiyAra brAhmaNone dAnamAM ApyAnuM enA prApta thayelA eka dAnazAsanathI jANavAmAM AvyuM che. 116 vasaMtAmRta" nAmanA eka hastalikhita graMthanI saM. 1444(I. sa. 1388)nI prazastimAM jaNAvyA pramANe karNadevanA traNa putra siddhezvara vizAla ane dhavala eka pachI eka sattA upara AvyA hatA. trIjA bhAI dhavala pachI eno putra vAsudeva ane enA pachI bhIma sattA upara Avyo hato. 117 e vAsudevanA nAma uparathI "vAsudevapura' astitvamAM AvyuM, je "vAMsadA" tarIke jANItuM thayuM. A vaMzamAMthI vAsaMdAnuM solaMkI rAjya UtarI AvyuM. (3) trIjI zAkhA vIrasihadeve maMgalapurImAMthI khaseDI rAjadhAnI vijayApuramAM karI tyAre ene nAno putra kRSNadeva maMgalapurImAM rahI AsapAsanA pradezane sattAdhArI banyo hato. e vaMzanA kuMbhadevanA vi. saM. 1373 (I. sa. 1317)ne abhilekhathI jANI zakAya che ke 50 bha0 parame, mahArAja zrIkRSNarAja pachI e biruda dhAraNa karanArA anukrame udayarAja, rudradeva, kSemarAja ane kRSNarAja rAjA thayA hatA, jemAMnA kRSNarAjane kuMbhadeva nA bhAI hatA.118 15, lATane cauhANa vaMza lATa(dakSiNa gujarAta)mAM cAlukya vaMzamAM bArapathI trivikramapAla sudhInA cha rAjavIomAMnA pahelA traNa pazcimI cAlukyonA sAmaMta tarIke ane trIjA paranA vijaya pachI enA sahitanA bAkInA traNa aNahilavADa pATaNanA sAmaMta daraje hatA ane pachI bhImadeva 2 jAnA samayamAM bharUcanA zAsaka tarIke cAhamAna sihanuM nAma jANavAmAM Ave che.119 eNe trivikramapAla pAsethI bharUca vibhAgane kabajo meLa saMbhave che. e zarUmAM te paramAronI mitrInI hUMphamAM hatA, paraMtu devagirino yAdava rAjA enA para caDI Avyo tyAre paramArane sabaMdha cheDI eNe bhImadeva 2 jAnA sAmaMtapadane svIkAra karyo saMbhave che.* A siMhanA nAnA bhAI siMdharAjanA putra saMgrAmasiMha urphe saMgrAmarAja kiMvA zaMkhanA hAthe Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 muM ] samakAlIna rAjya ( 163 yAdavarAje bhAre parAjaya vahA(I. sa. 1210). daseka varSa pachI yAdavarAja siMdhaNe gujarAta upara caDAI karI te pUrve zaMkhe khaMbhAta upara hale karyo hato, paNa ene vastupAle bhAre parAjaya Apyo hato, AthI ciDAIne ja zaMkhe yAdavarAja siMdhaNane gujarAta upara caDI AvavA preraNA karI hatI. paristhiti evI hatI ke A samaye mAravADanA rAjavIoe gujarAta sAme AMkha UMcI karI hatI, mALavAna paramAra devapAla paNa caDAI karavA taiyAra thayeluM, ane muslima AkramaNanA paNa DaMkA vAgI rahyA hatA. A samaye mahAmAtya vastupAle cANakyanItine Azraya karI zaMkha ane siMghaNa vacce bheda paDAvyuM, jene parime zaMkhe viradhavalanuM prabhutva svIkArI lIdhuM.12 caulukya-vAghelAone lATana cauhANe sAthe ATale sabaMdha jANavAmAM Avyo che. 16. naMdapradrane vaijavApAyana vaMza naMdapadrA AjanA rAjapIpaLA)nA jANavAmAM AvelA eka lUTaka tAmradAnazAsana uparathI vi. saM. 1347(I. sa. 1290)mAM e pradezamAM javApAyana rAjavaMzanI sattA hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. 22 dAtA "mahArANaka zrI jesaladevanA putra mahArAjakuMvara zrI jatrasiha che. arthAt pitAnI hayAtImAM mahArAjakuMvara tarIke eNe dAna ApyuM che. 123 A abhilekhamAM "mahArAjakula zrI cAcigadeva thI zarUAta karI ene putra "mahArANaka zrI seDhaladeva, ene putra "mahArANaka zrI jesaladeva ane ene jaitrasiMha, Ama mAtra cAra puruSa ulikhita thayA che. 124 cAcigadeva mahArAjakula' (mahArAvaLa) che ane pachInA be mahArANaka che eTale kaI moTA rAjyanA sAmaMta samajAya che. dAnazAsananA AraMbhe cAcigadevane "nRpa' kahyo ja che ane vizeSamAM ene mALavAnA rAjavInuM umUlana karanAro kahyo che, 125 jyAre seDhalane "maMDalezagaja-kesarI' kahyo che, arthAta koI maMDalezvara(anyanA sAmaMtone ene harAvyo hato. jesalane "marUnmahAmaMDalamaMDana kahyo che, e taddana aspaSTa che. mana'ne saMbaMdha uttarapada sAthe nathI. jesalanA moTA putranuM nAma "vIsaladeva" che. ane eNe "gujajarAdhIzvara ajunane satoSa ApyAnuM kArya sUcavAyuM che, vizeSamAM e turu sAthe yuddha karatAM mAryo gayAnuM paNa jaNAvAyuM che.12 rAjapIpaLAnA vAyavya khUNe vIseka ki. mI. upara AvelA vADiyA gAmamAM sacavAyelA vi. saM. 1311(I. sa. 1255)nA be pALiyAomAM paNa "vizala" no ullekha thayeluM che. paheluM nAma ApI tUTe che, paraMtu bIjAmAM "vizalaprabhu' ane maMtrI devapAlane nirdeza thayuM che. vAghelA-solaMkI ajunadevane samaya Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] sAlakI kAla [ pravi. saM. 1318 thI 1331(I. sa. 1262 thI 1275) nizcita hoI visale e gALAmAM arjunadevanA saMtoSanuM kArya karyuM saMbhave. vAghoDiyAnA pALiyAmAM, ene "prabhu kahe che, e tyAM ene keI adhikAra mAtra sUcave che. ane e samaya vAghelA-solaMkI vIsaladevanA samayamAM paDe che. arjunadevanA saMtoSanuM kAraNa pakaDAtuM nathI, paraMtu turuSkAnI sAthe laDatAM vIsala marAyAno prasaMga pakaDAya che.127 vIsalanA avasAnanA kAraNe sAraMgadeva (vi. saM. 1331 thI 1353I. sa. 1275 thI 1296)nA rAjyakAla daramyAna jatrasiMha "mahArAjakuMvara * tarIke vi. saM. 1347 (I.sa. 1290)mAM jovA maLe che. A samaya sudhI. jesalanuM astitva spaSTa che. pUrva puruSa cAcigadeva "mahArAjakula" tarIke naMdapadramAM (sAmaMta) rAjA. hate e te jatrasiMhanA dAnazAsanathI spaSTa che. eka cAcigadeva bhImadeva 2. jAnA samayamAM enA pAdapadropajIvI tarIke "rANaka"nI padavI dharAvato taLAjA najIkanA TIMbANuM gAmanA mehararAja jagamalanA saM. 1264(I. sa. 1208)nA. tAmrazAsanamAM jovA maLe che. 128 suratsavamAM somezvare I. sa. 1209 pUrve solaMkI rAjAe kumAra nAmanA senApatine mALavAnA vidhyavarmAne kAbUmAM levA mokale te samaye sAthe cAcigadeva gayo hoya te viMdhyavarmA raNabhUmi choDIne nAsI jatAM enuM gogAsthAna nAmanuM nagara bhAMgI enA rAjamahelane sthAne kUvo khodAvyAnuM noMdhyuM che. 129 e kAryamAM cAcigadeve mahatvano bhAga bhajavyo hoya ane enA badalAmAM bhImadeva taraphathI naMdapadranA pradezanuM sAmaMtapada ene maLyuM hoya, to jaitrasiMha vaMzane AraMbha cAcigadevathI kare che e baMdha besI zake. e navA vaMzano AraMbha tethI I. sa. 1208 pachI najIkanAM varSomAM thayo hoya. soDhale te kaI maMDalezvarane harAvyuM che. lATanI cAlukya zAkhA (2)nA rAmadevanA bhatrIjA vIrasiMhadevano putra karNadeva I. sa. 1220mAM hayAta hato,130. jyAre vIrasiMhadevanuM jJAta varSa I. sa. 1179 che e jotAM, saMbhava che ke, soDhalane A karNadeva sAthe athaDAmaNa thaI hoya ane emAM vijaya ma heya ane e samaya paNa I. sa. 1220 pachIne heya. jesalane "mahImaMDalamaMDana' kahyo che. I. sa. 1290 mAM hajI jaitrasiMha mahArAjakuMvara' heI jesala hayAta che, eTaluM ja nahi, sAmaMta rAjA paNa hovA vize zaMkA nathI. ane A vizeSaNa paNa "pRthvImaMDalanA alaMkArarUpathI vizeSa kazuM kahetuM nathI. hakIkate jesalanA dIrdha rAjyakAlamAM athaDAmaNa thaI che. te "yAdavarAja sAthe,13 ane emAM paNa moTo putra vIsala yazabhAgI sama Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ su' ] samakAlIna rAjyA [ 165 jAya che. ane sarahadI pradezane kAraNe ja thatI athaDAmaNa thatI haze eTaluM ja. A pachI A vaMza vize kaMI jANavA maLatuM nathI. I. sa. 1350 AsapAsamAM tyAM saMbhavataH paramAra vaMzanA rAjA muMgulanuM zAsana jANavAmAM Ave che.132 37. AzApallInA bhila rAjavaMza AjanA amadAvAdanA kATanI bahAra dakSiNa bhAge sArA vistAramAM AzApallI nAmanuM nagara lagabhaga paMdaramI sadI sudhI hovAnuM jANavAmAM AvyuM che.133 anuzruti pramANe AsA nAmanA koI bhilluM A nagara vasAvyuM hatuM, paraMtu kayAre e jANavAmAM AvyuM nathI. aitihAsika spaSTa ullekha maLatA nathI, paraMtu praba MdhA uparathI jANI zakAya che ke siddharAjanA pitA karNedevanA samayamAM A nagara upara bhillAnuM zAsana hatuM; karNenA samakAlIna rAjavI tarIke bhillurAjanuM nAma 8 AseArAja ' ApavAmAM AvyuM che.134 bAla siddharAjane ahiNavADanI gAdIe esADayA pachI karNadeva AzApallI upara hallo karI, billarAjanI sattA nirmULa karI enA najIkanA bhAgamAM ' karNAvatI' nAmanI navIna nagarInuM nirmANu karI rahevA lAgyA. ahIM jyAM ene zukana thayelAM tyAM eNe ' kocharabA ' devInuM maMdira karAyu135 ane vijayanA sthaLe jayaMtadevInuM maMdira karAvyuM. have gujarAtanI paDeAzamAM AvelAM rAjyAnI samIkSA karIe. 18. mevADanA gRhilA ( rAvala ) * (1) rAvala sAlakI vaMzanA mUlarAje i. sa. 94ra( vi. saM. 998 )mAM aNuhilavADa pATaNamAM sattA hAtha karI tyAre mevADanA rAvala tarIke khumANu 3 jo athavA tA enA putra bhatR bhaTa enI rAjadhAnInA nagara nAgadAmAM sattA upara hateA. vi. saM. 999(I. sa. 942 )mAM bhabhaTanA eka dAnalekha jANavAmAM AvyA che. dhyAnamAM rAkhavA jevuM e che ke I. sa. 1947 mAM mevADanA mahArAjAe bhAratanA samavAyataMtrane mevADanuM rAjya seAMpI dIdhuM tyAMsudhImAM A rAjavaMze lagabhaga caudasAka varSa jeTalA samaya saLaMga rAjasattA bhAgavI che. A vaMzanA saMsthApaka gRhila ke gruhadatta karIne kSatriya vIra hatA ke jenA cAMdInA 2000thI vadhu sikkA uttara pradezanA AgarAmAM maLyA jANavAmAM AvyA che. enA vize bIjI koI prAmANika mAhitI enA samayanI teA nathI, paNa enA putranA prapautra zIlAdityanA sAmeAlI gAmamAMnA vi. sa. 703(I. sa. 646 )nA zilAlekhathI vaMzasa'sthApaka gRhila, enA putra bhAja, ene mahedra, ene nAga ane ene Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ pra. zIlAditya, e rIte pAMca rAjA mevADamAM rAjya karatA hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. zIlAditya pachI aparAjita (vi. saM. 718-I.sa. 661 nA lekhamAM rAjAne gRhilavaMza ne kahevAmAM Avyo che, eTale have vaMza "gRhila" ane pachI pUNiputra" dvArA juhura" thaI AgaLa jatAM gRhileta' vaMzavAcaka zabda banyo.), maheMdra 2 je kAlabhoja kivA bApA rAvala (vi. saM. 791-810, I. sa. 735-754, jene sonAno eka sikko jANavAmAM Avyo che), khumANa 1 lo, mattaTa, bhatRbhaTa 1 le, siMha, khumANa 2 je, mahAyaka ane khumANu 3 jo sattA. upara AvyA hatA A khumANa 3 jAne anugAmI bhabhaTa te mUlarAjano samakAlIna. eno bIjo lekha vi. saM. 1000(I. sa. 943)no maLyo che ane enA putra aghaTanA samayano lekha AhADamAMthI vi. saM. 1008 (I. sa. 951)-vi. saM. 1010 (I. sa. 953)ne maLyo che, jyAre enA putra naravAhanane ekaliMgajInA suprasiddha sthAnane vi. saM. 1028(I. sa. 971)ne maLe che. A naravAhana pachI eno putra zAlivAhana sattA upara Avelo, paraMtu eNe thoDA ja samaya rAjya karyuM hatuM, kemake AhADamAMthI maLelA vi. saM. 1034( I. sa. 977)nA lekhamAM ene putra zaktikumAra sattA upara hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. A zaktikumAranA samayamAM mALavAnA muMje mevADano citoDa sahitano keTaleka bhAga potAnI sattA nIce laI lIdho. A pachI siddharAja jayasiMha mALavA upara caDAI karI yazovarmA pAsethI. I. sa. 1132 mAM mALavA hastagata karyuM te samaye citoDane pradeza paNa gujarAtanI rAjasattA nIce Avyo, je kumArapAlanA samaya sudhI to nizcita rIte hato ja. zakitakumAra pachI aMbAprasAda ke AmraprasAda, zuciva, naravarmA, kartavamAM, garAja, virATa, haMsapAla ke vaMzapAla, varisiMha, vijayasiMha (AhADano enA. samayane lekha vi. saM. 1173 - I. sa. 1116 no), arisiMha, coDasiMha, vikramasiMha, ane raNasiMha (karNasiMha ke karNa), eka pachI eka sattA upara AvyA hatA. gujarAtanA vAghelA aNerAje raNAMgaNamAM haNele raNasiMha A hoya. ema lAge che. 135 A raNasiMha ke karNasiMhathI vaMzanI be zAkhA phUTI : (1) rAvala, ane (2) rANuM. mukhya zAkhA mevADanI sattA upara "rAvala" tarIke cAlu hatI, jyAre rANA sisoda gAmanA sAmaMta tarIke sattA bhogavye jatA hatA, ane sisodane kAraNe A phoTo "sisodiyA rANA" tarIke tyArathI khyAta thayo. raNasiMha pachI ene putra kSemasiMha ane enA pachI ene putra sAmaMtasiMha, sattA upara Avyo. A sAmaMtasihaMne gujarAtanA solaMkIrAja sAthe sArI athaDAmaNa cara nuM Abu-delavADAnI luNiga-vasahImAMnA purohita semezvare racelI prazastivALA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM] samakAlIna rAje [ 167 lekhamAM jovA maLe che, 136 jemAM sAmaMtasiMhe gujarAtanA rAjavInuM baLa toDI nAkhyuM tyAre AbunA paramAra rAjA dhArAvarSanA nAnA bhAI pralAdanadeve pitAnI talavAranA baLe rAjAnuM rakSaNa karI lIdhuM hatuM. sAmaMtasiMhanA rAjyakALa daramyAna aNahilavADa pATaNamAM kumArapAla, ajayapAla, bAla mUlarAja ane bhImadeva 2 je e cAra rAjavIo eka pachI eka sattA upara hatA. "surathotsava"mAMnA eka ka tathA e paranI TIkA parathI mAlUma paDe che ke A gurjararAja ajayapAla (I. sa. 1173-76) hatA. 137 suratsava kAvyanA TIkAkAre "sAmaMtasihaM sAthenA yuddhamAM ajayapAla sakhta rIte ghavAyele tene kumAra purohite sAje karyAnuM noMdhyuM che. A sAmaMtasiMha gujarAta sAthenA yuddhathI nabaLo paDyo hato ane sAmaMta rAjAo pAsethI jAgIra chInavI lIdhI hatI eTale sAmata anukULa nahatA. A takano lAbha laI naDUlanA cauhANa rAjA kIdhue mevADa upara caDAI karI sAmaMtasiMhane hAMkI kADhyo. 139 sAmaMtasiMha nAsIne rAjasthAna-madhyapradeza-gujarAtanI sImAnA vAgaDa pradezamAM cAlyo gayo ane DuMgarapuramAM jaI nAnA bhUbhAga para zAsaka banI rahyA. sAmaMtasiMhanA parAjayane enA nAnA bhAI kumArasiMhane khaTake hato. eNe senA ekatrita karI, gujarAtanA rAjAne prasanna karI, kI pAsethI mevADanI sattA hastagata karI rAvala-zAkhAne avicchanna rAkhI. A evo samaya che ke je vakhate bhImadeva ra jA nI sArvabhauma sattA mevADa upara hoya ane mevADane rAvala ene sAmaMta hoya, kAraNa ke AhADathI maLelA vi. saM. 1263 (I. sa. 126)nA lekhamAM "medapATa'nA pradezane bhImadevanI sattA nIce kahyo che. 140 kumArasiMha pachI mathasiMha, padmasiMha, ane enA pachI ene putra jaitrasiMha sattA upara Avyo. A jaMtrasiMhane gujarAtanA solaMkI vaMzanI mukhya zAkhAnA chellA rAjA tribhuvanapAla(I.sa. 12 ka2-1244) sAthe yuddha thayuM hatuM. gujarAtanA bIjA solaMkI vaMzanA rANA vIradhavala sAthe A trasiMhane aNabanAva hovAnuM "hamIramadamardana" nATakamAM noMdhyuM che. 141 A jatrasiMhane sulatAna nAsirUdIna mahamUdano paNa sAmane thavAno yoga Avyo hato( I. sa. 1248), A jaitrasiMhane dehAMta I. sa. 1253 ne 1261 vacce thayo hato. enA uttarAdhikArI tarIke tejasiMha AvyuM, jenAM biruda "paramabhaTTAraka-mahArAjAdhirAja-paramezvara " evAM maLe che. A tejasiMhane vIsaladeva sAthe yuddha cayAnuM zakya rIte jANavAmAM AvyuM che. 142 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] solaMkI kAla pra. - A tejasiMha pachI ene putra samarasiMha sattA upara Avyo(I. sa. 1267 ane 1273 vacce). enA AbunA lekha(I. sa. 1285)thI jANuM zakAya che ke samarasiMhe turuSkarUpI samudramAM DUbI gayelA gujarAta dezano uddhAra karyo hato. A muslima caDAI kaI sAmAnya muslima saradAranI hevAnI zakyatA che. muslima tavArIkhomAM AvI keI caDAInoMdhAI nathI. " jyAre alAuddInane saradAra (nAne bhAI) ulughakhAna I. sa. 1299mAM gujarAta upara caDI Avyo tyAre samarasiMhe daMDa bharI mevADa deza bacAvI lIdho evuM jinaprabhasUrinA vividhatIrthaMkalpathI 43 jANavAmAM AvyuM che. eno chello lekha I. sa. 1302 no maLe che ane enA pachI sattA upara Avelo ene putra ratnasiMha I. sa. 1303 mAM alAuddInanI citoDa uparanI caDAI vakhate mAryo gayo eTale samarasiMha I. sa. 1303 pUrve becAra varSa upara maraNa pAmyo haze, ane ratnasiMha sattA upara AvyuM haze. suprasiddha rANI padminI te A ratnasiMhanI rANI hatI. ratnasihanA dehAMta sAthe citoDa sahitane mevADane pradeza muslima sattA nIce Avyo ane sulatAna taraphathI kumAra khijharakhAnane mevADa rAjyanI sattA soMpavAmAM AvI (I. sa. 1304). (ra) rANA upara joyuM che ke raNasiMha kiMvA karNasiMhanA samayathI be zAkhA judI paDI. karNasiMhanA putra mAha5 ane rAhapa sidamAM jaI rahyA, jyAM eka pachI eka e be bhAIo pachI narapati, dinakara, jasakaraNa, nAgapAla, pUrNapAla, pRthvImalla, bhuvanasiMha, bhImasiMha, jayasiMha, ane lakSmasiMha sAmaMta thayA hatA. lakSmasiMha I. sa. 1304 mAM sattA upara hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. mevADa upara khijhara khAnane adhikAra hato, paNa pachIthI alAuddIne jAloranA senagara cauhANa mAladevane mevADanAM sattArA saMpyAM hatAM. lakSmasiMhanA jIvanakALa daramyAna ene putra arasI eka yuddhamAM mAryo gaye hato, eTale lakSmasiMha pachI ene nA putra ajayasiMha sattA upara AvyuM hatuM, jenA pachI hammIra sattAdhArI banyo hato. mAladevanA dehAMta pachI enA putra jesA pAsethI hamIre mevADane samagra pradeza hastagata karI rAjavaMzane pharI uhata karyo (saMbhavataH I. sa. 1341) tyArathI e vaMza ItihAsamAM "sisodiya" tarIke jANItA thaye. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjyo [ 169 (3) DuMgarapurane rAvala A pUrve spaSTa thayuM che ke nahUlanA cauhANa rAjA kIdhue mevADa upara caDAI karI, gujarAta sAthe yuddha karI, sAme tenI jAgIro jhUMTavI laI nabaLA paDelA sAmaMtasiMha pAsethI mevADanI sattA jhUMTavI lIdhI tyAre sAmaMtasiMha mevADanI sattAmAMthI bacI gayelA (DuMgarapura-vAMsavADAnA) vAgaDa pradezamAM gayo ane DuMgarapurane rAjadhAnI karI tyAM rAjya karavA lAgyA.144 DuMgarapura jillAnA borezvara maMdiranA vi. saM. 1236(I. sa. 1179)nA lekhathI e samaye sAmaMtasiMhanI vAgaDa upara sattA spaSTa samajAya che. A pachInA chaThThA varSa vi. saM. 1242(I. sa. 1185)nA Dhebara sarovara najIkanA vIrapara (gAleDA) gAmamAMthI maLelA lekhamAM gujarAtanA bhImadeva 2 jAnA sAmaMta gRhilavaMzanA mahArAjAdhirAja amRtapAlanI sattA, vaTapradraka(vAgaDanA vaDodarA)mAM rAjadhAnI hatI e rIte, samagra vAgaDa upara hatI. arthAta gujarAtI sattAe sAmaMtasiMhane ukheDI nAkhI gRhilavaMzanA amRtapAlane sattAdhArI banAvyo. sAmaMtasiMhanuM zuM thayuM e vize pachI jANavAmAM AvyuM nathI, ane I. sa. 1196 sudhI to hajI bhImadevanI sArvabhauma sattA vAgaDa upara hevAnuM jANavA maLyuM che.145 eka kaI sahiDadeva vAgaDanI sattA upara hoya e prakAranA lekha saM. 1277 (I. sa. 1220)ne maLe che, jemAM enA pitAnuM nAma nathI, paraMtu jagata nAmanA gAmamAMthI maLelA vi. saM. 1306(I. sa. 1250) nA lekhamAM sIhaDadevanA pitAnuM nAma jayatasiMha ApavAmAM AvyuM che, eTale ke amRtapAla pAsethI jayaMtasiMhe vAgaDanAM sattAsUtra dhAraNa karyA hoya. Ama jagatasiMhano sabaMdha nathI pakaDAte sAmaMtasiMha sAthe ke nathI pakaDAte amRtapAla sAthe, chatAM e gRhilavazI che emAM saMzaya nathI. jayatasiMha yA enA putra sIhaDadeve I. sa. 122 pUrve vAgaDa upara saMpUrNa Adhipatya jamAvyuM, arthAta gujarAtanI bhImadeva 2 jAnI sattA vAgaDamAMthI sarvathA ucchinna thaI gaI sahadevanA avasAnayo ene putra vijayasiMhadeva ke jayasiMhadeva sattA upara Ave, jenA vi. saM. 1306 (I.sa. 1250) ane vi.saM. 1308 (I.sa. 125)nA ema be lekha maLyA che. ANe mevADane chappanane pradeza ane adhUNAnuM paramAra rAjya haTAvI, adhUNA ane galiyAkeTane pradeza paNa hastagata karI, rAjyane vistAra vadhArI lIdho hato. enA putra mahArAva vIrasiMha Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pra. 170]. solaMkI kAla devanuM vi. saM. 1343(I. sa. 1287)nuM dAnazAsana maLatuM hoI e pUrve pitAnI pAchaLa e vAgaDano sattAdhIza bane samajAya che. rAjadhAnI vAgaDanA vaDodarAmAM hatI. ene maLelA cAra abhilekhomAM chelle varavAsA gAmano vi. saM. 1359 (I. sa. 1302) che. cokkasa samaya kahI na zakAya chatAM enA pachI ene putra bhacuMDa sattA upara Avyo hato, je saMbhavataH vi. saM. 136 (I. sa. 1303-4)thI vi. saM. 1388(I.sa. 1331) sudhI vAgaDa mahArAvala hato. 19. paramAra vaMze gujarAta sAthe saMbaMdha dharAvanArA rAjavaMze paikI paramAra, pratIhAra, cauhANa ane caulukya e cAra rAjavaMzonI utpatti Abuparvata upara vaziSTha karelA yajJamAMthI thaI manAtI hAI e cArene agnikala'nA kahevAnuM thayuM che. "navasAhasakacarita' mahAkAvya (11-64 thI 76)mAM tathA keTalAka abhilekhomAM Adi puruSa paramAranI camatkArika utpatti kahevAmAM AvI che,146 paNa e vizvasta karI zakatI nathI. paramArone pUrvaja upedra dakSiNanA rASTronA eka padAdhikArI tarIke mALavAmAM mukAyo hato, jeNe pratIhArone thoDA samaya mATe dUra karyA hatA upedranA hAthamAM mALavA AvyAne samaya 9mI sadInI pahelI pacIsI gaNI zakAya ema che. 147 A upedra e ja upedra kRSNarAja, ane e gujarAtanI sarahada uparanAM bhinna bhinna paramAra rAjyane Adi paruSa hatA. gujarAtanuM kheTakamaMDala je sIyaka 2 jA kivA harSanA tAbAmAM hatuM ane je rASTrakUTone sAmaMta hato te prAcIna upedra kRSNarAjane putra vairisiMha, ene putra sIyaka 1 le, ene putra vAkapatirAja 1 le, ene putra vairisiMha 2 je, ene putra hatA. 148 bIjI bAju AbunI zAkhAnA mULa paruSa tarIke siMdhurAja jANavAmAM Avyo che, jeno putra utpalarAja hato. A ja utpalarAja vAkapatirAja 2 je kiMvA suprasiddha muMja (bhojana kAka) hato evI mAnyatA pravarte che ane araNyarAjane A muMjano putra kahevAmAM Avyo che. 149 samayAnupUrva pramANe muMja araNyarAjanA pautra dharaNIvarAhane samakAlIna che. Abu zAkhAnA saMsthApaka siMdhurAjane saMbaMdha upedra kRSNarAja sAthe pakaDAtA nathI. vaMzAvalI jotAM baMne samakAlIna jaNAya che, eTale saMbhava che ke baMne bhAI hoya ane rASTrakUToe ekane AbumAM ane bIjAne mALavAmAM sattA soMpI heya. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muM]. samakAlIna rAjyo [ 171. (1) mALavAnI zAkhA I. sa. 942(vi. saM. 998)mAM caulukya mUlarAje aNahilapura pATaNamAM gAdI sthApI tyAre mAnyakheTanA rASTrakUTa rAjavaMzanA sAmaMta sayaka(rajA)nI sattA kheTakamaMDala(madhya gujarAta) upara hatI.150 paramAra vaMzanA A sIyakanI. sattA I. sa. 947(vi. saM. 1003) sudhI te hajI mALavA upara nahotI, kemake mALavA te A samaye kanojanA mahedrapAla 2 jAnI sattA nIce hatuM, 151 jayAre sAyaka(2 ) mohaDavA komeDAsA) viSayanAM be gAma AnaMdanagaranA brAhmaNone I. sa. 949(vi. saM. 1005) mAM arpaNa kare che tyAre mALavAne zAsaka lAgato nathI. 15ra e "harSa" nAma dhAraNa karI, uparI sattAnI sAme thaI mAnyakheTanA rASTraTa boTiMgadeva(I. sa. 967-972)ne vinAza kare che tyAre mAlava- nareMdra" thaI cUkyo che. sIyaka 2 je I. sa. 70(vi. saM. 1026) sudhI to kheTakamaMDala para sattA dharAvato hato ja.153 sIyaka ra aa pachI mALavAnI temaja kheTakamaMDalanI sattA enA moTA putra vApatirAja muMjanA hAthamAM I. sa. 974(vi. saM. 1030)mAM AvI evuM agAu dhAravAmAM AveluM, paraMtu muje kaI gurjarezane laDAImAM mevADanA rAjAnI sAthe nasADI mUkyo te "gujareza'' muMjanI pahelAM ujajanano je gurjara-pratIhAra zAsaka hato te che, nahi ke mUlarAja.154 muMjanuM mRtyu I. sa. 995(vi. saM. 1051)mAM tailapane hAthe thayuM ane. enI gAdIe ene nAno bhAI siMdhurAja Avyo tyAre mUlarAje bArampane harAvI lATa upara sattA jamAvI lIdhI hatI.155 paraMtu pazcimI cAlukyoe lATane. kabajo meLavI tyAM bArapanA putra gegirAjane pitAnI gAdI pAchI apAvI. siMdhurAja I. sa. 1011(vi. saM. 1067)mAM maraNa pAme tyAre ene putra bhojadeva gAdIe AvyA. lATano surAditya ane nAMdIpurane vatsarAja bhojanA sAmaMta hatA.156 bhoje koI "gurjara ne parAbhava karyo hato, 157 paNa e durlabharAja hato ke bhImadeva 1 le hato e kahevuM muzkela che. bAkI bhImadeva, 1 lAnA rAjyakAlamAM bhejanI sAthe ekaMdare mIThAzavALo sabaMdha hato. bhImadeva ane cedina lakSmIkaNuM bhejanA pradeza upara caDI gayA e daramyAna ja maraNuM pAme ane lakSmIka dhArAnI lUMTa calAvI. bhejanuM maraNa vi. saM. 10991112(I. sa. 1043-1056)nI vaccenA gALAmAM thayuM ane enA pachI enA. uttarAdhikArI tarIke ene nAno bhAI jayasiMha Avyo. bhImadeva 1 lAne enI. sAthe kaI athaDAmaNa thaI jANavAmAM AvI nathI. jayasiMhanuM mRtyu vi. saM. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -172 ] solaMkI kAla [pra. 1116(I.sa. 106) lagabhagamAM thayuM ane enA uttarAdhikArI tarIke bhajano eka bIjo bhAI udayAditya Avyo. jayasiMha ane udayAditya baMnenA hAthamAM mALavAnA gumAI gayelA bhAga hajI AvyA nahotA.157 udayAditya pachI enA be putra-lakSmadeva ane naravamAM eka pachI eka gAdIe AvyA. A daramyAna siddharAja jayasiMha gAdIe AvyA. naravarmA (vi. saM. 1151190=I. sa. 1094-1133)nA samayamAM tyAre siddharAja pitAnI mAtA mInaLadevI sAthe somanAthanI yAtrAe gayo hato tyAre narava gujarAta upara caDI Avyo hato, paraMtu jayasiMhanA eka pradhAna sAMta mahetAe ene kunehathI pAcho vALyo hato. A yAtrAmAMthI pAcho AvyA pachI jayasiMha mALavA upara caDI gayo hato ane dhIme dhIme mALavAne keTalAka pradeza dabAvI -naravarmAne harAvyA hatA. vi. saM. 119 (I. sa. 1133)mAM naravarmAnuM mRtyu thayuM ane eno putra yazavama gAdIe Avyo. AnI sAthe paNa siddharAjanI laDAIo satata cAlu hatI. aMte vi. saM. 1192(I. sa. 1136)mAM thaze- varmAne keda karI mALavAne gujarAtanI sAthe bheLavI devAmAM AvyuM. * thaze" varmAne putra jayavarmA mALavAnA khaMDiyA rAjA tarIke cAlu rahyo hoya ne enA nAnA bhAI ajayavarmAe enI pAsethI ene pradeza khUMcavI lIdhuM hoya evuM ' lAge che. jayavarmAnA putra lakSmIvarmAe "mahArAjakumAra' saMjJAthI nAnI zAkhA - zarU karI, je traNeka peDhI cAlI jaNAya che.161 ajayavarmA pachI ene putra viMdhyavarmA Avyo. bhImadeva 2 jAnA samayamAM gujarAtanI nabaLI paDatI sattAne dhyAnamAM laI vivarmAe mAthuM UMcakyuM hatuM, paraMtu emAM eno parAjaya . viMdhyavarmA pachI ene putra subhaTavarmA gAdIe Avyo te paNa gujarAta upara caDI Avyo. subhaTava pachI ene putra arjunavarmA gAdIe AvyuM tene bhImadeva 2 jAnA eka sAmaMta jayaMtasiMha sAthe sAmane thayele, jemAM ene vijaya prApta thayo hato. 163 e saM. 1275(I.sa. 1219)mAM maraNa pAme tyAre mALavAnA meTA bhAgane jUno pradeza gujarAtanI dhUMsarImAMthI * choDAvavA zaktimAna thayA hatA. e nirvaza marI jatAM enA pachI "mahArAjakumAra' zAkhAnA udayavarmAne nA bhAI devapAla mALavAnI gAdIe AvyuM. enA pachI ene putra jayasiMhadeva,ne e saM. 1314(I. sa. 1258)mAM marI jatAM -ene nAno bhAI jayavarmA ra je gAdIe AvyuM. saMbhavataH A bemAMthI eka "upara visaladeva vAghelAe vijaya prApta karyo hato, jemAMthI zakyatA che jayasiMhadeva upara vijaya meLavyAnI che. 144 enA pachI arjunadeva, pachI ene Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 3 ] samakAlIna rAjyo [ 173 pitarAI bhAja 2 jo ane enA pachI evA ja pitarAI jayasiMhaiM 4 the gAdIe AvelA. musalamAneAnA vAraMvAra humalAothI mALavAnuM zAsana khaLabhaLI UThayu hatuM. emAM mAlavarAjanA ja pradhAna geAga peAtAnA svAmInA pradezamAMthI a bhAga chUTo pADI dhaNI thaI paDayo hatA. gujarAtanA vAdhelA-sAlakI rAjA sAraMgadeve mALavAnA gAmane harAvyAnu jANavA maLe che.169 e spaSTa che ke jalAluddIna phIrAjhazAha khalajIe vi. saM. 1348(I. sa. 1292 ) mAM mALavA upara caDAI karI ujjana lUMTayuM ane madirA tADyAM. e varSa pachI enA bhatrIjA alAuddIne bhAlasA jItI mALavAnA pUrva pradezanA kabajo karyAM, ane mahammada taghalakhanA samayamAM, vi. saM. 1400(I. sa. 1344-hi. sa. 744) AsapAsa, mALavA sapU` rIte muslima sattA nIce gayuM.1 166 (ra) AbunI zAkhA mUlarAjanA samayamAM Ayu-caMdrAvatImAM eka paramAra vaMzanuM zAsana hatuM. mUlarAje I. sa. 997( vi. sa. 1053) pUrve tyAMnA dharaNIvarAha nAmanA rAjavInA parAbhava karatAM e hastikaDI-mAravADanA rASTrakUTa rAjA dhavalane zaraNe gaye. hatA. 167 A dharaNIvarAhanA jANavAmAM AvelA pUrvAMja siMdhurAja hatA, jenA uttarAdhikArI tarIke utpalarAja, enA pachI eneA putra araNyarAja, ene kRSNurAja, ane enA dharaNIvarAha.168 pAchaLathI dharaNIvarAhe mUlarAjanuM sAmaMtapada svIkAratAM ete enuM rAjya pAchuM seAMpavAmAM AvyuM hatuM. dharaNIvarAha pachI ene putra mahIpAla,169 ane enA pachI enA putra dhaMdhuka gAdIe AvyA hatA. A meu jaNA pATaNanA rAjavaMzanA sAmata hatA. bhImadeva 1 lAnA samayamAM dhake mAthuM UMcakavAnA prayatna karatAM bhImadeve.ene harAvyo eTale dhaka citeADamAM mALavAnA bhAjane zaraNe jaI rahyo, eTale maMtrI vimalane caMdrAvatInA daMDanAyaka tarIke nImI caMdrAvatInA havAlA sAMpyA. tyAM vimale ene kunehathI khelAvI pharI sAmatapade sthApita karyAM. A samaya I. sa. 1027(vi. sa. 1083) hovAnI zakyatA che, kemake A pachI vimala AjImAM acalezvaranA mALe rasiyA vAlamatA sthAna najIka vimalavasahI 'nAM suprasiddha jaina ma Mdira baMdhAvavA cAlyeA gayA hatA, je I. sa. 1032(vi. saM. 1088)mAM pUrNa thayAM hatAM.170 dhaMdhuke karI paNa mAthuM UcakayuM heAya ema jaNAya che. e samaya I. sa. 1042(vi. sa. 1099)ne hAvAnI zakayatA che.171 e samaye zatruo upara vijaya prApta karI e aththu - maDalanA mahArAjAdhirAja' hatA, paraMtu I.sa 1062(vi. saM. 1119)mAM te ene pradeza bhImadeva 1 lAnA zAsana nIcene sAmata-pradeza hatA. : 6 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] selaMkI kAla [ >> dhaMdhuka pachI ene putra pUrNapAla, enA pachI ene nAno bhAI kRSNarAja 2 ,173 jenA upara bhImadeva 1 lAe caDAI karI harAvyuM hatuM. enA pachI jANavAmAM AvelAM nAma dhruva bhaTa, rAmadeva ane vikramasiMhanAM che. (ThayAzrayamAM . jaNAvyA pramANe) kumArapAle jyAre ajameranA arNarAja upara caDAI karI - tyAre Abune A rAjA vikramasiMha sAthe hatA. 174 e phUTI jaI aNe rAjane maLI jatAM pAchaLathI kumArapAle ene keda karyo ane enA bhatrIjA yazodhavalane AbunuM rAjya soMpyuM.175 e I. sa. 1146(vi. saM. 1202)mAM hatA ane eNe mALavAmAM thayelA yuddhamAM kumArapAlane pakSe rahI kumArapAlanA zatru, hArasamudranA rAjA, vIra ballAlane laDAImAM parAsta karyo hato. 176 yazodhavala pachI ene putra dhArAvarSa gAdIe Avyo ane kumArapAle jyAre kAnA mallikArjuna upara be caDAI makalI ene vinAza karAvyo tyAre kumArapAlanI senA sAthe dhArAvarSa gayo hato ane eNe pitAnuM parAkrama batAvyuM hatuM. 177 I. sa. 1196(vi. saM. 1253-hi. sa. 193)mAM jyAre kubuddIna abake aNahilavADa upara caDAI karI hatI tyAranI be laDAIomAM paNa dhArAvarSe sAruM parAkrama batAvyuM hatuM. kumArapAla, ajayapAla, mUlarAja 2 je ane bhImadeva 2 je A cAre rAjavIonA samayamAM dhArAvarSa hato. jyAre gujarAta upara devagirinA yAdavarAja siMghaNe ane pachI dilhInA sulatAna alAmaze caDAI karI hatI tyAre dhoLakAnA vAghelA sAmaMta vIradhavala ane mAravADanA bIjA rAjavIo sAthe vastupAla-tejapAlanA AgrahathI dhArAvarSa paNa madadamAM Avyo hate. 178 dhArAvarSe pa7 varSa rAjya karyuM hatuM. dhArAvarSanA nAnA bhAI prahalAdanadeve mevADanA sAmaMtasiMha ane gujarAtanA ajayapAla vaccenI laDAImAM ajayapAlapakSe vIratAthI laDI gujarAtanuM rakSaNuM karyuM hatuM. 179 A e ja prahalAdanadeva ke jeNe pAlanapura vasAvyuM ane "pArthaparAkrama" nAmane "vyAyoga' (nATayaprakAra) ra. dhArAvarSa pachI ene putra samasiMha AvyuM. e paNa paraMparA pramANe ke bhImadeva 2 jAna sAmaMta rahyo hato. enA pachI ene putra kRSNarAja ke je (kAnhaDadeva) ane enA pachI ene putra pratApasiMha gAdIe Avyo. koI jitraka caMdrAvatIne kabajo jamAvyo hato tene harAvI eNe caMdrAvatI pAchuM pitAnA kabajAmAM lIdhuM. 180 enA pachI enA uttarAdhikArI tarIke kaI vikramasiMha Avyo. enA samayamAM jAleranA cauhANe pazcima pradeza kabaje karI lIdho ane enI pAsethI ke Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ] samakAlIna rAjyo [ 105 enA vaMzaja pAsethI jAleranA rAva luMbhAe I. sa. 1311 ( vi. sa. 1368) AsapAsa Apyu tathA caMdrAvatI chInavI laI paramAranuM mULa ukheDI nAkhyuM ane tyAM cauhANa sattA sthApita karI. 181 (3) vAgaDanI zAkhA < rASTrakUTAnA pratinidhi tarIke nimAyelA upedra kRSNarAjanA khIjA putra DaMbarasiMhathI e vaMzanI bIjI zAkhA DuMgarapara-vAMsavADAnA bhIlI pradeza vAgaDa 'mAM cAlI, jyAM aNAne rAjadhAnI banAvavAmAM AvI hatI. enA pachI dhanika, cacca ane kakadeva thayA. A kakadeva sIyaka 2 jAnA samayamAM karNATakanA rAjA khArkiMgadevanI sAthe laDatAM mAryAM gayA hatA.182 enA putra caMDapa ane ene satyarAja. satyarAja pachI libarAja, maMDalika, cAmuMDarAja, vijayarAja-eTalA jANavAmAM AvyA che. aNAnAM prAcIna ma MdiranA avazeSAmAMthI maLatI mAhitI pramANe eka samaye a`NA samRddha nagara hatuM. caulukayakAlIna zilpasamRddhi tyAMnAM bhagna madirAmAM Aje paNa enI prAcIna bhavyatAnI AchI jhAMkhI karAvI jAya che. I. sa. 1179(vi. saM. 1236) pUrve` ja vijayarAjanA vArasA pAsethI vAgaDane pradeza mevADanA rAjavIoe jhUMTavI lIdhA ane paramArAne vAgaDamAM aMta AvyA.183 (4-5) bhinnamAla ane kirADunI zAkhA Ayu-caMdrAvatInA paramAravazanA saMsthApaka siMdhurAjanA putra duHzalane hAthe bhinnamAlamAM paramAra-zAkhA sthapAI hatI. agiyAramI sadInAM zarUnAM varSAmAM duHzalanI pachI AvelA devarAje zAkaMbharInA cauhANu dula'bharAjanA hAthamAMthI (pazcima) marumaMDala laI lIdhuM.183 devarAjA vi. sa'. 10para(I. sa. 996)nA eka lekha jANavAmAM AvyA che.184 devarAjanA pautra kRSNadevarAjane bhImadeva 1 lAe koI kAraNe keda pakaDayo hateA tene naDUlanA cauhANa khAlaprasAde cheADAvye hatA ema nedhAyuM che.185 A ja kRSNadevarAja te ANunA pUrNa pAlaneA nAneA bhAI kRSNarAja 'che ane Ayu-cadrAvatI mukhya zAkhAmAM rahevA daI eNe ja mAravADanA karADunI paramAranI paNa zAkhA zarU karI ema kahevAmAM Ave che; paraMtu A beu vAtane meLa besatA nathI, kemake kRSNarAja 2 jotA dhaMdhukanA jo putra che, e bhinnamAlanA devarAjatA pautra nathI.186 A kRSNadevarAjA eka putra jayatasiMha hatA. enA bIjA putra sArAjanA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] sAlakI kAla [ 31. hAthe kirADunI zAkhA sthapAI. enA udayarAja ane ene sAmezvara, je siddharAjanA sAmaMta hatA. kumArapAlanA samayamAM paNa e sAmatapade cAlu hatA.187 jodhapurapradezamAM AvelA kirADunA A paramAra rAjavIe siddharAjanI sahAyathI I. sa. 1142 (vi. saM. 1198 ) mAM kAI ' siddhapura 'nA kabajo meLavyA hatA ane kumArapAlanI hU thI I. sa. 1149(vi. sa. 1205) mAM potAnuM rAjya sthira karyuM hatuM. eNe I. sa. 1162(vi. saM. 1218) mAM jesalamera ane jodhapuranA pradezamAMthI anukrame talukATa ane navasara--e e killA hastagata karyAM hatA ane tyAMnA sattAdhIza jAjaka upara kumArapAlanI ANa varatAvI hatI. naphUlanA cauhANu Ahaze. zeDA samaya mATe karADunA kabajo lIdhA, para Mtu pachIthI sAmezvare e pAchuM hAtha karI lIdhuM hatuM. 188 bhinnamAla ane kirADunA paramArAnuM pachI zuM thayuM e vize kAMI mAhitI maLatI nathI. (6) jAloranI zAkhA vAti muMjane putra caMdana jAleAranI paramAra zAkhAnA sthApaka hatA189 ema kahevAmAM Ave che, paNa e zakaya nathI. vAti muMjane saMtAna nahAtu ane eNe bhejane vArasa nImyA hatA. bhAja nAnA hovAthI enA pitA siMdhurAje sattA hAtha karI hatI, eTale caMdananeA pitA vAtirAja judo che ane e ghaNuM karIne AmunA dharaNIvarAhanI zAkhAnA hovAnI saMbhAvanA che. 190 caMdana pachI devarAja, aparAjita, vijjala, dhArAvarSAM ane vIsala 7 me krame gAdIe AvelA. vIsalanI rANI melaradevInA jAlAranA vi. sa'. 1144( I. sa. 1087)ne lekha maLe che tenI sAthe uparanI vaMzAvalI maLe che. A vaMzamAM chelle rAjA kuMtapAla thayA, jeNe khAramI sadInA uttarArdhamAM nahUlanA cauhANa kIrtipAlane jAleranuM rAjya sAMpI dIdhuM. 191 20. cauhANa va'zA ' cAhamAna ke cauhANanA mULa puruSanI utpatti pazu Apyu upara agnikuMDamAMthI thaI hatI evI kiMvadaMtIne koI paNa prakAranu atihAsika khaLa atyAra sudhI maLyuM nathI. paramAra ' zabda je pramANe saMskRta havAnuM mAnI levAmAM Abu' che te pramANe cAhamAna zabdanu paNa che. koI sAtha zabda adyApi jANavAmAM AvyA nathI. "hammIra mahAkAvya' pramANe mULa cAhamAna 'puruSanuM . " saMskRta bhASAmAM Ave pRthvIrAjavijaya ' ane avataraNa ' sUkSma 'mAMthI t Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 su* ] samakAlIna rAjyo [ 177 C thayu kahyuM che. A kuLaneA jUnAmAM jUne puruSa ahicchatrapuramAM vatsa gAtraneA hateA; joke uparanAM e kAvyeAmAM evA koI nirdeza nathI, te tA rAjasthAnanA zAka MbharI ' nagara sAthe ja saMbaMdha Ape che. eTaluM spaSTa che ke A vaMzanu vikAsasthAna tA ' zAkaMbharI '(sAMbhara) ja che. cauhANA ane dilhInA tAmAravaMzanI sAthenI athaDAmaNeAne lai ne A kulanA saMcAra gaMgAjamanAnA doAbanA pradezathI Ara MbhAye| hAya evI dhAraNA che.189 pazcima bhAratamAM cauhANa vaMzanA je bhinna bhinna phAMTA vistaryAM che tene eka mULa puruSa kaNa e hajIye nizcayAtmaka rIte kahI zakAtuM nathI. ahIM e bhinna bhinna kAMTA joI e. (1) zAkabharInI zAkhA(raNathaMbhAranI zAkhA sAthe) lATanA cauhANuvaMza sAthe zAka MbharInA cauhANuvaMzanA saMbaMdha hajI sudhI pakaDI zakAyA nathI. jANavAmAM AvyuM che te pramANe zAkaMbharInA cauhANAnA pUrvI puruSa tarIke maLatuM nAma vAsudevanu che. enA vaMzamAM sAmatarAja kivA anaMta vatsa gAtranA brAhmaNu hatA ane ahicchatrunagara-hAlanA nAgAra( jodhapura najIka)mAM janmyA hatA. A sAmaMta vigraharAja 2 jA(I. sa. 973)thI pUrve 12 mA puruSa hateA, eTale a MdAje enA rAjyakAla 7 mI sadInA madhyamAM Ave. A sAmaMtanI padavI pUrNatalla, jayarAja, vigraharAja 1 leA, caMdrarAja, eneA bhAI gopedrarAja, ane caMdrarAjaneA putra durlabharAja lA, enA pachI goviMdarAja, A krame zAka MbharInA rAjA thayA hatA.190 AgAviMdarAjanuM bIjuM nAma guvAka' hatuM. e hakIkate gurjara-pratIhAra nAgAvalAka kivA nAgabhaTa 2 jA(I. sa. 815)nA sAmaMta hatA. gAviMdarAja pachI ene putra cadrarAja 2 jo sattA upara AvyA hatA. enA pachI guvAka 2 jo gAdIe AvyA hatA. guvAka pachI AvelA ene putra caMdana rAjA thayA. tAmAra vaMzanA prasAra dilhI AsapAsa 9 mI sadImAM thayA hatA. caMdana pachI ene putra mahArAja vAkpatirAja ane enA pachI enA putra siMharAja gAdIe AvelA. A siMharAja paNa gurjara pratIhArAne sAmata hatA. siMharAja pachI enA putra vigraharAja rajo AvyA, je have kaneAjanA gujara-pratIhArAnI sattA nIcethI nIkaLI gayA hatA. A samaya a MdAje I. sa. 873( vi. saM. 1030) pahelAMnA che.191 A viharAja 2 jo cheka na`dAnA pradeza sudhI pahoMcI vaLyA hatA ane eNe caulukatha mUlarAjane harAvyA hatA. enA pachI ene nAnA bhAI du`bharAja 2 jo ane enA pachI enA putra goviMdarAja 2 jo sattA upara AvyA hatA, jeNe sA 12 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] solaMkI kAla [ . mahamUda gajhanIne zikasta ApI hovAnuM jANavAmAM AvyuM che.192 goviMdarAja pachI ene putra vAkapatirAja 2 je, ane enA pachI ene putra vIryarAja Avyo hato, je dhArApati paramAra bhojadeva sAthenA vigrahamAM bhojane hAthe mAryo gayo hato. enA pachI ene nAno bhAI cAmuMDarAja ane enA pachI virAjanA putro siMdha ane durlabharAja 3 ja eka pachI eka sattA upara AvyA hatA. durlabharAja pachI enA bhAIo vIrasiMha ane vigraharAja 3 je eka pachI eka gAdIe AvyA hatA. 193 A vigraharAje gujarAtanA karNadevanI sAme mALavAnA udayAdityane ghoDesavAra senAnI madada ApI hatI. 194 vigraharAja pachI pRthvIrAja 1 le gAdIe Avyo hate. e I. sa. 1015 mAM sattA upara hato. 185 enA pachI ene putra ajayarAja urphe sahaNa sattA upara Avyo hato. eNe pitAnA nAme ajamera(ajamera) durga vasAvyuM hatuM. ajayarAja pachI ene putra arNorAja uphe Ana gAdIe Avyo. aNuMrAjane siddharAje pitAnI putrI paraNAvI hatI. siddharAjane mALavAnA naravarmA sAthenA vigrahamAM arNarAje sahAya ApI hatI; pAchaLathI arNorAja ane rANI kAMcanadevIne thayelA aNabanAve rANuM putra semezvarane laIne pATaNa cAlI AvI. semezvarane uchera pATaNamAM thaze. AvA kaI dumeLane pariNAme jyAre kumArapAla gAdIe AvyuM tyAre arNorAja gujarAta upara caDI AvavAnI peravI karI rahyo hatA. e zAkaMbharI upara caDI gayo hato. yuddhamAM aNuMrAjano parAjaya thayo ane eNe potAnI putrI jahaNa kumArapAlane paraNAvI saMdhi karI lIdhI. 19 bIjI vAra paNa kaI kAraNa UbhuM thatAM baMne vacce vigraha thayuM hatuM, jemAM paNa kumAra pAlane vijaya thayo hato. kumArapAla ane arNarAja vaccenA vigrahomAM gujarAtanA keTalAka mANasa arNorAjane pakSe jaI rahyA hatA, jemAM siddharAjane pratipanna putra cAhaDa paNa eka hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. siddharAjanA mRtyu pachI cAhaDe pATaNanI gAdI upara adhikAra mAgyo hato, paNa adhikArIoe ene koTha na ApatAM kumArapAlanI ja pasaMdagI karI hatI, AthI dubhAIne cAhaDa ane enA maLatiyAo arAjane jaI maLyA hatA. arNorAja parAkramI hato ane eNe sapAdalakSa upara caDI AvelA tune bhAre parAjaya Apyo hate. arNorAjanI bIjI rANI sadhavAne traNa putro hatA, teomAMnA moTA putra jagadeve I. sa. 1153 pUrve ja pitAnuM khUna karI zArkabharInI sattA hastagata karI hatI. A jugadeve thoDo samaya rAjya karyA pachI enA nAnA bhAI vigraharAja 4thAe (vIsaladeve) sattA hAtha karI. eNe 1153 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjyo [ 179 1163 daramyAna rAjya karyuM ane e gALAmAM zAkaMbharInI sattAne mahArAjyamAM pheravavA bAtha bhIDI. paMjAbamAM laDatAM eNe muslimo sAthe paNa aneka laDAI kheDI. vaLI mAravADamAM dakSiNe pallikA(pAlI-jodhapura najIka) lUMTI, jAbAlipura (jAlora) bAvyuM ane naphUlano paNa kaccaraghANa vALyo. A badhA pradeza caulukya kumArapAlanI sattA nIce hatA.197 - vigraharAja 4thA pachI ene putra apara gAMgeya gAdIe Avyo, paNa e roDA samayamAM ja maraNa pAmatAM arNorAjanI bIjI rANI sadhavAnA moTA putrano putra pRthvITa uphe pRthvIrAja 2 ja gAdIe AvyuM. A pRthvIbhaTe zAkaMbharInA zAsakane harAvyAnuM sUcavAyuM heIema lAge che ke pRthvIbhaTe have ajamerane rAjadhAnI banAvI. eNe paNa muslimonA AkramaNane khALavA sArI vyavasthA karI hatI. pRthvIbhaTa pachI eno kAko ane siddharAja jayasiMhane dauhitra sAmezvara I. sa. 1168-69mAM gAdIe Avyo. A pUrve e pATaNamAM ja hato ane kumArapAla taraphathI koMkaNanA mallikArjuna sAme laDyo hato ane koMkaNa-narezane vadha karavAmAM samartha thayo hato. pATaNamAM hato tyAre ja e tripurInA haihayarAja acalarAjanI kapUradevI nAmanI rAjakanyAne paraNyo hato, jemAM ene pRthvIrAja ane harirAja e be putra thayA hatA. 198 pRthvITanA gujarI gayA pachI sapAlakSa-zAkaMbharI-ajameranA sAmateo bolAvatAM e ajamera gayo hato ane rAjapade sthApita thaye hato. ajayapAla ane somezvara vacce vigraha thayAnuM ane emAM ajayapAlane vijaya thatAM semezvare ene bheTo mokalyAnuM jANavAmAM AvyuM che, paraMtu yuddha cayAne spaSTa nirdeza nathI maLato. 189 enA mRtyu pachI I. sa. 1177 mAM eno moTo putra pRthvIrAja 3 je gAdIe Avyo.20 e hajI sagIra hoI vidhavA rANI kapUradevIe vAlIpada saMbhALyuM hatuM. 201 bhImadeva 2 je ane pRthvIrAja 3 je pratyakSa rIte vigrahamAM laDyA hatA ke nahi e siddha thatuM nathI, paraMtu ajayapAle somezvarane harAvyAnuM je kaMI kalaMka hatuM te dUra karavA pRthvIrAja gujarAtanA zAsaka sAthe keI vigrahamAM kheMcAyAnuM jANavAmAM AvyuM che. Ama chatAM baMne rAjya vacce I.sa. 118 sudhImAM mitrInuM saMpUrNa vAtAvaraNa sthapAI cUkyuM hatuM.02 musli sAthe ekathI vadhu vAranI athaDAmaNamAM pRthvIrAja I.sa. 1192 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] selaMkI kAla mAM keda pakaDAya ane mAryo gayo. enA maraNa pachI nAnA bhAI harirAje ajameranAM sattAsUtra hAtha karyA, paNa kabuddIne chevaTe ene parAjaya karyo ane ajameramAM muslima zAsana sthApyuM. A harirAja ane enA kuTuMbane raNathaMbhoramAM gAdI sthApIne rahelA enA kuTuMbI goviMdarAje Azraya Ape. bezaka, thoDA samayamAM goviMdarAje muslima sattAnI ANa svIkArI lIdhI. enA pachI enA putra gaDhapati bAlDaNadeve mAthuM UMcakeluM, paNa I. sa. 1226 mAM ahataze caDAI karI ane raNathaMbhera upara vijaya meLavyo.204 bAhyaNadevane be putra hatA, prahalAda ane vADmaTa. pite vRddha thatAM eNe prahalAdane gAdI soMpI. prahalAda. zikAramAM mRtyu pAmatAM eno putra vIranArAyaNa sattA upara Ave. ene hAthe vADmaTanuM avasAna thatAM e mALavA cAlyo gayo. daramyAna altamaze raNabhera kabaje karI lIdhuM. e pachI vAmbhaTe mALavAnA rAjavIno vinAza karI raNathaMbhera muslimonI pAsethI hAtha karI lIdhuM, ulughakhAne (babane) I. sa. 1248 ane 1253 mAM vADmaTa raNathaMbheramAM sattA upara hato tyAre caDAI karI, paraMtu emAM saphaLatA maLI nahotI. enA pachI ene putra jaitrasiMha sattA upara Avyo. jesiMha paNu vADmaTa je parAkramI hate. ene I. sa. 1259 mAM nAsiruddIna sulatAne hAra ApI. enA pachI enA traNa putrAmAM moTe hammIra gAdIe Avyo hato. A hammIra ghaNe pratApI rAjA hato ane eNe saMkhyAbaMdha pradeza upara caDAI karI vijaya prApta karyo hato, jemAM mALavA ane gujarAtane. paNa samAveza thAya che. murilamo sAthenA vigrahomAM chevaTe alAuddIne jAte raNathaMbhora upara caDAI karI, I. sa. 1301 mAM hammIrane vinAza karI raNacaMbheranuM-hakIkate sapAdalakSa-zAkaMbharI-ajameranuM have saMpUrNa rAjaya dilhInI saltanatamAM umerI lIdhuM. 205 (2) nahUlanI zAkhA A cauhANavaMzanA pUrva paruSa tarIke lakSmaNanuM nAma maLI Ave che, je zAkaMbharInA vAkapatirAjane putra ane tethI siMharAjane nAno bhAI thAya. eNe dasamI zatAbdInA madhya bhAgamAM zAkaMbharIthI AvI nahUlano kille baMdhAvyo ane ene pitAnI rAjadhAnI banAvI eNe AsapAsanA pradezamAM pitAnI ANa varatAvI. enA pachI ene putra zobhita gAdIe AvyuM, jeNe pitAnA samakAlIna AbunA paramAravaMzanA rAjavIne harAvyA hatA. enA pachI ene putra balirAja Avyo. jeNe mALavAnA rAjavI muMja(I. sa. 974-95)ne parAjaya Apyo hato. bali rAja pachI enA kAkA vigrahapAlane putra mahedra gAdIe Avyo. caulukya dUrlabha Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjyo [ 180 roje jyAre mahedrane herAna karyo tyAre hastikuMDIne rASTrakUTa dhavale mahedranuM rakSaNa karyuM hatuM. A ja maheMdranI be putrIonAM lagna durlabharAja ane enA nAnA bhAI nAgarAja sAthe thayAM hatAM. 206 mahendra pachI eno putra azvapAla ane pachI ene putra ahila gAdIe AvyuM. bhImadeva 1 le jyAre prathama naphUla upara caDI Avyo tyAre A ahile ene pAcho kADhyo hato.207 ahila pachI ene kAkA-maheMdrane putra aNahila sattA upara Avyo tyAre paNa A cauhANe ane caulukya vacce vigraha cAlu. rahyo hato. caDI AvelA bhImadeva 1 lAnA sainyane aNahile bhAre parAjaya A hate. aNahila pachI ene putra bAlAprasAda gAdIe Avyo, jeNe bhImadeva 1 lAnA kabajAmAMthI bhinnamAlanA kRSNarAjane choDAvyo hato. bAlAprasAda pachI eno nAno bhAI jiMdurAja sattA upara Avyo. enA pachI gAdIe AvelA pRthvIpAlane caulukya karNadeva sAthe athaDAmaNa thaI hatI, jemAM eNe karNano parAjaya karyo hato. 208 pRthvIpAla pachI gAdIe Avelo ene nAno bhAI jojala eka aNahilapare pATaNa sudhI dhasI Avyo hato ane eno kabaje karyo hato. saMbhava che ke karNadeva pachI siddharAjanI sagIrAvasthAmAM A banAva banyo hoya.209 jejala pachI ene sauthI nAno bhAI AzarAja sattA upara Avyo. A AzarAje pRthvIpAlanA putra-pitAnA bhatrIjAne naphUlanI gAdI khAlI karI ApI hatI ane pite goDavADa(mAravADa)nA bAlImAM jaI rAjya karavA lAgyo hato. 21deg enA manamAM naphUlanI sattA hAtha karavAnuM haze, kAraNa ke eNe siddharAjanA vigrahamAM siddharAjane sahAya ApI hatI. ratnapAla pachI ene putra rAyapAla gAdIe Avyo hato. rAyapAlanI pAsethI AzarAjanA putra kahudeve thoDA samaya mATe naphUlane kabaje I. sa. 1143-44 pUrva laI lIdhe hatA, paNa I. sa. 1145 mAM rAyapAle e pharI hastagata karI lIdhuM hatuM. 211 kaTudeva pAcho bAlI cAlyo gayo haze. - rAyapAla ane kahudeva banee siddharAja sAthe sArAsArI rAkhI jaNAtI nathI, ane pariNAme siddharAjanA maraNa pachI kumArapAle vi. saM. 1210(I. sa. 1154) sudhImAM baMnenA pradeza caulukya sattA nIce laI tyAM vaijaladevane daMDanAyaka tarIke nImI dIdho hato. daMDanAyakanI dekharekha nIce rAyapAlanA putra pUnapAladevane jodhapara Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] solaMkI kAla [pra. najIkanA ratanapuranA pradezanuM rAjaya soMpyuM hatuM. enA nAnA bhAI sahajapAlane jodhapuranI uttare AveluM maMDora soMpyuM hatuM. AzarAjanA bIjA putra AhaNadeve kumArapAlane enI saurASTranI laDAImAM sAtha Apyo hato ene laI kumArapAle ene kirADu lATahuda ane zivA I. sa. 115ra pUrve soMpyAM hatAM. I. sa. 1109-1161 vacce kumArapAlanI kRpAthI ene nahUlanuM rAjya maLyuM, je uttare maMDera sudhI vistareluM hatuM. * AzarAja pachI enA putra kelhaNe paNa kumArapAlanuM sAmaMtapada cAlu rAkhyuM hatuM. I. sa. 1178 pachI kelhaNe pitAnA bhAI kArtipAlanI sahAyathI svataMtratA dhAraNa karI hatI, Ama chatAM jyAre mahamada ghorIe AvI nahUlanI lUMTa calAvI tyAre caulukya sainyanI madadathI kAzahada pAse murilama sinyane parAjaya Ape. hato. I. sa. 1178 pachI kIrtipAle gRhila sAmaMtasiMhane harAvI mevADa upara vijaya meLavyo hato, paNa pachI sAmaMtasiMhanA bhAI kumArasiMhe ene pAcho kADhavyo hato. eNe bhImadeva 2 jAnA sAmaMta kirAnA Asalane harAvyA hatA. ane paramAra pAsethI jAlera kabaje lIdhuM hatuM. kehaNanA mRtyu pachI I. sa. 1154 pUrve ene putra jayasiMha sattA upara Avyo hato. A jayasiMhanA samayamAM kubuddIne naDralanA rAjya upara caDAI karI hatI. goDavADa ane zirehIne cheDA bhAga upara rAjya karanAro mahArAja sAmaMtasiMha ghaNuM karIne jatasiMhano anugAmI hatA. viradhavaladeva cauhANane putra dhaMdhaladeva I.sa. 1209-1226 vacce bhImadeva 2 jAnA sAmaMta tarIke goDa vADamAM rAjya karato hato. jAleranA udayasiMha cauhANe caulukyonI goThavADa uparanI sattA dUra karI hatI; 14 mI sadImAM paNa geDavAmAM cauhANenI sattA cAlu hatI.213 (3) jAleranI zAkhA senagirA-cauhANa naphUlanA kehaNanA nAnA bhAI kIrtipAle jAloramAM gAdI sthApI hoya ema jaNAya che. enA vaMzaja jAleranA najIkanA suvarNagiri pahADanA saMbadhe "senagirA cauhANa tarIke jANItA thayelA. kIrtipAla pachI ene putra samarasiMha gAdIe Avyo hato. samarasiMhane mAnavasiMha ke mahanasiMha ane udayasiMha nAmanA be putro ane lIlAdevI nAme putrI hatI, je caulukya bhImadeva 2 jAne paraNAvavAmAM AvI hatI. samarasiMha pachI jAleranI gAdIe udayasiMha Avyo hato. mAnavasiMhanA. vaMzajoe devaDA(tA. sirAhI) jaI gAdI sthApI hatI. eNe bhImadeva ra jAnI sattA nIcethI I. sa. 1226 pachI naphUla hAtha karI lIdhuM hatuM ane lATanA siMdhuM Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM] samakAlIna rAjyo [ 183 rAja cauhANane hAra ApI hatI. pachI I. sa. 1211 ane 1216 vacce atamaze jAlerane kabajo laI lIdho. udayasiMhanI sahAyanI AzAe jyAre atamaze gujarAta para caDAI karI tyAre udayasiMhe muslimone hAMkI kADhavAmAM vAghelA viradhavalane sahAya karI ane pitAnI putrI vIramadevane paraNAvI. I. sa. 1262 pUrve ja enA pachI ene putra cAciga Avyo, jeNe vAghelA vIramadevanI sattAne phagAvI dIdhI ane anyatra bIjA paNa vijaya meLavyA. I. sa. 12771281 vacce enA pachI ene putra sAmaMtasiMha ane I. sa. 1296 pachI. ene putra kAnhaDadeva gAdIe Avyo. I. sa. 1310-11 mAM alAuddIne karelI gujarAtanI savArImAM aDacaNa karato he jAlera upara caDI jaI kAnahaDadevane ane enA putrane vIramane harAvI, ene mArI nAkhI jAlera ane sAra dilhInI salatanata sAthe joDI dIdhAM.214 - sAcera ane devaDAmAM cauhANavaMzanI zAkhAo sthapAyelI teone gujarAtanA caulukyo sAthe kaI vigraha jANavAmAM Avyo nathI. 21rASTrakUTavaMza maitrakakAlanA aMtabhAgathI gujarAtamAM rASTrakUTonI sattA prasarI hatI ne e solaMkIkAlanA AraMbhamAM ahIM lupta thaI hatI.215 gujarAtanI najIkamAM A kAla daramyAna rASTrakuTa(rAThoDa)nAM be rAjakula cayAM. (1) hastikuMDI havADa)nI zAkhA A vaMzane mULa puruSa koI harivarmA hato. jyAre mUlarAja solaMkI gAdIe Avyo tyAre harivarmAnA putra vidagdharAjanI sattA nIcegaDavADa(rAjasthAna-mAravADa)ne pradeza hato. enA pachI ene putra mammaTa, ane ene pachI ene putra dhavala gAdIe Avyo hato. 21 A dhavale, mularAje jyAre AbunA dharaNIvarAha upara humalo karI ene nasADI mUkele tyAre, dharaNIvarAhane rakSaNa ApyuM hatuM.217 | dhavala pachI ene putra bAlaprasAda gAdIe AvyuM hatuM. e pachI A vaMza vize kazI mAhitI maLatI nathI. ane siddharAja jayasiMhanA samayamAM te "goDavADane pradeza naphUlanA cauhANa AzarAjanI sattA nIce hata.2 18 hakIkata cauhANa ranamAla AzarAjane naphUlathI hAMkI kADhavyA pachI geDavAmAM AvI rAjaya karavA lAgyo hato. 219 (2) jodhapura(mAravADa)nI zAkhA rASTranI eka zAkhA tarIke svIkArelA gaDhavAla rAjavaMzanuM zAsana kaI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] selaMkI kAla [pra. yazovigrahanA putra mahIcaMdranA putra caMdradeve I. sa. 1104 sudhImAM gurjara pratIhArIne dUra karI kAjamAM jamAvyuM hatuM. kAzI, Idraprastha, ayodhyA ane pAMcAla deza enI sattA nIce hatAM. enA pachI pAMcamo rAjA jayacaMdra thayuM. I. sa. 1194mAM zAhabuddIna gherIe ene harAvyo tyAre eNe gaMgAmAM pravezI AtmaghAta karyo.220 enA pachI ene putra harizcaMdra sattA upara Avele, paraMtu I. sa. 1226 AsapAsa zasuddIna altamaze kanoja upara vijaya meLavI ene khAlasA kyuM. harizcaMdra ane ene putra saMtarAma vatana choDI cAlI nIkaLyA. A setarAmano putra sIhA tyAMthI I. sa. 1227 nA najIkanA samayamAM nIkaLI dvArakAnI yAtrA karavA gayo ane pAchA vaLatAM thoDo samaya aNahilapura pATaNamAM paNa rahyo. eNe mUlarAjanI sAthe jaI saurASTranA vigrahamAM grAharipu sAme yuddha karyuM hatuM. kacchanA lAkhA phulANIne yuddhamAM eNe mAryo ema kahevAya che; 221 saMbhava mAtra laDAI thayAne ja che, kemake lAkhA phulANIne to mULarAje kacchamAM jaI enI rAjadhAnI kerAkoTamAM mAryo hato. 22 A sahAjI pATaNathI nIkaLI mAravADamAM pAlIthI pasAra thayo tyAre brAhmaNonI vinaMtithI eNe e pradezamAM sthira thaI jodhapurane rAjadhAnI banAvI sattA jamAvavAno AraMbha karyo. najIkanA kheDa upara gRhila rAjapUtonI sattA hatI temane dabAvavA sahAjI gayo te ja arasAmAM pAlI upara musalamAna AkramaNa AvyuM. A samAcAra maLatAM ja sItAjIe dhasI jaI, prabaLa sAmane ApI AkramaNane pAchuM vALyuM, paNa navI phUmaka AvI maLatAM musalamAnoe pharIthI AkramaNa karyuM temAM sahAjI mAryo gayo ane enI rANuM pArvatI enI pAchaLa satI thaI (I. sa. 1273). pachI rAva AsathAnacha sattA upara Avyo.223 enAthI laI I. sa. 1947 mAM jodhapura rAjya bhArata prajAsattAkamAM sAmela thayuM tyAMsudhI A rAjavaMza avicchinna cAlyA. A daramyAna gujarAta sAtheno koI vigraha noMdhAyo nathI. 22. jejAbhakti (budelakhaMDa)no caMdelsa-vazara 24 jejAbhaktimAM pitAne caMdravaMzane kahevaDAvate caMdellavaMza kanojanA gujara pratIhAranA sAmaMta tarIke I. sa.nI navamI sadInI bIjI pacIsImAM sattA upara A hato ane khajurAho (ji. chattarapura, madhyapradeza)mAM rAjadhAnI rAkhI nAnA nAnA dezavibhAga upara rAjya karatA hatA. A vaMzane jANavAmAM Avele pahele rAjavI namnaka che. enA pachI ene putra vAphapati ane vApati pachI ene putra jayazakti kiMvA je jajaka ke je jajA rAjA thayo hato. A jajAnA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM ] samakAlIna rAjyo [ 185 nAma uparathI pitAnA zAsana-pradezane "jejAbhukti" evuM nAma maLyuM. enA pachI ene nAno bhAI vijayazakti kiMvA vijaya vija ke vIjo, enA pachI ene putra rAhila, ene putra harSa ane enA pachI yazavama kiMvA lakSavamAM sattA upara hatA. yazovarmA pachI eno pratApI putra dhaMga I. sa.nI dasamI sadInA uttarArdhamAM sattA upara rahyo. khajurAhonAM keTalAMka mahattvanAM maMdira A dhaMganA zAsanakAlamAM astitvamAM AvyAM hatAM. dhaMganA 48 thI vadhu varSo(I. sa. 944-1002)nA rAjyakAlamAM kojanA gujarapratIhAra uttaramAM je sattA bhogavatA hatA te dhaMge hastagata karI hatI, Ama chatAM e kanejanI sattAthI svataMtra nahote banyo. dhaMganA avasAne ene putra gaMDa, enA pachI ene putra vidyAdhara (I. sa. 1919), pachI ene putra vijayapAla (I. sa. 1022), enA pachI ene putra devavarmA (I. sa. 1051) ane enA pachI devavarmAne nAno bhAI kIrtivamAM (I. sa. 1098) sattA upara Avele. kIrtivaryA pachI ene putra salakSaNavarmA, enA pachI ene putra jayavarmA (I. sa. 1117) AvyA pachI kIrtivarmAno nAne putra pRthvIvarmA ane enA pachI eno putra madanavarmA (I.sa. 11ra9mAM sattA laI 1163 sudhI hayAta) jejAbhuktine zAsaka banyo hato. mahamUda gajhanavIe kanAjanA gujara-pratIhArone khokharA karI eka ja divasamAM enA sAta killA kabaje karyA e take caMdelle svataMtra thaI gayA, ane vijayapAle mitrIsaMbaMdha paNa gajhanavI sAthe bAMdhI lIdho, je I. sa. 1029 mAM parasparanA jhaghaDAthI pUro thaI gayo hato. kIrtivarmAnA samayathI caMde nabaLA paDyA hatA, chatAM potAnA dezano keTaloka bhAga sAcavI rahyA hatA. madanavarmAnA samayamAM ca dellenI sattA ThIka ThIka vRddhi pAmI hatI. enI sattA nIce kAliMjara, khajurAho ane alIgaDha ane mahobAnA kiTalA uparAMta baMdA ane jhAMsInA jillA AvI gayA hatA, ane enAM sanya mALavAnI sarahada sudhI jaI pahoMcyAM hatAM. mAlavezane nabaLo pADyo tyAre caulukya rAjavI siddharAja sabhAna banI gayo ane "yAzrayakAvyamAM jaNAvyA pramANe mALavA upara AgaLa vadhI ujana kabaje karyuM, ane "kItikaumudImAM jaNAvyA pramANe dhArA thaIne siddharAja cheka kAlaMjara sudhI dhasI gayo. "kumArapAlacarita(prAkRta thAzraya"mAM jaNAvyA pramANe siddharAja ane madanavarmA vacce samAdhAna thayuM hatuM. zrI. durgAzaMkara zAstrI caturvizati prabaMdhamAMnI hakIkatane azraddheya mAnI baMne vacce bheTasogAda thaI haze evA anumAna para AvyA che. 25 A ja vAtane madanavanA kAliMjaranA lekhamAM siddharAja uparanI madanavanI prabhutA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] selaMkI kAla [ pra. tarIke biradAvavAmAM AvI che. 26 madanavama pachI yazovarmA 2 ja, ene putra paramada (I. sa. 1167 thI 1202), trilakavarmA (I. sa. 1205 thI 1247), vIrava (I. sa. 1261 thI 1286), bhejavama (I. sa. 1288) ane hamIravarmA (I. sa. 1308) eka pachI eka putra sattA upara AvyA hatA. AmAMnA paramardInI putrI nAIkidevI mUlarAja 2 jA kiMvA bAlamUlarAjanI mAtA, arthAta ajayapAlanI rANI, hatI. 22 ane 23. dine kalacurivaMza kalayurivazavAcaka nAma che ane e "kaTacuri" "kalayuri" "kAlacuri" kalaya" ane "kalayuri' ema vividha rIte lakhAtuM hatuM. mULamAM e Aryotara zabda che ane turkImAM ucca hoddo dharAvanArA amaladArane mATe vaparAtA zabda sAthe samAnatA dharAve che. samajAya che ema ke hUNo ane gurjarenI sAthesAtha e bhAratavarSamAM UtarI AvyA. pAchaLathI mAhiSmatInA pradezamAM sthira thayA pachI emaNe pitAne "haiya' kaheDAvI kArtavIrya arjunanA vaMzanA havAnuM prasiddha karyuM hatuM. A lokee chaThThI sadInA uttarArdhamAM to uttara mahArASTra, gujarAtane pradeza, temaja mALavAnA amuka bhAga pitAnI sattA nIce laI lIdho hato. 227 A pachI "cedi' kiMvA "DAhala" maMDalamAM I. sa. 84ra mAM kalacuri kakkala 1le gAdIe Avyo hato. enI rAjadhAnI tripurI (arvAcIna tera, tA. jabalapura, madhya pradeza) hatI. e parAkramI hato ane AsapAsanA rAjavIo upara potAno kaDapa jamAvavA zaktimAna thayo hato. eNe turaSkane paNa haMphAvyA hatA. enA pachI zaMkaragaNu sattA upara Avyo hato. e paNa pitA jevo ja parAkramI hato. enA pachI yuvarAja 1le gAdIe Avyo hato. kavi rAjazekharane A kalayuri zAsaka zaMkaragaNa sAthe paNa sAro nAto hato. yuvarAjadeva 1 lAne saMtoSa ApavA eNe "vizAlabhaMjikA" nATikA lakhI hatI. yuvarAja 1 lA pachI ene putra lakSmaNarAja ane enA pachI nAno bhAI yuvarAja 2 je sattA upara AvyA hatA. mALavAnA muMje caDAI karI rAjadhAnI tripurIno cheDA samayamAM kabaje karI lIdho hato. muMje kabajo cho tyAre nAsI gayela yuvarAja 2 je pAcho AvatAM, maMtrIoe ene sattA na ApatAM enA putra kokakala 2 jAno rAjyAbhiSeka karyo. enA samayamAM kalacurioe sattA ane yazanI saMprApti karI. A kakkala 2 je gujarAta upara caDI Avyo hato ane caulukya mUlarAjane hAra ApI hatI. . enA pachI ene putra gAMgeyadeva I. sa. 10 19 pUrve sattA upara Avyo Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 su' ] samakAlIna rAjyo [ 187 ane eNe peAtAnA rAjyane vistAra vadhAravA ghaNAM yuddha khelyAM. eNe kAzI sudhI sattA jamAvI hatI, enA samayamAM ahamada niyAtigIne paMjAbathI AvI, humalekarI kAzInI lUMTa calAvI hatI. gAMgeyadeve vaLatI caDAI karI, paMjAbanA kIr paragaNA sudhI vadhI saphaLatA prApta karI hatI. enA pachI eneA putra lakSmIkaNu kivA kah` I. sa. 1034-46 vacce gAdIe AvyA. e paNa enA pUva jo jevA prabaLa parAkramI hatA. e samaye kAzI ane prayAga sudhI enI sattA hatI. keTalAka samaya rADha (pUrvabaMgALA) paNa enI sattA nIce hatuM. eNe dhArAnareza bhAjadevanI sAme paDavA gujarAtanA bhImadeva 1 lAnI madada meLavI ane mALavA upara caDAI karI. daramyAna khImAra paDele bhAjadeva I. sa. 1055 nA varSamAM maraNa pAmyA ane beue mALavAne kabajo karI lIdhe. A ApattimAM bhAjanA . putra jayasiMhe pazcimI cAlukaya seAmezvara 1 lAnI sahAya mAgatAM sAmezvare peAtAnA putra vikramAditya 6 ThThAne meAkalI ApyA, jeNe lakSmIkaNu ane bhImadevane hAMkI kADhI mALavAnA rAjyane havAleA jayasiMhane soMpyA. A prasa Mge bhAgIdArImAM lakSmIka` ane bhImadeva vacce AMTa paDI ane bhImadeve cedi pradeza upara prabaLa AkramaNa karI lakSmIkaNa ne namAvyA ane bhAjadeva pAsethI meLavelI suvaNuM - mapikA ane keTalAka hAthI-dhADA enI pAsethI meLavyAM. eNe vRddhAvasthAmAM. potAnA putra yazaHNanA rAjyAbhiSeka I. sa. 1073 pahelAM theADA vakhata para karI ApyA.228 yazaHka sattA upara AvatAM cAre bAjuethI zatru rAjAee ene bhIMsamAM. lIdhA hatA, jene laI te rAjyane bhAre ApattimAMthI pasAra thavuM paDayuM hatuM.229yazaHkanA samagramAM enA keAI senApatie lATa upara caDAI karI tyAM pakaDa jamAvI hatI, e pakaDane gujarAtanA cauluka kaNe ukheDI nAkhI lATane peAtAnI sattA nIce lAvI mUkayu hatu.230 kahevAya che ke A yazaHkaNe siddharAja jayasi Mhane eka saMdhipatra lakhI. mAkahyu hatu.26 yazaHka pachI enA putra gayAkaNa sattA upara AvyA. AraMbhamAM ja ene ca MdelanA madanavamAMne hAthe parAjaya maLyA. gayAkaNa gujarAtanA caulukaya kumArapAla upara caDAI karavA nIkaLyA, paNa mAmAM ja kAI akasmAtamAM mAryAM gayA. I. sa. 1155-54 nAM varSo daramyAna gayAkaNa pachI. ene putra narasiMha ane 1159-67 vacce ene putra jayasiMha sattA upara AvyA. rAjyAraMbhanI najIkanAM ja varSAmAM ene kumArapAla sAthe vigraha thaye.. ane emAM ene saphaLatA maLI hatI. eNe AvI caDelA turuSkAne paNu sAre.. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] sAlaDI kAla [tra. parAjaya ApyA hatA. I. sa. 1177-80 vacce jayasiha pachI ene putra vijayasiha gAdIe AvyA. ca'dellanA trailokayavarmAe khAdhelakhaDa(ma. pra.) ane kadAca cedine pradeza paNa kabaje karI lIdho. vijayasiMhane ajayasiMha nAmanA putra hatA, paNa enA vize ke A vaMza vize puchI vizeSa kazuM jANavAmAM AvyuM nathI.201 yAdava 2233 24, daivigiranA dakSiNamAM AvelA devagirimAM eka yAdavavaMza sAlakIkAlanI pUrva mAnyakheTanA rASTrakUTA ane kalyANanA cAlukayonA sAmata tarIke sattA upara hatA. A vazatA tyAMnA sthApaka dvArakAnA subAhu nAmanA yAdava rAjAne putra dRDhaprahAra kahevAmAM AvyA che. daDhaprahAranA samaya I. sa.nI navamI sadI kahevAya che. muzkelI e che ke saurASTramAM AvelI dvArakAmAM e sadInI pachI teA ThIka, paNa pUrve paNa dvArakAnA vinAza pachInA lAMbA gALAmAM, yAdava rAjya jANavAmAM AvyuM nathI. saMbhava che ke tyAM kAI sAmAnya yAdava rAjapUta hoya ane enA putra dRDhaprahAra dakSiNamAM pahoMcyA hoya. enI pahelI rAjadhAnI caMdrAdityapura( nAsika jillAnA caMdAra )mAM hatI. enA anugAmI ane putra se peAtAnA nAma uparathI nagara temaja potAnI sattAnA pradezane pAtAnu nAma ApI seNu ane seudeza prasiddha karyAM hatAM. A pradeza daMDakAraNyanI sImAe AvelA hatA. emAM pachInA devigare( amAMcIna dolatAbAda)ne| samAveza thatA hatA. A seNacaMdranA vaMzamAM thayelA kaN tA putra bhillama 5 me e vaMzanA pahelA svataMtra rAjA hatA. e I. sa. 1185 mAM sattA upara AvyA. e samaya dakSiNamAM bhAre uthalapAthalanA hatA. eNe ghaNA pradeza dakhAvelA, khuda cAlukacavazane kalyANamAMthI nAbUda karI e pradezane peAtAnI sattA nIce lIdhe. I. sa. 1188-89 mAM A bhillamanuM mAthuM tADe tevA hAyasALane badAma 2jo nIvaDayo. enA pratIkArane kAraNe bhinnamane hAyasALanA pradezamAMthI dUra thavuM paDayuM. A pachI bhillame potAnA uttaranA paDezIe tarapha najara doDAvI. mALavAnA samakAlIna paramAra viSyavamAM ane gujarAtanA bhImadeva ra jAne parAjaya ApI e jUnA sirAhI rAjyamAM AvelAM naphUlanA rAjya sudhI pahoMcyA. ahIM naphUlanA kalhaNe ene hAra ApI tethI bhillama pAchA potAnA pradezamAM cAlyA Avyo. enAM pAchalAM varSe meTe bhAge hAyasALanA rAjavI sAthe sadhamAM pasAra thayAM hatAM. e I. sa. 1193 pachI avasAna pAmyA te pahelAM eNe devagiri ( dolatAbAda, ji. auraMgAbAda, mahArASTra) vasAvI tyAMnA salAmata sthaLe rAjadhAnI khaseDI lIdhI hatI. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM]. samakAlIna rAjya [ 189 enA pachI ene putra jaitugI urphe jaitrapAla sattA upara Avyo. enA. samayamAM paNa aneka athaDAmaNo thaI hatI. dhArAnA paramAra subhaTavarmA ane. gujarAtanA bhImadeva ra jAnA pradeza upara paNa seuNu leke caDI AvyA hatA ane emAM lUMTaphATa calAvI gayA hatA. jaitugInA avasAne I. sa. 1200 mAM ene putra siMghaNa sattA upara Avyo. enI bhAvanA dakSiNamAM sAmrAjya sthApavAnI hatI. ane e dizAmAM eNe balii AraMbha karI dIdho. ghaNAM rAjyone sattA nIce lIdhA pachI pazcimasamudraprAMtanAM rAjyo tarapha vaLe ane bhoja 2 jAne uthalAvI koMkaNanA eka zilAhAravaMzane uccheda karI nAkhe. e uttaramAM cheka cAhaDa (AjanA cAMdA, ji. nAgapura, mahArASTra) sudhI vadhe ane paramAranI bacelI eka nAnI zAkhAnA bhejane parAsta karyo. e pachI eNe gujarAta tarapha najara doDAvI. thANAnA pradeza sAthe samagra lATapradeza upara e samaye dhArAnA paramAra ajunavarmAnI sattA hatI ane enA vatI siMdhurAja nAmane pratinidhi bhRgukacchamAM rahI e pradeza upara zAsana karatA hatA. siMghaNe A pradeza upara caDAI karI emAM siMdhurAja mAryo gayo, ethI utsAhita thaI e uttara gujarAta tarapha dhasI gaye. A samaye lavaNuprasAda gujarAtanuM rakSaNa karI rahyo hato tene siMghaNa sAme saphaLatA maLI nahi ane e pAcho pharI AvyuM. thoDA samaya pachI siMghaNe pharI lATa upara AkramaNa karyuM ane siMdhurAjanA putra zaMkhane parAjaya Apyo. e pachI pharI be vAra siMdhaNa caDI Avyo, AmAM pahelI vakhate zaMkhe siMghane hAra, ApI, paraMtu bIjI vakhate zaMkha siMdhaNane hAthe keda pakaDAI gayo, paraMtu eNe caturAIthI pitAno bacAva karyo ane tyArathI e siMghaNano mitra banI gayo. A pachI siMghaNe uttara gujarAtanA pradeza upara pharI be vAra AkramaNa karyuM hatuM. e gAmaDAM bALato ane ujADato Avato hato te ja samaye lavaNa'prasAdane mAravADanA AkramaNane sAmano karavA javuM paDayuM. daramyAna gujarAta, upara murilama AkramaNane bhaya Ubho thatAM viradhavala amAtya vastupAlane yuddhanI netAgIrI seMpI muslimothI dezanuM rakSaNa karavA uttara bAju vaLe. vastupAle siMghaNanA moTA sinya sAthe jhaghaDe vadhAravAnuM yogya na mAnyuM, eNe potAnA guptacara dvArA siMghanA manamAM enA sahAyanA viSayamAM jhera bharavAmAM saphaLatA meLavI. siMghaNe I. sa. 1231 mAM lavaNaprasAda sAthe saMdhi karI ane ekabIjAnA pradeza upara AkramaNa na karavAnA karAra karyA. siMghaNe lavaNuprasAda ane viradhavala jIvatA hatA tyAMsudhI to A karAranuM pAlana karyuM, paraMtu vIsaladeva sattA upara AvatAM enAM sabhyoe narmadA oLaMgI gujarAta upara AkramaNa Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ] sAlakI kAla ", paraMtu emAM ene sariyAma niSphaLatA maLI. e I. sa. 1247 mAM avasAna pAmyA. enA putra kRSNe rAjyanAM sattAsUtra hAthamAM lIdhAM. eNe pazu paraMparAe mALavAnA paramAra ane gujarAtanA vAdhelA caulukayo sAthe athaDAmaNa cAlu rAkhI hatI. I. sa. 1261 mAM enA avasAna pachI enI icchA pramANe ene nAnA bhAI mahAdeva sattA upara AvyA, kRSNane rAmacaMdra nAmanA putra hovA chatAM. enA samayamAM DhAMkaNunA khIjA zilAhAravaMzanA paNa enA sabhyane hAthe karuNa reMja thayA. mahAdeva gujarAta upara paNa caDI AvyA ane eNe caulukaya vIsaladevane parAjaya ApyA. [ 30 mahAdeva I. sa. 1270-71 mAM avasAna pAmatAM enA putra AmaNu ane kRSNanA putra rAmacaMdra vacce vArasA mATe jhaghaDA UbhA thayA. AmaNe peAtAne rAjA jAhera karyAM, paraMtu e devagirine kabajo meLavI zakayo nahi. eNe dagAthI rakillAne kabajo karavA prayatna karyAM, paNa daMgalamAM e pakaDAI gayA ane mArgo gayA, rAmacaMdra sarva sattAdhArI banyA. pUrvavat eNe paDeAzanAM rAjya sAme athaDAmaNa cAlu rAkhI hatI. eNe jema heyasALa sAme niSphaLatA meLavI tema gujarAta upara caDI AvatAM vAdhelA-caulukaya sAra gadevane hAthe niSphaLatA meLavI. A arasAmAM I. sa. 1294 mAM devagirinA pradeza upara nAjhima alAuddIna caDI AvyeA hatA, jenI sAthenA saMdha mAM rAmacaMdra devagirine TakAvI rAkhI zako nahi. eNe leAkeAnI sArI evI avagaNanA vaheArI lIdhI, seGga sainyanI paNa sArI evI nAlezI gavAI. rAmacaMdre AgaLa jatAM dilhInA sulatAnane khaDaNI ApavA AnAkAnI karI tyAre alAuddIne maleka kAphUra ne devigara paNa AkramaNu karavA meAkaTyA. gujarAtanA rAjA ka`deve kuMvarI devaladevInuM sagapaNu rAmacaMdranA kumAra siMdhara50 sAthe kyuM hatuM. karyuM upara AvelI Apattine kAraNe rAmacaMdranA nAnA kumAra bhillama devaladevIne laI devagiri tarapha jatA hatA tyAre naMdurabAra pAse muslima senA sAthe athaDAmaNamAM AvyA. ahIM muslimeAe devaladevIne kabaje karI dilhI tarapha meAkalI ApI. e pachI A rAmacaMdra muslima sattA sAthe saMdhi karI lIdhI. e I. sa, 1310 mAM avasAna pAmyA ane enA pachI enA putra sidhadeva sattA upara Avyo. eNe muslimA sAme mAthuM UMcakavAnA prayatna karyAM, paraMtu emAM ene saMpUrNa niSphaLatA maLI. chellA sa`dha mAM I. sa. 1313 mAM e mAryAM gayA ane devigiranA saMpUrNa seuNapradeza dilhI saltanatamAM bheLavI devAmAM AvyeA. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAjyo [ 191 thoDA samaya pachI dilhImAM dhAMdhala thaI sAMbhaLI rAmacaMdranA jamAI harapAladeve baLa karI muslimone hAMkI kADhyA ane devagiri hastagata karI sattA hAtha dharI, paraMtu I. sa. 1317 mAM alAuddInanA anugAmI mubArake devagirine pharI kabajo meLavyo ane mATe saMhAra ApI seuNanI rahIsahI sattAne paNa aMta A. 25. kaMkaNane zilAhAravaMza dakSiNamAM jyAre rASTrakUTanI sattA hatI tyAre emanA sAmaMta daraje zilAhAra vaMzanI traNa zAkhA koMkaNamAM astitvamAM AvI hatI. AmAMnI be zAkhA I.sa.nI navamI sadImAM ane trIjI zAkhA dasamI sadImAM sthApita thaI hatI. rASTrakUTonA aMta pachI A traNe vaMza svataMtra ke ardhasvataMtra sattA bhogavatA hatA. koMkaNane dakSiNa vibhAga I. sa. 1058 AsapAsa A lekenI sattA nIce Avyo hato. AmAMnI kelhApuramAM AvelI zAkhAnA chellA rAjA bheja 2 jAno vinAza karI devagirinA siMghaNe aMta ANyo hato. 235 bIjI zAkhA uttara koMkaNamAM hatI ane trIjI dakSiNa kaMkaNamAM hatI.36 AmAMnI uttara kekaNanI zAkhAmAM thayelA e vaMzanA 17mA rAjavI mallikArjunane kumArapAla sAthe saMgharSa thayo hato. prabaMdhe pramANe mallikArjunanA madane teDavAne kamArapAle udA mahetAnA putra AMbaDane sainya sAthe mokalyo hato, paraMtu e cIkhalI ane valasADa pAse vahetI nadI UtarI sAme kAMThe paDAva nAkhI raho hato tyAM acAnaka mallikArjuna AvI pahoMcyo ane gujarAtanA sinyane bhAre parAjaya karI e pAchuM vaLI gaye. kumArapAle pAchA Avela AMbaDane vadhu prabaLa sainya sAthe pAcho mokalyo. e ja nadInA sAme kAMThe pharI saMgharSa thaze ane emAM mallikArjuna mAryo gaye (I. sa. 1216-1218 vacce).237 A yuddhamAM caMdrAvatIne paramAra dhArAvarSa ane ajamerane cauhANasemezvara(I. sa. 1226mAM gAdIe beThA pahelAM pATaNamAM raheto hato te) AMbaDanI sahAyamAM gayA hatA evI zakyatA che.238 26. cAlukaWvaza39 dakhaNamAM AThamI sadImAM vAtApI(bAdAmI)nA cAlukyavaMzanI sattAno aMta ANI rASTrakUToe pitAnI sattA sthApI hatI. solaMkI rAjA mUlarAja 1 lAnA samayamAM moDAsAnA pradezamAM paramAra rAjya para rASTrakUTa rAjA kRSNarAja akAlavarSa 2 jAnuM Adhipatya pravartatuM hatuM. paramAra rAjA sIyaka 2 jAe Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] selaMkI kAla [ pra kRSNarAjanA uttarAdhikArIo khodiga(I. sa. 974)nA samayamAM e Adhipatya phagAvI dIdhuM. e pachI thoDAM varSomAM cAlukyakulanA tela uphe boTiMganA uttarAdhikArI karkarAja 3 jAnA samayamAM rASTrakUTa sattAne nAza karI cAlukyavaMzanI rAjasattA sthApI (I. sa. 973-74) tyArathI dakhkhaNamAM pharI cAlukyavaMzanuM rAjya pratyu. A vaMzanA rAjAone "anukAlIna cAlukyo' kahe che. (1) kalyANunI zAkhA AraMbhamAM te tailapa uphe taila 2 je mAnya kheTanA rASTrakUTa kRSNa 3 jAne sAmata hatA. AgaLa jatAM eNe karkane harAvI potAnI rAjadhAnI mAnyakheTamAM karI, je I.sa. 993 sudhI tyAM hatI. dakSiNamAM badhuM ThIkaThAka karI eNe koMkaNanA zilAhAre tarapha najara pheravI ane zilAhAra adharAja ke pachI enA putra radarAjane potAno khaMDiye banAvyo. devagirinA yAdava rAjA bhillame enuM svAmitva svIkArI lIdhuM. Ama potAnA rAjyanI AsapAsanA rAjavIo upara pitAnI ANa varatAvyA pachI eNe lATanA pradeza upara caDAI karI ane kabaje karI tyAM pitAnA eka senApati bArapane sattAsthAne mUkyo. eNe mALavA upara caDAI karI, paNa ene pAchuM paDavuM paDayuM. UlaTuM, muja vaLatI caDAI karI cheka godAvarI sudhI dhasI gaye. taila 2 jAe devagirinA yAdava bhilama 2 jAnI madadathI prabaLa sAmane Aye, jemAM muja hArI gayo ane keda pakkA. thoDA samaya pachI taile muMjano ziraccheda karAvI nAkhe. tala 2 jAnA samayamAM enA rAjyanI sImA khUba vistarI hatI. enA pachI ene putra satyAzraya I. sa. 997mAM gAdIe Avyo. mALavAnA siMdharAje thoDA ja samayamAM enA pradeza upara caDAI karI muMjanI sattAmAMthI cAloe lIdhelA pradeza pAchA hAtha karI lIdhA. eNe gujarAta upara caDAI karI cAmuMDarAjane hAra ApI. enA pachI ene bhatrIjo vikramAditya 5 mo sattA upara Avyo. enA pachI ene nAno bhAI aaNu 2 je ane enA pachI nAne bhAI jayasiMha ra je sattA upara Avyo. I. sa. 1010 pUrve kalacuri gAMgeyadeva, mALavAno paramAra bhojadeva ane rAjendra coLa e traNa jaNAoe ekaThA maLI jayasiMhanA pradeza upara caDAI karI, jene jayasiMhe hAMkI kADhayA, paraMtu A garabaDamAM bhAre uttara koMkaNane pradeza kabaje karI lIdhuM. I. sa. 993 pachI taratamAM ja mAnya kheTamAMthI rAjadhAnI khaseDI levAmAM AvI hatI, ane jayasiMha kalyANI(ji. gulabarga, maisura rAjya)mAM rahI sattAzAsana calAvato hato. enA pachI I. sa. 1943 mAM ene putra somezvara sattA upara Avyo. enA samayamAM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM ] samakAlIna rAje [ 193 coLa rAjAdhirAja enA bhAI rAjedra sAthe caDI Avyo, paraMtu ene somezvare sAre parAjaya Ape. paNa pachInA hallAmAM sAre parAjaya sahana karyo. e pachI paNu vigraha cAlu hato, ane emAM semezvare AMdhramAMnA cAlukyonI pUrvIya zAkhAnA rAjarAja pAse pitAnuM Adhipatya ravIkArAvyuM hatuM. eka vAra e lATa ane gujarAta upara caDI Avyo hato. lATa taraphathI bArapanA vaMzaja cAlukya vatsarAja ke enA anugAmI trilocanapAle ane gujarAta taraphathI bhImadeva 1 lAe sAmano karyo hato. semezvare pitAnA samartha senApatio sAthe mALavA upara caDAI laI jaI maMDapa, ujajana ane rAjadhAnI dhArAmAM lUMTa calAvI hatI. I. sa. 155 mAM kalacuri karNa ane caulukya bhImadeva 1 lAe mALavAne kabaje lIdhe hatA tyAre somezvare pitAnA putra vikramAditya 6 ThThAne mokalyo hato, jeNe baMnene harAvI bhojanA anugAmI jayasiMhane mALavA soMpI dIdhuM hatuM. e pitAnA moTA putra samezvara 2 jAne gAdI soMpI Isa. 1068 mAM maraNa pAme. zarUnAM varSomAM ene enA nAnA bhAI vikramAditya 6 ThThA sAthe athaDAmaNa thaI hatI. emAM sasarAnI madada laI vikramAditye laDAIo karI hatI, paNa pachI samAdhAna karI e somezvara pAse AvI rahyo hato. caLa upara vijaya meLavyA pachI somezvara 2 jAe gujarAtanA caulukya karNadevanI sAthe maLI, mALavAnA jayasiMha upara caDAI karI mALavA kabaje karyuM hatuM, paraMtu jayasiMhanA anugAmI udayAditye cauhANenI madadathI mALavA pAchuM hastagata karI lIdhuM hatuM. chellAM varSamAM baMne bhAIo vacce athaDAmaNa thaI hatI, temAM vikramAditye somezvarane keda pakaDI I. sa. 1076 mAM sattAsUtra dhAraNa karyA hatAM. - I.sa. 1088 mAM vikramAditya 6 ThTho cheka narmadA sudhI dhasI Avyo hato. eNe lATanA pradezamAM lUMTa calAvI hatI ane karNadevanI sattAnA gujarAtamAM koI eka nagara bALyuM hatuM. vikramAditya 6 ke vidvAnone paNa saMmAnate hato. vikamAM deva-caritakAra kAzmIrI kavi bilpaNa ane yAjJavakyarasRtinI "mitApharA" TIkAno kartA vijJAnezvara vikramAditya 6 nA Azrita hatA. enA mRtyu pachI ene trIjo putra somezvara 3 je I. sa. 1126 mAM gAdIe Avyo. zirapAdi zAstrane lagatA "mAnasollAsa" kiMvA "abhilakSitAryaciMtAmaNi" nAmanA saMskRta graMthanI racanA A somezvara 3 jAe karI hatI. enA pachI ene putra jagadekamala I. sa. 1138 mAM ane pachI ene moTo bhAI taila 3 je I.sa. 115 mAM gAdIe AvyuM. I. sa. 1143 mAM jagadekamale mALavA upara se. 13 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ma. caDAI karI, paramAra jayavarmAne gAdI uparathI uThADI mUkI balAla nAmanA vIrane mALavAnuM rAjya sepyuM hatuM. A ja prasaMge jagadakamale lATa lUMTayuM ane kumArapAlanI sAthenI laDAImAM jaya meLavyuM. I. sa. 1153 pUrve caulukya kumArapAla ane ceLa kulAMga 2 jAnA humalAne tela 3 jAe pAchA khAvyA hatA, paraMtu aneka laDAI ne laI nabaLA paDelA A rAjya upara I. sa. 1156 mAM kalayurinA eka sAmaMta rAjA bijale caDAI karI, pradeza uparanI caulukyanI satta pAMgaLI karI pacIseka varSa sudhI tela 3 jAnA nAmanA sAmaMta darajaje vahIvaTa lAvyo. bijala najIkanAM rAjyo sAthe athaDAmaNamAM AvI saphaLa thayele te pramANe caulukya kumArapAlanI sAthenI athaDAmaNamAM paNa saphaLa thayela. enA pachI enA putra somezvaranA hAthamAM sattA AvI hatI. I. sa. 1172 pahelAM eNe caLa, gurjara ane lATa pradeza upara paNa vijaya meLavyo hato. eNe bIjA dezonI jema saurASTramAM jaIne paNa lUMTa hAMsala karI hatI. enA pachI zaMkama 2 jo I. sa. 1177 AsapAsa sattA upara Avyo. enA senApati kAraNe anya dezonI sAthenA vigrahanI jema caulukya bhImadeva ra jAnI sAthe paNa vigrahamAM paDI sArI evI herAnagata karI hatI. enA pachI zaMkamane nA bhAI Ahavamala sattA upara AvyuM. AnA samayamAM tela 3 jAnA putra somezvara 4thAe mAthuM UMcuM karyuM hatuM. zarUAtamAM to saphaLatA na maLI, paraMtu pachI I. sa. 1181 mAM Ahavamala pAsethI kalyANI sahitane pitAnA moTA bhAgano pradeza pAcho meLavI lIdho hato. Ahavamalla pachI AvelA enA putra siMdhaNe paNa somezvara 4thAnuM Adhipatya svIkArI nAnA pradezamAM sattA cAlu rAkhI hatI. I. sa. 1184 AsapAsa devagirinA bhillame enI pAsethI dakSiNanI sattA kabaje karI lIdhI.24* 27, kadabavaMza (1) vAtApInI zAkhA kaMdabavaMzane mULa saMsthApaka mayurazarmA (I. sa. 345-370) brAhmaNa hato. samudraguptanI caDAI vakhate dakSiNamAM prasarelI avyavasthAne lAbha laIeNe gevAnI AsapAsane thaDa pradeza kabaje karI banavAsI (ji. zimegA, masUra)ne rAjadhAnI banAvI tyAM sattA sthApI dIdhI. enA pachI A kadaMbavaMza sAtamI sadI sudhI avicchinna cAlu rahyo. pAMcamI sadImAM be zAkhA paDI : moTI zAkhAnA rAjA harivarmA( I. sa. 537-47 )nA samayamAM enA sAmaMta pazcimI cAlukya pulakezI 1 lAe vAtApI (badAmI)mAM svataMtra rAjya sthApyuM. harivamAMthI moTI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] samakAlIna rAje [ 15 zAkhA baMdha paDI, jyAre nAnI zAkhA kRSNavarmAnA samayamAM asta pAmI. A pachI traNaso varSa bAda banavAsI ane haMgala(ji. dhAravADa, masUra )nA saMyukta pradeza upara rAjya karanAra kadaMbavaMza vize jANavAmAM AvyuM che, jeno IDivaberaMgadeva (I. sa. 97-980) pahele jJAta rAjA che. enA pachI eno putra caTTadeva(I. sa. 900-1031) gAdIe AvyoteNe pazcimI cAlukya tela 2 jAne rASTrakuTa zAsanano parAbhava karavAmAM madada karI hatI. enA vaMzamAM AgaLa jatAM kIrtideva (I. sa. 115-80) sattA upara Avyo, jeNe pazcimI cAlukyonI sattA svIkArI hatI. enI pAsethI kalacurioe banavAsI pradeza paDAvI lIdho ane ene khaMDiye banAvyo. enA pachI kAmadeva (I. sa. 1180-1211) sattA *upara AvyuM, jeNe heyasALonI sAthenA vigrahomAM kalacurione madada karI hatI. kAvedeve (I. sa. 1260-1350) devagirinA yAdavonuM Adhipatya svIkAryuM hatuM. milika kAre AkramaNa karI kaMdabarAjyane pAyamAla karI nAkhyuM hatuM, kAdeva pachI jANavAmAM Avela puraMdararAya (I. sa. 1315-47) ne vijayanagaranA hariharanA nAnA bhAI mArape parAjaya karI kadaMbararAjyavaMzane banavAsI-haMgala pradezamAMthI nAmazeSa karI nAkhe. (2) gevAnI zAkhA banavAsI-haMgalanA kadaMbarAjyavaMzanI samAMtara kahI zakAya tevo govAne kadaMbavaMza paNa hato. A vaMzano kaMTakAcArya kiMvA Sa4 1le (I. sa. 966980) pahelo rAjavI jANavAmAM Avyo che, jenuM koMkaNamAM zAsana hatuM. ItihAsamAM keTalIka vAra Ane "govAnA kadaMba' kahyA che, kAraNa? pAchaLathI govA rAjadhAnI hatuM. ene nAgavarmA, eno gUhalladeva ane ene vacharAja ke pa4 2 je (I. sa. 1005-50) thaye, je pratApI rAjavI hato.243 A devanA utkIrNa lekhomAM "ca" "cala" ane "caya' evAM nAma paNa maLe che. 244 pitAe karelA AraMbhane eNe upADI laI rAjyane baLavAna karavAmAM ThIka ThIka jahemata uThAvI hatI ane AkhA koMkaNa upara prabhutva sthApI lIdhuM hatuM. dakSiNanA zilAhAro sAthe enA vigraha thayelA hatA, jemAM ene Azaya emanA upara prabhutva sthApavA pUrato hato, jemAM ene saphaLatA maLI. pitA putra beue jude jude samaye saurASTramAM somanAthanI yAtrA karI hatI. gUhalladeva potAnI rAjadhAnI caMdrapurathI dariyAvATe nIkaLatAM tephAnamAM phasAyo ane najIkanA baMdara govAne ene Azraya karavo paDaze. ahIMnA mahamUda nAmanA eka muslima samRddha prajAjane A rAjAne sArI evI Arthika madada paNa karI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] selaMkI kAla [ praane rAjAe somanAthanI yAtrA siddha karI. e ja pramANe SaSTadeve paNa pitAnA samayamAM dariyAvATe A yAtrA siddha karI. eNe kapUranA bhAva nIcA calAvyA, e mATe ke sAmAnya mAnavI paNa devanI pUjAmAM ene chUTe hAthe upayoga karI zake. paNadevanA samayamAM gAvA hAtha AvI gayuM hatuM ane tyAM rahI ene putra jayakezI 1 (I. sa. 1050-80) dariyApAranA dUra dUranA vepArIo pAsethI jakAta meLava hatA. pitAnA samayamAM samRddha thayelA govAne jayakezIe vadhu, samRddha karyuM hatuM. eNe dakSiNanA zilAhAronI eka vakhatanI rAjadhAnI govAne pitAnI rAjadhAnI banAvyuM. nedhapAtra e che ke A ja caMdrapuranA kabarAja jayakezInI kuMvarI mayaNallAnAM lagna gujarAtanA caulukya karNadeva sAthe thayAM hatAM, jemAM siddharAja jayasiMhano janma thayo hate. 245 A jayakezI lATa sudhI paNa caDI Avyo hato. 246 enA pachI eno putra gUhaladeva 3 (I. sa. 10801100), enA pachI nAno bhAI vijayAditya (I. sa. 1100-1104), enA pachI ene putra jayakezI 2 (I. sa. 1104-1148) Abe, je ghaNo parAkrathI noMdhAyo che. A pUrve vijayAdi zilAhAravaMzanA mallikArjunane kaNane De pradeza pAcho Apyo hato, jyAM eNe kadaMbavaMzanA khaMDiyA tarIke rAjya zarU jayakezI pachI eno putra paramada uphe zivacitta (I. sa. 1148-1181) Avyo hate. e enI rAjadhAnI govAmAM raheto hato.247 zivacittano bhAI viSNucitta uphe vijayAditya 2 je (1148-1188) joDi rAjA lAge che, jeNe zivacittanA mRtyu pachI svataMtra sattA dhAraNa karI, hatI. pazcimI cAlukyone I. sa. 1156 mAM aMta Avyo tyAMsudhI zivacitta. emane khaMDiye hato. pachI heyasALane vIra ballAba 2 jAnuM Adhipatya svIkArI lIdhuM hatuM. vijayAdityanA aMta samaye haMgalanA kadaMbarAja kAmadeve govAnA kadaba-- vaMzane khaMDiye banAvyo hate. vikramAdityanA putra jayakezI 3 jAo(I. sa. 11881215) sattA upara AvatAM svataMtratA dhAraNa karI lIdhI hatI. enA pachI sevadevA u tribhuvanamala (I. sa. 1216-38) sattA upara Avyo hato, jeNe svataMtratA sAcavI rAkhI hatI. mAtra rAjyakAlanA aMtabhAgamAM devagirinA yAdavone hAthe sahana karavAnuM AvyuM hatuM. devagirinA yAdavo AsapAsanA pradezamAM prabhutva jamAvavAmAM paDyA hatA. evA eka vigrahamAM tribhuvanamalle prANa gumAvyA. enI pachI AvelA enA putra deva 3 jAne moTA bhAganI sattA gumAvavI paDI hatI. seka varSa bAda eNe pitAnA banevI kAmadevanI madadathI keTaleka bhAga pAcho Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 muM ] samakAlIna rAjyo [ 17 meLavyo hato. e gheDA ja samayamAM gujarI jatAM enA banevI kAmadeve sattA hAtha dharI ane Ama gAvAnA kadaMbavaMzanI paNa ItizrI thaI248 pAdaTIpa 1. vanittAmaNi, pR. 18, 16 2. dudhAtraya vya, pa-11 thI 120 3. jaMbumAlI nadI (saMbhavataH "bhAdara')ne kAMThe ATakoTa pAse lAkhAno pALiyo paNa kahevAmAM Avyo che, je mAtra khAMbhInA rUpamAM che, upara koI akSaro nathI. A yAzraya kAvyanI paraMparAe dhArI levAmAM AveluM hoya e vadhu saMbhavita che. pALiyAnI mAhitI mATe juo AtmArAma ke. dvivedI, "kacchadezano ItihAsa,"pR. 15. (dvivedIe tyAM lAkhAnA mRtyuno divasa zAke 801 nA kArtika suda 3, I. sa. 979 Apela che.) *. James Burgess, Report on the Antiquities of Kathiawod and Kachh., p. 199 5. Ibid, p. 197 6. bhUjanI pUrve mAdhApuramAM paNa eka nAnI TekarI upara A ghoDesavAranAM pUtaLAMonuM sthAna che, tema bhUjamAM paNa eka lattAmAM eka makAnamAM thoDAM pUtaLAM che, to muMdrA tAlukAnA jasarAmAM paNa eka makAnamAM che. 10. James Burgess, op. cit., p. 199 8. A. ke. dvivedI, uparyukta, pR. 17-18, bhImadeva 1 lAnAM kacchamaMDaLanAM traNa tAmra zAsana maLyAM che. juo "gujarAtane rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa", graMtha 3, pra. 8, pR. 38 9. gi. va. AcAya", "gujarAtanA etihAsika lekho", lekha naM. 144 ba, pR. 160 10. A ke. dvivedI, uparyukta, pR. 18-19 ane gi. va. AcArya, uparyukta naM. 219 a, pR. 209 11. jADejAomAM kuMvarIone dUdha pItI karavAno cAla lAkhA jADejAthI zarU thayo kahevAya che, jamAIo zodhavAnI muzkelIne kAraNe. juo A. ke. dvivedI, uparyukta, pR. 23. 12. A. ke. dvivedI, uparyukta, pR. 19-20 13. graMtha 3, pR. 149 98. H. Wilberforce-Bell, History of Kathiawod., p. 55 . 15. durgAzaMkara ke. zAstrI, "gujarAtane madhyakAlIna rAjapUta itihAsa," pR. 150 16. upAzraya vya, 5126 thI 131 70. H. Wilberforce-Bell, op. cit., p. 55 18. vividhatAI rahaNa, . 10 19. (a) 3, 5-12 prAthavitAmaNi, p. 12 20. ke. kA. zAstrI, "lAkho phulANI ane kerA-koTa", "gujarAta" - dIpotsavAMka (sa. 2023), pR. 190 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198]. selaMkI kAla [ pra. 21. H. Wilberporce-Bell, op. cit, pp. 57-58, vilbaraphersa-bela vIramadeva" nAma Ape che, zrI. zaMbhuprasAda ha. dezAI "anaMtasena cAvaDo " nAma Ape che, e vadhu zraddheya lAge che. "saurASTrano ItrihAsa" (2 jI AvRtti, pR. 229-24 22. zaMbhuprasAda dezAI, uparyukta, pR. 227-ra8. jAsalanAM lagna zrI. dezAI jUnAgaDhamAM goThavAyAnuM lakhe che, e ane nagArAne prasaMga daMtakathAthI vadhu mUlya dharAvatAM nathI. 23. zaM, ha. dezAI, uparyukta, pR. 228 24. zaM, ha. dezAI, "prabhAsa ane somanAtha ", pR. 186, 187 25. H. Wilberporce-Bel, p. cit, pp. 68-69, ane zaM. ha. desAi, upayukta, pR. 186 vagere 26. gi. va. AcArya, gujarAtanA etihAsika lekho", lekha naM. 155, pR. 6ra 27. 6. ke. zAstrI, uparyukta, pR. 194 28. H. Wilberforce-Bell, op. cit., p. 65 29. Ibid., pp. 65, 68 30. Ibid., p. 68 31. graMtha 4, pR. 50 32. 6. ke. zAstrI, upayukta, pR. 273 33. ejana, pR. 277 34. ejana, pR. 278 35. ejana, pR. 28 36. ahIMthI cUDAsamA-rAjavIonI vigatano mukhya AdhAra zaM. ha. dezAI "so rASTrane itihAsa", pR 234 thI 313 37. A. K. Majumdar, Chaulukyas of Gujarat, pp. 189-90. zrI. majUmadAra muslima ane hi6 jena graMthanI sahAyathI I. sa. 1299 ane I. sa. 1304 ema be vAra muslima AkramaNa batAve che. 38. zaM. ha. dezAI, "saurASTrane itihAsa" (2 jI A.), pR. 299.298-301 mAM zrI dezAIe "jagatasiMhane "rAThoTha" kahyo che, paNa evuM nathI, jagatasihanA bhAI arisiha putra vijayAnaMda to rAThoDa bhImasiMhanI putrI nAgaladevIne paraNe che ema eka ja vaMzamAM lagna na hoya. 39. bi. va. AcArya, "gujarAtanA atihAsika lekha", le. naM. 225, pR.9-101 40. ejana, lekha naM. 222 4, pR. 214 X1. Epigrahia Indica, Vol. XXVI, pp. ff. 222-226 42. Ibid, Vol. XXI, pp. 3-11 43. Ibid., Vol, XXVI pp. 200, 204, 213, 219, 223 44. suthAra , 4-85 45. 6. ke. zAstrI, uparyukta, pR. 165 46. jagajIvana kA. pAThaka, "makaradhvajavaMzI mahIpamALA," pR. 118 47. kuthAtraya , 8-40 thI 126 48. ja. kA. pAThaka, uparyukta, pR. 119-2 ye. D. B. Diskatkar, Inscriptions of Kathiawad, No. 2, p. 686 50. Ibid, No. 3, 5, p. 687 1. ja. kA. pAThaka, upayukta, pR. 11-10 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makAlIna rAjya [ 199 para gi. va. AcArya, uparyukta, naM. 215 4, pR. 203 53. ejana, naM. 216 thI, pR. 206 . . 54. D. B. Diskalkar, op. cit, No. 11, p. 692 55. Ibid, No. 14, No. 13 and p. 693 56. Ibid, No. 15 p. 694 57. gi. va. AcArya, uparyukta, lekha naM. 222 4, pR. 214 58. zaM, ha. dezAI, uparyukta, pR. 285-86 59. gi. va. AcArya, uparyukta, lekha naM. 163, pR. 104-109 60. ejana, lekha naM. 218 (1 lI prazasti), pR. 67-69 6. harizaMkara pra. zAstrI, "prabhAsapATaNanA vAjA rAjavaMzano itihAsa', " Umi ane navaracanA", aMka 501, Disembara, 1971, pR. 645 - zrI. gi. va. AcArya, uparyukta, lekha naM. 218 nI bIjI prazaritamAM a0 zrI chAyA e akSarone sthAne rAriva evA akSare chapAyA che, pR. 747. ahIM zAstrI ha. pra. taraphathI pharI thayelA vAcananuM pariNumAra, zrI chAyA che. zAstrI mitra ne mATe "traNa akSare bahu jhAMkhA thaI gayelA hovAthI ukelI zakAyA nathI" ema nodhe che; ane jUnA vaMcAyelA ziva ne kazo artha Ubhe thato nathI ja. zAstrIe chellA cAra akSaraddhahItA vAMcyA che; gi. va. AcAryamAM kAritA che. pahelA pItA no koI artha thatuM nathI. 2. ga. va. AcArya, upayukta, lekha naM. 217 pR. 60 : 63. somanAtha pATaNanAeka tuTelA lekhamAM (D. B. Diskalkar, op. cit, No. 22, p. 729) jUlAmaNa: zabda che. emAM pUrA dasa zloka pachI rAva ane pachI cothA zekamAM vArijA Ave che. e pitA-putra samajAya che. emane vaMza rAThoDa hovAnuM sarvathA zakya che. pUrva vaMzanI vAta karatAM zaM. ha. dezAIne "saurASTrane itihAsa" pR.286 vagere ane "prabhAsa ane temanAtha', pR. 230 vageremAM apAyelA vRttAMtane vAjAonA bAroTa bahuvAnA sAgara dAnajInA copaDAno AdhAra che. emAM vIMcha I. sa. 124mAM prabhAsa AvyAnuM maLatuM lAge che, jene zrI. dezAI prativAda na karI e varSa dvArakA AvyAnuM kahe che (pR. 230). 64. zaM. ha. dezAI, "prabhAsa ane seminAtha', pR. 232 65. D. B. Diskalkar, Op. cit., No. 17, p. 695. 66. ha. pra. zAstrI, uparyukta, pR. 647. ene somanAtha pATaNanA varSa vinAnA lekhane Teka che. juo D. B. Diskalkar, op. cit, No. 22, p. 729. 67. D. B. Diskalkar, p. cttNo. 23, p. 729 68. Ibid., No. 29, p. 735 69. ha. pra. zAstrI, upayukta, pR. 648 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] solaMkI kAla [ >> 70. ha. pra. zAstrI, "rA' mAMDalika ane vijaya vAjAne prasaMga", "Urmi ane navaracanA", ogasTa, 1971, pR. 317. saM. 1351 nA e beka lekhamAM ramata rAtrI vayajala prabhRti 704. D. B. Diskalkar, op. cit., No. 39, p. 27 70A. Ibid, No. 44, p. 33 704. Ibid, No. 45, p. 34 (A. D. 1386), No. 50. p. 40 (A. D. 1391), No. 52, p. 41 zivarAva, A. D. 1383), No. 62, p. 694 (pinAkapura rAjazrI brahmAsa, A. D. 1406) 71. Ibid., No. 72, p. 605. 72. gi. va. AcArya, uparyukta naM. 145, pR. 31-32 73. D. B. Diskalkar, op, cit, No. 25, p. 130 74. Ibid, No. 5, p. 688. bhAvanagara prAcIna zodhasaMgraha" (pR. 5-7 ) ane Prakrit and Sanskrit uscriptions of kathiawad (p. 160 )mAM A lekha chapAyelo. tyAM ene ghelANuM" gAmanI najIkanA kAmanAtha mahAdevanA maMdirano kahyo che. A gAmanuM nAma "ghelANuM' nahi, paNa "DhelANu" che. 75. zaM. ha. dezAI, "mAMgaroLanA gohila guhAnA vaMzaja hatA ane saMbhavataH valabhInA kulamAMthI UtarI AvelA hatA evuM jaNAve che (sau. Iti, 2 jI A, pR. 291, 5. TI. 2). A guhilo game tyAMthI-rAjasthAnamAMthI saMbhavataH-aNu hilapura pATaNa AvyA pachI saurASTramAM AvyA hatA eTaluM ja tAravI zakAya. 76. zaM. ha. dezAI, uparyukta, pR. 291-292 77. ejana, pR. 293 Uc. Bombay Gazctteer, Vol. VIII, p. 496 79. zaM. ha. dezAI, uparyukta, pR. 292 80. ejana, pR. 292, pA. TI. 3 81. H. Wilberforce-Bell, op. cit., p. 57-58 82. zaM. ha. dezAI, uparyukta pR. 219 83. ejana, pR. 177 84. ejana, pR. 243 85. ejana, pR. 295-96 86. ejana, pR. 177 87. ejana, pR. 177 88. gu. rA. sAM Iti, gaM. 4, pR. 134 89. zaM. ha. dezAI, uparyukta, pR. 220-21 90. zaM. ha. dezAI, eka anya mata noMdhI anaMtasenane "bhAdaroDa ane ThAkora kahI, rAjasthAna-jUnA (tA. bADamera)ne ThAkora anaMtarAva hato, teNe kavATane pakaDelo te vAtamAM rAjasthAnamAM pracalita che" ema kahe che. uparyukta, pR. 22-23 vagere. 91. AvRtti 3 che, pR. 404 92. H. Wilberforce-Bell, op. cit, pp. 66 ff. rAjAonAM varSa Ane AdhAre, a. Bom. Gaz., Vol. VIII, p. 530. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAje [ 201 93. A. ke. dvivedI, " kaccha dezane ItihAsa", pR. 17, dvivedI "jesalamera' kahe che, paraMtu "jesalamera' to saM. 1212 (I. sa. 1156)mAM vaseluM che. e pahelAM to ladaravA" rAjadhAnI hatI, jeno mahammada gajhanavIe somanAtha upara caDI Avyo tyAre nAza karyo hato. 94. gi. va. AcArya, uparyukta naM. 243, pR. 63-64 95. D. B. Diskalkar, op. cit, No. 4, p. 687 96. Ibid., No. 27, p. 132-733 -97. R. C. Majumdar, Op. cit., p. 192 98. pAchA, 6-1 thI 16. vahIti muvI ( 2-2) bArapane mAyAne caza mularAjane Ape che. durgAzaMkara zAstrI ema mAne che ke lATano kabajo maLyo nahoto, bA ra5nA hAthIo bheTa maLyA hatA (gu. ma. rA. i., pR. 167nI pAdaTIpa 2) 46. A. K. Majumdar, Chauluk yas of Gujarat, P, 35 *100. zAbara ratha, 7-18; N. D. M. G., p. 52 101. du. ke. zAstrI, gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, pR. 18; A. V. Pandya, New Dynasties of Medival Gujarat, p. 52 12. Ibid, p. 52 103. gu. ma. rA. I., pR. 190-192 70%. Epigraphia Indica, Vol, XXXIII, pp. 192 f. 105. gu. ma. rA. I., pR. 191-12 106. A. V. Pandya, op. cit., p. 53. trilocanapAlanuM zaka varSa 972nuM dAna zAsana, loka ra7nA AdhAre. 38 gujarathAnA AraMbhamAM jaNAvyA mujaba lATarAja vasarAjanI preraNAthI kavi soDhale e "caMpU"nI racanA karI hatI. e A vatsarAja che. e paramAra bhAjadevane sAmaMta haze (Ibid., p. 52). - paramAra mahArAjAdhirAja bhojadevanA Adhipatya nIce agAu saM. 1067 (I. sa. 1011)mAM mahArAja-putra vatsarAje mehaDavAsaka 750 maMDalamAMthI bhUmidAna ApeluM (E. I, XXXIII, pp. 192 f.) te vatsarAja A hoI zake, to rAjaputra tarIke tyAre eNe e maMDalano bhogavaTo karyo lAge che. 700. H. C. Ray, Dynastic History of Northern India, Vol. II, p. 869 108. du. ke. zAstrI, gu. ma. rA. i., pR. 435 nI pAdaTIpa 1 mAM siMhane lATakezana maMDalezvara kahe che; ghaNuM karI e bhImadeva 1lAne sAmaMta hovAnI zakayatA che. 906. A. V. Pandya, op. cit., p. 54 110. karNadeve vi. saM. 1131(Isa. 1074)mAM nAgasArikA(navasArI)viSayamAMthI gAmanuM dAna dIdheluM; maMDalezvara durlabharAje e dAna potAnA nAme karavAno vizeSa prayatna karelo evuM enA zaka varSa 991(I. sa. 1074)nA dAnazAsanathI samajAya che. juo : gu. a. le, lekha naM. 142, pR. 22-33 111. A. V. Pandya op, cit, p. 58 112. Ibid, p. 58 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] solaMkI kAla 113. Ibid, p. 60 114. Ibid., p. 56 115. Ibid, p. 58 * 111. Ibid., p. 58 117. Ibid, p. 59 118. Ibid, p. 60 119, du. ke. zAstrI. uparyukta, pR. 435 (pAdaTIpa) 120. A. K. Majumdar, op. cit, p. 148. eo Teko meLavavAnuM lakhe che, zakya che ke e sAmaMta-pada haze. 121. Ibid, pp. 149, 150 122. A. V. Pandya, p. cit, pp. 1-10 123. Ibid, p-9 (lines 32-33) 124. Ibid, p. 9 (lines 32-33. 125. Ibid, p. 8 (lines 2-3) 126. Ibid, p. 8 (lines 5-17 127. Ibid, p-63; pratApasihanA paTanArAyaNa utkIrNa lekha (vi. saM. 1344-i. sa. 288) ane samarasiMhanA (vi. saM. 1311-I. sa. 1355)nA AbunA lekhathI I. sa. 1285 AsapAsa thayelA turkonA humalA sAthe A saMbaMdha zakaya che. 1ra8, gu. e. le, lekha na. 243, pR. 63-14 "129. durathotsava, 16-3, 26 130. juo A pUrve pA. 162. - 131, A. V. Pandya, op. cil, p. 8. pR. 63 upara paMDayAe bhImadeva 2 jAnA samayanAM godrahaka-lATadeza-marunA nAtha sAthenA vigrahamAM jesalane bhAga leto. mAnyo che, je samayanI daSTie jesalane mATe asaMbhavita lAge che. 132. Ibid, pp. 67 f. 133. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 1, pR. 379-80 134. jhaghanistAmaNi, pR. 25 135. atyAranA saMskAra kedravALA bhAgamAM je TIMbA hatA te dI nAkhavAmAM AvyA. tyAre jUnA sthApatyanA paththaro-mUtio vagere maLyAM hatAM, tyAM eNe e maMdira baMdhAvyuM hoya. jayaMtadevInuM maMdira ane kaNezvara maMdira pele pAra, sAbaramatInA. pUrva taTe AvyAM haze. pra. ci. pramANe kaNe vasAvelI karNAvatI karNasAgara taLAvathI zobhAyamAna hatI (pra. hiM, pR. 55) 136. Epigraphia Indica., Vol. VIII, p. 211 137. gu. ma. rA. I, pR. 35-96 ane 7rapura 2 I tihAsa, p. 14 138. yurosava, 16-32 nI TIA 139. 3rapura sAcA tirUANa, g. 146 140. lUMgapura rAccA tihAra, pR. 48-41 141. sumImama, pR. 27 182. Indian Autiquary, Vol. VI, p. 210 143. vivighatIrthag, g. 20 144. 3yapura rAjya rikSAmAM gau. hI. ojhAe kaTacurie harAvyAnuM lakhyuM che Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakAlIna rAje [ 2030 (pR. 142), paraMtu dUpura rAkhyA riphrAsamAM gujarAtavALAoe sAmaMta-- siMhane harAvI mevADamAMthI nasADavAnuM lakhyuM che (pR. 49). 145. TUMgarapura rAkhyA taddAha, pR. 51 146. AvI "paramAranI camatkArika utpatti " udayapuraprazasti" ( E. I, Vol. I,. p. 236), nAgapurano zilAlekha (Ibid, Vol. II, p. 180 ), pUrNapAlane. vasaMtagaDhano utkIrNa lekha (Ibid, Vol. IX, p. 11), AMka 1 ane 3 nA AbunA lekha (Ibid, Vol. VIII, p. 200), acalezvara mahAdevanA maMdirane lekha (I. A, Vol. XLII, p. 193, footnote 2), paTanArAyaNane lekha (Ibid, Vol. XLV, p. 77), paramAra cAmuMDarAjane arthaNAne lekha. . \ XIV, p. 295) ane Abuno lekha (Ibid.Vol. IXy, p. 148)-A abhilekhomAM paNa maLe che. 289. Ganguli, History of Parmar Dynasty, pp. 18-19 148, jI. zrI. AzA, rASapUtAne kRtihAsa, pR. 184 149. zrI. gAMgulI paNa evuM mAne che (op. cit., p. 22) 150. gu. e. le, lekha 237, pR. 40-50 151. ga. ma. rA. i., pR. 155. 15ra. gu. e. le, lekha 237, pR. 40-50 153. gu. ma. rA. i., pR. 153. 154. A. K. Majumdar, op. cit., p. 31 155. Ibid., p. 35. 156. gu. ma. rA. I., pR. 192. 157. ejana, pR. 218 158. ejana, pR. 231. 158. . . okSA, karthA , . 1, pR. 155 160. jhana, pR. 117 161. pagana, pR. 118 12. phaLana, pR. 116 163. pAna, pR. 200 164. gu. ma. rA. I, pR. 462 165. ejana, pR. 481 16 ka. . . mosA, , . 204-1 167. ga. ma. rA. i, pR.169-70. A pUrve dharaNuvarAha mUlarAjane paNa eka prasaMge sahAya karI hatI. pR. 171 16. . ha. mokSA, kAryu., pR. 171 169. gs, g. 102 170-171. A. K. Majumdar, op. cit., p. 49 172. enA I. sa. 1042 (vi. saM. 1099)nA be ane I. sa. 1045 (vi. saM.. 1102)no eka ema traNa zilAlekha maLyA che. (nI, hI. onnA, kAryuw, g. 174; gu. ma. rA. i, pR. 225). 173. enA samayanA I. sa. 1060 (vi. saM. 1117) ane I. sa. 1066 (vi. saM... 1123)nA be lekha maLyA che (. TI. mokSA, kartha, pR. 174). 174. yAtrA kAca, 16-, 24 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] selakI kAla [. 175. . hI. gaNA, 30, . 17; A. K. Majumdar, op. ch, pp. li-111 176. gu. ma. rA. I., pR. 346. 177. na. hI. mokSA, 35rtha, . 176 178. kana, pR. 17-75 179. rajana, pR. 178; gu. ma. rA. i., pR. 35 180. na. hai. mokSA, kapam, . 11-00 181. gai, 5. 180 182. ghana, pa. 206 183. pavana, 5. 208 "2C324. R. C. Majumdar, Struggle for Empire, pp. 73-74 "184-185. gu. ma. rA. i, pR. 526 186. . hI. oa, 3 , . 182; tyAM AbunA mahIpAlane ja devarAja kahe che. 187. ga. ma. rA. I., pR. 381 188. ejana, pR. 381-82; A. K. Majumdar, op. cit, p. 111 189. R. C. Majumdar, op. cit, p. 13 190. . hI bokSA, sArtha, . 182 191. R. C. Majumdar, Op. cit, p. 13 -1914, H. C. Ray, op. cti, Vol. II, pp. 1053-54 191. Ibid, pp. 1061-62 191". Ibid, pp. 1065-67 262. Ibid., p. 1068; R. C. Majumdar, op. cit., p. 81 243. R. C. Majumdar, op. cit., pp. 81-82 -194. eca. sI. rAya, sAraMga nAmane ghoDo ApyAnuM kahe che, jayAre Ara. sI. majumadAra ghoDesavAra senA ApyAnuM lakhe che. sva. du. ke. zAstrI paNa ghoDAnuM ja kahe che. (juo anukrame 4 H. C. Ray, op. cit, p. 1070; R. C. Majumdar, op. cit, p. 82; gu. ma. sA. I., pR. 23.) 15. R. C. Majumdar, Op. cit, p. 82 196. ga. ma. rA. i, pR. 339 197. R. C. Malumdar, op. cit, pp. 82-83 198. Ibid, p. 104 199, A. K. Majumdar, op. cit, p. 127 200. R. C. Majumdar, op. cir, p. 83 " 201. Ibid, p. 104 22. A. K. Majumdar, op. cil, pp. 140-140 203. Ibid, p. 142 204. R. C. Majumdar, op. cir, p. 84 205. Ibid, pp. 85-86 206. H. C. Ray. p. cit, pp. 1105-1106 azokakumAra majUmadAra (op. cit, p40) para noMdhe che ke mahedra pitAnI moTI kanyA dulabhAne svayaMvara karyo hato temAM durlabhAe durlabharAjane pasaMda karyo hato. A saMbaMdhe nAnI bahena lakSmInAM lagna nAnA bhAI nAgarAja sAthe Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ra05 8 muM ) samakAlIna rAje thayAM hatAM, paraMtu pachI eo jaNAve che ke hemacaMdra kayAyamAM Apela A banAva banAvaTa lAge che. 207. R. C. Majumdar, op. cit., p. 86; H. C. Ray, op. cit, p. 1106 208. H. C. Ray, op. cit, p. 1108 206. R. C. Majumdar, op. cit., p. 86 paraMtu azokakumAra majumadAra karyuM kyAMka bIje rokAyelo haze tyAre A banAvanI zakyatA jue che (A.K. Majumdar, Op. cit., p. 60). 210-211. R. C. Majumdar, op. cit., p. 86 212. Ibid, p. 87 213. Ibid. p. 87 214. Ibid., pp. 87-88 215. graMtha 3, pR. 155-164 216. mArI prAcIna rAjavaMza, . 2, pR. 22 217. ga7, p. 12; paraMtu zrI. viAvezvaranAtha A dharaNIvarAhane "mAravADane paDihAra, pratIhAra) kahe che e barAbara nathI. juo gu. ma. rA. , pR. 171. 218, A. K. Majumdar, op. cit, p. 82 276. R. C. Majumdar, op. cit., p. 86 220. mAratAM prAcIna rAnaverA, jhaM. 2, pR. 111 221. puSyana, pR. 115-20 222. TUthabraca Avya (5-127)mAM to mULarAje saurASTramAM ja lAkhAne yuddhamAM mAryAnuM maLe che. A sthala goMDaLa najIkanuM ATakoTa kahevAya che, paraMtu have e siddha thaI cakaryuM che ke mUlarAje kaccha upara caDAI karI lAkhAnI rAjadhAnI kerA-koTanA. yuddhamAM lAkhAne mAryo. 223. bhArata prAcIna rAjavaMrA, . 2, pR. 123 22. A vaMzanI vigata mATe juo, H. C. Ray, op. cit, Vol. II. pp.. 665-636 225. gu. ma. rA. I, pR. 297 rara. ejana, pR. 29rarakA. juo gu. rA. sAM. I, caM. 4, pR. 72 227. juo graMtha 3, pR. 149-151 rara9. Ibid., p. 63 230. A. K. Majumdar, Op. cit., p. 59. rara1. Ibid, p. 77 232. R. C. Majumdar, op. cit., pp. 63-64 ra33. A vaMzanI vigata mATe juo R. C. Majumdar, op cit, pp. 185-197. 234. juo upara pR. 97. 234. R. C. Majumdar, op. cit., p. 184 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ra06 ] solI kAla [ >> 236. dakSiNa pUrva samayane ItihAsa, pR. 203-204 237. gu. ma. rA. 4, pR. 347-49 28. ejana, pR. 350 239. A vaMza mATe juo R. C. Majumdar, Op. cit, pp. 161-179 240 dakSiNanA A kalyANunA cAlukAnI vigatanA mukhya AdhAra mATe juo | R. C. Majumdar, p. cit, pp. 161-183. 241, A vaMza mATe juo, G. M. Moraes, Kadambakula, p. 93-167. -242. G. M. Moraes, op. cit, pp. 93-163 -2x3.Importanat Inscriptions from Baroda Statc., Vol. I, pp. 64-66. kadaMbakulamAM thoDI garabaDa thayelI che. emAM keTakAcAryane nAgavarmA, eno gRhalladeva 1 lo, ene SaSThadeva 1 lo ke caturbhuja (I. sa. 966-980), ene gRhalladeva 2 (I. sa. 980-1005) ane eno SaSThadeva 2 je (I. sa. 1005-1050) Ama apAyela che. navasArInA UtkIrNa lekhanA baLe A khoTuM Thare che. G. M. Moraes, op. cit., p. 167 sAme vaMzAvaLI ApI che.) -244. G. M. Moraes, op. ci, p. 173 -245. Ibid, pp. 167-168 246. gu. ma. rA. I, pR. 245 247. G. M. Moraes, op. cit., pp. 190-198 248. Ibid, pp. 203-210 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 rAjyataMtra solaMkI rAjya nAnA rAjyamAMthI dhIme dhIme vizALa prabaLa rAjyamAM tathA keTaleka aMze sAmrAjyamAM vikasyuM sAthe sAthe enA rAjyataMtrane paNa vikAsa thate gaye. rAjA rAjyataMtramAM sarvopari sthAna rAjAnuM hatuM. solaMkI rAjyanI AraMbhika avasthAmAM rAjA "mahArAjAdhirAja" biruda dharAvato. AgaLa jatAM e "paramabhaTTAraka "mahArAjAdhirAja' ane "paramezvara"--e traNeya mahAbirUda dhAraNa karate. A uparAMta amuka rAjAo "alekyamalla "kailokyagaMDa," "siddha-cakravartI, "avaMtInAtha," "barbarakajiSNu," "abhinavasiddharAja' "bAlanArAyaNAvatAra" "ekAMgavIra,' "samasta cakravatI' "aparArjuna, "rAjanArAyaNa," "lakSmIsvayaMvara,' "mAlavaparAdhUmaketu," "bhujabalamala" jevAM viziSTa biruda dharAvatA.3 emAM avaMtInAtha, barbarakajiSNu ane mAlavaparAdhUmaketu jevAM biruda viziSTa parAkramanAM dyotaka che. vaLI teo ghaNI vAra "umApativaralabdhaprauDhapratApa, umApativaralabdhaprasAda" ke "parama mAhezvara" jevAM dhArmika biruda paNa dharAvatA sAmata rAjAo "malezvara" ke "mahAmaMDalezvara' tarIke oLakhAtA. kavacit "mAMDalika" ke "mahAmAMDalika" kahevAtA. ThakarAtanA mAliko "rANaka" (rANo) biruda dharAvatA. moTA sAmaMta "mahArAja' kahevAtA. rANIo mATe mahArANI" biruda maLe che. mUlarAja 1 lAnA rAjyakAla daramyAna cAmuMDarAje bhUmidAna dIdheluM te yuvarAja tarIke dIdhuM lAge che, paraMtu emAM ene mATe yuvarAja' biruda prayojAyuM nathI. AbunA rAjA dhArAvarSanA samayamAM ene nAne bhAI prahalAdana yuvarAja tarIke adhikAra dharAvato. kavacit "mahArAjaputra" biruda jovAmAM Ave che." rAjAno uttarAdhikAra sAmAnya rIte enA jayeSTha putrane maLata. jo rAjA aputra hoya te enA nAnA bhAIne ke e nAnA bhAInA putrane rAjavAraso maLato. sago nAno bhAI ke bhatrIjo na hoya te najIkanA pitarAIne maLato. keTalIka vAra rAjAo potAnA uttarAdhikArIne rAjyAbhiSeka karI rAjapadathI nivRtti letA. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAla kI kAla 208 ] sAsatA prabaLa rAjAe AsapAsanA rAjAone peAtAnuM Adhipatya svIkAravAnI pharaja pADatA ne e sAmA lAga Avye svataMtra thavA prayatnazAlI rahetA. keTalIka vAra viAdhI sAmaMtane padabhraSTa karI, enI jagyAe enA kuTuMbanA koI anyane sthApavAmAM AvatA. keTalIka vAra sAmaMta para dekharekha rAkhavA daMDanAyaka, maMDalezvara ke tatrapAlanI niyukti karavAmAM AvatI. vaphAdAra sAmatA yuddhamAM peAtAnA adhipatine sakriya madada karatA. sAmatA adhipatine dravyarUpe tathA bhAgarUpe kaI vArSika(sAMvatsarika) khaMDaNI ApatA. a rAjayasa [ 31. prajAnuM rakSaNa karavuM e rAjAneA mukhya dharmAM gaNAtA. pAtAnA rAjya para AkramaNa thatAM rAjA e AkramaNane sabaLa sAmaneA karatA ne zatrusainyanuM prAbalya jotAM sAmanA karavA zakaya na lAge te ja emAM pAchI pAnI karatA. mahattvAkAMkSI rAjA potAnA rAjyanA vistAra karavA tathA AsapAsanAM rAjgyA para peAtAnuM Adhipatya pravartAvavA pravRtta rahetA. rAjyanA vahIvaTa mATe meTA nAnA adhikArIenI nimaNUka karatA ne prajA para vividha karaverA nAkhtA. dukALamAM jamIna-mahesUla mApha karatA.7 anyAyI karaverA ke rivAja dUra karavA mATI Avaka paNa jatI karatA. pAtAnAM prajAjaneAnA hita mATe e kAmanA bhedabhAva na rAkhatA. rAjA brAhmaNA, madirA ane derAsarAne Arthika prAtsAhana ApatA. ene bhUmidAna karI enAM tAmrazAsana karAvI ApatA. rAjadhAnImAM tathA anya mahattvanAM sthaLAe madirAne chaNeNaMdAra karAvatA ne navAM maMdira baMdhAvatA. jaLAzayA ane kliA paNa khaMdhAvatA. kavie tathA vidvAneAne pratsAhana ApatI vidyA tathA sAhityanI pravRttine uttejana ApatA. udyoga dhadhA tathA vepAravaNajane uttejana ApI rAjyanI Arthika saMpatti vadhAratA. mahAmAtya rAjAnA adhikArIomAM mahAmAtya sahuthI ucca sthAna dharAvatA. ghaNA abhilekhAmAM te te samayanA rAjAnA nirdeza pachI te te samayanA mahAmAtyane paNa nirdeza Ave che. rANA vIradhavalanA rAjyamAM mahAmAtya vastupAla tathA tejapAla ghaNuM mahattvanuM sthAna dharAvatA. mahAmAtyA zrIkaraNAdi karaNA(adhikaraze!)nA sava' mudrA vyApAra ( mudrAdhikAra sAthenA vyApAra ) saMbhALatA.9 rAjyanA vividha karaNa rAjyanA vahIvaTa mATe rAjyataMtrane vividha karaNeA (adhikaraNe!) ke khAtAMomAM Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [209 vaheMcavAmAM AvatuM. judA judA prakAranA zAsanalekhonA saMgraharUpe lakhAyelA "lekhapaddhati' nAme graMthamAM ghaNuM udAharaNa selaMkIkAlane lagatA zAsana lekhanAM ApavAmAM AvyAM che. * emAM zarUAtamAM 32 karaNu gaNAvavAmAM AvyAM cheH zrIkaraNa(AvakakhAtuM), vyayakaraNa(kharca-khAtuM), dharmAdhikaraNa(nyAya-khAtuM), maMDapikAkaraNa(mAMDavI. khAtuM), velAkulakaraNa(baMdara-khAtuM), jalapathakakaraNa(jalamArgo ane mArgonuM khAtuM), ghaTikAgrahakaraNa (zALAnA makAnanuM khAtuM), TaMkazAlAkaraNa, dravyabhAMDArakaraNa, aMzukabhAMDArakaraNa(vastrabhaMDAranuM khAtuM), vArigRhakaraNa, devavesmakaraNa(rAjamahelanuM khAtuM), gaNikAkaraNa, hastizAlAkaraNa, azvazAlAkaraNa, kalabhazAlAkaraNa (UTazALAnuM khAtuM), zreNikaraNa, vyApArakaraNa, taMtrakaraNa (rAjakIya khAtuM), koSAgArakaraNa (koThAranuM khAtuM), upakramakaraNa(amAtyaparIkSAnuM khAtuM), karmakarakaraNa sthAnakaraNa (jAhera bAMdhakAmanuM khAtuM), devakaraNadevasthAnanuM khAtuM), saMdhivigraha)karaNa, mahAkSapAlakaraNa(daphataranuM khAtuM), mahAnasakaraNa(rasoDAnuM khAtuM, jayanAlAkaraNa(AyudhAgAranuM khAva), satrAgArakaraNa(sadAvratanuM khAtuM), aMta:purakaraNa ane suvarNakaraNa.11 solaMkI rAjyanA abhilekho ane hastalikhita graMthamAM A paikI zrIkaraNa, vyayakaraNa, vyApAra, devakaraNa, maMDapikA, mahAkSapaTala, saMdhivigraha ane zreNIno ulekha Ave che. AthI lekha paddhatimAM jaNAvelAM ghaNAMkharAM karaNa solaMkI rAjayane lAgu paDatAM hovA saMbhava che. maMtrI, pradhAna ane saciva Ama te dareka karaNanA vaDAne "mahAmAtya" kahetA, paraMtu emAM je mahAmAtya zrIkaraNAdine mudrAvyApAra saMbhALato te samasta rAjyataMtrane mukhya mahAmAtya gaNutA.13 anya amAtyomAM keTalAka maMtrI, pradhAna ke saciva tarIke adhikAra dharAvatA; dA. ta. mularAja 1 lAe grAharipune lagatA svapna pachI je jambaka ane jehula sAthe vicAraNA karI temane jAka e mahAmaMtrI ane jehula e mahApradhAna hato evuM abhayatilaka jaNAve che.14 visaladevanA saM. 1308(I. sa. 1252) nA zilAlekhamAM enA be mahApradhAnane ullekha Ave che.15 cAmuMDarAjane mAdhava nAme mahAmaMtrI hatA evuM zrIdhara-prazasti jaNAve che.16 mAdhavane vaMzaja vala kumArapAla saciva hato evuM paNa emAM jaNAvyuM che. 17 AbunA saM. 1287(I. sa. 1231)nA zilAlekhamAM lUsiMga, malladeva. vastupAla ane tejapAla mATe "saciva" tathA "maMtrI" zabda prayojAyA se. 14 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] sAlakI phAla [31. che.18 evI rIte aju nadevanA sa. 1320(I. sa. 1264) nA zikSAlekhamAM paNa e be zabda eka arthamAM vaparAyA che.19 siddharAja jayasiMhanA dAheda zikSAlekhamAM dadhipadrama DalanA vahIvaTa maMtrI tarIke nimAyelA senApati kezava karatA hovAnu jaNAvyuM che.2" A pathI * maMtrI ' ane * saciva' zabda ghaNI vAra eka ja arthAMmAM vaparAtA ane mahAmAtyane mahAmaMtrI ' paNa kahetA evuM mAlUma paDe che. paraMtu ' mahApradhAna ' e mahAmaMtrI thI judA huAddo hatA. ene cokkasa adhikAra nakkI karavA muzkela che, paraMtu e mahAmaMtrInA adhikAra jevA adhikAra hatA e spaSTa che. * ' . anya adhikArIe dAnazAsaneAmAM e adhikArIonA ullekha ghaNI vAra Ave cheH rAjazAsananA dUtaka tarIke mATe bhAge mahAsAMdhivigrahikatA ane dAnazAsana lakhanAra tarIke mahAkSapalika ke AkSapaTalikane. mahAsAMdhivigrahika e saMdhi ane vigrahane lagatA karaNanA vaDA hatA. anya rAjyA sAthenA rAjakIya saMbaMdhamAM sAMdhivigrahike kevI kuneha, sAvadhatA ane mutsaddIgIrI rAkhavI paDe e prabaMdhaciMtAmaNi 'mAM bhImadeva 1 lAnA sAMdhivigrahika DAmara(dAmeAdara)ne lagatA je vividha prasaMga nirUpyA 21 te parathI spaSTataH udAhata thAya che. kAreka pratIhAra paNa dUtaka tarIkenI kruja bajAvatA.22 dAnazAsaneAnuM lakhANu taiyAra karavAnuM kAma akSapaTala(daphtara) khAtAnA adhikArI ke vaDA adhikArI karatA. A hodA para mATe bhAge kAyasthanI nimaNUka thatI. ' * ajayapAlanA samayanA saM. 1231(I. sa. 1175)nA tAmrapatramAM dAnazAsana daMDanAyaka, deza-Thakkura, adhiSThAnaka, karaNapuruSa, zayyApAla, bhaTTaputra ityAdi rAjapuruSAne tathA brAhmaNA vagere nivAsIone pharamAvavAmAM AvyuM che.23 daDa nAyaka' eTale balAdhyakSa-senAdhyakSa evA atha` uddiSTa che. 4 dezapura' e deza ke maMDalanA mukhya Thakkura lAge che. pa Thakura' e solaMkI samayamAM ucca koTinI vyaktio mATe pracalita mAnavAcaka zabda hatA. ' adhiSThAnaka' adhiSThAna(vaDA mathaka)nA vahIvaTa karanAra adhikArI hatA. 6 ' karaNapuruSa' eTale sacivAlayamAM kAma karatA adhikArI ke kArakuna,27 ' zayyApAlaka' e rAjA ke mahAmaDalezvaranA zayyAgRhane rakSaka lAge che.8 ' bhaTTaputra 'neA atha bhaTa(sainika) jevA lAge che.29 A dAnapatramAM aMte * uparera' nAme adhikArInuM nAma ApyuM che te prAyaH * uparika 'nA arthamAM lAge che.30 maitrakakAlamAM uparika 'e ucca koTinA adhikArI hatA.31 bakSAdhi'36 e balAdhikRta(sainyAdhikRta)nu ( Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [ 211 saMkSipta rUpa che, "pUjAmAtya33 e devakaraNane adhikArI che. rAjAe devA (jozI) ane mahAmaudUrtikanI paNa nimaNUka karatA.34 aMganigRhaka rAjAno aMgarakSaka hatA. prAdezika adhikArIo rAjyanA mukhya vahIvaTI vibhAgane "maMDala" kahetA ne enA vaDA adhikArI "maMDalezvara" ke "mahAmaMDalezvara' kahetA. keTalIka vAra e adhikAra daMDanAyakane paNa soMpavAmAM Avato. sAmAnya rIte daMDanAyakane hoddo mahAmaMDalezvaranA hoddAthI Utarato hato. keTalIka vAra daMDanAyakane AgaLa jatAM mahAmaMDalezvarano hoddo maLata; dA. ta. vayajalladevane. keTalIka vAra maMDalezvaranI eka maMDalamAMthI bIjA maMDalamAM badalI thatI; dA. ta. vIsaladeve saurASTranA maMDalezvara salakSane chevaTe lATamaMDalamAM mUkyo hate. koI vAra maMDalezvara ke daMDanAyaka keI nAnA vahIvaTI vibhAga para ke kaI amuka gAma para adhikAra dharAvato.36 navA jitAyelA maMDalamAM ghaNuM vAra daMDanAyaka ke senApatine nImavAnI jarUra rahetI; dA. ta. caMdrAvatImAM bhImadeva 1 lAe daMDanAyaka vimalane ane siddharAje saurASTramAM daMDanAyaka sajjanane tathA dadhipadrAdi maMDalamAM senApati kezavane nImele. maMDalezvara daMDanAyaka vagerene potAnA hAtha nIcenA adhikArI nImavAne adhikAra rahe.37 maMDalanA sarva adhikArIo para daMDanAyakane adhikAra raheta; e pitAnA maMDalane lagatI mAhitI haMmezAM rAjAne mokalato rahetA.38 keTalAka abhilekhomAM "mahAsAdhanika' nAme adhikArIne ulekha Ave che.39 e sAdhanike arthAta nagaranA piolIsane vaDo lAge che.40 "dezAdhikArI" nAme adhikArIne paNa aneka abhilebamAM ullekha Ave che. e de. A maMDalano mukhya mahesUla-adhikArI lAge che.41 "nAyaka 42 "daMDanAyaka'nA arthamAM vaparAya lAge che. 43 prAdezika rAjyataMtramAM paNa zrIraNa Adi karaNa hatAM.44 nagarane vahIvaTa nagarano vahIvaTa paMcakulane soMpavAmAM Avato. A paMcakula nagarapaMcAyata jevuM hatuM. ene ullekha haMmezAM enA vaDA sabhyanA nAma sAthe thaye; jemake seminAtha devapattanamAM arjunadevanA samayamAM abhayasiMha-prakRti paMcakula hatuM, jenI maMjurIthI nAkhudA pIreje e nagaranI bahAranA bhAgamAM majida baMdhAvelI.45 athavA pAlDaNapuramAM pethaDa-prakRti paMcakulanI maMjUrIthI zrIkRSNanI pUjA mATe Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21ra ] selaMkI kAla [ - dAna devAmAM AvyuM. tyAM karaNa tathA maMDapikA (mAMDavI) havAne paNa emAM ullekha Ave che. pAhiNapuranA "paMcamukhasamastanagara" nAme moTA vahIvaTI maMDalamAM tyAMnA paMcakula uparAMta purohita, sAdhuo (zAhukAro), zreSThIo(zeTha), Thakakara, sonI, kaMsArA vagere mahAjane, vaNajArA ane nauvittaka (nAkhudAo)ne samAveza thato. A paMcamukhanagare zrIkRSNanAM pUjA, naivedya, ane prekSaNaka (ela) mATe amuka vastuonAM kharIda-vecANa para amuka lAgA nAkhyA hatA. A lAgAonI vasUlAta haTakaraNa ane zuka-maMDapikA(dANa-mAMDavI)nA adhikArI saMbhALatA haze.47 gRhavikraya tathA dAsIviya aMge paMcamukhanagarane jANa karavI Avazyaka gaNAtI evuM ene lagatA zAsalekhonAM udAharaNe parathI mAlama paDe che.48 dhamacIrikAnA udAharaNamAM jaNAvyA mujaba aparAdhitAnuM pratijJApUrvaka nivedana paNa paMcamukhanagara samakSa karavuM paDatuM.49 nagaranA vahIvaTamAM paMcakula ane paMcamukhanagara uparAMta mahAsAdhanika, talAra(rakSaka) ane adhikAnaka jevA adhikArIonI paNa jarUra paDatI hovI joIe.50 cAma-vahIvaTa grAma e vahIvaTa mATene sahuthI nAno ekama hatuM. dareka gAmanI cAre bAjanI sImA nizcita karavAmAM AvatI. kyAreka najIkanAM gAma vacce takarAra thatI to e prAyaH e be gAmo vaccenI sImA mATe thatI.51 tyAre baMne pakSone ekaThA karI ene sarvasaMmata nirNaya karavAmAM Avato ne enuM karAranAmuM karavAmAM AvatuM. ene "zIlapatra' kahetA. - abhilekho tathA "lekhapaddhatimAM AvatA ullekho parathI grAmanA keTalAka adhikArIo vize jANavA maLe che. sAraMgadevanA Abu zilAlekha(vi. saM. 1350-I. sa. 1294)mAM selahatya(selahata), talAra vagerene ulekha che.para selahasta' prAyaH mahesUlI adhikArI haze.pa3 "talAra ne ullekha "lekhapaddhatimAM paNa Ave che.54 hemacaMdrAcArye "dezInAmamAlAmAM "talAra' eTale nagara-rakSaka evo artha Ape che. pa5 nagara-talAranI jema grAma-talAra paNa hatA.56 ene artha keTavALa thAya che.57 "hiMdI5ka 58 hiMDIne (pharIne) kara ugharAvanAra adhikArI haze.pa9 "pratIsArakane ullekha bhImadeva 2 jAnA saM. 1287 nA dAnapatramAM temaja "lekhapaddhatimAM Ave che. eka sthAnathI bIje sthAna javAnI paravAnagI (dezarAra') meLavavA mATe nALiyAmAM rokI rAkhelAM vAhanene jakAta laI AgaLa javA denAra adhikArIne "pratIsAraka" kahetA. 2 Thaphakura' be prakAranA hatA : "dezaThaphakura 58 ane "grAmaThaphakara."64 "dezaThaphakura" Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [ 213 eTale dezAdhipa ane "grAmaThakakara' eTale grAmapati.5 "lApika' eTale vATamAM saMbhALa rAkhanAra vaLAviye, jene "valApikA "(vaLAmaNa) nAme mahenatANuM ApavAmAM AvatuM. 7 "mahaMtaka" eTale mahete (kArakuna ke gumAsta. 8) bRhadAjika" eTale joDesavAra pilIsa adhikArI. 8 "niyAmaka" eTale paravAnAvALI cIjone javA denAra adhikArI.70 keTalIka vAra gAmane mukhya adhikArI "balAdhikRta" hota.71 "zIlapatra'nA udAharaNamAM "adhikArI" ane khetamaMtrI ne ullekha Ave che.72 "adhikArI ne ullekha buddhavarSanA saMjANu tAmrapatramAM paNa Ave che, ahIM ene aya mahesUlI adhikArI thAya che.? dAnamaMDapikAne lagatA khatanA udAharaNamAM mAMDavI, pathAkIyaka ane uparanahIMDIyAne ulekha Ave che.74 mAMDavI(jakAta levAnI jagyA)e dANa levA mATe khAsa adhikArI raheto. "pakIyaka' mArga parano vero ugharAvate. "uparahIMDIyA" kArano nirIkSaka hato.7pa vaLI "dekara' nAme paNa eka grAma-adhikArI hata 76 paMcakula zrIkaraNa, vyAkaraNa Adi karaNanA mahAmAtya sAthe ke daMDanAyaka sAthe keTalIka vAra paMcakulane ulekha Ave che. keTalAka abhilekhamAM, khAsa karIne saurASTra maMDalanA abhilekhamAM, sthAnika vecANa tathA vahIvaTanA saMdarbhamAM paMcakulane ulekha Ave che.78 emAM e paMcakula mukhya sabhyanA nAme oLakhAya che; jemake abhayasiMha-prabhUti paMcakula ke pethaDa-prabhUti paMcakula 9 paMcakula mULamAM pAMca adhikArIonuM racAtuM; paMcakulanA sabhyane "paMcakulika" (pALI) kahetA. thAnika vahIvaTamAM paMcakula aneka prakAranI pharaja bajAvatuM; dA. ta. aputrikAdhana japta karavAno rivAja hato tyAre e kAma paMcakulane soMpAtuM. paMcakula jarUra pacce sinine ekatra karatuM, mahesUla ke yAtrAvero vasUla karatuM, bAMdhakAmanI dekharekha rAkhatuM, jIvahiMsAnI manAInA pAlananuM dhyAna rAkhatuM, rAjarasoDAnI dekharekha rAkhatuM.81 paMcakulanI rAjA vaDe niyukita thatI.02 vahIvaTI vibhAge ane peTA vibhAge solaMkI rAjayamAM taLa-gujarAta, saurASTra ane kaccha uparAMta mAravADa, mevADa ane pazcima bhALavAne samAveza che. ATalA vizALa rAjyanA vahIvaTa mATe ene aneka vahIvaTI vibhAge tathA peTA vibhAgomAM vibhakta karavAmAM AvatuM. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAla phI kAla [31. maitrakakAlIna " viSaya ' vibhAga karatAM anumaitrakakAlIna 'maMDala' ane nAnA meATA grAmasamUhonA vibhAga vadhu pracalita rahyA. nAnAM vibhAgeAmAM 8 tha' pracalita rahyo. 214 ] . rAjyanA meTAmAM meATA vahIvaTI vibhAga * maMDala' tarIke eLakhAtA. lATa ane saurASTranA keTalIka vAra * maMDala ' ne badale * deza ' tarIke ya ullekha thatA.83 mUlarAja 1 lAe sAraravatamaDalamAM seAlakI rAjyanI sthApanA karI hatI. e satyapuramAMDala para paNu sattA dharAvatA. durlabharAja bhillamAlamaMDala para zAsana karatA hatA. bhImadeva 1 lAe kacchamAMDala para ane deve lATamaMDala para satta` pravartAvI hatI. siddharAja jayasiMhe surASTramaMDala, avaMtimaDala, daSipatramaDala, gehakamaMDala, bhAlaravAmi-mahAdvAdazakamAMDala vagere mAMDalA para sattA prasArI hatI, jemAM mAravADa ane mevADaneA paNa samAveza thatA. mevADanA ullekha bhImadeva 2 jAnA samayamAM medapATa-maDala tarIke Ave che. ajayapAlanA sa. 1231(I. sa. 1175)nA tAmrapatramAM narmadAtaTamAMDalaneA ullekha Ave che. lekhapaddhati 'mAM kheTakAdhArama`DalanA ullekha Ave che. sAraMgadevanA sa, 1350 (I. sa. 1294) nA zilAlekhamAM aSTAdazazata-maMDalanA nirdeza che.84 (nakazeA 2) viSaya nAme vahIvaTI vibhAga have javalle pracalita hatA, jyAre pathaka nAme peTA--vibhAga ThIka ThIka pracalita hatA. cAreka amuka saMkhyAmAM gAmeAnA samUha pazu pracalita hatA sArasvatamaDala ane enA pathaka (nakaro 1) sAraravatamaMDala e sAlakI rAjyanuM mULa maDala hatuM, jemAM seAlaka rAjyanI rAjadhAnI AvelI hatI. rAjadhAnI aNahilapATaka pattana (aNuhilavADa pATaNa) sararavatI nadInA kinAre vasI hatI. sararavatI(uttara gujarAta )nI AsapAsa AvelA A pradeza bhaugeAlika dRSTie sAraravata deza tarIke oLakhAtA.85 sAraravatamaMDalamAM zarUAtamAM viivaSaya ane ga MbhUtAviSaya jevA viSaya hatA.8-a sArasvatamaDanA ullekha mUlarAja 1 lAnA sa. 1843(I. sa. 987) nA dAnapatramAM ja Ave che,86 ne emAM te e maDalanI aMdara meheraSTrIya ardhyama nAme peTA vibhAga jaNAvyA che. A vibhAga zarUAtamAM 50 gAmAnA vistAra haze ne enuM vaDuM mathaka meDheraka (meDherA) haze, paraMtu AgaLa jatAM ene sthAne gabhUtA, va,i vAlIya, dhAdA, viSaya, daDAhI, cAlasA vagere paMthaka pracalita thayA. A badhA thaTTAne dAnapatrAmAM dhRtaH sAravatamaDamAM jaNAvyA nathI, paraMtu bhaugoSTika saMdarbhe puthI A sva thaka sAravatamaDahanI aMtatA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 muM 1 rAjyataMtra (215 hevAnuM sUcavAyuM che e yathArtha lAge che.87 AgaLa jatAM, teramI sadImAM, enI aMdara mAtra pathaka hevAnuM mAluma paDe che. vaddhi ane gaMbhUtA vibhAga paNa pachI pacaka tarIke ja dekhA de che.88 solaMkI vaMzanAM dAnazAsanamAM sahuthI vadhu ullekha A be peTA vibhAganAM gAmonA Ave che. gaMbhUtA-pacakanuM vaDuM mathaka gaMbhUtA mahesANA jillAnA cANasmA tAlukAmAM AveluM gAMbhu che, je puSpAvatI nadInA dakSiNa taTa pAse vaseluM che. moDhero enI dakSiNapazcime AveluM che. gaMbhUtA pathamAM jaNAvelAM gAma cANasmA tAlukAmAM khArI-puSmAvatI-rUpeNa nadInA pradezamAM AvelAM che. gaMbhUtA-pathakamAM cANasmA tAlukAnI uttare AvelA pATaNa tAlukAnA dakSiNapUrva bhAga(jemAM saMDera AveluM che)ne tathA siddhapura tAlukAne dakSiNa pazcima bhAga(jemAM sUnaka ane DAbhI AvelAM che)ne paNa samAveza thato haze evuM sUcavAyuM che, paraMtu e gAmono samAveza viSaya-pathakamAM thatuM hoya e vadhu saMbhavita che. - vahiMpathaka gaMbhUtApathanI pazcime tathA dakSiNa-pazcime hatA, bhaugolika daSTie A pradeza hAla "vaDhiyAra' tarIke jANIto che. A pathakanuM vaDuM mathaka maMDalI hatuM, jyAM mUlarAja 1 lAe mUlezvaranuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. maMDalI amadAvAda jillAnA vIramagAma tAlukAmAM AveluM mAMDala che, je vIramagAmanI uttarapazcime AveluM jUnuM nagara che. hAla vIramagAma che tyAM ghUsaDI nAme gAma hatuM, tyAM rANA lavaNuprasAdanA putra rANuM vIrame vIramezvaranuM maMdira baMdhAvyuM hatuM.91 AgaLa jatAM ghUsaDI A kAraNe "vIramagAma' tarIke jANItuM thayuM lAge che. A gAma vahiMpathakanA dakSiNa bhAgamAM hatuM. enI dakSiNa-pazcime lIlApura nAme gAma bhImadeva 2 jAnI rANI lIlAdevInA nAme varyuM hatuM ne emAM bhImezvara tayA lIlezvaranAM maMdira baMdhAyAM hatAM.91 salakhaNupura rANuM lavaNaprasAde pitAnI mAtA salakhaNadevInA nAme vasAveluM ne tyAM pitAnA nAme AnalezvaranuM tathA mAtAnA nAme salakhaNezvaranuM maMdira baMdhAveluM. e cANasmA tAlukAnA dakSiNapazcima bhAgamAM AveluM hAlanuM zaMkhalapura hAI vahiMpanA uttara bhAgamAM AveluM gaNAya. zaMkhalapuranI pAse AvelA bahucarAjI gAmane bahicara grAma tarIke ullekha Ave che.63 Ama vRddhi pathakamAM cANasmA tAlukAnA pazcima bhAgathI mAMDIne enI dakSiNe viramagAma tAlukA sudhInA vistArano samAveza thato.94 aNahilavADanI uttare vAlauya-pathaka hatuM, jeno ullekha bhImadeva 2 jAnA eka tAmrapatramAM thaye che.5 emAM jaNAvelu e pathakanuM gAma mahesANA - jillAnA pATaNa tAlukAmAM voho nadInA dakSiNa kAMThe AveluM bAlavA heI zake 96 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ga 216 ] lakI kAla A pathakamAM pATaNa tAlukA uparAMta siddhapura tAlukAnA uttara bhAgane paNa samAveza thato haze. vAlaya-pathakanI pUrve Avela dhANadAhAra-pathaka e sArasvatamaMDalanA uttara bhAgamAM Avele pathaka che. ene ulekha bhImadeva 1 lAnA pAlanapura tAmrapatramAM thaye che.8 A pathakanuM vaDuM mathaka dhAdA e banAsakAMThA jillAnA pAlanapura tAlukAnA pUrva bhAgamAM AveluM hAlanuM dhANadhA che. A pathakamAM pAlanapura tAlukA uparAMta DIsA tAlukAno samAveza thato haze. dhANadA agAu AhAranuMya vaDuM mathaka haze, tethI pathaka "dhANadAhAra " nAme oLakhAto haze. A pathakanI dakSiNe viSaya-pacaka nAme pathaka hato. ene ulekha tribhuvanapAlanA dAnapatramAM thayo che. 100 viSaya pathakamAM AvelAM bhASara ane enI AsapAsanAM gAmo paikI ghaNAMkharAM gAma siddhapura tAlukAnA dakSiNa bhAgamI AvelAM che. 101 kumArapAlanA saM. 1199 I. sa. 1143)nA aprasiddha dAnapatramAM jaNAveluM viSaya-pathakamAMnuM mUNavada gAma pATaNa tAlukAnA dakSiNapUrva bhAgamAM AveluM marda lAge che, AthI viSaya-pacaka pATaNa tAlukAnA dakSiNa pUrva bhAgamAM, siddhapura tAlukAnA dakSiNa bhAgamAM ane visanagara tAlukAnA uttara bhAgamAM AveluM gaNAya. A pathakanuM vaDuM mathaka jANavA maLyuM nathI. karNadeva 1 lAnA saM. 1148(I. sa. 1092)nA dAnapatramAM jaNAvelA AnaMdapura-126 vibhAgamAM siddhapura-pATaNa tAlukAnA dakSiNa bhAgamAM AvelAM gAmane samAveza thato hera e vibhAga AgaLa jatAM viSaya-pathakamAM pheravA lAge che. to enuM vaDuM mathaka AnaMdapura(vaDanagara) hoI zake. mULamAM AnaMdapura viSaya haze te pathaka thatAM "viSaya-pathaka" tarIke pracalita thaye haze. viSaya-pathakanI dakSiNe vahI-pathaka hati. 103 ene ulekha bhImadeva 2 jAnA saM. 1256 (I. sa. 1200)nA tAmrapatramAM temaja tribhuvanapAlanA tAmrapatramAM thayA che.14 pahelA tAmrapatramAM jaNAvelAM kaDAgrAma ane enI AsapAsanAM abhijJAta gAma tathA mahisANA(mahesANA) gAma hAlanA vIsanagara tAlukAnA dakSiNa bhAgamAM ane mahesANA tAlukAnA uttara bhAgamAM AvelAM che 15 tribhuvanapAlanA tAmrapatramAM jaNAvelAM rAjapurigrAma ane enI AsapAsanAM gAma kaDI tAlukAnA uttarapUrva bhAgamAM AvelAM che. mahApurisariya'nI sa. 127 (I. sa. 1171)nI tADapatrIya pratinI prazastimAM jaNAveluM pAlAudra grAma mahesANAnI najIka AveluM heI daMDAvya (daMDAhI) pathakanI aMtargata lAge che. 107 "lekhapaddhatimAM dadAhIma (daMDAhI) pathakamAM jaNAveluM bAlUA8 kalela tAlukAnA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 muM ] rAjyataMtra [210 uttarapUrva bhAgamAM AveluM bAlavA hoI zake. Ama daMDAhI-pathakano vistAra mahesANA-vIsanagara tAlukAthI mAMDIne kaDI-kalela tAlukAnA uttara bhAga sudhI hevAnuM mAlUma paDe che. daMDAhI-pathakanI dakSiNapUrve cAlIsA-pathaka hato. ene ullekha bhImadeva 2 jAnA saM. 1283(I.sa. 1227) nA dAnapatramAM thayo che. emAM jaNAvelAM vaDasara tathA cuyAMtija gAma kalola tAlukAnA dakSiNapUrva bhAgamAM AvelAM che ne bAjunuM eka gAma kalela tAlukAnI pUrve AvelA dasakroI tAlukA(ji. amadAvAda)nA uttara pazcima bhAgamAM AveluM che. 1deg A pathakanuM vaDuM mathaka cAlIsA kaDI tAlukAnA uttara bhAgamAM AveluM calAsaNa hovAnuM sUcavAyuM che, paraMtu cAlIsA" nAma cAlIsa gAmanI saMkhyA parathI paDyuM hoya e vadhu saMbhavita che. A pathakanA sUcita vistAra parathI sArasvatamaMDala uttarapazcime banAsa nadI sudhI, pUrve sAbaramatI nadI sudhI, uttare banAsakAMThA jillAnA pAlanapura tAlukA sudhI, dakSiNapUrve amadAvAda jillAnA dasakroI tAlukA sudhI, dakSiNe mahesANA jillAnA kaDI-kalela tAlukAo sudhI ane dakSiNa pazcime amadAvAda jillAnA viramagAma tAlukA sudhI vistRta hovAnuM mAluma paDe che. TUMkamAM, emAM hAlanA mahesANA jillAno ghaNekhara bhAga samAI jate te uparAMta AjubAjunA jillAonA samIpavartI bhAgone paNa samAveza thato. acaeN maMDala kaccha pradezane vahIvaTa kacchamaMDala tarIke thato. A ma Dalane ullekha khAsa karIne bhImadeva 1 lAnAM dAnazAsanamAM thayo che. 112 saM. 1086(I.sa. 1030)nA dAnapatramAM ghaDahakikA-12 nAme peTA vibhAgane paNa ullekha che. ghaDahaDika e geDI(tA. rApara) hoI zake, alabatta geDIne saM. 1328(I.sa. 1272)nA zilAlekhamAM vRtaghaTI" kahI che. ghaDahaDikA-1ra mAM jaNAvelAM sthaLa oLakhI zakAtAM nathI. evI rIte saM. 1093(I.sa. 1037)ne dAnapatramAM jaNAveluM sahasacANA gAma paNa oLakhAtuM nathI. 11a enI sAthe jaNAveluM vekariyA hAlanuM verA (tA. rApara temaja tA. mAMDavI) hoI zake. jabhagana gAmanuM dAna jaNAvatuM saM. 111(I. sa. 1061)nuM dAnapatra bhadrezvara(tA. muMdrA)mAM maLyuM che. emAM jaNAvelAM sthaLa paNa oLakhI zakAyAM nathI. siddharAja jayasiMhane saM. 115(I. sa. 113)nA zilAlekhamAM prAyaH kacchamaMDalano ane bhadrezvara velAkulabaMdara)no ullekha Ave che. 113 ajunadevanA saM. 1328(I.sa. 1272)nA zilAlekhamAM vRtaghaTI vibhAganA rava rAmane Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] selaMkI kAla [ pra.. ullekha che. 114 e hAlanuM vAtA. rApara) che ne dhRtaghaTI e enI najIkamAM AveluM geDI che. Ama ka7--maMDalamAM ulikhita gAmo paikI keTalAMkane samAveza. kaccha jillAnA rApara ane muMdrA tAlukAmAM thAya che. saurASTra para solaMkI rAjAonuM zAsana ke Adhipatya hevAne ulekha aneka abhilekhAmAM thayo che, paraMtu surASTramaMDalane nirdeza traNa abhilekhamAM ja maLe che. bhImadeva 2 jAnA saM. 1266(I.sa. 1210)nA tAmrapatramAM 15 vAmanasthalI(vaMthaLI)ne vaDuM mathaka jaNAvyuM che. sAraMgadevanA vaMcaLI zilAlekhamAM. paNa evuM ja uddiSTa lAge che. visaladevanA saM. 1315(I.sa. 1259)ne zilAlekhamAM 16 bhUmalikA(dhUmalI)ne ullekha che, paNa e lekha ribaMdaramAM maLela che. karNadeva 2 jAne zilAlekha mAMgaroLa(seraTha) mAM maLe che. 117 Ama A badhA. ulekha jUnAgaDha jillAne lAgu paDe che. bharANuM(tA. jAmanagara)nA saM. 1275 (I.sa. 1219)nA zilAlekhamAM 18 "saurASTradezane ullekha che. arjunadevanA samayanA kAMTelA(tA. porabaMdara, ji. junAgaDha)nA zilAlekhamAM 119 "saurASTra tathA "surASTranA vahIvaTI kSetrane nirdeza che. arjunadevanA giranAra zilAlekhamAM. pAhane surASTrane ane sAraMgadevanA AmaraNa(ji. jAmanagara) zilAlekhamAM saurASTradezane adhikArI ko che. A parathI "surASTra dezamAM samasta saurASTra dvIpakalpane samAveza thato hovAnuM phalita thAya che, paraMtu saurASTramaMDala nAgaDha-vaMthaLI pradezanuM sUcaka haze. mAMgaroLanA saM. 12 2(I. sa. 1146)nA zilAlekhamAM 1 maMgalapura(mAMgaroLa), corayAvADa(ceravADa), valaja(baLeja) ane vAmanasthalI, (vaMthaLI) uparAMta lAThidrA-pathakane ulekha Ave che, tenuM vaDuM mathaka mAMgaroLa, tAlukAnuM lAThodarA che. mUlarAja 1 lAnA samayamAM bhUtAmbilI(dhUmalI)mAM rANaka bASThaladeva rAya karato hato tyAre agAunuM "aparasurASTrAmaMDala" have "navasarASTrAmaMDala" tarIke oLakhAtuM hatuM ne enI aMdarane bhUtAmbilInI AsapAsanA pradeza have "jeNuka deza" tarIke oLakhAto. paura-lAla (ribaMdara)no samAveza emAM thatA.11 selaMkI-kAlanA zarUAtanA bhAgamAM paramAra vaMzanA lekhamAM12* mohaDavAsaka-viSayano ullekha Ave che; AgaLa jatAM e 750 gAmonuM baneluM maMDala gaNAyuM. enuM vaDuM mathaka mehaDavAsaka e moDAsA (ji. sAbarakAMThA) che. A viSayano samAveza kheTaka-maMDalamAM thate. kheTakamaMDalane ullekha solaMkI vaMzanA abhilekhAmAM maLyo nathI, paraMtu "lekhapaddhatimAM "beTadhAra maMDala'ne ullekha Ave che. 12 1 enI aMdara caturattara(carotara) tathA caturAsikA(rAsI)ne samA-- Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [ ra199 veza thato. e peTA vibhAgamAM peTalAudra(peTalAda) AveluM hatuM. vinayacaMdrasUrinI "kAvyazikSA (13 mI sadI)mAM peTalAudrane caturattara(carotara) samUhanuM vaDuM mathaka jaNAvyuM che 122 "lekhapaddhatimAM kheTakAdhAra-pathakane paNa ullekha che.123 kheTaka maMDalanuM vaDuM mathaka e hAlanuM kheDA che. Ama A maMDalamAM kheDA jillAne. tathA uttarapUrve sAbarakAMThA jillAnA moDAsA tAlukAno samAveza thato. - karNadevanAM navasArI tAmrapatromAM lAdezanI aMtargata nAgasArikA-viSayane. ullekha thayo che. 124 A viSayanuM vaDuM mathaka nAgasArikA e navasArI (ji. valasADa) che. A viSayanI aMdara talabhadrikA-36 nAme peTA vibhAga hato. emAM. jaNAvelAM gAma valasADa jillAnA gaNadevI tAlukAmAM AvelAM che. talabhadrikA e navasArI tAlukAnuM tevADA hoI zake. trilocanapAlanA tAmrapatramAM lATa dezanA dhilIzvara ke vilIzvara pathakane, enI aMdara AvelA 42 gAmonA samUhane. ane erathANa-800 ne nirdeza Ave che. 125 AmAMnuM erathANa surata jillAnA elapADa tAlukAnuM erathANa hovAnuM sUcavAyuM che, paraMtu e palasANA tAlukAnuM erathANa heya e vadhu saMbhavita che.12 Ama lATa dezano ullekha Ave che e parathI tyAre e vahIvaTI daSTie lATa-maMDala gaNAtuM hovuM saMbhave che. pathakanuM vaDuM mathaka dhilIzvara ke villIzvara oLakhI zakAyuM nathI. lATa-maMDalane vistAra dakSiNe navasArIthI AgaLa thoDe sudhI ja haze, kemake saMyAna(saMjANu)-maMDala para A kAla daramyAna zarUAtamAM uttara kekaNanA zilAhAra vaMzanI ane e pachI govAnA kadaMbavaMzanI sattA prasarI hatI.136gaNadevInA zaka varSa 964(I. sa. 1042)nA zilAlekha parathI sUcita thayuM che ke tyAM kadaMba rAjA SaSTa 2 jAe maMpikA(mAMDavI) karAvI hatI. 24A e anusAra lATa-maMDala tyAre aMbikA nadI sudhI gaNAtuM lAge che. nAMdipuranA rAjA trivikramapAle nAgasArikAmaMDalamAM vATapadraka-viSayamAM vaizvAmitrI taTe nAgasArikA-maMDalanI aMtargata aSTagrAma-viSaya, je 500 gAmone samUha hato, temAM sAmaMta nImIne nadipura-viSayamAMnA gAmanuM dAna ApeluM. 127 A parathI nAgasArikA(navasArI) maMDalanI aMdara vaTapadra(vaDodarA)-viSaya, aSTagrAma-viSaya ane naMdipura-viSaya hovAnuM mAlUma paDe che. naMdipura e nAMdoda(ji. bharUca) che. aSTagrAma e agrAma (tA. navasArI) hovuM joIe. A parathI nAgasArikA-viSaya uttaramAM cheka vaDodarA sudhI vistarato jaNAya che. - paramAra bhejanA samayanA tilakavADA tAmrapatramAM saMmikheTakamaMDalano ullekha e che. 128 enuM vaDuM mathaka saMgamakheTaka e hAlanuM saMkheDA (ji. vaDodarA) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara0] solaMkI kAla [ prama che. tyAM era ane UMcha nadIne saMgama thAya che ne AgaLa jatAM era nadI cANoda-karanALI pAse narmadAmAM maLe che. tilakavADA(ji. vaDodarA) pAse maNa (enA) ane narmadA nadIne saMgama thAya che tyAM maNezvara maMdira hatuM. ajayapAlanA saM. 1231(I.sa. 1175)nA dAnapatramAM narmadAtaTa-maMDala ane emAMnA pUrNa-pathakane ulekha Ave che. 129 pUrNa pathakanI aMdara mAkhulagAsva-4rane peTAvibhAga hato. pUrNapathakanuM vaDuM mathaka pUrNa aMkalezvara -tAlukAnuM punagAma hoI zake. A vibhAganAM bIjAM gAma oLakhAyAM nathI, paraMtu e bharUca jillAmAM narmadA-taTa pAse AvyAM haze. dAhodanA zilAlekhamAM130 dadhipadra-maMDala jaNAyuM che. enuM vaDuM mathaka dadhipadrae hAlanuM dAhoda (ji. paMcamahAla) che. tyAM gomanArAyaNanuM maMdira hatuM. A maMDalanI aMdara UbhaleDa-pathaka hate. enuM vaDuM mathaka UbhaleDa e dAhoda tAlukAmAM AveluM abhaleDa che. gehakAgodharA)mAM mahAmaMDalezvara hovAne A lekhamAM ullekha che. e parathI gehakanuM alaga maMDala hovuM saMbhave che. siddharAje avaMtideza chatI ene avaMtimaMDala tarIke pitAnA rAjyamAM samAvyo hato. siddharAjanA ujana zilAlekhamAM 31 ene ulekha Ave che. A maMDalanuM vaDuM mathaka ujajana hatuM ke dhAra e jANavA maLyuM nathI. ' ujjananI uttarapUrve mALavAmAM bInA (madhya pradeza) pAse udayapura nAme nAnuM zahera che tyAMthI solaMkI rAjyanA traNa zilAlekha maLyA che. 13 emAMnA pahelA be lekha kumArapAlanA samayanA che. ajayapAlanA samayanA udayapura zilAlekhamAM bhAIllasvAmi mahAdvAdazakamaMDalane ullekha Ave che. enI aMdara bhaMgArikA-64 nAme pathaka hatA. A parathI bhAIlasvAmimaMDala 12 nahi, paNa 112 ke ethI vadhu gAmonuM hovuM joIe. enuM vaDuM mathaka bhAIllasvAmI e bhopAlanI uttarapUrve beTavA nadInA pUrva kAMThA upara AveluM bhIlasA che, jenI najIkamAM pUrva mALavAnI pATanagarI vidizA (besanagara) AvelI che. zRMgArikA oLakhAyuM nathI. bhAIlasvAmi-maMDala avaMti-maMDalanI pUrve AvyuM hatuM. bhImadeva 2 jAnA AhADa tAmrapatra 33 parathI medapATa-maMDalanI mAhitI maLe che. medapATa(mevADanuM vaDuM mathaka AghATa AhADa) hatuM, je hAlanA udepuranI pAse AveluM che. sAraMgadevanA saM. 1350(I.sa. 1284)nA Abu zilAlekhamAM34 aSTAdazazata-maMDala jaNAvyuM che te abuMda(Abu) girinI AsapAsa AveluM maMDala Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [ rara. hatuM ne emAM 1800 gAmone samAveza thato. enuM vaDuM mathaka caMdrAvatI haze, je AbunI taLeTImAM AvelI hatI ne hAla nAmazeSa che. A maMDalamAM prAyaHAbunA paramAra rAjyanA pradezane samAveza thayo haze. durlabharAjanA taMtrapAla kSemarAjanA dAnapatramAM 135 bhillamAla-maMDala jaNAvyuM: che. enuM vaDuM mathaka bhillamAla (je zrImAla tarIke paNa jANItuM hatuM te) hAlanuM bhInamAla che, je rAjasthAnanA dakSiNapazcima bhAgamAM AbunI uttara pazcime, sirohInI pazcime, ane banAsakAMThA jillAnA dhAnerA tAlukAnI uttare AveluM che. . bhillamAla-maMDalanI dakSiNa pazcime satyapura-maMDala hatuM.13 enuM vaDuM mathaka satyapura e banAsakAMThA jillAnA tharAda tAlukAnI uttare AvelA sAra jillAnuM sAra che. aNahilavADa pATaNanI uttara pazcime e soeka ki. mI.nA aMtare AveluM che. kumArapAlanA ratanapura zilAlekhamAM jaNAvela ratnapura-84 e koI maMDalane. peTAvibhAga lAge che.137 enuM vaDuM mathaka ratnapura e hAlanuM ratanapura che. kumArapAlanA abhilekhomAM jaNAvelA pallikA(pAlI),138 bhATuTTapadra(bhATuMDA),139naskUla (nADela),14deg ane bAlahI(bAlI) 141 jodhapuranI dakSiNe pAse pAse AvelAM heI e sarvane samAveza naDraphUla-maMDalamAM thato haze. kirATa (kirA) 4 A. vistAranI pazcime mallAnI jillAmAM AveluM hoI e alaga maMDalamAM, prAya:: satyapura-maMDalamAM, gaNAtuM haze. Ama solaMkI rAjayamAM ochAmAM ochAM paMdareka maMDalane samAveza thata.. maMDalamAM moTe bhAge pathakonA peTAvibhAga hatA. uparAMta keTalIka vAra amuka saMkhyAnAM gAmanA nAnAmoTA samUha racAtA, jemAM 12, 32, 36, 42, 64, 84, 126 ne 144 gAmonA ullekha thayA che. rAjyanI AvakanAM sAdhana rAjyanI mahesUla(Avaka)nuM mukhya sAdhana jamIna-mahesUla hatuM. keTalIka vAra rAjapuruSa (amaladAra) e mahesUla ugharAvatA, to keTalIka vAra grAmapati(jamInadAra) dhAnyanI laNaNI thatAM pitAnA mATe bhAga tathA rAjA mATe bhAga ugharAvatA.143 keTalIka vAra jamInamAlika sAthe vArSika mahesUla aMge karAra karavAmAM Avato tene "grAmapadaka' kahetA; dA. ta. "lekhapaddhatimAM ApelA saM. 1288 (I. sa. 1242)nA namUnAmAM saM. 1289(I. sa. 1233) mATe ekaMdare 3000 kamma ApavAnA TharAvyA hatA, je bhAdrapadamAM, mAgazIrSamAM ane akSayatRtIyAe ema traNa sarakhA hapta ApavAnA hatA. A vyavasthA gAmanA paMcakula sAthe Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara ] selaMkI kAla [ pra. karAtI hoI jamInamAlike paMcakulane 216 karmo kamizana peTe ne 40 kazma para cUraNuM kharca peTe ApavAnA hatA. vaLI caDAvo, maLa, mAMgalIyaka (mAMgalika prasaMgane vere) ane corA aMge dezAcAra pramANe je rakama paDe te paNa ApavAnI hatI. uparAMta eNe potAnI hadamAM AvatA mArga jALavavAne hato.144 paMcakule mahAmaMDalezvarane varSe amuka sarakhI(kAyamI) ane UdhaDI(Ucaka) rakama ApavAnI rahetI. ene lagatA khatane "samakarapadaka-uddhapaTTaka' kahetA.145 ghaNI vAra samasta gAmamAM sarakhA prakAranI jamIna para sarakhA dare mahesUla AkArAtuM; dA. ta. kAyamI karavALI jamIna para vizApaka(vIghA) dITha 24 kamma, picI samathala jamIna para vizapaka dITha 20 kamma, samathala paDatara jamIna para vipaka dITha 16 kamma ane paDatara jamIna para vizapaka dITha 10 dramma. gADAM cheDavAnI jagA ke gocaranI jamIna mATe mahesUlano dara ghaNe che hato. kheDa mATenA baLadonA gecara mATe kaMI mahesUla levAtuM nahi. cAmaDAnI corI vagere gunAo mATe paNa daMDanI judI judI rakama mukarara karavAmAM AvatI. Ane lagatA khatane "grAmasaMsthA" kahetA. e saMsthA (vyavasthA) pramANe dezanAM sarva gAmonA kara ugharAvAtA.14 jamInane kabajo hoya, paNa ene lagatuM hukamanAmuM na hoya to enI mAlikI zaMkAspada gaNAtI ne evI jamIna DUla thatI. ene "halikA" kahetA. pitAnI -jamInane DahalikAmAMthI choDAvavI hoya to hakadAre dharmAdhikaraNa(adAlata)mAM jaI -pramAdhikArIo(nyAyAdhIzA)nI AgaLa vRddhajanA sAkSInivedana ApIne zrIkaraNa dvArA DohalikA-muktino likhita hukama meLavavo paData. 147 rAjAnA Adezane bhaMga karanAra gAma-mAlikanAM gAma japta karavAmAM AvatAM.148 | mahesUlanA anya prakAromAM maMDapikA(mAMDavI) para levAtA zulka(jakAta)no ulekha aneka abhilekhomAM thayuM che. emAM judA judA prakAranI cIjo mATe judA judA dare jakAta levAtI. enI pahoMca apAtI tene "mArgAkSara' kahetA.149 keTalIka vAra amuka sthAne janAra yAtrike pAse yAtrAvero levAto. semanAyanI mAtrAe jatA yAtrike pAse bAhuleDa pAse kara lAkhane kara levAto te rAjamAtA mayaNalladevIe siddharAja pAse rada karAvyo hato. 15deg sAraMgadevanA samayanA AbunA zilAlekhamAM jaNAvyA mujaba vimala-vasati tathA tejapAla-vahinA maMdiranA nibhAva mATe ane kalyANakanA utsava mATe sthAnika vepArIo para amuka lAgA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyataMtra [ rara3 nAkhyA hatA, paraMtu yAtrALuo pAsethI kaMI kara levAnI manAI karI hatI. UlaTuM, Abu para caDatA ke UtaratA yAtrALunI kaMI cIja khavAya te AbunA ThAkuroe enI nukasAnI ApavAnI hatI. 151 meharAjaparAjaya" parathI jANavA maLe che tema surAnA vecANamAMthI paNa rAjyane ghaNuM Avaka thatI.15ra aputra puruSanuM mRtyu thatAM enI milakta rAjya taraphathI japta karI levAmAM AvatI ne emAMthI rAjyane ghaNuM Avaka thatI. 153 jamInanI bAbatamAM hiraNya(rekarDa) tathA bhAganA rUpamAM apAtA mahesUla uparAMta phUla phaLa baLataNa vagerenA rUpamAM avAranavAra cIjo pUrI pADavAmAM AvatI. Ane "ga" kahetA.154 * vaLI aparAdho mATe levAtA daMDamAMthI paNa rAjyane ThIka ThIka Avaka thatI. 155 amuka vastuonAM kharIda-vecANa para judA judA dare kara levAtA.156 pata ane dastAvejo lekhapaddhatimAM judA judA prakAranAM khata ane dastAvejonA namUnA ApavAmAM AvyA che, jemAMnA ghaNuM saM. 1288(I. sa. 1242)nA haI solaMkI kAlane lAgu paDe che. dAnane lagatAM rAjazAsananA te aneka tAmrapatrarUpe kharA namUnA maLelA che. jyAre rAjA keIne enA para prasanna thaI keI deza ke gAma bakSisa Ape tyAre ene mATe je bakSisanAmuM lakhI ApavAmAM AvatuM tene bhUrja pattalA (bhUfpada) kahetA.157 vaNajArane eka sthAnathI bIje sthAna javA devAnI paravAnagIne khatane "dezottAra" kahetA.158 grAmapaTTaka, samakarapaTTaka ane udagrAmapaTTakano ulekha upara thaI gayo che. rAjahuMDikA(rAjahuMDI)mAM jaNAvelI rakama pahelAM ugharAvelA pittaka(rAjakezamAM mokalAvelI mahesUlanI rakama)mAMthI cUkavavAmAM AvatI.159 makAnanA kAyamI paTTAne "guptapaTTaka' kahetA.10 paMcakula taraphathI koI vyaktine amuka gAma mukarara karelI vArSika AvakanI uccaka rakame ApavAmAM AvatuM tyAre "uttarAkSara" nAme khata karavAmAM AvatuM. 151 adhikArInI navI niyuktine lagatA tane "nirUpaNA" kahetA. emAM adhikArInI badalI karavAnI hoya to junA adhikArIne pitAnA sthAnano cArja e navA adhikArIne gaNuM ApavAnuM pharamAvavAmAM AvatuM ne vadhArAnI nimaNuka hoya te enA uparIne enI pAse nimAyelA karmacArIne ApavAnI rakama vagerene lagatI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra rara4 ] selaMkI kAla sUcanAo ApavAmAM AvatI. jyAre kaI piThane dANanA daramAM rAhata ApavAmAM AvatI tyAre enA "guNAkSara" lakhI ApavAmAM AvatA.163 nyAyanA cukAdAnA lakhANane "nyAyavAda" ke "nyAyapatra" kahetA.144 AropInA lekhI nivedanane "dharmacArikA' kahetA.15 "guNapatra" eTale gaNetanAmuM 166 gIrane "Adhi" kahetA. ene lagatuM karAranAmuM thatuM tene "Adhipatra" kahetA. gIre peTe jamA karAvAtA dravyanI lekhI neMdha thatI. 17 garAsa japta karavAnA khatane grAsalapana" kahetA.158 RNane lagatA tane "vyavahArapatra' kahetA.169 vaLatadANu khatane "valitapatra" kahetA.17deg ghara, khetara, ghoDo vagere gIre mUkavAnA khatane "aDDANapatra' kahetA.171 gIrakhatamAM karelI zaratanuM pAlana na thatAM milakata DUla thAya, ene lagatA tane kUlipatra" kahetA.172 kaI vyakita koI anyane dhamadA tarIke bhUminuM dAna kare te ene lagatuM "bhUmipatra lakhI ApavAmAM AvatuM. 173 jamIna, ghara, ghoDA, dAsI vagerenA vecANane lagatAM khata lakhAtAM 174 bApIkI milaktanI vaheMcaNIne lagatA khatane "vilaMgapatra" kahetA.17pa jyAre koI sajajana viruddha rAjakulamAM Apa mUkavAmAM Ave tyAre eNe dharmAdhikaraNIya nyAyAdhIze)ne "gardabhapatra" lakhI ApavuM paDatuM ke huM e nyAyAdhIzone ke rAjakulane nyAya karatAM kaMI harakata karuM to gardabha ke cAMDAlanA mote maruM.176 jyAre keI be takarArI pakSo vacce samAdhAna karI ApavAmAM AvatuM tyAre ene lagatuM "zIlapatra' nAme khata lakhAtuM.177 samUhagata karAranAmAne samayapatra" kahetA. 18 be rAjAo vaccenA saMdhinA karArane "yamalapatra" kahetA.178 lagnanI phAragatIne lagatA lakhANane "Dhaukanapatra" kahetA.18* jyAre kuTuMbanA koI durAcArI sabhyane sAmAjika bahiSkAra karavAmAM AvatA tyAre e aMge "kRSNAkSara " khatanI vidhi thatI ne jyAre e sudharatAM bahiSkAra pAchA kheMcI levAmAM Avato tyAre ene lagatA "ujavalAkSara" khatanI vidhi thatI. 181 Ama solaMkI kALa daramyAna rAjyataMtrane anekavidha vikAsa thayo hovAnuM mAluma paDe che. pAdaTIpa 1. dA.ta. mUlarAja 1 lo 2. karNadeva 1 lAnA samayathI 3-4. juo agAu prakaraNa 2-5. 5. guala, bhA. 3, lekha 157 ka 6. juo agAu prakaraNa 2-4. - a. C. G, pp. 253 ft. 7. dA.ta. bhImadeva 1 lAe ane mUlarAja 2 jAe Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjya tra [ 225 8. dA. ta. siddharAja jayasiMhe semanAthano cAtrAvero dUra karyo ne kumA5Ale ane patrikAdhanane rivAja rada karyo. 9. zrI jAlima-tamukAvyAtparAti. A zabdaprayoganA artha mATe juo 5. lAlacaMdra bha. gAMdhI, "mudrA vyApArane susaMgata artha ', "aitihAsika lekha saMgraha'', pR. 297 thI. "zrIkaraNanI samajUtI AgaLa Avaze. 10. A saMgrahamAM ApelAM udAharaNomAM dasa lekhenI mitio saM. 802 nI, 70 lekhonI saM. 1288 nI ane pAMca lekhenI saM. 1533 nI che 19. G. K. Shrigondekar, Lekha paddhati, Glossary, p. 97; C. G., pp. 212 fr. zrI. dalAla jayakaraNa ane pathakakaraNane judAM gaNe che. Do. majumadAra dravyakaraNa, aMzakakaraNa ane bhAMDAgArakaraNane alaga gaNe che. vaLI e baMne suvarNa karaNa gaNAvatA nathI ne koThikA umere che. "ghaTikAgraha'nA arthanI Do. majumadAre sArI chaNAvaTa karI che. e "devasmakaraNa" ane "devakaraNa"nI pRthakatA paNa darzAve che. 12. C. G., p. 221 13. Ibid, p. 222 14. zAtrA, 4. 2, ko. 56 paranI TIkAmAM 15. guela, bhA. 3, lekha 214 16. guela, bhA. 2, lekha 163, . 12 17. ejana, zlo. 25 18. ejana, lekha 167 19. ejana, bhA. 3, lekha 216 a 20. ejana, lekha 144 ka 21. . ri, pR. 30-34 22. dA. ta. ajayapAlanA saM. 1231 nA dAnazAsanano (guela, bhA. 2, le. 157) 23. guela, bhA. 2, lekha 157 24. C. G, p. 229 24. Ibid., pp. 229 f. 26-29. p. 230 30. p. 231 31. graMtha 3, pR. 180 32. sepiddhati, pR. 8 33. guela, bhA. 3, lekha 243 34. C. G., p. 224 35. guela, bhA. 2, lekha 145 36. C. G., pp. 225 f. 3. b 4, pp 226 f. 38. paddhati, pR. 2 39-40 C. G., p. 228 41. Ibid, p. 231 42. gula, bhA. 2, lekha 145 43. C. G., p. 231 44. Ibid,, p. 232 45. guela, bhA. 3, lekha ra17 46. ejana, lekha rara3 47, ejana, lekha 170 48. sevAti, pR. 35, 44 40. putrana, pR. 17 50. C. G., p. 234 5. dA. ta. erapaddhati, g. 10-11 52. guela, bhA. 3, lekha 223 A sa. 15 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] 53. C. G., p. 235 sAla kI kAla 55. 1, 3 57. G. K. Shrigondekar, op. cit., pp. 99 f. 58. helapaddhati, pR. 8. bhImadeva 2 jAnA sa. 1287 nA tAmrapatra( gugale, bhA. 2, lekha 170)mAM saMpAdake 5'. 24 mAM * phinni ' vAMceluM, te hiMdIra ' hAluM . oIe (C. G., p. 235 ). 59. G. K. Shrigondekar, op. cit., p. 100 60. gule, bhA. 2, lekha 170 [.. 54. . 8 56. chelapati, rR. 8 65. pAzraya, sa. rU, z2o. rU paranI TIkA 67. G. K. Shrigondekar, op. cit., p. 99 71. kepaddhati, rR. 8 73. C. G., pp. 235 f. 61. chu. 8 62. G. K. Shrigondekar, op. cit., pp. 99 f; C. G., p. 235 63. 36paddhati, rR. 8 64. C. G., p. 236 66. chelapaddhati, vR. 8 68-70 Ibid., p. 100 72. nana, bru. 10 74. helapaddhati, vR. 14 75. G. K. Shrigondekar, op. cit., p. 124 76-78. C. G., pp. 236 ff. 8. C. G., p. 239 82. Ibid., pp. 241 f. 83. Sankalia, Archaeology of Gujarat, Appendix, p. 63; Studies in the Historical and Cultural Geography and Ethnography of Gujarat, p. 30 79. jue upara pA. TI. 45-46. 81. Ibid., p. 240 84. S. H. C. G, E., p. 30; C. G., pp. 208 f. vaLI saurASTramAM TimbANakamaMDalanA ane kacchamAM dhRtaTImaMDalanA samAveza thatA ( C. G., p. 209 ). 85. umAza*kara jozI, " purANAmAM gujarAta", pR. 206 85. S. H. C. G. E., p. 35. siddharAja ane kumArapAlanA samayanAM lADIla tAmrapatromAM jaNAvyA mujaba ga'bhUtA 114 gAmeAnA samUhanuM vaDuM mathaka hatuM ( J. 0. I., Vol II, pp. 368 |.). 86. guale, bhA. 2, lekha 167 87. S. H. C. G. E., pp. 35 ff. 89. Ibid,, pp. 39 f. 88 Ibid,, pp 34 f. 90. guale, bhA. 2, lekha 202; selapakRti mAM - mAiitjha, 'nA ullekha che te A pathaka mATe ja lAge che. enA sadabhamAM mahAmaDalezvara rANA vIramadevanAM gAmAnA AvatA ullekha parathI A saMbhavane samarthana maLe che. 91. ejana, lekha 160 93. ejana lekha, 165 92. ejana, lekha 165, 196 94. S. H. C. G. E., pp. 38 |, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ su' ] 5. guale, bhA. 2, lekha 186 8. gugale, bhA. 3, lekha 140 a 100, guale, bhA. 3, lekha 205 101-103. hariprasAda zAstrI, 'daDAhI pathakanA sthaLaniNaeNya ', "vidyApITha", varSa 2, pR 8 A dAnapatramAM viSayapathaka ane daDAhISathakanAM bhAMSara grAma ane rAjapuriyAma dAnamAM dIdhAnuM jaNAvyuM che. A krama anusAra bhAMSara grAma viSaya-pathakamAM hatuM ne rAjapurigrAma IMDAhI-pathakamAM. rAta tra [ 220 96-97. S. H. C. G. E., pp. 40 f. 99. S. H. C. G. E., pp. 35 f. DaoN. sAMkaLiyAe sArasvatamaDala ane enA pathakAnA vigatavAra abhyAsa karyo che (S. H. C. G. E., pp. 34 ff), paraMtu A dAnapatramAM jaNAvelA pathakAnA *manI bAbatamAM emanI gerasamaja thaI lAge che. emaNe bhAMSara vagere gAmeAne viSayapathakamAM AvelAM mAnIne kaDAhI-pathakane uttaramAM ane viSaya-pathakane dakSiNamAM gaNAvyA che (Ibid., pp. 36 ff), paraMtu dAnapatramAMnA uSTi krama enAthI UlaTA che. vaLI daMDAhI-pathaka rasArasvatamaDalanA dakSiNa bhAgamAM hatA evA khInna paNa aneka purAvA maLyA che (hariprasAda zAstrI, upayukta, pR. 7-9). 104. guale, bhA. 2, lekha 158 ane 205 10pa-107. hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 7-9 108 pR. 24, pR. 24 mAM spaSTataH * smrAjJIvatha ' che. 109. guale, bhA. 2, lekha 166 110, DaeNoN. sAMkaLiyA avacANija ane cuyAMtijanAM sthAna vaDasaranI dakSiNe jelaja ane sAMtejamAM hAvAnuM sUcave che (S. H. C. G. E., p. 34), paraMtu avayANija e vaDasaranI dakSiNapUrve dasakrAI tAlukAmAM AveluM AgaNaja hAya e vadhu saMbhavita che. 111. S. H. C. G. E., p. 38 rk 112. guale, bhA. 2, lekha 139 ane 159. vaLI jue kacchanuM saMskRtidarzana", pR. 270-271. ' sahasacANA ane hAlanuM jAmanagara tAlukAnuM 'sacANA' nAmasAmya dharAve che, paraMtu sacANA kacchanA akhAtanA dakSiNa kinAre saurASTramAM AveluM hAI e kacchamaMDalanuM sahasacANA na 113. guaile, bhA. 3, lekha 144 ba 115, ejana, bhA. 2, lekha 162 hoI zake. 114. ejana, lekha 219 a 116. ejana, bhA. 3, lekha 215 a 118. ejana, bhA. 2, lekha 164 119, ejana, bhA. 2, lekha 145 117. ejana, lekha 225 kha 119, ejana, bhA. 3, lekha 216 a 119. EI, Vol. XXXI, pp. 11 ff. 120. ejana, lekha 237. vaLI jue bhAjadetranA samayanuM dAnapatra (EI, Vol. XXXIII, pp. 191 ff). 121. pR 17 122. pR. 12 123. pR. 1 124. gule, bhA. 2, lekha 141-142 125, ejana, bhA. 3, lekha 239 126. lekhamAM jaNAvelAM sthaLa palasANA tAlukAnAM taaAdarA, sAMkI, karaNa, tAMtI ane Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ]. solaMkI kAla ane vaDadalA hoI zake. 1265. EI, Vol. XXXII, pp. 45 ft. and 6s ff. hariprasAda zAstrI, "saMjANanAra sthAnika itihAsa para pahelo prakAza", "gujarAtI sAhitya pariSada, 21 muM saMmelana, ahevAla," pR. 28-283 125241. A. S. Gadre, Important Inscriptions from the Baroda State, pp. 64 f. 220. Amrit Pandya, New Dynasties of Gujarat-History, p. 14 128. guela, bhA. 3, lekha 238 ba 12ejana, bhA. 2, lekha 157 130. ejana, bhA. 3, lekha 144 ka 131, ejana, lekha 144 rama 132. ejana, bhA. 2, lekha 150, 151 ane 156 133. AIOC, VII, PT, pp. 643 ft. 134. guela, bhA. 3, lekha 223 a 135. A vArtha vinavinacana samicaMdrana graMtha, pR. 18-61. 136. guela, bhA. 2, lekha 138 137. ejana, bhA. 3, lekha 155 A 138. ejana, lekha 148 a 139. ejana, lekha 148 ba 140. ejana, lekha 148 ka. nADola rAjasthAnanA derI vibhAgamAM AveluM che. 141. ejana, lekha 149 a 142, ejana, lekha 149 ba ane 157 ka 143. C. G, p. 242 144. paddhati, pR 1; Glossary, p. 101 145, namUnA mATe juo paddhati, pR. 10 146. ghana, pR. 16 147. gjhana, pR. 22 148. pavana, pR. 23-24, 25 14. pavana, pR. 14 150. 4. ri, pR. 57-58 15. guale, bhA. 3, lekha 223 A 15ra. C. G, p. 246 153. Ibid, p. 247 248. Ibid., pp. 247 f. 244. Ibid., pp. 248 f. 156. Ibid, p. 250 157. pR. 7-8 158, pR. 8 15. pR. 10-11 160. pR. 11 161. pR. 11-12 162. pR. 12-13 163. pR. 13-14 164. pR. 15 165. p. 16-18, 11-12 166. Glossary, p. 107 167. pR. 11-21, 42-4 168. pR. 24 169. pR. 23-24 170. pR. 24-25 171. pR. 27, 22-41, 70-71, 7-78 17ra. pR. 28 173. pR. 4-44 174. . 12, 21-6, 44-47, 21-70 175. pR. 40-41, 01-75 176, pR. 45-50 177. 9. 10-11 78, g. -12 179, pR. 12 180. 9. 52 181. p. 13-14 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa 6 : sAMskRtika itihAsa prakaraNa 10 sAmAjika sthiti I. sa. 942 thI 1304 sudhInA samayagALAmAM, agAunA kAlenI tulanAe, aitihAsika sAdhanAnuM bAhulya che. sAhityika sAmagrI vipula pramANamAM maLe che ane abhilekhA Adi sAmagrI te pUrvavat upalabdha che. joke sAmAjikaArthika-dhArmika jIvananAM amuka aMgeA mATenI mAhitI apa che, tApaNu A *Ala mATe sAdhaneAnI viralatA che ema eka dare kahI zakAze nahi. sAlakI kAlanA sAmAjika jIvananuM citra deravAnuM kAya, A kAraNe, enDru kaThina che. . cAzraya 'mAM AbhIra, kirAta, dhIvara, cAMDAla, cIna, khakhkhara, jAgala, niSAda, bhila, mleccha, turuSka, yavana, zaka, zakhara, kUNu, Ta, mAheSa ane khasa jAtionA nirdeza Ave che.1 smRtikta cAtuNDanI vyavasthA, agAunI jema, A kAlamAM paNa ekadare pracalita hatI, paraMtu noMdhapAtra sAmAjika pheraphAra e ke nAtAnA vADA baMdhAvA lAgyA hatA. bhImadeva 1 lAe I. sa. 1030(vi. saM. 1086)mAM eka dAna udIcya brAhmaNane ane khIjuM mADha brAhmaNane ApyuM hetu. 1a mUlarAjanA samayamAM uttaranA brAhmaNa gujarAtamAM AvyA ane te 'udIcya' kahevAyA--e anuzrutine AthI AdhAra maLe che. mADherA nagaramAM vaselA athavA tyAMthI nIkaLelA brAhmaNa ( ane vANika) te mADha' e spaSTa che. mUlarAjanA samayanA I. sa. 949(saM. 1005)nA lekhamAM nAgara jJAtinA ullekha he;2 joke nAgara jJAtinA peTAbhedo e samaye thayA hAya ema jaNAtuM nathI. e pachInAM Azare sA-doDhasA va mAM rAyakavAla, pAravADa, zrImAlI, vATIya- vAyaDA Adi jJAtionAM nAma pracalita thayAM lAge che. bhImadeva 2jAnA sa 1256 nI bhAdrapada amAsa ane bhaumavAra(I. sa. 1199 nI 21 sapTembara )nA tAmrapatramAM rAyakavAla jJAtinA brAhmaNa Asadharane bhUmidAna apAyAneA ullekha che. A dAnapatrane lekhaka meADhavaMzanA mahAkSapalika vaijalaneA putra zrI kuvara che.3 rAjakIya ane anya kAraNAe mAravADathI gujarAta tarapha sthaLAMtara thatAM zrImAlabhinnamAla uparathI zrImAlI ( brAhmaNu temaja vaNika) tathA prApvATa-peAravADa (zrImAlanA pUrva bhAgamAM vasanAra) jJAti thaI. pATaNa pAsenA vAyaTa-vAyaDa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra00 ] selaMkI kAla " [ pra. gAma uparathI vAyaTIya-vAyaDA vaNike ane brAhmaNe thayA"padmAnaMda mahAkAvya 'ne lakhanAra padya maMtrI e jJAtine hato. vAyaDa gAma uparathI jainene vAyaTha ga7 thayo. prasiddha graMthakAra amaracaMdrasUri e gacchanA hatA. pUrvAzramamAM teo vAyaDA brAhmaNa haze ema jaNAya che.5 "mudritakumudacaMdra prakaraNane kartA vaNika yazazcaMdra dhakeTa-dhAkaDa jJAtino hate. khaDAyatA jJAtino ulekha saM. 1298 (I.sa. 1242)nA eka lekhamAM che. paa "kathAzraya" uparanI abhayatilakagaNinI TIkA(sarga 18, zleka 59)mAM AyudhajIvI athavA kAMDapRSTha brAhmaNane ullekha che, ethI spaSTa che ke keTalAka brAhmaNa nirvAha mATe sainyamAM paNa joDAtA haze. pachInA samayamAM mukhyatve mAravADa ane gujarAtanAM grAmanagara uparathI jJAtionA nAmakaraNanuM valaNa baMdhAtuM jatuM hatuM. prabaMdhAtmaka sAhityamAM ane abhilekhamAM bhinna bhinna jJAtionA ullekha maLe che. A uparathI spaSTa che ke vaNenA jJAtirUpI peTAvibhAga paDavA lAgyA hatA ane samAjanuM valaNa saMkoca tarapha hatuM, AthI lagnavyavahAranI je chUTa sAtamAAThamA saikA sudhI hatI te maryAdita thatI gaI haze. ucca gaNAtI jJAtiomAM vidhavA-punarlagna pratye niSedhAtmaka valaNa haze, paNa AtyaMtika niSedha nahi hoya ema anumAna thAya che. gujarAtanA prasiddha maMtrIo vastupAla ane tejapAla punarlagna karelI vidhavA kumAradevInA putra hatA e vastu aitihAsika pramANenA AdhAre nizcita che. jUnI gujarAtImAM lakhAyelI jaina AcAryonI "vIravaMzAvali" nAme paTTAvali "prabaMdhaciMtAmaNi" AdimAM noMdhAyelI e vizenI anuzrutine prakArAMtare Teke Ape che ane umere che ke gujarAtanI vaNika jJAtiomAM (khAsa karIne vastupAla-tejapAlanI prAgvATa, ke pivADa jJAtimAM) vRdazAkhA ane laghuzAkhAnA (arvAcIna "vIsA' ane dasA'nA) bheda cAlu rUDhine bhaMga karatI A ghaTanAthI pedA thayA hatA. jeo, vastupAla-tejapAlanI sAthe rahyA teo "laghuzAkhIya" (UtaratA) gaNAyA. jJAtionI vaLI pAchI peTAjJAtio kema thaI enuM eka nimitta kAraNa ahIM jovA maLe che. AnAthI UlaTuM udAharaNa paNa sarvAnaMdasUrinA samakAlIna "jagaDucaritamAMthI maLe che. kacchanA dAnezvarI jagadUzAhanI putrI nAnapaNamAM vidhavA thaI hatI. yogya yuvaka sAthe jagaDUzAha enuM punarlagna karavA Icchato hate. e mATe eNe pitAnAM sagAMsaMbaMdhIonI anumati mAgI. be uMmaralAyaka vidhavAo ri vAya anya sarva saMbaMdhIoe anumati ApI, paNa e be vidhavAoe Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM] sAmAjika sthiti [ ra31 virodhamAM kahyuM ke "amArAM punarlagna pahelAM gaThavyA pachI tamArI putrInuM punarlagna karo." AthI jagae pitAnI putrInA punarlagnane vicAra choDI dIdhe. A prasaMga darzAve che ke tatkAlIna vaNika samAjamAM vidhavA-punarlagna nirvAhya hevA chatAM vyavahAramAM bane tyAMsudhI ene tyAjya gaNavAmAM AvatuM. lagnaviccheda athavA chUTAcheDA samAjanA amuka vargomAM pracalita haze ja. caulukyakAlamAM racAyelA "lekhapaddhati' nAmanA graMthamAM lekha acavA dastAvejonA namUnA che ane emAMnA ghaNA to pratyakSa amalamAM AvelA kharekharA lokha hoya ema jaNAya che. "Dhaukanapatra" athavA lagnavicchedane eka lekha paNa emAM che. lekhana sArAnuvAda A pramANe che: "zrIpattanamAM mahAmAtya zrI amuka mehara zrI cAMIAkane DhIkanapatra Ape che ke mehara lUNIAkuTuMbamaMDaLa ekatra karIne pitAnI putrI cAMIka pAsethI choDAvI che. e pachI te divase kuTuMbasamavAya sahita mehara cAMIAke AtmIya svajana lekanI jANapUrvaka AbhIra dhaulIAkane DhIkana-vyavahArathI potAnI putrI ApI che. 11 DhIkanapatra rAjakulamAMthI meLavyuM che. have kAlAMtare paNa pUrva kAlanAM patipatnIe ekabIjAnuM mukha jevuM nahi. saM. 1288 varSe vaizAkha sudi 15 sema. matuM." lagnavicchedane A eka virala jane dastAveja che. lagnavicchedanA baMne pakSakAre "mera" jAtinA, paNa e paikI strInuM punarlana AbhIra jAtinA puruSa sAthe karavAmAM AvyuM che. sAmAnyataH bane che tema, A badho vidhi jJAtinI paMcAyata samakSa karavAmAM AvyuM che, te paNa A "Dhaukanapatra" pATaNamAM rAjakulamAMthI levAmAM AvyuM che. kAM to AbhIra ke rabArI jevI mera jJAti paNa e samaye tyAM hoya athavA seraThamAM selaMkIonuM Adhipatya thayA pachI tyAMnA mera lokemAMthI amuka sainika tarIke athavA anya vyavasAya aMge pATaNamAM AvIne vasyA heya. mera jAtino A beMdhapAtra prAcIna ullekha che, paraMparAgata mUlyane kAraNe kulAMganAnuM naitika ghAraNa sAmAnyataH UMcuM hatuM, paNa ucca gaNAtA samAjamAM paNa naitika khalananI ghaTanAo neMdhAyelI che. vAghelA rANA lavaNuprasAdanI patnI madanarAzIe pitAnA gharabhaMga thayelA banevI devarAjanuM ghara mAMDayuM hatuM ane potAnA bALaka putra viradhavala sAthe e tyAM rahetI hatI. lavaNuprasAda devarAjano vadha karavA gayo hato, paNa devarAjano viradhavala pratye neha joI verabhAva choDI ene satkAra svIkArI pAcho pharyo hato. vIradhavalane apara pitA devarAjathI sAmaNa, cAmuMDa vagere bhAIo thayA, jeo viraparu tarIke jagatamAM prakhyAta thayA. amuka samaya pachI viradhavala mAtAnA Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3ra ] solaMkI kAla [ . vRttAMtathI zaramAI e ghara chaThI, pitA pAse AvI rahyo hato, ema "prabaMdhaciMtAmaNi no kartA merUtuMga nedhe che. rAjakuTuMbanI vyakitaonAM nitika dhAraNa aMge bIjI keTalIka vigato paNa maLe che. merUtuMganI neMdha mujaba, bhImadeva 1 lAe baulA (bakulA) athavA caulA nAmanI gaNikAne, athavA cAritrasuMdaragaNi anusAra kAmalatA nAme gaNikAne, potAnA aMtaHpuramAM rAkhI hatI.13 karNa solaMkIne eka halakI strI pratye AkarSaNa hatuM 14 ane bhojarAjAe vijayA paMDitAne enI vidvattA ane kAvyacAturIthI mugdha thaI pitAnI bhaginI banAvI hatI51 tathA viThakuTuMbanI putrIne zRMgArika kAvyo vizenA enA cAturyathI mugdha thaI pitAnI rANuM banAvI hatI. rAjAone aneka rANIo uparAMta upapatnIo hatI. A upapatnIonAM saMtAnanI samAjamAM kaMI halakAI gaNAtI hoya evuM prApta ullekha uparathI jaNAtuM nathI. merUtuMge mRNAlavatIne tilaMga dezanA rAjA tailapanI bahena kahI che, paNa, zubhazIlagaNinA kathana mujaba, e tailapanA kAkA devalanI suMdarI nAme rakhAtanI putrI hatI. mRNAlavatInuM tailapanI prajAmAM bahumAna hatuM, ane tailapa upara paNa ene prabhAva paDato hato. merUtuMga noMdhe che ke bhImadeva 1 lA nI upapatnI cIlAne putra haripAla, ene tribhuvanapAla ane ene putra kumArapAla hatuM. cAritrasuMdaragaNi pramANe, bhImadevanI kAmalatA nAme upapatnInA putro kSemarAja ane karNa hatA; karNa badhA vargothI pUjita hevAthI tathA bhImadeve vacana ApyuM hovAthI, pitAnA Agamana pachI kSemarAje karNane rAjagAdI soMpI.18 AmAMnA vyaktigata ullekha paratve kadAcita matabheda thavA saMbhava che, paNa upapatnIonA putra pratye samAja kevI daSTithI jete e upara te enAthI prakAza paDe ja che. meratuMga ane cAritrasuMdaragaNi jevA janatvanA abhimAnIoe paramArkata gaNAyelA rAjA kumArapAlanI vaDadAdI gaNikA hovAnuM lakhyuM che e sUcaka che. gaNikA e eka nizcita sAmAjika saMsthA hatI. gaNikAgrahane vidagdhatAnuM dhAma keI ukitamAM kahyuM che. bhImadeva 1 lAe gujarAtIonuM cAturya batAvavA mATe bhejarAjAnA darabAramAM potAnA taraphathI eka paMDitane tathA eka gaNikAne mekalyAM hatAM, jyAM teoe pitAnI vidagdhatAthI bhejane mugdha karyo hato. 19 vArAMganAo dAnamAM apAtI. eka rAjAe vijetAne se vArAMganA daMDa tarIke ApI hatI. 20 bhojarAjAe pitAne senApati kulacaMdra, je pUrvakAlamAM digaMbara sAdhu hato, tene eka suMdara vArAMganA bheTa ApI hatI.21 zvetAMbaramAM suvi Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM ] sAmAjika sthiti [ ra33 hitathI bhinna -cityavAsI yationuM gheraNa bahu UMcuM nahi hoya. mahAmAtya sAMta hAthaNI upara besI pite baMdhAvela sAMtvasahikAmAM devane namaskAra karavA jato hato tyAM gaNikAnA khabhA upara hAtha mUkI UbhelA koI cityavAsIne eNe joye; hAthI uparathI UtarI, uttarAsaMga karI, khamAsaNuM karI, mahAmAye ene namaskAra karyA. AthI caityavAsIne eTalI zarama lAgI ke e ja vakhate mAladhArI hemacaMdra pAse AkhAya grahaNa karI, zatruMjaya upara jaI, eNe bAra varSa tapa karyuM. 22 mAMsAhAra ane madyapAnanI baMdhI karavAne kumArapAle prayatna karyo hato, paNa vezyA-vyasana upara pratibaMdha mUkavAmAM ene saphaLatA nahi maLI heya. siddharAja ane kumArapAlanA samakAlIna kavi rAmacaMdrakRta "nalavilAsa nATaka" mAM nAyaka nalarAjA eka sthaLe devamaMdiramAMnA saMgItakane anulakSIne kahe che ke kevaLa devatAyatana nahi, saMgItaka karatA paNyAMganAcane paNa jouM chuM." ane pachI umere che ke "sarvenA gharamAM hariNAkSI kAMtAo kyAMthI hoya ? nyAyI rAjA paradAragamana karanArane sajA kare che. parahita karanArI parayAMganAo na hoya to kAmA jAne kyAM jAya ? 23 maMtrI yazapAlata samakAlIna "meharAjaparAjaya nATakamAM rAjA kumArapAla pitAnA dAMThapAzikane AjJA kare che: "jA ! vrata, mAMsa, madha ane mAra (hiMsA) nAme cAra vyasanane barAbara zodhI, pakaDIne nagaramAMthI kADhI mUka; corI ane paradAragamana e be vyasanane te A pahelAM ja nirvAsita karyA che. vezyAvyasana te bicAruM upekSaNIya che. e rahe ke jAya, enuM kaMI mahattva nathI. 24 hemacaMdrakRta "kumArapAlacarita'(prAkRta 'dvayAzraya" kAvya)mAM rAjA kumArapAlanI dinacaryAnA varNanamAM kahyuM che ke rAjA sabhAmAM virAjamAna thAya tyAre hAthamAM cAmara laIne vArAMganAo rAjAnI pAse UbhI hoya che; A vArastrIo gerI ane mIThuM belanArI che tathA teoe maNi ane hIrA jaDelAM nUpura paherelAM hoya che.25 eTale ke "meharAjaparAjaya'nA nAyakanA - darabAramAM vArAMganAonuM vidhivata sthAna hoI emane nirvAsita karavAno prazna nahote. vaLI vArAMganAnA vyasanamAMthI rAjayane sArI Avaka thatI haze ane e jatI karavAnI rAjyanI taiyArI, svAbhAvika rIte ja nahi hoya. mAravADanA cAhamAnanA saM. 1147(I. sa. 1091)nA eka lekhamAM "zUlapAla" tarIke oLakhAtA eka adhikArIne ullekha che, jenuM kAma devamaMdira sAthe saMbaMdha dharAvatI vArAMganAo upara niyaMtraNa rAkhavAnuM hatuM. e samayanAM gujarAtanAM moTAM devamaMdiromAM paNa vArAMganAo hatI e pramANasiddha che. emanA upara temaja anya paryastrIo upara dekharekha rAkhanAra adhikArIo gujarAtamAM paNa haze. A Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra. 24] solaMkI kAla bhAratanA anya pradezanI jema gujarAtamAM paNa e samayamAM gulAmInI. prathA hatI. dAsa-dAsI arthAta gulAma kharIdatAM, vecAtAM, dAnamAM apAtAM ane dhana maLatAM mukta paNa karAtAM. kauTilyanA "arthazAstra'mAM tathA smRtiomAM ene lagatAM vidhAna che. saMskRta "yAzraya" kAvya (4-92)mAM traNa suMdara strIo athavA chasAta juvAnenA badalAmAM kharIdAtA ghaDAne ulekha che. 27 dAsInA vecANanA rItasaranA dastAveja athavA enA namUnA "lekhapaddhatimAMthI maLe che temAMthI pahelA benuM zIrSaka "dAsIpatravidhi" che, jyAre bIjA benuM zIrSaka "ravayamAgatadAsIpatravidhi" evuM che. dAsa-dAsInI prathA vize aneka vigate emAMthI jANavA maLe che. badhA dastAvejomAM saM. 1288 nA vaizAkha suda 15nI tiyi che. pahelA dastAvejamAM kahyuM che ke pararASTra upara dhADa pADavAmAM AvI tyAre rANA pratApasiMhe pakaDelI soLa varSanI gauravarNa paytI nAme dAsIne. mAthe ghAsa mUkIne cauTAmAM vecI ane e vyavahAraka Asadhare rANA pratApasiMhane pa04 vIsalapriya drazna ApIne dAsIkarma mATe jAhera rIte kharIdI, mATe have pachI A dAsIe vyavahArakanA gharamAM khAMDavuM, daLavuM, lIMpaNa karavuM, kacaro kADhavo, IdhaNa lAvavAM, pANI bharavuM, jAjarU sApha karavuM, dohavuM, vavavuM, chAsa lAvavI, khetaramAM nIMdavuM-kApavuM vagere badhuM kAma akuTila buddhithI karavuM. dAsIne enA. mAlike vaibhavanusAra bhejana AcchAdanAdi vagara mAgye ApavuM, vecanArakharIdanAra baMne pakSanI tathA cAra rakSapAlanI sahIo ane nagaravAsIonI sAkSIo dastAvejamAM che. bIjA dastAvejamAM jaNAvyuM che ke mahArASTra upara rANA vIradhavale AkramaNa karyuM tyAre pakaDAyelI gauravaNuM, sulakSaNA, soLa varSanI amuka nAmanI dAsIne rAja amuke 60 draznanA mUlyathI vecI che. dAsInAM kartavya agAunA dastAvejamAM che tevAM ja varNavelAM che. AmAM vecanAranA ane dAsInA nAmane badale "amuka" evo ullekha che tathA (agAunA dastAvejamAM nirdiSTa, pa04 drazmanI tulanAe) mAtra 60 drammamAM dAsIonuM vecANa noMdhAyuM che e uparathI anumAna thAya che ke mahArASTra uparanA AkramaNa samaye ghaNuM strIo pakaDAI haze ane emanA vecANa mATe dastAvejane sAmAnya kharaDo taiyAra thayo haze, jemAM nAme pachIthI mUkavAmAM AvyAM haze. dAsInuM mUlya ghaTavAnuM paNa e kAraNa haze. : "svayamAgatadAsIpatravidhi ' e zIrSaka nIcenA pahelA dastAvejo sAra nIce pramANe che: mahItaTa pradezamAM siranAra gAmanA jagaDa rAjapUtanI saMpUrI. nAme dasa varSanI putrI e pradezamAM duSkALa paDatAM tathA pheonuM AkramaNa thatAM, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM ] sAmAjika sthiti [ ra3 pitA ane zvazuranA kuTuMbane durbhAivazAta bhikSATana karatuM joI ekAkinI, adhomukhI nIkaLI gaI. atizaya kaMgAla hAlatamAM bhIkha mAgatI, devasthAna, maTha, prapA, sadAvrata vageremAM nivAsa karatI eNe eka cAhaDane page lAgI ene Azraya. mAgyo tathA enuM dAsIkarma karavAnuM svIkAryuM. cethA dastAvejane majakUra paNa Ave ja che. emAMnI svayamAgatA dAsI bAra varSanI ane mRtabhartRkA che. emAMnI vigatomAM vizeSa eTaluM che ke mUlyakratA dAsIne gIro mUkI zakAya, dAnamAM. ApI zakAya, dravya ke vastunA badalAmAM vecIne vahANe caDAvI paradezamAM mekalI. zakAya.29 dasa ane bAra varSanI "svayamAgatadAsI" vizenA dastAveja uparathI anumAna thAya che ke arakSita vyaktionI nirAdhAra dazAne geralAbha levAtA haze. bIjI bAju evI vyaktio mATe mAtrAjAri vinA, paDI rahevAnAM paNa kaI sthaLa nahatAM e hakIkta che. "lekhapaddhati mAM dAsaviyane kaI dastAveja nathI, je che te dAsIviyanA ja che. "bRhaspatismRti mAM kahyuM che ke dAsInI mAlikI lekha vinA prApta thaI zakatI nathI. saMbhava che ke dAsanAM vecANa-kharIdI mATe dastAveja Avazyaka na heya. solaMkI kAlamAM vaNenA jJAtio-peTAjJAtiomAM vibhAga thaI rahyA hatA e ApaNe joyuM. pitAnA sabhyo upara jJAtionuM baLa keTaluM cAlatuM ane pachInA samayamAM banyuM tema jJAtio pitAnA sabhyone koI aparAdhanA kAraNe bahiSkRta karI zakatI ke kema e ApaNe jANatA nathI, paNa aparAdhI ke vaMThelA. kuTuMbIjanane rAjya dvArA bahiSkRta karAvavAne lagate eka rasaprada dastAveja "lekhapaddhatimAM che. e dastAvejanuM zIrSaka che "kRSNAkSara-ujajavalAlara-vidhi' ane ene sArA nIce mujaba cheH3ra saMghavI padamano putra pUnAka anyAyathI vicarato. hAI enAM mAtA-pitA ane saMbaMdhIo pattananA AdivAsIo samakSa jAhera kare che ke pUnAkane AthI chAtrAlarita karavAmAM Ave che. have pachI eNe karelA. koI anyAya mATe enA saMbaMdhIo javAbadAra gaNAze nahi." (pachI pUnAkanA. saMbhavita aparAdhonI eka yAdI ApI che, je sUcave che ke e kaI rIDha. gunegAra haze.) "saMbaMdhIone pUnAkanA maraNanuM sUtaka paNa nahi lAge. have koI saMbaMdhI ene Azraya ke sahAya Ape to e A "kAlAkSarita' pUnAka karatAM paNa adhika Dagya thAya. e pUnAka karI sadAcArI thavA Icchato hoya ane kuTuMbamaMDaLamAM AvavA IcchatA hoya te paNa kuTuMbe pitAnI munasaphIthI (nivamanophA) ene svIkAra nahi, paNa enAM pitA-mAtA pakSanA sarva sva Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] selaMkI kAla [ pra. janavage rAjakulamAM jaI vibhAvAnurUpa najarANuM (mAritraya) svAmI AgaLa rajU karI samasta nagaranA adhivAsIonI jANapUrvaka kRSNAkSare dUra karAvI, dharmAdhikaraNa- nyAyanI kacerImAM ujajavalAkSaro lakhAvI, svAmI pAse pIThe hAtha devaDAvI, pharI sadAcAra bhaNuM, (havAminaH vAjIMta usI duta rAvaLa punarapa sarAsAro maLadvAra3) kuTuMbamadhye vyavahAra calAvato kare. pUrvakAlanA aparAdhe mATe nagaramAM pachI e upAlaMbha gya nahi thAya." "kAlAkSarita" vyaktinA kuTuMbanI milakatamAMthI vArasAI, bharaNapoSaNa ane vahecaNInA adhikAro naSTa thayA hoI khAnagI rahe nahi, paNa rAjyanA adhikArI rUbarU ja ene "ujajavalAkSarita" karavAnuM Avazyaka hatuM e spaSTa che. solaMkI kAlanuM puSkaLa sAhitya upalabdha che, paNa e kAlanI bhautika saMskRti- gRha, gRha-AjanA, rAcaracIluM, vAsaNukUsaNa Adi vize pUratI mAhitI maLatI nathI. je maLe che te alpa-svalpa ane chUTaka tUTaka che.34 makAna ITa ane lAkaDAMnAM baMdhAtAM, saurASTranA amuka pradezamAM paththaranAM paNa haze. "lekha paddhatimAM nA dastAvejo uparathI jaNAya che ke moTAM makAna majalAvALAM hatAM ane enI upara naLiyAMnuM chAparuM ke agAzI thatI. enI AsapAsa khullI jagA tathA enI AjubAju vaMDI rahetI (vAMkita) tathA paDasALa ane rasoIgharanI alaga jogavAI rakhAtI (zAkArasavatI samanvitaM).35 pIvAnuM pANI ghaNuM kharuM bahAranA kUvAomAMthI bharI lAvavAmAM AvatuM; gaMdA pANInA nikAla mATe khALakuMDI hatI, ene vakhatovakhata ulecavAmAM AvatI. "dAsIpatravidhimAM dAsInAM kartavyomAM nIcodana ane vAtrakunduidhanane ulekha che. 3 gharanI aMdaranA rAcaracIlAmAM sugrIvaTa (cArapAI), senavara (mAMcA), ghaMTI, nizA, udukhala, musala Adi gRhamaMDanane, kaDAhi (kaDAI), tAMbaDI Adi tAMbAnA vAsaNane, tathA daLI (deva ke devaDI), paDaghAhIM (naLA jevuM vAsaNa), DolI (Dela), bUjArA (bujhAra), dhUpahaDa (dhUpadAnI), pAla (pAlAM ke pavAlAM), bhaMgAra vagere pittalamaya bhAMDono ullekha bhAInA 'bhAganI vaheMcaNInA dastAvejamAM vimaMtramAM hAI savizeSa sUcaka che.37 vividha sAhityika sAdhanomAM khAdya ane vinA chUTaka chUTaka ulekha maLe che, jemake saMskRta thAzraya kAvyamAM modaka, apUpa, AmikSa (UkaLatA dUdhamAM dahIM nAkhavAthI banatI eka vAnI), zakhulI (sAMkaLI), khAdya-khAnuM, Uyu-sUtarapheNa, viTI-vaDI, karaMbhaka (kAro) vagerene prasaMgopAtta nirdeza che.38 "varNaka-samuccayamAM saMgRhIta sAmagrImAMnI ghaNI paMdaramI-soLamI sadInI che, paNa ene tulanAtmaka abhyAsa karatAM samajAya che ke e sAmagrInuM udbhavasthAna solaMkI kAla che, ane Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 su' ] sAmAjika sthiti [ 237* e kAlanAM saMsmaraNu emAM sacavAyAM hovAnA pUrA saMbhava che.39 varSoM ka-sayuccaya'mAM seMkaDo (Azare 900) vAnagIo ane khAdya padArthonI sUcie che, 4ane seAlaMkI kAlanA sAhityamAMthI prApta thatA e prakAranA ullekhA sAthe enu tulanAtmaka adhyayana apekSita che. 'vaNu ka-samuccaya'mAMnI yAdIemAM mAMsanI eka paNa vAnagI nathI e noMdhapAtra che. kumArapAlanI amAridhANA, jaina dharmanI vyApaka asara ane hemacaMdrAcAya ne khe| Adi kAraNeAe gujarAtano prajAne pramANamAM mAMsAhAra-vimukha banAvI. rAjapUtAmAM mAMsAhAra sAmAnya hatA, e jotAM kumArapAle karelA mAMsAhAranA tyAga agatyanA che, ane enI sAmAjika asara avazya thaI haze. meharAjaparAjaya 'aMka 4)mAM kumArapAlanA pUrvAMjo sadA mAMsa bhakSaNa karatA ane kumArapAle paNa peAtAnA dezAMtara-bhramaNamAM mAMsa. upara nibhAva karelA ema jaNAvyu che. madyapAnanA rivAja sAmAnya hatA. siddharAjanI mAtA mayaNullAe sagarbhAvasthAnA chevaTanA divaseAmAM madyapAna baMdha karyu hatu evI noMdha hemacaMdre 'dayAzraya' kAvyamAM svAbhAvikatApUrvaka karI che,71 e batAve che ke rAjakulanI strIomAM paNa madyapAna vyApaka hatuM. Ama chatAM kumArapAlanI madyaniSedhanI nItinI asara te thaI ja hatI ema e pachInA. samayanA gujarAtanA sAmAjika jIvananA avaleAkanathI spaSTa thaze. . seAlakI kAlanA paheraveza ane alaMkArA vize e samayanA sAhityamAMthI, citra-zipAdimAMthI ane paradezIonAM pravAsavaNuM nAmAMthI mAhitI maLe che.42 varNIkAmAM vastro ane alakArAnI vistRta sUci che43 temAM sela'kI kAlanA paDaghA hovAnA pUrA saMbhava che. * yAzraya ' kAvyamAMnA vastrAdinA ullekha zrI rAmalAla meAdIe saMkalita karyAM che,44 kulIna strIe sa` aMga DhaMkAya tevAM vastra paheratI ane koI vAra ' nIraMgI ' nAme oLakhAtA vastrathI mukha DhAMkatI.. vidhavA strIe cAmaDuM eDhatI evA eka sthaLe nirdeza che, paNa e grAha ripunA sainyanA varNanamAM hAI sAraThanI keAI jAti paratve haze. kasuMbAnA roMgathI ragelAM tathA sA rUpiyA karatAM paNa vadhu kiMmatanAM strInAM vastronI noMdha che. puruSonA pozAkamAM kinArIvALAM ane kinArI vinAnAM dhAtiyAMnA ullekha che. eka sthaLe sAraThanA puruSAne sravezavALA kahyA che enI samajUtI TIkAkAra abhayatilakagaNie evI ApI che ke sAranA loko kADI ghAlatA nathI ane paganI pAnI sudhI sADInI mAphaka vastra pahere che.4pa taDakAmAM meAranAM pIMchAMnI ane cAmAsAmAM vAMsanI chatrIe eDhavAmAM AvatI.46 pATaNa bhaDAramAMnA sa. 1204nA tADapatramAMnA rAjA kumArapAla ane AcArya hemacaMdranA citra. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] lakI kAla [pra. "uparathI jaNAya che ke ucca varganA gRhastha puruSe paNa caDDI jevuM vastra paheratA, jene saMskRta-prAkRtasAhityamAM "alperuka" tarIke varNavela che. samRddha strI-puruSe devamaMdire ke anyatra vAMsaLI-nANuMthelI rAkhatAM,48 jene saMskRtamAM varjiA ane gujarAtImAM "bI" kahe che. e ghelI prathama neLiyAnA cAmaDAnI ane pachIthI vastrAdinI banatI. ramata ane vinedomAM kaphakaTa-yuddha49 ane AkhalAnI sAThamArI noMdhapAtra che. geDIdaDAnI ramatanA nirdeza tathA enI vigato "ThavAzraya"mAM-1 tathA e uparanI abhayatilakagaNinI TIkAmAM che. 52 zikArano zokha ghaNe hate. daMtALiyAM sUvarene kUtarAo pAse pakaDAvI, teone bANathI vIMdhI nAkhavAmAM AvatAM,pa3 "NuvalayA" nAme ramata vasaMtotsavanA bhAgarUpa hatI. emAM dalAmAM hIMcatI yuvatine enI sakhIo patinuM nAma pUchatI ane e uttara Ape nahi tyAMsudhI ene palAza-latAthI prahAra karatI.54 utsava prasaMgee saMskRta nATaka * bhajavAtAM ane loko utsAhapUrvaka e jovA jatA. yAtrA-jAtara-bhavAI jevuM lokanATaya e samaye haze ja, paNa enA vigatavAra ullekha hajI maLyA nathI.55 -ajapAla samakSa sIlaNe je khela raju karyo te lenATaya prakArane lAge che. papa aneka prakAranA vahema cAlatA ane bhUtapretamAM daDha mAnyatA hatI.56 najara lAgavAthI thatAM aniSNa paratve mAnyatA sajajaDa hatI, ane e eTale sudhI ke hemacaMdranA ziSya rAmacaMdranI AMkha siddharAjanA dRSTidoSathI (siddharAva saMjJAtadaSTiona) najara lAgavAthI phUTI gaI hatI ema "prabaMdhaciMtAmaNi'mAM nepyuM che.57 bhImadeva 1 lAne kuMvara mUlarAja kheDUtonI najara lAgavAthI ekAeka maraNa pAmyo hate ema paNa prabaMdhaciMtAmaNi'mAM lakhe che.pa0 siddharAjanI lokottara zaktio ane atimAnuSa camatkAromAM prajAne eka moTo varga mAnatA hate ema samakAlIna sAhitya uparathI lAge che. rAjAe pitAnI zakitao vize AvI AkhyAyikAo pracalita karavI ema kauTilyanuM "arthazAstra (adhikaraNa 13) jaNAve che, e paNa ahIM yAda rAkhavuM joIe. azvazALAmAM vAMdarA rAkhavAthI teja gheDAonuM saMgopana thAya ane teone roga na thAya evI mAnyatA hatI.59 pAdaTIpe 1. S. P. Narang, Hemacandra's Dvyassrayakavya, pp. 183 ff. 1 a. gi. vi. AcArya, "gujarAtanA etihAsika lekho', bhAga 2, lekhanaM. 140 2. 6. ke. zAstrI, "gujarAtane madhyakAlIna rAjapUta itihAsa," bhAga 1-2, pR. 250 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM ] sAmAjika sthiti [ ra39 3. ejana, pR. 409 4. rAmalAla cuM. modI, vAyupurANa, prastAvanA, 5. 13 5. bhogIlAla ja. sAMDesarA, "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sAhityamAM teno phALo." pR. 87-97. pasa, juo prakaraNa 14, pA. TI. 47. 6. ejana, pR. 37-39. je bhUla sAdhanAmAM A punarlagnane nireza che te paikI lakSmIsAgara (I. sa. 145ra pachI) ane pArjacaMdra (I. sa. 1541)nA rAsAomAM vidhavA-punarlagna mATe e vastuno AdhAra zodhavAmAM Avyo che ke prathama tIrthakara AdinAthe eka vidhavA sAthe lagna karyuM hatuM, ane ethI emAM kahyuM che ke bIjAo paNa e prAcIna rUDhine anusarI zake ("jaina sAhitya saMzodhaka,"pu. 3, pR. 113 ane 118 ). 7. "vIravaMzAvali " ( "jaina sAhitya saMzoghaka" pR. 1, aMka 3), pR. 36-37 8. nararita, karna , Roja 11-27 9. svapaddhati, g. 12 10. mUlamAM kuruvaM zatvA evA zabdo che. 11. atyAranI lokabhASAmAM "putrIne ThAma besADI che" evo anuvAda thAya. 12. durgAzaMkara ke. zAstrI, "prabandhacintAmaNi" (gujarAtI bhASAMtara), pR. 206-7 13. ejana, pR. 164 14. ejana, pR. 114 15. ejana, pR. 93 16. ejana, pR. 68 17. ejana, pR. 57 18. ejana, pR. 164 19. ejana, pR. 97-98 20. ejana. pra. 60 21. ejana, pR. 76 22. ejana, pR. 120. cityavAsIonA zithilAcAra upara niyaMtraNa mUkavA mATe caityavAsI AcAryoe pote ja I. sa. 1242(saM. 1298)mAM karelA eka lekha mATe juo U. P. Shah, "A Forgotten Chapter in the History of Svetambara Jaina Church or A Documeutary Epigraph from the Mount Satrumjaya" (Journal of the Asiatic Society of Bombay, Vol. 30, Part 1, 1955). 23. sASAmapi santi vezma kutaH kAntAH kuraGgIdRza nyAyArthI paradAraviplavakaraM rAjA janaM bAdhate / AjJA kAritavAn prajApatimapi svAM paJcabANastataH kAmAtaH kva jano vrajet parahitAH paNyAGganAH syuna cet // navijhAmAM nATaka, ja che, jhoka 12 24. vezyAvAsanaM tu varAkamupekSaNIyam / na tena kiJcit gatena sthitena vA / na - mohAparAgA nATa, aMka 2, . 82 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] 25. kumAravAnnati, A+T 6, zno. 28 26. Epigraphia Indica, Vol. XI, p. 28 26. kauTalyanA sAlakI phAla arthazASTramAM gaNikAdhyakSanA khAtAnuM nirUpaNa kareluM che (2, 27). ,, 27. rAmalAla meAdI, "saMskRta dvayAzraya kAvyamAM madhyakAlIna gujarAtanI sAmAjika sthiti," pR. 32, TippaNa. I. sa. 1317 mAM araba pravAsI ibna batutAe baMgALAnA varNanamAM dAsI eka suvaNa dInAramAM tathA dAsa e dInAramAM kharIdAtAM hevAnuM lakhyuM che. 28. helapati, rR. 44-47 29, bhAIo vacce thayelI milakatanI vaheMcaNInA eka dastAvejamAM ('vibha'gapatra'mAM) vahecavAnI pUrvapuruSApArjita milakatamAM hrAsavAsIpravRtiSTha-dAsadAsI vagere-nA ullekha che (saddhati, rR. 46). 30. ejana, pR. 45 31. 6 strInAmuvamonaH TvinA rephTa vana / [ 31. --bRhaspatismRti, vyavahAra kAMDa, mukti, loka 29 . 32. helapaddhati, rR. 13-14 33. A leAkabhASAmaya sa`skRta vAkayaprayAganuM zabdAMtara-bhASAMtara ka'Ika AvuM thAyaH * svAmI ( rAjyAdhikArI) pAse pIDe hAtha devaDAvIne, pharIthI sadAcAra bhaNIne arthAt havethI sArI rIte vato evA bhAvathI vahAlapUrvaka Thapako detAM pITha thakhaDAvIne." 34. sAlakIkAlanAM samRddha nagarAnAM sthAna upara A dRSTie vyavasthita utkhananA thAya tyAre A marcaMTTAnI pUrti thavA sabhava che. 35. helapaddhati, rR. 37 36. ejana, pR. 44, 47 37, ejana, pR. 48 38. rAmalAla meAdI, uparyukta, pR. 8-10 39. bhAgIlAla sAMDesarA ane ramaNalAla mahetA, 'traNa ka-samucaya,' bhA. 2, pR. 5 40. ejana, pR. 126-39 41. DhapAtracAvya, sarva 11, jo 12. rAjarANIe seAnAnA caSakra-cAlAmAM madyapAna karatI ema bilhaNe karNATakamAM racelA vikramAMkadevacarita(sarga 11)mAM ane karNATakanA rAjavI sAmezvare mAnasaoNlTAsama lakhyuM che, paNa A pradhAta karNATakamAM ja nahi, AkhA bhAratamAM haze. 42. A. K. Majumdar, Chaulukyas of Gujarat, pp. 355-59 43. sAMDesarA ane mahetA, upayukta, pR. 140-153 tathA enA uparanuM vivecana, pR.20-63 44. ramaNalAla meAdI, uparyukta, pR. 10-11 45. bilheNu kavinA eka zlAka ( vizvamAMrevati, sarpa 18, johna 17)mAM pATaNathI seAmanAthanI yAtrAe javAnA vRttAMtamAM kSAvandha viddhati nA ce kahIne gurjarAnI niMdA karI che te, uparanA vidhAna parathI lAge che ke sAraDane anulakSIne huze. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM]. sAmAjika sthiti [ 241 46. rAmalAla modI, uparyukta, pR. 11 47. A citra prathama "meharAjaparAjaya" nATakanA mukhapRSTha tarIke (I. sa. 1918mAM) ane tyAra pachI aneka citrasaMpuTamAM chapAyuM che. 48. A. K. Majumdar, Op. cit, p. 357 49. Ibid, pp. 360 f. 50. rAmalAla modI, upayukta, pR. 18 51. ejana, pR. 18 42. A. K. Majumdar, op. cit., pp. 359 f. 53. rAmalAla modI, uparyukta, pR. 18 54. A. K. Majumdar, p. cit., p. 362 55. bho. ja. sAMDesarA, "gUjarAtamAM saMskRta nATaka ', "ItihAsanI keDI", pR. 50-70. hemacaMdra "triSaSTizalAkApuruSacaritamAM eka nATayaprayoganuM vigate varNana ApyuM che (A. K. Mejumdar, Op. cit., pp. 363 f.) te bhavAI ke jAtara jevA lokanATacatuM hoya e saMbhave che. I. sa. nA teramA saikAmAM racAyelA eka "laghuprabaMdhasaMgrahamAMno mAthAtraya rAnA nRtyati . mA pAna vAyata (p. 2) evo atisaMkSipta paNa spaSTa ulalekha darzAve che ke tyAre bhavAI lokaprasiddha hatI. 55. pra. ci, . 26 56. "rAtraya" kAvyamAMthI A prakAranA tAraNa mATe juo rAmalAla modI, uparyukta, pR. 18-22. 57. durgAzaMkara zAstrI, vanittAmaLi(phArbasa sabhAnI AvRtti), pR. 101-103; gujarAtI bhASAMtara, pR. 133. rAmacaMdranI jamaNI AMkha gayelI hatI ema prabaMdho uparathI jaNAya che, paNa "prabhAvakacarita" enuM bIjuM camatkArika kAraNa Ape che : hemacaMdra jyAre siddharAja sAthe rAmacaMdrane paricaya karAvyo tyAre siddharAje emane jinazAsanamAM "ekadaSTi banavAnI sUcanA ApI; ethI rAmacaMdranI jamaNuM AMkha tatkALa nAza pAmI (pramavArita, mArAghavaSa, Dhoka 130-40). 58. durgAzaMkara zAstrI, "prabandhacintAmaNi" (bhASAMtara), pR. 111 59. azvazALAmAM vAMdarA rAkhavAnI prathA prAcIna bhAratamAM vyApaka hatI ane saMskRta sAhityamAM enA aneka ullekha maLe che. prAcIna IrAnamAM paNa e prathA hatI (bhe. ja. sAMDesarA, "saMzodhananI keDI, pR. 221-23). se. 16 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 Arthika sthiti Arthika sthiti vizenI mAhitI alpasvalpa ane viprakIrNa svarUpanI heI aitihAsika sAdhanomAMthI e vize maLatA ullekha ahIM bane teTalA saMkalita svarUpamAM rajU karyA che. jIvana khetIpradhAna hatuM. jamInanI mApaNI eka haLathI, be haLathI..kheDI zakAya, e rIte thatI. abhilekhamAM ene mATe rujhavA zabdano prayoga che. siddharAjanI janmakuMDaLI karanAra jyotiSIne kaNe se haLathI kheDI zakAya teTalI jamIna dAnamAM ApI hatI. gujarAtamAM maga, tuvera, aDada, ghauM, DAMgara ane juvAra e dhAnya tathA nAraMgI, lIMbu, jAMbu, keLa, kaThAM, karamadAM, cAroLI, pIlu, kerI, sItAphaLa, bijorAM, khajura, drAkSa, zeraDI, phaNasa e phaLa thatAM ema "nAbhinaMdanajinahAraprabaMdha'mAM jaNAvyuM che. A uparAMta sopArI, zrIphaLa, dADama, AMbaLAM ane bera e phaLa thatAM ema prAkRta "ThayAzrayamAM kahyuM che. anya sAdhano uparathI jaNAya che ke A uparAMta masUra, caNA, vaTANA, tuvera, java, juvAra, tala, bAjarI, kedarA vagere pAka thata; zeraDI, gaLI, kapAsanuM vAvetara thatuM. mAMgaroLa (soraTha)-ravADanA pradezamAM nAgaravelanAM pAna ane samudra-kinArAnA pradezamAM nALiyerInAM jhADa thatAM. prAcIna kALathI gujarAta enA kApaDa-udyoga mATe vikhyAta hatuM e periplasa" AdimAMnA ullekho uparathI itihAsasiddha che. prAraMbhamAM A kApaDa jADuM taiyAra thatuM, paNa pachInI zatAbdIomAM enI jAta ghaNI sudharI hatI ane teramI sadImAM iTAliyana musAphara mArkepale bhAratamAM Ave tyAra sudhImAM gujarAtane kApaDa-udyoga vikhyAta banI gayuM hatuM. mArkopolenI pravAsa dha anusAra, khaMbhAta ane bharUcamAM aneka prakAranuM kApaDa taiyAra thatuM ane e baMne baMdarothI deza-videzamAM enI nikAsa thatI. abula abbAsa ala-nuvAyarI nAme eka misarI bhUgoLavettAe ( I. sa. 1332 mAM avasAna ) lakhyuM che ke bharUcamAM thatuM kApaDa bajaathavA "barojI" tarIke ane khaMbhAtanuM kApaDa "kaMbAyatI' tarIke jANItuM hatuM, jene badhA prakAranAM kiMmatI vaja gujarAtamAM banatAM hatAM ane bahArathI AyAta thatAM nahotAM ema A uparathI kahI zakAze nahi. pATaNanAM vikhyAta paToLAM vaNanAra sALavIne siha, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika sthiti [ 243 rAja ke kumArapAlanA samayamAM mAravADamAMthI gujarAtamAM vasAvavAmAM AvyA hatA, kemake paToLAMnI ghaNI mAMga gujarAtamAM rahetI ane bahArathI AyAta thavAne kAraNe e meMghAM paDatAM. rAjAnA nimaMtraNathI sALIo pATaNamAM AvyA hatA ane emane gujarAtanA jIvanamAM sthira thavAmAM rAye sahAya karI hatI.5 judA judA prakAranI Azare pAMcaso vaccenI sUci "varNaka-samuccayamAM che. emAMnAM keTalokanAM nAma phArasI-arabI mULanAM heI muslima rAjyazAsanamAM pracalita thayAM haze, paNa bIjAM anekanAM nAma solaMkIkAlanA jIvananuM sAtatya vyakta kare che ane e ja nAma apabhraMza sAhitya ane gujarAtI sAhityamAM paNa maLatAM hoI A vidhAnanuM samarthana thAya che. paNa emAMnAM kayAM vastra gujarAtamAM banatAM ane kayAM bahArathI AyAta thatAM e nakakI karavA mATe gujarAtanAM kApaDa udyoga ane vastrakalAnA itihAsano vigate abhyAsa thavAnI jarUra che. zeraDIno sAro pAka thato heI zeraDI pIlavAno tathA enA rasamAMthI goLa, khAMDa ane sAkara banAvavAno sAre udyoga cAlato. "varNaka-samuccaya'mAM goLanI nava jAtane,8 khAMDanI cauda jAtano, ane sAkaranI sAta jAtane ulekha che. zeraDI pIlavAnA yaMtrane "kahu" kahetA.11 mArkerlAnI noMdha mujaba, gujarAtamAM cAmaDAM kamAvavAno moTo udyoga cAlato. A gheTAM, bheMsa, baLada vagere jAnavaranAM cAmaDAM hatAM. cAmaDAM bharelAM saMkhyAbaMdha vahANa dara varSe gujarAtanAM baMdarothI paradeza jatAM. saurASTra, uttara gujarAta ane kacchamAM bahoLuM pazudhana hatuM, Aje paNa che, ane e kAraNe paNa carmodyoga suvikasita haze. "lekhapaddhati'mAM saMgRhIta thayelA lATApallIlADola ane piTalAudda-peTalAdanA grAmavyavasthAne lagatA be dastAvejomAM "ca. carikA"-cAmaDAnI corI mATe pacIsa karmI daMDa lakhe che. 12 e kAlanuM jIvana jotAM e kharekhara Akaro gaNAya, paNa ghaNA divasa sudhI cAmaDAM khullAmAM sUkavavA paDatA hoI e pAchaLa carmodyogane rakSaNa ApavAno Azaya haze. A cAmaDAMmAMthI jAtajAtanA joDA banatA. khaMbhAtanAM prasiddha pagarakhAMno ullekha ala madIe (I. sa. 943) karyo che. pANInI pakhAla ane telanI phUpIo cAmaDAnI banatI e hemacaMdra "dezInAmamAlA'mAM nepyuM che. nikAsa thatI kiMmatI cIjomAM cAmaDAMnA gAlIcA noMdhapAtra che. mArkele e vize lakhe cheH rAtA ane bhUrA raMganA pazupaMkhInAM citarAmaNavALA ane senA-rUpAnI jarIthI bharelA cAmaDAnA suMdara gAlIcA gujarAtamAM bane che...A gAlIcA eTalA AkarSika hoya che ke e jotAM ja Azcarya thAya che ane eno upayoga ane sevA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] sAlakI kAla [ pra. mATe paNa kare che... kharekhara, jagatamAM sarvottama ane kalAmaya temaja sauthI kiMmatI cAmaDAnA mAla A rAjya(gujarAta)mAM taiyAra thAya che.'13 seAlajI kAlanAM nagarA, durgA, mahAlayA, devAlayA, jalAzayA, nivAsagRhA AdinA je avazeSa Aje che te uparathI spaSTa che ke sthApatya, zilpa, kaDiyAkAma, IMTavADa, paththarakAma, suthArIkAma Adi hunnaraklAe sArI rIte vikaselI hatI. 14 jUnA samayamAM viziSTa sthapati ke zilpIne sAmAnya kArIgara gaNavAmAM AvatA nahAtA, uttama kalAdhara uparAMta vidvAna ane zAstrajJa hAI e viziSTa samAnane adhikArI hatA. rudramahAlayanA racapati gaMgAdhara ane enA putra prANadharanuM tathA DabhAInA killAnA zilpI hIrAdharanu gujarAtanI anuzrutimAM mAnAspada sthAna che. Abu upara vastupAla-tejapAlanI lUNavasatinuM nirmANu karanAra svapati zAbhanadevanI pratiSThA tatkAlIna samAjamAM mahAna AcAya jevI hatI.15 tatkAlIna maMdiza AdimAM je jhINu zilpakAma che tene mATe jarUrI hathiyArA. ane ejArA A pradezamAM ja taiyAra thatAM haze, jenAthI dhAtukAmaneA suvikasita hunnara sUcita thAya che. ArAsura upara kuMbhAriyAnAM ma`diza pAse, agAunI ArasanI khANeAnI najIka, lAkhaMDanA kITADA paDelA che te, khANAmAMthI paththara kADhavA tADavA ane ene suryeAgya dhATa ApavA mATe lekhanAM ejAra banAvavA mATe leAkhaMDa gALavAnA udyoga sthaLa upara ja vikasyA hatA enA avazeSa che ema diA mAne che. ghara-vaparAzanAM tAMkhuM, pittaLa ane kAMsAnAM vAsaNA ane rAcaracIlAM banAvavAnA udyoga suvikasita hatA. anya hunnarakalAemAM seAnI, mALI, kuMbhAra, vaNakara ane dachanA dhaMdhAnA tathA vyavasAyAmAM pureAhita, jyAtiSI, vaidya, sainika, dheAbI, raMgATI, vALaMda, dhAMcI, takheALA, bhAI, kalAla, rasAiyA, gAyaka, gaNikA, kadAI,16 eDa vagerenA ullekha che. 17 - vaNaeN ka-samuccaya 'mAM A uparAMta chIpA, aMdhArA, gAMchA (vAMsapheADA), sAgauTI ( imAratI lAkaDAnA vepArI ), pArakhI ratnaparIkSaka, maNiyAra, gAMdhI, Dabagara, nAthuMTI ( nANAvaTI ) Adi vyAvasAyikAnA ullepa che,18 ane e pUva paraMparAnuM sAtatya haze ema mAnavu nyAyya che. vividha dhaMdhAdArIonI zreNI athavA mahAjananuM astitva gujarAtamAM ghaNA prAcIna kAlathI che. seApArAmAM sthAnika vepArIonuM samRddha mahAjana hatuM ; 19 kumAragupta 1 lAnA samayanA dazapura(ma daseAra)nA lekhamAMthI jaNAya che ke lATa pradezamAMthI sthaLAMtara karI tyAM jaI vaselA paTTavAyA( paTavA-paTeALAM vaNanAra kArIgarA )nI zreNIe tyAM I. sa. 436 mAM sUryanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. sAlakI kAlamAM A zreNIe Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM] Arthika sthiti [ 245 vizeSa saMgaThita banI haze ema anumAna karavAnuM kAraNa che; te ja pachInA samayamAM mahAjananuM prAbalya samajAvI zakAya. sAraMgadeva vAghelAnA samayanI vi. saM. 1343(I. sa. 1287)nI tripurAMtaka-prazastimAM mALIonI zreNI( mALa)no ullekha che. ane e zreNImanAthanA maMdiramAM pratidina 200 kamaLa ane kareNanAM 2000 puSpa Apaze evuM vidhAna che." AvI aneka zreNIo sAthenA rAjyanA saMbaMdhenI dRSTie "zreNikaraNa" jevuM sarakArI khAtuM astitvamAM hoya e saMbhavita che. 21 "varNakasamuccaya'mAM eka sthaLe maMtrIne "samasta mahAjana-pradhAna" kahyo che22 e rAjyavahIvaTamAM mahAjanone je avAja haze tenuM sUcaka che. gujarAtanuM rAjaya vepArI daSTie AbAda hatuM ane dezavideza sAthe aneka vidha Arthika saMbaMdha hatA. ema chatAM solaMkIonA sikkA hajI sudhI khAsa maLyA nathI e Azcarya jevuM che. prabaMdhamAM tathA "lekhapaddhati" Adi sAdhanomAM maLatA bhImapriya, kumArapAlapriya, lUNasapriya,23 vizvamalapriya-vIsalapriya24 Adi drammanA ullekha maLe che alAuddIna khalajInI dilhInI TaMkazALanA ucca adhikArI Thaphakara pheranI prAkRta "dravya parIkSA "(13 mA saikAne aMta ke 14mA saikAne AraMbha)nA "gujarI mudrA" prakaraNa(pR. 27-28)mAM gurjarapati rAjAonI bahuvidha muddAonAM vividha nAma (junavarAyAnaM viThThamu vivi. nAmADuM) ApavAmAM AvyAM che; emAM kumarapurI (kumArapAlanI), ajayapurI (ajayapAlanI), bhImapurI (bhImadevanI), lAvaNasApurI (lavaNuprasAdanI), arjunapurI (arjunadevanI mudrAo ane sAraMgadeva narapatinI mudrAo tathA teonA vajana vagerene ulekha che. A parathI anumAna thAya che ke te te rAjA pitAnA sikkA paDAvato haze. lakhanau myujhiyamamAMnA senAnA be siddharAja-nAmAMkita aNaghaDa sikkA, je kharekhara caulukya siddharAjanA hoya te, enA mAlavavijaya prasaMge pADavAmAM AvyA haze, ema keTalAka vidvAno mAne che. pra. heDIvAlAnA saMgrahamAMnA keTalAka nAnA sikkAo upara "zrImarAjayasiMha" evA akSaro vAMcI e siddharAja jayasiMhanA hevAnuM zrI girajAzaMkara AcAryo sUcavyuM hatuM. 25 jhAMsI pAse paMDavAhAthI maLelA keTalAka sikakAo upara "siddharAja' evA akSara vaMcAya che. mahesANA pAsenA pilavAImAMthI cAMdInA ghATIlA sikkA maLyA che teonI upara "zrImaja jayasiMha" evA akSara hoI e siddharAja jayasiMhanA hevA saMbhava che. 27 kumArapAla--nAmAMkita keTalAka sikkA gujarAta bahArathI maLyA che te caulukya kumArapAlanA saMbhave che ane pravAsIo ke vepArIo dvArA e bahAra gayA hoya ema bane.28 haribhadrasUrikRta prAkRta "caMdraprabhayarita' (saM. 1233, Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] selaMkI kAla [pra. I. sa. 1177) tathA apabhraMza "neminAtha carita'nA AdhAre De. umAkAMta zAhe batAvyuM che ke caulukyanA tamAma sikkAo ane rAjakIya mudrAo upara lakSmInI AkRti hatI.29 "caMdraprabhacarita'nI prazastimAMthI jANavA maLe che ke vimalazAhane pitA maMtrI vIra caulukya rAjAonI TaMkazALano uparI hatuM. zrImAlanI TaMkazALa vize aneka AdhArabhUta ullekha maLe che.30 "prabhAvacarita' anusAra medhAvI ziSya municaMdranA nivAsa mATe zAMtisUrie pATaNamAM TaMkazAlAnI pAchaLa AvelA eka makAnamAM vyavasthA karI hatI. ("vAdivetAlazAMtiricarita' bleka 86)-A sarva pramANe batAve che ke pararASTriya nANuM gujarAtanAM bajAro ane nANAvaTamAM sArA pramANamAM pracalita hoya to paNa caulukya rAjAoe pitAnA sikkA paDAvyA hatA; e sikkAonI prAptino prayatna e samayanAM vasavATanAM sthaLomAM ukhanano dvArA karavAnI jarUra che. mALavAnA paramAranA samRddha rAjyanA aneka sikkAonAM nAma "dravya parIkSAmAM tathA abhilikhita ane sAhityika sAdhanomAM che, paNa e rAjayanA ekeya sikkAnI pratyakSa prApti hajI thaI nathI e ghaTanA solaMkI kAlanA sikkAnI viralatA sAthe sarakhAvavA jevI che. sAhityika ane ukIrNa sAdhanomAMthI keTalAka pracalita sikakAonAM nAma maLe che. niSka, bista, krama, bhAgaka, rUpaka, kAkiNa, kArlApaNa, paNa, prastha, zarSa e sikakAonA ullekha "thAzraya" ane enI TIkAmAM che. 1 "prabaMdhaciMtAmaNimAM niSka, kamma ane vipakanA tathA abhilekhamAM kamma, vizapaka, rUpaka ane kArlApaNanA ullekha che. 2 hemaTaMkA-suvarNaTaMkAno ullekha "prabaMdhakoza" (pR. 109) AdimAM che. A udAharaNAtmaka ullekha che, mUlA sAdhanemAMthI saMpUrNa tAraNa nathI, paNa vyavahAramAM nAnAmoTA sikkAono vyApaka pracAra te e uparathI siddha che. zrIdharAcAryanA "gaNitasAra' upara saM. 149(I.sa. 1393) mAM rAjakIrtima lakhelI jUnI gujarAtI TImamAMthI nANAM ane telamApanAM koSTaka nIce pramANe maLe che. (pATaNanA eka moDha vaNika kuTuMbanAM bALakonA paThana mATe e harataprata lakhAyelI hoI enI vyavahAru upayogitA rapaSTa che.)23 nANAM (1) 20 varATaka (kaDI) = 1 kAkiNuM (2) 20 koDI = 1 vipaka 4 kAkiNI = 1 paNa 5 vizepaka = 1lehaDiG 16 paNa = 1 purANa 4 haDiu = 1rUpaka pa rUpaka = 1 kamma Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM ] Arthika sthiti [ racha 7) 1 rUpaka = 2 bhAgaka dhAnyanAM tola-mApa () 2 paNa = 1 prakRti (2) 4 pavAlA = 1 pAlI 2 prasUti = 1 kaDava 4 pAlI = 1 mANuka 4 kaDava = 1 prastha (64telA) 4 mANaka = 1 seti (maNa) 4 prastha = 1 Ahaka 6 seti = 1 hArI 4 ADhaka = 1 koNa * hArI = 1 mANa * 16 Na = 1 khArI 16 seti = 1 kaLazI 10 kaLazI = 1 mUDe suvarNAdi kuMkumAdi mATe tela (1) 5 guMjA (caNoThI, ratI)=1mASa (2) 8 sarasava = 1 java 16 bhASa = 1 kaSa 2 java = 1 ratI 4 kartha = 1 pala 3 ratI = 1 vAla 24 pala = 1 maNa 16 vAla = 1 gadiyANa 10 maNa = 1 dhaDI 10 gadiyANa = 1 pala 10 dhaDI = 1 bhAra 16 gadiyANA = 1 pala (paTTasUtra mATe) thI-tela mATe - 13 tila = 1 TIpa 4 pAvalI = 1 kaI 4 TIpa = 1 lagAra 4 kaSa = 1 pala 4 lagAra = 1 pAvalI 4 pala = 1 sehala 2 pAvalI = 1 adhoLa 16 sehala = 1 ghaDI jamInanAM mA5 (1) 8 sarasava = 1 java (2) 8 daMDa = 1 vAMsa 6 java = 1 aMgula 14 vAMsa = 1 netana : 24 aMgula = 1 hasta 20 netana = 1 halavAha 4 hasta = 1 daMDa (3) 1 halavAha = 3360 hasta 2000 daMDa = 1 koza (gAu) = 80640 aMgula 4 keza = 1 yojana = 483840 java garIba mANasanI cha divasanA pAMca vizApaka hatI. "prabaMdhaciMtAmaNi'nA kacana mujaba, AbhaDa nAme nirAdhAra vaNikaputra pATaNamAM kaMsArAnI dukAne ghUgharA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] solakI kAla [pra. ghasavAnuM kAma ( ) karI divasanA pAMca vizeka meLavato hato,34 pAchaLathI e mATe ratnaparIkSaka thayo ane vasAha AbhaDa tarIke sarvanagaramukha thaye. rojanA pAMca vizepakanA hisAbe mAsika kamANI chArUpaka arthAta drambha thaI. tripurAMtaka-prazasti uparathI jaNAya che ke somanAthanA maMdiranA baTukane mAsika 9 kamya ane pUjArIne 15 dramma maLatA; jeke baTukane maMdiranA naivedya vageremAMthI bhAga maLato. saMbhava che ke samAjanA nIcalA tharanAM mANasanI kamANu AnAthI paNa ochI hoya. nANAM uparAMta vastuvinimaya paNa pracAramAM haze. "ThavAzrayamAMnA ullekha anusAra dhAnyanA be droNathI, cha AkhalAthI ane UnanA so kAmaLAthI eka ghoDI kharIdI zakAtI. ghaNI UMcI jAtanI ghaDInI kiMmata eka sthaLe be ke traNa hajAra rUpiyA paNa jaNAvelI che. 5 e ja graMthamAM vyAjano dara adhe, pAMca ke cha TakA jaNAvela che. 36 arthe Take eTale mAsika adhe TakA haze. to ja vArSika cha TakA sAthe ene meLa bese. "lekhapaddhatimAMnA eka dastAvejamAM vyAjano dara mAsika be TakA eTale ke vArSika 24 TakAne jaNAvela che. 37 saMbhava che ke vyAjanA dara nANuM lenAranI garaja ane dhIranAranI jokhama levAnI taiyArI anusAra badalAtA hoya. leNudAra devAdArane baMdhanamAM naMkhAvI zakata. baMdhana be prakAranAM hatAM eka, gupti (kedakhAnuM) ane bIju, kauMcabaMdha. A kauMcabaMdha kacapakSInA AkArane hato, AthI e eka prakAranI beDI hoya ke jUnA vakhatanI "heltha" hAya.38 kacchathI lATa sudhIno samudrakinAre ane tyAM AvelAM aneka nAnAM moTAM baMdara gujarAtanA e kAlanA dhIkatA pararASTriya vepAranAM bArAM hatAM. IrAna, arabastAna ane e dvArA yuropa sAthe vepAra A baMdaromAMthI kheDavAnuM sauthI vadhu anukULa che. saMghavI samarasiMhe karAvelA zatruMjayaMtIrthoddhAra varNavatA "nAbhinaMdanajina dvAraprabaMdha (I. sa. 1336)nA kartA kakakasUri e vize kahe che: yannivAsI janaH sarvo velAkuleSu bhUriSu / / vyavasAye kRte'lpe'pi niHsImazriyamaznute / / 2, 48 (jyAMnA nivAsI badhA loko aneka velAkule-baMdaramAM alpa vyavasAya karIne paNa niHsIma lakSmI bhagave che.) bharukaccha-bhRgukaccha-bharUca, khaMbhAta ane somanAtha pATaNa (enuM baMdara te verAvaLa) e traNa mukhya baMdara hatAM. devagirinA yAdava rAjAo ane mALavAnA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 su] Arthika sthiti [ 249 paramArA sAthenA gujarAtanA satata vigrahanu eka mukhya kAraNa bharUca ane khaMbhAta upara kabajo jamAvavAnI spardhA hatuM, jemAM chevaTe gujarAtanA vijaya thayA hatA. mALavAnA samRddha pradezanA tathA rAjasthAna ane uttara bhAratanA pararASTriya vepAra gujarAta mAraphata cAlatA. sAlakI-vAdhelA kAlanA uttara kAlamAM dilhImAM muslima sattAnI sthApanA thaI cUkI hatI ane tyAMthI makkAnI haja karavA mATe muslimeA khaMbhAta baMdare AvatA. ' prabaMdhakoza ' anusAra, sulatAna meAjadIna(altamaza)nI mAtA ( ' prabaMdhaciMtAmaNui' anusAra ene guru) makkA javA mATe vahANamAM besavA mATe gujarAtanA eka baMdara (sadaMbhavataH khaMbhAta baMdare) AvI tyAre maMtrI vastupAle yuktipUrvaka sulatAnane prasanna karyAM hatA.39 khuzchI vepAra baLada, UMTa, gadheDAM ane gADAMonA sA mAraphata cAlatA. sAnA netA ' sAOvAha ' kahevAtA. enA paryAya vALiyArada che, je uparathI prA. vALijJAo -apa. vALannAraka thaI vaNajArA' zabda AvelA che. AMtara pradezane mAla sAtha dvArA baMdarAmAM ekatra thatA. ahIMthI nikAsa thatI cIjomAM sutarAu ane rezamI kApaDa, cAmaDuM, marI, sUMTha, raMga, gaLI, gUgaLa, kapAsa, khAMDa, suga MdhI padArthA, lAkha, AMbaLAM vagere IrAna, arabastAna, AphrikA ane cIna jatAM. seAnuM, rUpuM, cAMdI, surameA, gheADA vagerenI AyAta thatI.40 ' IrAnanA akhAtanA vistAranAM baMdarAmAM bhAratIya vepArIenI meATI vastI hatI, ane emAM gujarAtIe sArA pramANamAM haze ja. sirAphanA aNu kaida hasane I. sa. 916 AsapAsa lakhyuM che ke e nagaranA eka meATA vepArIe bhAratIya vepArIone bhojana mATe nimatra ApyuM tyAre, emanI dhArmika lAgaNIne mAna ApIne, darekane alaga cALamAM bhAjana pIrasavAmAM AvyuM hatuM. AvA prasaMge Azare 100 mahemAna ekatra thatA, je bhAratIya vepArIonI vastI sUcave che.41 -sarvAnaMdasUrinA * jagaDUcarita 'mAM spaSTa ullekha che ke jagadzAhanA paradezA sAthe -baheALA vepAra enAM pAtAnAM vahANeAmAM cAlatA hatA, ane IrAnamAM horamajha khAtenA enA AtiyA ahIMnA ja hatA. ' jagaDUcarita 'nA cothA sanA AraMbhamAM eka sUcaka prasaMga kavi varNave che ke jagaDUnA jayasiMha nAme eka sevaka aneka jAtane mAla bhareluM eka vahANu laI A pura athavA eDana gayA hatA ane tyAMnA rAjAne najarANuM ApI, prasanna karI, eka makAna rAkhIne vepAra mATe rahyo hatA. tyAM khaMbhAtanA rahIza ane tu vahANAne pravarAdhikArI athavA karANI AvI pahoMcyA hatA. jayaMtasiMha ane tu vahANavaTInI vacce eka kiMmatI maNi levA vize vAda thayA ane jayaMtasiMhe eDananA rAjAne traNa Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra50] selaMkI kAla [ . lAkha dInAra ApIne e maNi lIdho ane paradezamAM paNa jagaDUnI kIrti phelAvI. ATaluM moTuM mUlya ApavA mATe jaga pitAne zikSA karaze e jayaMtasiMhane Dara hatA, paNa jagaDUe te paradezamAM pitAnuM gaurava jALavI rAkhavA badala ene rezamI vastra ane vIMTInuM pratidAna ApyuM, ane IcchA karatAM paNa adhika dhana ApIne ene potAnI pAse rAkhyo.42 samudra-kinArAthI so mAIla dUra AvelA gujarAtanA pATanagara pATaNamAM nAvikane alaga mahole hato3 e vastu gujarAtanA samRddha vahANavaTAnI kalpanA karAvavAne paryApta che. "moharAjaparAjaya'nA trIjA aMkamAM pATaNanA vahANavaTI kuberanI samRddhinuM vistRta varNana che. kubera e kavikalpanAnuM pAtra hoya te paNa e varNana pAchaLa rahelI vastusthiti dhyAnapAtra che. eka prakAranI gujarAtI bhASA bolanAra "laMkAI' (arthAta laMkAthI. pAchA Avela) vANiyA Aje paNa tamiLanADumAM vase che. 44 khuzkImAge paNa ahIMnA vepArI dUra dezAvara kheDatA hatA. jAmeulAhakA-- yatane kartA muhammada uphI (I.sa. 1411) lakhe che ke naharavAlA(aNahivADa)ne vasA AbhIra (vasA AbhaDa?) nAme eka vepArI gajhanImAM lAkhone. vepAra karato hato. eka vAra aNahilavADanA sainyanA hAthe gajhanInA sulatAnane parAjaya thatAM e nukasAna vasUla karavA mATe sulatAnane enA vajIroegujarAtI vepArInI milakata lUMTI levAnI salAha ApI hatI, paNa sulatAne e salAha. anyAyI gaNIne svIkArI nahotI.4pa gajhanImAM A taraphanA vepArIomAM vasA. AbhaDa eLe nahi hoya, bIjA paNa vepArI tyAM haze tathA aneka vyavasAya. karatA haze. solaMkI kAlanuM gujarAtanuM vahANavaTuM samRddha hatuM ane samudra-kinArA uparanA. pratyeka nagaramAM jagatanA aneka dezonA vepArIonAM nivAsa ane avarajavara, hatAM, paNa takAlIna sAhityamAMthI e vize vyavasthita mAhitI alpa maLe che. Abu upara luNavasatimAM, kuMbhAriyAnA maMdiramAM ane khaMbhAtanA eka jaina maMdiramAM zakunikAvihAranI AkhyAyikAnuM zilpa che temAM laMkAthI bharUca AvatuM vahANa darzAveluM che. e samayane dariyAI jIvanamAM sAhasika vepArI ane cAMciyA vacce saMjogavazAta jhAjho bheda nahi heya. tatkAlIna sAhityamAM vahANavaTI mATe noditti, sAMsAtri Adi zabda prayojAyA che, paNa dariyAI lUMTAra mATe koI judo zabda jaNAtuM nathI. (saurASTranI dakSiNe Avele cAMca beTa eka samaye dariyAI lUMTAruonuM AzrayasthAna hatuM, enA uparathI "cAMciyA" zabda thaye. che.) emanAtha ane dvArakA hAthamAM rAkhIne cAvaDA rAjapUta sAgara kheDatA tathA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 su' ] Arthika sthiti [ 251. e uparAMta sAraThanA cUDAsamA ane AhIrA hiMdI mahAsAgaramAM ghUmatA ane cAMciyAgIrI paNa karatA.46 mAAlA lakhe che ke gujarAtanA cAMciyA duniyAmAM sauthI kharAba che.47 A phariyAda mArkApAlAe vakhate kaI kaDavA aMgata anubhavane pariNAme karI hoya, paNa gujarAtamAM sAhasika nAvikAnI taMgI nahotI eTaluM. te nizcita che ane tee vepAra ane cAMciyAgIrI temAM pravINa haze ema. lAge che.48 ' gujarAtanA kinAre vaselA paradezI vahANuvaTIe ane vepArIomAMnA keTalAka anukULa takanA lAbha laI yenakena prakAreNa dhana bheguM karI, sattAdhArI banI esatA haze ema lAge che. bheALA bhImadevanA zithila rAjyakAla daramyAna khaMbhAtamAM pravatA mAhya nyAya dUra karavA mATe tyAM sUbA tarIke nimAyelA vastupAlanA vRttAMtamAM khaMbhAtanA sattAdhIza thaI beThelA saIda nAme eka muslima nauvittikanA prasaMga prabadhAmAM Ave che te tatkAlIna gujarAtanA Arthika jIvananI dRSTie paNa noMdhapAtra che. khaMbhAtamAM saIdanI sattA eTalI jAmI gayelI hatI ke pacAsa savAra ane khaseA padAti sAthe vastupAla peAtAnI navI kAmagIrI saMbhALavA khaMbhAta gayA tyAre niyAgIo-adhikArIee ene kahyuM: pahelAM saIdane dhera jaI e. pachI utAre jajo.' paNa maMtrI ene maLavA nahi jatAM peAtAne utAre gayA. bIje divase maMtrIe sadane khelAvIne kahyu ke ' jalamaMDapikA-jaLamArge AvatA mAlanI mAMDavI arthAt jakAtamathaka( nA IjArA )nI traNa lAkha drammathI yAcanA karAya che.' saIde kahyuM : ' tA bIjAne ApA, huM cheADI dauM chuM.' vaLI khIje divase kahyuM : calamaMDapikA-sthaLamArge AvatAjatA mAlanI mAMDavInI pAMca lAkha drathI yAcanA karAya che.' saIde kahyuM : e paNa ApI de, e hu cheoDI dauM chuM.' pachI vastupAle e tathA khIjA kAmeA upara potAnA mANasane mUkA, eTale saI de bharUcanA rAjA, potAnA mitra, zAMkhane madade khelAvyA, paNa emAM zaMkhaneA parAjaya thayA, eTale saIda nAsIne ( peAtAnA vahANumAM) samudramAM jatA rahyo. maMtrIe ene kahevaDAvyuM : 'tane koI nahi mAre. tuM vepArI (avaDhArI) zA mATe nAsI gayA ? ' saI de uttara ApyA H * mane abhaya Ape te AvuM.' maMtrIe kabUla rAkhIne ene melAvyA ane bhAjana mATe nimaMtryA, tyAM aMga-mAe enAM aMga masaLI hADakAM utArI dIdhAM. pachI ene dhera mANasA (jAptA mATe ) mUkavA. dheALake rANA vIradhavalane maMtrIe kahAvyu` ke saIdane parAjita karyAM che ane enuM sarvasva rAjakulamAM ANyuM che. paNa e meTA. vepArI che, enA dharanI dhULa mArI pAse rahevA do.' e dhULa sAnAnI hatI.. " * Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ripara ] selaMkI kAla [ a. rANAe e ApI. gharanI samRddhinI TIpa-oMdha karavAmAM AvI. dravya, suvarNa dukUla, motI vagere badhuM rANu pAse mokalyuM. 49 prabaMdhamAM evI ja ghaTanAnA sahaja prakArAMtare maLatA vRttAMta batAve che ke saIda eka moTo vahANavaTI hatA, ane e vastutaH khaMbhAtane mAthAbhAre zAsaka banI beThe hato. khaMbhAtamAM vahANavaTI leka manuSyanuM haraNa karI jatA e upara vastupAle pratibaMdha mUkyo hato, ema kIrti kaumudI noMdhe che.pa0 spaSTa che ke keTalAka vahANavaTIo mANasone pakaDI paradezamAM gulAma tarIke vecavAnA vepAramAM joDAyelA hatA. saIdane prasaMga tathA bIjAM AnuSaMgika pramANe uparathI e tAraNa bAMdhI zakAya che ke khaMbhAta e pazcima ane uttara bhAratanuM mukhya baMdara heIenA taMtranI suvyavasthA samasta gujarAta rAjyanI Arthika ane vepArI AbAdI mATe agatyanI hatI. rAjakIya baMdobasta sAthe saMbaMdha dharAvatI AvI ghaTanAne bAda karIe to paradezI vepArIo gujarAtanAM nagaromAM pUrI zAMtithI rahetA hatA. bhAratIya hiMdu prajAnI paraMparAgata sahiSNutA emAM kAraNabhUta haze ja, paNa paradezIo jene lArane samudra (lATane samudra) kahetA te arabI samudra upara mukhyatve arano kAbU hoI pararASTriya vepAra emanA niyaMtraNa na hovAne kAraNe emanI sAthe rAjyanA mIThA saMbaMdha vyavahAru daSTie paNa ISTa hatA. samRddha vepArane kAraNe vaNivarga samRddha hatA. karoDapationAM bhavana upara keTidhvaja pharakato evI anukRti che. vimalazAha ane vastupAla-tejapAle baMdhAvilAM maMdiro uparathI emanI saMpattinI kalpanA thAya che. vastupAla-tejapAlanI - bAbatamAM te, judAM judAM sthaLe emaNe karelAM dAna ane bAMdhelAM dharmasthAne AdinI rItasaranI yAdI prabaMdhomAM che. aneka kuTuMbano sAmAjika, dhArmika ane vepArI vRttAMta tathA emaNe rAjyavahIvaTamAM je ucca sthAna meLavyuM hatuM, tenI " hakIkato graMtha-prazastio ane prabaMdhomAMthI maLe che. vepAranI AbAdInI asara ekaMdara janasamAja upara thaI haze ane tethI, "nAbhinaMdanajinahAra prabaMdha" - lakhe che tema, A pradezanAM gAmaDAM paNa apAra vaibhavavALAM ane zahera jevAM thayAM haze. keTalAka dhanikana vibhava rAjAnI paNa spardhA kare evo hato e darzAvatI -eka anuzruti "prabaMdhaciMtAmaNi e TAMkI che:51 "siddharAja eka vAra mALave - jato hato tyAre koI vepArIe sahastraliMganA kharcamAM potAno bhAga ApavA devA mATe vinaMtI karI, paNa siddharAje ene svIkAra karyo nahi ane pote mALave gaye. keTalAka divasa pachI rAja kezamAM nANuMnA abhAve sarovaranuM bAMdhakAma vilaMbamAM paDayuM jANIne e vepArIe pitAnA putra pAse ke dhanikanI Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ rapa 11 muM ) Arthika sthiti putravadhUnuM tAsaMka-kAnanuM ghareNuM corAvI, enA daMDanA traNa lAkha ApyA, ethI e kAma pUruM thayuM. mALavAmAM rahelA siddharAjane paNa kAma pUruM thayuM sAMbhaLI avarNanIya AnaMda thayo. pachI gheDA samaye rAjA pATaNa Avyo, ane prasaMge pAra sarovaranA kAmanA kharcanA AMkaDA vaMcAtA hatA tyAre aparAdhI vyavahAri putranA daMDanA traNa lAkha vaparAyA sAMbhaLIne e traNa lAkha eNe vepArIne ghera pAchA mekalyA. pachI vepArIe najarANuM laI rAjA samakSa hAjara thaI "A zuM?" ema pUchyuM. rAjAe kahyuM : "keTidhvaja vepArI tATakano zera zI rIte hoya? tame A dharmasthAnano dharmavibhAga (puNyamAM bhAga) mAge, paNa e na maLe eTale prapaMcacatura ane jenuM moTuM mRganuM che paNa aMtara vAghanuM che tathA aMdarathI zaTha ane bahArathI sarala evA tame A kAma karyuM che. AvAM. vAkyothI rAjAe enuM ghaNuM khaMDana karyuM. "prabaMdhaciMtAmaNi'nA kartA merUtuMganuM sUcana evuM jaNAya che ke siddharAjanI IcchA sahastraliMga jevA mahAna puNyakAryanA puNyamAM (ke yazamAM) bIjA keIne bhAga ApavAnI nahotI ane tethI e bIjA koInI pAsethI Arthika sahAya levA icchato nahoto. paNa vadhAre saMbhavita kAraNa e hoI zake ke siddharAja potAnA sarva prajAvarga pratye samAna daSTithI jovA Icchato hato ane potAnA mukhya dharmakArya mATe prajAjanomAMthI koInI paNa pAsethI pite nANAMnI sahAya le to zAsaka tarIkenuM tATastha ane niSpakSatA e jALavI zake nahi.pa2 paraMtu merUtuMga jevA solaMkI kAlanA lagabhaga samakAlIna lekhake beMdhelI A anuzrutinuM sAmAjika arthadarzana e hoI zake ke siddhacakravartInA pramukha dharmasthAnamAM phALo ApavAnI mahattvAkAMkSA ane kSamatA, dharAvI zake tevA dhanike e samaye gujarAtamAM hatA. vepArathI paiso meLavavAnI AvaData ane ethI vyavahAranAM ghaNAMkharAM kSetramAM mArga kADhavAnI kuzaLatA e lakSaNo hAla gujarAtanA jIvanamAM dekhAya che teone vikAsa thayele paNa solaMkI kAlamAM varatAya che. gujarAtamAM muslima sattAnI sthApanA pachI mAtra 11 varSe saM. 1371(I. sa. 1315) mAM racAyelA, aMbadasUrinA "samarArAsa" mAM kahyuM che tema "kSatriyonI talavArathI ke sAhasikonA sAhasathI kaMI vaLe ema nahotuM. e samaye pATaNanA jana vepArI samarasiMha alAuddInanA sUbA alapakhAnane prasanna karI murilamoe toDelAM zatruMjaya ane Abu uparanAM ja maMdiranA jIrNoddhAra mATe paravAnagI meLavI, baMne sthaLe jIrNoddhAra anukrame saM. 1371 (I. sa. 1315) ane saM. 1378(I.sa. 1722)mAM karAvyo hato. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] selaMkI kAla pAdaTIpe 1. rAmalAla modI, "saMskRta dvayAzraya kAvyamAM madhyakAlIna gujarAtanI sAmAjika sthiti," pR. 30 2. ejana, pR. 8 3. hariprasAda zAstrI, "gujarAtane prAcIna itihAsa" pR. 289 8. A. K. Majumdar, Chauluk yas of Gujarat, p. 260 5. bhogIlAla ja. sAMDesarA, "saMzodhananI keDI', pR. 244-50 - 6. sAMDesarA ane mahetA, "varNaka-samuccaya," bhAga 2, pR. 140-48 7. ejana, pR. 20-56 8. ejana, pR. 128 10. ejana, pR. 139 11. "razInAmamAlAmAM komo zabda che ane enI samajUtI hemacaMdre dakSunivadana annapU evI ApI che. Do. a.mu. majumadAra (Ibid., p. 260) e vize lakhe che ke "prAcIna bhAratamAM zeraDI pIlavAnA yaMtrano A ekamAtra ullekha che," paNa vastutaH jaina sAhityamAM A zabda pUrNa paricayanI rItie aneka vAra vaparAya che (B. J. Sandesara and J. P. Thaker, "Some Important Vocables from Sanskrit Commentaries on Jaina Canonical Texts,' Journal of the Oriental Institute, Vol. XV, Nos. 3-4, p. 420 ). 12. sevAddhati, pR. 16 13. A. K. Majumdar, op. ct, pp. 260-61 14. hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 290 15. bhogIlAla sAMDesarA, "ItihAsa ane sAhitya," pR. 176-78 16. "varNaka-samuccaya" (bhAga 1) aMtargata "bhajanavicchittimAM pATaNa taNuM kaMI'(pR. 185)ne alaga nirdeza sUcave che ke pATanagaranA koInI pAka. zAstrakalA vikhyAta hatI. 17. A. K. Majumdar, op. cit, pp. 262-63 18. sAMDesarA ane mahetA, "varNaka-samuccaya," bhAga 2, 5. 16-17 19. bhogIlAla sAMDesarA, "jaina Agama sAhityamAM gujarAta, pR. 208 20. girajAzaMkara AcArya, "gujarAtanA aitihAsika lekha" bhAga 3, lekhAMka 222 dAtavyaM mAli[ka] zreNyA zatapatrazatadvayam / navInacAvIrALA sa ra nityAH ! (bleka 50 ) 21. A. K. Majumdar, op. cit., pp. 216, 221 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika sthiti 11 su] 22. sAMDesarA ane pArekha, "vaNu -samuccaya," bhAga 1, pR. 47 23. jinavijayajI, "prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhanasAmagrI," pR. 56 24. ' vizvamalapriya 'drumbha mATe juo Dhelapaddhati, pR. 37, 39, 55 Adi; 'vIsalapriya' kemma mATe ejana, pR. 42, 44 Adi. 25. Proceedings of Seventh All-India Oriental Conference, p. 695 26. umAkAMta zAha, ' kumArapALanA sikko,' svAdhyAya," pu. 6, pR. 49 . 27. amRta va. pa'DayA, * mahArAjA jayasiMha siddharAjanA cAMdInA sikkA, "vijaya vallabhasUri smAraka graMtha," pR. 101-11 28. umAkAMta zAha, upayukta, pR. 500-501 29. U. P. Shah, " Coinage of Early Chalukyas of AnahillavadaPatan,' Journal of the Numismatic Society of India, Vol. XVI, Pt. II, pp. 239-42 30. helavRddhati, pR. 34, 31, 20, 21, 41, 42, 43, p sAhi 31. rAmalAla meAdI, uryukta, pR. 31-32 [ 255 32. A. K. Majumdar, op. cit., p. 271 33. e hastapratanA saMpUrNa pATha tathA enI uparanA vivecana mATe jue bheAgIlAla sAMDesarA, bAramA gujarAtI sAhitya samelananA nibaMdhasa'graha' mAM madhyakAlIna gujarAtanAM tAla, mApa ane nANAM' e nimaMdha; vaLI jue e ja lekhaka, "Weights, Measures and Coinage of Mediaeval Gujarat, Journal of the Numismatic Society of India, Vol. VIII, pp. 138 ff, 34. durgAzakara zAstrI, "prabaMdhaciMtAmaNi" (bhASAMtara), pR. 149 35-36. rAmalAla mAdI, uparyukta, pR. 32 37. helapaddhati, pR. 32 39. beAgIlAla sAMDesarA, mahAmAtya sAhityamAM tenA phALA," pR. 45 66 38. rAmalAla meAdI, uryukta, pR. 3ra vastupAlanuM sAhityamaDaLa ane sa'skRta 40, ratnamaNirAva bhImarAva, 'gujarAtanuM vahANavaTuM,' " vasaMta rajata maheAtsava smAraka graMtha," pR. 195. paradezathI AyAta karelA dhADA khaMbhAta khadare vahANamAMthI utArAtA hatA e joIne maMtrI vastupAle rAjapurAhita sAMmezvarane ApelI samasyA ane enI seAmezvare karelI pUti mATe jue sAMDesarA, upayukta, pR. 71. rAjyanA sarvAMcca adhikArIe dhADAnI AyAtane pratyakSa karavA maMdara upara jatA e paNu vepAra uparAMta sainyanyavasthAnI dRSTie sUcaka che. 41. A. K. Majumdar, op. cit., p. 267 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra56 ] lakI kAla 42. bhogIlAla sAMDesarA, "anveSaNa." pR. 201 43. ratnamaNirAva bhImarAva, uparyukta, 5. 194 44. gujarAtanA vahANavaTAnA itihAsa mATe zrI. "sUkAnI (caMdrazaMkara bUca)-kRta | navalakathA "deva dhAdhala"nAM etihAsika mAhitI pUrNa pariziSTa jovA jevAM che. 45. A. K. Majumdar, op. cit, p. 267 46. ranamaNirAva bhImarAva, upayukta, pR. 193 47. A. K. Majumdar, op. cit, p. 268 48. bIjA vizvayuddha zarU thayuM e pahelAMnA samaya sudhI pATaNanAM vikhyAta paToLAM malAyA, jAvA ane sumAtrAnAM rAjakuTuMbamAM-sulatAnanAM kuTuMbomAM-jatAM e seMkaDe varSa sudhI rahelA vepArI saMbaMdhone avazeSa gaNAya. 40. purAtana vadhaghaTTa, pR. 26-57. Aje maLatA vRttAMta e ja graMthamAM pR. 73 upara tathA prabaMdhaciMtAmaNi (gujarAtI bhASAMtara, pR. 213-214), vaMdharA (g. 108-101) ane vastupArita(dhAra 2)mAM che. "badhorAmAM novittinuM nAma "sadI ApyuM che tathA ene sarva velAkulemAM prasarelA vibhavavALe, mahAdhanADhaya ane baddhamala kahyo che. vastupAlanA sainya sadIkanA sadanamAM caudase. bakhtaradhArI sainikone mArI, sadIkane jIvato pakaDo hato ane pachI ene vadha karyo hato ema paNa "prabaMdhakoza" neMdhe che. 50. sAMsArikAno cena kuLo TUi zr[ niSiddhastadabhUdeSa dharmodAharaNaM bhuvi // veti muvI, 4, 16 5. kAntiAmaNi, p. 62- (gujarAtI bhASAMtara), pR.131-32 para. A. K. Majumdar, op.cit., p. 284 53. dugAzaMkara zAstrI, "gujarAtane madhyakAlIna rAjapUta itihAsa," bhAga 1-2, , 511-12 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa bharUcanuM baMdara lagabhaga 1600 ki. mI.(1,000 mAIla)ne vizALa sAgarakAMThA dharAvatA gujarAtanuM sthAna jagatanA nakazAmAM evI rIte AveluM che ke e pUrvanA dUra dUranA deze sAthe sIdhe ja dariyAI saMparka dharAvI zake. gujarAtanA mukhakAra samA dvArakAnA kAMThe pazcima bhaNI meM rAkhIne UbhA rahIe te jamaNA hAthe IrAnane akhAta, DAbA hAthe eDanane akhAta ane nAkanI dAMDIe arabastAna Ave. baherIna, maskata, eDana ane yemenane gujarAtanAM vividha baMdare sAthe arabI samudra dvArA sIdhe vyavahAra prAcIna samayathI jaLavAI rahyo che. bebilena, Ijipta tathA pazcimanA bIjA dezo sAthenA bhAratabharanA vyavahAramAM gujarAtano sAgarakAMThe vadhu anukULa Aveto. bhAratano uttara bhAga, je prAcIna kALamAM uttarApatha ke AryAvarta tarIke oLakhAte te, sAMskRtika dRSTie mahattvanuM sthAna dharAvato hato. gujarAtanAM baMdara uttara bhAratanI vadhu najIka hovAthI, bhAratanA AMtararASTriya vyavahAra mATe dvArakA, bharUca, khaMbhAta ane surata prAcIna samayamAM mokharAnuM sthAna dharAvatAM hatAM. bharUcanuM asala nAma "bharukaccha" hatuM. e AgaLa jatAM "bhRgukaccha" nAme oLakhAyuM. "kaccha" eTale "dariyAkAMThAne pradeza" evo eka artha che. bharUca valabhI ane khaMbhAtanI peThe "koNamukha" che. je sthaLe jaLamArgo temaja sthaLamArge javAya tene "koNa(be mArganuM)-mukha' kahe che. narmadAnA kinAre pAghaDIpane patharAyelA A nagarane dariyAI vyavahAra mATe sArI anukULatA sAMpaDI che. amarakaMTakathI nIkaLatI narmadA bharUca AgaLa eka mAIlane paTavistAra kare che ne AgaLa jatAM e khaMbhAtanA akhAtane maLe che. pAsenA arabI samudrathI jagatanAM anya baMdaro sAthene dariyAI mArga khule thAya che. I.sa. pUrvenA samayathI ijipta, cIna, arabastAna, yuropa, AphrikA ane IrAna jevA dezo. sAthe bharUcanA mAlanI levaDadevaDa thatI. Aje jema muMbaI bhAratanuM pravezadvAra gaNAya che tema pahelAM bharUca hiMdanuM bAruM gaNAtuM. I.sa. thI doDheka hajAra varSa pUrvenI ijiptanI kabaramAMthI hiMdanuM malamala maLyuM che, je bArIgAjhA(e veLAnA bharUca)nuM gaNAya che. rezama, cinAI vAsaNa, spikanArDa, Diliyama, mazarU, dArU, kAMsuM, paravALAM, AyanA, sura, kera, buMda (kaoNphI), aphINa, se. 17 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] selaMkI kAla [pra. kiMmatI jhaverAta, pizAka, vAjiMtra, khUbasUrata bAMdI, gulAma vagerenI para dezathI ahIM AyAta thatI ane hiMdanI mazahUra cIje bharUcathI paradeza jatI. khA, ghI, tela, khAMDa, rU, mazarU, malamala, rezama, raMgIna vAsaNe, kapUra, gaMdhaka, dhUpa, taja, marI vagere tejAnA, sonuM, kApaDa vagerenI nikAsa thatI. bauddha jAtaka-kathAomAM suvarNa bhUmi (hiMdI cIna) ane suvarNadvIpa (malAyA dvIpasamUha)nA "bharukaccha" sAthenA vyavahAranA ullekha maLe che. "bharajAtakamAM jaNAvyA pramANe bodhisatva himapradezamAMthI mIThuM ane sarake kharIdavA vepArIonA kAphalA sAthe bharUca gayA hatA. "supAraka jAtakamAM bodhisattva bharUcanA nAvika hovAnuM ane sopArA-bharUca vaccenuM aMtara vahANu eka rAtrimAM kApI zake teTaluM hovAno ullekha maLe che. "sussedI jAtaka anusAra sumAtrA ane bharakaccha vacce niyamita vepAra cAlato hato. I. pU. 500 thI bharUca ane sopArA dhIkatAM baMdara hatAM. jaina sAhityamAM temaja "kathAsaritsAgaramAM paNa bharUca baMdaranA aneka ullekha maLe che. pAli bhASAmAM lakhAyelA laMkAnA prAcIna graMtha "mahAvaMsa anusAra lATanA siMhapura(zihera)nA siMhabAhu rAjAnA putra rAjakumAra vijaye baMdarethI nIkaLI, laMkA para vijaya prApta karI, enuM nAma siMhaladIpa rAkhyuM hatuM. A rIte tyAM I. sa. pUrvenA 6 ThThA saikAmAM sauthI pahelI bhAratIya vasAhata sthApI hatI. "vividhatIrthakalpa' nAme jaina graMtha anusAra, laMkAnI eka rAjakumArIe aneka vahANanA rasAlA sAthe bharUca AvIne tyAM zanikAvihAra' nAme jinamaMdira baMdhAvyuM hatuM. "laMkAnI lADI ne ghoghAne vara' e kahevata gujarAta-laMkAnA sAMskRtika saMbaMdhanI dyotaka che. mahInI dakSiNane, bharUcanI AsapAsanA pradeza IsvI pUrvethI lATa pradeza tarIke oLakhAya che. arabI samudrane arabo "lATane samudra' kahetA. dasamI sadImAM ala masUdI AphrikA ane bhAratavarSa vaccenA samudrane "lAravI samudra" kahe che ke - lApradezanuM pATanagara ane prasiddha tIrthadhAma bharUca ArthIkaraNanuM prAcIna keMdra hatuM ema zrI. rasikalAla parIkha noMdhe che. "kaMdapurANu'nA prabhAsakhaMDanI kathA mujaba valabhImAM rahelA zaryAtie potAnI dIkarI sukanyA bhArgane paraNAvelI. A bhArgave te bhRgu RSinA vaMzajo gaNAya che. keTalAka vidvAno bhaguone asura jAtinA gaNe che. AryonA Agamana pahelAM uttara bhAratamAM asura prajA rahetI hatI e te hakIkata che. A asure Aryo karatAM paNa vadhu sudharelA hatA ane zahera bAMdhIne rahetA hatA. vANijya, sthApatya, vahANavaTuM ane vyAjavaTuM e emanI mukhya pravRtti hatI. pAchaLathI AryaprajA sAthenA saMgharSane kAraNe Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 su' ] pariziSTa [ 259 ' emane seAsavuM paDeluM, te ' asura ' eTale 'rAkSasa' evA mata vahetA thayA. pArasI dharmazAstra avestAmAM 'ahura' (asura) eTale ' deva ' evA a maLe che. AryanA AkramaNa sAme Takkara jhIlI na zakavAnA kAraNe asurane AryAvata - mAMthI pAtAlanagara (dakSiNu deza javAnI pharaja paDatAM, e prajAe A nagara sthApyuM hoya. Aje paNa bharUcamAM bhAva brAhmaNAnI vastI che. bhRgukaccha, bhRgupura, bhRgutIya, bhRgukSetra evAM bharUcanAM prAcIna nAma bhAgavAnI vasAhatane pariNAme pracAramAM AvyAM hoya ema manAya che, paraMtu Agama sAhityanA prAcInatara azAmAM, purANAmAM, jAtaka ane kathAsaritsAgara vagerenA kathAsAhityamAM tathA tAmrapatromAM 'bharukaccha tarapha ja jhoka hAvAne lIdhe bhRgukaccha'nA prayAga mukAbale pAchaLathI thayA hAvAnuM mAnI zakAya.4 bhRgukaccha' nAma, e te saMskRta paMDitAe pAchaLathI, saMbhavataH dasamA saikAmAM, ghaDI kADheluM che. lagabhaga I. sa. 629 mAM AvelA cInI musAphra yuana zvAMga * pe|-lu-ka / ' ( Po-luka-che-po ) nAme bharukacchanI mulAkAtanI noMdha le che. eNe potAnI noMdhapAthamAM nAMkhyuM che ke bharukacchanI samRddhine mukhya AdhAra enA dariyA para rahelA che. I. sa. nA AraMbhanA samayamAM ujjaina ane pATaliputra e bhAratanAM khe prAcIna nagare sAthe bharUca dhArImAga thI joDAyeluM hatuM. vArANasI, kAnyakubja, vidizA, kAbula, kaMdahAra vagere sthaLAnA mAlanI nikAsa bharuccha baMdarethI thatI. dakSiNa bhAratathI paNa bharUcanAbaMdare thaI ne mAla nikAsa thatA. arabastAna, IrAnI akhAta ane rAtA samudra thaI cheka misara sudhI hiMdI mahAsAgaramAM bharUcanAM vahANu ghUmatAM ema trIka lekhako jaNAve che. misara ane arabastAnathI sonuM, rUpuM, pittaLa, kalAI, sIsuM, pArA, surameA, kAca, pAkharAja, paravALAM, dArU, kApaDa ane dupaTTA AvatA, tA ceAkhA, biyAM, tela, rU, khAMDa, malamala ane UMcI jAtanA kApaDanI nikAsa thatI. IrAnI akhAtanAM bhadarAethI gulAme, strIo, sAnu, meAtI, khajUra, dArU ane kApaDanI AyAta thatI, te bharUcathI tyAM pittaLa, zIMgaDAM, sukhaDa ane bIjA lAkaDAMnI nikAsa thatI. 15 mI sadImAM lakhAyelA ' zrIpAlacarita nAmanA graMthamAM kazAMbI nagarInA dhavala zeTha nAme vepArI keAzAMbIthI suvarNa, kariyANuM vagere laI bharUcamAM Ave evuM varNana che. , I. sa. nA sAtamA saikAthI muslimeAnA gujarAtamAM pagapesArA thayA. muslima khalIfA hajharata umaranA vakhata(I. sa. 634-649)mAM baherInanA sUbA usmAna Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] solaMkI kAla [ 5. ala saphaphInA hukamathI gujarAtanAM thANa ane bharUca baMdara para dariyAI humalA thayelA. Isa. nI AThamI sadIthI araba avAranavAra dariyAI mArge gujarAtanA dariyAkAMThe AvIne gujarAtI vepArIonAM vahANa luMTI jatA. I. sa. 717 tathA. 724 mAM siMdhanA eka araba saradAre bharUca lUMTayuM. rASTrakUTa vaMzanA rAjAonA samayamAM paNa araboe bharUcane traNa vAra lUTeluM. aNahilavADanA cAvaDA ane selaMkI vaMzanA rAjAonA samayamAM naukAsainyanuM mukhya mathaka gheghA ane vepAranuM mukhya mathaka khaMbhAta banyuM. e veLA bhRgupura (bharUca, suryapura (surata) dvArakA, devapattana, dIva, mahuvA ane gopanAthanAM baMdarethI vyavahAra cAlato. agiyAramI sadInI zarUAtamAM bharUca lATadezanI rAjadhAnI hatuM. bAramI sadInI. madhyamAM (I.sa. 1153) e cIna ane siMdhathI AvatAM vahANonuM mathaka hatuM. e veLAnAM moTAM vidyAdhAma gaNAtAM pATaNa, khaMbhAta ane bharUcamAM vastupAle moTA kharce traNa jJAnabhaMDAra athavA pustakAlaya sthApyAM hatAM. aNahilavADanA rAjAonA patana pachI bharUca para eka yA bIjI sattA AvatI rahI. e be varSa bharUca humAyunA sUbAonA hAthamAM rahyuM. e be varSa (I. sa. 1544-36)no apavAda bAda karatAM e lagabhaga baso varSa lagI (1391 thI 1572) amadAvAdanA muslima rAjAonA amala nIce rahyuM. I.sa. 1538 mAM gujarAtamAM sulatAna mahamUda 3 je gAdIe beTho tyAre amIra umarAe baMDa jagAvIne sattA hAthamAM lIdhI hatI. ahamadazAha 3 jAnA samayamAM bharUcanA jAgIradAra ane nA sUbA caMgIjhakhAnanA hAthamAM gujarAtanAM vaDAdarA, cAMpAnera, surata ane bharUca AvyAM. e jAgIradAra hevA uparAMta bahAdara laDa paNa hato. enI sattA I. sa. 156 thI 1567 daramyAna eka sulatAnanA jevI thaI paDI hatI, ane enA nAmanA sikkA vaDe. darA, bharUca, surata vagere jagAe cAlatA hatA. e "caMgIjhI' "mahemUdI" athavA "chAparI' sikkAnA nAmathI oLakhAtA hatA. I. sa. 1573 mAM bharUca akabaranI sattA nIce AvyuM. abulaphajhale AIne akabarImAM bharUcane eka moTA baMdara tarIke oLakhAvyuM che. akabare pitAnA saradAra kubuddInane bharUcamAM jAgIra ApI. dasa varSa bAda mujhaphapharazAhe bharUca jItI lIdhuM, paraMtu gheDa ja gamaya bAda e dilhInI sattA nIce AvI gayuM. I. sa.nA 15 mA-16 mAM saikAmAM porTugIjho dvArA gujarAtanA kinArA para lUMTaphaTanA dariyAI humalA thavA lAgyA. piorTugIjha ane aMgrejo pitAnI vepArI kaThIo kAyama karavAnI khaTapaTamAM paDyA. A gALA daramyAna porTugIjhe Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 su' ] pariziSTa [21 e bharUcane traNa traNa vAra lUMTayuM, prathama I. sa. 1536 mAM, bIjI vAra I. sa. 1547mAM te trIjI vAra I. sa. 1614 mAM, I. sa. 1616 mAM TaoNmasa rA nAmanA aMgrejane jahAMgIranA samayamAM bharUcamAM vepAra karavAnI paravAnagI maLatAM a Mgrejoe nsarUcamAM pahelI kAThI nAkhI. pachI te I. sa. 1618 mAM valaMdAoe paNa kADhI nAkhI 8 auraMgajhebanA samayamAM zivAjIe bharUca e vAra lUTayuM ane e pI zabhAjIe paNa be vAra lUTayuM. mughala zahenazAhatanA pAyA DagamagI rahyA hatA tyAranI arAjaka paristhitinA kAraNe uparAuparI A humalA AvyA karatA hatA. aura'gajheba pachInA bAdazAheA nabaLA AvatA gayA. dezamAM cAlu rahelI aMdhAdhUMdhInA kAraNe I. sa. 1760 pachIthI gAyakavADa, pezvA, si MdhiyA temaja jUnAgaDha, mAMgareALa (seAraTha), khaMbhAta, surata ane bharUcanA hAkeme| svataMtra thaI potapAtAnA pradezane vahIvaTa karavA lAgyA. I. sa. 1722 mAM nijhAma-ulU - mulye dilhInI dIvAnagIrI cheADI tyAre dilhInA bAdazAha mAhammadazAhe ene bharUcanI jAgIra ApI. nijhAme enA vahIvaTa peAtAnA saradArane soMpyA. A rIte I. sa. 1736 mAM bharUca baMdaranA adhikArI 'navAba' tarIke oLakhAyA. I. sa. 1736 thI 1772 lagI bharUca para navAbI sattA rahI. emAMnA mirajhA eganA vakhatamAM I. sa. 1761 mAM dAmAjI gAyakavADe bharUcane dherA dhAhyA ane phurajAnI jakAtamAM peAtAneA hissA dAkhala karAvyA. pachI te aMgrejone paNa pagapesArA thayA ane emaNe paNa phurajAnI jakAtamAM potAnA hakka dAkhala karyAM. e veLAnA chellA navAba meAjhIjhakhAne jakAtanA hissA lAMbA samaya sudhI na ApatAM aMgreja lazkare bharUca para caDAI karI ane 17 divasa sudhI killA para tApamAro calAvyo, chatAM navAbe macaka na ApI. eka vAranI hAra khAdhA bAda bIjA varSe agrejoe caDAI karI. A veLA navAbaneA dIvAna lallubhAI phUTI gayA. a MgrejonI jIta thaI (I. sa. 177ra). pAMca varSa bAda, I. sa. 1778 mAM, siMdhiyAe aMgrejo tarapha darzAvelI rahemadilInA kAraNe bharUca ene ApavAmAM AvyuM, paNa I. sa. 1802mAM bAjIrAva pezvAne sidhiyA sAthe aNabanAva thatAM bAjIrAve aMgrejonI madada mAgI ane I. sa. 1803 mAM bharUca aMgrejonA hAthamAM pharIthI AvyuM. UMcI jAtanA rUnA utpAdananA kAraNe bharUca kApaDanuM mahattvanuM mathaka pahelethI ja hatuM. I. sa. 1783mAM ni. kobsa jaNAve che ke UMcAmAM UMcI jAtanA jhINA pAtanA masalItathI mAMDIne saDha banAvavAnA jADA kApaDanA tAkA ahIM banatA. bAstA(bApheTA)nuM kApaDa Daca loko ahIMthI yuropamAM vecavA laI jatA.10 I. sa. 1820 mAM ka`la leyama lakhe che ke ahIMnA mAcIe bUTa ane gheADAnAM Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra ] selaMkI kAla [ pra. jIna evAM sArAM banAvatA ke e vakhatanA gujarAtamAM vasatA yuropiyane bharUcathI e mAla maMgAvatA. I. sa. 1857nA baLavA vakhate ahIMnA ghaNA kasabI cAlyA. gayA. svastha paristhitimAM keTalAka pAchA AvyA tyAre teo rezamI tathA sutarAu sajanI (rajAI) banAvavAno no kasaba letA AvyA. Aje paNa bharUcanI sUjanIo paradeza pahoMce che. murilae e kasabane jALavI rAkhyo che. I.sa. 1852 mAM amadAvAdanA udyogapati zrI raNachoDalAla choTAlAle, bharUcamAM sUtaranuM prathama kArakhAnuM rUpiyA cAra lAkhanA bhaDaLathI zarU kareluM, paraMtu pAchaLathI e baMdha karavuM paDyuM ane emaNe amadAvAdamAM e udyoga sthApyA. bharUcamAM naMkhAyeluM kArakhAnuM sArI rIte cAlyuM hota to ene pagale. aneka mile bharUcamAM zarU thaI hatI ane enI sikala badalAI gaI hata. briTiza amalanI zarUAtamAM kApaDa ane nI nikAsanA kAraNe bharUca dhIkatuM, banyuM. enI zerIo paradezIothI UbharAvA lAgI. e veLA bharUca baMdare dara varSe 150 thI 200 TananI zakti dharAvatAM 40,000 jeTalAM vahANonI avarajavara thatI. khajUra, nALiyera, meMgalorI naLiyAM, paththara, kAMdA ane mIThuM e badhI cIjonI AyAta thatI. AsothI phAgaNa mAsanI masamamAM basarA ane IrAkathI lagabhaga 500 vahANa mAraphate traNa karoDa ki.grA. khajUra bharUca baMdare UtarIne. relave mAraphate rAjasthAna, madhya bhArata ane gujarAtanAM zaheromAM ravAnA thatuM. eka vahANamAM ekathI savA lAkha nALiyera bharyA hoya, evAM seMkaDo vahANo. mAraphate 10 thI 12 karoDa nALiyera malabAra ane govAthI ahIM AvatAM. bharUca. jillAnI mukhya be pedAza kapAsa ane lAMga heI, rUnI gAMsaDIo muMbaI ane lAMga cheka malabAra lagI pahoMcatI. malabAranA sAhasika memaNa ane mopelA vepArIone bharUca baMdara sAthe dhamadhokAra vepAra cAlato hato.11 A uparAMta kapAsiyA, kaThoLa, choTAudepura vistAranAM ImAratI lAkaDAM ane kolasA e sarva cIjo bharUcathI saurASTranAM vividha baMdaroe jatI, to tela, magaphaLI, siMgALa, e cIjo saurASTranAM baMdarethI bharUca AvatI. ahIMthI arabaratAna ane ijipta janArAM vahANa mArcamAM UpaDI sapTembaramAM pAchAM AvatAM, te IrAnI akhAtamAM janArAM vahANa jAnyuArI-phebruArImAM jaIeprilamAM pAchAM pharatAM. moTAM vahANa banAvavAno paNa ahIM udyoga cAlato.12 e. vahANanA udyogamAM pAchaLathI pArasIo saMkaLAyelA hatA. vahANa banAvanArA vADiyA kahevAtA. Aje paNa bharUcamAM "vADiyA' aTaka dharAvanArAM pArasI kuTuMba vase che. I. sa. 1939 thI 1944 nA bIjA vizvayuddha daramyAna relave vegananI Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM ] pariziSTa [ ra63 muralI thatAM, bharUca baMdare mAlavyavahAranuM kAma jhaDapI baneluM. gujarAta, paMcamahAla, muMbaI, madhya bhArata, rAjasthAna tathA uttara pradeza taraphathI anAja, kerosIna, rUnI gAMsaDIo vagerenI heraphera malabAra, kerAlA, trAvaNakora, ratnAgiri, muMbaI, kaccha ane saurASTra sudhI bharUca mAraphate thavA lAgI hatI. AvuM dhIkatuM baMdara paDI bhAMgyuM enAM mukhya be kAraNa cheH paradezamAM nikAsa thatA rUnI mAMga ghaTI jatAM enA utpAdake ane vepArIo devAmAM DUbI gayA. ethI baMdaranA vepArane moTo phaTako paDyo. I. sa. 1937 mAM narmadA nadI para relavene navo pula baMdhAyo tyAre pulanA thAMbhalA jamInamAM utAravA khodI kADhavAmAM AvelI lAkho Tana mATI nadInA vaheNamAM ja nAMkhavAmAM AvI, AthI, phurajAthI mAMDIne dariyAnA mukha sudhI dhIre dhIre purANuM thatuM gayuM ane Thera Thera retInA paTa (sand-bars) patharAI gayA. pANuM chIcharuM thatAM moTAM vahANa AvatAM baMdha thayAM. bharUcanI jAherajalAlI dhIre dhIre asta thatI gaI ane e mAtra nAmazeSa baMdara banI rahyuM. atyAre bharUca baMdare vadhumAM vadhu 60 TananI zakita dharAvatAM vahANa ja AvI zake che. evAM nAnAM vahANone paNa, chIcharA pANIne kAraNe, juvALa(bharatI)nI rAha jovI paDe che ane dariyAnA mukhathI baMdara lagI dhIme dhIme AvatAM cArapAMca divasa lAge che. retInA jokhama bharyA jaLamArgane kAraNe vahANunuM nUra vadhu levAya che. bahArathI AvatAM vahANa bharUcane mukAbale vadhu lAMbuM aMtara dharAvatA bhAvanagara jAya to enA nUrano dara ocho levAya che, kAraNa ke e taraphane mArga salAmata che. Aje bharUcamAM khajUranI AyAta traNa karoDa ki. grA. mAMthI dhaTIne traNa lAkha ki.grA. thaI che. ekathI savA lAkha nALiyera bharIne AvatAM vahANene badale 60 hajAra nALiyera bharAI zake evaDAM vahANa ja AvI zake che. kapAsiyAnI nikAsa ghaTIne dara varSe 3,39 TananI thaI gaI che. pahelAM varSe 4,000 jeTalAM vahANa AvatAM, ene badale hAla 500 jeTalAM vahANa Ave che. paradezo sAthe vyavahAra lagabhaga baMdha thaI gayo che ane mukhyatve saurASTranAM baMdaro sAthe vyavahAra jaLavAI rahyo che. bharUcanI baMdara tarIkenI pratiSThA ghaTatAM bIjI paNa keTalIka mAThI asaro thavA pAmI che. vahANo para mAlano caDAvautAra karanAra seMnDo majuro, khalAsIo, vahANa banAvanArA mistrIo temaja doraDAM ane saDha banAvanArA kArIgara bekAra banI gayA ane veravikhera thaI gayA. pahelAM bharUcanA baMdare choDAvALAM nALiyeranAM choDAM utAravA seMkaDo chalaNiyA rokAtA, Aje emanI paNa saMkhyA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] sAlaDI kAla [ 31. ghaTI che. lAMganu kaThoLa ahIM. hAthabraTIomAM bharaDAtuM ane enI dALa malabAra sudhI jatI. have lAMga muMbaI paheAMcIne tyAMnI milamAM bharaDAI ne dALa taiyAra cAya che, eTale bharUcamAM hAthadhaTIne vaparAza ghaTI gayA. pahelAM paradezathI AvatA mAla, jo muMbaIthI dezamAM AvatA, teA e meAMdhe paDatA, eTale e sIdhA ja bharUca AvatA. Aje mAla bharUcane badale muMbaI paheAMcIne dezanAM judAM judAM sthaLAe jAya che. ". keMdra sarakAre bharUcane madhyama kakSAnuM baMdara jAhera karyu che. enA vikAsa artha bIjI ane trIjI yAjanA daramyAna lagabhaga dasa lAkhathI vadhu rUpiyA kharcAyA che. baMdara-kinAre lAMgaratAM vahANeAmAMthI mAlanI caDhaUtara karavA mATe eka sAthe 15 vahANa UbhAM rahI zake eTalI laMbAI nA DA bAMdhavAmAM Avyo che, vahANAne pANI ApavA mATe TAMkI paNu bAMdhavAmAM AvI che, Ama chatAM ATalI suvidhA pUratI nathI. bharUca madhya gujarAtanu meTAmAM meATuM baMdara che, eTalu ja nahi, paNa e broDageja relave temaja DAmaranA pAkA banAvelA rASTriya dhArI mA`thI joDAyelu che. bAjumAM Avelu aMkalezvara bhAratanuM vizALa telakSetra banyuM che. jillAnA keTalAka bhAgamAMthI lignAITa paNa moTA pramANamAM zodhAyu che. AvA saMcAgeAmAM bhaya baMdarane vikasAvavuM ghaTe che. dariyAnA mukhathI bharUca aMdara sudhI retInA paTa patharAyelA che tyAM DrejiMga karI, salAmata banAvAya teA meTAM vahANa cheka aMdara lagI jenuM rU paradezamAM nikAsa thaI ne jatuM te bhacamAM Aje traNa nAnI mila ja cAle che e paNa eka karuNa sthiti che. bharUca zahera udyogeAthI dhamadhamatuM thAya ane bharUca temaja pAsenuM kAvI e be baMdara vikAsa pAme te| bharUcanuM bhAvi ujjavaLa ane, emAM zaMkA nathI. jaLamArgaGgA ane sahelAIthI AvI zake. pAdaTIpA 1. muslimeAnI vaTALapravRtti daramyAna, e maMdira pAchaLathI, i. sa. 1302mAM marajadamAM pheravAi gayu. Aje paNa ' jummA marijamAM rUpAMtara pAmeluM e madira bharUcamAM hayAta che. 3. A. S. Altekar, A History of Important Ancieni Towns and Cities in Gujarat and Kathiawad, p. 3 3. Bombay Gazetteer, Vol. I, Pt. 1, p. 510 " " kua. 2. che. parIkha, " gujarAtanI rAjadhAnIe, " pR. 44 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM]. pariziSTa [ 265 4. umAzaMkara jozI, " purANomAM gujarAta," pR. 152-153 724. A. S. Altekar, op. cit., pp. 33 ff. 4. Forbes, Rasmala ( New Edition ), Vol. I, p. 245 6. bho. ja. sAMDesarA, "ItihAsa ane sAhitya," pR. 25 7. e veLA bharUcanAM moTAM ane UMcAM makAna yuropanA e samayanAM sArAM zaheronAM makAne sAthe sarakhAvAya evAM hatAM ema eka itihAsakAra nedhe che. e veLA bharUcamAM UMcI jAtanA rezamane sAro vepAra hato, paNa porTugIjha lazkaranA saradAra DI. menIjhIse eno e bhAre nAza karyo ke porTugIjha itihAsamAM e "menIjhIsa bharUcI" nAme prasiddha thayo. 8. e vakhatanI bharUcanI samRddhine eka dAkhalo nedhapAtra che. zAhajahAM sAme baLavo thaye tyAre gujarAtanA zAhajAdA murAda bakSe vepArIo pAsethI uchInAM nANAM lIdhAM hatAM te mahesUlamAMthI pAchAM ApavAno hukama eNe lakhI Apelo, emAM khaMbhAta baMdaranI AvakamAMthI rU. 1,50,000 ane bharUca baMdaramAMthI rU. 75,000, suratanA vepArI zAMtidAsa jhaverInA putra mANekacaMdane ApavA ema lakheluM hatuM-("mIrAte ahamadI," pR. 246). 9. A arasAmAM bharUcanI vArSika para be lAkha rUpiyAnI gaNAtI. baMdara khAtAne uparI naukAdhyakSa "mIra baherI" tarIke oLakhAto. enA tAbAmAM kAnUna (jakAta ugharAvanAra), muzarIpha, tahasIladAra (jakAta vasUla karanAra), ghoDesavAra ane yAdAnI nimaNUka thatI. kAnUnago ane anya hoddedAro potAnI kAmagIrInA mahenatANuM badala AvakanI cothAI rakama kApIne rAjyanI tijorImAM bharatA. anAja nIrakhanAra "vINa", mIThA khAtAne uparI "hIMDIA" ane mIThuM mApanAra "mapArA" kahevAto. Aje bharUcanadabhAgomAM "vINa", "DI" ane "mapArA" aTaka dharAvatAM kuTuMba che. 20. Bombay Gazetteer, Vol. II, P1. I : Broach, p. 438 11. bharUcathI nadI taraphanA je daravAjethI malabAra ane makkA javAnAM vahANa UpaDatAM te malabArI ke makkI daravAjA tarIke Aje oLakhAya che. 12. gujarAtanA sulatAna mahamUda trIjAe 1,500 jeTalAM gurAba jAtanAM laDAyaka vahANuM bharUca, surata, ghoghA, khaMbhAta ane damaNamAM banAvavA hukama karelo (M. S. Commissariat, Studies in the History of Gujarat, p. 14 ). Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 bhASA ane sAhitya bhASA gujarAtamAM solaMkI ane vAghelA kAla daramyAna lakhAyelAM je dAnapatra maLe che teomAM saMskRta bhASAno upayoga karavAmAM AvyuM che, tethI rAjabhASA. saMskRta hatI ema jaNAya che. solaMkI ane vAghelA rAjAonAM dAnapatra maitrakonAM dAnapatro jevI ojasvI zailImAM nathI, taddana sAdI ane alaMkRta bhASAmAM che, paraMtu A kAlanA abhilekho ane prazasti-lekhonI racanA ucca koTinuM kavitva dharAve che. khAsa karIne zrIpAla kavie racelI "vaDanagara prazasti, "sahastraliMgasara prazasti, ruddhamAlaprazasti' tathA kavi saMmezvara, jayasiMhasUri, naracaMdrasUri ane nareMdraprabhasUrie racelI prazastio suMdara kAvyakoTinA namUnA che. vaLI, A samayanuM upalabdha sAhitya pAMDityapUrNa che. bhASAkIya guNavattA, viSayanuM vaividhya ane saMkhyAnI daSTie bIjo koI pradeza bhAgyeja enI spardhAmAM UtarI zake ema che. jaina vidyAnee prAkRta bhASAmAM racelI kathAo te bhAratIya sAhityamAM eka viziSTa arpaNa che. ApaNA dezanI sarva arvAcIna AryabhASAonI mAtAmahI. prAkRta bhASAnA sAhityane vipula bhaMDAra gujarAtanI vipula saMpatti che. prastuta samayamAM jaina vidyAmAM prabaLa jAgRti AvI jAya che, jenA kAraNe sADAtraNaso varSanA A gALAmAM seMkaDe kathAonI racanA thaI che. jainAcAryoe. mAtra dhArmika ja nahi, paNa laukika AkhyAne racIne prAkRta sAhityanA bhaMDArane samRddha karyo che. A kathAone hRdayaMgama banAvavA vArtA, AkhyAna, upamA, saMvAda, subhASita, samasyApUrti, praznottara, prahelikA vagerene emaNe AdhAra lIdhe. che. saMskRta sAhityamAM khAsa karIne rAjAo, dhAo ane dhanika vyaktionuM caritracitraNa rahetuM, paNa jainAcAryo dvArA emanI kathAomAM sAdhu-sAvI, zrAvakazrAvikA, daridra, cora, jugArI, aparAdhI, dhUta, vezyA, ceTI, dUtI Adi sAdhAraNa janonuM citraNa thavA lAgyuM. dezavidezamAM bhramaNa karatA A parivArajaka jaina zramaNoe te te dezanI lokabhASA, lekajIvana ane rItarivAjonuM sUkSma nirIkSaNa karI che te hakIktane kathAomAM gUMthI dIdhI. joke jana kathAkAronI racanAmAM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA ane sAhitya [ ra6 dharmadezanAne pradhAna sthAna che, chatAM rItipradhAna lalita racanAo karanArAomAM nemicaMdragaNi, guNacaMdragaNi, maladhArI hemacaMdra, lakSmaNagiNi, devabhadrasUri, devedrasUri Adi kavione sAro phALo che A kathAo mATe jarmana vidvAna Do. harTala ThIka kahe che ke "jana kathAsAhitya. kevala saMskRta ane anya bhAratIya bhASAonA adhyayana mATe ja upayogI nahi, bakke bhAratIya sabhyatAnA ItihAsa para enAthI mahattvapUrNa prakAza paDe che.' A kAlanuM apabhraMzamAM racAyeluM sAhitya paNa maLI Ave che te uparathI. samajAya che ke lokabhASA apabhraMza hatI. apabhraMza e to hiMdI, marAThI, baMgALI ane gujarAtI bhASAnI jananI rahI che. A apabhraMza bhASAnuM sAhitya jainAcAryonI racanA che, brAhmaNa ke bIjA paMDitoe raceluM sAhitya haju maLyuM nathI. A sAhitya parathI e samayamAM bolAtI bhASAne ane enA vikAsaparivartanane khyAla Ave che. A. hemacake 12 mAM sakAmAM apabhraMzanuM sarvaprathama vizada vyAkaraNa racyuM ane jUnI navI temaja pitAnA samayamAM bolAtI bhASAnA. ravarUpane emaNe vyAkaraNamAM samAvI bAMdhI dIdhuM. A samayanA apabhraMzane vidvAno. gaurjara apabhraMza" tarIke oLakhAve che. gaurjara apabhraMzanI vyAkhyA mArkaDeye "saMskRtADhavA gorI" ApI che. ane tatkAlIna likhita sAhitya joIe chIe tyAre A ukti anubhavAya paNa che. evuM jarUra banyuM che ke padyasAhityamAM tatsama saMskRta zabdonI sAthosAtha apabhraMza lAkSaNikatAvALAM rUpa tarapha paNa. vika samAdara jovA maLe che, jemAM prAkRta vikAra paDyA hoya che. paraMtu je zaiDuM paNa gadya sAhitya maLe che. dA. ta. saM. 133 (Isa. 1274)nA ArAdhanA" vagerenuM, temAM to bhArobhAra saMskRta tatsama zabda vaparAyelA jevA. maLe che. bhASAmAM uttarottara saMskRta tatsama zabdone upaga vadhato jAya che ane arvAcIna prakAre navI tadbhavatA paNa vikasatI jovA maLe che. noMdhapAtra che. e che ke A. hemacaMdrathI emanA apabhraMzamAM AnAM bIja nakhAI gayAM hatAM. A. hemacaMdra pachIye apabhraMza bhASAmAM kRtio racAtI rahI che, paNa e saMkhyAmAM ochI thatI jAya che. ema kahI zakAya ke A. hemacaMdranA jIvananI samApti sAthe apabhraMza bhASAnA jIvananI samApti thaI ane rAjasthAna, mALavA ane nimADanI bolIonA saMyukta rUpamAM gujarAtIne paNa eka bolI tarIke udaya thato cAlyo. - A. hemacaMdra pachI racAyelA sAhityathI jaNAya che ke bhASAmAM parivartana thavA mAMDayuM hatuM. saM. 1241(I. sa. 1185)mAM racAyelA "bharatezvara-bAhu Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] sAlaDakI kAla [ 31. alirAsa mAM gaurjara apabhraMzanA pravAha rAjasthAnanI kheAlIe ane gujarAtI bhASAsvarUpanA dhaDatara tarapha vaLe che ane uttarAttara racAyelI kRtiomAM tyAMnI bhASAnu svarUpa vadhu ne vadhu ghaDAtuM jAya che. emAMthI ja gujarAtI bhASAnA vikAsakramanA AraMbhika itihAsa ApaNane suspaSTa rIte sulabha thaI zake che. " A. zAlibhadrasUrie sa. 1241 mAM je bharatezvara-bAhubalirAsa ' racyA che temAMA kAvyatA prauDha badha jotAM jaNAya che ke khIjA kaviee A zailInAM kAvya racyAM hovAM joIe, paNa e maLatAM nathI tethI A kavine rAjasthAnI elIe sAthe gujarAtI bhASAnA, atyAra sudhImAM jemanuM sAhitya maLyuM che teomAM, pahelA kavi tarIke svIkAravAmAM vAMdhA nathI. A kAvyamAM apabhraMzanA zuddha pratyayavALA * samaraiva, nivi, nidaha, hiva, ANudii, bhAviSTha, chaMdai, jANISTha . -aMdhavahu ' jevA prayAga che tema vagere navIna prayAgA pazu che. 1 . e pachInuM maheMdrasUrinA ziSya dhame saM. 1266 mAM racelu ' ja 'sAmicariya ' maLe che temAM jUnA ane navA prayAga vaikalpika rIte prayAjAyelA jovAya che; jemake 'vakhANu-vakkhANuu, cAliu-callai, trIjI-taIya, pUta-putta, bApa apa, AThai-ar' vagere.ra A. vijayasenasUrie sa. 1288 lagabhagamAM raivatagirirAsu' nAmaka hRdaya'gama rAsa racyA che. pratyakSa hakIkatAne emaNe tatkAlIna bhASAmAM geya svarUpe DhALI che. emAM kAvyatattvaneA paNu anubhava thAya che ane jUnAM rUpA sAthe navAM rUpa vizeSa pramANamAM prayeAjAye jatAM hAvAnuM jaNAya che; jemake mAgjhi, bhAya, dhari, giranAra, UDai, pAlATa, pAja, dIsae, nIjharaNi, aguNa, aMbara' vagere. A jUnA prayAgAmAMthI apabhraMzane lAkSaNika 'u' dUra thayA che. vaikalpika rUpAmAM * nijajharaNininajhara, dIThuM-di%0i, sAsu-zvAsa' vagere vaparAyA che.3 A. vinayacaMdre sa. 1725 lagabhagamAM neminAthacatuSpadikA ' racI che. kharamAsI kAvyAmAM A jAMNavAmAM AvelI prathama kRti che. racanA maneAhara che. enA prayogAmAM apabhraMzane prathamA ekavacananA 'u' pratyaya lupta thavAmAM che. - viTTa, meAla, sarvi, bhariyA, rAai, ekalaDI, rAi, nIThura, sAcaOM, viresatai, milivA, ya, mukalAva, gaI, leI' vagere.4 A rIte kramazaH lakhAyelA graMthamAM bhASAnA uttarAttara vikAsa thatA joI zakAya che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javuM 12 muM ] bhASA ane sAhitya 269 jenoe kathAo dvArA jainadharmanA siddhAMtane pracAra karavAmAM lekabhASAne Azaro lIdho, pariNAme seMkaDo rAsAo, vivAhalA, phAgu, carcarI, dhavala, kaka-mAtRkAo vagere aneka prakAra bhASAmAM pracalita thayA. rAsAomAM ke rAsamAM vaparAyelI bhASAne koI vidvAna gujarAtI mAne ne ene ja bIje vidvAna rAjasthAnI kahe. AvA bheda mAtra uparachallA che. vAstavamAM joIe te e kAlamAM rAjasthAna-mALavA-nimADa-gujarAtanI bhASA bhASA tarIke haju judI paDI nahatI. bezaka prAMtIyatA dhIre dhIre maMDANu karatI AvatI hatI. AmAMthI thayelo belIone vikAsa selakI kAla pachInA eka saikAmAM sArI rIte anubhavAya che. evA koI AzayathI ja che. te smitarie bhAlaNane Apela gujara bhAkhA' nAma na svIkAratAM "jUnI pazcimI rAjasthAnI" (Old Western Rajasthani) evuM nAma prayALyuM. Ama prAkRta, saMskRta, apabhraMza, uttara apabhraMza ane pachI "gujara bhAkhA" ne arvAcIna gujarAtI ema vividha bhASAomAM racAyelA hajAre graMtha mukhyatve gujarAtanA jJAnabhaMDAremAMthI prApta thAya che. saMskRta bhASAnA gujarAtIkaraNa vagere jevA prayoga ApaNane prabaMdhagraMthamAMthI upalabdha thAya che dezya zabdonA. aneka prayoga A samayane prAkRta sAhityamAM thayelA prApta thAya che. e zabda jANavA jevA che. I. sa. nI 11 mI zatAbdI pUrve racAyelA "nANapaMcamI kahA'mAM A. prakAre dezya zabdo maLI Ave che - che, kurika, mASTriga, samAraphu, maya, cAra, viya, satta, govica, purI, ghanjhiA vagere. Isa. nI 11 mI zatAbdImAM racAyelA "surasuMdarIcariyamAMthI A. prakAre dezya zabdo maLe che. guthAri, hAravajhiya, vAralI, koriyA, siva, suMlaya, vaDhaya, ta, ro, mamarA, tuSAra, rakSA, nettara vagere. - I. sa. nI 12 mI zatAbdImAM racAyelA "bhavabhAvanA" nAmaka graMthamAM A prakAre dezya zabdo maLe che - vALavADa, vasumati, iDhImUca, naroro, durA, vIvuManfma, kudag, Dhoya vagere. I. sa. nI 12 mI zatAbdImAM racAyela "pAsanAhacariya" nAmaka graMthamAMthI A prakAre dezya zabdo maLe che - hA, kavI, (tethojha)vIro, vatI, raMdhArI, mArA, gArI, kusI, verA vagere. I. sa. nI 13mI zatAbdImAM racAyelA "sudaMsaNAcariyara mAMthI A prakAre Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] selaMkI kAla [ pra. dezya zabda maLe che - nA, ThA, krimaNa, yuga, la , gula vagere. AvA dezya zabdanuM mULa maLI AvatuM nathI. e mAtra sAhityamAM vahetI rIte rUDha svarUpamAM prayojAyA che. eno artha paNa moTe bhAge vAkyanA saMdarbha uparathI pakaDI zakAya. Ama A sAhitya zabdakezanI daSTie vipula zabdasaMgraha karavAnuM sAdhanarUpa paNa che. ekalA hemacaMdra dezIzabdasaMgraha jevo kezagraMtha ApIne ApaNA bhASAzAstrane samRddha banAvavAne ratutya prayatna karyo che. AvA dezya zabdomAMthI keTalAka gujarAtI bhASAmAM paNa AvyA che ne vadhu vikAsa pAmI gujarAtIkaraNa pAmyA che. sAhitya prastuta kAlamAM pATaNa ane AnaMdapura (vaDanagara) vidyArka hatAM. AnaMdapura vedapAThI brAhmaNonuM dhAma hatuM. A samayamAM brAhmaNa vidvAna ghaNA thayA che, bahu ochA vidvAnoe graMtharacanAo karI che. keTalAka vidvAnonAM nAma maLe che teomAM rAjA mULarAja 1 lA ne samayamAM vacchAcArya ane dIrghacAya nAme hatA, --jemane dAnazAsano apAyAM hatAM. emAM A baMnene sarvavidyAnidhAna jaNAvyA che. nagara tarIke prasiddhi pAmelA AnaMdanagara(vaDanagara)nA brAhmaNemAM gulecAkulane sela nAme brAhmaNa paMDitaratna gaNAte ho te mUlarAja 1 lAne rAjapurohita ba ne khUba khyAti pAme. enA vaMzajo solaMkI rAjAonA rAjapurohita thatA rahyA. solane putra lallazamAM cAmuMDarAja rAjapurohita hato. ene putra muMja durlabharAja purohita banyo. eno putra soma bhImadevano purohita thayo. somane putra AmazarmA karNadevano purohita thayo. ene putra kumAra (1 lo) jayasihadevano mAnIto hato. e pachI Amiga, kumAra (2 ) ane somezvara bhIma 2 jAnA purohita hatA. semezvaranA pitA kumAre saM. 1255 (I. sa. 1199) mAM A. muniratnasUrie racelA "amasvAmicarita'nuM saMzodhana karyuM hatuM. A ja kumAra kavi bhImadeva ra jAnA samayamAM saM. 1255 nA arasAmAM gujarAtane variSTha nyAyAdhIza hato e vAta "amasvAmicaritanA aMte ApelI prazastimAMthI jANavA maLe che. somezvare kIrtikaumudI' ane 'suratsava'e be mahAkAvya, "ughAgharAdhava' nAme nATaka vagere graMze racIne mahAkavi tarIkenI kIrti prApta karI. siddharAja jayasiMhanA kulaguru zrI bhAvabRhaspati manAthamAM maThAdhIza Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "12 muM ] bhASA ane sAhitya [ ra71 hatA. emaNe pAzupata saMpradAyanA keTalAka graMtha racyA kahevAya che. siddharAjanA samayamAM kezava nAmanA traNa vidvAna pATaNamAM hatA. A paikIno eka kezava rAjAne veda, purANuM ane kathAo saMbhaLAvatuM hatuM. eNe Agama ane saMhitAgraMtho upara bhASya racyAM hovAnuM manAya che. satyapura(sara)nA paMDita dAmodaranA graMtha vize mAhitI maLatI nathI. paNa "sarasvatIpurANu" eNe, enA putra ke enA ziSya racyuM hoya evuM anumAna che. siddharAjanI sabhAnA vidvAne paikI maharSi nAmano vidAna nyAya-taka, mahAbhArata ane pArAzarasmRtine abhyAsI hato ema jANavA maLe che. utsAha nAmane paMDita kAzmIrathI AvIne pATaNamAM vacce hate. e viyAkaraNa hato ane hemacaMdranI vyAkaraNa-racanAnA samaye e emanI samakSa raheto hato. A samayanA vaiyAkaraNa kAkala kAyasthanuM nAma paNa jANavAmAM Ave che. e A. hemacaMdranA "siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana'nuM adhyayana karAvato hato. A samayamAM sAgara nAmano pratibhAzALI vidvAna thayo che ane rAma nAmanA paMDitanuM nAma paNa jANavAmAM AvyuM che. rAjA kumArapAlanA samayamAM pAzupatAcArya prasarvata nAme samartha vidvAna hato. eNe mAMgaroLa (soraTha) nI soDhaLI vAvanI dIvAlamAM kyAMkathI lAvI coDelA zilAlekhamAMnI prazasti racI che. emAM eNe pitAne mahApaMDita jaNAvyA che. bIjo bhAsarvajJa nAmano vidvAna hatA, jeNe pAzupata saMpradAyane anulakSIne 'gaNukArikA' nAmano graMca race che. A sivAya bhAvabRhaspatine jamAI vizvezvararAzi, zrI durvAsu, vimala, zivamuni, tripurAMtaka, vedagabharAzi, vizvAmitra vagere vidvAno pAzupatAcAryo thayAnuM jANavA maLe che. kumArapAlanA samayamAM rAmakIrti nAmane digaMbara jainAcArya hato, je jayakIrtine ziSya hato, eNe citoDagaDha paranA samihezvara nAmanA ziva-maMdirane kumArapAle ApelA dAna vize dAnapatra lakhyuM che. A kAvyaracanA uparathI rAmakIrti saMskRta bhASAne sAro pati hoya ema jaNAya che. Abu parvata para AvelA acalezvara mahAdevanA maMdirano jIrNoddhArane eka lekha maLe che. vaDanagaranA lakSmIdhara paMDite e lekha kAvyamaya bhASAmAM ra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72 ] selaMkI kAla [ prache. A lekha lakSmIdharanI kAvyapratibhAno paricaya karAve che. lakSmIdhare "bhagavatrAmakaumudI' graMtha race che. ene putra anaMtAcArya veda-vedAMgane pAragAmI. vidvAna hatuM. tripurAMtaprazasti ne katAM dharaNIdhara saMskRta bhASAnA jANakAra hovAnuM e prazastithI jaNAya che. vaMthaLImAMthI vAghelA-solaMkI sAraMgadevane eka ukIrNa lekha maLe che. tene kartA zrIdhara vaDanagarane vatanI hato. e lekhanI racanA ucca keTinuM kavitva batAve che. e lekhathI mAdhava nAmanA eka vidvAnane paricaya paNa maLe che. A sivAya gaNadevI prazasti na kartA caMdrasUri sAro vidAna hovAnuM jaNAya che. vaLI "khaMbhAta prazasti ane kartA sAma, acalezvarane kAvyamaya zilAlekha racanAra vedazama, kumArapAlano kirADu lekha racanAra narasiMha, bhImadeva 2 jAnI prazasti racanAra pravarakIti ane arjunadevanA samayane kAMTelAmAMthI maLela. abhilekha lakhanAra harihara saMskRta bhASAnA sArA kavi hoya ema emaNe racelI te te prazastithI pratIta thAya che. kavi saMmezvara, suTa kavi, kavi harihara, madana kavi, nAnAka paMDita vagere viThAne vAghelA-selaMkI kAlamAM thayA. ghaNuM kavi maMtrI vastupAlanA Azrita hatA. nAgara kavi nAnAka nagara (AnaMdapura) pAse AvelA guMjA gAmano vatanI hatA. e dAdi zruti, smRti, purANa, vyAkaraNa (khAsa karIne kAtaMtra) rAmAyaNa, mahAbhArata, sAhitya, zAstro, kAvya, chaMda, nATaka, alaMkArazAstra vageremAM niSNAta hato. kRSNa nAmanA paMDite "kuvalayAdhacarita' raceluM. e "aSTAvadhAnI" hAI bAlasarasvatI" tarIke oLakhAto. gaNapati vyAse vIsaladeve karelA dhArAdhvasa vize mahAprabaMdha racele. A baMne kavioe nAnAkanI ekeka prazasti paNa racI che. yazodhara nAmane gauDa brAhmaNa paMDita janAgaDhamAM thaI gayo, jeNe AyuveMdanA rasazAstra para "rasaprakAza-sudhAraka" nAme graMtha racyo che. jaina kavio ane vidvAne A samayamAM jene mATe pATaNa dharmatIrtha ane vidyAtIrtha paNa hatuM. gujarAtamAM dhoLakA, AzApallI, bharUca ane khaMbhAta jevAM jainonAM keMdrasthaLa hatAM. pATaNamAM caityavAsI paMDita caitya sAthe saMlagna pasALAmAM sthira rahIne ane Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 su ] bhASA ane sAhitya [ 273 suvihita AcArye upAzrayamAM amuka samaya vitAvIne sAhityika racanA karatA rahetA ane sAtheAsAtha peAtAnA ziSyone AgamavAcanA, tarka, lakSaNa, ane sAhityanuM adhyayana karAvatA rahetA, je pravRtti bauddonA nAlaMdA vidyApITanu smaraNa karAve che. game te vidvAnane pATaNa AvIne vidyAneAnA paricayanI chApa meLavavAnI lAlaca rahyA karatI. pATaNanA paMDitAnI vidyAkaseATImAMthI pasAra thayelI vyakti vidvAna tarIke satra samAna pAmatI ethI ja anyatra vidyAdhyayana karatA munie dhAmi`ka ke vidyAkIya bahAne eka vAra A kSetramAM AvatA ane pAMDityanuM prazasApatra meLavatA. teo janAnAM keMdrasthAneAmAM rahIne racanAe karatA ane viSTi pati pAse enu saMzAdhana karAvatA. jainAcAze joke sAhityapravRttine AraMbha prAkRta bhASA dvArA karyAM, paNa samaya jatAM saMskRta, apabhraMza ane dezI bhASAemAM paNa emaNe racanAe karI. emAM keTalAka vidvAneAe teA saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAomAM racanA karI che, teA sa MskRta ane prAkRta ke sa MskRta ane dezI bhASAmAM vividha prakAranI eka ja vidvAnanI racanAe paNa prApta thAya che. vaLI, emaNe sAhityanA lalita temaja zAstrIya adhA ja prakAreAmAM saphaLa racanAo karI che. ahIM viMtaranijhane abhiprAya noMdhavA upayAgI thaI paDaze : ' bhAratIya sAhityanA eka paNa pradeza evA nathI, jemAM jainonuM viziSTa sthAna na hoya. sauthI vadhAre te emaNe vipula kathAsAhitya sarjyuM`` che, emaNe mahAkAvyA ane sudIrdhAM kathAnako lakhyAM che, nATako ane teAtronI racanA karI che. keTalIka vAra ucca sAhityika kAvyaracanAo dvArA alakRta saMskRta kavitAnA sarvAMcya lekhA sAthe spardhA karI che, ane zAstrIya viSayAnA uttama graMtha ApyA che.'pa AvA vidvAnemAM vAdI-devasUri, ratnaprabhasUri, hemaca'drasUri, devabhadrasUri, amaracaMdrasUri, naracaMdrasUri, haribhadrasUri (khIjA) ane udayaprabhasUri jevA ucca koTinA sAhityika vidyAneAnAM nAma ApI zakAya. A kAlamAM gRhastha vidvAne paNa maLI Ave che. teomAM keTalAka te maMtrIo jevA hAphedAra hatA, chatAM emanI vidyApriyatAne lIdhe emaNe ucca koTinI racanAo ApI che. e vidvAne paikI 5. dhanapAla, kavi zrIpAla, yazazcaMdra, vijayapAla, yazaHpAla, AsaDa, kumArapAla rAjA, caMDapAla, duCbharAja, jagadeva, vAgbhaTa ane vastupAla vagere prasiddha vidvAnA thaI gayA che. sA. 18 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] solaMkI kAla gujarAtamAM A kAla daramyAna brAhmaNa jaina vagere saMpradAyonA 200 jeTalA vidvAnoe racanA karI hovAnuM jANavA maLe che. kAlakrame emanAM pradAna nIce pramANe che: zrIcaMdra: caulukyarAja mUlarAja 1 lAnA rAjyakAlamAM pATaNamAM zrIcaMdra nAmanA eka digaMbara jainAcAryo "kahAMke' nAmaka kathAgraMtha apabhraMza bhASAmAM racyuM che. AmAM aneka kathAone saMgraha che. graMthanA aMte ApelI graMthakAraprazasti pramANe kuMdakuMdAcAryanI paraMparAmAM zrI kIrti muninA ziSya zrutakIrti thayA, emanA ziSya guNAkArakIrti, emanA ziSya vIracaMdra ane emanA ziSya zrIcaMdra muni thayA. A zrIcaMdra munie gUlarAja rAjAnA gebdika ane aNahilapuranA vatanI prAgvATa sajajananA putra kRSNanA kuTuMbane upadeza ApavA nimitte 53 saMdhibaMdhamAM saM. 998 mAM A kayAgraMtha racyo che. jabU muni H caMdragacchanA jaMbU (jaMbUnAga) gurue saM. 1905 (I.sa. 849) mAM saMskRtamAM "jinazataka" stotra stragdharA chaMdamAM racyuM che. A zataka jinezvaranAM caraNa, hasta, mukha ane vANI e cAra varSe viSayanA pacIsa pacIsa zlekamAM vibhakata che. enA upara sAMba munie TIkA racI che. vaLI jaMbU munie "caMdradUta" nAme 23 padenuM kAvya racyuM che temaja muni paticarita" nAme graMtha racyo che. Ane keTalAka maNipaticaritra' paNa kahe che. sAMba muni : nAgaeNdragacchanA sAMba munie jaMbU muninA "jinazataka stotra upara saM. 1025(I. sa. 969)mAM saMskRtamAM TIkA racI che. TIkAnA aMte jaNAvyA mujaba pArzvanAga nAmanA zrAvanA putra mahenanA putra durgakanI preraNAthI sAMba munie A TIkA 1550 zloka-pramANamAM racI che. kavi dhanapAla : kavi dhanapAla mAlavapati muMja, siMdhurAja ane bhejanI vidvatsabhAno agraNI paMDita hato. mULa e brAhmaNa hato ane enA bhAI jainAcArya zobhana muninA upadezathI eNe jaina dharma svIkAryo hato. eNe vi. saM. 1029(I. sa. 973)mAM racelI "pAIyalacchI nAmamAlA prasiddha che. prAkRta bhASAne A sarva prathama kozigraMtha manAya che. A. hemacaMdra pitAnA "abhidhAnaciMtAmaNi" nAmanA kezamAM vyutpattirdhanapAtaH e paM. dhanapAla mATe mAnabharyo ullekha karyo che. AthI evI paNa saMbhAvanA thAya che ke paM. dhanapAle saMskRtine koI kezagraMtha racyo haze. vaLI, A. hemacaMdra " zIzakhasaMgrahamAM dhanapAlanA matane keTalAka ullekha karyA che ethI eNe koI kazI zabdane kezagraMtha paNa Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya ' 25 ro heya. alabatta, dhanapAla ghaNuM thayA che eTale e prastuta dhanapAla ke bIjo kaI dhanapAla e jANavAnuM rahe che. kavi dhanapAle gadyamAM bANanI "kAdaMbarI' jevo "tilakamaMjarI' nAmaka saMskRta kathAgraMtha racyo che. A suMdara sulalita gadyamAM thayelI racanA uttama koTinI gaNAya che. A graMthamAM keTalAka pheraphAra karavAne asaMmata thatAM rAjA bheja sAthe ene aNabanAva thaye ane e dhArAthI nIkaLI saceramAM AvIne rahyo. sAranA jinamaMdiramAMnI bha. mahAvIranI mUrti joIne ene je saMtoSa thaye te eNe apabhraMzamAM racelA "satyapuramaMDana-mahAvIrasAha" nAmanA kAvyamAM vyakta karyo che. A kAvyamAM ulikhita tunA AgamananI temaja somanAtha vagere pradeza bhAMgyAnI vAta mahamUda gajhanavIe gujarAta para karelI caDAIne lAgu paDe che. A daSTie A kAvyanuM atihAsika mUlya paNa che. - A uparAMta eNe vIrastava, RSabha-paMcAzikA, sAvayavihI, zobhana munie racelI "jinacaturvizatikA upara TIkA Adi karelI racanAo prApta thAya che. zobhana muni : kavi dhanapAlanA nAnA bhAI zobhana nAmanA janAcArya mahA vidvAna hatA. teo vyAkaraNazAstramAM vicakSaNa, jaina-bauddha tavomAM niSNAta ane sAhityazAstranA aThaMga abhyAsI hatA.8 emaNe "jinacaturvizatikA" nAmaka jinezvaranI stutirUpe 96 padya saMskRtamAM racyAM che. A stuti zabdalaMkAra, yamaka ane anuprAsa temaja vividha alaMkArothI sabhara che. A stutio upara paM. dhanapAle saMskRtamAM TIkA racI che. abhayadevasUri : A. abhayadevasUri A. pradyumnasUrinA ziSya hatA. A pradyumnasUri pUrvAzramamAM rAjavI hatA. teo dIkSA laI vidvAna thayA. emaNe dharma-vivAdamAM digaMbarone parAjita karyA hatA. emaNe 84 graMtha racyA ema kahevAya che, jemAMno eka graMtha upalabdha thayo nathI. emaNe sapAdalakSa, tribhuvanagiri Adi aneka dezonA rAjAone janadhamI banAvyA hatA. emaNe "rAjagacha nI sthApanA karI hatI. A rAjaganA abhayadevasUrie siddhasena divAkare racelA "sanmati- prakaraNa" upara "tattvabodha -vidhAyinI" nAmaka TIkA racI che, je "vAdamahAva" nAmathI paNa prasiddha che. A TIkAmAM emaNe anekAMtavAdano vistAra ane spaSTIkaraNa karyuM che. emaNe pratyeka vidhya upara lAMbA-lAMbA vAda-vivAdonI yojanA karI che. A yojanAmAM sarvaprathama nirbalatama pakSa upasthita karIne enA prata Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra76 ] selaMkI kAla [ pra. vAdamAM kramazaH nirbalatara, nirbala, sabala ane sabalatara ema uttarottara pakSane rasthAna ApI tatkAlIna badhA vAdone viratArapUrvaka saMgraha karyo che. chevaTe sabalatama anekAMtavAdanA pakSane upasthita karI e vAdanuM zreSThatva spaSTa karyuM che. A sivAya pramANa, prameya Adi viSaya upara e ja krame vyAkhyAna karyuM che. AvA dArzanika sAhityanI racanAthI teo "tapaMcAnana" ane "nyAyavanasiMha" jevAM biradothI khyAti pAmyA che. A abhayadevanA ziSya dhanezvasUri mAlavapati muja(I. sa. 972-74 thI 993-98)nI sabhAmAM mAnya vidvAna hatA. pradyumnasUriH caMdragacchamAM thayelA A. buddhisAgarasUrinA ziSya A. pradyumnasUri I. sa.nI dasamI zatAbdImAM thayA che. emaNe "mUlazuddhi prakaraNa" apara nAma "sthAnaka prakaraNa" nAme graMca padyamAM racyo che. AmAM gurune upadeza, samakRvazuddhi tathA jina-pratimA ane pUjana-viSayaka vidhinuM varNana karyuM che. A prakaraNa upara emanA ziSya A. devacaMdrasUrie saM. 1146(I. sa. 1089)mAM TIkA racI che, jemAM aneka kathAo dvArA graMthanA Azayane vizada karyo che. devaguptasUri : UkezagacchanA devaguptasUrie 137 prAkRta gAthAomAM navaya-payaraNa" nAmaka graMcanI racanA karI che. sUri thayA pahelAM emanuM nAma jinacaMdragaNi hatuM. AmAM mithyAtva, samyaphava, zrAvakanAM bAra vrata ane saMlekhanA viSayanA 1 yAdaza, 2 yatibheda, 3 yatpatti, 4 doSa, 5 guNa, 6 yatanA, 7 aticAra, 8 bhaMga ane 9 bhAvanA-A nava pado dvArA nava-nava gAyAomAM vicAra kare che. svayaM devaguptasUrie saM. 1073 mAM A graMtha upara svapajJa TIkA racI che, jenuM nAma "zrAvakAnaMdakAriNI che. AmAM keTalIye kathAo Ave che. A sivAya devaguptasUrinA praziSya ane siddhasUrinA ziSya tathA bIjA siddhasUrinA gurabhAI yazodevasUrie vi. saM. 1165mAM eka vivaraNa racyuM che. dIkSA samaye vivaraNa kAranuM "dhanadeva" nAma hatuM. paNa TIkAnuM vistRta spaSTIkaraNa A vivaraNamAM che. AmAM aneka dArzanika ane cAcika vAto AlekhAI che. A vivaraNanuM cakrezvarasUrie saMzodhana karyuM hatuM. 9500 zlekapramANa A vivaraNamAM vasudevasUrine nirdeza che. A vasudevasUrie "khaMtikulaya" nAmaka kRti racI che. ulvaTa : AnaMdapura-vaDanagarano nivAsI valveTane putra mahApaMDita udhvaTa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ ra77 vedanA bhASyakAra tarIke jANItA che. eNe avaMtImAM jaIne "zukala yajurvedabhASya racyuM. uparAMta eNe "kaphaprAtizAkhya, yajuHprAtizAkhya' "bahurvAcasarvAnukrama" upara bhASya racyAM che. eNe vedabhASyanuM nAma "maMtrArthaprakAza' rAkhyuM hatuM. A vidvAna leja(I.sa. 1010 thI 1071)ne samakAlIna hato. viSNu: AnaMdapurane viSaNu nAmane paMDita uglaeNTano samakAlIna hatA. e pitAne AnartIya tarIke oLakhAve che. eNe zAMkhAyana paddhati" nAmane graMtha rae che temAM eNe pitAnA vidvAna pUrvajone paricaya Apyo che. e paNa bhejanA samayamAM thaye. jinezvarasUriH jinezvarasUri ane emanA bhAI buddhisAgarasUrie A. vardhamAnasUri pAse dIkSA lIdhI ane vividha viSayonuM adhyayana karI vidvAna tarIke prasiddhi meLavI. emanA samayamAM pATaNamAM cityavAsIonuM eTaluM badhuM prabhutva hatuM ke emanI saMmati vinA suvihita sAdhuo pATaNamAM rahI zaktA nahotA. tyAM suvihita sAdhuone mATe eka svataMtra upAzraya banAvavAmAM Avyo." A. jinezvarasUrie paMcaliMgI prakaraNa, SaTrasthAna prakaraNa, hAribhadrIya aSTavRtti (saM. 1080), lIlAvatIkahA, kahANayakesa ane pramAlakSma vagere graMtha rahyA che. A graMtha uparathI kahI zakAya ke teo saiddhAMtika, kathAsAhityakAra ane dArzanika vidvAna hatA. saddhAMtika lekhe emaNe "chANa-paraNa, jene "zrAvakavaktavyatA" paNa kahe che, te racyuM che. emAM 104 padya che. samagra graMca cha sthAnakamAM vibhakta cheH 1 vrata parikama, 2 zIlava7, 3 guNavatva, 4 RjuvyavahAra, 5 gurUzuzraSA, ane 6 pravacana-kauzalya. A cha sthAnakagata guNavALe zrAvaka utkRSTa gaNAya. AnA upara A. abhayadevasUrie 1638 zlepramANa bhASya racyuM che. enA para jinapAla upAdhyAye vi. saM. 1264(I. sa. 1208)mAM 1484 pramANa vRtti racI che. eka vRtti thArApadragathvIya zAMtisUrie racI che ane bIjI eka vRtti ajJAtakartaka maLI Ave che. A. jinezvaranI dArzanika pratibhA "pramAlakSmImAM joI zakAya che. tAMbara AcAryomAM koIe vArtikanI racanA karI nahotI. e abhAvanI pUti A. jinezvarasUrie vi. saM. 1095(I. sa. 1039)mAM "pramAlakSma' nAmathI "nyAyAvatAra'nA vAtikarUpe karI che. AmAM anya darzananAM pramANabheda ane lakSaNanuM Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 ] selaMkI kAla [ prakhaMDana karIne "nyAyAvatAra -mAnya parokSanA be bheda vyavasthita karyA che. A racanA madhyamaparimANa che. "pramAlikSma" upara pite paNa vRtti paNa racI che. emaNe saM. 1108(I. sa. 1052)mAM "kahAyakosa' racyo che, jemAM mULa 30 gAthA prAkRtamAM che ane enA upara prAkRtamAM ja TIkA racI che, jemAM 36 mukhya ane 4-5 avAMtara kathA che. A kathAonI racanA dvArA emanA anekavidha pAMDityano paricaya maLe che. emaNe "lIlAvaIkahA" prAkRta padyamAM saM. 1082(I. sa. 1026) ane saM. 1095(I. sa. 1039)mAM AzApallImAM rahIne racI che. A kathA padalAlitya, zleSa ane vividha alaMkArothI vibhUSita che, paNa A kayA upalabdha thaI nathI. A graMthanuM A. jinaratnasarie saM. 1248(I.sa. 1192)mAM saMskRta zlekabaddha bhASAMtara "nirvANalIlAvatIsAra" nAmathI karyuM che. A sAra 21 utsAhamAM 6000 kapramANa che. buddhisAgarasUriH A vardhamAnasUrinA ziSya buddhisAgarasUri paNa vividha viSayomAM vizArada hatA. emaNe saM. 1080(I. sa. 1024)mAM "paMcagraMthI." nAme vyAkaraNa-graMthanI 7000 parimANa racanA jAramAM rahIne karI hatI.11 A vyAkaraNa gadya-padyamAM che. zvetAMbara janonuM A sarvaprathama saMskRta vyAkaraNa gaNAya che. vaLI emaNe "chaMdazAstra" racyuM hovAno ullekha paNa maLe che,12 paNa e graMtha haja upalabdha thayo nathI. A. vardhamAnasUrie saM. 114 (I. sa. 1084)mAM racelI "mane ramAkathA'nI prazasti uparathI jaNAya che ke A buddhisAgare vyAkaraNa, chaMda, nighaMTu, kAvya, nATaka, kathA, prabaMdha vagere racAM, hatAM, paNa e racanAo hajI sudhI prApta thaI nathI. caMdanAcArya zvetAMbara jainAcArya mahAkavi caMdanAcArya nA ziSya. hatA e jANavAmAM AvyuM nathI, paNa emaNe "azokavatIkathA' nAme suMdara kavitvapUrNa kathAnI racanA karelI e vize ullekha I. sa.nI 11mI sadImAM thayele seDhala kavi pitAnA mitra tarIke kare che. A kathAgUMca hajI upalabdha thayo nathI. 13 vijyasiMhasUri vijayasiMhari nAmanA zvetAMbara jainAcAryo aneka khaga-kAvya racyAM hatAM ane emanI zIdhra racanAothI prasanna thaIne nAgArjuna nAmanA keI rAjAe emane "khaDragAcArya'nA birudathI saMmAnita karyA hatA. kavi seDhale emanA pitAnA mitra tarIke ullekha karyo che. 14 emanAM kAvyo paikI koI kAvya hajI sudhI upalabdha thayuM nathI. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para muM ] bhASA ane sAhitya [ ra79 - kavi iMdra H jenonA digaMbara matanA kavi Idra "ratnamaMjarIkathA" nAme suMdara graMtha racyo che, jemane kavi seDale pitAnA mitra tarIke ullekha karyo che. emanuM uparyukata kAvya hajI maLyuM nathI. kAyastha kavi seDhala (I. sa. 1026 thI 1050) caulukya rAjA bhImadeva 1 lA nA samayamAM gujarAtano dakSiNa bhAga "lATanAme oLakhAte hate. enA para dakSiNanA cAlukya rAjAonI sattA pravartatI hatI. e lATa dezanI rAjadhAnInuM nagara bharUca hatuM. tyAM vidyApremI ane kaviono preraNAdAtA vatsarAja nAme rAjA hatA. e rAjAnI rAjasabhAne mukhya vidvAna soDhala nAme kavi kAyastha vaMzano hato. eNe bANanI "kAdaMbarI' nI zailIe "udayasuMdarI' nAme sarasa kavitvapUrNa gadyabaddha caMpUkayA racI che. 15 kathAnA AraMbhamAM kavie pitAnA vaMzane paricaya ApatAM valabhImAMthI pitAnA kAyastha kuLanI utpatti kevI rIte thaI enI keTalIka vigato ApI che ane "udayasuMdarI kathA'nI eka kathAnI paddhatie racanA karI che. kavi koMkaNa pradezanA zilAhAravaMzIya rAjAonA paricayamAM AvatAM emanI sabhAmAM paNa sAro satkAra pAme hato. kavinA gADha mitro paikI eka caMdanAcArya, jemaNe azokavatIkathA' nAmaka graMtha racyo che ane bIjA jemane nAgArjuna rAjAe khaggAcArya'nA birudathI prasiddhi ApI hatI te vijayasiMhasUri, e baMne vetAMbara jainAcArya hatA. e sivAya kavi mahAkIrti, je traNa bhASAne vidvAna hatA, ane "ratnamaMjarI'ne nirmAtA ddha kavi-baMne digaMbara jaina hatA, temane kavi sAdara ullekha kare che.' zilAlekhenA AdhAre A caMdUkathAne I. sa. 1026 thI 1050nA samaya vacce mukI zakAya. 17 haribhadrasuri bRhagacchanA mAnadevasari ane emanA ziSya jinadeva upAdhyAyanA ziSya haribhadrasUrie pATaNamAM jayasiMhadevanA rAjyamAM AzAvara sanInI vasatimAM rahIne "baMdhasvAmitva" nAmaka karmagraMtha para 650 zlekapramANa vRtti saM. 1172(I. sa. 1116)mAM racI che. e ja varSamAM pATaNamAM AzApuravasatimAM rahIne jinavallabharinA "AgamikavastuvicArasAra' (SaDazIti) graMtha para 850 zloka-pramANa vRtti racI che. e varSamAM prAkRtamAM "munipaticarita' para gAthAmAM racyuM che. vaLI, prAkRtamAM "zreyAMsanAthacarita 6584 gAthAmAM jayasiMhadevanA rAyakAlamAM racyuM che. emaNe umAsvAtie racelA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] solaMkI kAla [ . prazamarati" prakaraNa upara 1500 zleka-pramANa vivaraNa pATaNamAM bhaNazALI dhavalanA putra yazonAganA upAzrayamAM rahIne saM. 1185(I. sa. 11ra9) mAM racyuM che. 18 vaLI e ja varSamAM 500 zleSmamANa kSetrasamAsa-vRtti" ane "jabUra dviIpasaMgrahaNI-vRtti" paNa racI che. sUrAcAryaH sUrAcArya cityavAsI droNAcAryanA ziSya hatA. pUrvAzramamAM teo droNAcAryanA bhAI saMgrAmasiMhanA putra mahIpAla nAme hatA eTale bhatrIjA mahIpAlane droNAcArye dIkSA ApI, emane bhaNAvI-gaNAvI "surAcArya' nAmathI prasiddhi ApI. sUrAcArya zabda, pramANu ane sAhityazAstranA pAragAmI viThAna hatA. emanI pAse keTalAye munio adhyayana karatA hatA. mALavAnA rAjA bhojanI vidvatsabhAne parAjaya karyo hato ane bhajavyAkaraNanI racanAmAM bhUla batAvI bhejane AzcaryAnvita karyo hato tethI ja emanA upara krodhe bharAyo hato.19 pachI te dhanapAlanI sUcanAthI sUrAcArya gupta rIte dhArAmAMthI vihAra karI pATaNa pahoMcI gayA hatA. surAcAryuM kaSabhadeva ane neminAthanA caritarUpe "RSabha-mi kAvya 'nAme dvisaMdhAnakAvyanI saM. 190(I. sa. 1034)mAM racanA karI che. dhanezvara muniH A. jinezvarasUri ane A. buddhisAgarasUrinA ziSya jinabhasUri, jeo AcArya thayAM pahelAM dhanezvara muninA nAmathI khyAta hatA, temaNe vi. saM. 195(I. sa. 1039)mAM cAvalI(caMdrAvatI)mAM "surasuMdarI' nAme kathAgraMtha 2500 gAthA parimANamAM moTI bahena sAthvI kallAmaNamatinA AdezathI rame che. A kathA 16 paricchedamAM vibhakta che ane AmAMnAM upamA, dveSa, temaja rUpakathI vibhUSita varNana uttama kAvyakoTinAM che. rasanA vaividhyamAM kavie pitAnuM anekhuM kauzala batAvyuM che. ekaMdare A eka premakathA che. AmAM pitAnI priyatamAnA lAMbA viraha pachI vidyAdharanuM lagna thayAnI vAta Ave che. AmAM AMtarakathAo paNa ghaNuM che. zAMtisuri: thArApadragathvIya A. zAMtisUri rAjA bhImadeva 1lAnA samayamAM kavi ane vAdI tarIke vikhyAta hatA. emaNe 'uttarAdhyayanasUtra' para pramANabhUta "ziSyahitA" nAmaka vistRta vRttinI racanA karI che. A vRtti dArzanika vAdathI pUrNa samartha TIkAgraMtha che. AmAM prAkRta aMza vizeSa hovAthI e "pAIyaTIkA" nAmathI paNa oLakhAya che. A sivAya emaNe ' jIvavicAra prakaraNa" ane "catyavaMdana-mahAbhASyagraMtha paNa racyA che. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ ra81 pATaNamAM saMpaka-vihAra nAmanA jinamaMdira pAse AvelA thArApadragathvIya upAzrayamAM vijayasiMhasUri nAmanA AcArya rahetA hatA. khaggAcArya" birudathI prasiddha AcArya A hovAno saMbhava che. ekadA teo vihAra karatA unnatAyu-UNa gAme gayA. tyAM emaNe bhIma nAmano pratibhAzALI bALaka joye. enAM mAtApitAne samajAvI AcArya ene dIkSA ApI. have bhIma zAMti muninA nAme oLakhAvA lAge. e muni vidyAdhyayana karIne vidvAna thatAM AcAryapade pahoMcyA ane vijayasiMhasUrinA paTTadhara thayA.21 pATaNanI bhImadeva 1 lAnI sabhAmAM zAMtisUri vIMdra ane vAdicakravatIrUpe prasiddha hatA.22 kavi dhanapAlanI prArthanAthI zAMtisUrie mAlavapradezamAM vihAra karyo ane bhojarAjAnI sabhAnA 84 vAdIone parAjaya karI 84 lAkha mALavI rUpiyA (mALavAnA eka lAkha rUpiyA gujarAtanA 15 hajAra rUpiyA barAbara thatA eTale 12 lAkha 60 hajAra gujarAtI rUpiyA) prApta karyA. AmAMthI 12 lAkha rUpiyAne tyAM dhArAmAM janamaMdira baMdhAvavAmAM kharca karyo ane 60 hajAra rUpiyAne tharAdanA AdinAtha maMdiramAM ratha banAvavA mATe kharca karyo hate. pitAnI sabhAnA paMDito mATe zAMtisUri vetAla jevA hovAthI rAjA bhoje emane vAdivetAlInI padavIthI vibhUSita karyA hatA. dhArAnagarImAM keTaloka samaya rahIne zAMtisUrie mahAkavi dhanapAlanI "tilakamaMjarI'nuM saMzodhana karyuM. pachI paM. dhanapAlanI sAthe teo pATaNa AvyA. e samaye zeDa jinadevanA putra padmadevane sApa karaDyo hato, tene marI gayele jANI leke bhUmimAM dATavA gayA hatA. A. zAMtisUrie ene nirviSa karI jIvanapradAna karyuM hatuM. A. zAMtisUrie lATa-bharUcanA vidyAbhimAnI kola kavine parAjita karyo hato. zAMtisUrine 32 ziSya hatA. e badhAne pramANazAstra ane bauddhadarzanane teo abhyAsa karAvatA hatA. 23 teo vi. saM. 1076(I.sa. 1020)mAM svargastha thayA. zAMtisUri nAmanA aneka AyArya thayA che e mATe juo "nyAyAvatAravArtikavRtti-prastAvanA" (pRSTha. 146- 49). mahezvarasUriH sajajana upAdhyAyanA ziSya mahezvarasUrie I. sa. 105ra pUrve prAkRtamAM "nANapaMcamIThA' nAme suMdara graMtha racyo che. mahezvarasUri eka pratibhAzALI kavi ane saMskRta -prAkRta-apabhraMza bhASAnA prakAMDa paMDita hatA. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] selakA kAla [ pra. emanI kathAnI varNanazailI prAsAdika ane bhAvayukta che. teo prAkRtamAM racanA karavAnuM kAraNa batAvatAM kahe che ke "alpabuddhivALA loke saMskRta kavitA samajI zakatA nathI eTale sarvasulabha prAkRtamAM kAvyaracanA karavAmAM AvI che. gUDhArtha ane dezI zabdothI rahita tathA sulalita padethI gracita ane ramya prAkRta kAvya kone AnaMda ApatuM nathI ? 24 graMthanI bhASA para ardhamAgadhIne ane kyAMka apabrazano prabhAva che. gAthAdane prayoga karyo che. dvIpa nagarI vagerenAM varNana AlaMkArika ane zleSAtmaka bhASAmAM che. vacce vacce kAvyanA bhAvane subhASitethI, vizada karyo che. A graMthamAM dasa thA che. e paikI pahelI "jayasenakathA' ane chellI "bhaviSyadattakathA" 500-500 gAthAomAM che ane bAkInI ATha kathA 125-125 gAthAomAM che. A rIte 2000 gAthAomAM A graMtha racAyele che. dareka kathAmAM jJAnapaMcamIne mahimA batAvavAmAM AvyuM che. jenAcAryoe kArtikanI zukala paMcamIne "jJAnapaMcamI parva tarIke nakkI karI e divase zAstronAM. lekhana, pUjana, saMmAna vagere kArya karavAnuM vidhAna kareluM che. A. mahezvarasUrie "saMyamamaMjarI" nAme kAvya 35 apabhraMza devAmAM raceluM che. AmAM AcAra ane nItine lagate upadeza Ape che. enA upara saM. 155 (I. sa. 1494) mAM racAyelI eka TIkA paNa che, jemAM aneka daSTAMtakathAone saMgraha che. eka "puphavaIkahA" nAmanI prAkRta bhASAmAM racAyelI kRti maLe che, paNa emAM enA kartAnA nAmano ullekha nathI, paNa guru-nAma "sarjanane tathA pragurunA nAma "abhayasUri'no nirdeza karyo che. enI hastaprata vi. saM. 1191 (I. sa. 1135) mAM lakhAyelI che. saMbhavataH A kRti sajajana upAdhyAyanA ziSya mahezvarasUrinI hoya ema jaNAya che.25 ghA dvivedaH vRddhanagara-vaDanagarano ghA diveda saMskRtane mahApaMDita hatA. eNe "nItimaMjarI" nAmaka graMtha race che, je I. sa. 1054 mAM lakhIne pUrNa karyo hato. droNAcArya : droNAcArya eka bahuzruta mahAna Agamadhara caityavAsI AcArya hatA. sva-para darzanenA samartha jJAtA hatA. emaNe "ghaniryukti" nAme graMtha ra che. A. abhayadevasUkie vi. saM. 112 (I.sa. 1064) vagere samayamAM racelI nava Agama paranI vRttionuM saMzodhana eka paMDitamaMDalIe karyuM temAM droNAcArya mukhya saMzodhaka hatA. 27 AgamonI TIkAo sivAya bIjA TIkA-- Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ ra83 graMthanuM paNa emaNe saMzodhana karyuM hatuM. droNAcAryanuM pratikSetra aNahilavADa hatuM. droNAcArya pUrvAzramamAM kSatriya hatA. aNahilavADanA rAjA bhImadeva 1 lAnA teo mAmA thatA hatA. 28 abhayadevasUri abhayadevasUri A. jinezvarasUrinA ziSya hatA. A. jinezvarasUrie dhArAnagarImAM tyAMnA zeTha dhanadevanA putra abhayakumArane dIkSA ApI "abhayadeva muni' nAmathI pitAne ziSya banAvyo. yogyatA prApta thatAM vardhamAnasUrinA AdezathI abhayadeva munine AcAryapada pradAna karI "abhayadevasUri" nAmathI jAhera karyA. A. abhayadevasUrie nava aMga-Agamo para TIkAo racI ane navAMgIvRttikAra tarIke khyAti meLavI. A aMga-AgamomAM emaNe Thera Thera varNakasaMdarbhone nirdeza karyo che AthI sarva prathama emaNe aupapAtika-upAMgasUtranI vRtti racI, jethI vAraMvAra AvatAM nirdiSTa vaNekasthAnamAM ekavAkyatA jaLavAI rahe. abhayadevasUrie pitAnI A vRttiomAM khUba ekAgracitta banI e kAlamAM prApta anekAneka prAcIna-prAcInatama sUtra-pratione ekaThI karI aMgasUtronA pATha vyavasthita karavAnuM mahAna kArya karyuM, AthI emanI vRttiomAM pAThabheda temaja vAcanatara vagerene puSkaLa saMgraha thayela che. A kAryamAM emanA aneka vidvAna ziSya-praziSyae emane sahAyatA ApI hatI, jemanAM nAmo ullekha emaNe potAnI graMyAMta-prazastiomAM karyo che. A. abhayadevasUrinI A vRttionuM saMzodhana temaja parivardhana cityavAsI mRtadhara droNAcAryuM karyuM hatuM. droNAcAryane abhayadevasUri pratye bhAre saddabhAva hatA. jayAre droNAcArya pitAnA pakSanA caityavAsI sAdhuone AgamavAcanA ApatA tyAre abhayadevasUri paNa e vAcanAmAM jatA. e samaye svayaM droNAcArya UbhA thaIne emane sAme levA jatA ane emanuM Asana pitAnI pAse ja naMkhAvatA.29 A AdarabharyA vyavahAra sAme ziSyo reSe bharAIne babaDatA ke A vaLI AjakAlane abhayadeva amArA karatAM zuM moTo thaI gayo che?30 e samaye droNAcArya abhayadevanA guNanuM pradarzana karAvI emane zAMta pADatA ane abhayadevasUrinI tamAma vRttio joI tapAsI ApavAnuM paNa emanI samakSa vacana ApatA. A. abhayadevasUrie 1. jJAtAdharmakathA-vRtti, saM. 1120(I. sa1064) mAM, 2. sthAnAMga-vRtti, e ja varSamAM, 3. samavAyAMga-vRtti, e ja varSamAM, 4. bhagavatI-vRti, saM. 1128(I. sa. 1072)mAM, 5. upAsakadazA-tti, 6. aMta Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] selaMkI kAla [ pra. kRdazA-vRtti, 7. anuttaraupapAtika-vRtti, 8. praznavyAkaraNa-vRtti, 9. vipAksavavRtti, 10. aupapAtikasUtra-vRtti tathA 11. prajJApanA tRtIyapadasaMgrahaNI gAthA 173 vagere-Agamika vRttio racI. emaNe A uparAMta 12. jinezvarasUrinA chaThThANapayaraNa" para bhASya racyuM che. 13. haribhadrasUrinA "pacAsaga' para vRtti, 14. ArAdhanAkulaka ane 15. jayatihuaNastotra (apabhraMzamAM racyAM che. AgamenI TIkA racatAM emaNe saMpradAyaparaMparAne abhAva, uttama takane abhAva, vAcanAonI anetA ane pustakanI azuddhio vagere muzkelIo jaNAvI che. vaLI teo vRttionA racanAkAla daramyAna AyaMbila vagere tapa karatA, rAtre ujAgarA veThatA ane khUba mahenata karatA tethI emane koDha thaI gayo hato. A rogane dUra karavAnA upAya mATe, seDhI nadInA kinAre thAMbhaNa gAmanA eka vRkSa nIce jinezvaranI mUrti hatI te emaNe "jayatihuaNa stotranI racanA karIne pragaTa karI, thAMbhaNAmAM staMbhana pAzvanAthanuM maMdira baMdhAvI e mUtine -tyAM sthApita karI ema kahevAya che. sAdhAraNa siddhasenasUri jemanuM pUrvAzramanuM nAma "sAdhAraNa hatuM te siddhasenasUrie vi. saM. 112 (I. sa. 1067)mAM "vilAsavatI' nAmaka kRti apabhraMzamAM 11 saMdhiomAM racI che.33 vetAMbara jainAcAryoe apabhraMzamAM svataMtra ane meTI kathArUpe racelI kRtiomAM A kRtine sarvaprathama kRti mAnI zakAya. namisAdhuH namisAdhu thArApadrIyagacchA A. zAlibhadrasUrinA praziSya hatA. emaNe ruTa kavinA "kAvyAlaMkAra' para vi. saM. 11rapa(I.sa. 1069)mAM - vRtti-TippaNanI racanA karI che.34 namisAdhue apabhraMzanA 1. upanAgara, 2. AbhIra ane 3. grAmya-A traNa bhedo saMbaMdhI mAnyatAnA viSayamAM ullekha karyo che. rakaTanA vidhAnane nirAsa karatAM deza-prabhedathI apabhraMza bhASA che te pradezanI apekSAe aneka bheda- vALI che, tenAM lakSaNa te te dezanA lekethI jANI zakAya che, ema kahyuM che. namisAdhue "Avazyaka cityavaMdana-vRtti'nI racanA saM. 11rara(I. sa. 1066) mAM karI che. jinacaMdrasUriH A. jinacaMdrasUrie "saMgaraMgazAlA" nAmane bRhakAya graMtha saM. 1125(I. sa. 1069)mAM racyo che, jene A. devabhadrasUrie pratisaMskAra karyo che. A graMthamAM saMvegabhAvanAnuM varNana che. samagra varNana Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya ( 285 zAMtarasathI pUrNa che. emAM aneka kathAo vagere che. A jinacaMdrasUrie prazastimAM jinezvarasUri ane buddhisAgarasUrinI khUba prazaMsA karI che. caMdraprabha mahattara : abhayadevasUrinA ziSya caMdraprabha mahattare potAnA ziSya vIradevanI prArthanAthI "vijayacaMdacariya" vi. saM. 11raha(I. sa. 1071)mAM rahyuM che. AmAM ATha prakAranI pUjAnA phaLanuM varNana ATha kathAo dvArA karyuM che. kRti suMdara ane prAsAdika che. AmAM 1063 gAthA che. | nemacaMdrasUri : A. nemacaMdrasUri udyotanasUrinA ziSya AmadevasUrinA ziSya hatA. sUri thayA pahelAM teo "deveMdragaNi" nAmathI oLakhAtA hatA. e deveMdragaNi nemicaMdrasUri)e vi. saM. 1129(I. sa. 1073)mAM aNahilapATamAM dehaphreiM zeThanI vasatimAM rahIne "uttarAdhyayanasatranI 14000 kaparimANa vRtti. racI. vaLI, emaNe "AkhyAnakamaNikoza'nI mahatvapUrNa racanA prAkRtamAM karI che. Ane prAkRta kathAono koza kahI zakAya. emAM 41 adhikAra che. emaNe "ratnacuDa" nAmanI kathA racavAne AraMbha DiDilapadramAM karyo hato ane enI pUrNAhuticaDAvalI(caMdravatI)mAM karI hatI. vIrajinacarita vi. saM. 1141(I. sa. 1085)mAM 3000 zlokapramANu prAkRtamAM aNahilavADamAM rahIne racyuM hatuM. | devabhakasUri : A. abhayadevasUrinA ziSya prasannasUrinA sevaka ane sumativAcakanA ziSya guNacaMdragaNi, jeo AcArya thayA pachI "devabhadrasUri'nA nAmathI prakhyAta thayA, temaNe vi. saM. 1139(I. sa. 1982)mAM 12025, zleka-parimANa "mahAvIra-carita" prAkRtamAM racyuM che. AvaDuM meTuM mahAvIra svAmInuM carita anya koI kavinuM jANavAmAM AvyuM nathI. A carita ATha prastAvomAM vibhakata che. emAM bhinna bhinna chaMdonA upayogathI thayelI kAvyanI manaharatA emanAM rAjA nagara vagerenAM varNanamAM jovAya che. emAM keTalAMka padya apabhraMzamAM paNa che. saMskRta avataraNe paNa jovAya che. trIjA prastAvamAM vidyAdharanI kathA hRdayaMgama che. vaLI, emaNe "kahArayaNasa nAmano graMca vi. saM. 11pa8(I.sa. 112)-- mAM bharUcamAM rahIne prAkRtamAM 11500 pramANu race che. kathAonI A mahatvapUrNa racanAmAM 50 kathAnaka che, je gadya ane padyamAM alaMkArapradhAna prAkRta bhASAmAM lakhAyAM che. A badhAM laukika kathAnaka apUrva che, je bIje jovAmAM AvatAM nathI. vaLI, emaNe "pArzvanA carita', "anaMtanAthastotra "vItarAgastava" uparAMta darzanaviSayaka "pramANuprakAza" nAmano nAno graMtha racyuM che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201] selaMkI kAla [ pra. A AcAryo "zreyAMsanAtha carita" paNa prAkRtamAM racyuM hoya ema jaNAya che. - vardhamAnasUri: navAMgIvRttikAra A. abhayadevasUrinA ziSya A. vardhamAnasUrie vi. saM. 114 (I.sa. 1084)mAM 15000 prAkRta gAthAmAM "manoramAcarita' jayasiMhadevanA rAjyakAlamAM racyuM che ane 1000 lekapramANu "AdinAthacarita" paNa prAkRtamAM racyuM che. A carita pAMca avasaremAM vibhakta che. AdinAthanuM AvaDuM moTuM carita bIjA koI kavinuM maLyuM nathI. kyAMka apabhraMza bhASAne paNa upayoga karyo che. devacaMdrasUriH pUrNatalagacchanA A. guNasenasUrinA ziSya ane A. hemacaMdasUrinA guru A. devacaMdrasUrie vi. saM. 1160 (I. sa. 1104)mAM prAkRtamAM padhAtmaka 12100 zlekapramANa "saMtinAcariya" nAmano graMtha racyo che. AvaDuM moTuM zAMtinAthanuM carita bIjA keI kavie raceluM jaNAtuM nathI. vaLI, emaNe 17 kaDavakamAM "sulasaphakhANa' nAmaka caritagraMtha apabhraMzamAM ra che. e sivAya A. pradyumnasUrinA "mUlasuddhipayaraNa" graMtha upara vi. saM. 1146 I. sa. 1089)mAM TIkA racI che. - jinadattasUri A. jinavallabhasUrinI pATe A. jinadattasUri nAmanA AcArya thayA. vi. saM. 1132(I. sa. 1076)mAM emane janma dhoLakAmAM thayela. emane dharmadeva upAdhyAye vi. saM. 1141(I. sa. 1085)mAM dIkSA ApI "somacaMdra" muni nAma ApyuM. AcAryapadavI maLatAM teo "jinadattasUri' nAmathI prasiddha thayA. emaNe aneka graMtha racyA che. apabhraMzanA traNa graMthe paikI 1. "caryarI' emaNe vAgaDapradezamAM vihAra karatAM jinavallabhasUrinI stutirUpe 47 kaDIomAM kuMdachaMdamAM racI che; 2. "dharmopadezarasAyanarAsa' 70 copAIbaMdhamAM racele prApta thAya che. AmAM guru ane zrAvakanAM lakSaNo upara bhAra mUkatAM upadeza ApavAmAM Avyo che; ane 3. "kAlasvarUpakulaka" paNa upadezAtmagraMtha che. A sivAya emaNe 4. gaNadhara-sArdhazataka (prA.), 5. saMdehadelAvalI (prA.), 6. cityavaMdanakulaka (prA.), 7. gaNadharasaptati (prA.), 8. sarvAdhiSThAvismaraNastotra (prA.), 9. suguruparataMtrya, 10. viMzikA, 11. vivinAzisastotra, 12. upadezakulaka, 13. vyavasthAkulaka, 14. zrutastava, 15. adhyAtmagIta, 16. usUtrapadaghATanakulaka, 17. darzanakulaka vagere graMtha racyA che. emaNe "kAlasvarUpakulaka" pAImAM eka etihAsika mAhitI ApI cheH vikamasaMvacchari sayabAraha huthai paNahau sahu gharabAraha / eTale vi. saM. 1200(I. sa. 1144)mAM badhAM gharabAra nAza pAmyAM. matalaba Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 287 ema lAge che ke A samayamAM ghoLakAmAM paracakra AvyuM haze. pAchalA varSamAM kumArapAla gujarAtanA adhipati thayo hato eTale kumArapAla gAdIe AvatAM rAjyamAM thoDI avyavasthA thatAM koI dhADapADuoe dhoLakAmAM lUMTaphATa karI hoya athavA dharatI kaMpa thayo hoya, ene nirdeza lAge che. caMdraprabhasUri parNamikagacchanA saMsthApaka caMdaprabhasUrie "prameyaranakoza' nAmano saMkSipta dArzanika graMtha vi. saM. 1149(I.sa. 193)mAM racyo che. AmAM keTalAka vAda saMkSipta ane saraLa rUpe grathita karelA che. 5 dhamadhaSasUri parNamikagacchanA saMsthApaka A. caMdaprabhasUrinA ziSya dharmaSasUrie saM. 114 (I. sa. 1093)mAM "zabdasiddhi" nAmaka vyAkaraNa graMthanI racanA karI che, je hajI sudhI maryo nathI. rAjA siddharAja jayasiMha A AcAryanI vidvattAne prazaMsaka hato. zrIpAla kaviH gurjaranareza siddharAja jayasiMhanI vikasabhAnA pramukha kavi paramahaMta zrIpAle ghaNuM kRtio racI che. "durlabhasarorAja-prazasti, "sahastraliMgasara-prazasti," "rudramahAlaya-prazasti, "vairacanaparAjaya' kAvya, vaDanagara prAkAra-prazasti" ane "caturvizatijinastuti" temaja keTalAMka sukitasubhASita racelAM che. e paikI Aje "vaDanagara prAkAra-prazasti, "caturvizatijinastuti" ane keTalAMka subhASita maLI AvyAM che. maLI AvelI emanI kRtio kavitvakauzalathI bharapUra che, emanI kAvyapratibhAnI pUratI paricAyaka che. mahArAjA siddharAja zrIpAlane "kavIMdrA" ane " bhrAtA" kahIne mAnabhera saMbodhato hato.34 vaDabhASAcakravartI tarIke khyAti pAmelA kavi zrIpAle eka ja divasamAM mahAprabaMdha ra hato.37 saMbhavataH e prabaMdha "varecanaparAjaya' hoya. e kAvya ApaNane prApta thayuM nathI. vAdidevasUri ane kumudacaMdrAcArya vacce vi. saM. 1181(I. sa. 1125)mAM thayelA vAda-prasaMge zrIpAla kavi pramukha hato. zrIpAla vAdidevasUrinI pAMDityapratibhAne upAsaka hato. eNe ajitadevasUrinA ziSya hemacaMdrasUrie celA "nAbhaya-nemi-kAvya" athavA "hiMsaMdhAna kAvya"nuM saMzodhana karyuM hatuM. kavi zrIpAlane putra siddhapAla paNa mahAvidvAna hatA, paNa enI koI racanA maLatI nathI. kavi siddhapAlane putra vijayapAla sAre vidvAna hato e eNe racelA "draupadIsvayaMvara ' nATaka parathI jaNAI Ave che. A, hemacaMdrasUri (I. sa. 1089 thI 1173): gujarAtanA ItihAsamAM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlI kAla. [ 310 289 ] kalikAlasava 1 A. hemacaMdrasUrinA samaya suvarNa yuganA nAmathI prasiddha che. A suva yugamAM gujarAte sarvAM gINa vikAsa sAdhyA hatA. siddharAja ane kumArapAlanA A zAsanakAlamAM gujarAtanA sAmrAjyanA vistAranI sAtheAsAtha kalA, vidyA, vANijya Adi badhAM kSetramAM pragatinI carama sImA sadhAI hatI. . * vidyA-sAhityanA kSetramAM joIe te A. hemacaMdrasUrie gujarAtanA nahi,. paNa samagra bhAratanA sAhityAcArya svarUpe advitIya sthAna prApta kareluM che. mALavA ane gujarAtamAM rAjakIya spardhA cAlatI hatI temAMthI sAMskArika spardhA paNa janma pAmI. pariNAme saMskArapriya rAjA siddharAjanI vinaMtIthI A. hemaca MdrasUrie * siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana' nAmaka vyAkaragraMtha, enI laghuvRtti ane bRhadghatti sAthe racyA. A. hemacaMdrasUrinI sa`tAmukhI pratibhAe kevaLa vyAkaraNanA sarjInathI pariteSa na mAnyA; emaNe abhidhAnaciMtAmaNi ', 'anekAya saMgraha,' 'nidha TukAza' ane 'dezInAmamAlA' jevA zabdakoza, dhAtupArAyaNu, liMgAnuzAsana, prAkRta vyAkaraNa ane enA eka bhAgarUpe apabhraMza vyAkaraNanI sarvaprathama racanA karI, ' kAvyAnuzAsana ' jevA alaMkAra-traya, chaMdAnuzAsana" jevuM chaMdaHzAstra, ' pramANamImAMsA' 'anyayogadvAtrizikA' ane vedAMkuza' jevA da'nagra MthA, saMskRta-prAkRta dvAzraya jevAM RtihAsakAvyA, 'triSaSTizalAkApuruSa' ane 'pariziSTapa'jevAM purANakAvyA, yogazAstra' jevA yogaviSayaka graMtha, 'ahunnIti' jevA nItiviSayanA graMtha ane stuti-kAvyo racI potAnI vidyAviSayaka vaividhyapUrNa pratibhAnA paricaya karAvyA che.39 AthI piTasana jevA vidvAne A sAhityaracanAthI Azrama mugdha banI AcArya hemacaMdrane jJAnamahAdadhi'nA birudathI alaMkRta karyAM che. : A. hemaca drasUrinA janma vi. sa. 1145(I. sa. 1089)mAM dhadhukAmAM thayA hatA. vi. saM. 1150(I. sa. 1094)mAM emane A. devacaMdrasUrie khabhAtamAM dIkSA ApI 'sAmacaMdra' muninAma ApyuM'. yAgyatA prApta thatAM emane saM. 1166 (I. sa. 1110)mAM ri-padavI ApavAmAM AvI ane emaNe hemacaMdrasUrinA nAmathI khyAti meLavI. teo saM. 1229(I. sa. 1173)mAM svargIstha thayA. emaNe 84 varSanA gALAmAM vidyA, kalA ane dha-saMskRtinAM apUrva kA karyAM hatAM. A. rAmacadrasUri : A. hemacaMdrasUrinA ziSya A. rAmacaMdrasUri zIghrakavi hatA. siddharAja jayasiMhe emanu zIghrakavitva joI ne emane * kavikaTAramala 'nI padavIthI navAjyA hatA. mahAkavi zrIpAle racelI sahasraliMga sarAvaranI prazasti aneka vidvAnee samAnya karI tyAre A. rAmacaMdrasUrie emAMthI e dUSaNu Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 289 batAvyAM hatAM. teo khUba svataMtra mAnasa dharAvatA hatA. emaNe aneka graMtho racI pitAnI dizAstra, pramANuzAstra temaja sAhityazAstra saMbaMdhI pratibhA batAvI che. gujarAtanA nATayalekhakoe racelAM 22 nATake paikI aDadhAM jeTalAM A. rAmacaMdrasUrie racyAM che. badhA graMthamAM "nATayadarpaNa" nAmaka kRtimAM emanI bahuzrutatAnAM darzana thAya che. emAM emaNe 44 nATakanAM avataraNa ApyAM che. A uparAMta emAM emaNe "rasa'nuM lakSaNa ane abhinetAnI nATayavibhAvanA vize navIna maulika mata darzAvyo che. emanI khyAti "prabaMdhazata nA kartA tarIke jANItI che, paNa Aje emanA graMtha tenI saMkhyAmAM upalabdha nathI. emaNe racelI kRtio ATalI jANavA maLe che: 1. nalavilAsa nATaka,4deg 2. kaumudImitrANuMda prakaraNa, 3. mallikAmakaraMda prakaraNa, 4. satyahari caMdra nATaka, 5. rAghavAkyudaya nATaka, 6. yAdavAlyudaya nATaka, 7. raghuvilAsa nATaka, 8. rohiNamRgAMka prakaraNa, 9. vanamAlA nATikA, 10. nirbhayabhIma vyAyoga, 11. yaduvilAsa nATaka, 12. sudhAkalaza, 13. dravyAlaMkAra pattavRtti saha(guNacaMdrasUri sAthe), 14. nATyadarpaNa pajJavRtti saha (guNacaMdrasUri sAthe), 15. hemabRhanyAsa. uparAMta keTalAMka stotra ane so glaeNka kumAravihArazataka nAme eka khaMDakAvya moTA chaMdamAM racyuM che. AmAM kumArapAla rAjAe baMdhAvelA pArzvanAtha-jinAlayanuM kAvyamaya zebhAbharyuM citrAtmaka varNana karyuM che.41 emAMthI tatkAlIna zilpasthApatyanI keTalIye hakIkata jANavA maLe che. teo potAnI kavitA vize AtmavizvAsa pragaTa karatAM kahe che? prabandhA ikSuvat prAyo hoyamAnarasAH kramAt / kRtistu rAmacandrasya sarvA svAdu puraH puraH // kakasUci: upakezagacchIya A. devaguptasUrinA ziSya A. kakkarie A. hemacaMdrasUri ane rAjA siddharAjanI preraNAthI kriyAhIna cityavAsIone vi. saM. 1152 (I. sa. 1096)mAM harAvI gaccha bahAra karyA hatA. emaNe "mImAMsA', "jinacaityavaMdanavidhi" ane "paMcapramANikA" nAmaka graMthanI racanA karI che. - bhadrezvarasUriH A. bhadrezvarasUrie prAkRtamAM "kahAvalI' nAme gadyAtmaka graMtha 24000 kapramANa ra che. AmAM 63 zalAkA puruSa, kAlakAcArya, siddhasena divAkara, jinabhadragaNi kSamAzramaNa vagerenAM carita AlekhyAM che. chelle prabaMdha A. haribhadrasUrina che, je apUrNa che, eTale A graMtha I. sa.nA 10- 11 saikAnI racanA hevAnuM vidvAnonuM maMtavya che. A graMtha ItihAsanI dRSTie sa. 19 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] selaMkI kAla [ pra. atyaMta upayogI che. nemicaMdragaNi athavA jasa (11 mo seke) : A. vIrabhadra ke vIrabhadranA ziSya nemicaMdragaNi athavA emanA jasa nAmanA kaI ziSya "taraMgalelA' nAmanI kRti prAkRtamAM 450 gAthAomAM racI che. A. pAdaliptasUrie prAkRtamAM racelI "taraMgavAI kathAno AmAM sAra ApavAmAM Ave che. kartAnA jaNAvyA mujaba mULa "taraMgavAI' je kulake, gupitayugalaka, kulaka ane dezya zabdothI bharapUra hatI te badhuM kADhI nAkhIne mAtra kathAno saMkSepa A kRtimAM karyo che. bihaNa kaviH kAzmIrI kavi bilpaNa rAjA karNadeva(I. sa. 10641094)nA samayamAM gujarAtanI rAjadhAnI pATaNamAM AvyuM hatuM. eNe karNadeva rAjAnI eka praNayathAne anulakSI "karNasuMdarI'nATikA racI che, je maMtrI saMpankara apara nAma sAMdra mahetAe baMdhAvelA zAMtinAtha jinamaMdiranA yAtratsava prasaMge bhajavavAmAM AvI hatI.4ra A nATikAmAM maMtrI sAMtU, rAjA karNadeva ane enI paTarANI mayaNallAdevIe gajhanI upara karelI caDAI vize keTalIka sUcaka etihAsika vigata maLI Ave che. vastutaH gajhanI upara caDAI nahIM, paraMtu gajhanInA keI sulatAnanA lazkara sAthe yuddha thayuM haze. kavi cheDe samaya gujarAtamAM rahIne somanAthanI yAtrAe gayo hato. tyAMthI dakSiNamAM kalyANanA cAlukya rAjA vikramAMkadevanI rAjasabhAno mukhya vidvAna banI rAjavInA guNatkIrtana mATe eNe 18 sagevALuM "vikramAMkadevacarita" mahAkAvya racyuM. A sivAya bihaNanA nAma upara "caurapaMcAzikA" ane "pArzvanAthastotra' racyAM maLe che, paraMtu e A ja bihaNa che e kahevuM muzkela che. municaMdrasUri (I. sa. 1040 pUrve) : siddhAMtika tarIke khyAti pAmelA A. municaMdrasUri A. yazobhadrasUri ane nemicaMdrasUrinA paTTadhara hatA ane A. vAdIdevasUrinA guru hatA. teo saMskRta-prAkRta bhASAnA rahasyavedI hatA. A. zAMtisUri pATaNamAM potAnA 32 ziSyone pramANuzAstrano abhyAsa karAvatA hatA tyAre municaMdrasUri nADolathI vihAra karI pATaNa AvyA hatA. teo pATaNamAM cityaparipATI karatAM karatAM A. zAMtisUri mAM ziSyone pATha bhaNAvI rahyA hatA tyAM AvyA ne UbhA rahIne pATha sAMbhaLavA lAgyA. pachI teo lagAtAra paMdara divasa sudhI A prakAre pATha sAMbhaLatA rahyA. soLamA divase Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 291 , jyAre badhA ziSyonI parIkSA levAtI hatI tyAre municaMdrasUrie ApelA javAbathI ( zAMtisUri khUba saMtuSTa thayA. municaMdrano bauddhika camatkAra joI zAMtisUrie emane potAnI pAse rAkhI pramANuzAstra vizeSa abhyAsa karAvyuM hatuM. A. municaMdrasUrie nAnA-moTA 30 graMtha racyA che. keTalAka graMtha te A. haribhadrasarie racelA graMthanA vyAkhyAnarUpe che. keTalAka graMtha pATaNamAM rahIne racyA che. keTalAka graMtha A prakAre che : 1. anekAMta jayapatAkA-TipaNa, 2. lalitavistarA-paMjikA, 3. upadezapada-sukhadhA-vRtti, 4. dharmabiMdu-tti, pa. yogabiMduvRtti, 6. kama prakRti-vizeSavRtti, 7. Avazyaka(pAkSika)-saptatikA, 8. rasAle (prAkRtamaya) praznottara, 9. sArdhazataka-cUrNi, 10. gAyAkoza vagere graMtho upalabdha che. - nemicaMdrasUri (I. sa. 11 mo sika) : A. jinacaMdrasUrinA ziSya A. - nemicaMdrasUrie pravacanasArodvAra' nAmaka graMthanI racanA karI che. AmAM 276 hAremAM 1599 gAthAothI jainadharma saMbaMdhI aneka viSayo upara varNana karyuM che. bIjI rIte kahIe te A graMthane jaina vizvakoza gaNI zakAya. A "pravacanasAdhAra' para A. siddhasenasUrie TIkA racI che. malayagirisUri : Agama sAhityanA sauthI moTA TIkAkAromAM A. malayagirinuM sthAna mahatvanuM che. emaNe potAnI aneka kRtio paikI kaImAMye racanA varSa ApyuM nathI tema potAnA vize paNa kazI mAhitI ApI nathI. emaNe pate raceluM "zabdAnuzAsana' je "muSTivyAkaraNa" paNa kahevAya che, temAM -emaNe mAta kumArapAtra saMtAna evuM udAharaNa ApyuM che.44 ane emAM kriyApada hyastana bhUtakALamAM heI kartA thaDA samaya upara banelA banAvanI vAta kare che evuM anumAna svAbhAvika rIte thaI zake. A. malayAgari gujarAtamAM thaI gayA e te nizcita che, paNa uparyukta pramANanA AdhAre teo I. sa.nA ( 12mA saikAmAM thayelA rAjA kumArapAla (I.sa. 1143-1173) nA ane A. 'hemacaMdrasUrinA samakAlIna heya. Ama chatAM teo A. hemacaMdrasUrine guru jevuM mAna ApatAM Avazyaka sUtra uparanI emanI TIkAmAM kula rasutipu juda: evI nedha kare che. A. malayagirie celA graMtha A prakAre jANavA maLe che? 1. AvazyakasUtra-vRtti 45 2. oghanikti -vRtti, 3. jIvAjIvabhigamasUtravRtti, 4. tibbaraMDaka-vRtti, 5. naMdisava-vRtti, 6. piMDaniryukti-vRtti, 7. prajJApanAvRtti, 8. bhagavatIsUtra tIyA ka-kRti, 9. rAjakIya-vRtti, 10. vyavahArasvavRtti, 11. sUryaprApti-vRtti, 12. vizeSAvazyaka-vRtti, 13. bRhatkalpasUtranI pIThikA uparanI vRtti-e pachInI vRtti semarIe pUrNa karI che. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI kAla [ prazna 22 ] ema jaNAya che ke bRhatkalpasUtranI vRtti lakhatAM lakhatAM ja A. mayagirinuM avasAna thayuM haze. ' jaMbUdIpa-prApti ' paranI emanI vRtti nAza pAmI hAvAnuM vidhAna sattaramA saikAnA TIkAkAra puNyasAgara ane zAMti, kayu che,46 paNa e vRttinI prati jesalameranA bhaMDAramAMthI maLI AvI che. tattvArtha sUtra upara paNa emaNe vRtti racI hatI, je Aje upalabdha nathI. jinavallabhasUri : A. abhayadevasUrinA ziSya A. jinavallabhasUrine A. devacaMdrasUrie AcArya padavI ApI hatI. tee Agama ane sAhityanA vidvAna hatA. teo krAMtadI vicAraka hatA. emaNe pAMcane badale cha kalyANakAnI prarUpaNA karI hatI. A. jinavallabhasUrie aneka graMthAnI racanA karI che : 1, piMDavizuddhi prakaraNa, 2. gaNudharasA zataka, 3. AmikavastuvicAra, 4. karmAdi vicArasAra, 5. saMghapaTTaka, 6. dharmazikSA, 7. vadhu mAnastava, 8. vividha citrAtmaka steAtro vagere. A. jinavallabhasUrinA ziSya rAmadeve vi. saM. 1173(I. sa. 1117) mAM racelA 'baDastikAvacUNi 'nAmaka graMcamAM jaNAvyuM che ke A. jinavallabha sUrie vi. saM. 1164(I. sa. 1108)mAM peAtAnAM saghaLAM citrakAvya citAnA vIraprabhunA maMdiramAM bhIMta para utkIrNa karAvyAM hatAM, e madiranA dvAranI baMnee bAjue 'dharma zikSA' ane 'sadhapaTTaka' graMtha kAtarAvyA hatA. zAMtisUri : A. nemicaMdrasUrinA ziSya A. zAMtisUrie peAtAnA ziSya municaMdranI prArthanAthI saM. 1161(I. sa. 1105)mAM 'pRthvIcadracarita' nAmaka graMtha prAkRtamAM 7500 AAkapramANa racyA che. maladhArI hemacadrasUri : rAjA karNadeve jemane maladhArI ' biruda ApyuM hatuM te ha purIya gacchanA A. abhayadevasUrinA ziSya haeNmacaMdrasUri nAme hatA. rAjazekharasUri potAnI prAkRta dvacAzrayamahAkAvya' paranI vRtti( vi. sa. 1307- I. sa. 1251 )nI prazastimAM jaNAve che ke hemacadra pUrvAzramamAM pradyumna nAme rAjasaciva hatA ane emaNe cAra patnIone tyajIne A. abhayadevasUrinA upadezathI dIkSA lIdhI hatI. dIkSita-avarathAmAM emanA uttama cAritryane joI te rAjA siddharAja jayasiMhe emanA upadezathI pAtAnA rAjyamAM 80 divasanu abhAripatra lakhI ApyuM hatuM. vaLI, emanA upadezathI jinacaityanAM zikharAne sAnAnA kaLaza-daDAthI zaNagAravAmAM AvyAM hatAM. rAjA siddharAja emanu vyAkhyAna sAMbhaLavA svayaM AvatA hatA.47 maladhArI A. hemacaMdre aneka graMtha racyA che, je lagabhaga eka lAkha zlokanuM parimANa dharAve che. temAM mukhya 1. jIvasamAsa vivaraNa (vi. sa. 1164-I. sa. 1108 ), 2. bhavabhAvanA : Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM . bhASA ane sAhitya [ 24 (vi. saM. 1170-I. sa. 11 14), 3. vizeSAvazyakabhASya-bRhadavRtti (vi. saM. 1175-saM. 1119), 4. upadezamAlA-prakaraNa vagere racyA che. AgamanA TIkAkAromAM mAladhArI A. hemacaMdranI gaNanA thAya che. AgamanI TIkAomAM emaNe 5. AvazyakamUtra TIkA, 6. naMdIsUtra-TippaNa, 7. anugArasUtra-TIkA vagere graMtha racyA che.48 A AcAryo kAvya-sAhityanA graMthamAM neminAhacariu 4050 gAthA pramANe prAkRtamAM racyuM che, paNa e, "bhavabhAvanAno eka bhAga che tethI enI svataMtra gaNanA karavAmAM AvI nathI. "vizeSAvazyakabhASyanI vRttinI racanAmAM pitAnA sAta sahAyaka vidvAnonAM nAma A prakAre ApyAM che: 1. abhayakumAraNi, 2. dhanadevagaNi 3. jinabhadragaNi, 4. lakSmaNagaNi,49 5. vibudhacaMdramuni, 6. sAdhvI AnaMdathI mahattA ane 7 sAdhI vIramatI gaNinI.... caMdrasUri : A. zIlabhadrasUrinA ziSya dhanezvarasUrinA ziSya caMdrasUri AcAryapada prApta thayA pahelAM pArzvadevagaNinA nAmathI oLakhAtA hatA. 1. prakhara bauddhanayAyika dinAge racelA "nyAyapraveza upara A. haribhadra vRtti racI che te vRtti upara prastuta caMdrasUrie pArzvadevagaNinA nAmathI vi. saM. 1169(I. sa. 1153)mAM enAM viSama padane vizada karatI "paMcikA' racI che. 2. vaLI, jinadAsagaNi mahattare nizIthacUNi para racelI TIkAnA uddeza para vRtti, 3. caiityavaMdanasUtranI 550 pramANa sudhA vyAkhyA, 4. vi. saM. 1rarara(I. sa. 1166)mAM gurjarezvara kumArapAlanA rAjayakAlamAM 2000 zlekapramANa zrAvakapratikramaNusUtranI vRtti, 5. vi. saM. 122 (I. sa. 1171)mAM chataka9panI bUmyuNinAM durgama padanI vyAkhyA, 6. vi. saM. 1228(I. sa. 1172)mAM AbhaDavAsAkanI vasatimAM rahIne niyamAvalI zrutaskaMdha (pAMca upAMgamaya) vyAkhyA 51 7 pratikalpa, 8. sarva siddhAMtaviSamapadaparyAya, 9. jayadevakRta chaMdazAstranuM TippaNu vagere graMtha racyA che. A. caMdrasUrie anya graMthakAronI kRtionAM lekhana-saMzodhanamAM paNa sAre phALe Apyo hato. pitAnA guru dhanezvarasUrie vi. saM. 171(I. sa. 1115) mAM A. jinavalamasUrinA "sUmArthavicArasAra'nI vRtti racI temAM A. pArtha deve sahAya karI hatI.para 59ha kavi : palpa nAmanA kavie jinadattasUrinI stutirUpe eka paTTAvalI racI che, jenI eka nakala sUrine rinya jinaralita munie dhArAnagarImAM vi. saM. 1170(I. sa. 1114)mAM karI che, jyAre bIjI nakala bIjA ziSya brahmacaMdra siddharAjanA rAjayakAlamAM pATaNamAM vi. saM. 1171(I. sa. 1115)mAM karI che.paTa Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pra. ra94 1 solaMkI kAla municaMdrasUri: vi. saM. 1170(I. sa. 1114)nI AsapAsa vidyamAna vidvAna AcArya municaMdrasUrie "naiSadhIya mahAkAvya' upara 12000 zlopramANa rIke racI che. matalaba ke A TIkAkAra naiSadhakAra zrIharSanA najIkanA samayamAM ja vidyamAna hatA. dhanezvarasUri: caMdrakulanA zIlabhadrasUrinA ziSya dhanezvarasUrie jinavalabhasarikRta " sUkSmArthavicArasAra sArdhazataka' nAmaka graMca para vi. saM. 1171 (I. sa. 1115)mAM 14000 zleSmamANa vRtti racI che, jemAM emanA ziSya caMdrasUrie sahAya karI hatI. haribhadrasUri: bRhadgachanA A. mAnadevasUri ane emanA ziSya jina deva upAdhyAyanA ziSya haribhadrasUrie aNahilavADamAM jayasiMhadevanA rAjyakAlamAM AzAvara sonInI vasatimAM rahIne baMdhasvAmitva-DazItikarmacaMya upara vi. saM. 1172(I. sa. 1116)mAM vRtti racI che. e ja varSamAM AzApuravasatimAM rahIne jinavallabhasUrinA "AgamikavastuvicArasAra' graMtha para 850 kapramANa vRtti racI che. e ja varSamAM pATaNamAM emaNe prAkRtamAM 6584 gAthA pramANa "zreyasa nAthacarita" racyuM che. vi. saM. 1185(I. sa. 129)mAM pATaNamAM bhaNazAlI dhavalanA putra yazenAganA upAzrayamAM rahIne emaNe "prazamarati prakaraNanI vRtti racI che. vAdI devasUri: devanAganA putra pUrNacaMdrane A. municaMdrasUrie bharUcamAM vi. saM. 115ra(I.sa. 1096)mAM dIkSA ApI muni rAmacaMdra nAma ApyuM. lakSaNa, darzana ane sAhityanuM adhyayana karI teo vi. saM. 174( I. sa. 1118)mAM AcArya thayA ane emaNe devasUri tarIke prasiddhi meLavI. emaNe rAjA siddharAja samakSa devadhi nAmanA bhAgavata vidvAnane pitAnI vidvattAthI prasanna karyo hato. dakSiNanA pharNATaka pradezanA jaina digaMbara vAdI A. kumudacaMdra sAthe devasUrine siddharAja jayasihanI adhyakSatAmAM vi. saM. 1181(I. sa. 1125)mAM vAda thaye temAM devasUrine vijaya thayo ne teo "vAdI devasUri tarIke prasiddhi pAgyA. teo A vAdamAM kayA na hota te gujarAtamAM zvetAMbaranuM nAmanizAna na hota. A vAdaviSayaka atihAsika mAhitI "mudritakumudacaMdra nATakamAM kavi yazazcaMdra Ape che. A. vAdI devasUrie gujarAtamAM pramANuvidyAno pAyo nAkhate pramANazAstrane pramANunayatanavAleka" nAme sUtrAtmaka graMtha ATha pahedomAM ja che ne enA upara "syAdAdaranAkara' nAmaka moTI TIkA paNa emaNe ja cI che. A racanAmAM emanA ziSya A. bhadrezvarasUri ane A. ratnaprabhasUri sahAyaka hatA. emaNe A Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para muM ] bhASA ane sAhitya [ ra95 uparAMta 2. muNicaMdaguruthaI, 3. municaMdraguruvirahatuti, 4. yatidinacaryA, 5. upadhAnasvarUpa, 6. prabhAtammaraNa, 7. upadezakulika, 8. saMsAradvigna morayakulaka vagere graMtha racyA che. vAdI devasUrie parIkSAmukha'nuM anukaraNa alabatta karyuM che, paNa emAM nahi AvelAM nayapariccheda temaja vAdapariccheda prakaraNene umere karyo che e emanI vizeSatA che. A dArzanika graMthamAM emanI kAvyakuzaLatAne rasAsvAda paNa maLe che. yazadevasUri : A. vIragaNinA ziSya caMdrasUrinA ziSya yazadevarie vi. saM. 112(Isa. 1116)mAM prathama paMcAzaktI cUrNi, vi. saM. 114(I. sa. 1118)mAM IpayikIcUrNi, cityavaMdanAcUrNi, vaMdanacUrNi, vi. saM. 1176(I. sa. 11ra0)mAM jinavallabhasUrinA "piMDavizuddhi" graMtha para vRtti, vi. saM. 1181(I. sa. 1124)mAM aNahilavADa pATaNamAM siddharAja jayasiMhanA rAyakAlamAM tenI nemicaMdranI pauSadhazALAmAM "pAkSikasUtra" para 2700 zlekapramANa "sukhavibAdhA' vRtti,pa4 ane vi. saM. 1182(I. sa. 1126)mAM "paccapha khANurUva" (pratyAkhyAnasvarUpa) vagere graMtha racyA che. | mahesUri : A maheMdrasUrie vi. saM. 18(I. sa. 1122)mAM narmadAsuMdarIkathA" nAmaka graMtha pitAnA ziSyonI prArthanAthI prAkRtamAM racyo che, jemAM zIlanuM mAhAsya darzAvavAmAM AvyuM che. racanA gadya ane padyamAM che, paNa padyanI adhiktA che. yAdeva upAdhyAya : upA. yazodeve siddharAjanA rAjyakAlamAM AzAvala ane pATaNamAM rahIne prAkRtamAM "caMdraprabhacarita'nI racanA vi. saM. 1178 (I. sa. 1122)mAM karI che. vAgabhaTa maMtrI : kavi vAlmaTe "vAbhadAlaMkAra' nAmano alaMkAra-sAhityane graMtha rahe che. A vADmaTane leke "bAhaDa" nAmathI oLakhatA hatA. e gurjaranareza siddharAja jayasiMhano samakAlIna ane enAthI saMmAnita hato. enA pitAnuM nAma soma hatuM ane e mahAmAnya hato.55 keTalAka vidvAno udayana mahAma trInuM bIjuM nAma "ema" hatuM ema mAne che. je A hakIkata barAbara hoya te A vAbhaTa vi. saM. 1179(I. sa. 1127)thI vi. saM. 121 ( I. sa. 1157) sudhInA gALAmAM vidyamAna hatA ane pote gurjaranarezane maMtrI banyo hato ema mAnI zakAya. A graMthamAM pAMca paricheda che, kula ra60 pada che. adhikAMza pado anu Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] sAlaphI kAla [ pra. A TubhamAM che. paricchedanA aMte keTalAMka padya anya chaMdomAM racAmAM che. graMthamAM apAyelAM udAharaNa svaracita jaNAya che. AmAM keTalAMka padya prAkRtamAM pazu che. A graMtha upara 13 thIye adhika vidvAnee TIkA racI che. e badhA TIkAkAre A samaya pachInA che. TIkAkAreAmAM keTalAka jainetara paNa che. hemacaMdrasUri : A. ajitadevasUrinA ziSya hemacaMdrasUrie nAtreya-nemidvisaMdhAna kAvyanI racanA karI che ane enA upara viSama padAnI TIkA pAte ja racI che (I. sa. 1124 lagabhaga). AmAM pratyeka zlAka RSabhadeva ane neminAthanA caritra upara prakAza pADe che. enuM saMzAdhana mahAkavi zrIpAle karUM hatuM. yazazcaMdra kavi : rAjA siddharAja jayasiMhanA adhyakSapaNA heThaLa vi. saM. 1181(I. sa. 1125 )mAM thayelA zvetAMbara ane digaMbara AcAryAM vaccenA vAdavivAdanuM varNana karanAruM paMcAMkI 'mudrita kumudacaMdra nATaka ' dhavazIya yazazcaMdra nAmanA kavie racyuM che. emAM sUcavelAM pAtrA ane varNaveluM kathAvastu lagabhaga atihAsika che. kavi yazazcaMdranA pitA padmacaMdra ane dAdA dhanadeva paNa mahA vidvAna hatA, paraMtu e baMnenI koI kRti maLatI nathI. kavi yazazcaMdra potAne aneka praznadhAnA kartA tarIke jaNAve che. 'mudritakumudacaMdra nATaka 'nA ullekhathI jaNAya che ke eNe e mahAkAvya ane cAra nATaka racyAM hatAM.57 emAMthI eka ' mudritakumudacaMdra ' ane bIjuM * rAjimatIprameAdha nATaka ' maLI Ave che. A pAchalAmAM neminAtha ane rAjimatInA vivAhaprasa'ganuM ane neminAthe lagna na karatAM munipaNuM dhAraNa karavAnuM temaja rAjimatIe paNa sAdhvI banI giranAra upara sAdhanA karavA javAnuM paurANika vastu vazti karyuM che. e sivAyanAM e nATaka ane e mahAkAvyapa8 maLatAM nathI, chatAM mudritakumudacaMdra nATaka ' ane ' rAjimatIpramAdha nATaka ' uparathI enI yazasvI kavi tarIkenI pratibhAnA khyAla Ave che.pa9 " t " vijayasi'hasUri : siddharAja ane kumArapAlanA rAjyakAlamAM vidyamAna A. vijayasiMharie vi. saM. 1183( I. sa. 1127)mAM zrAvakapratikramaNasUtra' para 4500 zlokapramANu cUrNinI racanA karI che. . AmradevasUri : A. AdevasUri A. janacaMdrasUrinA ziSya hatA. emaNe A. nemicaMdrasUrie racelA AkhyAnaka maNikAza ' para vi. sa. 1190 (I. sa. 1134)mAM dhoLakAmAM siddharAjanA rAjyakAlamAM 14000 klAkapramANa vRtti racI che. A vRtti paNa prAkRtamAM che. TIkAkAre kyAMka kayAMka gadyanA upayAga karyAM che. keTalAMka AkhyAna apabhraMzamAM che. vacce vacce saMskRtanA aneka Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 27 ka pramANurUpe uddhata karyA che, jenAthI TIkAkArane pAMDityano khyAla Ave che. vadhamAnagaNiH A. hemacaMdrasUrinA ziSya vardhamAnagaNie .i saM. 1190(I. sa. 1174) lagabhagamAM "kumAravihAraprazasti'nI vyAkhyA karI che temAM emaNe prathama 6 artha karyA hatA, pachI enA 116 artha karyA che.* vardhamAnagaNinI lAkSaNika ane sAhityika vidvattAno A vyAkhyAthI ane kAvyathI paricaya maLe che. siddhasUri upakezagacchIya A. devaguptasUrinA ziSya A. siddhasUrie vi. saM. 1192 (I. sa. 1636)mAM "bRhaetrasamAsa-tti" racI che. sAgaracaMdrasUri : gurjarezvara siddharAja jayasiMhanI sabhAmAM sAgaracaMdra nAmanA vidvAna hatA (I. sa. 1137 pahelAM), vardhamAnasUri-racita "gaNaratnamahodadhimAM sAgaracaMdrasUrie racelA keTalAka zlokonAM avataraNa che te uparathI jaNAya che ke emaNe siddharAja saMbaMdhI koI kAvyagraMtha racyo haze. sAgaracaMdra mammaTanA "kAvyaprakAza" upara "saMketa" TIkA racanArA rAjagIya mANikaSacaMdrasUrinA guru hatA, te "gaNamahodadhi mAM ullekhAyelA sAgaracaMdrathI abhinna hoya evuM anumAna thAya che. caMdrasUri : maladhArI hemacaMdrasUrinA bI paTTadhara caMdrasUri, jeo pUrvAzramamAM lATa dezanI maMtrI-mudrA dhAraNa karatA hatA, temaNe vi. saM. 1193 (I. sa. 1137)mAM "munisuvrata carita," "saMgrahaNI," "kSetrasamAsa" vagere prAkRta kRtio racI che. ekadA A. caMdrasUri vihAra karatA dhoLakA nagaramAM AvyA ne "bharca" nAmanA jinamaMdira pAse rahyA tyAre tyAMnA dhavala eTIe munisuvratacarita" racavA emane vinaMtI karI ane emaNe AzAvallIpurImAM nAgila zreNInA putrone ghera rahIne "munisuvratasvAmicarita' racyuM. 11,000 lekTramANa "A carita 'nA aMte 100 zleka jevaDI prazasti che, jemAM aitihAsika hakIkata jANavA maLe che. prazastimAM guru ane dAdAgurunuM varNana vistArathI karyuM che. zAkaMbharInA rAjA pRthvIrAja, vAliyaranA rAjA bhuvanapAla, soraThanA rAjA kheMgAra ane aNahilapuranA rAjA siddharAja jayasiMha Adine emAM ullekha che. janone eka saMgha pagapALe giranAranI yAtrA karavA pATaNathI nIkaLe temAM sAdhuo, sAdhvIo, zrAvake ane zrAvikAo hatAM. vacce AvatAM aneka gAmamAM thaI eNe jyAre chelle paDAva saurASTranA vaMthaLI mukAme nAkhe tyAre saMghanA mANasonAM bhUSaNa vagerenI samRddhi joI tyAMnA rAjA kheMgAranI dAnata bagaDI. rAjAnA sAthIdAroe ghera beThe AvelI lakSmIne lUMTI laI khajAne bharI Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] selI kAla [ pra. levAnI rAjAne salAha ApI. rAjAne eka tarapha lakSmIno lebha ane bIjI tarapha thanArI apakItine bhaya lAgyo. e bhAre muMjhavaNamAM paDyo. keTalAye divasa sudhI saMghane tyAMthI AgaLa javAnI rajA na ApI, chevaTe mAladhArI A. hemacaMdrasUri, jeo saMdhamAM sAthe hatA teo, rAjAnI pAse gayA ane emaNe rAjAne upadeza ApI enA duSTa vicAronuM parivartana karAvyuM ne saMghane AvI paDelI ApattimAMthI choDAvyuM. prazastimAMthI aNahilavADa, bharUca, AzApallI, harSapura, raNathaMbhora, sAMcara, vaMthaLI, gheLakA, dhaMdhukA vagere rathane paricaya temaja mahAmAtya sAMtU, aNahilapurano mahAjana sIyA, bharUcano zeTha dhavala ane AzApallIno zrImALI zeTha nAgila vagere keTalAka nAmAMkita nAgarikenI mAhitI prApta thAya che. vIragaNi caMdragaccha athavA saravAlagacchanA IzvaragaNie 7691 laikAtmaka piMDaniyuktiTIka" vi. saM. 1169 (I. sa. 1113) mAM dadhipadra(dAhoda)mAM racI che. A vRttiracanAmAM sahAyaka mahedraSTi ane devacaMdragaNinI sAthe caMdrasUri (pArzvadevagaNi) paNa hatA. kaula kavi : kaula kavi lATa pradezanA bharUcano vatanI hato (Isa. 1040 lagabhaga). e vidvAnone lalakArato ke mane takI, lakSaNa ane sAhityamAM kaI parAjita na karI zake. e aNahilavADa Avyo ane vAdivetAla zAMtisUri sAthe vAdamAM Utaryo ne hArI gayo. ema kahevAmAM Ave che ke kaula paMDita pitAnI tArkika yuktio jayarAzibhaTTe I. sa. nI 7-8 mI sadImAM racelA ' ta lavasiMha" graMthamAMthI lIdhI hatI. A graMtha cArvAka-matane ekamAtra graMtha che, je jana bhaMDAramAMthI maLI Avyo che. enI nakala vi. saM. 1349(I. sa. 1293)mAM dhoLakAmAM karavAmAM AvelI che. bhadrezvarasUri zvetAMbara jainAcArya bhadrezvarasUrie racelA dIpakavyAkaraNane ullekha " gaNaratnamahodadhi mAM vardhamAnasUrie A prakAre karyo cheH dhAvina: kavara #gujatAenI vyAkhyAmAM teo lakhe che ke - sAta mAsUri pravarazvAsI dIpakakartA ca pravaradIpakakartA / prAdhAnyaM cAsya dhunikvaiyaakrnnaapekssyaa.| bIjo ullekha A prakAre che - makavarAvAtu kica svA durbhagA kAntA rakSAntA nidhitA samA / sacivA capalA bhaktirbAlye [ca] svAdayo daza // iti svAdoM vetyanena vikalpena puMbhAvaM manyate // A ullekha uparathI jaNAya che ke emaNe liMgAnuzAsana'nI paNa racanA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ ra99 karI hatI. sAyaNaracita "dhAtuvRtti mAM "zrIbhadra'nA nAmathI vyAkaraNa-viSayaka matanA aneka ullekha che te saMbhavataH. bhadrezvarasUrinA "dIpakavyAkaraNa'nA hovAno saMbhava che. zrI bhadra (bhadrezvarasUrie) pitAnA "dhAtupATha" para vRttinI racanA karI haze ema sAyaNanA ulekhathI jaNAya che. 3 "gaNaratnamahedadhi vi. saM. 1197 (I. sa. 141)mAM racAya che tethI e samaya pUrve A. bhadrezvarasUri thayA. ema spaSTa kahI zakAya. "kahAvalinA kartA bhadrezvara samakAlIna jaNAya che eTale. saMbhava che ke "kahAvalI'nA kartA bhadrezvarasUrithI abhinna hoya. vardhamAnasUri : A. goviMdasUrinA ziSya vardhamAnasUrie vi. saM. 1197( I. sa. 1141)mAM vyAkaraNane lagato "gaNaranamahodadhi" nAmaka graMcA 4200 zlemparimANu ro che. AmAM gaNane blekabaddha karI gaNanA pratyeka padanI vyAkhyA ane padanAM udAharaNa ApavAmAM AvyAM che. A graMthamAM aneka mateno ullekha karavAmAM Avyo che, paNa emanA samakAlIna A. hemacaMdrasUrino. ullekha nathI. A. vardhamAnasUrie siddharAja vize koI kAvyaracanA karI hoya ema emaNe karelA ullekhathI jaNAya che. 64 | lakSamaNagaNi: maladhArI A. hemacaMdrasUrinA ziSya lakSmaNagaNie maMDalI(mAMDala)purImAM prAkRtamAM 'supAsanAhacariya" nAme manahara kAvya racyuM che. emAM kyAMka kyAMka apabhraMzamAM paNa padya racelAM jovAya che. AmAM bhinna bhinna kathAo. dvArA gRhasyadharmane upadeza ApavAmAM AvyuM che. A graMthanA aMte kartAe 17 gAthAonI prazarita ApelI che temAM jaNAvyuM che ke aNahilapuramAM rAjA kumArapAla rAjya karato hato tyAre A graMtha vi. saM. 1199(Isa. 1143)mAM pUro. karyo. A ullekha kumArapAlanA rAjyane sarva prathama ulekha gaNAya. kavi aMbAprasAda maMtrI rAjA siddharAja jayasiMhanA maMtrI kavivara aMbAprasAde sAhityanA alaMkArenI mImAMsA karato "kalpalatA" nAmano graMtha. saMskRtamAM racyuM che. enA upara "kalpalatA pallava" ane "kalpalatApallavazeSa nAmanI be vRtti racI che ema "kalpapallavazeSa thI jaNAya che. A 6500 zlekaparimANa "ka95pallavazeSa'nI vi. saM. 125(I. sa. 1149)nI hastaprata maLe che tethI A graMtha e pUrvanA samayanI kRti hovAnuM nizcita thAya che. kalpa pallavazeSa mAM kartAnuM nAma nathI, paraMtu A. vAdIdevasUrie racelA "pramANanayatattvAlaka " nAmaka dazana zAstranA graMtha uparanI emanI svopajJa "yAdAdaranAkara' nAmaka kRtimAMnA 'misthAprasAdapravareja vadhu hoya ta pU. sTavaeN 2 prapazcimartIta hata 3 cam " ullekha parathI jaNAya che ke "kalpalatA," "ka5- Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] solaMkI kAla [ pra. latApallava" ane "kalpalatApallavazeSa" ema traNe kRtionA kartA maMtripravara aMbAprasAda hatA. A. vAdI devasUri jevA prauDha dArzanika vidvAne mahAmAtya aMbAprasAdanA graMtheno ullekha karyo che tethI jaNAya che ke emaNe aMbAprasAdanA graMthonuM avakana karyuM hatuM ane emanI vidvattA mATe sUrijIne AdarabhAva hato. e ja rIte aMbAprasAda maMtrIzvarane paNa A. vAdI devasUri prati khUba AdarabhAva hato ene saMketa "prabhAvacarita'mAMthI prApta thAya che. devabedhi nAmane bhAgavata vidvAna pATaNa Avyo tyAre eNe eka bleka racI pATaNanA vidvAnane ene artha karavA AhavAna karyuM. lagabhaga cha mahinA sudhI koI vidvAna eno artha batAvI na zakyo tyAre maMtrI aMbAprasAde siddharAja jayasiMhane eno artha batAvavA vAdI devasUrine nimaMtraNa mokalavA sUcana karyuM. siddharAje sUrijIne sAdara nimaMtraNa ApI bolAvyA ane sUrijIe e zlokano saMtoSakAraka artha batAvyo tyAre rAjA ane devabodhi emanI vidvattAthI khuza thayA. pa rAjA sAthe sUrijInA A meLApane prathama prasaMga hate. aMbAprasAda maMtrI jana hatA. e sivAya enA jIvana vizenI mAhitI maLatI nathI. kumArapAla narezaH gurjaranareza kumArapAla mahArAje (I. sa. 15401170 ) vyAkaraNa saMbaMdhI "gaNadarpaNa" nAmaka graMthanI racanA karI che. A graMya daMDanAyaka sari ane pratIhAra bhojadeva mATe ro ema enI pupikAmAM ullekha che A graMtha saMskRta bhASAmAM cAra-cAra padanA traNa adhyAyamAM vibhakta che. enuM parimANa 900 leka che. vaLI, emaNe natrAhira thI zarU thatuM sAdhAraNajinastotra' saMskRtamAM racyuM che. rasiMhasUri : vaDagacchIya A. municaMdrasUrinA ziSya A. ratnasiMhasUrie vi. saM. 1200(I. sa. 1544) lagabhagamAM pusUjhaswA , nintiiA vagere graMtha racyA che. devacaMdrasUri: A. hemacaMdrasUrinA ziSya A. devacaMdrasUrie vi. saM. 1207(I.sa 1151) lagabhagamAM "caMdralekhAvijaya prakaraNa" nAmaka nATakanI racanA zeSa bhaTTArakanI madadathI karI che. A paMcAMkI nATaka kumAra-vihAramAM mUlanAyaka pArzvanAthanI DAbI bAjue rahelA ajitanAthanA jinAlayamAM vasaMtotsavanA prasaMge kumArapAlanI sabhAnA manoraMjana mATe bhajavAyuM hatuM. AmAM arNarAjane parAjaya karavAmAM kumArapAle je vIratA darzAvI teno prasaMga varNavavAmAM Avyo che. AmAM caMdralekhA vidyAdharI nAyikA che. A sUrie "mAnamudrAbhaMjana nATaka paNa racyuM che. sanakumAra cakravartI ane vilAsavatInA saMbaMdha aMge A nATaka racAyuM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 suM ] bhASA ane sAhitya [ 3012 hoya ema jaNAya che, paNa e hajI sudhI maLI AvyuM nathI. emanI trIjI kRti ' vilAsavatI nATikA apUrNa sthitimAM maLe che. ' maheMdrasUri : A. hemacadrasUrinA ziSya A. mahedrasUrie potAna. gurue racelA '* anekAsa Mgraha ' nAmanA kAzatra tha upara 'anekArya karavAkara-kaumudI' nAmanI TIkA sa. 1614(I. sa. 1158)mAM racI che. ' zrIca drasUri : cadragacchanA A. sarvadevasUrinA saMtAnIya A. jayisa MhusUrinA ziSya A devedrasUrinA ziSya zrIyadrasUrie sa. 1214(I.sa. 1158)mAM pATaNanA zreSThI semezvaranA kuTuMbIenI prArthanAthI prAkRtamAM ' sahyuM. kumAracariu ' nAmaka 8000 kSeAkapramANa graMthanI racanA karI che. AmAM kartAe zarUAtamAM prAcIna AcAryomAM haribhadrasuri, siddha mahAkavi, abhayadevasUri, dhanapAla, devacaMdrasUri, zAMtisUri, devabhadrasUri ane maladhArI hemacaMdrasUrinI kRtienA ullekhapUrvaka emanI vidvattAne ajali ApI praza'sA karI che. durlabharAja maMtrI H dula bharAja kumArapAlanA samaye sa. 1216(9. sa. 1160)mAM maMtrI hatA. eNe ' sAmudrikatilaka ' nAme graMtha racyA che. emAM hAthanI rekhAonuM suMdara vivecana karyu che. A graMthamAM enA putra jagadeve ene sahAyatA karI hatI. eNe A uparAMta ' gajaparIkSA ', 'gajaprabaMdha ', 'tura MgaprabaMdha ' ane ' puruSa-strI-lakSaNa' nAmanA graMca racyA hatA. jagadeva maMtrI H rAjA kumArapAlanA maMtrI dulabharAjanA putra kavi jagadeva maMtrIe ' ravapnazAstra ' nAmaka graMthanI racanA sa. 1216(I. sa. 1160) lagabhagamAM karI che. A graMtha me adhyAyeAmAM vibhakta che. pahelA adhyAyamAM 152 leAkeAmAM zubha svapnanAM phaLA vize vana che, jyAre khIjA adhyAyamAM 1pa9 kSeAka che, jemAM azubha svapnAnAM kaLAnuM vivecana karyu che. prahalAdana kaviH peAtAnA nAma uparathI prahUlAdanapura( pAlanapura )nI sthApanA karanAra prahlAdana, je dhArAvava`deva( I. sa. 1163 thI I. sa. 1243 )ne bhAI hatA te, peAte saMskRtane! mahA vidAna hatA. enI ekamAtra kRti - pA parAkrama vyAyAga ' enI pragalbha vidvattAne paricaya Ape che. haribhadrasUri : A. zrIcadrasUrinA ziSya A. haribhadrasUri sa MskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAnA vizArada kavi hatA. emaNe maMtrIdhara pRthvIpAlanI vinaMtithI covIse tIrthaMkaranAM ciratrAnI racanA dvArA jaina vAGamayanI viziSTa sevA karI che. emaNe prAkRtamAM racelAM caritrA paikI caMdapahucariya, manninAhacarya ane neminAhariya maLI Ave che. e traNenuM zlApramANa 24000 thAya che. emAM Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] sAlI kAla [ 31. 8000 zlokapramANa * neminAhacariya' aNahilavADa pATaNamAM saM. 1216 (I. sa. 1160)mAM racyuM che. 67 emAM 'saNakumAracira 'ne bhAga che te apabhraMza bhASAmAM che. kavie covIse tIthaMkarAnAM citra kumArapAlanA rAjyakAlamAM racavAnA AraMbha karyAM haze, paNa uparyukta traNa caritrA sivAya bAkInAM caritra maLatAM nathI. * neminAhacakriya 'nA aMte 19 gAthAvALI prazasti ApI che. AcAye maMtrI pRthvIpAlanI prAthanAthI gra MthanI racanA karI hatI tethI peAtAnI gurupara parAnI sAthesAtha preraka pRthvIpAlanA pUrvajonA thoDAka paricaya paNa AmAM ApyA che. ma`trI pRthvIpAla suprasiddha daMDanAyaka vimalazAhe pAravADane va`zaja hatA. emAM AvelA vanarAjanA ullekha ane vimala maMtrInI hakIkata sAhityamAM sauthI pahelI gaNI zakAya. itihAsanI dRSTie A maMtrI-vaMzAvalIne dhaNI kiMmatI sAmagrI mAnI zakAya. . matrI yaza:pAla kavi : meADhavaMzIya maMtrI dhanadevaneA putra yazaHpAla caulukaya rAjA ajayapAla( vi. sa'. 1229-1232, I. sa. 1173-1176 )ne maMtrI hatA. e saMskRta bhASAnA vidvAna hatA. eNe vi. saM. 1230(I. sa. 1174) lagabhagamAM meharAjaparAjaya nATaka' nAmanI paMcAMkI nATaya-kRti tharAdamAM kumAravihArakeDAlaMkAra mahAvIra svAmInA yAtrA-mahesava prasa Mge bhajavavA ajayapAla rAjAnA rAjyakAlamAM racI che. AmAM rAjA kumArapAlanAM lagna dharmarAja ane viratinI putrI kRpAsuMdarI sAthe bha. mahAvIra svAmInI mUrti ane A. hemacaMdrasUri samakSa vi. sa. 1216(I. sa. 1160)mAM thayAM hovAnuM jaNAvyuM che. A rUpakAtmaka ghaTanA dvArA rAjA kumArapAle sa. 1216(I. sa. 1160)mAM jaina dhatA svIkAra karyAM e vigata AlekhI che. gujarAtanA 12 mI sadInA sAmAjika jIvana vizenI atihAsika bAbate mATe A nATaka mahattvanuM che. A nATakamAMthI jaNAya che ke kumArapAla jaina thayA pahelAM mAMsAhArI hatA. enA prAyazcittarUpe eNe pitA tribhuvanapAlanA smaraNArthe 72 jinAlayavALu tribhuvanavihAra' nAmanuM jinama Mdira baMdhAvyuM ane bIjA 32 jinAlaya baMdhAvyAM ema jAguvA maLe che.68 . narapatiH dhArAnivAsI zreSThI AdevanA putra jaina gRstha narapatie nimittazAstranA narapatijamacaryA' nAmaka graMtha saM. 1232 (i. sa. 1176 )mAM ajayapAlanA rAjyakAlamAM AzApallImAM racyo. A graMthamAM mAtRkA Adi svarAnA AdhAra para zakuna jovAnI ane yAMtrika yaMtro dvArA vijaya meLavavAnI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 303 vidhionuM varNana che. A viSayeno marma 84 caka-yaMtro dvArA spaSTa karavAne graMthAkAre prayatna karyo che. devabhadrasUriH pitAnA guru A. pArdhacaMdrasUrie racelI "saMgrahaNI' upara A. devabhadrasUrie vRtti racI che temaja saM. 1233(I. sa. 1177)mAM "kSetrasamAsa nI vRtti paNa racI che. vaLI siddhasena divAkare racelA "nyAyAvatAra" para siddharSie racelI vRtti para A AcAryo TipaNa racyuM che. A. bhadrezvarasUri : A. vAdI devasUrinA ziSya bhadrezvarasUri tArkika vidvAna hatA. emaNe koI svataMtra graMtha racya heya ema jaNAtuM nathI, paNa A. vAdI devasUrie racelA "pramANunayatA ka" para racelI svopajJa vRtti racavAmAM teo ane A. ratnaprabhasUri sahAyaka hatA (I. sa. 1177 lagabhaga). A. vAdI devasUri e baMne ziSyonAM nAmone khUba mAnabhera ullekha kare che. jinapatisUri : A. jinapatisUrie "vAdasthala" nAmanA graMthanA uttararUpe "vidhiprabodhavAdasthala" nAmano graMtha race che. A AcAryo saM. 1233 (I. sa. 1177)mAM kalyANanagaramAM pratiSThA karI hatI. emaNe tIrthamAlA, jinavalabhasUrikRta "saMdhapaka" upara bRha TIkA ane jinezvarasUrikRta "paMcaliMgI' para vivaraNa racI caityavAsIo sAme bhAre dhrujAro Ubho karyo hato.... emaNe A uparAMta ciMtAmaNipArzva stava, aMtarIkSapAzva stava, caturvizatijinaratavavirodhAlaMkAra-maMDitA sAvacUrikA, RSabhastuti vagere kRtio racI che. ratnaprabhasUriH A. dharmaprabhasUrinA ziSya ratnaprabhasUrie kumArapAlanA rAjyakAla vi. saM. 1199-1229)mAM keTalAMka kulaka prAkRtamAM saM. 1237 (I. sa. 1181)mAM racyAM che ane aMtaraMgasaMdhi' apabhraMzamAM racI che. ratnaprabhasUri A. vAdI devasUrinA ziSya A. ratnaprabhasUri viziSTa pratibhAzALI tArkika kavi ane lAkSaNika hatA. teo prAkRta bhASAnA paNa ajoDa kavi hatA. emaNe "pramANunayatattvAlaka" para 5000 zlokapramANu "ratnAkarAvatArikA' nAmanI TIkA racI che. avatArikAne pahele phakara kAvyamaya anuprAsaracanA ane suMdara gadyazailIne namUna che. IdriyaprAkAritAnuM prakaraNa lagabhaga 100 suMdara vividha chaMdonAM pomAM racyuM che, je emanA kavitvakauzalane khyAla Ape che. IzvarakartavanirAsa viSayamAM yiAnA mAtra be pratye ti ane te temaja AdinA mAtra zi, yA ane e traNa pratyayo ane ta, 5, 6, 5, , , 1, ma, ma, ya, ra, 2, 3 e mAtra 13 vaNe vAparI emanI zabdacAturI dvArA Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304]. selaMkI kAla [ pralAkSaNika pratibhA paricaya Ape che. emanI prAkRta ane apabhraMza racanAo nI pravINatA nIcenA graMthamAM batAvI che. upadezamAlAnI vizeSavRtti racI che, paNa e "ghaTTI" nAmathI oLakhAya che. A vRtti 11150 zlokapramANa che ne saM. 123 (I.sa. 1182)mAM bharUca nagaramAM rahIne racI che. neminAtha carita' 13600 zleSmamANa prAkRtamAM racyuM che. "mata parIkSApaMcAzata ' graMca racyo che, je dArzanika jaNAya che, paNa e hajI sudhI maLe nathI. vaLI, pArzvanAthacarita" daSTAMtakathA racI che. emaNe vAdI devasUrie racelA "pramANanayatattvAlaka" ane enA uparanI "smAdAdaranAkara" nAmanI vRttinI racanAmAM A. devasUrine sahAyatA karI che. jayaprabhasUri: vAdI devasUrinA saMtAnIya-ziSya jayaprabhasUrinA ziSya rAmabhadra vi. saM. 124 (I. sa. 1184) lagabhagamAM "prabuddharauhiNeya' nAmaka nATaka racyuM che. A nATaka jAleranA cAhamAna samarasiMhadeva rAjanA zRMgAra ; samA zreNI pAsunA putra yazavIre pitAnA bhAI ajayapAle baMdhAvelA AdIzvaranA cityamAM vi. saM. 1242(I. sa. 1186) lagabhagamAM yAtrasavanA prasaMge bhajavAyuM hatuM. A nATakamAM rauhiNeya cora saMbaMdhI kathAvastunuM nirUpaNa che. caMdrasenariH A. pradyumnasUrinA ziSya caMdrasenasUrie vi. saM. 1807 (I. sa. 1151)mAM "upAdAdisiddhi" nAmano graMtha racyo che. AmAM vastunAM utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa traNa lakSaNonuM samarthana karI anekAMtavAdanI siddhi karavA. mAM AvI che. A graMtharacanAmAM emane A. nemicaMdrasUrie sahAya karI hatI. zAlibhadrasUri : A. hemacaMdrasUri pachI 12 me varSe zAlibhadrasUrie (vayarasenasUriziSya) saM. 1241(I. sa. 1185)mAM 205 kaDIne "bharatezvarabAhubalirAsa 71 vistRta ane "buddhirAsa" (hitazikSAprabuddharAsa) 53 kaDIne - rao che. sAmAnya rIte bIjI kRti upalabdha na thAya tyAM sudhI A zAlibhadrasUrine arvAcIna dezabhASA gujarAtI-mAravADI-jhUMDhALI-mALavI-nimADInA, hakIkate uttarakAlIna gaurjara apabhraMzanA, pahelA prApya kavi lekhe mAnI zakIe. A kAvyamAM uttarakAlIna gaurjara apabhraMzanAM vikasita rUpa ThIka ThIka prayojAyelAM jovA maLe che. samaprabhAcArya vijayasiMhasUrinA ziSya A. somaprabhasUrie vi. saM. 1241(I. sa. 1185)mAM "kumArapAlapratibodha" kumArapAlanA ravargagamana bAda Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 305 11 vaSe saMskRta, prAkRta ane apabhraMzamAM aNahilavADamAM racyo che. A graMthakAra kumArapAlane samakAlIna hovAthI emAM apAyelI rAja kumArapAla ane A. hemacaMdranI anihAsika vigato vadhu prAmANika hoya e svAbhAvika che. A. hemacaMdra kumArapAlane je jAtane dharmabodha vAraMvAra Apyo tenA zravaNathI pratibuddha thaIne kumArapAle jainadharmane svIkAra karyo e vastu AmAM varNavelI che. emaNe prAkRtamAM "sumatinAthacarita 8500 zleSmamANa rahyuM che. vaLI, sUktimuktAvalI" ane "siMdUraprakara' saMskRtamAM racyAM che. vasaMtatilakA hadamAM racAyelA "somazataka"mAM eka padyanA emaNe judA judA 100 artha batAvyA che. e arthomAM jaNAvela tatkAlIna gujarAtanI 10 vyaktio paikI siddharAja, kumArapAla, ajayadeva, mUlarAja e cAra vyakti to graMthakAranA samayanI che. mANikayacaMdrasUriH A. mANicaMdrasUri rAjagacchanI A. sAgaracaMdranA ziSya hatA. emaNe mammaTa kavinA kAvyaprakAza" upara "saMketa' nAmanI TIkA racI che. "kAvyaprakAza upara maLI AvatI aneka TIkAomAM A "saMketa" semezvaranA "saMketa' pachIno bIjo TIkAgraMtha che. TIkAkAre prAcIna AlaMkArikenA zAstrIya mata upara pitAnA abhiprAya paNa darzAvyA che. keTalAMka udAharaNapadya svaracita che. e uparathI teo sArA kavi hatA ema jaNAya che. A TIkAgraMtha dvArA emanI sAhityanA kuzaLa vidvAna tarIke bhAratIya sAhityamAM prasiddhi che. emaNe "zAMtinAtha carita racyuM che ane teo jyAre dIvabaMdaramAM cAturmAsa karatA hatA tyAre saM. 1276(I. sa. 1220)mAM "pArzvanAcacarita' racyuM che. A "pArzvanAtha carita"nI racanA saMbaMdhamAM prazastimAMthI hakIkata maLe che ke kumArapAlanI sabhAmAM bhillamAlavaMzanA mehilanA putra vIra ane emanA putra vardhamAna saMmAnya cheThI gaNAtA hatA. emane mAdu nAmanI patnIthI 1. tribhuvanapAla, 2. maha ane 3. dehaDa ema traNa putra thayA. dehaDano putra pAlhaNa, je kavi hato, tenI sAthe zreNIe mANijyacaMdrasUrine vinaMtI karI ke pradyumnasUri ane abhayadeva sUrie ghaNuM graMtha racyA che te Apa koI racanA kare. AvI vinatIthI emaNe "pArthanAcacarita'nI racanA karI. AsaDa kaviH kaTakarAjane putra parama jaina AsaDa kavi "kavisabhAzRMgAra" birudathI prasiddhi pAmela hatuM. eNe "vivekamaMjarI prakaraNa" ane "upadezakaMdalI prakaraNa" nAmanAM be prakaraNa prAkRtamAM saM. 1248(I. sa. 1192)mAM racelAM se. 20 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra. 306 ] selaMkI kAla che. A baMne prakaraNa upara A. bAlacaMdrasUrie vistRta TIkAo racI che. vaLI, kavi AsaDe meghadUtakAvyaTIkA, "zrutabedhaTIkA,' "jinastuti-stotra' temaja "vRttaranAkara' nAmaka chaMdoviSayaka graMca upara "upAdhyAyanirapekSA' nAmaka vRtti paNa racI che. uparyukta be prakaraNa sivAya enA bIjA graMtha maLatA nathI. kavi AsaDane putra rAjaDa paNa sAro vidvAna hato. kavioe ene "bAlasarasvatI nI padavI arpaNa karI hatI. ratnasiMhasUri A. dharmasUrinA ziSya A. ratnasiMhasUrie prAkRtamAM 37 jeTalAM kulakonI racanA karI che 72 1. Atmahitakulaka, 2. AtmAnuzAsanakulaka . AtmAnuzAstikulaka, 4. upadezakulaka, 5. gurAdhanakulaka, 6. jiteMdravijJaptikalaka, 7. dharmAcAryabahumAnakulaka, 4. paramasukhakAtrizikA, 9. paryatArAdhanAkulaka, 10. manonigrahabhAvanAkulaka, 11. zrAvakavardhAbhigrahakulaka, 12. saMvegAmRtapaddhati, 17. saMgaraMgamAlA vagere nAmo maLe che. emane samaya I. sa. 1193 AsapAsane jANavAmAM Avyo che. mAnatuMgasUriH pUrNimAgacchanA mAnadevasUrinA ziSya A. mAnatuMgasUri saM. 125 (I. sa. 1194)mAM vidyamAna hatA. emaNe "siddhajayaMtIcarita" nAmaka graMtha prAkRtamAM race che. enA upara emanA ziSya malayaprabhasUrie saMskRtamAM TIkA racI che. A graMthanI mULa gAthAo 28 che. mahAsatI jayaMtI kauzAMbInA rAjA sahasAnIkanI putrI, zatAnIkanI bahena ane udayananI pheI hatI. eNe bha. mahAvIrane jIva ane karma vize aneka prazna karyA hatA. bha. mahAvIranA samayamAM nigraMtha sAdhuone vasati devAnA kAraNe e sarvaprathama zaAtarInA rUpe prasiddha thaI hatI. A jayaMtIe bha. mahAvIra pAse dIkSA laI AtmakalyANa karyuM hatuM. prabhAcaMdragaNiH prabhAcaMdragaNie caMdrakulanA bhAnuprabhasUri upara vaDodarAthI vijJaptirUpe racanA karI che (I. sa. 1194). AnuM tADapatrIya eka ja patra maLe che, bIjAM patra maLatAM nathI, chatAM A eka patra uparathI emanI vidvattAne paricaya maLe che. e patra prAsAdika AlaMkArika gadyane namUno che. emanI A racanA kAdaMbarI ke tilakamaMjarInuM smaraNa karAve che. e vijJaptipatra citro vaDe alaMkRta haze. pUrNapAla upAdhyAya (I. sa. 1196): upA. pUrNapAle A. muniranasUrie racelA "amamasvAmicarita"nuM saMzodhana karyuM hatuM. | muniratnasUri parNamikacchanA samudrapurinA ziSya muniratnasUrie saMskRtamAM "munisuvratasvAmicarita' saM. 125 (I. sa. 1196)mAM racyuM che, Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 muM] bhASA ane sAhitya vArAhInA yazodhavala kI, je rAja-khajAnacI hatA, temanA putra bAlakavi jagadevanI vinaMtIthI A kRti 9672 zlepramANu pATaNamAM racI che. vaLI, 23 sargamAM 6806 kalekapramANu "amamaravAmicarita" tathA "aMbacarita' racyAM che. aMbaDacaritamAM aMbaDakSatriyanI temaja enI 32 putrIonI utpatti vize varNana che, e dvArA munisuvratasvAmInA jIvana vize prakAza pADyo che. caMDasiMha (I. sa. 12 mo saika) : kavi trivikrame racelA "damayaMtIcaMpU" upara prAgvATa kulanA caMDasiha athavA caMDAle vRtti racI che. vRttinuM parimANa 1900 lekanuM che. caMDasiMha gujarAtanA vidvAna hatA. amaracaMdrasUri ane AnaMdasUri (1ramo siko) "siddhAMtAva' graMthanA racavitA A. amaracaMdrasUri nAdragacchIya A. zAMtisUrinA ziSya hatA. emaNe nayA emanA gurubhAI AnaMdasUrie bAlyAvasthAmAM samartha vAdIone jItyA hatA, AthI siddharAja jayasiMhe A. amaracaMdrane "siMhazizuka" ane AnaMdasUrine " vyAghazizuka evAM biruda arpaNa karyA hatAM.74 gaMgezakRta "tattvaciMtAmaNimAM je "siMhavyAghalakSaNano adhikAra che te A be sUrionA vyAptilakSaNane lakSamAM rAkhIne che ema Do. satIrAcaMdra vidyAbhUSaNe jaNAvyuM che. "siddhAMtAIva" hajI sudhI prApta thayo nathI. bAlacaMdrasuri (I. sa. ne 12 mo sake) : A. hemacaMdranA ziSya bAlacaMdrasUrie "snAtayA" nAmaka stutinI racanA karelI che. emaNe A. rAmacaMdrasUri sAthe virodhI valaNa batAvyuM hatuM. zIlasiMhasUri (I. sa. nA 12mo sika) : AgamagacchIya A. devaratnasUrinA ziSya A. zIlasiMhasUrie prAkRtamAM 150 padyomAM "kekaciMtAmaNi" nAmaka graMtha racyo che ane enA upara emaNe ja sa skRtamAM pajJa vistRta TIkA racI che. A graMthamAM. 9, 16, 20 vagere kakakomAM je je aMke rAkhavAnuM vidhAna kareluM che te aMkane cAre taraphathI saravALe karatAM ekasarakho Ave che. AmAM padariyA, vIsA, cotrIsA Adi zatAdhika yaMtranA viSayamAM vicAraNA karI che. pradyumnasUri (I. sa. ne 12 me sike) : A. vAdI devasUrinA ziSya maheMdrasUrinA ziSya pradyumnasUrie "vAdasthala" nAmano graMtha racyo che. A graMthamAM AzApallInA udayanavihAramAM zvetAMbara yatioe pratiSThita karelI jinapratimAo pUjanIya nathI evuM vidhAna kharataragacchIya A. jinapatisUri ane emanA anuyAyIo karatA hatA tenuM khaMDana saMskRtamAM kareluM che. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] solaMkI kAla [ pra guNacaMdrasUri (I. sa. no 12 mo seka) : A. vAdI devasUrinA ziSya guNacaMdrasUrie5 21 kArikAomAM ajJAta vidvAna kAra racAyela "haimavibhrama" nAmaka vyAkaraNanA bramAtmaka prayogo para TIka racI che, ane enI sAdhanika hemavyAkaraNa" anusAra batAvI che. Asiga kaviH Asiga nAmanA jaina kavie saM. 125 (I. sa. 1203) mAM "jIvadayArAsa" ane najIkanA samayamAM "caMdanabAlArAma" racyo che. - vijyapAla kaviH prajJAcakSu kavicakravartI zrIpAlanA putra kavi siddhapAlanA putra kavi vijayapAle vi. saM. 1260 (I. sa. 1204)mAM "kaupadIsvayaMvaranATaka" nAmanI kRti racI che. nATakano viSaya "mahAbhArata'mAM AlekhAyelA draupadInA svayaMvaranI hakIkata che. A nATaka abhinava siddharAja bhImadeva 2 jA(I. sa. 1178-1242)nI AjJA anusAra aNahilapuramAM tripuruSadevanI sAme vasaMtotsava prasaMge bhajavAyuM hatuM. kavi vijayapAlanA pitA sipAla mahAkavi ane vidvAna hatA temaja siddhapAlanA pitA zrIpAle siddharAjanA samayamAM "kavicakravatI' tarIke khyAti prApta karI hatI. malayaprabhasUri : A. mAnatuMgasUrinA ziSya A. malayaprabhasUrie pitAnA gurUe racelA "siddhajayaMtIcarita' upara saMskRtamAM saM. 126 (I.sa, 1204)mAM TIkA racI che. jinapAla upAdhyAyaH A. jinapatisUrinA ziSya upA. vijayapAle saM. 1262(I. sa. 1206)mAM jinezvarasUrie racelA "SaTrasthAnakaprakaraNa" para TIkA racI che. emaNe saTIka "sanakumAracarita' racyuM che. saM. 1293 (I. sa. 123)mAM jinavalabhasUrikRta "dvAdazakulaka" para vivaraNa racyuM che. saM. 1294 (I. sa. 1238)mAM jinadattasUrikRta "upadezarasAyana' nAmanA apabhraMza kAvya para vivaraNa, paMcaliMgI vivaraNa" para TippaNa ane jinadattasUrinA "carcarI' nAmaka apabhraMza kAvya para vivaraNa racyuM che. uparAMta "vanavicArabhASya" vagere graMtha racyA che ? amaracaMdrasUri (I. sa. 1208): jayAnaMdasUrinA ziSya amaracaMdrasUrie vi. saM. 1264(i. sa. 1208)mAM "siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana'nAM 7pa7 sUtronI bRhadavRtti para "avacUrNi" racI che. A avacUNi kanakaprabhasUrinA laghunyAsa sAthe keTalAka aMzamAM maLatI Ave che, tyAre keTalIka navIna vAta paNa emaNe kahI che. devedrasUri nAgaeNdragacchIya A. dhanezvarasUrinA ziSya A, deveMdrasario Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 su' ] bhASA ane sAhitya [ 309 A devedra sa. 1264(I. sa. 1208)mAM 'caMdraprabhacarita 'nI racanA karI che.77 sUrinA gurubhAI A. vijayasi MhasUri mahAvidvAna hatA ema prazastimAM jaNAvyuM che.78 jinadhamasUri H A. jinadhamasUrie sa. 1266(I. sa. 1210)nA varSa pachI ' sthUlibhadrarAsa 'nI racanA karI che. ( dha kavi (I. sa. 1210): madrasUrinA ziSya dhamA~ kavie jaMbUsAmicariya' nAmanI kRti apabhraMzamAMsa, 1266(I. sa. 1210)mAM racelI maLI Ave che. > jinadattasUri : vAyaDagacchIya A. jinadattasUrie 'vivekavilAsa ' nAmanA graMtha(sa. 1270- I. sa. 1214)nI ane ' zakunarahasya ' nAmanA graMthanI racanA karI che. nava prastAvemAM tribhakta A padyAtmaka graMthamAM saMtAnanA janma, lagna, zayana, saMbadha, zakunA vagerenAM zubhAzubha phaLAnA viSayamAM sArA prakAza pADaco che.8deg zrutakevalI samaMtabhadranA 'lekakalpa' nAmaka graMthanA AdhAre A graMthanI racanA karI evA graMthakAre nirdeza karyAM che. maladhArI devaprabhasUri : A. municaMdrasUrinA ziSya maladhArI A. devaprabhasUri adbhuta kavitvazakti dharAvatA hatA. emaNe nAyAdhammakaDA' ane - triSaSTizalAkApuruSacarita 'nA AdhAre 18 samAM 8000 zrleAkapramANa * pAMDavacarita 'sa. 1270(I. sa. 1214) lagabhagamAM racyuM che. emaNe * mRgAvatIcarita 'pazu racyuM che.81 ' pAMDavacarita 'nuM saMzAdhana emanA ziSya yazAbhadrasUri tathA nacaMdrasUrie karyu hatuM. 6 A AcAyaeN murAri kavinA anarAdhava 'nu 7100 zlokapramANa 'rahasyAdarzI ' nAmaka TippaNa racyuM che. * " jinaratnasUri (I. sa. 1214): A. jinezvarasUrinA ziSya A. jinaratnasUrie 2 / utsAhamAM jinAMka 'yukta 'lIlAvatIsAra ' nAmaka kAvya racyuM che. A kAvya mULe A. jinezvarasUrie sa. 1092(I. sa. 1036)mAM prAkRtamAM racelA * nirvANalIlAvatI'nuM A saMskRtamAM rUpAMtara che. A AcAye` * siddhAMtarahnikA' nAmaka vyAkaraNa-graMtha paNa racyA che. ' abhayakumAracarita'nI prazastithI jaNAya che ke A AcAyaeN khInna graMtha paNa racyA haze.82 devedrasUri (I. sa. 1214): A. devedrasUri tapagacchatA A. jagaya pUrinA ziSya hatA. gurjara rAjanItI anusataka maMtrI vastupAtranI samakSa Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] sAlakI kAla [ 31. Ayu upara emane AcAya -padavI ApavAmAM AvI hatI. teo mahAvidyAna hatA. emaNe prAkRtamAM bhASyatraya, siddhapa cAzikA, zrAddhadinanRtya, pAMca karmAMtra'the ane enA upara strApanuM ttinI racanA karI che. prAcIna katra thAnA AdhAre A pAMca ka-graMtha racelA hovAthI e 'navyakagraMtha' nAmathI eALakhAya che. emaNe prAkRtamAM ' suda'saNAcariya ' nAmaka kAvya racyuM che. temAM bharUcamAM raheluM munisuvratasvAmI jinAlaya, je ' zakunikAvihAra' nAmathI eLakhAtuM hatuM, tenuM varNana karyu che. AmAM saMskRta ane apabhraMzanA prayAga paNa karelA che. AmAM dhanapAla, sudarzanA, vijayakumAra, zIlavatI, azvAvakheAdha, bhrAtA, dhAtrIsuta ane dhAtrI nAmanA A adhikAra che, je 16 uddezAmAM vibhakta che ane AmAM 4000thI vadhu gAthA che. A caritathI tatkAlIna sAmAjika sthiti para sArA prakAza paDe che. A. devedrasUrinA saM. 1327(I. sa. 1271)mAM svargavAsa thayA hatA. sumatigaNi : sumatigaNie ' neminAtharAsa 'nI racanA saM. 1270(I. sa. 1214) lagabhagamAM karI che. * ajitadevasUri : A. bhAnuprabhasUrinA ziSya A. ajitadevasUrie - yeAgavidhi' nAmanA graMtha racyA che. graMthakAra sa. 1276 (I. sa. 1217)mAM vidyamAna hatA evuM * vicAraratnasa'graha ' graMthathI jANavA maLe che. marakIti : digaMbarAcAya 5. senasUrinA ziSya muni asarakIrti sa. 124(I. sa. 1191) nahi, paNa sa. 1274(I. sa. 1218)mAM vAdhelA zuM devanA samayamAM gAdharAmAM ' impruvaesA ( SaTkamAMpadeza) ' nAmaka apabhraMza krAvya 14 saMdhimAM racyuM che.83 zvetAMbarAcAya cadraprabhasUrie prAkRtamAM karelI vijayaca kevalicariya' racanAnA AdhAre A graMthanI racanA karI che. * " devAnaMdasUri : A. devedrasUrinA ziSya A. devAna MdasUrie A. hemacaMdrasUrinA * siddhahemazabdAnuzAsana 'nA AdhAre siddhasAraravata vyAkaraNu ' nAmaka praMca sa. 1275(I. sa. 1219)mAM racyo che.84 A. jinaprabhasUrinA jaNAvyA anusAra A. devAnaMdasUrie sa. 1266( I. sa. 1210)mAM pATaNamAM kAkAvasahInA jinama MdiranI pratimAonI prAMteSTA karAvI hatI.85 sAmamUrti : sAmamUrti nAmanA munie ' jinaprameAdhacarcArI' nAmanI bhASAkRti sa. 1298(I. sa. 1222)nA samaya pachI racI che. abhayadevasUri : A. jinavallabhasUrinA ziSya jinazekharasUrinA ziSya padma'dunA ziSya A. abhayadevasUrie sa. 1298(i. sa. 1222 )mAM saMskRtamAM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 311 jayaMtavijaya mahAkAvyanI racanA karI che. A kAvya 2200 glemparimANa che. e 10 sargomAM vibhakta che. Ama teo kharataragacchanA gaNAya chatAM emaNe prazastimAM "kharatarane ullekha karyo nathI. AmAM jayaMta nAmanA nRpatinuM carita AlekhyuM che. jagaDakavi : A. jinezvarasUrinA ziSya vi jagaDue "samyakatva copAI' nAmanuM 64 kaDInuM uttarakAlIna gaurjara apabhraMza bhASAnuM kAvya racyuM che. kavie kAvyamAM keTalIka jokoktio ane upamAone prayoga karyo che. A kavi. saM. 1278(I. sa. 1222) ane saM. 133 (I. sa. 1274) vacce vidyamAna hato. bAlacaMdrasUri : A. bAlacaMdrasUri caMdragacchanA A. haribhadrasUrinA ziSya hatA. pUrvAzramamAM teo moDherAnA moDha brAhmaNa hatA. emanuM nAma muMjAla, emanA pitAnuM nAma dharAdeva ane mAtAnuM nAma vidyuta-vIjaLI hatuM. dharAdeva jana zAstronA jJAtA hatA. haribhadrasurine upadeza sAMbhaLI muMjAlane vairAgya jAgrata thatAM eNe mAtA-pitAnI saMmatithI dIkSA lIdhI. caulukya rAjAonA guru padmAditya pAse eNe vidyAdhyayana karI sUripada prApta karyuM. vAdI devasUrinA gacchanA A. udayasUrie emane sArasvata maMtra Apyo ane enI sAdhanA karatAM sarasvatIe bAlacaMdrasUrine kahyuM: "vatsa ! bAlyakAlathI te karelA sArasvata dhyAnathI huM prasanna thaI chuM. jema kAlidAsa Adi mArI bhaktithI kavi gayA tema tuM paNa mahAkavi thaIza. pariNAme emaNe maMtrI vastupAlanA jIvana vize 'vasaMtavilAsa" nAme 14 sargAtmaka mahAkAvya vi. saM. 1296 (I. sa. 1240) pachI racyuM che. AmAM AraMbhamAM pitAnuM AtmavRttAMta, aNahilavADa nagara, rAjA mUlarAjathI laI rAjA vIradhavala sudhInA rAjAo tathA vastupAlanAM parAkrama ane guNanuM saMkIrtana tathA sukRtyenuM varNana karyuM che. A kAvya maMtrI vastupAlanA putra jayaMtasiMhanA vinada mATe racyuM che. A sivAya "karuNAvazvayudha' nAme nATaka racyuM che, temAM cakravatI rAjA vizvayudha pitAnuM mAMsa ApI bAja pakSIthI kabUtarane bacAve che e vastunuM varNana karyuM che. A nATaka maMtrI vastupAle kADhelA saMghanA manoraMjanAthe zatruMjaya upara RSabhadevanA yAtrAmahasava prasaMge bhajavAyuM hatuM. vi. saM. 1277 (I. sa. 1221) lagabhagamAM A nATaka racAyuM hoya ema jaNAya che. vaLI, emaNe kavi AsaDanI be prAkRta racanAo "upadezakaMdalI" ane vikamaMjarI" upara vistRta TIkAo racI che temAM aneka kathAono saMgraha karyo che. keTalIka kathAo svataMtra kRtio jevI cAra cAra sargAtmaka racI che. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] lakI kAla [ . udayaprabhasUri : maMtrI vastupAlanA guru A. vijayasenasUrinA ziSya udayaprabhasUri hatA temaNe "dharmAsyudaya -apanAma "saMghapaticarita' nAmanuM paMdara sargAtmaka kAvya racyuM che. maMtrI vastupAle saMghapati banIne bhAre samArohapUrvaka zatruMjaya ane giranAra tIrthonI yAtrA karI hatI tenuM mAhAbhya-varNana karavA mATe A graMtha racyo che. A graMthamAM kAvyanA UMcA guNa vidyamAna che. AnA pahelA ane aMtima sargomAM maMtrI vastupAla ane vijayasenasUri saMbaMdhI aitihAsika vRttAMta che. bAkInA sargomAM RSabhadeva, jaMbUsvAmI, nemanAtha vagerenAM carita che. ravayaM maMtrI vastupAlanA hAthe saM. 1290(I. sa. 1234)mAM lakhAyelI A kAvyanI nakala khaMbhAtanA bhaMDAramAM mojUda che. udayaprabhasUrie sukRtakIrtikalolinI" nAmaka prazastikAvya racyuM che temAM aNahilavADanA rAjAonuM kavitvamaya varNana karyA pachI maMtrI vastupAla-tejapAlanAM dhArmika kAryone guNAnuvAda karyo che. maMtrI vastupAle saM. 1277( I. sa. 1221)mAM zatruMjayanI yAtrA karelI te samaye A kAvyanI racanA thayelI jaNAya che. tyAM dramaMDapamAM A kAvya utkIrNa karavAmAM AvyuM hatuM. pATaNamAM maMtrI vastupAlanA maMdiranA avazeSarUpa eka ArasanA staMbha upara A kAvyano eka glaeNka utkIrNa karela maLI Ave che. A. udayaprabhasUrie A uparAMta dharmadAsagaNikRta "upadezamAlA" upara "kaNikA" nAmanI vRtti saM. 1299(I. sa. 1243)mAM dhoLakAmAM racI che, "paDozIti" ane "kastava" upara TipaNa lakhyAM che, saMskRtamAM "neminAthacarita' temaja jyotiSano AraMbhasiddhi" nAmaka muddata graMtha racyo che. giranAra paranA vastupAlanA abhilekho paikI ekanI racanA A. udayaprabhasUrie karI che. vaLI, emane "zabdabrahmollAsa' nAmaka graMtha pATaNanA graMthabhaMDAramAM apUrNa maLI Ave che. temAM maMtraviSayaka hakIkta che. naracaMdrasUri H A. naracaMdrasUri harSapurIyagacchanA devaprabhasUrinA ziSya hatA. maMtrI vastupAla sAthe gADha saMbaMdhamAM hatA. emanI sAthe ghaNu vAra saMghamAM tIrthayAtrAe gayA hatA. eka vAra maMtrI vastupAle AyAryane vinaMtI karI ke Ape mArA mastaka upara hAtha mUkyo ane enA prabhAvathI meM durlabha evuM saMghAdhipatya prApta karyuM, seMkaDo dharmasthAna banAvyAM ane puSkaLa dAna dIdhuM che, paNa have jana zAsananI kathAo sAMbhaLavAnI mArA manamAM utkaMThA che." A vinaMtIthI A. naracaMdrasUrie "kathAratnAkara' nAmano graMtha 15 taraMgomAM ro che. AmAM aneka dharmakathAo che. A AyAye kavi murArikRta "atarAvA nATaka" ane zrIdharanI "nyAyakaMdalI" upara TIkAo racI che. emaNe Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 313 tiSano "jyotisAra" nAmaka graMtha vi. saM. 1280(I. sa. 1224)mAM 257 padyamAM racyo che, je "nAracaMdra jyotiSa" nAmathI prasiddha che. enA upara sAgaracaMdrasUrie 1335 zleka-pramANa TIkA racI che.88 tiSanAM aneka keSThathI e graMthane alaMkRta karyo che. e uparAMta "caturvizatijinastotra' temaja A. hemacaMdrasUrinA "prAkRta vyAkaraNa" anusAra rUpasiddhi batAvate "prAkRta-prabaMdha" race che. maMtrI vastupAlanI prathama prazatirUpa 26 phlekano(saM. 1288-I. sa. 1 232 no giranAra-jinAlayano lekha ra che. emaNe potAnA guru devaprabhasUrie racelA pAMDavacarita' (gadyamaya) ane A udayaprabhasUri-racita "saMghAlyudaya kAvyanuM saMzodhana karyuM hatuM. naredraprabhasUri (I.sa. 1224 lagabhaga): eka vAra maMtrI vastupAle A. nareMdrasUrine vinaMtI karI ke "keTalAka alaMkAra-graMtha ati vistAranA kAraNe durgama che, keTalAka ati saMkSipta hevAthI lakSaNa-rahita che, ane keTalAka abhidheya vastu vinAnA che ane kaSTathI samajamAM Ave tevA che, tethI kAvyanA rahasyathI bahirbhata graMthane vAMcatAM mAruM mana kadaciMta banI gayuM che, mATe vistArathI rahita, kavikalAnI pUrNatAthI yukta tathA durmodhaprabodhaka kAvyazAstranI racanA karo." A sAMbhaLIne sUrie potAnA ziSya nareMdraprabhasUrine uparyukta alaMkArakalAyukta graMthanI racanA karavAno Adeza karyo ane emaNe "alaMkAramahodadhi graMthanI svapajJavRtti sAthenI racanA maMtrI vastupAlanA AnaMda mATe karI. naredraprabhasUrie A graMtha 8 prakaraNomAM racyo che temAM emaNe bahusaMkhyaka graMthane AdhAra lIdho che. graMthAvataraNethI jaNAya che ke emanuM sAhityazAstranuM jJAna UMDuM hatuM. A AcAryo "kAkusthakelinATaka" 1500 zleka-pramANa vadhyuM hatuM te hajI sudhI prApta thayuM nathI. vaLI, "vivekapAdapa" ane "vivekakalikA" nAmaka sUkti-saMgraha paNa emaNe racyA che. e uparAMta vastupAlanAM be prazastikAvya (eka 104 zvekanuM che, jyAre bIjuM 37 kenuM) racAM che, je aitihAsika daSTie mahattvanAM che. giranAra paranA abhilekhanI racanA paNa emanI che. arisiMha kavi (I. sa. 12 20 lagabhaga) : kavi arisiMha Thakkare "sukRtasaMkIrtana" nAmanuM 11 sargonuM kAvya racyuM che, jemAM mukhyataH maMtrI vastupAlanAM sutyunuM varNana kareluM che. kavie vanarAjathI laI sAmaMtasiMha sudhInA cAvaDA rAjAo, mUlarAjathI laIne bhImadeva 2 jA sudhInA caulukya rAjAo ane aNerAjathI laIne varadhavala sudhInA vAghelA vaMzanA rAjAono saMkSepamAM ItihAsa Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] selaMkI kAla [pra. Ape che. kAvyanA pratyeka sargane aMte amaracaMdra kavi-racita pAMca pAMca zleka ApelA che, jemAM prathama traNa zlokamAM vastupAlanI prazaMsA, cethAmAM arisiMha kavinI kAvyacAturInI prazaMsA ane e cAra leka amaracaMdra kavi-racita hovAnuM pAMcamA padyamAM jaNAvavAmAM AvyuM che. amaracaMdrasUrinA kalAguru arisiMha hatA ema "caturvizati prabaMdhamAM jaNAvyuM che. amaracaMdrasUrie vasaladeva rAjA sAthe arisiMhane paricaya karAvI Apyo hato ane e vatupAlanI vidvatsabhAmAM kavi tarIke AdarapAtra banyo hato. e vAyaDagacchIya A. jinadattasUrino parama bhakta ane paramAIta hatA. amaracaMdrasUrie racelI " kAvyakalatAnAM keTalAMka sUtra A arisiMhe racelAM che. jahaNa kavi pitAnI "sUktimuktAvalImAM arasI ThakakaranAM keTalAMka sUkti-padya Ape che te A arisiMhanAM hovAno pUro saMbhava che. amaracaMdrasUri (I. sa. 1224 lagabhaga): saMskRta sAhityamAM A. amaracaMdrasUri "veNIkRpANa" nAmathI prasiddha che.89 teo vAyaDagachIya A. jinadattasUrinA ziSya hatA. kavi arisiMha Thakkura pAsethI emane siddha sArasvata maMtra maLyo hato. enI ArAdhanAthI teo siddha kavi tarIke prasiddhi pAmyA hatA. emaNe vIsaladevanI sabhAmAM brAhmaNa vidvAnI preraNAthI "bAlabhArata nI racanA karI hatI. alaMkArazAstranA "kAvyakalpalatA" nAmanA graMtha upara "kavizikSA' nAmanI vRttinI emaNe pite racanA karelI che. enA para "parimala" nAmanI 1112 zleka-pramANu vRtti maLI AvI che, je hajI sudhI pragaTa thaI nathI. emaNe ja racelI "kalpalatAmaMjarI-vRtti" hajI sudhI maLI AvI nathI. zubha vijayajI nAmanA vidvAne saM. 1665(I. sa. 1609)mAM "kAvyakalpalatA' para makaraMda' nAmanI vRtti 3196 zlekapramANe racelI che. emanA racelA A bAlabhArata" ane "kAvyakalpalatA" graMtha jainetara vargamAM paNa AdarapAtra banelA che. A "kAvyakalpalatAnI lokapriyatAthI prerAIne devezvara nAmanA vidvAne enA anukaraNarUpe saMkSepamAM "kAvyakalpalatA" nAmano graMtha racyo che. kavi amaracaMdrasUrie "chaMderanAvalI," "svAdizabdasamuccaya" ane "padmAnaMda mahAkAvya" nAmanA graMtha racyuM che. "padmAnaMdakAvya" pATaNanA prasiddha maMtrI pA vaNikanI vinaMtIthI rahyuM che, jemAM tIrthakarenAM caritranuM varNana che. emanA "suktAvalI" ane kalAkalApa" nAmaka graMthane ullekha "caturvizatiprabaMdhamAM Ave che. Ama teo alaMkAra, chaMda, vyAkaraNa ne kAvyakalA viSayanA pAraMgata vidvAna hatA. emanI racanAzalI sarala, madhura ane svAbhAvika che. teo zIghrakavi hatA. maMtrI varatupAla kavi emanI kAvyalAne upAsaka hatA. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya | [ 315 pUrNabhadrasUri : A. jinapatisUrinA ziSya pUrNabhadrasUrie saM. 1275 (I. sa. 1219)mAM AnaMda Adi upAsakonI "upAsakakathA" saMskRtamAM racI che. "atimuktakacarita" saM. 1282 (I. sa. 1226 mAM, cha paricchedavALuM "dhanyazAlibhadracarita " saM. 1285(I. sa. 1229)mAM, ane "kRtapuNyacarita" saM. 1305(I. sa. 1249)mAM jesalameramAM racyAM che. saM. 1255(I. sa. 1199 )mAM sAma maMtrInI abhyarthanAthI navaraMgapuramAM. paMcataMtra" athavA "paMcAkhyAna " emaNe ja racyuM che, jenA upara arvAcIna harTala nAmane vidhAna mugdha thayo hato. jayasiMhasUri : A. vIrasUrinA ziSya jayasiMhari, jeo bharUcanA. munisuvratasvAmI-maMdiranA AcArya hatA, temaNe "hammIramadamardana " nAme ItihAsamUlaka nATakanI racanA vi. saM. 1279( I. sa. 1223)thI saM. 1285 (I. sa. 1229)nA gALAmAM karI che. AmAM dakSiNa pradezanA yAdava rAjA siMhaNa ane uttara pradezanA mIla chIkAre (atIze) gujarAta upara caDAI karI tyAre rAjA viradhavala ane mahAmAtya vastupAle emane parAjaya kevI rIte karyo enI aitihAsika hakIkta ApI che. zarUAtamAM rAjA siMhaNa lATarAjanA bhatrIjA saMgrAmasiMha sAthe maLI gayelo temAM maMtrI vastupAle jAsUso dvArA emanuM saMgaThana toDI nAkhI e humalAkhorenI bAjI dhULamAM meLavI vagere vigato. ApI che. nATakamAM nave rasane yathocita prayoga karyo che. A nATaka khaMbhAtamAM bhImezvaranA yAtrA mahotsava prasaMge vastupAlanA putra jayaMtasiMhanI AjJAthI bhajavAyuM hatuM. vaLI, A AcAryo vastupAla-tejapAla saMbaMdhI 77 dhonI eka prazarita racI che, je gujarAtanA itihAsamAM upayogI gaNAya che. premalAbha muni : aMcalagacchIya premalAbha munie pitAnA nAmathI saMskRtamAM "premalAbha vyAkaraNa"nI racanA saM. 1283( I. sa. 1227)mAM karI che. A vyAkaraNa svataMtra jaNAya che. vinayacaMdrasUriH maMtrI vastupAlanA samayamAM viMzatiprabaMdhakartA' tarIke khyAti pAmelA A. vinayacaMdrasUrie "kavizikSA" ( I. sa. 1229 lagabhaga) nAmane gaMtha saMskRtamAM race che. AmAM kavi rAjazekharanI "kAvyamImAMsAne lagata keTalAka viSaya varNavyA che. AnA bhaugolika prakaraNamAM gujarAta dezanI tatkAlIna jillA-prAMta vAra jevI yAdI ApI che. pattana, mAtara, vaDU, bhAliya, harSapura, nAra, jaMbusara, paDavANa, darbhAvatI, peTalApadra, khadirAlukA, bhegapura, dhavalakakaka, Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] selaMkI kAla [pra. mohaDavAsa Adi taLa gujarAtanAM gAmonAM nAma ApyAM che. A graMthakAre saMskRtamAM pArzvanAthacarita", "mahilanAthacarita" ane "AdinAthacaritaracyAM che tenAM nAma maLyAM che. bIjA graMtha vize jANavA maLatuM nathI. harihara kavi : harihara kavi "niSadhIyacarita'nA kartA zrIharSanA vaMzane hato. eNe sarasvatInI sAdhanA karI pratyakSa karI hatI ema kahevAya che. e garbhazrImaMta " hatuM. bhAra samRddhi sAthe e pitAnA gauDa dezathI nIkaLI gujarAtamAM viradhavala rAjAnI rAjasabhAmAM Avyo, paraMtu kavi somezvarane enuM Agamana racyuM nahi. harihara rAjasabhAmAM Avyo tyAre somezvara tyAM upasthita na rahyo, AthI harihare semezvaranA garvanuM khaMDana karavAno nirdhAra karI yukti racI. chevaTe maMtrI vastupAle e baMne vacce maitrI karAvI ane baMne ekabIjAnI kAvyakalAnA prazaMsaka banyA.* maMtrI vastupAle hariharanAM prazaMsAtmaka padya racyAM che. A harihara kavie "zaMkhaparAbhava nATakaracI vastupAlanA guNonuM kIrtana karyuM che. eNe zrIharSanA "naiSadhIya mahAkAvya' upara TIkA racI che. e uparAMta prabaMdhomAM uddhata karelAM hariharanAM zIghakAvya ane somanAthanAM darzana karatI veLA racelAM stutikAvya maLe che. e sivAya emane racele bIjo koI graMtha maLato nathI, chatAM pitAmAM eka divasamAM prabaMdha racavAnI zakti hatI ema pote ja kahe che." | vijayasenasUriH maMtrIzvara vastupAla-tejapAlanA guru nAguMdragacchIya A. vijayasenasUrie saM. 1288(I.sa. 1242)nI AsapAsa gujarAtI bhASAmAM revaMtagirirAsu" nAmaka kAvya racyuM che. teo A. haribhadrasUrinA ziSya hatA.8 maMtrI-baMdhu vastupAla-tejapAle je je kArya karyA te A vijayasenasUrinI preraNAne AbhArI hatAM. emanA ja upadezathI maMtrI vastupAla-tejapAle giranAranI yAtrAno moTo saMgha kADho. saMghanA strIvargane gAvA mATe giranAranI sthitine pratyakSa karatuM A suMdara ane etihAsika kAvya racyuM che. kavinI zabda ane arthanI camatkRtivALI A kavitA geya kAvyanI daSTie rocaka che. emaNe AsaDa kavinI vivekamaMjarI" uparanI bAlacaMdrasUrinI TIkAnuM saMzodhana karyuM hatuM. A sivAya emanI bIjI kRti maLatI nathI, paNa emanI vidvattA ane kAvyavANunAM prazaMsAtmaka paghothI14 jaNAya che ke emaNe saMskRtamAM ekathI vadhu racanAo karI haze. emanAM saMskRta zIghakAvyono ulekha prabaMdhamAM Ave che. maMtrI vastupAla kavi : mahAmAtya vastupAla (I. sa. 13 mI sadIne pUrvArdha) pate eka zUravIra yoddho ane rAjakuzaLa puruSa hatA tema vidvAna puruSa paNa hatuM. e bhinnamAlanA prAcIna kavi mAghanI jema ja zrI ane sarasvatI Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 317 baMnene kRpApAtra hatuM.95 eNe anarmala lakSmI upArjita karI dAna ane puNyakAryo dArA pitAnI lakSmIne sadupayoga karyo hato tema e aneka kavione Azrama ApatAM sAhityamAM khUba rasa laI sarasvatIne paNa upAsaka banyo hato. mAdhanA. zizupAlavadha 'nI jema eNe "naranArAyaNanaMda' nAmanuM 16 sargAtmaka mahA kAvya racyuM che. kAvyanA aMtima sargamAM kavie potAnA vaMzano paricaya vistAra thI Apyo che. A uparAMta zatruMjayamaMDana-AdinAtha tetra', "giranAramaMDananeminAtha tetra" ane "aMbikAstotra' vagere temaja dasa lekAtmaka "ArAdhanA" kRtio maLI Ave che. emaNe aneka sUkti-kAvya racyAM hoya ema jaNAya che. jalpaNanI "saktimuktAvalI" ane zAgadharanI "zArDa dharapaddhatimAM vastupAlanAM racelAM subhASita maLe che. A uparAMta vastupAlanA caritaviSayaka aneka graMtha che, aneka graMthasaMdarbha maLI Ave che. merUtuMga-kRta prabaMdhaciMtAmaNi, rAjazekharakRta caturvizatiprabaMdha, purAtanaprabaMdhasaMgraha, ane jinaharSakRta vastupAlacarita Adi graMthamAM vastupAlanA jIvananI sAmagrI saMgrahAyelI che. bhadrezvarasUri: A. udayaprabhasUrinA ziSya A. bhadrezvarasUrie saM. 1200 (I. sa. 1234)mAM maMtrI vastupAlanA putra jayaMtasiMhane vAMcavA mATe eka "prabaMdhAvalI'nI racanA karelI che, je khaMDita svarUpamAM maLe che. A "prabaMdhAvalI no samAveza siMdhI jaina graMthamALAmAM prasiddha thayelA "purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM karavAmAM AvyA che. semedhara kaviH kavi somezvara emanA samayano eka pratibhAzALI kavi hatuM. enA pUrvaje AnaMdapura-vaDanagaranA vatanI hatA ane caulukya rAjA mularAjanA samayathI peDhI dara peDhI rAjapurohita tarIke saMmAnita thayA hatA. sarasava mAM kavi saMmezvare chellA sargamAM potAnA vaMza vize vistRta mAhitI ApI che. somezvaranA pitAnuM nAma kumAra ane mAtAnuM nAma lakSmI hatuM. semezvara rAjA bhImadeva 2jA, viradhavala ane vIsaladevanA rAjapurohita tarIke Adara pAmato hato. maMtrI varatupAlana e chamitra hato. somezvare pitAnA AzrayadAtA maMtrI vastupAlanA guNokIrtana mATe 9 sargomAM saM. 1282(I. sa. 1236) lagabhagamAM "kItikaumudI' nAmanuM kAvya racyuM che. AmAMthI nahAlIna gujarAtanAM itihAsa ane saMskRti vize ghaNI badhI sAmagrI upalabdha thAya che. kavie prAraMbhamAM aNahilapuranuM varNana karI rAjA mUlarAjathI laIne TheTha bhImadeva 2 jI sudhI tathA vAghelA zAkhAnA arNorAjathI laIne pitAnA samayanA dhoLakAnA viradhavala sudhInA rAjAone itihAsa Apyo che. pachI vastupAla-tejapAlanI Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] selaMkI kAla [ . maMtrI-pade sthApanA thaI ane lATapati zaMkhane tathA mAravADathI caDI AvelA cAra rAjAone maMtrIe ekIsAthe parAjaya karyo enuM varNana karyuM che. pachI to mahAkAvyanI dhATIe purapramada, caMdrodaya, sUryodaya vagerenuM varNana che. kavie saMsAranI asAratAnuM paNa varNana karyuM che. maMtrIe saMdha sAthe zatruMjaya ane giranAranI karelI yAtrAonuM rocaka varNana karIne kAvyane pUrNa karyuM che. itihAsa uparAMta kAvyanI dRSTie A kAvya kAlidAsanI kAvyacAturI ane prasAdaguNanuM anusaraNa kare che. cha maMtrI vastupAle somezvaranI kAvyaracanAnI khUba prazaMsA karI che.98 kavie A uparAMta suratsava, rAmazataka, ullAgharAghava nATaka, karNAmRtaprapA vagere graMtha racelA che. Abu upara maMtrI tejapAle baMdhAvelI lUNasiMha vasahInI, giranAra ane zatruMjaya upara vastupAla-tejapAle uddata karelAM maMdironI tathA vIsaladeve darbhAvatImA vaidyanAtha maMdiranA karelA jIrNoddhAranI prazastio paNa sAmezvara kavie racI che. viradhavale ghoLakAmAM baMdhAvelA vIranArAyaNaprAsAdanI 108 zlokenI prazasti paNa eNe racI che evuM caturvizatiprabaMdhathI jaNAya che. eNe yAmA mAM eka nATaka racIne rAjA bhImadevanI sabhAne harSita karI hatI, je nATaka Aje upalabdha nathI. A sivAya judA judA prabaMdhomAM semezvaranAM saMkhyAbaMdha zIrghakAvya, stutikA, samasyApUrtio ane prazaMsAtmaka prAsaMgika padyo maLI Ave che. subhaTa kavi (I. sa. 1ra36 lagabhaga) maMtrI vastupAlanA Azrita kavi subhaTe "dUtAMgada-chAyAnATaka" (I. sa. 1236 lagabhaga) racyuM che, e sivAya enI bIjI kaI kRti maLatI nathI. A nATakamAM aMgadaviSTinA paurANika prasaMgane laIne subhaTe pitAnA racelA zleke uparAMta bhavabhUti, rAjazekhara vagere pUrvakAlIna kavionA zleka apanAvIne A nATakanA aMtamAM e kavione RNasvIkAra karyo che. A nATaka tribhuvanapAlanI AjJAthI pATaNamAM bhajavavAmAM AvyuM hatuM. A nATakanI prastAvanAmAM kavie pitAne vAkayamALavAraMnta tarIke oLakhAvela che, AthI jaNAya che ke eNe pramANuzAstrane keI graMtha racyo haze. subhaTane somezvara sAthe maitrI hatI. somezvare subhaTanI kavitAnI prazaMsA karI che.* madana kaviH madana kavi kyAM hato e jANavA maLatuM nathI, paNa e maMtrI vastupAlane Azrita kavi hatA eTaluM nakkI che. eNe keI graMthanI racanA karI hoya ema jaNAtuM nathI. eka bIjo madana, jeNe pArijAtamaMjarI' nAmaka nATikA lagabhaga A ja samayamAM racI che te, dhArAnA rAjA ajunavamane Azrita kavi hatA. e ja kavi gujarAtamAM Avyo hoya ane maMtrI vastupAlane Azrita Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya | [ 319 bo e saMzodhanane viSaya che. madana kavi pitAne "kavirAja-rU5 hAthIo mATe aMkuza-samAna" kahe che. eNe harihara kavine eka veLA kaheluM ke hAra, parihara garva kavirAjagajAGkuzo madanaH / A uparAMta vastupAlanA Azrita keTalAka bIjA kavionAM nAma maLe che. 1-2. vAmanasthalInA kavi yazodhara ane kavi samAditya, 3. prabhAsapATaNavAsI kavi vairisiMha, 4-9. kRSNanagaravAsI kamalAditya, dAmodara, jayadeva, vikala, kRSNasiMha, zaMkarasvAmI vagere aneka kavione vastupAle dAna ApI saMtuSTa karyA hatA.191 cAcariyAka nAmano eka vidvAna koI bIjA pradezamAMthI Avele, jenI vANI sAMbhaLavA svayaM udayaprabhasUri AvatA, tene vastupAle 200 kama ApI jAhera satkAra karyo hato. jAbAlipurano yazavIra maMtrI, je zilpazAstra hato te, vastupAla maMtrIno mitra hato. eNe AbunA maMdiramAMthI zilpaviSayaka 96 bhUlo batAvI hatI. nAnAka paMDita : AnaMdanagara (vaDanagara) najIkanA guMjA gAmano nivAsI paMDita nAnAka kApikala bhAradvAjanetrIya nAgara brAhmaNa hato. eNe saM. 1328 (I. sa. 1272)mAM prabhAsapATaNamAM sArasvata-sadana bAMdhyuM hatuM. "bAlasarasvatI " kRSNa ane "dhArAdhvaMsanA kartA gaNapati vyAsa nAme kavioe racelI enI prazastio parathI12 enA kuTuMba vize ghaNu vigato jANavA maLe che. enA pitAnuM nAma goviMda hatuM. enA kuTuMbamAM vidvattA paraMparAgata hatI. nAnAka veda, vedAMga, sAhitya-alaMkAra, nATa vagere viSayane samartha vidvAna hato. rAjA vIsala. devanA jIvanakALa daramyAna e ene zAstra-purANanI kathA saMbhaLAvato hato. vastu pAlanI visabhAno e mahApaMDita hatuM. sAraMgadeva vAghelAnA samayano eka zilAlekha vaMthaLIthI maLe che temAM prazastikAranA kuTuMba vizenI hakIkata che te parathI jaNAya che ke era canA nAnAkanI haze. svayaM nAnAka paNa khUba dAna Apato, "upadeza taraMgiNI" ane "caturvizati prabaMdhamAMthI paMDita nAnAke racelAM vastupAlanAM tutikAvya maLI Ave che. A sivAya enI koI svataMtra kRti maLatI nathI. pAprabhasUri : A. devAnaMdasUrinA ziSya A. padmaprabhasUri saM. 1294 (I. sa. 1238 mAM vidyamAna hatA. emaNe "munisuvratacarita" nAmane graMtha ra che. tilakAcAryane "AvazyakasUva'nI lavRttinI racanAmAM emaNe sahAya karI hatI. padya maMtrI : pavA maMtrI aNahilapuranivAsI vAyaDavaMzanA zreNI Asala ane enI patnI ahidevIne putra hato. enA vaMzane vistRta paricaya padmAnaMda Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] selaMkI kAla [ pra.. mahAkAvya"mAM che. A pakva maMtrI te ja che ke jenA nAmathI kavi amaracaMdrasUrie pAnaMdamahAkAvyanI racanA karI hatI.103 eNe keTalAMka stotra saMskRtamAM rahyAM che, je upalabdha nathI. e saM. 1295( I. sa. 1239)mAM vidyamAna hato. * sumatigaNi (I. sa. 1239) : A. jinapatisUrinA ziSya sumatigaNie. jinadattasUrikRta "gaNadhara-sArdhazataka' para saM. 1295 I. sa. 1239)mAM bRhaduttinI racanA karI che. emaNe A vRttine AraMbha khaMbhAtamAM karyo hate ane. pachI dhArApurI, nalakaccha tarapha vihAra karatAM aMte maMDapadurga-mAMDavagaDhamAM e pUrI. karI hatI....4 AhalAdana daMDanAyakaH gallakulano zreNI aMbaDa bhImadevane saM. 1296 (I. sa. 1240)mAM mahAmAtya hato. enA svargavAsa pachI ene bhAI AhUlAdana daMDanAyaka thayo. eNe vasaMtatilakA chaMdamAM yamakathI alakata 10 zlokonuM eka pArzvanAthastotra' racyuM che. A sivAya bIjI kRti jANavA maLatI nathI. ' e A. vardhamAnasUri parama bhakta hatA. enI vinaMtIthI AcApa500 zleka-pramANu "vAsupUjyacarita'nuM saMskRtamAM saM. 1299(I. sa. 1243)mAM. AhUlAdanAMka kAvya racyuM che. enI prazastimAM AhUlAdane maMtrIe karelAM sukatAnI noMdha ApI che. AhUlAdana daMDanAyake sAceramAM vIrajinamaMdiramAM aSabhadevanI. tathA zArApadramAM AdijinanA cityamAM pArzvanAtha, caMdraprabha, sImaMdhara, yugaMdhara, aMbikA ane sarasvatInI pratimAonuM sthApana karAvyuM hatuM. vaTasara gAmamAM ane saMgamakheTaka(saMkheDA)mAM jinamUrtio sAthe cityane uddhAra karyo hato. aNahilavADamAM potAnA gurunI vasatino paNa uddhAra karyo, ghaNuM pustaka lakhAvyAM. pATaNanA vAsupUjya jinamadirano uddhAra paNa eNe karAvyo. 5. jinaprabhasUri: AgamagathvIya A. jinaprabhasUrie saM. 1297I. sa. 1241)mAM apabhraMzabhASAmAM "madanarekhA-saMdhi" nAmaka racelI kRti upalabdha thAya che. A sUrie apabhraMzamAM aneka kRtio zatruMjaya upara rahIne racI che. emaNe "jJAnaprakAzakulaka" "caturvidhabhAvanAkula, "maNicarita' 'jIvAnuzAstisaMdhi, "neminAtharAsa" "yugAdijanakulaka "bhaviyacarivuM, "bhavikuDa bacariu" sarvatyaparipATIdavAdhyAya." "subhASitakulaka," "zrAvakavidhiprakaraNa," "dhamAdhamavicArakulaka" "varasAmicariu" (saM. 1316-I. sa. 1260), "neminAthajanmAbhiSeka "munisuvratasvAmitra, "chappanadikakumArI-janmAbhiSeka ane jinaratuti' racela che. A kRtio uparAMta "SaTrapaMcAzadikakumArikAratavana, mahAvIracarita,' 'ja bUcarita' (saM. 1299-I.sa. 1243), "meharAjavijayoti," Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 321 kalyANaka "surAlacarita" "jinastuti." "cAcarIstuti," "gurucarita' vagere racanAo paNa A jinaprabhasUrinI havAne saMbhava che. devasUri H zrIcaMdrasUrinA ziSya devekarie saM. 1298 (I. sa. 1242)mAM siddharSie racelI "upamitibhavaprapaMcakayA ne pa730 pramANa sAredvAra" ra che, jenuM saMzodhana A. pradyumnasUrie karyuM hatuM. vadhamAnasUri H A. vijayasiMharinA ziSya vardhamAnasUrie daMDanAyaka AhalAdana maMtrInI vinaMtIthI dareka sarganA aMte "AhalAdana' zabdathI alaMkRta "vAsupUjyacarita" 5494 zloka-pramANe cAra sargAtmaka saM. 1299(I. sa. 1243)mAM racyuM che. emaNe potAnA guru vijayasiMharinI vidvattAnI prazaMsA karI che. * ratnaprabhasUri : A. devAnaMdasUrinA ziSya paramAnaMdasUrinA ziSya ratnaprabhasUrie saM. 1300 (I. sa. 1244) lagabhagamAM A. udyotanasurinI prAkRta "kuvalayamAlAnA nA AdhAre saMskRtamAM "kuvalayamAlA" racI che. pAMca karatamAM vibhakta A kRti 3894 glaeNka-pramANa che. enuM saMzodhana A.. kanakasUrinA ziSya pradyumnasUrie karyuM che. vijayacaMdrasUri : tapAgacchanA saMrayApaka A. jagacaMdrasUrinA ziSya, karinA ziSya vijayacaMdrasUrie "kezikumAracarita' nAmaka graMtha saMskRtamAM rame che. teo saM. 1301(I. sa. 1245)mAM vidyamAna hatA. dharmaghoSasUri : A. dhamapari A. deveMdrasUrinA ziSya hatA. devedramUrie ujajanavAsI dhanADhaze zreNI jinacaMda nAmanA zrAvakanA viradhavala ane bhImasiMha nAmanA be putrone saM. 1302(I. sa. 1246)mAM dIkSA ApI, emAM viradhavalanuM nAma vidyAnaMdamuni ane bhImasiMhanuM nAma dharmakIrti rAkhavAmAM AvyuM. deveMdrasUrinA svargavAsa pachI terame divase vidyAnaMdasUrino svargavAsa thavAthI upA. dharmakIrtine sUripada ApI emanuM dhamaSasUri' nAma rAkhavAmAM AvyuM. A AcArya saMghAcAra', "kAlasittarI" ane keTalAMka prakaraNe tathA te rahyAM che. 107 ajitaprabhasUri : paurNamikagacchanA vIraprabhasUrinA ziSya A. ajitaprabhasUrie saMskRtamAM cha sargAtmaka "zAMtinAthacarita" saM. 1707(I. sa. 1251) mAM 5000 zlekAtmaka racyuM che. se. 21 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla [ pra. pUrNakalazagaNiH pUrNakalazagaNi A. jinezvarasUrinA ziSya hatA. teo prakAMDa paMDita gaNutA. emaNe saM. 1307(I. sa. 1251)mAM hemacaMdrasUriracita prAkRta-dvayAzrayakAvya" upara 4230 zlokAtmaka vRtti racI che, jenuM saMzodhana emane gurubhAI lakSmItila upAdhyAye che. 8 vaLI, emaNe "ramaMtrAdigarbhitastaMbhanapArzvanAthastotra'nI paNa racanA karI che. ratnAkarasUriH A. devaprabhasUrinA ziSya A. ratnAkarasUrie AtmaniMdAsvarU5 "ratnAkarapaMcaviMzatikA" nAmaka stotra-kAvya saMskRtamAM racyuM che. teo saM. 1308(I.sa. 1para)mAM vidyamAna hatA. lakSmItilaka upAdhyAyaH jinezvarasUrinA ziSya lakSmItilaka upAdhyAye A. jinaratnasUri pAse vidyAdhyayana karyuM hatuM. emaNe saM. 1311(I.sa. 1255) mAM 17 sagavALuM "pratyekabuddhacarita' mahAkAvya racyuM che. vaLI, jinezvarasUrie saM. 1313(I. sa. 1257)mAM pAlanapuramAM racelA "zrAvakadharmaprakaraNa" upara saM. 1317(I. sa. 121)mAM 15000 zleka-pramANa TIkA jAloramAM pUrI karI hatI, te ja varSamAM bhImapallIne viramaMdirane pratiSThA-utsava paNa thaye hato.19 emaNe saM. 1313 mAM "zrI zAMtinAthadevarAsa' uttara gaurjara apabhraMza bhASAmAM e che. emaNe aneka sAdhuone bhaNAvyA hatA ane keTalAka graMthakAronA graMthanuM saMzodhana karyuM hatuM. vidyAnaMdasari: tapAgacchIya A. deveMdrasUrinA ziSya vidyAnaMdasUrie " vidhAnaMda vyAkaraNanI racanA saM. 1312(I. sa. 1256)mAM karI che. jinezvara rinA ziSya caMtilAka upAdhyAye jinapatisUrinA ziSya suraprabhamunine A "vivAnaMda vyAkaraNanuM adhyayana karAvyuM hatuM. * caMtilaka upAdhyAyaH A. jinezvarasUrinA ziSya caMdratilAka upAdhyAye abhayakumAracarita' nAmaka kAvya vAlmaTameru(bAhaDamera)mAM zarU karyuM hatuM ane enI pUrNAhuti visaladevanA rAjyakAlamAM khaMbhAtamAM vi. saM. 12(I. 2 1256) karI hatI. A kAvyanI moTI prazasti emanA gurabhAI kamAgaNi kavie racelI che.111 A caMdratilaka upAdhyAya pitAnA vidyAguraomAM nemicaMdragaNi, siddhasenamuni, guNabhadrasUri, saraprabhamuni, vijayadevasUri ane jinapAla upAdhyAyane gaNAve che. abhayatilakagaNi: A. hemacaMdrasUrie saMskRtamAM 20 sabhaka thAzraya" rahyuM che. A kAvya upara caMdragacchanA jinezvarasUrinI paraMparAmAM thayelA abhayatilagaNie 17,4para brekapramANa TIkA saM. 1312(I. sa. 1256)mAM Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM ] bhASA ane sAhitya [ 3ra3 pAlanapuramAM pUrNa karI che 12 ane enuM saMzodhana emanA gurubhAI lakSmItilake kahyuM che, A. abhayatilagaNie "paMcaprasthAnanyAyamahAta" para "nyAyAlaMkAra " nAmanI vyAkhyA paNa racI che, arthAta akSapAdanA nyAyatarkasUtra upara vAtsyAyananuM "bhASya,' e para bhAradvAjanuM "vArtika,' e para vAcaspatinI "tAtpayaTIkA, e upara udayananI "tatparizuddhi" ane e para zrIkaMThanuM ja paMcaprasthAnanyAyamahAtaka" che tenA para A "nyAyAlaMkAra' nAmanI vRttinI abhayatilakagaNie racanA karI vidvatsamUhane RNuM banAvyuM che. darzana, kAvya-sAhitya, koza, vyAkaraNa vagere zAstromAM nipuNa A AcArya uttara gaujara apabhraMzamAM "virAsa" e che. bhASAzAstra ane ItihAsanI dRSTie A kRtinuM mahattva che. bhImapalImAM mahArANA maMDalikanA AdezathI sIla daMDanAyakanA samayamAM saM. 13 (I. sa. 1261)mAM bhuvanapAlazAhe baMdhAvelA 113 vidhicatya, jenuM bIjuM nAma "maMDalikavihAra' rAkhavAmAM AveluM, tenA pratiSThA mahotsavanuM pratyakSa joyeluM varNana A rAsamAM kavie karyuM che. A sivAya emaNe upAdhyAya caMdratilake racelA "abhaya. kumAracarita'nuM saMzodhana karyuM hatuM. vaLI, "upadezamAlA'nI bUDavRttinA aMte emaNe prazarita paNa racI che. | jinezvarasUri marukoTTanivAsI zreSThI nemicaMdra bhAMDAgArika jana siddhAMtane jJAtA hatA. eNe prAkRtamAM "sakirayapAraNu" nAme graMtha racyo che. ene aMbaDa nAme putra hato, jeno saM. 1245(I. sa. 1189)mAM janma thayo hate. aMbaDe saM. 1255(I. sa. 199)mAM kheDanagaramAM dIkSA lIdhI ne enuM vIraprabhamuni nAma rAkhavAmAM AvyuM. megyatA prApta thatAM saM. 1278(I. sa. 1222)mAM emane jAvAlamAM sUripada ApavAmAM AvyuM ane emane jinapatisUrinI pATe sthApita karI jinezvarasUri nAma ApavAmAM AvyuM. A AcArye pAlanapuramAM rahIne saM. 1313(I. sa. 1256)mAM zrAvakadharmavidhi' nAmanA graMtha saMskRtamAM racyo che, tenA upara saM. 1317(I. sa. 1261)mAM emanA ziSya lamItilaka upAdhyAye TIkA racI che. A AcArya "citadaMDakatuti" paNa racI che. jayamaMgalasUraH vAdI devasUrinA ziSya rAmacaMdrasUri ane emanA ziSya jayamaMgalasUrie vi. saM. 13 8(I. sa. 2- 2)mAM suMdhAnI pahADI paranA cAcigadevanA zilAlekhanI prazasti saMskRtamAM racelI che. e sivAya " kAvyazakSA nAmane alaMkAra-viSayaka nAne 2 tha saMskRta maghamAM racyo che. emaNe uttara Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara4] sAlaMkI kAla [ . gaurjara apabhraMzamAM 18 kaDIonuM "mahAvIra janmAbhiSeka' nAmaka kAvya racyuM che. bhadikAvya para jayamaMgalasUrie TIkA racI che te A jayamaMgalasUrithI bhinna che ke kema ene nirNaya karavA jevuM che. muni zrI caturavijayajIe to A TIkA A jayamaMgalasarinI havAne mata pradarzita karyo che. 114 prabodhacaMdragaNiH jinezvarasUrinA ziSya prabodhacaMdragaNie saM. 1720 (I. sa. 1264)mAM "saMdehadelAvalI" upara vRttinI racanA karI che. enuM saMzodhana lakSmItilaka upAdhyAya, jinaratnasUri ane caMdratilaka upAdhyAye karyuM hatuM. prabodhacaMdragaNi padmadevagaNi pAsethI lakSaNa ane sAhitya zIkhyA hatA, vAcanAcArya guNacaMdra pAse "kAtaMtrapajikA" bhaNyA hatA ane vijayadevasUri pAse takazAstra ane jinapAla upAdhyAya pAse Agama zIkhyA hatA. semaprabhasUri : A. dharmaSasUrinA ziSya samaprabhasUrie yatichatakalpasUtra" ane keTalAMka tenI racanA karI che. teo saM. 1321(I. sa. 1265)mAM vidyamAna hatA. munideva muni munideva nAmanA jainAcArya saM. 13rara(I. sa. 1266)mAM 4855 zlekTramANu "zAMtinAthacarita" nAmaka graMtha racyo che, temAM zAMtinAthanuM carita varNavyuM che. A caritramAM devAnaMdasUriracita "siddhasArasvata vyAkaraNane ulekha kare che. 115 dharma tilaka muni : A. jinezvarasUrinA ziSya dharma tilaka upAdhyAye saM. 1322(I. sa. 1266)mAM A. jinavallabhasUrikRta 3%Asika% padathI zarU thatA prAkRta "ajitazAMtistavanI vRtti racI che. siMhatilakasUri H A. siMhatilakasUri vibudhacaMdrasUrinA ziSya hatA ema emanI kRtio uparathI jaNAya che. emaNe saM. 1327(I. sa. 1271)mAM maMtrarAja rahasya' nAmaka graMtha racyo che, je sUrimaMtranA viSayamAM vizada bodha Ape che. vaLI, saM. 1323(I.sa. 1267)mAM "vardhamAna-vidyAkalpa' racyuM che. A padmaprabhasUrie racelA "bhuvanadIpaka" nAmaka jyotiSanA graMtha upara 1700 zlekapramANa vRttinI racanA saM. 1326(I. sa. 1270)mAM karI che. gaNitajJa zrIpatinA gaNitatilaka" upara saM. 1330(I. sa. 1274)nI AsapAsa vRtti racI che. vaLI, "parameSividyAyaMtra stotra" ane "laghunamaskAracakrastotra' ane "RSimaMDalayaMtratetra" jevA nAnA maMtraviSayaka padyagraMtha paNa racyA che. - pradyumnasUriH A. kanakaprabhasUrinA ziSya pradyumnasUrie A. haribha Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM 1 bhASA ane sAhitya [ 3ra sUrie prAkRtamAM racelI "samarAIzcakahAnA saMkSeparUpe saMskRtamAM 4844 padyamAM samarAdityasaMkSepa" athavA "samarAdityacarita" nAmaka graMtha vi. saM. 1324 (I. sa. 1268)mAM racyo che. AmAM nava bhava tarIke nirdeza karelA nava vibhAga che. vaLI, emaNe prAkRtamAM "padhvajAvihANa" nAmanI kRti saM. 1338(I.sa. 1282)mAM racI che. A AcArye udayaprabha, deveMdra, dharmakumAra, prabhAcaMdra, bAlacaMdra, mAnatuMga, munideva, ratnaprabha ane vinayacaMdranI kRtionuM saMzodhana karI mahAsaMzodhaka tarIkenI khyAti prApta karelI che. A sUrinA moTA gurubhAI jayasiMha ane nAnA gurubhAI bAlacaMdra nAme hatA. vinayacaMdrasUri : A. ratnasiMhasUrinA ziSya vinayacaMdrasUrie saM. 1325 (I. sa. 1269)mAM "kapanirukta, saM. 134pa(I. sa. 1289) mAM "dIpAlikAka5," "munisuvratasvAmicarita," "neminAtha catuSpAdikA" ane "uvaesamAlAkahANuchapaya" vagere graMtha racyA che, te paikI neminAthacatuSyadikA' ane uvaesamAlA-kahApaya' baMne uttara gaurjara apabhraMza bhASAmAM racelAM che. neminAthacatupadika" uparathI jaNAya che ke A pahelAM bAramAsI kAvya racAtAM haze, paNa e maLatAM nathI tethI A kAvyane atyAre bAramAsI kAvyamAM prathama kRti tarIke gaNAvI zakAya. A kAvyamAM neminAthano viyoga thavAne lIdhe rAjimatIne je saMvedanA thAya che tenI rajUAta rasika vANImAM karI che. bhASA tathA kAvyanI daSTie A uttama koTinI racanA gaNI zakAya. "uvaesamAlAkahAyachapaya"mAM karnAe kSamA, gurUbhakti, munibhakti vagere viSayone ekeka chapAmAM ApI upadeza Apyo che. munisuvrata carita' e saMskRtamAM raceluM moTuM kAvya che. pradyumnasUri A devaprabhasUrinA ziSya pradyumnasUrie saM. 1325(I. sa. 1269) mAM prAkRtamAM "vicArasAraparaNa" nAmano graMtha 900 gAthAmAM racyo che. AnA upara mANijyasAgare saMskRta chAyA racI che. A graMthamAM karmabhUmi, akarmabhUmi, anAyadeza vagere vividha viSayo upara vicAra karyo che. saptakSetrI rAsa-kAra: "saptakSetrIrAsu" kRti konI che e vize kAvyamAM jaNAvyuM nathI. A rAsanI racanA saM. 13ra(I.sa. 1271)mAM thaI che.11 AmAM 109 kaDI che. AmAM bAra vrato ane sAta kSetranuM sAMpradAyika daSTie varNana karavAmAM AvyuM che. A varNanamAM keTalIka upayogI dhArmika vidhio, jinamaMdiranI racanA, pUjasamAraMbha vagerene khyAla ApavAmAM Avyo che. AmAM uttarottara thatA bhASAvikAsa najare caDe che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selakI kAla " [ mAtakAcApAkAraH "mAtukAcopAI' kRtinA kartAnuM nAma jANavAmAM AvyuM nathI, paNa "saptakSetrIrAsu" ane "mAtRkA pAI'nA kartA eka hAya evI saMbhAvanA zakya che, eTale ene samaya saM. 1327(I. sa. 1271) AsapAsane manAya. mAtRkA eTale mULAkSara. A kRtimAM pratyeka mULAkSarathI zarU thatI ekeka evI para kaDI maLI kula 64 kaDI che. AmAM kavie padyamAM bAvana akSara jALavyA che. viSaya jainadharma saMbaMdhe che. sAdhu-AcAryanA viSayamAM Avazyaka mAhitI ApavAmAM AvI che. jinapradhasUri H jinezvarasUrinA ziSya prabaMdhamUrtie tharAdamAM saM. 1296(I. sa. 1240)mAM dIkSA lIdhI hatI. yogyatA prApta karyA pachI saM. 1331(I. sa. 1275)mAM emane AcAryapadavI ApatI veLAe emanuM nAma jinaprabedhasUri rAkhavAmAM AvyuM hatuM. emaNe saM. 1328(I. sa. 127ra)mAM kAtaMtravyAkaraNa" upara "durgapradha" nAmaka TIkA racI che. emaNe vivekasamudrakRta "puNyasArakathA'nuM saMzodhana karyuM hatuM. saM. 151(I.sa. 1295)mAM jinacaMdrasUrie pratiSThita karelI emanI mUrti khaMbhAtamAM vidyamAna che. jinaprabhasUriziSya : jinaprabhasUrinA koI ziSya saM. 1328(I. sa. 1272)mAM 71 kaDIomAM "narmadAsuMdarIthA" nAmaka kAvya uttara gaurjara apabhraMza. bhASAmAM racyuM che.117 e ja rIte bIjuM "gautamasvAmicaritakulaka saM. 1358 (I.sa. 1302)mAM racyuM che.118 semacaMdragaNiH A. jayamaMgalasUrinA ziSya samacaMdragaNie vi. saM. 129(I.sa. 1273)mAM chaMdazAstranA "vRttaratnAkara' nAmaka graMtha para vRtti racI che. 19 hemacaMdra vagere aneka vidvAnonA graMthonAM uddharaNa emaNe lIdhAM che. - semamUrti muni semamUrtie " jinezvarasUridIkSAvivAhalu' nAmaka kAvya uttara gaurjara apabhraMzamAM vi. saM. 1331(I. sa. 1275)mAM raceluM maLe che. emAM jinezvarasUrino janma, dIkSA, AcAryapada ane vividha ghaTanAo vize khyAla Ape che. "vivAha" eTale saMyamarUpI nArI sAthe sAdhakanAM jANe lagna thayAM hoya te rIte kavi A kAvyamAM varNana kare che. vi. saM. 1331(I. sa. 1275) lagabhaganI A kRtimAM zuddha jhUlaNA chaMdano upayoga thayeluM jovAmAM maLe che. na mAnatuMgara: mAnatuMgasUrie saM. 133ra(I. sa. 1276)mAM "zreyAMsanAthacaritra saMskRtamAM racyuM che. emaNe devaprabhasUrie prAkRtamAM racelA "sirjasacariya nA AdhAre A graMthanI racanA karelI che. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 su' ] bhASA ane sAhitya [ 320 dhama kumAra sAthe H nAgeMdragacchanA A. viSNudhaprabhasUrinA ziSya dharmakumAra sAdhue zAlibhadracarita' nAmanA graMtha sa. 1734(. sa. 1278)mAM racyA che. ' ' prabhAcadrasUri : A. prabhAcaMdrasUri rAjagacchIya bhA. dhanezvarasUrinA satAnIya hatA. teo caMdraprabhasUrinA ziSya hatA. emaNe vi, sa'. 1334(I. sa. 1278)mAM ' prabhAvakacarita' nAmaka graMtha 5774 zleAkAtmaka saMskRta padyamAM racyA che. A graMthanuM sa Mzodhana A. kanakaprabhasUrinA ziSya cyA. pradyumnasUrie karyuM" che. A graMtha A. hemacandrasUrie racelA * pariziSTa'nA anusaMdhAnarUpe lakhAyA che. ' pariziSTapa` 'mAM je vasvAmIne vRttAMta che te vasvAmIthI ArabhIne A. hemacaMdrasUri sudhI eTale vikramanI pahelI zatAbdIthI laI te teramI zatAbdInA AraMbha sudhImAM thaI gayelA kavi, zAstrakAra, vAdI, mAMtrika vagere mukhya bAvIsa ane avAMtara keTalAya prabhAvaka AcAryAMnI jIvanalaTanAe saMbadhI vRttAMta Apela che. khIjI rIte kahIe teA jaineAnA itihAsa mATe A mUlyavAna kRti che. AmAMnA keTalAka AcAryanA sabaMdha gujarAta sAthe hatA. vIrasUri, zAMtisUri, mahedrasUri, sUrAcAya, abhayadevasUri, vIradevagaNi, devasUri ane hemacaMdrasUri ema ATha AcAryAM te sAlakI kAlamAM pATaNamAM ja thayA hatA. e badhA AcAryAnA gujarAtanA sAlakI rAjA sAthe sArA paricaya hatA. keTalAye AcAryoe gujarAtanA utkarSAmAM meTo phALA ApyA hatA, e dRSTie gujarAtanA itihAsamAM paNa A kRtinu ochuM mahattva nathI. vivekasamudragaNi : A. jinezvarasUrinA ziSya vivekasamudragaNie sa. 1334(I. sa. 1278)mAM jesalameramAM ' puNyasArakathAnaka ' racyuM. vaLI, ' samyaktvAlaMkAra' nAmanA graMtha paNa racyA che. vivekasamudragaNi jinakuzalasUrinA vidyAguru hatA. emaNe keTalAka prathAnu sazAdhana karyuM" che, saMgrAmasiMha : Thakkura sADhAkanA putra siMha ane enA putra saMgrAmasi Mhe 'khAlazikSA' nAmanA auktika graMtha sa. 1736(I. sa. 180)mAM racyA che. AmAM tatkAlIna leAkabhASA dvArA 'kAta'tra' nAmaka saMskRta vyAkaraNa zIkhavAnI prakriyA batAvI che. prAra'bhamAM parabrahmane praNAma karI kartAe A graMtha 8 prakrameAmAM vibhakta karyAM che. sAtamA prakramamAM tatkAlIna leAkabhASAnA 600 zabda te tenA saMskRta paryAya sAthe ApyA che. emAMnAM dhaNAMkharAM kriyApada che. AmAM keTalAka graMtheAnAM avataraNa pazu ApyAM che.120 : mANikathasUri H A. mANikayasUrie 'zakunajJA,' para nAma 'kuna Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] sAlamAM kAla [ >> sAhAra' nAmaka graMtha saMskRtamAM saM. 1338(I. sa. 1282)mAM racyo che. AmAM dikSasthAna, grAmyanimitta vagere 11 viSaya upara zakunanA phaLAdezane vicAra karyo che. 12 1 jinaprabhasUriH A. jinasiMharinA ziSya A. jinaprabhasUrie laghukharataragacchazAkhA pravartAvI hatI. emaNe aneka saMskRta tathA prAta graMtha ane tetre racyAM che. keTalIka racanAo I. sa. 1304 sudhImAM karelI che ne keTalIka e pachInA samayamAM karelI che. A AcAryane e niyama hato ke roja eka stotranI racanA karyA pachI ja AhAra-pANI levAM, tethI emaNe racelAM aneka oNAtra maLI Ave che. vi. saM. 135ra(I. sa. 1296)mAM khetala kAyasthanI vinaMtIthI "kAtaMtravima' nAmaka graMtha, ane saM. 1356(I. sa. 1300)mAM zreNikacarita' je vyAkaraNanAM sUtro ane caritra e baMne AzrayapUrvakanuM hevAthI "kathAzraya" nAmathI prasiddha che te, kAvyanI racanA karI che. emaNe "vidhimapA" nAmano pratikA-viSayaka graMtha paNa racyo che. vaLI emaNe vividha tIrthonI yAtrA karIne tIrtho vize etihAsika khyAla Apato "vividhatIrthakalpa' nAmaka graMtha ra che. A graMtha aitihAsika daSTie mahatvano che. emAM gujarAtanAM aneka sthaLonI mAhitI ApelI che. malleiSaNasUri nAgaeNdragacchIya A. udayaprabhasUrinA ziSya mahiSeNasUrie hemacaMdrAcArya racita "anyogavyavaccheda-dvAtrizi" nAmaka saMskRta kAtrizikA upara "svAhAdamaMjarI" nAmaka nyAyaviSayane TIkAtmaka graMtha racyo che (I. sa. 14 mI sadIne pUrvArdha). A TIkAnI racanAmAM kharataragacchIya A. jinaprabhasarie madada karI hatI. 22 emAM mahiSeNe prasannagaMbhIra zailI apanAvI che ane sarvadarzana-sArasaMgraha karelo hovAthI A TIkAgraMthane lokamAM samAdara thayo che. digaMbarAcArya jinasenanA ziSya makSiNasarie racelA "ravapAvatI kalpamAM A mahiSaNe sahAya karI hatI. caMDa paMDitaH dhavalanivAsI caMDa pati sAthe vidvAna hato. eNe zrIharSa kavinA "naiSadhIya mahAkAvya" upara TIkA racI che (I. sa. 1297 lagabhaga). ene vAjapeyayana ane bRhaspatisava yajJa karIne "samrATa" temaja "sthapati nI padavI prApta karI hatI. vaLI, eNe kAdazAha ane agnicita ya paNa karyA hatA. 23 suraprabha muni A. jinapatisarinA ziSya muni suraprabha staMbhatIrthamAM pitAnI japavAthI digaMbaravAdI yamadaMDane jItI lIdho hato (I. sa. 13 mI Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 su] bhASA ane sAhitya [ 329 C sadI ). e suraprabhamunie ' kAlasvarUpamulaka-vRtti,' sta MbhanakezapAstava' ane ' brahmakapa' nAmanI kRti racI che. A suraprabhamunie caMdratilaka upAdhyAyane vidyAnaMda vyAkaraNa' bhaNAvyuM hatuM ane pUrNabhadraskRta dhanya-zAlibhadracarita 'nuM zAdhana karyuM hatuM. namicaMdrasUri :rAjagIya A. vairasvAmInA ziSyanemicadrasUrie kaNAdanA vaizeSikamatanuM khaMDana karyu che124 (I. sa. 13mI sadI). e sAdhI emaNe kayA graMtha racyA e jANavAmAM AvyuM nathI. nacaMdra upAdhyAyaH kAzahagIya A. udyotanasUrinA ziSya siMhasUrinA ziSya naracaMdra upAdhyAye jyeAtiSa-viSayanA aneka graMtha nirmANu karyAM che (I. sa. 13mI sadI). te A. devAnaMdasUrine potAnA guru tarIke svIkAre che.125 emaNe 1 janAsamudra nAme jAtaka-graMtha, jemAM lagna ane caMdramAMthI samasta kaLAne vicAra karyAM che te, ane enA upara svApana baDhAjAtaka ' nAmanI vRtti, 2 praznazataka-sAvasUri, 3 jJAnacatuvi RtikA-sAvacari, 4 jJAnadIpikA, 5 lagnavicAra, 6 jyotiSaprakAza, cha catuvi zakAhAra-sAvara vagere graMthA racI jAtiSa-viSayamAM apUrva` prakAza pADayo che. * H C kanakaprabhasUri : cadragacchIya devedrasUrinA ziSya kanakaprabhasUrie I. sa. 13 mI sadImAM A. hemacaMdrasUrinA ziSya udayacaMdranA upadezathI * siddha-hemacaMdra zabdAnuzAsana ' para ' nyAyasAra-samuddhAra ' apara nAma 'bRhanyAsadu pada vyAkhyA' * nAmathI nyAsanI racanA karI che.126 > nAmaka AjaDa kavi: bhAjadeve vi. saM. 1150(i. sa. 1094) lagabhagamAM sarasvatIkaMThAbharaNu nAmaka 643 kArikAomAM mATe bhAge saMgrahAtmaka graMtha racyA che. enA upara bhAMDAgArika pAcaMdranA putra AjaDe ' padaprakAza TIkAtmaka graMthanI racanA karI che (I. sa. 13 mI sadI). AjaDa A. bhadrezvarasUrine guru mAnatA hatA ane baudgha tArkika diphnAga samAna mAnatA hatA. A TIkAgraMthamAM prAkRtabhASAnI vizeSatAnAM udAharaNA tathA vyAkaraNanA niyamonA ullekha che. " " melaprabhasUri : A. medhaprabhasUrie 'dharmAbhyudaya ' nAme chAyA-nATayaprabaMdhanI racanA I. sa.nI 17mI sadImAM karelI che. A nATakamAM dazANa bhadranuM jIvana AlekhAyelu che. AmAM 42 padya che. A nATaka pArzvanAthanA jinAlayamAM yAtrAprasaMge bhajavAyuM hatuM. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ]. lakI kAla | devabhUti jinezvarasUrinA ziSya devamUrti munie hemaprabharacita "praznottararAnamAlAnI vRttinA aMte saMskRtamAM prazasti racI che127 (I.sa. 1mI sadIne pUrvArdha). yazebhadrasUriH A. dharmadhaSasUrinA ziSya yazobhadrasUrie "syAdvAdarahasya" nAmano graMtha saMskRtamAM rame che (I.sa. 14mI sIne pUrvArdha). vimalagaNi: A. dharmadhaSasUrinA ziSya vimalagaNie caMdraprabhasUri racita "darzanazuddhi" para saMskRtamAM TIkA racI che(I. sa.nI 14 mI sadIne pUrvArdha).. eka vastu nedhavI joIe ke jainabhaMDArAmAM hastalikhita graMzenI jALavaNI ane ekathI vadhu nakala karavAnI paripATIne kAraNe mukhyatve jina racanAo sacavAI rahI che. A kAlamAM janetara racanAo paNa moTe bhAge janabhaMDAromAM sacavAI rahI che. A sacavAyelI racanAothI ema na kahI zakAya ke jenetara vidvAnonI eTalI ja racanAo haze. anekagaNuM sAhitya racAyuM haze, paNuM vyavasthita sAcavaNIne abhAva ane rAjasattAonI Uthala-pAthalanA kAraNe e sAhitya nAza pAmyuM haze. pAdaTIpa 1. ke. kA. zAstrI, "ApaNuM kavio ', pR. 157 2. ejana, pR. 164 3 ejana, pR. 175 4. ejana, pR. 181. 4. Winternitz, A History of Indian Literature, Vol. 11, p. 483 1. "kari pasAu sacca uri-vIru jai tuhu maNi bhAvai; tai tuTai dhaNapAlu jAu jahi gayau na Avai. 15" -satyapuramaMDanamahAvIrotsAha 7. "Ta sirimAjha dhAra mAThuM nAkhavuM, aNahilavADau vijayakoTu puNa pAlitANuM; pikkhivi tAva bahutta ThAma maNi cojju paisai, jaM aDaja vi saccauri vIru loyaNihi na dIsai. 13" -satyapuramaMDanamahAvIrotsAha 8. tannatannotitatavelI co yuvAtataravataravaH | Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R bhASA ane sAhitya [339. sAhityavidyArNavapAradarzI nidarzanaM kAvyakRtA babhUva / / 4 // -dhanapAla, jinacatuviMzatiTIkA .. bhAnandapuravAstavyavajraTAkhyasya sU nunA / ubaTena kRtaM bhASyaM padavAkyaH sunizcitaiH // 1 // RSyAdIya namaskRtya avanyAmunvaTo vasan / mantrANAM kRtavAn bhASyaM mahIM bhoje prazAsati // 2 // ____ zuklayajurvedabhASya, pR. 9795 10. prabhAcandra, prabhAvakacarita, 'abhayadevasUricarita,' lo, 43-89 11. zrIvikramAdityanarendrakAlAt sAzItike yAti samAsahasre / / sazrIkajAbAlipure tadAdyaM dRbdhaM mayA saptasahasrakalpam // (1080) -prazasti, zlo. 11 12. municaMdragaNi, ' mahAvIracariya', prazasti, -lA. 53 13. ekazca teSu sulalitapadopanyAsavANI taraGgadugdhAmbudhiH 'azokavatI' iti kathA-- ____ nibandhanasya kartA mahAkavizcandanAcAryanAmA zvetAmbarasUriH / / --soDaDhala, udayasundarIkathA, pR. 155 14. zvetAmbarasUriranyazvAzukavitayA paramaM prakarSamApannaH khaDgakAvyaparituSTena mahIbhujA nAgArjunarAjena 'khaDgAcArya' iti pradattAparanAmadheyo vijayasiMhAcAryaH kaviH / -sa. ma. gAMdhI, 'tihAsi masa ', pR. 8.. 15. kRSNamAcArya, udayasundarIkathA - bhUmikA, pR. 5-8 1. dumI, soDDhala, udayasundarIkathA, pR. 155; ~ RI. ma. gAMdhI, 'maiti samasa,' 5. 80 pATI5. 17. kRSNamAcArya, udayasundarIkathA- bhUmikA, pR. 6 18. bhaNahilapATakanagare zrImajjayasiMhadevanRparAjye / vANa-vasu-rudra(1185)saMkhye vikramato vatsare vrajati // pattanasthaprAcyaJjanabhANDAgArIyagraMthasUcI, pR. 97 4. caturmukhamukhAmbhojavanahaMsavadhUrmama / mAnase ramatAM zazvat zuddhavarNA sarasvatI // A maMgalAcaraNanA kamAM "kumArI' tarIke prasiddha sarasvatIne vadhU-vaharUpe varNana karavAnI bhUla vize mAlavI vidvAnone TANe mAravAthI rAjA bheja kuddha cyA tA.-prabhAvakacarita, pR. 157 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla 20. ' uttarAdhyayanasUtra', zAntyAcAryaTIkA-prazasti, lo. 1-3 21. prabhAvakacarita, zAMtisUricarita, lo. 6-30 22. aNahilapure zrImadbhImabhUpAlasaMsadi / zAntisUriH kavIndro'bhUd vAdicakrIti vizrutaH // 21 // -pramAvakacarita, pR. 133 23. atha pramANazAstrANi ziSyAn dvAtriMzataM tadA / adhyApayanti zrIzAntisUrayazcaityasaMsthitAH // 70 / / pramedA duHparicchedyA bauddhatarkasamudbhavAH / tenAvadhAritAH sarve'nyaprajJAnavagAhitAH // 73 // -prabhAvakArita, pR. 135 24. 'sakayakavvassatyaM jeNa na jANaMti maMdabuddhIyA / savvANa vi suhabohaM teNa imaM pAiyaM raiyaM // 3 // gUDhatya-desirahiyaM sulaliyavanehiM gaMpiyaM rammaM / pAiyakavvaM loe kassa na hiyayaM suhAvei // 4 // 25. bI. 2. 15DiyA, 'pAdhya maapaay| ane sAhitya, 5. 106 29. 1. AL. ve, 'gu tanA saskRta saahity||3||,' J. G. R. S., Vol xx, ___No. 4, p. 2 27. aNahilapATakanagare zrImadroNAkhyasUrimukhyena / paNDitagaNena guNavat priyeNa saMzodhitA ceyam // -aupapAtikasUtravRtti-prazati, lo. / 28. pratApAkrAntarAjanyacakracakrezvaropamaH / zrIbhImabhUpatistatrAbhavad duHzAsanArdanaH // 5 // zAstrazikSAgurudroNAcAryaH satyAkSatavrataH / .. asti kSAtraphulotpanno narendrasyAsya mAtulaH // 6 // -prabhAvakacarita, pR. 151 24. " tato'sau api bhagavad guNasaurabhAkRH svasAnidhye prabhorAsanaM dApayati / " gaNadharasArdhazataka, patra 14 30. " aho kena guNena eSa asmabhyamadhikaH yena bhasmanmukhyo'pi ayaM droNAcAryaH . ____ asya evaMvidhamAdaraM darzayati / " -gaNadharasArdhazataka, patra 14 31. " satsaMpradAyahInatvAt sadUhasya viyogataH / sarvasvaparazAstrANAmadRSTerasmRtezca me // bhAvanAnAmane katvAt pustakAnAma zuddhitaH / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RU] bhASA ane sAhitya sUtrANAmatigAmbhIryAnmitabhedAca kutracit // jhUNAni saMbhavantIha kevalaM suvivekibhiH / / siddhAntAnugato yo'rthaH so'smAd prAyo na cetaraH // -bhagavatIsUtravRtti-prazasti, lo. 1-3. 32. bhAcAmlatapasaH kaSTAt nizAyAmatijAgarAt / ___ atyAyAsAta prabhorjale raktadoSo durAyatiH // -prabhAvakacarita, abhayadevasUricarita, lo. 130 33. C. D. Dalal, A Catalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Jesalmere, p. 19 ar. thArApadrapurIyagacchatilakaH pANDityasImA'bhavat sUri riguNaikamandiramiha zrIzAlibhadrAbhidhaH / tatpAdAmbujaSaTpadena naminA saMkSepasaMprekSiNaH puMsaH mugdhadhiyo'dhikRtya racitaM sahippaNaM ladhvadaH // pazcaviMzatisaMyuktarekAdazasamAzataiH (1125) / vikramAt samatikAnteH prAvRSIdaM samarthitam // 5ema kahevAya che ke eka zrAvake vi. saM. 1149 mAM jinamaMdiranI pratiSThA karAvI. tyAre vAdIbha caMdraprabhasUri jevA moTA AcArya hovA chatAM eNe A. municaMdrasurine pratiSThA mATe laI javAnI mAgaNI karI. A. caMdraprabhane AmAM potAnuM apamAna lAgyuM tethI emaNe "sAdhuo pratiSThA na karAve ane pUname pAkhI pALe evI navI prarUpaNa karI "pUrNimAgaccha" calAvyuM. A. municaMdrasUrie Avazyaka (pAkSika) sattarI' nAma 55 2thAne sadhane sanmAnI 355 / 3. 1. prAgvATAnvayasAgarendurasamaprajJaH kRtajJaH kSamI vAmmI sUktisudhAnidhAnamajami zrIpAlanAmA pumAn / yaM lokottarakAvyaraJjitamatiH sAhityavidyAratiH zrIsiddhAdhipatiH kavIndra iti ca bhrAteti ca vyAharat // -somaprabhAcArya, kumArapAlapratibodha-prazasti, lo. ' 8. ekAhaniSpannamahAprabandhaH zrIsiddharAjapratipannabandhuH / zrIpAlanAmA kavicakravartI prazastimetAmakarotprazastAm // 20 // ...., . 2, 5 147. K. putrastasya kumArapAlanRpatiprIteH padaM dhImatA Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] lakI kAla muttaMsaH kavicakramastakamaNiH zrIsiddhapAlo'bhavat // kumArapAlapratiSodha-prazasti, lo. 36. vyAkaraNa paJcAGgaM pramANazAsAM pramANamImAMsA / chando'laDkRticUDAmaNI ca zAstre vibhuLadhita // ekArthAnekArthA dezyA nirdhaNTa iti ca catvAraH / vihitAzca nAmakozA bhuvi kavitA naTa yupAdhyAyAH // vyuttaraSaSTizalAkAnaretivRttaM gRhivratavicAre / adhyAtmayogazAstraM vidadhe jagadupakRtividhitsuH // lakSaNa-sAhityaguNaM vidadhe ca dvathAzrayaM mahAkAvyam / cakre vizatimuccaH sa vItarAgastavAnAM ca // iti tadvihitagranthasaMkhyeva nahi vidyate / nAmApi na vidantyeSAM mAdRzA mandamedhasaH // -prabhAvakacarita, hemacandrasUricarita, zlo. .834-830 10. bhI... sA"jaina sAhitya sakSita tihAsa" 5. 322-323; se __. saaNs|, "tihAsanI 31," pR. 26-32 41. devo'yaM kaladhautajaH zazizilAstambhA amI putrikA seyaM caJcalakakaNA gRhamidaM nATayasya dRzyAvadhi / vyAkhyAsaMsadiya virAmamakaronirmAya yAM sUtrakRt trailokyAbhutamIkSatAM punaramuM rAjeva citrAlayam ||-kumaarvihaarshtk, "lo. 1 42. "nanvasminnaNahillapATakamukuTamaNau zrIzAntyutsavadevagRhe bhagavato nAmeyasya ... mahAmAtyasaMpatkarapravartite yAtrAmahotsave samutsukaH sAmantajana: prtygrpryogdrshnaay|" -karNasundarI, . 43. haribhadrasUriracitAH zrImadanekAntajayapatAkAdyAH / granthanagA vibudhAnAmapyadhunA durgamA ye'tra // satpaJjikAdipayA viracanayA bhagavatA kRtA yena / mandadhiyAmapi sugamAste sarve vizvahitabuddhayA / / ___-munisuMdarasUri, gurvAvalI, "lo. 68-6 44. bhI. i. sA, " sAhityamA sakSipta chatihAsa," pR. 273 / 45. malayagiri, AvazyakasUtravRtti, pR. 11 49. tatra prastutopAGgasya vRttiH zrImalayagirikRtA'pi saMprati kAladoSeNa vyvcchinnaa| -jaMbUdIpaprajJapti, pR. 2; vaNI, jinaratnakoza, pR. 130-13 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhASA ane sAhitya [334 47. tasyopadezAnirmucya catasravapalekSaNAH / pradyumno rAjasacivazvAritraM pratyapadyata // 10 // zrIhemacandra ityAsIt sUribhUriguNaH sa tu / pranyalakSavinirmAtA nirgranthAnAM vizeSakam // vizatyUnamamAripatra likhitaM pratyabdamahUnAM zataM kSoNI jAtyasuvarNadaNDakalazezcatyAgrazRGgAraNam // vyAkhyAnAvasare svayaM jinagRhasthAmaNDape vAcanaM zrIsiddhAdhipatibaMdhAt [UU ]midaM yatpAdapUjApade // 8. emanA samagra graMtha vize juo "jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, 5. 249, 247. 46. memanA ziSya sakSmaNagANiya sa. 166 mA 'supAsanAhacariya' prAtamA samyuM . 50. baMne sAdhvIo vize juo je. sA. saM. I, pR. 247 51. vasu-locana-ravivarSe zrImacchIcandrasUribhihabdhA / AbhaDa-vasAkavasato nirzavalizAstravRttiriyam // -al. ma. gAMdhI, maitihAsi samasaha, pR. 113 1. 1 52. yuktAyuktavivecana-saMzodhana-lekhanaikadakSasya / nijaziSyasya susAhAyyAt vihitA zrIpArzvadevagaNeH // -sArdhazatakavRtti, prazasti, "lo. 12 54. tuo, * apabhraMzakAvyatrayI', pR. 112. 54. yazodevasUri, pAkSikasUtra-TIkA, prazasti, lo. 1-12 55. baMbhaMDasuttisaMpuDamuttiamaNiNopahAsasamu hancha / sirivAhaDa ti taNao Asi buho tassa somassa // -vAgbhaTAlaMkAra, 4. 148 (pR. 72) 56. zrohemacandrasUrirvabhUva ziSyastathA'parastasya / ___ bhavahataye tena kRto dvisandhAnaprabandho'yam // 57. kartA'nekaprabandhAnAm / 58. mahAkAvyadvandvojjvalamasRNazRGgayutimatI kSaratkAvyakSIrAmRtabharacaturnATakakucA / samunmIladavAkyAmRtalalitalAyalalatikA Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaphI phAla yayA datte gaurahada kRtinaH kasya na mudam // 336 ] - rAjImatIprabodha nATaka, prastAvanA, "lo. 3 58. yatsUkti zravaNAtithiM viracayan vizvo manasvI janaH / - mudrita kumudacaMdra nATaka, prastAbanA, zlo. 7 10. zrIhemacandrasUriziSyeNa vardhamAna gaNinA kumAravihAraprazastau kAvye'muSmin pUrva ghaDa kRte'pi kautukAt SoDazottaraM zataM vyAkhyAnaM cakre / 11. zrIzrIcandramunIndro vibudhendumunizva tasya vaMdayau dvau / yau lATadezamudrAmujjhitvA jagRhaturdIkSAm // - nyAyakaMdalI paMjikA tathA prAkRta dvayAzrayavRtti - prazasti 12. sa tattvopaplavagranthAbhyAsopanyAsamAtanot / - prabhAva kacarita, pR. 136, zlo. 101 66 ? 13. aM. pre. zAha. jaina sAhityakA bRhad itihAsa, bhA. 5, pR. 23 [ 3. < > 64. e graMtha siddharAjavana * nAmaka haze, kemake teo mamaiva siddharAjavarNane " noMdhIne udAharaNa Ape che, 15. SaNmAsAnte tadAcAmbA prasAdo bhUpataH puraH / devasUriprabhuM vijJarAjaM darzayati sma ca // 65 // --' prabhAvakacarita 'bhAM vAdidevasUricarita' 19. zrImAn durlabharAjastadapatyaM buddhidhAma sukavirabhUt / yaM kumArapAlo mahattamaM kSitipatiH kRtavAn // 6 17. kumaravAlaha nivaha rajjami maNahillavADai nayari anaNusuyaNanuhayasaMgaMmi / soluttara bArasa (1216) kattiyaMmi terasisamAgaMbhi ANi kkhittasoma diNi suppavittilaggaMmi / ehu samatthiu kahavi pariyaNasAhajjami || 18. moharAnaparAjaya, pR. 93-95 14. kiM duSkaraM bhavatu tatra mama prabaMdhe yAtrAtinirmalamatiH satatAbhiyuktaH / bhadrezvaraH pravarayuktisudhApravAho ratnaprabhazca bhajate sahakAribhAvam // 70. tatpaTTe zrIjinapatisUrirjajJe'tha paJcaliGgI yaH / zrIsaMdhapaTTakamalaM vivRtya cakre budhAzcaryam // - lakSmI tilakagaNi, abhayakumAracaritaprazasti, zlo. 16 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA ane sAhitya 19 bhu' | 71. saMvata e bAra ekatAka (1241 ) ; phAguNa paMcamiI eDa kIDa e. 72. bhA. ha. hesAI, "jaina 2 aviyo," sA. 1, 5. 74 73. sirirayaNasiMhasUrI bhAraNasiharammi AruheUNaM / apaNu sAsaNaM bho jaMvara jiNasAsaNe sAraM // 55 // bArasa uNa uttAle (1949) isAhe seyapaMcamidambhi | ahilavADanayare vihigramiNaM apasaraNatthaM || 74. AnandasUririti tasya babhUva ziSyaH pUrvo'paraH kAmadharo'maracandrasUriH / lo 3, pUrvAbhi bAgre'pi nirdalitavAdigajau jagAda yo vyAghrasiMhazizukAviti siddharAjaH // 4 // uttarArdha 75. akAri guNacandreNa vRttiH sva- parahetave / devasUrikamAmbhojacaJcarIkeNa sarvadA // 71. ' apabhraMzakAvyatrayI' prastAvamA pR. 65-70 77. zrIghaneza de sUrirdevendrArUgaH svabhaktitaH / puNyAya caritaM cakre zrImaccandraprabhaprabhoH || 78. yadvAggaGgA tribhirmAgaistarka - sAhitya - lakSaNaiH / punAti jIyAd vijayasiMhasUraH sa bhUtale // 6 1238) mAM zata-padikA 1218 (4. sa. 1192) mAM, 1293 (4. sa. 1207) mAM khIna mahedrasUri prasiddha ' anekArtha koza' 752 , [ 337 - dharmAmyudaya kAvya, pR. 188 - prazasti, zlo. 1 - prazasti, zlo. 7 79. A samayamAM e mahedrasUri jANavAmAM AvyA che : eka acalagacchanA dha ghASasUrinA ziSya ane siMhaprabhasUrinA guru mahedrasUrie sa. 1294(I. sa. nAma athanI racanA merI che bhane bhansa chIkSA sa. 1237 ( 4. sa. 1181 ) mAM, mAyArya yaha sa ne svargavAsa sa. 130 (4. sa. 1253) mAM thayesa che. A. hemaca`drasUrinA ziSya hatA, jemaNe hemaca'dranA anekArtha kairavakaumudI' nAmanI TI azyA che. 6 A e mahedrasUri paikI A acalagacchIya mahedrasUri hAvAneA vizeSa sabhava che. - prazasti, zlo. 8 80. aM. pre. zAha, "jaina sAhityakA bRhad itihAsa" bhA. 5, pR. 197 so. 22 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 selaMkI kAla . 81. tatkramiko devaprabhasUriH kila pANDavAyanacaritram / zrIdharmasArazAstraM ca nirmame sukavitilakaH // 13 // 82. nirvANAdhvaraviM kathAM navarasAM nirvANalIlAvatI sUtraM vRttiyutaM kathAnakamahAkozasya saMvegakRt / tarkanyAyavilAsanakacaturaM sanItiratnAkara take yo vidadhe dhiyAM balanidhiH saMvijJacUDAmaNiH // -caMdratilaka upAdhyAya, abhayamAracaritra, prazasti, lo. 5 83. tahi Nayaha bhatthi goddahaya NAmu, NaM saggu vicitta suresa-dhAmu. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... tahi cAlukasi Naya jANau pAlai kaNNaNariMda pahANau / bArahasayaha sasattavayArIhi (1274) vikkamasaMvaccharaho visAlihi; gayahimi bhaddakAyaho pakkhaMtari. guruvAsarammi cauddasivAsari / / 84. zrIdevAnandasUridizatu mudamasau lakSaNAd yena haimA dudhRtya prAjJahetovihitamabhinavaM siddhasArasvatAkhyam / zAbdaM zAstraM yadIyAnvayikanakagirirathAnakalpadrumazca zrImAn pradyumnasUriviMzadayati giraM naH padArthapradAtA // 328 // -prabhAvakacarita, mahendrasUricarita 15. bArasasayachAsaDhe vikamasaMvacchare devANaMdarihiM paihi / ThAvi ca ceie pasiddhaM kokApAsanAhu tti // -vividhatIrthakalpa, pR. 78 18. ajihmaparamabrahmaraverudayadIpakaH / prabhodayaprabhoH zabdabrahmollAsaH prakAzatAm // 2 // pattanasthaprAcInajanabhANDAgArIya-granthasUcI, pR. 279 87. tadIyasiMhAsanasArvabhaumaH sUrIzvaraH zrInaracandranAmA / sarasvatIlabdhavaraprasAdastravidyamuSTindhayadhIbabhUva // TippanamanagharAghavazAstra kila TippanaM ca kandalyAm / sAraM jyotiSamabhad yaH prAkRtadIpikA cakre // 15 // 58. sarasvatI namaskRtya yantrakoddhAraTippaNam / kariSye nAracandrasya mugdhAnAM bodhahetave / / 4. brahmapravaro mahAvanadharo veNIkRNo'maraH / / -hammIramahAkAvya, prazasti, lo. 31 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhu] bhASA ane sAhitya [ 336 40. svavAkpAkena yo vAcA pAkaM zAstyaparAn kavIn / svayaM hariharaH so'bhUt kavInAM pAkazAsanaH // -kIrtikaumudI, sarga 1, lo. 25 11. mudhA madhu mudhA sIdhu mudhA so'pi sudhArasaH / ___ AsvAdita manohAri yadi hAriharaM vacaH // -prabandhakoza, pR. 58 12. ekenaiva dinena yaH kavayituM zakaH prabandheSu yadvAcaH karkazatarkazANanizitAzchindanti vaiNDikAn / -zaMkhaparAbhava vyAyoga, lo. 6 63. memanI gu25252|| viza yo "prAcIna jaina lekhasaMdoha," . 2, pR. 84, khema 94. 54 jIyAd vijayasenasya prabhoH prAtibhadarpaNaH / pratibimbitamAtmAnaM yatra pazyati bhAratI // -udayaprabhasUri, dharmAbhyudayakAvya, sarga 1, lo. 1. munevijayasenasya sudhAmadhurayA giraa| bhAratImajumanIrasvaro'pi paruSIkRtaH // -kIrtikaumudI, sarga 1, *lo. 23 55 ricayati vastupAlazculukyasaciveSu kaviSu ca pravaraH / na kadAcidarthagrahaNa zrIkaraNe kAvyakaraNe vA // -somezvara, Abu prazasti (zuma, mA. 2, 25 167), "lo. 14 11. jambhojasambhava sutA vaktrAmbhoje'sti vastupA Thasya / yadvANI raNitAni zrUyante sUktidambhena / -somezvara, ullAgharAghavanATaka, aMka 8, prazasti, lo. 1 57. zrI zAlidAsasya vaco vicArya naivAnyakAvye ramate matimeM / kiM pArijAtaM parihatya hanta bhRGgAlirAmandati sindhuvAre // , sa. 1, ko. 35 48. yasyAste mukhapaGkaje sukhamRvAM vedaH smRtIyaM stretA sadmani yasya yasya rapanA sUna ca sUktAmRtam / rAjAnaH triyamajayanti mahatAM yatpUjayA gUrjarAH kartuM tasya guNastutiM jagati kaH somezvarasyezvaraH // pastupAla (momezvara, ullAghApana, prastAvanA, zlo. 8) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 lakI kAla svanirmitaM kazcana gadyapadyabandhaM kiyatprAktanasatkavIndraH / prokaM gRhItvA pravirajyate sma rasADhayametat subhaTena nATyam // 56 // 100. subhaTena padanyAsaH saH ko'pi samitI kRtaH / yenAdhunA'pi dhIrANAM romAzo nApacIyate // somezvara, kIrtikaumudI, sarga 1, zlo. 24 / / 101. sUtre vRttiH kRtA pUrvaM durgasihena dhImatA / nisUtre tu kRtA teSAM vastupAlena mantriNA // prabandhakoza, pR. 112 102. mukhe yadIye vimalaM kavitvaM buddho ca tattvaM hRdi yasya sattvam / kare sadA dAnamayAvadAnaM pAde ca sArasvatatIrthayAnm // -sarasvata sadana-prazasti, na. 2 (Y. 2. a, al. 3, na. 218) 103. humo, 'padmAnaMda mahAkAvya,' sarga 19, xo. 40-52. 104. jesalamera graMthasUcI, prastAvanA, pR. 50 105. vardhamAnasUrikRta 'vAsupUjyacarita,' prazasti, lo. 16-27 106. gururvijayasiMho'bhUdu yazcake priyamelakam / sarvatra svasarasvatyA vidvajjanamano'mbudho // ejana, lA. 5 107. siridevidamuNIsaraviNeasiridhammaghosasUrI hiM / appaparajANaTThA kAlasarUvaM kimavi bhaNi // - kAlasittarI, gA. 74 108. sAhityatarkAgamazabdavidyAzANAnizAtIkRtabuddhidhAraH / ciccheda lakSmItilako gaNiyaH sa brahmacArI skhalitoktivallI // 11 // samarthitA vikramarAjavarSe hayAntarikSajvalanendu( 1307 )saMkhye / purkazasyAmalaphAlgunekAdazItiyoM dvathAzrayavRttireSA // 14 // -prAkRtadvayAzrayavRtti, prazasti 109. zrIvIjApuravAsupUjyabhavane haimaH sadaNDo ghaTo yatrAropyatha vIracaityamasidhat zrIbhImapallyA puri / tasmin vikramavatsare munizazitratendumAne catu dazyA mAthasudIha cAciganRpe jAvAli puryA vidho / / 110. 'abhayakumAracarita,' prazasti, 'lo. 31 11. ka sa rIya, 4my2 (vidhA52) 96 vRttAMta,' pR.131-19 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] bhASA ane sAhitya [ 4. 112. zrImadvIsaladevagUrjaradharAdhIze'dhipe bhUbhujA pRthvIM pAlayati pratApatapane zrIstambhatIrthe pure / cakSuHzIlakaratrayodaza(1312) mite saMgatsare vaikrame kAvyaM bhavyatamaM samarthitamidaM dIpotsave vAsare / / -abhayakumAracarita, prazasti, zlo. 47 113. zrIvIjApuravAsupUjyabhavane haimaH sadaNDo ghaTo yatrAropyatha vIracaityamasidhat zrIbhImapallyAM puri / tasmin vaikamavatsare munizazitretendumAne (1317) catu. dazyAM mAghasudIha cAciganRpe jAvAlipuryA vibhau // -caMdratilaka upA., zrAvakadharmaprakaraNa TIkA 54. o, "netara sAhitya mana mano' 55 khema. 115. zrIdevAnandasU rabhyo namastebhyaH prakAzitam / siddhasArasvatAkhyaM yairnijaM zabdAnuzAsanam // prazasti, -lo. 16 116. saMtat tera sattAvIsa e (1327) mAha masavADai, guruvAri AvIya dasami pahilai pakhavADai. kaDI 118 117. terasa : aThavIse varise.................. vihiyA. pa. graM. sUcI, pR. 180 118. goyamacariyakulayaM raiyaM .........aTThAvanasya varisassa / -pa. graM. sUcI, pR. 267 118. vAdizrIdevasUregaganagagavidhau bibhrataH zAradAyA nAma pratyakSapUrva sujapadamRto maGgalAvasya sUreH / pAdadvandvAravinde'mbumadhupahite bhRGgabhRGgIM dadhAno vRttiM somo'bhirAmAmakA kRtimatAM vRttaratnAkarasya // 120. sumo . ma. gAMdhI, zikSA (prAyAna zubhatI sasta 05 / 25)' "puzatara5," pR. 3, pR. 40-44. 121. 4 aMbAlAla pre. zAha, 'jaina sAhitya : bRhad itihAsa,' bhA. 5, pR. 198. 122. zrIji-prabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zrutAvutaMpatu satAM vRttiH syAdvAdamajarI // 8 // syAvA maMjarI, prazasti 123. yo vAjapeya ya bne| babhUva samrAT kA bRhaspatisA sthapatitvamAra / yo dvAdazAhaya bane'gnicidapyabhUt saH zrIcaNDupaNDita imA vitatAna TIkAm // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] sAlakI kAla 124. SaTtakalalanAvilAsavasatizvazca tapo'hatistatpaTTodayacandramAH samarjAni zrInemicandraH prabhuH / niHsAmAnyaguNairbhuvi prasRmareH prAleyazailojjvalai ad kaNabhojinoM munipate vyarthe mataM sarvataH // (bho. . hesAI, "jaina sAhitya saMkSipta itihAsa," pR. 277, TI. 315 ) 125. devAnandamunIzvara padapaGkaja sevakaSaTcaraNaH / jyotiHzAstramakArSId naracandrAkhyo munipravaraH || vizeSa bhATe oo aM. pre. zAha. " jaina sAhityakA bRhad itihAsa," mA. 5, pR. 174- 175. 129. tasyo ( udayacandrasyo ) padezAt devendrasUriziSyalavo vyadhAt / nyAsasArasamuddhAraM manISI kanakaprabhaH // [ * 127. zrIjinezvarasUrINAM pAdAmbhojamadhuvataiH / zrI devamUrtyapAdhyAyairnirmitaiSA prazastikA || - prazasti - jesa. bhA. graM. sU., pR. 10 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 lipi gujarAtamAM navamI sadIthI dakSiNa zailInI lipinA sthAne uttarI zailInI Ai-nAgarI lipino prayoga thavA lAgyo hato ane thaDA samayamAM e lipie dakSiNI zailInI lipinuM sthAna paNa laI letAM samagra gujarAtamAM Ava-nAgarI lipino prayoga thavA lAgyo hato. caulukyakAlamAM prayojAyelI lipi enuM svAbhAvika anusaMdhAna dharAve che. A lipine caulukyakAlanA (362 varSanA) lAMbA gALA daramyAna vikAsa thato rahyo. alabIrUnIe lAra desa(lATa deza)mAM lArI" lipi pracalita hovAnuM lakhyuM che. dakSiNa gujarAtane A samaye lATane nAme oLakhavAmAM AvatuM hatuM, eTale lATa pradezanI lipi "lArI' (lATI) lipine nAme prasiddha che, paraMtu dakSiNa gujarAtamAM ane gujarAtanA anya bhAgomAM pracalita lipi eka ja sarakhuM svarUpa dharAve che, tethI A samagra lipi svarUpane "caulukyakAlIna lipi" tarIke oLakhavI vadhu ucita che. caulukyakAlIna lipino abhyAsa karavA mATe vipula sAdhana-sAmagrI upara labdha che. A samayanA tAmralekhenI apekSAe zilAlekho vadhAre maLyA che. prastuta samayamAM maMdire ane mUrtionuM vipula pramANamAM sarjana thayuM che. e vakhatanAM maMdiromAMthI lagabhaga pratyeka maMdiramAM ekAda zilAlekha temaja mUrtio para kotarAyelA lekha najare paDe che. lagabhaga 250 jeTalA zilAlekho ane tAmralekhe uparAMta 700 jeTalA pratimAlekha jANavAmAM AvyA che. mukhya lekha mukhyatve pATaNa ane vAdhelanA caulukonA vaMzanA che, jyAre bIjA keTalAka mALavena paramAra vaMzanA, moDhavaMzanA, lATanA cAlukya vaMzanA, AbunA para mAra, rASTranA jeThavA ane mahera vaMzanA temaja vijApAyana vaMzanA che. lipine abhyAsa karavA mATe abhilekho uparAMta A samayanI hastaprato paNa prApta thaI che. tADapatra ane kAgaLa para lakhAyelI A hastaprato mukhyatve jena lahiyAoe lakhI che. hastapratonI lipi tatkAlIna abhilekhanI lipine ghaNe aMze maLatI che, jyAre amuka aMze judI paNa paDe che. AgaLa jatAM A jaina hastapratonI lipi jena nAgarI lipinuM svarUpa dhAraNa kare che. ThIka ThIka saMkhyAmAM lakhAyelI A samayanI hastaprato prApta thAya che. abhilekhAnAM lakhANa pramANamAM TUMkA hoya che, jyAre hastapratonAM lakhANa bahudhA lAMbAM ane saMkalita Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ] selaMkI kAla [pra. hovAne laIne hastapratAmAM prayojAyelI lipimAM varNamAlAnA ghaNuM vaNe ane saMyuktAkSaronuM svarUpa jANavA maLe che, AthI A kAlanI lipinuM svarUpa samagra paNe samajavA mATe abhilekhenI sAthe hastaprato ghaNuM sahAyabhUta thAya che. A samaye thayele lipi-vikAsa padamAM darzAvyuM che, jemAM pahelAM cAra khAnAMomAM anukrame I. sa. 942 thI 1022 (mUlarAja 1 lAthI durlabharAja), I. sa. 1022 thI 1142 (bhImadeva 1 lAthI siddharAja jayasiMha), I. sa. 1143 thI 1244 (kumArapAlathI tribhuvanapAla), I.sa 1244 thI 1304 (vIsaladevathI karNadeva)nA gALAnA khAsa karIne caulukya rAjAonA lekhamAMthI varNa goThavyA che. pAMcamA khAnAmAM samakAlIna rAjavaMzanA ane chellA khAnAmAM hastapratomAM prayojAyelA varNa goThavyA che. mULAkSare - caulukyakALa daramyAna badhA maLIne 45 varNa prayojAyelA maLe che, jemAM 11 svara (ma, mA, , , 3, 3, 6, g, che. trA, zo), 2 agavAho (anusvAra ane visarga'), 24 sparza vaNe (2, 3, 4, , 2, 4, 5, za, ga, Ta, , 3, 4, i, ta, , , , , 2, 4, , ma, ma), 4 aMtaHstha (1, 2, 4, ) ane 4 uSmA(za, 2, 3, 2)ne samAveza thAya che. joke caulukyakAla daramyAna 51para vaNe varNamAlAmAM pracAramAM hatA, paraMtu vaNene pravega prAsaMgika hoI 45 varNa jovA maLe che. vanuM svarUpa tapAsatAM teonAM keTalAMka sAmAnya lakSaNa jaNAya che, je nIce mujaba cheH (1) A samaye 2, 4, 3, 2 ane ma vargonA vikAsanI bAbatamAM samAna prakriyA najare paDe che. A mULAkSaromAM uparanI bAjue thatI nAnI zI UbhI rekhA, je nIcale cheDethI varSonA aMgabhUta bahirgoLanI pITha upara madhyamAM joDAtI hatI te, jamaNI bAjue khasIne bahirgoLanI jamaNI bhujA sAthe saLaMga joDAI ane e rekhA ane bahirgoLanI jamaNI bhujAe eka sIdhI UbhI rekhAnuM svarUpa dhAraNa karyuM. e surakhAnI DAbI bAjue varSonA bAkInA bhAga yathAvat svarUpe joDAyA. A prakriyA vakhate zirorekhAne yathAvat rahevA devAmAM AvatI, jethI TecanI nAnI UbhI rekhA jamaNI bAjue khasatAM zirorekhA enI DAbI bAjue joDAtI najare paDe che. ' (2) zirorekhAne pracAra ane enA vikAsa vaNenA vikAsanI sAthosAtha thatA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM ] lipi [345 rahyA che. 9 ane huM ne mathALe zirorekhA prajAvI zarU thaI che. ane nI Teca para zirekhA karavAne pracAra vadhe che. gha, 1, 4, 5, 6 ane sa jevA be TesavALA vargonI baMne Taca para alaga alaga thatI zirorekhAne badale bane Toyane eka saLaMga zirorekhA vaDe sAMkaLavAnI prathA nizcita banI cUkI che. je vaNenI Toca eka ja UbhI rekhAvALI hoya tyAM e UbhI rekhAnI DAbI bAjue zirorekhAnI ADI rekhA karavAmAM AvatI; jemake 3, 4, 1, 2, , 3, 4 2, 6, 1, 2, 3, 4, 1 ane 3 nA moTA bhAganA maraDomAM. AnAthI viparIta keTalAka akSaromAM zirorekhA varNanI Toce mAtra jamaNI dizAmAM beDI che, je apavAdarUpa gaNI zakAya; dA. ta. 8 (pahelA khAnAno mareDa) ane s (trIja khAnAno pahele maroDa). zirorekhA ghaNe aMze surekhAtmaka svarUpa dharAve che ane moTe bhAge zirorekhA pUrNa vikasita ADI rekhAnA svarUpe prajAtI najare paDe che, chatAM kyAreka zirorekhAne kalAtmaka banAvavA mATe (a) UMdhA trikoNAkAre jeDavAmAM Ave che; jemake 6 ane 4 { cothA khAnA)nA maroDa; (A) zirorekhA taraMgAkAre athavA vaccethI khAMce pADIne paNa karavAmAM AvatI jovA maLe che, dA. ta. , , , ra, vai ane (pahelA khAnA)nA maroDa. (ka) ahIM keTalAka varNanAM bevaDAM svarUpe prayAyAM chejemake , # ja, ane mAM. atyAre pravartAtA uttarI nAgarI ane dakSiNI (marAThI) bALabedhanA bhedane lakSyamAM letAM kahI zakAya ke A vaikalpika svarUpe paikI uttarI zilInAM svarUpa tyAre vizeSa pramANamAM prayojAyAM che, jayAre dakSiNI zailInuM varUpa enI sarakhAmaNIe jUja pramANamAM dekhA de che; jemake 31, , 8 ane za nA maroDa. (4) prastuta kAlamAM keTalAka varNonAM svarUpa paraspara ghaNuM samAnatA dharAvatAM heIne teone pArakhavAmAM bhrAMti thavAno saMbhava ubho rahe che. khAsa karIne che ane temaja ne keTalAka maroDa ghaNuM sarakhA svarUpanA che. evI rIte * ane 4 (vaikalpika mareDa) paNa maLatA jaNAya che. 2 ane 3 to lagabhaga eka maroDathI sUcavAya che, joke A samayathI nA svarUpamAM madhyanA goLa aMgamAM trAMsI rekhA umeravAne kAraNe parivartana thavAne AraMbha thayo che. (5) ekaMdare caulukyakAlIna varNa kalAtmaka maDavALA che. zirorekhAnA vaividhyane laIne keTalAka varNa manohara banyA che. jI, ca, ma, rA ane nA maraDa Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 ] selaMkI kAla [ prakalAtmakatAnI daSTie noMdhapAtra che. caulukyakAlIna vaNenAM keTalAMka sAmAnya lakSaNa tapAsyA pachI have A. kAlanA varNonuM viziSTa svarUpa ane emAM thayela vikAsa tapAsIe. anumitraka kALa daramyAna 3, 4, 5, , , 2, 4, 5, 6, 5, ma, , , 3, ra, 5, 4 ane -A varNonA vikaselA mareDa e ja svarUpe caulukyakAlamAM paNa. najare paDe che, jyAre bAkInA vaNe paikI 5, 6, , , , , jha, 4, , 5, 1 ane 1 nA svarUpamAM A kAla daramyAna vikAsa thato rahyo che. AmAMnA 2, 3, gha, 2 ane 3 uttara caulukyakAlamAM (cothA khAnAnA mareDa) teonA vikAsanI avAcIna avasthAe pahoMcI gayA che. have ahIM upalabdha varSo paikI 1, 2, , *, A, mo, 1, 2, 4, 4 ane ma sivAyanA varNa teonuM vartamAna nAgarI svarUpa pAmyA che. A samaya daramyAna prayojAyelA varSomAM keTalAka varNa teonA maroDanA vikAsanI daSTie temaja AkAra-vaziSTayanI daSTie mahattvanA che. A mAM DAbI bAjuno mukhya avayava zirorekhA sAthe joDAIne lakhAya che. enA vaikalpika svarUpano pUrNa vikAsa thayela najare paDe che. A vaikalpika svarUpa agAu javale prajAtuM hatuM te ahIM vyApaka pramANamAM prajAvA lAge che. jUno be zatya ane nIce sAtaDA jevo maroDa zarUAtamAM prayojAya che. sAthe sAthe uttara bhAratamAM vikasela A varNane maroDa paNa anumaitraka kAlamAM prayojAvA lAgelo tenuM vikasita ravarUpa atre (khAnA traNathI pAMcamAM) prayojAyuM che. khAnA 3 ne chelle maroDa varNanA vartamAna svarUpenI nikaTano bane che. huM nA maroDanI Toce dIrghatAsUcaka rephane maLato maroDa jeDatAM huM nuM svaracihna sUcavAyuM che. ka nuM svarUpa jANavAno ahIM pahelavahele avasara prApta thayo che. ahIM 3 nA maroDanI DAbI bAjue madhyamAM thatI ADI rekhAne jamaNI bAjue nIce tarapha laMbAvatAM ka sAdhita thayAnuM jaNAya che. DAbI bAjunA mukhya aMgane surekha svarUpa ApavAne kAraNe A navaracihna samakAlIna nA maroDane maLatuM banyuM che. nAM ahIM prApta thatAM be svarUpo paikInuM paheluM (yA khAnAnuM paheluM) svarUpa maitrakakAlIna * ne maLatuM Ave che. gujarAtamAM 4 ne uccAra ka jevo ja thAya che, A parathI 8 nuM A svarUpa enA uccAraNa anusAra ja nA prAcIna cihna parathI sAdhita thayuM lAge che. * nuM bIjuM svarUpa (khAnA 4 no bIjo mareDa) pahelA svarUpanuM vikasita rUpAMtara jaNAya che. emAM ne maroDa maitrakakAlIna gujarAtanA bhareDane badale tatkAlIna uttara bhAratanA maroDa sAthe athavA e kAla pachI Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 su' ] lipi [ 343 gujarAtamAM pracalita thayelA uttarI zailInA mareDa sAthe sAmya dharAve che. A khIjA svarUpamAM raheluM aMtargata 3 nuM cihna pahelA svarUpanA prAcIna cihna jevuM rakhAyuM che, paraMtu enI ADI rekhAne ranI UsI rekhAnI DAbIbAjue laMbAvavAmAM AvI che. A pheraphAra saMbhavataH R ane 6 vacce bheda jALavavA mATe apanAvAyA haze. A bIjA svarUpanI DAbI bAjunI ADI rekhAne trAMsI karatAM ane jamaNI bAjunA aMgane gALa mADa ApatAM pAMcamA khAnAneA mareADa banyA. che. A maroDa nA vata mAna svarUpanI nikaTanA banyA che. strotuM svarUpa samakAlIna 3 vadhu jevuM che, paraMtu ene 3 thI juduM pADavA mATe, enI TocanI ADI rekhAne jamaNe cheDe eka nAnIzI UbhI rekhA joDavAmAM AvatI najare paDe che. samaya jatAM enI labAI paNa vadhe che ane e gALa marADa dhAraNa kare che. dhai nA anumaitrakakAlIna mareDanI jamaNI bAjunI rekhAne nIce taraph lakhAvatAM e varNane caulukayakAlIna mareADa ghaDAyA. A mareDa samakAlIna a-nA bharADane maLatA Ave che, paNa zire rekhAne abhAva tenI vacce rao bheda darzAve che. 6 nA DAbA aMga( pahelA khAnAnA mareDa )ne saraLa kalame lakhatAM enA trAMsA ane UbhA marADa pratyeAjayA che. e DAbA aMganA UbhA mareDane kAraNe va' enA vata mAna nAgarI svarUpane banI gayA che. 6 mAM DAbA aMgane enA. vartamAna mareADamAM vikAsa thayA che. cha va vyakta karavA mATe ahIM vividha cihna prayeAjAtAM najare paDe che. kayAreka enu prAcIna svarUpa (cothA khAnAneA pahelA maraiDa) prayeAjAyuM che. A svarUpanI madhyanI rekhAne nIce tarapha laMbAvavAthI anumaitraka kAla daramyAna vikasela maroDa paNa ahIM prayAAyA che. sAtheAsAtha prAcIna svarUpanA geALa aganI madhyamAM rahelI UbhI rekhAne trAMsI joDatAM bIjA maroDa banyA che. pahelA khAnAnA mareDamAM madhyanI UbhI rekhA vaccethI tUTaka rahI gaI che, je lahiyA ke kaMsArAnI AgavI laDhaNane kAraNe heAvanu jaNAya che. jJanuM anumaitraka kAlamAM vikAsa pAmeluM svarUpa ( dA. ta. pahelA khAnAnuM rasvarU5) ahIM bahudhA pracAramAM raheluM najare paDe che. sAtheAsAtha mukhya aMganI uparanI nAnI UbhI rekhAne jamaNI bAjue khaseDI mukhya aMganI jamaNI bhunna sAthe saLaMga lakhatAM vane arvAcIna marADa dhaDAyA. A AkhAya mareDa ziArekhAne jamaNe heDe joDAyA. sAthe sAthe zirorekhAnI DAbI bAjuthI lakhAI paNa vadhArAI. jJa nA vaikalpika mareDane pAMcamA khAnAne pahelA nareDa enuM anumaitraka Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ] lakI kAla [pra. kAlIna svarUpa dharAve che. A maraDanA jamaNe aMgane UlaTuM karavAthI banatA maroDa ane arvAcIna svarUpane pAmyo che. jena hastapratomAM A vikasita vaikalpika maroDa vizeSa prayojAyo che. e maraDanI madhyanI ADI rekhAne DAbI bAjue laMbAvavAthI banato maroDa mATe mukhya prayojAyo che. A varNanA cayA khAnAnA maroDamAM DAbI bAjue ne maLato mareDa banyo che, je varNanA arvAcIna svarUpa taraphanA vikAsanuM sUcana kare che. a ahIM pUrNa vikasita svarUpe prayojAyo che. agAu Ta varNanA pUrNavRtta svarUpanI Toce zire rekhA joDAtAM banatuM svarUpa pracAramAM AveluM.12 ahIM pUrNavRttanA upalA bahirgoLanI madhyamAM upalI bAjue -nAnI ubhI rekhA umerIne e rekhAnI Toce zirorekhA karavAmAM AvI che. AthI maroDa vikAsanA arvAcIna tabakka AvI pahoMcyo che, je ahIM moTA bhAganA namUnAomAM najare paDe che. upara umerAtI rekhAne nIcenA goLa avayava sAthe cAlu kalame lakhavAnA kAraNe A varNanAM bIjAM kalAtmaka svarUpa prajAmAM che. 3 mAM agAu uparanA bhAgamAM (bIjA khAnAmAM pahelA maroDamAM dekhAya che tevo) kedAra avayava banato hato. A samaye e aMgane paNa gALa mareDe lakhatAM Akhoya maroDa vartamAna svarUpa pAme che. na ne prAcIna maroDa( pahelA khAnAnA mareDa)mAM varNane cAlu kalame lakhavAne badale uparanA taraMgAkArane sthAne saLaMga ADI surekhA karavAthI bane maroDa ahIM bahudhA prajAve che. A pUrNa vikasita svarUpanI sAthe sAthe varNanuM vaikalpika svarUpa paNa pUrNa vikasita svarUpe prayojAya che. ta nuM anumaitrakakAlIna svarUpa (khAnA pa nuM paheluM svarUpa) kyAreka mAjAyuM che. ra nI mAphaka A varNanA nIcenA mukhya aMganI jamaNI bAju sAthe uparanI nAno UbhI rekhAne jamaNI bAjue khaseDIne saLaMga joDatAM banatuM pUrNa vikasita svarUpa ahIM bahudhA prajAyuM che. 4 mAM jamaNI bAjunI UbhI rekhAthI DAbI bAjuno mukhya avayava dhIme dhIme chUTo paDatAM ane baMne aMgone zirorekhA vaDe joDatAM varNa pUrNa vikasita moDha dhAraNa kare che; joke A vikasita svarUpanI apekSAe enAM prAcIna ravarUpa vizeSa prayojAyAM che. dha nAM ahIM prajAyelAM svarUpamAMthI eno vikAsa sUcavI zakAya che. pahelA -khAnAne bIje maroDa ane enA uparanA bhAgamAM nAnI rekhA uparanI bAjue Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 su* ] lipi [ 349: umeravAthI banatA mareDa (bInna khAnAnA pahelA baMne marADa ) anumaitrakakAlIna svarUpa dharAve che. bIjA svarUpanA DAbI bAjunA vRtta avayavane upale DAme cheDe eka nAnIzI vAyavya-agni rekhA umerIne trIju svarUpa prAjAvA lAgyuM. A svarUpa ahIM bIjA svarUpAnI apekSAe adhika prayAjAtuM jovA maLe che. A svarUpanI TAMce kacAMka kyAMka zirArekhA umerI che ( dA. ta. cAcA khAnAmAM bIje mareDa ).13 na ne vikAsa TM ane te nI mAphaka thayA che ane varNInuM svarUpa pUrNa vikasita banyuM che. da nuM pahelA khAnAnuM svarUpa ane trIna khAnAnuM paheluM svarUpa anumaitrakakAlIna svarUpa dharAve che; bAkInA namUnAmAM A vA vikasita mareDa prayAjAyA che. agAu nAgarI 5 ane gujarAtI '2'nA jevA mADa paraspara joDAI ne banelA mADane A kAlamAM vikAsa thayA che. e mareADanA jamaNI bAjunA bagaDA jevA avayavane caulukacakAlamAM madhyanI ADI rekhAnI TocathI saheja nIce utArIne e UbhI rekhA sAthe, bahudhA madhyamAM, trAMse joDatAM ene UbhI rekhA sAthene vaccethI thatA spA -sabaMdha lupta thayA; sAthe sAthe TAcanI zire rekhA jamaNI bAju laMbAI ( dA. ta. bIjA khAnAnA mareDa). A vikasita mareDamAM bagaDA jevA avayavane cAlu kalame lakhatAM banateA mareDa (pAMcamA khAnAmAM ane chaThThA khAnAmAM pahelA mareADa) vikAsane sUcaka che. Ama Ava enA vikAsanA arvAcIna tabakkAnI ni AvI gayA che. ma mAM prAcIna ane vikasita ema bane marADa prayAAyA che. pahelA (khAnAnA) maraeNDamAM 2 jevA mareDanI nIce jamaNI bAjue joDAtI ge! rekhA dhIme dhIme DAbA aMganA uparanA bhAganI madhyamAM joDAvA lAge che; jemake bojA khAnAnA chelle marADa. tyAra pachI samakAlIna jJa, tA ane 7 nI mAphakaTAcanI nAnI UbhI rekhAne jamaNI bAjue khaseDI nIcenI jamaNI bhujA sAthe saLaMga surekhAnuM svarUpa apAyuM ane bAkIneA bhAga e rekhAnI DAbI bAjue madhyamAM joDAvA lAgyA, AthI samagra mareDa ( cAyA khAnAne bIjo marADa) enA prAcIna svarUpathI dhaNA dUra paDI gayA ane enA vartamAna svarUpanI nikaTanA banI gayA. vanI TAMce zire rekhAneA pazu DAbI bAjue vistAra thayA. ma nuM vaikalpika svarUpa mAtra jaina hastapratAmAM prayAAyu che. svarUpanA OMnuM pUrNa vikasita svarUpa ahIM bahudhA prayeAjAyuM che. A DAbI bAjunA avayavane jamaNI UbhI rekhA sAthe cAlu kalame lakhatAM khI * Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] solaMkI kAla [ pra. svarUpa ghaDAyuM. A vaikadipaka svarUpano pracAra ahIM pahelA svarUpanA pramANamAM ocho thayela najare paDe che. a mAM have DAbI bAjunA ardha goLAkArane uparane cheDo UbhI rekhA sAthe bina-joDAyele rakhAvo zarU thAya che (jemake bIjA ane trIjA khAnAnA bIjA maroDa), je vikAsa sUcaka che. 4 mAM zarUAtamAM prAcIna svarUpe prayojAya che, paraMtu dhIme dhIme varNanuM pUrNa vikasita svarUpa ja prayojAtuM najare paDe che. A varNane vaikalpika mareDa paNa kyAMka kyAMka prajAvA lAge che (jemake cothA khAnAno mareDa ane chaThThA khAnAno pahele maroDa). samAM AraMbhamAM vaccenI ADI rekhA manI mAphaka DAbA aMganI nIce joDAtI hatI te have moTe bhAge DAbA aMganI madhyamAM ADI surekhA-svarUpe joDAya che. ekaMdare jotAM caulukyakAlIna lipimAM prayojAyelA varNa bahudhA arvAcIna nAgarI svarUpane prApta thayA che. aMtargata svaracihno lipi-paTTamAM caulukyakAlIna lekhomAM upalabdha thatAM aMtargata svaracihnonA keTalAka namUnA ApyA che. enA parathI aMtargata svaracihnonuM svarUpa tapAsatAM jaNAya che ke teonuM svarUpa tenA arvAcIna nAgarI svarUpanI lolaga AvI pahecyuM che. aMtargata mA nA cihnane pUrNa vikAsa thayo che. e arvAcIna paddhatie ane arvAcIna svarUpe, varNanI TocanI jamaNI bAjue joDAya che. A aMtargata ravaracihnanI UbhI rekhAnA nIcalA cheDAne sAdhAraNa rIte varNanA nIcalA cheDAnI samakakSa TekavavAmAM Ave che ane bahudhA mULa akSaranA jamaNA aMgane samAMtara sIdhA ke vaLAMkadAra mareDa paNa ApavAmAM Ave che, jemake zrA ane mAM. ane gha e vaNenI Toca para zirekhA karAvI nizcita thaI na hovAthI ahIM sAdhAraNa rIte varNanI UbhI rekhA ane aMtargata mA nI UbhI rekhAne madhyamAMthI nAnI ADI rekhA dvArA joDIne sUcavAyA che; dA. ta. thA ane dha (bIje mareDa)mAM. aMtargata ru nuM svaracihna pUrNa vikasita svarUpe prayojAyuM che. agAu enA DAbA UbhA aMgane mukhyatve vaLAMkadAra svarUpe prayojavAmAM AvatuM. ahIM e mareDa kyAMka kyAMka prajA che, jemake saMyukta vyaMjana phri mAM. paraMtu A Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM ] lipi [ 351 samaye aMtargata 6 nuM svaracihna vaccethI surekha ane nIcale cheDethI jamaNI tarapha saheja vALela vizeSa prayojAtuM najare paDe che; dA. ta. jI. emAM AraMbhane bhAga vIMTI-AkAre goLa vALela hovAthI maroDa kalAtmaka lAge che. aMtargata kunuM svaracihna paNa A samaye vikasita svarUpe prayojAtuM najare paDe che. aMtargata 2 ane nAM svaracihnone vaNenI TocanI zirorekhA sAthe joDavAmAM AvatAM nahi; jemake , ma ane dri nA maroDa. aMtargata 3 ane aMtargata 4 nAM svaracihna paNa teonA lagabhaga arvAcIna maroDa pAmyAM che. ra ane 6 mAM agAunI mAphaka ane atyAre paNa prAyaH prajIe chIe te rIte aMtargata svaracihno bahudhA varNanI jamaNI bAjue madhyamAM joDAya che. 6 mAM aMtargata svaracihna joDavAne pariNAme DAbA aMganA vaLAMkanA nIcenA bhAgane lepa karavo paDyo che, jyAre Tu mAM nuM saMkula svarUpa prayojAyuM hovAthI Akheya akSara vilakSaNa ane pArakhavAmAM muzkela banyo che. aMtargata tra6 nuM svaracihna enI arvAcIna avasthAne pAmyuM che. zru nI mAphaka mAM paNa DAbI bAju eka nAnI ADI rekhA karIne bAkInA aMgano lepa karavAmAM Avyo che, jyAre jhU mAM prAcIna mareDanI nIce aMtargata 8 nuM svaracihna joDela che. TUMkamAM A cihna Tu nA nIcenA (madhyanA) jamaNA cheDA sAthe joDela che, je atyAranI paddhati mujabanuM che. aMtargata tra nuM svaraciha, aMtargata %nA mareDane nIcale cheDe eka nAnIzI UbhI rekhA umerIne sUcavavAmAM AveluM che; jemake tuM aMtargata nuM svaracihna agAunI mAphaka ahIM paNa varNane mathALe mAtrArUpe ane vaNanI pUrve agra ke paDimAtrA varUpe prayojAya che. ahIM paDimAtrAno saMpUrNa vikAsa thaI cUkyo che ane bahudhA enuM surekha svarUpa pracalita banavA lAgyuM che, jemake che mAM jyAre kyAMka enuM goLa svarUpa paNa pracalita rahyuM che; dA. ta. saMyukta vyaMjana je mAM. kyAreka paDimAtrAnI UbhI rekhAno nIceno kApa jamaNI bAjue vALavAmAM Avato; jemake che ane e mAM. uparamAtrA tarIke aMtargata jUno maroDa ghaNe kalAtmaka karAte; dA. ta. ane mAM. paDiyAtrAnuM svarUpe aMtargata 9 nuM cihna joDAya che tyAre varNanA DAbA avayava sAthe paDiyAtrAnI UbhI rekhAno sparza thaI javAne saMbhava jyAM jyAM Ubho thAya tyAM tyAM ene nivAravA varNanI zirorekhAne DAbI bAjue saheja vadhAre laMbAvI ene cheDe paDimAtrA joDavAmAM Ave che, jemake che ane jo mAM. aMtargata je nA svaracihanI be rekhAo paikI eka rekhA paDimAtrA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5ra ]. lakI kAla [ pra. svarUpe ane bIjI rekhA upara-mAtrA tarIke nizcitapaNe prayojAtI jovA maLe che; jemake je mAM. AjanI peThe baMne rekhA varNane mathALe upara-mAtrA svarUpe prayAjAtI bhAgye ja jovA maLe che. aMtargata mo mAM aMtargata junI mAtrA upara mAtrA ane paDimAtrA bane prakAre prayojAya che jemake zo ane joke paDimAtrAno prayoga vizeSa najare paDe che. emAM aMtargata mA nuM cihna pracalita paddhati ane svarUpe prayojAyuM che. aMtargata zo nA varacihnamAM aMtargata je nI mAphaka ahIM paNa eka mAtrA nizcitapaNe paDimAtrA-svarUpe karavAmAM AvatI jovA maLe che. dA. tadha na bane namUnA. dha nI Toce zirorekhAne pracAra nizcita thayela nahi hovAthI aMtargata mA nA cihnane prayojavAnI bAbatamAM jema vividhatA najare paDe che (dA. ta. gha nA baMne maroDa), tema teonI sAthe paDimAtrA joDavAmAM paNa vaividhya jovA maLe che. ekaMdare aMtargata svaracihnonuM svarUpa teonA arvAcIna nAgarI svarUpanI lagolaga AvI pahoMcyuM che ke ahIM aMtargata C nuM svaracihna paDimAtrAsvarUpe vizeSa pracAramAM hovAnuM jaNAya che. saMyukta vyaMjane padamAM caulukyakAlIna lekhomAM prayojAyelA saMyukta vyaMjananA keTalAka namUnA ApyA che. saMyukta vyaMjananuM svarUpa tapAsatAM teonAM keTalAMka tarI AvatAM lakSaNa jaNAya che, je nIce mujaba cheH (1) caulukyakALa daramyAna paNa vyaMjanacihnonA jeThANanI agAu traNa paddhati cAlu rahelI najare paDe cheH (a) pUrva vyaMjananI nIce sIdhe uttara vyaMjana joDavAnI paddhati; jemake , gra, ane mAM; (A) pUrva vyaMjanane nIca cheDe sAdhAraNa rIte be TocavALA uttara vyaMjananI DAbI Toca joDavAnI paddhati, arthAta vAyavya-agni sthitimAM vyaMjanene joDavAnI paddhati; jemake jA ane sai mAM, ) pUrva vyaMjananI jamaNI UbhI rekhA sAthe uttara vyaMjananI DAbI rekhA ekAkAra karIne, arthAta pazcima-pUrva (ke sIdhA ADA) joDavAnI paddhati; jemake rama mAM. caulukAla daramyAna prayojAtI A traNeya paddhatiomAM pahelI paddhatinA saMyukta vyaMjanenuM bAhulya che, bIjI paddhatinuM pramANa enAthI saheja ochuM che, jyAre trIjI paddhatinuM pramANa a9pa che. (2) uttara baMjana tarIke ne prAcIna maroDa paNa A samaye prajA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lipi [3 che; jemake sai mAM, joke agAu enA vaparAzanuM pramANa vadhu hatuM te have ghaTayuM che ane ene sthAne 2 varNane vikasita marATha vizeSa prayojAvA lAgyo che; jemake 7 mAM. (3) saMyukta vyaMjanomAM vyaMjananAM AkAra ane kadane kAraNe joDavAmAM muzkelI UbhI thAya tyAre sAdhAraNa rIte pUrva maMjanamAM kApakUpa karavAmAM Ave che; jemake ane mAM pUrva vyaMjana nA DAbA aMgane phakta nAnI ADI rekhAthI ja vyakta karela che, 3 mAM pUrva = nA DAbA aMganA cheDAne lepa thayo che, rA mAM nI jamaNI UbhI rekhAno lepa karavAmAM Ave che. (4) sAdhAraNa rIte saMyukta vyaMjano sapramANa che, chatAM kyAreka teomAM aniyamitatA jovA maLe che, jemake ma mAM pUrva vyaMjana nI apekSAe uttara vyaMjana ma nuM kada ghaTeluM che; AnAthI UlaTuM artha ane pa mAM uttara vyaMjana 5 nI apekSAe pUrva vyaMjananuM kada ghaTeluM che. (5) vaNe ane aMtargata svaracihnonA svarUpamAM vikAsanI gati jeTalI jhaDapI che teTalI gati saMyukta vyaMjanonI bAbatamAM varatAtI nathI. di, , ane UI mAM prAcIna maroDa vizeSa prayojAyA che. phama mAM jana vikasita mare prayojavAmAM Avyo nathI. , rama ane jevA keTalAka saMyukta vyaMjana teonA vikAsanA arvAcIna svarUpanI nikaTanA banyA che, paraMtu teonuM pramANa ghaNuM a95 che. (6) ekaMdare caulukyakAlIna saMyukta vyaMjano kSAtmaka mareDa dharAve che. agavAha cihno caulukyakAlamAM anusvAra, visagara, jihavAmUlIya, upamAnIya-ayogavAha paikI anusvAra ane visargane prayoga thayela che. teonA keTalAka namUnA paTTamAM ApyA che. anusvAranuM cihna agAunI mAphaka pilA mIMDAnA AkAre vizeSa prayojAyuM che dA.ta La mAM, paraMtu enI sAthesAtha biMdu svarUpano paNa pracAra vadhe che, je anukalamAM vadhu ne vadhu pracalita thato jAya che. anusvAranI mAphaka visarganuM cihna paNa biMdu-svarUpe (:) ane pelA mIMDAmAre (2) pratye jAya che. jihavAmalIya ane upaSmAnIya prayoga A samayathI lupta thato jaNAya che. se. 23 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354] solaMkI kAla [ pra. joke A samayanI varNamAlAmAM teno samAveza thato hato,14 chatAM A samayanA lekhamAM teone prayoga maLato nathI. bhAratavarSanA bIjA bhAgomAM abhilekhomAM teone prayoga 13 mA zataka sudhI5 ane hastapratomAM 16 mA zataka sudhI thayo hovAnuM jaNAya che. A bAbatamAM ema kahI zakAya ke pahelethI mAMDIne paMdaramI sadI sudhI A cihnone vaikalpika upayoga thayo che. uccAraNa anusAra teonI AvazyakatA hovA chatAM paNa teone pravega samagra bhAratamAM virala thavA lAge che ane dhIme dhIme teno prayoga lupta thAya che. Aje to teone yathArtha uccAra za thato haze e jANavuM paNa muzkela banyuM che. halata vyaMjane vyaMjanane svararahita sUcavavA mATe vyaMjananI nIce trAMsI vAyavya-agni rekhA umeravAmAM AvatI hatI. A rekhAnA AraMbhanA bhAgamAM agAu gAMTha karAtI na hatI; jemake jU mAM; paraMtu A samayathI gAMTha paNa thavI zarU thAya che. caulukyakAlamAM gAMTha sahitanA cihnane vyApaka prayoga thayeluM che. moTe bhAge A cihna vyaMjanathI chUTuM lakhAtuM, paraMtu kyAreka e vyaMjananA nIcalA cheDA sAthe joDAtuM paNa najare paDe che; jemake tu. virAmacihno virAmasUcaka cihna sAdhAraNa rIte surekhAtmaka svarUpe zvekAdha pUre thatAM eka UbhA daMDathI ane bleka pUro thatAM be UbhA daMDathI prayojAya che. virAmacidanI rekhAne A samaye nIcenA cheDethI jamaNI bAjue vALavAnI pravRtti seMdhapAtra che. kyAreka be daMDa hoya to DAbI bAjunA daMDanI madhyamAM nAnI zI ADI rekhA DAbI bAjue jeThAtI jovA maLe che. zabdonI pRthakatA darzAvavA mATe mitraka kAlamAM ADI laghurekhA prayojAtI hatI. 17 A samaye e mATe lairekhAne prayoga thayela bhAgyeja najare paDe che. e mATe bahudhA eka Ubho daMDa projAta jovA maLe che. 18 A samaye pUrNavirAma, alpavirAma, adhavirAma, praznArtha, Azcarya vagere mATe alaga alaga cihna prayojAyAM nathI. avagraha saMskRta lakhavA mATe padAMta ane zo pachI Ave tyAre avagrahanuM cihna lakhavAnI jarUra paDatI. caulukyakAlIna lekhamAM prajAyelAM avagrahanAM cihnonA keTalAka namUnA ahIM ApyA che. A samaye A cihnane vikasita arvAcIna maroDa badhA prayojAyo che, chatAM enI sAthesAtha zirorekhA vagaranA 6 jevo maraDa prayojAto paNuM jovA maLe che. 19 avagrahane AvA prakArano maraDa uttara Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 muM ] lipi [ 355 bhAratanA keTalAka lekhamAM prajAte najare paDe che. pracalita moDane cheDe trAMsI vAyavya-agni rekhA umerAtAM A maroDa banela che. saMbhavataH cihnane kalAtmaka banAvavAnA khyAlane laIne A prakArane mareDa pracAramAM Avyo che. galacihno A lakhANonA AraMbhe ane aMte keTalAMka maMgalasUcaka cihna karavAnI prathA ApaNA dezamAM prAcIna kAlathI cAlI Ave che. gujarAtamAM paNa cheka I. sa.nI bIjI sadIthI maMgalasUcaka saMketa lakhAtA hatA.* caulukyakALa daramyAna aneka prakAranAM cihna Ane mATe prayojAyAM che, jemAMthI vizeSa pracAravALAM cihna atre 54mAM namUnA tarIke ApyAM che. vAmAvarta ane dakSiNAvarta zaMkhAkAra cihna agAunI mAphaka A samaye paNa prayojAya che. A uparAMta be bAju banne daMDanI vacce be prakAre prayojAtAM ciTha lekho ane hastapratomAM jovA maLe che. mAravADamAM nAnAM bALakone abhyAsanI zarUAtamAM 60 | >> nama: siddha thI AraMbhIne kakkAnI je pATIo bhaNAvavAmAM bAve che temAM be lITI, bhale, mIMDuM, be pANa" tarIke A cihno gokhAvavAmAM Ave che. jana paripATImAM paNa A cihnone "bhale mIDuM' tarIke oLakhavAmAM Ave che. A zabda e maMgala-saMketonI AkRtinA sUcaka che. AmAMnA vaccenA mukhya cihnane "bhale" kahyuM che te mAMgalyavAcaka marda che. " nuM cihana caulukyakAlamAM mo nA cihna parathI sAvita thayAnuM spaSTa jaNAya che. AnA svaracihananI Toce eka vadhArAnI ADI rekhA umerIne anusvAranuM mIMDuM karavAmAM AvyuM che. vadhArAnI ADI rekhA lipikAranI AgavI vizeSatA hovAnuM jaNAya che, kAraNa ke e rekhAno pUrvakAlamAM ke anakAlamAM upaga thatuM hovAnuM jaNAtuM nathI. acihno - caulukyakAlIna lekhomAM prayojAyelAM aMkacihnonA namUnA paTTamAM teonA vikAsanA kramamAM goThavIne ApyA che. e parathI jaNAya che ke A samaye aMkacitonA svarUpamAM vikAsa thato rahyo che. 5, 8 ane 6 nAM cihno sivAyanAM badhAM ekacihna teonA arvAcIna nAgarI svarUpanAM banyAM che. 1' mAM AraMbhamAM uparathI mIMDA vagaranI goLa rekhAvA sAde maroDa prajAta hato. dhIme dhIme aMkane cAlu kalame lakhavAne kAraNe AraMbhamAM mIMDAvALuM cihna ghaDAyuM ane gujarAtI "1" ne maLa maroDa vyApakapaNe prajAvA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356] selaMkI kAla lAgyA. A mareDamAM vacce khAMce pADatAM aMka vartamAna nAgarI svarUpane baje; joke A vikasita mareDanA vaparAzanuM pramANa ekaDA jevA maroDa karatAM ochuM che. "ra" no pahelo maraDa prAcIna svarUpa dharAve che. samaya jatAM enA goLa maraDane sthAne surekhAtmaka maroDa vadhu pracAramAM Avato gayo. "rU mAM nIcenI nAnI UbhI rekhA AraMbhamAM mukhya aMganI sAthe cAlu kalame lakhAtI hatI te dhIme dhIme alaga joDAvA lAgI (trIje maroDa), jethI aMkacihna arvAcIna svarUpanuM banI gayuM. '' nuM cihna pUrNa vikasita maroDa dharAve che. jemAM kyAMka kyAMka DAbI bAjue khAMcAvALuM prAcIna svarUpa prayojatuM hatuM, jeno aMkane saLaMga kalame lakhatAM lepa thato, tethI aMkacihna gujarAtI pAMcaDA jevuM banI gayuM. abhilekho ane hastapratomAM paNa A svarUpano vyApaka prayoga thaye che. "" nuM aMcihna samakAlIna "rU"nA cihnanI mAphaka vikasyuM che. A mAM prAcIna mareDa(pahelA mareDa)ne cAlu kalame lakhatAM banatA reDa ahIM vizeSa prajAmAM che. hajI aMkacihnamAM jamaNI bAjuno bahirgoLa barAbara upasAvAne nathI. "8" mAM gujarAtI AThaDAne maLatA maroDa prayojAyA che. aMkacihnanI uparanI ADI rekhAne DAbI bAju laMbAvavAnI hastapratamAM dekhAtI prathA ahIM apanAvAI jaNAtI nathI. " " mAM paheluM anumatrikakAlIna svarUpa che. bIjA svarUpano pracAra vadhatAM dhIme dhIme A prAcIna svarUpane lopa thAya che. bIjuM svarUpa gujarAtamAM A samaye pahelavaheluM prajAnuM zarU thAya che. uttara bhAratamAM eno pracAra vahelo thayAnuM jaNAya che. 21 bIjA svarUpane surekha mareDa ApatAM trIjuM svarUpa ghaDAyuM che. sthAnamUlyanA siddhAMta anusAra saMkhyAo darzAvAtI hovAthI zUnyanA cihane pravega thayela che. A cihna ahIM pUrNavRtta, laMbacorasa ane samarasa AkAre prajAyuM che. aMka dvArA pUrNAMka saMkhyAo A samaye AjanI mAphaka lakhAtI hatI. apUrNAMka saMkhyAo paNa huM mATe " ", 3 mATe "mA" ane 23 mATe "ra" ema ApaNu dvArA darzAvAtI hovAnA dAkhalA maLe che. jena nAgarI lipi jaina nAgarI lipi Ama to ghaNe aMze devanAgarI lipine maLatI Ave che, paraMtu keTalAka varNa, khAsa karIne saMyukta vaNe, lakhavAnI paddhati, paDi. mAtrAno prayoga ane aneka prakAranA viziSTa saMketonA nirmANane kAraNe jene hastapratonI lipi devanAgarI lipithI theDI judI paDe che eTale A lipine jana lipi" ke "jena nAgarI lipi'ne nAme oLakhavAmAM Ave che. A lipinuM Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM ] lipi [ 357 pahelI najare tarI AvatuM lakSaNa lipinAM sauSThava ane vyavasthA che. sauSThavayukta lakhANa mATe jene ghaNA ja AgrahI rahyA che ane eTalA mATe pustaka-lekhana nimitte jaina prajAe kAyastha, brAhmaNa, nAgara, mahAtmA, bhojaka vagere aneka jAtionAM kulone nabhAvyAM hatAM. pariNAme e jAtio pitAnuM samagra jIvana jaina lekhanakalA saMbaMdhI kuzaLatA prApta karavA pAchaLa evArI nAkhatI. e kalAvida lahiyAoe jaina prajAnAM pustaka lakhavAmAM lipinAM jeTalAM kalAsauSThava ane nipuNatA dAkhavyAM che teTalAM bhAgye ja bIjI prajAonAM pustaka lakhavAmAM dAkhavyAM haze.22 jaina lekhanakalAne AraMbha I. sa.nI pAMcamI zatAbdIthI pazcima bhAratamAM thayo hovAnuM mAnavAmAM Ave che.23 kamanasIbe navamA zataka pahelAM jana lipimAM lakhAyela ekeya graMtha upalabdha nathI. caulukya kAlathI ahIM (pazcima bhAratamAM) je graMtha jaina lipimAM lakhAyelA prApta thAya che24 teomAM lipinuM svarUpa tatkAlIna nAgarI lipinuM sahejasAja parivartanavALuM ja svarUpa che, jemAM samaya jatAM viziSTatAo vadhavA lAge che ane jaina lipinuM viziSTa svarUpa ghaDAvA lAge che. caulukya kAlathI mAMDIne Aja sudhInI jaina paripATIe lakhAyelI nAgarI lipine "jaina lipi" tarIke oLakhavAmAM Ave che. paTTamAM chellA UbhA khAnAmAM caulukyakAlamAM prayojAyelA jana lipinA varNa goThavyA che. padanA chellA ADA khAnAmAM A lipimAM prayojAtAM aMtargata cihano, saMyukta vyaMjane ane aMkacihananA namUnA ApyA che. - caulukyakAla daramyAnanA A lipinA varNone tatkAlIna jainetara lakhANomAMnA varNo sAthe sarakhAvatAM jaNAya che ke stra sivAyanA vargonA mareDa janetara mareDane bilakula maLatA che. ahIM ne DAbI bAjune vaLAMvALo avayava bina-jeDAcele rahe che. lakhavAnI A paddhati jena lipimAM Aja sudhI sacavAI rahI che. ene vaikalpika mareDa (4) kyAreka kyAreka vaparAto rahyo che, paraMtu enA vaparAzanuM pramANu juja che. A samayamAM vaNenA maroDone teonI zirorekhAnI jamaNI bAjue laTakAvavAnuM valaNa vyApaka hatuM; jo ke A lipimAM te e valaNa jUja apavAda bAda karatAM saMpUrNapaNe apanAvI levAyuM hatuM, je pachInA kAlamAM paNa yathAvata cAlu rahe che. ma ane 1 nAM vaikalpika svarUpa jUnAdhika 'svarUpe prayojAtAM hatAM, jemAMthI manuM vaikalpika ane za nuM mIMDA vagaranuM svarUpa yApakapaNe prajAtuM hatuM. A samaye 4 nuM vaikalpika svarUpa prajAtuM hovAnuM jaNAtuM nathI. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] elaMkI kAla [ pra. A lipimAM aMtargata 4 nuM paDimAtrA-svarUpa vyApakapaNe prajAyuM che, je dhIme dhIme vadhatuM jAya che. 25 prAcIna lekhako be lITIo vaccenuM aMtara ochuM rAkhatA hoIne teo 3 ane 4 nAM aMtargata varacihna nAnA mApamAM lakhatA athavA varNanI nIce na joDatAM jema 2 varNanI sAthe aMtargata 3 ane 4 nAM cihna joDavAmAM Ave che tema dareka akSaranI AgaLa jamaNI bAjue joDatA; dA. ta. zu ane vadhu mAM. A paddhatine agra mAtrA jevAnI paddhati kahe che; jo ke A paddhatino pracAra ocho rahyo che, chatAM jenetara lakhANa karatAM jaina lakhANomAM ene pracAra ThIka ThIka rahyo che. paDiyAtrAno prayoga to Aje bilakula lupta thayo che, paraMtu agramAtrAne prayoga hajI paNa keTalAka lahiyA kare che. Ama ajhamAtrAnI paddhati e lipinI lakhavAnI sugamatA ane sughaDatAne AbhArI che. saMyukta vyaMjanonI bAbatamAM jana lipimAM keTalIka beMdhapAtra vizeSatAo najare paDe che. uttara vyaMjana tarIke ne ne maLato maraDa vizeSa prayojAya che. jemake rahyuM ane zu mAM. uttara vyaMjana tarIke rane jainetara lekhomAM pUrva vyaMjananI UbhI rekhAnA nIcalA cheDAthI saheja upara DAbI bAjue nAnI sIdhItrAMsI (IzAna-4tya) rekhA joDavAmAM Ave che (jemake upara vra nA maroDamAM). paNa jena lakhANamAM uttara 2 nI rekhAne nIcenI tarapha saheja bahirgoLa ApI cheDethI saheja DAbI bAjue upara caDAvavAnuM vyApaka valaNa jaNAI Ave che; jemake tri, pra ane stra mAM. che ane I mAM uttara vyaMjanonI trAsI rekhAne pUrva vyaMjanonI trAsI rekhA sAthe saLaga lakhI che. A baMne saMyukta vyaMjanomAM uttara vyaMjananA maroDa ekasarakhA thatA hovAthI kyAreka kyAreka teone pArakhavAmAM goTALo thavAno saMbhava rahe che. pUrva vyaMjana tarIke te moTe bhAge ADI rekhA svarUpe prayojAya che; jemake rastha mAM. pUrva vyaMjana tarIke 8 ne sAdhAraNa rIte saMkula maroDa prayojAya che; jemake 6. of mAM na nI madhyanI rekhAne chedatI ane DAbI temaja jamaNI UbhI rekhAne sAMdhatI saheja trAMsI (vAyavya-agni) rekhA dorIne saMyukta vyaMjana sUcavavAmAM Ave che. upara-nIce joDAtA got nuM A saMkula svarUpa hovAnuM jaNAya che. saMyukta vyaMjanane A maroDa jaina lipimAM vyApakapaNe prajA che. aMkacihanonA prayoganI bAbatamAM spaSTapaNe jaNAya che ke teonA mareDa ghaNA kalAtmaka banAvavAmAM AvyA che. ""no ahIM viziSTa mareDa prajAya che tema "8"nA mareThamAM uparanI ADI rekhAne DAbI bAjue laMbAvAtI spaSTa Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 suM] lipi [ 359 paNe jovA maLe che. jainetara lekhAmAM A svarUpa najare paDatuM nathI. 4 ane 1 sivAyanAM aMkacihnana ghaNe aMze va`mAna nAgarI svarUpanAM banelAM che. ekadare A sauSThavayukta lipi amuka vizeSatAone kAraNe alaga tarI Ave che. A vizeSatAe dhIme dhIme vadhatAM anya lipi sAthe enuM aMtara vadhatuM jAya che. pATIyA 66 1. juo " gujarAtane rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa," tra, 3 mAM ' lipi ' aMgenuM prakaraNa. 2. Sachau, Alberuni`s India, Vol. I, p. 173 3. hariprasAda zAstrI, " gujarAtanA prAcIna itihAsa," pR. 44 t 4. hemaca`drAcAryanA zayyAnuzAsana( 1, 1, rR. 4 thI 16 ) mAM varSoMnI saMkhyA 51 ApI che, jemAM uparanA 45 varSoM uparAMta j, nru, haiM, jijJAmUlIya, upamAnIya ane OM e cha vaNa jaNAvyA che. kSa kharI rIte + 5 nA saMyuktAkSara hAvAthI hemaca'drAcArye ene mULAkSara tarIke gaNyA nathI, chatAM sAmAnya vyavahAramAM enI gaNanA have alaga mULAkSara tarIke thavA lAgI jaNAya che. (juo H. G. Shastri, fvanayacaMdratAnyazikSA, Introduction, p. 19.) 5. 6 nA svaracimAM aMtaryaMta 6nuM citlR sAdhAraNa rIte upara-mAtrA svarUpe joDIne sUcavAya che, paraMtu kayAreka aMtaryaMta nuM ciR paDimAtrA svarUpe vaNa nI DAkhI bAjue paNa prayAAtuM. A samaye DimAtrA karavAnuM valaNa vizeSa hAvAthI Ama thavAnu` sabhave che. 6. teke teaiAnA vikasita mADAnI sAtheAsAya tenA prAcIna mareADa paNa zarUAtamAM prayAnnatA rahyA che; jemake haiM, , la, tha, rA, sanA pahelA mAnAnA marADa. 7. A svaracinanA vikAsanA tabakkA mATe jue gaurIzaMr jJA, mAratIya prAcIna kivimAtjhA, vipatra 82. 8. juA G. Biihler, Indian Paleography, Plate VII mAM 6nA mazeDa (IV 33). 9. nA arthamAM prAcIna maitrakakAlIna haiM nuM svarUpa prayeAnatu, jyAre hanA atha mAM samakAlIna hatuM cinlR prayAnatuM hatuM (jue aMtagata ciCImAM 2nA marADa ). AyI ane vacce bheda rahetA. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] solakI kAla [ .. 10. juo mevADanA gahilavaMzI rAjA aparAjitanA I. sa. 661nA kuDezvara lekhamAM kane maroDa (mokSA, 3Nu, Dhivipatra 20 ). che. juo "gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa" graM. 3, lipi-paTTamAM A varNane maroDa, 1ra. juo ejana, gaM. 3, lipi-5mAM A varNanA marADa. 13. A varNanAM anukAlIna svarUpanA saMdarbhamAM tapAsatAM jaNAya che ke A svarUpane mathALe zirorekhA karavAnI prathA lAMbA samaya sudhI nizcita thaI nathI, tethI A namane apavAdarUpa gaNAya. 14. juo pAdaTIpa naM. 4. 15. sonA, 354, rivijha naM. 27- I. sa. 1264nA suMdhA lekhamAM 16. monnA, 3pa, riSipatra naM. 11 mAM 16 mI sadInI athavavedanI hastapratamAM 17. zIlAditya 1 lAnA navalakhI tAmrapatramAM ApavAmAM AvelI brAhmaNonI yAdImAM A rIte nAma pRthaka karavAmAM AvyAM che (juo girajAzaMkara AcArya, gujarAtanA atihAsika lekhe," bhAga. 1, lekha naM. 53, pR. 121-122.). 18. dA.ta. bhImadeva 2 jAnA vi. saM. 1287nA tAmralekhamAM pravAja ! zrIphaMDa | dhUrA sUrI TUMku vagere ghaNI cIja-vastuonAM nAma che, jeonI pRthaktA darzAvavA eka UbhA daMDano prayoga karyo che (juo girajAzaMkara, AcArya ejana, bhA. 2, lekha naM. 170, pR. 145.). 19. jemake baMgALAnA vijayasenanA I. sa.nI 11mI sadInA devapArA lekhamAM avagrahano maroDa (juo mosA, 3thuM, jipipatra naM. 22). 20. nahapAnanA jamAI uSavadAtanA nAsika lekhanI zarUAta TvithI thAya che (juo moNA, kartha pipatra che.). rA. I. sa. 725nA puSkara lekhamAM A svarUpane prAcIna mareDa prayojAya che (juo motA, karyuM, kiSipatra 5). rara. muni puNyavijayajI, "bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakalA," pR. 51 23. jaina lekhanakalAne Araba devagiNi kSamAzramaNa (vi. saM. 510-523)thI zarU thayele hevo joie (juo muni puNyavijayajI, ejana, pR. 16-17.. 24. muni jinavijaya, jaina pustaka prazastisaMgraha, pu. 1, prastAvanA, pR. 16 . 25: jana lipimAM paDimAtrAdinA valaNane lakSyamAM laIne ema sacavAyuM che ke A Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 su] lipi [ 361 valaNanuM mULa pUrva bhAratanI lipi( baMgALI)nAM lakSaNAmAM raheluM hAIne ane jaina AgamA pazcima bhAratamAM lekhanArUDha thatAM e ahIM apanAvAyu' che ( jue muni puNyavijayajI, uparyukta, pR. 47.). 66 paraMtu A aMge kaMI sIdhAM pramANa upalabdha nathI. gujarAtamAM paDimAtrAnu valaNa cheka maitrakakAlathI apanAvAyeluM mAtma paDe che (jue " gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa," grU. 3mAM lipi aMgenuM pradmaraNa.). 26. muni puNyavijayajI, ejana, pR. 49-50 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 dharma saMpradAya (a) bhAratIya dharmo solaMkI kAlanuM dharmajIvana e sAmAnyataH maitraka kAla ane anumaitraka kAlanA dharmajIvananuM sAtatya che, paNa solaMkI kALa daramyAna dhArmika sthitimAM be moTA pheraphAra thayA cheH (1) gujarAtanA jIvanamAMthI bauddha dharmane taddana lepa thayA ane jaina dharma tathA ahiMsA mArgane bahoLA pracAra thayo, ane (2) yajJamArga amuka brAhmaNakuLamAM maryAdita thavA uparAMta ene sthAne ziva, zakti, viSNu ane sUryanI bhaktinA prAdhAnyavALe tathA maMdira, vAva kUvA, taLAva, dharmazALA, annasatra vagere pUrtadharmanI bahulatAvALo ane brAhmaNatara vargonA lokone puSkaLa samAsa Apato paurANika dharma gujarAtanA sarva vargomAM vyApaka thaye. valabhI ane rASTrakUTa tAmrapatromAM brAhmaNane bali-cara-vaizvadeva mATe dAna apAyAM che, paNa solaMkI dAnapatra zaiva AcAryone, zaiva madirone ke jaina maMdirone apAyAM che. brAhmaNone apAyelAM dAnapatromAM paNa bali-ca-vaizvadevano spaSTa ulekha nathI. A vastu dhArmika-sAmAjika mAnyatAonA parivartana upara prakAza pADe che. selaMkI kAla pahelAMnA samAjamAM brAhmaNanA bali-cara-vaizvadevanuM je sthAna hatuM te tyAra pachI nahotuM rahyuM. samAjamAM brAhmaNanuM ke karmakAMDanA iSTadharmanuM mahatva khAsa ghaTayuM hatuM ema nahi, paNa dAnadharmane pravAha kaMIka judA mArge vaLe. hata ane pUrva dharmanuM mahattva vadhyuM hatuM.' Ama chatAM, A badalAyelI paristhitimAM paNu, iSTa dharmanA bhAgarUpa vedokta karmakAMDano caulukyakAlIna gujarAtamAM paryApta pracAra hatA. vaidika ya ane semasatra gujarAtamAM thatA hatA. solaMkI rAjakuLanA vaMzaparaMparAgata purohita semezvare "suratsava" mahAkAvyanA chellA sargamAM pitAnA pUrvajone vRttAMta Ape che temAM teoe karelA aneka mono ullekha che. semezvaranA pUrva pura mULa vaDanagaranA hatA. somezvaranA eka pUrvaja sela zarmAe yajJomAM semarasa vaDe tathA prayAgamAM piMDadAna vaDe pitRonuM tarpaNa karyuM hatuM. A kalikAlamAM paNa eNe vidhivata vAjapeya yajJa karyo hato. e davedI ane zatAse yajJa karanAra hato. ene putra lalazamAM, lalazamane putra sema, ane temane putra AmazarmA thaye, jeNe cha prakAranA jatima yajJa karyA hatA ane Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 su ] dhama sapradAyA [363 samrATa ' evI yAjJikI upAdhi prApta karI hatI.4 enA putra kumAre tathA kumAranA putra deve paNa aneka yajJa karyAM hatA. IsavI sananA caudamA saikAnA AraMbhamAM, muslimAe aNuhilavADa upara vijaya karyAM tyAMsudhI nidAna, vaidika yajJAnI A paraMparA cAlu rahI hatI. ' naiSadhIyacarita 'nA suprasiddha TIkAkAra tathA dhoLakAnA rahevAsI caMDu paDate (. sa. 1297) dvAdazAha ane agnicaya jevA keTalAka vaidika yajJa karyAM hatA, temaja vAjapeya ane bRhaspatisava yajJA karIne eNe anukrame 6 samrATa ' ane ' sthapati 'nI padavI meLavI hatI. caMDu paDite keTalAka seAmasatra paNa karyAM hatA. saMskRta kAvyAnA ca u eka mAtra evA TIkAkAra che, je vAraMvAra zrautatrAnAM avataraNa Ape che.' vaDanagara, aNuhilavADa, dhALakA ane siddhapuranI zrotriya brAhmaNonI paraMparA paNa vedavidyAnA kheDANanuM ane vaidika kama kAMDanuM gujarAtamAM je sAtatya hatu. tenI dyotaka che ( bhAratavanA cAre khUNAmAM AvelAM tIrthAnI yAtrAnuM mahattva tA, paurANika dharmI anusAra pUrvakALathI sthApita thayeluM hatuM, paNa enA spaSTa ullekha ke varNanA gujarAtamAM sAlakIyuga pahelAM maLatAM nathI. I. sa.nA teramA saikAmAM racAyelA ajJAtaka ka'laghuprabaMdhasa graha 'mAMnA eka prabaMdha anusAra siddharAjanA purezahita yazeAdharanA putrA khImadhara ane devadhara devasUri pAse vidyAbhyAsa karyAM pachI tI yAtrA ane adhyayana mATe videze gayelA, je pAchA pharatAM 'mudgalajJa ne lIdhe mAgalA arthAt muslimAnA bhayathI) khAte mA` laI gauDa dezamAM kAmarUpa pahe McyA ane tyAM gajarAja iMdrajAlane tyAM rahI drAvidyA ane bharahazAstra zIkhI keTalAka samaya bAda pATaNa AvyA. e ja graMthamAMnA bIjA eka prabaMdha anusAra, pATaNathI cAra dvija yAtrAe gayA hatA teo kedArezvarathI pAchA vaLatAM giriguphAmAM tapazcaryA karatA anAdi rAulane maLyA ane emanI khabara pUchI emanI gurjara vANIthI ( durga-1 ) rAula rajita thayA te ja vakhate gauDa dezanA kAmarUpADapuramAMthI emanI ziSyAe siddhi mudiraulANI tyAM AvI hatI. jayasiMhadevanuM 'siddhacakravartI ' biruda mukAvavA mATe si MhAsanA thaI e bane yAginI pATaNa AvI hatI, paraMtu e kA'mAM e saphaLa thaI zakI nahotI. prabaMdhamAMnI bAjI vigatA uparathI spaSTa che ke A yAgIe ane yAginIe nAthasa'pradAyanAM hatAM. geArakhanAtha, mInanAtha, matsyedranAtha Adi siddhone spaSTa ullekha tyAM che.. anAdi rAkula, prabaMdhakAranA mata mujaba, gujarAtanA hatA. emanI tapazcaryAM ane tI yAtrAnuM sUcana karatA A vRttAMta. rasaprada che. vAMsavADA pAse mahI nadInA beTamAM AvelA veNezvara mahAdevanA . Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ]. solaMkI kAla [ pra. maMdiramAM, vaDhavANanI mAdhAvAvamAM tathA saurASTranA sAgarakAMThA uparanAM aneka maMdiramAM "ogI jagama rAula jota rAula" evA zabda kotarelA maLe che.A AvA bIjA lekha paNa hovA saMbhave che. "prabaMdhaciMtAmaNimAM mULarAja solaMkInA saMbaMdhamAM emane camatkArika vRttAMta Ave che te kaMthaDI yogI nAthapaMthI hovAne taka che. nAtha yogIonI gujara dezanI paraMparA temaja pUrva bhArata sAthenA enA saMbaMdha upara A ullekho prakAza pADe che sAraMgadeva vAghelAnA samayanI saM. 1343(I. sa. 1287)nI "tripurAMtakaprazasti'mAM pAzupata saMpradAyanA eka prabhAvazALI AcArya, je tyAgI nahi, paNa gRhastha hatA, temanI tIrthayAtrAo, vaibhava, vidvattA ane somanAthanA maMdiranA emaNe karelA jIrNoddhAranuM chotera zlokomAM eka suMdara kAvyarUpe varNana che. 11 lakulIzanA ziSya gArgoyanI zAkhAmAM, kArtikarAzinA vaMzamAM, tripurAMtaka thayA hatA. himAlaya, kedAranAtha, prayAga, zrIparvata, narmadA, godAvarI-yaMbaka ane rAmezvara ema uttarathI dakSiNa sudhInAM aneka tIrthomAM yAtrA karIne tripurAMtaka pazcima kinAre devapattana athavA prabhAsa AvyA. jyAM sarasvatI sAgarane maLe che tyAM sAkSAta zaMkara jevA gaMDa bRhaspatie tripurAMtakane somanAthanA maMdiranA cha mahaMta karyA seminAthanI AsapAsa tripurAMtake karAvelAM aneka dharmasthAnonI vAta tathA maMdiranA cAlu kharca, samArakAma, sAphasUphI, dainika pUjA tathA utsavo mATe zI vyavasthA hatI enI ghaNI rasaprada hakIkato lekhamAM ApelI che. bhAratanA eka mahattama ziva tIrtha vize agatyanI mAhitI pUrI pADatA samakAlIna dastAveja tarIke paNa A zilAlekhanuM ghaNuM mahatva che. solaMkI rAjAo "parama-mahezvara' kahevAtA. ukIrNa lekhomAM ghaNAkharA rAjAone "umApativaralabdhaprasAda" kahyA che. rAjakuTuMbano paraMparAgata kula dharma zaiva hato ane ISTa deva somanAtha hatA. sarva selaMkI rAjAoe ghaNuM seva maMdira baMdhAvyAM hatAM. 12 ziva maThe sAdhanasaMpanna hatA ane maThAdhIze samAjamAM vizeSa prabhAva dharAvatA hatA.13 A maTho mukhyatve lakulIza athavA pAzupata saMpradAyanA haze ema lAge che. 14 ziva dharmanA anya saMpradAyomAM kaula ane kApAlika saMpradAya nAmAcArI prakAranA hatA. kaula, kApAlika, rahamANa ane ghaTacaTaka saMpradAyamAM mAMsAhAra vajarya nahotA.15 samakAlIna sAhitya ane abhilekhonAM pramANa jotAM vaiSNava dharma paNa vyApaka pracAramAM hato; joke tulanAe - vadhAre moTI janasaMkhyA zivadharmanI anuyAyI hoya e zakya che. alabatta, janasamAjanI ane samAjadhurInI ekaMdare vRtti samanvayAtmaka heI ziva ane Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 su ] dhama soMpradAyA [ 365 vaiSNava vacce vyavahAramAM jhAjho bheda hoya ema lAgatuM nathI. vaidika dharmAMnA badhA * anuyAyIo * mahezvarI ' zabdanA vyApaka aMmAM samAI jatA. e zabda Adhu nika gujarAtamAM ' mezarI ' athavA 'mezrI' evA tadbhava rUpe pracalita che. zivapUjAnI sAtheAsAtha zaktipUjAnA vicAra Ave. mAkaya purANa 'mAMnA devImAhAtmyanuM nirUpaNu sAmezvare ' suratheAtsava' mahAkAvyamAM karyuM`` che tathA enA magalAcaraNanA zlokomAM bhavAnI, zivA, bhadrakAlI, girijA, sarasvatI, kamalA de zaktinAM vividha svarUpAnI stuti karI che. sahasraliMga sarevaranA kinAre devIpIThamAM harasiddhi mAtAnu ane e sarAvaranI madhyamAM vidhyavAsinInuM maMdira hatuM ema 'sarasvatIpurANa ' ( saga 16, zloka 153, 158 ) lakhe che. tyAM devIenAM ekasAATha maMdira hatAM ema 'thAya' (15-118) noMdhe che e devIpIThane anulakSIne haze. miyANI pAsenuM harasiddhi mAtAnu maMdira paNa A samayanu che. ane najadIkanA kAyalA DuMgara e saurASTramAM AvelI zaktipIThomAM mukhya kaulagiripI che. ArAsura uparanuM aMbikA devInu maMdira parApUrvathI prasiddha che. Abu upara saMdhavI-sidhavAI mAtAnuM maMdira hovAnA ullekha 'dAzraya 'mAM che. pATaNamAM mahAlakSmInuM maMdira hatuM tyAM darzIna mATe caulukaya rAjAe prayANu pahelAM jatA. siddharAje putraprApti mATe mahAlakSmInuM tapa karyu.16 A batAve che ke zaktinAM vividha svarUpAnu pUjana leAkapriya hatu. khAsa karIne navarAtrinA divaseAmAM devInAM parAmAM pazuone meTA pramANamAM bhAga apAtA. kumArapAlanI amAridhASaNA pachI hemacaMdrAcAye pazubalinI prathA yuktipUrvaka badha karAvI e vizenI lagabhaga samAna anuzrutie ' prabaMdhakoza 'nA kartA rAjazekhara, 'kumArapAlacarita 'nA kartA jayasi MhasUri ane ' kumAraprabaMdha 'nA kartA jinamaMDana noMdhe che. 17 bhAratanuM mahAna vaiSNava tItha dvArakA gujarAtamAM che tenI viziSTa asara prajAnA jIvana upara avazya thaI che. rAmakathAnuM nirUpaNa karatuM sAmezvaranu huM uDDAgharAvava' nATaka dvArakAdhIzanA maMdiramAM devaprAdhinI ekAdazInA divase bhajavAyuM hatuM. caulukaya rAjAe vaiSNava madira paNa badhAvyAM che. mUlarAje siddhapuramAM mUlanArAyaNanuM maMdira karAvyuM hatuM. 18 sahasraliMganA kinAre siddharAje dazAvatAranu maMdira karAvyuM hatu. ema 'dvAzraya ' ane ' sarasvatIpurANu ' lakhe che. vaiSNava maMdirAne maLateA rAjyAzraya, e pachI kAI ajJAta kAraNasara, eche thayA haze, kemake bhAva bRhaspatinA eka lekhamAMthI jAya che ke viSNupUjana mATenI vRttie emaNe pAchI cAlu karAvI hatI.19 siddharAjanA senApati kezave Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 ] selaMkI kAla [ pra. saM. 1191(I. sa. 1540 mAM dadhipadra-dAhodamAM pitAnI mAtAne kalyANa arthe geganArAyaNanI mUrtinI sthApanA karI hatI. 20 ghoLakAmAM vAghelA rANA viradhavale vIranArAyaNaprasAda baMdhAvyo hato, jenI 108 zvekenI prazasti semezvare racI hatI. vIsaladevanA mahAmaMDalezvara sAmaMtasiMhe ballAlanArAyaNa ane rUpanArAyaNanAM pUjana-naivedya mATe prabaMdha karyo hato tathA salakSanArAyaNanI pratimA sthApI hatI. sAraMgadeva vAghelAnA I. sa. 201 saM. 1348 nA anAvADAnA lekhanA prAraMbhe jayadevanA "gItagoviMda'mAMne vairAnuddharata navihata mULaramuvindrata e dazAvatAra stutine bleka TAMkele che, 23 e sUcave che ke rAdhAkRSNabhaktinuM e kAvya sAraMgadevanA samaya sudhImAM gujarAtamAM pUratI prasiddhi pAmyuM hatuM. sAraMgadeva e viziSTa vaSNava nAma che e paNa ahIM noMdhavuM joIe. kRSNanA vividha jIvanaprasaMgonAM zilpa selaMkI kAlanAM devAlayomAM najare paDe che. 24 rAdhAkRSNanI lIlAnAM bahusaMkhya kavivamaya varNane, ullekho ke nirdeza samakAlIna saMskRta, prAkRta ane apabhraMza sAhityamAM che. sUryanI pUjA ane upAsanA bahu prAcIna che. 25 solaMkI kAlamAM sUryapUjana pracAra samasta gujarAta-saurASTra-kacchamAM vyApaka svarUpe hato ema judAM judAM sthAnamAM sUryamaMdira tathA vipula saMkhyAmAM maLelI sUrya pratimAo uparathI jaNAya che. viSNupUjAnuM mahattva vadhatAM ane sUryapUjAne pracAra ghaTatAM pAchaLathI keTalAMye sUryamaMdiranuM parivartana viSNamaMdiromAM thayuM haze teone AmAM samAveza thato nathI. moDherAnA sUryamaMdirane vizALa kalAmaya -avazeSa sUryapUjAnA mahattvanI sAkSI pUre che. sUrya pUjAnA mULa sthAna-mulatAnane anusaMdhAna karAvatuM saurASTranuM yAna (jyAM sUryamaMdira vidyamAna che) ane vIjApura pAsenuM koTayarka e sUrya pUjAnAM anya keMdra hatAM. mulatAnanAM prasiddha sUrya maMdiromAM sevya mUrti kASThanI hatI ema ala-bIrUnIe noMdhyuM che. prAcIna gujara dezane eka pATanagara zrImAlamAM jagatasvAmInuM vikhyAta sUryamaMdira hatuM. zrImAlapurANa anusAra saM. 203(I. sa. 1147)nA vaizAkha suda AThamane divase lakSmIdevI zrImAlathI pATaNa gayAM.27 e nagaranI adhiSThAyikA zrI athavA mahAlakSmInI mUrti pATaNamAM lAvavAmAM AvI, jyAM Aja sudhI e mahAlakSmI mAtAnA maMdiramAM pUjAya che. 28 e mUrtinI sAthe jagasvAmInA maMdiramAMnI sUrya ane rannAdevInI suMdara kASThamatio paNa pATaNa lAvavAmAM AvI hatI. A pratimAo caMpAne kAThamAMthI banAvelI hoI caMpAnA telathI avAranavAra haLavA hAthe mardana karI Aja sudhI tyAM enuM jatana karavAmAM AveluM che. siddharAje Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dhama saMpradAya [ 367 sahastraliMganA kinAre bhAIlasvAmI sUrya maMdira bAMdhyuM hatuM. kumArapAlanA eka adhikArI gUmadeve prabhAsapATaNa pAse dharmAdityanuM sUryamaMdira baMdhAvyuM hatuM. prabhAsapATaNamAMnI jumA masjida prAcIna sUryamaMdira che. mahAmAtya vastupAle khaMbhAta pAse nagaraka(nagara)mAM sUryanI patnIo ratnAdevI ane rAjadevInI mUrtionI pratiSThA karAvI hatI. bhAgAvadaramAM samAdityanA sUryamaMdiramAM sUrya ane sUryANInI pratimAo che. sUtrApADAnA sUryamaMdiramAM sUryamuti saM. 1357(I.sa. 1301)mAM pratiSThita thayelI che evuM mUrti nIcenA zilAlekha uparathI jaNAya che. delamAlanA sUryamaMdiranA eka gokhalAmAM sUrya-trimUrti ravarUpanI pratimA che, jemAM vacce sUryanArAyaNanuM ane baMne bAju brahmA tathA zivanuM mukha che. sUrya ane nArA * caNanuM saMyukta svarUpa sUrya-viSNunI ekatA sUcave che. 28 khaMbhAta pAse nagarAmAM jyAdityanI bhavya sUryapratimA sacavAyelI che. cha phUTa UMcI A mAnavapramANa mUrti uparathI anumAna thAya che ke je maMdiramAM e pratiSThita thaI haze te moDherAnA sUryamaMdiranI tulanA karI zake tevuM vizALa haze. khaMbhAtamAM bIjuM sUryamaMdira bAlAdityanuM hatuM evo ullekha "kaumArikAkhaMDamAM che. IDara pAse, bhileDA tAlukAmAM, moralIdharanA maMdiranI bhIMtamAM, junA sUryamaMdirane, sAraMgadeva vAghelAnA samayane, saM. 1354(I. sa. 1298)no zilAlekha caNAyelo che. AvAM bIjAM paNa udAharaNa ApI zakAya. sUryapatnI razIdevI-rannAdevI-rannAde-rAMdalanI pUjA gujarAtanA lekajIvanamAM Apaka che ane aneka lokagItamAM tathA leka dharmagata vidhiomAM enuM satata anusmaraNa rahyuM che, to purANomAM varNavAyela sUryaputra revaMtanI pUjA paNa gujarAtamAM kyAMka kyAMka pracalita hatI. sAraMgadeva vAghelAnA samayanA, vaMthaLInA saM. 134(saM. 1290)nA, zilAlekhane prAraMbha 3jI namaH jIravaMtA e zabdothI thAya che, ane emAM yuddhamAM maraNa pAmelA eka vIrane "raNataMbha' (pALiyo) kyane tathA enI sAme sUrya putra revaMtane navIna maMDapa banAvyAne suspaSTa ullekha che.30 brahmAnAM svataMtra maMdira bAMdhavAnuM vidhAna zilpazAstranA graMthamAM che ane brahmAnI saMkhyAbaMdha pratimAo gujarAtamAM maLI AvI che tethI brahmAnuM pUjanaarcana ahIM pracalita hatuM e nizcita che. ajamera pAse puSkaramAM brahmAnuM prasiddha tIrtha che tema uttara gujarAtamAM kheDagAmamAM-kheDabrahmAmAM che. caturmukha brahmAnI alaMkRta mUrti nagarAmAM Aja sudhI pUjAya che. tyAMthI laI javAyelI brahmAnI bIjI eka AkarSaka mUrti vallabhavidyAnagaranA myujhiyamamAM surakSita che. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma. 338] solaMkI kAla miyANI pAsenI derImAM hajAreka varSa jUnI brahmAnI mUrti che. 2 hArIja pAse delamAlamAM, tharA pAse kasarAmAM ane dakSiNa gujarAtamAM brahmAnAM prAcIna maMdira che. vaDanagaramAM zarmiSThA taLAvanA kinAre brahmAsAvitrInuM maMdira hatuM ema janazruti , uparathI tathA nAgarakhaMDanA garabA uparathI samajAya che. visanagaramAM brahmAnuM maMdira hevA vize jinaharSagaNinA "vastupAlacaritamAM ullekha che. siddhapura pAse kAmaLI gAmamAM brahmANuM mAtAnuM maMdira che.33 "thAzraya'nA eka lekamAM sUrya, caMdra ane kaMdanAM maMdira sAthe brahmAnA maMdirano ullekha che 34 gujarAtamAM brahmAnI svataMtra mUrtio uparAMta anya denA parivAradevamAM, prAcIna maMdirane pharatI jaMdhAonA zilpamAM, ziva ke viSNunI pratimAomAM tathA sAvitrI sAthenA yugala varUpamAM brahmAnI puSkaLa mUrtio judAM judAM sthaLethI maLI Ave che.35 saMbhava che ke viSNubhakti ane emAMye kRSNabhaktine krame krame prabhAva vadhatAM, sUryapUjAnI jema, brahmAnI pUjA paNa janasamAjamAM gauNa banI heya. prAcInatara yuganI yamapUjA solaMkI kAlamAM paNa ochevatte aMze pracalita haze. "dayAzraya'nA eka glaeNmAM kahyuM che ke citramAMnI senA, vajamAMnA vAva ane maMdiramAMnA yamathI gabharAvAnI jarUra nathI.37 ATha dipAla paikI eka yama che ane maMdiramAMnI mukhya sevyamUrti tarIke nahi te paNa dikpAla tarIke athavA maMdiranI zaMgAramUrtiomAM yamanI pratimAo thatI. solaMkI kAlanAM gujarAtanAM maMdiramAM A rIte yamanI saMkhyAbaMdha mUrtio maLelI che.38 gujarAta ane mahArASTranA A samayanA dhArmika ItihAsamAM eka agatyanuM prakaraNa mahAnubhAva saMpradAyane lagatuM che. mahAnubhAva saMpradAyanA sthApaka cakradhara svAmI IsavI sananA teramA zatakamAM bhImadeva 2 jAnA samayamAM thaI gayA. teo bharUcanA sAmavedI brAhmaNa hatA ane e samayanA bharUcanA rAjA maladevanA pradhAna vizAladevanA putra hatA. emanuM gRhasthAzramanuM nAma haripAladeva hatuM, rAmakanI yAtrA nimitte teo gRhatyAga karIne vidarbha gayA hatA ane tyAM goviMda prabhu athavA guDa rAuLa nAme saMtapuruSa pAse dIkSA laI emaNe "cakradhara' nAma dhAraNa karyuM hatuM. emanuM carita "lIlAcaritra" nAme eka junA marAThI graMthamAM maLe che, jene keTalAka vidvAne marAThI sAhityika gadyanI prathama racanA gaNe che. emAM ApelA vRttAMtano pUre meLa gujarAtanA tatkAlIna ItihAsa sAthe meLavavAno hajI bAkI che. "lIlAcaritra'mAM udvikhata bharUcane rAjA selaMkI-vAghelA adhirAjano I mAMDalika heAya ke, lATarAja zaMkhanI jema, devagirinA yAdava rAjya sAthe saMbaMdha dharAvato Ii zAsaka heya. mahAnubhAva saMpradAyane pracAra Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAya [ 369 gujarAtamAM thayo hoya te paNa tyAMthI te e nAmazeSa thaI gayo. vidarbhamAM ene ThIka ThIka pracAra thayo hato, paNa e saMpradA nA vilakSaNa AcAre ane gUDha lipimAM lakhAyelA enA graMthane kAraNe tyAM paNa e vizenI mAhitI pramANamAM meDI pragaTa thaI. ahiMsA, uccanIcanA bhedane virodha ane kRSNabhakti e cakradhara svAmInA upadezanuM sAratattva che, paraMtu gujarAtamAM racAyelA vipula saMrakta ane apabhraMza ke junA gujarAtI sAhityamAM ke anya keI atihAsika sAdhanamAM cakradhara svAmIno ullekha sarakhe nathI e Azcaryajanaka che.30 cakradhara gujarAtamAM janmA, paNa gujarAtanI bahAra gayA ane emaNe parivAjana ane dharmapracAra prAyaH gujarAtanI bahAra karyA mahAnubhAva saMpradAyanA AcAryuM ke anuyAyIo gujarAtamAM AvyA hoya to paNa emane khAsa AvakAra maLe jaNA nathI. samakAlIna ke uttarakAlIna sAhityamAM AvAM kAraNae emanI smRti sacavAI nahi heya. Ama chatAM solaMkI kAlanA gujarAtanA dharmasaMpradAya ke dharmapracArake vize lakhatAM mahAnubhAva saMpradAya ane cakradhara svAmIne nirdeza karavo Avazyaka gaNAya. seMkaDo varSa thayAM gujarAtamAM jaina dharmanuM sAtatya raheluM che.4* dvArakA ane giranArano saMbaMdha yAdavakuLamAM janmelA bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha sAthe che. girinagara, valabhI ane zrImAla jaina dharmanAM paNa keMdra hatAM. solaMkI kAlanA gujarAtamAM aneka sAMskArika-sAmAjika kAraNoe jaina dharma khUba pratiSThita thaye hate. pATaNanA sthApaka vanarAjane jena AcArya zIlaguNasUri sAthe gADha saMbaMdha hata 41 ane eNe pitAnA pATanagaramAM paMcAsarA pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM, je Aja sudhI bahumAnya jaina tIrtha che. saMbhava che ke emAMnI pArzvanAthanI mukhya mUrti paMcAsarathI lAvIne pratiSThita karavAmAM AvI che. e pachI guja. rAtamAM rAjAo, maMtrIo, zreSThIo, vepArIo Adie jaina maMdirane bhUmidAna ApyAM che, jena maMdira, citya, vasatio-upAzrayo Adi baMdhAvyAM che, athavA jIrNoddhata karAvyAM che, ane moTI saMkhyAmAM jinabiMba bharAvyAM che tathA saghayAtrAo karI karAvI che, enAM eTalAM badhAM varNane, ullekho, pramANe vagere maLe che ke e sarvane nirdeza mAtra paNa ahIM karavAnuM zakya nathI.42 gujarAtanA selaMkI rAjAone kuladharma zava hevA chatAM jaina dharma pratye emane AtmIya bhAva hato. aneka rAjavIo jaina AcAryonuM sabahumAna darzana karavA jatA ane emanI sAthe jJAnacarcA karatA.43 rAjadarabAromAM jaina AcAryonuM se. 24 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ]. solaMkI kAla [ pra. mAnabharyuM sthAna rahetuM, ane rAjakuTuMbanA keTalAka sabhyae jaina sAdhu tarIkenI dIkSA lIdhI hoya evAM paNa udAharaNa che.44 cityavAsI jaina AcAryo ane saMvegI sAdhuo vidyAnI ucca sAdhanA karatA hatA, eTaluM ja nahi, paNa sAmAnya prajA sAthe samarasa thayelA hatA ane e kAraNe prajAne je varga jaina-dharmanuyAyI nahati tenA upara paNa emanAM raheNIkaraNI ane upadezanI UMDI asara thayelI hatI.4pa - siddharAja ane kumArapAla e be parAkramI rAjavIo upara paDelA AcArya hemacaMdranA prabhAvanA kAraNe ane e pachI adhI zatAbdI bAda vidyApremI amAtya senApatio vastupAla ane tejapAlanA jIvana ane kAryanA pariNAme gujarAtanA jIvana upara ahiMsA pradhAna jaina vicArasaraNinI UMDI asara thaI kumArapAlane jaina graMthakAroe "parama AhaMta' kahyo che, paNa ekaMdare pramANane vicAra karatAM ema lAge che ke zrAvakanAM vatane svIkAra karavA chatAM eNe potAnA kulakamAgata zaiva dharmanuM pAlana cAlu rAkhyuM haze, eTale ke A arthamAM e parama mAhezvara paNa rahyo haze. , jaina AgamonI saMkalanAno ane AgamasUtrane lipibaddha karavAne puruSArtha valabhImAM thaye, te AgamanAM agiyAra aMge paikI nava aMgo upara pramANabhUta TIkAo racavAnuM mahAkArya eka viziSTa paMDita pariSadanI sahAyathI pATaNamAM AcArya abhayadevasUrie karyuM ane evI ja anya TIkA pATaNamAM ke AsapAsanA pradezamAM zIlAMkadeva, malayagiri, nemicaMdra, maladhArI hemacaMdra, zAMtisari, zremakIrti vagere AcAryoe racI. zvetAMbara jaina dharmanA judA judA saMpradAyamAM paNa spardhA ane vAdavivAda cAlatAM hatAM. vanarAja cAvaDAnA guru zIlaguNasUri eka cityavAsI AcArya hatA ane emanA samayathI pATaNamAM cityavAsIonuM prAdhAnya hatuM. caityavAsI sAdhao ci eTale maMdiromAM vasatA hatA, ane AcAronI daSTie kavacita emanAmAM zaithilya varatAtu.47 saMgIta ane nRtyanA teo zokhIna hatA ane vAhanane upayoga karatA. eka ja sthAnamAM rahetA maThAdhipatio jevA hAI vidyAnA beDANanI emane vizeSa anukULatA hatI. catyavAsIomAM viziSTa vidvAne, saMthakAre. adhyApaka ane kavio thayA che. emanAM vidyAvida, kAvyacarcAo, samaApUrtio, lalitakalAvyAsaMga, zAstravyutpatti Adi vizenAM aneka vRttAMta, pAnaka, anukRtio vagere "prabhAvakacarita' ane anya prabaMdhAtmaka sAhityamAM sacavAyela che.48 eka bAju catyavAsIo ane bIjI tarapha mahAvIranA samayathI Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 su'] dhamasa pradA [ 31 cAlatI AvelI AkarI AcAra-praNAlikAonA AgrahI suvihita ( caityamAM nahi, paNu vasati athavA upAzrayamAM rahenArA) sAdhue vacce vivAdanuM vAtAvaraNa hatuM. durlabharAja ke bhImadeva 1lAnA samayamAM cadrakulanA vadha mAnasUrinA ziSyA jinezvarasUri ane buddhisAgarasUri e be vidvAna suvihita sAdhue pATaNa AvyA. te pUrvAzramamAM madhyadezanA zAstrI brAhmaNA tathA saheodara bhAI e hatA. caityavAsIonuM varcIsa e samaye eTaluM badhuM vadhyuM hatuM ke aneka caityA ane upAzrayAthI saMkINuM pATanagaramAM vadhu mAnasUrinA ziSyone rAtavAso karavA mATe koI sthAna maLyuM nahi. rAjapurAhita sAmezvarane 9 ghera jaI emaNe vedASa karyAM ane puraiAhitane prasanna karyAM. vanarAjanA samayathI cAlatI AvatI rUDhinA kAraNe vihitAne pATaNumAM vAsa ApavA sAme caityavAsIoe virodha karyAM, paNa sAmezvara ane mAhezvara AcArya jJAnadevanI bhalAmaNathI rAjAe suvihitAne nivAsa mATe vyavasthA karI ApI. vicAraka dhArmika agraNIoneA bhinna dharmAMnuyAyIe pratye paNa udAra matavAda ane eka ja saMpradAyamAMnAM sthApita hiteAnu mAsama A prasaMgamAM vyakta thAya che.pa0 A ghaTanA pachI rAjadaramAM caityavAsIonA AcAra vize vAdavivAda thayeA. jinezvarasUrie rAjAnA saravatIbhaDAramAMthI ' dazavaikAlikasUtra ' magAvI, enA AdhAre caityavAsIone AcAra e zuddha muniAcAra nathI ane pAte je ugra ane kaTheina AcAra pALe che te ja zAstrasa Mmata che ema puravAra karyuM. tethI ane emanI tIkSNa medhAthI prasanna thaI rAjAe emane ' kharatara '(tIvratara) evuM biruda ApyuM, ane emane gaccha kharatara gaccha' tarIke prasiddha thayA. tyArathI pATanagaramAM caityavAsIonu vaCsa kaMIka ghaTayuM ane kaThina AcAravALA suvihita jaina munionA praveza vadhatA gayA.51 zvetAMbaranI jema digaMbara jaina saMpradAya jUnA samayathI gujarAtamAM phelAyA hatA ane digaMbara saMpradAyanu eka mukhya keMdra vaDhavANa hatuM. para sa. 1181(I. sa. 1125)mAM vaizAkha zukla pUrNimAnA dine siddharAjanI sabhAmAM, enA ja adhyakSapaNA nIce, zvetAMbara AcAyavAdI devasUri ane karNATakathI AvelA digabara AcAya kumudacaMdra vacce eka cirasmaraNIya vAda thayA. kumudacaMdra vAdI hatA ane devasUri prativAdI hatA. zarata e hatI ke je hAre tenA pakSanA dezapAra-gujarAta bahAra cAlyA jAya. prajJAcakSu rAjati zrIpAla ane juvAna hemacaMdra paNa e sabhAmAM hatA. siddharAjanI mAtA mInaLadevI karNATakanI hAI prAra MbhamAM kumudacaMdrane pATaNamAM sArA AvakAra maLyA lAge che, pazu vAdamAM kumudacaMdranA parAjaya thayA. digaMbara matamAM strIonA sthAna vize je pratikULa valaN che te paNa A parA Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ . 372 ] selaMkI kAla jayamAM kaMIka nimitta banyuM jaNAya che. prAyaH A vAdanA pariNAme gujarAtamAM digaMbara saMpradAyanuM mahattva ghaTI gayuM.53 solaMkI kAlathI paeNDAka saikA pahelAM gujarAtano pradeza bauddha dharmanI pravRttiothI dhabakatA hatA ane caulukyonuM pATanagara jyAM sthapAyuM te sthAnanuM nAma lakhArAma bauddha maTha ke vihAranI smRti tAjI kare che.14 anumaitraka kAlamAM, bhAratanA bIjA pradezonI jema, gujarAtamAM paNa bauddha dharmane pracAra kramazaH ghaTatA ga ane solaMkI kAlamAM to e nAmazeSa thaI gayo, paNa vicArone vyavasthita karanArA eka zAstra tarIke bauddha nyAya ane bauddha darzanano abhyAsa gujarAtanAM citya ane vidyAmamAM cAlu rahyo hato vAdivetAla zAMtisUri potAnA cityamAM bauddha tanAM durgama prameya sahita pramANuzAstronuM adhyayana batrIsa ziSyone karAvatA hatA tyAre mAravADanA nala-nADelathI AvelA municaMdra nAme eka suvihita sAdhue pustaka vinA, paMdara divasa gupta rIte UbhA rahIne, e sarva zAso avagata karI zAMtisUrine prasanna karyA hatA.55 "tattvasaMgraha" ane "hetubiMduTIkA" jevA bauddha darzananA ati mahatvanA graMthanI virala hastaprata pATaNanA jJAnabhaMDAramAMthI maLI che e paNa A prakAranAM adhyayana-adhyApananI paraMparAnuM samarthana kare che. maharAjaparAjaya" nATakamAM je saMpradAyanA anuyAyIo amAriSaNAne amala nahi karavA mATe rAjA kumArapAlane vinaMtI karavA jAya che teomAM kaula, kApAlika, rahamANu ane ghaTacaTaka uparAMta nAstika paNa che. nAstika kahe che ke jIva nathI, AthI keInI hiMsA thatI nathI; puNya nathI ane pApa nathI. A dharma suragura-bRhaspatie bhuvanamAM pragaTa karyo che."56 spaSTa che ke A kathana lakAyata cAvakamatanI koI zAkhAnuM che. A saMbaMdhamAM seMdhavuM rasaprada thaze ke IsavI sananA sAtamA-AThamA saikAmAM racAyelA lekAyata darzananA eka advitIya graMtha, bhaTTa jayarAzikRta "topalavasiMha'nI tADapatrIya prata ghoLakAmAM I. sa. 1293 mAM lakhAyelI maLI AvI che, e batAve che ke vAghelA rAjyakAla daramyAna e nagaramAM dArzanika vAda-vidyA e abhyAsano AkarSaka viSaya hatI ane cArvAka darzana jevA lagabhaga viskRta thayelA darzananA siddhAMtonA abhyAsanI paNa tyAM avagaNanA thatI nahatI.57 bRhaspatikta lekAyata siddhAMtanI vicAraNA ane ene vyavahAramAM viniyoga karanAra vyaktio ane samUho paNa sAthe vidyamAna hoya e asaMbhavita nathI. saMgaThita saMpradAyo uparAMta aneka lekadharmo paraMparAthI samAjamAM cAlyA, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAya [ 303 AvatA hatA.58 rAmadevanA, kSetradevatA, kSetrapAla vagerenA ullekha maLe che. karNa vatI(pachInA amadAvAda)nA sthAna pAse ke charabA devInuM maMdira karNa solaMkIe karAvyuM hatuM.pa9 emAM eNe kocaraba gAmanI prAmadevatAnI jUnI derIne jIrNoddhAra karyo haze ema mAnavuM yogya che. maMtrI vastupAle bharUcanA rAjA zaMkhane harAvyo e vijayanI ujavaNImAM khaMbhAtanA nagarajanoe zaheranI bahAra ekalavIrA mAtAnA maMdiramAM utsava karyo hate. * vAyaDa gAmamAMthI nIkaLelA vAyaDA vaNike ane brAhmaNanI kuladevI "vAyaDamAtA che ane uttara gujarAtanA eka etihAsika gAma saMDeranI grAmadevatA "saMDerI mAtA" tarIke oLakhAya che. AvAM bIjAM aneka udAharaNa ApI zakAya; joke AvAM maMdiramAM zaktinI sevyamUrti te sAmAnyataH zAstramAnya svarUpanI hoya che. zrImAlapurANa' (adhyAya 90) anusAra, zrImAlIonAM keTalAMka genI kuladevatA "vaTayakSiNI" ane keTalAMkanI "bhUtezvarI" che. arvAcIna zrImAla ke bhInamAlanA pAdaramAM kSetrapAlanuM prAcIna maMdira che tyAM kSetrapAla uparAMta vaTayakSiNI ane bhUtamAtAnI pUjA thAya che. bhUtezvarI e ja bhUtamAtA haze. sarasvatInA tarapradezanAM tIrtha varNavatA "sarasvatIpurANa'(sarga 16, bleka 255)mAM sahastraliMga sarovaranA kinArA para bhUtamAtAnuM maMdira hovAnuM kahyuM che. prabhAsapATaNamAM bhUtamAtAnuM maMdira hovAno ullekha "prabhAsakhaMDa'mAM che. bhUtamAtA e ja gujarAta prasiddha "bUTamAtA.' kharavAhanI zItalA mAtAnuM rUpavidhAna zAstragraMthomAM ApyuM hovA chatAM zItalApUjAnuM mULa lekadharmamAM che. moDhanI kuladevI mAtaMgI ane enI bahena AmalA devIe dharmAraNyakSetramAM brAhmaNa daMpatIone herAna karanAra kaTa athavA karNATaka nAme daityane mAryo hato evo prasaMga "dharmAraNya" purANamAM varNavele che. ra zyAmalAdevIne kUtarAnuM vAhana che. melaDImAtA ke ziketarInI pUjAno ke likhita itihAsa nathI, paNa enAM mULa khUba purAtana hevAM joIe. judI judI jAtio ane jJAtionI sevya devatAo che, jevI ke jekImalo ane vALanI nibajA ke libajA;3 jhAlAonI ADagA athavA hajArImAtA, jenuM mukhya sthAna haLavadamAM che; gohilenI kheDiyAra, jenuM mukhya sthAna rAjulAmAM che; zrImALI vaNika ane sonIonI vyAghezvarI, ityAdi 54 cAvaDA rAjAonA saMdarbhamAM prabaMdhamAM jaNAvelI kaMvarI devI tathA gujarAtamAM keTalAMka sthaLomAM pUjAtI zike tarI mAtA paNa A prakAranI gaNAya. A prakAranI pratimAonAM vidhAna mUrtizAstranA graMthe uparathI nahi, paNa jJAtipurANo ke kSetrapurANa anusAra Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ]. selaMkI kAla [ 5. kalpavAmAM AvyAM che. 5 vIra ane kSetrapAla gujarAtane gAmegAma heya che. yakSa ane kSetrapAlanI mUrtio aneka jaina maMdiromAM hoya che. "prabaMdhaciMtAmaNi'nA kathana anusAra, bALaka tejapAlanuM sagapaNa dharaNiganI putrI anupamA sAthe thayuM hatuM, paNa e kanyA kadarUpI che ema sAMbhaLIne e saMbaMdha tUTe e mATe, caMdraprabhA jinanA maMdiramAM pratiSThita kSetrapAlane ATha kazmane bhoga dharAvavAnI mAnatA tejapAle karI hatI, joke sagapaNa tUTayuM na hatuM ane tejapAla ane anupamAM lagna pachI gADha premathI joDAyAM hatAM. 7 pATaNamAM khetaravasI (kSetala athavA kSetrapAla vasati) nAme mahole che, jyAM eka prAcIna tADapatrIya graMthabhaMDAra che. 8 gujarAtanAM mukhya nagara ane baMdaromAM agnipUjaka-jarathostIonI vastI prAcIna kAlathI hatI. 9 emAM anumaitraka kAlamAM vadhAro thaye haze. IsavI sananA AThamA saikA AsapAsa IrAnathI nAsI chUTelA pArasIo gujarAtanAM baMdaree. UtaryA hatA. siddharAjanA samayamAM khaMbhAtamAM anyadharmIo sAthe agnipUjanI. paNa vastI hatI ema naruddIna muhammada uphIe (I. sa. 12 1) siddharAjanI. nyAyapriyatAno prasaMga varNavyo che tenA uparathI jaNAya che. agnipUjake vizenA bIja ulekha solaMkI kAlanAM aitihAsika sAdhanomAMthI maLyA nathI, paNa emanI varatI gujarAtamAM anyatra paNa hatI e nizcita che. selaMkI kAlamAM je muslimo gujarAtamAM hatA te IrAnI ke Araba paradezIe hatA, ane rAjyanA mukhya nagaramAM rahetA hatA. pATaNamAM jumA masjida hevAnuM Inga hAkala (I. sa. 976) nedhe che. bhImadeva 1 lA ane siddharAjanA samayamAM muslima dharmopadezaka khaMbhAta, pATaNa vagere nagaramAM AvyA hatA. ziyA dAI abadullA ke mohammadaalI ane IsmAIlI saMpradAyanA nura satagara emAM mukhya hatA.71 sadare avala majida khaMbhAtamAM siddharAjanA samaya pahelAM baMdhAI hatI. paradezIo ane paradharmIone samAjamAM pUrI salAmatI hatI. amadAvAdamAM tAjapura vistAramAM AvelI kAcanI masjidamAM hijarI sana 44 (I.sa. 1953)ne arabI zilAlekha e vAtanuM javalaMta udAharaNa che, ane atihAsika AnupUrvInI daSTie bhImadeva 1 lAnA samayane che, eTale ke e masjida mahamUda gajhanavInI savArI (I.sa. 1026) pachI mAtra sattAvIsa varSe banelA che. temanAthanA bhaMga jevI bhayAnaka ghaTanA pachI traNa dasakA jeTalA. ochA samayamAM AzApalImAM majida baMdhAya che e batAve che ke A pradezamAM laI paNa dharmane zAMta Azraya maLatuM hatuM ane mUrtibhaMjaka AkramaNakAro ane Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasaMpradAya [35 sulehapriya vepArIo vacceno bheda rAjA ane prajA baMne samajatAM hatAM.72 sarvAnaMdasUrikRti "jagaDucaritra' anusAra dAnezvarI jagaDuzAhe ane vividha prabaMdha anusAra vastupAle masjida baMdhAvI hatI. emAM rAjakIya dizI hoya to paNa e sAthe rahelI dhArmika udAratA prazasya che. gujarAtanA be aprasiha zilpagra "jayapRcchA" ane "vRkSArthava'mAM "rahamANuprAsAda' arthAta masjidanuM vidhAna varNavAyuM che e A dRSTie sUcaka che.73 muslima prajAjane pratye gujarAtanuM rAjya kevI udAra daSTithI jotuM enuM vigatavAra pramANa arjunadeva vAghelAnA samayanA I. sa. 1264(saM. 1720)nA verAvaLanA zilAlekhamAMthI maLe che. 74 vi. saM. 1720, hijarI sana 42, siMha saM. 151 ane valabhI saM. 94pa e pramANe judA judA cAra saMvata e lekhamAM ApyA che. e lekha jaNAve che ke temanAthanA mahaMta pAzupatAcArya gaMDa paravIrabhadra, emano paripAzvika mahaMta abhayasiha ane somanAtha pATaNanA mahAjananA AgevAne pAsethI heramajhanA amIra rakanuddInanA rAjyanA nAkhudA pIreje nagaranI bahAra jamIna kharIdI tyAM masjida bAMdhI. tyAM pUjA dIpa, tela, kurAnapATha vagere mATe ane cAlu marAmata mATe nagaranA amuka gRhastha pAsethI keTalIka milakata kharIdI lIdhI. vaLI somanAtha pATaNanA ziyA vahANavaTIonA amuka utsava pAchaLa emanI jamAta amuka khaca kare ane pachI kaMI vadhAro rahe te makkA ane madIne mokale evo TharAva emAM nedhale che. emanAtha pATaNanA mahAjananA "bRhapuruSo (AgevAno)e ane tyAMnA rAjyAdhikArIoe A kAmamAM karelI sahAyano paNa zilAlekhamAM sAbhAra ullekha kare che. A zilAlekha bhAratIya dharmanItine eka ujajvaLa dastAvejI purAvo che. dhArmika utsavomAM navarAtra, vijayAdazamI, dIpAvalI (divALI), prabodhinI ekAdazI, zivarAtri ane hoLI noMdhapAtra che. jaina maMdiramAM pratiSThA-samaye aSTAhikA-utsava UjavAte. jaina dharmane bIjo moTo utsava tIrthakaranAM pAMca kalyANakone hato. (A) islAma solaMkI rAjA bhImadeva 1 lAnA samayamAM I. sa. 1025 mAM gajhanAnA sulatAna mahamUde gujarAta upara pharI vaLIne somanAtha mahAdevanuM devaLa beThuM ane lUMTAya teTale mAla lUMTI kacchane raste e parata cAlyA gayA. e rIte musalamAnanAM bhAvI AkramaNa mATe mArga khulle thaye. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ]. selaMkI kAla [ pra. mUlarAja 2 jAnA zAsana daramyAna I. sa. 1178 mAM, gajhanavI zAsakonA sthAne sthApita thayelA ghorI5 vaMzane sulatAna zihAbuddIna mahammada raNa oLaMgI gujarAta upara caDI Avyo, paraMtu enA lazkarane zikasta ApI pAchA kADhavAmAM Avyo. e pachI I.sa. 119 mAM Abu vagere sthaLanA rajapUtoe bhImadeva rajA sAthe maLIne musalamAna pAsethI ajamera chInavI levAno nirdhAra karyo. sulatAna zihAbuddIna ghorIne sipAhAlAra kubuddIna ayabeka e tarapha pahoMcyo, paraMtu enA sainyane tageDI mUkavAmAM AvyuM. A rItanI enI raMjADa thaI enuM vera levA I. sa. 1197 mAM gajhanAthI AvelA navA lazkarane laI kubuddIna pharIthI taiyArI karI aNahilavADa upara caDI AvyA ane eNe e karyuM ane lUMTavuM. e pachI tyAM eka nAyabanI nimaNUka karI e dilhI pAcho gaye, paraMtu kubuddInanI VTha pharatAM bhImadeve pharIthI aNahilavADane kabaje lIdhe. AvI rIte mahamUda gajhanavI, zihAbuddIna mahammada ghorI ane kubuddIna ayabeka gujarAtanA pradeza upara vAdaLanI jema caDI AvI, bane teTaluM lUMTI, nukasAna karI vaMToLiyAnI mAphaka nIkaLI gayA. e samaye A pradezanA rAjAo temaja tyAMnA leke muslima AkramaNakAro ane sulehapriya vepArIo vacceno bheda sArI rIte samajatA hatA. emane vepArIo taraphathI Arthika lAbha thatuM hatuM tethI emane emanA rojiMdA kAryamAM DI ghaNI svataMtratA tathA sagavaDe rAjAo taraphathI maLatI rahetI hatI. taduparAMta teo evA udAra hatA ke koI paNa dharmane emanA rAjyamAM zAMtibharyo AvakAra maLatuM hato. AthI islAmane pracAra karavA je daravezo, phakIro ane upadezake AvatA hatA teo tarapha rAjAonuM sahiSNutAbhareluM vartana rahetuM hatuM. teonAM tyAga, ucca cAritrya ane bhaktimaya jIvanathI, varNavyavasthAno bhoga banelI nAnI halakI ajJAta jAtionA leko prabhAvita thatA hatA. teo hajharata mohammada pegambare abhaNa jaMgalI prajA mATe banAvelA sIdhA sAdA siddhAMte, mAnavamAtranI samAnatAnA vicAre ane emanI sAmAjika viziSTatAo samajAvI emane potAnA karI letA hatA. pariNAme pitAnuM pracAra kArya karavAnA uddezamAM teo kAmayAba rahetA hatA. AraMbhakALamAM moTe bhAge teone vasavATa kinArA upara hato, AthI bharUca ane khaMbhAta uparAMta kAvI, ghoghA, gaMdhAra ane pIrama jevAM baMdaro upara musalamAnonI vastI ThIka ThIka pramANamAM hatI.77 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAya [ 377 bharUca e vakhate cIna ane siMdhamAMthI jatAM AvatAM jahAjo mATenuM baMdara hatuM. keTalAka upadezakoe tyAM AvI vasavATa karyo hata; jemake bAbA rahAna enA nAnA bhAI tathA cALIsa darazanI eka jamAta laIne dasamI sadImAM islAmanA pracAra arthe AvyA hatA ane e sarva tyAM zahIda thayA hatA.8 kahevAya che ke misaranA phAtimA khalIpha ala mustaksira billAha(I. sa. 1036-95)nA pharamAnathI abdullAha79 ane ahamada nAmanA be misarIone bhAratamAM majahabano pracAra karavA ravAnA karavAmAM AvyA hatA. teo baMne arabastAnamAM AvelA IsmAlIonA purANA pracArakeMdra yamanamAM mArgadarzana laI nIkaLyA hatA ane khaMbhAtanA baMdare I. sa. 1067 mAM UtaryA hatA, ane tyAM abdullAhe pracArakAryano AraMbha karyo hato. enuM avasAna I. sa 113 mAM thayuM hatuM. e zaheramAM AvelI enI daragAha upara gujarAtanA badhA bhAgomAMthI saMkhyAbaMdha ziyA vaherA jhiyArata mATe jAya che. prathama ziyA pracArakanuM nAma keTalAka mujaba mohammada-1 alI ke mullA mohammada alI hatuM. e je hoya te, paraMtu eTaluM te nizcita che ke e I.sa. 1067 mAM khaMbhAtamAM Avyo hato ane tyAM eNe ziyA majahabano pracAra karavA mAMDyo hato. e samaye ahIM karNadevanuM rAjya (I.sa. 1064-1094) cAlatuM hatuM kahevAya che ke e samaye tyAM eka mahAtmA rahetA hatA. emanAmAM lekenI ghaNI zraddhA hatI tethI e pracAraka zarUAtamAM mahAtmAnI sevAnuM kAma karavA lAge ne enI bhASA zIkhI eNe hiMduonAM pustakone abhyAsa karyo. samaya jatAM eNe dhIme dhIme emanA dimAga upara IslAmane evo to prabhAva pADo ke e mahAtmA musalamAna banI gayo ane emanA celAoe paNa islAma svIkAryo. dhIme dhIme rAjAne eka pradhAna paNa musalamAna thayo. A vAtanI rAjAne khabara paDatAM enI khAtarI karavA e pote ociMte pradhAnanA makAna upara pahoMcyo te e samaye e namAjha paDato hate. kahevAya che ke pradhAna bhAramala nAmane hate. enI kabara kheDA jillAnA umareTha gAmamAM ziyA vahorAonA kabrastAnamAM hovAnuM manAya che. bhAramala aTakanA vahorA saurASTramAM jovA maLe che. pradhAnanA navA dharmathI prabhAvita thaI rAjAe paNa islAma dharma svIkAryo ema ziyA vahorA khUba zraddhAthI mAne che. ane e rAjA siddharAja jayasiMha hatA ema kahe che. siddharAja sau dharmo prati sahiSNutA dharAvatA hatA, paraMtu e musalamAna thayuM hovA vize kaMI purA maLato nathI. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] lakI kAla vaLI bhAramala nAmano ene koI pradhAna hovA vizeno ullekha paNa anyatra maLato nathI. evI vAyakA che ke eka kaNabI kheDUtanA sukAI gayelA kUvAmAM duvA karI e pracArake pAchuM ANuM ApyuM tethI e tathA enI patnI musalamAna thayAM hatAM. emanI kabaro khaMbhAtamAM che. emane kAkA akelA ane kAkI akelInI kabara kahe che. vaherA e bannene mAnathI jue che. A pracArathI dharmAtara pAmelA loke vahorA kahevAyA. e nAma pADavA mATe eka evI mAnyatA che ke e pracArathI thayelA musalamAne mULa vahevAriyA (vepArIo) hatA. pAchaLathI dhIme dhIme pradezanA aMdaranA bhAgamAM paNa musalamAnone vasavATa thavA mAMDyo hate. TheTha selaMkI rAjA karNadevanA samayathI moTI saMkhyAmAM musalamAna vepArIo85 ane upadezaka aNahilavADa pATaNamAM AvIne zAMtipUrvaka pitAnI pravRttio calAvye rAkhatA hatA. enA pariNAme e sUphIo ane phakIrenA mahAna kendra tarIke mazahUra thayeluM che ane tyAM emanI aneka daragAha mojuda che. sulatAna hAjI dUda5 nAmane eka sUphI I. sa. 1094 mAM tyAM pahoMce hato. ghaNA hiMduoe enA prabhAvathI IslAma ravIkAryo hato. rAjA karNadevane e bAbatanI khabara paDI tyAre e ene maLavA pitAnA rasAlA sAthe gayo ane enA upara prasanna thaI eka madresA ane eka khAnakAha bAMdhavAnI ene para vAnagI ApI hatI. enuM avasAna I. sa. 141 mAM thayuM hatuM ane pATaNamAM khAnasarovara daravAjA najIka ene daphanAvavAmAM Avyo hato dihIna zekha ahamada dehalavI urphe bAbA dehaliyA I. sa. 1108 mAM aNahilavADa pATaNamAM AvyuM ane siddharAja jayasiMhane maLe tyAre rAjAe ene satkAra karyo hato. enuM avasAna I. sa. 1160 mAM thayuM 88 tyAre ene saiyada hAjI dUdanI daragAhanI bAjumAM daphanAvavAmAM Avyo hato. saiyada mohammada barahIna uphe zekha jahAna paNa e ja rAjAnA zAsanakAla daramyAna pATaNamAM Avyo hato. enA vize kahevAya che ke brAhmaNanA je veza dhAraNa karI e rAjAnI nokarImAM rahyo hato ane bhojana pakAvato hate. vIsa varasa sudhI e pramANe cAlyuM, pachI chupAvelI bAbata khullI thaI ke e brAhmaNa nathI, paNa musalamAna che. rAjAe ene jIvate AgamAM pheMkavA hukama Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAye [ 379 karyo te pachI enA zarIranI rAkha eka cAdaramAM bhegI karAvI sahastraliMga taLAvanA. kinArA upara daphanAvavAnI vyavasthA karI.88 zekha ahamada araphAtI (mR. I. sa. 1247) nAmanA eka sUphIe sUphI matane pracAra karavA I.sa. 1565 mAM... pATaNamAM vasavATa karyo hate.1 rAjA siddharAja jayasiMha nyAyaparAyaNatA mujaba pitAnA rAjyamAM rahetA musalamAnane koI paNa jAtanI kanaDagata na thAya enI kALajI rAkhato hato. enA. e saguNanI sAbitI Apato eka banAva ahIM kheMdhavA jevo che. 92 khaMbhAtamAM vasatA pArasIoe hiMduone musalamAna upara humale karavAne uzkeryA, emaNe masjidane minAre toDI nAkhyuM ane e bALI mUkI tathA 80 jeTalA musalamAnone mArI nAkhyA. masjidane khatIba alI nAme hato teNe A banAva aMgenI phariyAda rAjadhAnI aNahilavADa pATaNamAM jaI rAjAne karI. AthI rAjAe jAte vepArIze khaMbhAtamAM jaI tapAsa karI ane jemaNe e pharasAdamAM AgevAnIbharyo bhAga lIdho hato temane sajA karavAno ane eka lAkha. bAlUtarA (cAMdInA sikakA) e masjida ane minAro pharIthI bAMdhI ApavAnA kharca mATe emanI pAsethI musalamAnone apAvavAne hukama karyo, ane imAmane khilAta ( pozAka vagere) tathA anya inAma-bakSise ApI enA kAryanI kadara karI. eNe rAjAnA nyAya ane prajA pratyenA enA premanI yAdagIrI tarIke masjidamAM e sAcavI rAkhyAM hatAM. A banAva pitAnA "javAmeuhakAyAta" nAmanA pustakamAM seMdhanAra nUraddIna mahammada phI I. sa. 127-28mAM khaMbhAtamAM Ave tyAre eNe e cIjo joI hatI. 93 agiyAramI sadInA aMtabhAgathI saMkhyAbaMdha muslima sato A tarapha UtarI AvyA hatA. pariNAme samaya jatAM gujarAtamAM vaherA, bejA, memaNa vagere jAtio pracArakenA siddhAMto pasaMda pADavAthI udbhavI hatI. aNahilavADa pATaNa uparAMta aMdaranA bhAgamAM je sthaLamAM musalamAna, pracArake pahoMcyA hatA te paikInuM eka bhaI che. tyAM keTalAka tAbeIna 4 eTale ke hajharata mahammada paigambaranA sahAbIo arthAta sAthIo pachI thayelA anuyAyIonI daragAhe che ane peTalAdamAM bAbA arjunazAha5 nAmanA eka murilama saMtanI kabara che, jenuM mRtyu I. sa. 1236 mAM thayuM hatuM. ema paNa jaNAya che ke amadAvAdamAM AvelA AzAvalanI AsapAsanA bhAgamAM agiyAramI sadInA AraMbhamAM musalamAnI vastI hatI ane tyAM Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 ] sAlakI kAla [ pra. majahabI kriyA karavA mATe emaNe ma sjado bAMdhI hatI. eka zilAlekha uparathI ema jaNAya che ke e rijada I. sa. 1053 mAM6 khAMdhavAmAM AvI hatI. khIjo zilAlekha e pachInA samayanA che. emAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke mIra hAjI nAmanA eka musalamAne e sArvajanika upayAga mATe hAvAnI I. sa. 1238 mAM jAherAta karI hatI.97 sAmanAthanA mahaMta pAzupatAcAya gaMDa paravIrabhadra, emanA pAripAzvika mahaMta abhayasiMha ane seAmanAtha pATaNanA mahAjananA AgevAneA pAsethI hemu jha nA amIra runuddInanA rAjyanA nAkhudA pIreAje nagaranI bahAra jamIna kharIdI tyAM masjida bAMdhI tyAM pUjA dIpa, tela, kurAnapATha vagere mATe ane cAlu marAmata mATe nagaranA amuka gRhasthA pAsethI keTalIka milakata kharIdI lIdhI hatI (I. sa. 1264),98 vaLI sAmanAtha pATaNunA ziyApaMthI vahANavaTIonA amuka utsavA pAchaLa emanI jamAta amuka khaca karatI ane pachI kaMI vadhe tA e mA ane madInA mAkalatI. Ama gujarAtanuM rAjya muslima prajAjanA tarapha udAra ane nyAyI dRSTithI jetuM hatuM. makkA ane madInA jatA hAjIe mATe jahAje vagere aMgenI vyavasthA karanArAonA, hAjI aphIkudduniyA vaddIna anukAsima bina alI arijI nAme, vaDA jUnAgaDhamAM rahetA hatA. tyAM vastInuM pramANu sAruM hatuM, tethI eNe I. sa. 12.6-87mAM jUnAgaDhamAM eka masjida baMdhAvI hatI,99 jenu nAma mAyadhaLucInI masjida che. A kAla daramyAna keTalAka hiMduee paNa masjida baMdhAvI hovAnAM udAharaNa maLe che; jemake zrImALI zrAvaka vaNika jagak jeNe vi. sa. 1315 mAM duSkALamAM leAkAne annadAna daI meATI khyAti meLavelI che,100 eNe bhadrezvarapuramAM khImalI nAmanI eka masjida caNAvI hatI. 101 rANA vIradhavalanA maMtrI vastupAle muslima prajAjane mATe masjido badhAvI hatI ema prabaMdhakoza,' ' vastupAlacaritra' ane 'vividhatIrthaMkalpa ' jevA prazna dhAe noMdheluM che. A gALAmAM anya kAraNosara paNa musalanAneAnA vasavATa gujarAtamAM thayA hatA; jemake sulatAna zihAbuddIna meAhammada dhArInu lazkara parAjita thaI pAchuM gayuM te samaye keTalAka musalamAna sainike! keda pakaDAyA hatA, temane gujarAta tathA saurASTranI prajAmAM keTalIka jJAtiomAM vaheMcI devAnI tathA dhaMdhA ApavAnI -vyavasthA rAjA taraphathI karavAmAM AvI hatI.102 teo dhaMdhA karanArI vividha Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 su] dhama sapradAya [ 381 jJAtiemAM 'vasavAyA ' kahevAyA hatA. A rIte mizrita thayelA musalamAneAe peAtAnA rivAjo, peAtAnAM nAma ane peAtAnA paMca cAlu rAkhyA hatA. teramI sadInA prathama caraNamAM kUphAmAM ziyA musalamAnA upara rUDhicusta sunnIee julama gujAryAM tethI keTalAke peAtAnuM vahAluM vatana cheADI bhAratanA pazcima kinArA upara AvI vasavATa karyAM.103 tee navA AvelA hAvAthI navAyAta' kahevAyA hatA. leAkavAyakA anusAra tee rAMderanA jaina leAkeAne dakhAvI. sattAdhArI thayA hatA. teo catura nAvikA hovAthI dhanavAna vepArI banyA hatA.. mAMgalAnA netA lAfakhAnanA jhaMjhAvAtamAM IrAna paDayu. te samaye I. sa.. 1250 ane 1300nA gALAmAM tAtArInA julamathI trAsI jaI ne keTalAka sUphIo, daravezA, phakIrA vagere pahelAM mulatAna pAse AvelA ucchamAM ane e pachI AgaLa vadhI gujarAtamAM sthira thayA hatA ane zAMtithI rahevA lAgyA hatA. eka daMtakathA anusAra rAdhanapura pAse AvelA samInA kasabAtIe sulatAna mahamUda gajhanavI sAthe AvanArA saiyada sipAhIesanA vaMzajo che. eka bIjI kathA mujaba dilhInA sulatAna zammudIna iltutmiza( I. sa. 1211-36)nA zAsana daramyAna e saiyada bhAIe gajhanAthI hiMdustAnamAM AvyA hatA, temAMthI eka ajhIjhuddIna nAme hatA teNe pATaNanA hiMdu rAjAnA UMjhAmAM rahetA amaladAranA hajUriyA tarIke samImAM kAyamI vasavATa karyAM hatA.1-4 keTalAka musalamAna rAjAonAM sainyAmAM paNa joDAyA hatA e agenu udAharaNa che amadAvAdanA kasabAtI loko, je potAne vAdhelA rAjAenA khurAsAnI sainikeAnA vaMzajo tarIke oLakhAve che.105 Ama musalamAneAnA zAMtibharyAM vasavATa gujarAtamAM sAla kAkAlamAM cAlu hatA. pAdaTIpA 1. durgArA kara zAstrI, "gujarAtanA madhyakAlIna rAjadUta itihAsa," pR. 508 2. iSTadharma, pUrva dhama tathA iSTapUta nI sakSipta vigatA mATe jue graMtha 2, pR. 286. 3. e vRttAMtanA sAra mATe jue bhAgIlAla sAMDesarA, "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sAhityamAM tenA phALA", pR. 63-66. 4. iSTadhama' ane pUM dhama baMne sAthe pracalita hatA, kemake A pachI turata ja, AmazA~ vize ' surathotsava'mAM sAmezvara kahe che ke "caulukacavazIya rAtnae ApelA dAnamAMthI eNe zivamadiza karAvyAM, kamaLA vaDe rucira sAvarA karAvyAM ane garIbeAne dAna ApyAM AmazarmAnA putra kumAra vize e lakhe che e Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 ] solaMkI kAla siddharAjano purohita hato .......... cakravAtanA A purohite ghaNA yajJo karyo hatA tathA seMkaDe taLAve kheDAvyAM hatAM." kumAranA putra sarvadeve paNa sthAne sthAne taLAvo karAvyAM hatAM. siddharAjanuM sahastraliMga sarovara caulukyakAlIna gujarAtamAM dharmanuM sauthI moTuM udAharaNa che. 5 bhegIlAla sAMDesarA, uparyukta, pR. 66, TippaNa 6. raghughavasaMha, pR. 11 7 A kathAnaka purAtanapravadhasaMgha(pR. 36, kaMDikA 40 mAM ati saMkSepamAM, mAtra aDhI lITImAM ApeluM che. 8. DhaghuvaMgha , pR. 20 (dvivuddhi rApharALA pravadha) 8. praba dhamAMnA "rAula" ane "rAulANI" eTale arvAcIna gujarAtImAM " rAvaLa ane "rAvaLANI. ene vartamAna avazeSa gujarAtI rAvaLa-rAvaLiyA jJAtimAM che, je jJAti gI-gI tarIke oLakhAya che. jJAnamArgI maramI bhajanonI paraMparA Aje paNa ghaNuM kharuM emAM jaLavAI rahI che. brAhmaNonI "rAvaLa" aTaka paNa yogamArganI upAsanAnI dyotaka hoya. 10. A kathA purana ve palaMga (pR. 36, kaMDikA 41)mAM mAtra cAra paMktimAM ApelI che. zubhazIlagaNita "prabaMdhapaMcazatI " athavA "kathAkeza'( zrI mRgeMdravijayajI-saMpAdita AvRtti, prabaMdha naM. 97, pR. 54-55)mAM A vRttAMta saMvAdo sAthe laMbANapUrvaka che. 10. zrI ke. kA. zAstrI pAsethI maLelI maukhika mAhitInA AdhAre 11. girajAzaMkara AcArya, "gujarAtanA aitihAsika lekho ", bhAga 3, lekhAMka 222 12. khAsa karIne pATanagara pATaNamAM emaNe bAMdhelAM maMdiro mATe juo A graMthamAM prakaraNa 1. vaLI juo A. K. Majumdar, Chaulukyas of Gujarat, pp. 287-92. AvA maThomAM maMDalI-mAMDala khAtenA maThAdhIza "sthAna pati" vedagarbha rAzi hatA. eka lekhamAM vedagarbha rAzinA putra somezvarane ullekha che, e batAve che ke, tripurAMtakanI jema, gRhastha maThAdhIza thaI zakatA. abu damAMnA bIja eka maThanA adhipati kedArarAzi hatA. e maTha vize noMdhapAtra vastu e che ke tyAM strI paNa makAdhIza thaI zakatI. kedArarAzinA purogAmIomAM yogezvara ke yogezvarIno ullekha eka abhilekhamAM che. kedArarAzinI bahena brahmacarya parAyaNa" mokSezvarIe eka ziva maMdira baMdhAvyuM hatuM ( A. K. Majumdar, op. cil, p. 262). 14. gujarAtamAM lakulIza saMpradAyanA udbhava ane pracAra mATe juo graMtha 2 ane 3 mAM "dharmasaMpradAya " e prakaraNa 15 A mAhitI maharAjaparAjaya "nA bAdhAre apAI che juo A. K. Majum Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dhamasaMpradAye [383 - dar, op. cit, p. 294; hariprasAda zAstrI, "gujarAtanA prAcIna itihAsa, pR. 244. 16. rAmalAla modI, "saMskRta dvayAzraya kAvyamAM madhyakAlIna gujarAtanI sAmAjika - sthiti, pR. 27 17. A. K. Majumdar, Op. cti, pp. 301-302, 18. hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 244. mULarAje pATaNamAM mUladevasvAmInuM maMdira karAvyuM hevAne pravRttiAmaLi(bhASAMtara, pR. 46)mAM ullekha che, te sUrya maMdira saMbhave che. 14. A. K. Majumdar, op. cit., p. 295 20. durgAzaMkara zAstrI, uparyukta, pR. 286 21. vadhArAmAM pravaragha 22. hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 245 23. rAmalAla modI, "eka navIna etihAsika zilAlekha". "sva. rAmalAla cunIlAla modI lekhasaMgraha", bhAga 2, pR. 14-21 24. hariprasAda zAstrI, upayukta 25 agAunA samayamAM, gujarAtamAM sUrya pUjA mATe juo graMtha 2-3mAM "dharmasaMpradAya e prakaraNa 26. kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, "gujarAtanuM mUrtividhAna", pR. 393-98; A. K. Majumdar, op. cit., pp. 298-300; hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 246 27. rasikalAla cho. parIkha, "gujarAtanI rAjadhAnIo', pR. 109 28. zrImAlamAMthI pATaNamAM thayelA zrIdevInA AgamananuM varSa e siddharAjanA avasAna varSa(saM. 119)thI traNa varSa pachInuM che, AthI saMskRta " dvayAzraya 'mAM hemacaMdra pATaNamAM mahAlakSmIdevInA maMdirano ullekha karyo che te A samaya pahelAMnuM che e nakkI. zrImAlamAMthI AvelI devInI mUvi e jUnA maMdiramAM rakhAI haze ke navA maMdiramAM pratiSThita thaI haze e kahevuM muzkela che. 29. malarAja vageree pATaNamAM tripuruSaprAsAda bAMdhyA che, emAM brahmA, viSNu ane maheza e traNa devanAM traNa garbhagRha eka maMDapanI traNa bAjue hovAnuM jaNAya che (hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 246). ardhanArIzvara (pArvatI ane ziva). harihara (viSNu ane ziva), hariharapitAmaha (viSNu, ziva ane brahmA) ane hariharapitA mahAka (viSNu, ziva, brahmA ane sUrya)nI saMyukta pratimAo paNa solaMkIkAlanA gujarAtamAM thaI che (kanaiyAlAla dave, uparyukta, pR. 308-17). Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384]. selaMkI kAla 30. taiH sama] [1]vatattaya samI mAvo thayuH | tanmUrtiyuktaM tadbhrAtA [raNa]staMbhabhidaM byadhAt / 5 sRstranAmanAtanunamanaH zrI[ ]vaMtanAna: puratA navInaM . marIyama] padvitIyama mAsa dhaniH ] sa gs: | : Poona Orientalist, Vol III, p. 29 31. kanaiyAlAla dave, "gujarAtanuM mUtividhAna, pR. 157 32. narottama palANa, "harSada : miyANI, "kumAra", varSa 49, pR. 197 37. kanaiyAlAla dave, uparyukta, pR. 158, 371 34. rAmalAla modI, uparyukta, pR. 27 35. kanaiyAlAla dave, uparyukta, pR. 160 36. juo "mudrArAkSasa "-nATaka(1-11)mAM yamapaTanA varNana prasaMgamAM nIceno kaH praNamata yamasya caraNo kiM kArya devakaranyaiH / eSa khalvanyabhaktAnAM harata jIvaM parisphurantam / / 37. rAmalAla modI, uparyukta, pR. 27 38. kanaiyAlAla dave, uparyukta, pR. 421-22 29. bhogIlAla sAMDesarA, "ItihAsa ane sAhitya", pR. 40. cakradhara svAmI ane mahAnubhAva saMpradAya mATe juo mahArASTrIya jJAnakoza, graMtha 18mAM mahAnubhAva saMkalAya; bAlakRSNa mahAnubhAva zAstrI, maTTAnubhAva-patha, prakaraNa 4. 40. juo graMtha 2 ane 3 mAM "dharma saMpradAya " e prakaraNa. 41. jaina Agamo paikI mAravAnA sUtra ane sUtranA sUtra upara saMskRta TIkAo lakhanAra zIlAMka athavA zIlAcArya ane udyotanasUrikRta vayAtrAnI prazastimAM jeno ullekha che te tattvAcArya e eka ja vyakti hatA ane teo ja vanarAjanA gara evI eka paraMparA che (sAMDesarA, "jaina Agama sAhityamAM gujarAta.... pR. 176-77). "prabaMdhaciMtAmaNimAM lakhyuM che ke "pachI (vanarAje) paMcAsara gAmathI zrIzIlaguNasUrine bhaktipUrvaka bolAvI, dhavalagrahamAM potAnA siMhAsana upara besADI, sAte aMgavALuM rAjya emane arpaNa karI kRtAmAM ziromaNipaNuM batAvyuM" ("prabaMdhacitAmaNi, bhASAMtara, pR. 35). 4. evA keTalAka ullekhenA sArasaMkSepa mATe juo hariprasAda zAstrI, uparyukta, pR. 46-47. 43. siddharAja ane kumArapAlane kalikAlasarvajJa hemacaMdra pratye pUjyabhAva jANu che. samakAlIna harSapurIyA (mAladhAra) gacchanA hemacaMdra pratye siddharAja ghaNe bhaktibhAva rAkhato. A mAladhArI hemacaMdra pUrvAzramamAM prazna nAme rAjasaciva hatA (sAMDesarA, uparyukta, pR. 219). Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 mu ] dhamasaMpradAya [31 44. AgamanAM nava aMgo uparanI abhayadevasUrikRta TIkAonuM saMzodhana karanAra nivRti kulanA droNAcArya caulukya rAjA bhImadeva 1 lAnA mAmA thatA hatA (sAMDesarA, uparyukta, pR. 86). 45. solaMkI kAlanA gujarAtanI vizeThi ane vidyAvido, vividha dharmasaMpradAya vacce spardhAonuM samAdhAna, sahakAra ane AdAna-pradAna, rAjyakartAo, rAjyAadhikArIo, zreSThIo ane sAmAnya nAgarikone emAM phALa ityAdi mATe juo Rasiklal C. Parikh, Kavyanusasana, Vol. II, Introduction, pp. CIII ff. 46. bhogIlAla sAMDesarA, "jaina Agama sAhityamAM gujarAta", te te AcArya vizenA lekhe 47. saM. 1298 (I. sa. 1242)no zatruMjaya uparano eka lekha De. umAkAMta zAhe pragaTa karyo che (Journal of the Asiatic Society of Bombay, Vol. 30, Part 1). e samayanA sarva mukhya tyavAsI AcAryo ane emanA anuyAyI mukhya zrAvake e (jemAM maMtrI vastupAlanA nAnA bhAI tejapAlane paNa samAveza thAya che) ekatra thaI TharAva karyo hato ke caityavAsI catio paikI jeo brahmacaryavratano bhaMga kare ane bALakonA pitA ane temane ane temanAM saMtAnone dhArmika kriyA emAMthI bahiSkRta gaNavAM. xe. Rasiklal C. Parikh, op. cit., pp. CIII ff. 48. sarotsava' mahAkAvyanA prazastisargamAM lallazarmAnA putra sAmano ullekha che. te ja A somezvara haze. 50. Rasiklal C. Parikh, p. cit, pp. CXLII f; mohanalAla da. desAI, ' "jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa, pR. 207-8 pA. mohanalAla desAI, ejana. pR. 207-208 52. juo graMtha 3 mAM "dharma-saMpradAyo' e prakaraNa 53. mehanalAla da. desAI, uparyukta, pR. 247-48. A vAdanuM vigatavAra nirupaNa samakAlIna yazazcaMdra "mudritakumudacaMdra prakaraNamAM karyuM che. e ghaTanA AlekhakeTalAMka suMdara samakAlIna citra AcArya jinavijayajIe "bhAratIya vidyAnA sidhI smRti graMthamAM pragaTa karyA che. digaMbara saMpradAya karNATakamAM prabaLa hatA; tyAMnA sAdhusamudAyanA gujarAtamAM thatA parivajana dvArA gujarAta ane karNATaka vacce sAMskArika saMparka sadhAto hato (bhogIlAla sAMDesarA, "gujarAtamAM racAyelA keTalAka digaMbara jaina graMtha," "ItihAsa ane sAhitya", pR. 149-157). 48. Rasiklal C. Parikh, op. cit., p. CCXXXVI fn., 40 yall aul sa. 25 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 ] solaMkI kAla graMthamAM pR. 3. 55. prameyA duHparichedyA bauddhatarkasamudbhavAH / tenAvadhAritAH sarve'nya prajJAnavagAhita': / / apustakaH sa Urdhvastho dinAn paJcadazA'zRNot / tatrAgatya tadadhyAyadhyAnadhIramanAstadA / -prabhAvakacarita, zAntisUricarita, zloka 72-73 qul gyarat Rasiklal C. Parikh, op. cit., pp. CXLVII f. 56. jIvo natthi na kassa vi hiMsijjai jaM pi taM pina hu pAvaM / punnaM na hu iya dhammo suraguruNA payaDio bhuvaNe / / -morAgaparAga, a 8, jhoka 26 57. paM. sukhalAlajI saMghavI ane rasikalAla cho. parIkha, taravojhaniMda, prastAvanA, pR. 1, TippaNa anu-maitraka kALa daramyAna bhinnamAlamAM lokAtika matanA anuyAyIo hatA (graMtha 3, pR. 91). 58. juo graMtha 2, pR. 90. 59. "prabaMdhaciMtAmaNi" (bhASAMtara), pR. 116 10. bhegIlAla sAMDesarA, "mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sA' 'hityamAM tene phALo", pR. 43 ja. vaDhavANamAM, lakhataramAM ane dhoLakA pAse araNejamAM bUTamAtAnAM maMdira che. mahesANA pAse bUTA pAlaDI (bhUtA pAlaDI) gAmanuM nAma bhUtamAtA ke bUTamAtA uparathI paDayuM jaNAya che, kemake tyAM devInuM prAcIna maMdira che. 22. bhogIlAla sAMDesarA, "jeThImalla jJAti ane malapurANa", pR. 23. detyanuM nAma karNATaka hovAnuM zuM kAraNa? siddharAjanI mAtA mayaNallAnA rAjyakArabhAra daramyAna zuM koI karNATakavAsI moDha brAhmaNane trAsa Apato haze? ane ene pAchaLathI jera karavAmAM Avyo haze? A mAtra eka taka che. 8nibajAno ullekha "lyAzraya"mAM che; e devI rakSaNa karanArI manAtI hatI (rAmalAla modI. uparyukta, pR. 27). jeThImallanI niMbAnuM solaMkI kAlanuM maMdira cANasmA pAse delamAlamAM che ane vALanI nibajAnuM sthAnaka pATaNamAM che. 4. vizeSa vigato mATe juo kanaiyAlAla dave, "gujarAtanuM mUrtividhAna, pR. 374. 65. ejana, pR. 374 61. "prabaMdhacitAmaNi" (bhASAMtara), pR. 220 17. vastupAla-tejapAlanA pitRpakSe kulaguru vijayasenasUrie anupamAnA avasAna prasaMge tejapAlane AzvAsana ApatAM A ghaTanA saMbhArI hatI. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] dhamasa pradAyA [ 387 68. amAvAdamAM mANekaceAkamAM khetarapALanI pALa che. gujarAtamAM eka kahevata che ke * jene kAI na paraNe tene khetarapALa paraNe' jyotiSa ke sAmudrika daSTie amuka aniSTa lakSaNAvALI kanyAnuM prathama kSetrapAla sAthe lagna karavAmAM AvatuM e leAkarUDhinuM AmAM sUcana che. 69. jue graMtha 2, pR. 289-90. 70. vigatA mATe jue upara pR. 9-10, 71. karIma mahamada mAstara, " mahAgujarAtanA musalamAno," pR. 133-136; 202-204 2. sAMDesarA, " itihAsa ane sAhitya," pR. 29-30 ' 193. ' sAbaramatI," 1969, pR. 86 74. girAzakara AcAya, " gujarAtanA aitihAsika lekhA," bhAga 3, lekha naM.217 7pa. kAbulanI hadamAM AvelA gajhanA ane herAta vacce AvelA eka pahADI pradezanu nAma dhAra che. sulatAna zahAbuddInanuM kuTuMba lAMbA samaya agAuthI tyAM raheluM hatuM e uparathI e vaMzanuM nAma dhArI' paDayu hatuM. 76. T. W. Arnold, Preaching of Islam, p. 415 77. Rehla of Ibn Batuta, pp. 175 f. 9. Muhammad Ibrahim Dar, Literary and Cultural Activities in Gujarat, p. 21 <6 maulAnA abdulaalI saiphI, " majalise saiphiyA ", majalisa 9 (pre. saiyada abU jhaphara nI, 'tArIkhe gujarAta,' pR. 159nA AdhAre) 79. 8. R. E. Enthoven, Tribes and Castes of Bombay, Vol. III, p. 72 81. mite ahamadI'mAM gujarAtamAM AvelA prathama pracArakanuM nAma mullA meAhammada alI che ( khAtimA', pR. 129). TaeNAmasa ArnolDa mAtra mullA alI' nAma Ape * ( Preaching of Islam). mite alI (' khAtimA,' pR. 129) mujaba enI kabara khaMbhAtamAM che. tyAM e pIre paravAjha' nAme oLakhAya che. karIma mahamada mAstara mujaba e tyAM ' pIre ravAna" ke 'amIra pIra' nAmathI oLakhAya che ( "mahAgujarAtanA musalamAneA," pR. 133 ). khabhAtamAM ' dAI abdullAha '(arthAt pracAraka abdullAha) nAma paNa pracalita che, k . ' 8. karIma mahaMmada mAstara, mahAgujarAtanA musalamAnA ", pR. 13pa 83. alI meAhammada khAna, "khAtimae mite ehamadI", pR. 130 84. jUnI gujarAtImAM ' vahevAriyA nA atha vepArI thAya che ane jUnI hastapratAmAM enA sakSipta rUpa tarIke 'ye|.' zabda vAparavAmAM AvelA che. atyAre paNa keTalAka hiMduonI aTaka 'vaheArA hoya che. "" Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 ] sAlaDI kAla kr 85. ala IMdrIsI, " nuhatulamuztAka " (Sir H. Elliot, History of India, Vol. I, p. 88 nA AdhAre) 86. alI meAhammada khAna, " khAtimae mite ahamadI', pR. 108 80. zekha mahammada kAsima bina zekha hullAha ansArI, (hastaprata) 66 88. alI mAhammada khAna, khAtimae miraAte ahamadI ', pR. 106-07 89-91. ejana, pR. 108 2. maulAnA saiyada sulemAna navI, "arakhe hiTTa ke taallumata ', pR. 243-246 93. .Sir H. Elliot, History of India, Vol. I, p. 88 ex. Muhammad Ibrahim Dar, Liierary aud Cultural Activities in Gujarat, p. 26 95. alI mAhammada khAna, 'khAtimae mite ahamadI ', pR. 128 26. M. A. Chaghatai, Muslim Monuments of Ahmedabad through their Inrcriptions, p. 101 .. kasIdae kAsimI ';, 7. Muhammad Ibrahim Dar, op. cit., p. 22 98. gujarAtanA aitihAsika lekhA ', bhA. 7, lekha na. 217, pR. 58-63 99. sAra`gadeva vAdhelA(I. sa. 1275-1296 )nA samayanA zilAlekha ( Annual Report of Indian Epigraphy, 1956-57, No. D. 97) 100. maganalAla dalapatarAma khakhkhara, 'zrIjagajhUrata ', pR. 79 101 ejana, pR. 70 ' 102. Gazetteer of the Bombay Presidency, Vol. IX, pp. I, p. 444 103. The Book of Duarte Barbosa (edited by Dames), Vol. I, pp. 146, 147 and n. (M. S. Commissariat, Mandelsto's Travels in Western India, pp. 7-8 n.nA AdhAre) 104. karIma mahamada mAstara, mahAgujarAtanA sulatAnA ', pR. 290 105. hiMdAstAnake de vustAkI, eka eka jhalaka, pR. 373 a Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 gujarAtanA pAzupata AcAryo gujarAtamAM zaiva dharmanA je judA judA saMpradAya pravatyAM teonA sthApaka tathA pravartaka tarIke anekAneka moTA-nAnA AcAryone phALe rahyo che. A paikI keTalAka AcAryo vize prAcIna kAlanA sAhityika tathA Abhilekhika ullekha -parathI jANavA maLe che. kSetrapAla daramyAna gujarAtamAM pAzupata saMpradAyano pracAra thayelo. e pachInAM keTalAMka zatako vize A saMpradAyane lagatI vigatavAra mAhitI upalabdha -nathI, paraMtu solaMkI kAla daramyAna A saMpradAya gujarAtamAM ghaNe abhyadaya pAmyo ane vyApaka banyo. abhilekho parathI A kAlanA keTalAka pAzupata AcAryo vize ThIka ThIka mAhitI maLe che. nathacchAcArya mUlarAja 1 lAnA vi. saM. 1030(I. sa. 974)nA tAmrazAsanamAM vacchakAcAryane dAna ApyAno ullekha che. dIrvAcArya emanA pitAnuM nAma durlabhAcArya hatuM. teo kAnyakujathI AvI pATaNamAM vaselA hatA, kAnyakujathI AvelA keTalAka pAzupatAcAryonI jema dIrvAcAryane tanidhi" kahevAmAM AvyA che. mUlarAja 1 lAe vi. saM. 1051(I.sa. 955)mAM emane satyapuramaMDalamAMnuM eka gAma dAnamAM ApeluM. bhaTTAraka ajapAla vi. saM. 1086(I. sa. 1030-31)mAM bhImadeva 1 lAe kacchanuM masUra gAma ajapAlane dAnamAM ApyuM hatuM. emanA pitAnuM nAma AcArya "maMgalaziva" hatuM. pAzupatAcAryomAM ziva' -zabdAMtamAM keTalAMka nAma maLe che e parathI ane selaMkI kAlamAM pAzupata mata prabaLa hovAthI AcArya maMgalaziva pAzupatAcArya hoya ema lAge che, eTale emanA putra AcArya ajapAla paNa pAzupata matanA hovA joIe evuM zrI durgazaMkara zAstrI mAne che. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ] selaMkI kAla [ pra prasarvajJa kumArapAlanA samayanA vi. saM. 1202(I. sa. 1146-47)nA mAMgaroLa-. (seraTha)nA zilAlekhamAM ApelI prazasti parama pAzupatAcArya mahApaMDita zrI prasarva racelI che. mAMgaroLa pAsenA DhelANA gAma najIkanI kAmanAtha mahAdevanI jagyAmAM AvelA orasiyA uparanA lekha parathI evuM jaNAya che ke A pAzupatAcArya bhRgumaThanA sthAna pati haze. A bhRgumaTha te mAMgaroLa pAsenI hAlanI kAmanAnI. jagyA haze. bhAvabRhaspati prabhAsapATaNanA kumArapAlanA samayane valabhI saMvata 850(I.sa. 1169). zilAlekha tathA bhImadeva 2 jA(I.sa. 1179 thI 1243)no verAvaLano zilAlekha bhAvabRhaspatinA jIvana para sAre evo prakAza pADe che. emano janma vArANasImAM thayo hato. teo gArge gotranA kAnyakubaja brAhmaNa hatA. teo bhAvabRhaspati naMdIzvarano avatAra gaNAtA. bALapaNamAM emane adhyayana vinA pUrvanA saMskAronA baLe caude prakAranI vidyAomAM nipuNatA prApta thaI hatI. emaNe pAzupatatrata grahaNa karyuM hatuM. pite. parama pAzupatAcArya hatA ane pAzupata matane lagatA keTalAka graMthanI racanA paNa karI lAge che. teo vedanA maMtromAM ke vedAMtamAM masta rahetA. emaNe rAjAone dIkSA ApavA, pazupatinAM sthAnonI rakSA karavA tathA . yAtrAo karavA pravAsa AraMbhe ane emaNe ghaNAM tIrthasthAnonI yAtrA karI. - teo mAlava dezamAM AvI dhArApurI gayA. pachI avaMtinI ("ujayinI) jaI, mahAkAladevanA maThanA bhaktonA ziSya thaI tyAM keTalAye divase, balake varSo sudhI, rahyA ane kaThaNa vrata karyuM. AvuM tapa emaNe kAnyakuja ane mALavAmAM. paNa kareluM. tapane lIdhe "tanidhi' tarIke khyAti pAmyA. tapanA prabhAvathI emaNe mALavAnA paramAra rAjAone ziSya banAvyA ane tyAMnA pAzupata maThanuM saMrakSaNa karyuM tathA potAnA para atiprasanna thayelA. gurjarezvara jayasihadeva(siddharAja)no bhrAtRbhAva prApta karyo. emaNe siddharAjane , somanAthanA zivAlayane jIrNoddhAra karavAno upadeza karyo. rAjAe emane mukhya pada ApyuM ane zraddhAthI emanI sevA karI, paraMtu siddharAja jIrNoddhAra karAve te. pahelAM to svargavAsI thaze. bhAvabRhaspatie kumArapAlane jIrNoddhAra karavAno upadeza karyo ane somanAthanA maMdirano jIrNoddhAra thayo. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAya [ 31 prabhAsapATaNanA zilAlekhamAMnA ulekho parathI lAge che ke somanAtha maMdirane A jIrNoddhAra rAjA kumArapAlanI udAra rAjya thI tathA gaMDa bhAvabRhaspatinA sakriya puruSArthathI thaye haze. kumArapAla jIrNoddhAra thayelA maMdirane joIne atiprasanna thayo ane eNe emane "gaMDa'nuM pada kAyama mATe arpaNa karyuM, ane brahmapurI nAmanuM gAma paNa likhita zAsanathI ApyuM. vizeSamAM emane somanAtha tIrthanA sarveza-gaDezvara banAvyA, ane eNe emane pitAnI mudrA paherAvI. bhAvabRhaspatie prabhAsapATaNamAM meru nAme na prAsAda karAvyuM, 555 saMtonI pUjA karI ane maMdiranI dakSiNamAM tathA uttaramAM majabUta durga baMdhAvIne nagarane vistAra karyo. gaurI bhImezvara kapardI(ziva) siddhezvara vagere devonAM maMdiro para suvarNanA kaLaza caDAvyA. uparAMta emaNe eka nRpazALA banAvI tathA rasoDAM ane sarasvatI-vApI baMdhAvI. kapardI (zaMkaranA) maMdiranA agrasthAnamAM staMbhanA AdhAravALI eka paDasALa emaNe baMdhAvI. vaLI zivanuM Asana karAvyuM ane pApamocananA maMdirano jIrNoddhAra karAvyo. emaNe brahmA, viSNu ane rudra ema traNa devanI sthApanA karI ane dehatsarganA kinAre pagathiyAMnI sIDI karAvI. brAhmaNane ghara baMdhAvI ApyAM ane apara caMDikAnI sthApanA karI. sUrya-grahaNa ane caMdra-grahaNanA parva-dine teo vidvAna ane guNavAna dijene dAna ApI emanuM saMmAna karatA temaja pAMca parva-dinee niyamita dAna ApatA. bhAvabRhaspatinAM patnInuM nAma mahAdevI hatuM ane teo sehala vaMzanAM hatAM. emane aparAditya, ratnAditya, somezvara ane bhAskara e nAmanA cAra putra ane pratApadevI nAme putrI hatI. bhAvabRhaspatinA putro paNa vidvAna hatA. pratApadevInuM lagna vidhezvararAzi nAmanA vidvAna pAzupatAcArya sAthe thayuM hatuM. bhAvabRhaspati zaMkaranI bhaktimAM masta hatA. verAvaLanA zilAlekhamAMnA ulekha (Aka naM. 10) parathI kumArapAla ane bhAvabRhaspatie ujajanamAM pravartatA pAkhaMDa matanuM nirasana (nirAkaraNa) karI tyAM zuddha tatva pravartAvyuM hovAnuM sUcita thAya che. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 ] selaMkI kAla [pra. vizvezvararAzi bhImadeva 2 janA verAvaLanA zilAlekhamAM vizvezvararAzi nAme eka tape nidhino ullekha Ave che.12 teo zivane aMza gaNAtA. emanAthanA maMdiranA saMrakSaNamAM emaNe khAsa phALo Apyo hato. teo gaMTha bhAvabRhaspatinI putrI pratApadevIne paraNyA hatA. rAjA kumArapAlanA anugAmI ajayapAlanI vinaMtIthI vizvezvararAzie zrI temanI sthiti uddhArI tyAre e rAjAe emane gaMDanA pada para sthApita karyA. ajayapAlanI jema mUlarAja 2 je paNa emanI pUjA karato hato. bhImadeva 2 jAnA samayamAM jagadeva nAme koI puruSa pAse vizvezvarAzie somanAthane meghanAda nAme prAsAda karAvyo hovAnuM A zilAlekhanI khaMDita paMkti o parathI mAlUma paDe che 13 durvAsu bhImadeva 2 jAnA samayamAM (vi. saM. 1266)mAM vAmanasthalI (vaMthaLI)nA somanAthadevanA sthAnAdhipati zrI durvAsu nAme hatA.4 vimalaziva muni vi. saM. 1273(I. sa. 1217-18)nA somanAtha zilAlekhamAM zrIdharanI prazastino mukhya viSaya pUro thatAM aMtima zvakomAM vimalaziva munine, prazastinA ktane ane navAM baMdhAyelAM maMdironA zilpIne paricaya ApavAmAM Avyo che.15 pUrvApara saMbaMdha parathI vimalaziva muni bhImadeva 2 jAnA samayamAM thayelA zrIdharanA samakAlIna hovAnuM tathA prAyaH somanAtha tIrthanA e samayanA sthAnAdhipati hovAnuM sUcita thAya che. gaDa vIrabhadra vIrabhadra somanAtha devapaTTananA parama pAzupatAcArya gaMDa hatA. gaMDa zrI vIrabhadde nAnAkane maMgala gAmanI Upajano sAtamo bhAga arpaNa karyo hato evuM nAnAka-prazastimAM jaNAvyuM che. 17 gaMDathI para vIrabhadrane umAdevI nAme putrI hatI, jenuM lagna gaMDakI para bRhaspati sAthe thayuM hatuM. 18 gaMDathI vIrabhadranI sAthe vidyArAzi ane kArarAzi e be pAzupatA cAryonAM nAma paNa ApelAM che. 19 emanA saMbaMdhamAM caMdrazvara, vaidyanAtha, kakezvara, ane kazvarIdevI e devatAonAM maMdirone paNa ullekha Ave che.20 vaLI eka maTha paNa baMdhAvyo hato. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -14 muM ] dharmasaMpradAyo [ 393 - abhayasiMha mahaMta abhayasiMha paMcakulanA mukhya mANasa hatA ane gaMDathI paravIrabhadranA pAripAzvaka (sevaka-madadanIza) hatA. emanA paMcakule arjunadevanA samayamAM vi. saM. 132 (I. sa. 1264)mAM somanAtha devapaTTanamAM masjidanA bAMdhakAma ane ene lagatA dAnane temaja nAnAkanA prazastilekhane pratipati (anumati) ApI ' hatI.21 patripurAMtaka ajunadevanA samayamAM teo navaghaNezvara maThanA sthAnapati hatA ane arjunadevanA samakAlIna hatA. somanAtha devapaTTananI majidane apAyelAM dAnamAM e nagaranI aMdara AvelI eka paDALI(pallaDikA)ne samAveza thAya che. e paDALI dAna denAra khejA pIreje patripurAMtaka tathA vinAyaka bhaTTAraka pararanezvara vagere pAsethI lIdhI ' hatI.23 * A parathI patripurAMtaka, je navaghaNezvaranA sthAna pati hatA temanuM sthAna somanAtha paTTanamAM AvyuM hovAnuM jaNAya che. vidhArAzi A AcAryane ullekha somanAtha pATaNanA pravezadvAranI dIvAlamAM AvelA saMvata vinAnA zilAlekhamAM Ave che.24 lekhanA vAcya zabda parathI teo pAzupatAcArya hatA e nakkI thaI zake che. AnA pachI tarata ja khaDezvaranA maThane ullekha Ave che. kArarAzi somanAtha pATaNanA pravezadvAranI dIvAlamAM AvelA saMvata vinAnA zilAlekhamAM emane traNa vAra ullekha Ave che.rapa A lekhamAM pAzupatAcArya gaDathI vIrabhadra, vidyArAzi vagerenA paNa ulekha Ave che. parabRhaspati - somanAtha devanA sthAna pati vIrabhadranI putrI umAnA pati tarIke gaMDakI para bRhaspatine ulekha somanAe pATaNanA gaurIkuMDanA lekhamAM Ave che. umAnA pati gaMDazrI bRhaspatie athata gaMDa para bRhaspatie tripurAMtakane AcArya banAvIne 6 ThThA mahattara nImyA e ulekha sitrAprazasti(vi. saM. 1343)mAM Ave Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 ] selaMkI kAla [ prache. 27 e parathI ema mAnI zakAya ke gaMDagrI vIrabhadra pachI enA jamAIgaMDakI bRhaspati somanAthadevanA sthAna pati tarIke AvyA haze. kArtika rAzi sAraMgadevanA samayanI devapaTTananI siMtrA-prazastimAM kArtika rAzino ullekha Ave che. 28 teo somanAthanA sthAnAdhipa(maThAdhikArI) hatA ane vAlmIkirAzinA purogAmI hatA. vAlmIkirAzi tripurAMtaka (vi. saM 1343)nA purogAmI ane guru, hatA. A parathI kAttikarAzi bhImadeva 2 jAnA rAjyakAla(saM. 1234 thI 298)mAM thayA. teo gAgye gotranA hatA. vAlmIkirAzi devapadananI jiMtrA-prazastimAM kArtikarAzinA anugAmI tarIke vAlmIki rAzino ullekha Ave che. 28 teo tripurAMtaka(vi. saM. 1343)nA guru hatA ane tripurAMtakane juvAna vaye sahunA upadezaka tarIke nImelA. tripurAMtaka sAraMgadevanA samayamAM vi. saM. 1343(I. sa. 1287)mAM prabhAsapATaNamAM tripurAMtaka-prazasti kotarAI che.30 | tripurAMtakanA gurunuM nAma vAlmIkirAzi hatuM. emanAM mAtAnuM nAma mAhaNa-- devI hatuM ane patnInuM nAma ramAdevI hatuM. A baMnenA nAme emaNe zivAlaya baMdhAvelAM. taruNa vaye teo puruSonA upadezaka nimAyA hatA. emanA hastakamala vaDe pratiSThA pAmelA paththara paNuM sAkSAta devo bane che evI emanA. caritanI prazasti thaI che. himAlaya-kedAranAtha, prayAga, zrIparvata, narmadA, godAvarI-yaMbaka, rAmezvararAmasetu, e pramANe cheka uttarathI dakSiNa sudhI tripurAMtake yAtrA karI ane pachI uttaramAM pAchA pharIne e pazcima kinAre devapaTTana athavA prabhAsa AvyA evuM tIrthayAtrAvarNanamAM jaNAvyuM che. tripurAMtake somezvaranA maMDapanI uttara, jIrNaTikAnA sthAnanI pAse, pAMca zivAlaya karAvyAM H 1. pitAnI mAtA mAhaNadevInA nAmathI mAhaNezvara, 2. umApati--DabRhaspatinA nAmanuM zivAlaya, 3. bRhaspatinAM patnI umAnA. nAmathI umezvara, 4. potAnA nAma parathI tripurAMtakezvara ane 5. pitAnAM panI. ramAnA nAmathI ramezvara. A cenA vacalA bhAgamAM gaurakSaka(garakha)nuM, bhairavanuM.. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM] dharmasaMpradAyo [ 39 hanumAnanuM,sarasvatInuM ane siddhivinAyakanuM ema sthAna karAvyAM ane uttaranA kAra sAme suMdara staMbha upara toraNa karAvyuM. A maMdironA nibhAva ane nityapUjAnI vyavasthA eNe pote ane bIjAo pAsethI keTalAka lAgA apAvI karI. . vedagarbha rAzi bhImadeva 2 jAnAM vi. saM. 1283(I. sa. 1227) thI 1296(I. sa. - 1240)nAM tAmrazAsanamAM ane tribhuvanapAlanA vi. saM. 1299(I. sa. 1243)nA . tAmrazAsanamAM A AcAryane ullekha Ave che. e samaye vedagarbha rAzi maMDalInA mUlanAtha athavA mUlezvaradevanA maThanA . sthAnapati hatA. mUlarAja 1 lAnA samayamAM baMdhAyelA maMDalInA e mUlanAthadevanA maMdiranI sAthe bhImadeva 2 jAnA samayamAM eka maTha jaDele hato ane emAM ghaNA . rogI rahetA hatA. rAjA tribhuvanapAlanA samayamAM to enI sAthe satrAgAra joDeluM paNa jovA maLe che. bhImadeva ra jAnA samayamAM solaMkI rANaka AnAnA putra lUNapasAke pitAnAM . mAtApitAnA nAmathI salakhaNapuramAM sthApela Analezvara ane salakhaNezvaranAM je maMdira baMdhAvyAM hatAM ane enI sAthe je satrAgAra jaDelAM hatAM te paNa e ja vedagarbha rAzinA hastaka mUkavAmAM AvyAM hatAM. Ama vedagabharAzi maMDalI ane salakhaNapura e be sthaLa sAthe saMkaLA--- yelA hatA vedagabharAzine somezvara nAmano putra hata 32 kedArarAzi bhImadeva ra jAnA samayane vi. saM. 1265(I.sa. 1209)ne Abune . zilAlekha A AcAryo kotarAvela che33 teo cApalA gotranA hatA ane avaMtinA nUtana maThanA adhipati hatA. A lekhamAM kedArarAzinA guruonI paraMparA-1. vAkalarAzi, 2. peja- rAzi, 3. yogezvararAzi, 4. maunarAzi, 5. yogezvarI-tapasvI sAdhvI, 6. durvAsarAzi (ane che. kedArarAzi)ApI che. emanI bahenanuM nAma mekSezvarI hatuM. e zevadharmAvalaMbI hatI eNe e. zivAlaya baMdhAvyuM hatuM. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla ( [ . kedArarAzie zUlapANinAM be bhavya zivAlaya baMdhAvyAM. uparAMta koTezvaranA (zivanA) maMdirano vizALa jIrNoddhAra karAvyuM. eNe atulanAthanA jUnA nivAsasthAnanuM samArakAma karAvyuM ane kanakhala zaMbhunA maMDapamAM zyAma paththaranA staMbhanI hAra baMdhAvI. A uparAMta eNe AkhA kanakhalamAM pharasabaMdhInuM bhavya kAma karAvyuM ane A sthAnamAM UMcI dIvAlavALo koTa caNAvya. vizvAmitrarAzi teo maMDalInA mUlezvaradevanA maThapati hatA. vedagabharAzi pachI zrI. vizvAmitranI maThapati tarIke nimaNUka thaI lAge che, vAghelA rAjA vIsaladevanA samayamAM vi. saM. 1317(I. sa. 1262)mAM mahAmaMDalezvara rANakazrI sAmaMtasiMhadeve AzApallImAM tathA maMDalImAM brahmabhojana, maThapatine nirvAha temaja balAlanArAyaNa ane rUpanArAyaNanI paMcopacAra pUjA ane naivedya mATe bhUlezvaranA maThapati mahAmunIndra rAjakula zrI vizvAmitrane dAna ApyuM hatuM.34 nAme gujarAtamAM maLatA A pAzupata AcAryonA nAmamAM "zarmA." "AcArya, rAzi," "ziva." "muni, "sAha" ke "siMha" jovA maLe che, emAM "rAzi upapada sahuthI vizeSa pracalita hatuM. A AcAryonAM nAmanI AgaLa keTalIka vAra "bhAva" athavA "gaMDa" zabda paNa prajAto Ama gujarAtamAM pravartelA pAzupata saMpradAyamAM aneka prasiddha AcAryo thaI gayA ane emAMnA ghaNAne maMdira tathA maThanA nirvAha mATe solaMkI tathA vAghelA vaMzanA rAjAo taraphathI anekAneka bhUmidAna maLatAM hatAM. e saMpradAyanA vyApaka prasAranAM tathA AcAryonI rAjapriyatAnAM ghotaka che. AmAMnA moTA bhAganA AcAryo prakAMDa paMDita, pavitra tathA udAtta caritavALA hatA, uparAMta - A AcAryoe to gurunA ke emanAM kuTuMbIjananA nAme vividha maMdira baMdhAvIne, somanAtha jevA prasiddha zivAlayanA jIrNoddhAra karAvavAmAM nimitta banIne guja. rAtanA sthApatya-sarjanamAM paNa mahatvano bhAga bhajave. Ama gujarAtanA sAMskRtika ghaDataramAM tathA zaiva dharmanA vikAsamAM A AcAryono phALo mahatvano -gaNAvI zakAya Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] [ 30 dharmasaMpradAye pAdaTIpe 1. juo graMtha 2, pra. 15, pariziSTa. 2. gu. ma. rA. I., pR. 156 3. gu. e. le, bhA. 2, lekha 138 4. ejana, lekha 139 5 se.dha. sa. i. . 15ra 6. gu. e. le, bhA. 2, 145 7. harizaMkara pra. zAstrI, "gujarAtanA pAzupatAcAryo", "zrI phArbasa gujarAtI sabhA mahesava graMtha, pR. 30 8. gu. e. le, bhA. 2, lekha 155 9. ejana, lekha 204 10. prabhAsapATaNanA lekhamAM potAnA akhila AgamanuM uddaghATana karatuM zAstra , eTalo ulekha che (. 7), paraMtu emane koI graMtha maLyo nathI. 11. "gaMDa no artha rAjAonAM birudemAM "malla" jevo che. mahatanA saMdarbhamAM e - pradhAna (mukhya) athavA zreSTha evo artha dharAve che. 12. gu. e. le, bhA 2, lekha 204 13. vi . 1273 nI zrIdhara-prazastimAM A maMDapa bhImadeva 2jAe karAvyo hovAnuM - jaNAvyuM che (ejana, lekha 163). 14. ejana, lekha 162 15. ejana, lekha 163 16. ejana, bhA. 3, lekha 2017 17. ejana, lekha 219 . 26. D. B. Diskalkar, Inscriptions of Kathiawad, No. 19 19-20. Ibid, No. 21 21. gu. e. le, bhA. 3, lekha 217, 219 22-23. ejana, lekha 217 24-25. D. B. Diskalkar, op. cit., No. 21 ra6. Ibid, Nos. 19, 20, 27-30. gu. e. le., bhA. 3, lekha rarara 31. ejana, lekha 166, 170, 186, 201, 22, 205 32. ejana, bhA. 2, lekha 186 33. ejana, lekha 16, 34. ejana. lekha 216 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 bhAratamAM sUrya pUjA ane ene gujarAtamAM prasAra saryapUjA: vedamAM sUryanA ullekha maLI Ave che. RgvadamAM sUrya mAmAM antarata kaheluM che. sUryane mATe savitu, pUjana, bhaga, vivasvata, mitra, aryamata ane viSNu nAme vaparAyAM che. pAchaLathI sUryanI saMkhyA bAranI gaNavAmAM AvI. keTaleka ThekANe A bAra nAma A pramANe ApelAM cheH dhAtu, mitra, aryamana, rudra, varuNa, sUrya, bhaga, vivaravata, pUSa , savitu, tvaSTra ane viSNu. A bAra nAma judA judA graMthamAM judI judI rIte batAvelAM che, chatAM paNa emAMnAM moTA bhAganAM nAma ekasarakhAM jaNAya che. bAra AdityanI sAthe bhAratanA dhArmika jIvanamAM nava graha agatyanuM sthAna bhogave che. nava grahamAM ravi (sUrya), soma (caMdra), maMgaLa, budha, bRhaspati (guru), zukra, zani, rAhu ane ketu gaNAya che. sUrya ane enA judA judA svarUpanI pUjA uttara vedakAlamAM paNa jaNAya che. rAmAyaNa, mahAbhArata ane purANomAM sUrya pUjAnA ghaNuM ullekha che. zruti ane smRtimAM paNa sUryapUjAnAM pramANa maLe che. gupta samayanA saMskRta graMthamAM paNa sUryanA ullekha che. sUryanA pUjaka "saura" nAme jANatA hatA. sUryane carAcara cIjonA AtmA gaNavAmAM AvatA. sUrya saMpradAyanA anuyAyIo rAtuM tilaka ane rAtA puSpanI mALA paheratA. vaLI ATha akSaranA gAyatrI maMtrane japa karatA.* khristI saMvatano prAraMbhakAlamAM vyavasthita rIte sUryane saMpradAya uttara bhAratamAM vikAsa pAmyo hato. sUryanI mUrti paNa IrAnI asaravALI jaNAya che. sAhityakAya ane purAtattvIya sAmagrIthI pUrva IrAnanI asara sUryanI mUrtimAM che e sAbita karI zakAyuM che. sAMbane koDha thayuM hatuM ane enA nivAraNa mATe zakaThIpamAM thatI sUryanI pUjA pramANe pUjA karavAthI ene koDhano roga nAza pAme evo vistRta vRttAMta bhaviSya, varAha, sAMba vagere purANomAMthI maLI Ave che. keTalAka graMthAe ema paNa noMdhyuM che ke sUryanuM sau prathama bhavya maMdira caMdrabhAgA nadIne kinAre mUlasthAnapura(hAlanuM mulatAna-pazcima paMjAba)mAM kara vAmAM AvyuM hatuM. yuena svAMge (IsunI 7mI sadI) potAnI pravAsanoMdha lakhI - che temAM mulatAnanA bhavya sUryamaMdiranuM varNana ApeluM che, jyAre keTalAMka purANa Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 399 14 muM 1. dharmasaMdAye sAMbAditya nAmanI sUryanI mUrtinI sthApanA mathurAmAM sAMbe karI ema nedhe . che. bRhatsaMhitAmAM zakadIpanI asaravALI sUrya pUjA uttara bhAratamAM hatI evo spaSTa ullekha che, ane emAM noMdheluM che ke IrAnamAM sUryanI pUjA karanArA "maga" nAmanA pUjArIoe bhAratamAM AvIne sUryanI pUjA zarU karI.8 abbIranI paNa noMdhe che ke IrAnanA pAdarIo, jeo bhAratamAM AvyA teo, "maga" nAmathI jANItA hatA.9 | bhAratanAM gaNanApAtra sUryamaMdiramAM IsunI AThamI sadInuM kAzmIranuM mArtaDa maMdira, agiyAramI sadInuM gujarAtanA moDherAnuM sUryamaMdira ane teramI sadInuM orissAnA koNArkanuM sUryamaMdira che. 10 sUrya pUjAnA u9lekhovALAM keTalAMka zilAlekho ane tAmrazAsana paNa maLI AvyAM che. keTalAka rAjavIo sUryabhakta hatA; jemake valabhInA maitraka rAjAemAM mahArAjA dharapaTTanuM nAma sUryabhakta tarIke jANItuM che. 12 uparAMta thANezvaranA puSyabhUti rAjyakartAomAM rAjyavardhana, Adityavardhana ane prabhAkaravardhana vagere parama Adityabhakto hatA.13 - bhAratIya kalAmAM sUrya : bhAratIya kalAmAM sUryane judAM judAM pratIka dvArA rajU karavAmAM Avela che. vaidika yajJAdi vidhimAM cakra, sonAnI vartulAkAra nAsaka, kamaLanuM phUla vagere sUryanAM pratIka tarIke vaparAtAM. pAchaLathI sUryane mAnavAkAre rajU karavAmAM AvyA. je sUryane ja ApaNe savAramAM UgatA. madhyAhane tapatA ane sAMje asta pAmatA joIe chIe te to dhagadhagatA tejane geLo che, paNa bhAratIya mUrtividhAnakalAmAM ene mAnavAkAre be svarUpomAM batAvela che: (1) e sAta gheDA joDelA rathamAM ghUmato AlekhAya che. enA be hAthamAM kamaLa dhAraNa karelAM hoya che ane kamalAsana upara e birAjamAna hoya che. (2) keTalIka vAra cAra bhujAdhArI sUryanArAyaNa sAta ghoDA vaDe kheMcAtA mahArathamAM besIne nIkaLatA darzAvyA hoya che. aNu emano sArathi che. AmAM sUryanA cAra hAtha paikI be hAthamAM khIlelAM kamaLa ane be hAthamAM ghaDAonI lagAma hoya che. enI beu bAjue USA ane pratyuSA nAmanI anucarIo tIra kAmaThAM sAthe hoya che ane enI sAthe be (1) rikSabhA ane (2) rAjJI athavA cAra patnIo-rAjJI, rilubhA (ke nilubhA), chAyA ane suvarcasA hoya che. sUryanA hAthamAMnAM praphalita kamaLo UgatA sUryanAM pratIka che. sAta azvo sAta vAranuM sUcana kare che. sUryane hAthamAM rahelI lagAma samasta jagatane sUrya vIMTI-AvarI le che evo bhAva vyakta kare che. rathanAM be paiDAM mahinAnAM be Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 ] sAlakI kAla [ prarU pakhavADiyAnAM sUcaka che. USA ane pratyUSA dhanuSa ane bANa vaDe adhakArane bhede che. azva nIceneA daitya aMdhakArarUpI daitya che. sUryanI patnI rAnI, rikSubhA ke nibhubhA, chAyA ane suvaMsA anukrame bhU, ghau, chAyA ane prabhAnAM pratIka che. sUryanA rathamAM rahelA siMhadhvaja dharmAMnI bhAvanA batAve che. keTalIka vAra sUryaMnI UbhelI mUrtinI e bAjue eka eka puruSa AkRti hoya che te daMDa.. ane piMgala nAme enA jANItA anucara che. sUryanI DAkhI bAjue hAthamAM. daMDa pakaDIne daMDa UbhelA che. keTalAka ene daMDanAyakanA nAmathI eLakhe che. jamaNI bAjue piMgala hAthamAM khaDiyA ane kalama laI ne UbheleA hoya che. sUrya bakhtara ke vaca pahere che. akhtara kuzAna samayanA paheravezane maLatuM Ave che. A bakhtara ke kavaca IrAnI asara batAve che. 14 sUryanI UbhI mUrti lazkarI pozAkamAM paNa maLI Ave che. lazkarI peAzAkavALA sUne UMcA khUTa paherAvavAmAM Ave che. brAhmaNa dhamanA kAI paNu devane lazkarI pAzAka ane khUTa hAtA nathI tethI AvA prakAranI sUryanI mUrtine paradezI asaravALI gaNAvavAmAM Ave che. A uparAMta sUryanI mUrtine kamare aviyAMga ( pArasI loko, pahere che tevI janAI) hAya che. sUryanI mUrtimAM jaNAtuM bakhtara, aviyAMga ane UMcA khUTa paradezI eTale ke IrAnanI spaSTa asara batAve che. AvI mUrtinu varNana viSNudharmAMttarapurANamAM ApyuM che. 15 viSNudharmAMttarapurANamAM bhAra AdityonA ullekha che, paraMtu tenAM judAM judAM nAma ke enAM vana emAM ApelAM nathI, paraMtu TUMkamAM ema jaNAveluM che ke AdityA sUnA jevA karavA vizvakazAstramAM bAra AdityamAMthI dasa AdityAne cAra bhujAmAM varNavelA che. ane bAkInA mene dvibhuja kahelA che. A e Aditya te pUn ane viSNu che. 16 A bAra AdityAnI pRthak pRthak mUrtie zilpamAM bhAgyeja najare paDe che. keTalIka vAra mukhya sUryanI mUrtinA parikaramAM bAkInI agiyAra sUrya-mUrti eda kaMDArelI tevAmAM Ave che. nava graheA : ghaNI vAra sUryAdi navagrahanuM aMkana thatuM jovAmAM Ave che. viSNudharmAMttarapurANamAM graheAnI pratimA vize zAstrIya varNana Apelu che. 17 viSNudharmAMttara, agnipurANa, aMzumadbedAgama, zilparana vagere graMthA nave grahonAM svarUpAnuM varNana Ape che. 18 A graho chUTaka chUTaka ke samUhamAM kevI rIte batAvavA e aMge spaSTa niyamA jaNAvelA che. paththaramAM kaMDArelI grahanI AkRtio bhAratavarSanA judA judA bhAgamAM madhyayuganAM madirAmAM sthApatyanA eka bhAga tarIke jaNAya che. emAM mukhyatve UbhelI AkRtio hAya che, bhAgyeja kheThelI grahonI Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dhamasaMpradAya [401 AkRtio emAM jaNAya che. grahanI rajUAta maMdiramAM thatI hovAthI eka mAnyatA evI pracalita che ke maMdironA rakSaNa mATe sthapatio sthApatyanA eka bhAga tarIke rahenI eka takatI mUkatA. gujarAtamAM suryamaMdiraH gujarAtamAM sUryopAsanA prAcIna samayathI jovAmAM Ave che. maga brAhmaNoe bhAratavarSanA pazcima kinAre ane khAsa karIne saurASTranA pradezamAM nivAsa karyo hato tyAM sUrya maMdira sthApyAM hatAM. A pradeza mAMthI mitraka-anumaitrakakAlIna ghaNuM sUryamaMdira prApta thayAM che e enI khAtarI karAve che. vaLI AmAMnAM keTalAMka maMdiromAM to Aje paNa sUryamUrti (alabatta ghaNA pAchalA kAlanI) pUjAtI hovAnuM jANavA maLe che; dA. ta. pasanAvaDA, kIMdaraDA, pAtA, jamaLA, sutrApADA, akhAdara, pAchatara, bariyA, zrInagara, thAna vagere sthaLonAM prAcIna maMdiromAM sUryamatio pUjAya che. 19 pasanAvaDAmAM gAyatrImaMdira paNa che. 20 - ahIMnI prAcIna sUryamUrtio Adityezvara, sAMbAditya, bAlArka vagere nAme pUjAtI hovAno ullekha maLe che. 21 saurASTranA yAdava, kAThIo ane jeThavAomAM sUryopAsanA pracalita hatI. valabhInA mitraka rAjAomAMne eka parama Adityabhakta" hato.22 lATanA paToLAM vaNavAvALAoe (paTTavAyAe) mAlava dezanA dazapura nagaramAM (hAlanA maMdasaramAM) vi. saM. 493(I. sa. 437)mAM dIptarazminuM sUryamaMdira baMdhAvyuM hatuM.23 dakSiNa gujarAtanA zarUAtanA gurjara rAjAo Adityabhakta hatA: rASTrakUTa rAjAonA samayamAM jaMbusara najIka koTipuramAM eka sUrya maMdira hatuM.24 solaMkI rAjA bhImadeva 1 lAnA rAjya-amala daramyAna meDherAnuM sUryamaMdira baMdhAyuM hatuM. 25 pATaNanA sahastraliMga taLAvanA kAMThe bhAyalasvAmI nAmanA sUryanuM maMdira havAne ullekha sarasvatIpurANamAM che. 26 saM. 1291(I. sa. 123435)nA eka zilAlekhamAM viradhavalanA vikhyAta maMtrI vastupAle nagarakonagarA)mAM sUryapatnI ratnAdevI ane rAjadevInI sthApanA karAvyAno ullekha che. 27 saM. 1346 (I. sa. 1290)nA eka zilAlekhamAM 8 sUryaputra revaMtanI mUrtine tathA khaMbhAtanA saM. 135ra(I. sa. 1295-96)nA zilAlekhamAM sUryamaMDalane ullekha che. 29 mahesANA jillAnA visanagara tAlukAmAM AvelA piludrA gAmamAMthI eka kIrtitoraNa maLyuM che. teraNanA staMbha paranI vacalI kamAnamAM sUryanI mUrti se-26 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 ] sAlakI kAla [31. kaMDArelI che. A tAraNu koIka sUrya`madiranu hAvAnuM manAya che.30 sAmanAthamAM triveNI pAsenuM sUrya ma dira tathA hiraNyA nadI kAMThe AvelA TekarA paranuM sUrya maMdira,31 pArabaMdara pAsenA bagavadaranuM sUrya madira (emAM sUma' ane rannAnI mUrti che),32 kacchamAM kacakATa33 ane koTAyanAM sUryaMmadira-4 tathA kherALu3pa vagere sthaLAnAM sUrya maMdira khAsa ullekhanIya che. A madirAmAM sUya mUrti hAla pUjAya che. sAbaramatI, mezvA ane haraNAvanA kinArA para kheDabrahmA, zAmaLAjI ane peAlAnAM jagalAmAMthI sU`dizanA avazeSa maLyA che.36 : * sUrya mUtie kadavAra maMdiranA etara'gamAM DAkhethI jamaNe pAMca mUti A e. teomAM sUrya, brahmA, viSNu, ziva ane caMdra (?) tathA kaLaza che. sUryanI mUrti kamalAsanamAM birAjamAna che. sUryanA baMne hAthamAM kamaLa che. A kamaLa khabhA sudhI UMcAM karelAM che. sUryamUrtinA pagamAM bUTa hAma evA bhAsa cAya che. A mUrtinAM lakSaNa spaSTa nathI tethI e kayA samayanI haraze e kahevuM muzkela che, paraMtu mUrti utkaTika ' che. A takatImAMnI viSNu ane caMdranI mUrtie utkaTikAsanamAM che. mADherAmAM sUryanI sevya pratimA nathI, paraMtu mUti mATenI bhadrapIThikA che ane e bhadrapIDhikAnA AgaLanA bhAgamAM sUrya racanA sAta gheADA kotarelA meAjUda che.38 maMdiranA aitaraMgamAM nava graheAnI mUrtio che.39 AvI nava grahanI AkRtie mADherAnA maMdira uparAMta thAna4- ane prabhAsanA triveNInA41 sUrya maMdiranA khetaraMgamAM che. meADherAnA ma MdiranI bArasAkhamAM sUryanI beThelI AkRti che. maMdiranA pharatA geAkhamAM sUryaMnI UbhelI AkRtio cAna42 ane prabhAsanA triveNInA maMdiranI43 bArasAkhanA uttarAMgamAM che. sUnAM maMdira mukhyatve pUrvAbhimukha hoya che. meDherAnA sUrya maMdiranI dIvAla ane geAkhamAM sUryanI ghaNI AkRti che. aDrese mADherAnI e mUrti enI AkRtie chApI che.44 emAMnI eka AkRti samabhaMga mUti che. e sAta gheADAethI kheMcAtA rathamAM jaNAya che. enA bane hAtha khaMDita che, paraMtu emanA hAthamAM rahelAM khIlelAM kamaLAnI AkRti meAjUda che. A mUrti enAM keTalAMka lakSaNeAthI dhyAna kheMce tevI che. mUrti kirITa mukuTa, kuMDala, hAra, khakhkhara, kaTimekhalA, abhyaMga, UMcA bUTa ane uttarIya vastrothI zAbhe che. mUrtinI nIcenI jamaNI bAjue pi'gala ane DAbI bAjue daMDa che. daMDa ane piMgalanI pAchaLa azvanA mukhavALA azvinIkumAre| bhelA che, A maMdiramAM sUryanI bIjI paNa mUti che temAM zilpAkRtinAM suzAbhana ochAM che. A mUrtinA hAthamAM rahelAM kamaLa khabhA karatAM paNa vadhu UMcAM che. pagamAM UMcA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] dharmasaMpradAyo [ 403 bUTa hoya ema jaNAya che. mUrtinI bAjumAM azvinIkumAre nathI, paraMtu mAtra anucare UbhelA che. A AkRtimAM sUryarathanA azva nathI, paNa sUrya mUti kamalAkRti upara UbhelI che. sUryanI mUrtinA uparanA bhAgamAM baMne bAjue vidyAdharo che. A vidyAdharo jANe ke sUryanI pUjA karatA hoya ema batAvelA che.45 maMdiranI dakSiNa bAjunA gokhamAM bIjI eka sUryapratimA che tenI baMne bAjue azvinIkumArone badale strInI AkRtio che. A strIo sUryanI patnI rANI ane nikSabhA tarIke oLakhAya che.45 thAnanA sUryamaMdiranI bArasAkhamAM paNa sUryanI mUti ukaTikAsanamAM che ke A mUrtine samaya prAncaulukya mAnavAmAM Ave che. amarelI pAsenA dAmanagara pAsethI sUryanI eka mUti maLI AvI che. A mUrti UbhelI che ane enA page UMcA bUTa che. sUrya pite sAta gheDAovALA rathamAM che. sUryane parikaramAM sUryanI kula 11 mUrti che. baMne bAjue pAMca pAMca sUrya ane mastaka upara eka sUrya, A rIte kula 11 Aditya beThelA ane bAramI mukhya UbhelI mUrti. mukhya sUryanI baMne bAjue be be AkRti che temAM be puruSa-AkRti che; e daMDa ane piMgala che. A uparAMta bIjI be AkRti strIonI che te sUryapatnIo heya ema mAnavAmAM Ave che. mukhya sUryanA baMne hAthamAM khIlelAM kamaLa che. kamaLanA uparanA bhAgamAM gaMdhanI AkRtio che. - kacchamAM bhUjanA myujhiyamamAM sUryanI eka UbhelI mUrti che. A mUrtine UMcA bUTa paherAvelA che. emanA baMne hAyamAM khIlelAM kamaLa che. enI bAjumAM -daMDa ane piMgalanI AkRtio che. A mUti pUrepUrI paradezI asara batAve che. eno pozAka paNa udIcya che. A mUrtimAM sAta ane ratha nathI e noMdhapAtra che. rAjakeTanA vaeNTrasana myujhiyamamAM sUryanI sapheda ArasanI mUrti che. A mUrtine prabhAmaMDala che. mUrtinI bAjumAM piMgala, daMDa ane devIo che.' zrImAlamAM jagavAmI sUryanuM maMdira hovAnuM manAya che. A maMdiramAM sUrya ane rannAdevInI kAipratimAo hatI. A pratimAonuM varNana zrI kanaiyA lAla bhAIzaMkara davee karyuM che. A maMdiranI mUrti mATe teo kahe che ke A maMdiranI mukhya suryapratimA zrImALanA bhaMga samaye mahAlakSmInI sAthe brAhmaNe lAvyA hatA evuM kahevAya che. A pratimA Azare trathI cAra phUTa UMcI, be hAthamAM kamaLa, mAthe mukuTa, UmelI, ane viSNudharmottara pramANe pratimAne Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404] lakI kAla [ a. vaNuM siMdUra je rakta, pAse rannAdevInI eTalA ja kadanI UbhI pratimA che. A pratimA caMpakanA kAThamAMthI banAvelI heI, enA upara caMpAnuM tela cepaDavAmAM Ave che. gujarAtabharamAM sUryanI kAipratimA aMgeno A eka utkRSTa namUno che. A mUrti hAla pATaNanA mahAlakSmI maMdiramAM jaLavAI rahI che.49 jUnAgaDhanA myujhiyamanI bahAranI bAjue paththaranuM eka tAraNa che. A teraNamAM sUryanI pratimA be rIte kaMDArelI che. ilikAlavaNanA vacalA gokhamAM sUrya beThelA che. e sAta gheDAothI kheMcAtA rathamAM utkaTikAsanamAM che. emanA bane hAthamAM dAMDIyukta kamaLo che. gekhanI bahAranI bAjue USA ane pratyuSA dhanuSa ane tIra laIne aMdhakArano nAza karatAM jaNAya che. mukhya gokhanI baMne bAjue bIjA be gekha che, jemAM sUryanI UbhelI mUrti che. be bAjunA rUpastaMbhomAM sUryanI cAra cAra UbhI mUrti che. enI baMne bAjue anucaro jaNAya che. Ama A toraNamAM kula 11 sUrya che. maMdiranI aMdara rahelI mukhya sUryamUrti sAthe toraNanI sUryanI 11 AkRti maLI kula 12 sUrya ke Aditya gaNAvI zakAya. A bArasAkhanI takatImAMnA AdityonI pAtaLI kaTi ane lAMbo kamaLaDa ilerAnI suryamUrtinI yAda Ape che, paraMtu mUrtine mukuTa ane ene vartulAkAra cahere rAjasthAnanI AkRtio sAthe sAmya dharAve che. AdityanI AkRtiovALuM taraNuM DhAMkamAMthI paNa maLI AvyuM che.51 sUryanI sAthenI devI sUryAnI mUrti rAjakeTanA myujhiyamamAM che ane enAthI judA prakAranI sUryA devI DhAMkanI mUrtiomAM jaNAya che. rAjakoTanA myujhiyamamAMnI devInI AkRti sapheda ArasanI che ane samabhaMgamAM che. ene be hAtha che. jamaNA hAthamAM kamaLa che. A hAtha keraNIthI vALe che ane kamaLa khabhA sudhI UMcAM che. DAbo hAya nIce laTakato che. devInI A AkRtinI alaMkArothI zobhAyamAna kezabhUSAmAM keza baMdha jaNAya che. mastakanA pAchaLanA bhAgamAM vartulAkAra prabhA che. devInI A AkRtinI baMne bAjue nIcenA bhAgamAM cAmaradhAriNI che.para DhAMkanI devInI AkRtinA jamaNA hAthamAM kamaLa pakaDelAM che. DAbo hAtha nIce laTakato che, paraMtu emAM biruM che. mUtizAstranI dRSTie sUryanI devInA hAthamAM biruM e muddo ghaNe agatyano che, kAraNa, sAmAnya rIte sUryanI devInA baMne hAthamAM be kamaLa hAvAM joIe tene badale devInI A mUrtinA hAthamAM mAtra eka kamaLa che. bIju devInI baMne bAjue be be strI-AkRti che. zirovelTana paNa rAjakoTanI sUryadevInI mUrti karatAM kAMIka judA ja prakAranuM che. prabhAmaMDala kamalAkAra che. saMpUrNapaNe vartulAkAra nathI e noMdhapAtra che.53 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM]. dharmasaMpradAyo [ 45 sUryanI sAthe ghaNI vAra bAkInA ATha grahanI AkRtio hoya che A nava graha maMdiranA pravezadvAranI bArasAkha taraMgamAM ane keTalIka vAra sUryapratimAna raNamAM kaMDArelA hoya che. somanAthanA sUryamaMdiranIpaja bArasAkhanI takatImAM nava AkRti che. A nava AkRti nava grahonI che. emAM sau prathama sUryanI UbhelI AkRti che. thAnanA sUryamaMdiranI bahAranI bArasAkhanApapa taraMgamAM nave AkRti beThelI kaMDArelI che. sau prathama sUryanI AkRti kadavAranA jevI ja utkaTikAsanamAM che. pAdaTIpe 1. sarasahitA, 1, 11, 1; A. A. Macdonell, Vedic Mythology, pp. 29 f 2. kanaiyAlAla bhA. dave, " gujarAtanuM mUrtividhAna", pR. 389 3. dA. ta. mAmArata, 2, 10, 16; manipurA, 4. 11 4. R. G. Bhandarkar, Vaisnavism, Saivism and Minor Religious Systems', p. 152 5 bhaviSyapurANa, a. 139 4. R. G. Bhandarkar, op. cit., p. 154 7. maNipurAi, 3. 13 8. vRetiA, . 8, Do. 11 EUR. Sachau, Alberuni, Vol, 1, p. 21 10. ka. mA. dave, "upayukta" pR. 317 11. Corpus Inscriptionum Indicarum, Vol III, pp. 70, 80, 162, 218 12. hariprasAda gaM. zAstrI, "maitrakakAlIna gujarAta, bhA. 1, pR. 68 13. Majumdar R. C. (Ed.), Classical Age, pp. 96, 437 98. V. S. Agraval, Gupta Art, pp. 9 f. 15. viSNudharmottara purANa, ane 3, . 67 16. J. N. Banerjee, The Development of Hindu lconography, p. 441 17. vi. 6. 5, 3, 67-1. ?C. J. N. Banerjee, op. cit., p. 443 24. H. Cousens, Somanatha and Other Medieval Temples in Kathia wad, pp. 41-43; 46-51, 71; K. F. Sompura, The Structural Temples of Gujarat. pp. 80-82, 91-93, 41, 498-499, 501, 503, 504; J. M. Nanavati & M A. Dhaky, The Maitraka and The Saindhava Temples of Gujarat, pp. 46-51, 58, 60, 61, 70 20. MSTG, p. 43 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla Tjha, 21. umAzaMkara jozI, "purANomAM gujarAta," pR. 121, 137, 148, 145, 220 22. ha. gaM. zAstrI, mai.gu bhA. 2, pR. 379 , 23. Fleet, Corpus Inscriptionum Indicarum, Vol. III, pp. 85-67; Mandsor Inscription', IA, Vol. XV, p. 196; R. G. Bhandarkar, op. cit., p. 154 28. H. D. Sankalia, Archaeology of Gujarat, p. 213 24. J. Burgess & H. Cousens, The Architectural Antiquities of Northern Gujarat, pp. 74 ff, 26. ka. bhA. dave, (saMpA.), "sarasvatIpurANa", saga 16, . 230, pR. 111 27. ratnamaNirAva bhImarAva, "khaMbhAtane ItihAsa," pariziSTa zo (pR. 263) 28. girajAzaMkara vallabhajI AcArya", "gujarAtanA etihAsika lekhe," bhA. 3, lekha naM. 222 A ra9. ejana, le. naM. 224 30. STG, p. 170, Figs : 214-c, 214-d. 31. H. D. Sankalia, Archaeology of Gujarat, pp. 91-92 32. SMTK., p. 71 33-38. J. Burgess, Report on the Antiquities of Kathiawad and Kachh, p. 214 ff. 34. Annual Report, Archaeology in Baroda, 1935-36, p. 12; STG., p. 184 36. ka. bhA dave. "gujarAtanuM mUrtividhAna, pR. 388 30. SMTK, pp. 38-39, pl., XXXII, XXXIV 38-39. AANG, p. 77; AG, p. 137 40. AG., p. 16/ 41. AG., pp. 160 f. 42-43. Ibid., p. 137 44. J. Burgess, pp. cit, pl. LVI, Figs. 5 & 6 45-46. gu. mU, pR. 294-95 47. H. D. Sankalia, Archaeology of Gujarat, p. 151 48. Ibid., p. 158 49. gu. 5., pR. 396-397 40. G. Rao, Elements af Hindu Iconography, I, ii, pp. 317-318 pl. XCV 51-53. H. D. Sankalia, p. cil, p. 159 54. Ibid, p. 160 55. Ibid, p. 161 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa 3 prakaraNa 15 sthaLatapAsa ane utpanana dvArA maLatI mAhitI solaMkI kAlanA yazagAnathI guMjatA ApaNA pradezamAM A kAlanAM zilpa sthApatyAdine temaja bhASAsAhityane viSaya kheDAyeluM che, paraMtu A kAlanI bhautika saMskRtinuM adhyayana lagabhaga prAraMbhika dazAmAM che. selaMkI kAlanAM nagaronAM saMzodhana alpa mAtrAmAM thayAM che. pATaNamAM thayelAM ukhanana sahastraliMga jevA jalArAma temaja rANInI vAvanI sAphasUphInI maryAdA vaTAvIne AgaLa vadhyAM nathI. solaMkIonI rAjadhAnInI A saMzodhana-sthiti hoya to enI sarakhAmaNImAM bIjAM nagaronI sthiti judI nathI. nagarA jevAM moTAM nagara solaMkI kAlamAM tArAja thaIne nAnAM banI gayAM hatAM ane A nAnA gAma para Aje vastI hAI solaMkI kAlanA thara spaSTa maLatA nathI. zAmaLAjI, vaDanagara, kha, dhAtavA, bharUca, khaMbhAta vagere sthaLoe paNa A paristhiti jovAmAM AvI che tethI gujarAtanI bhautika saMskRtinA e kAlanuM padArthonA baLe adhyayana karavA mATe joItI vipula sAmagrI atyAre atya5 pramANamAM maLe che. jyAM sudhI A paristhitimAM vadhu ukhana ane saMzodhano dvArA pheraphAra thAya nahi tyAM sudhI bhautika saMskRtine abhyAsa parokSa sAdhano para AdhAra rAkhato rahe e hakIktamAM jhAjho phera paDavAne saMbhava nathI. solaMkI kAla arthAta solaMkI temaja vAghelA rAjavIono kAla uttara gujarAtamAM pATaNanI AjubAjunA pradezamAM vadhu sthira kharo, paraMtu gujarAtanA sImAMta pradezomAM paDezI rAjyo sAthenA saMgharSo tathA saMdhione lIdhe e asthira sImAone samaya hAI ne gujarAtanA judA judA bhAgomAMthI maLatI bhautika saMskRti dasamIthI teramI sadInI gaNAya, paraMtu nizcita rIte e solaMkI rAjavIonI amara nIce vikasI haze ema kahevAne pUratAM kAraNa che ema gaNAya nahi, tethI solaMkI kAlanI bhautika sAmagrIne vyavasthita abhyAsa karavA mATe pATaNamAM ukhanana atyaMta Avazyaka che. .. gujarAtamAM thayelAM utpanamAM vaDedarA zaheranAM ukhananomAM dasamIthI teramI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 ] solaMkI kAla [ pra. sadI sudhInA kAlanA avazeSa maLyA che. hAla khaMbhAtamAMthI myunisipAliTIe tyAMnI jumA masjida pAse khodelA khADAmAMthI keTalIka mahattvanI mAhitI prApta thaI che. A hakIkata parathI A kAlanI bhautika sAmagrI mATe keTalIka hakIkta maLe che tenI keTalIka vigato atre ApI che. solaMkI kAlanA mATIkAmanA namUnA tapAsatAM emAM cAra prakAranAM dezI vAsaNa maLe che. A prakAromAM sAdAM kALAM, sAdAM lAla, ghUMTelAM kALAM ane ghUMTelAM lAla vAsaNone samAveza thAya che. sAdAM tathA ghUMTelAM lAla vAsaNamAM ghaDA, mATalAM, karavaDA, koDiyAM jevAM rojiMdA vaparAzanAM vAsaNa maLe che, jayAre sAdAM tathA ghUMTelAM kALAM vAsaNomAM DAM, ghaDA, mATalAM, vADhIo, hAMDIo vagere maLI Ave che. A vAsaNo paNa rojiMdA vaparAzamAMthI AvatAM hoya evAM che (56, 2 A. 2-8). taduparAMta ghUMTelAM lAla vAsaNane citro dvArA suzobhita karavAno prayAsa paNa karavAmAM AvatA A citrakAma mATe vAsaNa para kALA raMganA paTTA dorIne enA para sapheda athavA pILAza paDatA raMge citra doravAmAM AvatAM. A citromAM rekhAo ane rekhAMkane vadhu pramANamAM dekhAya che. saMbhavataH vadhu namUnA maLatAM viziSTa prakAranAM citra maLe, paraMtu hAlanA tabakke A prakAranAM vAsaNa para sAdAM rekhAMkane karatAM vadhu vikasita citro maLyAM nathI, e vidhAna vAstavika che. solaMkI kAlanAM A vAsaNanuM ghaDatara sAruM che, paraMtu kSatrapa kAlanAM gAbelI mATInAM banAvelAM vAsaNonI sarakhAmaNImAM enuM pata vadhu ddhiALu che. kALAM vAsanI paNa A ja dazA che. emAM ghaNI vAra vAsaNana cheda jotAM vacce bhAga chidrALu ane bhUkharA raMgano dekhAya che. pakavavAnI paddhatine lIdhe A prakAranAM vAsaNa taiyAra thatAM haze, paraMtu A vAsaNa sAmAnya prakAranAM che ane bIjA kAlanAM evI jAtanAM vAsaNanI sarakhAmaNImAM sArI rIte TakI zake evAM che. A vAsaNa uparAMta paradezathI paNa vAsaNo AyAta thatAM haze. vaDodarAnA ukhananamAMthI cInathI AyAta thatAM vAsaNono eka namUno maryo hato. A parathI samajAya che ke pazcima eziyAmAMthI lIlAza paDatAM sIleDona jAtanAM vAsaNonI AyAta kadAca solaMkI kAlathI zarU thaI haze, paraMtu A AyAtanuM pramANa ane ene pracAra keTale hato e vadhu spaSTa karavAnI jarUra che. alabatta, selaMkI kAla pachI eno upayoga ghaNo vadhe hevAnA pUratA purAvA che. taduparAMta solaMkI kAlanA aMtabhAgamAM bhAratamAM vikaselAM vividha jAtanAM Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -14 muM] sthaLatapAsa ane utpanana dvArA maLatI mAhitI [ 09 epavALAM vAsaNa paNa maLatAM hovAno saMbhava kADhI nAkhI zakAya evo nathI. A vAsaNane vaparAza paNa sulatAnonA vakhatamAM ghaNuM hatuM ane enI keTalIka vividhatAo e kAlamAM jANItI hatI, paraMtu solaMkI kAlamAM paNa A vAsaNa maLatAM hovAno saMbhava che (paTTa 2, A. 10-11; paTTa 4, A. 25). solaMkI kAlamAM vAsaNonAM suzobhanamAM citrakAma uparAMta, vAsa para mATInI paTTI caTADIne enI para AMgaLIothI bhAta upasAvavI (paTTa 2, A. 2, 4, 6), enI para mATI bhInI hoya tyAre ene ketarIne sAdI bhAta taiyAra karavI, vagere kAme thatAM hovAnuM mAnI zakAya. solaMkI kAlanAM mATInAM vAsaNonI sarakhAmaNImAM ramakaDAM (pada 3, A. 20, 22, 24) temaja mATInI mUrtio ghaNuM ochI maLe che tethI enA namUnAonuM varNana zakya nathI. maNakA tathA anya padArthonA namUnA maLyA che (paTTa 3, A. 15-19, 23; 5TTa 2, A. 9), paraMtu mATIne viziSTa upayoga lokhaMDane gALavAnI bhaThThIomAM thato hovAnuM kuMbhAriyAnA avaze parathI samajAya che. kuMbhAriyAnAM jaina derAsaronI AjubAju bhekhaDanA ghaNuM kITA vikharAyelA paDelA che. e kITAonI sAthe mATInI naLAkAra bhaThThIo tathA emAM mUkelI naLIonA avazeSa paDelA che. A avazeSa derAsaronA samakAlIna hovAnuM samajAya che. AthI mAlUma paDe che ke solaMkI kALa daramyAna gujarAtane lekhaMDane joIto mAlasAmAna ahIM taiyAra thato. solaMkI kAlanI naLAkAra bhaThThIo ane emAM mUkelI naLIo sUcave che ke A bhaThThIomAM dhamaNe vaDe havA pUrIne baLataNane sateja rAkhavAmAM AvatuM ane mUSa dvArA dhAtuo gALavAmAM AvatI. Ama mATIno dhAtu gALavAmAM upayoga thato. mATInI Itara vastuomAM ITona upaga gaNAvAya. vaDanagaramAM ITane kile che temaja vaDodarAmAM solaMkI kAlanA ITanI ImAratanA avazeSa maLyA che te parathI A bAbata para kaMIka prakAza paDe che. mATInA sopArI ghATanA maNakA paNa A kAlamAM banAvavAmAM AvatA. taLAvanI pALa paNa mATInI banAvavAmAM AvatI. gata kAlanI mAphaka solaMkI kAlamAM mATIne vividha rIte upayoga thato hato temaja paththarano paNa ghaNe upayoga thato hato. paththaranI nAnI moTI vastuo haju zedhI kADhavAnI bAkI che, paraMtu solaMkI kAlamAM paththaronI bAMdhelI dhArmika ImAratonA avazeSa Thera Thera jovAmAM Ave che. gujarAtanA ghaNA bhAgomAM paththara Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 ] sAla kI kAla [ x saraLatAthI maLI AvatA nathI tethI e enAM paDeAmAMthI khAdI kADhavAmAM AvatA ane tyAMthI gujarAtanA judA judA bhAgeAmAM laI javAmAM AvatA. gujarAtamAM raitiyA athavA kharatA paththarAnA killA khAMdhavA mATe, taLAvanAM pagathiyAM banAvavA. mATe, temaja madiza bAMdhavA mATe ghaNA upayoga thatA. A paththarAne khullI khANAmAMthI khAdI kADhavAmAM AvatA. A khANAnA avazeSa gujarAtamAM judI judI jagyAe dekhAya che, paraMtu ene vigatavAra abhyAsa thayA nathI. gujarAtamAM pAvAgaDha pAse A paththaranI khANA hatI. e khANA sAlakI kAlanA aMtabhAgamAM astitva dharAvatI hovAnA sthAnika purAvA upalabdha che, paraMtu A khANAmAMthI kADhelA ane anyatra vaparAyelA paththara jotAM A khANA sAlakI kAla pahelAM cAlu thaI hAvAnA pUratA saMbhava gaNAya. AvI khANAnA avazeSa hiMmatanagara, AjI vagere pradezamAM temaja saurASTra ane kaccha vistArAmAM ghaNI jagyAe dekhAya. tene abhyAsa karavAnI jarUra che. A khANAnA avazeSA parathI lAge che ke lekhaDanAM sArAM ejArA vaDe paththaranI zilAnI traNa bAjuethI ene chUTI karIne nIcenA bhAgamAM gheADe theDe aMtare pADelAM nAnAM nAnAM bAkeArAM vaDe ene chUTI pADavAmAM AvatI. A zilAo paikI keTalIkane e sthaLa para ghaDIne bIje laI javAmAM AvatI. AvI kharatA paththaranI temaja pArevA pRththaranI zilA. gujarAtanA judA judA bhAgeAmAM lai gayA pachI je te sthaLe ene ghaDIne enA. upayAga karavAmAM AvatA. A rIte dhaDAyelI zilAonA vadheleA kacare, temaja kavacit aNaghaDa zilAe sAlakI kAlanAM nagare ane gAmeAmAMthI maLI Ave che. sAmAnyataH retiyA paththara, pArevA paththara, ArasapahANa, cUnAnA pILA paththara, rAyeAlAiTa, Trepa ityAdi prakAranA paththara A rIte khANAmAMthI khAdIne upayogamAM levAmAM AvatA hAvAna pUratA purAvA upalabdha thAya che. gujarAtamAM khANA kheAdavA mAnAM temaja madira bAMdhavA mATenAM ejAra anAvavAnA temaja bIjA hathiyArA ane ejArA dhaDavA mATenI jarUrI dhAtuo gALavAnA udyoga paNa cAlatA heAvAnA purAvA maLe che. khAsa karIne lekha gALavAnA udyoganA purAvArUpe kITA gujarAtamAM ghaNI jagyAe maLe che. A kITA dhAtu gALatAM vadhelA kacarA che te tapAsatAM gujarAtamAM sAruM lakhaMDa banAvavAnA udyoga cAlatA hovAnuM samakSaya che, paraMtu A kITA dharAvatAM sthaLAnI paNa upekSA thAya che. evuM sazodhana joIe teTaluM vikaseluM nathI, paraMtu kuMbhAriyA ane aMbAjInA pradezamAM paDelA kITAnI parIkSA karatAM e lAkhaMDanA heAvAnuM temaja thaLaparIkSAthI e seAlaMkI kAlanA hovAnuM samajAya che. AvA kITA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 muM ] sthaLatapAsa ane ukhanana dvArA maLatI mAhitI [411 - kapaDavaMja, ghalA, vasarAvI, ghUmalI, vastAnaDuMgarI, dhAtavA ane pAvAgaDhanI AjubAju kAToDiyA vagere aneka jagyAoe maLI Ave che. A kITAovALAM sthaLanI prAcInatA keTaleka sthaLe te mauryakAla karatAM jUnI dekhAya che, to keTaleka sthaLe e pramANamAM navI ane solaMkI kAlanI tathA tyAra pachInA kAlanI gaNAya evI che e parathI A udyoga solaMkI kAlamAM paNa sArI sthitimAM hovAnI saMbhAvanA thaI zake che. kITAonI tapAsa karatAM tArApuramAM cAMdInI kAcI dhAtumAMthI maLelA keTalAka kITA, Abu pAse tAMbAnI dhAtunA kITA vagere maLyA che, tenI madadathI . A dhAtuonuM utpAdana ApaNuM pradezamAM thatuM hovAnA matane puSTi maLe che. A purAvAo parathI gujarAtamAM vividha dhAtuo gALIne emAMthI judA , judA padArtho banAvavAnI pravRtti jANatI hatI evuM vidhAna thaI zake, paraMtu , dhAtuonA banelA A padArtha zodhI kADhIne enAM svarUpono abhyAsa karavAnuM kAma bAkI rahe che. alabatta A vibhAgamAM dhAtunI mUrtio ane maMdiramAM viniyoga thayela hoya tevI vastuo jANavAmAM AvI che, paraMtu A kSetramAM bIjI ghaNuM sAdhanasAmagrInuM saMzodhana apekSita che. gujarAtane paradeza sAthe vepAra cAlato e dvArA paradeza nikAsa karavAmAM AvelI vastuomAM kApaDanuM mahatva ghaNuM hatuM. gujarAta enA kApaDa-udyoga mATe sAhityamAM ghaNuM jANItuM che, paraMtu junA gujarAtI kApaDanA namUnA ApaNe tyAM pramANamAM cheDA maLe che tethI solaMkI kAlanA kApaDanA namUnAonI ApaNA pradezamAM zodha karavAthI jhAjho lAbha thavAno saMbhava pramANamAM ocho gaNAya, paraMtu gujarAtathI misaramAM nikAsa karavAmAM AvelA kApaDanA keTalAka namUnA misaranI jUnI rAjadhAnI kustAtamAMthI maLyA che tenA paranI keTalIka bhAta solaMkI kAlanI jhAMkhI Ape tevI che. misaranI AbohavAne lIdhe surakSita rahelA A namUnAo karatAM junA namUnA gujarAtamAMthI devanI morInA stUpamAMthI maLyA hatA tethI AvA padArthonI zodha muzkela hovA chatAM asaMbhavita nathI e ane . noMdhavuM jarUrI gaNAya. solaMkI kAlamAM paToLAMne udyoga gujarAtamAM dAkhala thayo hovAnuM teMdhAyuM che, paraMtu e kAlanAM paToLAMno namUno adyApi maLyo nathI enI noMdha levI . ISTa che. Ama solaMkIonA suvarNakAla'nI bhautika sAmagrIne abhyAsa prAraMbhika dazAmAM hovAne lIdhe e kAlamAM sAhityanAM varNanI ane bhautika saMskRtinI . samAcanA karIne e kAlanuM darzana karavAnuM kAma bAkI che. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 ] solaMkI kAla pAdaTIpa 9. B. Subbarao, Baroda through the Ages, pp. 32 to 35 2. Ibid., p. 34 3. 2. nA. mahetA, "kuMbhAriyAne dhAtu-udyoga ", "svAdhyAya " 5, 5, aMka 2. | pR. 210-213 8. R. N. Mehta, Nagara-khanda, A Study,' Journal of the M S. University of Baroda, Vol. XVII, No. 1, Aprit, 1968, p. 110 5. 2. nA. mahetA, "tArApuranI daMtakathA ane purAvastu", "svAdhyAya", pu. 3 aMka 2, pR. 225 6. 2. nA. mahetA tathA praphullacaMdra dIkSita, "utkalanA bAMdha", "kumAra", aMka 400 | pR. 202 9. R. Pfister, " Les toiles imprimees de Fuotal et 1 Hinoloustan' Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 sthApatyakIya smAraka , (a) nAgarika sthApatya nAgarika sthApatyamAM grAma, nagara, prAsAda(mahela), durga(prAkAra) jalAzaya vagerenAM bAMdhakAma viziSTa sthAna dharAve che. A kAlanAM sthaLonAM vyavasthita khodakAma thayAM na hevAthI grAma nagara ane prAsAdane lagatI vigatapracura mAhitI upalabdha nathI, paraMtu durgo tathA jalAzayanA keTalAka avazeSa mojUda che. nagara pharatA durga-prAkArasaMlagna puradvAra-pratolInI racanA nagaranI yuddhanA samaye rakSaNakSamatA ane zAMtinA samaye zobhAbadatA prazaMsanIya hovAnuM bhAratIya vADmaye tathA vAstugraMthAe aneka vAra ullekhyuM che, paraMtu enA upalabdha namUnA pramANamAM ghaNuM ochA maLyA che. killA solaMkI kAlanA koTa-kilA I ane paththaranA banelA hatA. caNataramAM moTe bhAge mATI ane cUnAne upayoga thato. emAM baMne bAjue paththaranI dIvAla ane vaccenuM pUraNa ITa-mATInuM rahetuM. majabUtAI mATe dIvAle jA. rakhAtI. A killAnI aMdara daravAjA pAse sainikane rAkhavAnI vyavasthA hatI, tathA daravAjo baMdha karIne majabUta bhogaLo vaDe ene rakSaNa apAtuM. daravAjane aNiyArAM-caNiyArAMvALAM majabUta bAraNuM rAkhavAmAM AvatAM. hAthIo paNa A daravAjAne sahelAIthI toDI na zake evI vyavasthA karavAmAM AvatI. daravAjAone toraNo tathA mUti zilpothI zaNagAravAmAM AvatA. solaMkIonI mukhya rAjadhAnI aNahilapura pATakanI AjubAju killo baMdhAvelo hato; enA avazeSa daTAyelA paDyA che. gujarAtamAM solaMkI kAla daramyAna baMdhAyelA e nagaranA koTa temaja purahAro. avazeSarUpe jaLavAI rahyAM che ane e parathI ApaNane tatkAlIna samayanI teonI racanA vizene khyAla AvI zake che. 3 gujarAtanI pazcimottara (vAyavya) sarahada upara saurASTra, kaccha, ane uttara gujarAtanI sImAnA tribheTe jhIMjhuvADA nAmanuM gAma (tA. dazADA, ji. surendranagara) AveluM che. solaMkI kAlamAM rAjyanI sImAnA rakSaNArthe temaja lazkarI thANAnI daSTie jhIMjhuvADAne kille baMdhavAmAM Avyo hate. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ] selaphI phAla [ 31. sAla`kI kAlanA jhIMjhuvADAne killeA vistAramAM ghaNA meATA nathI te lagabhaga samacArasa dhATane che, ane lakhAI paheALAImAM e ardhA mAIlanA vistArane che. killAnI cAre bAjue madhyamAM puradvArAnI racanA karelI che. killAnA cAre cheDe bhadrika-dhATanA cAra purajo(vidyAdhara) AvelA hatA. liAnA puradvAra ane cheDe AvelA khurajonI vacce khIjA e sAdA cArasa ghATanA khuraja AvelA hatA ane e rIte A killAne pharatA 20 burajonI racanA thayelI hatI. jhIMjhuvADAnA killAnI naiRtyakALe Avela koTanI dIvAlane bhAga khaMDita avasthAmAM jaLavAI rahyo che, jyAre bAkIneA kille naSTa thaI gayA che. cAre dizAe Avela puraThArA paikI pazcima taraphanuM puradvAra ' maDApeALa daravAjA ' (paTTa 11. A. 35) tarIke, pUrvanuM puradvAra 'nagavADA daravAjA'nA nAme, ane uttara tathA dakSiNanAM puradvAra anukrame dhAmA ' ane ' rAkSasapeALa 'nA daravAjA tarIke oLakhAya che. 6 6 koTanI dIvAla sAdI che, paNa puradvArA cheka nIcethI Toca sudhI aMdara temaja bahAranI bAjue suMdara kAtaraNI ane zikSpothI vibhUSita karelAM che. puradvAranI racanA viziSTa prakAranI hAvAne kAraNe sthApatyanI paribhASAmAM ene * pratAlI' kahevAmAM Ave che. A ' pratAlI 'nI khate bAjunA gALAmAM AvelA zItAta bhA kuDacastaMbho 'nA nAme ane staMbhA vaccenA gALA ' pAThya 'nA nAme oLakhAya che. kuDayastabhA para * ucchAlaka nAmanA nAnA kadanA vAmanastaMbha caDAvavAmAM AvelA che ane sauthI uparanA vAmanasta Mbha sAthe daravAjAnI mukhya kamAnA, je ' maLeA 'nA nAme eLakhAya che te, AvelI hAya che. daravAjAnI gAma taraphanI temaja sIma taraphanI dIvAleAmAM meTA gavAkSa banAvIne nagararakSaka devA jevA ke gaNeza, bhairava, ziva, cAmuMDA, vagerenAM zilpa mUkavAnI praNAlikA hatI. vaLI daravAjAnA gALA ke peAlamAM paNa nagararakSaka dvArapAlikAonAM zilpa mUkavAnI praNAlikA hatI. jhIMjhuvADA ane DabhAInAM puradvArAmAM A prakAranI hArapAlikAenAM zilpa lagabhaga sADAbAra phUTa UMcAinAM che. jhIMjhuvADAnAM puradvArAnI dIvAla para nagararakSaka devAnAM je zipa che tenu kada lagabhaga thI sADAcha phUTanuM che. jhIMjhuvADAnAM uparanI racanAvALAM cAre puradvArAnI madaLAmAM judA judA vibhAga pADIne aneka devadevIo, azvo, ane gajArUDha strI-puruSAnAM yugaleA, na' ane vAdako temaja mithunazipeA kAtarelAM che. daravAjAnI dIvAlAnA gavAkSAnI uparanA bhAgamAM suMdara keAMtaraNI-yukta jharUkhA (mRSA) paNa AvelA che. jhIMjhuvADAnA * cAra daravAjA paikInA mApoLanA daravAjo ane rAkSasapeAne daravAjo ThIka ThIka Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 415 sthitimAM jaLavAI rahyA che ane e ekabIjAnA pUraka banI rahe che, eTale ke A baMne daravAjAonAM badhAM sthApatyakIya aMgone bhegAM karavAmAM Ave to solaMkI kAlamAM puradvAranI racanA kevI karavAmAM AvatI hatI ene saMpUrNa khyAla AvI jAya. gujarAtanI pUrva-dakSiNa (agnikANu)nI sImAna rakSaka DabhoI ne kilo ane puradhAra atyAranI sthitimAM je sacavAyAM che temAM enA ochAmAM ochA traNathI cAra pUrvavatAra thaI gayA hoya ema teonA avazeSo parathI lAge che.* DabhoI (tA. DabhoI ji. vaDodarA)ne kile e jhIMjhuvADAnA killA karatAM vistAramAM lagabhaga cAra gaNe che. keTanI dIvAlane ghaNe bhAga tUTI gayo che. enI pUrva pazcima laMbAI lagabhaga 3000 phUTa (2 mAIla) ane uttara-dakSiNa ene vistAra lagabhaga 2400 phUTa (1 thI 5 mAIla) che. Ama A kille laMbacorasa ghATano che. emAM lagabhaga 192 phUTanA aMtare eka eka evA ekaMdare para buraja hatA. khUNAnA buraja gALa hatA, bAkInA badhA laMbacerasa hatA. keTanI Toce kAMgarAM kADhelAM hatAM. kAMgarAM nIce bANu-mUSAnI haroLanI racanA hatI, jemAMthI sainike tIraMdAjI karI zakatA. keTanI aMdara kAMgarAnI pachavADe dIvAlane pharatI ATha phUTa pahoLI agAzI hatI, jenA para phejanI TukaDIo harI pharI zakatI. enI nIce sainikonA rahevA mATenI paDALIo hatI. khUNAmAM burajenI aMdara gALa koTaDIo hatI. koTanI dIvAlamAM cAra dizAe cAra daravAjA hatA. A daravAjAnAM pravezadvAra sIdhI lITImAM nahi, paNa kATakhUNe rAkhelAM hatAM. svastika prakAranI durga racanAmAM AvA bevaDA daravAjA rAkhavAmAM AvatA, jethI enuM bahAranuM pravezadvAra tUTatAM aMdaranuM pravezadvAra toDavAnuM rahe ne e toDavA mATe sainikone e be kAra vacce sAMkaDA ekaThAmAMthI pasAra thavuM paDe. A killAnA cAreya daravAjA jaLavAI rahyA che. pUrvanA daravAjA pAse eka bAjue vaidyanAtha mahAdevanuM jIrNazIrNa maMdira chupAyeluM hatuM, je hAla ghaNe aMze surakSita thayuM che, bIjI bAjue kAlikA mAtAnuM maMdira AveluM che. killAnI cAra dizAnI dIvAlanI madhyamAM eka eka purakAra AveluM che. pUrva dizAmAM AveluM puradvAra "hIrA bhAgoLa" tarIke oLakhAya che. pazcima, uttara ane dakSiNa taraphanAM purakAra anukrame vaDodarI bhAgoLa," "mahuDI athavA cAMpAnera daravAje" ane "nAMdedI daravAjA" tarIke oLakhAya che. A traNe bhAgaLathI te te gAmanAM gAmo tarapha javAno rasto che. pUrva dizAnI hIrAbhAgoLathI cAMpAnera ane pAvAgaDha tarapha javAya che. solaMkI kAlamAM pazcimottara eTale ke gujarAtanI vAyavya sarahade AvelA jhIMjhuvADAnA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 ] lakI kAra [.. killAnuM sImAsaMrakSaNa ane lazkarI thANuM tarIkenuM je mahattva hatuM tevuM ja mahatva DabhoInA killAnuM gujarAtanI agnikoNanI sImA mATenuM hatuM. DabhoIne kiTale sauthI prathama siddharAja jayasiMhanA samayamAM baMdhAye hovAnuM manAya che. tyAra pachI varadhavala ane vIsaladevanA samayamAM A killAnuM ane khAsa karIne puradAronuM atyAranA samayanuM Ayojana thayuM hovAnuM jANavA maLe che. vIsaladevanA samayanI "vaidyanAtha prazasti' tarIke jANItA thayela zilAlekha atyAre paNa prasiddha hIrAbhAgoLa para AveluM che. emAM kilAnuM samArakAma ane puradAra temaja enI sAthe saMlagna thayela vaidyanAtha mahAdevanA maMdira vizenA ullekha maLe che. e maMdira ane purakArenuM Ayojana e vakhatanA prasiddha sthapati devAdityanA hAthe thayuM che. devAdityanA vaMza vizenI mAhitI temaja enI sAthe kArIgara tarIke kAma karatA keTalAya zilpIonAM nAma paNa emAM maLe che, paNa emAM pAchaLathI prayojAyelI janakRti dvArA jANItA hIrA kaDiyAnuM nAma ke ullekha maLatAM nathI. saMbhavataH musalamAno ke marAThAonA samayamAM A killAnuM samArakAma thayuM hoya ane e kAma karanAra kuzaLa zilpI tarIke hIrAdharanuM nAma jANItuM thayuM hoya e banavAjoga che, ane enA asala nirmAtA devAdityanuM nAma A mAtra zilAlekhamAM ja jaLavAI rahyuM hoya ema lAge che. DabhoIne killAnI cAre dizAe AvelAM cAra purahAre paikI vaDadarI bhAgoLanuM purakAra sArI sthitimAM jaLavAI rahyuM che. mahuDI ane nAMdodI daravAjAo paNa ThIka ThIka sthitimAM jaLavAyA che, paraMtu hIrAbhAgaLa tarIke jANItA thayela asala cAMpAnerI daravAje pAchalA samayamAM ghaNuM samArakAma pAmIne hAlanI sthitimAM Ubho rahe che, paraMtu vaidyanAtha-prazastimAM vaidyanAthanA zivamaMdirano je ullekha Ave che te maMdira paikIne uttara taraphane bhAga, (paTTa. 11, A. 36) je hAla kAlikA mAtAnA maMdira tarIke oLakhAya che, tenA pIThabhAga sudhInA avazeSa enA atyaMta kalAtmaka svarUpe atyAre paNa enI bhavya ane AkarSaka zilpasamRddhine vyakta kare che. hAla daravAjAnI dakSiNa taraphane bhAga, "vaidyanAtha maMdira' tarIke oLakhAte bhAga tathA e benI madhyanA daravAjAne bhAga asala vaidyanAtha maMdira ane enI sAthe saMlagna puradvAra havAnuM prazastinA lekhanA AdhAre nakakI thAya che. kAlikAmAtAnA nAmathI oLakhAtA hIrAbhAgoLanA uttara taraphanA bhAgamAM kAlikAmAtAnuM maMdira ghaNuM pAchalA samayamAM sthApita karavAmAM AvyuM hovAnuM jaNAya che. "vaidyanAtha prazastimAM A maMdira vize kaze ja ullekha nathI. A maMdira Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM 1 sthApatyakIya smAraka [417 marAThA kAlamAM baMdhAyuM hoya ema manAya che. kAlikAmAtAnA maMdirane lagatA alaga zilAlekha maLI Avyo che, je ghaNA samaya pachIne - e gujarAtamAM gAyakavADenuM rAjya sthira thayuM te samayane che. - pazcima taraphanuM puradvAra, je "vaDedarI bhAgoLa'ne nAme oLakhAya che te, atyaMta sArI sthitimAM jaLavAI rahyuM che. A kAranI baMne bAjue AvelA bItAtaMbha (kuSyastaMbha) cheka kuMbhIthI mAMDI zirAvaTInA bhAga sudhI suMdara rIte kerelA che. A staMbhanI upara bIjA be vAmanataMbha (ucchalaka) caDAvIne staMbhanI UMcAI sAdhavAmAM AvI che. A baMne staMbhonI vacce alaMkRta bharaNI AvelI che ane sauthI uparanA staMbhanI sAthe purakAranI madaLo TekavAyelI che. purakAranA cha staMbho upara baMne bAjue A madaLo AvelI che ane enA para pATaDA nAkhI puradAranuM DhAMkaNu karavAmAM AvyuM che. daravAjAnA sauthI uparanA bhAge kAMgarA che. daravAjAnI dIvAla para puSpapatrathI zobhatA kaMdorA katarelA che. madaLamAM gALA pADIne judAM judAM zilpo vaDe e alaMkRta karavAmAM AvI che. zipamAM azvArUDha strIo, puru, nartakIo, asarAo, devadevIo ane mithunayugalo AvelAM che, paraMtu, upara kahyuM tema, hIrAbhAgoLane daravAje sAdo . vaLI enI AgaLa prAMgaNa pADIne koTanI dIvAla uttara-dakSiNa tarapha laMbAvI ene pUrva-pazcima vALI levAmAM AvI che. A prAMgaNanA laMbacorasa bhAganA pUrvottara khUNA para eka bIjA nA daravAje banAveluM che. lazkarI bhUhanI daSTie A prakAranI racanA khUba agatyanI gaNAya che. hAlanuM vaDanagara (tA. kherALu, ji. mahesANA) eka UMcI TekarI upara, enI pUrva sImA para Avela zarmiSThA (merA) taLAvanI AjubAju ardhavartulAkAre. vaseluM che ane tethI zaherane pharatA keTane pUrvottara vibhAga paNa AvA ja ardhacaMdrAkAra ghATamAM bAMdhelo che. A sivAya keTano bAkIna vibhAga lagabhaga laMbacorasa ghATano che. zaherane atihAsika kAlane ITa ane paththarane bAMdhele koTa hAla te ghaNe ThekANe bismAra hAlatamAM che. zaheranAM samagra dekhAva ane AkAra tathA racanApaddhati parathI e nizcita thAya che ke A nagara ane keTa ke pUrvavihita yojanA anusAra nirmANa pAmyAM nathI. vi. saM. 1208(I. sa. 1152)mAM A - se-27 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 ] selaMkI kAla [ pra. kille solaMkI rAjA kumArapAle baMdhAvyAne ulekha koTanI pUrva dIvAlamAM Avela arjunabArInA daravAjAnI DAbI bAjunI bhIMtamAM caDelI zrIpAlaprazastimAM thayela che. zarmiSThA taLAvanI uttara, dakSiNa ane pazcima hada zaherane aDe che te paththarabaMdha ovArA ane pagathiyAMthI vibhUSita che. teonA baMne cheDA jyAM pUrA thAya che tyAMthI zaherane pharato koTa zarU thAya che. koTane cha daravAjA che, jemAMnA cAra daravAjA mukhya dizAe AvelA che. pUrva daravAjAne "amarALa" ane pazcimanA daravAjAne "ameLa" ke "gADI( relave sTezana)daravAje, uttara daravAjAne "arjunabArI" ane dakSiNanA daravAjAne "gAMsakuLa daravAjo" kahe che. bAkInA be daravAjA khUNAonI dizAone saMmukha kare che. "piTherI daravAjo" agni koNa para ane "nadIoLa daravAje vAyavya koNa para Avela che. koTano ghaNekharo bhAga ane buraja tUTI paDyA che, paNa teonI vacce vacce ke khUNA para AvatA burajonA ane keTanA pAyA sacavAI rahyA che. dareka daravAjAnI bahAra nagararakSaka devonI sthApanA prAcIna paripATI pramANe moTA gavAkSomAM karelI che.8 arjunabArInA daravAjAnI jamaNI bAjue mahiSAsuramardinI ane DAbI bAjue bharava, piThorI daravAje jamaNI bAjue bhairava ane DAbI bAjue gaNezanI mUrtio che. A sivAya bIjA daravAjAomAM anukrame mahiSAsuramadinI ane gaNezanI mUtio che. amataLa ke gADI daravAjAnI baMne bAjunA gavAkSa khAlI che. amaroLa daravAjAne aDIne prasiddha amaroLa mAtAne prAcIna maMdira samUha Avelo che. piThorI daravAje piTherI mAtAnuM sthAnaka che. gAMsakuLa daravAjAnuM jUnA dastAvejomAM "gAMgama" nAma ApyuM che. nadIoLa daravAjAnI pazcime be mAIla para rUpeNa nadI AvelI che. A daravAjethI tyAM javAya che tethI A nAma paDayuM hovAno saMbhava che. vizeSamAM zarmiSThA taLAvamAM sAbaranAM pANI bharAtAM, e jyAre pUrepUruM bharAI jatuM tyAre enuM pANI A daravAje AvatuM tethI paNa e "nadIona' nAme oLakhAto hoya ema lAge che. jaLAza bhAratIya vAstugraMthamAM jaLAzayonI vyavasthA tathA pura ke nagaranI racanAmAM paNa teonuM ananya sthAna, prakAra tathA vividha ghATa vizenuM nirUpaNa jovAmAM Ave che. jaLAzayomAM mukhyatve cAre bAjue bAMdhelAM sarovara, tevI ja rIte cAre bAjae paththaranA ghATa tathA pagathiyAMnI racanAvALA kuMDa, ane viziSTa prakAranI racanAvALI vAvo mahattvanuM sthAna dharAve che. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su* ] sthApatyakIya smArakA [ 419 pazcima bhAratamAM gujarAta ane rAjasthAnanA pradezAmAM keTalAMka gaNanApAtra aitihAsika jaLAzaye| vizenI paNa vigateA maLI Ave che. rAjasthAnamAM varSoMkAlamAM nahi jevA varasAda paDe che ane AkhAye pradeza patharALa jamInane hAvAne kAraNe jamInanI ghaNI UMDAIe pANI maLI zake che, e kAraNe Thera Thera kUvA khAdAyelA che temaja vAvA paNa baMdhAvelI che. gujarAtamAM varasAdanuM pramANa kaIka aze kheMcavALu che ane tethI ahIM paNa vipula pramANamAM jaLAzaya khadhAmAM hAvAnA atihAsika ullekha maLe che.9 sAlakI rAjyanI rAjadhAnI aNuhilavADa pATaNa e kacchanA nAnA raNanA kAMThe AveluM sthaLa che ane banAsa tathA sarasvatI nadI enI pAse thaI te vahe che. siddharAjanA puragAmI durlabharAje pATaNamAM dula bha sarovara baMdhAvyuM hatuM. AgaLa jatAM siddharAje enuM navanirmANa sahasraliga sareAvara nAme karAvyuM. 10 sarasvatInA eka pravAhane A jagyAe vALI sarAvarane samRddha karavAmAM AvyuM hatuM. sarasvatIpurANa tathA hemacaMdranA dayAzraya kAvyanA AdhAre A sahasraliMga taLAvanuM citra ApaNI najara samakSa UbhuM karI zakAya ema che.11 emAM varSoMvela taLAvanA AkAra ane ghATane anurUpa sarovaranI zeAdha mATe thADAMka va pUrve` sahasraliMga taLAvanu bhUtapUrva vaDodarA rAjyanA purAtattva khAtAe khAdakAma karAvyuM hatuM ane kheAdakAmamAMthI maLI Avela rudrakUpa ane garanALAM temaja keTalAka ghATanA avazeSa yathAvata sthitimAM maLI AvyA hatA.12 A parathI nakkI thAya che ke uparyukta graMthAe sahasraliMga sarAvaranuM je varNana karyu che te kharAkhara che. sahasraliMga taLAvaneA ghATa valayAkAra eTale ke vRttAkAra hatA.12a enI cAre bAjue pagathiyAMvALA dhATa hatA. hemacaMdre draSAzrayamAM A mahAsarAvaranA kAMThe 1008 zivama Mdira, 108 devIma`dira ane eka dazAvatAranuM maMdira hAvAnu jaNAvyuM che. enA kAMThe sUrya, gagreza, kArttika vagere khIjA devAnI derIe pazu hatI. sarovaranA madhyabhAge Avela khakasthaLa upara viMdhyavAsinI devInuM madira hatuM. ane e maMdire pahoMcavA mATe paththaranA pulanI yAjanA karelI hatI. jaLAzayanAM traNa garanALAM upara jalazAyI viSNunuM madira hatuM. derIomAM vaiSNava, zaiva tathA zAkta vagere devadevIonI mUrtie prasthApita karelI hatI. sarAvaranA mukhya mArganI AgaLa bhavya kIti tAraNa AveluM. hatuM. ( A kIrtitAraNanA keTalAka TukaDA pATaNanAM keTalAMka dharA tathA masjidamAM jaDAyelA maLI AvyA che. ) AthIye vizeSa racanAkauzala A sAvaramAM pANI bharavAmAM AvatuM temAM hatuM. e nahera ane Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara0 ] selakI kAla sarovaranI vacce traNa rupa(nAgadharA)nI racanA hatI. nadI taraphanA naheranA mukhabhAge paththaranI jALIvALAM garanALAMnI yojanA hatI. nadInuM pANI nahera vATe thaIne e garanALAmAM pravezatuM ane pANI gaLAI ravaccha thaI prathamanA rUdrakRpamAM AvatuM. pANImAMno kacare e rudrakUpanA taLiye Tharata ane svaccha thayeluM pANI bIjA rakapamAM pravezatuM. tyAM paNa kacarAne karavAno avakAza rahetA ane chevaTe trIjA rudrarUpamAM thaIne pANI sarovarane saMlagna garanALAnI mArakta sarovaramAM pravezatuM. A rIte pANI atyaMta zuddha thaI nimala jaLarUpe sarovaramAM bharAtuM. pANInA nikAla mATe paNa AvI ja vyavasthA sarovaranA bIjA cheDe rAkhavAmAM AvI hatI. upalabdha avazeSo parathI sarevarane je vistAra mAlUma paDe che e jotAM lagabhaga aDadhuM pATaNa sarovara para vaseluM hoya ema lAge che. 13 kavi zrIpAle A sarovaranI prazasti racI hatI. e prazasti akhaMDa svarUpe hAla upalabdha nathI, paraMtu pATaNanA eka zivAlayamAM ene khaMDita TukaDo zilAlekharUpe sacavAyela che. 14 siddharAjanA pitA karNadeve paNa keTalAMka vizALa ane suMdara jaLAzayanuM nirmANa karyuM hatuM evI aitihAsika mAhitI maLe che, eTaluM ja nahi, paNa upalabdha avazeSo enI sAkha pUre che. cANasmAnI pAse vizALa karNasAgarA nAmanuM sarovara eNe racyuM hatuM. enA keTalAka avazeSa paNa upalabdha thayA che. 15 AvuM bIjuM sarovara pote sthApela karNAvatI nagara pAse AveluM hatuM, hAlanuM caMDoLA e havAnuM purAvida mAne che. 16 siddharAjanI mAtA mInaLadevInA nAma sAthe be sarovaranAM nAma joDAyelAM che. viramagAma(tA. amadAvAda, ji. amadAvAda)nuM munasara ke mAnasara taLAva sahastraliMganI pratikRti samAna che. kadamAM e ghaNuM nAnuM che. mAnasara ane sahastraliMga baMne taLAva eka ja samaye ane eka ja rAjakuLanA Azraye baMdhAyAM hovA chatAM baMne racanA para bhinna che, eTaluM ja nahi, paNa mAnasarano zilpavaibhava sahastraliMga karatAM UtaratI kakSAno hoya ema sAhityika ulekho parathI spaSTa jaNAya che. mAnasara taLAvane ghATa zaMkhAkRti che. keTalAka viThAne A ghATane kAnanA AkArano hovAnuM mAne che. taLAvamAM pANInI AvajA mATenI yogya vyavasthA che ane enA kAMThe 520 nAnAM nAnAM maMdira AvelAM hatAM te paikInAM hAla 350 jaLavAI rahyAM che. taLAvanI uttara bAjue AvelAM A maMdira viSNava saMpradAyane lagatAM che. pUrva taraphanAM zaiva saMpradAyane lagatAM che, jemAMnAM ghaNuM tUTI gayAM che. pazcime ane dakSiNanI bAjue paNa ziva saMpra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 41 dAyanAM maMdira che. A maMdira racanA para caulukya zailInAM nAnAM kadanAM maMdiro jevAM che. 11 mI sadImAM baMdhAyelAM sUNuka ane saMDeranAM maMdire sAthe e sAma dharAve che ane emAM eka ja maMDapa sAthe saMlagna sAmasAmAM banne garbhagRhavALAM be maMdira bIjAM maMdire karatAM kadamAM moTAM che ane caulukya zailInAM badhAMye tane e samAvI le che. A be maMdira khAsa seMdhapAtra che. bAkInAM maMdira mAtra garbhagRhanAM banelAM che ane e para nAnAM nAnAM suMdara zikharonI racanA karelI che. vaLI A maMdiranI dIvAlanI traNe bAjue jaghAnA gharamAM gavAkSa mUkelA che, jemAM zaiva, vaiSNava ane zAkta saMpradAyane lagatAM vividha zi95 mUkelAM che. mInaLadevInA nAma sAthe dhoLakAnuM malAva taLAva paNa joDAyeluM che. 18 racanA para A taLAva cAre bAjue paththaranA ghATa tathA pagathiyAMthI bAMdheluM che. taLAvanI madhyamAM Avela bakasthala para eka samaye nAnakaDuM maMdira AveluM haze evuM enA hAlanA avazeSo parathI jaNAya che. gAmanI bAjuethI A bakala para pahoMcavAno paththarane be majalAne pula paNa bAMdhele che. ovArA. athavA ghATanI baMne bAjunI dIvAla para dazAvatAra tathA nava grahanAM zi95 kotarelAM che. nAnAka prazastimAM jeno ullekha thayo che te muMjA gAmanuM taLAva paNa A ja paripATInuM taLAva che. 19 DabhoInuM nAgezvara taLAva ane jhIMjhuvADAnI rAjagaDhI sAme AveluM taLAva paNa A ja koTinAM che. kaMDa e sthApatyanI dRSTie viziSTa prakAranuM bAMdhakAma che. kuMDanI madhyamAM eTale ke cheka taLiye kUvo Avela hoya che. A kUvAmAM pahoMcavA mATe cAre bAjuethI samacorasa, laMbacorasa ke vRttAkAra ghATe bAMdhavAmAM AvelAM pagathiyAM ane paDathAranI racanA ene viziSTa ghATa ke AkAra bakSe che. gujarAtanA A samayanA prasiddha kuMDomAM moDherAnA sUryamaMdiranI AgaLa Avela kuMDa enI sthApatyakIya racanA para saghaLAM lakSaNa dharAve che. sUrya maMdira sAthe joDAyeluM A sUryakuMDa che. ene sthAnika loke rAmakuMDa tarIke oLakhe che. kuMDa laMbacerasa ghATano che. AkhAya kuMDa temaja enI AjubAju jamInane keTaleka bhAga paththara vaDe AcchAdita karela che. ceDAMka pagathiyAM UtaryA pachI vistRta paDathAra Ave che. sUryamaMdiranI AgaLa kuMDamAM UtaravAno mukhya ghATa { Ave che. e pachI pharI pagathiyAM ane paDathAra e krama kuMDanI cAre bAjue pharI vaLe che, eTaluM ja nahi, paNa pUrvapazcima ke uttaradakSiNa AvelAM paga Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarara ] selaMkI kAla thiyAMne vacce vacce evI rIte toDavAmAM AvyAM che ke toDelA bhAgane anukrame pUrva pazcima ke uttaradakSiNa joDIne eno samagra ghATa tArAkRti banAvavAmAM Avela che. prathamanA vistRta paDathAra para keTalAMka nAnAM nAnAM zikharAnvita maMdiranI racanA karavAmAM AvI che. ane pagathiyAM ane paDathAranI dIvAla para aneka devadevIonAM zilpa kotaravAmAM AvyAM che. kuMDanI pUrva tarapha pazcimAbhimukha eka suMdara nAnakaDA maMdiranI racanA karelI che. A maMdirane ghaNakharo. bhAga naSTa thaI gayo che. emAM AvelI pUrA manuSya-kadanI zeSazAyI viSNunI mUrti adbhuta che,21 trivikrama ane zItaLAnI mUrtio paNa darzanIya che.rara kuMDanA cAra che. AvAM ja utkRSTa nAnAM maMdironI racanA che. A kuMDanI racanA joIne prasiddha purAvida bajese tarka karelo ke sahastraliMga taLAvanI racanAne khyAla kadAca A kuMDane joIne enA bAMdhanArAone thayo haze.23 (A saMbhavita paNa che, kAraNa ke moDherAnuM sUryamaMdira bhImadeva 1 lAnA samayamAM I. sa. 1027 mAM baMdhAyuM che, jyAre sahastraliMga siddharAjanA samayamAM baMdhAyuM che.) leTezvara(muMjapara pAse, ji. mahesANA)ne kuMDa 24 ghaNe prasiddha che. racanA paratve e lagabhaga cAra ardhavartulAkArone svastikanI mAphaka cAra cheDe joDavAmAM AvyA hoya tevA prakAranA ghATano che ane eno madhyabhAga eTale ke madhyane kUvAvALo bhAga samacorasa che. thAnanI pAse trinetrezvaranuM zivamaMdira AveluM che. A maMdiranI jagatInI traNa bAjue moTI nIkanI mAphaka paththaramAMthI banAvelo kuMDa Avelo che. maMdiranI praveza-bAju para ke jyAM jagatIne moTo bhAga khullo che te sAme joDAyela paththaranA pula vaDe sAmenI bAjue Avela pravezamAga joDAyela che. 25 vaDanagarane ajayapAlane kuMDa paNa A ja samayano che. nAgarika sthApatyamAM vAvanI racanA viziSTa prakAranI gaNAya che, eTaluM ja nahi, paNa A prakAra ghaNe aMze gujarAta ane rAjasthAnamAM vikAsa pAme che. 26 emAM evI racanA hoya che ke laMbacorasa vAvanA eka cheDe kUvo hoya ane e kUvAnI sAmenA cheDethI pANInI sapATI tarapha UtaravAnAM pagathiyAM hoya, jethI emAM sahelAIthI UtarI zakAya. gujarAta-rAjasthAnano pradeza prAcIna samayathI vepAravaNaja sAthe saMkaLAyela che. mAladhArI vaNajArAnI poTho eka sthaLethI bIje sthaLe niraMtara sthaLAMtara karatI hatI. A verAna pradezamAM sthAne sthAne pIvAnuM mIThuM pANI maLI rahe e mATe Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su' ] sthApatyakIya smArakA [ 423 aneka nirdena caLAe temaja gAmanA goMdare Thera Thera vAvA baMdhAyelI maLI Ave che. vAveAnA racanArA vizenI sAmAnya ukti evI che ke je kAI vAvanA bAMdhanAra ke aMdhAvanAra vizenI mAhitI na maLe te vAva vaNajArAnA nAme caDI jAya. vaNujArAnA nAme caDelI asa Mkhya vAvA maLI AvI che. gujarAtanA prAcIna vepAranA hetu mATe avarajavaranA dhArI mA` para amuka amuka aMtare jalAzaya dhAtAM. sACnika paramA` mATe enu nirmANu puNyaprada pUdha gaNAtA. racanAnI dRSTie vAvanuM sthApatya vizeSa prakAranu che. ene ApaNe pagaciyAMvALA kUvA kahI zakIe. gujarAta-rAjasthAnamAM bAMdhavAmAM AvelI vAve dhaNe bhAge cUnAnI che. emAMnI keTalIka paththaranI paNa bAMdhelI che. paththaranI bAMdhelI vAvA ghaNe bhAge sAdI hoya che, paNa emAMnI keTalIka suMdara ane alaMkRta pazu che. je jagyAe kUvA karavAnA hAya tenAthI amuka aMtare jamIna para prathama eka pIThikA bAMdhavAmAM Ave che tenI eka bAjue ceAkkasa kadanAM pagathiyAMonI sIDIvALI racanA karatAM krame krame e pagathiyAM dhIme dhIme pelA kUvAnI eka dIvAlane chede che. pANInI sapATIe paheAMcavA mATe pagathiyAM UtaranAra va vadhu zrama na paDe e mATe aMtare aMtare nAnA kadanA ane vacce vacce meTA kadanA paDathAra bAMdhavAmAM Ave che ane e rIte vAvanA phUvAne pahoMcavA traNa cAra paDathArathI mAMDIne nava-nava paDathAra sudhInI yAjanA karavAmAM Ave che. A mukhya paDathAranI baMne bAjue dIvAlane aDhelIne bhIMtAsta MbhA (kuDacata bhA) tathA vacamAM chUTA staMbho para Tekavela eka pachI eka majalAnI racanA karavAmAM Ave che. ane paDacAranI baMne bAjunI dIvAlAmAM gavAkSA yeAjIne devadevIonAM zi\A, suzAbhanA vagere mUkavAmAM Ave che. Ama kUvAnA pANInI sapATIe pahoMcatAM sudhImAM vAvamAM traNa, pAMca ke sAta mALanI yojanA Ape!Apa thaI jAya che. sthApatyanI paribhASAmAM A mALane ' phUTa' kahevAmAM Ave che. phUTanI dIvAlanI AsapAsa agara teA baMne bAjue kUvAmAM sahelAIthI UtarI zakAya e mATe enI dIvAlAmAM trAMsI ke vartulAkAra sIDInI yAjanA karavAmAM Ave che, jethI phUvAnA pANImAM uparathI bhUsakA mAra nAra vyakti e sIDI mAraphate jhaDapathI upara caDI zake. A yAjanA na karavAmAM Ava tA ene upara AvavA mATe vAvanAM badhAM pagathiyAM caDavAM paDe. keTalIka vAvezamAM madhyamAM kUvA rAkhI phUvAnI traNe bAjue UtarI zakAya e prakAre pagathiyAMnI racanA hoya che. AvA dAkhalA javalleja jovA maLe che. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra. 4ra4] solaMkI kAla zAgraMthAe vAvanA cAra prakAra-naMdA, bhadrA, jayA ane vijayA gaNAvyA che. emAM eka mukha ane traNa phUTa(majalA)nI vAvane "naMdA," be mukha ane cha phUTanI vAvane "bhadrA." traNa mukha ane nava phUTanI vAvane jayA" ane cAra mukha ane bAra phUTanI vAvane "vijayA" nAme oLakhAvI che. gujarAtamAM A kAlanI upalabdha vAvomAM mukhyatve ekamukhI "naMdA" prakAranI vAva vizeSa jovAmAM Ave che. phUTanI saMkhyAnuM koI nizcita cheraNa rahyuM nathI. vaLI keTaleka sthaLe kATakhUNA ghATanI vA paNa levAmAM Ave che. AvI eka suMdara alaMkRta vAva moDAsAmAM che. zAstragraMthomAM enAM vivaraNa jovAmAM AvatAM nathI. bIjuM, keTalAka kArIgare "kUTa"ne "koThA" tarIke paNa oLakhAve che. vAstavamAM koThA (koSTha) e vAvanA samatala darzanamAM prayojAtA khaMDa che, jyAre kUTa e koThA paranuM ubhaDaka (Urva) aMga che. phUTanI racanA paDathAra paranA eka ke ekathI vadhu majalAne adhIna hoya che, jyAre keThA e samagra vAvanA taladarzananA khaMDo sAthe saMbaMdha dharAve che. AthI traNa ke pAMca phUTanI vAvamAM majalAnI saMkhyA karatAM kaThAnI saMkhyA ochI hovAno saMbhava che. gujarAtamAM paththaranI je suMdara ane alaMkRta vA jaLavAI rahI che temAM sauthI prAcIna vAva rANI udayamatinI che. A vAva "rANakI vAva" ke "rANI vAvanA nAme prasiddha che. enA kUvAne jharUkhAvALo keTaleka bhAga jaLavAI rahyo che. bAkIne bhAga paDI gayo che, paraMtu jaLavAI rahelA bhAgamAMthI prApta thatAM zinuM ketarakAma abhuta ane uttama prakAranuM che. enA jharUkhAonA TekAmAM suMdara nartakIo, asarAo, devadevIonAM zila che. tAjetaramAM enI khodI kADhelI zilAvazeSa-samRddhi parathI e gujarAtanI sarvottama kotaraNIvALI vAva hevAnuM pragaTa kare che. naDiyAdamAM DumarALa bhAgoLamAM AvelI cAra majalAnI vAva siddharAjanI mAtA mInaLadevIe vi.. 115ra mAM baMdhAvI hovAnuM manAya che. umareThanI sAta mALanI bhadrakALI vAva paNa mInaLadevIe baMdhAvI hovAnuM manAya che. e ja rIte kapaDavaMjanA toraNa pAse Avela kuMDa najIkanI chaNazINuM tathA moTA bhAge daTAI gayelI vAva siddharAje baMdhAvI hovAnuM manAya che. vaDhavANa pAse kherALAnI vAva paramAra rAjA jagadevanA maMtrI karaNe vi. saM. 1319 I. sa. 1262-63)mAM baMdhAvI hatI.28 banAsakAMThAmAM Avela bAyaDa gAmamAM paththaranI banAvelI eka suMdara pAMca majalAnI prAcIna vAva jaLavAI rahelI che. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 45 A vAva cAra majalAnI che. vAvanA kUvAnA sAme cheDe Avela pravezamaMDapa para suMdara alaMkRta chatrI che. vaLI dareka bhALane mathALe sAmaraNa ghATanAM AcchAdana mUkelAM che. dareka mALanA staMbha suMdara rIte kotarelA che ane dIvAla para manohara zilpo mUkelAM che. A ja paripATInI alaMkRta vAvo mahesANA jillAnA chatrAla ane sAbarakAMThA jillAnA dAvaDamAM AvelI che. vaDhavANanI gaMgA ane mAdhA vAvara temaja rAjakoTa pAsenA sejakapurathI cha mAIla dUra Avela dhAnadalapuramAM paNa A ja prakAranI suMdara vAva jovA maLe che. mAdhA vAvanA prathama kUTane saMlagna eka suMdara toraNa AveluM che. A toraNa para aneka devadevIonAM zi95 katarelAM che temaja enA gALAmAM jALIdAra paDadIonI kotaraNI che. staMbhanI virAvaTImAM kAtinunI kotaraNI che. A vAva karNa vAghelAnA maMtrI mAdhave pitAnAM mAtApitAnA smaraNArthe baMdhAvI hatI. (A) devAla prAstAvika bhAratamAM maMdira-sthApatyamAM zikharAnvita zailI prasthApita thaye bhAratIya vAstuvidyAnA graMthamAM A zikhara-zailInA nAgara, kesara ane drAviDa ema traNa bheda batAvAyA che.29 uttara bhAratamAM ane pazcima bhAratamAM nAgara zailIne ghaNe prasAra thayuM. solaMkI kALa daramyAna A zelI enAM vyApaka sthAnika lakSaNe sAthe gujarAta-rAjasthAnanA pradezonAM maMdiromAM AvirbhAva pAmI. caulukya ke solaMkI kAlanA prAraMbhathI gujarAtanA maMdira-sthApatyamAM bhAre parivartana najare paDe che, tethI A kAlanAM maMdira bahudhA "caulukyazelI'nAM ke solaMkIzailInAM maMdira tarIke oLakhAya che. A paraMparAnAM maMdira enI agAunI paraMparAnA chAgha prAsAdothI judA paDI bahudhA rekhAnvita (curvilinear) zikharazailIne anusare che. dasamI sadInA pUrvArdhathI caudamI sadInA AraMbha sudhImAM racAyelAM A zailInAM maMdira uttarottara kramika vikAsa darzAve che ane emAM gujarAtanAM maMdirasthApatyanA pragADha kalAtmaka aMza vikAsa pAmatA najare paDe che. vAstuvidyAmAM devAla A kAlamAM baMdhAyelAM devAlaya ghaNuM karIne vAstuvidyAne lagatA graMthamAM ApelA siddhAMta anusAra baMdhAyAM hovAnuM jaNAya che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra6 ] solaMkI kAla [ pra.. masya, agni ane viSNudharmottara purANa tathA varAhamihiranI "bRhatsahitA'mAM ApelA devAlaya-nirmANanA siddhAMtonAM anusaraNa A kAlamAM paNa thayAM che. maMdiranA bAMdhakAmamAM agAunA siddhAMtagrathanA anusaraNa sAthe A kAlamAM racAyelA keTalAka mahattvanA siddhAMtagraMthanI navIna paripATInuM anusaraNa paNa jovAmAM Ave che. A kAlamAM gujarAta-mALavAnA pradezamAM be mahatvanA siddhAMtagraMtha racAyA che. emAM eka mALavAnA paramAra rAjA bhojadeva(I. sa. 1018-1060)nA nAme caDelo "samarAMgaNusUtradhAra 31 nAmano graMtha che, bIjo graMtha "aparAjitapRcchA 32 lagabhaga be saikA pachInI kRti che. A kAlanAM maMdiranA nirmANamAM A baMne grathanA ghaNA siddhAMtanuM pratipAdana thayuM hovAnuM jaNAya che; dA. ta. sthaLa pasaMdagI, disAdhana, sthApatyakIya svarUpa, talamAna, vividha samatala aMgenuM Ajana, dvArazAkhA, Urvadarzana ane enA aMgavibhAga, staMbhavidhAna, vitAna, saMvaNu, zikharAdinA prakAro ane racanA tathA bRhad maMdiranA A janane upakAraka aMgonAM talamAna ane udayamAna vagere. sthaLa pasaMdagI A kAlanAM ghaNuM maMdira kudaratanA sAMnidhyamAM-samudra ke nadI ke sarevaranA. kAMThe, TApu para, vana-upavanamAM, pahADanI TekarI para tathA keTalAMka maMdira nagara ke. grAmanI madhyamAM ke enI pAsenA vistAramAM bAMdhelAM che. disAdhana A kAlanAM maMdira moTe bhAge mukhya dizAone abhimukha kare che. sUrya maMdiro pUrvAbhimukha hoya che; dA. ta. koTAyanuM tathA moDherAnuM sUryamaMdira. paraMtu, kvacita teo pazcimAbhimukha paNa jovAmAM Ave che 33 zivamaMdire pUrva ane pazcima dizAne abhimukha kare che; dA. ta. siddhapuranuM rudramahAlaya ane prabhAsanuM somanAtha maMdira pUrvAbhimukha che, miyANInuM nIlakaMTha mahAdevanuM maMdira pazcima bhimukha che. viramagAmanA munasara sarovaranA kAMThe sAmasAmAM AvelAM be moTAM zivamaMdira anukrame pUrva ane pazcima dizAne abhimukha kare che. viSNumaMdiro moTe bhAge pazcimAbhimukha hoya che; dA ta. dvArakAnuM phamiNI maMdira.34 paNa e keTalIka vakhate uttara dakSiNa dizAne paNa abhimukha karatAM hoya che; dA. ta. baraDiyAnAM sAMba-lakSmaNa maMdira, kheDabrahmAnuM brahmA-maMdira pUrvAbhimukha che.. zaktimaMdira35 pUrva, pazcima ane uttara game te eka dizAne abhimukha kare che, dA. ta. khaMDosaNanuM hiMgaLAja mAtA maMdira tathA delamAlanuM Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su ] sthApatyakIya smArakA [427* liMbAjI mAtA madira uttarAbhimukha che. jaina maMdirA paNu mATe bhAge uttarA-bhimukha hoya che. AjI, giranAra ane zatrujayanAM ghaNAM jaina madira uttarAbhimukha che, paraMtu jainAnAM cAmukha madirAmAMnI tI karanI mUrtie cAre dizAene abhimukha karatI hoya che. Avu eka maMdira zatruMjaya para AveluM che. 6 dareka prakAranuM vAstu mukhya dizAene abhimukha kare evA spaSTa saiddhAMtika Adeza che.37 * aparAjitapRcchA 'mAM sUrya maMdira mukhyatve pU` dizAne abhimukha kare evA siddhAMta sthApyA pachI brahmA, viSNu ane zivanI mAphaka enAM maMdira pazcimAbhimukha hovAnuM mAMdhyu che.38 brahmA, viSNu ane zivanAM ma Mdira pUrva ke pazcimane asimukha kare evA Adeza A graMthe ApyA che.79 A ja graMthamAM devIma Mdira dakSiNAbhimukha hovAnuM jaNAvyuM che,40 paraMtu A kAlanu Avu kAi. maMdira jANavAmAM AvyuM nathI. madiranA mukhya aMgavibhAga A kAlanAM madirAnA mukhya aMga-vibhAga garbhagRha ane maMDapa che. A ane mukhya agAne joDavAnI paddhatimAM, parsI brAuna jaNAve che tema, e viziSTa prakArAnI rIti najare paDeche. prathama paddhatimAM garbhagRha ane maMDapanA samacArasane ekabIjA sAthe sIdhA joDIne AkhIye AkRti laMbacorasa banAvavAmAM Ave che, jyAre khIjI paddhatimAM garbhagRhanA cArasa ane maMDapanA cerasanI vacce aMtarAlanI yAjanA evI rIte karavAmAM Ave che ke baMnenA talanA ni`me ke phAlanAe aMtarAlamAM paDe ane e baMne enI aMdara prakANIya rIte ekbIjA sAthe joDAI ekadare laMbaceAsa race, A racanAmAM aMtarAla baMnene joDanAra ekama tarIke. kAma kare che.41 prathama paddhati A kAlanAM zarUAtanAM maMdizamAM khAsa jovAmAM Ave che. ene utkRSTa dAkhalA 11 mI sadInuM mADherAnuM sUrya maMdira che.42 bIjI pati A kAlanAM 12 mA-13 mA saikAmAM racAyelAM madizamAM jovAmAM Ave che. AnA utkRSTa dAkhalA prabhAsanu kumArapAlanA samayanuM sAmanAyanA maMdiranuM talamAna43 pUruM pADe che. ladana A kAlanAM maMdira taladananI dRSTie sAmAnyataH garbha gRha, maMDapa (gUDha maMDapa athavA sabhAmaMDapa) ane zRMgAracAkI ke mukhamaMDapanAM banelAM hoya che. TalAMka madirAmAM pradakSiNApaca ane aMtarAlanI yeAjanA paNa hoya che. Ama Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4ra8 ] selaMkI kAla A kAlanuM sarvAga-saMpUrNa maMdira garbhagRha, pradakSiNApatha, aMtarAla, maMDapa ane zRMgAracokInuM baneluM hoya che. keTalAMka maMdiramAM vadhArAnA maMDapanI jarA paNa jovAmAM Ave che. A saMjogomAM garbhagRhanI AgaLano mukhya maMDapa tarapha dIvAlothI bharI daIne ene gUDhamaMDapanuM svarUpa apAya che ane enI AgaLa umerele maMDapa, je ghaNuM karIne cAre bAjue Akho ke adhe khulo hoya che te, "sabhAmaMDapa' ke "raMgamaMDapa' nAme oLakhAya che. keTalIka vakhate pradakSiNAne anu rUpa maMDapano paNa cotarapha vistAra karavAmAM Ave che. A saMjogomAM aMtarAla sivAyano vistAra "pAdhe mArga" ke "ahiMda" tarIke oLakhAya che. pArzva mArga ane maMDapanA saMyukta vibhAgane "mahAmaMDapa' tarIke oLakhavAmAM Ave che. maMDapanI AgaLa karelI traNa cekInI khullI racanAne trikamaMDapa kahe che. A tamAma aMgenI dIvAle aMdaranI bAjue bahudhA sAdI hoya che, paraMtu bahAranI bAjumAM enAM ubhaDaka aMga suMdara rIte alaMkRta karelAM hoya che. pITha, maMDovara, vedikA, staMbha, chato, garbhadhAra, pravezadvAra vagere atyaMta bArIka kotarakAmo tathA zilpathI vibhUSita karelAM hoya che. A kAlanAM vistRta maMdiramAM vadhArAnAM anya sthApatyakAya svarUpano samAveza thato jovAmAM Ave che. AvAM maMdiranI AgaLa ke pAchaLa temaja baMne bAjue kIti toraNa nAme oLakhAtI alaMkRta racanA jovAmAM Ave che. keTalAMka maMdironI AgaLa kuMDa, sarovara ke vApI vAva) jevAM jalAzayanI racanA hoya che. moTA maMdiranI tarapha prAkAra(keTa)nI racanA karavAmAM Ave che. prAkAranuM mukhya pravezadvAra "balAnaka" ke pu DarIka " nAme oLakhAya che. jana maMdiramAM prakAranI aMdaranI bAjue stabhAvaliyukta bhama (aa (paDALI) kADhI kaTanI dIvAlane aDIne nAnAM garbhagRhonI racanA karavAmAM Ave che. A badhAM sthApatyakIya aMgone vaLI mukhya maMdirane anurUpa suzobhita thaze tathA zilpo vaDe alaMkRta karavAmAM Ave che. prApha-solaMkI maMdironI mAphaka A kAlanAM maMdira taladarzananI dRSTie samacorasa ke laMbacorasa ghATanAM hoya che. A kAlanAM mAtra garbhagRha dharAvatAM nAnA kadanAM maMdira bahu ochI saMkhyAmAM jovAmAM Ave che, paraMtu garbhagRha ane maMDapa ke mukhamaMDapa paraspara joDAyelAM hoya tevAM maMdira moTA pramANamAM maLe che. A saMjogomAM enuM samagra taladarzana laMbacorasa ghATanuM bane che. sAmAnya rIte maMdira eka garbhagRhavALuM hoya che; ene "ekAyatana' kahe che. koIka maMdiromAM ekathI vadhu garbhagRha paNa hoya che; ene "cAyatana', cAyatana" vagere kahe che. maMdiranI dIvAlomAM anu-maitraka kAlathI nirgamonI Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 4ra9-: - zarU thayelI praNAlI A kAlamAM khUba vikAsa pAmelI jovAmAM Ave che. A nigane keTalIka vakhata garbhagRha paranAM zikharo tathA maMDapAdi paranAM chAvaNemAM paNa Ayojana pAmelA jovAmAM Ave che. A kAlanAM maMdironuM taladarzananI dRSTie nIce pramANe vargIkaraNa karI zakAya : (a) ekAyata H (1) ekAMgI mAtra garbhagRhanAM banelAM A maMdiranI AgaLa zRMgArakI paNa hatI nathI, garbhagRha para zikharanI racanA hoya che, dAta. vIramagAmanA munasara sarevaranA kAMThe A prakAranAM maMdirone moTe samUha che. AvAM maMdira moDherAnA sUryakuMDanI cAre bAjunA paDathAra para paNa AvelAM che.44 janonAM bAvana, jinAlaya prakAranAM maMdiromAM devakulikAonI racanA ane maLatI hoya che, (2) haryAmI (1) A kAlanAM jaMgI maMdironA eka prakAramAM garbhagRhanI AgaLa zRMgAra cokInI racanA jovAmAM Ave che. AmAM cekInI racanAmAM garbhagRhanI dIvAla sAthe joDAyelA bhIMtAtaMbha tathA cekInA AgalA bhAgamAM AvelA chUTA staMbha mahattvano bhAga bhajave che. keTalIka vakhate cokInA pravezanI baMne bAjuone vAmana kadanI dIvAlovedikA) ane e uparanA vAmana kadanA staMbhethI vibhUSita karelI hoya che. AvA saMjogomAM vedikAnA mathALe kakSAsananI racanA hoya che. cekInA mathALe ghaNA bhAge sapATa athavA saMvadhATanuM AcchAdana hoya che. mahesANA jillAnA gerAdanuM semezvara maMdira 45 rahAvInuM nIlakaMTha maMdira 46 khaDosaNanAM viSNu tathA hiMgaLA (sarvamaMgalA) maMdira,47 piludrAnuM zItalA, maMdira,48 vasAtuM akhADA mahAdevanuM maMdira, saMDeranuM prAcIna nAnuM maMdira,49 delamAlanAM lakSmInArAyaNa tathA sUryanAM maMdira, sAbarakAMThA jillAnA maThakasanagaDhanuM khaMDezvarI mAtAnuM maMdira, tathA kacchanA aMjAranAM bhaDezvaranAM 51 maMdira A keTinAM che. surendranagara jillAnA vaDhavANanA rANakadevI maMdiranI AgaLanI zaMgArakI nAza pAmI che.para anyathA racanA para e maMdira paNa A ja janAne anusaratuM jaNAya che. (2) A prakAranAM keTalAMka maMdironAM garbhagRhanI AgaLa khullA maMDapanI racanA jovAmAM Ave che. A maMdiranA maMDapanI baMne bAjue vedikAyukta kakSAsana ane vAmana taMbhonI racanA heAya che. staMbhamAM ghaTapallava ghATanAM suzobhana jovAmAM Ave che.53 mahesANA jillAnA delamAlanuM pAravA (pArvatI), Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 430 ] selaMkI kAla devInuM maMdira54 tathA moTabanuM taLAva kAMThe AveluM yakSarAjanuM prAcIna maMdira, 55 kaMInuM caMdramauli maMdira, 55 banAsakAMThA jillAnA kuMbhAriyAnuM kuMbhezvara maMdira,57 paMcamahAla jillAnA bAvakAnuM zivamaMdira,pa8 jUnAgaDha jillAnA pirabaMdara najIkanuM miyANInuM nIlakaMTha-maMdira,pa9 sureMdranagara jillAnA bArImAM taLAva kAMThe Avela ziva tathA prAcIna maMdira, thAnanuM munibAvA maMdira, tathA kacchanA varaNA gAmanuM varuNa maMdira A prakAranAM maMdira che. (3) caMgI (1) A kAlanAM ghaNAM maMdira talamAnamAM garbhagRha, khullo maMDapa ane zRMgArakInAM banelAM hoya che. maMDapa ghATamAM rasa hoya che, paraMtu enI baMne bAjue AvelA nigamone kAraNe e laMbacorasa ghATanA lAge che. sAbarakAMThA jillAnA zAmaLAjInuM harizcaMdranI corI nAme oLakhAtuM maMdira, 3 kheDA jillAnA saranAlanuM gaLatezvaranuM maMdira, 64 mahesANA jillAnA saMDeranuM prAcIna moTuM maMdira, 5 sUNukanuM nIlakaMTha maMdira (5TTa 4, A. 26), delamAlanuM liMbAjI (nibajA) mAtA maMdira, 67 kaDAnuM bahusmaraNuM devI maMdira 8 maMdrapuranuM dadhezvara maMdira, 9 AsoDAnuM jasamalanAtha maMdira, vAlamanuM zrIkRSNa ke raNachoDajI maMdira,71 dhiNojanuM khamalAI ke vyAghezvarI maMdira.72 vIratAnuM nIlakaMTha73 tathA kheravAnuM aMbA mAtA maMdira,74 saurASTranA sureMdranagara jillAnA sejakapuranuM navalakhA maMdira,7pa rAjakoTa jillAnA AnaMdapuranuM anaMtezvara(navalakhA) maMdira 76 jUnAgaDha jillAnA porabaMdara najIkanuM miyANInuM harasada mAtAnuM prAcIna maMdira,77 giranAra parano kumAravihAra,78 jAmanagara jillAnA dvArakA najIkanuM baraDiyAnuM sAMba maMdira,79 tathA kacchanA kaMthakoTanuM sUryamaMdira80 ane puara gaDhanuM zivamaMdira A zreNInAM maMdira che. (2) caMgI prakAranAM keTalAMka maMdiramAM khullA maMDapanA sthAne gUDhamaMDapanI racanA paNa levAmAM Ave che. sAbarakAMThA jillAnA kheDabrahmAnuM brahmAmaMdira,82 mahesANA jillAnA maNaMdanuM nArAyaNa maMdira,83 jAmanagara jillAnA dvArakAnuM raphamiNI maMdira84 tathA kacchanA kheDa( kerAkoTa)nuM somezvara maMdira" A prakAranAM che. () caturaMgI A kAlanAM caturaMgI maMdiramAM maMdiranA cAra aMga-vibhAgone samAveza thAya che: (1) AmAMnAM keTalAMka maMdiramAM garbhagRha, aMtarAla, gUDhamaMDapa ane zRMgAracokInI racanA jovAmAM Ave che. kacchanA kaTAyanuM prasiddha zivamaMdira Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su] sthApatyakIya smArakA [ 431 Ane utkRSTa namUne che. (2) keTalAMka madirAmAM A cAra aMgo paikI gUDhamaDapanu sthAna sabhAmaMDapa le che. thAnanuM trinetrezvaranuM maMdira87 AnuM udAharaNu che. (3) keTalAMka madirAmAM gabha gRha, pradakSiNApatha, sabhAmaDapa ane zRMgAracAkInI racanA heAya che. jAmanagara jillAnA bhANuvaDa pAsenA dhUmalInA navalakhA maMdira nI8 racanA A prakAranI che. (4) keTalAMka dezanAM cAra gAmAM garbhagRhanI AgaLa gUDhamaMDapa, trikamaMDapa ane sabhAmaMDapanI racanA jovAmAM Ave che. miyANInuM jaina maMdira-9 tathA AzrunAM vimalavasahi. tathA bhrUNavasahi madirAnA mULa prAsAdAnI racanA91 A prakAranI che. (5) paMcAMgI (1) A samUhanAM madirAnA eka jUthamAM garbhagRhanI AgaLa gUDhamaMDapa, trikama`Dapa, sabhAmaMDapa ane zRMgAracAkInI racanA jovAmAM Ave che; dA. ta. kuMbhAriyAnA zAMtinAtha2 tathA mahAvIranA maMdiramAM AvI racanA che. (2) enA bIjA jUthanAM maMdira garbha gRha, pradakSiNApatha, aMtarAla, gUDhamaMDapa ane zRMgAracokIthI vibhUSita thayelAM hoya che. mahesANA jillAnA siddhapuranA prasiddha rudramALamAMja tathA jUnAgaDha jillAnA prabhAsapATaNunA sAmanAtha ma`diramAMlpa AvI racanA thayelI hatI. mahesANA jillAnA tAraMgAnA 6 ajitanAtha-prAsAdamAM paNa A ja prakAranI aMgayeAjanA jovAmAM AvA che. 3) A kAlanAM keTalAMka maMdAmAM garbha gRha, aMtarAla, gUDhamaMDapa, trikamaMDapa ane zRMgAraceAkInI racanA hAya che; dA. ta. kuMbhAriyAnuM neminAthanuM ma Mdirazcha AvI racanA dharAve che. (4) kayAreka A trIjA prakAranA jUthamAM trikamaMDapanuM sthAna sabhAmaDapa le che. ku bhAriyAnA saMbhavanAtha-maMdiramAM AvI racanA che.98 (6) pataMgI A kAlanAM keTalAMka madira SaDaMgI che. (1) emAMnA eka prakAramAM gabha gRha, aMtarAla, pradakSiNApatha, gUDhama Dapa, zRMgAracokI ane alaga sabhAmaDapane samAveza thAya che. mADherAnuM sUryamadi99 AnA utkRSTa dAkhaleA che. (2) bIjA prakAranAM A ma`diramAM pradakSiNApatha hotA nathI, paraMtu emAM gUDhama'Dapa tathA sabhAmaMDapanI vacce traNa ke enAthI vadhu cekInI racanAvALA trikamaMDapanI racanA thAya che. kuMbhAriyAnA pArzvanAtha-madiramAM100tathA kacchanA bhadrezvaranAM jaina madirAmAM101 AvI racanA jovAmAM Ave che. (3) AmAMnAM keTalAMka mazimAM prathama prakAranAM tamAma aga hAya che, para Mtu sabhAmaMDapanuM sthAna trikamaMDapa le che. giranAranuM neminAtha maMdira A prakAranuM che.102 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 ] (A) hRcAyatana (dvipuruSa prAsAda) A kAlanAM keTalAMka madirAmAM evaDA garbhagRhanI racanA jovAmAM Ave che. enAM e gagRhonI AgaLa maMDapanI racanA jovAmAM Ave che. (1) khaDeAsaNanA eka prAcIna maMdiranAM be garbhagRDa maMDapanI banne bAjue kATakhUNe kheDAyelAM che. A maMdira hariharanuM hAvAnI saMbhAvanA che. maMDapanI bAkInI be bAjue para zRMgAracAkInI racanA nathI, pazu enI AgaLa seApAnazreNI che. 103 vIramagAmanA munasara taLAvanA kAMThe madhyamAM maMDapa ane enI e sAmasAmI bAjue e eka eka garbha gRhanI racanAvALAM khe maMdira che.104 kadamAM A maMdira munasara kAMThe AvelI ekAMDI maMdirazreNInAM maMdiza karatAM ghaNAM meTAM che, tethI e tyAMnAM bIjA maMdiza karatAM judAM paDe che. sAlaDakI kAla [ 36 (i) cAyatana (tripuruSa prAsAda) A prakAranAM A kAlanAM madirAnI madhyamAM maMDapa ane maDapanI traNe bAjue eka garbha gRhanI racanA jovAmAM Ave che. sarA(paTTa 6, A. 28)nA brahmA, viSNu ane mahezane tripuruSaprAsAda ghaNA jANItA che.105 parabaDI(ji.suredranagara, tA. coTIlA)mAM paNa AvuM eka maMdira AveluM hatuM.106 emAMnA ghaNA bhAga have nAza pAmyA che. delamAlanA kiMmAjI mAtAnA prAMgaNamAM sAmasAmA A prakAranA e tripuruSaprAsAdAnI racanA jovAmAM Ave che.107 giranAra parvata para Avela vastupAlavihAra viziSTa prakAranA tripuruSaprAsAda che.108 enA madhyanA garbha gRhamAM tItha kara mallinAthanI mUti prasthApita karelI che. maMDapanI baMne bAjunAM gabha gRDhAmAM anukrame sametazikhara tathA sumeru(aSTApada)nI sthApanA che. emAM madhya maMDapanI AgaLa eka sabhAmaMDapanI racanA che. sAbarakAMThA jillAnA deralamAM zivapramukha tripuruSaprAsAda AvelA che. 109 (I) paMcAyatana paMcAyatana prakAranAM madirAmAM madhyanA mukhya maMdiranI jagatInA cAra cheDe eka eka nAnA maMdiranI racanA jovAmAM Ave che. mahesANA jillAnA AsADAnu jasamalanAtha maMdira,110 gavADAnuM paMcAyatana maMdira, 1 1 1 kheravAnuM aMbA mAtA samUhanuM 112 tathA sAbarakAMThA jillAnAM kaeNvana,1 113 saptanAtha, 114 bheTAlI,115 dAvaDa,116 derAla,117 hIrapura1 18 vagere gAmAmAM paMcayitana madira AvelAM che. (6) ceAvIsa, Avana ane khetara jinAlayeA A kAlamAM keTalAMka jana madira eka viziSTa prakAranI racanAthI vibhU Sita Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM ) sthApatyakIya smAraka [ kAma thayelAM jovAmAM Ave che. emAM mukhya maMdiranI cAre bAjue AyatAkAra prAsAda AgaLa staMbhAvaliyukta paDALImAM devakulikAonI hAramALAnI yojanA jovAmAM Ave che. A prakAranI hAramALAthI vibhUSita devakulikAonI saMkhyA 24 hoya to ene "covIsI" nAme, para hoya te bAvana jinAlaya" nAme tathA hara hoya te "betara jinAlaya" nAme oLakhavAmAM Ave che. kuMbhAriyAnAM mahAvIra, zAMtinAtha, pArzvanAtha ane neminAthanAM maMdira jevIsI prakAranAM che.119 bAvana jinAlayane namUne AbunI vimalavasahi120 tathA laNavasahinA 21 maMdira pUruM pADe che. giranAra paranuM neminAtha maMdira 22 betara jinAlaya che. padavinyAsa maMdiranA talamAnanA padavinyAsanI 23 saiddhAMtika carcAo "samarAMgaNamUtradhAramAM ApI che. 124 maMdiranA cerasa talamAna "vairAya" ke "caka prakAramAM 4 thI zarU thatA bekI vibhAgo (6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, vagere)nuM Ayojana karI niyata bhAga garbhagRha mATe ane bAkInA bhAga garbhagRhane pharatI bhitti vagere mATe rAkhavAne emAM Adeza che; dA. ta. corasa talamAnanI dareka bAjuethI cAra cAra bhAgonI yojanA karatAM kula 16 bhAge paikInA madhyanA cAra bhAga garbhagRha mATe ane bAkInA ene pharatA bAra bhAga bhitti vagere mATe rAkhavAnuM jaNAvyuM che, aparAjitacchA" ene anumodana Ape che. solaMkI kAlanAM ghaNuM maMdiranA garbhagRha ane enI pharatI dIvAlamAM A yojanA AkAra letI jaNAI che. emAM purANelikhita bhittinuM pramANa (1:4) jaLavAyuM che.125 zAstragraMthAe AyatAkAra (laMbacorasa ghATa) talamAnane "puSpaka" nAme oLakhAvela che. 126 emAM garbhagRhanI laMbAI pahoLAI karatAM bamaNI (2 : 1) rAkhavAnuM jaNAvyuM che. 27 zAmaLAjInA harizcaMdranI corI maMdiranuM laMbacorasa garbhagRha A pramANane dhyAnamAM rAkhIne racAyuM che. maMdiranA talamAnanA padavinyAsanI paripATI racanA bAbatamAM mahatvanI kAryapraNAlI nipajAvatI jaNAI che. eka to padavinyAsane kAraNe maMdiranAM garbhagRha, pradakSiNApatha, aMtarAla, maMDapAdi aMge niyata sthAnama nakkI thaI zake che tathA maMdiranI dIvAla para apAnArA bhadrAdinigamanAM pramANa javAmAM e khUba upayogI nIvaDe che. 138 so-28 . Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] niga mA sAla phI phAla " [31. . " maMdiranAM garbhagRha, maMDapAdi aMgeAnI dIvAlA aMdaranI bAjue samadre sAdI hAya che, paraMtu A dIvAlAnI bahAranI bAjue aneka prakArAnA ni^me ke phAlanA ke nAsikAnI racanA karI emane samagra ghATa tArAkRti banAvavAmAM Ave che. emAM salilAMtara ke vArimAne avakAza rahe che. A nAsikA ke phAlanA (nirgAma) ' ratha ' nAmathI pazu oLakhAya che. gabha dIvAlanI bahAranI bAjue prayeAjAtA A nigameAnI saMkhyA 1, 3, 5, 7, 9 athavA kayAreka enAthIye vadhAre hoya che, eTaluM ja nahi, paNa kyAreka e dareka para pazu nAnA meTA nirgama prayeAjAya che. dIvAlanI madhyamAM Avela pramukha nAsikAne bhadra' kahe che. bhadranI madhyamAM kayAreka eka vadhu nigama apAya te ene ' mukhabhadra' kahe che. badranI khate khAjIe jaLavAI rahelI dIvAlanI asala rekhA ( mUla nAsikA ) * krANu ' ke ' kahyu 'nA nAmathI oLakhAya che. dIvAlanI madhyamAM bhadra ane khate jeDe kazuMnI racanAvALuM talamAna trinAsika ke triratha prakAranuM gaNAya che. bhadra ane kANu vacce ' pratiratha ' ke ' paDharA ' nAmathI eLakhAtA eka vadhu ni*ma jyAre umerAya tyAre paMcanAsika ke paMcaraca prakAranuM talamAna ane che. tyAM karyuM, pratiratha, bhadra, pratiratha ane `nI anukrame racanA hoya che. bhadra ane pratiratha ke pratiratha ane kanI vacce vaLI 'naMdI' nAme eka vadhu nima umeraNa pAme che tyAre e talamAna 'saptanAsika ' ke 'saptatha ' kahevAya che. talamAnamAM aa rIte pratiratha ane nadI niga menAM vAraMvAra umerlR maMdiranA tArAkRti talamAnanA samagra dhATane vadhu ne vadhu sa'kula svarUpa bakSe che. vaLI bhadra pratiratha-nadInI niga`mita racanA zikharanA veNukAzamAM AyeAjita thatAM enAM aMDakAnI saMkhyAmAM paNa uttarAttara vadhArA thatA hoya che. garbhagRhanI dIvAlanI bahAranI bAjunI laMbAInA ATha bhAga karI, madhyanA cAra bhAga bhadra ni`mane apAtAM bhadranI laMbAI mUlasUtra karatAM adhabhAganI bane che. Ama ekanAsika OM ' ekaratha' prakAranA A talamAnamAM mUlasUtra ane bhadra nigamanuM pramANu paraspara sarakhuM hoya che. siddhapuranu rudramAta, miyANInAM nIlakaMTha ane jainama'dira, vIratAnuM nIlakaMTha, devamAlanuM likheAjI mAtA, giranAranuM vastupAla, AbhunuM teja pAla madira ane kacchanA kheDa(kerAkoTa)nu zivama dira vagere madizanAM talamAna trica' prakAranAM che. dovAlanI bahAranI bAjunI laMbAInA 10 ke 12 bhAga pADI mUlasUtra para bhadra tathA pratirathane e e bhAga ane mUlanAsikA ke Rtune bane bAjue khe Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ is muM]. sthApatyakIya smAraka [ 5 be bhAga ApavAmAM Ave che, paraMtu talamAnamAM je 12 bhAga pADyA hoya te bhadra nigamane 4 bhAga ApI zakAya che. bhadra ane pratiratha nigamavALuM A prakAranuM talamAna "trinAsika" ke "triratha" tarIke oLakhAya che. A talamAnamAM mUlasatra ane bhadra-pratiratha nigamanuM pramANa ekasarakhuM nahi, paNa vatteochuM 2H 5 ke 1 : 3 nuM hoya che. sUNukanuM nIlakaMTha, kasaranuM trikUTAcala, khaMDosaNanAM dipuruSa ane hiMgoLajA, dhiNAjanuM vyAghezvarI, maNaMdanuM nArAyaNa, kacchamAM kaTAya zivamaMdira, mAdhavapuranuM januM mAdhavarAya, taraNetaranuM trinetrezvara, kaneDAnuM bahusmaraNa, sejakapuranuM navalakhA, cAnanuM munibAvA, baraDiyAnuM sAMba, vaDhavANanuM rANaka, miyANInuM harasiddha vagere maMdiranA garbhagRhanAM talamAna "paMcara" prakAranAM che. moDherAnuM sUryamaMdira, tAraMgAnuM ajitanAtha tathA somanAthanA kumArapAlanA samayanA sAMdhAra maMdiranA garbhagRhanAM talamAna maMdiranI aMdaranI bAjue "triratha" prakAranAM che ane bahAranI bAjue "paMcaratha" prakAranAM che. bhadra-pratiratha uparAMta naMdI nAmane trIje nirgama umerAtAM garbhagRhanuM talamAna "canAsika" ke "paMcaratha' prakAranuM bane che. AmAM mULa satranA 14 bhAga karI madhyanA 4 bhAga bhadrane, be be bhAga enI bAjunA pratirathane, enA bAjanA naMdIne eka eka bhAga ane karNane be be bhAga apAya che. ahIM talamAnanuM pramANu 2 H 7 nuM bane che. dhUmalInuM navalakhA maMdira, giranAranA neminAtha tathA vastupAla-tejapAla tripuruSaprAsAdanA madhya garbhagRha tathA kuMbhAriyAnA maMdiranA garbhagRhanAM talamAna A prakAranAM che. uparyukta traNe nigame uparAMta talamAnamAM eka vadhu naMdI ke pratiratha nigamanuM umeraNa thatAM garbhadIvAlanA mUlasUtranA 16 bhAga karI madhya bhadrane 4 bhAga, bhadra ane pratiratha vara naMdIne 1 bhAga, pratirathane 2 bhAga, tathA kaNane 2 bhAga apAya che. ahIM karNa ane bhadrAdi nigamanuM pramANa 1: 4nuM banI rahe che. A prakAranuM talamAna "saptanAsika" ke "saptaratha" prakAranuM jaNAya che. uparanAM tamAma talamAna mULamAM samacorasa ghATanAM che, paraMtu aSTakoNIya ghaTanA talamAnanI dareka bAjue bhadrAdi nigamo ApIne ene lagabhaga vRttAkAra banAvavAnI paripATI saranAlanA galatezvara-maMdira tathA rANapuranA sUrya maMdiranA garbhagRhanAM talamAnamAM najare paDe che. aMtarAla. A kAlanAM maMdiramAM garbhagRha ane maMDapane joDanAra aMga tarIke aMtarAkSanI mejanA enA vikasita svarUpe AkAra pAmatI jaNAya che. aMtarAlate Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 ] sAla kI kAla [ .. samagra dhATa lakhaceArasa hoya che. garbhagRha ane aMtarAlanA talamAnanA pramANano vizada carcA aparAjitapRcchA 'e karI che. gabha gRhanI paheALAnA saMdarbhamAM aMtarAlanI keTalI paheALAI rAkhavI enI carcA karatAM aparAjitapRcchA 'e me vacce rAkhavAnuM pramANa 2 : 1, 3 : 1, 5: 1, 5: 2, ke 1 : 3 nuM sUcavyu che. 129 * A kAlanAM keTalAMka maMdirAmAM gabha gRDa ane aMtarAla vaccenuM 2: 1 nu pramANa jovAmAM Ave che. dhUmalI(navalakhA), sUNuka(nIlakaMTha), dhiAja(nArAyaNa), giranAra(neminAtha) vagere sthaLAnAM maMdirezamAM e pramANa najare paDe che, paNa vIratA(nIlakaMTha), kasarA(tripuruSa), miyANI(harasiddha), baraDiyA(sAMba) vagere sthaLAnAM madirAmAM e upara sivAyanAM pramANeA paikInuM eka athavA khIjuM najare paDe che. 13 pradakSiNApatha sAMdhAra prakAranAM maMdirAnAM garbhagRhAnI pharate pradakSiNApatha(bhramaNu)nI racanA thayelI hAya che. enA mukhya garbhagRhanI dIvAlane e kayAreka anusare che. e dara temaja bahArathI sAghra ke alaMkRta heAya che ane keTalIka vAra aMdaranI khAjue sAdI ane bahAranI bAjue bhadrAdi ni`mA tathA anekavidha alaMkRta thAthI vibhUSita hoya che. keTalIka vakhate AkhI alaMkRta dIvAlanI madhyamAM eka eka alaMkRta jharUkhA(caMdrAvaleAkana)nI paNa yojanA heAya che. jharUkhAnI vedikA para AsanapaTTa ane vAmana kadanA staMbhAnI racanA hoya che. pradakSiNApaya ane gabha gRhanI paheALAI khAkhatanuM pramANa 1: 2 samarAMgaNu-sUtradhAre ApyuM che. 131 gujarAtanAM A kAlanAM ghaNAMkharAM sAMdhAra prakAranAM maMdirAmAM A pramANa jaLavAyu hAvAnu jaNAya che. sapa nAnA kadanAM maMdiramAM maMDapo sAva khullA ke aDhAMkelA hAya che. teone sabhAmaMDapa ' ke raMgamaMDapa' nAme oLakhavAmAM Ave che. meTA kadanAM madirAnA mupa cAre bAjue pUNu dIvAlAthI AcchAdita hoya che. A prakAranA maMDapane gUDhamaMDapa' kahe che. pradakSiNApathane anurUpa maMDapanA talamAnamAM traNe bAjue vistAra karavAmAM Ave che e saMjogAmAM maMDapa ' mahAmaMDapa' nAme oLakhAya che ane vistAra pAmela maMDapanA bhAga pArzva mAga' ke ' alida' kahevAya che. tavamAnanI dRSTie A kAlanAM keTalAMka maMdizanA maMDapeAnI dIvAlo para bhadrAdinigamA na hovAne kAraNe teo racanAmAM sAva samacArasa ghATanAM lAge. " Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya smAraka che; dA. ta. AvI racanA viramagAmanA munasara kAMThe Avela dipuruSa prakAranA maMdiranA maMDapamAM jovAmAM Ave che. paraMtu moTA bhAganAM maMdironA maMDapanA talamAnamAM bhadra athavA bhadra ane pratiratha (ekara) ane triratha racanAvALA) nirgama jovAmAM Ave che. delamAla(liMbAjI), miyANI(harasiddha), thAna(munibAvA), mAdhavapura(mAdhava ane sUryamaMdira), sUNuka(nIlakaMTha), vIratA nIlakaMTha), dhiNeja(vyAghezvarI), maNuMda (nArAyaNa), Abu (vimala tathA lUNasahi), miyANI(nIlakaMTha), baraDiyA(saba), siddhapura(rudramAla) vagere sthaLonAM maMdironA maMDapa bhadra nigamathI vibhUSita ekanAsika prakAranA che, tyAre keTAya(ziva), sejapura(navalakhA), moTerA, tAraMgA, somanAtha, thAna, giranAraneminAtha) vagere sthaLonAM maMdiranA maMDapa bhadra ane pratirayanI racanAne kAraNe "trinAsika" (triratha) prakAranA che. thAnanA sUryamaMdira ane keneDAnA bahusmaraNAdevI maMdiranA laMbacorasa ghATanA maMDapanI dIvAle triratha prakAranI che, maMDapanA bhadrAdi nirgama para maMDapamAM pradakSiNApathanI mAphaka jharUkhAonI yojanA kyAreka thAya che. emAM kakSAsana vagerenI racanA hoya che. maMDapanA talamAnatA pramANanI carcA samarAMgaNasaradhAramAM karI che. maMDapanI pahoLAI garbhagRhanI pahoLAI samAna ke garbhagRhanI prakoNIya rekhA samAna rAkhavAnuM jaNAvyuM che.32 kyAreka enI pahelAI garbhagRhanI paheLAI karatAM piNuM be gaNI ke bevaDI rAkhavAnuM paNa jaNAvyuM che,133 paNa aparAjitapRcchAmAM e be aMge vaccenuM pramANu-vavidhya noMdhapAtra che. garbhagRha ane maMDapanA talamAnanuM pramANa A graMtha 1: 1, 3 : 3, 7H 4, 3 : 2, 2 H 1, 9 4, 5 ranuM vagere Ape che. 134 miyANInuM janamaMdira, sejakapuranuM navalakhA, ane kasarAnA tripuruSaprAsAdamAM garbhagRha ane maMDapanA talamAnanuM pramANa 3 : 2 nuM miyANInuM harasiddha, maNUMdanuM nArAyaNa, giranAranuM trikUTAcala, thAnanuM sUrya, taraNetaranuM trinetrezvara, ane keneDAnA bahusmaraNAdevInA maMdiramAM maMDapanA talamAnanuM pramANa 2: 1; miyANI(nIlakaMTha), baraDiyA(sAba), viramagAma (munasara kAMThAnuM DhipuruSa), kerAkeTanuM zivamaMdira vagere maMdiromAM 9H 4; ane delamAla(liMbAjI) temaja dhiNeja (khamalAI)mAM maMDapanuM pramANa paH 2 nuM jaNAvyuM che.135 sAMdhAra prakAranA prAsAdamAM maMDapanA madhyabhAgano vistAra garbhagRhanI dIvAlanA bahAranA cheDAne Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 ] sAlaDakI kAla [ pra jeTaleA ja rAkhavAne Adeza che.136 A siddhAMta gujarAtanA A kAlanA tamAma sAMdhAra prAsAdAmAM jaLavAyA che. zRMgArazeAkI . zRMgAracAkI ma MdiranA garbhagRha athavA maMDapanI pravezayeAkI che. e a maDapa ' ke 'mukhamaMDapa ' nAme oLakhAya che. maMDapanI AgaLa Avela zRMgAracAkInI racanA maMDapanI AgaLa ane keTalIka vakhate AgaLa temaja enI te bAjue karavAmAM Ave che. samarAMgaNusUtradhAramAM ene 'mAmIva' ke ' prAgnIva ' nAme eLakhAvela che.137 A kAlanAM prabhAsanuM sAmanAtha tAra MgAnuM ajitanAtha dhUmalInu navalakhA maMdira, giranAranuM teminAtha maMdira tathA AyunAM vimala ane bhrUNavasahInAM madirAnI traNe bAjue zRMgAraceAkInI racanA jovA maLe che. enI racanA garbhagRhanI saMmukhe thAya che tyAre enA talamAnanuM pramANa garbha mUha jeTalu racAya che. kayAreka enAthI paNa ochuM hoya che, paraMtu meTAM ma MdiramAM menA talamAnanuM pramANu garbhagRhanI sarakhAmaNIe trIjA bhAganuM eTale ke 3 : 1 tu rakhAya che.138 gujarAtanAM brAhmaNa madirAmAM mukhyatve eka-cAkInI racanA jovAmAM Ave che, ene zAstragraMthAmAM subhadra' nAme oLakhAvela che. jaina ma`dizamAM ' trikamaMDapa'nI racanA thatI jovAmAM Ave che. enAM vividha svarUpa 'tricAkI,' ' ceAkI,'ke navaceAkI 'rUpe AvirbhAva pAmyAM che. A traNa svarUpa anukrame kIrti,'* prAMta ' ane ' zAMta ' nAmathI eLakhavAnI paripATI jenAmAM che. dA. ta. giranAranA vastupAla maMdiranA be maMDapanI AgaLa tricAkI(kIrti)nI yAjanA che. A ja rIte AyunA tejapAla-maMdiranA gUDhamaMDapa ane raMgamaDapa vacce tricAkInI vyavasthA che. AvI ja racanA miyANInA jaina maMdiramAM che. tAraMgAnA ajitanA madiranA gUDhamaDapanI AgaLa cAkI(prAMta)nI racanA che, te| AjInA vimalavasahInA gUDhamaMDapa ane raMgamaMDapanI vacce navaceAkI(zAMta)nI vyavasthA che. 139 zRMgAracokInA talamAnamAM bhadrAdei nimAnI racanA maMDapanA talamAnane anurUpa racavAnI sAmAnya paripATI che. . dhruvadana Urdhva`dazananI dRSTie A kAlanAM madira vizALa jagatI14" (eTalA) para baMdhAyelAM hAma che. enA para AvelI ubhaDaka racanA pITha ' nAme oLakhAya che. pIThanu mathALu samagra madaMdiranuM bhoMyataLiyuM banI rahe che. garbhagRhanI dIvAle ane zRMgAracAkI tathA maMDapanI dIvAlA ke vedikA, stabho vagere ubhaDaka aMgA A pITha para maMDAyelAM hoya che. pIThanA bar3AranA bhAge bharacaka kotaraNI ane Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya samArako [ ae aMdaranA bhAge sAdI racanAvALI garbhagRhanI dIvAla "movara' kahevAya che. gUDhamaMDapanI dIvAla paNa e ja nAme oLakhAya che, paraMtu maMDapa khule eTale ke sabhAmaMDapa ke raMgamaMDapa prakAra hoya te pIThanI upara "vedikA nAme oLakhAtI ochI UMcAInI dIvAla ane enA para "vAmana' eTale ke ochI UMcAInA staMbhanI racanA hoya che. A ja prakAranI racanA zRMgAkImAM paNa hoya che maMDovara upara DhAMkaNa tarIke vaparAte kaMdorA jevo thara "prahAra" nAme oLakhAya che. staMbho para pATanI racanA heAya che ane enA para prahArane thara maMDAya che. garbhagRhanA bhAge prahAra upara zikhara, aMtarAla bhAge zukanAra ane maMDapa tathA zaMgAracokInA bhAge samatala chAvaNa ke chata athavA ardhavRttAkAra ghUmaTa(koTaka)nI racanA karavAmAM Ave che. enI bahAranA tarapha pagathiyAMvALA darzanIya ghATanI racanAne "saMvarNa" kahe che. samatala chAvaNa racanA "vitAna'nA nAme jANItI che. pIThodaya maMdiranA talamAnamAM AvelA nigamene kAraNe pITha, maMDovara, vedikA vagerenA UrdhvadarzanamAM anekavidha samatala tharanAM suzobhanene pUrata avakAza maLI rahe che. maMdiranI pIThane viziSTa prakAranA samatala tharo vaDe vibhUSita karavAmAM Ave che. A kAlanAM maMdiramAM "pIThodaya'mAM sAmAnyataH nIcethI upara jatAM kramazaH bhI (eka athavA ekathI vadhu), jADakuMbha(jAbe), aMtarapatra (aMdhArakA), kaNikA(kaNI), grAsapadI, aMtarapatra, chAdA(chAjalI) vagere para kerelA hoya che. A prakAranI pIThane sthApatyanI paribhASAmAM "kAmada pITha' kahe che, paraMtu moTAM maMdiranI pIThamAM uparanA tharenI upara gajathara, azvathara (vAjithara), naracara vagere paikI eka, be ke traNe tharonI racanA thAya che. dareka tharanI vacce aMtarapatranI racanA karI e tharone ekabIjAthI chUTA pADavAmAM Ave che. A prakAranI racanAvALI pITha sthApatyanI paribhASAmAM "mahApITha" nAme oLakhAya che (pada 9, A. ra9).141 gajathara ane azvatharamAM hAthI ane gheDAnAM vividha aMgabhaMgIvALAM zi95 kotarelAM hoya che. naratharamAM mAnavajIvananI vividha paristhitio, AnaMdapramodanA prasaMgo-zikAra, yuddha, yAtrA, savArI vagere katarelAM hoya che. A ja tharamAM 'mithuna (bhegAsana) zilpa nAme jANItI thayelI paripATInA kAmaceSTAne lagatA prasaMga paNa AlekhAyelA hoya che. keneDAnA baha smaraNAdevI maMdiranI pITha "kAmada' pITha vaDe alaMkRta che. AvI ja racanA miyANInAM nIlakaMTha ane jaina maMdiranI tathA khaMDesaNunA sarvamaMgalA devI maMdiranI pIThamAM che. sUNukanA nIlakaMTha mahAdevanI pIThamAM bhInA bevaDAtrevaDA Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 ] solaMkI kAla [pra. thara para pIThanAM jADakuMbha, karNa, grAsa paTTI, aMtarapatra, gajathara ane narathara kotarelAM che.143 rahAvI, moTaba, gerAda vagere sthaLonAM maMdiranI pIThamAM Ane maLatI racanA jovAmAM Ave che. 144 pIThane Adarza namUna moDherAnA sUrya maMdiranI pIThamAM jaNAya che. emAM bhInI upara anukrame nAthakuMbha, aMtarapatra, karNikA, grAmapadI, chAgha, gajathara, narayara vagere tharo sthAna pAmyA che. 145 A ja prakAranI racanA ghumalI ane sejakapuranAM navalakhA maMdiramAM jovAmAM Ave che. mahApITha" eTale ke gajathara, azvAra ane narathara sAthenI pIThane Adarza namUna kumArapAlanA samayanuM somanAthanuM maMdira pUro pADatuM hatuM. tAraMgAnA ajitanAthanA maMdiranI pITha A prakAranI che. keTalAMka ghaNuM nAnA kadanAM maMdiranI pIThamAM mAtra be ja,thara-jAvakuMbha ane "kaNikA "nI racanA karelAM hoya che. AvI pIThane sthApatyanI paribhASAmAM "kaNuM pITha' nAme oLakhavAmAM Ave che. A kAlanAM ghaNAM jaina maMdironI devakulikAonI pITha tathA vIramagAmanA munasara taLAva kAMThAnAM nAnAM maMdironI pITha A prakAranI che. 147 maMDovara garbhagRhanA pIThanI upara caNavAmAM AvatI dIvAlanA bAhya alaMkRta bhAgane maMDovara' nAme oLakhavAnI paripATI che. pIThanI mAphaka maMDovaramAM anekavidha samatala tharonI racanA hoya che (paTTa che A. 30). nIcethI uparanA krame A tharo khuraka, kuMbhaka, kalaza, kapotAlI kevAla), maMcikA, jaghA, ugama, bharaNI, zirAvaTI, mahAkavAla, kUTachAgha nAme oLakhAya che. 148 ane dareka be tharanI vacce teone chUTA pADanAra aMga tarIke aMtarapatranI racanA thAya che. vaLI A dareka thara para nAnA moTA gauNa tharanI racanA thAya che. khuraka e sAmAnyataH karNa, kaNikA, ane skaMdhathI vibhUSita karela sAdI beThakavALo thara che. kuMbhaka (kuMbha)nA mukha para tamAlapatronI racanA hoya che ane enA mukhya darzanIya peTA para nAnA kadanA gavAkSomAM deva-devIo tathA kyAreka mithuna-zilyanI racanA hoya che. kalazane madhyabhAga ghaDA ke kalazanI mAphaka ardhavRttAkAra hoya che. enI madhyamAM paTTikAnI racanA kyAreka karavAmAM Ave che. emAM akSamAlA ke maNimekhalA kotarelI hoya che. potAnI ke kevAla racanAmAM kapata-kabUtaranA mastaka bhAganuM rUpa sAmya najare paDe che. emAM keTalIka vAra cityagavAkSanI AkRtionI hAramALAnuM aMkana thAya che. maMcikAnA ghATamAM kAmarUpa (alaMkRta paTTikA), skaMdha, karNa, kapitAlI vagere gauNa thare hoya che. enI uparanA jaMdhAnA tharamAM moTe bhAge taMbhikAo ane toraNayukta gavAkSanI racanA thAya che. emAM deva-devIo Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM 1. sthApatyakIya smAraka [ 441 ane vividha aMga-bhaMgIvALI nartikAonAM tathA mithune tApasa vagerenAM zilpa mUkavAmAM Ave che. ugamanI racanA pagathiyAMvALA pirAmIDa ghATanI hoya che. emAM "jAlaka' nAme jANItI kotaraNI karavAmAM Ave che. cerasa ke goLa ghATanI bharaNI ane zirAvaTInA ghATa staMbha paranA A nAmanAM aMgonA ghATa sAthe sAmya dharAve che. bharaNImAM karNaskaMdha, azekapalava, tamAlapatra, kapotAlI, kAmarUpa vagere ghATonuM saMyojana karavAmAM Ave che. evI ja rIte zirAvaTImAM bhArapuralika ane kaMdhanI racanA thAya che. mahApatAlI ke mahAkevAlane ghATa kevAlane maLato hoya che. atyaMta nirgamita phUTachAgha A tamAma gharanA mukhya chAvaNa tarIke racAya che. phUTachAmAM paNa chAghanI nIce daMDikA ane bhUmAnI racanA thAya che. 149 A kAlanAM maMdiro paikI keTalAMkamAM uparanA tamAma ghare ne keTalAMkamAM emAMnA ekAda be ochA-vattA ke ekanA eka tharanuM vAraMvAra punanirmANa thatuM jovAmAM Ave che. be ke traNa majalAvALAM maMdiramAM javA vagere tharanuM paNa punarAvartana thAya che. AvI racanA dhUmalI, sejakapura, tAraMgA, ane somanAthanAM maMdiromAM jovAmAM AvI che. bevaDI trevaDI jaMdhAnI racanAnA maMDevaravALAM maMdirane "meru' prakAranAM gaNavAmAM Ave che. moDherAnA sUryamaMdiranA maMDovaramAM uparanA lagabhaga tamAma vara AkAra pAmyA che. 150 sUNakanA nIlakaMTha maMdiranA maMDovaramAM chAgha(chAjalI) sivAyanA tamAma thara jovAmAM Ave che. saMDeranAM be nAnAM maMdiro paikInA moTA maMdiranA, rahAvInA nIlakaMTha maMdiranA ane gorAdanA somezvara maMdiranA maMDovaramAM paNa A ja prakAranI racanA che. A maMdiranA javAnA madhya gavAkSemAM deva-devIonAM mUrtizilpAnA AdhAre e kayA devanuM maMdira haze e paNa ghaNI vAra nakkI thAya che. dA. ta. moDherAnA sUryamaMdiranA maMDovaramAM bAra AdityanI mUrti che, sUNukanA nIlakaMTha maMdiranA gavAkSamAM kAlI, bhairava ane naTezanI mutio, saMDeranA maMdiranA jaMdhAgavAkSamAM ziva, viSNu ane brahmAnI, rahAvInA aMdhAgavAkSamAM brahmA-sAvitrI, ziva-pArvatI, ane lakSmI-nArAyaNanI yugalamUrtio, gerAdanA jaMghAgavAkSamAM mahAkAlI, naTeza ane bhairavanAM zilpa che. garbhagRha bhAge maMDovaranI uparanA ane maMDapanA bhAge pATa uparanA saLaMga tharane "prahAra" nAme oLakhavAmAM Ave che. enI racanAmAM paNa kuMbha, karNa, grAsAdika, aMtara5tra vagere carenuM saMyojana thayeluM hoya che. prahArane thara samagra maMdiranAM tamAma aMgone AvarI letI saLaMga racanA che. e maMdiranA pahelA majalAnuM bhoyataLiyuM bane che. prahArane "prastAra' paNa kahevAmAM Ave che. 151 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 ] solaMkI kAla [ prazikhara garbhagRhanA maMDovaranI upara zikharanuM racanAvidhAna viziSTa prakAranuM hoya che. zikharanA talamAnamAM ghaNI vAra garbhagRhanI dIvAla paranA bhadrAdi nigama sthAna pAmelA hovAthI e nigame zikharanA cheka taLiyA(pAyacA)thI mAMDI zikharanI Toca (rakaMdha) sudhI ekasarakhI rIte pramANita karelA hoya che. garbhagRhanI mukhya dIvAla para mukhya zikharanI mAMDaNI thAya che, paraMtu e dIvAlanI. cAra bAjunA nirgama para ugo (aDadhiyAM zikharo), pratyaMga (cothiyAM zikharo) ane IMgikAo (nAnA kadanI zikharikAo athavA zikharIo) vagerenI racanAne kAraNe samagra zikharano dekhAva zuSThAkAra (pirAmIDaghATana) lAge. che. zikhare temaja enI sAthe joDAyelAM A tamAma aMgenI ubhaDaka rekhAo. (vekeza) ekasarakhI rIte cAre bAjuethI aMdaranI bAjue vaLAMka letI Toca (kaMdha) pAse keMdrita thAya che. garbhagRhanI bhitti paranA nirgo paikI madhya nirgama para. urazaMga, enI bAjunA pratirathAdi nigamo para pratyaMgo ane koNa (kIvAlanI mULa rekhA) para nAnI zaMgikAonI racanA karavAmAM Ave che. vaLI A ura:zaMgAdi ubhaDaka racanAonI vacce suzobhanAtmaka tila(ghaMTaDA nI paNa racanA thAya che. A viziSTa prakAranA rekhAvita zikharanI (pada 8, A. 61) racanAnA kAraNe. gujarAta(-rAjasthAna)nAM A kAlanAM maMdira bhAratanA anya pradezanAM maMdira karatA judAM paDe che, eTaluM ja nahi, paNa gujarAtanAM A kAla agAunAM maMdiro karatAM paNa judAM paDe che. 152 A kAlanAM keTalAMka maMdiranAM zikharonA talamAnamAM jyAre nirgamanuM pramANa nahivata hoya che, tyAre zikharanA vekezanI tamAma ubhaDaka rekhAo kaMdha pAse ekatrita thAya che ane enA para Amalaka tathA aMDaka(IDaka)thI vibhUSita kaLazanI racanA thAya che. A prakAranAM zikhara sthApatyanI paribhASAmAM ekAMDI" ke "ekAMgI' kahevAya che. paraMtu je maMdiranAM zikharonA bhadrAdi nigama khUba vikasita svarUpanA hoya che tevAM maMdironAM zikharomAM madhya zikharanA veNukozanA lagabhaga ardhabhAge Amalaka kalazAdithI vibhUSita ura:zaMga, pratyaMgo tathA iMgikAonI racanA thAya che. A saMjogomAM zikharanI samagra. racanA ekAMDI nahi paNa paMcAMDI, navAMDI vagere prakAranI bane che. zikhara, uraHzaMga, pratyaMga, zaMgikA vagere zikharanAM ubhaDaka aMga Amalaka athavA AmalasArathI ane enA uparanA kaLazathI vibhUSita hoya che. kalAne. aMDaka' nAme paNa oLakhavAmAM Ave che. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya smArake [ 444. zikharanA Urdhva mAnanAM pramANa A kAla pUrvenAM matsya, garuDa, agni vagere purANe tathA "vizvarmaprakAzamAM AvyAM che. purANee zikharanI UMcAI garbhagRhanI dIvAlanI UMcAI karatAM begaNI rAkhavAnuM jaNAvyuM che.153 garuDa purANamAM zikharanA rekhAvita padmaza-veNukezanA namaNa(curvenI carcA ApelI che.154 A kAlanA zilpagratho paikI samarAMgaNusUtradhAre nAgara zailInAM zikharonA AjananI carcA karatAM zikhararacanAnI daSTie maMdironA be spaSTa vibhAga hovAnuM sUcavyuM che: (1) chAghaprAsAda ane (ra) zikharAnvita 155 gujarAtamAM A kAlanAM agAunAM maMdira chAghazikhara zailInAM hovAnuM tathA e dhIme dhIme zikharAnvitazailImAM pariNamatI saMkrAMta avasthAmAM vikasyAnuM varNana agAu thayuM che. 15 samarAMgaNusUtradhAre zikharAnvita zailInAM zikharonI vizada carcA karI che. madhyazikhara(mulamaMjarI)nI tarapha racavAmAM AvatA uzaMga ke uramaMjarI tathA karNazaMgo tathA e badhAM aMgo para racAtAM Amalaka-kalazAdinAM emAM varNana che. samarAMgaNusUtradhAranI zikharazailInI paripATI aparAjitapRcchAmAM paNa AkAra pAmatI jovAmAM Ave che, paraMtu aparAjitapRcchAe zikharanA vaNakozanI rekhAo tathA emAM prayojAtI vividha prakAranI namaNo para vizeSa bhAra mUkI judAM judAM nAma dharAvatI rekhAone kAraNe pariNamatI zikharanI vividha racanAzailI tathA. enA prakAranI ati jhINavaTabharI carcA karI che. rekhAonA racanAvidhAnanA eNe be vibhAga-caMdrakalA rekhA ane udayakalA rekhA-jaNAvyA che. samagra zikharanI rekhAonA 2 thI 28 ubhaDaka khaMDa pADI prathama prakAranA rekhA AjatAM kula 16 bheda pADavAmAM Ave che. vaLI dareka khaMDane 16 prakAranA "kalA" ane "cAra" nAmathI oLakhAtA UbhA ADA vibhAgomAM vaheMcI kula 256 (16 16 ), prakAranI rekhAo darzAvI che. e sarvanAM judAM judAM nAma paNa ApyAM che.150 udayakalA zikharanI rekhAne 5 thI 29 khaMDomAM vaheMcI 25 prakAra ni pajAvavAmAM AvyA che. zikharanA talamAnanA vividha AvirbhAva ane rekhAonA vibhedane kAraNe tenA para racAtAM aMDakenI judI judI saMkhyAnI dRSTie gujarAtanAM A kAlanAM maMdiranA zikhara vividha prakAranAM jaNAya che. aMDakonI saMkhyA 1,5,. 9, 13, ema krame krame vadhatI jAya che. maMDapa ane gArakI UrdhvadarzananI daSTie maMDapanI ane zaMgArakInI pITha upara ubhaDaka Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 ] selaMkI kAla [ a. aMge AvelAM hoya che temAM (1) bhitti, (2) staMbha, (3) toraNa kamAna), (4) pATa, (5) saMvaNu ke vitAna tathA (6) caMdrAvalokana (jharUkhA) ane (7) kakSAsana noMdhapAtra che. gUDhamaMDapa tarapha dIvAlothI AcchAdita hoya che. sabhAmaMDapamAMnI ardhabhI to "vedikA' nAme oLakhAya che. A dIvAlomAM ghaNI vAra caMdrAvakana ane kakSAsananI racanA heya che. dIvAlamAM AvelA vividha thara AkAramAM garbhagRhana maMDovaranA thara jevA ja hoya che. gUDhamaMDapanI aMdaranI bAjue dIvAlamAM saMlagna ardhabhUta(bhIMtA) staMbha tathA madhyamAM chUTA staMbhonI racanA hoya che. sabhAmaMDapa cAre bAjue khulo hovAthI staMbhe para ja maMDAyela hoya che. zRMgArakI cotarapha khullI havAne kAraNe emAM bhIMtA temaja chUTA staMbhonI racanA thAya che. - staMbha rUpavidhAnanI daSTie staMbha traNa vibhAgano banelo hoya che. emAM sauthI nIce kuMbhI, e para taMbhadaMDa ane enA para zirAvaTInI racanA hoya che. moTAM maMdiramAM zirAvatI para vAmana kadanA bIjA staMbha caDAvelA hoya che. sthApatyanI paribhASAmAM e "uchAlaka" nAme oLakhAya che158 (paTTa 8, A. 32). staMbhanuM rUpavidhAna maMDevaranA rUpavidhAna sAthe sAmya dharAve che. kuMbhInI racanA maDevaranA kuMbhakane anurUpa hoya che. taladananI daSTie kuMbhIno ghATa garbhagRhanI dIvAlanA ghATa sAthe sAmya dharAve che. kuMbhInA mathALe kevAla ane grAmapaTTInI racanA kyAreka thAya che. staMbhadaMDa ghATamAM carasa, goLa, aSTakoNIya ane kyAreka poDazakoNIya hoya che. keTalIka vakhate A dareka ghATanuM ekanA eka staMbhamAM mizraNa thatuM jovAmAM Ave che; dA. ta. nIcethI carasa racAto staMbhadaMDa madhyamAM aSTakoNIya ane mathALe cheDaza ke vRttAkAra ghATavALo hoya che. cerasa staMbhamAM bhadrAdi nigame ApI "bhadraka," "vardhamAna, "svastika" vagere ghATa nipajAvavAmAM Ave che. bhadraka ghATamAM madhyamAM bhadra nigama, vardhamAnamAM bhadra ane pratithi nigama, tathA svastikamAM bhadra, pratiratha ane naMdI nigamanI racanA thAya che. atyaMta alaMkRta staMbhanuM rUpavidhAna garbhagRhanA maMDovaranA kuMbhaka uparanA tharonA rUpavidhAna sAthe sAmya dharAvatuM hovAthI emAM patrapuSpothI vibhUSita kevAla, grAsa paTTI, maNimekhalA, ghaTA-sAMkaLI, ghaTapallava vagere zi95paTTikAo tathA mUrtizilpo yojavAmAM Ave che. staMbhadaMDanI upara zirAvaTInI racanA thAya che. zirAvaTInA cetarapha phelAvelA cheDAonI alaMkRta racanA "hIragrahaNaka" nAme oLakhAya che. zirAvatI ane pATanI vaccenAM tAraNe ane zirAvaTI saMlagna Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM]. sthApatyakIya smAraka [ 4 . zAlabhaMjika ane gAMdharvonAM zilpane e Tekave che. zirAvaTInA mathALe phelAyelA cheDAomAM kIcakazi prayojAya che. zirAvaTI para uchAlaka ane enA para zirAvaTI tathA bharaNanI racanA hoya che. ucchAlaka vAmana kadane staMbha che. enA paranI bharaNI ghATamAM vRtAkAra hoya che ane ene mukhya alaMkRta bhAga vRttAkAra karNikA(kaNI) ghATano hoya che. emAM UbhA pallanI racanA thAya che. enA para bIjI zirAvaTI Avela hoya che. uparanI vivecanAne AdhAre A kAlanA staMbhenA. ghATa-vaividhyanuM vargIkaraNa nIce pramANe karI zakAya? * (1) cerasa(caka) ghATanA staMbhaH A prakAranA staMbhomAM grAsapaTTI, ghaTa. palava, Urdhvapallava vagere zilpAMti tharo AvelA hoya che. (2) madhyamAM cotarapha bhadranigamayukta cerasa (bhadraka) staMbha : A staMbhemAM uparanI rUpapaTTikAo uparAMta kevAla, kaNI, aMtarapatra vagere AkAra pAmatAM jaNAya che.. (3) aSTAstra ghATanA khaMbhamAM uparanA tamAma ghara AkAra pAme che. (4) mizra ghATanA staMbhemAM keTalAka vivata jovA maLe che; dA. ta. keTalAka mizra ghATanA staMbhemAM nIcalo bhAga cerasa, uparano aSTAstra, upala vRttAkAra, evA trividha ghATanuM saMyojana thatuM jovA maLe che, te keTalAka A ghATanA staMbho upalA tathA nIcalA cheDe goLa ane madhyamAM aSTAstra hovAnuM mAluma paDe che. mizra ghATanA keTalAka staMbhamAM carasa, aSTAsa, SoDazAsa, vRtta vagere ghATanuM saMyojana paNa jovAmAM Ave che. " (5) mizra ghATanA chatAM dareka bAjue bhadrAdi nigamothI yukta alaMkatA bhe svastika" nAme oLakhAya che. moDherA, somanAtha, Abu, ghUmalI, sejaka para vagere sthaLoe A prakAranA staMbha Avela che. nIcethI upara jatAM e staMbhonI rUpapadikAonuM vaividhya paNa nedhapAtra hoya che. emAM grAmapadI, kevAla, kaNI, aMtarapatra, grAsapadI, rUpapaTTI vagerenuM Ayojana hoya che. staMbha-aMtarAlanAM mathALAM pATa vaDe AcchAdita karavAmAM Ave che. vitAna ane kaTaka , ' pATanI upara samatala "prahAra no thara racAya che, paNa stabonI vaccenA gALAomAM. samatala chata(vitAna) athavA ardhavratAkAra dhUmaTa(karATaka)nI racanA karavAmAM Ave che. pATane darzanIya bhAga anekavidha caro ane suzobhana vaDe alaMkRta kareluM hoya che. pATamAM keTalIka vAra phUlavela. bhAta, Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla [ . rojiMdA jIvananA prasaMga ke paurANika dazya katarelAM hoya che. koTakanuM rUpavidhAna58 khAsa noMdhapAtra che. emAM nIcethI upara jatAM kame krame karNadarikA, prAsapaTTI, rUpakaMTha, kola, gajakAlu, valikA, lumA vagere vividha ghATanA thara ane madhyamAM pazilA jAya che. karNadardArikAno thara moTe bhAge padmapAMkhaDIothI maMDita hoya che. enA upara ghaNI vakhate nAnA kadanI prAsAdikA racAya che. keTalIka vakhate karNadardarikAnI nIcenI rU55phrikAmAM narathara paNa jovAmAM Ave che. kayAreka naratharanuM sthAna gajapaTTI paNa le che. koTakane sauthI prAcIna namUne thAnanA munibAvA maMdiranA maMDapanA ghUmaTamAM Avelo hato. sUNakanA nIlakaMTha maMdiranA maMDapanA, moDherAnA sUryamaMdiranA sabhAmaMDapanA, tathA AbunA vimala. vasahInA sabhAmaMDapanA karATakanI nIcenI rU55phrikAmAM narathara tathA luNavasahInA karATakanI rUpapadikAmAM gajatharanuM Ayojana jovAmAM Ave che. karNadarikA uparanA rUpakaMThamAM vidyAdhara-vidyAdevIo ane devatAonAM che. -nRtyAMganAonAM zilpa jovAmAM Ave che. jenA maMdiramAM moTe bhAge 8, 12 ke 16 vidAdharo ke vidyAdevIonAM zilpa hoya che. Abu ne kuMbhAriyAnAM maMdiranA maMDapamAM evI racanA che. rUpakaMThanI uparane kolane thara aMtargoLa tridala(gagAraka)nI racanAthI vibhUSita hoya che. harizcaMdranI cerI( zAmaLAjI) ane munibAvA(thAna) - nAM maMdiramAM A racanAnA jUnA namUnA jovA maLe che. gAjatAlu( gavALu ) hAthInA khulA mukhanA aMtargoLa bhAga sAthe sAmya dharAvato thara che. gAjatAlanA 3, 5, 7, ke 9 thara hoya che ane madhapUDAnI mAphaka enI racanA saMkula prakAranI heAya che. pAlikAne thara vAstavamAM aMtara padikA mAphaka patarAMtara darzAvanAra para che. enI madada vaDe kala ane gajalAlunA thara spaSTataH judA paDe che. lUmAM to puSpaguccha mAphaka chUTI chUTI projAya che. enuM vAstavika svarUpa nAnakaDA gummara jevuM che. enA rUpamAM puSpapAMdaDI ane pu5kalInuM saMyojana thayeluM hoya che samagra kaTikanA madhyabiMdu( cAvI)rUpe prayojAtI paghazilA ghaNAM utkRSTa prakAranuM kaMDArakAma dharAve che. samatala vitAnamAM te e praphullita kamalapuchaparUpe Alikhita thAya che, paraMtu koTakamAM e atinimita svarUpe moTA jhummaranI mAphaka laTakatI darzAvAya che. vargIkaraNanI dRSTie chatanA mukhyatve traNa prakAra-samatala, kSitakSipta, ane udita jovAmAM Ave che. samatala chata sAdI ke alaMkRta chatAM sapATa hoya che. kSitokSiptamAM kokaTakanA kAla-kAcalIta gavALu, gajatAlu)nA taraMganI Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 447 mAphaka UMce caDI vaLI nIce Utare evo ghATa prayojAya che, jyAre uditamAM kela-kAcalanA UMcA ne UMcA caDatA tharonI yAjanA jovAmAM Ave che. maMdiranAM caMdrAvalokane ane vAtAyanene jALIo vaDe bharI devAmAM Ave che. jALIone ADI UbhI padikAonA samacaturaDha vinyAsathI ekasarakhA kadanA khaMDamAM vibhakta karI daI dareka khaMDamAM moTe bhAge alaga alaga bhaumitika ke narayugma, azvArUDha puru, kinnara, bhAla, haMsa vagerenAM suzliSTa rUpAMne vaDe alaMkRta karavAmAM Ave che. kyAreka ADI UbhI padikAo upara ratnabaMdha, maNimekhalAo ke mRNAlapatranI paMktio karavAmAM Ave che. parasparane chedatI paphrikAnA sAMdhA para maNipadake ke pAnAM judAM judAM Avartana karavAmAM Ave che. A jALIo moTe bhAge chidrALu hoya che, paNa kyAreka ene rihita rAkhavAmAM paNa Ave che. A saMjogomAM e mAtra aMlakArarUpe ja dekhA de che. 141 tAraNa ane kIti tAraNa vAtumAstramAM "raNa" zabda be arthamAM vaparAya che. eka to maMDapa vagerenA staMbha-aMtarAlanA UrvabhAge staMbha-saMlagna sAmasAmA makaramukhamAMthI pragaTatI mAlA ke vaMdanamAlikA, jene sAmAnyataH "kamAna" kahevAmAM Ave che, te arthamAM "teraNa" zabda prayojAyo che. emAM kotarAtA vividha ghATone kAraNe enA mukhyatve traNa prakAra-patra, makara ane citra-jovAmAM Ave che. vaLI teono samagra ghATa vRtta, cApAkAra ke ardhacaMdrAkAra hoya che. enAthIye vizeSa, keTalAka vAstugraMthamAM enA be mukhya prakAranAM varNana cheH ilikA ane AMdola. ilikAmAM IyaLanI jema vaLa khAtI saMcAragatine anurUpa teraNanuM kaMDArakAma karavAmAM Ave che, adalamAM hiMdalaka ke samudrataraMgane bhAva prakaTAvavAmAM Ave che. baMnemAM ghaNI vAra staMbhazIrSane vaLagelA makaramukhamAMthI vaMdanamAlikA pragaTa thaI urvagAmI banI, bhATanA peTALamAMnA kamalanA madhyabiMdumAM zira praveza karI riyara bane che. raNa" bIjA arthamAM suvikhyAta "kIrtitoraNa nA arthamAM prayojAya che. aparAjitapRcchAmAM enuM vigate varNana ApyuM che. 163 enI racanA ghaNe aMze maMdira ke maMDapanA agrabhAgamAM thAya che. utsavAdi prasaMgee A devanA hiMdalaka tarIke upayogamAM levAtuM haze evuM anumAna che.144 enI racanA vidhimAM prathama te pITha para ucchalaka(ThekIvALA staMbho) karI, enA para phUTa chAgha, bhArapaTTa ane enA para pada-staMbhagarbhe tilaka(talakaDuM) ane bAjumAMnI bAhya dizAmAM makaramukha karavAnuM temaja sauthI upara vacce ziraDa-samuM ilikA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 ] solaMkI kAla [ pra. valaNa toraNiyuM karI emAM madhyapadamAM mukhya devamUrti tathA AjubAju devaparUi cArikAo sthApavAnuM tathA staMbha-aMtarAlamAM IlikA karavAnuM kahyuM che. aparAjitapRcchAkAre A prakAranAM teraNone "uttuMga toraNa" tarIke oLakhAvela che. 165 vaDanagara ane siddhapuranAM tAraNa bhArataprasiddha che. maMdira-saMlagna anya sthaLanAM kAti tAraNomAM zAmaLAjInA harizcaMdranI cerInA maMdira sAthenuM tAraNa gujarAtamAM sauthI prAcIna che. moDherAnA sUryamaMdiramAM avazeSarUpa UbhelAM be toraNe, vAlama(kRSNamaMdira), piludrA(sUryamaMdira), dhUmalI(hAla rAjakoTa myujhiyamamAM), AseDA (jasamalanAtha maMdira,) kapaDavaMja(kuMDanA mathALe AveluM taraNa) vagere gujarAtanAM A kAlanAM gaNanApAtra toraNa che. prAkAra, balAnaka ne devakulikAonI racanA mukhyatve jaina maMdiramAM jovAmAM Ave che. emAM mukhya maMdiranI cAre bAjue AyatAkAra taMbhAvaliyukta paDALI ane ene saMlagna devakulikAonI hAramALA racavAmAM Ave che. enA mukhya unaMga pravezane "balAnaka' kahe che. Abu-delavADAnAM suprasiddha jaina maMdiro tathA giranAra zatruMjaya ane kuMbhAriyAnAM maMdironI AvI racanAo noMdhapAtra che. mejUda rahelAM agragaNya devAla (nakaze 5 ane 6). solaMkI kALa daramyAna gujarAtamAM saMkhyAbaMdha moTAM nAnAM devAlaya baMdhAyAM hatAM. emAMnAM keTalAMka devAlane ullekha abhilekhomAM tathA sAhityamAM thaye che. hAla emAMnAM ceDAMka mejUda rahelAM che, jyAre ghaNuM kAlabale naSTa thayelAM che. gujarAtamAM e uparAMta bIjAM evA aneka devAlaya mejUda rahelAM che, je sthApatya-svarUpa parathI solaMkI kAlanAM hovAnuM mAluma paDe che. upara ApelA vargakaraNamAM AmAMnAM aneka devAlaya gaNAvavAmAM AvyAM che, emAMnAM agragaNya devAlayonuM vigate nirUpaNa karavuM ghaTe che. (a) dvayaMgI maMdire garbhagRha ane zaMgAracokInAM banelAM nAnA kadanAM A maMdira sArI rIte sajAvelAM che. cekInI vedikA, vedikApaTTanA AsanapaTTa tathA kakSAsananI racanA tathA ghaTapalava ghATanAM staMbhasuzobhana vagerene kAraNe A maMdiranA racanAkAlathI solaMkIzailI AkAra pAmatI jaNAya che. vaLI maMdiranA dareka talamAnamAM bhadrAdi nigamene kAraNe zikhara-racanAmAM ugAdi aMgenuM umeraNa thatAM maMdira, badhA paMcADI, navAMDI vagere rUpa dhAraNa karatAM paNa dekhAya che ane e badhAno uttarottara kamika vikAsa najare paDe che. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM . sthApatyakIya smAraka [ 449 saMDera saMDera(tA. pATaNa ji. mahesANA)mAM AvelA maMdira-samUhamAMnuM sAva nAnA: kadanuM eka maMdira enAM sthApatyakIya svarUpa ane zikhara-racanAnI dRSTie avAMtara avasthAnuM jaNAya che. bIjuM moTuM maMdira enA pachInI vikasita selaMkI zailInuM che 18 talamAnanI dRSTie A maMdira mAtra garbhagRha ane prAgrIva(pravezacokI)nuM baneluM che. garbhagRhanI bAhya dIvAla para bhadra tathA pratiratha nirgama caDAvI enuM talamAna triratha sAdhyuM che. A racanA maMdiranA jamIna-talathI mAMDI zikharanI Toca sudhI pahoMce che. prAgrIvanuM talamAna lagabhaga samarasa che. UrdhvamAnanI daSTie A maMdirane pITha-vibhAga kuM ane kalazathI alaMkata che. pITha paranA maMDovara vibhAgane gherI aMtarapatrikA vaDe alaga pADela che. maMDovaranI sauthI nIcene thara kevAlo che te para aMdhAbhAgamAM gavAkSa-maMDita zi che. enA upara phUlavela bhAtanI suzobhana-padikA che ane e uparanA bevaDA kevAlanA tharane bevaDI aMtarapatrikA dvArA alaga pADela che. ane sauthI uparanI UMDI takSaNayukta aMtarapatrikA maDavarane zikhara bhAgathI alaga pADe che. maMdiranuM zikhara bhadra, pratiratha temaja koNabhAge jAlaka ane AmalakanA mizra svarUpathI jANItI thayelI racanA vaDe alaMkRta kareluM che. zikharanA rakaMdha para Amalaka tathA kaLaza AvelAM che. prAgrIvanI bAhA dIvAlo vedikA tathA AsanapaTTathI alaMkRta che. vedikA para vAmanataMbha ane zirAvaTInI racanA che. enA para pATa tathA prahAranA tharA AvelA che. pravezacekInuM chAvaNa sapATa che. garbhagRhanI dvArazAkhAmAM gaNezanuM, ane taraMgamAM brahmA viSNu ane zivanAM zilpa che. maMDapamAM ATha nRtyAMganA enAM zilpa che. maMDovaranA bhadragavAkSemAM pazcime ziva, uttare viSNu ane dakSiNe brahmAnAM zilpa che. gerAda gorAda(tA. cANasmA, ji. mahesANA)nuM saMmezvara mahAdevanuM maMdira garbhagraha ane zRMgArakInuM baneluM che. pITha ane maMDovara A kAlanAM anya maMdironI jema vividha tharothI alaMkRta che. garbhagRha paranuM zikhara ane zaMgArakI paranuM chAvaNa khaMDita avasthAmAM che. (have A baMne punaruddhAra pAmyAM che.) zaMgAra* se. 29 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ] lakI kAla cekInA staMbha ghaTTapallava ghATanA che ane enI samatala chatamAM vibhAgo pADI dareka vibhAgane puSpamaMDita karela che. garbhagRha paranA zikharane upale bhAga evI ja rIte pachInA kALanA samArakAmane che. maMDovaranI jaMdhAnA bhadragavAkSomAM uttare mahAkAla, pUrve naTeza ane dakSiNe bheravanAM zipa che. 157 hAvI(tA. pATaNa ji. mahesANuM)nA nIlakaMTha mahAdevanA maMdirane garbhagRhavALo bhAga sArI rIte jaLavAyela che. maMDapa nAza pAme che ane ene badale pAchalA samayamAM eka sthAna pAmI che. e cekImAM jUnA maMDapanA khaMbhAdi avazeSa vaparAyA che. maMDevaranI jaMthAnA bhadragavAkSomAM uttare brahmA sarasvatI, pazcime ziva-pArvatI ane dakSiNe lakSmI-nArAyaNanAM yugalazi95 tathA enI AjubAju mithunazilpa kotarelAM che. garbhagRhanI dvArazAkhAnA lalATaliMbamAM gaNezanuM zi95 ane taraMgamAM brahmA ziva ane viSNune zi95khaMDa Avele che. enA pIThanA kuMbha bharacaka mithunazithI katarelA che. garbhagRha paranuM ubhaDaka zikhara punarnimAMNa samayanuM hovAnuM bajesa dhAre che. 18 pADaNa (tA. vAva, ji. banAsakAMThA)nuM mUlezvara mahAdevanuM maMdira sthAnika lokokti mujaba mULarAja solaMkI (942-995)nA samayamAM baMdhAyuM che.19 maMdiranuM samarasa garbhagRha ekAMDI prakAranuM zikhara dharAve che. enI kaNapITha sAdI che. vedIbaMdhanA kuMbhAnA mathALe karNa ane bhadra bhAge ardhavikasita kamala ane pratiratha tathA uparatha bhAge ardharatnanAM alaMkaraNa che. aMdhAne thara sAde che. emAM kabhAge nAnA kadanAM vyAla ane mithunazi AvelAM che. bhadragavAkSomAM traNe bAjue lalitAsanamAM beThelA SaDabhuja zivanAM zilpa che. enA jamaNI bAjunA traNa hAthamAM anukrame varadAkSamAlA, sanAla kamala ane trizaLa ne DAbI bAjunA traNa hAthamAM nAga, khUTavAMga ane kamaMDaLa AvelAM che. enI DAbI bAjue naMdI beThela che. garbhagRha paranA zikhara paranI jAlaka-bhAtanuM takSaNa UMDuM ane surekha che. * maMDapa ane zRMgArakInA staMbhane ghATamAM ghaTapallavanuM kotarakAma che. vaDhavANa(tA. vaDhavANa, ji. surendranagara)nI UMcI vyAsapITha para AvelA rANakadevI 171 maMdiranA garbhagRha vibhAga saMpUrNa jaLavAI rahyo che, enI AgaLanA anya vibhAga nAza pAmyA che. sAdI pITha ane maMDovara paranI ghera alaMkaraNanI paTikAo sArA uThAva Ape che. pIThamAM prAsapadI, maMDovaranI chAjalImAM caMdrazAlAonI hAramALA ane laTakatI ghaMTAnA alaMkaraNavALAM rAsamukhanI hAramALA tathA mathALe tamAlapatranI paMktio ane zikhara nIcenA Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [51 prahAranA tharamAM caMdrazAlAonAM alaMkaraNa cAru bhAva nipajAve che. maDavaranI sAdI jaMdhAno madhyabhAga bhadragavAkSothI alaMkRta che. A gavAkSenA mathALe u6gamanA sthAne phAMsanA ghATanuM Amalaka ane kalaza sAthenuM chAvaNa racanAmAM navInatA ANe che. zikharanA bhadra tathA mukhabhadranA veNukezamAM UDA takSaNavALI ubhaDaka jAlakabhAta che. kaNabhAganA veNukozamAM caMdrazAlA ane AmalakanI bAtamAM kotarela samatala karNakUTonA ATha thara che. zikhara para Amalaka ane kalaza che. A maMdiranA garbhagRhanA paMcazAkha dvAramAM anukrame patra, siMha, mati, zilpothI maMDita rUparataMbha, siMha ane patra zAkhAnI yojanA che. dvAranA ubaramAM maMdAraka ane kIti mukhane abhAva che. rUpastaMbhanA mathALe hIragrahaNa ane bharaNInI janA che. dvAranA taraMgamAM phAMsanA-maMDita pAMca gavAkSonI haroLa chee darekamAM mUrtizilpa katarelAM che. 12 aMjAra(tA. aMjAra, ji. kaccha)nI dakSiNe AvelA bhaDezvaranA zivamaMdirane samagra bhAga spaSTapaNe purANe jaNAya che. enI mAMDaNI tathA mUrtionI kotaraNI mehaka ane chaTAdAra che. 173 maMdiranA garbhagRhanuM talamAna triratha che. zikharanA bhAgamAM caMdrazAlA ane zikhara nIcenI bhadra-rathikAomAM dakSiNa dizAe gaNeza-siddhi, pazcime brahmA-sAvitrI, ane uttare ziva-pArvatInAM yugma zilpa che. zikhara ane ura zRMga jAlaka-bhAtathI vibhUSita che. karNarekhA paranAM karNakUTI(ge)mAM paNa e ja bhAta kotarelI che. maMdiranA pITha bhAganA ardharatnamaDita kuMbha ane bhITanI racanA sAdI che. maMDovaranI jaMdhAnA bhadra-gavAmAM pazcime aMdhakAsura-vadha, uttare zivatAMDava, ane pazcime cAmuMDAnAM zilpa che. emanI bAjumAM dipAlanAM zipa che. bhadranI baMne bAjue koNabhAgamAM mukhyatve surasuMdarInAM zilpa che. A badhAM zinA mathALe kIrtimukhonI paTTikAo che. bhadra ane kaNa vaccenA vArimArgamAM biThAla, grAsa, vyAgha ane vyAlanAM zilpa mUkelAM che. zRMgArakInI vedikA ghaTTapallavAMkita khaMbhikAo ane kalpavalInAM AbhUSaNathI vibhUSita che. staMbha-aMtarAlamAM ddhiALu jALIo che. aMtarAla uparanuM zukanAsa bacyuM che, paraMtu zuMgArakInuM chAvaNa nAza pAmyuM che. purANI zRMgAracokInI AgaLa pAchalA samayamAM maMDapanuM umeraNa kareluM che ne enuM chAvaNa sUpakAra ghATanAM pagathiyAMvALA samatala tharAthI vibhUSita karela che. ahIMnuM aMbA mAtAnuM maMdira ane e sAthe maTha prAcIna maMdiranA avazeSo para baMdhAyela che. prApta avazeSonI zailI tathA zilpasamRddhi e maMdiranuM asala smAraka 10 mI sadInuM hovAnuM sUcita kare che. 174 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla khaMDosaNa(tA. vIsanagara, ji. mahesANA)nA garbhagRha ane pravezacokIvALA hiMgaLAja mAtAnA maMdiranA aMtarAlamAM vi. saM. 1207( I. sa. 1150)ne eka zilAlekha kotarela che. lekhamAM jaNAvyA pramANe maMdira bhaTTArikA (devI) sarvamaMgalAnuM che. pravezamaMDapanA staMbha ghaTTapallava ghATanA che ane enA uparanA saMvarNa nAza pAmI che. 175 maMDevaranA traNa bAjunA gavAkSemAM devIonI mUtio che. emAM bheravanuM zilpa utkRSTa keTinuM che. A kAlanAM anya gaNanApAtra yaMgI maMdiramAM darzAvADA(tA. siddhapura, ji. mahesANA)nuM brahmANI maMdira, 176 vAlama(tA. vIsanagara, ji. mahesANA) nuM kAMkezvarI maMdira17, maTha kazanagaDha(tA. bhiloDA, ji. sAbarakAMThA )nuM khaMDazvarI maMdira, 178 pIludrA(tA. visanagara, ji. mahesANA)nuM zItalA maMdira, 179 vAchoDA(tA. piribaMdara, ji. jUnAgaDha)nuM nIlakaMTha maMdira, AMtarasUbA(tA. vijayanagara, ji. sAbarakAMThA )nuM zivamaMdira81 tathA mAthADa( tA. kheDabrahmA, ji. sAbarakAMThA)nuM zivamaMdira 82 vagerenI gaNanA thAya che. | (A) vyagI maMdire sUNuka(tA. siddhapura, ji. mahesANA)nuM nIlakaMTha mahAdevanuM pUrvAbhimukha maMdira garbhagRha, raMgamaMDapa ane zRMgAkInuM baneluM che. 183 AnI pIThanA kaMbhA para deva-devIonAM zilpothI maMDita gavAkSenI paMkti che. kuMbhAnA mathALe cAra tamAlapatronI hAramALA che. phlaza para muktAmALAnAM suzobhana che. maMDevaranI jaMdhAnA tharamAM kotarela nRtyAMganAonAM zilpa A samayanI sArI rIte jaLavAyela sarvottama kRtiomAM sthAna pAme tevA udAtta che. emAM dareka bAjunA bhaddhagavAkSamAM anukrame bhairava, nareza ane kAlInI mUrti AvelI che. saMDeranA maMdiranA zikhara para dareka bAjue babbe ura zRMgonI racanA che. ahIM e saMkhyA traNanI banI che. garbhagRha samacorasa che, paraMtu maMDapanI DAbI tathA jamaNI bAjune laMbAvIne ene laMbacorasa karela che. bahAranI bAjunI dIvAlo paranA bhadrAdi nigamane kAraNe garbhagRha bahukoNIya jaNAya che. maMDapane ghummaTa aSTakoNAkAre goThavelA ATha staMbho para Tekave che. enI AjubAju bIjA ATha vAmanarUbhonI racanA karI enA mathALe maMDapanI chata soLa staMbha para Tekavela che. enI AgaLa bIjA be staMbha umerI zRMgAkInI racanA karI che. ghummaTanI madhyanI padhdhazilA uttama kotaraNIvALI che. emAM eka vakhate bAra suMdara nRtyAMganAonAM zilpa hatAM. emAMnAM ghaNAM have nAza pAmyAM che. maMDapa ane Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [45 zRMgArakInI vedikA para AvelA vAmanaraMbha corasa ane sAdA che, paraMtu emanA upalA che. patrAvalithI vibhUSita dareka bAjue vartala ane ghaTapallavanI AkRtio chetarelI che. enA parane staMbhabhAga aSTakoNamAM parivartana pAme che. emAMnI sarpa ane hIrAghATanI paraspara gUMthaNI AhalAdaka che. enI upara kIrtimukhanI paTTikA che. raMgamaMDapanA vAmanataMbha, vedikA, koTaka-dhATanI enI chata tathA emAM mUkela mUtizilponA uttama kotarakAmane kAraNe A maMdira A samayanAM nAnAM maMdiranI pUrNa kRti gaNAya che. maMDapa paranI saMvarNA nAme jANItI thayela racanAnI zarUAta A maMdirathI thaI hoya ema jaNAya che. saMvanI pagathiyAMvALI trithara racanA ghaMTAkAra phUTathI maMDita che. emAM madhyanA nirgama para Avela ughaMTA ghaNI anupama racanA che. A maMdiranI dvArazAkhA punanirmANa pAmI heya ema jaNAya che, kAraNa ke emAM asala dArazAkhAnA khaMDono upayoga thayela che. delamAla(tA. cANasmA, ji. mahesANuM)nuM liMbe mAtAnuM uttarAbhimukha maMdira punanirmANa kAlanuM che. maMdiranI racanAmAM asala maMdiranA ghaNuM avazeSa jaLavAI rahyA che. maMdiranA prAMgaNamAM mukhya maMdiranI AjubAju bIjAM nAnAM maMdira AvelAM che. 184 e badhAM emanAM asala svarUpe sArI sthitimAM jaLavAI rahyAM che. vaLI liMbAjImAtAnI mukhya pratimA delamAla gAmanI pUrva sImA para Avela taLAvakAMThe atyaMta jIvasthAmAM UbhelA prAcIna maMdiranI che. 185 A mukhya maMdira garbhagRha, sabhAmaMDapa ane zRMgArakInuM baneluM che. maMDapanI vedikAnI pIThamAM prAsAdikA, ratnapaTTikA, chAjalI vagerenA thara kotarelA che. enI vedikAmAM Urbavela, puSpapatrAvali, ghaTapalava ane khUNAo para mUrtisi kotarelAM che. vedikA paranA AsanapadanI pIThikA paNa AvI ja zilpapracura che. maMDapanA staMbha mizra ghATanA che. sauthI nIce e cerama, madhyamAM aSTAstra ane mathALe goLa che. vRttAkAra bharaNI uparanI zirAvaTImAM cAre dizAe kIcakanAM zilpa che. garbhagRhanI vizALa dvArazAkhA atyaMta alaMkRta che. bAhya zAkhAnA madhyamAMnA lalATabiMbamAM gaNezanuM zilpa che, rUpastaMbhamAM lalitAsanamAM beThelI devIonAM zi tathA dvArazAkhAnA kuMbhIonA bhAgamAMnAM pratihAriNIrUpe kaMDArelAM devIzi95 maMdira devI maMdira havAne sakta kare che. ubaramAM madhyanA ardhavRttAkAra maMdArakamANu )nI baMne bAjue eka eka moTA grAsanAM zilpa che.18 mukhya maMdiranI AsapAsa bIjAM nAnAM maMdira che. enA agni ane nitya koNa para eka ja ghATanAM garbhagRha ane zRMgArakInAM banelAM be suMdara nAnAM maMdira Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 ] solaMkI kAla [ pra. che. alabatta baMnenA zilpavaibhavamAM thoDo phera che. emAM eka agnikANanuM maMdira sUryamaMdira che. enA garbhagRhamAM sUryamUrti hatI. nityakoNa paranuM maMdira hAla lakSmInArAyaNanuM kahevAya che. 187 agnikoNanA maMdiranA maMDovaranA pazcima taraphanA bhadragavAkSamAM gujarAtanI eka uttama mUrti -hariharapitA mahAka-AvelI che. 188 bAkInA be gavAkSe paikI pUrvamAM garuDavAhana viSNu ane dakSiNamAM caturbhuja sUryanI mUrtio che. baMnenAM zikhara tathA saMvarNa sarasa rIte jaLavAyAM che. | mukhyamaMdiranI IzAna ane vAyavya koNe staMbhAvaliyukta paDALI sAthe eka ja haroLamAM traNa traNa garbhagRhavALAM sAmasAmAM be maMdira AvelAM che. AmAM pUrva taraphanA trikUTAcalanA pAMca bhadragavAkSomAM anukrame brahmA, brahmA, naTeza, varAha ane viSaNunI mUrtio che, jyAre enI sAmenA pazcima taraphanA trikUTAyalamaMdiranA pAMca bhadragavAmAM anukrame brahmA, brahmA, cAmuMDA, nRsiMha ane viSNunAM zilpa che. vaLI mukhya maMdiranI pazcime parasparane abhimukha atizaya nAnA kadanAM bIjAM be maMdira AvelAM che tathA pUrva tarapha pArzvanAthanuM eka nAnuM janamaMdira che. neRtya koNa para Avela traNa gabhArAvALA maMdiramAM brahmAnI suMdara mUrti che. mukhya maMdiranI sAme suMdara kotaraNIvALA bAra staMbha vaDe TevAyela alaga catuSkI (cekI) AvelI che. maMdiranI pazcime be staMbha vaDe TevAyela sAdI racanAvALuM kItitiraNa AveluM che, je ghaNuM pAchalA samayanI kRti che. taLAvakAMThe AveluM liMbAjI mAtAnuM asala maMdira 189 hAla pAravA devInA maMdira tarIke oLakhAya che. e maMdira avazeSarUpe UbheluM che. A madira racanA para ghaNI UMcI koTinuM haze evuM enI avazeSa-rU5 zilpasamRddhi parathI samajAya che. enuM sapramANa staMbha-Ayojana paNa UMcI keTinuM che. sUka, kasarA ane moTerAnAM maMdiranA staMbhanI yojanA sAthe e sAmya dharAve che. maMdiranI AgaLa kIti taraNanI racanA hovAnuM paNa hAla tyAM avazeSarUpe UbhelA enA staMbho parathI jaNAya che. maMdiranI pUrva taraphanI dIvAlanA madhyagavAkSamAM mahiSAsuramardinInI mUrti AvelI che. taduparAMta dikapAla IMdra ane IzAnanI mUrtio paNa najare paDe che. pAravA devInA maMdira uparAMta gAma bahAra bIjAM traNa nAnAM maMdira che, te paikInuM brahmAnuM maMdira sArI sthitimAM che, ziva ane viSNunAM maMdira tUTI pAyAM che. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smArako [55 keneDA( tA. cANasmA, ji. mahesANA) gAmanA taLAvanA dakSiNa kaThe sUka-selInuM bahusmaraNAdevInuM prAcIna suMdara maMdira AveluM hatuM, have pAyAnI nizAnIo sivAya maMdiranuM garbhagRha nAza pAmyuM che.190 maMDapanI vedikA, staMbho ane kaTakano bhAga jaLavAI rahyo che. maMDapanI traNe bAjue avazeSarUpa zRMgArakIo AvelI che. 191 maMDapanA staMbha ghATamAM mUkanA nIlakaMTha maMdiranA maMDapanA staMbha jevA che. vedikAnI pIThamAM prAsamukha ane caMdrazAlAnAM alaMkaraNa che. maMDapanA karoTakanI paddhadalAMkita chatamAM gItavAdyanRtyamAM rata saLa mUrti havAnI nizAnIo jaNAya che, enI paddhazilA ghATIlI che. vAlama(tA. vIsanagara, ji. mahesANuM)mAM raNachoDajInuM maMdira nAme oLakhAtuM eka vaiSNava maMdira AveluM che.192 muLa maMdira varAhamaMdira hevAnuM jaNAya che. AdivarAhanI zyAma pASANunI khaMDita mUti hAla maMdiranA prAMgaNamAM paDelI che. maMdiranuM garbhagRha laMbacorasa che. maMdiranA garbhagRhanI dvArA khAnA rUpastaMbhamAM deva-devIo ane nartakIonAM zilpa che. otaraMga ane ubara paNa suMdara kotarakAmathI vibhUSita che. maMdiranA garbhagRhanI dIvAla aMdarathI sAdI che, paraMtu emAM uttara tathA dakSiNa bAjue be bhavya gavAkSa AvelA che te darekamAM viSAnA gelekamohana svarUpanI suMdara garUDArUDha DAbhuja mUrti che. vaLI garbhagRhanA cAre khUNAmAM kATakhUNAkAre viSaNunAM covIsa svarUpe paikI che. cha svarUpanI mUtio eka eka khUNe mUkelI che. garbhagRhanI chata koTaka-ghATanI che. emAM suMdara kataraNIvALI pavRzilA che. maMdirane kalAsanayukata sabhAmaMDapa samacorasa che. vedikA paranA vAmanataMbhanI kuMbhIomAM ghaTapavane dhATa che. staMbho madhyamAM aSTakoNIya ane upalA cheDe grAsa tathA haMsatharathI vibhUSita vRttAkAra ghATanA che. ghummaTanA koTakane ghATa garbhagRhanA karATakane maLatuM che. maMDapanI AgaLa vedikA ane vAmanataMbhathI zobhatI kakSAsanayukata zRMgArakInI bahAranI dIvAla nirgamarahita che, paNa pITha maMDovaramAM dareka prakAranA zebhanasamRddhivALA viziSTa cara AvelA che. maMDapanI vedikA garbhagRhanA samagra bhAgane pharI vaLe che. emAM gajatharanI upara narayara ane ratnapaTTa AvelA che. pIThamAM kuMbhAnuM sthAna AvaraNa devatAno viziSTa para le che. emAM viSNunA dazAvatAra - mAMnA keTalAka avatAranAM ri9pa kotarelAM che. A AvaraNa-devatAne thara ane aMdhAnA tharanI vacce grAsamukhano cara che. jadhAnA tharamAM ilikA-valaNathI vibhUSita gavAkSe ne teonI baMne bAjue maMDapanA vAmana staMbhanI pratikRti rUpa khaMbhikAonuM Ayojana che. maMDevaranA madhyagavAkSemAM dakSiNe lakSmInArAyaNa, Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 ] selaMkI kAla [. pazcime nRsiMha ane navarAhanAM zilpa che ane teonI baMne bAjue dipAla tathA dipAlikAonAM zilpa che. maMdira paranuM zikhara pAchalA kAlanI racanA che. maMDapanuM samagra samatala vitAna pApAMdaDIonA ghATamAM kotareluM che. maMdiranI AgaLa kIrtitoraNanI racanA che. toraNanA ilikA-valaNamAM viSNunuM gezvara svarUpa mukAyuM che. taraNanA staMbha upara paNa viSNunA avatAre ke svarUpe kotarAyAM che. maMdrapura(tA. kherALa, ji. mahesANA)nuM dudhezvara mahAdevanuM maMdira pazcimAbhimukha che. garbhagRhanI AgaLane sabhAmaMDapa bAra staMbho para Tekavelo che. maMDapanI vedikA nIce vedIbaMdhane thara che. pITha ane maMDovara A kAlanAM bIjAM maMdironI mAphaka zilpapracura che. garbhagRhanuM zikhara sArI rIte jaLavAI raheluM che. 193 maMDapanI vedikA navI che, paraMtu ghaTapallava ghATanA staMbha prAcIna che. garbha gRhanI dvArazAkhA paNa prAcIna che suNaka maMdira samUhanAM A kAlamAM racAyelAM maMdiramAM mahesANA jillAnA kaI solaMkI( tA. cANasmA ) nA saMDalezvara 194 maMdirane, vAghela(tA. samI)nA prAcIna maMdirane 15 maNaMda( tA. pATaNa)nA nArAyaNa maMdirane,194 dhiNeja ( tA. cANasmA)ne vyAghezvara (ke khamalAImAtA) maMdira,197 meTabata. cANasmA)nA prAcIna maMdirane 198 tathA vIratA(tA. cANasmA)nA nIlakaMTha188 maMdirane samAveza thAya che. zAmaLAjI(tA. bhiloDA, ji. sAbarakAMThA)mAM AveluM harizcaMdranI corInuM pUrvAbhimukhe maMdira* laMbacorasa garbhagRha, maMDapa ane zRMgArakInuM baneluM che. garbhagRhanI sevya pratimA nAza pAmI che. maMDapanI baMne bAjue kakSAsanamaMDita jharUkhA ane AgalI bAjue zRMgArakI AvelAM che. maMDapanA prAMgaNanI tarapha keTa hovAnI nizAnIo che. emAM harizcaMdranI corI' nAme oLakhAtuM bAMdhakAma devAlayanA prAMgaNamAM AveluM toraNadAra che. A maMdira ane toraNanI racanA A pradezamAM pratihAra ke paramAra rAjyanI sattA hatI te daramyAna thaI hovAnuM manAya che.2*1 maMdiranI pITha ane maMDovaranA thara sAdA ane bhAre kadanA che. garbhagRha paranA zikharanA veNukAzanI ubhaDaka rekhAomAM sAta samatala tharonAM aMkana che. maMDapanI vedikAmAM sAdA mattAvAraNanI racanA che. enA vAmana kadanA staMbha paNa pramANamAM ghaNA sAdA che. 202 uttara taraphanA bhagavAkSamAM gaNezanuM zilpa che.23 maMdiranA garbhagRhanI pIThikA ane bhadragavAnAM zi parathI Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] sthApatyakIya ramArakA [ 450 A maMdira koI devInuM hovAnuM anumAna che.204 madiranuM garbha gRha mUrtizUnya che. maMdiranuM garbhadvAra trizAkha prakAranuM che. vividha ghATanI patrAvalinAM aMkaneAvALI dvArazAkhAmAM zaiva pratihArA, naTarAja tathA gaMgA-yamunAnAM zilpa AvelAM che. maMDapamAM kAla-kAcalA dhATanI chata AvelI che. madiranA prAMgaNanA meAkhare AveluM tAraNu gujarAtanAM upalabdha tAraNAmAM sahuthI prAcIna che. e hAla 11 phUTa UMcuM che. enI kamAnane TAcabhAga meAjUda rahyo nathI. makaramukhamAMthI niSpanna thatI a-vRttAkAra kamAnanI ilikAnI nIce mithuna-zilpa kAtarelAM che. tAraNanA sta MbhanI bhArekhama kuMbhIenA udgamamAMDita gavAkSAmAM mithunazilpo che. deva-devIonA gava kSeAnA mathALe Avela udgamanI ane bAjue eka eka nAnA kadanI zRMgikA che. emAM cheka nIcenI bAjue apa'kAsana tathA pa kAsanamAM beThela AkRtio che. staMbhadaDanA bhadrabhAge ghaTapallavanI AkRti ane Umi velAnI bhAtA kAtarelI che. dhaTTapallavanI upara grAsapaTTI che. zirAvaTInA pyAlAdhA. pallavapa`ktione kAraNe AkarSaka lAge che. tAraNanA dukharanA madhyamAM kinnara-yugalanuM zilpa ane staMbha nIcenA cheDAnA bhAge kuMbha tacA Asanastha devanuM zilpa che.26 zAmaLAjInA harizcaMdranI cArInA maMdira sAthe sAmya dharAvatuM thAna( tA. coTIlA, ji. surendranagara nu` munikhAvAnuM ekAMDI zailInuM ma Mdira paNa A ja samayanI kRti hAya ema jaNAya che.207 dAranA khetara MgamAM brahmA ane viSNunAM ziSpAnu kAtarakAma che. uparanA bhAge devAne madhyanA ziva paratve dAsabhAva vyakta karatA darzAvAyA che. maMDapa paranu phrAMsanA-dhATanuM chAparuM naSTa thayuM che. maMDapanI chata kareATaka prakAranI che. A maMdiranAM keTalAMka gApAMga vikasita svarUpanAM jaNAya che; dA. ta. maDAvaranI ja dhAmAMnI dikpAlAnI mUrti ddibhujane badale caturbhuOja che. vedikAnI phUlavela bhAtA tathA teenA keMdramAM AvelAM padA utkRSTa kotaraNIvALAM tathA raMgamaMDapanA karATakamAMnA kola-kAcalA( gajatAlu )nA cara vikAsanA paMthe paNa jaNAya che. gajatAlunA e tharA vaccenI jagyA grAsamukhanI paTTikA vaDe bharI dIdhI che. guMjatAlu paranA rUpakaThanA tharamAMnA ATha vidyAdharA ane nartakIonAM zikSeAnI racanAmAM abhinava kauzala pravezelu hovAnA sa Mketa maLe che. raMgamaMDapa paranI phrAMsanA-racanA lagabhaga nAza pAmI che, paraMtu kANu para Avela paMcaUTA-sa varSoMnI racanA enA AvirbhAvanA saketa kare che. khebrahmA( tA. kheDabrahmA, ji. sAbarakAMThA )nA brahmA-madiranAM pITha ane Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlakI kAla [ 31. 458 ] maMDAvara sUNukanA maMdiranAM pITha tathA maMDAvara sAthe sAmya dharAve che. maMDAvaranA bhadragavAkSamAM traNe bAjue brahmAnAM zilpa che. teenI AjubAju anya devadevIe tathA apsarAonAM zilpa che. maMdira aMdaranI bAjue sAduM che. madiratu zikhara, maMDapa paranI saMvarNI tathA maMdiranI bahAranA AgaleA bhAga punanirmANanA samayanAM che. zikhara-bhAga rekhAnvita zikhara-zailIneA nathI, paraMtu enA racAne nIcA ghATanI phrAMsanAnI racanA che. garbhagRhanI lagabhaga 5 phUTa UMcI brahmAnI mUrti tathA emanI ane patnIonI mUrti tathA dvArazAkhA pAchyA samayanI che.28 miyANI(tA. pArakhadara, ji. jUnAgaDha) pAse Avela kAyalA DuMgaranI Toca para harasiddha mAtAnuM uttarAbhimukha prAcIna maMdira AveluM che. A mULamAM zaiva maMdira hAya ema jaNAya che.209 madiranA garbhagRhanA bhoMyataLiyAmAM Avela liMga ane jaLAdhArIne naSTa karyAMnI spaSTa nizAnIe jaNAya che. dvArazAkhAnA lalATakhikhamAM gaNezanuM zilpa ane etaraMgamAM nava graheAnA paTTa che. mAvaranI jaMdhAnA bhadragavAkSanI mUti emAMnI keTalIka guma thaI che ane keTalIka dariyAnI khArI havAne kAraNe khavAI gaI che, mAMDapa paranI saMvarNAM utkRSTa kATinI che. zikharanA keTalAka bhAga khaMDita thayA che. sejakapura( tA. lImaDI, ji. surendranagara )nA navalakhA maMdiranuM garbhagRha 34 phUTa paheALAInu te ragamaDa5 45 phUTa pahoLAI nA che. maMdiranuM garbha dvAra naSTa thayu che.210 maMDapa paranI saMvarNAM tathA garbhagRha paranuM zikhara paNu ja - rita thayAM che. maMDapanA staMbhA 125 phUTa UMcAInA che. e parathI aSTakANAkArI pATa para 1pA' vyAsanA karATakanI racanA che. ghummaTamAM nAnA kadanAM 12 zilpa che. ghummaTanA tharAnI yAjanA kAla-kAcalA dhATanI che. sta MbhAnI zirAvaTImAM kAcakAnAM zilpa che. maMdiranA garbhagRhanA taladanamAM anekavidha nigamA, nAsikA ke kAlanA heAvAne kAraNe ma MdiranI racanA bAkhatamAM vividha mato UbhA thayelA. pa brAune maMdiranA taladananI nAsikA-racanA puSpatrAvalighATanI mAnelI211. zrI esa. ke. sarasvatI tathA Do. azAkakumAra majumadAre taladaza naneA puSpapatrAvali-dhATa madhye dharI para cakrAkAre Avana pAmatA cesanA siddhAMta para AdhArita hovAnu mAnelu,212 paraMtu vAstavamAM teA garbhagRhanA talamAnamAM AyeAjita bhadrapratirathAdi ni`mA tathA kALubhAgane aneka nAnA niga meAmAM vaheMcI nAMkhela hovAthI e bhrama pedA thayA che. dvArakA( tA. okhAmaMDaLa, ji. jAmanagara )nu rumiNI maMdira pazcimA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM 1. rathApatyakIya ramAko [ 459bhimukha che. maMdira garbhagRha maMDapa ane zRMgArakInuM baneluM che. mULa maMdiranI sAme laMbacorasa ghATanI eka cokI AvelI che. garbhagRhanI vistRta dvArazAkhAnA rUpastaMbhamAM deva-devIonAM tathA nRtyAMganAonAM zilpa che. lalATabiMbamAM gaNezanuM zilpa che. garbhagRhanI bhadrapITha para pAchalA samayanI rakRmiNInI mUrti prasthApita karelI che. maMDapanA staMbhanA ghATamAM ghaTapala, kIti mukho ane kIcakanAM zilpa che. maMDapane ghumaTa paDI gaye hevo joIe, kAraNa ke enI racanA pAchalA kAlanI che. maMdiranI pIThanA kuMbhAmAM gavAkSamaMDita devazilpa tathA mithuna-zilpa katarelAM che. kuMbhA para gajathara, narayara, ane prAsapadIne thara che. maMDovaranA bhadragavAkSAmAM devIzilpa ane pratiratha ane kANubhAge dipAle, tApase ane nRtyAMganAonAM zilpa che. garbhagRha paranuM zikhara ghaNe aMze sArI sthitimAM jaLavAyuM che. 213 baraDiyA( tA. okhAmaMDaLa, ji. jAmanagara)nA sAbalakSmaNAnAM nAme oLakhAtAM maMdiro 214 paikI sAMbanuM maMdira UMcI vistRta (42422") vyAsapITha (jagatI) para AveluM che. maMdiranA maMDapa paranI saMvaNuM nAza pAmI che. ghUmalInA navalakhA maMdiranI mAphaka pIThanA kuMbhAnA madhyabhAge Avela gavAkSomAM brahmA, viSNu ane naTezanAM zi85 che. maMDovaranI jaMdhAnA bhadragavAkSAmAM pazcime. garUDArUDha viSNu, dakSiNe vegAsanastha viSNu ane uttare garUDArUDha lalitAsanamAM beThelA viSNunAM zilpa che. maMDapanI vedikAmAM dipAla-dikapAlikA, zItaLA, cAmuMDA vagerenAM zilpa che. jagatInI dIvAle gavAkSa-maMDita che. enA agiyAra gavAkSomAM aSTa dikapAla, pretavAhanA cAmuMDA ane gaNezanAM be zilpa che. miyANInuM nIlakaMTha mahAdevanuM maMdira racanA para tyAMnA harasiddha mAtAnA maMdira sAthe sAmya dharAve che. maMdiranA maMDevaranI jadhAnA gavAkSomAM AvelAM atizilpamAM dakSiNa bAjunuM lakulIzanuM zilpa khAsa beMdhapAtra che. dvArazAkhAnA lalATabiMbamAM gaNezanuM zilpa tathA taraMgamAM nava grahono paTa che.25 maMDapanA eka staMbha para vi. sa. 1024 tathA 1200 nA lekha che. 21 zikharano keTaleka bhAga tUTI gayo che. raMgamaMDapa para phAMsanA-zailInuM chAvaNa che. saranAla( tA. ThAsarA, ji. kheDA)mAM prAcIna gaLatezvara nAme oLakhAtuM zivamaMdira AveluM che. 217 racanAzailInI daSTie A maMdira gujarAtanAM anya maMdira karatAM ghaNuM juduM paDe che. 218 A pUrvAbhimukha maMdiranA garbhagRha(16' x 1')nuM talamAna aMdaranI Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] selaMkI kAla bAjue samarasa che, paraMtu enI dIvAla para bahAranI bAjue bhadrAdinigamonI racanA evI rIte karI che ke bahArathI maMdiranA garbhagRhanuM talamAna aSTAstra ke aSTabhadrI jaNAya. dareka dizAe bhadranigamane kAraNe samacorasa maMDapanuM talamAna krosa-AkAranuM banyuM che. maMDapanA madhyamAM bhadrakaghATanA ATha staMbha che. enA para maMDapane madhya koTaka TekavA hevAnI pratIti thAya che. maMDapanI vedikA para evA ja ghATanA vAmana kadanA yugmataMbhanI racanA che. AgaLanI pravezacokI samULagI nAza pAmI che. garbhagRhamAM pratiSThita liMga ane jaLAdhArIne pahoMcavA mATe sopAnazreNInI racanA che.19 garbhagRhanI abhinava dvArazAkhA zilpapracura che. lalATabiMbanuM zilpa daTAI gayuM che. dvArazAkhAnA taraMganA padamAM pAMca nimita gavAkSamAM gItavAdyarata puruSonI AkRtio ane darekanI baMne bAjue nRtyAMganAonAM zilpa che. ubaranI madhyamAM ardhavartulamAM tridala puSpanAM rekhAMkta che. maMDapanA mizraghATanA staMbha alaMkAranI dRSTie sAdA che. kuMbhI bhadraka ghATanI che. enA uparane staMbha-daMDa nIcethI upara jatAM kramazaH aSTAstra, SaDazAstra, ane vRttAkAra ghATano che. vRttanA upalA cheDe aSTArsa padikAmAM grAsamukha kotarelAM che. enA uparanI zirAvaTInI mekhalAmAM adhomukhI pallo che. sirAviTInA mukhya aSTAstra bhAgamAM dareka bAjue judA judA prakAranAM zilpa-hastimukha, vyAdhramukha, kIcaka vagere kotarelAM che. enA uparanI paDadhImAM UrdhvapanI pallavapaMkti che. zirAvaTInI upara aSTAstra uchAlaka che. enA mathALe UrdhvapatranI paMkti ane enA uparanI bharaNInA nirgamita cheDAonI bAjuo kIcakenAM zilpothI vibhUSita karelI che. sauthI upara vaLI UrvapallavonI paMktine thara che. 21 A maMdiranAM pITha, maMDevara ane vedikAno zilpavaibhava atyaMta prazaMsanIya che. pIThabhAgamAM nIcethI upara jatAM jAthekuMbha, grAsapadI, gajathara, narayara ane haMsatharanI racanA che. enA kuMbhAnI bhadrarathikAmAM gavAkSamaMti lalitAsanamAM beThelAM yugala zilpa ane e darekanA pratithi, koNu vagere bhAge paricArikAo ane mithunazi katarelAM che. e ja prakAranI racanA maMDovaranI jadhAnA gavAkSamAM jovAmAM Ave che. 21 maMdiranI uparano zikharabhAga khaMDita thayuM che. maMDapa paranI saMvarNAnI racanA pAchalA samayanI che. gujA(tA. vIsanagara, ji. mahesANA) gAmanI pUrva sImamAM Avela taLAvane pazcima dizAno prAMtabhAga pagathiyAM ane ghATathI alaMkRta che. ene aDIne paththaranA be majalAnA pula vaDe taLAva madhyanA basthaLa para bAMdhelI jagatI para kaIka maMdirane Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM] rathApatyakIca ramAra [kA bAra rataMbho para Tekavela maMDapa jaLavAya che jagatI paranI pIThikA, kuMbha, kaLA, ratnAdikA vagere thara vaDe alaMkRta karela che. mULa maMdira garbhagRha, maMDapa ane zRMgAracekInuM baneluM hatuM, paNa garbhagRha saMpUrNa nAza pAmyuM che. maMDapanI traNe bAjue nAnI zRMgArakI che. maMDapa paranI saMvarNa nAza pAmI che. maMDapanuM kaTaka ghATanuM vitAna atyaMta AkarSaka che. enI racanAmAM traNa kelanA ane traNa gajalAlunA thara che. A koTakanI nIcenA aSTakoNIya pATamAM yuddha, maithuna, ramatagamata, hAthIonI sAThamArI, nRtya, gItavAdya vagerenAM Alekhana karatAM zilpa che. madhyanI. pazilA ane zAlabhaMjikAonAM zi95 guma thayAM che. A taLAvakAMThAnA dakSiNa taraphanA TekarA upara keI eka athavA ekathI vadhu prAcIna bhavya maMdiranA sthApatya-avazeSa ane zilpa-sAmagrI paDelAM che. 22 A zreNInAM anya maMdiromAM caubArInAM be prAcIna maMdira, AnaMdapuranuM anaMtezvara maMdira (A baMne sthaLo tA. ceTIlA, ji. surendranagara), kheravA (tA mahesANA ji. mahesANA)nuM aMbA mAtAnuM maMdira, mAdhavapura(tA. piorabaMdara, ji. junAgaDha)nuM mAdhavarAyanuM maMdira tathA kuMbhAriyA(tA. dAMtA, ji. banAsakAMThA)nA kuMbhezvara maMdirane samAveza thAya che. (I) caturagI maMdira A kAlanAM keTalAMka maMdiramAM garbhagRha ane maMDapanI vacce aMtarAlanI yojanA jovAmAM Ave che. maMDapanI AgaLa zRMgArakI hoya che. kacchanuM koTAyanuM ziva maMdira, saurASTranA thAna pAsenuM trinetrezvara(taraNetara)nuM ziva maMdira, aThoranuM gaNeza, vaDAlInuM vedyanAtha, pAvAgaDhanuM lakulIza maMdira ane kuMbhAriyAnA saMbhavanAtha. maMdiramAM A yojanA najare paDe che. keTAya(tA. bhUja, ji. kaccha)mAM sUrya, viSNu ane zivanAM A kAlanAM maMdira AvelAM hatAM te paikI lAkhA phulANInA nAme caDeluM rA' lAkhAnA nAmanuM prAcIna pUrvAbhimukha sUryamaMdira hatuM. have te A ghaNuM bismAra hAlatamAM che. hAla te ene mAtra garbhagRhavAle bhAga jaLavAI rahyo che. ene zikharabhAga nAza pAme che. maMdiranuM taladarzana triratha prakAranuM jaNAya che. enA pIThabhAgamAM kalAdi sAdA thara che. maMDovara bhAga Ama to sAdo , paraMtu bhadra, deNu ane salilAMtaranI ubhaDaka racanAnI madhyamAM eka eka mUrtizilpa najare paDe che. bhadra ane koNa para devadevIonAM ane salilAMtaramAM surasuMdarIonAM tathA bAlanAM zilpa che. maMDevaranA mahAkevAla paranA thara upara tamAma bhAga nAza pAme Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakI kAla [ J, che. garbhagRhanA dvAranA taraMgamAM nava grahane pada che. taladana parathI maMdira paMcADI hovAnuM sUcavAya che. A tathA ahIMnA nAza pAmela viSNumaMdiranA te have mAtra phoTogrApha ja upalabdha bane che. 25 koTAyanI paDakhe Avela aNagora gaDhamAM avazeSarUpa bacela zivamaMdira eka atyata virala kRti che. maMdira garbhagRha, aMtarAla, maMDapa ane caMgArakInuM baneluM che. enuM garbhagRha 18 phUTa pahoLuM ane maMDapa ra7 phUTa pahoLo che. maMDapanI AgaLanI zRMgArakI nAza pAmI che. bhaTTanA bevaDA thara para AvelI A maMdiranA pITha ane maMDovaranI zobhana-samRddhi neMdhapAtra che. caMdrazAlAnAM aMlakaraNothI aMkita jAkuMbhanI upara uDA takSaNavALI grAsapadI che. enA paranA kuMbhAnA tharamAM ardha vartulAkAra suzobhanonI baMne bAjue e ja ghATamAM puSpAvalIo kotaralI che. aMtarapatrikA ranamaDita che. enA uparanI chAjalInA nIcalA cheThA ahemukhI patrAvalI. thI ane uparanA cheDA caMdrazAlAnAM alaMkaraNonI hAramALAthI vibhUSita che. UrvadarzananI daSTie maMdiranI pIThikA ane enA paranA maMDovaranA tharomAM ane maMDapanI dIvAlanA tharAmAM keTalAka noMdhapAtra taphAvata che. garbhagRhanA maDevaramAM kevAla, jaMghA, aMtarapatrAdi carAnI yojanA che, jyAre maDapanA movaramAM A thara sAdA che. alabata emAM jaMghAnA tharanI mAphaka mUrtizilpanI janA che. emAM prayojita mithunazi ghaNAM utkRSTa koTinAM che. garbhagRhanI jaMdhAne mukhya cara praphullita kamala para AveluM che. enA bhagavAkSamAM tathA kezubhAga para devabhUtio ane pratiratha bhAge surasuMdarIonAM tathA salilAMtaramAM karAlAmukhI vyAlanAM zilpa che. pazcimamAM bhadragavAkSamAM ziva ane uttara tathA dakSiNanA gavAkSomAM anukrame brahmA ane viSNunAM zilpa che. pratiratha ane keNanAM zilpanA mathALe mahAkevAla ane naratharanI AkRtio che. sauthI uparano mahAnevAlane diyara samagra zikharanI nIce kaMdorArUpe cAre bAjue phaLI vaLe che. maMdiranA maMDapanI baMne paDakhe (uttara ane dakSiNe) eka eka jharUkhA-bArI che. saLaMga paththaramAMthI kerI kADhelI enI jALIo Aje te tUTI gaI che. mAtra dakSiNa taraphanA jharUkhAmAM ene keTaloka bhAga avazeSarUpa bane che. jharUkhAnA mathALe AvelA doDhiyAnA madhya bhAgamAM Asanastha mUrtizilpa che. maMDapanA taMbhonA upalA cheDA vartulAkAra ghATanI ka95vallIo, velabuTTAnI padikA, adhemukhI pala, alaMkaraNa tathA gaja savArI, kIcaka, nArIvRMda vagere zi vaDe " suzobhita karelA che. bhakika ghATanI tridala zirAvaTImAM padikA, kaNikA ane at Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smArake [ 3 mukhI kalamapAMdaDInAM suzobhana che. e dareka aMgane aMtarapatrikA vaDe TAM pADelAM hovAthI AkarSaka uThAva Ave che. maMDovaranI dIvAla paranAM zilpomAM keTalIka nRtyamUtio, jala-lahara ane pakuMjonuM bhAskarSa nayanaramya che. maMDaLanI chata aMdarathI citya Dhabe baMne bAjathI traNa traNa goLa kamAne upasAvIne ardha-goLAkAra ghATamAM nipajAvI che, ane staMbho para siMha-mukho, strI, kIcako vagere mUkIne enI chatane TekavI che. garbhagRhanI upara avAMtara avasthAnA jAlaka-bhAtathI vibhUSita zikharanI racanA che. bhadrabhAge A zikhara ura zRMgathI suzobhita che. pratiratha ane koNabhAge iMgikAo che. maMDapanA madhyabhAge ane aMtarAlanA mathALe DhALavALA chAparAnI racanA che. A chAparAne aMdarane bhAga vitAnanI racanA dharAve che. pArzva mArganI chata adhavRtAkAra ghATanI racanAthI vibhUSita che. garbhadvAranI zAkhAo bevaDI patrAvalithI aMkita karelI che. emAM eka vakhate gaMgA-yamunAnAM zilpa hatAM. lalATabiMbamAM gaNezanuM zilpa che. taraMgamAM navagraha paDha che. aMtarAlanI chatamAM gujarAta bharamAM abhinava racanA dharAvatuM rAsamaMDaLanuM zilpa che. AmAM dAMDiyArAsa letI saLa strIonAM zilpa che. darekanA paganI AMTI tathA darekanA UMcA lIdhelA jamaNA hAthamAM dAMDiyA rAsanI gati sUcave che. vaLI kavilaMbita sthitimAM rahele DAbo hAtha abhinava bhAvabhaMgI prakaTa kare che. madhyanuM aSTadala praphullita kamaLapuSpa paNa cAra ane surekha che. chatanI kinArI paranI gomUtrikA ghATanI gatizIla vela paNa rAsanI gatinI ghAtaka che. dAMDiyArAsanuM suMdara Alekhana A chatamAM thayuM che. 27 thAna( tA. coTIlA ji. surendranagara)thI cha mAIlanA aMtare AvelA taraNetara( trinetrezvara )nuM zivAlaya AveluM che. hAla A maMdira enA nava. nirmANa svarUpe UbheluM che. 228 A maMdiranA garbhagRha para kerAkoTa ane keTaya zailInuM zikhara tathA maMDapa para caMdrazAlAnAM alaMkaraNothI vibhUSita pagathiyAMvALI phAMsanAnI racanA hatI. zikharanA prahAra nIce phUTachAdA na hatuM. maMDovaranA gavAkSa. maMDita devathara paranI pratikarma ane uddagama racanA abhinava ane uttama koTinI hatI ane enA para narayaranA unata tharanI racanA hatI. maMDovaranA gavAkSa nIcenA bhAraputtakenI racanA paNa evI ja cAru hatI. sauthI upara phUlavelabhAtanAM alaMkaraNa paNu AkarSaka hatAM. zikhara ane karNaphUTa jAlaka-bhAtathI vibhUSita karelAM hatAM. mukhya pravegakI ane gUDha maMDapanI chata karATaka-dhATanI che. enA Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla [ pra. gajalAlune thara reDAnI paraMparAno spaSTa khyAla Ape che. garbhagRhanA pIThabhAgamAM gaNanAM UbhelAM prAcIna zilpa lAkaDAnI zRMgArakInA staMbhanI kuMbIonA gavAkSamAMnA gaNonI yAda Ape che. salilAMtaramAM gajArohInAM zilpa AvelAM che. gUDhamaMDapa ane zRMgAracokInA staMbha bhadraka ghATanA che, paNa gUDhamaMDapanA staMbha UMcAImAM vizeSa che. prAcIna maMdiranA avazeSarUpa anya zilpasamRddhimAM gAnavAdana ne nRtyamAM rata lekanI lIlAnuM chatamAMnuM zilpa tathA kola-kAcalA ghATane maMDapano koTaka neMdha pAtra che.229 traNe bAjue AvelA kuMDa dvArA maMdira enI vizALa jagatI sAthe parivRta thayela che. pAvAgaDha(tA. hAlola, ji. paMcamahAla)nA lakulIza maMdiranA garbhagRhanI AgaLa nAnI ane moTA kadanI be kapilI ( aMtarAla) AvelI che. enI AgaLa gUDhamaMDapa ane zRMgAracokI che. garbhagRhanI dvArazAkhAnA lalATabiMbamAM lakulIzanuM zilpa che. maMDevaranI jaMdhAmAM uttama kataraNIvALAM vegIlAM zilpa AvelAM che. emAM vIrezvara, lakulIza, aSTAdazabhuja devI, naTarAja, yogAsanamAM beThelA zivanAM be zilpa, gajemokSanuM dazya ane brazAnArkanuM zilpa khAsa nedhapAtra che. A chelluM pabhuja zilpa arka(sUrya)pramukha trimukha devanuM che. ene eka hAtha khaMDita che. eNe bAkInA hAthamAM trizala, sapha, padma, padma ane sarpa dhAraNa karelAM che. enA paga pAse haMsa, azva ane naMdI vAhana che.230 A zreNInAM bIjAM maMdiramAM eThAra(tA. siddhapura, ji. mahesANA)nuM gaNeza maMdira, kuMbhAriyA(tA. dAMtA, ji. banAsakAMThA)nuM saMbhavanAthanuM maMdira tathA vAlI(tA. IDara, ji. sAbarakAMThA)nA vaidyanAtha maMdirane samAveza thAya che.231 A kAlanAM ativikasita svarUpanAM maMdira sAMdhAra eTale ke pradakSiNApatha sAthenAM che. moDherAnuM prasiddha sUryamaMdira, siddhapurane sukamALa, somanAthanuM kumAra pAlanA samayanuM maMdira, tAraMgAne prasiddha ajitanAtha-prAsAda, IDaranuM raNamalakInuM maMdira, ghUmalInuM navalakhA vagere maMdirano A zreNImAM samAveza thAya che. merA( tA. cANasmA, ji. mahesANA )nuM sUryamaMdira gujarAtanA maMdira-sthApatyano Adarza namUna che. pUrvAbhimukhe Avela A maMdira Ayojana para spaSTataH be vibhAgomAM vahecAI jAya che. garbhagRha, enI cAre bAju pradakSiNApatha, garbhagRhanI AgaLa aMtarAla, gUDhamaMDapa ane pravezacokI vagere aMgone mUlaprAsAda banI rahe che. A mUlaprAsAdanI AgaLa sabhAmaMDapa, kAtitaraNa ane sUryakuMDa AvelAM che234 (54 5, A-27; pada 17, A. 40). Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'F Z' ] sthApatyakIya smArakA [ 46 garbhagRha ane gUDhamaDapanI AgaLa uttu Mga pravezaceAkI che. gUDhamaDapanI tathA pradakSiNApathanI dIvAla khullA gavAkSAthI maDhita hAvAnA kAraNe aMdaranA bhAgamAM havAujAsa Ave che. dIvAlanI bahAranI bAjunI pIThanA ane maMDovara ( 56, 17, A. 47, tathA maMDapanI vedikAnA nigamayukta tamAma bhAga anekavidha zipeAthI alakRta karela che. garbhagRha samayeArasa che, enI tathA maMdiranI bahAranI dIvAle vacce pradakSiNApaMca che. gabha gRhanuM bhoMyataLiyuM tUTI gayuM che. lagabhaga daseka phUTanI UMDAI e garbhagRhanI asala pIThikA ke jenA para eka vakhate madiranI sevyapratimA prasthApita karelI haraze te paDI che. enA mukhabhAgamAM dAvAne ughukta saptAzvanAM zilpa che. maMdiranA sabhAmaMDapamAM praveza mATe bhAvaliyukta zRMgAra cAkIe cAre bAjue AvelI che. emAM pUrva taraphanI zRMgAracokInI AgaLa kati tAraNanA avazeSarUpa e sta Mbha che ane tyAMthI kuMDamAM UtaravA mATenA vistRta paDacAra AvelA che. sabhAmaMDapanI cAre bAjue kakSAsanayukta vedikA ane vAmanastaMbhA AvelAM che. enI bAjunI cAkIenI chatA anekavidha kAtarakAmAMthI' vibhUSita karela che. e mAlAdharA tathA gItavAdyanRtyarata ziAthI vibhUSita che. emAM samatala chatA, kamalapuSpamaMDita kAla-kAcalA prakAranI chaMtA noMdhapAtra che. maMdiranI pIThamAM jADakuMbha, kaNI, grAsapaTTI, chAjalI, aMtarapatrikA, gajathara, nayara vagere carA kAtarelA che. pITha uparanA maMDovaramAM kuMbha, kaLaza, kevAla, atapatra, macikA, jaMdhA, chAjalI, mahAkevAla, phUTachAva vagere carI che. maMDapanI pITha uparanI vedikAmAM rAjasena, AvaraNadevatAthI vibhUSita vedikA, staMbhikA, kSAsana ane AsanapaTTa kotarelAM che. maDAvaranI ja dhAnA gavAkSAmAM sUryanI khArI mUrti, 233 aSTa dikpAla, dipAlikAekanAM pUrA mAnavakadanAM zilpa che. madiranI aMdara pradakSiNApatha tathA maMDapamAM bIjA bAra sUryanI mUrtismA che, paNa e bahAranI mUrti karatAM kudamAM nAnI che. maMDapanA svastika dhATanA sta Mbha kuMbhIthI mAMDI zirAvaTI, ucchAlaka ane vaLI bharaNI sudhI bharacaka zipaTTikAethI vibhUSita che. enA kuMbhI uparanA staMbhadaDanI nIcenA gavAkSamAMData aSTakANIya bhAgamAM aneka natikAe tathA mithunAnAM unnata kATinAM zilpa che. pATaDA aneka devadevI, rAjiMdA jIvananA prasaMgA tathA rAmAyaNa--mahAbhAratanA prasaMgAthI kAtarelA che. sabhAmaMDapanAM krakSAsanAnI bahAranI khAjunAM mithuna-zilpa khAsa noMdhapAtra che. Thera Thera darpaNanyAo, nata kI, tApasA, paurANika vRttAMtA vagerenAM zipa ghaNAM uttama sA-30 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla keTinAM che. sabhAmaMDapanI sAme kIrtitoraNa che, e upalA bhAge khaMDita che. evuM ja bIjuM toraNa maMdiranI uttara bAjue AveluM che, AthI dakSiNe paNa AvuM tAraNa haze ema sUcita thAya che. moDherAnA sUryamaMdiramAM vAmana kadanA staMbha uparAMta madhyamAM uchAlaka vagerethI vibhUSita moTA kadanA chUTA khaMbhe AvelA che. vAmana kadanA staMbhane nIcalo bhAga samarasa, paNa uparanA bhAge e aSTakoNIya che. staMbhane rasa bhAga ardhavRttAkAra phUlavela-bhAtamAM kotarelo che. emAM makaramukha, gajamukha, ke kIti mukhanAM zi95 katarelAM che. corasa ke akhAstra kuMbhI para TekavelA bIjA prakAranA staMbhanI kuMbhamAM kamala, kevAla, kItimukha vagere kotarelAM che. kuMbha parane aSTAstra staMbhabhAga nIcenA bhAge gavAkSamaMDita mati zithI alaMkRta karelo che. enI uparanI vRttAkAra karNikA aMtarapatra vaDe chUTI pADelI che. enI upara narathara, hIrA ane vRttanI padikA tathA prAsapaTTInI racanA che, enA bahAranA aSTAstra bhAgamAM ghaMTA ane sAMkaLI tathA UrdhvapallavanI bhAtanuM Ayojana thayeluM che. moDherAnA sUryamaMdiranA staMbhenuM racanAvidhAna kumArapAlanA samayanA somanAthanA maMdiramAM, AbunI vimalavasahi ane siddhapuranA rudramahAlaya jevuM che. maMdiranA garbhagRhanI dIvAlamAM coDelA eka paththara para 1083 (vi. saM. 1083, I. sa. 1026-17) ne AMkaDe vaMcAya che. e varSanI sAthe bIjuM kaMI lakhANa maLatuM nathI, ethI A varSa maMdiranA nirmANanuM ke punanimaNunuM sUcaka che e nakkI karavuM muzkela che. 234 prAcI( tA. pATaNa-verAvaLa, ji. jUnAgaDha)nuM sAMdhAra prakAranuM dhamadityanA maMdira tarIke jANItuM sUryamaMdira emAM AvelA kumArapAlanA samayanA lekha karatAM traNeka saikA jeTaluM prAcIna che. A maMdiranuM garbhagRha paMcaraya prakAranuM che. enI AgaLane gUDha maMDapa jaLavAI rahyo che, paNa mULa maMDapa nAza pAme che. gUDhamaMDapa tathA pradakSiNApathamAM sAdI jALIothI vibhUSita vAtAyanenI racanA che. maMdiranA vedI baMdha para madhya baMdhathI vibhUSita sAdo maMDovara che. garbhagRha paranuM ura zRMga, zRMgAdi aMgo sAthenuM zikhara 33 aMDakothI vimaSita che. gUDhamaMDapanI dvArazAkhAnI eka bAjue nAga tathA daMDa tathA bIjI bAjue nAga ane piMgalanAM zilpa sUrya maMdirano saMketa kare che. garbhagRhanI aMdaranI traNa bAjunI dIvAlanA gavAkSemAM saptAvArUDha sUrya, enI baMne bAjue rANI ane nibhA tathA daMDa ane piMgalanAM zilpa che. garbhadvAra punanirmANanA kAlamAM zA badalAI gayuM che, paraMtu enI baMne bAjue laMbacorasa zilAkhaMDamAMno rAnI ane nikuMbhAnAM lIlAkamalanI aMgabhaMgI vyakta karatAM zilpa enI Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM ] sthApatyakIya sTArake prAcInatAnAM ghAtaka che. enA paranI brahmA, ziva, sUrya, viSNu ane caMdrathI aMkita zilpAdikA hAla enA mULa sthAne nathI, paraMtu gUDhamaMDapanI dIvAlanA mathALe khaseDAI che. emAM madhyanA sUryanI baMne bAjunA ziva ane vikAnAM deha ane mukha sUrya tarapha namelAM darzAvyAM che. 235 kerA(kerekeTa : tA. bhUja, ji. kaccha)mAM IsunA dasamA saikAnA aMtabhAganuM eka zivamaMdira che.23 vi. saM. 1875( I. sa. 1819)nA dharatIkaMpamAM A maMdirane ghaNokharo bhAga tUTI gayuM che, paNa garbhagRhanI upara avazeSarUpa Ubhele zikharavALo bhAga enAM zipasthApatyanI utkRSTatAne sArI khyAla Ape che (paTTa 18, A. 48). enA maMDapanI vedikAmAM sauthI nIcenI padikA gavAkSamaMDita zilpathI vibhUSita che. enA paranI ATha khaMbhikAo para bhArapatro ane saMbhikAonA gALAmAM UrmivelanAM Alekhana che. enI upara Asanapada, gajathara ane enA para chidrALu jALIonI racanA che. maMDevaranA jaMdhAnA caramAM dikapAla ane asarAnAM zilpa che. Ubhela avasthAmAM AlekhAyelAM A zi95 pApITha para UbhelAM che. emanAM dehasauSThava ane bhAvabhegI atyaMta AkarSaka che. kaMdorAnA uparanA bhAgamAM nAnA kadanAM zilpa katarelAM che. dIvAlanA yayALe bhadrabhAge alaMkRta paTTikAo sAthe joDAyela gavAkSa para chANaphUTanuM Ayojana neMdhapAtra che. A alaMkRta padikAnI upara aMtarapatrikA vaDe judA pADelA kevAlanA be thara che ane e dareka para caMdrazAlAnAM alaMkaraNa che. mathALe snapedikA che. dIvAlanA koNabhAge paNa AvI ja zi95pracura racanA che. garbhagRhanI dvArazAkhA paMcazAkha prakAranI che. enA paranI bharaNuM uttama kotaraNIvALI che. ugamamaMDita gavAkSapaMktimAM nirmita taraMgamAM pAMca denAM zi95 che. emAM madhyamAM ziva ane enI baMne bAjue ziva tarapha DhaLatA brahmA ane viSNu ane baMne cheDe sUrya ane caMdranAM zilpa che. etaraMganI uparanA zilApamAM saptamAtRkAo ane sauthI uparanA paTTamAM nava grahonAM zilpa che. - ghamalI(tA. bhANavaDa, ji. jAmanagara)nuM vistRta jagatI para AveluM navalakhA maMdira (paSTa 18, A. 49) paMcAMgI che. jagatanI taraphanI vedika ke prAkAra nAza pAme hoya ema jaNAya che. jagatInI sopAnazreNInA mathALe e staMbha-kuMbhIonA avazeSa maMdira AgaLa kIrtitoraNa hovAnuM sUcave che. jagatInI UbhaNImAM catarapha gavAkSe che. emAM dipAlAdinAM zipa mUkyAM che. pradakSiNApathamAM traNa dizAe be phUTa-nigamita eka eka jharUkhAnI' racanA che. maMDapa bAjue praveza karyo che. maMDapanI madhyanA aSTaka staMbha bIjA Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla [ pra. majavAnI maMDapanI vedikA tathA enA paranA staMbhane Tekave che. A bIjA majalAnA staMbho para maMDapano kaTaka TakavAyela che. pravezIo paNa be majalAnI che. emAMnI pUrva taraphanI pravezazekI lagabhaga paDI gaI che 237 maMDapanA mukhya koTakano ghaNe bhAga tUTI gayuM che. maMDapanA baMne majalAnA staMbhanI zirAvaTIomAM vividha ghATa, grAsamukha, kIcaka, hAthI, hAthImukha, mAnavamukha, azvArUDha mAnava, haMsa, vRSabha, matsya-yugala, eka mastakavALA be vAMdarA, sihamukha, kAmAtura nArI, vAMdare, pakSI ane haMsayugala vagere katarelAM che.238 staMbhomAM mukhyatve be ghATa najare paDe che.238 sAdA bhadraka ghATanA staMbhano madhyabhAga palavamaMDita aSTakoNAkAra che ne enI uparanA vRttabhAganA mathALe grAsapadI che. zirAvaTImAM cAre bAjue eka eka moTA kIrtimukhanuM ketarakAma che. bIjA prakAranA svastika ghATanA staMbhanI kuMbhamAM beThelI devInuM ane enA uparanA staMbhadaMDanA nIcalA bhAge gavAkSamAM devanuM zilpa che. enI uparanA aSTakoNIya gavANamaMDita tharamAM lalitAsanamAM beThelI devIonAM zilpa che. enI uparano vRttabAga urva palaLava-paMktio, ratnapadra tathA grAsapathI vibhUSita che. maMdiranI pIThanI traNe bAjue madhyamAM be jabaradasta hAthI sUTamAM sUDha bharAvIne sAThamArI karatA darzAvAyA che. pIThamAM kAtimukha, gajathara, narapara, tathA kuMbhAnI madhyamAM gavANamaMDita devIonAM zilpa che. maDavaranA sAmAnya tharavibhAganI madhyamAM AvelA javAnA tharanA dakSiNa bhadragavAkSamAM brahmA-sAvitrI, pazcime ziva-pArvatI ane uttare lakSmI-nArAyaNanAM zilpa che. IDara tA. IDara, ji. sAbarakAMThA)nuM raNamalakInuM zivama dira garbhagRha, aMtarAla, pradakSiNApatha, maMDapa ane zRMgArakInuM baneluM che. maMdira vistRta gatI para AveluM che. pIThamAM jADakuMbha, kaNa ane kuMbhAdinA thara che, paNa e sAdA che. maMDovaranI jaMghAmAM devadevIonAM zilpa che. emAM mahiSAsuramardinI ane nRttagaNapatinAM zilpa noMdhapAtra che. maMDapa ane pradakSiNApathamAM Avela vedikA para khullA jharUkhA che, jeno khulle bhAga bhaumitika AkRtiothI vibhUSita pASANanI jALIothI bharI dIdhA che. vedikAmAM ghaTapallavothI maMDita aSTakoNa taMbhikAo, kUDaca (kalpalatA)nI velA, tathA gItavAdyanRtya-rata apsarAonAM zi95 che. AsanapaTTanA kaTheDAmAM anekavidha paurANika tathA roji dA jIvananAM dazya kotarelAM che. garbhadhAranI nAjuka kotaraNa uThAvadAra che 240 siddhapara(tA. siddhapura, ji. mahesANA)mAM siddharAje baMdhAvela mALa, Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya smAraka [ 49 hAla to avazeSarUpe Ubhela che. mULamAM sAMdhAra prakAranuM e pUrvAbhimukha maMdira241 aMtarAla, gUDhamaMDapa ane traNe dizAe zRMgArakInuM baneluM haze ema enA avazeSe parathI jaNAya che. hAla e mULa prAsAdanA avazeSa tarIke gUDhamaMDapanA pazcima taraphanA cAra staMbha ane uttara bAjunI cekInA cAra staMbha jaLavAyA che (5TTa, 19, A. pa0). vaLI A dareka avazeSa para khaMbhAdinI jaLavAI rahelI racanA parathI maMdira ochAmAM ochuM be majalAnuM haze ema spaSTa samajAya che. maMdiranA mukhya prAsAdanI sAme alaga naMdimaMDapa paNuM hovAnuM sUcavAyuM che. maMdiranI cotarapha 11 devakulikA hovAnuM jANavA maLe che. A devakulikAo paikI pAchalI haroLanI vizALa sabhAmaMDapa sAthenI traNa devakulikAo tathA dakSiNa bAjunI eka maLIne cAra devakulikAonuM jumA masjidamAM rUpAMtara thaI gayeluM che. uparanI traNa devakulikAonI uttare AvelI be devakulikAo paikInI eka devakulikA enA uparanA zikhara sahita ThIka ThIka avasthAmAM jaLavAI rahI che, jyAre bIjI nAza pAmI che. uparyukta traNa devakulikAonI dakSiNe evI ja bIjI be devakulikA hatI, je have naSTa thaI gaI che. Ama maMdiranI pAchaLa kula sAta devakulikAono samUha Avela hatA, bAkInI cAra devakulikAo paikInI be gUDhamaMDapanI pUrva taraphanI zRMgAracokInI baMne bAjue, uttara-dakSiNe eka eka AvelI hatI tathA uttara ane dakSiNa taraphanI maMDapacokInI sAme paNa bIjI e paikInI eka eka AvelI hatI. pUrva taraphanI mukhya zRMgArakInI baMne bAjue uttara tathA dakSiNe eka eka kItiraNa kaMIka sArI avasthAmAM jaLavAI rahela hatuM. (be paikInuM hAla te mAtra uttara taraphanuM toraNa ja AbAda che.) pazcima tarapha gUDhamaMDapanA hAla jaLavAI rahelA cAre staMbhanuM rUpavidhAna prazaMsanIya che. kuMbhIthI mAMDIne lagabhaga mathALA sudhIne staMbhadaMDa aSTakoNIya che. rastaMbhanI kuMbhIno nIcalo bhAga daTAI gayuM che. dareka bAjue gavAkSamaMDita devadevIonAM UbhAM zilpa che. kuMbhI ane staMbhadaMDa vaccenI aMtarapatrikA muktApaMktiothI aMkita che. staMbhadaMDanA nIcenA cheDe khaMbhika ane ugamamaMDita meTA kadanA gavAkSomAM paNa UbhAM zilpa katarelAM che. enA para nAnA kadanI chAghasahitanI bevaDI gavAkSapaMktimAM lalitAsanamAM beThelAM devadevIonAM zilpa kotarelAM che. enI uparanI aThAMsamAM phUlavela bhAta tathA Umi velAnAM zipa che. enA uparane staMbhabhAga vRttAkAra ghATane che. emAM madhyamAM bevaDI lisikA darzAvI aMtare aMtare pallavapaMkitao kerelI che. enA upara pallavavATanI Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pra solaMkI kAla bharaNInI dareka bAjue meTAM adhomukhI tamAlapatronI racanA che. enA paranI zirAvaTI dareka bAju nigama pAme che ane enA darzanIya bhAgo para ghaTapalava tathA adharatnanAM suzobhane kotarelAM che. A cAra staMbha be benA yugmamAM goThavelA che. emAMne bAhya staMbha da( jADAI)mAM aMdaranA staMbha karatAM thoDAka ocho che. staMbha para bhAre kadanA saLaMga sAdA pATa che. enA taLAMce adhavRttamAM kamalapAMkhaDIo kotarelI che ane bAjue cipikAothI vibhUSita che. mukhya pATanI upara besaNurUpe dvitala bhInA thara uparanA sAdA ane mitra (nIcethI cerasa, madhyamAM aThAMsa ane upara goLa) ghATanA staMbho paranI bharaNI ane zirAvatI para bIjA majalAne pATa goThavele che. maMdiranI pUrva bAjunI zRMgArakI bahu ja khaMDita hAlatamAM che, paraMtu uttara taraphanI zRMgArakI enA bevaDA majalA sAthe ThIka ThIka hAlatamAM jaLavAI rahI che, pariNAme zRMgArakInA ziHpavaibhavane e ghaNe sAro khyAla Ape che. emAM kuMbhInA bhAgamAM sauthI nIce gajathara (ghasAI gayele) che, enA paranI zi95maMDita paTTI bahu ja khavAI gaI che, paraMtu enA paranI trIjI padikAmAM naratharanI yojanA jaNAya che. kuMbhInI paDaghInI A trimekhalA padikA upara aMtarapatra che ane enA upara chAjalI, kaNI, kevAla ane aMtarapatranA thara che. enA upara vaLI AnA A ja tharanuM punaHnirmANa kareluM che, paraMtu enA bhadra bhAge gavAkSa karI emAM beThela avasthAmAM mUrtizilpa kotarelAM che. ahIMthI taMbhadaMDano bhAga zarU thAya che, emAM zRMgAracokIne pharatI vedikAnA kalAsanano bhAga zarU thAya teTalA darzanIya bhAgamAM UbhelI avasthAmAM gavAkSamaMDita paricAraka devadevAMganAonAM zilpa che. kakSAsananA uSNaSa sAthe joDANa pAmatI bhAre nigamita padikA upara staMbha aSTakoNakAra dhAraNa kare che. emAM sauthI nIce sAdo thara che. enA para ratnapada, ane be vara nRtyAMganAonA che. enA uparanA gharamAM ghaTapallava ane Urdhva tamAlapatranI suzobhanapadikA che. sauthI upara sAdA gharanI baMne bAjue hIragrahaNakanI racanA che. A daranI bAjue hIragrahaNaka para Tekavela makaramukhamAMthI zRMgAracokInuM toraNa niSpanna thAya che, je keMdrabhAge cokInA pATanA taLAMce karela kamaladalanI AkRtimAM vilIna thatuM darzAvyuM che. bAhya bhAganA hIragrahaNaka para zAlabhaMjikAonAM zilpa. hatAM, je have naSTa thayAM che. aSTakoNAkAra staMbhanI uparanA vRttAkAra staMbhabhAgamAM tIr aNiyArAM, gagArako tathA gALAgalatAnI paTTikA katarelI che. staMbhI, upara dhaTapallava ane adhomukhI tamAlapatrathI vibhUSita vRttAkAra bharaNI ne enA Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ ba para cAre bAjue nirgama pAmatA svastikAkAra girAvaTInA dAnIya bhAgamAM grA mukhamAMthI niSpanna thatI Umila, adhamukhI tamAlapatrapati vagere keralAM che. enA uparanI dAMtALI padikAnA mathALe caMdrAcAlAkAranI TekarIonAM suzekhana che. AnA upara zRMgAracokIne ditalapATa ane enA upara daMDachAva, dAMtA tathA TekarIothI vibhUSita kevAlano thara ane enA upara bIjA majalAnA AsanapaTTanA kakSAsananI vedikAne bhAga che. pATanA ditala tharamAM UrmivelanAM suzobhana che tathA vedikAnA nigamita bhAgamAM beThela tathA bhela avasthAmAM deva-devIonAM tathA nRtyAMganAonAM ke paricArikAonAM zi95 katarelAM che. bIjA majalAnA AsanapaTTa para vAnastaMbha AvelA che. A staMbha nIcalA cheDe aSTakoNakAra ane uparanA cheDe vRttAkAra che. aSTabhakI bhAgamAM sauthI upara Urva caMpApatra kotarelAM che. enA para nirgamita harigrahaNayukta narathara che. hIraprahaNuka para uparanI zirAvaTInA nirgamita cheDAne TekvatI kAlabhaMjikAonAM zipa che. vRttAkAra staMbha-bhAge narathara para ratnapaTTa ane grAsapadInI racanA che ane enA paranI pallavapaMktithI maMDita vRttAkAra bharaNInA mathALe sirAvaTInI racanA che, je tiraNInI daSTie nIcenI zirAvaTInI sAthe sAmya dharAve che bIjA majalAno pATa jaLavAI rahyo che. emAM nIcenI padikAmAM grAsamukhamAMthI niSpanna thatI Urmivela ane uparanI padrikAmAM trikoNAtmaka toraNavALA aMkita karelI che. rudramahAlayanA staMbha paranA pATanuM kotarakAma ghaNuM utkRSTa keTinuM hatuM. ene jaLavAI rahela pATa mukhyatve vividha prakAranI rUpapaTTIothI zebhato hato. emAM sauthI nIcenI padikAmAM madhyamAM Avela prAsamukhamAMthI nijhana thatI milanAM vividha Avartana Alikhita thAya che. enA uparanI tridala puSpalatAnI paTTikAnI madhyamAM kinArayugala katarela che. enA uparanI pahoLI gavAkSamaMDita paTTikAmAM lalitAsanamAM beThela devadevIonAM ane paricArakonAM zilpa che ane enI upara evI ja pahoLI padikAmAM kuDacalavelanI bhAtanI madhyamAM mithuna-zilpa katareluM che tathA enA upara adhomukhI pallavone grAsamukhathI vibhUSita padikAvALuM daMDachAgha AveluM che. pATamAMnAM vividha rUpAMkone khyAla ApatA keTalAka zika pakhaMDa jaLavAyA che. emAMnI eka zi955dikAmAM eka bAjue gAnavAdananRtyarata lekavRMda pAlakhImAM kaIka adhikArIne laI ne jatuM darzAvyuM che, bIjI bAjue hRdayuddhanuM dazya ane nRtyAMganAonI vividha mudrAo Alikhita karI che. bIjI padikAmAM madhyamAM AvelI bhadrapITha Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] selaDakI kAla [pra. para suMDhamAM sUMDha bharAvIne be madamasta hAthI sAThamArI karatA darzAvyA che. enI eka bAjue siMha sAthe yuddha karatA puruSanI AkRti che. bIjA sainike ene protsAhana ApatA jaNAvyA che ane bIjI bAju madhyamAM avArAhI puruSanI baMne bAjue eka eka yoddhA tathA nRtyagAna-rata bIpuruSanAM zilpa che. A lagnanA varaDAnuM dazya pUruM pADatuM lAge che. trIjI paphrikAmAM vividha AyudhadhArI yoddhAo sAthe azva, gaja vagere judI judI bhaMgImAM najare paDe che. AvI eka cothI padikAmAM kanyAnuM apaharaNa ane yuddhanuM darya aMkita thayuM che. emAM puru, a tathA gajonI zIdhra gatine AkAra ApavAne stutya prayAsa najare paDe che. maMdiranI pAchalA bhAganI devakulikAonuM parivartana masjidamAM thayuM che, paNa emAM rUdramALanI ghaNI zilpasamRddhi jaLavAI che. emAM bhadraka ane mizraghATanI ghaTTapalavAdi zi955dikAo tathA gavAkSonAM suzobhanothI yukta pUrA temaja vAmana kadanA staMbha tathA maMDapa tathA zRMgAracokI paranA zilpamaMDita karATakanA khaMDe vagere najare paDe che. maMdiranI uttare Avela jaLavAI rahela kIrtitoraNa kaMDArakAmanI daSTie ghaNuM suMdara che. enAM staMbha, uchAlake, toraNa, pATa, daMDachAgha, ane enA paranAM makaramukha, tilake tathA madhyanuM IlikA-valaNa vagerenuM rUpavidhAna maMdiranI upara varNavela zilpasamRddhinI sAthe bhAre sAmya dharAve che. 242 tAraMgA(tA. kherALa, ji. mahesANA)nuM ajitanAtha maMdira(pada 20 A. para)nuM gaNagRha aMdaranI bAjue sAduM che, paraMtu pradakSiNApathamAM paDatI enI bAhya dIvAlo nirgamathI vibhUSita che.ra43 bhadranA baMne cheDA ardhaachAsa ghATanA che, je ubhaDaka racanA paratve ardhaaSTAstra staMbha jevA lAge che. gabhArAnI AjubAjunA pradakSiNApathanI bAhya dIvAlo dareka bAjue madhyamAM bhadra ane pratithinA nigamethI suzobhita che. uparAMta bhadramAM mukhabhadra tathA bhadra ane pratiraya vacce naMdI nAme nigama che. pradakSiNApathanA bhadranirmanI dareka bAjue eka eka jharUkhAnI racanA che. A jharUkho aMdaranI bAjue be staMbhe ane bahAranI bAjue vedikA para AvelA babbe yugala vAmanataMbhothI Tekavela che. vedikAnA mathALe kakSAsananI racanA che. garbhagRhanI upara bAjunI vedikAnI nIce makaramukha ne veila AvelAM che. pANInA nikAla mATe paranALa AvelI che. garbhagRhanI pAchalI dIvAle Avela vistRta pIThikA (Asana) para mUhA nAyaka ajitanAthanI lagabhaga 2.6 mI. UMcI pratimA che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smArake [ 03 gabhArAnI AgaLa ATha staMbha para Tekavela aMtarAlanI racanA che. aMtarAlanI sAme gUDhamaMDapa kula 22 staMbho para Tekavelo che. gUDhamaMDapanI khaMbhAjanA prazaMsanIya che. 22 staMbha paikInA uchAlaka sahitanA ATha staMbha mayamAM aSTakoNAkAre goThavelA che. enA upara vedikA, vAmanataMbhe vagerenI pejanA karIne gUDhamaMDapano bIjA majale Avela koTaka AkAra pAme che. bAkInA 14 staMbho paikInA be staMbha aMtarAla ane gUDhamaMDapanI khaMbhAvalinI vacce uttara dakSiNe sthAna pAmyA che ane bAra staMbha pArzvamArganI chatAne AdhAra Ape che. gUDhamaMDapanA talamAnamAM pUrva, uttara ane dakSiNa tarapha bhadrane evI rIte nigama Apyo che ke te saMlagna dareka bAjue eka eka zRMgAracokInI racanA thAya. uttara ane dakSiNa taraphanI zRMgArakI be be TA staMbhe para AdhArita che. pUrva taraphanI mahAzRMgAracokI trikamaMDapa prakAranI che. emAM kula dasa chUTA staMbhanI yojanA che. madhyanA uttama pravezadvAranI baMne bAjue eka eka moTA khattako (gavAkSo) karelA che. emAMnA ekamAM Asanasya devI ane bIjAmAM azvArohI koIka dAnezvarInuM zilpa che. zRMgArakInI AgaLa sopAnazreNInI racanA che. gUDhamaMDapanA staMbhenI tridala kuMbhI pramANamAM sAdI che. nIcalA cheDe staMbho achAstra, madhya bhAge zAstra, paraMtu ardha uparanA bhAge vRttAkAra che. A bhAgamAM ekabIjAne chedatAM ardhavartulo, hIrApaTTI ane grAsapaTTI AvelAM che. staMbhanI upara bevaDI zirAvaTI ane uchAlakanI yejanA che. garbhagRhanA paMcanAsika talamAna para jAlakabhAtathI vibhUSita rekhAnvita zikhara cAre bAjue urazaMge, pratyaMge, zRMge ane tilakAdi aMgethI vibhUSita che. zikharanA agrabhAge aMtarAla para zukanArAnI racanA che tathA bAkInI traNebAjue bhadvAdi nigame ne devadevIo tathA asarAnAM zilpothI vibhUSita rathikAonI racanA che. samagra zikhara para kula 216 aMDaka ane 248 tilaka AvelAM che. gUDhamaMDapa para bhAre kadanI saMvarNanI tathA zRMgAracokIo para samatala avanI racanA che, paraMtu pUrvanI trikacokInA samatala chAvaNanA pRSThabhAge havA-ujAsa mATe bhavya vAtAyananI yojanA che. maMdiranI kAmadapIThamAM mukhyatve jADakuMbha, karNa ane grAmapaTTInA thara che. pITha nIce ardharana ane muktapaMktiothI vibhUSita bhITane bevaDo thara che. pITha paranA maMDovaramAM sauthI nIcethI anukrame khuraka, rana paTTikA ane gavAkSa Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ . 404] sahAkI kAla maMDita devIonAM zilpothI suzobhita kuMbha, muktAdAmanI lahara-paMktiothI vipita kalaza, aMtarapatra, kapitAlI, kAmarUpa, maMcikA tathA ratnapaTTanA thara AvelA che. enA para pracama jaMghAnI dAMtAvALI kAnasa para naratharanI paMkti AvelI che. enA para lagabhaga pUrA manuSya-kadanAM mUrti zipane samAvI detAM khaMbhikA ne teraNAvali tathA uddagamathI vibhUSita gavAkSonI hAramALA che. A gavAkSomAM aneka devadevIodiphapAle-diphapAlikAo ane nartikAo, tApa tathA bAlAdinAM zilpa che. gavAkSanA uddagamanI upara maMcikAna para che. ahIMthI aMdhAno bIjo yara zarU thAya che. emAM gavAkSomAM lalitAsanamAM beThelAM aneka deva-devIonAM zilpa che. gavAkSonI baMne bAjue moTA kadanAM ratnapada ane upara ugama che. vAnara-tharanI paNa ahIM yejanA jovAmAM Ave che ane enA para jhApaTTI AvelI che. adhomukhI tamAlapatrathI vibhUSita kSaraNI ane enA para mahApotAnI tathA UMDA takSANuvALI aMtarapatrikA AvelAM che. sauthI upara bhAre nigamavALuM kUTachAya che. garbhagRhanA pradakSiNApathamAM AvelA jharUkhAo(caMdrAvalokana)nI pITha para vedikAnI racanA che. vedikAmAM ratnAdikAthI vibhUSita rAjasenAne thara tathA AvaraNadevatAonAM zilpa che. vedikAnA mathALe Asanapada ane mA vAraNa AvelA che. enA paranA vAmanataMbhemAM bharaNI, ziravAdI ane enA mathALe pATa sAthenA daMDachAghanI racanA che. vAmanataMbenA gALAmAM chidrALu jALIo che. maMDapa, pradakSiNApatha ane zRMgArakIomAM staMbhonI kuMbhIomAM aMdha, kaNuM ane kaNI tathA mukhyabaMdhanI samatala racanAo AvelI che. vaLI kuMbhInI dareka bAju "ThakArA" nAmathI oLakhAtI pahoLI aNiyALI bhAta che. staMbhadaMDa nIcethI upara jatAM anukrama aSTAstra, SoDazAstra ane vRttAkAra ghATanA che. vRttAkAra ghATa toraNamAlA, hIrAghATanI moyalApaTTI, prAsamukha ane tamAlapatranI. bhAtathI aMkita karelAM che. sta bhanI zirAvaTI para karNa, skaMdha, aMtarapatra ane kAmarUpathI vibhUSita bharaNI ane enA para uchAlakanI pejanA che. taMbhaaMtarAlamAM makaramukhamAMthI niSpanna thatAM toraNa (zmAno) AvelAM che. gUDhamaMDapane mukhya kaTaka nava tharane che. emAMnA sauthI nIcenA traNa kalakAcalA ghATanA che. enA para padmapallava-dhATana karNadadarikAno thara che. enA paranA rUpakaMThanA tharamAM vidyAdevI tathA surasuMdarIonAM zilpa che. ene paranA traNa caramAM padmaka prakAranI 16 lUmAM che ane enA paranA bIjA traNa tharamAM Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smArakA [ 475. maMdAraka vagerenAM suzobhana che. madhyanI paghazilA uttuMga TinI racanA dharAve che. zRMgArakInA samatala vitAnamAM praphullita vizALa paddha kerelAM che ane emAM bIjA prakAranI chatayAjanA saMdhATa prakAranI che. emAM caDa-Utara kama kela-kAcalAnA thara tathA padmakanAM subhana che. garbhagRhanI dvArazAkhA paMcazAkhaprakAranI che. emAM anukrame padmazAkhA, bAhyazAkhA, be rUpazAkhA ane madhyano rUpastaMbha AvelAM che. dvArazAkhAnA nIcalA bhAge dvArapAlanAM zilpa che. dvArazAkhAnA upalA cheDA haragrahaNaka ane bharaNIthI vibhUSita che. enA taraMgamAM pAMca rayikA (gavAkSo) che. emAM anukrame gaNeza, brahmA, sUrya, viSNu ane devInAM zilpa che. udbaramAM maMgalaghATa, dhaneza ane haMsayugalanAM zilpanI madhyamAM maMdAkinI racanA che. gUDhamaMDapanI AgaLa Avela mukhya pravezacakInuM dvAra saptazAkha prakAranuM che. emAM anekavidha samatala tharAnuM Ayojana thayuM che, paNa rUpastaMbha ane otaraMganI racanA garbhadvArane maLatI che. maMdiranI zilpasamRddhi uttama koTinI che. pITha, maMDovara, vedikA, zukanAsa, saMvaNuM vagere aMge vividha devadevIo, dipAle-dipAlikAo, vyAla ane mithuna-zilpathI vibhUSita che. eka gaNatarI pramANe maMdiranI bahAranI bAjue lagabhaga 740 zi95 AvelAM che. maMDovaranI jaghAnA bevaDA tharamAM bhiMga agara tribhaMgamAM Alikhita caturbhuja dikapAle, diphapAlikAo, vivAdevIo, ane nRtyAMganAonAM zilpa AvelAM che. prabhAsapATaNa(tA. pATaNa-verAvaLa, ji. jUnAgaDha)nA somanAtha maMdirane aneka vAra punaruddhAra thayeluM che. mULamAM e maMdira mitrakakAla (I. sa. 470-788) daramyAna astitvamAM hovAnuM jaNAya che, kAraNa ke A kAla dUramyAna punaruddhAra pAmela maMdire enI agAunA maMdiranA garbhagRha para racAyAM hovAnuM jaNAyuM che. 244 solaMkI rAjayanA sthApaka mULarAje A maMdiranI aneka vAra yAtrA karI hatI. I. sa. 1026nA AraMbhamAM e maMdirano mahamUda gajhanavIne hAthe dhvaMsa tha.245 e pachI bhImadeva 1 lAe tyAM navuM pASANunuM maMdira baMdhAvyuM hovAnuM kahevAya che, paNa thoDAka ja vakhatamAM maMdira punaH jIrNa banI gayuM. enuM navanirmANa valabhI saM. 85 (I. sa. 1169)mAM kumArapAlanA hAthe thayuM. kumArapAlanA samayanA lekhamAM ene lagatI vigato ApelI che. emAM varNavyA pramANe somanAthano prAsAda meruprakArane karAvyo hato. A maMdira A pachI I. sa. 1299 nA dilhInA khalajI sulatAnanA saradAra ulughakhAne tevuM. Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [. 476 ] lakI kAla kumArapAlanA maMdiranI AgaLa meghadhvani nAmano sAmezvara-maMTha5 bhImadeva 2 jAe umerAvyo hovAnuM varNana tyAMnI zrIdharaprazasti( I. sa. 1213)mAM nirUpAyuM che. 247 sAraMgadeva vAghelAnA rAjyanI (I. sa. 1292 nI) sinhA prazasti nAme jANItI thayela prazastimAM semezvara-maMDapanI uttare pAMca devAla ane eka kIrtitoraNa gaMTha tripurAMtake racAvyAM hatAM. - I. sa. 1950 mAM thApare maMdiranA garbhagRha ane maMDapanuM ukhanana prAyagika khADAo bedIne kyuM hatuM. kumArapAlanA samayanA maMdira pUrvenA emAM be judA judA samayanAM ImAratI bAMdhakAma jovAmAM AvyAM hatA, eTaluM ja nahi, paNa e pUrvanuM enI nIce bAMdhakAma hovAnuM jaNAyuM hatuM. AmAM prathama bAMdhakAma mAtra garbhagRha ane maMDapanuM baneluM hatuM ane enI pUrva dizAmAM pAna zreNIvALI zRMgArakI hatI. maMdiranI UbhaNI sAdI hatI. kyAMka kyAMka phUlapAnanuM nakazIkAma hatuM. maMdiranI pravezacokInAM pagathiyAM, maMDapanuM bhoMyataLiyuM, brahmazilA (2) vagerene toDapheDanuM nukasAna pahoMcyuM hatuM. kyAMka agni lagADyAnI nizAnIo paNa hatI. gajhanavIe je maMdira toDyuM te A hevAnI saMbhAvanA che. A AkhuMya maMdira jhINuM pigaLanA lAla paththaranuM baneluM hatuM. AnI uparanA bIjA maMdiranA avazeSo pILAza paDatA retiyA barachaTa paththaranA hatA. talamAnanI daSTie A maMdira prathamanA jevuM ja hatuM. A maMdira nA garbhagRhanI paranALa agAunA maMdiranI paranALa upara AvelI hatI. A maMdiranI UbhaNI agAunA maMdiranI UbhaNuM upara AvelI hatI. baMnenI UMcAI paNa sarakhI hatI. vaLI A bIjI vakhatanuM maMdira prathama maMdiranA avazeSa upara racAyuM hovAne kAraNe prathama maMdiranI ghaNuM sAmagrIne emAM chUTathI upayoga karela hato. bhImadeva 1 lAnA samayamAM eTale ke IsunI 11 mI sadImAM A maMdira baMdhAvyuM hovA chatAM pIThanA gajathara, azvathara, narathara vagere tharone sAva abhAva hato. prathamanA maMdiranI mAphaka UbhaNumAM kyAMka phUlavelanI bhAte katarelI hatI. A maMdiranA garbhagRhanI UbhaNuM maLI nathI, mAtra maMDapanI ja maLI che, agiyAramI sadImAM gujarAtanAM maMdironA maMDapamAM jovAmAM Ave che e rIte maMDapane madhyabhAga bAra staMbha para racela aSTakoNa para Tekavela hovAnI nizAna nIo maLI che, paNa A vakhate paNa prathamanI mAphaka pUrva dizAnI eka ja cokI che. talamAnanI daSTie kumArapAlanA samayanA maMdira pUrvenAM A baMne maMdironuM garbhagRha bahu ja AchA bhadrAdi nigame dharAve che ane maMDapanA talamAna sAthe maLIne laMbacorasa ghATanuM e baneluM jaNAya che. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su' ] sthApatyakIya smArakA [ 477 zrI thApare asala mandiranA keTalAka bhAgAnuM utkhanana karI kumArapAlanA samayanA ma MdiranA garbhagRhanI nIce AvelA maMdiranAM garbhagRheAnA avazeSo gAdhI kADhavA te parathI upayukta atihAsika bInAne samana maLe che. emAM sauthI prathama prAcIna eTale ke sauthI nIcenuM sAmAnya kATinuM ga`gaDha maitraka samayanuM hAvAnu jaNAyuM hatuM. sAmAnya mAnavuM evuM che ke A ma Mdirane mahamUda gajhanavIe vinAza karyA hatA. AnI uparanA maMdiranA avazeSa bhImadeva 1 lAnA samayanA jaNAyA hatA. garbhagRha ane pradakSiNApatha ane maDapanI dareka bAjue bhadrAdinimAnI vistRta phAlanAe vacce nadI nAmanI phAlanA prayAjAI hatI tathA phAlanAmAM mukhya bhadranI racanA sAthe salilAMtara vaDaeN chUTI pADI temene AkarSIka svarUpa ApavAmAM AvyuM hatuM. dareka dizAnA mukhya bhadramAM caMdrAvaleAkanA jharUkhA enI ceAjanA hatI, paraMtu kumArapAlanA samayanA ma MdiranuM taladana ghaNuM kalAtmaka ane vistRta hatuM. vaLI kumArapAlanA samayanA maMdira par ja pAmblA kAlamAM avAranavAra punaHnirmANa ane chadbAranAM kArya thayAM hatAM. kumArapAlanA samayanA abhilekhA parathI mukhya maMdira nRtyazALA, ra MgamaMDapa, rasAibara ane kArtitAraNa vagere mahattvanAM aMgo sAthe joDAyelu hatuM. madiranI ceAtaranA vistRta prAMgaNane krUratA kATanI racanA hatI. vaLI e ja maMdiranA prAMgaNamAM daityasUdana viSNunuM dira hatuM. A maMdiranI ja dhAmAMnAM ghaNAM zilpa ahIMthI maLyAM che. kumArapAlanA samayamAM mukhya maMdiranuM nIcenI bAbatAmAM vistRtIkaraNa thayuM hAvAnu jaNAya che : (1) madiranI sAdI pIThanuM mahApIThamAM rUpAMtara thatAM emAM anekavidha thA kIrtimukha, gajathara, azvathara, narathara vagerenI racanAne avakAza maLyeA (ra) gabhaMgRha ane maMDapa prakANIya rIte joDAtAM e maDo vacce aMtarAlane sthAna maLyuM hatuM. (3) pradakSiNApathamAM ane gUDhamaMDapamAM cadrAvalAkaneA(jharUkhAo)ne sthAna maLyuM hatuM. (4) stavidhAna ane vedrikAvidhAna prazasya banyuM. (5) maMDovara utkRSTa kATinAM ziSpothI maMDita banyuM. (6) garbhagRha ane maMDapanA bhoMyataLiyAne majabUta kALA pASANa vaDe jaDI devAmAM AvyuM. kumArapAlanA samayanA prabhAsanA sAmanAtha maMdiranA gUDhamaMDapanA staMbhAnA prathama samUha moDherAnA sUryAM. maMdiranA staMbhA sAthe sAmya dharAve che. A staMbhonI aTTANlR kuMbhIgmA para laza ane aMtarapatrikAnA bevaDA para para Asanastha devAnAM zilpa che. AnI uparanA staMbha SoDazakANIya che ane temAM padmaveAnI AkRti tarelI che. A bhAganI upara nagaranI meAjanA che ane temA upara trikANAtmaka pacavA, hIrA ane Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 ] sAlaDakI kAla [ pra. kIrtimukhanAM suzAbhana che. bIjA samUhanA sta MbhAmAM devaghara kadamAM nAnA che, paraMtu mathALAnA kIrtisukhanA gharanI nIcenA stabhaMDa nAnA kadanA aneka vibhAgeAmAM vibhakta karI darekamAM Asanastha mUrti kotarelI che. trajAsamUhanA ahIMnA staMbha vAmana kadanA che. teonA madhya uparAMtanA bhAga ceArasa che, paraMtu e uparanA vRttAkAra ghATamAM UMDuM takSaNa dharAvatA cAra carAnI caiAjanA che. maMdiranA prAMgaNamAMthI dhaNAM utkRSTa kATinAM mUtizilpe| tathA zilpakhaDA maLI AvyAM hatAM, je ghaNuM karIne bhImadeva 1 lAnA samayanA pASANu-maMdiranAM hatAM. emAM ziva, tripurAMtaka, naTarAja, bharava, yAgI vagere khAsa nAMSapAtra che.252 bhImadeva 1 lAnA ane kumArapAlanA samayanA ghaNA avazeSa hAla tyAMnA sthAnika myujhiyamamAM vyavasthita rIte gAThavelA che. (2) DhacAyatana khaDAsaNa(tA. visanagara, ji. mahesANA)H ahIMnA khAramI sadInA hiMceALajA mAtA maMdira karatAM lagabhaga be saikA pUrvenuM eka kUiTAcala prAcIna maMdira enI bAjumAM AveluM che. racanA paratve e kasarAnA trikUTAcala maMdira sAthe sAmya dharAve che. madhyanA maMDapanI be bAjue kATakhUNe eka eka garlIMgaha joDAyeluM che. emAMnu eka garbha gRha pazcimAbhimukha ane bIjuM dakSiNAbhimukha che. ane gabha - gRhonI dvArazAkhA sarakhI che. enA etaraMgamAM nava graheAneA paTTa che tathA ArazAkhAmAM gaMgA-yamunAnAM zilpa che. maMDapanA karATakanI madhyamAM vikasita kamalanI samatala AkRti kotarelI che. kareATakanI bahAranI bAju savarNInI racanAnI karelI che. garbhagRha para zikharanI racanA che. A maMdira hariharanuM ke zivazaktinu hAvAnuM sUcavAyuM che. 53 A zreNInAM anya kUiTAcala dizamAM vIramagAmanA 54 munasara kAMThe AvelAM che. meTAM madirA ( paTTa 21, A. 54) tathA pAvAgaDhanA lakulIza maMdira(paTTa 20, cyA. 53)nI gaNanA thAya che.255 (3) nyAyatana sarA(tA. kAMkareja, ji. banAsakAMThA)mAM trikUTAcala prakAranu eka viziSTa maMdira (5TTa 22, A. 56) AveluM che. A maMdira tripuruSaprAsAda" prakAranu che.pa6 emAM madhyanA maMDapanI traNa bAju-uttara, dakSiNa ane pazcime-hiMdu Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM] sthApatyakIya smAraka [ 409 dharmanA prasiddha trideva brahmA, viSNu ane maheza eka eka garbhagRha AveluM che ane e dareka para zikharanI racanA che. maMdiranI pUrva bAjue AvelI pravezacokI sarvathA nAza pAmI che. maMdira kadamAM nAnuM che. maMDapanA staMbhanuM Ayojana mUkanA nIlakaMTha mahAdeva maMdira sAthe sAmya dharAve che. traNe garbhagRhanI hArazAkhAo eka ja prakAranI che. pazcimanuM garbhagRha madhyamAM che. enI dArazAkhAmAM sava zipe che. uttaranA garbhagRhanI dvArazAkhAmAM viSaNunAM ane dakSiNanA garbhagRhanI dvArazAkhAmAM brahmAnAM zilpa che. dareka garbhagRhanI asala sevya pratimA nAza pAmI che. bahAranI bAjue viSNunI mUrtinA be TukaDA paDelA che. uttara-dakSiNanAM garbhagRhamAM devanI vedI (Asana) jaLavAI rahI che. pUrvanA garbhagRhamAM Asana nathI, jyAM saMbhavataH eka vakhate jalAdhArI ne liMga hovAnI saMbhAvanA che. pazcimanA garbhagRhamAM atyAre sUryanI be khaMDita mUti che. maMDovaranI jaMdhAnA gavAkSamAM ilikAvalaNathI vibhUSita mUrtio garbhagRhanI anukrame dvArazAkhAo sAthe sAmya dharAvatI jaNAya che. emAM anukrame sUrya, ziva ane viSNunI mUrtio che. pIThanA gajathara, narayara, ane kuMbhA paranAM deva-devIonAM zilpa tathA mithuna zi udAtta katarakAmavALAM che. maMDapanI saMvaSNu ane garbhagRha paranAM zikharonI racanA sUNukanA maMdira sAthe sAmya dharAve che.' delamAlanA devAlaya-samUhamAMnAM be cAyatana maMdirono ullekha agAu AvI gayo che. parabaDI(tA. coTIlA, ji. surendranagara)mAM A zreNInuM trikUTAcala maMdira AveluM che pa7 emAMnuM madhyanuM mukhya maMdira ghaNuM nAza pAmyuM che, paraMtu enI baMne bAjunAM maMdira ThIka ThIka jaLavAyAM che. giranAra(tA. jUnAgaDha, ji. jUnAgaDha) parvata para vastupAle eka tripuruSaprAsAda baMdhAvyuM hato. emAM mukhya maMdira AdinAthanuM hatuM. pAztA kAlanA chaddhAra samaye AdinAthanA sthAne 19mA tIrthakara mallinAthanI pratimA pratiSThita karelI lAge che. mukhya maMdiranI AgaLa vistRta maMDapa che. vaLI enI AgaLa bIjA maMDapanI racanA karI enI DAbI bAjue vastupAle pitAnI patnI lalitAdevInA puNyArthe pUrvajanI mUrtio sAthe caturvizatijinAlaMkA sametazikharanuM maMdira tathA jamaNI bAjue bIjI patnI saMkhakAnA zreyArthe aSTApada tIrthanuM maMdira racAvyuM hatuM. AdinAtha( have malinAya)nA e mukhya maMdiramAM pUrvajonA zreyArthe vaLI ajitanAtha ane vAsupUjyanAM biMba mukAvyAM. enA maMDapamAM mahAvIra ane aMbikAnI mUrti karAvI, enA garbhadhAranI jamaNI Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkI kAla bAjue pitAnI ane tejapAlanI gajarUDha mUrtio mukAvI. aSTApada ane sametazikharanA maMDapamAM kumAradevInI tathA potAnI bhaginIonI mUrtio karAvI ane traNe prAsAdanAM traNa toraNa karAvyAM.358 A maMdiranI zRMgAracokI ane paMpa paranI saMvarNA naSTa thayelI hatI. ene paMdaramI sadImAM jIrNoddhAra thayo hato. maMDapanA staMbha sAdA che. (4) paMcAyatana kheDAvADA(tA. hiMmatanagara, ji. sAbarakAMThA)nuM paMcAyatanA prakAranuM A kAlanuM maMdira enI viziSTa mAMDaNa para khAsa noMdhapAtra che (paTa 23, A. pa7). mukhya maMdira dakSiNAbhimukha che. enA cAra khUNe AvelAM maMdira talamAna, UrtamAna ane kadamAM sarakhAM che. tamAma maMdira eka ja sAdI jagatI para che. madhyanA maMdiranuM ceDAka samaya pUrve samArakAma thayela hovAthI enuM asala svarUpa ghaNuM badalAI gayuM che, paraMtu khUNAnAM maMdira teonA asala svarUpane vyakta kare che. AmAMnA koI paNa maMdirane pITha nathI. maMDovaranA kuMbha para ardhana tathA ardhapuSpanAM suzobhana che. AgalI haroLamAM be maMdira pAchalA maMdirane abhimukha kare che. khUNAnAM maMdiranI jaMdhAna gavAkSamAM Avela devazilpa alaga alaga che. IzAnakANa para Avela maMdiranI jaMdhAmAM uttare naTeza ane pazcime gajA surasaMhAranuM zilpa che. agnikoNa paranA maMdiranI jaMdhAmAM pArvatI ane skaMda che. bAkInA eka maMdiranI jaMghAmAM be sUrya mUrti che ane bIjA maMdiranI jadhAmAM bherava, viSaNu ane ddhanAM zilpa che. punanirmANa pAmela madhya maMdiranI jadhAnA gavAkSamAM brahmA ane ziva che. garbhagRhanA dvAranA taraMga para mULane navagrahapaddha jaLavAI rahyo che. dakSiNAbhimukhe AveluM A maMdira bahAnuM hovAnuM ane khUNuM paranAM maMdiramAM eka zivanuM, bIjuM sUryanuM, trIjuM pArvatInuM ane zuM viSANunuM hovAnuM sUcavAyuM che. 259 | gavADA tA. vijApura, ji. mahesANA)nuM jAgezvara athavA vaijanAtha zivamaMdira paNa paMcAyatanA prakAranuM che. khUNAnAM maMdira gaNeza, gaurI, sUrya ane viSNunAM che. mukhya maMdira raMgamaMDapa ane zRMgAracokInuM baneluM che. maMDapa nava nirmANa pAmele che. pIThathI zikhara sudhIne bhAga suMdara rIte alaMkRta karela che. sUryamaMdira punanirmANa pAmeluM che. A maMdironA bhadragavAkSamAM kubera, ziva, gajAsuravadha, trivikama, sUrya, hariharapitA mahAkenI suMdara mUti AvelI che. mukhya maMdiranI AgaLanuM kIrtitoraNa nAza pAmyuM che. paNa enA tUTelA avazeSa jaLavAyA che. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya smAraka 481 AseDA (tA. vijApura, ji. mahesANA)nuM jasamalanAthanuM maMdira A zreNInuM che.11 dAvaDa (tA visanagara, ji. mahesANA)nA jAgezvara zivapaMcAyatana maM. diranA mukhya pUrvAbhimukha zivamaMdiranI AgaLanA khUNAo para gaNeza ane gaurInA maMdira tathA pRSTha bhAganA khUNAo para sUrya ane viSNunAM maMdira che. samagra maMdirono samUha eka ja jagatI para AveluM che. maMdiranI AgaLa kIti tAraNanI racanA haze e tyAM AvelA enA avazeSo parathI nizcita thAya che. emAM sUryamaMdiranI jaMdhAnA gavAkSamAM hariharapitAmahanI mUrti che. viSNumaMdiranA gavAkSamAM trivikramanuM zilpa che. (4) caturvizati jinAlaya kuMbhAriyA(tA. dAMtA, ji. banAsakAMThA)mAM pAMca prAcIna jaina maMdirane samUha che. emAMnA saMbhavanAtha maMdira 3 sivAyanAM bAkInAM cAra maMdira -neminAtha, mahAvIra, zAMtinAtha ane pArzvanAthanAM maMdira cotarapha paDALIyukta devakulikAothI vibhUSita che.64 e madire caturvizati jinAlaya prakAranAM eTale ke vIsa jinakulikAothI maMDita che. (1) neminAthanuM maMdira ahIMnA samUhamAM sauthI moTuM ane vizALa che (paSTa 25 A. 59). maMdira uttarAbhimukha che." e garbhagRha, aMtarAla, gUDhamaMDapa, daza-cokIne banela trikamaMDapa, sabhAmaMDapa, zRMgArakI ane vIsa devakalikAothI vibhUSita che. devakulikAonI AgalI haroLanI madhyamAM balAnakanI racanA che. maMdiranuM unnata zikhara tAraMgAnA ajitanAthaprAsAdanA zikharane maLatuM che. mULa gabhArAmAM zrI neminAtha bhagavAnanI mUrtinI AsapAsa eka samaye baMne bAjue eka eka IddhatithI suzobhita ekatIthI bhavya parikara hatA te jaNe dvAra vakhate khaMDita thavAthI pAchalI bhamatInA eka gokhamAM pratiSThita karela che. gUDhamaMDapamAM moTA parikarayukta cAra kAusagiyA pratimA che. ahIM cha-cekIne, badale be hAramAM daza-cAkI che. emAM DAbA hAtha taraphanI cekInA gokhamAM nadI zvaradIpanI suMdara racanA karelI che ane jamaNA hAya taraphanI cekInA eka gavAkSa(khattaka)mAM aMbAjInI suMdara mUrti padharAvelI che. evI ja rIte sabhAmaMDapanI parikarayukta bhavya pArzvanAthanI mUti, jene AdivAsI leke "bhImadAdA ke "ajuna nAme oLakhe che te, darzanIya che. maMdiranI pIThamAM gajathara, narathara, yakSa-yakSiNInAM se31 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla ne devalIlAnAM dazya tathA mithunazi paNa UMcI koTinAM che. maMDovara paNa uttama koTinI kataraNIvALo che. staMbhe ane vidvAnonA ghATa AbunAM maMdire sAthe sAmya dharAve che. maMdiramAM kula 94 staMbha che. e paikInA 22 staMbha uttama kataraNIvALA che. emAM deva-devIo ane vidyAdharIeAnAM rekhAMkana upasAvelAM che. maMdiranA raMgamaMDapano koTaka uttama kotaraNIvALe che. A sivAya maMdiranI anekavidha khaMDita ane akhaMDita zisamRddhi, jinamApado, samI-vihArapadda, parikare, mUtio tathA maMdiranAM anekAneka vakhata thayelAM samArakAmasaMvardhane, biMbapratiSThAna vagerenI vigato pUrI pADatA vi. saM. 1191 thI 1675 sudhInA lekha khAsa noMdhapAtra che. (2) mahAvIrasvAmInuM maMdira garbhagRha, aMtarAla, gUDhamaMDapa, sabhAmaMDapa, zRMgAracokI ane soLa devakulikAonuM baneluM che. bAkInI ATha devakulikAone badale ATha khattakenI racanA karI vIsanI paripATI pUrI pADI che. AkhuMye maMdira vizALa jagatI para AveluM che. garbhagRhamAM mahAvIranI ekatIthI parikarayukta bhavya pratimA che. gUDhamaMDapane traNa dvAra che. raMgamaMDapanI chatamAM jaina sUrionAM judAM judAM dazya AlekhavAmAM AvyAM che. cha-cokI, sabhAmaMDapanI ane bhamatInI derIonI vacce baMne tarapha thaIne chatanA 14 khaMDamAM judAM judAM dazya, jevAM ke vartamAna ane bhAvI covIzInAM mAtA-pitA tathA zAMtinAthanuM samavasaraNu, mahAvIranAM paMcakalyANa, nRtyagAnavAdana vagere dazyo ke tarelAM che. A uparAMta ghUmaTomAM apUrva kArIgarI tathA gUDhamaMDapanI dvArazAkhAmAM evuM ja ucca koTinuM metarakAma che. maMdiramAM ghaNA zilAlekha paNa che. maMdirane pharatA prAkAramAM pUrva-pazcima eka eka pravezadvAranI yojanA che. (3) pArzvanAthanuM maMdira : mULa gabhAre, aMtarAla, gUDhamaMDapa, cha-cekI, sabhAmaMDapa, zRMgAracokIo ane baMne bAjue thaIne 24 devakulikA che. (jI zAMtinAthanuM maMdira (paSTa 24, A. 6) racanAnI bAbatamAM mahAvIra svAmInA maMdira jevuM che. A maMdira mULa gabhAre, aMtarAla, gUDhamaMDapa, chacokI, sabhAmaMDapa ane 24 devakulikAonuM baneluM che. jagatIsaMlagna pUrva ane pazcimanA praveza gUDhamaMDapanAM e baMne dizAmAM pravezadvAre sAthe staMbhAvaliyukta paDALIthI joDAyelA che. gUDhamaMDapanA dvAranI baMne bAjue suMdara kataraNIvALA be khattaka che. cha-cokI ane sabhAmaMDapanI chatamAM judA judA suMdara bhAva kotarelA che. enAM paMcakalyANaka sAthe tIrthakaronA viziSTa prakAranA jIvanaprasaMgo, ka5 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 483 sUtramAM nidezelI ghaTanAo ane sthUlibhadrane prasaMga khAsa dhapAtra che. maMdiranA agnikANa para caturmukha naMdIzvaradIpanuM maMdira che. TUMkamAM, kuMbhAriyAnAM maMdironuM sthApatya, bAMdhaNI, AkAra vagere AbunAM maMdirane maLatAM che. staMbhe, kAra ane chatamAM kareluM kotarakAma Abu-delavADAnAM maMdirone maLatuM che, paraMtu enA , vAraMvAra jIrNoddhAranA kAraNe enA kalAsauDhavamAM oTa AvI che chatAM enI chatAnI kalAbhAvanA ghaNI UMcI keTinI che 248 A kAlanAM vIsa prakAranAM anya jinAlayomAM giranAra tathA zetrujA(tA. pAlItANA, ji. bhAvanagara)nAM kumAravihAra nAmathI oLakhAtAM maMdirane samAveza thAya che. giranAranuM kumAravihAra maMdira 4 thA tIrthakara abhinaMdanavAmInuM che. A maMdirane ghaNo vistRta sabhAmaMDapa che ane e maMDapanI dIvAlamAM aneka devakulikAo che. emAM judA judA tIrthakaranI mUrtio padharAvelI che. raMgamaMDapanI sAme 24 staMbho para Tekavela laMbacorasa ghATanI zRMgArakI che ane garbhagRha ane gUDhamaMDapa sAmAnya kadanA che. A maMdirane ghaNuM nukasAna thayuM hatuM. hAlanuM e maMdira pAchalA kAlanA jIrNoddhAranA samayanuM hoya ema jaNAya che. zetrujAnuM kumAravihAra maMdira AdinAthanuM che. garbhagRhanI pILA ArasanI hArazAkhA uttama kotaraNIvALI che. garbhagRhamAM AdinAthanI mUrtinI bhUrA ArasanI chata ghaNI dedIpyamAna lAge che. maMDapanA khattakamAM judA judA tIrthakarenI mUrti padharAvelI che.ra69 giranAra ane zatruMjayanAM maMdiranuM vAraMvAra samArakAma thayeluM hovAthI emanAM asala svarUpa ghaNAM badalAI gayAM che. (5) bAvana jinAlaya bhImadeva 1 lAnA maMtrI vimalazAhe Abu-delavADA (hAla ji. zirohI, rAjasthAna) para baMdhAveluM jaina maMdirara70 sAmAnyataH vimalavasahI ( vimalavasatikA) nAme oLakhAya che. 271 e maMdira vimale vi. saM. 1088(Isa. 1031-32)mAM baMdhAvyAnuM "vividhatIrtha kalpa"--aMtargata abuMdrAdikalpamAM spaSTa jaNAvyuM che, paraMtu enAM badhAM aMga vimalanA samayanAM nathI.473 vimalanA jIvanakAla daramyAna e maMdira AjanA svarUpanuM na hatuM.274 e maMdira hAlanA svarUpamAM garbhagRha, aMtarAla, gUDhamaMDapa, navacokI, raMgamaMDapa, madira pharatI bAvana devakulikAo, teonI AgaLa staMbhAvaliyukta paDALI, balAnaka, hatizAlA ane taraNanuM baneluM che. 275 emAM kula 157 maMDapa che ane emAM 121 staMbha che. e paikInA 30 staMbha suMdara kotaraNIvALA che. 27: A maMdirane mULa Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 ] selaMkI kAla [. prAsAda-garbhagRha ane enI sAthe Avela gUDhamaMDapa (enAM uttara-dakSiNanAM dvAra tathA tenI sAthe joDAyela cokIo sivAya) maMtrI vimalanA samayamAM hovAnuM spaSTa thAya che. A baMne aMga aMdara temaja bahAranI bAjuethI taddana sAdA eTale ke alaMkaraNarahita che. garbhagRha ane maMDapa paranAM AcchAdana sAdA phAMsanA ghATanAM che ane AgaLanI navacekI, raMgamaMDapa, ane devakulikAo sAmenI paDALImAM staMbha tathA chato vageremAM apUrva kataraNuM che. ahIM svAbhAvika prazna thAya ke mULa gabhAro ane gUDhamaMDapU sAdA kema ? muni jayaMtavijayajIe A aMge je khulAso karyo che te ghaNe aMze yathArtha lAge che.277 A maMdiramAM judA ju samaye navAM navAM umeraNo ke pheraphAra thatAM rahyAM che. maMdiranuM garbha gRha, aMtarAla ane gUDhamaMDapa vimalanA samayamAM che ane e zyAma pASANanAM che. A mULa cityanuM taLa temaja ghATaDAM sAdAM che. uparanA bhAge zikharane badale ghaMTAvibhUSita sAdI phAMsanA (tarasaTa ) karI che. mULa prAsAdanA traNe bhadranA gokhalAnI jUnI saparikara pratimAo hajI mULa sthAne pratiSThita che. A traNe mUrtionA parikonAM zilpa suDoLa ane lalita bhAvabhaMgIyukta che. 278 garbhagRhanI dvArazAkhA prAcIna nathI ane hAlane mULa nAyakanI pratimA paNa I.sa. 1322 nA jIrNoddhAranA samayanI che.379 mULa prAsAdane joDele kALA paththarane. saheja nIcI phAMsanAvALo gUDhamaMDapa uttara-dakSiNa taraphanAM kAra ane pArdhacatu. kIo (paDakhAnI cokIo) vimalanA samayanAM nathI. gUDhamaMDapanI AgaLa Arasane hAlane navacekIvALo bhAga paNa vimalanA samayane nathI. gUDhamaMDapa AgaLanI sthAe pASANanA mukhamaMDapa(zRMgAracokI)nA sthAne sapheda ArasanI pakInI racanA vimalanA kuTuMbI cAhie karAvI hoya ema jaNAya che. gUDhamaMDapa AgaLanI cAhizvaracita kInuM nava cokImAM rUpAMtara pRthvIpAle raMgamaMDapanA navanirmANa samaye karAvyuM hoya ema jaNAya che.28deg ene bhavya raMgamaMDapa vimalanA moTA bhAI neTanA pramaitra maMtrI pRthvIpAle karAvyAnI beMdha AcArya haribhadrasUriracita neminAtha cariu( vi. saM. 1216-I sa. 1160)nI apabhraMza prazastimAM ApI che. 281 kumArapAlanA samayanA maMtrI pRthvI pAle A maMdirano jIrNoddhAra vi. saM. 1206(I.sa. 1150)mAM karyo hato.282 * vaLI A ja pRthvIpAle A maMdiranI sAme enA pUrvajonI smRtimAM hastisAlA racAvI levAnuM haribhadrasUriracita caMdraprabhacaritranI prazastimAM paNa noMdhAyuM che.183 pRthvIpAle raMgamaMDapanuM navanirmANa karAvyuM te pUrve tyAM kALA paththarane raMgamaMDapa hovAnI eMdhANuo raMgamaMDapanA gajatharanA samArakAma daramyAna maLI AvI Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka 6485 che.284 cAhilaracita pAkanuM rUpAMtara navacekImAM pRthvIpAle karAvyuM tyAre emAM caDavA mATe sopAnamAlA navesarathI banAvI hatI e badhuM lakSapUrvaka jotAM khAsa karIne zuDikAo (hAthaNIonAM pagathiyAMnI AjubAju karela rUpanA abhyAsa parathI samajAya che. mukhya maMdiranI tarapha devakulikAo baMdhAI na hatI, pRthvIpAlanA samaya(I. sa. 1144 thI 1187)mAM e racAI. devakulikAonI haroLamAM AgalI haroLanI vacalI cokIne je vitAna che temAM devI sarasvatInI pratimA kaMDArI che ane enI baMne bAjue sUtradhAra leyaNa ane kelAnI, aMjalibaddha ArAdhanA karatI, mUtio kaMDArelI che.285 A sUtradhAra pRthvIpAle rokelA pradhAna rathapatio hovAnuM jaNAya che. vimalavasahI sAme pUrvamAM hastizAlA AvelI che. 286 sAdA staMbha vacce kALA paththaranI maMDapayukta jALIvALI dIvAlo dharAvatI laMbacorasa nIco ghATanI hastizAlAne cAra hAra che. enA pUrva dhAre be moTA dArapAla che. ene aDIne ja kALA paththaranA be staMbhevALuM tAraNa AveluM che temAM ardhacaMdrAkAra ilikAghATanI vaMdanamAlikA haju sAbUta che. zyAma pASANunA IlikAvalaNamAM besADelI ArasanI pratimAo naSTa thaI che. hastizAlAnI aMdara sAme ja vimalamaMtrInI lekha vinAnI adhArUDha chatradhArI mUrti che. A uparAMta ahIM ArasanA dasa hAthIo goThavelA che. emAMnA sAta hAthI maMtrI pRthvIpAle pitAnA ane cha pUrvajonA zreya mATe karAvelA che. traNa hAthI emanA putra dhanapAle umerelA che. ghaNuM. kharI gajArUDha puruSamUtiono nAza thAya che. hastizAlAnI vacce maMtrI dhAdhu saM. 1222( I. sa. 1166)mAM karAveluM ArasanuM AdinAthanuM samavasaraNa che. haritazAla ane mukhya maMdira vacce Apela sabhAmaMDapa ghaNA pAchalA samayanI kRti che (je ghaNuM karIne vi. saM. 16 39 ane 1821 vaccenA samayamAM banela che).287 vimalavasahInA mULa gabhArAmAM mULa nAyaka RSabhadevanI saparikara-paMcatIthI mUrti AvelI che. 288 gUDhamaMDapamAM pArzvanAthanI be kAusagga mUrti che. pratyeka mUrtiparikaramAM baMne bAju thaIne 24 jinamUrti che. be Iko tathA zrAvaka-zrAvikAnI mUrtio kotarelI che. pArzvanAthanA mastaka para mAlAdhara yugalaziva ane adhavRttAkAra kamAnamAM gaja-savArInuM dazya che. vimalavasahInI zilpasamRddhi tyAMnA staMbha, vitA ane mAvayukata Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 ]. solaMkI kAla [ pra. mUrtizimAM najare paDe che. emAM saparikara tIrthakara-mUrtio, caturvizatijinapaTTa, samavasaraNa, sAdhu-sAdhvIo, zrAvaka-zrAvikAo vagerenAM zilpa che. 289 maMdiramAM Thera Thera vimalanA vaMzajonI mUrtio ane abhilekha sthApita karela che. aMbikA, soLa vidyAdevIo, bharata-bAhubaliyuddha, AdrakumAra-hastiprati bodhaka dazya, paMcakalyANaka dazya, neminAtha caritradazya, kAlIyamardana, nRsiMha, megharatha rAjA, tIrthaMkara zAMtinAthanA pUrva bhavanAM paMcakalyANaka che. 290 vaLI sarasvatInI ane lakSmInI vividha avasthAnI mUrtio, 291 SoDaza vidyAdevI, chapAdika kumArikAoe karela bhagavAnano jalAbhiSeka vagere katarelAM che. 22 maMdiranA staMbha pramANa, AkRti, alaMkAra-vinyAsa ane kaMDArakAmanI dRSTie ghaNuM prazasya che. emAM raMgamaMDapanA staMbha mizraghATanA che. kuMbhIne bhAga bhadrika prakAra che. enA uparanA bhadrikA ghATanA staMbhavibhAgamAM vividha aMgabhaMgI vyakta karatAM devadevIonAM cAra zilpa katarelAM che. e paranI aSTabhadrI paTTikAmAM lalitAsanamAM beThela ke Ubhela devadevIonAM zilpa, enI uparanI vRttAkAra padikAmAM naracara, hIrApaTTI, ratanapaTTI ane sauthI uparanA cheDe kIti mekhalA AvelI che staMbha upara zirAvaTI, uchAlaka ane bharaNuM tathA punaH zirAvaTInI racanA che. staMbha-aMtarAla vacce vividha ghATanI vaMdanamAlikA kamAna)nI racanA che. maMdiranI chatamAM vividha prakAranAM vitAnonI racanA ghaNI nayanaramya ane cittArkaSaka che. samatala vitAnomAM nRsiMha, vidyAdevI, vajazRMkhalA, vidyAdevIone caturvyUha, UmilAnI racanA vagere jovAmAM Ave che293 enAM kaTakonuM AkAra-sauSThava ghaNI UMcI koTinuM che. vimalavasahInI hastizAlAnAM pazcima taraphanA mukhya pravezanA bAraNAmAM pesatAM eka moTA azva para maMtrI vimalazAha beThela che. enA mastaka upara eka puruSa chatra dharIne Ubho che. enI pAchaLanuM samavasaraNa saM. 1212 nI kRti hevAnuM enI pATalInA lekha parathI samajAya che. hastizAlAnA eka khUNAmAM zrI lakSmIdevInI mUrti che hastizAlAmAM traNa patiomAM ArasanA suMdara kArIgarIvALA 10 hAthI che. e darekanA uparanI pAlakhInI pachavADe babbe UbhI mUti chatradhara athavA cAmaradharanI hatI te badhI khaMDita thaI gaI che. A hAthIo para savArI karanAra puruSa vimalanA kuTuMbI jano hoya ema jaNAya che. 24 Ama samagratayA A maMdira racanAvidhAna ane zilpabhava baMne dRSTie ghaNI utkRSTa koTinuM che. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyayakI smAraka vimalavasahInI pAse tejapAle baMdhAveluM neminAthanuM maMdira (paTa 28, A. 63, 64) enA putra lUNasiMhanA nAma parathI lUNasahInA nAme jANItuM che. enI yojanA ane kArIgarI vimalavasahIne maLatI che. maMdira gabhAre, aMtarAla, gUDhamaMDha5, navacekI, raMgamaMDapa, devakulikAo,balAnaka(dAramaMDa5), hastizAlA vagerenuM baneluM che. 285 e kadamAM vimalavasahInI pAse chatAM kaMIka moTuM che. mULa gabhArAnI neminAthanI zyAmapASANamUrtinI pratiSThA vijayasenasUrinA hAthe vi. saM. 1287( I. sa. 1230-31)mAM thaI hatI. A maMdirano mukhya sthapati ane zilpI zebhanadeva hatA. vi. saM. 1868 mAM vimalavasahInI sAthe lUNavasahInA asala gabhArA ane gUDhamaMDapano nAza thayele, eno jIrNoddhAra vi. saM. 1378 mAM pethaDazAhe karAvyuM hatuM. gUDhamaMDapanA mukhya pravezanI bahAra nava cekInI dIvAlenI baMne bAjue eka eka uttama kotaraNIvALA be moTA khattaka (gavAkSa) che, teone loka derANI-jeThANInA gokhalA tarIke oLakhe che, paraMtu emAMnA zilAlekhamAM jaNAvyA mujaba tejapAle pitAnI bIjI patnI suhaDAdevInA zreya arthe e baMne karAvyA hatA. A maMdiramAM paNa vimalavasahInA jevI ja apUrva kataraNI che. A baMne maMdiranI dIvAle, dhAre, staMbha, maMDapa, teraNo, chato vageremAM phUlajhADa, vela, buTTA, hAMDI, jhummara vagere aneka AkRtio tathA manuSyajIvana sAthe saMbaMdhita aneka prasaMge-lagna-cerI, nATaka, saMgIta, raNasaMgrAma, pazuonI sAThamArI, samudrayAtrA, sAdhu-sAdhvIo ane zrAvaka-zrAvikAonI upAsanA, kriyAo, tIrcAdimAM snAno, mahApuruSo ne tIrthakaranA jIvanaprasaMga bArIkAIthI kotarelAM che. maMdiranI hastizAlAmAM maMdira baMdhAyA aMge moTe prazastilekha kare che. garbhagRhamAM mUla nAyaka neminAthanI zyAma pASANunI suMdara mUrti che. vaLI tyAM ja paMcatIrthI-saparikara eka bhavya mUrti che. gUDhamaMDapamAM pArzvanAthanI manohara kAusagiyA mUrti che. maMdiranI devakulikAomAM vividha tIrthakaronI mUrtio uparAMta dIvAla tathA samatala chatAmAM janadharmane abhipreta judA judA bhA-da kotarelAM che. emAM aDDAvabedha ane samaLIvihAratItha, traNa vIsIne paTTa, vidyAdevI, iMdra, kinnara, kRSNajanma, bAlakRSNalIlA, cAra ke ATha devIonAM jUtha, aMbikA, 29dvArikA nagarI, samavasaraNa, giranAranAM jaina maMdira, hasavAhana devI sarasvatI, ariSTaneminI jAna, nenicaritra, pArzvanAthacaritra vagerene lagatAM donI paraMparA kotarelI che. - ahIMnI hastizAlAnI vaccenA khaMDamAM mUla nAyaka AdIzvaranI sapirakara Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 ] sAlakI kAla [ 36. bhavya mUrti birAjamAna che. enI sAme sudara nakzIvALA sumeru paryaMta para traNa majalAemAM cAmukhajInI saparikara pratimAo che. madhyakhaMDanI aMte bAjunA pAMca khaMDamAM atyaMta suMdara kArIgarIvALAM daMtazULa, jhUla, pAlakhIe ane aneka AbhUSaNAthI vibhUSita meATA hAthI che. e darekanI pachavADe dIvAleAnA khattakamAM e dareka hAthInA svAmI-yugalanI pratimAe kAtarelI che, je tejapAla ane enAM kuTuMbIjaneAnI che. 297 maMdiranuM staMbhavidhAna vimalavasahIne maLatuM che. e anekavidha thA tathA mUrti zipeAthI maMDita che. emAM nRtyAMganAekanAM zilpa keTalIka vakhate kuMbhInA bhAgamAM, teA keTalIka vakhate zirAvaTI sAthe joDela zAlabha'jikA-rUpe pratyeAjAyela che. keTalAka ` sta MbhonI ubhaDaka praphullita rekhAemAM cipikAenu AyeAjana thayeluM che. trikamaMDapa ane raMgamaMDapanA staMbhomAM bharacaka alaMkaraNu che. maMDapa ane ceAkIonA staMbha-aMtarAlamAMnI vaMdanamAlikAe (kamAne) kamanIya ane cAru che. pATamAM phUlavelanI bhAtA ke narabUcakranu AkarNAMka alaMkaraNa che. raMga maMDapa ane cAkInAM vitAnAnI chaMtAnuM vaividhya ghaNI utkRSTa kATinuM che. (6) khetera jinAlaya giranAranuM naiminAtha maMdira (56, 29, A. 5) gujarAtanuM A kAlanuM mahattvanuM khetera jinAlaya che.298 mULanA lAkaDAnA A maMdiranu siddharAjanA maMtrI sajjane pASANamAM rUpAMtara karAvyuM hatuM. mA maMdira vizALa jagatI para AveluM che. maMdira garbhagRha, pradakSiNApatha, aMtarAla, gUDhamaMDapa, trikama'Dapa, raMgamaMDapa, devakulikAo ane khalAnakanu banelu che. ga gRhamAM zyAma pASANanI neminAthanI mUrti sthApita karelI che. gUDhamaMDapamAM kula 22 staMbha che. ane bAjunI e dizAmAM pravezaceAkI che. pradakSiNApaMcamAM traNe bAjue jharUkhAonI racanA che tathA emAM ghaNI mUtio che. gaNeza, jinacevisIpaTTa vagere emAM khAsa noMdhapAtra che. devakulikAno AgaLanI bhamatInA bhAga sAdo che. paraMtu maMDAvaranI ja dhAmAM mUrti ziA che. ma MdiranuM saMpUrNa navanirmANu thayuM hovAne kAraNe enI asala zikSasamRddhi ati jUja svarUpe sacavAI che. gujarAtanA prAcIna itihAsamAM rAjakIya tathA sAMskRtika abhyudaya dharAvatA sAla kAlamAM devAlayamAMnA sthApatyasvarUpamAM nAgara zailIne pUrNa vikAsa sadhAyeA temaja durgaM tathA jaLAzayAnA sthApatyane paNa dhaNA vikAsa thayA. A vikasita vAstuzailI pachInA kAlamAM paNa cAlu rahI. A kAlamAM A vividha sthApatyakIya Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM] . sthApatyakIya smAraka [489 ramAronA aneka avazeSa hAla mejUda rahelA che te parathI tyAre ahIM pazcima bhAratanI eka suvikasita sthApatyazailI daSTigocara thAya che. | (I) IslAmI smAraka I. sa. 1299-1304 mAM gujarAtamAM muslima sattA sthapAI te pahelAM paNa saikAothI gujarAtamAM, khAsa karIne sAgarataTe bhadrezvara, prabhAsa, mAMgaroLa, khaMbhAta, rAMdera vagere sthaLoe temaja pATaNa, janAgaDha, asAvala (jUnuM amadAvAda) ityAdi bIjAM mahatvanAM sthaLoe sArI evI muslima vasAhata hatI. masadI, abU IhAka, IstI, bujhurga bina zahariyAra, yAkUta ItyAdi vikhyAta araba pravAsIo tathA bhUgoLazAstrIonAM varNana mujaba A samaya daramyAna gujarAtanAM A sthaLee vidharmI evA muslimonI sArI evI vastI hatI, eTaluM ja nahi, paNa teo tyAM vividha kSetromAM, khAsa karIne videza sAthe dhaMdhe dharAvatA vepArIo temaja nAvike ke naukAmAlike tarIke gujarAtanA hiMdu rAjavIo tathA prajAnI sahiSNutA nyAyadaSTi temaja AdarasatkAra mANI zAMtithI jIvana gujArI rahyA hatA. gujarAtanI A muslima vasAhatamAM emanI dhArmika temaja laukika ImArite - masjido, makabarA, raheNAko ke evAM bIjAM makAna astitvamAM AvyAM hatAM. araba lekhake paikI at bilAjhurI (9 mI sadI) "kutuhula buladAna'mAM nedhe che ke hAlama bina amarUe dakSiNa gujarAtanA gadhAra baMdara para dariyAI humale karI (lagabhaga Isa. 760). mUtiono nAza karI tyAM masjida banAvI hatI. 299 masaudI jevAoe to gujarAtanI mulAkAta paNa lIdhI hatI. emaNe dasamI sadImAM khaMbhAta vagere sthaLoe masjido ane jamAmajida baMdhAI hovAnuM noMdhyuM che, jyAre agiyAramI sadImAM karNAvatI temaja saMbhavataH bharUcamAM masjide astitvamAM hatI evuM parokSa rIte zilAlekhothI jANavA maLe che.300 caulukyanareza siddharAja jayasiMhanA samayanI tathA e pahelAMnI agiyAramI sadInI khaMbhAtanI masjida tathA minArAne savistara ullekha teramI sadInA bIjA-trIjA dasakAmAM khaMbhAtamAM cheDe samaya rahelA vikhyAta lekhaka muhammada alphIe potAnA pustakamAM karyo che. A majida temaja minAre siddharAja jayasiMhanA samayamAM khaMbhAtamAM thayelA eka komI vikhavAdamAM pADI nAkhavAmAM AvyAM hatAM, paNa pATaNa narezanA Adeza temaja Arthika sahAyathI anenuM punanirmANa thayuM. pachI bAramI sadInA aMta ke teramI sadInA prAraMbhamAM Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla (pra. mALavA-narezanA AkramaNamAM e pharI vAra naSTa thayAM enuM khaMbhAtanA eka muslima vepArI saIda bina abUzarapha albammIe I.sa. 1218 mAM pharI punanirmANa karyuM hatuM. cAre khUNe senerI guMbajavALI A masjida ane minAre alphInA samayamAM astitvamAM hatAM evuM aphIe pote neMdhyuM che.301 amadAvAdanI eka Adhunika masjidamAM sacavAyelA paMdaramA saikAnA eka zilAlekha parathI jANavA maLe che ke (saMbhavataH asAvala ke karNAvatImAM) Isa. 1237- 38 mAM masjida baMdhAI hatI, jeno punaruddhAra I.sa. 1481 mAM thayo hato.30 prasiddha tIrthadhAma somanAtha- prabhAsamAM I.sa. 1264 mAM hArmajhanA nAvika tathA vepArI pIrAje sthAnika mahaMta temaja paMcakulenI anumati tathA sahAyathI masjida baMdhAvI hatI, jenA saMskRta temaja arabI zilAlekha Aje paNa anukrame verAvaLa tathA prabhAsamAM mojUda che. 303 A lekho parathI spaSTa thAya che ke e prabhAsanI muslima jamAto mATe baMdhAvavAmAM AvI hatI. jUnAgaDha khAte bhAI gaDhecInA sthAna pAse AvelI nAnI masjida I. sa. 1286-87mAM aphI phudIna abUlkAsima IjI dvArA baMdhAI hatI.304 I. sa. 1300 mAM khaMbhAtanA eka vepArI hAjI husena makkInA AjhAda karavAmAM AvelA gulAma khvAjA amInudIna jauhare ekathI vadhu mALavALI UMcI masjida baMdhAvI hatI, jenA nIcalA mALanI traNa dukAne eNe masjidanA nirvAha kharca mATe vakapha karI hatI 305 A uparAMta gujarAtanI judI judI jagyAothI maLI AvelA mRtyulekhe parathI evuM saheje anumAna thaI zake ke A samaya daramyAna sArI saMkhyAmAM. makabara ke rAjA baMdhAyA haze. bAramI sadImAM I. sa. 1159-60 mAM ke te arasAmAM kaccha jillAnA bhadrezvara khAte baMdhAyela abUlaama abdullAha suta IbrAhImane roja Aje paNa mojUda che, jenA parathI A samayanA makabarA kevA prakAranA haze ene Acho khyAla AvI zake. bhadrezvaramAM I. sa. 1174 ane 1177nI temaja be traNa samakAlIna mRtyulekhavALI kabare maLI AvI che307 te pramANe teramI sadInA Dajhaneka mRtyulekhe bhadrezvara uparAMta khaMbhAta, peTalAda, rAMdera, pATaNa, prabhAsa vagere sthaLoe maLyA che.308 AmAMnI badhI nahi, to amuka kabara para roja te jarUra baMdhAyA hovA joIe. AmAMthI Aje mAtra peTalAdamAM Isa, 1236 nA mRtyulekhamAM jemane mahAna saMta tarIke ullekha thaye che te (bAbA)309 arjunanI kabara para reje che. A roje saMtanA mRtyu samaye banyo hoya ema lAgatuM nathI, paNa caudamI sadInA bIjA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 su' ] sthApatyakIya smArakA [ 41. ane trIjA dasakAnA rAjA pAse anukrame eka masjida ane eka kUvA baMdhAyAM tyAre e rAjo baMdhAyA haze evuM mAruM maMtavya che, kemake guMbajavALA pramANamAM nIceA ane bhAre zailI( Sqat and heavy in styte )vALA A rAje dilhInA giyAsudIna tulukazAhanA rAjAne maLatA che. 10 e pramANe khaMbhAta, pATaNuM, prabhAsa vagere sthaLAe je puruSAnA mRtyulekhA maLyA che temAMnA bahudhA mahAna vepArI, naukAmAliko, meTA sa MtA hoI emanI kAyamI yAdarUpe maka kharA baMdhAyA haze ema mAnavAmAM vAMdhA nathI. e pramANe je eka lekha khaMbhAtanA nAjhimanI kabara tathA mRtyune ullekha karatA maLyA che te paNa enA makabarA thatA samaye taiyAra thayA hovA joie ema jaNAve che. A sivAya bharUcamAM eka madresA I. sa. 1038 mAM baMdhAyA hAvAnuM vidhAna tyAM bAbA raihAnanI daragAhanA daravAjA upara AvelA lekhamAM thayu che ema eka sAMprata lekhake teAMdhyuM che, paNu A lekha mArA jovAmAM Avye nathI.311 enA va-pAThanA vAcanamAM bhUla thaI hAya tema lAge che. TUMkamAM, gujarAtamAM AThamI sadIthI 13mI sadI daramyAna mATI sa MkhyAmAM masjido, jumAmasjide, makabarA vagere baMdhAyAM hovAM joie. A imAratAnuM nirmANa mATe bhAge vaibhavazALI paisApAtra vepArIo dvArA thayuM heAI sthApatyanI daSTie noMdhapAtra, balke UMcA prakAranuM, hAya ema anumAna karavAmAM vAMdhA nathI. upara akInuM kathana ApaNe joI gayA chIe ke khaMbhAtamAM tyAMnA agragaNya vepArI sade I. sa. 1218mAM baMdhAvelI masjidane cAra senerI gubaja hatA. e ja pramANe khaMbhAtanA khvAjA amInuddIna johare baMdhAvelI masjida echAmAM ochA be mALanI hatI e paNa upara sUcavAI gayuM che. paNa AmAMnA meTA bhAganI marijadA astitvamAM na heAvAthI teenI sthApatyazailI kevI rIte hatI e kahevu muzkela che. atyAra sudhImAM A samayanI paththaranI traNa masjida astitvamAM hovAnI jANa thaI che. AmAMnI e bhadre zvaramAM che ane eka jUnAgaDhamAM. bhadrezvaranI masjidA para zilAlekha na heAvAthI. teone khare| samaya nizcita thaI zake ema nathI, paNa e tyAM ja AvelI kabarA ane daragAhanI samakAlIna eTale ke 12 mI sadInI ke 13 mI sadInA pUrvAdha nI hAya ema mAnI zakAya. vaLI e masjido parathI paNa sthApatyane bahu spaSTa khyAla AvatA nathI. emAMthI seALakhabhI masjidanA nAme eLakhAtI masjidanI pramAratanA moTA bhAga jamInamAM retI nIce daTAI gayA che. upara je bhAga anAmata Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [ . rahyo che te parathI e gujarAtanI e samaye pracalita sthApatyazailInA siddhAMti anusAra baMdhAI hoya ema lAge che, kAraNa ke emAM gujarAtanAM maMdiranI jema paththaranAM moTAM cosalAM vaparAya che. vaLI e ja pramANe hiMdusthApatyavALI ImAratanI jema A masjidanA thAMbhalA paNa nIce carasa, vacamAM aSTakoNa ane upara goLa che, ane teonA upara zirAvaTI, ane e upara 9 phUTa lAMbA evA moTA paththaranA pATa mUkavAmAM AvyA che. masjidanuM taladarzana upara darzAvelA kAraNasara bahu spaSTa nathI. ene mukhya kakSa thAMbhalAonI cAra hArano baneluM hoya ema lAge che. A kakSanI maherAbavALI pazcima dIvAla UbhI che, jenA AgaLanI thAMbhalAonI hAra paNa mojuda che, paNa bAkInI be hAra paDI gaI che. A kakSanI AgaLa paNa amuka thAMbhalAonA avazeSa paDayA che, je parathI tyAM pravezacokInuM dvAra hoya ema lAge che. bhadrezvaranI bIjI masjida uparyukta majidathI uttara-pUrva ane pAra lAlazAhabAjhanI daragAhanI dakSiNa-pazcima dizAmAM AvelI che. emAM atyAre to uttara dIvAlamAM AvelA bAraNamAMthI dAkhala thavAya che, paNa mULa praveza pUrva tarapha AvelA ATha thAMbhalAvALI pravezacakI dvArA pahelA kakSamAM cate. A kakSanI pazcima dIvAlamAM kaI paNa jAtanA kotarakAma ke evA bIjA alaMkAra vagarano sAdo ardhagoLAkAra maherAba che, jenI baMne bAjue aMdara masjidanA mukhya kakSamAM praveza ApatAM be sAdAM paNa suMdara kamAnadAra bAraNAM che. uttara ane dakSiNanI dIvAlemAM be-be bAraNAM che. Ama A masjidanuM ane soLa khaMbhAvALI masjidanuM talamAna maLatuM che. enA bAMdhakAmamAM paNa soLakhI masjidanI jema paththaranAM moTAM cosalAM vaparAya che temaja paththarathI chavAyelA dhAbAnI sapATa chata che. A masjidanI ImAratanA pATamAM upara hiMdu jana maMdiramAM jovAmAM Ave che tevA phUlabuTTA ane vela tathA nIce munuSya-AkRtionI jagyAe moTAM phUla kaMDAravAmAM AvyAM che,312 e sivAya mAjidamAM bIjA koI alaMkAro ke koI jAtanuM bIju katarakAma jovAmAM AvatuM nathI, chatAM 12 mI sadI ke enI AsapAsanI eka vidyamAna majida tarIke A masjidanuM purAtattvanI - daSTie ghaNuM mahatva che. TUMkamAM, A baMne namUnAo parathI masjidonuM talamAna sAdhAraNa rIte Ama dhArI zakAyaH eka Agale ane eka pAchale namAjane mukhya kakSa ema -be konuM makAna, jenA AgalA eTale ke pUrva bhAgamAM pravezacokI rAkhavAmAM AvatI. daSTAMtanA abhAve A samayanI gujarAtanI ke gujarAtanA judA judA Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM ] sthApatyakIya smAraka [ 47. bhAganI masjide paNa A zailI ke ghATanI haze ke kema e kahevuM muzkela che. e paNa banavAjoga che ke A masjido karatAM bIjI masjidomAM zilpakAma vadhu hoI dekhAvamAM AnAthI vadhu AkarSaka hoya, paNa jUnAgaDhanI eka vidyamAna nAnI marijada sAdI eka kakSanI ane koI paNa jAtanI pravezacokI vagaranI che e dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe. 39 phUTa laMbAInI A masjida mAIgaDhecInA sthAna pAse AvelI che ane enA paranA zilAlekha pramANe e I. sa. 1286-87 mAM baMdhAI hatI. enI paNa chata sapATa che ane pUrvamAM dIvAla nathI, paNa AgaLathI e lagabhaga khullI che, eTale ke dIvAlanI jagyAe traNa moTAM pravezadvAra che. sthApatya ke kalAkauzalanI daSTie A imAratamAM kAMI vizeSatA nathI, paNa 13 mI sadInA uttarArdhanI ekamAtra vidyamAna ImArana tarIke enuM mahattva ochuM na gaNAya. | gujarAtanA masjida-sthApatyamAM minArAnuM mahatva ajANyuM nathI kahevAya che ke amadAvAdanI sahatanatakAlIna badhI masjidone minArA hatA. A minArAparaMparA IslAmI sthApatyamAM hiMdustAnamAM bIjA prAMtonA mukAbale gujarAtamAM sarvaprathama maLe che, eTaluM ja nahi, paNa e ochAmAM ochuM 11 mI sadIthI cAlyuM Ave che e aphInA upara noMdhelA kathana parathI saheje pratIta thAya che. hiMdustAnanA IslAmI sthApatyanA ItihAsamAM A vastu ghaNI sUcaka gaNAya, A marijadanuM nirmANa bAMdhaNInI daSTie bhALI racanAnA siddhAMto mujaba thayuM che, je svAbhAvika che. khuda dilhImAM jayAM kharI islAma sthApatyazailInAM pagaraNa maMDAyAM tyAM paNa maherAbI racanA 13 mI sadInA uttarArdha sudhI, pracalita thaI na hatI. e IslAmI sthApatyanuM mukhya aMga rahI che. makabarA-sthApatyamAM paNa A ja pramANe bhALI racanAvALA hiMdu sthApatyanuM anukaraNa thayuM che. bhadrezvarano upara jaNAvelA rojo paNa A zailIne che. pracalita sthApatyazailImAM pAraMgata evA zilpIo, salATe, ane kArIgare sthAnika heI, temaja bAMdhakAma badhuM paththaranuM hoI emane IsalAmI imAratomAM paNa paraMparAgata rIta badalavAnuM koI prayojana na hoya e samajI zakAya ema che. cAre tarapha cAra cAra ke pAMca pAMca ema kula bAra ke soLa thAMbhalA goThavI pAsenA baMne taraphanA aMdaranA thAMbhalAo para trAMsI paththaranI chATo aMdara banAvelA aSTakoNa upara suMdara rIte goThavI enI upara, gujarAtanA manahara lAkSaNika ardhagoLAkAra guMbaja ane enA upara 13 bhAre kaLazavALA hiMdu, guMbaja karI makabarAnA makAnanI garaja sArI. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla [pra. A maMDapavALI imArate A pramANe cAra dIvAlavALA cerasa makAnanI heya ke dIvAla vagara khullI hoya. makabarAnI A racanA moTe bhAge gujarAtanA islAmI sthApatyamAM paNa zarUAtathI laI salatanatanA aMta sudhI cAlu rahI hatI. phira mAtra alaMkAronI ochIvattI vipulatAna hato. je samayanA sthApatyanI ahIM carcA karI che tenA makabarA-sthApatyane ekamAtra namUne upara kahyA mujaba upalabdha che. bhadrezvaramAM pIra lAlazAhabAjhane makaare tyAM AvelI masjidanI jema gujarAtanA makabarA-sthApatyane pahele namUno che. nIcI dIvAlanA prAMgaNamAM e AveluM che. A makabare bhALI racanAnA siddhAMta para baMdhAyo che. makAna cerasa che, jenI aMdara cAre taraphathI dIvAlomAM cAra khUNe cAra ane dareka dIvAlamAM be be ema kula bAra thAMbhalA caNI lIdhelA che ane pAse pAse AvelI dIvAlenA aMdaranA thAMbhalAo para paththaranI trAMsI pIDha mUkI, banAvelA aSTakoNanA khUNAo para pharI trAMsI nAnI pIThe mUkI soLa khUNuvALI banAvI, enA khUNAo para pharI e ja rIte nAnI pIDhe mUkI, batrIsa khUNAvALI banAvI tenA upara suDoLa manahara ardha goLAkAra guMbaja mUke che. A guMbaja aMdarathI goLa che, paNa bahArathI e samayanAM hiMdu maMdironI jema UMdhA pagathIdAra zaMku AkArane che. kabara-kakSanI pUrvamAM parasALa jevo kakSa che, jenI sapATa chata 9-3" phUTanA paththaranAM cesalAMnI banelI che. A cesalAM kamaLanA phUlanI kataraNathI alaMkRta che. dIvAlanA uparanA kapizIrSa-bhAgamAM paththaranI sIdhI hAra para phUlapattI ane vela kotarelI che. makabarAnI pazcima sivAyanI bIjI traNe bAjuomAM velanI kotaraNIvALAM ekaThAM che, jenI upara bhAre paththaranA kotara kAmathI alaMkRta chajuM AveluM che ane parasALanI baMne bAjue paNa e ja AkAra ane bhAtanuM eka eka bAraNuM che. aMdara pazcima bAjue bAraNAnI jigyAe masjidamAM hoya tevo maherAba che, je ardhagoLAkAra ane sAda eTale ke koI paNa jAtanA alaMkAra vagarano che. thAMbhalA bhAta temaja AkAramAM upara varNavelI masjidanA thAMbhalAo jevA hiMdu sthApatyanA thAMbhalAo jevA che, paNa saheja gherAvadAra. TUMkamAM, A makabaro paNa Ama sthApatya ke kalAkauzalanI dRSTie utkRSTa namUno na hoya, paNa gujarAta to zuM, paNa pUrA bhArata-pAkistAna-bAMgalA dezanA upakhaMDamAM e ekamAtra pramANita vidyamAna namUno heI purAtattavanI dRSTie atyaMta mahattvane lekhI zakAya. uparanA saMkSipta varNana parathI ema kahI zakAya ke gujarAtamAM I. sa. 1304 sudhImAM baMdhAyelI IslAmI imAratamAM lAkSaNika islAmI sthApatyanA Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM] sthApatyakIya smAraka [ 45 mULabhUta aMze nahivata hatA. A samayanI AvI ImArate je kAma mATe nirmita thaI hatI te pramANe teonI imArata banAvavAmAM AvatI. e sivAya sthApatya ke bAMdhakAmanI daSTie pracalita hiMdu-jana sthApatyanA siddhAMto para teonuM nirmANa thayuM lAge che. pAdaTIpa 1. prAcIna durgavidhAnane lagatA AvA ullekha mahAbhAratAdi mahAkAvyo, manusmRti, purANa, kauTilyanuM arthazAstra ane zukanItimAM saMgrahAyA che. vAstugUMthe paikI samarAMgaNasUtradhAra, aparAjitapRcchA, vizvakarma-vAstuzAstra, mAnasollAsa, mayamata, mAnasAra, nAradazilpa, agatsya-vAstuzAstra, mAnasAra, kAzyapazilpAdi graMthamAM ene lagatI vizada carcAo karI che. (vigato mATe juo pra. o. semapurA ane madhusUdana DhAMkI, "bhAratIya durgavidhAna", pR. 29-66.) 2. ramaNalAla nA. mahetA, "gujarAtane maLela zilpa sthApatyane vArasa, pR. 6-61 3. AnI vistRta vigato mATe juo, jadra nANAvaTI ane madhusUdana DhAMkI, "guja. , rAtanAM prAcIna puradvAro', "pravAsI", pR. 37-42; kAMtilAla phUDa semapurA, "jhIMjhuvADA ", " navacetana', jUna 1967, pR. 297-300 tathA "gujarAtanA be rakSaka durgo, "vizva hiMdu samAcAra, varSa 1, aMka 3, pR. 47-49. 4. Hiranand Shastri, The Ruins of Dabhoi, pls. vii-xix 5. R. D, pl. I, pp. 8 ff. 6. kAM. pU. semapurA, vaDanagara koTa ane zrIpAlaprazasti', "pathika, saTe-ekaTa, 1971, ' pR. 87 thI 90 7. IA, Vol. X, p. 160; guela, bhA. 2, naM. 147 8. juo upara pAdaTIpa 1. 9. 2. bI. jeTa, "gujarAtane sAMskRtika ItihAsa: islAma yuga" khaMDa 2, pR. 4008 10. gu. prA. I., pR. 264 11. yAtrA, ra5, 12, 222, ka. bhA. dave, "sarasvatIpurANa", pR. 105-115 tathA saga 16 28. Archaeology in Baroda, pp. 7 ff.; STG., pp. 137 ff. 12a kIti kaumudImAM semezvare ene AkAra kuMDaLI jevo hovAnuM kahyuM che (sarga 2, zlo. 72). 3. ra. cu. modI, sahastraliMga sarovaranI yojanA", "gujarAtI sAhitya saMmelana,adhivezana huM 12 muM (amadAvAda), ahevAla ane nibaMdhasaMgraha, itihAsa vibhAga, pR.1-12 24. "zrIpAlaprazasti, guela, bhA. 2, lekhAMka 147 | pravacaritAmaLa, pR. 64; gumarAI, pR. 303 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - selakI kAla 15 gumarAha, pR. 246, pAdaTIpa 2. 16. gu. prA. i., pR. 189 20. Burgess, ASWI, VIII, p. 91, pl. LXXIII, fig. LXXIV; AG, pp. 80 f; STG, pp. 138 f. fig. 101; gukhAI, pR. 270 18. A taLAvane lagatI anuzruti mATe juo gu. prA. i, pR. 198 tathA 2. nA. mahetA dhoLakAnuM malAva taLAva"svAdhyAya." pu. 3, pR. 59-66. 19. kAM. phU. somapurA, guMjAnA taLAva kAMThA paranAM maMdiro, "svAdhyAya." pu. 1, aMka 2, pR. 231-234 20. AANG, pp. 79-81, pl. XLVIII 21. Ibid, pl. LVI, 1, 3, 7 22. Ibid, p 79 23. Ibid, p. 94, pl. LXXLV, 2 24. STG, p. 131 24. K.F. Sompura, "Some Important Step-wells of Gujarat, "The 39 th Annual Research Session (July, 1969, Ahmedabad) Sovienir, The Central Board of Irrigation & Power,' pp. 29 ff. 28. AANG, p. 162, pls. CIV-CVI 27. rAjavallabha, a. 4, zlo. 28 28. ha gaM. zAstrI, gujarAtanI prAcIna vAvo, "gujarAta" dIpotsavI aMka, saM. 2020, pR. 17 28. SMTK, p. 54, pls. LVII-LIX 29, phargyusana A traNa bhedane anukrame bhAratIya-Aya (Indo-Aryan), cAlukaca ane drAviDa tarIke nirUpe che (History of Indian and Eastern Architecture, Vol. II, pp. 84 ff.). 30. AnA vistRta varNana mATe jue, K. F. Sompura, Stuctural Temples of Gujarat, Sect. III, Ch. 1, pp. 239 ff. 39. T. Ganapati Shastri (Ed.), G. O. S., No. XXV (1925), XXXII (1927), Baroda 32. P. A. Mankad (Ed.) G. 0. S, No. CXy, Baroda (1950). 33, anu-selaMkI kAlanAM prabhAsanAM be sUryamaMdira (hiraNyA ane triveNI saMgama para AvelAM) anukrame pazcimAbhimukhI ane pUrvAbhimukhI che. 34. dvArakAnuM anu-selaMkIkAlIna dvArakAdhIza maMdira pazcima dizAne abhimukha kare che. 35. prAsaNavela ane navI pravelanAM prAlaMkIkAlIna mAtAnAM maMdira tathA pasanAvaDAnuM gAyatrI maMdira pUrvAbhimukha che. 36. rANapurane anu-solaMkIkAlIna prasiddha dharaNuvihAra caumukha prAsAda che. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM.] sthApatyakIya smAraka [47 37. Dhilu ni jALa na uttarikSa vAvanA mAnapurA, ma. 10 ja, ka. 24. pAchalA samayanA vAstugraMthamAM disAdhanAne lagatI viziSTa yojanA . "zaMkusthApana" nAme oLakhAvela che (rAgaDhama, 2, 20, vAstumujAvara, . karU, pR. 24; laghutisAra, pR. 9-10, AkRti 1-2). 38. mA. mU. 124, 2 39. sugara, 7 40. gana, 8, 41. Percy Brown, Indian Architecture (Buddhist and Hindu), p. 118 82. J. Burgess, Architectural Antiquities of Northern Gujarat, pl. XLVIII; STG, Fig 223 83. H. Cousens, Somanatha and Other Medieval Temples in Kathiawad, pl. VIII; STG, Fig. 230; hAlamAM navanirmANa pAmela e maMdira kumArapAlanA samayanA talamAna para UbhuM karavAmAM AvyuM che. 44. kAM. phU. somapurA (saM), "sUryamaMdira vizeSAMka," paTTa 6, A. 25; paTTa 16, A. 35 84. AANG, pl. CII; STG, Fig. 61 46. Ibid., pl. XCIII; STG, Fig. 65 XV. Archaeology in Baroda (1934-47), pl. 1; Struggle for Empire, pl. XXV, Fig. 52 48. STG, Fig. 117 49. AANG, pl. XCV; STG, Fig. 59 50. Ibid., pls. LXVIII, LXX 51. rAmasiMhajI rAThoDa, "kacchanuM saMskRti-dazana." pR. 174 42. SMTK, pls. LV-LVI; STG, Fig. 133 43. STG, p. 300 48. AANG, pl. VIII 4 4. Ibid., pl. CI 45. Ibid., p. 91 49. M. A. Dhaky, 'Chrononology of Solanki Temples in Gujarat,'' Journal of Madhya Pradesh Itihas Parishad, 1961, p. 57 46. Indian Archaeology, 1955-56, pp. 47 f. 4. STG, Fig 63; CSTG, pl. XVI 50. SMTK, pls. LXXII, LXXIII 4. Ibid., pl. LII 62. masaMda, pR. 181 43. U. P. Shah, Sculptures from Samala ji and Roda, Fig. 20/a, p. 38 48. J. Burgess, The Mohmmedan Architecture of Ahmedabad, pt. II, - pls. LXXXIV, LXXXV 84. AANG, pls. XCIV, XCV 69. Ibid., pls. LXXXII(1), LXXXIII 67. Ibid., pl. LXV 68. Ibid, pls. XII, XCVI, Fig 3 69. Annual Report of Archaeological Department, Baroda State, | 1935-36, pl. IV; STG,.Fig. 108 09. Archaeology in Baroda, pl. LVI; SE, pl. XXV, Fig. 53 se. 32 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498] selaMkI kAla 71. STG, pp. 527 ff.; CSTG, pl. XIV 12. AANG, pls. XCVI-XCVII 73. Ibid, pl. XCVI, Fig. 4 74. STG, p. 197 14. J. Burgess, Report on the Antiquities of Kathiawad and Kachha, pls. XXIV-XXVI; STG, Fig. 226 76. SMTK, pls. LXIX-LXX 10. Ibid., pls. LXXXIX, XC; STG, Fig. 62 Uc. Ibid., pl. XCV 79. ARAB, 1938, pls. I, II; STG, Figs. 114-115 : 80. saMda, pR. 110 ( 81. STG, Figs. 74-75 <2. P. A. Inamdar, Some Archaeological Finds in the Idar State, pl. XXI, No. 44 83. AANG, pl. XCVI, Fig. 1 84. STG, pp. 511-512, Fig. 153 C4. RAKK, pl. LXIV 86. CSTG, pl. VII; kasaMda, pR. 127 87 SMTK, pl. LI CC. RAKK, pls, XL-XLI 89. STG, Fig. 241 90. madhusUdana DhAMkI, vimalavasahInI keTalIka samasyAo", svAdhyAya" pu. 9, pR. 35ra sAmenI pleTa parano talakazanano nakazo 91. STG, Fig. 240 92. jagannAtha aMbArAma somapurA, "bRhad zilpa-zAstrabhA. 3, pR. 110; STG, pp. 128 f.; CSTG, pp. 40 f. 93. vRzizA, bhA. 3, pR. 109; STG, pp. 127 f; CSTG, p. 34 94. AANG, pl. XXXVIII; na. mU. somapurA, "zilparatnAkara", 5. 118; STG, Fig. 227 95. SMTK, pl. VIII; STG, Fig. 230 96. AANG, pl. CIX; STC Fig. 228; na. mU. somapurA, uparyukta, pR. 117 97. vRzizA, bhA. 3, 5. 108; STG, p. 159 98. STG, p. 197; CSTC, p. 67 C. AANG, pl. XLVIII; STG, Fig. 223 100. mRriAzA, bhA. 3, 5. 111; STG. p. 139 202. RAKK, pl. LVIII; STG, Fig. 229 102. RAKK, pl. XXXII; STG, Fig. 239 103. STG, Fig. 222 208. MAA, pt. II, pl. LXXIII, Fig. 1 204. AANG, pl. LXXXII 106. SMTK, pl. LXXI; STG, pp. 107 f.; CSTG, p. 57 200. AANG, pl. LXVI 206. RAKK, pl. XXXIV 206. STG, pp. 185 f. 110. Ibid., p. 166 111. Ibid., p. 512 112. Ibid., p. 197, f. p. 289/3 113. AFIS, p. 27; STG, p. 185 114. AFIS, pp. 29 f; STG, p. 185 W Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM.] sthApatyakIya smAraka [499 294. AFIS, p. 22; STG, pp. 214 f. 116. harilAla gaudAnI, "jAgezvara paMcAyatana maMdira, dAvaDI, "nUtana gujarAta," tA. 7-2-65 tathA tA. 14-2-65; STG, pp. 508 f. 117. AFIS, p. 35; STG, pp. 185-186 118. harilAla gaudAnI, "ujALezvara paMcAyatana maMdira, hIrapura,"nUtana gujarAtI" tA. 20-6-65 tathA tA. 27-65 119. STG, pp. 127, 128, 139, 159; CSTG, pp. 34, 40, 44 120. juo upara pAdaTIpa 63. 121. STG, Fig. 140 922. RAKK, pl. LXXXII; STG, Fig. 239 maMdiranA talamAnanA padavinyAsanI carcAo kRtsaMhitA (2, 51 pa6), maracapurANa (23, 16-48) ane nipurANa (118, 191) tathA vivarmAprAsa (-5-23)mAM ApI che, paraMtu tyAM maMdira samagranA talamAnane 64 (888), 81 (949) ke 100 (10x10) padamAM vibhakta karI niyata vibhAgamAM garbhagRhAdi aMgojanA tathA devAdisthApanane krama darzAvyA che. solaMkIkAlIna maMdiromAM padavinyAsa tatkAlIna siddhAMtagraMtha samAjasUtradhAra ane 'anitapRrachAne dhyAnamAM rAkhI prajAyelA lAge che. 124. sama. , 6, 3, 7-8; -4; mA, 2. 154 3-4; 112, 1 12 125. macapu, 261; 1-2; nipu, kara 1-2 12. sama. , 42, 114 127, , . 11, 12 128. STG, pp. 342-343 129. mA, . 128, 16-16 130. STG, p. 365 131. ma. , paka. 17 thI 132. sama. .. 67, 1; 66,8 133. jana, 67, 1 4 134. pjhana, 182, 1-2 135, STG, p. 371 136. sama. 3, 6, karU 137. thAna, 61, 2, 34 138. mArApu. 26, 6, 10-12, manipu. 42, 7. "aparAgataychAmAM mukhamaMDapa" mATe svataMtra sUtra nathI, paraMtu "trikamaMDapanA sUtramAM ApelA bAra prakAromAM eno samAveza thAya che (ma , 187, 15-26) mukhamaMDapa mULamAM garbhagRha ke maMDapanI AgaLa Avela pravezacokInA arthamAM che. vaLI "trikamaMDapa mULamAM maMDapanI traNeya bAjue Avela coMkIonA arthamAM che, paraMtu pAchalA kAlamAM maMDapanI AgaLa eka ja satramAM traNa cekImAMnA arthamAM e prajAvA lAge (STG, p. 380, f, n. 12. 139. STG, pp. 380-81 140. sama. sU, 68-66 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57] solaMkI kAla . [pra. 141. tama. , 17, 2-26, 61-7; kapa, . 123-124; STG, Figs. 247-248 142. STG, p. 390 283. AANG, pl. LXXXI 144. STG, p. 390 984. AANG, pl. XLIX, I; STG, p. 299 146. STG, pp. 390-91 147. Ibid., p. 393 148. saMpa, sU. 126-127 149. STG, Figs. 249(a)-249(g) 150. Ibid., p. 399 151. lIrA, 108, 6-10 152. STG, p. 403 153. marApu, 266, 6, 10, 23, manipu, 83, 22, 36, 7, 8 13, 129; vizvakarmAko, 6, 64 154. 15, 85, 27-28 155. sama. 2, ma. 46, 22, 6-7, 60, 6ra vagere 156. graMtha 3, pra. 15 157. ma. Intro, pp. XLIX-LXIV; apa, . 23-241 (2-23) 158. AANG, pl. XIII, Figs 2 & 3 que. J. M. Nanavati & M. A. Dhaky, The Ceilings in The Temples of Gujarat, Ch. IV, pp. 23 f. apa, sa. 85, 26, 122, 16, 114, 14; 126, 7; 187, 2-2, 6-7; 184, 27; 120, 14; 122, 1-6, 15, 18; sama. tU, Intro, p. CXXXII. 20, 20-22; 24, 28-1 160. prabhAzaMkara o. semapurA. "dIpArNava," pR. 138; "kSIrANava," pR. 103-04 zrI nANAvaTI tathA DhAMkI A traNa prakArane anukrame "samatala', 'kSipta' ane 'ukSipta-nAme oLakhAve che (CSTG, p. 36). 161. vigata mATe juo, jayeMdra nANAvaTI ane madhusUdana DhAMkI, gujarAtanI jAlasamRddhi, "kumAra" aMka 475, pR. ra90-ra97. 162. vistRta vivecana mATe juo, madhusUdana DhAMkI, gujarAtanI teraNasamRddhi, "kumAra" aMka 500, pR. 298-308. 163. mi. 4, 114 164. STG, p. 450 fn. I 165. laMbacorasa racanAvALA tilakanI dazanIya bAjuo para hIrAghATa upasAvavAmAM Ave che. enuM mathALuM Amalaka tathA lazathI vibhUSita karavAmAM Ave che (STG. p. 450, f. p. 1/a) 268. J. Burgess, AANG, pp. 108 f., pls. XCIV, XCV. 241 HPE 1914 333 mAtAnuM eka trIjuM maMdira ahIM AveluM che. enA navanirmANakAlamAM enuM samagra svarUpa ghaNuM badalAI gayuM che. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM] sthApatyakIya smArake [501 167. AANG, p. 111, pls. CII, CIII, Fig. 2; STG, p. 109, Fig. 61; CSTG, p. 32. bajese je mUrtine "mahAkAla" tarIke oLakhAvI che te aMdhakAsuravadha karatA zivanI heya ema jaNAya che. . 168. AANG, p. 108, pl. XCIII; STG, pp. 111-112, Figs. 65, 65 169. nAthAlAla mAdhavajI maMDalI, "somanAtha mahAdevanA zilAle," (maMDalInA mUlezvara mahAdeva). "sUryamaMdira vizeSAMka," 5 131 thI. kavitAmaLi(saM. du. ke. zAstrI, pR, 46)mAM A maMdira mULarAje baMdhAvyAno ullekha che. 909. H. R. Gaudani & M. A. Dhaky, 'Some Newly Discovered and Less known Maru-Gurjar Temples,' JOI, Vol. XVII, p. 152, Figs. 1-2 17. SMTK, pp. 53 f. p. 53 f, pls. LV-LVI; STG, pp. 194-195, Fig. 133; CSTG, pp. 10-11, pl. V 172 A maMdiranA racanAkAla aMge vividha mata pravarte che. Anuzrutika vRttAMta pramANe maMdira siMha siddharAjanA samayanuM hovAnuM manAya che. bajese ene barANakadevInuM smRtimaMdira" (Funeral Temple) tarIke svIkAryuM che (AANG, p. 81). kajhansa bajesanA matanuM samarthana kare che(SMTK, p. 53). sAMkaLiyA A maMdiranuM zikhara saMDeranA nAnA maMdiranA jevuM hovAnuM dhIne jaNAve che ke e rANakadevInA Atma-vilopana(self-immolution)nA ucca bhAvane vyakta kare che (AG, p. 84). esa. ke. sarasvatIe maMdirane Adya-nAgara zailInuM gaNAvyuM che (SE, p. 589), zrI DhAMkIe e vardhamAna(vaDhavANa)nA cApa (cAvaDA) rAjA dharaNIvarAhanI kRti hovAnuM sUcavI maMdira 9 mI sadInA chellA caraNanuM hovAnuM jaNAvyuM che(CSTG, p. 12). meM agAu A maMdirane 13 mI sadImAM mukyuM hatuM (STG, p. 194) paraMtu roDA, miyANI tathA saMDeranA saMkrAMtikAlanI zikharalIne maLatI A maMdiranI zikharaulI hovAnA kAraNe ene vahelAmAM vaheluM dasamI sadImAM mUkI zakAya tema che. 173. rAmasiMhajI rAThoDa, " kanuM saMskRti darzana," 5 174-176; STO; Figs 109111; CSTG, p. 23, pl. IX; harilAla godANI, "aMjAra, "navacetanA" pu. 90, pR. 3ra7-28. 174. STG, p. 114 175 ARAB, 1938, pp. 5 & 20; Areacology in Baroda (1934-47), - STG, p. 152; CSTG, p. 56 904. Gaudani & Dhanki, op. cit., p. 154, Fig 6 177. Ibid, fig. 10. - 178. CSTG, pp. 56-57 179. ARAB, 1936-37, p. 6, p. VII; STG, pp. 170-171, Fig 117 180. SMTK, p. 72; STG, p. 151 181. Government of Gujarat, Annual Report of the Department of Archacology, 1968-69, pl. no. 9 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502] solaMkI kAla [pra. 182. STG, p. 536; harilAla gaudANI, cyavanatIrtha," navacetana" pu. 79, citra pR. 391 183. AANG, pp. 103-105, pls. LXXXI-XCII; STG, pp. 101-103, Figs. 55-58, 220; CSTG, pp. 38-39 184. A ANG, pp. 87-90, pl. LXV, LXVI 185. mULa maMdira karatAM kadamAM vistRta A maMdira 92x48' vistAranI jagAmAM Avelu che. koI prAcIna maMdiranA avazeSa ahIM lAvI enA para A navA maMdiranI mAMgaNI karI hovAnuM noMdhatAM zrI kanaiyAlAla bhA. dave jaNAve che ke "tyAMnA sthAnika loko jaNAve che te pramANe liMbananuM prAcIna maMdira pahelAM taLAvanA kinArA para hatuM. te ja banI gayuM hatuM. tethI navIna maMdira gAmanI madhyamAM bAMdhavAmAM AvyuM, jemAM prAcIna maMdiranAM keTalAMka zilpa, staMbho, toraNo, pITha vagerenA keTalAka bhAgo sthApatyamAM vaparAyA. tyAMnI prAcIna pratimA paNa A navIna maMdiramAM padharAvI hovAnuM kahevAya che. A caturbhuja mUrtinA jamaNA be hAthamAM rizaLa ane varadamudrA tathA DAbA bemAM ghaMTa ane kalaza mUkelAM che. devInA mastaka upara sarpanI phaNA AvelI che. devInI baMne bAjue emanA vAhana vAdha ane siMha AvelAM che ". bhA. dave, liMbA. eka prAcIna mAtRzakti, "gujarAta saMzodhana maMDaLanuM vaimAsika,"pu. 26, pR.3pa3). 186. AANG, pl. LXVII, Figs. 1, 3 187. Ibid., pl. LXVIII & LXX. A maMdiranI senca pratimA lakSmInArAyaNanI pratiSThA vi. saM. 1531(I. sa. 1476-77)mAM thaI che (Inscription No. 7, EI, vol. II, p. 27) LIbid., pls. LXIX & LXXI; bajesa (Ibid, pp. 88-89) tathA sAMkaLiyAe (AG, pp. 163-164) e mUrti brahmA, viSNu ane sUryanI saMyukta trimUrti hovAnuM mAnyuM hatuM. paraMtu ka. bhA. dave e mUrti hariharapitAmahAkanA saMyukta svarUpanI hovAnuM jaNAvyuM che. vizeSa carcA mATe juo, kAM. phU. semapurA, 'trimUrti, pathika" varSa 11, pR. 27-34. 189. AANG, pl. VIII, p. 90 190. thoDA samayamAM pahelAM jUnA avazeSo para enuM navuM garbhagRha UbhuM karavAmAM AvyuM che (CSTG, p. 57). 191. AANG, pp. 110-111, pl. XII, XCVI, Fig. 3 192. ARAB, 1936-37, p. 12; STG, pp. 527-529. maMdiranI raNachoDajInI zyAma pASANanI hAlanI mUrti deTasoeka varSa pUrve sthApati karelI che; CSTG, pp. 44-45, p. XIV 93. ARAB, 1935-36, p. 15, pl. IV; STG, p. 164, Fig. 108; CSTG, p. 40. 194-15. AANG, pp. 91-92 196. Ibid., pp. 109-110, pl. XCVI, Fig. 1 140. Ibid, p. 110, pls. XCVI, Fig 2, XCVII, XCVIII 189. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM]. sthApatyakIya smArake [503 198. Il id., p. 111, pl. CI 199. Ibid., pp. 111-112, pl. XCVI, Fig. 4 209. U. P. Shah, Sculptures From Samala ji and Roda, Fig. 20/9, p. 38; STG, pp. 99-100, Fig. 51 207. Harsol Plates of Siyka II, V. S. 1005 (E. I., Vol. XIX, p. 236) 202. CSTG, p. 10 203. Ibid., p. 71 204. maMdiranA garbhagRhanI DAbI bAjue maMDapanI dIvAlane aDhelIne mahisAsuramadinInuM khaMDita zilpa hatuM (have to e paNa gUma thayuM che) e uparyukta anumAnane Teko Ape che. 204. J. M. Nanavati & M. A. Dhaky, "The Ceilings in the Temples of Gujarat', Fig. 27 206. A teraNanI saMpUrNa vigata mATe juo, S. N. Chowdhary, "A Torana at "Shamalaji North Gujarat', JMSB, vol. VIII, No. 1 (March 1959), pp. 39 ff. 207. SMTK, pls. LII-LIV. 206. P. A. Inamdar, Some Archaeological Finds in Idar State, pl. XXI, No. 44; STG, p. 175 and f, n. 204; CSTG, p. 77 209. STG, p. 110, Fig. 62 220. SMTK, pls. LXXXIX, Figs. 1 & 2; LXI-LXIII & LXV.; STG, pp. 113-134, Figs. 91, 92 & 224; CSTG, p. 53 211. IA, p. 145 222. SE, p, 595; A. K. Majumdar, Chalukyas of Gujarat, p. 368 213. STG, pp. 511-512, Fig. 153 214. ARAB, 1936-37; p. 37, 1938, p. 2, pls. I & II; STG, pp. pp. 95-96, 168-69, Fig. 114-115; CSTC, p. 65. 224. SMTK, pls. LXXXVIII-LXXX; STG, pp. 111, 183, Fig. 63 216. Diskalkar, Inscriptions of Kathiawad, No. 6, p. 688; CSTG, p. 63 2919. Burgess 'The Muhmmadan Architecture of Ahmedabad, pt. II, pls. LXXXIV-LXXXV, Fig. 1 218. paramAra rAjA siyake A maMdirane vi. saM. 1005 (I. sa. 948-49) mAM dAna ApyAnuM manAya che. (juo siyanuM harasela dAnapatra, EI, XIX, 236.) 219. keTalAka AnuSaMgika purAvAonA AdhAre De. sAMkaLiyAe A maMdira "cAlukya zailInuM - hevAnuM jaNAvyuM che. maMdiranA garbhagRhanuM aSTabhadrI talamAna, muMbaI pAsenA kalyANanA aMbaranAthanA aSTabhadrI maMdiranI mAphaka maMDapanA bhaMyataLiyA karatAM garbhagRhanuM nIcuM Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504] sAlakI phAla [x. bheAMyataLiyuM ane emAM sthApita liMga ane jalAdhArIne paheAMcavA mATe sApAnazreNInI racanA, kAnaDA jillAmAM vikAsa pAmela caulukyaraoNlInAM madirA sAthenuM enu racanAsAmya tathA e zailInAM derenI cAtarapha maMDAvaranA gavAkSeAmAMnA anna dikpAlAnu mUrtividhAna vagere lakSaNAne kAraNe te A maMdirane caulukayarolInu hAvAnu mAne che (AG, pp. 113-114) zrI DhAMkI A maMdira 'aparAjitapRcchA' vagere graMthAmAM varNavela 'bhUmija' prakAranuM heAvAnuM mAne che. vaLI madiranA garbhagRhanA aSTabhadrI talamAna sivAya bInta badhA ja aMgavibhAge ke suzAbhaneAnI dRSTie e taLagujarAtamAM z2a vikAsa pAmela rAlInuM hAvAnu jaNAve che. maMdiranI zilparolI, tharAnu sugrathita AyeAjana tathA bhaumitika ane phUlavela-bhAtanAM enAM kumArapAlanA samayanA seAmanAthanA maMdira sAthe sAmya dharAvatAM heAvAthI te A maMdirane 12 mI sadInuM heAvAnuM mAne che (CSTG, pp. 1-2). suobhanA 22. MAA, pl. LXXXV, Figs. 1 & 4 221. STG, Figs. 52-54 222. STG, pp. 512-514; kAMtilAla hU~. sAmapurA, gurjAnA taLAva kAMThA paranAM maMdiza,' "svAdhyAya", pu. 3, aMka. 2, pR. 231-234, citra 1-6 223. SMTK, p. 63, pl. LXXII-XIII; STG, pp. 109-110; SMTK, pp. 60-61, pls. LXIX, LXX; STG, pp. 140-141; CSTG, p. 63; STG, p. 197,f. n. 289/3; CSTG, p. 34; muni vizAlavijayajI, 'kuMbhAriyA,' pR. 59; CSTG, p. 57; ka. bhA. ve, aMbikA, kuMbhAriyA ane koTezvara,' pR. 44-45 224. RAKK, p. 214, pl. LXIV, LXIV, LX (4). khaje se sUryama MdiranA phoTA ApyA che te parathI e maMdira paNa ahIMnA hAla bacelA zivamaMdiranA jevuM utkRSTa kArTinuM haze ema jaNAya che. 225. M. R. Majumadar, Chronology of Gujarat, pl. LXII(A); CSTG, pl. VIII. jese jyAre A sthaLanI mulAkAta lIdhI hatI tyAre rA' lAkhAnA pazcimAbhimukhI sUrya maMdiranI pazcime traNa nAnAM maMdiranAM avazeSa AvelA hatA, AmAMnA be pUrvAbhimukha ane eka uttarAbhimukha hatAM. A trIjuM vaiSNava maMdira hatuM. vaLI A maMdirasamUhanI IzAne khInna e pazcimAbhimukha maMdira hatAM (RAKK, pp. 21-215). lAkhAnA sUryamaMdira sahita hAla A tamAma diza nAza pAmyAM che temaja emaNe noMdhela sUrya, varAha, gaNapati, navagraha, gaNu, narasiMha, zAdU la vagerenI mUrtie paNa have tyAM nathI. (sada, pR. 126-129, citrA, pR. 25 sAme, 31, 32, 124-130, 168-169) A zivama Mdira kATAne paDakhe aNugAragaDhamAM Avelu' che CSTG, pp. 18-19, pl. VII 26. (kasada, pR. 126-27); 227. CTG, Fig 7 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 suM] sthApatyakIya smArakA [55 228. taraNetaranA asala maMdirane phoTogrAph karjhanse I, sa. 1890 mAM lIdheleA. enI phoTopleTa emanA graMtha SMTK (pl. LI) mAM ApI che. I. sa. 1899 mAM e maMdirane sthAnika rAjAe punaruddhAra karAvyeA. pariNAme enu asala sthApatyakIya svarUpa dhaNuM badalAI gayuM. enA maDapanI traNe bAjue hAla zRMgAracokIonI racanA che te paikInI be uttara-dakSiNanI pAchalA samayanA umeraNarUpa che. 229. CTG, Figs. 6, 30 239. Dr. H. Goetz, 'Pavagadh-Champaner,' JGRS, Vol. XI, No. 2, pp. 53 ff. pls. I and II; STG, pp. 166 ff; CSTG, pp. 77 f. STG, p. 507; jagannAtha aMbArAma 103; ka. bhA. dave, uparyuOkta, pR. 53-59; p. 67; AFIS, pp. 11, 45-46; 231. vizAlavijayajI, kuMbhAriyA,' pR. 58; sAmapurA, bRhad zilpazAstra,' bhA. 3, pR. STG, p. 197, fig 134; CSTG, STG, pp. 176-77; CSTG, p. 65 232. AANG, pls. 1, VII, XLVIII-IX; CTG, Figs. 5, 10, 3' 32; STG, pp. 120-123, Figs. 76-81, 223 233. Ibid., pl. LVI, Fig. 5 234. kAM. rU. sAmapurA, bhAratIya sthApatya ane zilpa, pR. 113-114; K. F. Sempura, 'A Critical Study of the Sculptures in the Sun Temple at Modhera with specia! reference to the Canons discerned in them," ch. 2 & 3. maMdiranA tAjetaranA utkhananamAM maMdiranAM sarvAMgAne AvarI letI vistRta jagatI (Ibid., figs. 1-2) tathA prAkAranA avazeSa maLyA che. 235. AANG, p. 73, Figs. 5 & 6; J. M. Nanavati & M. A. Dhanky, The Maitrka and the Saindhava Temples of Gujarat, pp. 65-66, Fig. 33, pls. 49 & 62 236. AKK, 212-13, pls. LXII, LXIII, Figs. I-3; sada, pR. 137-147; STG, pp. 116-117; CSTG. pp. 17-18 237. AKK, p. 179, pls. X-XLIX; STG, pp. 132-33, Figs. 86-90, 225; CSTG, pp. 64-65. garbhagRhanuM liMga ahIMthI khaseDIne pArabaMdaranA kedAranAtha maMdiramAM sthApita karyuM che. 238. AKK, pl. XLIII: STG, Figs. 88, 258 240. STG, p. 515; harilAla gaudANI, 'raNamalacAkI, "navacetana," pu. 79, pR. 617-619 241. AANG, pp. 58-70; pls. VI, XXXVII-XLV, Fig. 304, p. 65; STG, pp. 135 ff, Figs. 93-100; CSTG, pl. XI, Fig. 13. hAla avazeSarUpe jaLavAI rahela rudramALanu maMdira mULamAM mUlarAja 1 lAnI kRti hAvAnu jaNAya che. maMdira khAMdhavAnI zarUAta mUlarAje karI ane siddharAje e pUruM hAvAnI anuzruti che. mUlarAjane rudramahAlaya madiramAM prAthanA karatA varNavAyA che Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506] solaMkI kAla [pra. (guale. bhA. 2, lekha naM. 137), e parathI eNe e maMdira baMdhAvavAnI zarUAta karI hovAnI saMbhAvanA sAcI hoya ema jaNAya che (CG, p. 377; STG, p. 98, f, n. 2). masjidamAM rUpAMtara pAmela cAra devakulikAo paikInI dakSiNa taraphanI devakulikA paranuM zikhara baje se Apela citra(pl. XLV)nA jamaNe khUNe najare paDe che, e have naSTa thayuM lAge che. - ra4ra. STG, Fig. 214/d, e AkArano Acho khyAla bajese rekhAcitra dvArA ApavA prayAsa karyo che (AANG, pl. XLIV, Fig 2). ra43. tAraMgAnA DuMgara para kumArapAle dvitIya tIrthakara ajitanAthanuM uttuMga maMdira baMdhAvyuM hovAnA keTalAka sAhityika ullekha maLe che. "kumArapAlakatibedha" (pR. 443), prabhAvakacarita (hemacaMdrasUriprabaMdha, ple. 720-724), kumArapAlaprabaMdha (jinamaMDanaracita), vIravaMzacarita, upadezataraMgiNI vagere kRtiomAM A prakAranA ullekha che. tAraMgAnA maMdiramAM kumArapAlane kaI lekha haju sudhI maLyo nathI, paraMtu vastupAle tAraMgAnA "ajitanAthatyamAM AdinAtha tathA neminAthanAM biba vi. saM. 1284 (I. sa. 1228) mAM sthApyAne lekha maLI AvyuM che. maMdiranA prAMgaNamAM AvelA eka nAnA kIrtistaMbha para kumArapAlanA chellA varSa vi. saM. 1230(I. sa. 118485) lekha che. e maMdirano jIrNoddhAranA anekAneka ullekha maLelA jovAmAM Ave che. (vistRta vigate mATe juo, K. F. Sompura, "The Architectural Treatment of the Ajitanatha Temple at Taranga,' Vidya, Vol. XV, No. 1, pp. 27-28; madhusUdana DhAMkI tathA harizaMkara pra. zAstrI, kumArapALa ane kumAravihAro," "pathika," va. 10, aMka 1-2, pR. 57 288. K. M. Munshi, Somnath : the Shrine Eternal, p. 13, Fig.1. zrI durgAzaMkara zAstrI mULa maMdira maitraka kAlanuM hovAnuM mAne che (gujarAtanAM tIrthasthAna, pR. 57-58). 284. SMTK, p. 18; R. C. Parikh, Introduction, Kavyanus'as'ana, pp. CXXIV-CXXVI; 2. mI. jeTa, "somanAtha," pR. 77 f. mahamUda gajhanavInI caDAInI tArIkha mATe matabhedo pravarte che. juo upara pR. 34-35. 246. guela, bhA. 2, lekha 155, pR. 62-63 247, EI, II, 437; guela, bhA. 2, lekha 163 28. SSE, pl. XLVIII 249. Ibid., pl. XL-XLII, Figs. 1-2. navuM baMdhAyeluM romanAtha maMdira talamAna tathA sAmAnya dekhAvamAM kumArapAlanA samayanA maMdira jevuM che, paraMtu enA jaMdhAgavAmAM jenArane zilpavaeNbhavanI gaMbhIra beTa sAle che. keTalAka vidvAnonA mate gajhanavIe je maMdira toDyuM te bhImadeva 1 lAnA samayanuM tAjuM ja banAveluM hatuM (ke. kA. zAstrI, "prabhAsa : somanAtha, "vizvahiMdu samAcAra" va. pa, aMka 3, pR. 73-84). 240. SSE, pp. 80 f., pls. IX-XII, XXXXII, XXIV, XXIX Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatyakIya smAraka pi07 249. SMTK, pl. XVIII, a; AG, pp. 100 ff. 242. SSE, pl. LVIII 253. ARAB, 1938 p. 5; STG. pp. 113. 515 ff, Figs. 69, 222 248. Burgess, ASWI, VIII, p. 91, pl. LXXIII, Fig 1, LXXIV; STG, p. 139, Fig 10]; GSTG, p. 51 255. CSTG, pp. 41 f; STG, Figs 112, 113 244. AANG, pp. 105 ff; pls XL; LXXXVIIX-CII; STG, pp. 104 ff., Fig 221, 241. SMTK, p. 62, pl. LXXI; STG, pp, 107 f; CSTG, p. 57; AKK Pls. XXXIII, XXXIV STG, p. 179, Figs 118, 232 258. madhusUdana DhAMkI, "vastupAla tejapAlanI kIrtanAtmaka pravRttio", "svAdhyAya', pR. 4, pR. 301-320 259, Gaudani & Dhaky, p. cit., pp. 154, 209, Figs 7-9. ahIMnAM maMdi renAM jaMdhA-gavAmAMnA mUrtizilponA AlekhamAM je dizAkrama jaNAvyuM che tene meLa maLato na hovAthI enI vigato ahIM choDI dIdhI che. 260. STG, p. 512 261. ARAB, 1938, p. 6: AB, p 15, p. VI; SE, pl. XXV ra62. AFIS, p. 27: STG, pp. 508 F.; harilAla gaudANI, "jAgezvara ziva paMcAyatana, dAvaDa', "nUtana gujarAta", tA. 7-2-65 tathA tA. 14-2-65 263. ja. aM. somapurA, nRhad zilpazAstra', bhA. 3, pR. 107 264. ejana, pR. 108-111 265. muni vizAlavijayajI, "zrIbhAriyAjI tIrtha, pR. 12-35; jayaMta vija che, uparyukta, pR. 20-21; ka. bhA. dave, uparyukta, pR. 50-53; STG, p. 159 266. CTG, Fig. 68 ra67. vizAlaviyajI, uparyukta. pR. 21-35, 84-119 kara68. vizAlavijayajI, uparyukta, pR. 36-47, 119-150; jayaMtavijayajI, upayukta, pR. 14-16, 53-57; STG, pp. 127, 139; CTG, Figs, 9, 18. 37, 46, 47, 62, 64, 65, 69; CSTG, pp. 35; 40, 41, 43; na. mU. semapurA, "zilparatnAkara', pR. 139 sAmenI pleTa - 269. STG, p. 155. 270. jayaMtavijayajI, "abdaprAcInajanalekhasaMdeha, (AbU, bhA. 2), pR. 3, ke lekhAMka 1, pR. 26, lekhAMka 51 ra71. ejana, pR. 19-20, lekhAMka 34; gumarAI, pR. 214 ra72. vividhatIrtha che. 40-46, pR. 26 3i. saM. 1378 (vi. saM. 1322)mAM thayela jIrNoddhAra saMbaMdhanA prazasti lekhamAM yugAdi deva(RSabhanAthanuM A maMdira vimale vi. saM. 1088 (I. sa. 1032)mAM karAvyAnI Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla , noMdha maLe che (abuMda prAcIna jaina lekha saMdeha, 5, 3, lekhAMka 1). padaramAM zatakanA keTalAye prabaMdhe, jemake rAjazekharasUrinA prakAza (. 121), purAtanapravadhasaMgraha (pR. 11), jinaharSanA vakratuNAcarita (jaisA saMI. pR. 210 Ti. 229) vageremAM vimalavasahInI sthApanAnuM e ja varSa batAvyuM che (madhusUdana DhAMkI vimalavasahInI keTalIka samasyAo." "svAdhyAya" pu. 9, aMka 3, pR. 353, pAdaTIpa 15). ra74. TAMkI, ejana, pR. 349 thI tathA juo maMdiranA taladazanano nakaze, pR. 3para sAme. 204. R. C. Parikh, Kavyanus'asana,' Vol. II, Introduction, p. CXLIX 276, jayaMtavijayajI, Aba, bhA. 1, pR. 83 ra77. saM. 1368(I. sa. 1311-1ra)mAM musalamAnoe AbunAM maMdira para je vinAza ve temAMthI A maMdira bacyuM nahi hoya ! musalamAnonuM AkramaNa dUra thatAM tarata ja maMdiranA mULa gabhArA ane gUDhamaMDapanuM samArakAma thayuM hovAnI saMbhAvanA che. tethI e baMne sArAM rahI gayAM hoya (AbU, bhA. 1, pR. 33). vimalavasahI pachI lagabhaga base varSe nirmANa pAmela luNavasahInAM paNa A baMne aMga sAva sArAM che, je e ja paristhitine nirdeza karatAM jaNAya che. zrI DhAMkIe niyuM che tema mULa prAsAdanA traNe bhadra gokhalAonI jUnI saparikara pratimAo hajI paNa enA mULa sthAne pratiSThita che eTale mULa prAsAda vimalamaMtrInA samayano ja che emAM saMdehane sthAna nathI. vimale zyAmazilAnA caityamAM pratiSThita karAvela asalI pratimA maMdiranA naiRtya khUNe AvelA bhADAgAramAM mojUda rahelI zyAmazilAnI AdinAthanI mUrti hovAnuM zrI DhAMkI mAne che (DhAMkI, upayukta, pR. 356-357), paraMtu upadezataraMgiNInA AdhAre zrI jayaMtavijayajIe vimale pratiSThita karAvelI bhUlanAyaka AdinAthanI mUrti dhAtumUrti hovAnuM tathA A mUrti saparikara pa1" UMcAInI hovAnuM jaNAvyuM che ane enI pratiSThA vi. saM. 1088 (I. sa. 1021) mAM jainanA mukhya cAra gacchanA AcAryonA hAthe thaI hatI (U. P. Shah, Holy Abu, p. 29). mULa caityamAMnI bhUlanAyaka RSabhadevanI hAlanI pratimA ArasanI che ne e I. sa. 13rara nA jIrNoddhAra-samayanI hovAnuM sUcavAyuM che (DhAMkI, uparyukta, pR. 3pa6). 28. DhAMkI, uparyukata, citra 1, pR. 360 sAme ra70. 14 mI-15 mI sadInA prabadhAmAM mUlavAyanI pratimA dhAtunI hovAnuM jaNAvyuM che (ejana, pR. 357, pAdaTIpa ra6). 280. A aMgenI vistRta carcA mATe juo DhAMkI, uparyukta, pR. 357-360 tathA pR. 36ra 281. purAtanagdhasaMgharu raMgamaMDapanuM nirmANa vimalanA putra cAhilane samape che (pR. 25). 3. umAkAMta zAhe A maMDapa tathA hastipAlA pRthvIpAlanI kRtio hovAnuM sUcavyuM . (Holy Abu, Intro., pp. iii-vi). Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16, su'] sthApatyakIya smArakA 282. jayaMtavijayajI, "AmU", bhA, 2, lekha na. 72 283. U. P. Shah. op. cit., p, V 284. DhAMkI, uparyukta, pu, 361 285. Holy Abu, Intro., p. iii, Fig. 23 286. DhAMkI, uparyukta, pR. 366 thI, citra 12 287. jayaMtavijayajI, AbU, bhA. 1, 6, 86-87 288. ejana, rR, 42 sAme citra na. 4 tathA citra na, 8 ane 15 289. ejana, citra 12, pR. 64, rI na. 13 290. ejana, citra 13, 18 (pR. 54), 19 (pR. 55-60) citra 21-25 (pR, 61-63), citra 26, pR, 65-67. derIna, 15; citra 27-28, pR. 67-69, derI na. 16; citra 29, pR; 73-77; derI naM. 29; citra na, 30, pR. 79; derI na. 46; pR. 7073; derI na', 19-20, ejana, citra 19, pR. 55-60 291, ejana, pR, 78, derI naM. 39-42 292. ejana, rR, 79, rI na. 47-45; pR. 8081, derI na 45 [ 509 293. CTG, Figs. 13, 14, 16, 20 24. vigata mATe jue, "AbhU", bhA. 1, pR. 86-87. 295. STG, Fig 240 296, CTG, Figs. 15, 17, 19 1297. emanI vigatA mATe jue "AbU", bhA. 1, rR, 1250128. 28. AKK, pp, 206 ff, pls. LVII-LXI; STG, pp. 162 f, Fig 229; AKK, pp; 166 f., pls. XXXI-XXXII; STG, 142 f., Fig 239; CSTG. Pp. 54 f. 199. Elliot, History of India, Vol. I, p. 127 30. jue Annual Report on Indian Epigraphy, 1954-55, No. 4, Appendix C; Ibid., 1968-69, No, 210 of Appendix D. 301. vigata mATe jue, jhiyAuddIna e, desAI, khaMbhAtanA I. sa. 1218 ne eka arabI lekha', "svAdhyAya", pu. 10, pR. 106-113, ARIE, 1967-68, No. D 145 303, gule, bhA, 3, lekha na. ra17; Epigraphia Indica,Arabic and Persian Supplement, 1961, pp. 12-16 (Pl. II 6) 304. Ibid., p. 19 (pl. V a). A lekha khuda-masjidanA daravAjA paranI dIvAlamAM kAtaravAmAM AvelA che. eTale tyAMnA ja che, khIjethI lAvavAmAM Avyo nathI. emAM zaMkAne koI sthAna na ja hAya. alabatta, imArata pahelAMnI hAya ane lekha pAchaLathI kotaravAmAM Avyo hoya e banavA joga che. paNa jemsa barjesa ane henrI kajhansa vagere (lagabhaga dareka prAcIna masjidanI jema) Ane paNa hiMdu athavA jaina madiramAMthI pheravAyA lakhe che. (Report on the Antiquities of Kaihiawad and Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510] solakI kAla Kachh, p. 141), paNa je samaye masjida baMdhAI tyAre gujarAtamAM hiMdu sattA hoI, rAjyanA junAgaDha jevA mahattvanA mathakanA maMdirane baLajabarIthI masjida banAvaDAvI mAnavAmAM Ave ema nathI. 305. ARIE, 1959-60, No. D, 1151. pAThanA vAcanamAM bhUla che, paraMtu nAma "vakI nahi paNa 'johara" che. 306, EIAPS, 1965, p. 3 (pl. I) 307. Ibid, p. 6 (pl,. IV a), p. 1 (PI, II) etc. 308. Epigraphia Ind-Mosletica, 1915-16, p, 16 (pl. IV a); EIAPS 1961. p. 8 (pl. Ib), p. 9 (pl. Ila); p. 16 (pl. III a), p. 17 (pl. III b), p. 20 (pl. IV), p. 20 (pl. V, b); Ibid, 1972, p. 3 (pl. I b); Ibid, 1965, p. 7 (pl. Iv b), p. 8 (pl., V); ARIE, 1962-63, No. D 39. caudamI sadInA trIjA dasakAnA eka dvibhASI zilAlekhanA saMskRta lekhamAM saMtanuM "ghorI' upanAma jovA maLe che (EIM, 1915-16, pp. 16 ff,). 310. EIM, 1915-16, pp. 16 tf, 311. maulavI muhammada abdujabbarakhAna, tajhakira-e-ali-e-dakana, pR. 203 312. islAmamAM sajIva vastuonuM AkRtIkaraNa ke nirUpaNa niSaddha hAI Ama karavAmAM AvyuM che. Ama A ImAratanuM pahelethI ja islAmI imAratanuM svarUpa hatuM e puravAra thAya che. 313, gujarAtanI muslima saltanata kAlanI masjidono mukhya kakSa AvA eka hAramAM goThavelA traNa ke pAMca maMDapo banelo che. rAjapUta kAlamAM paNa A zailI cAlu rahI hoya e banavA joga che. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 17 zilpakRtio zilpeza ke sthApatyeA para haMmezAM abhilekhe maLatA nathI ane zailInA AdhAre a kelA samayamAM dasa, vIsa ane pacAseka varSa sudhIne aMdAjI pheraphAra heAI zake che eTale ahIM dasamA saikAthI mAMDIne teramA saikAnA aMta sudhInI zilpa kRtienuM saMhAvalokana ApyuM che. sAla kIkAlIna zilpakalAnA keTalAka avazeSa hAlanA gujarAtanI sImAnI bahAra paNa maLe che. mAlava-vijaya pachI pAchA AvatAM siddharAje ratalAma pAse eka jINuM virUpAkSa zivama dira joI ane jIrNoddhAra karAvyo. A virUpAkSa ( hAla vilapAka ) zivamaMdiramAM A aMgenA prazastilekha paNa maThyA che. ane e prazasti paNa kavi zrIpAlaracita che. ujjananA vAkaNakare hamaNAM the|DA samaya para A prazasti ane madira zodhI kADhamAM che. 1 A ma Mdira para siddharAjakAlIna zilpasamRddhi che. jAleAragaDha( rAjasthAna )mAM pahADa upara kumArapAle badhAveluM jaina madira ane citoDagaDhamAM badhAveluM jaina maMdira hAlanA gujarAtanI sImA bahAra rAjasthAnamAM che. Ama seAla kIkAlanAM zAnA--gujarAtanI sAlakIkAlIna zilpakalAnA--abhyAsamAM gujarAta, mALavA temaja rAjasthAnanAM samakAlIna zio ane sthApatyeAnA abhyAsa karavA Avazyaka che. sAMskRtika dRSTie bhASA temaja kalAnAM kSetromAM gujarAta ane rAjasthAnanuM temaja mALavAnA gujarAta bAjunA sImApradezanuM eka sAMskRtika ekama banyuM hatuM eTale A samayanI bhASA, kalA ke saMskRtine, zrI umAzaMkara jozIne gamatA zabdomAM, "mAru-gura" e nAma Apavu. yeAgya che. prakhyAta zilpIe, sthapatio, citrakArA, gAyakA, vAdA ke nRtyakArA A AkhAya pradezamAM ghUmatA. zilpakRtiomAM judA judA nAnA prAdezika vibhAgeAnI rahIza prajA ke jAtionI vezabhUSA temaja zArIrika bAMdhAnI chAyA avasya paDe eTale e dRSTie A kAlanAM zilpeAnI prAdezika viziSTatAone kAraNe bhaviSyamAM uparaulIo(substyles)nA nAnA nAnA peTAvibhAga pADI zakAya, paNa sAmAnyapaNe eka ja sAMskRtika dhArA rahevAthI A zilpakalAne paNa eka ja prakAranI kalAzailI tarIke rajU karI zakAya. vaLI lagabhaga sADA traNaseA Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512] solaMkI kAla [x, varSanA A meTA gALAnI rolaMkIkAlIna zilpakalA paNa AkhA selaMkIhAlamAM ekasarakhI nathI, emAM paNa caDatI-paDatI najare paDe che. samakAlIna prajAjIvanane kalAkSetre ke sAhityakSetre-samagra sAMskRtika kSetro-paDaghe paDate hevAthI, selaMkIkAlanI kalAmAM paNa gujarAtamAMnAM zAMti, azAMti, samRddhi, saMkaTa vagerene paDagho paDe che. dAkhalA tarIke, udayamatinI vAvanAM karNa devakAlIna zilpamAM naranArInI AkRtio kAMIka nabaLI dekhAya che, jyAre siddharAja ane kumArU pAlanA samayamAM zilpo ke citromAM naranArI vadhu sazakta ane khAdhepIdhe sukhI dekhAya che. kalAnA abhyAsamAM paNa etihAsika dRSTibiMdu rAkhavuM ane tatkAlIna rAjakIya tathA sAMskRtika ItihAsane barAbara khyAla rAkhavo jarUrI che. solaMkIkAlanAM zilpa ane sthApatya vize ghaNuM lakhAI gayuM che. A kAlanAM Azare eMzI jeTalAM maMdira, killAo, taLAvo, vAvo vagere sthApatya nA temaja seMkaDe zilpanA avazapa maLe che. hamaNAM thoDAMka varSothI DokaTara harilAla gaudANIe DAM vadhu selaMkIkAlIna sthApatyo temaja zilpo zodhI kAyAM che. dakSiNa gujarAtano pradeza A dRSTie barAbara tapAsA nathI, paNa DAMgamAM, AhavAmAM, lekala borDanI ophisanA kaMpAunDamAM A lekhake solaMkIkAlanI kalAnA zilpayukta thAMbhalA vagerenA avazeSa DAMka varSa upara joyA hatA. samagra gujarAtamAM A kAlanA avazeSa Thera Thera paDyA che. DuMgarapura temaja vAMsavADAnA pradeza mULa gujarAtI bhASAvALA gujarAtamAM pahelAM hatA, have e rAjasthAnamAM bheLavelA che, chatAM emAMnAM artheNa vagere sthAna khAsa noMdhapAtra che. evI ja rIte, Abu pAse zirohI rAjayanI rAjyabhASA paNuM gujarAtI hatI. e zirehI riyAsatanAM aneka gAmomAM, abudAcala AsapAsa mAdhopura-mAdhavAjI Adi sthaLomAM, Abu pAse jUnI caMdrAvatI nagarImAM, mAravADanI jaina paMcatIthI mAM, nADela nADalAI ghANerAva Adi pradezamAM, sAdaDI rANakapura sevADI pAlI Adi rAjasthAnanAM gAmo tathA zaheramAM ane pAkistAnanI sarahada pAse kirAtu kirAtapa Adi sthaLoe, bhinnamAla pAse jAlera najIka survaNagiri para, vagere aneka sthaLoe solaMkIkAlIna zilpa tathA sthApatyanA avazeSa maLe che. gujarAtanAM solaMkIkAlIna zilmamAM mukhyatve hiMdu tathA jaina dharmanI mUrtio maLe che. hiMdu zilpamAM zaiva tathA vauSNava saMpradAyanAM zilpa, sUryapUjA Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 su] zilpakRtio [ 513 2 tathA zaktipUjAne lagatAM zikSpo, eka ja sthAnamAM sAthe sAthe maLe che; jemake meDherA, pATaNa vagere sthaLee maMdiranI dIvAla para, ja dhApara, dikpAlAnI smRti, surasuMdarIo-apsarAonAyikA, uparAMta je te saMpradAyanAM mukhya devadevIe, ane naratharamAM paurANika AkhyAyikAo-kathAe AdinA prasa MgonAM. AmAM ghaNI vakhata tatkAlIna prajAnuM sAMskRtika jIvana jovA maLe che. maMdiranI temAM, ghUmaTAnI nIce judI judI bhAtanAM, samatala vitAnemAM sUkSma kArIgarIvALI padma AdinAM temaja bhaumitika tathA keTalIka vakhata dhArmika kathAprasa MgeAnAM, ane thAMbhalA upara kIcakA, vitAnA ane dhUmaTAnA cheDe devadevIo ke apsarAonAM zilpa, thAMbhalAenI cAre bAjue phUlavela AdinI AkRtie ke devadevIe AdinAM zilpa vagere maLe che. vimalazAhe Apu upara AdinAthanuM jaina ma Mdira bAMdhAvyuM tyAre e maMdiranA nirmANa mATe mATe bhAge cadrAvatInA kArIgarA AvyA haze. A caMdrAvatInAM suMdara sthApatye temaja zilpo mATe bhAge nAza pAmyAM AjubAjunAM gAmAmAM veravikhera thaI taNAI gayAM, khAnagI saMgraheAmAM temaja paradeza vecAI gayAM, chatAM evI uttama manahara kArIgarInA namUnArUpa eka tIrthaMkara-pratimA sviTjharlaeNnDamAM jhuricanA myujhiyamamAM jovA maLI. A myujhiyamanA daphtaramAM A pratimA cadrAvatInI che eneAMdha sacavAI hovAthI caMdrAvatInI zilpakalAno khyAla lAvI zakIe chIe. cAmuDAnI eka su Mdara pratimA keTalAMka varSoM upara e samayanA saMyukta muMbaI rAjyanA DipArTamenTa oNpha ArkiyolojI eNnDa ArkAivjhanA uparI Do. pI. ema. jozInI muMbaInI oNphisamAM hatI. A cAmuMDA tathA jhuricanI jaina pratimA dasamI sadInA aMta bhAgamAM ke agiyAramI sadInI zarUAtamAM mUkI zakAya tevI che. kacchanA kerA ane koTAyanAM zilpa tathA sthApatyane rAjasthAnamAMnA jagatanA aMbikA mAtAnA maMdiranAM zilpa temaja sthApatya sAthe ghaNA najIkanA sabaMdha che, je sUcave che ke rAjasthAna ane gujarAtanI sAMskRtika pravRttio ekameka sAthe gADha rIte saMkaLAyelI che. kerAnA ma`diranI bahAranI dIvAla paranA tathA kATAyanA madiranA zilpa(paTTa. 33, A. 74)ne moDherAnA sUryamaMdiranI dIvAla paranI apsarAe-surasu darIe-nAyikA sAthe sarakhAvavAthI alaMkAronuM sAmya najare paDaze, moDherAnA sUrya maMdiranAM zilpe| (paTTa. 17, A. 47) ane vimalavasahInAM mULa zipeA (paTTa. 28, A. 6) sarakhAvavAthI be vaccenAM sAmya ane taphAvata spaSTa thaze. Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514] selaMkI kAla [pra. mUlarAjadevanA samayanI pATaNanI vinAyakanI (5 28, A.65) suMdara pratimA ahIM rajU karI che. khaMDosaNanA samakAlIna viSNumaMdiranI nRsiMha, varAha ane viSNunI mUtio saMDeranI e ja devatAonI mUrtio sAthe sarakhAvavA jevI che. bhImadeva 1 lA(I.sa. 1022 thI 1066)nA samayathI sthApatyamAM solaMkI zilI viziSTa rIte vikasita thayelI najare paDe che. zilpomAM paNa prabhAsapATaNa (paTTa 32, A. 75-76; paTTa 33, A. 78; paTTa 34, A. 82) ane pAlitANAzatruMjayanAM lagabhaga I. sa. 1915 mAM iMglenDa pahoMcelAM (hAla laMDanamAM vikaToriyA ane AlabarTa myujhiyamamAM sacavAyelAM) zi95 potAnI AgavI bhAta darzAve che. bhImadevakAlIna, delavADA-Abu para vimalazAhe baMdhAvelI, vimalavasahikAnAM mULa zilpa bahu ja thoDAM bacyAM che. enI zilI prabhAsapATaNamAM bhImadeve baMdhAvelA somanAthanA maMdiranAM zilpanI zailIthI kaMIka judI paDe che. AnuM kAraNa zodhavuM rahyuM, paNa eka saMbhava e che ke solaMkIkAlIna saurASTranAM maMdiranAM zikhara je judI bhAta pADe che te parathI lAge che ke saurASTramAM prAcIna samayamAM AvelI zaka vagere jAtionI kalAzalIne vArase saurASTramAM lAMbA vakhata sudhI jaLavAI rahyo haze ane tethI amuka prakAranI prAdezika viziSTatAo zilpa temaja sthApatyamAM pravezI haze. vaLI bIje saMbhava e che ke somanAthanA zivAlayane mahamUda gajhanIe bhaMga karyA pachI AsapAsanA hiMdu rAjAoe ane prajAe e maMdirano jIrNoddhAramAM bhAga lIdho haze ane tethI emAM sevA ApanAra zilpIo paNa judI judI prAdezika paraMparA dharAvanAra haze. A mAnavAnuM kAraNa e che ke bhImadevakAlIna semanAthanAM zilponI zilIne maLatI zailInAM zilpa mAravADamAM kirADu(kirAtakUpa)nAM maMdiromAM che ane kirAnAM ane bhImadevakAlIna somanAthanAM zilpomAM zilpazalInAM amuka lakSaNa paratve sAmya hAI bhImadevanI rAjakIya asara nIcenA bhinnamAlane A pradezamAM gujarAta-saurASTranI eka ja kalA vikasI athavA te kirAtune zilpIoe somanAtha maMdiranA navanirmANamAM rasa lI. kirAnAM upalabdha zilpa moTe bhAge bhImadevathI uttarakAlIna che chatAM tyAMnA zi9pIonI e paraMparA hoI zake. trIje ane kadAca vadhu saMbhavita vikalpa e paNa hoI zake ke somanAthanI zilpaparaMparAvALA zilpIoe kirAnAM maMdira bAMdhavAmAM bhAga lIdho hato. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM] zilpakRtio [515 A zilpamAM jhINI lagabhaga goLa ane kIkI vinAnI AMkho khAsa najare tarI Ave che. sAmAnya rIte solaMkI kAla ane sArA pazcima bhAratanI madhyakAlIna zailImAM lAMbI aNiyALI AMkhe kIkI sahita ketaravAmAM Ave che. bIjuM agiyAramA saikAnAM A zilpomAM sajIvatA-cetana dhabake che. aMgapratyaMga jaDa karelA mApanAM, kavacita beDoLa paNa nathI. kalAmAM haju prANa che, sarjakazakti che. zarIrane bAMdhe taMdurasta hovA chatAM e eka prakAranI komalatA-mArdavanuM tattva dharAve che. bhImadevakAlIna semanAthanAM zipinI AkRtio jovAthI uparanuM vidhAna samajAze. AnI sAthe jhIMjhuvADAnI siddharAja samakAlIna devI(paTTa 34, A. 80)ne maDherAnAM zilpa (5 17, A. 46) sAthe sarakhAvI jevA bhalAmaNa che. dasamA saikAnA madhya ke aMtabhAganAM ane agiyAramA saikAnAM zilpomAM rAjasthAna(mevADa)mAM AvelA jagatanA aMbikAdevInA maMdiranAM zilpa tathA kacchamAM kerA ane kaTAya(paTa. 32, A. 74)nAM zilpa jevAthI temanAthanI bhImadevakAlIna zilpakalAne bheda spaSTa thaze. moDherAnA sUryamaMdiranI lagabhaga samakAlIna dhiNejamAMnA vyAghezvarI(khamalAI) mAtAnA maMdiranA karNabhadra paranI devIonI mUrtio suMdara che ane merAnA gUDhamaMDapanAM zilpa sAthe sarakhAvavA jevI che. I. sa. 1032 mAM baMdhAyelA AbunA vimalavasahI jaina maMdiranAM samakAlIna maMdira che delavADAnA jaina derAsara pAsenuM jagannAthamaMdira ane Abu paranuM acalezvara mahAdevanuM maMdira. jagannAtha maMdiranI jaMghA para haju keTalAMka suMdara tatkAlIna zilpa che. uttara gujarAtamAM delamAlamAM liMbAjI mAtAnA maMdiranAM zilpa bhImadeva 1 lAnA samayanAM che. dikapAla apsarAo tApasa vagerethI maMDita aMdhAnAM zilpa temaja gekhamAMnI mahiSamardinI, durgA ane cAmuMDAnI mUrtio agiyAramA saikAnI zilpakalAnA abhyAsIone mATe khAsa beMdhapAtra che. agiyAramA saikAnA pUrvArdhamAM baMdhAyelA saMDeranA zivamaMdiranI jaMdhA paranAM zilpa jeke moDherA jeTalAM AkarSaka nathI chatAM A maMdira paranI mahiSa Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516] selaMkI kAla [pra. mardinI, zItalA, hanumAna, gaNeza AdinI mUrtio noMdhapAtra che. A maMdiranuM lagabhaga samakAlIna ane kadAca saheja jUnuM maMdira saurASTramAMnuM mULa mAdhavapura-DanuM maMdira enI eka nAnI chatamAMnA nAgadamananA zilpa mATe jANItuM che. A samayanI kheDabrahmAnA paMkhanAtha mahAdevanA bhadra paranA gokhamAMnI nRtya karatA zivanI suMdara mUti noMdhapAtra che. | mULa vimalavasahInAM zilpa bahu ja thoDA pramANamAM bacyAM che. A maMdiramAM devakulikA kramAMka 21 mAM ArasanI aMbikAnI mUrtinI sAthe e ja devInI eka suMdara dhAtupratimA cheka (paTa 31, A. 71 ). A pratimA vimalamaMtrInA samayanI ke kadAca enAthI kaMIka jUnI-dasamA saikAnA uttarArdhanI che. solaMkI kAlanI dhAtukalAne A eka ati suMdara namUne che. vimalazAhanA samayamAM banelA A maMdiranAM suMdara zipomAMnA ekamAM nArIdehane bhanetara rIte kaMDArela che. AMkho ketaravAnI Dhaba bhImadevakAlIna prabhAsanAM zilpanI yAda Ape che. A zilpamAM pahelAMnI kalAzailInI suMdara khUbIo, UrujAlaka alaMkaraNa, viziSTa prakArane bAjubaMdha, suMdara mukhabhAva ane ghaDatara jaLavAI rahelAM che. aMgonuM lAlitya, sapramANatA vagere haju jovA maLe che. bAramA, teramA ane caudamA saikAomAM vadhatI nara ke nArInA daMDanI jaDatA-akaDAIne badale haju zilpamAM cetana, sajIvatA ane bhAvAlekhana najare paDe che. bhImadeva 1 lA nA samayamAM, vi. saM. 1088 mAM, vimalazAhe A maMdira baMdhAvI pratiSThA karI. e ja bhImadeve seminAthanA maMdiranA bhaMga pachI baMdhAvelA gaNutA somanAthanA maMdiranAM zilpa I. sa. 1032 AsapAsanAM ke saheja pAchaLanAM che. bhImadeva 1 lA (I. sa. 1022 thI 1066)nAM samakAlIna somanAthanAM zilpa ane kirADunAM zipanI keTalIka ekasarakhI lAkSaNikatAnI carcA karatAM enA khulAsArUpa keTalAka vikalpa ApaNe joI gayA. AmAMnA chellA vikalpane anumodana Ape tevAM zilpa pAlitANA-zatruMjayathI laMDana pahoMcelAM hAla vikaToriyA eNnDa AlbaTa myujhiyamamAM sacavAyelAM che. AmAMnAM keTalAMka zilpa bhImadeva 1 lAnAM samakAlIna hoI zake, paNa moTA bhAganAM zilpa bhImadevathI pUrvakAlIna ane dasamA saikAnAM ja gaNavA paDe tevAM bhavya ane suMdara che. AvA namUnAomAMne eka teraNanI kebI moTI kamAnane khaMDita bhAga che. enA bahAranA cheDA paranI bhAta, je vAla-jyoti-nI sUcaka che tevA lagabhaga 6 ThThA saikAthI zarU thayelI gujara-pratIhAra kAlamAM ghaNuM apanAvAyelI svarUpe kramazaH zeDo Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM ]. zilpakRtio pi17 pheraphAra pAmatI cAlu rahelI, dasamA saikAmAM AvA viziSTa rUpe cAlu rahe che. A saMgrahamAMnuM eka bIjuM zilpa je koI hiMdu maMdirane eka bhAga hatuM, temAM jamaNI bAjue siMhavAhanA caturbhuja devI (kSemakarI ?) beThelI che ane enA DAbI taraphanA ardhabhAgamAM nRtya karatA keImeTI uMmaranA dADhImUcha yukta nartaka sAdhunI AkRti katarelI che. devInA mastaka upara kezakalApanI dhamilaracanA sUcave che ke A zilpa bhImadeva 1 lAne samaya karatAM purANuM ane vAstavika rIte dasamA saikAnuM che. devInI mUti karatAMye vadhu ramatiyALa te pelI nartakanI AkRti che. devadevIonI akaDAI AmAM nathI. A saMgrahamAMnAM AvAM bIjAM suMdara zilpa vikaToriyA enDa AlbaTa myujhiyamamAM sacavAyela che. AvI sAva nAM ke ane vAdakanI AkRtio pAvAgaDhanA lakulIza maMdiranA khaMDiyeramAM paDelI che (paDha 20, A.53). pAvAgaDhanuM A maMdira paNa dasamA saikAnuM paramAranI ane mALavAnI kalAnI asaravALuM che. A maMdiranI bAjumAM ja pahelAM enAM zilpamAM zivapArvatIpariNayanI kalyANasuMdara pratimA (paTTa. 31, A. 73) che. (gujarAtamAM AvI bahu pratimAo jANatI nathI.) AmAM pArvatInA mastaka paranuM kezaguMphana AgaLa varNavela kSemaM karInA jevuM che. AvA "dhamilane dAkhala akoTAmAM maLelI, saMvata 1006 mAM droNAcArye bharAvelI, dhAtunI jena tritIrthika pratimAnI yakSI aMbikAnI nAnI ane suMdara AkRtimAM maLe che. moTerAnI asarAnI AkRti e paNa A prakAranuM kezaguMphana dharAve che. A zilpane zrI. DhAMkIne dasamA saikAnuM gayuM che. zilpa moTerAmAM kyAMthI maLyuM ane kayA maMdira para hatuM e spaSTa thayuM nathI, paNa lAge che ke moTerAnA sUryamaMdiranI bAjumAM purAtatva khAtAe zarU karela zilpasaMgrahanA nAnA myujhiyamamAM A sacavAyeluM haze. A philmanI kataraNI tathA enA uparanI caityagavAkSanI racanA vagere jotAM moTerAnA e sUryamaMdira paranI AvI bIjI aneka asarAo-nAyikAo-surasuMdarIonAM zilpomAMnuM A zilpa paNa hovA saMbhava che. moDherAnA keI jIrNoddhAramAM A zipa enA mULa sthAne keI kAraNathI mukavAnuM rahI gayuM hoya athavA pAchaLathI chUTuM paDayuM hoya to navAI nahi. dasamA saikAnI A AkRti sAthe moDherAnI alasAnAyikA sarakhAvavA jevI che. e zilpa paNa kalAkaulInI daSTie dasamA saikAnuM che. moDherAnA sUryamaMdira paranuM IzAna-dikpAlanuM suMdara zilpa enuM suMdara ghaDatara, manahara bhAvapUrNa rekhAkRti, judA judA alaMkAro ane bAjumAMnA nAnA gaNa (!) ke sevakanI AkRtinI daSTie spaSTa rIte dasamA saikAnuM ja che. dasamA saikAnI gujarAtanI kalAmAM Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518] solaMkI kAla [pra. gujara-pratIhAra, cApaTa, rASTrakUTa, dakSiNa caulukyo, paramAra vagerenI bhinna bhinna asaravALAM zilpa maLe che. A saikAnAM zilpamAM zarIrasauSThava, dhabakatuM cetana, ane mukhabhAvanuM vaiziSTa jovA maLe che. alaMkAranI pracuratA, zArIrika jaDatA ane beDoLapaNuM haju zilpanA saudaryane vikRta karatAM nathI, tema taddana ochA alaMkAra paNa nathI. prajA hRSTapuSTa ane samRddha che. A samayamAM keTalAMka zilpa ahIM namUnArUpe rajU karyA che. mahisAnAM I.sa. 900-75 vacce thayelAM zimAMnI eka AkRti, je kadAca brahmAnI mUrti sAthenI sAvitrInI haze, tene A sAthe sarakhAvavA jevI che. e ja rIte dasamA saikAnA aMtabhAganI nagarAnI brahmAnI mUrtinI pArzvanI sAvitrI (!) tathA satya athavA dharmanI zilpakRtio che. pArevA paththara mAMthI ghaDelI, ghUMTaNa nIcethI bhagna thayelI, uttara gujarAtamAM hArIja pAse bahucarAjImAMthI maLelI, vaDodarA myujhiyamamAM varSothI surakSita, gujarAtanI eka alabelI viSNupratimA AvelI che. A pratimA cApa kaTacAvaDAonA amalanA aMtabhAganI hoI zake. dasamA saikAnI lADelanI saptamAtRkAonI mUtio, saMbhava che ke, paramAronI asaravALI heya. temaja lADalathI vaDodarA myujhiyamamAM ANelI bhauravanI pratimA ArasanI banelI che. dasamA saikAnI ane e pachInI banelI keTalIka suMdara jaina pratimAo lADelanA jaina maMdiramAM temaja amadAvAdamAM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM surakSita che. dasamA saikAnAM zilpAmAM mAMDala pAse jIrNa avasthAmAM paDelA kuberanA maMdiramAMnI kuberanI mUrti che (paTTa 29, A. 67) temaja siddhapura taraphanI vaDodarA myujhiyame ceDAM varSa upara kharIdelI kuberanI pratimA (paTTa 31, A. 72) paNa dhyAna kheMce che. pATaNanI vinAyakanI UbhI pratimA dasamA saukAnI eka AkarSaka zilpakRti che (pada 28, A. 65). pATaNanA mUlezvara maMdiranA bharanA gokhamAMnI zivapratimA (paka 30, . 69) paNa A ja paripATInI che. dasamA saikAnA uttarArdhanI, nIcenA bhAgamAM tatkAlIna lipimAM "nArAyaNa" evuM nAma kerelI, viSNunI nArAyaNa svarUpanI murti 8 e tatkAlIna mahAgurjara" zailInI, cAvaDAonA amalanA aMtabhAganI zailInI gaNuM zakAya. A zilpa mUlarAjanA vakhatanuM hoya te paNa e vakhate selaMkI kAlanI viziSTa kalA eTalI pAMgarI nAha hoya ane cAvaDAonA amalamAM dasamA saikAmAM A zilI pracalita haze ema mAnI zakAya. seminAtha pATaNanA khedakAmamAM maLelI tabakkA 1 nI eTale ke upalabdha zilpastaramAM sauthI jUnA staranI, mUlarAjadevanA samayanI dasamA saMkAnI gaNAtI khaMDita devIpratimA paNa A ja prakAranI che. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM zilpakRtio [519 pATaNamAM pUjAtI brahmAnI eka suMdara pratimA (paTTa 29, A. 67) dasamA saikAnA aMtabhAganI bhImadeva 1lAnA samayathI kaMIka pahelAMnI che. A pratimA gujarAtanI brahmAnI pratimAomAMne eka utkRSTa prakArane ane A selaMkI kAlane paNa eka AkarSaka suMdara namUno che. thoDAMka varSo upara vaDodarA myujhiyame eka vepArI pAsethI ArasanI eka suMdara tIrthaMkara-pratimA kharIdI che. vepArIe jaNAvyA mujaba e siddhapura taraphanI che. lAlanAM zilpa jotAM A pratimA e taraphanI paNa hoI zake. uttara gujarAtanI che eTaluM to cokkasa mAnI zakAya. paganI nIcenA vizvapadmanI nIcethI pIThane tamAma bhAga khaMDita hovAthI lAMchananA abhAve A pratimA kyA tIrthakaranI che e kahI zakAya nahi, paNa dasamA saMkAnAM jaina zine A eka suMdara namUne che. paga pAse beThelAM zrAvaka ane zrAvikA, je kadAca A pratimA bharAvanAra haze, temanI kRtionuM ghaDatara khAsa dhyAna kheMce tevuM suMdara ane UMcI keTinuM che. kAyotsarga dhyAne UbhelA tIrthakaranI chetInI racanA, khAsa karIne DAbA sAthaLa upara kheMcelI pATalI athavA paJsaka vastranI racanA rAjasthAna tathA gujarAtanI A ane A pahelAMnA samayanI viziSTatA che. sAbarakAMThA jillAmAM mAlapura pAse "kalezarInI nALa nAmathI oLakhAtA sthaLe eka prAcIna suMdara maMdiranA bhagnAvazeSa paDelA che, jemAMnAM zilpa gujarAtanA dasamA saikAnI kalAnA utkRSTa namUnA che.10 AmAMthI dipAla idranI dvibhuja AkRtinuM zipa ahIM (paTTa 30, A. 70) ApyuM che, kalezarInA maMdiranI UrdhvajadhA paranuM eka zilpa paNa AkarSaka che. dasamA saMkAnA aMtamAM ane agiyAramA saikAnA pUrvArdhamAM mUkI zakAya tevAM ArasapahANanAM thoDAMka suMdara zilpa kapaDavaMja pAsenA tailapurathI varSo pahelAM maLelAM te hAla muMbaInA prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM surakSita che.11 uparanAM judAM judAM ghaDatara ane alaMkAyukata dasamA saikAnAM zinA abhyAsa pachI have gaMgAnuM eka zilpa joIe (paTa 33, A 77.). A zilpanuM mastaka temaja paganA bhAga khaMDita che. moTA matsya para beThelI gaMgAnI sAkaDI keDa ane zarIranA judA judA aMgenA khUNA pADatI rekhAovALuM, alaMkAnA ghATa ane suMdara zarIra ghaDataranI dRSTie dasamA saikAnA uttarArdha mAM mUkI zakAya evuM, paNa chAtI ane kamaranA bhAganI racanAmAM joradAra khUNuM pADatI rekhAomAM rajU thayela che. agiyAramA saikAnAM keTalAMka laghucitronI yAda Ape tevuM lagabhaga manuSya kadanuM eka suMdara zilpa vaDodarA myujhiyamamAM ghaNAM varSothI surakSita che. A zilpa Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para0 ] sAlakI kAla [pra. vaDodarA pAsenA daMtezvara ke DabhAImAMthI AveluM che. myujhiyamanA rajisTaramAM ene DabhoInA zilpa tarIke nAMdheluM che. lagabhaga AvI jarIte beTheluM eka madhyakAlIna zilpa sAranAtha myujhiyamamAMnuM zrI dayArAma sAhanIe emanA sAranAtha myujhiyama keTalAgamAM varSo pahelAM prasiddha karyu hatu..12 kalAnI dRSTie vicArIe te suMdara aMga pratyaMga vALI gaMgA ane enA gaLAnA hAranuM jhINavaTabharyu" kAtarakAma A zilpane sajIva ane AkarSaka banAve che. A rIte kheDelI devI dvArazAkhA paranI gaMgA nadInI AkRti nA hoya ane maMdiranA kaI anya bhAgamAM jaDelI gagA nadInI nahi paNa matsyavAhanA koI anya devInI AkRti paNa hoI zake. DabhoInA killAnA keTalAka bhAge| para AvA meTA kadanAM bhaga suMdara zilpa jaDelAM che (paTTa 11. A. 39) tevI ja rIte Azilpa paNa killAnA keI daravAjAnA bhAgamAMnuM heAI zake. sAthe e paNa sa`bhava che ke vaidyanAthanA mULa maMdiramAMnu (nahi ke pAchaLanA jIrNoddhAramAMnu) A zilpa hoya. game tema hoya, paNa gujarAtanI kalAneA A eka bhavya ane alpaprasiddha viziSTa prakArane namUne che. vijApura pAse maLelAM mAhezrvara mahAdevanAM prAcIna zilpe| paikI dasamA saikAnI ezAnI dikpAlikAnuM zilpa prasiddha che. chapAyelA phoTo spaSTa nathI chatAM lekhamAM ApelA A zilpanA samaya yogya che. AyudhA spaSTa nathI tethI emAM ApelI ALakha ahIM svIkArI lIdhI che.13 zAmaLAjI pAse harizcaMdranI cArInA nAmathI eLakhAtA sa MbhavataH devImaMdiranI AgaLanA tAraNanAM zilpa paNa dasamA kAmAM mUkI zakAya tevAM che.14 rADAthI ANelI, vaDAdarA myujhiyamamAM surakSita eka sUrya pratimA paNa dasamA saikAnI lAge che.15 A saikAmAM banelI keTalIka jaina dhAtupratimAo dhyAna kheMce che. khAsa karIne kaDImAM sadharAyelI pArzvanAthanI eka tritIthI noMdhapAtra che. A pratimA pAchaLa eka lekha che, je mujaba A pratimA bhRgukacchanI mUlavasatimAM nAgedrakulanA pAzri lagaNie zaka savat 910= I. sa. 988 mAM padharAvI hatI. Aje A pratimA kaDImAM nathI, amerikAnA eka ANItA myujhiyamamAM geAThavAI gaI che. tIrthaMkaranI gAdAmAM ane enI nIcenA padma vageremAM cAMdInA jaDataravALI kaMIka ghasAI gayelI A pratimA tatkAlIna gujarAtanI dhAtukalAne eka utkRSTa namUnA che. tItha karAnI eka bAjue sarasvatInI UbhI AkRti che. bIje cheDe vidyAdevI kereTacA UbhI che. tenI nIce abikA yakSInI beThelI AkRti che. yakSanI mUrti khaMDita thayelI kheAvAI gaI che. madhyamAM birAjelA pArzvanAthanI mukhAkRti saumya ane suMdara che. pratimAmAMnI sa` AkRti, mastaka pAchaLanI Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 su* ] zilpakRtio [para1 nAgaphaNA ane enI upara tritra vagerenI goThavaNI viziSTa kalAmaya rIte karI kalAkAre nayanAbhirAma mUrti bharelI che. akATAnA dhAtupratimA saMgrahamAMthI dasamA saikAmAM mUkI zakAya tevI keTalIka jaina pratimAe che. temAM bharUcanI pAdhi llagaNi-pratiSThita zaka sa Mvata 910 vALI pratimAnI racanA sAthe ghaNuM sAmya dharAvatI paNu, enAthI kaMika prAcIna zailInI eka pratimA bhAla(ke mAlA)suta raMgaTe banAvaDAvelI che, jene dasamA saikAnI zarUAtamAM mUkI zakAya.16 gujarAtanA keTalAka bhAge| para rASTrakUTane adhikAra hato tyAre rASTrakUTonI Azrita kalAnI asaravALI keTalIka pratimAo bharAyelI. tevI eka nAnI pArzvanAthanI tritIthI tathA khIja eka nAnI pArzvanAthanI yA--yakSI sahitanI pratimA paNa akATAmAMthI maLI che.17 A sivAya bhinna pArekhanI putrI zaraNikAe karelA deyadharmanA lekhavALI RSabhanAthanI sevIsI, akoTAmAMthI maLelI, dasamA saikAnA madhya bhAganI I. sa. 960 AsapAsanI,18 temaja droNAcAya -pratiSThita suMdara tArayukta19 Adi nAthanI cha-tIthI khAsa noMdhapAtra che. A sAthe saMvata 1088(I.sa. 1091-32)mAM mahattama cacca ane sajjane bharAvelI su Mdara kalAmaya tArayukta. vasaMtagaDha(jUnA sirAhI rAjya)mAMthI maLelI pArzvanAthanI chatIthI pratimA sarakhAvavA jevI che.20 akoTAnI cadrakulanA, meDha gacchanA niTa zrAvake padharAvelI teArayukta aSTatAki pratimA dasamA saikAnA aMta bhAganI che.21 cAmuMDa ane durlabharAjanA samaya(I sa. 997-1024)mAM cokkasapaNe mUkI zakAya tevI ane agiyAramA saikAnI zarUAtanI ja zilpa-zailIne khyAla ApI zake tevI ArasanI eka lekhayukta suMdara pratimA zatru Mjaya upara dAdAjInI derImAM mULa gabhArAnI bAjumAMnI eraDImAM che. zrI puDeMDarIka gaNadharanI A mUrtinA upalA kha`DamAM puDarIka svAmI che. eka meTA kamaladaMDa para kamala upara gaNadhara pu'DarIka padmAsane beThA che. nIcenA khaMDamAM eka AcAya, vacce vaNI ane sAme ziSya che. pITha upara lekha saMskRtamAM che temAM jaNAvyA mujaba vidyAdhara kulanA mahAna jaina zramaNa zrI saMgama siddhamuni,jemaNe sa. 1064 mAM ahA' anazana ane salekhanApUrvaka deha cheDelA temanA smaraNArthe A pratimA koI zreSThIe bharAvI che. sa, 1064 I. sa. 1008)mAM banelI A suMdara smRti seAlakAkAlIna zilpanA itihAsane eka agatyatAmA N sUcaka sta Mbha che.22 A ane A pachInI ghaNI mUtie gujarAtanAM sAlakIkAlIna nAmazeSa maMdiranA avazeSa hoya tema jaNAya che.23 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parara) selaMkI kAla Tjha, agiyAramA saikAnAM zilpa jeone samaya jANItuM che, temanI oLakha ApyA pachI dasamA saikAnAM zilponI carcA karI che tene lAbha e che ke jemane samaya nizcita che tevAM zilpo ane teonI zailInI madadathI jenA samaya mATe keI lekha Adine AdhAra na hoya tevAM zilpone anya zilpa tathA zailI sAthene pUrvApara saMbaMdha zodhI kADhavo sahele paDe che. kheDabrahmAnuM paMkhanAthanuM zivAlaya 24 ane devInuM jIrNa maMdira agiyAramA saikAnAM che. paMkhanAthanA zivAlayanI dIvAla paranA gokhamAMnI naTeza zivanI suMdara mUti (paTTa. 34, A. 81) gujarAtanI naTeza zivamUrtiomAM eka beMdhapAtra suMdara mUrti che. enI sAthe somanAthanI prabhAsa pATaNanA myujhiyamamAMnI zivamatio (paTTa 32, A. 76; paTa 34, A. 81) sarakhAvavI jarUrI che. emAM zivanuM zarIra vadhu paDatuM taMga ane chAtInA bhAgano vaLAMka temaja nRtya karatA zivanuM pArSadarzana e enI viziSTatA che. aNiyALuM nAka, tIkSaNa vaLAMka ane khUNA pADatI rekhAo sUcavatI aMgabhaMgI vagere pazcima bhAratIya ane gujarAtI citrakalAnI viziSTatAo ahIM zilpamAM paNa najare paDe che. zivanI bAjumAM e ja phalaka para katarelI gaNapatinI mUrti paNa seMdhapAtra che. prabhAsa pATaNanA myujhiyamamAM saMgharelI zivanI bIjI kRtiomAMnI aSTabhuja zivanI muti saMbhavataH somanAthanA ja maMdiranI, paNa bAramA saikAnI lAge che. karNadevakAlIna udayamatinI vAvanA zilpane namUne (paka. 12, A. 37) ahIM rajU karyo che. siddharAjanA amalanuM jUnuM maMdira vAlamanuM zrIkRSNa maMdira che.25 A maMdiranI vedikA paranAM ane maMDovaranAM zilpa khAsa beMdhapAtra ane suMdara che. diphapale, nRsiha, lakSmInArAyaNa, varAha vagerenI mUtio, mithuna, surasuMdarI, vyAla ItyAdinAM zilpothI khacita A maMdira siddharAjanA Adi kAlanI zilpazelI samajavA mATe upayogI che. siddharAjanA samayanAM ghaNAM zilpa tatkAlIna ane maMdiranI dIvAle ane staMbha para maLe che. udayamatinI vAta karatAM vadhAre sArAM ane alaMkArapracura zilpa siddharAjanA samayanI gujarAtanI vadhatI jatI sAMskArika ane Arthika pragatinAM sUcaka che. kuMbhAriyAnA tatkAlIna jaina maMdiramAM tIrthakaranA pUrvabhava, paMcakalyANaka vagere darzAvatI chatanAM zilpa paNa AkarSaka che. siddharAjanA Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM] zilpakRtio [para3 samayanuM mULa zirehI ke zirehI pAsethI AveluM dhAtunuM lagabhaga traNa phUTa UMcu samavasaraNa suratanA jaina maMdiramAM che. maTha kasanagaDhanA khaMDedharIne maMdiranA gokhamAM cAmuMDA, mahiSamardinI vagerenAM zilpa noMdhapAtra che. lagabhaga A ja samayanA kanaDAnA mAtAnA maMdiramAM cAmuMDA lamI AdinI pratimAo, dvArazAkhAnA rUpastaMbhanAM zi, raMgamaMDapanI chata vagerenuM ketarakAma neMdhapAtra che, paNa staMbhe vagere paranI kataraNI ekaMdare UtaratI kakSAnI che. ku bhAriyAnA kuMbhezvaranA maMdira paranAM devAMganAonAM zilpa khAsa nedhapAtra che. tAraMgAnA ajitanAthanA bhavya maMdiranI zilpapracura jaMghA para paNa A lakSaNa tarI Ave che.26 kumArapAla-kAlIna zinA abhyAsa mATe tAraMgAnuM A maMdira tathA jAleragaDha para kumAravihAra aneka rIte upayogI che. kumArapAlanA amalanI zarUAtamAM saM. 122-1206 (I.sa. 11451149) AsapAsa banelAM A zo sAthe e ja maMdiranI bhamatInI eka chatamAM I.sa. 1189 AsapAsa banelI cAra vidyAdevIo 2 7 sarakhAvIe te zipamAM jaDa tattva kevuM dhIre dhIre vadhatuM jAya che e samajAze. A zilpa sAthe jhIMjhuvADAmAMthI maLelI moTA kadanI bhavya dekhAtI, rAjakoTa myujhiyamamAM surakSita, saMbhavataH siddharAjakAlIna, devIonAM zi5(paka 34, A. 80) sarakhAvIe 28 eTale A vastu vadhu spaSTa thaze. jhIMjhuvADAnAM A zilpa DI prAdezika viziSTatA dharAve che e yAda rAkhavuM ghaTe. DabhoImAMthI vaDodarA myujhiyamamAM ghaNAM varSo upara AvelI ane hAla nezanala myujhiyama, nyU dilhImAM surakSita, nRtya karatI anekabhuja devInI pratimA gujarAtanAM solaMkIkAlIna zine AkarSaka temaja lAkSaNika namUne che (pa 37, A. 79). A pratimAnI kamaranI nIcene pagane Akho bhAga zarIranA uparanA ardhA bhAga jeTale majabUta, daDha ane bharAvadAra nathI lAgatuM chatAM aMgabhaMgI, mukhabhAva vagerenI racanA UMcA prakAranI che aNiyALuM nAka vagere solaMkIkAlIna citronI lagabhaga badhI ja lAkSaNikatAo A zi95 prakaTa kare che ane tAraMgAnAM kumAra pAlikAlIna zilpo (5TTa ra7, A. 64) sAthe ghaniSTha saMbaMdha dharAve che eTale A zilpane vastupAla-tejapAlanA samayanuM gaNavA karatAM kumArapAlanA samayanuM gaNavuM ThIka raheze. DabheIna killAnA mahuDI Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para4] selaMkI kAla bhAgaLa taraphanA daravAjAmAM aMdaranI beu bAjunI dIvAla para hiMdu deva devIonAM zilpo uparAMta nAthasiddhonAM zilpa che.30 nAthasiddhonAM A zilpamAM AdinAtha, matsyadra, gerakSanAtha, jAlaMdharanAtha vagere moTA bhAganA nAthasiddhanI bhavya AkRtio vastupAlanA samayathI pahelAMnI hovA saMbhava che. umAkAMta zAhe batAvyuM che tema e zilpomAM krame chellA nAthasiddha jJAnezvara hovAno saMbhava ocho che ane ethI paNa A risa vastupAla-pUrvakAlIna hoI zake. ahIM e noMdhavuM jarUrI che ke bhAratabharamAM anya koI paNa sthaLethI nAthasiddhonI AnAthI prAcIna pratimAo maLI jaNAtI nathI. A zilponI upalabdhithI ziva saMpradAyanA 1 ane bhAratabharanA temaja gujarAtanA sAMskRtika ItihAsanI dRSTie DabhoInA killAnuM mahattva ghaNuM vadhI jAya che temaja nAthasiddho, khAsa karIne matsyadranAtha, gorakSanAtha, jAlaMdharanAtha jevA AdisiddhonA samayanI uttara maryAdA AMkavA mATe AnAthI purAvastunuM sabaLa pramANa sAMpaDe che. 2 vAgabhaTanA mitra vairasiMhe khaMbhAtamAM kumArapAlanA samayamAM baMdhAvelA pArzvanAtha caityamAMthI ke khaMbhAtamAM banelA kumAravihAramAMthI Avyo hoya te Arasane eka suMdara zilpakhaMDa hAla khaMbhAtanA eka nAne jena maMdiranA garbhagRhamAM tIrthakaranI pIThamAM jaDI dIdhela che. A khaMDamAM azvAvabodhatIrtha ane zakunikAvihAranI kathA AlekhelI che. ene teramA saikAnA aMta bhAgamAM banelA A kathAnA be zilpakhaMDa (eka lUNavasahImAM che; bIje kuMbhAriyAnA eka jaina maMdiramAM che) sAthe sarakhAvavAmAM Avyo che.33 saMbhava che ke AmrabhaTe bharUcamAM munisuvrata svAmInuM zakunikA-vihAra caitya I. sa. 1166 mAM baMdhAvyA pachI A takatI khaMbhAtamAM banI haiya. Abu ane kuMbhAriyAnA AvA beu paTa karatAM judI ane vadhu suMdara rIte kathAnuM Alekhana karato khaMbhAtane A zi95khaMDa bAramA saikAmAM baneluM hoI zake. mahIkAMThe AvelA kumArapAlanA samayanA gaLatezvaranA zivAlayanI zilpapracura bAhya dIvAla paranAM zilpa gujarAtanI tatkAlIna zilpakalAne anusare che.34 I.sa. 128 mAM paramAra dhArAvarSanA bhAI pralAdane pralAdanapura (hAlanuM pAlaNapura) vasAvI emAM pallavIya pArzvanAthanuM caMtya karAvyuM. hAlanA pAlaNapuramAM eka jaina maMdiramAM bheMyataLiye dAkhala thatAM DAbA hAthe eka rAjavInI vizALakAya Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM] , zilpakRtio [525 mUrti che jenA para lekha nathI) te saMbhava che ke A praphlAdananI hAya. A mUti enA paheraveza vageremAM acalagaDhanI traNa pADAne vadhatA dhArAvarSanI mUrtinI yAda Ape tevI zailInI che. e ja maMdiramAM uparanA majale ArasanI eka jaina muti che, je A samayanI ja lAge che. A samayanAM zilpa- khAsa karIne maMdiranI dIvAlo paranAM zilpa-ekaMdare sArI sughaDa rIte ghaDAyelAM ane AkarSaka che. I. sa. 1204 mAM miyANImAM baMdhAyelA nIlakaMTha mahAdevanA maMdiranI lakulIza pratimA ane miyANI pAsenA TekarI paranA harSadamAtAnA samakAlIna maMdiranI dIvAla paranAM zilpa AkarSaka ane neMdhapAtra che. tejapAle AbunI lUNavasahImAM neminAtha cityanI hastIzALAmAM pitAnA kuTuMbIo ane gurujanenI pratimAo mukAvI che; A pratimAone Portraitsulptures gaNavI joIe. lUNavasatInI bhamatInI eka chatamAMnI aMbikAnI mUrtimAM vegavAna siMhanI AkRti tathA vRkSanI lAkSaNika rajUAta khAsa dhyAna kheMce che. bIjI eka chatamAM gItavAdana-nRtyamAM pravRtta aMganAonAM suMdara Alekhana che. vastupAla-tejapAle baMdhAvelAM caumAM suMdara kataraNIvALI chatA, sarpAkAra teraNA vagerenI kataraNa AkarSaka navIna bhAta pADe che. solaMkIkAlanA zilpa-sthApatyanI asara gujarAtabharamAM dIrghakAla sudhI rahI. pAdaTIpe 1. vI. che. vAvALa, vA* prAdeva" "magra ghA uddeza" 26-2-1172 2. J. M. Nanavati and M. A. Dhaky, The Ceilings of the Temples of Gujarat,' Figs. 1-95 3. U. P. Shah, 'Iconography of Jain Goddess Ambica', Journal of the University of Bombay, Sept. 1940, p. 156, Fig. 14. sAMbhaLyuM che ke A pratimA have tyAM nathI. 4. vimalavasahI aMge keTalIka viziSTa carcA tathA tenAM prAcIna zilponA paricaya mATe juo, madhusUdana DhAMkI, vimalavasahInI keTalIka samasyAo', "svAdhyAya." pu. 9, pR. 349-362 tathA citra -12. AmAM citra 1mAMnI vimalakAlIna jinabhUti tathA citra 12mAMnAM hastizAlA tathA pUrva dvAranuM toraNa paNa vimalakAlIna che. vimalavasahInI navacokImAM 11mI sadInA trIjA caraNamAM cAhilse banAvarAveluM padmanAbha jAtinuM vitAna (citra 4 tathA 5) khAsa noMdhapAtra che. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para6] selaMkI kAla 5. harilAla gaudANu ane madhusUdana DhAMkI, gujarAtanI keTalIka navI zodhAyelI maitraka, anu maitraka, mahAgujara ane Adya solaMkIkAlIna pratimAo," "svAdhyAya" pu. 10, aMka 2, pR. 201thI 6. U, P. Shah, "Some Medieval Sculptures from Gujarat and Rajasthan,' Journal of Indian Society of Oriental Art, (Special Number on Western India Art), New Seires, Vol. I, pl. XLI, Fig. 29 7. harilAla gaudANI tathA madhusUdana DhAMkI, gujarAtanI keTalIka prA-solaMkI ane selaMkI kAlIna rasaprada pratimAo', "svAdhyAya', pu. 10, aM 2, citra 3 8. Ara. TI. parIkha, "pATaNanI vinAyakanI eka apratima muti", "svAdhyAya'. pu. 8, pR. 83-85, mukhapRSTha paranuM citra 9. umAkAnta zAha, "nArAyaNamUti, pATaNuM, "svAdhyAya', pR. 4, aMka 4, mukhapRSTha paranuM citra H. R. Gaudani and M. A. Dhaky, 'Sculptures from Kaleshwari ni Nal', JOI, Vol. XVIII, No. 4, pp. 360 ff., Fig. 2 11. U. P. Shah, Some Medieval Sculptures form Gujarat and Rajasthan,' JISOA, New Series, Vol. I, Plate XLII, fig. 34 92. Daya Ram Sahani, Catalogue of the Sculptures in the Sarana tha Museum, pl. XVI 13. harilAla gaudANI, "mAhezvara mahAdevanA purANAM zi", "janasattA", tA. 15-3-1969 28. U. P. Shah, Sculptures from Samala ji and Roda, picture on the front page . B. Ch. Chhabra, Surya Images from Roda, (Bulletin of the Baroda Museum, Vol. XII) pp. 11 ff. 16. U. P. Shah, Akota Bronzes, Figs. 54-55 17. Ibid, Figs. 566 & 576 18. Ibid., Fig. 59 19; Ibid,, Fig. 61 20. Ibid, Fig. 63 21. Ibid., Fig. 68 22. umAkAnta zAha, "madhyakAlIna gujarAtIkaLAnAM riza', "jaina satya prakAza', varSa 17, aM. 3, pR. 51-55 23. gujarAtanA selaMkIkAlIna nAmazeSa maMdiranA ullekha mATe juo, DaeN. kAntilAla semapurA, gujarAtanAM solaMkIkAlanAM nAmazeSa maMdiranA Abhilekhaka ane sAhityika ullekha", "pathika', pu. 12, aM. 1 (dIpotsavI; ekaTa, 1962), pR. 65-79. 28. M. A. Dhaky, 'The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat, Journal of the Madhya Pradesh Itihas Parishad, 1961 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM] zilpakRtio T5ra7 24. Ibid., pl. XII 26, madhusUdana DhAMkI ane harizaMkara prabhAzaMkara zAstrI, kumArapALa ane kumAravihAre," pathika', pu. 10, aMka 1-2, pR. 53-67; K. F. Sompura, "The Architectural Treatment of Ajitanatha Temple at Taranga', "Vidya", Vol. XV, No. 1, pp. 1 ff. 27. madhusUdana DhAMkI, "vimalavasahInI keTalIka samasyAo", "svAdhyAya', pR. 9, pR. 349 368, citra 10 Re. U. P. Shah, op. cit., JISOA, p, 83, Figs. 60-61 29. umAkAnta zAha, "tAraMgAnA jaina maMdiranA pUrva taraphanA daravAjAnI DAbI bAjunI bhIMta uparanuM zilpa", "svAdhyAya", pu. 6, aM. 4, citra-pAchaluM pUThuM 30. umAkAnta zAha, nAtha saMpradAyanAM zilpa', "svAdhyAya," pu. 4, pR. 155-175 31. vadhu vigato mATe juo, jI. pra. amIna gujarAtanA mukhya zaiva AcAryo, "svAdhyAya", pu. 1, pR. 33361; harilAla gaudANI, "gujarAtamAM liMgapUjA ane gujarAtanAM zivaliMge', "pathika', pu. 12, aM. 1 (dIpotsavI aMka, ekaTa 1972), pR. 8-93. harizaMkara pra. zAstrI, saurASTranAM zivAlaye." pathika', me-jUna, 1970, va. 9, pR. 56-68; che. pra. amIna, "gujarAtanI ziva mUtiomAM naTarAja', "gujarAta saMzodhana maMDaLanuM mAsika", pu. 24, aM. 4 32. darbhAvatIne eka prAcIna ullekha I. sa. nA sAtamA saikAmAM haribhadrasUrie karyo che. 33. umAkAnta zAha, "azvAvabodha ane zakunikAvihAra tIrthanA zilApaTe, "gujarAta", dIpotsavI aMka, saM. 2027, pR. 81-84 38. K. F. Sompura, The Structural Temples of Gujarat, Figs. 52-54 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 citrakalA bhAratIya citranA prakAramAM bhitticitra, citrapaTa. citraphalaka ane graMthastha laghucitra mukhya che. upalabdha ullekho ajaMtA, bAgha, sittanavAsala tAMjora, kAMcI, tathA ilerAnAM maMdiramAM aneka bhitticitro Aje paNa mojUda che. paraMtu rAjadarabAremAM je nAnA moTA citrapaTo banAvAtA hatA ane jenuM suMdara varNana saMskRta nATyasAhityamAMthI maLe che, tenA keI prAcIna namUnA caudamI zatAbdI pahelAM mAnyA nathI. | guptattarakAlIna gaNAtA "caturmANa nAmanA bhANasaMgrahamAM kavi zyAmilakanA pAdatADitaka' bhANa mAM, mahI nadInA dakSiNa taTathI zarU thatA lATanA citrakAranI zipamAM tathA citrakalAmAM rahelI pravINatA saMbaMdhI, vidUSakane mukhe kaMIka mArmika kaTAkSarUpe thayelA ullekha prApta thAya che. A citrakArone bhitticitrakalA mATe adamya zAkha varNavatAM viTa kahe che ke "jyAM tyAM raMganAM iMDAM ane raMgavA mATenA kUcaDa hAthamAM laIne, ghUmatA, ane lokonI bhI tene raMgI nAkhatA evA A kArIgare dekhAtA hatA."1 lATanA AvA bhitticitrakAranI A prahasanamAM ThekaDI uDAvI che. chatAM game tema, lATAntargata gurjara prajA A samayamAM bhitticitrakalAthI sujJAta hatI eTale emAMthI spaSTa phalita thAya che. vaLI A parathI lATanA A citrakAro dakSiNamAMnA aja tA ane ilerAnAM bhitticitro doranArAonA ja vaMzajo hoya evA anumAnane avakAza che. kAzmIrI kavi bihaNe "karNasuMdarI" nATikAmAM aNahilavADa pATaNanA rAjA karNadeve (I.sa. 1054-1094) karNasuMdarInuM bhitticitra joyAnuM varNavyuM che. hemacaMdrAcArye dayAzrayamAM karNadeve citrapaTamAM karNATakanI mayaNallAnuM citraja pahelAM joyuM hatuM, ane te uparathI temanuM lagna nakkI thayuM hatuM evuM batAvyuM che ke zrI hemacaMdrAcAryanA "triSaSTizalAkApurUSacaritramAM sthUlibhadra ane kezA gaNikAnA saMdarbhamAM keSAnuM zayanamaMdira varNavatAM, e viziSTa khaMDanI bhIMte upara kAmazAstraprerita evAM zRMgArocita citra AlekhAyelAM hatAM evo ullekha karavAmAM Avyo che. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM] citrakalA 9i moharAjaparAjaya' nATakamAM enA racanAra meDha vairaya kavi yasapAle (saM. 1286-87) rAjadhAnInA dhanasamRddha vaNikanA AvAsanI bhIMte bhagavAna jinanA jIvanaprasaMgenAM AlekhanethI suzobhita hatI ema varNavyuM che.' prAsAda tathA cityanAM bhitticitronuM eka recaka varNana muni rAmacaMdragaNie "kumAravihArazatakamAM gurjarezvara kumArapAle nirmANa karAvelA eka jaina gautyanA saMdarbhamAM karyuM che: "citrazALAonI bhIti evI ramya ane darpaNa jevI banI che ke eka tarapha baneluM citra, sAmenI bhIMta upara pratibiMbita thAya che.!" gujarAtanI laghucitrakalA bhAratanA madhyakAlIna ItihAsamAM gujarAtanuM sthAna anupama hatuM. e vakhate ene bhAgyavidhAtAo gurjara solaMkI ane vAghelA nareze temaja jaina mutsaddIo hatA. emaNe sAhitya uparAMta sthApatya, citra ane mUrtividhAna jevI aneka kalAone Adara karI e kAlane ItihAsamAM gauravavaMte banAvyo che. e kAlanA mAnavIo je kevaLa rAje jItavAmAM, yuddho laDavAmAM ne vahema-kusaMpamAM ja jIvana gALatA hatA te AvuM praphulla kalAsarjana emane hAthe thavuM azakya ja hota.e vacalA gALAmAM prajAe kevI nirAMta, zAMti ane sukha-saMskAra bharelI jiMdagI mANI che ene khyAla tADapatra, kApaDapatro, kApaDapaTa ane kAgaLanI thiIomAMnI A svasthatAbharI, ciMtanazIla ane saurabhabharI kalAsAmagrIne thALa jotAM Ave che. tADapatra paranI citrakalA gujarAtamAM selaMkI kAlanA udayanI sAthe vikasI jaNAya che. siddharAjanA rAjyakAlanI zarUmAM ja saM. 1157(I. sa. 1100)mAM gujarAtanA prAcIna baMdara bhRgukacchamAM lakhAyelI "nizIthacUNI"nI prata gujarAtI sacitra tADapatrane prAcInatama namUno che. khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAM AvelI "jJAtA ane bIjAM traNa aMgasUtra'nI DhIkAvALI pratamAM mahAvIra svAmI ane sarasvatInAM citra AlekhAyAM che, je prata vi. saM. 1184(I. sa. 1127)nI che. khaMbhAtanA e bhaMDAramAMnI vi. saM. 1200nI pratamAM traNa vyaktio cItarelI che, je prAyaH zrI hemacaMdrasUri, emanA ziSya mahedrasuri ane rAjA kumArapAla che. chANInA jaina graMthabhaMDAramAMnI eva-niyukti ane bIjA cha graMthanI vi. saM. 1218 nI pratamAM sema, vidyAdevI, sarasvatI, lakSmI, aMbikA, kapardIi ane brahmazAMti yakSanAM citra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500] lakI kAla AlekhAyAM che. pATaNanA saMdhavInA pADAnA bhaMDAramAMnI triSaSTizalAkApuruSacaritanA aMtima parvanI tADapatrIya pratamAM chellAM traNa patro para hemacaMdrasUri, rAjA kumArapAla ane zrAvikA zrIdevI AlekhAyAM che. khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAM AvelI zrI neminAthacaritanI vi. saM. 1298 nI pratamAM neminAtha tathA aMbikAnAM suMdara citra cItarelAM che. pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAM AvelI saM. 1318 nI kathArasAgaranI pratamAM pArzvanAthanuM tathA zrAvakazrAvikAnuM citra jovA maLe che. amerikAnA besTana myujhiyamamAM AvelI zrAvakapratikramaNacUrNanI saM. 1313 nI tADapatrIya pratamAM be citra AlekhelAM che, pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAramAMnI kalpasUtra ane kAlaka-kathAnI saM. 1335 nI pratamAM sAdhvIo tathA zrAvikAonAM suMdara citra cItarelAM che. pATaNanA saMghavInA bhaMDAranI kalpasUtra ane kAlakakathAnI tADapatranI vi. saM. 1336 (I. sa. 1279)nI pratamAM pAMca citra che, jemAMnuM eka brahmazAMti yakSanuM ane eka bIjuM lakSmIdevInuM che. pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAranI bAhukathA" Adi nava kathAonI vi. saM. 134pa(I. sa. 1288)nI pratamAM 23 citra AlekhAyAM che, jemAM aneka suMdara kathAprasaMga najare paDe che. A citromAM prAkRtika dazyonI rajUAta noMdhapAtra che. khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAranI "payuSaNuMka95"nI pratimAMnAM be citra teramA saikAnAM lAge che. pATaNanA saMghavInA pADAnA bhaMDAranI vabhadevacaritranI sacitra prata paNa A samayanI jaNAya che. tyAMnA tapagaccha bhaMDAramAMnI hemalagvRttinI tADapratimAMnuM caturvidha saMghanuM citra (paTTa 9, A. 33) paNa teramI sadInuM che." khaMbhAta tathA pATaNamAMnAM tADapatro uparanAM nAnA kadanAM citra jotAM khAtarI thAya che ke e kAlanI citrakalA keI AgalI peDhIonA samayathI sacavAtI, ucherAtI ane mAna pAmatI hovI joIe. samaya jatAM, mAtra citro daravAne hetu ane citro doravA mATenAM mAdhyama badalAyAM, chatAM mULa, rekhA-pradhAna evI Alekhana-kalAnAM lakSaNa kAyama rahyAM. bhitti-citro yAtrikenA samUhane ekasAthe UbhAM UbhAM jovA mATe nirmANa thayAM hatAM, tyAre nAnA kadanAM pithI citra dhArmika samudAyane beThe beThe, ane eka pachI eka, jevA mATe athavA batAvavA mATe jAyAM hatAM. A pathIcitrone, anekagaNAM vistArIne, citrapaTa mATenAM cakaDAnI paTTI uparanAM citronI jema, paDadA upara batAvavAmAM Ave te khAtarI thaze ke bhIMtanA mAdhyama ane moTA kadanA pheraphAra sivAya emAM badhuM ja ekasarakhuM che. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ] citrakSA tAmrapa paranAM Alekhana tAmrapatro upara paNa A ja zailInAM rekhAMkana maLI AvyAM che. IravI sananA dasamA saikAnuM dhArAne paramAra rAjA vApatirAjanuM garuDanA Alekhana sAthenuM tAmrapatra (saM. 1031), "jena tADapatrIya nizIthacUrNa (saMvata 1157)nA citra karatAM, savAso varSa jeTaluM vizeSa prAcIna maLyuM che. tAmra-zAsananA A bIjA patarAne cheDe garuDanuM Alekhana (5 10, A. 34) spaSTa rekhAMkana ja che ane emAM pazcima bhAratIya citrazailInI laDhaNa bahu AgaLa paDatI che. AjubAjunI saMskRta lITIothI tAmra-zAsananI bhUmikA spaSTa thAya che. rekhAMkana tAmrapatranA eka khUNAmAM yojeluM che. bIjuM tAmrapatra paramAra bhejavanuM che.10 emAM paNa garuDanuM Alekhana che. ahIM phera eTale che ke rekhAMkana mATe eka prakAranuM cokaThuM batAvyuM che, enI aMdara rekhAMkanane samAvavAmAM AvyuM che. tADapatronuM mAdhyama laghu-citro mATe jyAre svIkArAyuM tyAre, A pramANenA citraphalakanA vibhAgo darzAvavA mATe, ekaThAM javAnuM zarU thayeluM joI zakAya che. A tAmrapatra saMvata 1078 (I.sa. 1021) nuM che eTale garuDanuM rekhAMkana jJAta thayelAM tADapatrIya laghu-citro karatAM eMsI varSa jeTaluM prAcIna che. A rIte prAcInatama lipisaMvatavALI tADapatrIya pithI karatAM tAmrapatranA mAdhyama upara cItarAyelAM rekhAMkana citrakalAnA ItihAsamAM khUba mahattvane akeDo banI rahe che. so-doDha varSa jeTale khAlI gALe A zodhathI samajAvI zakAya che. gujarAtanI citrakalAnAM lakSaNa agiyAramA zatakanA aMtathI maLI AvatI pazcima hiMdanI citrakalAnuM janmasthAna ane piSaNasthAna gujarAta ja che. emAM gujarAtanA dharma ane samAjajIvananuM pratibiMba che. gujarAtanI rAjasattA ane saMskAritAnI chatrachAyA jyAM ane jyAM sudhI DhaLI tyAMsudhI uttaramAM bhALavA-rAjasthAna ane dakSiNamAM lATapradeza sudhI ene prasAra thayo che. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahakI kAla gujarAtI citrakalA saralatA, vizadatA tathA lekajIvanane cAlu saMparka pAmI rahelI sajIva kalA hatI, pAchaLathI emAMthI ja khIlIne rAjasthAnamAM Azraya pAmelI evI rAjapUta kalA ane mughala kalA amuka khAsa varganuM raMjana karanArI hevAthI emAM amIrAI AvI ane e sughaDa, sehAmaNuM ne nAjuka namaNI banI. gujarAtI zelImAM taLapaduM, sAduM, kathAprasaMgane vizadatAthI samajAvatuM ane sahelI saMjJAovALuM vyaktitva rahevA pAmyuM. pAdaTIpa 1. catumaLI, pR. 17 2. pR. 11 rU. 1 5, ka. 14 172 4. variSTa varca, 1 8, 9116 6. ko. 23 7. sArAbhAI ma. navAba, "gujarAtanI jainAzrita kaLA ane teno itihAsa', "jena citrakalpadruma", pR. 40-41 .C. M. R. Majmudar, 'Some Interesting Jaina Miniatures in the Baroda Art Gallery,' Bulletin of the Baroda State Museum and Picture Gallery, Vol. IV, p. 28 9. IA, Vol. Vi, pp. 51 ff. 10. Ibid.. pp. 53 f. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa Anuzrutika vRttAMta (1) purANAmAMthI gujarAtanA itihAsa mATe keTalAMka purANo, jJAtipurANA ane tI - mAhAtmyA keTalIka avanavI hakIkatA rajU kare che. AvAM purANeAmAM skaMdapurANu meAkhare che. skaMdanA chaThTho nAgarakhaMDa, sAtamA prabhAsakhaMDa ane enA khIjA avAMtara khaMDo, trIjA brahmakhaMDamAMne dharmAraNya khaMDa, pahelA mAhezvarakhaDatA bIjo kumArikA khaMDa, zrImAlapurANa, mADha lokeAnuM jJAtipurANu ' dharmAraNya' ane saravatIpurANu gujarAtanA tihAsanI keTalIka vigato rajU kare che. ja AnartanA prajAjane ane nAgaleAkAne vAra MvAra dhaNu thayelAM. 'Anadapura' ane 'nagara'nAma evA vigraheAnA AdhAre ja paDayAM hovAnuM nAgarakhaMDa paurANika rItarasama pramANe jaNAve che.1 AvA eka vigrahamAM ahicchatrathI AvelA mAMkaNa nAmanA vIra puruSe saradArI laI nAgAne hAMkI kADhavA hatA evuM A graMthanA 40 mA adhyAyanI hakIkata uparathI samajAya che.2 moMkaNa nAmanA eka vIra puruSa I.sa. nA cothA saikAmAM thaI gayA che, jeNe dakSiNa bhAratamAM jaI kadaMba vaMzanuM rAjya sthApyuM hatuM. AnaMdapurane mAMkaNu ane kabavaMza-sthApaka mAMkaNa eka ja hatA ke kema, e ceAkkasapaNe kahevA mATe vadhu pramANeAnI apekSA rahe che, paraMtu AnaMdapuramAM Avela maMkaNa ahicchatrathI AvyA hatA. evI rIte kada khavaza sthApaka ma'kaNe ahicchatrathI seMkaDo brAhmaNAne lAvI dakSiNa bhAratamAM potAnA rAjyanI aMdara vasAvelA, eTaluM ja nahi, paNa e badhAne gAma, ghara, khetarA ane bIjA dAna ApyAM hovAnu zilAlekhA kahe che.4 AthI A baMne makA eka ja haze, jenu Adi vatana ahicchatra hatuM ane e ja kAraNe eNe rAjyArUDha thatAM potAnAM snehI, sagAM, ane jJAtiba Mdhuone kadaba rAjyamAM khelAvI gAmA, khetarA va. nAM dAna ApI, tyAM vasAvyAM ane sukhI karyAM.... vaDanagaranAM aneka nAma gaNAvavAmAM Ave che, temAMthI AnaMdapura, nagara ane skaMdapura mATe nAgarakhaMDamAMthI je kathA maLe che te eka paurANika rUpaka che. emAMthI phakta mAMkaNunI hakIkata ja itihAsApayegI lAge che. khIjuM, A rUpaka dvArA Anata pradezanA hATakezvara kSetramAM prAcIna yugathI nAga-vasAhata hatI Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534] solaMkI kela [pari. ema spaSTa jaNAya che. nAga-vigrahamAM vijaya meLavyA pachI, tyAMnA prajAjanoe AnaMdamahotsava UjavyA bAda, kadAca nagaranuM nAma "AnartapuramAMthI "AnaMdapura rAkhyuM hoya e banavA joga che. A zaheranA "nagara" nAma mATe paNa nAga-vigraha mULakAraNabhUta hato. enA mATe nAgarakhaMDamAM jaNAvyuM che ke, na+ najara maMtranA prabhAvathI nAga nAsI gayA ane brAhmaNo pharIthI e zaheramAM nivAsa karI AnaMdapUrvaka rahevA lAgyA. A nagaramaMtranA kAraNe e zaheranuM nAma " nagara" rAkhyuM." skaMdapura nAmanA mukhya kAraNa tarIke nAgarakhaMDa jaNAve ke skaMda ane tArakAsurane bhayaMkara saMgrAma ahIM thayele, jethI A nagara ghaNuM ja khakhaDI gayuM hatuM, ethI skaMde eno jIrNoddhAra karI enuM "skaMdapura" nAma rAkhyuM. nAgaramAMthI bAhya nAgarene jude saMpradAya thayuM hatuM ema nAgarakhaMDa jaNAve che. prAcIna kALamAM ane Aje paNa jJAtinA gunegArane jJAti bahAra mUkavAnI paraMparA jUnA vakhatanI che, te pramANe AnaMdapuranA nAgaroe jene jJAti bahAra mUkyA te "bAhya" (bAyaDa) kahevAyA. enA be-traNa vRttAMta nAgarakhaMDamAM seMdhAyA che : (1) devazarmA nAmanA brAhmaNe mAhiSmatInA rAjA pAse zrAddha karAvI enA putrane premabhAvathI mukta karyo hato. eNe rAjapratigraha karyo tethI e tathA enAM saMtAnane jJAti bahAra mUkelAM, je bAhya" kahavAyAM (2) vidizAmAM maNibhadra nAmane eka dhanavAna kSatriya rahetA hatA. e savage vAMke ane virUpa hatA, jyAre enI patnI suMdara hatI. A maNibhadra dararoja eka brAhmaNane jamADe. eka vakhata AnaMdapurane puSpa nAmane brAhmaNa ene tyAM jamavA gayo. enI strI jyAre jyAre pIrasavA AvatI tyAre tyAre e enA sAmuM jete, AthI maNibhadra potAnA nokaro pAse khUba mAra marAvI ene bahAra kADhI mUko. pachI puSpa maNibhadranuM rUpa laI rAjA pAse pelA maNibhadrane phAMsIe caDAvyo ne enI patnI sAthe saMsAra calAvyo. ene putro pautro vagere thayA. pachI puSpa ene laI AnaMdapura gayo. puSe potAnAM prathamanAM pApanuM prAyazcitta karAvavA tyAMnA brAhmaNone kahyuM, emAM vivAda cAlya, ane jeNe prAyazcitta karAvI puSpane zuddha banAvyo te caMDazarmAne jJAti bahAra mUkyo. AnaMdapuranA brAhmaNo bAhya brAhmaNane kanaDagata karatA tethI puSpa bAhya brAhmaNane laI sarasvatInA kinArA upara nivAsa karyo.8 A uparathI bAhya nAgaze. sarasvatInA taTa upara rahetA hatA ema purANa sUcave che. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTa AnuNatika vRttAMta [55 nAgarakhaMDamAM keTalAka rAjAonAM nAma maLI Ave che. emAM kAMtipurInA rUdrasenanuM nAma mokhare che.10 A rAjAnI strI padmAvatI dazArNanA rAjAnI putrI hatI. dazArNanI mukhya nagarI vidizA-kAMtipurI nAga rAjAonI nagarIomAM mukhya gaNAtI, AthI kAMtipurIne rudrasena nAgarAjA hato ema spaSTa jaNAya che. A sivAya vidizAne bRhatsana,11 mAra ke mArane vidhvani,2 kAzIne jayasena,13 ane jayasena-iMdranAM14 nAma nAgarakhaMDamAMthI maLe che. A rAjAo keNa hatA ane kyAre thayA enI kaI hakIkta purANakAre jaNAvI nathI. nAga prajAnI eka vasAhata prAcIna gurjarabhUmimAM (hAlanA Abu parvatamAM) hatI. abuMda khaMDamAM eka AkhyAyikA A aMge saMgrahAI che.15 AvI ja bIjI AkhyAyikA A khaMDamAM purANakAre nAgahadamAhAtmya prasaMge rajU karI che. pahelAM mAtAnA zApathI bhayabhIta thayelA badhA nAga nAgarAja zeSa pAse gayA ane teoe emanA pitAnI hakIkta jaNAvI. tyAre nAgarAje kahyuM ke tame badhA abuMda parvatamAM jAo, tyAM jaI mAtAjInI upAsanA karo. AthI badhA nAgo abuMda parvatamAM gayA. mAtAjI emanI tapazcaryAthI prasanna thayAM ane emaNe pratyakSa thaI nAgene pUchyuM ke tamArI zI IcchA che. AthI nAgee kahyuM ke parIkSitane putra janamajya sarpasatra kare che tene yajJAgni ane bALI mUke che, mATe enAthI amArI rakSA kare. tyAre devIe kahyuM ke tame badhA mArA Azraya pAse nivAsa kare. AthI nAgeleke mAtAjInA Azraye rahyA e sthAna nAgahada' tarIke vikhyAta banyuM.16 kumArikA-khaMDamAMthI e khaMDanI maryAdA khaMbhAtathI AraMbhI vaDodarA, ane kAraNa-kAyAvarohaNa arthAta vaDodarA jillA sudhInI hevAnuM jANI zakAya che. purANakAre khaMbhAta AjubAjunA pradezane kumArikAkSetra tarIke jaNAvela che. A khaMDamAM cANakya zukalatIrthamAM aMtima jIvana gALyAne ullekha che.17 AvI ja bIjI hakIkta suprasiddha bhayajJa mATenI che. nAgarajJAtimAM e eka prakAMDa paMDita thaI gayA che, jemaNe nAgarajJAti saMsthAne vyavasthita karatAM enA nItiniyama ghaDyA hatA. A bhoMyajJa yAjJavakyanA punaravatAra tarIke gaNAtA hovAnuM purANakAre jaNAvyuM che. teo prAcIna AnaMdapura(vaDanagara)mAM thayA hovAnuM nAgarakhaMDamAM noMdhyuM che.18 purANakAre emane pAzupata saMpradAyanA mukhya pracAraka tarIke jaNAvyA che.18 A uparAMta pAzupata yogIonA trIsa AcAryonI noMdha paNa A purANamAMthI maLe che. 20 purANamAM gujarAtanI aMdara sittera hajAra gAmaDAM hovAnuM sUcavyuM che. 21 gujarAtamAM Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paw] [pari prasiddha thayelI aDAlajanI vAvathI vikhyAta aDAlaja gAmamAM adAlajA nAmanI rAkSasIne vacezvarI devIe nAza karyo hovAthI e gAmanuM nAma "aTTAlaja paDavuM evo nirdeza che. 22 evI ja rIte gaya nAmanA rAkSasane nAza gAyatrADadevIe je sthaLe karyo tyAM vaselA gAmanuM nAma "gayatrADa ke gatrADa' paDayuM hatuM ema purANakAre sUcavyuM che.23 sthalanAmanA itihAsa mATe AvA ulekha upayukta manAya. gAyatrADA devI moDha brAhmaNonI 24 grAmadevIo paikInI che, jenI vidhAtA pratimA Aje moTerAmAM besADelI che. amadAvAdamAM A ja nAma dharAvatI gatrADanI piLa che. skaMdapurANanA A khaMDamAMthI eka sAmAjika hakIkta maLe che. gujarAtamAM orI, achabaDA, ane zItaLAnA mukhya deva "baLiyAkAkA" nAmathI game gAma pUjAya che tene ItihAsa rajU karatAM purANakAra jaNAve che ke bhImane pautra barbarIka ghaNo ja baLavAna hatuM. enI mAtA prAgRtiSapuranI hatI. kaurava pAMDanuM yuddha kurukSetramAM thayuM tyAre e A saMgrAma jovAnI utkaMThAthI Avyo hato. bhagavAne barbarIkane bhoga mAge, kAraNa ke saMgrAmanA yuddhastaMbhane eka vIranuM balidAna ApavuM paDatuM. barbarIke kahyuM ke huM bhega ApavA taiyAra chuM, paNa mAre A saMgrAma jovAnI utkaTa IcchA che tethI ja huM ahIM AvyA chuM. bhagavAne enI hakIkta sAMbhaLI ene kahyuM ke tuM ahIM balidAna ApIza, pachI tAruM mastaka yuddhastaMbha upara besADIzuM, tyAMthI A yuddha-yajJanuM kAyama mATe nirIkSaNa karaje. pachI babarIke potAnuM balidAna ApyuM, tethI bhagavAna prasanna thayA ane emaNe varadAna ApyuM ke bhUta bhaviSya ane vartamAnamAM traNe lokanI aMdara tAruM pUjana thaze, vadhumAM vAta pitta ane kaphanA roga je bALakane thaze temaja phoDakA ke cAMdAM paDaze te tArA pUjanathI zAMta thaI jaze.24 A paurANika rUpakanI keTalIka hakIkta vallabha mevADAnA "mahAbhAratamAM paNa maLe che.25 prabhAsakhaMDamAM prabhAsanAM tIrtho tathA teonAM mAhAsya paurANika paddhati pramANe ApavAmAM Avela che. prabhAsa tIrthanI utpatti, caMdra A sthAna upara karela tapazcaryA. ane zivanI ArAdhanAnA kAraNe somezvaranI sthApanA-A badhAM enAM mukhya kAraNa che. A uparAMta A khaMDamAM prabhAsanI AjubAju AvelAM seMkaDo tIrthonAM mAhAtamya rajU karelAM che. sauthI vadhu rasamaya hakIkata sarasvatI mATenI che. vedamAM sarasvatIne pravAha himAlayamAMthI nIkaLI samudrane maLata hatA ema sUcavyuM che. mahAbhAratanA AraNyakaparvamAM sarasvatI vinazana AgaLa AvI marupRSThamAM aMtahiMta thaIne AgaLa jatAM camabheda zivabheda ane nAgabheda AgaLa dekhAya che ema neMdhAyuM che. 25 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anutika vRttAMta piracha skaMdapurANanA kula 39 adhyAyanA dharmAraNyakhaMDa nAme nAnA khaMDamAM moherakapura(DherA)nI sthApanA, tyAMnAM tIrtho, maMdira ane vAva, sarovaro tathA nadIo je A pradezamAM AvI che teonI ThIka ThIka rajUAta purANakAre ApelI che. dareka tIrtha sAthe enuM mAhAtamya jaNAvatI ane e tIrthanA prAdubhaMvanI vistArapUrvaka mAhitI ApelI che. moDha jJAtinAM kuladevI zrImAtAe rAkSasone nAza karI meDherAnA prajAjanone nirbhaya banAvyA hovAnuM paNa A graMthamAM sUcavyuM che. A uparAMta moDha jJAtinAM gAtro, gotradevIo, ane aTake mATe paNa be adhyAya ApelA che. sauthI vadhu rasamaya hakIkata zrI rAmacaMdra, je moDha jJAtinA ISTadeva manAya che teo, sItAjI sahita ahIM AvelA ane emaNe ca karI moDha brAhmaNone 55 gAma dAnamAM ApelAM te badhAMnAM nAmonI moTI yAdI paNa rajU karI che. pilAM gAma gauvivone rAmacaMdra ApelAM, jyAre pAchaLathI cAtuviMghone paNa 20 ke 24 gAma ApyAM hatAM teonI neMdha ApI che. A sivAya gujarAtamAM jANItAM zrIkSetra-sarakheja, aDAlaja, maMDalI, sItApura ane bIjA gAmonAM nAma A purANamAMthI maLe che. aMtamAM meDha brAhmaNanA cha avatArabhedone ItihAsa ApI emanA rItarivAjo ane nItiniyamonA baMdhAraNanI yAdI ApavAmAM Avela che. A badhAM gAma bhagavAna rAmacaMde ApyAM hatAM, paraMtu lAMbo kAla gayA pachI kanojanA Ama rAjAe e paDAvI lIdhAM evuM purANakAre sUcavyuM che.26 padmapurANa-aMtargata gaNAtA dharmAraNya" nAmane baje svataMtra graMtha paNa che tenA chellA pAMca adhyAyomAM gujarAtanA itihAsane upayogI keTalIka hakIkata ApavAmAM Avela che. A graMtha pAchaLathI racAya che. emAM vaizyajJAtimAM paDelA dazA-vIzAnA bhedanI hakIkta ApelI che.2 dazA-vIzAnA bheda vastupAlanA samayamAM eTale saM. 1275nA arasAmAM paDyA hatA. bIjI hakIkta moDherA-bhaMganI che. alAuddInano saradAra ulughakhAna gujarAta upara saM. 1356 mAM caDI Avele. teNe karNa vAghelAne harAvI nasADI mUkyo ane gujarAtanuM rAjya musalamAna saltanata nIce mUkyuM. A vakhate eNe meDherAne ghere ghA hate enuM rasamaya atihAsika varNana A graMthakAre vigatavAra ApyuM che. 28 A graMthamAM kula 68 adhyAya ApelA che. zarUAtanA adhyAcomAM moDherAnAM tIrtho, devamaMdiranAM varNane tathA mAtA, moDha brAhmaNonI utpatti, emanA bhakata meDha vaizya, ane teonA rItarivAje vagere hakIkate vistArathI ApI che. tyAra pachI gotradevIo, kuladevIo, ane bIjA devonA yajanapUjananI mAhitI rajU karatAM brAhmaNonAM gotrapravarenI adyatana Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538] solaMkI kAla hakIkta rajU karI che. moDherA upara aneka vakhata karNATa, lehAsura vagere rAkSase. caDI AvelA, jene zrImAtA tathA mAtaMgIe bhAre yuddho karI nAza karyo hato. A pachI moDha brAhmaNonA cha avAMtara bhedanI hakIkata, teonA rItarivAje, lagna-prasaMge karavAmAM AvatA viziSTa kAryakrama, pUjA balidAna homa vagerenAM varNana dhI keTalIka ItihAsa-upayegI vigate saMgrahI che. A bAbatamAM mukhya hakIkate nIce pramANe gaNAvI zakAya : (1) Ama rAjA sAthe saMgharSa, (2) pATaNanI sthApanA, (3) vanarAjanI utpatti ane bAlyakAla, (4) cAvaDA vaMzanI vaMzAvaLI, (5) mAdhava ane gujarAtanA hiMdu rAjyanuM patana, (6) moDherAne vinAza. A pikI pahelI cAra bAbatone ullekha agAu thaI gayA che. gujarAtanuM rAjya musalamAnone netarI nAgara pradhAna mAdhave kevI rIte emane apAvyuM enI savistAra hakIkata A graMthamAM saMgrahAI che. emAM jaNAvyuM che ke "pratApazAlI kahyuM rAjA rAjyAsana upara beThe, tene guNa vagara ne duSTa mAdhava nAmane pradhAna hatuM. e dezadrohI, pApI, duSTAtmA, adhama kulane. tathA kSatriya rAjyane nAza karAvanAra ane gujarAtamAM svecchAnuM rAjya sthApana karAvanAro hatA.30 vanarAja moDherAmAMthI nIkaLI uttara dizA tarapha jatAM sarasvatInA kinArA. upara ujajaDa vanamAM eka moTuM vaDanuM jhADa hatuM tyAM gaye. vanamAMthI mRgane mArI kASTha vaDe agni utpanna karyo ane mAMsa zekI bhojana karyuM. eNe potAno sAmAna, jalapAtra vagere vaDa upara laTakAvyAM ane rAtre e jhADa upara vizrAMti karavA vicAryuM. ardharAtrie eka yoginIe AvI enI pAse bhikSAnI mAgaNI karI eTale vanarAje potAnI pAsenuM mAMsa devIne ApyuM, AthI eNe prasanna thaIne varadAna ApyuM ke tuM mArA A sthAnanI nityapUjA karaje, tethI tuM sukhI thaIza. A devInuM nAma gRhalA hatuM. Aje paNa hAlanA pATaNathI pazcimamAM ane prAcIna pATaNanI paDozamAM, vaTapallI-vaDalI nAmanuM gAma sarasvatInA kinArA upara AveluM che; sau pahelAM vanarAja A sthAna upara AvyuM haze. tyAM vaDanAM moTAM jhADa hatAM, jenA kAraNe e gAmanuM nAma vaTapallI -vaDalI paDayuM hoya e svAbhAvika che. A vaDalI prAcIna pATaNanuM upanagara gaNAtuM. tyAM sArI evI vastI hatI ane jenonAM maMdira paNa AvelAM. AjathI pacIsa varSa pUrve A gAmamAM khodakAma karatAM eka bhayaruM maLI AvyuM hatuM, jemAMthI Azare 300 jeTalI nAnImoTI jaina pratimA daTAyelI prApta thaI hatI. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zie] Anutika vRttAMta [539 jene ane brAhmaNo vacce kumArapAlanA rAjyakAlamAM saMgharSa thayelA enI keTalIka vArtAo "dharmAraNyamAM seMdhAI che.32 A brAhmaNomAM mukhya bhAga meDha brAhmaNane hatuM ema graMthakAra kahe che. e kAle brAhmaNe ane yatiomAM taMtravidyAnA aThaMga upAsaka hatA. brAhmaNa ane yatione tithi bAbata eka vakhata rAjAnA pUchavAthI vivAda thayela.33 AvI ja bIjI saMgharSakathA "lAkhakhADa"nI dharmAraNyakAre rajU karI che.34 saMgharSakathAonI paraMparAmAM jhAmaranI hakIkta paNa keTalIka ItihAsopayogI vigato pUrI pADe che. 35 "saMpradAyapradI5 mAM jaNAvyuM che ke kumArapAla rAjAnI eka rANI roja zAligrAmanI pUjA karyA bAda bhojana karatI enA mATe mALIe eka tulasIno choDa khUNAmAM chAne rAkhyA hatA tyAMthI e lAvI Apati.36 "dharmAraNyano eka prasaMga, je haju vadhu jAte banya nathI te, "moDherA-bhaMgane che. moTerA-bhaMganI hakIkata purANakAre jANe najare jene ja na lakhI hoya ema paddhatisaranI vistArapUrvaka ApelI che. durAcArI zrIpatine putra samaye jJAtibahiSkArano bhoga thaI paDatAM musalamAnone moDherA para humale karavA teDI lAvyo. viThThala nAmane brAhmaNa, je yuddhakalAne jANakAra vIra puruSa hatA, teNe moDherAnA brAhmaNonI saradArI lIdhI ane musalamAnanA sainyane sAmano karyA. divALIthI phAgaNa mAsa sudhI A ghere cAlu rahyo, paNa zaherane kabaje maLe nahi tethI musalamAna saradAra kaMTALyo ne mAdhava maMtrIne saMdhi karavA mokalyA. brAhmaNee pAMca hajAra senAmahora ApI saMdhi karI, e dhana somaiyAnI mAtA pAsethI paDAveluM hatuM, AthI te saradAre moDherAno nAza karI luMTavA vicAra karyo. brAhmaNo AnaMdamAM AvI gayA, kAraNa ke musalamAnonuM sainya karAra pramANe tyAMthI cAlyuM gayuM hatuM. hutAzanInA divase brAhmaNo pUjAnI taiyArI karatA hatA tyAre somaiyo pAchuM lazkara laI moDherA upara caDI Avyo. leke to bIkanA mAryA nAsabhAga karavA lAgyA. brAhmaNoe lazkarano sAmano karyo temAM hajAre mANasa marAyAM ane viThThala senApati enA kuTuMba sAthe nAsI chUTayo. musalamAnoe viThThalanAM kuTuMbIjanone pakaDI keda karyA. tyArabAda lazkara moDherAmAM dAkhala thayuM. eNe lokonAM ghara bedIne paNa dhana maLyuM teTaluM meLavyuM ane lUMTayA bAda nagarane bALyuM. keTalAye brAhmaNa keda pakaDAyA. pachI keTalAka brAhmaNee viThThalane khabara ApI musalamAnonA A atyAcAramAMthI choDAvavA jaNAvyuM, AthI viThThala jAte pAcho moDherA Avyo. e musalamAna saradArane ma. pitAnA bhAIne bAMyadharImAM ApI sarve brAhmaNone mukta karAvyA. viThThalanAM 121 gAma saradAre paDAvI laI phakata bAra gAma jIvikA mATe ApyAM.38 Ama gRhakalezanA kAraNe samaiyAe moDherAne pAse rahI vinAza karAvyuM. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540] selaMkI kAla [pari cAvaDA corI lUMTaphATa karatA hatA evI hakIkata sarasvatIpurANakAre paNa jaNAvI che. emAM noMdhAyuM che ke "krodharasa nAmanA rAkSaso, jeno viSaNue nAza karyo hate te, badhAe cApotkaTa nAmathI pRthvI upara janma lIdhe. e lekee abuMdAraNya taraphathI AvI ahIM sarasvatInA kinArA pAse nivAsa karyo. ahIM teo raubhayaMkara kAryo karatA. niraMkuza ane madyapAna karanArA A pApI lekenA sparzanA bhayathI sarasvatI devI RSigaNo sAthe ahIM adazya banyAM."38 sarasvatIpurANamAM siddharAjanuM caritra paurANika rIta pramANe ApeluM che.40 siddharAjanA caritrAlekhanamAM purANakAre enA janma-samaye thayela AkAzavANI dvArA enA samagra jIvanane nicoDa Apela che. enA jIvananAM mukhya mukhya kAryone jaNAvatAM purANakAra kahe che ke "A kumAra sarvajita thaze ane sarva manuSyamAM narazArdUla gaNAI siMhadeva" tarIke vikhyAta banaze. je sanAtana dharma naSTa thayo che tene uddhAra karI ne enI puna: sthApanA karaze. manuSyalekamAM puruSottama, eTale sAkSAta viSNu jevo sarvottama gaNAze. e mahAdeva tarapha ananya bhakti rAkhI cakravata thaze ane "siddharAja' tarIke vikhyAta banaze. saMpUrNa zraddhA-bhakti vaDe prAcIna rudramahAlayano uddhAra karI tyAM mahArudranuM ArAdhana karaze temaja mahAlayanuM mAhAtamya vadhAraze. e lokamAnya nRpati bhUtanA Iza eTale bhUtanA saradAra ane bhaya ApavAvALA barbarakane mahAlayanI samIpamAM chatI vazavatI banAvaze. A mahAmanA (satyapuruSa) aMdhakRpamAMthI Usa lAvI ApI nAgene prANadAna Apaze. e buddhimAnomAM zreSTha, sarva jJAnane bhaMDAra ane sarvadharma pravartaka banI sarva rAjAone rAjA-mahArAjA thaze."41 siddharAje karelA sarva vijayamAM avaMtinA vijayane A purANakAre sAruM evuM mahattva ApyuM che. sarasvatIpurANamAMthI barbaraka yAne bAbarA bhUtanA jIvana saMbaMdhI paNa sArI. evI mAhitI maLe che.42 siddharAjanAM pUrta kAryomAM sauthI zreSTha "sahastraliMga sarovara"nuM racanAvidhAna addabhuta ane ananya gaNAtuM. A sarovaranA Ayojana mATenI keTalIya ananya hakIkate sarasvatIpurANe rajU karI che. sahastraliMga sarovara baMdhAvavAnI preraNA siddharAjane kevI rIte maLI enA saMbaMdhamAM A purANamAM jaNAvyuM che ke eka vakhata siddharAja rAte sUI rahyo Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zie] Anutika vRttAMta [541 hatuM tyAre e enA pUrvaja durlabharAje baMdhAvela saravara jaLapUrNa kema thAya ene vicAra karavA lAgyo. vicAra karatAM e nidrAdhIna thaI gaye. ene svapna AvyuM temAM ene pitAnA kulapati bharadvAja muninAM darzana thayAM. pachI munIzvara bharAje siddharAjane jaNAvyuM ke meM tArA hRdayanI je IcchA che te divya dRSTi vaDe jANI che. siddharAje ghera nidrAmAM hovA chatAM bharadvAja munine satkAra karyo. pachI bharadvAja RSi kahevA lAgyA ke he vatsa, tuM je sarovarane jaLapUrNa karavA mAge che tene upAya batAvuM. tuM brahmaputrI sarasvatInuM ArAdhana kara. he siddharAja, pUrve te je siddhezane prasanna karyA hatA te sarasvatIne uttara kinArA upara, zaherathI uttaramAM, smazAnanI aMdara Avela che. e siddhezvarane bhakti vaDe prasanna karI, uttarAbhimukhe besI Asana lagAvI, prANAyAmapUrvaka sarasvatInuM ArAdhana karaje, je tane siddhi Apaze. A pramANe svapnamAM kahI bharadvAja muni aMtardhAna thaI gayA. bIje divase siddharAje svapnanI hakIkata maMtrIo ane pitAnA Aptajane karI. pachI pavitra divase prasthAna karI gaNapatinA maMdire gayo. emanuM vidhipUrvaka pUjana arcana karI e uttaramAM siddhezvara gaye. tyAM mahAdevanuM zraddhApUrvaka yajana pUjana karI tyAM sarasvatInuM ArAdhana karyuM. trIje divase sarasvatI praH na thaI enI sAme pratyakSa thayAM. zukala vastra dhAraNa karelAM, hAthamAM vINuM dhAraNa karelAM temaja mata puSpothI alaMkRta e devIe rAjAne kahyuM : he vatsa, tArA ArAdhanathI huM prasanna thaI chuM, varadAna mAga. sarasvatInAM vacanothI siddharAja jAgrata banyo, eNe devInuM pUjana karyuM ane prArthanA karI ke je Apa prasanna thayAM che te A sthAnane kadI tyAga karaze nahi. bIjuM A nagaranI najadIkamAM mAruM je jaLahIna sarovara che tene ApanA puNya-pavitra jaLa vaDe paripUrNa karo, eTaluM ja nahi, paNa AkAza pAtALa ane pRthvI uparanAM sarva tIrtha mArA A sarovaramAM nivAsa kare. sarasvatIe rAjAnuM vacana sAMbhaLI jaNAvyuM ke he rAjana , te mAgyuM te ja pramANe thaze. mArI jaLamayI mUrti che te ahIMnA zmazAnane plAvita karI tArA pavitra sarovaramAM sadAkALa nivAsa karaze. ema kahI sarasvatI tyAMthI aMtardhAna thayAM.43 purANakAre A sarovaramAM jaLa lAvavA baMdhelI jaLavIthikAnA baMne kinArA upara Avela devamaMdire kuMDa vA vagerenI vigatavAra mAhitI darekanA tIrtha mAhAtamya sAthe ApI che. sahastraliMga sarovara najadIka AvatAM jaLavIthikAnuM jaLa je kAMpa ane kacaro ghasaDI lAvatuM te ahIM karIne svaccha bane eTalA mATe kapa banAvyuM hovAnuM paNa jaNAvela che. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542] solaMkI kAla piri sarasvatIpurANakAre A sarovaranA kinArA upara Avela seMkaDo devamaMdi. ronI neMdha rajU karI che. AmAM dazAvatAranuM maMdira, 108 devIonuM devIpITha, somanAtha, bhAyalasvAmI, kAzIvizvanAtha, kellAdevI, bhUtezvara vagere jaNAvela che. sarovaranA kinArA upara 1008 zivamaMdira te hatAM ja, paraMtu bIjAM seMkaDo nAnAMmoTAM maMdira paNa tyAM AvelAM hatAM. A dareka maMdiranI najadIkane ovAre enuM tIrtha gaNute. sarevaranA madhyabhAge basthaLa-moTo Tekaro hato, jenA madhya bhAge viMdhyavAsinInuM maMdira AveluM hatuM. A maMdiramAM javA mATe pazcima kinAre Avela devIpIThamAMthI javAne mArga hate. enI najadIka sarevara saMpUrNa bharAyA bAda jaLa bahAra kADhavA mATenuM nikAsadvAra hatuM, je dvArA vadhArAnuM jaLa tyAMthI bahAra nIkaLI, tyAM moTa bAga hato temAM jatuM. e "vanamAM thaI A pravAha sarasvatIne mukhya pravAhamArgane AgaLa jatAM maLata. siddharAjanA rAjyakAlamAM kezava nAmane eka vidvAna enA rAjanagaranI aMdara "siddharAjamera" nAmanA zivamaMdiramAM raheto hato. e siddharAjane ItihAsa, purANa, dharmazAstro ane AgAmo saMbhaLAvatA. siddharAjanI rAjasabhAmAM kezava nAmanA traNa vidvAna besatA hatA evuM prabhAvaka carita dvArA jANavA maLe che. pATaNamAM thayelA vAdavivAdamAM A traNe kezava digaMbara kumudacaMdranA pakSamAM hatA.44 siddharAjane itihAsa purANa saMbhaLAvanAra kezava A traNa paikI eka hovo joIe. enuM mULa vatana satyapura (sara) hatuM. ene pitAmaha arjuna vidvAna hato. pitAnuM nAma dAdara ane mAtAnuM nItAdevI hatuM. kezava veda, vedAMga, purANa ane dharmazAstrane pAragAmI vidvAna hatuM. e pAchaLathI pATaNamAM AvI rahele ane siddharAjanA rAjamAnya vidvAna tarIke pratiSThA prApta karI enuM prItipAtra banelo.45 (2) jaina sAhityamAMthI solaMkIkAlanA jaina sAhityamAM anuzrutione bhaMDAra bharelo che. ahIM e sAhityamAMnA atyaMta mahattvapUrNa pratinidhigraMthamAMthI namUnArUpe keTalIka agatyanI anukRtio saMkSepamAM ApI che. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zie ] Anutika vRttAMta [ 53 mUlarAjane rAjyAbhiSeka bhUyarAjanA vaMzaja muMjAladevanA putro rAja bIja ane daMDaka seminAthayAtrAthI pAchA pharatAM aNahilapura AvyA. tyAM rAjanI ghoDesavArInI kaLAthI khuza thaI rAjA sAmaMtasiMhe pitAnI bahena lIlAdevI ene paraNAvI. prasava pahelAM ja e avasAna pAmelI tethI enuM peTa cIrI putrane janma karAvyuM. mUla nakSatramAM janmela e "mUlarAja' kahevAya. nazAmAM cakacUra mAmo ghaNI vAra ene gAdIe besADe ane nazo UtaratAM uThADI mUke. ekavIsa varSanI uMmare vi. saM. 993 (I. sa. 937) nI ASADhI pUname AvI rIte gAdIe beThele mUlarAja mAmAne mArI sAcA gAdIpati banI gayuM. eNe paMcAvana varSa rAjya karyuM. vayajaladevanI kathA mUlarAjanI IcchA tripuruSaprAsAdanA ciMtAyaka tarIke kanyaDi tapAvIne nImavAnI hatI. emaNe nA pADatAM rAjAe nimaNUkanuM tAmrazAsana bhikSAmAM saMtADI ApI dIdhuM. jamaNe hAthe grahaNa kareluM mithyA na thAya tethI emaNe ziSya vayajalladevane mokalyo. e ja kesara kasturI kapUra vagerenuM udvartana zarIre vArAMganAo pAse karAvate ane veta chatra paNa rAkhate, chatAM zuddha brahmacArI rahyo hato. e "kaMkUlola" ke "kAMkarola" nAmathI khyAti pAmyo. enI kasoTI karavA Avela rANane tAMbUlanA prahArathI eNe keDhaNI karI mUkI, ane anuye thatAM, pitAnA uddatananA lepathI tathA snAnanA utkRSTa jalanA prakSAlanathI ene sAjI karI.47 lAkhA phulANInI kathA paramAravaMzIya katirAjadevanI putrI kAmalatA, nAnapaNamAM sakhIo sAthenI ramatamAM vara pasaMda karavAnuM kahevAtAM, ghora aMdhakArane kAraNe mahelanA thAMbhalA pAchaLa UbhelA phUlaDa nAmanA pazupAlane ajANatAM ja pasaMda karI beThI. pachI te pativratAvata sAcavI haThapUrvaka e ene ja varI. emane dIkaro lAkhAka kacchane rAjA . eNe agiyAra vakhata mUlarAjanA sainyane trAsa Ape. aMte mUlarAje kapila keTa durgamAM ene rUMdhI traNa divasanA yuddha bAda bhagavAna somanAtha pAsethI prApta thayela rudrakalA vaDe mArI nAkhe. marelA lakSa(lAkhAka)nI mizrane paga aDADatAM mUlarAjane "tAregathI tAre vaMza naSTa thaze" e zApa lAkhAkanI mAtAe Ape.48 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [*i 54] solaMkI mala gujarAta-mALavAnA vairanuM mULa bAra varSa rAjya karI, durlabharAja putra bhImane gAdIe besADI saM. 1078 nA jeTha suda 15 ne maMgaLavAre, azvinI nakSatra makaralagna, tIrthayAtrA mATe vArANasI tarapha cAlyo. mArgamAM mALavAmAM muMjarAje ene rAjacihno utArI kArpeTikanA veze AgaLa vadhavAnuM agara te yuddha karavAnuM AvAna ApyuM. bhImane A vRttAMta jaNAvI pote kApaDInA veze vArANasI gayA ane tyAM ja avasAna pAmyo. tyArathI gujarAtane mALavA sAthe vera baMdhAyuM. 49 dAma(DAmara)nuM cAturya gujarAtamAM dukALa hatuM, emAM bhajanI AkramaNanI taiyArInA samAcAra AvatAM bhImadeve dAmane 50 sAMdhivigrahika tarIke mokalyo. eNe "samastarAjaviDambana nATaka bhajavatAM emAM AvatA tailipe muMjarAjanI je vale karelI tenuM smaraNa karAvI bhojane e tarapha vA.51 moTA sainya sAthe AvatA tailipanA khabarathI vyAkuLa bhojane pAchaLathI bhIma paNa Ave che evA samAcAra ApI gabharAvI bhImane e varSe Avate rekavA eka hAthI ane hAthiyuM eNe pATaNa mokalAvyAM.52 vaLI 4000 ghoDA, 4 jAya hAthI ane nava lAkha sonAmahore paNa bheTa mokalAvI.53 eka vakhata bhIme dAmara dvArA sonAnI DabbI bhojane bheTa molI temAMthI rAkha nIkaLatAM khijAyelA bhejane dAmane samajAvyuM ke e kaTihemanI pavitra rakSA hatI. vaLI eka vakhata "Ane zIdhra mArI nAkhajo" evuM lakhela muddAmudrita patra laI mokalyo, te dAmara kahe ke jyAM pitAnuM lehI paDe tyAM bAra varSa dukALa paDe ema hovAthI pitAne mRtyu mATe tyAM mokalela.53 eka vakhata nItaratA vALavALA bheje pUchayuM : "bhImaDo nApita zuM kare che " dAmara kaheH "azvapati, gajapati ane narapati e traNenAM mAthAM bhadrita (muMDita) karyA che; cethAnuM mAthuM bhInuM karate astro calAvI rahyo che."54 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zie) * anukRtika vRttAMta piw "jo pUre che pitAne paMDitenI prazaMsA ane gujarAtanI avidadhatAnI niMdA karatA bhejane gujarAtanA sthAnapuruSe kahyuM ke "tamAro sArAmAM sAro paMDita paNa amArI abaLAo ke govALiyAonI tele paNa na AvI zake." bhImadeve keTalIka vidagdha vArAMganAo tathA gepavezadhArI prakhara paMDitene sarahada paranA nagaramAM rAkhyAM. dhArAmAM laI javAyelA evA eka gopa tathA vArAMganAnI vidagdhatAthI cakita thayela bheje jAhera karyuM ke "fve pUre reze." mALavAne paMDita ane gujarAtane gopa baMne sarakhA evI vRddhavANIne satya mAnavI paDI.papa A sthAnapuruSanuM nAma dAma hatuM. eka dArane Dahala-vijya DAhala dezanA kaNe bhojanA rAjyane ardho bhAga ApavAnuM vacana na pALatAM bhImadevanA sAMdhivigrahika dAmere batrIsa mANasa sAthe enA zibiramAM pravezI ene pakaDyo. kaNe nIlakaMThAdi devatAvasara tathA samasta rAjya vastuo e bemAMthI je joIe te laI levA kahyuM. seLa prahara A sthiti cAlu rahI. pachI bhImadevanA Adeza anusAra dAma devatAvasaranI pasaMdagI karI lIdhI.57 AlUpA-kelUpAnuM parAkrama - bhoja rAjAne darzane AvatAM moDuM thatAM gotradevI bAraNe AvI tyAre thoDA mANasa sAthe AvelA rAjAne jotAM saMbhramathI svasthAne sthira thaI jaIne rAjAne jaladI cAlyA javA sUcavyuM, eTalAmAM to gujarAtanA sainyathI e gherAI gaye. jhaDapathI ghoDo doDAvI dhArAnA gopuramAM praveza karatAM te alpA ane kelpA nAmanA be gujarAtI savAree enA gaLAmAM dhanuSa bharAvI dIdhuM ane "ATalAthI tuM marele che" kahI cheDI mUkyo 58 bakulAdevI bhImadeva( arthAta bhImadeva 1 lA)nA rAjyamAM pATaNamAM bakulAdevI nAme rUpaguNamAM prasiddha vArAMganA hatI. kulIna strI karatAM paNa enAmAM adhika maryAdA hatI, e vicArI enA cAritryanI parIkSA levA bhImadeve aMtaHpuravAsanA nimaMtraNarUpe savA lAkhanI kiMmatanI rikA ene mokalI. pachI be varSa paryata e mALavAnA vigrahamAM rokAye e daramyAna bakulAdevI puruSasaMga tyajI zIlavatI rahI. A jANI rAjAe ene ataHpuramAM sthAna ApyuM. ene putra haripAla, ene tribhuvanapAla ane ene kumArapAla.58 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla * piri 546] rAjavaidya lIle karNadeva ane siddharAjanA samayamAM lIle lokapriya rAjavaidya hate. eka prapaMcIe vRSabhanuM sUtra tapAsavA ApatAM e kahe: "A vRSabhanuM sUtra che. ene atibhojanathI Apharo caDyo hovAthI jaladI nALa dvArA tela pAo, nahi te e marI jaze." A vaidya rAjAne graMvAbAdha kasturIne lepathI maTADyo, jyAre enA pAlakhIvAhakane keraDAnA mULane prayoga sUcavyuM. rAjAe pUchatAM kahe : "deza, kALa, zakti ane zarIraprakRti anusAra cikitsA karavI joIe." keTalAka dhUe jude jude sthaLe "kema, Aje tabiyata kaMI kharAba che?" e prazna vAraMvAra karatAM zaMkAdUSaNathI vaidyane mAhedrajavara lAgu paDyo ane terame divase vaidya avasAna pAmyo." uda maMtrI banyA mAravADamAMthI nasIba ajamAvavA karNAvatI Avela udyo vANiyo lAchi. chIMpaNe Apela oraDImAM rahyo. e jamInamAMthI maLeluM dhana lAchie na letAM e samRddha thaye ane udayana maMtrI tarIke prasiddha thayo. eNe covIsa tIrthakarane udayana-vihAra karNAvatImAM karAvyuM. 1 patnI suhAdevI ane putra bAhaDa sAthe e karNAvatI A. zAlApati tihuNasiMhane mahemAna banI enA eka oraDAmAM rahyo. ene jyAM tyAM dhana dekhAvA lAgyuM. bhAgyavAna samajI rAjAe maMtrI banAvyo. enI patnI maratAM putra bAhaDe (vAbhaTe) saMdhanI madada laI ene sittera varSanI vaye paNa paraNAvyo. ene putra rAyaviAra AMbaDa. 12 mayaNaladevIne garva gaLI gaye kara nahi bharI zakanAra bAvAonuM duHkha joI mayaNaladevIe botera lAkhanI Avaka ApanAra e vere siddharAja pAse mApha karAvyo. temanAthanI savA karoDanI pUjA karI mahAdAna ApanAra mayaNalladevIne garva bhikSAvRttivALI bAvInA puNyane samajatAM egaLI gaye. 13 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 zie] AnukRtika vRttAMta "siddhahemazabdAnuzAsana ane dvayAzraya" kAvya hemacaMdrAcAryanA virodhIoe siddharAjane jaNAvyuM ke "amArAM zAstranA adhyayanathI AmanI vidvattA ATalI khAlI che." rAjAe pUchatAM AcArya 'jeneMdravyAkaraNa'nuM nAma dIdhuM. vartamAna samayanA vyAkaraNane ullekha karavA sUcavatAM suri kahe : "je Apa sahAyaka thAo te thoDA divasamAM ja sarvAMgasaMpUrNa vyAkaraNa huM racuM." pachI vividha dezomAMthI vyAkaraNa maMgAvI hemacaMdra siddhahemazabdAnuzAsana" nAmanuM savA lAkha graMthapramANa vyAkaraNa eka varSamAM racyuM. rAjAnA hAthI para besADI A graMthanuM bahumAna karI ene rAjamahelanA kezAgArAmAM padharAvyo. rAjAjJAthI badhe A ja vyAkaraNanuM adhyayana-adhyApana thavA lAgyuM. - rAjAnA vaMzanI prazasti A graMthamAM na hovAnI phariyAdathI rAjA khijAtAM hemacaMdrAcArye batrIza prazasti zlekamAM solaMkIvaMzane ItihAsa AvarI laI A graMthanA batrIze pAdane aMte eka eka leka joDI dIdho. khuza thaI rAjAe A vyAkaraNa sarvatra phelAvyuM. e pachI hemacaMdra siddharAjanA digvijayanI prazasti25 "kaMthAzrayanAmane kAvya graMtha ra.4 rudramALamAM rajabhUtio siddhapuramAM rudramahAkAlaprAsAda karAvyo tyAre emAM govIsa hastapramANa paripUrNa prAsAda karAvI emAM azvapati, gajapati, narapati vagere uttama rAjAonI mUrtionI samIpa siddharAje potAnI be hAtha joDelI pratimA sthapAvI ne dezabhaMga thAya te paNa prAsAda na bhAMgavA emane yAcanA karI.65 vArAhInA bUca eka vakhata siddharAje vArAhInA paTeliyAone pitAnI rAjavAhanasejavAlI thApaNa tarIke ApI. teoe enA bhAga judA karI vahecI lIdhA. pAchA pharatAM chUTA karelA bhAga pAchA ApatAM teoe spaSTIkaraNa karyuM ke keI eka jaNa evaDI moTI vastu sAcavI zake ema na hovAthI ema kareluM. AthI vismaya ane hAsyapUrvaka siddharAje teone "bUca" arthAta "bUcA" evuM biruda ApyuM. 66 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] solaMkI kAla [pari karmaprAdhAnya rAtre siddharAjanI caMpI karatAM be sevaka vArtAlApa karatA hatA. eke rAjAnA guNonI prazaMsA karI, te bIjAe enA pUrvanA karmanuM mahatva gAyuM. rAjAe sAMbhaLyuM. savAre pahelAne se azvone sAmata banAvate lekha laI mahAmAtya sAMtU pAse mokalyo. e dAdara parathI gabaDI paDatAM eNe lekha bIjA dvArA mokalI Ape, AthI bIjAne e pada maLyuM. A jANa rAjA karmanuM mahattva samajyo. 17 kumArapAlanI rakhaDapaTTI siddharAjane jyotiSIoe kahyuM ke "tamArA pachI kumArapAla rAjA thaze." AthI enI hInajAtine asahiSNu rAjA ene mAravAnI taka zodhavA lAgyo. kumArapAla tApasarUpe nAsI gaye. varSo sudhI aneka dezomAM bhaTakI e pAcho Avyo ane eka maThamAM rahyo. pitA karNadevanA zrAddha nimitte rAjAe sarva tapasvIone bhojana mATe nimaMtryA. sarvanA paga e jAte dhote hate. kumArapAlanA pagamAMthI UrdhvarekhA jotAM e enI sAme tAkI rahyo. kumArapAla nATho. Aliga kuMbhAre nibhADAmAM saMtADI bacAvyuM. pachI eka khetaramAM kAMTA-jhAMkharAMnA DhagalAmAM saMtAyo. aMdara beselA bhAlAthI paNa ene patto na paDyo. bIje divase tyAMthI bahAra nIkaLI eka vRkSa nIce vizrAma lete hato tyAre eka uMdarane daramAMthI rUpiyA kheMcI lAvate je. ekavIsa sikkA e lAvyuM ane emAMthI eka laI daramAM pAcho gayo. bAkInA vIsa kumArapAle laI lIdhA. sikakA na jotAM uMdara marI gayA. tyAMthI AgaLa jatAM keI eka zrImaMtanI vahu piyara jatI hatI teNe traNa divasanA upavAsI ene bhrAtR-vAtsalyathI kapUrathI sugaMdhita zAlinkaramba jamADyo. 68 kumArapAlane rAjyAbhiSeka bhaTakato kumArapAla staMbhatIrthamAM Avyo. tyAM udayane pUchatAM hemacaMdrAcAryuM kahyuM : "e sArvabhauma rAjA thaze." kumArapAle e vAta mAnI nahi. tyAre AcAryuM "saM. 1199 nA kArtika vada 2 ne ravivAre hasta nakSatramAM jo tamAro paTTAbhiSeka na thAya to huM jyotiSa jovAnuM cheDI daIza" evuM lakhANa karI enI eka prata udayanamaMtrIne tathA eka kumArapAlane ApI. cakita thayelA kumArapAle "jo A sAcuM paDe te tame ja rAjA, huM tamArA caraNanI reNu" evA udgAra kADhayA, AthI AcAye jaina dharmanA bhakta thavAnuM vacana lIdhuM. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTa AnukRtika vRttAMta [59 e pachI mALavA jatAM koMgezvaranA prAsAdamAMnI prazasti-pATikAmAM nIcenI gAthA vAMcI : puNNe vAsasahasse sayammi varisANa nvnviaahie| hohI kumaranarindo tuha vikamarAya sAriccho // AthI siddharAja avasAna pAmya jANI pATaNa gayo. bIje divase bIjA bene rAjA tarIke agya pramANI enA banevI rAjakula kAnhaDadeve 50 varSanA kumArapAlane rAjyAbhiSeka karyo. 18 kumArapAla kaDI gAmanA pAdaramAM sUta. ArakSake cera jANuM kAmaLa vagere paDAvI mUkyo. bIje divase pATaNa pahoMce. tyAM bIjA traNane ayogya TharAvyA ne kumArapAlanI varaNI karI." kumArapAlanI dhAka prauDha hovAthI tathA bahu pharela hovAthI kumArapAle rAjyanI lagAma potAnA hAthamAM ja laI lIdhI. vRddha rAjapuruSane e na gamyuM. emaNe eka daravAje enA mArA goThavyA. rAjA bIje daravAje pravezyo ane pelA pradhAnene mArI nAkhyA. vaLI bhaDalezvara kAnhaDadeva sALAnA nAtAthI tathA te gAdIe besADyo hovAthI enA pUrvakALanA kharAba prasaMge kahyA karato. rAjAe sUcavyuM ke " jAheramAM AvuM kaMI na kahevuM, khAnagImAM game tema belI zake che. paNa e na gaNakAratAM bhale pAse enAM aMga bhaMgAvIne AMkho kADhI laI ghera melI dIdhe, AthI badhA sAmaMta upara kumArapAlanI dhAka besI gaI. kaparA divasomAM madada karanAra udayananA putra vAgabhaTadevane eNe mahAmAtya banAvyA. AginuM cAturya eka vakhata sabhAmAM kumArapAle vRddha pradhAna puruSa AliMgane pUchayuM : "huM siddharAjathI halake chuM, enA samAna chuM ke enAthI caDiyAta chuM!" Alige jaNAvyuM "siddharAjamAM 98 guNa ane be deSa hatA, jyAre ApanAmAM be guNa ane 98 deSa che." pote doSathI bharelo che e jANI rAjAe potAnI AMkhamAM khosI devA talavAra ugAmI tyAre Aliga bolI UThyo : "siddharAjanA 98 guNene yuddhamAM asubhaTatA tathA strIlaMpaTatA e be doSoe DhAMkI dIdhA hatA, jyAre kRpaNutA vagere ApanA to samara-zUratA ane panArI-sahedaratA e be guNo vaDe DhaMkAI jAya che." mA sAMbhaLI rAjA svastha tha.72 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550]. solakI kAla piri. sagA kRtajJa kumArapAle Aliga kuMbhArane 700 grAmayukta vicitra citrakUTapaTTikA ApI dIdhI. enA vaMzajo pitAnA halakA kuLathI lAjatA Aje paNa "sagA"73 kahevAya che.74 salAka saMgItakAranA camatkAra kumArapAle kadara bUjhI Apela 116 drammamAMthI saMgItakAra salAka bALakane sukhaDI khavarAvata, AthI e nirvAsita thaze. videzI rAjAne khuza karI be hAthI lAvI kumArapAlane bheTa dharatAM e khuza thaye. eka paradezI saMgItakAre phariyAda karI ke mArA gItathI AkarSAI Avela haraNanA gaLAmAM sonAnI sAMkaLa paherAvI te laIne e nAsI gayuM. lAke pitAnI gItavidyA dvArA e haraNane AkarSI rAjA AgaLa rajU karyuM. virahaka vRkSanI sUkI DALInA TukaDAne pitAnI navIna gItakalA dvArA ekadama pallavo phUTatAM darzAvI e saMgItakAre rAjA ane hemAcAryane khuza karyA.pa kazvarIne bhega baMdha amAriSaNa pachI navarAtramAM kuladevI kaMTezvarIne bhega ApavAnAM seMkaDo pazu rAtre maMdiramAM pUrI rAkhI bIje divase svastha jeI have mAtAne mAMsa nathI rucatuM evuM jaNAvI pazuo jeTalA mUlyanuM naivedya dharAvyuM. dazamIe rAtre svapnamAM Avela kuladevIe trizaLa mAratAM rAjAnA zarIre keDha thaye, hemacaMdra maMtrI Apela pANI chAMTatAM e macyo.76 rAjapitAmaha>> AMbaDa kaMkaNane mallikArjuna "rAjapitAmaha" kahevAte, tethI kumArapAlanA maMtrI AMbaDe caDAI karI. hArI javAthI pitAnuM vastrAlaMkArAdi badhuM kALuM karyuM. bIjuM sainya laI gaye. mahilakArjunanuM suvarNa lapeTeluM mastaka, zaMgArakeDI sADI, mANeka pacheDe, pApakSaya hAra, saMgasiddhi simA, 32 hemakuMbha, cha mUDA motI, cAra dAMtavALe sapheda hAthI, 120 suMdarI tathA sADA cauda karoDanI khaMDaNI pATaNa laI AvyuM. kumArapAle "rAjapitAmaha"nuM biruda ApyuM. kaMkaNa gujarAtane pAna Ape ane gujarAta koMkaNane ana Ape evuM kaheNa mallikArjune mokalyuM. kumArapAla kaheH "gujarAtane joItuM vaparAyA pachI vadhe te mokalAya." eNe nA pADI, AthI caDAI karI. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zie]. Anuzrutika vRttAMta [551 zrAddha vakhate dvArabhaTTa kahe : "rAjapitAmaha mallikArjunane pitRomAM bheLa, pachI piMDa muke." AthI kumArapAle AMbaDane mo.9 mallikArjunanA putra pApakSaya hAra vagerenI utpatti kahI : mallikArjunanA ekavIsamA pUrvaja dhavalAjunane paMdara rANI hatI. vaLI eka khaDe paraNI AvI tene rAjA oLakhato paNa na hatuM. eka paritrAjikAe patine vaza karavA sarasavA maMtrI ApyA tenI khIcaDI rAMdhI, paNa kadAca paritrAjika dumane mokalI hoya evI AzaMkAthI dariyAmAM nAkhI dIdhI. samudra rAjAnA rUpe rANu pAse AvavA lAge. ene putra thayo. rAjA kahe : "huM te oLakhate ja nathI." zuddhi mATe divya lIdhuM. leDhAnI naukAmAM beThI. naukA DUbI, paNa kSaNavAramAM ja zRMgArakeTI sADI vagere paherelI divyarUpe upara AvI, rAjAe svIkArI. 80 vicAra-caturmukha kumArapAla eka vakhata "upamA" zabdane badale rAja kumArapAla "UpasyA bolyA, tethI kapadI maMtrIe uccArazuddhi upara bhAra mUkI "mUrkha rAjA karatAM arAjaka vizva vadhAre sAruM" ema kahyuM. 55 varSanA kumArapAle mAtRkA pAThathI mAMDIne abhyAsa zarU karyo ane eka ja varSamAM vRttikAvyatraya zIkhI gaye. AthI ene vicAracaturmukha" evuM biruda maLyuM. kumArapAle baMdhAvelA keTalAka vihAra pitAnI rakhaDapaTTI daramyAna pote dhana laI levAthI uMdara marI gayela e mATe rAjAe prAyazcitta pUchatAM enA nAmathI aMkita vihAra AcArye enI pAse karAvyo.82 rakhaDapaTTa daramyAna eka vANiyaNe traNa divasanA bhUkhyA kumArapAlane zAlikAo (karA) jamADela-jJAti, nAma gAma kakSAnA saMbaMdha vinA, AthI pATaNamAM karaba-vihAra karAvyA.3 sapAdalakSanA eka avivekI zrImaMte vALa haLatAM patnIe ApelI ja masaLIne mArI nAkhI tethI amAri karAvanAra paMcakule ene pATaNa lAvI rAjA AgaLa khaDe karyo. hemAcAryanA AdezathI rAjAe ene dhana vaDe tyAM ja "mUkA-vihAra" baMdhAvyuM.84 khaMbhAtamAM jyAM hemAcAryo dIkSA lIdhelI te sAliga-vasahikA-prAsAdane kumArapAle ratnamaya biMbathI alaMkRta evo anupama jIrNoddhAra karAvyo.85 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAra [pari. utyaMta upara javAne na mArga kumArapAla tIrthayAtrAnA saMdhanI taiyArI karatA hatA tyAM DAhalanA karNanA AkramaNanA samAcAra AvyA, paraMtu gajAdhirUDha karNa mArgamAM marI gayo AthI bevaDA utsAhathI yAtrAe nIkaLe. dhaMdhukAmAM sattara hAthane likA-vihAra baMdhAvI ujajayaMta gayo tyAM parvata prajatAM hemacaMdrAcArye be puNyazALI mANasa upara sAthe jAya temanA upara chatrazilA paDaze evI vRddha paraMparA jaNAvI. rAjAe AcArya saMgha sAthe upara mekalyA ane potAnA mATe jUnAgaDha tarapha navo mArga karavA mATe vAlmaTane Adeza Apyo. enA mATe rosaTha lAkha kharcAyA. rAtre bhAratIe hemAcAryane jaNAvyuM ke vidana saMbhava hovAthI rAjAe upara na caDatAM nIce ja neminAthane vaMdavA, tethI rAjA nIce rahyo.87 suvarNasiddhino niSedha - kumArapAlane suvarNasiddhinI icchA thaI. hemacaMdrAcAryanA guru devacaMdrAcAryane pATaNa belAvyA. saMdhanuM moTuM kArya samajI tIvravratadhArI sUri AvyA. hemacaMdranI bAlyAvasthAmAM tAMbAnA TukaDAne eka velane rasa copaDI tapAvatAM senuM baneluM te velanuM nAma vagere emaNe gurune pUchayuM, AthI kapAyamAna thaI devacaMdrasUri kaheH "maganA pANI jeTalI vidyA paNa na jIravI zakanAra tane maMdAgnine A modaka jevI bhAre vidyA kema apAya ?" rAjane paNa jaNAvI dIdhuM ke e siddhi tArA nasIbamAM nathI. pachI tarata pAchA cAlyA gayA.98 kumArapAla ane AnAka - kumArapAlanI bahena zAkaMbharIne AnAkane paraNAvelI. segaThAbAjI ramatAM AnAke "mAre mUDiyAne" ema kahevAthI rANI gusse thaI. AnAke pATu bhAratAM enI jIbha kheMcI kADhavAnI pratijJA laI pATaNa AvI. kumArapAle potAne mAravAnuM AnAkanuM kAvataruM jAsUsa dvArA pakaDaDyuM. AnAke lAMca ApI gujarAtanA sainika pheDyA, paNa e jIvate pakaDAI gaye. TopInI be jIbha (kasa) AgaLa rakhAtI te pAchaLa rAkhavAnI zarate kumArapAle ene cheDyo. vijayanI nizAnIrUpe tyAMnI paththaranI ghANIo teDI nAkhI. siddharAjane pratipannaputra cAhaDadeva AnAkane padAti banyA ane AnAka kUca karI kumArapAla sAme gaye. kumArapAlane mahAvata caulaga Thapako maLatAM cAlyo gaye. sAmaLa mahAvata banya. cAhaDe sAma tene phoDelA e kaLI gaye. lahapaMcAnananA kAna uttarIyathI DhAMkI cAhaDanI garjanAthI bacAvyo. sAmaLane Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTa) Anuzrutika vRtta [553 pheDele caulaga samajI cAhaDa hAthI para paga mUkavA gaye, paNa hAthI khasatAM nIce paDyo. AnAka hAryo.80 rAjaghara cAhaDanI rAjaputratA kumArapAle sapAdalakSa tarapha kUca karatAM sainyane senApati vATanA kharcALa nAnA bhAI cAhaThane banAvyo. mArgamAM puSkaLa yAcake ekaThA thatAM eNe eka lAkha sikkA mAgyA. kezAdhyakSe nA pADatAM cAbukathI bhArI kADhI mUko ane yAcakane dAna Apate baMberAnagara pahoMcyA. tyAM sAtase kanyAonAM lagna thavAnAM hatAM tethI sAta karoDa suvarNasikakA ane agiyAra hajAra ghaDInI vijJapti rAjAne mokalI. tyAM kumArapAlanI ANa vartAvI pAcho pharyo. khuza thayela rAjAe "tamArA jeTaluM kharca huM paNa karI zakatuM nathI." ema kahetAM cAhaDe kAraNa darzAvyuM ke "tame rAjAnA putra nathI, jyAre huM chuM."91 AbhaDa vasAha siddharAjanA samayamAM pATaNamAM anAtha zrImALI vaNika AbhaDa ghUgharA ghasI pAMca lehaDiyA kamAte. bALaka mATe kharIdelI bakarInI DokamAMnA nIlamaNithI e zrImaMta bane. traNa vahIo rAkhate : kaDavahI, vilaMbavahI ane paralekavahI. zrAvakenI sahAya mATe hAra dInAra vAparavA kumArapAle sUcavyuM te eka karoDa vAparyA. hemacaMdra rAjAne bhANeja pratApamalane rAjagAdI eNpavA kahyuM, te AbhaDe "vAdAstAdarAH vajhIya gvoparI" kahI virodha karyo. hemacaMdra ane kumArapAlanA mRtyu bAda ajayapAle jana caityane nAza karavA mAMDyo te sIlaNuM kautukInI madadathI aTakA. dUra karela bhaMDArInI caDavIthI rAjA bhImadeva (ra jAo) enuM dhana prApta karavA AbhaDane tyAM bakarInA mAMsane thALa mokale. AbhaDanI vidhavA putrI cAMpaladee badalAmAM savA lAkhane hAra mokalyA. pachI AbhaDe sarvasva dhana TIpIne dharI detAM zaramAI rAjAe kaMI lIdhuM nahi. AbhaDe bharatI vakhate cAra khUNAmAM cAra nidhi rAkhyA, paraMtu nidhi enA putrone na maLyA. aMjanIe jaNAvyuM ke keI kALA dehavALA ane mugaradhArIo e nIce ne nIce jAya che, AthI teo sAmAnya vaNika thayA. pu. 5. saM. pramANe ghUgharA ghasI eka mANasa java meLavate. pAMca drampa bacatAM pAMca dInAramAM bakarI kharIdI. 83 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554] solaMkI kAla piri kautukI sIlaNe maitya bacAvyAM ajayapAla kumArapAlanAM baMdhAvelAM ne nAza karatA hatA tyAre sIla kautukIe sAMThAnuM makAna baMdhAvI dhoLAvyuM ne citra dorAvyAM. rAjAnI rajA laI chevaTanI yAtrAe jatAM putrone makAnanI rakSA karavA sUcavyuM. thoDe dUra gaye te makAnane chokarAoe bhAMgI nAkhyuM. avAja sAMbhaLI pAchA vaLI eNe kahyuM, A kunapati karatAM paNa tame kuputra pAkyA ! ANe to pitAnA mRtyu pachI enAM dharmasthAna teDyAM, paNa tame te huM so DagalAM dUra jauM enI rAha na joI!" A sAMbhaLI zaramAI ajayapAle ce teDavAnuM baMdha karyuM. 84 mAtra tAraMgAnAM maMdira ja rahyAM hatAM tyAre AbhaDa vasAha ane saMdhanI vinaMtithI sIlaNe yukti karI. pekhaNAmAM raMgabhUmi upara maMdira caNAvyuM ane enA dIkarAe e moDhe oDhI sUte tyAre AvI teDI pADavuM.85 bAla mULarAjane svecchaviya ajayapAlanuM khUna thayA pachI be varSa bAla mUlarAje rAjya karyuM. enI mAtA nAIkidevI paramadI rAjAnI putrI hatI. mleccha rAjA caDI Avela tyAre bALaka rAjAne teDIne gADarAraghaTTa nAmanA ghATamAM laDatAM eNe akALe AvI caDela vAdaLanI madadathI e svecchane harAvyo.6 lavaNuprasAda ane vIradhavala bhImadevanA rAjyane bhAra vahanAra lavaNaprasAda. enI patnI madanarANuM pitAnI bahenanA avasAnathI banevI devarAja paMkilanA gharane vyavasthita karavA nAnakaDA putra viradhavala sAthe patinI rajA laIne gaI. eNe ene gRhiNI banAvI; AthI lavaNuprasAda ene ghera jaI mAravA chupAye, paraMtu devarAjane varadhavala parane prema joIe e vicAra paDatuM mUkyo. moTo thatAM viradhavale pitA pAse gayA. keTalIka kAMTALI bhUmi chatI ane bIjI keTalIka pitAe ApI te para rAjya karavA lAge. brAhmaNa cAhaDa pradhAna ba. viradhavalane tejapAla maMtrI sAthe merI thaI87 lavaNuprasAde viramanI mAtAne putra sAthe tyajelI, tene mehatAnA tribhuvanasiMha kauTuMbike rAkhI. ene mAravA gaye. putraprema joIenI sAthe prIti thaI.88 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T555 ziSTa Anuzrutika vRttAMta viradhavalanI mahAnubhAvatA eka vakhata agAzImAM sUtelA varadhavalanI pagacaMpI karatAM vaMThe rANAne UMdhato mAnI paganI AMgaLImAMnI ratnamudrA kADhI laI moMmAM mUkI dIdhI. bIje divase rANAe evI ja bIjI vIMTI paherI. rAte vaMTha pharIpharI mudrA joyA karate, rANue kahyuM: A mudrA nA laIza, kAle lIdhI te lIdhI. A sAMbhaLI vaMTha gabharAI. rANo kaheH "DarIza nahi. e amArI kaMjUsAI che ke bahu thoDuM vetana ApIe chIe." pachI rANAe ene eka ghaDo Apyo ane ardhA lAkhanI vRtti karI ApI.. kumAradevInAM sAmudrika lakSaNa pitAnA pravacana samaye haribhadrasuri vidhavA kumAradevIne vAraMvAra jovA lAgyA. AzarAja maMtrIe pUchatAM kahe : enI kUkhe sUrya-caMdra avatare evAM sAmudrika lakSaNa che. AthI maMtrI ane paraNyA. enA dIkarA vastupAla-tejapAla. 1000 vyaMtarInA AdezathI varatupAla-tejapAlane maMtripadaprApti kAnyakuMjanI rAjaputrI maheNudevI kAMcaLIrUpe maLela gujaradezane lAMbA samaya sudhI bhogavI mRtyu pachI enI adhiSThAtrI mahaddhi vyaMtarI thaI. eNe lavaNaprasAda ane viradhavalane svapnamAM Adeza ApatAM lavaNaprasAda-viradhavale vastupAla-tejapAlane maMtrI banAvyA. tejapAlane pradhAna-mudrA ApI, jyAre vastupAlane khaMbhAta ane dhoLakAnuM Adhipatya ApyuM 101 tejapAlane ghUghuva-vijya godharAne ghUghula maMDalIka vIradhavalanI ANa mAnatA nahi. eNe viradhavalane kAjaLanI DabbI ane sADI mokalyAM. AthI tejapAle ene jItavAnuM bIDuM jhaDapyuM. moTuM lazkara laI pote dUra rahyo ane nAnuM sainya godharAnI gAye vALI gayuM. pAchaLa ghUghu paDyo tene e tejapAlanA sauthI gherAya tyAM sudhI kheMcI lAvyuM. yuddhamAM tejapAlanuM sainya bhAMgyuM, paNa sAta rAjaputro sAthe tejapAla aDaga rahetAM pharI ekaThuM thayuM. tejapAle pitAnA eka khaMbhe aMbikA devI ane bIje khaMbhe kapada yakSa joyA tethI vijayamAM vizvAsa beTho. ghUghula jIvate pakaDAye. ene pAMjarAmAM pUryo. ghaNuM dhana laI pitAnA mANasane gedharAmAM sthApI maMtrI LakA gayA. tyAM ghUghulane gaLe pelI kAjaLanI DabbI bAMdhI ane sADI paherAvI. e jIbha kacarI mUo.10 2 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556] selakI kAla piri vastupAle graMthabhaMDAra cerA vayAgrAmathI mANikyasurine bolAvavA vastupAle be vakhata vijJapti mekalI. e na AvyA tyAre emane triSaSTizalAkApuruSacarita-bhaMDAra cerAvI bhagA. sAta divase "Apane pustaka bhaMDAra ahIM vadhe che tenI jarUra hoya te Avaze" evo saMdeza mokalyA. sUri AvyA. vastupAle AgamananuM kAraNa pUchyuM. sari kahe: "ame sarasvatInA putra chIe ane tame sarasvatIkaMThabharaNa che. jyAM e tyAM ame." 10 3 nimakahalAla bAroTa vIsaladevanI pagacaMpI karatAM thAkelI nAgaladevIe vRddha mahilI baulIne pagacaMpI karavA kahyuM. mayaNa sAhAra kahe: "pakhavAjInI putrI tarIke enuM bhajana karatAM na thAkI ane atyAre thAka lAgyo !" AthI rANIe enuM nAka kapAvI lIdhuM. e devagiri gaye. tyAMnA rAjA siMhaNadeve pUchatAM kaheH "jene nAka na hoya te ahIM Ave." AthI game tyAMthI lAvIne navuM nAka caDAvarAvyuM. pachI jyAre pATaNa game tyAre rAjAnA praznanA javAbamAM kahe : "bIjA rAjAnI samIpe te nAka jAya, paNa siMhaNudeva samIpe te gayeluM paNa pAchuM Ave." vIsaladevanI AratI utAravAnA samaye vAraMvAra belAvyA pachI AvelI nAgaladevIne bAroTa mayaNa sAhAre "tuM tArI jAtane nathI jANatI te ATaluM moDuM karyuM" e ToNo mAryo. rANIe khijAI enI AMkho kheMcI kaDhAvI. A apamAnathI e mALavA gaye. naravarmAe mAnapura:sara rAkhe. vIsaladeve kema AMkho phoDI e kahevA atyAgraha karAtAM e kahe : "he vivekanArAyaNa! amArA gujarAdhipati te vivekabuhaspati che. raNamAMthI nAsI gayela adhama rAjAnuM mukha amArA jevA supAtra bAroTo na jue mATe Ama kareluM." vIsaladeve traNa vAra harAvela naravarmA cUpa thaI gayo. vIsaladevane khabara paDatAM eNe ene mAnapurasara pAcho bolAvyuM. rAjA pUche : "zuM tArA AvA vacanathI naravarmAne viSAda na thaye?bAroTe javAba Ape : "e te baMne vaMzamAM vizuddha che, tamArA jevo nathI. tamArA pitA lUNasiMha te padAti hatA ane mAtRpakSe mahiSIbhakSaka jeThavA." 104 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 3. pAdaTIpA a. 40, 114 G. M. Moraes, The Kadamba Kula, p. 17 aT. 118 8. Ibid., pp. 25 ff. 7. nAgarakhaMDa, a. 31 ejana, a. 165 ejana, a. 158, 266, 267 8. 11. 14. ejana, a. 179-193 19. ejana, a. 37 18. a. 271 20. ejana, a. 40 22. ejana, a 65 25. 5. 2. zlo. : 7-29 8. ejana, a. 155 - 165 10. ejana, a. 47, 177 12-13. ejana, a. 177 15. 17. skaMdapurANa, kumArikAkhaMDa, a. 40 18. kumArikAkhaMDa, a. 13, zlo. 102 ejana, a. 40, zlo. 131 21. 1. nAgara khaMDa, a. 71. skaMdapurANa, arbudakhaMDa, bha. 2 23-24. ejana, a. 66 mahAbhArata, AraNyaka parva, a. 80, zlo. 118-19 26. skaMdapurANa, dharmAraNyakhaMDa, a. 33-48 27. padmaprokta dharmAraNya purANa, a. 8, zlo. 57-58 28. ejana, a. 68 25. graMtha 3, 24295 7. 30. dharmAraNya purANa, a. 67, zlo. 68-69 71. ejana, zlo. 74-81 33. dharmAraNya purANa, a. 67, zlo. 18-24 34. dharmAraNya purANa, a. 68, plo. 58-60 35. dharmAraNya purANa, a. 67 31. rAsabhANA, lA. 1, 5. 278-280 37. dharmAraNya purANa, a. 68 3. sarasvatI purANa, sarga 15, zlo, 68-70 40. sarasvatI purANa, sarga 15 32. ejana, bha. 6-16 87. eMjana, zlo. 40-90 41. ejana, zlo. 82-89 - Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa8] solaMkI kAla pari 42. sarasvatI purANa, sarga 12, zlo. 164-195 43. sarasvatI purANa, sarga 15, zlo. 103-141 44. prabhAvakacarita, devasuriprabaMdha, zlo. 161 45. sarasvatI purANa, sarga 15, *lo 184-200 '46 pra. ci., kaM. 24, 25, 29. 47. pra. ciM., ka. 27 48. pra. ciM., kaM. 24; pu. pra. saM., ka. 21 48. pra. ci., kaM, 33, 34 purAtanaprabandhasaMgraha mAM mane anyatra 55 bharane 'bhara' heso cha. nyAre prabandhacintAmaNibhAM hAbha2' nAma 1 sayuche. 51. pra. ciM., kaM. 48; pu. pra. saM., ka. 37 / / 52. pra. ci., kaM. 49 57. pu. pra. saM., kaM. 37 53. pra. ciM., kaM. 55 54. pu. pra. saM., kaM 37 55. pra. ciM., kaM. 67 56. pu. pra. saM., 38 57. pra. ciM., kaM. 77-78 58. pra. ciM., kaM. 73 58. pra ciM., kaM. 126 10. pra. ciM., kaM. 88 11. pra. ciM., kaM. 90-92 12. pu. pra. saM., kaM. 59-60 13. pra. ciM., kaM. 98; pu. pra. saM., kaM. 67 14. pra. ci., kaM. 97 15. pra. ciM., . 99 16. pra. ci., kaM. 116 17. pra. ciM., kaM. 125 68. pra. ci. kaM 126-127 18. pra. ciM., kaM. 128-129 70. pu. pra. saM., kaM, 91 71. pra. ciM., kaM. 130-131 72. pra. ci., kaM. 161; pu. pra. saM., kaM. 98 73. 'sagarA meTarI mATImohanA. 74. pra. ciM., kaM. 133 75. pra ci., ka. 134-136 71. pra. ko., kaM. 54: pu. pra. saM., ka. 83 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSTa anukRtika vRtAMta [554 77. pra. ciM, kaM. 137 . . 78. pu. pra. saM., kaM. 81 78. pu. pra. saM., kaM. 95 80. pu. pra. saM., kaM. 82 81. pra. ciM., kaM. 118 82. pra. ciM., kaM. 156 83. pra ciM., kaM. 157 84. pra. ciM., kaM. 158 85. pra. ciM., kaM. 159 81. pra. ciM., kaM. 168; pu. pra. saM., kaM. 84-99 pra. ko., kaM. 60 88. pra ciM., kaM. 165; pu. pra. saM., kaM. 97 86. pra. ko., kaM. 62 8 0. pra. ciM, kaM. 132 81. pra. ciM, kaM. 166 52. pra. ko., kaM. 111-118 83. pu. pra. saM., kaM. 61 84. pra. ko., kaM. 115; pra. ciM. kaM., 175 45. pu. pra. saM., kaM. 104 8 . pra. ciM., kaM. 179 . 47. pra. ciM., kaM. 181-183 8 . pu. pra. saM., ka. 117 et. pra. ko., ka. 135 100. pra. ciM., kaM. 184; pu. pra. saM , ka 116 101. pra. ko., kaM. 121 102. pra. ko., kaM. 126 103. pu. pra. saM., kaM. 172 1 04. pu. pra. saM., kaM. 180-181. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIe caulukya (selaMkI) vaMza (1) mULa vaMza 1. mUlarAja 1 le 2. cAmuMDarAja 3. valabharAja 4 durlabharAja nAgarAja 5. bhImadeva 1 le kSemarAja 6. karNadeva 1 le 7. siddharAja jayasiMha devaprasAda tribhuvanapAla 8. kumArapAla mahIpAla kItipAla 9. ajayapAla 10. mularAja 2 je 11. bhImadeva ra je 12. tribhuvanapAla Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIe (2) vAghelA vaMza dhavala arNarAja (AnAka) lavaNaprasAda vAra vIradhavala pratApamala 13. vIsaladeva 14. arjunadeva 15. rAmadeva 16. sAraMga deva 17 karNadeva ra je kacchane samA vaMza jAma sADa rAjA phUla 1. lAkhAka ke lAkha dhAo 2. jAma puMa rA" Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solakI kAla kacchane jADejA vaMza vALA rAjavaMza (taLAjA) UgAvALo ebhala 1 le jAma jADo (siMdha-ThaThThA) 1. jAma lAkho (dattaka) 2. jAma rAyadhaNa rate 3. jAma oDhejI sUrejI ebhala 2 je 4. jAma gAjI 5. jAma vaheNajI 6. jAma mULajI aNIvALo ebhala 3 je (DhAMka) arjunasiMha-ugAvALe ebhala ja che , dakSiNa saurASTrane vAjA vaMza 1. nAnasIha mAM reLane gRhila vaMza sAhAra sahajiMga 2. chADA 3. vAchiga mamarAja mUluka somarAja 4. kAnhaDade rANaka 5. vayajaladeva (buTTa) Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIo soraThane cUDAsamA vaMza ghUmalIne jeThavA vaza rA' graharipu - 147 saMghajI rA dayAsa 148 rANajI 1 le 149. nAgajI 2 je 150 bhAramalajI 1 le 2, 151. bhANajI 3 je rA neghaNa 1 le rA' kheMgAra 1 le rA neNa 2 je rA' kheMgAra 2 je rA' noMdhaNa3 je rA' kavAta 2 jo rA' jayasiMha 1 le 3, 152. mehajI 153. nAgajI 3 je 154. vIki 2 je 155. vijayasiMhajI ke sIha 2 je 156. bhojarAja 1 le rA' rAyasiMha ra" mahIpAla 2 jo (gajarAja) 15. rAmadeva 1 lo rA' jayamala 158. rANojI 2 je 159. bhANajI 4 the rA" mahIpAla 3 rA' kheMgAra 3 je rA' mAMDalika 1 le Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakI kAla jhAlA vaMza (2) lIMbaDI zAkhA (1) pATaDI zAkhA 1. harapAladeva 2. soDhAjI (harapAladeva) 1. mAMgaLa (jAMbu ane kaMDamAM) 2. madhupAla ke muMjapAla (jabumAM) 3. durjanasAlajI 4. jAladevajI 3. dhavala ke dhamala (dhAmaLeja vasAvyuM) 5. arjunasiMhajI 4. kAlujI (kuDAmAM) 6. devarAjajI 5. dhanarAja 7. dUdajI lAkha 8. sUrasiMhajI 6. bhejarAjajI 1 le 9. sAMtalasiMhajI 7. karaNasiMhajI 8. AsakaraNajI 9. sAMdhAjI Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIe pikA lATane cAlukya vaMza (1) pahelI zAkhA 1. bArapa (3) trIjI zAkhA (vIrasiMhadeva) 2. gegirAja (agnirAja) 1. kRSNadeva 3. kItirAja 2. udayarAja 4. vatsarAja 3. rudradeva 5. trilecanapAla 4. kSemarAja bharavA bhadeva 6. trivikramapAla 5. kaccaraja 5. kRSNarAja (2) bIjI zAkhA (jayasiMha 3 jo) 1. vijayasiMha (maMgalapurImAM) 2. dhavaladeva 3. vAsaMtadeva 4. rAmadeva lakSmaNadeva 5. vIrasiMhadeva 6. karNadeva 7. siddhezvara 8. vizAla 9. dhavala 10. vAsudeva Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] tadrupane vaijavApAyana vaza 1. cAcigadeva 2. sADhaladeva 3. jesaladeva trIsaladeva 6. aMbAprasAda 7. zucivarmAM sAlakI kAla mevADanA gRhilA (1) rAvala (mukhya zAkhA) khumANu 3 o (nAgadAmAM) 1. bhatR bhaTa 2 jo caitrasiMha 2 alTa 3. naravAhana 1 4. zAlivAhana T 5. zaktikumAra 8. naravarmA 9. kIrti varmA 10. yAgarAja 11. vairATa | 12. ha`sapAna ke vaMzapAla yurisiddha 13. 14. vijayasiha 15. arisiMha rasiddha 16. vikramasiddha 17. T 18. raNasiMha ke ka-siMha 19. kSemasiMha I Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazAvaLI 1. mAhapa 20. sAmatasiha (ra) rANA (siseAdiyA) (18. raNasiMha ke kaNa'siMha) 2. rAhapa 3. narapati 4. dinakara : 5 jasakaraNa 6. nAgapAla 7 pUrNa pAla 8. pRthvImala 9. bhuvanasiMha 10. bhImasiMha 11. jayasiMha 12. lakSmasiMha 21. kumArasiMha mathanuM sa 22. mathasiMha 3 23. padmasiMha pAM siddha caitrasiMha (3) DuMgarapuranA rAvala 1. sAma'tasiha [cha 24. 25. tejasiMha 26. samarasiMha 27. ratnasi Mha 2. amRtapAla jayasiMha 4. sIhaMDadeva 1 5. vijayasiMha ke jayasi`hu 6. vIrasiMha 1 7. bhacuDa Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 solaMkI kAla paramAra vaMza ' (1) mALavAnI zAkhA 1. sIyaka 2 je 2. vApatirAja muMja 3. siMdhurAja 4. bhejadeva 6. udayAditya 5. jayasiMha 1 le 7. lakSmadeva . naravamAM 9. yazovarmA lakSamI varmA 10. jayavarmA 1 le (ajayavarmA) 11. viMdhyavarmA harizcaMdra 12. subhaTavarmA udayavarmA 14. devapAla 13. ajunavama 15. jayasiMhadeva 16. varmA 2 je 17. je siMha je 18. anavamAM je 19. bheja 2 je 20. jayasiMha ja che. (malakadeva) Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIo pikala (2) AbunI zAkhA vApatirAja (utpalarAja) araNyarAja kRSNarAja 1 le 1. dharaNIvarAha 2. mahIpAla 4. pUrNapAla 5. daMtivarmA 6. kRSNarAja 2 je 7. yogarAja 9. kAkaladeva 8. rAmadeva 10. vikramasiMha 11. yazadhavala 12. dhArAvarSa 13. prahUlAdana 14. semasiMha 15. kRSNarAja 3 je 16. pratApasiMha 17. arjuna Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570] selaMkI kAla (3) vAgaDanI zAkhA (6) jAranI zAkhA (4-5) bhinnamAla-kirAtunI zAkhAe (siMdhurAja ) (vApati muMja) (upedra kRSNarAja ra jo) 1. DaMbarasiMha 1. du:zala 1. caMdana 2. nika 2. devarAja 2. devarAja 3. carcA urpha kakakadeva 3. aparAjita ca Da5 3. kRSNadevarAja 4. vijala 5 satyarAja 5. dhArAvarSa liMbarAja jayaMtasiMha 6. vIsala (bhinnamAla) charAja (kirADu) 7. maMDalika 7. kutala salakha udayarAja 8. cAmuMDarAja semezvara 9. vijayarAja Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIe pa1 cauhANa vaMza (1) zAkaMbharInI zAkhA vAsudeva sAmaMtarAja pUrNatala jayarAja vigraharAja 1 le gereMdrarAja caMdrarAja 1 le durlabharAja 1 lo goviMdarAja (guvAka 1) caMdrarAja jo guvAkara je caMdanarAja vApatirAja 1 le ' siMharAja vasarAja vatsarAja lakSamaNa lakSmaNa (tala) 1. vigraharAja ra je 2. durlabharAja ra je 3 goviMdarAja 2 je 4. vAhapatirAja 2 je 5. vIryarAja 6. cAmuMDarAja Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -572] 7. siTa sAla phI kAla 8. huMlabharAja 9. vIrisa 10. vigraharAja 3 ja 3 jo -vIsala 11. pRthvIrAja 1 leA 12. ajayarAja urphe sahaNa 14. jugadeva 1 17. pRthvIbhaTa T --pRthvIrAja 2 jo 16. aparagAMgeya 15 vigraharAja 4 thA -vIsaladeva 3. prahalAda 4. vIranArAyaNu (1 a) raNubhAranI zAkhA pRthvIrAja 3 jo 1. goviMdarAja T 2. mAlheNudeva 7 hammIra 18. sAmezvara 19. pRthvIrAja 3 jo 20. harirAja 5. vAgbhaTa 6. caitrasiMha suratrANu 13. arNorAja (Anna) X vIrama Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIo [53 (2) naphUlanI zAkhA zAkaMbharIne vApatirAja lakSmaNa zobhita e | vigrahapAla 1. balirAja 2. mahendra 3. azvapAla 5. aNahilla 4. aMhilA 6. bAlAprasAda 7. jidurAja 8. pRthvIpAla 9. jejallA 10, AzArAja 11. ratnapAla 13. kasudeva 14. AhaNadeva mANikyarAya 12. rAyapAla 15. kalhaNa gajasiMha kIrtipAla vijayasiMha (jAra) (sAMcora) 16. jayatasIha 17. sAmatasIha kapAla kapIla amartAla amRtapAla sahajapAla (maMDara) pUna pAkSadeva (ratanapura) Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla (3) jAloranI zAkhA (AhaNadeva) 1. kIrtipAla 2 samarasiMha lakhaNuMpAla abhayapAla mAnavasiMha 3. udayasiMha pratApa vAhaDasiMha devarAja-vijaDa (devaDA) 4. cAMciga cAmuMDarAja | 5. sAmaMtasiMha 6. kAnhaDadeva vIrama rASTrakUTa vaMza (1) hastikuMDIgeDavADa)nI zAkhA (harivarmA) (2) neja adAu zAkhA 1. caMdra 1. vidagdharAja 2. vigrahapAla 2. bhammaTa 3. bhuvanapAla 3 dhavala 4. gepAla | - 4. bAlaprasAda 5. tribhuvanapAla ha. madanapAla 7. devapAla 8. bhImapAla 9, zarapAla 10. amRtapAla 11. lakhaNapAla Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzAvaLIo piya gADavAla vaMza (1) kanejanI zAkhA 1. yazovigraha 2. mahIcaMdra 3. caMdradeva 4. madanacaMdra 5. geviMdacaMdra asphaTacaMdra 6. vijayacaMdra rAjyapAla 7. jayacaMdra 8. harizcaMdra aDakkamala (2) jodhapuranI zAkhA 1. saMtarAma 2 sItAjI (jodhapura) 3. rAve AsathAnajI Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ got] sAla kI kAla jemAbhukita(budelakha`Da)nA caMdelava'za nantuka vASita jayazakti (jejjAka ) 5. devavamAM vijayazakti ke vijjaka rAhila ha yazeAvamAM ke lakSavAM 7 salakSaNavarSAM 1 8. jayavamAM 1 1. dhaga 2. gADa 1 3. vidyAdhara 4. vijayapAla 6. kIrtivarmA I 14. bheAjavam 9. pRthvIvamAM 10. madanavamAM yazAvamAM 2 jo 11. paramadI 12. trilAvamAM 1 13. vIravAM 15. hammIravamAM Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pacha vaMzAvaLIe cedine kalacuri vaMza kela 1le zaMkaragaNa bAlaharSa yuvarAja 1 le 1. lakSmaNarAja 2. zaMkaragaNuM 2 je. 3. yuvarAja 2 je 4. kela rejo 5. gAMgeyadeva 6. karNa--lakSmIkaNuM 7. yazakarNa 8. gayAMkaNuM 9. narasiMha 10. jayasiMha 11. vijayasiMha ajayasiMha Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ] lakI kAla devagirine yAdava vaMza dvArakAne subAhu dRDhaprahAra seuNacaMdra 1. bhillama 5 me 2. jaitugI le ke trapAla 3. siMdhaNa 1 le jaituga 2 je 4. kRSNa 5. mahAdeva 6. AmaNa 7. rAmacaMdra 8. siMghaNa 2 je Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. satyAya 3. vikramAditya 5 mA vazAvaLI cAlukaya vaza (1) kalyANanI zAkhA 1. tailapa 2 jo 9. sAmezvara 3 jo 11. tela 3 jo 12. sAmezvara 4 thA devAM T 4. ayyaNu 2 jo 5. jayasiMhaeN 2 je 6. sAmezvara 1 le 7. sAmezvara 2 jo 8. vikramAditya 6 ThTho siMha jayaka 10. jagadekamalla 2 jo [uce jayasiMha viSNuva dha na mallikArjuna Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] lakI kAla kadaMba vaMza (1) vAtApInI zAkhA 1. IDivaberaMgadeva 2. caTTadeva satyAzraya 3. jayasiMha khetamalla 6 a. zAMtivamAM cokIdeva vikrama 4. mayUravamAM 5. taila 1 le 2 je 6 A kIrtivamAM 7 a. taila 2 je 7. taila 2 je 8. mayUravamAM 3 je 9. mallikArjuna 10. telama 11. kIti deva bhaulitilapa 12. kAmadeva 13. mallideva 14. rAmadeva 15. kAladeva Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazAvaLIe (2) gevAnI zAkhA kaMTakAcArya nAgavarmA gUlladeva 1 le 1. SaSThadeva 1 lo. 2. gUhalladeva ra je 3. SaSThadeva ra je 4. jayakezI 1 le 5. gUhalladeva 3 je 6. vijayATyi le 7. jayakezI ra je 8. paramadiyAne zivacitta 9. viSNucitta ke vijyAditya rajo 1. jayakezI ke je zivacitta vajadeva 11. sevadeva ke tribhuvanamalla 12. SaSThadeva 3 je Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci sAmAnya 1. mULa saMdarbhe (a) veda-vedAMga agvedasaMhitA Vols. I-IV, Econa, 1993 1936, 1941, 1944 zuklayajurvedabhASya saM. la. vA. paNazIkara muMbaI 1929 (A) itihAsa-purANa mahAbhArata -graMtha 3H mAragajaparva saM. V. S. Sukthankar pUnA, 1942 -graMtha 7: bhISmaparva saM. S. K. Belvalkar pUnA, 1947 bhagnipurANa pUnA, 1900 garuDapurANa muMbaI vi. saM. 1963 parakhya (padmapurANAMtargata) gujarAtI anuvAda sAthe muMbaI 1924 dharmAraNyamAhAtmya : moDha purANa gujarAtI anuvAda sAthe (skaMdapurANutargata) amadAvAda, 1914 bhaviSya purANa muMbaI vi. saM. 1959 matsya purANa pUnA, 1907 vAyu purANa pUnA, 1905 gujarAtI bhASAtara: rA.su. medI pATaNa, 1944 viSNudharmottarapurANa, khaNDa 3 21. P. G. Shah vaDodarA, 1958 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadabhasaci zrImAlapurANa ayA zrImALamAhAtamya sarasvatIpurANa skandapurANa cArAMgasUtra bhAvazyakasUtra amadAvAda, 1999 gu. bhA. sAtha bhuma, 1840 -khaMDa 1 : mAhezvarakhaMDa muMbaI, vi. saM. 1965 -khaMDa 3 : brAhmakhaMDa bhu , vi. sa. 1966 -khaMDa 6 : nAgarakhaMDa bhuma, vi. saM. 1866 -khaMDa 7 : prabhAsakhaMDa muMbaI vi saM. 1966 (4) na bhAgama zIlAMkadevakRta TIkA sAthai bhuma, 1816-17 malayagirikRta TIkA sAthai muMbaI, 1928-32 zAntyAcAryakRta TIkA sAthai bhu , 1816-17 abhayadevarikRta vRtti sAthe mahesANA, 1916 vAcakazAnticaMdrakRta vRtti sAtha bhuma, 1820 yazodevasUrikRta TIkA sAthai muMbaI, 1911 -puNyasAgarakRtavRtti (jinaratnakoza, pR. 130) abhayadevasUrikRta vRtti sAthe bhuma, 1927-30 zIlAMkadevakRta TIkA sAthe muMbaI, 1917 uttarAdhyayanasUtra bhopapAtikasUtra jambUdvIpaprajJapti pAkSikasUtra bhagavatIsUtra sUtrakRtAMgasUtra Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinaprabhatri prabhAcandrAcAya merutujAcArya merutuDgAcArya rAjazekharasUri lakI kAla (5) madhI vividhatIrthakalpa zAMtiniketana 1934 purAtanaprabandhasaMgraha kalakattA, 1936 prabhAvakacarita, bhuma, 1940 -gujarAtI bhASAMtara bhAvanagara, saM. 1987 prabandhacintAmaNi zAMtiniketana, 1933 -gu01. anu., bhuma, 1934 (sthavirAvalI 4) vicArazreNI (nisAhitya saMzAdha, 2, A 3-4), pUnA, 1825 prabandhakoza (OM caturvizatiprabandha) zAMtiniketana, 1935 laghuprabandhasaMgraha vaDodarA, 1970 (7) sita sAhitya dvayAzrayakAvyavRtti, bhAga 1-2 muMbaI, 1915, 1921 padmAnandamahAkAvya Baroda, 1932 . sukRtasaMkIrtana sAvana-2, 1817 dharmAbhyudayakAvya bambaI, 1949 -sukRtakIrtikallolinI (hammIramadamardananI AttimA bhudrita) 12, 1828; muMbaI, saM. 2017 abhayatilakagaNi bhamaracandrasUri bharisiMha udayaprayari Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci pitpa kakasUri guNacandragaNi cANDU paNDita canda baradAI (8) candratilaka upAdhyAya candrasUri jayasiMhamUri jayasiMhasUri (kRSNarSigaccha) nAbhinandanajinoddhAraprabandha amadAvAda, saM 1985 mahAvIracariya, bhuma, 1828 naiSadhIyamahAkAvyadIpikA (maprasi) pRthvIrAjarAso, bhA. 1-1 Benares, 1904-08 abhayakumAracarita, bhA. 1-2 bhAvanagara, 1917 munisuvratacarita, (jinaratnakoza, pR. 311) vastupAlatejaHpAlaprazasti (hammIramadamardananI mAttimA bhudrita) porA, 1820 -hammIramadamadana, 16, 1820 kumArapAlabhUpAlacaritra muMbaI, 1926 gaNadharasAdhazataka jAmanagara, 191 -apabhraMzakAvyatrayI Baroda, 1927 narmadAsundarIsaMdhi amadAvAda, 1919 -gautamasvAmicaritakulaka amadAvAda, 1974 kumArapAlaprabandha bhAvanagara, saM 1971 vastupAlacarita, amadAvAda, 1941 pANDavacaritra, bhAga 1-2 pAlitANA, 1936 -mRgAvatIcarita jAmanagara, 1929 jinadattasUri jinaprabhasUri jinamaNDanagaNi jinaharSagaNi devaprabhasUri, maladhArI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakI kAla 58] devendrasUri dhanapAla ghanapAla nayacandrasUri padmanAbha pUrNakalaza gaNi bAlacandra candraprabhacarita aMbAlA, 1930 caturvizatijinastuti-TIkA Bombay, 1926 satyapuramaMDanamahAvIrotsAha (jaina sAhitya saMzodhaka, kha. 3. a. 3. mAM bhudrita), amadAvAda, vI. saM. 2453 hammIramahAkAvya muMbaI, 1879 kAnhaDade-prabaMdha amadAvAda, 1926 prAkRta-dvayAzraya-vRtti Poona, 1936 vasantavilAsa Baroda, 1917 karNasundarI Bombay, 1932 -vikramAdevacarita __ vArANasI, 1858-64 narmadAsundarIkathA amadAvAda, 1919 nAgapaMcamIkahA muMbaI, 1949 zAntinAthacarita (jinaratnakoza, pR. 379) gurvAvalI, vArANasI, 1905 mudritakumudacandraprakaraNa kAzI, vI. saM. 2132 -rAjImatIprabodhanATaka (jinaratnakoza, pR. 331) bilhaNa mahendrasUri mahezvarasUri munideva munisundarasUri yazazcandra Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci yazaHpAla rAjazekharasUri rAmacandrasUri lakSmaNagaNi vardhamAnagaNi moharAjaparAjaya Baroda, 1918 prAkRta-vyAzraya-vRtti (aprasiddha) kumAravihArazataka bhAvanagara, saM. 1966 -nalabilAsa, Baroda, 1926 supAsanAhacariya Benares, 1918 kumAvihAraprazasti-vyAkhyA (jinaratnakoza, pR. 93) vAsupUjyacarita bhAvanagara, saM. 1966 naranArAyaNAnanda vaDodarA, 1916 mudrArAkSasa, Bombay, 1935 bharatezvarabAhubalirAsa (bhAratIya vidyA bhAM mudrita), muMbaI, saM. 1997 caturbhANI, muMbaI, 1858 vardhamAnasUri vastapAla vizAkhadatta zAlibhadrasUri zUdraka, Izvaradatta, vararuci, zyAmilaka sarvarAjagaNi sarvAnanda saptakSetrIMrAsu (prAcIna gUrjara kAvya saMgraha bhAM), 12, 1820 gaNadharasArdhazataka-TIkA jAmanagara, 1916 jagaDUcarita ( gutI bhASAMtara sAthe), bhuma4, 1886 dUtAMgada, Bombay, 1891 udayasundarIkathA Baroda, 1920 kumArapAlapratibodha Baroda, 1920 subhaTa soDala somaprabhAcArya Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] somezvara haribhadrasUri harihara hemacandrasUri (bRhadgaccha ) hemacandrAcArya amarakIrti uvvaTa kanakaprabhasUriM candrasUri candratilaka upAdhyAya sAla phI kAla ullAgharAghava nATaka, Baroda, 1961 - kIrtikaumudI, bhuyrdha, sa. 2017 - surathotsava, bhu, 1802 candraprabhacarita (jinaratnakoza, pR. 119) - minAhacariya, bhA. 1-2 Ahmedabad, 1970-71 zaMkhaparAbhava vyAyoga Baroda, 1965 nAbheyamidvisaMdhAnakAvya (U) lalitetara sAhitya ( jinaratnakoza, pu. 210.) dvayAzraya mahAkAvya, bhAga 1-2 muMbaI, 1915, 1921 - kumArapAlacarita ( prAkRta - dvayAzraya) Poona, 1936 - pariziSTa parva kalakattA, 1891 gubha. bhASAM., bhAvanagara, saM. 1978 chakammu eso Baroda, 1972 zuklayajurveda - bhASya Bombay, 1929 siddhahemacandrazabdAnuzAsana - vyAkhyA : nyAyasArasamuddhAra ( jinaratnakoza, pU. 376 ) vibhrama-TIkA kAzI, vi. saM. 2439 zrAvakadharmaprakaraNa - TIkA ( aprasiddha ) Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrasUri jagadeva mantrI jinavallabhasUri devamUri dhanezvarasUri dharmaghoSasUri namisAdhu naracandrasUri saMdarbhasUci pi9 nyAyakandalIpaJjikA (jinaratnakoza, pR. 219) svapnazAstra (aprasiddha) sUkSmArthavicAraNA sArdhazataka prakaraNa bhAvanagara, 1915 pramANanayatattvAloka, svopajJa vRtti sahita, Poona, 1927 sUkSmArthavicAraNA-vRtti __ (jinaratnakoza, pR. 435) kAlasaptatikA, sAvatri bhAvanagara, vi. saM. 1968 kAvyAlaMkAravRtti Bombay, 1886 jyotiHsAra muMbaI 1938 narapatijayacaryA (aprasiddha) paJcagranthI vyAkaraNa (jinaratnakoza, pR. 224 ) bRhaspatismRti, 'aSTAdazasmRtayaH' zAmalI, saM. 1998 aparAjitapRcchA Baroda, 1950 samarAGgaNasUtradhAra, Vols. I-II ___Baroda, 1924-25 rAjavallabha, mamahApA6, 1811 anyayogavyavacchedadvAtri zikATIkAH syAdvAdamaJjarI ___Bombay, 1935 Avazyaka-sattarI (Avazyakasaptati hai pAkSikasaptati). -jinaratnakoza, pR. 241 narapati buddhisAgarasUri bRhaspati bhuvamadeva bhoja maNDana malliSeNasUri municandrasUri Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] selI kAla ratnasiMhasUri rAdhAramaNa rAjazekharasUri lakSmItilaka upAdhyAya varAhamihira vadha mAnasUri bAgbhaTa mAtmAnuzAsanakulaka (jinaratnakoza, pR. 27) vAstumuktAvalI (hiMdI bhASAM. sAthe) banArasa, 1959 nyAyakandalI-pajikA (jinaratna koza, pR. 219) zrAvakadharmaprakaraNa-TIkA (jinaratna koza, pu. 392) laghuzilpajyotiSasAra amadAvAda, 1895 lekhapaddhati, Baroda, 1925 bRhatsaMhitA, Pts. I-II, ___Benares, 1895, 1899 gaNaratnamahodadhi dillI, 1963 vAgbhaTAla kAra, Bombay, 1933 kAvyazikSA Ahmedabad, 1964 kSIrArNava (gujarAtI bhASAM. sAtha) pAsitA, 1817 -dIpArNava (gujarAtI bhASAM. sAtha) pAsitA, 1810 -vizvakarmA-prakAza (hindI bhASAM. sahita) banArasa, 1888 nAracandrajyotiHsAraTippanaka (jinaratnakoza, pR. 211) vRttaratnAkara-vRtti (jinaratnakoza, pR. 364) abhidhAnacintAmaNi bhAvanagara, 1915 vinayacandra vizvakarmA sAgaracandasUri somacandragaNi hemacandrAcArya Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdabha sUci -dezInAmamAlA Poona, 1938 -siddhahemacandra-zabdAnuzAsana boTAda, saM 2008 (e) abhilekha-saMgraha AcArya, gi. va. (saM.) gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga 1-3, muMbaI, 1933, 1935, 1942 ojhA, va. gau. (saM.) bhAvanagaraprAcIna zedhasaMgraha bhAvanagara, 1885 muni, yaMtavijayajI (saM.) -bharbudaprAcInajainalekhasaMdoha (AbU, bhAga 2) bhAvanagara, saM. 1994 -arbudAcalapradikSaNAjenalekhasaMdoha (AbU, bhAga 5), bhAvanagara, saM. 2005 muni jinavijya prAcIna jaina lekhasaMgraha, bhA. 2 bhAvanagara, 1921 Chaghatai (Ed.) Muslim Monuments of Ahmedabad through Inscriptions, Poona, 1942 Diskalkar, D.B. (Ed.) Inscriptions of Kathia wad (New Indian Poona, 1938-1941 Antiquary, Vols. I-III) Gadre, A.S. (Ed.) Important Inscriptions from the Baroda State, Baroda, 1943 Peterson, Peter (Ed.) A Collection of Prakrit and Sanskrit Inscriptions, Bhavnagar Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582] selakI kAla (ai) sUcie ane saMgraha Dalal, C. D. & . A Catalogue of Gandhi, L. B. Manuscripts in the Jain Bhandars of Jesalmere (jesalamera jainabhA. NDAgArIyagranthAnAM sUcipatram), Baroda, 1923 -A Descriptive Cata logue of Manu scripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol. I Baroda, 1937 muni, jinavijaya jainapustakaprazastisaMgraha, bhA. 1, baMbaI, 1943 AcAryajinavijaya abhinaMdanaprantha jayapura, 1971 (o) arabI, phArasI ane urdU gra alI, ahamada khurAsAnI rabAbite adabiye IrAna va hinda, taherAna alI, mohammadakhAna khAtimajhe miAte ahamadI Calcutta, 1930 -miAte ahamadI, bhA. 1 ___Baroda, 1965 -bhAzate mehamahI (gu. anu.) mA. 1-2 amadAvAda, 1913, 1919 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci iMdrIsI matvI ophI, mohammada madavI maulAnA saiyada sulemAna nujhahatula mustAka hai kitAbula-yamInI Eng. abstract by Elliot and Dowson in History of India, Vol. I, London, 1867 kitAbula-yamInI , tArIkha yamInI, lAhora javAmibhulahikAyAta (aprasiddha) kasAbhide pharukhI (bhintekhAva), bambaI, 1936 arabo hiMdake taallulakAta ilAhAvAda, 1930 tajhakirae oliyAe dakana (hastaprata, hajarata pIra mohammadazAha kutubakhAnA, ahamadAbAda) sAbhide kAsimI (hastaprata) (saiyada nUrullAhamiyA~ kAdarIkA kitAbakhAnaha, ahamadAbAda) hindostAna ke ahase vustAkI eka eka jhalaka AjamagaDha, 1958 maulavI mohammada abdula jallArakhAna zekha, mohammada kAsima khina zekha, phAhullAha saiyada, sahAbuddIna abdularahamAna 2. arvAcIna graMthe Altekar, A. S. A Hisory of Important Ancient Towns and Cities in Gujarat and Kathiawad, Bombay, 1926 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasAlakI kAla Campbell(Ed.) Commissariat, M. S. Elliot H. M. and Dowson J. Forbes, A. K. Jackson (Ed.) Gazetteer of the Bombay Presidency, Vols. II, VIII, IX, Bombay, 1877, 1889, 1899-1901 Studies in the History of Gujarat, London, 1934 -Hisory of Gujarat, Vol. I, London, 1938 The History of India as told by its own Historians, Vols. I & III, London, 186, 1871 Rasmala :(New Ed.), Vol. I, London, 1924 Gazetteer of the Bombay Presidency, Vol. I, Pt. 1, Bombay, 1896 Chronology of Gujarat, Baroda, 1960 Chaulukyas of Gujarat, Bombay, 1956 The History and Culture of the Indian People, Vol. III : Classical Age Vol. V: The Struggle for Empire Vol. VI: The Delhi Sultanate Bombay, 1954, 1957, 1960 Majmudar, M R. (Ed.) Majumdar, A. K. Majumdar, R. C. (Ed.) Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saci piw Munshi, K. M. Palande, M. R. (Ed.) Pandya, A. V. Parikh, R. C. The Glory that was Gurjaradesa, Pt. III (Revised Ed.), Bombay, 1954 Gujarat State Gazetteers : Broach Distirct, Ahmedabad, 1961 New Dynasties of Medi eval Gujarat, Vallabh Vidyanagar, 1969 "Introduction to the His tory of Gujarat as a background to Life of Hemachandra", Kavyanusasana, Vol. II, Bombay, 1938 Dynastic History of Northern India, Vol. II, Calcutta, 1936 Alberuni's India, Vols. I II, London, 1910 Archaeology of Gujarat, Bombay, 1941 -Studies in the Historical and Cultural Geography and the Ethnography of Gujarat Poona, 1949 The Structural Temples of Gujarat Ahmedabad, 1969 Ray, H. C. Sachau, E. c. Sankalia, H. D. Sompura, K. F. Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ela kAla Suboarao, B. Tod, J. Vaidya, C. V. Wilber fore-Bell Winternitz, M. velaNakara, hari dAmodara gAMdhI, lAlacaMdra bha. Baroda Through the Ages, Baroda, 1953 Annals and Antiquities of Rajasthan, London, 1920 History of Mediaeval Hin du India, Vol. III, Poona. 1926 The History of Kathia wad, London, 1916 A History of Indian Literature, Vol. II Calcutta, 1933 jinaratnakoza, pUnA, 1944 atihAsika lekhasaMgraha, vaDodarA, 1963 gujarAtane sAMskRtika itihAsa, islAmayuga, khaMDa 1, amadAvAda, 1945 purANomAM gujarAta, amadAvAda, 1946 prabhAsa ane seminAtha, jUnAgaDha, 1965 - saurASTrane ItihAsa, jUnAgaDha, 1969 jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa, muMbaI 1933 gujarAtane ItihAsa, bhA. 2 (guja. anu), amadAvAda, 1949 jeTa, ratnamaNirAva bhI. jozI, umAzaMkara dezAI, zaMbhuprasAda ha. desAI me. da. nadavI, abujhaphara Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadabhasayi [597 parIkha, rasikalAla che. parIkha ra. che. ane zAstrI, ha. gaM. (saM.) phArbasa, e. ki. munazI, ka. mA. modI, rAmalAla cu. rAThoDa, rAmasiMhajI kA. sArI, du. ke. gujarAtanI rAjadhAnIo, amadAvAda, 1958 gujarAtane rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 1, 2 amadAvAda, 12 - graMtha 3, amadAvAda, 1974 rAsamALA (gujarAtI anuvAda), pu. 1, muMbaI, 1922 cakravatI gujare, muMbaI, 1966 saMskRta thAzraya kAvyamAM madhya kAlIna gujarAtanI sAmAjika sthiti, amadAvAda, 1942 kacchanuM saMskRtidarzana, amadAvAda, 1950 gujarAtane madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, bhA. 1-2, amadAvAda, 1953 trikakAlIna gujarAta, bhA. 1-2, amadAvAda, 1955 - gujarAtane prAcIna itihAsa, amadAvAda, 1964 itihAsanI keDI, vaDodarA, 1945 - jaina Agama sAhityamAM gujarAta, amadAvAda, 1952 - mahAmAtya vastupAlanuM sAhitya maMDaLa ane saMskRta sAhityamAM tene phALe, amadAvAda, 1957 - saMzodhananI keDI, amadAvAda, 1961 - ItihAsa ane sAhitya, amadAvAda, 19 zAstrI, hariprasAda gaM. sAMDesarA, bhe. ja. 2 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNavAra (sAmAnya saMdarbhasUcimAM jaNAvelA saMdarbhe sivAyanA saMdarbha prakaraNa 1 dave, kanaiyAlAla bhA. paMdaramA saikAne eka prAcIna dastAveja', gujarAta saMzodhana maMDaLanuM kaumAsika", pu. 11, muMbaI, 1949 muni jinavijyajI prAcIna gujarAtanA sAMskRtika ItihAsanI sAdhanasAmagrI', "gujarAta sAhitya sabhA, 193334nI kAryavAhIM', amadAvAda 1934 modI, rAmalAla cu. pATaNa-siddhapurane pravAsa, vaDodarA, 1919 - "pATaNa-sthApanAnAM tArIkhavAra tithi." "kAnamAlA", muMbaI 1924 - rA cu. modI lekhasaMgraha, bhA. 2 pATaNa, 1965 pATaNanA graMthakAra", "buddhiprakAza', pu. 77, amadAvAda, 1930 sAMDesarA, bha. ja. junA ane navA pATaNanI sthApanAno samaya", "bAramuM gujarAtI sAhitya saMmelana, ahevAla tathA nibaMdhasaMgraha,"amadAvAda, 1937 - pATaNanA jainagraMthabhaMDAro", "kumAra" aMka 208, amadAvAda, 1941 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci - "gujarAtanA madhyakAlIna itihAsanI keTalIka sAdhanasAmagrI', "zrI phArbasa gujarAtI sabhAgomAsika", 5, 6, muMbaI 1941 - 'aphavarad' : aNahilavADa pATaNa eka paryAya-nAma",buddhiprakAza', pu. 110, amadAvAda, 1963 - aSaNa, muMbaI, 1967 prakaraNa 2 Bhandarkar, D. R "Gurjaras", JBBRAS, Vol. XXI, Bombay, 1904 _"Foreign Element in the Hindu Population", IA, Vol. XL, Bombay, 1911 Buhler, G. "Eleven Land-grants of the Chaulukyas of Anhilvad", IA, Vol. VI, Bombay, 1877 Krishnarao, B. V. "The Origin and the Original Home of the Chalukyas," Proceedings of Indian History Con gress, Session III Mirashi, V. V. "Varunasarmaka Grant of Yuvaraja Chamundaraja", Bharatiya Vidya, Vol. VI, Bombay, 1945 Venkataramanayya, N. The Eastern Chalukyas of Vengi, Madras, 1950 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ too] solaMkI kAla Vogel, J. Ph. TET, vt ft. Prakrit Inscriptions from a Buddhist site at Nagarjunikonda," EI, Vol. XX, Delhi, 1933 solakiyoMkA prAcIna itihAsa, bhA. 1 ajamera, 1907 cAmuMDa caulukya nuM saMvata 1033nuM H1447deg, "exame fasul", 94" ?, muMbaI, 1939 muni jinavijyajI prakaraNa 3 Basham, A. L. Buhler, G. "Paliad Plates of Bhima deva I, V. S. 1182", EI, Vol. XXXIII, Delhi, 1960 "Eleven Land-grants of the Chaulukyas of Aphilvad" IA, Vol. VI, Bombay, 1877 --"A Grant of Dharani varaha of Vadhvan," JA, Vol. XII, Bombay, 1883 "Central and Western India", Age of Imperial Kanauj, Bombay, 1955 "The Kachchha-Bhad reshwar Grant of Bhimadeva I, dated V. S 1117", Vallabh Vidya Ganguly, D. C. Pandya, A. V. Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Reu, B. N. Shastri, H. G. sadabhasaci [809 nagar Research Bulletin, Vol. I, Issue 2, Vallabh Vidyan a gar, 1957 "Sambhar Inscription of Jayasimha", IA, Vol. LXIII, Bombay "A New Grapt of Paramara King Bhojadeva from Modasa", Bharatiya Vidya, Vol. V, Miscellany supp lement, Bombay, 1945 "Two New Copper-plate Inscriptions of the Chaulukya Dynasty," JOI, Vol II, Baroda, 1953 "Modasa Plate of the time of Paramara Bhoja, V. S. 1067", EI, Vol. XXXIII, Delhi, 1960 Sircar D. C. Buhler, G. "Eleven Land-grants of the Chaulukyas of Anhilvad", IA, Vol. VI, Bombay, 1877 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] Kielhorn, F. Sarda, H. B. Joharapurkar, V. P. Ojha, G. H. Das Gupta, C. C. sAla phI la prakaraNa pa prakaraNa 6 "Note on the Dohad Inscription", IA, Vol. X, Bombay, 1881 "Chitorgadh Stone Inscription of the Chaulukya Kumarapala", EI, Vol. II, Calcutta, 1894 "Kumarapala and Arnoraja", IA, Vol. XLI, Bombay, 1912 "Veraval Inscription of Chaulukya Bhima II", EI, Vol. XXXIII, Delhi. 1960 "The Ahada Grant of Chaulukya Bhimadeva II of Gujarat", Proceedings and Trans actions of the Seventh All-India Oriental Conference, Baroda, 1935 "Inscription of the Time of Chaulukya Karna, V. S. 1354," EI, Vol. XXXIV, Delhi, 1961 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya, na. A. kavi, dalapatarAma DA. gAMdhI, naTavaralAla ena. nAyaka, TubhAI 2. nIlakaMTha, jIvatarAma (sa.) bhaTTa, kRSNarAma ga. muni, puNyavijaya zAstrI, hariprasAda ga. Hodivala, S. C. Misra, S. C, sadabha sUci pariziSTa [603 vAdhelAkAlIna gujarAtane sAMskRtika itihAsa (TAIpa karela), amadAvAda, 1964 gujarAtanA keTalAka atihAsika prasaMge! ane vArtAo, muMbaI, 1933 dhavalanu dhALakA', "pathadIpa' dheALakA, 1957 gujarAta para arakhI phArasInI asara, bhA. 1, amadAvAda, 1954 'IDara saMsthAnamAM AvelA bhuvanezvara mahAdevanA maMdiramAMne zilAlekha', "buddhiprakAza", pu. 57, amadAvAda, 1910 vAdhelA vRttAMta, kalyANa, 1914 eka aitihAsika jaina prazasti', "purAtattva'", pu 1, amadAvAda, 1922 'mANasAnI vAva ane eneA zilAlekha', "janasattA dIpotsavI aMka", amadAvAda, saM. 2017 Studies in Indo-Muslim History, Bombay, 1939 The Rise of Muslim Power in Gujarat, Bombay, 1950 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla Srivastava, A. L. trivedI, na. va. "Historicity of Deval Rani-Khizrkhan", Islamic Culture, 1950 gujarAtane bujhAte dIpaka, pravezaka, muMbaI, 1928 davalarAnI khijharakhAna, "buddhiprakAza", pu. 106, amadAvAda, 1959 zuM karNadeva vAghelo duSTayarita hatA, sva. rAmalAla cu. medI lekhasaMgraha, bhA. 2, pATaNa, 1965 nAyaka, choTubhAI ra. medI, rAmalAla cu. prakaraNa 8 Altekar, A. S. Burgess, James "Six Saindhava Copper Plate Grants from Ghumli', EI, Vol. XXVI, Delhi 1941-42 Report on the Antiqui ties of Kathiawad and Kachh, London, 1876 "Arthuna Inscription of the Paramara Chamundaraja", EI, Vol. XIV, Delhi, 1998 "Udaypur Inscription of the Paramara Rulers of Malava", EI, Vol. I, Delhi, 1892 Barnett, L. D. Buhler, G. Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hultzsch, E. Kielhorn, F. saMdarbhasUci [504 "Eleven Land-grants of the Chaulukyas of Apahilwad", EI, Vol. VI, Bombay, 1877 " Dhar Prasasti of Arjunavarman; Parijatamanjari - natika by Madana", EI, Vol, VIII, Delhi, 1906 "Nagpur Stone Inscription of the Rulers of Malava". EI, Vol. II, Delhi, 1894 "Vasantgadh Inscription of the Paramara Purna,paja", EI, Vol. IX, Delhi, 1908 "Mount Abu Vimala Temple Inscription, V.S. 1378", EI, Vol. IX, Delhi, 1908 "Jaina Inscriptions at the temple of Neminatha on Mount Abu', EI, Vol. VIII, Delhi 1906 The Kadamba Kula, Bombay, 1931 New Dynasties of Medieval Gujarat, Vallabh Vidyanagar, 1969 . Luders, H. Moraes, G. M. Pandya, A. V. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] lakI kAla Shastri, Bishweshwar Nath Sircar, D. C. "Unpublished Inscrip tion in the Achalesvara Temple at Abu", IA, Vol. XLIII, Bombay, 1914 "Patanarayana Stone Inscription of Paramara Pratapasimha," IA, Vol. XLV, Bom bay. 1916 "Ghumli Plates of Bash kaladeva, V. S. 1045", EI, Vol.XXXI, Delhi, 1960 - "Modasa Plate of the time of Paramara Bhoja", EI, Vol. XXXIII, Delhi, 1960 mArata prAcIna rAnaverA, mA. 2, bambaI, 1925 karacha dezane itihAsa, muMbaI, 1876 makaradhvajavaMzI mahIpamALA, piribaMdara, 1922 lAkhe kulANI ane kerA-keTa', gujarAta dIpetsavI aMka, saM. 2023", amadAvAda, 1967 prabhAsa pATaNanA vAjA vaMzane ItihAsa', "urmi ane navaracanA", varSa 42, rAjakeTa, 1971 reTa, vizvezvaranAtha trivedI, AtmArAma ke. pAThaka, jagajIvana kA. zAstrI ke. kA. zAstrI, harizaMkara pra. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ojha, G. H. Pandya, Amrit sadabharuSi [Song - "rA'mAMDalika ane vijaya vAjAne 47'01","@16340 419224di", 942 82, plovsle, 96099 prakaraNa 9 "The Ahada Grant of Chauluk pa Bhima deva II of Gujarat", Proceedings and Trans actions of the Seventh All-India Oriental Conference, Baroda, 1935 New Dynasties of Gujarat-History, Vallabh Vidyanagar, 1950 "Two New Copper plate Inscriptions of the Chaulukya Dynasty", JOI, Vol. II, Baroda, 1953 Lekhapaddhati, Glossa ry, Baroda, 1925 "Ghumli Plates of Bashkaladeva", EI, Vol, XXXI, Delhi, 1956 - "Rasbtrakuta Charters from Chincbani", Vol. XXXII. Bombay, 1954 Shastri, H. G. Shrigondekar, G. K. Sircar, D. C. Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakI kAla rAma, hRAratha - "Modasa Plate of the Time of Paramara Bhoja," EI. Vol. XXXIII, Delhi, 1960 "(nauca) mahArAgAdhiraga zrIdurlabharAjake samayakA rASTriya saMgrahAlaya dillIkA (vi.) samvat 1867 kA dAnapatra", purAtattvAcArya muni jinavijaya abhinaMdana graMtha, gathapura, 1971 saMjANanA sthAnika itihAsa para paDela prakAza", "gujarAtI sAhitya pariSada, 21 muM adhivezana, hevAla, kalakattA, 1963 - "daMDAhI pathakane sthaLanirNaya." vidyApITha", varSa 2, amadAvAda, 1964 zAstrI, hariprasAda prakaraNa 10 Bhandarkar, D. R. "A Forgotten Chapter in the History of Svetambara Jaina Church or a Documentary Epigraph from the Mount satrunjaya", Journal of the Asiatic Society of Bombay, Vol. XXX, Bombay, 1955 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni, jinavijayajI : modI, rAmalAla yu. sAMDesarA bho. ja. ane mahetA, 2. nA. Acharya, G. V. Sandesara, B. J. mahAmAtya vastupAla-tejapAlana be rAsa, "jena sAhitya saMzodhaka," pu. 3, amadAvAda, vi. saM.1984 vAyupurANa, prastAvanA, , pATaNa, 1944 varNaka samuccaya, bhA. 2, vaDodarA, 1959 prakaraNa 11 , "History of Coinage in Gujarat", Proceedings and Transactions of the Seventh All-India Oriental Conference, Baroda, 1935 "Weights. Measures and Coinage of Mediaeval Gujarat", J.N.S.I. Vol. VIII, Bombay, 1946 "Some Important to cables from Sanskrit Commentaries on Jaina Canonical Texts," J. O. I, Vol. Xv, Baroda, 1966 "Coinage of Early Cha lukyas of Anahillavada Patan," J.N.S.I., Vol. XVI, Bombay, 1954 : Sandesara, B. J. & Thaker, J. P. Shah, U. P. saM. 39 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakI kAla * 9] jeTa, ratnamaNirAva bhI. paMDayA, amRta vasaMta muni, jinavijayajI zAha, umAkAMta che. sAMDesarA, bhogIlAla ane pArekha, semAbhAI (saM) sAMDesarA, bhogIlAla ane mahetA, ramaNalAla "sukAnI' (buca candrazaMkara a.) gujarAtanuM vahANavaTuM,'vasaMtarakta mahotsava smAraka graMtha, amadAvAda, 1927 "mahArAjA jayasiMha siddharAjanA cAMdInA sikkA." AcArya vijayavallabhasUri smAraka graMtha, muMbaI, 1956 prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhanasAmagrI, amadAvAda, 1933 kumArapAlane sikko", "svAdhyAya", - pu. 6, vaDodarA, 1969 varNaka samuccaya, bhAga 1, vaDodarA1956 varNaka samuccaya, bhAga 2, vaDodarA, 1959 de dhAdhala, pariziSTo, amadAvAda, 1963 prakaraNa 12 jaina sAhitya kA bRhad itihAsa, mA. 5, vArANo, 116 pAIya bhASAo ane sAhitya, surata, 1950 bAlazikSA", purAtattva', pR. 3, amadAvAda, saM 1986 gujarAtanA saMskRta sAhityakAro', JGRS, Vol. XX, * muMbaI 1958 jaina gurjara kavio, bhA. 1, muMbaI 1926 rda, saMvATA che. kApaDiyA, hI. 2. gAMdhI, lAbha da, ka. bhA. desAI e. da Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muddhisAgarasurIzvarajI zAstrI. ke. kA. Buhler, G. Shastri, H, G. ghelA, gau. sI. muni, jinavinayajI muni, puNyavijayajI Arnold, T. W. Barbosa, Duarte Chhaghatai, M. A. surasuti [11 vijApura (vidyApura) bRhad vRttAMta, muMbaI, 1925 ApaNA kavio, khaMDa 1, amadAvAda, 1942 AcAya zrI vijayavallabhasUri smAraka graMtha, mu`baI, 1956 prakaraNa 13 prakarajI 14 Indian Palaeography, Calcutta, 1962 Vinayacandrasuri's vyasiksa, Introduction, Ahmedabad, 1964 bhAratIya prAcIna lipimAlA, Ka iii, suM. 2016 mA. 1, jaima pustaka prazastisaMgraha 5, 1142 'bhAratIya jaina zramaNu saMskRti ane lekhanakalA,'jainacatrakalpadruma, amadAvAda, 1936 Preaching of Islam, London, 1913 The Book of Duarte Barbosa (Eng. trans.), Vols. I - II, London, 1918, 1921 Muslim Monuments of Ahmedabad through Their Inscriptions, Poona, 1942 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612] Commissariat, M. S., Dar, Muhammed Ibrahim Desai, Z. A. Diskalkar, D. B. Mahdu, Husain Shah, U. P. ketakara, zrIvara vyaMkaTeza ( saM .) kolate, viSNu bhikAjI suni, jinavijayajI setakI kAla Mandalslo's Travels in Western India, London, 1931 Literary and Cultural Activites in Gujarat, Bombay Annual Report of Indian Epigraphy, 1956-57, Delhi, 1963 "Vanthali Stone-inscription of the time of Sarangadeva", Poona Orientalist, Vol III, Poona, 1939. Rahla of Ibna Batuta (Trans. & Com.), Baroda, 1953 "Shatrunjay Stone-in scription dated V. S. 1298", Journal of the Asiatic Society of Bombay, Vol. XXX, 1957 : mahArASTrIya jJAnakoza, vibhAga 1, punA, 1926 mahAnubhAva tattvajJAna, malakApura 1945 'citraparicaya', bhAratIya vidyA nibandha saMgrahaH siMghIsmRtigraMtha, muMbaI, 1945 " Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khavkhara, maganalAla dalapatarAma dave, kanaiyAlAla bhAIzaMkara palANuM, nattama mAstara, karIma mahamada modI, rAmalAla cunIlAla sAMDesarA, bhegIlAla ja. zrI jagacaritra (guja. anu.), muMbaI, 1996 gujarAtanuM mUrtividhAna, amadAvAda, 1963 harSada-miyANa', "kumAra",varSa 48, amadAvAda, 1972 mahAgujarAtanA musalamAne, bhA. 1-2, vaDodarA, 1969 sva. rAmalAla cunIlAla modI lekhasaMgraha, bhA. 2. pATaNa, 1965 jeThImala jJAti ane mallapurANa, amadAvAda, 1948 -"prAcIna ane madhyakAlIna gujarAtamAM dharmajIvana", "sAbaramatI" aMka 14, amadAvAda, 1969 pariziSTa 1 gujarAtanA pAzupatAcAryo, zrI phArbasa gujarAtI sabhA mahotsava graMtha, muMbaI, 1940 pariziSTa 2 Gupta Art, Lucknow, 1947 The Development of Hindu Iconography, Calcutta, 1956 - Vaisnavism, Saivism and Minor Religious Systems, Poona, 1928 zAstrI. harizaMkara pra, Agraval, V. S. Banarjee, J. N. Bhandarkar, R. G. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F1] Burgess, J. Burgess, J. & Cousens, H. Fleet, J. F. Macdonell, A. A. Nanavati, J. M. & Dhaky, M. A. Rao, Gopi Nath Sachau Sastri, Hirananda Fleet, J. F. (Ed.) sALo mAla Report on the Antiquities on Kathiawad and Kachh, London, 1876 The Architectural Antiquities of Northern Gujarat, London, 1930 Corpus Inscriptonum Indicarum, Vol. III: Inscriptions of the Early Gupta Kings and Their Successors, Calcutta, 1888 Vedic Mythology, Strassbarg, 1897 The Maitraka and the Saindhava Temples of Gujarat, Ascona, 1969 Elements of Hindu Iconography, Vol. I, Part II, Varanasi, 1971 Alberuni's India, Vol. I-II, London, 1888 Annual Report, Department of Archaeology, Baroda State, 1935-36, Baroda, 1938 "Mandasor Inscription of Yasodharman and Bandhuvarman", IA, Vol.XV, Bombay, 1886 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sali jeTa, 2. bhI. dave, ka. bhA. khaMbhAtane itihAsa, khaMbhAta, 1935 gujarAtanuM mUrtividhAna, amadAvAda, 1963 prakaraNa 15 Mehta, R. N. Pfister. R Nagara-Khanda, a Study,' Journal of M. S. University of Baroda, Vol. XVII, Baroda, 1968 Les Toils Impritees de Fostat et L Hindoustan, Paris, 1938 tArApuranI daMtakathA ane purAvastu, "svAdhyAya", pu. 3, vaDedarA, 1966 - "kuMbhAriyAne dhAtu-udyoga, "svAdhyAya", pu. 5, vaDodarA, 1968 utkalanA bAMdha", "kumAra" aMka 400, amadAvAda, 1957 mahetA, ra. nA. mahetA, ra. nA. ane dIkSita, praphullacaMdra prakaraNa 16 Brown, Percy Burgess, J. Indian Architecture (Buddhist and Hindu), Bombay, 1942 The Architectural An tiquities of Northern Gujarat, London, 1903 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solakI mAla ... Chowdhary, S. N. Cousens, H. Dhaky, M. A. of * Muhammedan Archi: tecture of Ahmedabod, Part II, London, 1905 - Report on the Antiquiries of Kathiawad and Kachh, London, 1876 "A Torana at Shama laji, North Gujarat." JMSB, Vol. VIII, Baroda, 1959 Somanatha and Other Mediaeval Temples in Kathiawad, London. 1931 "Chronology Solanki Temples in Gujarat", Journal of Madhya Pradesh Itihas Parishad, Bhopal, 1961 "The Dohad Inscription of the Chaulukya king Jayasimhadeva", IA, Vol. X, Bombay, 1881 "Two Harsola Copper plate Grants of the Paramara Siyaka, of V. S. 1005," EI, Vol, XIX, New Delhi, 1928 History of Indian and Eastern Architecture, Pts. I-II, London, 1910 Dhruva, H. H. Dikshit, K. N. & Diskalkar, D. B... Fegusson, James Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1990 Gadre, A. S. . Gaudari, H. R. & Dhaky, M. A. Goetz, H. Inamdar, P. A. Kasi Nath Kirsta, J. Archaeolgy in Baroda, Baroda, 1947 Some Newly Discovered and Less Known Maru-Gurjar Temples," JOI, Vol. XVII, Baroda, 1967 "Pawagadh-Champaner", JGRS, Vol. XI, Bombay, 1949 Some Archaeological Finds in the Idar State, Himatnagar, 1936 "Khatris", IA, Vol. II, Bombay, 1873 "Inscriptions from Nor thern Gujarat,, EI, Vol. II, Calcutta, 1894 Somnath : The Shrine Eternal, Bombay, 1951 Anmial Report of the Department of Archaeology, 1968-69 Ahmedabad, 1969 The Ceilings of the Temples of Gujarat, Baroda, 1963 The Ruins of Dabhoi, Baroda, 1940 Annual Report of the Department of Archaeology, Baroda State. 1935-36, Baroda, 1938 Munshi, K. M. Nanavati, J. M. Nanavati, J. M. & ': Dhaky, M. A. Sastri, Hirananda - Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5] Shah, U. P. Sompura, K. F. Ben He Ex Annual Report of the Department of Archaeology, Baroda State, 1936-37, Baroda, 1938 Holy Abu, Bhavnagar, 1954 -Sculptures from Samalaji and Roda, Baroda, 1960 "The Architectural Treatment of the Ajitanath Temple at Taranga", Vidya, Vol. XV, Ahmedabad, 1971 -A Critical Study of the Sculptures in the Suntemple at Modhera with special reference to the Canons Discerned in Them, Ahmedabad, 1966 -"Some Important Sculptures of Gujarat" The 30th Annual Research Session of The Central Board of Irrigation and Power, Sou venir, Ahmedabad, 1969 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaudAnI, harilAla joTa, ratnamaNirAva bhI. DhAMkI, madhusUdana DhAMkI, madhusUdana ane zAstrI, ha. pra. sadabha sUci [h19 cyavanatItha,'"navacetana", va 40, amadAvAda, 1961 -'raNamala cAkI', "navacetana," va 40, amadAvAda, 1961 --'jAgevara paMcAyatana maMdira, dAvA' 'nUtana gujarAta", 7-3-1965 ane tA. tA. 14-2-1695, amadAvAda, 1965 'ujAlezvara paoNMcAyatana maMdira, hirapura', "nUtana gujarAta," amadAvAda, tA. 20-6-1965 ane tA. 27-6-1965 -aMjAra,' "navacetana'', varSAM 45, amadAvAda, 1967 sAmanAtha, amadAvAda, 1949 gujarAtanA sAMskRtika itihAsa, islAma yuga, khaMDa 2, amadAvAda, 1954 vimalasahInI keTalIka samasyAo', "svAdhyAya", pu. 9, vaDodarA, sa. 2028 -gujarAtanI teAraNasamRddhi,' ''kumAra,' aMka 500, amadAvAda, 1962 'kumArapAla ane kumAra vihArA' pathika", va 10: amadAvAda' 1970 --'vastupAla-tejapAlanI kItanAtmaka pravRttie', "svAdhyAya", pu. 4, vaDAdarA, 1967 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] ve, kanaiyAlAla bhA. desAI, jhiyAuddIna e. nANAvaTI, jayendra ane DhAMkI, madhusUdana mahetA, 2. nA. 'DalI, nAthAlAla mAdhavajI muni jayaMtavijayajI muni, vizAlavijayajI medI, rAmalAla yu. zAstrI, ke. kA sAlI kAla 'libajA--eka prAcIna mAtRzakti', gujarAta zASana maMDaLanuM traimAsika", pu. 2 ke, muMbaI, 1964 -aMbikA, koTezvara ane kuMbhAriyA, vaDAdarA, 1963 khaMbhAtanA I. sa. 1218nA eka arabI lekha", "svAdhyAya", pu. 10, vaDedarA, sa. 2029 66 'gujarAtanI jAlasamRddhi', "kumAra," aMka 475. amadAvAda, 1963 --'gujarAtanAM prAcIna puradvArA', "pravAsI", varSa 1, 2 amadAvAda. 1962 gujarAtane maLela zilpasthApatyane vArasA, amadAvAda, 1968 --aALakAnuM malAva taLAva', "svAdhyAya", pu 3, vaDodarA,1965 sAmanAtha mahAdevanAM, zivAlaye : maDalInA mUlezvara mahAdeva', "sUrya maMdira, vizeSAMka". amadAvAda, 1964 Abu, bhAga-1, bhAvanagara, 1950 zrI kuMbhAriyA tI, bhAvanagara, 1991 sahasraliMga sarevaranI yeAjanA', gujarAtI sAhitya saMmelana 12muM, nibaMdha saMgraha", amadAvAda, 1937 'prabhAsaH seAmanAtha', "vizvahiMdu samAcAra", va. 5, a. 2-3, amadAvAda, 1972 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrI, durgAzaMkara ke. zAstra, hariprasAda gaM. semapurA, kAMtilAla . (saM.) semapurA, kAMtilAla . saMdarbhasUci [kara1 | gujarAtanAM tIrthasthAne, amadAvAda, 1950 "gujarAtanI prAcIna vAvo," : gujarAta dIpotsavI aMka saM. 2020", amadAvAda 1964 sUryamaMdira vizeSAMka, amadAvAda, 1964 bhAratIya sthApatya ane zilpa, amadAvAda, 1965 - gujarAtanA be rakSaka durgo," "vizva hindu samAcAra', varSa 5, aMka 2-3, amadAvAda, 1973 - 'jhIMjhuvADA', "navacetana', amadAvAda, 1967 - "guMjAnA taLAvakAMThA paranAM maMdira, je svAdhyAya", 5, 6, vaDodarA. 1969 - vaDanagara : koTa ane zrIpAla prazasti', "pathika',varSa 10-11, amadAvAda 1971 - trimUrti,' "pathika" va. 11, amadAvAda, 1971 bRhad zilpazAstra, bhAga 3, amadAvAda, 1936 zilparatnAkara, dhrAMgadhrA, 1939 semapurA, jagannAtha aMbArAma (saM.). semapurA narmadAza kara mU. (saM.) semapura, pra. e. ane - 1 bhAratIya durgavidhAna, muMbaI, 1971 DhAMkI, madhusUdana Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47R] . dia'fl se prakaraNa 17 Chhabra, B. Ch. Dhaky, M. A. Gaudani, H.R. & * Dhaky, M. A. Nanavati, J. M. & Dhaky, M. A. Sahani, Daya Ram "Surya Images from Roda (North Gujarat)", Bulletin of the Baroda Museum and Picture Gallery, Vol. XII, Baroda, 1956 "The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat", JMPIP, Bhopal, 1961 "Sculptures from Kaleshwarini Nal", JOI, Vol. XVIII. Baroda, 1968 The Ceilings in the Tem ples of Gujarat, Baroda, 1963 Catalogue of the Scul. ptures in the Saranath Museum "Iconography of Jain Goddess Ambica," JUB, Vol. IX, Bombay, 1940 - "Some Medieval Scul ptures from Gujarat & Rajasthan", JISOA, N.S. Vol. 1, Calcutta, 1966 -Sculptures from Samalaji and Roda, Baroda, 1960 - Akota Bronzes, Bombay, 1959 Shah, U. P. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sompura, K. F. vAdaLAra, vI. sa, amIna, jI. pra. gAghaNI, harilAla gaudANI, harilAla ane DhAMkI, madhusaddana sarasUti - - [13 "The Architectural Treatment of Ajitnatha Temple at Taranga", Vidya, Vol. XV, Ahmedabad, 1971 'vijJAna prApti',''madhyapradezamAMveza", tA. 26-2-112 'gujarAtanA mukhya zaiva AcAryAM,' "svAdhyAya," pu. 5, vaDodarA, 1968 -'jhujarAtanI zaiva mUtiomAM naTarAja', 'gujarAta saMzAdhana maMDaLanuM traimAsika", pu. 34. subaI 1972 mAhezvara mahAdevanAM purANAM zilpe' "janasattA", amadAvAda, tA. 15-3-1969 'gujarAtamAM liMgapUjA ane gujarAtanAM zivaliMga|", "pathika", pu. 12, amadAvAda, 1972 'gujarAtanI keTalIka prAksolaMkI ane seAlI kAlanI rasaprada pratibhA," "svAdhyAya", pu. 5, vaDedarA, sa. 2023 gujarAtanI keTalIka navI zeSAcelI maitraka anumaitraka, mahAgujar ane Anna sela kIkAlIna pratimAo,' 'svAdhyAya",pu.10, vaDAdarA, sa. 2029, 'visalasahInI keTalIka samasyAo,' "svAdhyAya", pu. 9, vaDedarA, 1972 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624] DhAMkI, madhusUdana ane zAstrI, harizaMkara pra. parIkha, Ara. TI. zAstrI, harizaMkara pra. zAha, umAkAnta kumArapAla ane kumAravihAro, "pathika', pu. 10, amadAvAda, 1970 pADaNanI vinAyakanI eka apratima mUti", "svAdhyAya", pu. 8, vaDodarA, saM. 2026-17 saurASTramAM zivAlaya", "pacika", va. 9, amadAvAda, 1970 aThThAvabodha ane zakunikAvihAra tIrthanA zilApaTTo; "gujarAta dIpotsavI aMka, saM. 2027", amadAvAda, 171 --gujarAtamAM nAthasiddhonI prAcIna mRtio", "svAdhyAya", 5 4, vaDodarA, 1967 - tAraMgAnA jaina maMdiranA pUrva taraphanA daravAjAnI DAbI bAjunI bhIMta paranuM zilpa", "svAdhyAya", pu. 6, vaDodarA, saM. 2025 -'madhyakAlIna gujarAtI kalAnAM zilpo', "jena kAvyaprakAza', va 17, amadAvAda, 1951 -nArAyaNa-mUti, pATaNa, "svA dhyAya,"pu 4,vaDodarA, saM. 202 gujarAtanAM solaMkIkAlanAM nAmazeSa maMdironA Abhilekhika ane sAhityika ullekho, "pathikamAM pu. 12, amadAvAda, 1972 "On Three Malwa Inscriptions" IA., Vol. VI, Bombay, 1877 somapurA, kAMtilAla . ; Kirtane, N. J. Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadarbhasUci [25 navAba, sArAbhAI ma. gujarAtanI jainAzrita kalA ane tene ItihAsa, jenacitrakalpadruma, amadAvAda, 1936 pariziSTa : Anuzrutika vRttAMte Moraes, G. The Kadamba Kula, Bombay, 1931 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASA zild?' (Gal '31.) selle4d slanting seat-back karNikA astragal adhUmukhI inverted anuzruti tradition abhilekha epigraphy inscription zu course expression 24424's semi-circular door-step ardhAmRta staMbha pilaster alaMkaraNa motif 24 fie aisle, corridor 240401 armour 24deg8 ) cupola 24deg35 ) 24deg41747 deep-set fillet, recess 24deg214 antechamber, vestibule aMtargoLa concave slexiae19 hemispherical or bow-shaped arch utakhanana excavation Guzol door-lintle udumbara threshold ugama pediment ura:zaMga half spire attached. to the main spire Goena coping Urdhvadarzana - zisisl mono-spired, single-spired kevAla che Alle } roll-cornice 2125 circular ceiling 342 pitcher-shaped finial sfasi dentil or rafter's end motif 3i013. merlon kIcaka bracket in a form of atlantes kIrti mukha grotesque face 532444 imaginary creeper 5321-27 et pilaster f'el vase-motif yell base resembling a water-pot te spire 2018 corrugated eave veqisi skull-headed club khattaka niche 225 half-torus moulding abordly elephant-palate moulding garanALuM culvert 0164degple cella, sanctum 314181 niche gUDhamaMDapa closed hall UrdhvamAna ulevation Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASA Amolunat cyma-recta and cyma-reverse moulding 1272 ( gran lyv.) 424649 vase-and-folliage pattern 421-i3un bell-and-chain motif dhUmaTa dome Quilt bracket ni saulell false dormer window 2 slaaisal grille, balcony Risi porch, portico biet eave 241919 roofing, entablature prodl seat, platform, plinth m324 et torus like moulding imet's lattice-work 2$1 bracket Ride corbell tamAlapatra Corinthian leaf rei tier, storey delee deedid ground-plan talamAna ! aize arch, arched gateway cAyatane triple shrine thara moulding sayfaizi minor shrine ila ( 2272 Efalz'.) 671480 double shrine projection paDadhI abacus 432117 landing 431011 corridor 471960-culd leaf-and scroll design 43421241 foliage-jamb 44 inverted cyma-resta padmazilA pendant pArevo schist pArSamArga aisle pITha basement puradvAra city-gate 31519N4 diagonal Hasld replica 31&leuell 44 ambulatory prazasti eulogy 3612 ( 7221 29198'.) 341312 enclosure, fence, rampart 34002114 pillared portico 31171EUR temple kiedl (gratil Calat.) phAMsanA slope balAnaka pavilion at the entrance eng fiel4 polygonal e4191-24 battlement bAhyageLa convex y zor bastion CH! buitress Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ selaMkI kAla mattAliMba | seat-back bhamatI ambulatory bhAravAhaka Atlas / bhAva motif bhiTTa plinth alat pilaster bhUmi storey makabaro tomb, mausoleum migley'll jewelled girdle mattavAraNa Atback madaLa bracket below a niche madhyalatA central spine afzove mosque mahoruM facade maMDapa pillared hall **3192 panelled wall maMdAraka semi-circular step mATInuM pakaveluM terra cotta mithuna amorous figure minAro minaret mukhamaMDapa porch, portico mudrA seal mudrAMkana !' - } sealing ratnazAkhA jamb with lozenges rathikA framed panel, rUpastaMbha jamb bearing figures rekhAnvita curvilinear Rio tomb with mosque lalATabiMba dedicatory block lAla ghUMTelAM vAsaNa red burnished ware 441 dentil or rafter's 441 Send motif valaya wristlet vAtAyana ventilator 91744271 CH dwerf-pillar 91622413 water-course 9i2d architecture vitAna ceiling vidyAdhara (juo buraja'.) veNukeza curved silhouette afest dwarf-wall, railiogy 211241 jamb zikhara spire zirAvaTI capital zirorekhA top-line Coizaga head-dress Ballz antefix to spire. fronton zRMgArakI (juo cekI'.) sajAla latticed HA1H 34 open-hall samatala horizontal. samayAMkana chronology salilAMtara (jue "vArimArga"). suzobhana motif sUrpAkAra pyramidal 2141118 en stair-case khaMbhadaMDa shatt pri Heilon capital sthaLatapAsa exploration 22144 architecture smAraka monument svaracihna, aMtargata vow sign, medial hIragrahaNaka corbel hold a bracket figure Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaDuu 5, 10 akabara 260 akAlava 26 akhAra 401 'agastya-vAstuzAstra' 495 agavAra 2, 3 agnirAja 159 agnipurANa' 400, 426 adhAra 3 acalarAja 179 acalezvara 173, 201, 272 aja 148 vizeSa nAmAnI zabdasUci ajapAla 238 ajamera 29, 56, 59-62, 69, 174, 178-180, 191, 367, 376 ajayadeva 80, 81, 305 ajayapAla 64, 65, 71, 72, 115, 121, 139, 167, 174, 179, 18, 210, 214, 220, 302, 304, 392, 422, 153, 554 ajayarAja 54, 108 ajayavamAM 172 ajayasiMha 168, 188 ajitadevasUri 287, 296, 310 ajitanAtha 300, 431, 435, 438, 440, 464, 472, 499, 481, 506 1 ajitaprabhasUri 321 ajhIjhuddIna 381 aTTAlaja 536 aTTAlajA 136 aDAlaja 136, 537 aNugAragaDha 462, 504 aNuhila 1, 2, 6, 37, 181 aNuhilapattana 1, 4, 5, 12 aNulipATaka 1, 4, 21, 25, 29, 32, 33, 57, 59, 131, 148, 214, 285 aNuhilapura 1, 4, 36, 63, 70, 116, 117, 132, 138, 141, 143, 144, 152, 153, 156, 157, 171, 182-184, 200, 274, 297-299, 308, 317, 319, 543 aNuhilavADa 1, 3, 4, 5, 10, 19, 25, 26, 29, 33-35, 40, 48, 49, 63, 64, 68, 73, 76, 77, 80, 84, 8, 87, 95, 100, 114, 115, 120, 133, 135, 165, 167, 174, 214, 215, 221,26, 283, 294, 295, 298, 302, 308, 311, 312, 320, 363, 376, 379, 419 aNuA vALA 155 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] atimuktakacarita' 315 atulanAtha 396 atri 23 anadharAdhava' 309, 312 anaMgapAla 132 anaMta 177 anaMtadeva 148, 156 anatasena 134, 154, 156, 200 ana tasena cAvaDA 198 ana tAcArya 272 anAdi rAula 363 anAvADA 5, 22, 93, 366 anupamA 117, 304, 386 'anekA kAza' 337 anekA saMgraha' 288, 301 anekAMtajayapatAkA'291 anyayeAgadvAtriMzikA' 288 apara gAMgeya 179 aparasurASTrAma Dala 143, 218 aparAjita 16, 176, 360 sAlathI kAla 'aparAjitapRcchA' 4ra6, 427, 433, 436, 437, 443, 447, 448, 495, 504 aparAditya 391 AphrIduniyAvaddIna 380 abaDAsA 132 makhA 132 aDa 122 abadullA 374 abula ajhama abdullAha 490 abula phajhala 260 sana IslAka 489 abdullAha 377 abhayakumAra 283, 293 abhayakumAracarita'309, 322, 323 abhayatilakagaNi 30, 44, 45, 6, 69, 20, 209, 230, 237, 238, 322, 323 abhayadevasUri 275, 277, 282, 283, 285, 291, 292, 301, 305, 310, 327, 370, 385 abhayasiha 123, 148, 149, 211, 213, 375, 380, 393 abhalADa 220 abhidhAnaciMtAmaNi' 274, 288 abhinadanasvAmI 43 abhilaSitA ciMtAmaNi' 193 amadAvAda 1, 2, 47, 165, 215, 217, 260, 262, 303, 374, 379, 381, 387, 420, 489, 490, 493, 536 amamasvAmicarita'116, 270, 306, 307 amaraka'Taka 257 amarakIrti 310 amaracaMdra 88, 117, 168, 314 amaracaMdrasUri 230, 273, 307, 308, 320 amathALa 418 amarisaMha 155 amarelI 154, 403 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amIra khusare 104, 106-110 amIrezikAra 78, 93 amRtapAla 169 amerikA pa30 ayodhyA 17, 184. acyaNuM 2 je 192 araNeja 386 araNyarAja 170, 173 arabastAna 25-25, 262, 377 arabI samudra 258 arasI-juo arisiMha.. arisiMha 6,28,53, 88, 117, 123, 138, 143, 166, 198, 313, 314 arjuna (bAbA) 490 arjunadeva 90, 91, 99, 122, 123, 131, 141, 147, 149, 163, 168, 172, 210, 211, 217, 218, 272, 375, 393 arjuna 76, 77, 82, 17, 189, 318 arjunasiMha 141, 155, 157 arAja 54, 55, 59-61, 74, 85, 166, 174, 178, 300, 313, 317 "arthazAstra ra34, 238, 45 athalA 153 artheNa 168, 175, 512 ada 17, 173, 20, 382, 535, 540 "ahaMnIti 288 ala mustaksira billAha 377 alapasthAna 96, 9, 100, 101, 106, 149, 157 ala bIranI 10, 343, 366, 399 ala masadI 258 alAuddIna khalajI 12, 9428, 100, 102-104, 107, 110, 124, 132, 141, 153, 168, 173, 180, 183, 190, 101, 537 alI 379 alIgaDha 185 ala-idrIsI 10 ala-IstakhrI 10 ala-utanI 46, altamaza 78, 83, 174, 180, 183, 315 alapakhAna 107 ala bilAjharI' 480 A ghaTa 166 ala saphaphI 260 avayANija 227 avaMti para, 214, 220, 560 avaMtI 29, 276, 300 alphI 490, 491 azIkA 104, 109, 110 azvapAla 181 azvarAja 86, 116, 192 azvAvAda 310. 487 aSTApada 432, 479, 480 asAvala 489, 490 27 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sekasI saka ahamada dehalAvI 378 ahamada niyAtigIna 187 ahamadazAha 47, 26, 377 ahicchatra 177, 533 ahila 37, 281 ahivanarAja 158 akSara 220, 264 aMgANasa 34 aMjanI aMjAra 429, 451 aMbaDa 320, 323 aMbAdeva 12 aMbaprasAda 118 aMbaranAtha 503 aMbA 410, 430, 432, 461, 481 aMbAprasAda 166, 299, 300 aMbikA 2, 219, 320, 35, 479,486,487, pa29, 530, 555 Aine akabarI' 260 AghATa 79, 220 khAjaka 146 bhAjaDa 329 bATakaTa 129, 205 ANaladevI 142 AdinAtha 36, 120, 239, 281, 316, 479, 483, 485 506, 508 . AdIzvara 304, 487 Anartapura 534 Analezvara 74, 215, 395 AnaMda 114 * AnaMdanagara 171, ra70, 319 AnaMdapura 41, 216, 270, 272, 276, 277, 317, 430, 461, 533-535 AnaMdasUri 307 AnA 395 AnAka 74, 84, 85, 120, papara, 553 AphrikA 257, 258 Abu 18, 27, 29, 36, 37, 39, 48, 59-62, 71, 75, 76, 78, 86, 92, 93, 116, 139, 154, 16-168, 170, 173-176, 180, 183, 202, 207, 209, 212, 220-222, 310, 318, 319, 343, 376, 395, 410, 411, 4ra7, 431, 433, 434,437, 438, 445, 446, 448, 466,482, 483, 535 AbhaDa papa3, papa4 AbhU 116 Ama 538 AmaNuM 190 AmazarmA 115, 270, 381 Amiga 115, 270 Amadeva 302 ) Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhradevasUri 285, 286 AmraprasAda 166 AmRbhaTa 63, 71, 11, 120 ArAsura 365 AdrakumAra 486 AlaNadeva dara AlA 139 AliMga 120, 548 AlUpa 545 AlhaNa 61, 176, 182 "Avazyaka sUtra 291, 293, 319 AzarAja 181-183, papapa AzApallI 2, 30, 41, 42,46, 122, 165, 272, 278, 298, 302, 307, 374, 396 AzApurA 147 AzArAja 54 AzAvara sanI 279, 294 AzAvala 285, 297, 378 Azuka 57, 118 Aze bhilla 41 AsakaraNajI 158 AsaDa 305, 34, 311, 316 ArasadhAra 234 AsanAthajI 184 Asala 182, 319, AsAvala 96 Asiga 308 AseDA 165, 430, 432, 448, 481 Ahavamalla 194 AhavA 512 AhADa 75, 115, 166, 220 AhalAdana 3ra0, 321 AMdhra 193 AMbaDa 61, 119-121, 191, 550 AMbAka 120 ijipta 257, 262 iDivaberaMgadeva 195 igna batutA 240 ibrAhIma 490 IrAka 257, 262 iliyaTa 97, 110 isAmI 96, 106, 107 Idra 72, 414, 480, 481, 485, 487, 535 idraprastha 184 IDara 89, 155, 367, 468 IrAna 259, 262, 374, 381, - 389 IzvaragaNi 298 IstakhrI 489 uge 134, 154, 155 ugrasiMha 154 ugrasenagaDha 134 u7 381 ujajana para, 56, 58, 1, 67, - 171, 173, 185, 193, 220, 259, 321, 391, 511 ujajayaMta 119, 552 ujajayinI 5, 390 uttarAdhyayana sUtra 66, 280,285 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 utpalarAja 170, 17. utsAha 271 udaya 58 udayacaMdra 329 udayana 57, 59, 2, 3, 89, 119, 120,122, 123,127, 191, 295,36, 323, 546, 548, 149 udayana-vihAra 119, 307, 546 udayapura 63, 112, 220, 256 udayaprabhasUri 7, 117, 273, 312, 313, 317, 325, 328 udayamati 7, 38, 137, 141, 424, 512 udayarAja 162, 176 udayavarmA 172 udayasiMha 192 ukayari 321 udayasuMdarIkathA 160, 201, 279 udayAditya 39, 51, 172, 178, 193. udepura 61, 2, 220 udyotanasUri 285, 323, 329, 384 unnaDa 131 unnatA, 281 upadezataragiNI 318, 319, umareTha 377, 424 upamitibhavaprapaMcakathA 321 umA 156, 393 umAdevI 392 ulukhAna 102 ulughakhAna 94, 100, 105-107, 149, 168, 475, 537 ullAgharAghava 116, 270, 318, 365 uvaTa 276 usamAna 258 UnA 34, 45, 144, 151 bhaleDa 220 UyA bhaTTa 29, 114 UMcha 224 UMjhA 71, 120, 381 RSabhadeva 115, 26, 311, 312, 320, 485, 507 ekaliMgajI 16ka eDana 257, 430 ebhala 1 le 154, 155, 156 2 je 155 3 je 155 4 the 155 aThera 461, 464 okhAmaMDaLa 458, 459 eThAi 131, 132 ora 22.0 orissA 399 kArarAzi 392, 383 papAtika sUtra 283, 284 "upadezamAlA" 293, 304, 312, 323 umarALu 254 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auragajheba 261 aura'gAbAda 188 kakkasUri 289 kaccha 27-29, 35, 26, 89, 128, 130, 134, 136, 141, 143, 184, 205, 217, 230, 257, 263, 371, 389, 402, 403, 410, 413, 419, 429-431, 434, 435, 451, 461 kacchama'Dala 48, 214, 217, 218, 227 kaeNjhansa 101, 504, 509 kaTaka p kaTudeva 181 kaDAgrAma 216 kaDI 216, 217, 549 'kathAkAza'382 'kathAsaritsAgara' 258, 259 kadavAra 405 kanakaprabhasUri 308, 324, 329 kanakasUri 321 kanakhala 396 kanasaDA 8, 11 kanAja 17-21, 25, 34, 55, 62, 76, 171, 177, 184, 181, 537 kaneDA 430, 435, 437, 455 kanyakubja 1 kapaDavaMja 411, 424, 448 kapilakATa 28, 43, 128, 129, 543 ni kramalAditya 88, 319 kamalAdevI 95, 96, 102, 105, [* 107-111 karaNa 227, 424 karasihajI 158 karIyA 74 'karuNAvAyuSa' 311 karAja 3 jo 192 kaNuM (kalacuri) 36, 37, 39, 55, 160, 187, 193, 545, 55ra karNa (caulukaya) 1 lA 7, 38-42, 48, 49, 98, 115, 118, 156, 157, 161, 178, 193, 196, 202, 201, 214, 216, 219, 232, 270, 20, 292, 377, 378, 420, 112, 54, 548 - 2 jo 12, 90, 97-113, 124, 141, 190, 218, 310, 344, 425, 537 kaNuM (yAdava) 188 karNa (lATanA) 162, 164 kaNasAgara 42, 47, 202, 420 kasiMha 168 'karNe suMdarI' 40, 47, 290 karNATa 373, 538 karNATaka 5, 40, 41, 88, 128, 294, 371, 385, 38} 'karNAmRtaprapA' 318 karNAvatI 2, 41, 42, 47, 48, 202, 373, 20, 490, 546 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harI mala karadevI 72, 179 karA 162. kamasiMha 151 kalela 217 . kalpalatA 299 kalpasUtra 530 kalyANa pa5, 290, 303, pa03 kalyANakaTaka 17, 20 kalyANa 17, 33, 75, 188, 192, 194 kalyANumati 280 kahaNa 75, 188 kavizikSA 314, 315 kasarA 368, 432, 435, 436, 454, 478 kahANuya kesa 277, 278 kahAvali 289, 299 kaMkadeva 175 kaMTakAcArya 195 kaTezvarI 7, 373, papa0 kaMthaDeTa 141, 402, 430 kaMthakI 34 kaMthAdurga 28, 29 kaMdahAra 259 kaI solaMkI 430, 456 kaMsArI 147 kAka 69, 70, 121 kAkala 271 kAkulthakeli nATaka 313 kAtaMtra 324, 226-328 kAdaMbarI' 275, 279, 306 kAnajI 144 kAnanage, Do. ke. Ara. 108 kAnyaku 259, 389, 390, 555 kAnha 93, 123 kAnhaDade 95, 150, 174, 183, 549 kAhaDade prabaMdha' 94, 95, 12, 108 kApAlika 372, 374 kAbula 30, 259 kAmadeva 195-197 komanAtha 15ra, 200, 300 kAmalatA 232, 543 kAmaLI 368 kAyAvarohaNa pa35 kAravaNa 535 kArtikarAzi 364, 303 "kAlaka-kathA pa30 kAlakAcArya 289 kAlasvAmideva 120 kaliMjara 34, 185 kAlidAsa 318 kAlujI 158 kAvI 264, 376 kAvyaka5latA 314 "kAvyaprakAza 27, 305 kAvyamImAMsA' 315 kAvyazikSA 219, 323 kAvyAnuzAsana 288 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAlaMkAra 284 kAzada 182 kAzI 30, 184, 187, 535 kAzmIrI 40, 53, 56,62, 27, 290, 399 kALabheja 166 kAMcanagiri 33, 118 kAMcanadevI 54, 178 kAMcikavyAla 17, 20, 21 kAMTelA 127, 147, 218, 27ra kAMtipurI pa35 kAMthaDI 29 kAMbalauli 159 kirITakupa 74, 21, 512 kirADa 53, 56, 62, 74, 75, 176, 186, 221, 272, 512, 561 kItu 167, 169 kIra pa6, 187 kIrtikaumudI' 6, 50, 72, 84, 88, 116, 185, 270, 317, 495 katideva 195 kIrtipAla 58, 73, 74, 176, 182 kIrtirAja 33, 160, 543 kIrtivarmA 166, 185 kIdakheDA 401 kuDA 158 kutiyANuM 140, 145, 146 kubuddIna aibaka 76, 83, 139, 146, 158, 174, 180, 182, 376 kubuddIna khalajI 110 kubuddIna saradAra 260 kumAraMsiMha 120 kumAra 73, 116, 164, 167, 317, 363, 381, 382 1 le 115, 270 2 je 115, ra70 kumAragaNi 322 kumAradevI 86, 116, 230, 480, 555 kumArapAla 5, 6, 9, 25, 27, 30, 48, 51, 58, 19, 61-65, 68, 71, 75, 80, 84, 85, 98, 114, 115, 118, 120, 121, 127, 136, 139, 166, 167, 174, 176, 178, 179, 181, 182, 187, 191, 194, 209, 216, 220, 221, 224, 232, 233, 237, 271 -273, 287-289, 291,23, 296, 299-302, 304, 305, 344, 365, 367, 370, 372, 384, 390-392, 418, 47, 435, 464, 466, 475-477, 484, 504, 506, 511, 512, para9, 530,pa39, 545, 548 -papara, 560 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] lakI kAla | kumArapAlacarita' 6, 285, 233, 365 kumArapAlapratibodha' 6, 304, 506 kumArapAlaprabaMdha 20, 365, 506 kumArapAlabhUpAlacarita" 17, 20, 21 kumAravihArazataka 6, 289, 229 kumArasiMha 79, 120, 167, 182 "kumArikA khaMDa" pa33, 535 kumudacaMdra 118,287, 294, 371, 542 kuru 62 kurukSetra 536 kulacaMdra 36, 232 kulAMga 194 'kuvalayamAlA 384 kuvalayAdhucarita 90, 272 kuMDa 157 kuMtapAla 176 kuMdakuMdAcArya 274 kuMbhadeva 162 kuMbhAriyA 409, 410, 430, 431, 433, 465, 464, 465, 481, 483 kuMvara 121 kRNika 80 kRpAsuMdarI 63, 302 kRSNa 20, 60, 88, 90, 92, 115, 190, 211, 319, 366, 430, 487 kRSNadeva 37, 18, 19, 192, 175 kRSNanagara 319 kRSNarAja (cAlu) 162 kRSNarAja (paramAra) 37, 173-175, 181 kRSNarAja (rASTrakUTa) 2 je 175, 191 -3 je 26, 174, 192 kRSNavarmA 195 kRSNasiMha 318, 319 keknaka 38, 118 kedArarAzi 382, 395, 396 kerA 467 kerAkoTa 28,43, 128-131, 184, 205, 430, 434 kelhaNa 73, 182 kevana 432 kezava para, 94, 102, 103, 118, 210, 211, 365, 542 kesaradeva 153 kakkala 1 le 186 186 kecharabA 42, 47, 373 koTaDA 79 kepaTAya 402, 426, 430, 435, 437, 465, 462, 504 koTipura 401 keTayarka 366 koDInAra 150 koNArka 399 koyale 65, 458 kela kavi 281 kolapura 401 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci 367, 373, 374, 376, 377, 379, 387, 401, 407,408, 489-491, 530, 535, papa1, 555 kelUpA 545 kellAdevI para kelhApura 196 kezAMbI 259 kaMkaNa 33, 41, 61, 2, 88, 120, 128, 174, 179, 189- 192, 195, 196, 219, 279, papa0 kauTila 234, 238, 495 kaula 364, 372 kaula kavi 298 kaulAdevI 105, 108 kauzAMbI 306 karasiMha 3ra7 krodharasa 540 kSetrapAla 90, 123, 373, 374, kSemakIti 291, 370 kSemarAja 32, 38, 39, 47, 48, 58, 162, 232 zremasiha 166 kSemAnaMda 123, 126, 14ra khajAInala kutUha 104 khajurAhA 184, 185 khadirAlukA 315 khamalAI 430, 437, 456 kharatara ga7 33, 45, 307 khaMbhAta 2, 3, 10, 58, 76, 77, 90, 93, 117, 163, 257, 260, 261, 265, 272, 288, 312,315, 323, 322, 326, khaMgAra 38 khaMDosaNa 4ra6, 420, 432, 435, 439, 452, 478 khAnadeza 96, 7, 106 khArI 215 khijharakhAna 107-111, 168 khImadhara 363 khImalI 380 khumANa 1 le 166 2 je 166 3 jo 164, 166 khusarokhAna 110, 111, 113 kheTaka maMDala 26, 27, 28, 170, 171, 218 kheTakAdhAra 214, 218, 219 kheDa 152, 184, 323, 367, 430, 434 kheDabrahmA 367, 402, 426, 430, 452, 4pa7 kheDavA upara kheDA 377, 430, 458 kheDAvADA 480 khetala 328 kheragaDha 15ra kheravA 430, 432, 461 kherALu 118, 402, 417, 456, 472 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seha ala | kheMgAra 49, 138, 153, 297 1 le 137 khAsiMha 155 beTiMgadeva 171, 175, 192 gajaNa 132 gajhana 34 gajhanA 375, 476, 381, 386 gaNakArikA' 271 gaNadevI 219, 27ra gaNapati vyAsa 319 gaNaratanamahodadhi 297-299 gaNeza 90, 123, 418, 419, 449,453, 458, 45, 461, 463, 364, 481 gatrADa 536 gaya 536 gayatrAMDa pa36 gayAkarNa 187 garjanaka 7ra, 73 gavADA 432, 480 gaLatezvara 430, 435, 459 gaMgA 177, 184, 45, 457, 463, 478 gaMDabhRhaspati 92, 364, 394 gaMdhAra 34, 376 gaMbhUtA 26, 41, 214, 215 gADarAra ghaTTa 72, 121, 554 gArgeya 364 gALA 56 gAMga sema 418 gAMgila 118 gAMgeyadeva 186, 192 gAMbhu 26, 215 giyAsuddIna 491 giranAra 50, 56, 57, 64, 66, 86, 90, 117, 120, 123, 130, 134, 135, 138, 140, 218, 234, 296, 312, 313, 316, 318,369, 4ra7, 430, 431, 433-438, 448, 479, 483, 487, 488 girijA 365 girinagara 134, 368 gItagoviMda' 363 guNacaMdragaNi 267, 285, 289, 308, 324 guNabhadrasUri 322 guNasenasUri 286 guNAkarakIrti 274 gulabarga 192 gulecA 115 guvAka 1 le 177 -2 je 177 guMja 22, 319, 460 gUmadeva 367 mUha-ladeva 1le 15, 206 -2 je 206 gRhelA pa38 geDI 217, 218 goga 91, 173 gaMgadeva hara Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasRSTi [e goganArAyaNa 190, 220, 366 gAgasthAna 73, 164 gegirAja 31, 32, 159, 160, 171 gADavADa 181, 183 godAvarI 192, 364 gadrahaka pa2, 62, 202, 214, 220 godharA ka2, 78, 85, 117, 220, 310, 555 gopanAtha 260 gorakhanAtha 363 gorAda 428, 29, 44, 449 gAvA 40, 72, 194-196, 218 262 goviMda 122, 319 goviMdacaMdra 55 goviMdarAja 1 le 177, 178, 180 - 2 je 177 goviMdasUri 299 gahAjI 131, 132 gAMDaLa 205 gauDa pa6, 62, 316, 363 gaudANI, Do, harilAla 512 grAharipu 27, 28, 129, 133, 143, 184, 209, 237 gvAliyara 34, 107, 121, 297 ghaTacaTaka 364, 372 ghaDahaDikA 217 ghalA 411 dhANerAva 512 dhArApurI 390 | dhiyAsudIna muhammada 73 ghU ghula 78, 85, 117, 555 ghumalI 124, 130, 147, 14ra147, 218, 411, 431, 435, 436, 438, 441, 445, 448, 459, 464, 467 ghUsaDI 74 dhRtaghaTI 217, 218, 226 gheDa 140 ghelANuM 200 ghoghA 258, 260, 265 caulaga papara, 553 caulA 47 cauliga 120 cauMDarA 159 cakradhara svAmI che. cakSu 19 cacca 175 caTTadeva 195 caDDAvalI 280, 285 ca 93 caturavijayajI 324 caturAsikA 218 caturuttara 218 caturbhuja 206 cama bheda pa36 "carakasaMhitA 25 caritrasuMdaragaNi radara carotara 218, 218 carcarI" 286, 308 calAsaNa 217 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] lakI kAla caMgIjhakhAna 260 caMDa5 116, 175 caMDapAla 23, 307 caMDazarmA 118, 234 caMDasiMha 307 caMDuM 328, 363 caMdana 176, 177 caMdanAcArca 278, 279 caMdanAtha 7, 31, 44 caMdragupta maurya 134 caMdracUDa 133, 154 caMdratilaka upAdhyAya 322-324,329 caMdradeva 184 caMdrapura 40, 195, 196 caMdraprabha 44, 320, 374 "caMdraprabhacarita 295, 309, 4/4 caMdraprabhasUri 287, 310, 327, 330, 333 caMdrabhAgA 398 caMdrarAja 2 je 177 caMdralekhA 300 caMdrasUri 272, 293-295, 297, 298, 301, 321 caMdrasenasUri 304 caMdrAditya 20, 21 caMdrAdityapura 188 caMdrAvatI 36, 75, 93, 114, 117, 173-175, 191, 211, 221, 280, 512 cakrezvarasUri 276 cAcariyAka 319 cAcigadeva 151, 159, 163, 164, 183, 323 cAgiNu-devI 30 cAciNezvara 7, 31 cANakya pa35 cANasmA 215, 386, 420, 449, 453, 455, 456, 464 cApotkaTa 2 cAmuMDarAja 7, 19, 20, 26, 28, 3 -32, 45, 8, 91, 114, 118, 159, 175, 178, 192, 207, 209, 231, 270 cAmuMDA 451, 454, 450 cAritrasuMdaragaNi 56 cArvAka 372 cAlIsA 214, 217 cAhaDa 59, 60, 119, 10, 123, 178, 149, 235, 552-554 cAhila 118 cAhila 484, 485, 208 cAMparAja 155 cAMpalade papa3 cAMpaladevI 116 cAMpAnera 260, 415 cikadara 34 citaDa 61, 2, 69, 79, 95, 119, 166, 168, 173, 271, 292, 511 citrakUTa 36, 62 citrAsara 135, 154 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci ciMtAmaNi pArzvanAtha 90, 93, 303 cIna 227, 260, 377, 408 cuyAMtija 217, rara7 cUDAcaMdra 133, 154 cUDAmaNi 139, 147, 145 coTIlA 432, 457, 465, 463, cobArI 430 coravADa 14, 145, 151, 218 cerAsI 218 ceruyAvADa 151, 218 seLa 33, 193, 194 caubArI 461 caulAdevI 4 chatrAla 425 chasarA 197 chADI 123, 149, 150 chANuM pa29 chAyA 399, 400 jakhau 130 jagacaMdrasUri 309, 321 jagaDa 234 jagaDu kavi 311 jagaDU 89, 231, 374, 380 | 'jagaDucarita 230, 374 jagata 169 jagatapAla 40, 161 jagatasiMha 141, 142, 198 jagasvAmI 36 6, 403 jagadekamala 193, 194 , jagadeva 76, 273, 301, 307, 392, 424 jagamala 75, 1pa8, 159, 164 janamejaya pa35 jabhagana 217 jobaka 27, 29, 118, 209 jayakIti 271 jayakezI 40, 41, 161, 196 jayacaMdra papa, 76, 152, 184 jayataladevI 122 jayasena pa35 jayadeva 66, 293, 319, 366 jayaprabhasUri 304 jayamaMgalasUri pa6,323, 324,326 jayarAja 10, 177. jayarAzi bhaTTa 298, 372 jayavarmA 87, 172, 185, 194 jayazakti 184 jayazrI 76 jayasiMha (kalacuri) 187, 188 jayasiMha (guhila) 168, 169 jayasiMha (cAlukya) 2 je 33, 99, 192 -3 je 91, 161 -4 the 173 jayasiMha (paramAra) 39, 1, 171, 172, 193 jayasiMhasUri 17, 20, 30, 32, 60, 2, 83, 117,266, 301, 315, 325, 365 270, 279, 294, 363, 190, 540 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s! sAkI kAla jayasiMha (selaMkI) 41, 49-58, | jaba 116 66, 28, 114, 115, 118, jAyasI 109 119, 125, 137, 12, 187, jAlakadevajI 157 jayasena pa35, jAlaMdhara 62 jayaMta 72, 311 jAlora 3, 74, 95, 117, 168. jayaMvijayajI 311, 484, 508 174, 176, 179, 182, 183) jayaMtasiMha 76-78, 117, 169, 278, 304, 322, 511, 512 172, 175, 182, 311, 315, jAsala 198 317 jAhila 118 jayaMtI 42, 202, 306 jANuM 43, 157 jayA 424 jinakuzalasUri 327 jayAditya 367 jinacaMdragaNi 276 jayAnaMdasUri 308 jinacaMdrasUri 284, 285, 291 jalAluddIna 173 296, 323, 326 jalpaNa 314, 317 jinadattasa re 293, 308, 309, jahaNa 60, 178 314, 320 jasakaraNa 168 jinadAsagaNi ra83 jasamalanAtha 430, 432, 481 jinadeva 281 jasamAM pa7, 68 jinadeva upAdhyAya 279, 294 jahAMgIra 261 jinadharmasUri 309 jabumAlI 129, 133, 197 jabUmuniM 274 jinapatisUri 303, 307, 308, jaMbusara 315, 401 314, 315, 320, 3ra3, 323, 328 ja bUsvAmI 268, 309, 312 jinapAla 277, 308, 309, jAIka 142, 144 - 3ra3, 324 jAgezvara 151, 480, 481 jinapradhasUri 326 jAjajaka 176 jApharAbAda 154 jinaprabhasUri 1, 2, 168, 310, jAbAlipura 61, 63, 74, 179, - 320, 3ra1, 326, 328 : 319 jinabhadragaNi 293 jAma jADA 130 jinabhadrasUri 280, 289 jAmanagara 227, 430, 431, 58, jinamaMDana 20, 55, 60, 62, 459, 467 66, 80, 363, pa06 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinarakSita 293 jinaratanasUri 278, 309, 322, 324 jinavallabhasUri 279,286, 292 295, 303, 308, 310, 324 jinavijayajI 385 jinazekharasUri 310 jinasiMhasUri 328 jinasena 328 jinaharSa 317, 368, 108 jinezvarasUri 277, 283-185, 303, 309, 311, 322-324, 326, 327, 330, 371 jiMdurAja 54, 181 jagadeva 178 jUnAgaDha 28, 12/137, 138, 140, 143, 145, 151, 153, 154 218, 261, 272, 380 404, 43, 431, 45, 458, 461, 466, 475, 479, 490, 493, 510, 5para je jaja 118 jejajaka 184 jejajA 184, 185 jeThalaja 227 jetavana 3 4 jetasI 138 jeTukadeza 143, 144, 218 jesalamera 9, 158, 163, 164, 168, 176, 201, 202, 291, 315, 327 jehula 27, 28, 43, 118, 200 jedarAja 37 jaituMgadeva 87, 99 jaitrakaNuM 174 jaitrasiMha 79, 87, 142, 163, 164, 167 jokhA 407 jejala pa4, 181 jeTa, 2, bhI. 108 jodhapura 26, 29, 37, 17, 179, 181-184, 221 jozI, umAzaMkara 511 jJAnadeva 33, 371 jJAnavimala 34 jhapharakhAna 153 jhAmara 539 jhAMsI 185 jhIMjhuvADA 413-415, 418, 421 TimANA(TibANaka)75, 158, 150 TImala 113 Tomasa, ArnolDa 287 Tomasa, re 261 ThaThThA 130 ThAlU 121 ThAsarA 45 DabhAI 76, 12, 3, 414 416, 421 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI kAla *<<] kRbhASya 92 Da barasaha 175 DAusana 110 DAbhI 215 DAmara 36, 37, 46, 118, 210, 544 DAla 545, 5para DAMga 161, 512 DAMgaravA 95 DisakaLakara, 6. khA. 149 DIsA 216 DumarALa 424 DuMgarapura para, 75, 167, 169, 175, 512 DhAMka 140, 141, 143, 155, 404 DhAMkI 501, 504 DhelANA 200, 390 'tattvApaplavasiMha' 298, 372 taraNetara 435, 437, 463, 505 'tara'galAlA' 290 talabhadrikA 219 talavADA 55, 56 talAdarA 227 taLAjA 154-156, 158, 159, 164 tAjapura 374 tAta 120, 121 tApI 33, 160 tAraMgA 64, 431, 438, 440, 441, 464, 472, 481, 506, 554 tArAdevI 142 tArAnAtha 19 tArApura 411 tArIkhe pharistaha' 95, 105, 108 tArIkhe phIrAjhazAhI' 95, 105 tAladhvaja 159 'tilakama'jarI' 275, 281, 306 tilakavADA 219, 220 tilakAcA 319 tila'ga 232 tiSNasiMha 546 tejapAla 75, 77, 78, 82, 85- 87, 117, 208, 209, 223, 230, 312, 315-318, 370, 375, 385, 386, 434, 435, 438, 480, 487, 554, 555 tejasiha 87, 142, 167, 168 tela gaNu 98, 10 tevADA 219 smitAri, DA. 26 tela (khArkiMga) 192 2 jo 159, 192, 195 3 jo 193, 194 tailapa 28, 30, 36, 171, 192, 232 taila ga deza 36 tailipa 544 tAgArA 19 tAmara 61 trApaja 155 trAvaNukAra 263 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trinetrezvara 422, 431, 435, 437, 461, 463 tripurAMtaka 92, 271, 364, 382, 393, 476, 478 tripurAMtaka-prazasti 89-91, 272, 364, 394 tripurI pa5, 179, 186 tribhuvanagiri 275 tribhuvanapAla 48, 49, 58, 63, 79, 80, 83, 86, 87, 120, 167, 216, 232, 302, 305, (318, 344, 395, 545 tribhuvanamalla 196 tribhuvana rANaka 79 tribhuvanasiMha pa54 tripAla 132 trilokavarmA 186 trilecanapAla 39, 90, 161, 193, 201, 219 trivikama 307, 422, 480, 481 trivikramapAla 40, 16-162,219 triveNI 402, 496 triSaSTizalAkApuruSacarita' 64, 288, 309, 530, papa6 lowvama 188 yaMbaka 362, 384 tharA 368 tharAda 221, 281, 302, 326 thANA 189, 260 thANezvara 399 , thANesara 34 : , thAna 366, 401-403, 405, 422, 430, 431, 435, 437, 446, 457, 461, 463. thApa2 477 thArA58 277, 280, 281, 284, 320 thAMbhaNuM 284 daDa% 17, 20, 21 dadhipadra pa2, 119, 298, 366 dadhipadra maMDala 119, 210 211, 214 dadhisthalI 39, 47 darbhAvatI 88, 117, 315 318 davala rAnI 104, 107 da, kanaiyAlAla bhA. 12, 13, 403, 512 dazapura 401 dazADA 413 : darzANu 62, 535 dazAvatAra 365, 45, 4ra1, 455, 542 dazAvADA 45ra dasakAI 217, 227 - - dasADA 157 ' ' . daMDa 400, 402, 403, 466 daMDaka 20, 21, 543 - daDAvya 216 - - - daDAhI 214, 21 DAhI pathaka 79, 216, 17, 27 dAdAka para, 118: ' ' ! dAmanagara 403: ' Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Ara 118, 544, 145 dhrumAnI 261 dAmAdara 7, 37, 38, 118, 131, 143, 271, 319, 14ra dAvaDa 421, 432, 481 dAheAda 49, 52-54, 57, 137, 210, 220, 298, 364 dAMtA 155, 158, 461, 464, 481 dinAba 293, 329 dinakara 198 dilhI 62, 94, 97, 103, 106, 108, 174, 177, 180, 183, 190, 191, 261, 378, 475, 491 dIpAvalI pa dIrghAcAya 26, 270, 389 dIpikA 93 dIva 95, 156, 260, 305 duglezvara 430, 456 du nasAlajI 157 dula bhadevI 33 durlabharAja 7, 27, 30-34, 36, 39, 46, 68, 114, 135, 160, 161, 171, 15, 10, 179, 181, 201, 204, 214, 221,270, 273, 301, 344, 371, 419, 541, 144 durthAMza sarAvara 7, 33, 287, 419 bhA204 dubhAcA 389 durvAsurAzi 392, 395 Ma duHzcala 175 * dyUtAMgaH ' 79, 318 kAjI 157 thaLI 39 depAlasina 149 dAla 432 delamAla 368, 386, 426, 429, 432, 434, 437, 430, 453, 479 delavADA 34, 117, 448 devagiri 75, 76, 78, 86, 97, 99, 106-108, 12, 188, 190-192, 1994-196, 368, 546 devaguptasUri 276, 289, 297 devacaMdrasUri 276, 289, 292, 298, 300, 301, 308 devaca kAcA papara devaDA 182, 183 vAra 363 devanAga 294 devanI mArI 411 paTTana 82, 88, 89, 95, 392, 394 devapattana 21, 63, 70, 79, 115, 260, 364 devapArA 360 devapAla 163, 172 devaprabhasUri 309, 31, 313, 322, 325, 326 devaprasAda 39, 48, 49, 58 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devabodhi 294, 300 devabhadrasUri 267, 273, 284, 285, 301, 303 devaratnasUri 307 devarAja 157, 175, 176, 231, papa4. dvArakA 28, 123, 141, 148, 156, 184, 188, 199, 2pa7, 260, 282, 365, 369,426, 430, 458, 487, 486 dAra5 28 dvivedI, AtmArAma 131 dvivedI, narmadAzaMkara 103 dvivedI, maNibhAI 161 dvIpanagarI 282 yAzraya" 32, 33, 35, 39-41, 49, 61, 64, 129 133, 159, 12, 174, 197, 504, ra29, 230, 234, 23238, 288, 282, 322, 328, 365, 368, 383, 386, 419, 547 dayAzraya" (prAta) 6, 322 ghaulIAka 231 devaddhigaNi 360 devala 232 devaladevI 58, 60,96, 97, 101, 105-111, 190 devavarmA 185 devazamAM pa34 devasUri 27, 118, 303, 304, 327, 363, 371 devAditya 416 devAnaMdasUri 310, 319, 321, 324, 329 ragaNi 285 devekyuri 267, 301, 308-310, 321, 3ra3, 329 dezala 49 dezAI, zaMbhuprasAda ha. 142, 149, 150, 152, 154, 198, 199 "dezInAmamAlA" 212, 288 dehaNa 305 ghaTTI 304 dolatAbAda 188 dehathri 285 draupadI 287, 308 droNAcArya 23,280, 282,283, 385 dhanadeva 276, 283, rA, ra6, 302 dhanapAla 273-75 241, 241, 301 dhanarAja 158 dhanezvarasUri 276, 280, 294, 308, 327 dhanyazAlibhadracarita' 315, 329 dharaNiga 117, 374 dharaNIdhara 27, 27ra dharaNIvarAha 27, 170, 173, 176, 183, 205, 501 dharapaTTa 389 dharAva 311 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI kAla dharma 38, 151 dharma kavi 309 dharmAti 321 dharmakumAra 325, 327 dharmaghoSasUri 287, 321, 324, 330, 337 dharmatilaka 324 dharmadAsagaNi 312 dharmadeva 286 dharmarAja 302 dharmazikSA 292 dharmasUri 306 dharmAditya 367, 466 dharmAlyukya 312, 329 dharmAraNya 4, 102, 373, 533, pa37, 539 dhalamapura 158 dhavala 27,85, 114, 120, 158, 161, 12, 173, 181, 18, 259, 40, 294, 298 dhavalakkaka 117, 315, 328 dhavalArjana 551 dhaMga 185 - dhavaladeva 182 dhaMdhuka 27, 36, 37, 173-17pa dhaMdhukA 288, 298, papara dhAo 129, 131 dhANudA 38, 214, 216 dhANadhA 216 dhAtavA 407, 411 - - - - dhAtrI 310 dhAdhuka 485 dhAmaleja 158 dhAmA 424 dhAra 220 dhAravADa 195 dhArAvaMsa pa5, 90, 319 dhArAnagarI 30, 31, 36, 51, para, 76, 87, 115, 171, 185, 193, 372, 275, 280-283, 293, 302, 318, 545 dhArAvarSa 48, 61, 72, 75, 78, 167, 174, 176, 191, 207, 301 dhAMgA 121 dhaNoja 430, 435-437, 456 dhuMdhumAra 81 dhoLakA 66, 70, 84-86, 93, 117, 174, 22, 286, 287, 296-298, 312, 317, 318, 363, 366, 372, 386, 421, papapa praveDa 496 dhAsaNavela 496 dhrAMgadhrA 157, 158 dhruvabhaTa 174 nagara 29, 115, 270, 272, 533 nagaraka-nagarA 367, 401 nagara pArakara 156 nagara sama 131 naDiyAda kara4 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5 navUla 37, 54, 119, 169, 175, 176, 179-183, 188, 221, 372 : namnaka 184 namisAdhu 284 naracaMdrasUri 117, 266, 273, 309, 312, 329 "naranArAyaNanaMda' 117, 317 narapati 168, 302 naravarmA 55, 166, 172, 178, narasiMha 187, 273, pa04 naredraprabhasUri 117, 266, 313 narmadA 160, 177, 193, 220, 257, 263, 364, 394 narmadAtaTa maMDala 71, 121, 214, 220 nalavilAsa 233, 289 navaraMgapura 315 navalakhA 430, 431, 43pa-438, 458, 459, 464, 467 navasArI 22, 40, 206, 219 navasAhasakacarita' 170 navasurASTrA maMDala 218 nasaratakhAna 107 naharavAlA 5, 73 naLakAMThA 137 naMdapaddha 163, 164 naMdarabAra 96 naMdA 424 naMdipura viSaya 40, 218 ( naMdurabAra 190 nAIkidevI 72, 89, 186, 554 nAgajI 144-146 nAgaDa 87, 122 nAgadA 78, 79, 165 nAgapAla 168 nAgabhaTa 2 je 177 nAgarakhaMDa' 368, pa34, pa0pa nAgarAja 31-34, 181, 204 nAgaladevI 123, 142, 198,556 nAgavarmA 195, 206 nAgasArikA 29, 201, 218 nAga sArikA maMDala 40,161, 219 nAgasArikA viSaya 41, 218 nAgahUda pa3pa nAgArjuna 144, 278 nAgAvaloka 177, nAgila 297, 298, nAgara 82 nATayadarpaNa 288 nADola 1, 2, 73-75, 221, 228, 290, 372, 512 nAnaka 88, 319 nAnAka 89, 90, 148, 272, 392, 393, 421 - nAyaka, De. choTubhAI 100) nAra 315. nArAyaNa 367, 430, 43pa-437, . 456 nAsirUdIna mahamuda 167 | nAMdipura 33, 219 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevA mAla nAMdIpura 59, 60, 171 nAda 219 niSNubhA 399, 40, 403, 466 nijhAma-ulu-mulka 261 nijhAmuddIna 105, 107, 108 ninya 114 nimADa 267, 269 nizIthagRpti 293, pa04, pa31 nibaLA 373, 387, 430 nInA devI 54ra nIlakaMTha 37, 406, 429, 430, 43-437,439, 441, 446, 452, 45, 45, 545 nustratayAna 94 nuruddIna muhammada uphI 10, 374, 379 nRsiMha 454, 456, 486 neDha 114, 484 nemacaMdrasUri 285 nemanAtha 312 nemika , 323, 370 nemicaMgaNi 27, ra90, 321 nemicaMdrasUri 2904 291, ra, 304, neminAtha 50,17, 5, 90,119, 138,26, 325, 369, 41, 433, 435, 437,44,48, 486488, 506, 30, 55 neminAthacarita 300, 312, 530 neminAhari' saha3, 44 neminAhacariya' 01, 302 naiSadhakAvya" 03 naiSadhIyacarita' 316, 362 "naiSadhIya mahAkAvya 294, 316, 328 noMghaNuM 138 nyAyakaMdalI' 312 "nyAyapraveza' 283 nyAyAvatAra' 276, 278, 281, 303. paumacariu 5 paDavANuM 315 pattana 4, 235, 315 padma 87, 112, 230, 235, 314, 320 padmaka 474 padmacaMdra 297 padmadeva 40, 281 padmadevagaNi 3ra4 padmanAbha 103, 108, 111, 112 padmapAla 161 padmapurANu" pa37 padmabhasari 319, 324 padma maMtrI 319 padmala 149 paddhasiMha 120, 123, 167 padmAditya 311 'padmAnaMda mahAkAvya" 230, 314, 319, 320 padmAvata 109 padmAvatI 61, 114, 535 padminI 168 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabasAyi [5 paka 310 padharagaDha 129-131 patripurAMtaka 393 parabaDI 432, 478 parabahaspati 392, 393 paramadeva 35 paramardI pa5, 26, 72, 186, 196 paramAnaMdasUri 321 paravIrabhadra 393 parvagiri 76 pariziSTa parva' 288, 327 parIkSita pa35 parIkha, rasikalAla che. 68, 258 palasANA 219, 227 palikA ka2, 179, 221 pallI 69 pa9 kavi ra93 pasanAvaDA 401, 696 paMcagraMthI ra78 paMcataMtra' 315 paMcama 96 paMcamahAla para, 20, 263, 430, 464 paMcAsara 2, 369, 384 paMcAsarA pArzvanAtha 7, 369 paMcAla 62 paMcALa 137, 153 paMjamIna 105, 107 paMjAba 179, 187 pAkistAna 494, 512 pAchatara 401 pATaDI 156, 157 pATaNa 2-10, 12, 30, 31, 49, 51, para, 54, 85-87, 89,96, 97, 118, 121, 138, 146, 148, 12, 173, 178, 179, 215, 216, 229, 231, 237, 240, 260, 270-272, 274, 276, 279, 283, 290, 291, 293, 294297, 300, 301, 310, 314, 318, 320, 327, 363, 365, 369-372, 374, 381, 383, 386, 389,401, 404, 407,419, 420, 449, 450, 456, 466, 489, 490, 492, 530, 538, 149, papa3, 556 pATaNa-verAvaLa ka75 pATaliputra 259 pADaNa 450 pAtA 401 pAtAlanagara 259 pAdaliptasUri ra80 pAravA ka29, 454 pArAzarasmRti 271 "pArijAtamaMjarI" 06, 318 pArtha parAkrama 174, 301 pArvatI 184, 383, 420, 480 pArdhacaMdra 239, 303, 329 pArtha devagaNi 293, 298 pArzvanAga 274 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } pArzvanAtha 2, 63, 70, 90, 93, 120, 123, 289, 290, 300, 320, 431, 433, 481, 487, 530, 563 * pArzvanAtharita ' 269, 285, . 304, 305, 316, 317, 320 pALupura-pAlanapura 48, 91, 143, 174, 21, 217, 301, 322, 323 pAlA6 216 pAlI 69, 179, 184, 221, 512 pAlItANA 483 pA4 93, 123, 147, 218 pArzvazu 305 pAvaNupura 92, 124, 211, 212 sAlathI kAla pAvAgaDha 410, 411, 415, 461, 464, 478 pAzupata 271, 364, 135 pAMcAmI 105, 106 pAMcAla 184 pAMDavacarita' 309, 313 piTana 288 piludrA 401, 429, 448, 452 piMgala 400, 406, 403, 466 'piMDaniyukti' 291, 298 piDavizuddhi' 292, 295 pIrama 376 pIrAja 90, 211, 375, 380, 393 puNyasAgara 291 punagAma 220 puraMdararAya 195 ' purAtanaprA'dhasa graha ' 317, 108 puravA 81 pulakezI 1 leA 104 50, puSkara 367 puSpAvatI 215 puSpabhUti 399 pua rA' 129-131, 158 pUnA 23 pUnAka 235 pUrNa 220 pUrNa kalazaNu 322 pUrNacaMdra 294 pUrNatala 177 pUrNa pathaka 220 89, pUrNapAla 37, 168, 174, 175 pU pAla upAdhyAya 306 pUrNa bhadrasUri 315 pUrNasi'huM 117 pUrNA 162 pRthvIvamAM 185 peTalAdra 219 pRthvIpAla 39, 54, 114, 300, 302, 484, 485, 108 pRthvIsaTa 179 pRthvImala 168 pRthvIrAja 76, 82, 178, 179, 297 peTalAda 219, 315, 379, 490 pethaDa 92, 117, 122, 124, 211, 213, 487 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zazi [2 pezAvara 34 piorabaMdara 127, 147, 148, 145, 218, 402, 430, 451,452, 458 pratApadevI 392 pratA5mala 65, 89, 96, 115, papa3 pratApasiMha 92, 174, 202, 234 pradyumna ra92, 384 pradyumnasUri 275, 276, 286, 304, 305, 307, 323, 324, (325, 327 "prabaMdhakeza" papa, 365, 380, 508 prabuddharahiNeya" 304 pradhacaMdragaNi 324 prabaMdhaciMtAmaNi" 20, 21, 25, 26, 28, 30, 31, 34, 36, 39-42, 45, 47, 48, 59, 64, 65, 71, 72, 70, 84, 129, 134, 2013, 210, 23ra, 238, 317, 364, 374, 382, 384 prabaMdhazata' 289 prabaMdhAvalI' 317 prabhAkara 72, 119 prabhAkaravardhana 399 prabhAcaMdragaNi 306, 3ra3, 327 prabhAvacarita' 31, para, kapa, 138, 300, 323, 370, 506, 542 prabhAsa 5, 79, 82, 133-136, 139, 141, 199, 318, 319, 364, 367, 373, 391, 394, 397, 402, 406, 427, 431, 438, 489-491, 53 prabhAsakhaMDa" 258, pa33, 536 pramANanayatattvAlaka 294, 299, 303, 304 pramANamImAMsA' 288 pramAlakSma" 277, 278 prayAga 187, 364, 394 pravacanaparIkSA" 96, 104 pravarakIrti 272 prazamarati 280 prasannapura 38 prasanasUri 285 prasarvajJa 271, 380 pravAda 48, 72, 180, 207 prahUlAdana 301 prahUlAdanadeva 75, 76, 167, 174 prahUlAdanapura 301 prAgUtiSapura 536 prAcI 44, 466 prImaladevI 123, 142 premaladevI 58, 59 pharistA 10, 105, 110 phargyusana 496 phirojhazAha 173 phulasara 159 pharsa 261 baulA 47, 231 | Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ] bhakSujI 144 kuladevI 88 bakulA 47, 232 akulAdevI 38, 58, 545 bagavadara 402 battar3ha 95 adANanI 105, 107, 110 navAsI 194, 195 sAlajI kAla banAsa 217, 419, 464 banAsakAMThA 95, 121, 157, 216, 221, 419, 424, 430, 45, 461, 478, 481 araDA 140, 141, 146 khariyA 426, 430, 435-437, 459 kharanI, jhiyAuddIna 105, 107 khagesa, jemsa 8, 129-131, 422, 101, 504, 506, 509 khabaraka 53, 54, 67, 140 arIka 536 alirAja 180 khalI 151 allAla pa9-61, 81, 121, 174, 194 -2 jo 75, 188, 196 khasarA 262 ahicara 215 bahusmaraNA 430, 435, 437, 455 baherIna 257 baLeja 140, 145, 218 baMgALA 76, 240, 360 bAgalANu 96, 97, 105, 106 bAjIrAva 21 bANa 205 bApA rAvaLa 166 bAbarA bhUta 54, 540 bAbariyAvADa 135, 154 bAyaDa 424, 534 bArapa 28, 29, 31, 32, 39, 40 khAra5 15, 43, 159, 16, 171, 192, 193, 201 bAlacaMdra 9, 65, 117 khAlacadrasuri 307, 311, 316, 325 baliprasAda 6, 37, 171, 183 bAlavA 215, 217 bAlAditya 367 khAlAprasAda 181 bAlArka 39, 159, 401 khAlI 56, 58, 68, 181, 221 bAlU 216 bAlheNudeva 180 bASkaladeva 143-145 bAheDa 295, 546 bAhaDapura 63, 120 bAhaDamera 200, 322 bAhulADa 50, 66, 222 khijala 194 khilezvara 141 khidNu 40, 41, 193, 240, 290 bisanapura 162 bihAra 76 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasUri bAja 20, 21, 543 bIjApura 27 bIrabala 125 budha 398 buddhi 363 bUTa mAtA 373, 389 "baha995" 291, 295 bahatsaMhitA 15, 399, 426 bahabhena pa35 baha7 ra78, 294 bahaspati 398 bahaspati smRti" 235 beTavA 24, 220 benIprasAda 108 bebilena ra57 besanagara 220 beharIna 259 beriyA 401 khUlara, De. 16, 67 brahmacaMdra 293 brahmadAsa 151 brahmapurI 391 brahmazAMti pa29, 530 brahmA 16, 23, 367, 368, 383, 391, 402, 4ra7,32, 441, 449,450, 45, 454,457- 459, 465, 467, 479, 480, 502 brAuna, pasa 427 brImsa 113 bhagavatIsUtra 291 bhagavAnalAla IjI 108 "bhaTTikAvya 324 bhaDezvara 429, 451 bhadrakAlI 136, 365 bhadrANuka 90 bhadrezvara pa6, 89, 131-133, 217, 380, 431, 489, 490, 492, 494, 496 bhadrezvarasUri 289, 294, 299, 303, 317, 329 bharata 81, 268, 384, 486 bharANa 82, 218 bharukaccha rapa7-259 bharUca 10, 75, 76, 78, 162, 219, 220, 257-265, 272, 281, 285, 294, 297, 298, 315, 368, 377, 377, 407, 488, 491 bhartRbhaTa 165, 166 bhartayajJa 535 bharma 151 "bhavabhAvanA' 269, 292, 293 bhavabhUti 318 "bhaviSyadattakathA" 282 bhAIllasvAmI 214, 367 bhAgAvadara 367 bhATuTTapadra 221 bhATuMDA 221 bhAMDArakara, de. rA. 17, 18, 42 bhANa jeThavo 92 bhANajI 144, 145, 147, 148 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sekI kAla bhANavaDa 431, 467 bhAdaroDa 200 bhAdroDa 155 bhAnuM 92, 124, 143, 147 lAbha 29, 114 bhAyalasvAmI 401, 542 bhAradvAja 16, 23, 323 bhAramala 144, 145, 377, 378 bhAratI para bhAliye 315 bhAvanagara 75, 148, 152, 154, 155, 158, 159, 263, 483 bhAva bRhaspati 62, 139, 270, 271, 365, 380, 391, 393 bhAsa 12 bhAsarvajJa ra71 bhAskara 301 bhASara 216, 227 bhinnamAla 175, 181, 229, 316, 386, 512 bhiloDA 84, 367, 452, 456 bhillamara je 97, 190, 192, 194 - 5 me 75, 188 bhillamAla 21, 32, 214, 221, 305 bhIkhanasiMha 148 bhInamAla pa6, 221, 333 bhIma 34, 162, 281, 536, 544 bhIma (cAhamAna) 37 bhImAka 121 bhImadeva 1la 7, 27, 30, 34-39, 45, 46, 58, 98, 114, 115, 118, 131, 135-137, 144, 158-160, 171, 173-175, 181, 187, 193, 197, 201, 210, 211, 214, 216, 217, 229, 232, 238, 270, 279281, 344, 371, 375, 385, 401, 422, 437, 478, 54pa -je 46, 72-82, 85, 86, 115-117, 121, 12, 140, 148, 158, 192, 164, 167, 169, 172, 174, 179, 182, 188, 149, 194, 214-218, 220, 229, 270, 272, 308, 313, 317, 318, 320, 368, 376, 390, 392, 395, 397, 476, papa3, 554 bhImalI 85, 322, 3ra3 bhImasiMha 123, 126, 132, 133, 142, 168, 198, 321 bhImezvara 7, 74, 215, 315, 391. bhIruANuM 7, 38 bhIlasA 61, 71, 173, 220 bhuvanapAla 122, 297, 323 bhuvanasiMha 168 bhuvanAyUi 20 bhuvanezvara 94 bhUja 129, 197, 403, 461 bhaNupAla 122 bhUtamAtA 373, 386 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasRSi [ 1 bhUtAbilI 218 bhUtAbilI 143, 146, 147 bhUbhaTa 158 bhUbhatpalI 92, 143, 147 bhUmalikA 147, 218 bhUmalI 143, 147 bhUyaDa 7, 20 bhUyadeva 158 bhUyarAja 20, 21, 543 bhRgu 258 bhagukaccha pa6, 189, 257-259, pa29 bhRgupura 63, 117, 121, 259, 260 bhaMgArikA 220 bheTAlI jarUra bharava 394, 418, 441, 452, 478, 480 bhagapura 315 bhegAditya 38, 118 bhegAvA 43 bheja 21, 30, 33, 36, 37, 39, para, 123, 146, 160, 165, 170-173, 176, 178, 183, 189, 191, 193, 201, 219, 232, 274, 280, 281, 300, 329,426, 531, 544, 545 1 le 147 2 je 173, 149, 191 bhejavarmA 186 bhopAla 220 bholAda 66 bhaumAditya 20, 21 makavANa 1pa6 makkA 25, 375, 380 maga 399 magadha pa6, 62 majumadAra, De. a. ka. 18, 19, 24, 46, 59, 80, 99, 109, 111, 225, 458 maTha kazanagaDha 429, 45ra maNa 220 maNibhadra 534 maNuMda 216, 430, 435, 437, 456 masyapurANuM 19, 426 pratyendranAtha 363 mathanasiMha 167 mathurA 24, 34, 399 madana 76, 318, 319 madana kavi 172, 318, 319 madana brahmadeva 74 madanarAzI 231 madanalAla 49 madanavarmA 55, 185-187 madInA 375, 380 madhupadma 17, 24 madhupAla 158 madhusUdana 93, 124 madhya pradeza 167, 220 madhya bhArata 162, 263 manAI 131 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkI kAla manusmRti' 495 mammaTa 166, 183, 27, 305 mayaNallAdevI 40, 41, 48-pa0, 57, 196, 222, 237, 290, 386, 546 mAyaNa sAhAra 556 mayujhajhuddIna 139 mayUrazarmA 194 maru 33, 53, 119, 175, 201, 323 malabAra 262-265 malayagirisUri 291, 292, 370 malayaprabhasUri 306, 308 malika pritama 105, 106 maleka kAphUra 96-98, 105-107, 190, 195 malla 123, 142, 168 maladeva 116, 209, 368 mallikArjuna 61, 120, 174, 178, 191, 196, 550, 151 mallinAtha 305, 316, 432, 478 malliSeNasUri 328 malha 305 masudI 489 mata 257 mahaNadevI 555 mahaNasiMha 123, 182 mahamada ghorI 182 mahamada 3 je 260 taghalakha 103 mahamUda gajhanavI 10, 34, 35, 135, 178, 185, 195, 201, 275, 371, 374, 376, 381, 477, pa06 mahAkati 279 mahAdeva para, 62, 88, 115, 118, 190, 540 mahAnubhAva saMpradAya 368, 369 mahAbhArata" 23, 271, 272, 308, 398, 465, 495, 36 mahArASTra 128, 186, 188, 234, 368 mahAvIra 57, 275, 285, 302, 306, 320, 431, 433, 479, 48 1, 482, para9 mahAvaza" 258 mahipAla 151 mahiSAsuramardinI 418, 454, 503 mahisANA 216 mahI 78, 258, 363 mahIcaMdra 184 mahIdhara 38, 141 mahIpAla 21, 58, 64, 153, 173, 280 mahuDI 415, 416 mahuvA 155, 159, 260 maheza 383, 432, 479 mahezvarasUri 281 mahesANuM 26, 85, 215-217, 317, 386, 401, 417,422, Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruSi 425, 429-432, 449, 4pa0, 452, 453, 455, 456, 460, 461,464, 468, 472, 478, 480, 481 mahedra 33, 37, 161, 166, 180, 181, 274 maheMdrapAla 21 -2jo 171 mahedrasUri 268, 285, 298, 301, 307, 309, 327, 337, pa29 mahebA 55, 138, 145, 185 maMgaNa pa33 maMgaladeva 161 maMgalapura 95, 151, 161, 218 maMgalapurI 11, 162 maMgalaziva 389 maMDapadurga 320 maMDalika 175, 323 maMDalI 26, 29, 215, 299, 382, 395, 396, 537 mora 182 maMdasera 401 madhura 430, 456 mAI gaDhecI 490, 493 mAgha 316, 317 mANikyacaMdrasUri 117, 297, 305 mANijyasAgara 325 mANijyasUri 3ra7, 516 mANekacaMda 265 mAtara 315 mAtaMgI 538 mAdhava 29, 93-95, 98, 102, 104, 111, 112, 114, 124, 160, 29,425, 538, 539 mAdhavapura 14, 145, 148, 435, 461 mAdhavarAya 435, 461 mAdhavI 26, 30, 103 mAdhApura 197 mAdhAvAva 364, 425 mAdhupura 140 mAdhopura 512 mAnatuMgasUri 306, 308, 325, 3ra6 mAnadevasUri 294, 306 mAnavasiMha 182 "mAnasAra" 6, 420, 495 "mAnaselAsa" 193, 240, 495 mAnyakheTa 171, 188, 192 mAyasera 75 mAra 535 mAravADa 56, 2, 3, 78, 98, 152, 163, 173-175, 178, 184, 189, 214, 229, 233, 318, 371, 512 mAru 535 mArka Deya 267 mArkaDeya purANa 35 mAladeva 89, 3, 122, 168 mAlava 34, 53, 75, 81, 91, 281, 350, 30, 401, 510 mAlhaNezvara 394 mAha5 168 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] sAkI kAla mAhiSmatI 186, 234 mAhisaka 122 mALavA 27, 32, 36, 38, 39, 48, 49, para, 55, 26, 58, 61, 2, 66, 67, 70, 71, 73, 7, 82, 87, 94, 98, 118, 120, 128, 159, 13, 164, 166, 170-172, 174, 178, 180, 185-188, 190, 192-194, 220, 267, 268, 343, 390, 426, 490, pa31, 544, 545, 549, 556 mALiyA hATInA 15ra mAMgaroLa da2, 94, 147, 141, 14pa-148, 151, 152, 200, 218, 261, 271, 390,489 mAMgujI 157, 158 mAMDala 26, 299 mAMDavagaDha 320 mAMDavI 153, 217 mAMdhAtA 81 mitAkSara" 193 miyANI 135, 365, 368, 426, 430, 431, 434-439, 458, 459, 501 mirajhA bega 261 mite alI 387 mirAte ahamadI' 8, 84, 95, 387 "mirAte mehammadI" 111 mirAte siMkadarI' 4 mirANI, De. 24 misara 259, 377, 411 mizra, satIzacaMdra 109 mInaLadevI 41, 172, 371, 420, 421, 424 mIlachUkAra 78, 315 muijhuddIna baharAma 78 muijhuddIna muhammada 73, 76 mukhtamazAha 8 mujhaphapharazAha 260 'muktikumudacaMdra" 9, 230, 294, 296, 385 munazI, ka. mA. 21, 24, 103, 108 munasara kara0, 426, 432, 437, 440, 478 municaMdrasUri 116, 290-292, 294, 300, 309, 333, 372 munideva 324, 325 munibAvA 430, 435, 437, 446, 457 muniratnasUri 270, 306 munisuvratasvAmI 297, 306, 307, 310,315, 319, 323, 325 mubAraka 110, 191 muralIdhara 89, 90, 91, 94 murAdAbakSa 265 murAri 308, 312 mulatAna 34, 366, 398 muhaNata neNasI 95, 102 muhammada alphI 489 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci [35: muhamada ghorI 76 muhamada bakhtiyAra khalajI 76 muhammada zaphI 58 muMgula 165 muMja 30, 32, 36, 115, 166, 172, 180, 192, 270, 274, 276, 544 muMjapAla 158 muMjapura 422 muMjAla 20, 21, 41, 57, 118, 260, 311, 543 muMdrA 197, 217, 218 muMbaI 257, 262-264, 503 mUlajI 129 maladevasvAmI 383 - mUlanAtha 395 mUlanArAyaNa 365 mUlarAja (cUDAsamA) 133 mULarAja solaMkI) 1 le 5, 7, 15, 17, 19, 20, 27-30, 32, 42,44,68, 74, 77, 79, 80, 114, 115, 118, 128131, 133, 134, 143, 158, 159, 16, 171, 173, 177, 183,184, 191, 201, 205, 207, 209, 214, 215, 228, 270, 274, 311, 313, 344, 364, 365, 383, 389, 395, 475, 505, 543 -(bAla) 2 je 72, 73, 80, 115, 139, 167, 186, 305, 376, 392, 554 -(rAjaputra) 38, 238 mUlasthAna 88, 398 mUluka 2, 151, 1para mUlezvara 29, 74, 215, 385, 396, 450 mULajI 131, 132 mUMgujI 157 mRgendravijayajI 383 mRNAlavatI 232 meghaprabhasUri 329 megharatha 486 medapATa 167, 220 medapATa maMDala 75, 214, 220 merUtuMga 28, 42, 51, 60, 71, 80, 129, 231, 317 mevADa pa6, 62, 71, 75, 78, 79, 87, 88, 94, 95, 98, 155, 16-168, 171, 175, 182, 203, 214, 220, 360 mehajI 145, 146 misUra 192, 194, 195 mekSezvarI 382, 385 mejhIjhakhAna 261 meTaba 430, 440, 456 moDa 131, 132 meDAsA 26, 32, 95, 132, 218, 219 moDheraka 214 moDherA 26, 34, 37,215, 229, 311, 366, 39,401, 402, 421,42,426, 4ra7, 420, Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] 431, 435, 440, 441, 445, 446, 448, 454, 464, 466, 536-539 meAtIyA 11, 140 meAdI, rA. cu. 4, 13, 103, 108, 237 mAragaDha 158 sADI kAra mAhaDavAsaka 26, 27, 32, 171, 201, 218, 316 mAhammada alI 377, 387 mAhammada pegambara 376, 379 meAhammadazAha 261 8 mAharAjaparAjaya o 6, 25, 63, 237, 302, 223, 233, 372, 129 meAhila 305 mAherakapura 537 maunarAzi 395 yama 368 yamana 377 yazazcaMdra 9, 56, 230, 273, 294, 296, 385 yaza:ka 39, 55 yazaHpAla 6, 233, 273, 302, para9 yazAdava upAdhyAya 295 yazadevasUri 276 yazAdhara 28, 272, 319, 333 yazeAdhavala 60, 62, 120, 174, 307 yuzAnAga 280, 294 yazAbhadrasUri 2, 290, 309, 330 yazArAja 128 yazAvarmA 51, para, 66, 73, 172, 185 -2 jo 186 yazAvigraha 184 yazAvIra 117, 304, 319 yAdavAyu' 289 yuana svIMga 259, 398 yugaMdhara 320 yuropa 257, 261 yuvarAja 1 lA 186 -2 jo 186 cemena 257 yAgarAja 7, 166 ceAgazAstra' 68, 288 ceAgezvara 382, 456 yeAgezvararAzi 395 ceAgezvarI 282, 395 9rAja 192 raNacheADajI 430, 455, 502 raNathaMbhAra 105, 108-110, 177, 180, 298 rasiMha 85, 159, 166, 168 ratanapAla 121 ratanapura 182, 221 ratalAma 157, 511 ratnapAla 181 ratnapura 221 ratnaprabhasUri 273, 294, 303, 321, 325 7 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUci ratnamaNirAva 111 "ratnamAlA 20, 183 ratnasiMha 121, 168 ratnasiMhari 300, 306, 325 ratnAkarasUri 322 ratnAgiri 263 rAditya 391 ratnAdevI 367, 401 rannAde 367 rannAdevI 366, 402-404 ramAdevI 394 rava 131, 217, 218 rasiyA vAlama 173 rahamANa 364 rA' kavAta 134, 135, 138, 139, '154, 15 rAkAyata 84 rA' kheMgAra 1 le 134, 137 -ra je 49, 50, 137 -3 je 141, 153, 155 rA" grAharipu 134 rAja 20, 21, 543 rAjakoTa 155, 158, 403, 404, kara5, 430, 445, 448 rAjadevI 367, 401 rAjapIpaLA 163 rAjapurijhAma 216, 227 rA' jayamala 140, 146. rA' jayasiMha 138, 14pa rAjarAja 193 rAjazekhara 60, 80, 186, 315, 317, 318, 365 rAjazekharasUri 292, 598 rAjasthAna 26, 28, pa6, 128, 157, 167, 200, 220, 262, 267-269, 404, 419,423, 442, 483, 512, 531 rAji 17, 20, 21, 25, 130 rAjimatI 296, 325 rAjulA 373 rAjedra 192, 193 rAjJI 367, 399, 400, 403, 464 rAjyavardhana 399 rANaka 87,121, 144, 152, 158, 435 rANakadevI 49, 50, 8, 137, 138, 429, 450 rANakapura 496, 512 rANajI 155 rANapura 153 rANAvAva 140 rANiga 120 rANojI 144-147, 153 rA" dayAsa 135 rAdhaNapura 143, 381 rA' navaghaNa 2 je 49 rA' ne ghaNuM 135, 153 -1 lo 135-137 -2 je 137 -3 138 rApara 217, 218 rAma 17, 20, 21, 90, 154, 271 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] selI kAla rAmacaMdra ka, pa3, 6, 89,96-98, 190, 191, 233, 238, 294, 537 rAmacaMdra kavi 71 rAmacaMdragaNi para rAmadeva 91, 94, 123, 146, 147, 149, 151, 161, 162, 174, 292 "rAmazataka' 116, 318 rA' mahIpAla 2 je 139, 140, 145, 146 -3 je 140 rAmAyaNa" 272, 398, 465 rA' mAMDalika 142 -1 lo 141 rAmezvara 364, 384 rAyapAla 181 rA' rAyasiMha 138 rAsamALA' 4, 89, 137, 157 rAha5 168 rAhila 185 - rAMdala 367 rAMdera 381, 489, 400 rukanuddIna 375 phamiNa 4ra6, 430, 4pa8, 458 rudra 29, 44, 391, 398 rudraTa 284 rudradeva 106, 162 rudramahAlaya 44, 57, 426, 466, 505, 540. rudramALa 431, 434, 437, 468, 547 rudrasena 135 ruhAvI 440, 441, 450 rUpanArAyaNa 366, 396 revatI 123 revaMta 401 reDA 464, 501 rohiNuM 115 lakulIza 364, 382, 461, 464, 478 laphakhArAma 183, 372 lakSa 27, 28, 143 lakSavarmA 18pa lakSmaNa 100 lakSmaNugaNi 267, 293, 299 lakSmaNadeva 161 lakSmaNarAja 186 lakSmadeva pa1, 172 lakSmasiMha 168 lakSmI 34, 41, 45, 48, 115, 204, 317, 486, pa29, 530 lakSmIkaNuM 171, 187 lakSmItilaka upAdhyAya 322-3ra 4 lakSmIdhara 271, 272. lakSmInArAyaNa 429, 441, 450, 454, 455, 468, 502 lakSmIvarmA 172 lakSmIsAgara 239 lakhatara 386 laghuprabaMdhasaMgraha' 363 lalitAdevI 117, 478 lalla 33, 115 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lallazarmA 270, 362, 385 -2 jo 116 zasUci lavaNuprasAda 74, 7-80, 82, 83, 85, 26, 112, 116, 189, 215, 231, 544, 145 lavarAja 99 lahara 114 lAkADA 464 lAkhA 131, 158, 197, 205, 504 lAkhAka 128, 143 lAkhA jADejA 130, 131 lAkhA phulANI 28, 128-130, 134, 184, 461, 143 lAkhiyAra viyA 131, 132 lAkhukhADa 539 lASThi 119 lAchI chI paNa 546 lATa 18, 28, 32, 33, 39, 40, 42, 53, 55, 56, 75-78, 81, 85, 8, 121, 123, 128, 159-162, 171, 177, 182, 187, 189, 192-194, 196, 201,202, 211, 219, 258, 260, 279, 281, 297, 298, 343, 401, 531 lATamaDala 119, 211,214, 219 lAvidrA-pathaka 151, 218 lAThI 153 lAThAdarA 147, 218 lAra 343 lAlazAha bAjha 492, 494 libajA 373, 502 libAjI mAtA 427, 430, 432, 434, 437, 454 lImaDI 458 [at lIlAdevI 25, 74, 182, 215, 543 lIlApura 74, 215 lIle vaidya 49 lIMbaDI 157 lUNupasAka 121, 395 lUpasAja 122, 127 lUNavasahi 93, 430, 431, 433, 437, 438, 446, 427 lUsiMha 487, 556 lUgijI 116, 209 lUla 114 * lekhapaddhati' 209, 212, 214, 216, 218, 219, 221, 223, 231, 234-236 leAkAyata 309 leATezvara 169, 422 laiAdaravA 158, 201 lAhAsura 538 vacchakAcAya 26, 389 vacchAcArya 270 saga 140 vaTa 276 vajrasvAmI 327 vAyudha 311 vaTapadra 219 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Qua't sla vaTapadraka 169 vaTapallI 11, 538 vaTezvara 38, 118 vaDadalA 228 vaDanagara 30, 32, 60, 114, 216, 266, 270-272, 276, 282, 287, 317, 319, 363363, 368,407, 409, 417, 42, 448, 533, 535 vaDalI 11, 538 vaDasamAM 26 , vaDasara 217 vaDAlI 465, 464 vaDodarA 169, 170, 260, 306, 407-409,415, 419, 535 vaDu 315. vaDhavANuM 43, 4, 50, 138, 364, 371, 386, 424, 425, 429, 435, 450, 501 vaDhiyAra 215 valsa 177 vatsarAja 139, 145 vatsarAja 33, 160, 171, 201, 279 vanarAja 2, 5-7, 114, 302, 313, 369-371, 384, 538 vanavIrajI 144 vayalaka 160 vayajaladeva 29, 71, 72, 119, 122, 141, 150 vayajaedeva 211, 543 varaNA 430 varAha 398, 454, 455, pa04 varAhamihira 426 varuNa 398, 430 varuNuzarmaka 26 varNaka-samuccaya" 236, 237 vardama 122 vardhamAna 305, 501 vardhamAnapura para vardhamAnasUri 33, 26, 277, 278, 283, 28, 298, 299, 320, 321, 371 vahiM 214, 215 vahiM pathaka 215 vahiM viSaya 26, 38, 214 valaija 151, 218 valabhI 200, 257, 258, 28, 369, 370 valasADa 191, 218 valla 115, 209 vallabharAja 30-32, 45, 91, . 159, 160 vaziSTha 170 vasaMtavilAsa' 6, 9, 72, 311 vasAI 429 vasiSTha 17, 115 vasudevasUri 276 vistAna DuMgarI 411 vastupAla 6, 7, 9, 28, 54, 64, 77-79, 85, 86, 116, 117, 122, 124, 13, 174, 189, Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savila 208, 209, 230, 260, 272, | 273, 309, 311-319, 367, 370, 373, 375, 380, 385, 386, 401, 432, 434, 435, 438, 479, 506, 537, papapa, papa6 vastupAlacarita' 317, 368, 380, 508 vahudeva 222 vaLA 155 vaMThe papapa vaMthaLI 27, 28, 49, 92, 93, 128, 143, 140-142, 147, 153, 154, 218, 272, 297, 298, 319, 367, 392 vaMzapAla 166 vAkaNukara 511 vApati 184 vApati muMja 171, 176, vApatirAja 180, 231 -1 le 170 -2 je 178 vAkAlarAzi 395 vAgaDa para, pa6, 75, 131, 167, 169, 170, 175, 286, vAglaTa pa6, 59, 67, 119, 180, 273, 295, 546, 149, papara, 553 vAdhela 77, 456 vAghoDiyA 163, 164 vANiIdevI 44 vAcchiga 149, 150 vATapadraka viSaya 219 vAtApI 194 vAdidevasUri 273, 287, 294, 295, 299, 300, 307, 308, 311, 323 vAdhUya 93, 120, 124 vAmanadeva 119 vAmanapura 142 vAmanasthalI 27, 88, 123, 133, 151, 218, 319, 392 vAyaTa 29 vAyaDa 229, 303 vAyaDa mAtA 373 vArANasI 34, 62, 259, 390, 544 vArAhI 307, 543 vAlama 155, 430, 448, 45ra, 455 vAlArka 118 vAlaya 214-216 vAsaMtadeva 161 vAsaMtapura 162 vAsudeva 162, 177 vAsudevapura 162 vAsupUjya 3ra0, 479 vAhaDa 63, 120 vALA 133, 154 vAMkAnera 158 vAMsadA 161 vAMsavADA para, 75, 169, 175, 363 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahakA kAla vikala 319 vikucha 144 vikramasiMha 59, 10, 166, 174 vikramAditya 39, 26, 146, 193, 196 -5 me 192 - ho pa5, 161, 187, 193 "vikramAMkadevacarita' 193, 240, 290 vigrahapAla 180 vigraharAja 29, 30, 39, 159 -1 lo 159, 177 - je 177 -4 thI 161, 178, 179 vicArazreNuM" 4, 25, 42, 59, 65, 72, 78, 87, 91, 93, 94, 86, 102, 103, 106 vijaya 60, 115, 258 vijayakumAra 310 vijayacaMdrasuri 321 vijayadevasUri 322, 324 vijayanagara 185, 4para vijayapAla 185, 273, 287, 308 vijayarAja 175 vijayavijaja 185 vijayazakti 185 vijayasiMha 93, 146, 147, 161, 166, 169, 188 vijayasiMhasUri 278-281, 304, 309, 321 vijayasena 360 vijayasenasUri 127, 312, 316, 386, 487 vijayA 232, 424 vijayAditya 2 je 196 vijayAnaMda 92, 93, 123, 142, 147, 198 vijayApura 161, 162 vijApura 86, 480, 481 vijajala 176 vijJAnezvara 193 viThThala pa39 vidagdharAja 183 vidarbha 368, 368 vidizA 220, 259, 534, 535 videha 62, 162 vidyAdhara 185, 285 vidyAnaMda 142, 323, 323, 329 vidyAbhUSaNa, De. satIzacaMdra 307 vidyArAma 119 vidyArAzi 392, 393 vinayacaMdra 268, 325 vinayacaMdrasUri 219, 315, 325 vibudhacaMdra 293, 324 vibudhaprabhasUri 327 vimala 7, 36, 173, 211, 271, 302, 483, 484, 486 vimalagaNi 330 vimalaziva muni 392 vimala-vasati 36, 37, 93, 114, 173, 222, 431, 433, 437, 438, 446, 466,483, 485- 488, 508 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virUpAkSa 511 vilAsavatI' 284, 300, 301 viliyama, karnala 261 vilabaraphersa 134, 198 vividhatIrthakalpa1, 50, 92, 94, 95, 100, 12, 104, 258, 328, 380, 483 vizAladeva 368 vizAlA 5 vizeSAvazyaka 291, 293 "vizvakarmazAstra 400, 495 vizvavarAha 133 vizvezvarAzi 271, 391, 392 viSaya pathaka 216, 227 viSNu 41, 90, 276, 362,363, 367, 383, 391, 398,42, 419, 422, 427,429,432, 441, 449, 450, 454457,459, 465, 467, 479 481, 502, 540 viSNudharmottara purANuM 400, 403,. 426 viSyakasena 535 visanagara 478, 481 visAvADA 145 vijhaladeva 150 viMjhaladevI 142 vivarmA 73, 76, 164, 172, 188 viMdhyavAsinI 365, 419, 54ra vIkiyAjI 140, 145-147 ' vijayadeva 149 vIjApura 36 6 vIje 185 vIra 114, 215, 305, 374 vIragaNi 298 viracaMdra ra74 vIratA 430, 434, 436, 437, 456 vIradevagaNi 3ra7 varadhavala 77-78, 83-87, 116, 117, 122, 123, 12, 132, 133, 163, 147, 174, 182, 183,18, 208, 231, 234, 311, 313, 315-318, 321, 380, 401, 416, 417, papa4, 555 vIrapara 168 vIrapurA 75 vIraprabha muni 323 vIraprabhasUri 321 virabhadra 290, 392, 384 , vIrama 74, 86, 183, 554 . viramagAma 26, 74, 215, 217, 420, 26, 429, 432, 437, 440, 478 vIramadeva 183, 148, 226 viramezvara 74, 215 : vIravarmA 186 virasiMha 178 virasiMhadeva 161, 192, 164, ' 168, 169 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *] vIrasUri 31, 315, 327 vIsanagara 216, 217, 368, 401, 452, 455, 460 vIsaladeva 49, 61, 79, 83-90, 92, 93, 98, 116, 117, 122, 123, 127, 141, 150, 163, 164, 167, 172, 176, 178, 189, 190, 209, 211, 218, 272, 324, 317-319, 322, 344, 366, 396, 416, 417, 556 vIjAjI 148, 199 'vRttarabhAkara '- 306, 326 vejaladeva 100 vejaladeva 121 vega rAzi 271, 382, 395, " 396 vedazamAM 202 verAvaLa 81, 89, 148, 149, 375, 390, 391, 466 vaijanAtha 480 vejala 121, 229 vaijayadeva 121 vajAka 119 velanAtha 88, 116, 121, 318, 392, 415-417, 461, 464 varATa 166 vairisiMha 166, 170, 319 vaoNTasana, je. Dabalyu. 129 vAri 119, 151, 300 vyAghrapallI 85 vyAghezvarI 373, 430, 431, 437, 456 vyArA 161 zadIpa 398, 399 zakunikAvihAra 63, 119, 121, 258, 310 zaktikumAra 166 zatAnIka 306 zatru jaya 63, 64, 116-119, 233, 311, 312, 318, 320, 385, 427, 448 " zabdAnuzAsana'32, 49, 56, 291 zammuddIna anvara 145 zammuddIna iltutmiza 184, 381 zarmiSThA 258, 368, 417, 418 zakama 2 jo 194 za kara 88, 91, 364, 391 zakaragaNu 186 zakaradeva 101, 108 zaMkha 13, 77, 8, 122, 162, 163, 189, 318, 368, 373 za khalapura 215 zAkaMbharI 29, 48, 56, 59-61, 71, 76, 119, 175, 177181, 297, papara zAmaLAjI 402, 407, 430, 433, 446, 448, 456, 457 zAh gadhara 317 zAlibhadrasUri 268, 284, 304 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zAstrI, durgAzaMkara ke. 21, 68, | 99, 108, 111, 127, 137, 138, 185, 389. zAstrI, De. hariprasAda 109, 111, 227 zAstrI, harizaMkara pra. 150 zAha, (Do.) umAkAMta 508 zAhabuddIna ghorI 184 zAMtikumAra 122 zAMticaMdra 292 zAMtidAsa jhaverI 265 zAMtinAtha280, 286, 431, 433, 481, 482,486, pa29, 530 zAMtimuni 281 zAMtisari 38, 277, 280, 281, 290-292, 298, 301, 306, 327, 370, 372 zikAtarI 373 ziyALabeTa 134, 154, 156 zirohI 185, 483, 512 ziva ka2. 90, 363, 367, 383, 391, 396, 402, 4ra7,430, 441,449,450, 465, 462, 464, 467, 478, 480, 481, 536 zivacitta 71, 196 ziva-pArvatI 441, 45, 451, 498 zivamuni 271 zivarAja 118 zivA 182, 365 zivAjI 15ra, 261 zihAbuddIna gherI 73, 376, 380, 387 zihera 258 zItalA 373, 42, 429,4para zIlaguNasUri 369, 370, 384 zIlabhadrasUri 293, 294 zIlavatI 310 zIlAsiMhasUri 307 zIlAcArya 384 zIlAditya gRhila) 165, 166 zIlAditya (maitraka) 1 le 360 -7 me 154 zIlAMka 370, 384 zukra 398 zukalatIrtha 40, 41, 45, 66, 160,pa35 zucivarmA 166 zubhavijayajI 314 zubhazIlagaNi 232, 382 zara 143, 144 zarasena 62 zekha ahamada araphAtI 379 zekharAjajI 157 zetruje 157, 483 zobhana ra74, 27pa zobhanadeva 121, 126, 487 zyAmalA 373 zrIkaMTha 323 zrIkAti 274 zrIkuMvara ra29 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1] zrIkSetra 537 zrIdevI 383, 530 zrIdhara 82, 115, 121, 148, 272, 312, 313, 392 zrInagara 401 zrIpati 324, 539 ahI kALa zrIpattana 31, 33, 38, 42, 231 zrIpata 364, 394 zrIpAla 7, 31, 67, 26, 287, 288, 308, 371, 420, para1, zrImAtA 538 zrImAla 114, 229, 273, 366, 369, 303, 383, 403 'zrImAla purANu ' 366, 373, 533 zrIvAstava 109, 161 zrIsthala 29, 30, 44, 57 zrIha 55, 316, 328 zrutakIrti 274 zreNika 80 bhravatI 28 SaSTha 1 leA 195, 196 -2 jo 195, 206, 219 -3 jo 196 saIda bina abUzaraph 490, 491 sacANA 157, 227 sajjana upAdhyAya 281, 282 -matrI 49, 50, 57, 61, 119, 121, 138, 211, 274, 488 . saNu kumAracariu' 301, 302 satyapura 26, 221, 271, 542 satyapura maDala 29, 134, 221, 389 satyarAja 175 satyAzraya 31 sanatkumAra 300, 308 sapAdalakSa 28, 29, 120, 178180, 275, 551, 553 samatabhadra 309 samarasa's 74, 92, 182; 202, 304 ' samarAMgaNu sUtradhAra '426, 433, 436, 438, 443, 495 samI 381, 456 samudragupta 194 samudradhAri 306 sametazikhara 432, 479, 480 sarakheja 537 saratAnajI 144 saratAla 430, 435, 459 saravarakhAna 95, 100, 101, 106 sadeva 115, 382 sarva devasUri 301 sarasvatI 1, 3, 8, 9, 26, 30, 39, 44, 13, 57, 214, 311, 320, 365, 373, 374, 395, 419, 485, 486, 129, 534, 136, 538, 140, 541 sarasvatI, esa. kI. 458, 201 sarasvatI purANu' 10, 271, 365, 373, 391, 401, 419, 133, 540 sarva ma galA 439, 452 sarvAnadara 230, 370 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasRSTi [ 7 salakSa 90, 127, 211 salakSanArAyaNa 90, 123, 366 salakSasiMha 123 salakhaNadevI 79, 215 salakhaNupura 74, 215, 395 salakhaNasiMha 87, 120, 127 salakhaNezvara 74, 215, 395 sahRNu 178 sahajapAla 182 sahaja rAma 20, 21 sahajiga 151, 15ra sahasacANA 217, 227 sahastraliMga 7-10, 38, 57, 365, 366, 373, 379, 382, 401, 407, 419, 420,422, 540, - 541 saMkaladeva 101 ke saketa' 27, 305 saMkhane 101 saMkheDA 33, 219, 320 saMgamakheTaka 320 saMgrAmarAja 162 saMgrAmasiMha 162, 280, 315, 320 saMghajI 142, 144 saMjANa 213 saMDera 215, 373, 421, 429, 430, 441, 449, 501 saMdeDa-delAvalI' 286, 324 saMpankara 118, 200 saMbhavanAtha 431, 41, 464, 481 saMyAna 219 sAgaracaMdra 56, 297, 305, 313 sAbarakAMThA 94, 219, 425, 429, 430, 432,452, 456, 457, 468, 480 sAbaramatI 28, 202, 217, 402, 418, 464 sAmaLa 552 sAmaMtapAla 132 sAmaMtarAja 161, 177 sAmaMtasiMha 25, 71, 72, 79, 87, 89, 90, 122, 123, 127, 143, 147, 166, 167, 169, 174, 182, 183, 203, 313, 366, 396, 543 sArasvata maMDala 26, 29, 38, 74, 75, 133, 134, 143, 158, 214, 216, 217, 227 sAraMgadeva 89-94, 123, 124, 131, 143, 145, 147, 164, 173, 190, 204, 212, 214, 218, 220, 222, 272, 319, 364, 366, 367, 394, 476 sAraMgajI 153 sAMkarasiMha 119 sAMkaLiyA, Da. 227, 501, 503 sAMkI 27 sacara 26, 29, 183, 221, 271, 275, 288, 320, 542 sAMDesarA, ( Da.) bhogIlAla 13 sAMtalajI 157 | Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] sekI la sAMtalapura 157 sAMtU 49, 51, 57, 172, 188, 233, 290, 298, 548 sAMteja 227 sAMba 398, 430, 435-437 sAMba-lakSmaNa 426, 459 sAMbAditya 399, 401 sAMbhara 25, 29, 56, 62. 176 siTrA prazasti 80, 476 siddhapAla 287, 308 siddhapura 5, 26, 29, 30, 44, 53, 57, 176, 215, 216, 363, 365, 368, 4ra6, 431, 434, 437, 448, 45, 468 siddharAja jayasiMha 7, 9, 25, 27, 48, 50-54, 56, 58-60, 64-66, 68, 71, 73, 98, 114, 115, 118-120, 127, 137, 138, 164, 166, 172, 178, 179, 181, 183, 185, 187, 196, 210, 211, 214, 217, 220, 222, 225, 233, 237, 238, 270, 271, 287289, 22-300, 305, 307, 308, 336, 344, 363, 365, 370, 371, 374, 377, 378, 382-384, 386, 390, 416, 419, 420,422, 424, 426, 464, 466, 468, 488, 489, pa05, 511, 512, para9, 540 -542,546-549, papara, 553 siharSi 303, 321 siddhasUri 276, 297 siddhasena divAkara 275, 289, 303 "siddhahema zabdAnuzAsana pa3, 271, 288, 308, 31.0, 329, 547 siddhezvara 145, 162, 391, 541 simA 67 sirohI 188, 221 sisoda 166, 168 sihera 29 siMghaNa 77, 78, 86, 96, 97, 101, 163, 149, 190, 194 siMdha 35, 133, 156, 260, 377 siMdhu 46, 62 siMdhu deza 35, 144 siMdhurAja 30-32, 53, 128, 143, 159, 162, 170, 173, 175, 176, 182, 189, 192, 274 siMdhurAjapura 53 siMha 76, 77, 160, 162, 166, 201, 375 siMhatilakasUri 324 siMhapura 258 siMhaprabhasUri 337 siMhabAhu 258 siMharAja 177, 180 siMhasUri 329 sItA 537 sItAdevI 116 sItApura pa37 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49 sIyaka 1 le 170 -2 je 26, 171, 175, 177, 191 sIlaNa 238, 323 sahaDadeva 169 sahAjI 184 sukanyA 258 "sukRtakIrtikarlolinI' 7, 26, 72, 143, 312 "sukRtasaMkIrtana' 6, 25, 72, 313 sutrApADA 401 sudAsaNAcariya 269, 310 sunaka 41 supAsanahacariya" pa9, 299 subAhu 188 subhaTa 79, 272, 318 subhaTavarmA 72, 76, 189 sumatigaNi 310, 320 sumatinAtha 41, 123, 305 sumeru 43ra surata 219, 257, 26, 261, 26pa "suratsava' 80, 82, 116, 164, 167, 270, 317, 318, 362, 365, 381 suraprabha muni 328, 329 surAcArya 38 surAditya 33, 160, 171 surASTra 218 surASTramaMDala 74,94, 122, 214, 218 surendranagara 157, 158,413,429, 430, 432,450,457, 58 461, 463, 479 suvarNagiri 182, 512 suvarNadvIpa 258 suvarNabhUmi 258 suvarNarekhA 134 suvratasvAmI 121 sulatAnajI 144, 153 sulatAnapura 97 sulatAna hAjI dUka 378 suhaDasiMha 117 suhaDAdevI 117, 487 suhAdevI 546 suktAvalI' 314 sUtimuktAvalI" 305, 314, 31 sUNuka 215, 421, 430, 435 437,439,441, 446, 452, 454, 45, 458, 479 sUtrApADA 150, 367, 401 sumaladevI 50, 74 sUmalezvaradeva 74 sUrasiMhajI 157 sUrAcArya 280, 327 sUrya 123, 176, 362, 367, 398-405, 419, 420, 429, 454, 465, 464-467, 480 481, 502, 504 sUryapura 260 sUryANuM 367, 404 sekaNa 188, 190 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *] sejakajI 152, 153 sejakapura 153, 415, 425, 430, 435, 437, 441, 445, 448 setarAma 184 sevela 42 saiyada meAhammada 378 sAjIkA 479 sADhala 160, 163, 164, 278, 279 sADhaLI vAva 151, 152, 201 sADhAjI 157 seAnaka sArI 147 sAnagaDha 161 seAnaladevI 50, 138 seAma 115, 116, 119, 270, 272, 295, 362, 385, 392, 398, 9 seAmacaMdra 286, 288, 326 sAmanAtha 21, 27, 34, 35, 37, 40, 41, 46, 51, 57, 62-64, 66, 74, 76, 90, 92, 135, 136, 139, 141, 148, 156, 160, 161, 195, 196, 201, 222, 240, 270, 275, 290, 316, 364, 374, 371, 380, 390-393, 396, 402, 405 426, 427, 431, 435, 437, 438, 441, 445, 464, 466, 475, 40, 542, 143, 546 sAmanAtha pATaNa 21, 34, 100, 115, 123, 148-150, 160, 211, 375, 393 seAmaprabhasUri 6, 304, 324 seAmaprabhAcAya 304 sAmamUrti 310, 326 sAmarAja 74, 122, 138, 151, 152 seAmisaha 75, 122, 174 seAmAditya 21, 88, 319 sAmezvara 1 le (purAhita) 33, 115, 270, 385 sAmezvara 2 jo (purAhita kavi) x 6, 28, 51, 53, 55, 5, GS, 80, 88, 115117, 124, 164,166, 266, 270, 272, 31, 317, 319, 362, 365, 366, 371, 381, 495 sAmezvara (sAmanAtha pATaNanA) 382, 391 sAmezvara ('sa' keta'kAra) 305 sAmezvara (mahAdeva) 29, 394, 429, 430, 441, 449, 476, 536 seAmezvara (cAlukaya rAjA) 1 leA 39, 187, 192, 193 -2 jo 37, 39, 193 -3 jo 193, 240 -4thA 194 sAmezvara (cAhamAna) 54, 61, 76, 82, 178, 109, 193 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | somezvara (paramAra) pa3, 62, 176 semezvara (mahAmAtya) 71, 121 semezvara (rANaka) 123 semaiiye pa39 soraTha 49, 133, 135, 138, 140, 142, 152, 218, 231, 237, 261, 271, 297, 380 solazarmA 29, 31, 155, 362 solAka pa50 saurASTra 21, 34, pa, 62, 79, 82, 128, 218, 263, 343, 410, 413, 430 saurASTra maMDala 123, 213 kaMda 19, 368, 480, 234 skaMdagupta 134 skaMdapura 533, 534 skaMdapurANa 258,533, 536, 537 staMbhatIrtha 93, 117, 119, 122, 328, 548 staMbhanakapura 117 sthUlibhadra 309, 483 syAdvAdaratnAkara" 294, 299,304 hajarata umara 259 hamIra 133 hamIravarmA 186 hammIra 115, 168 hamIradevI 108 hammIramadamardana 83, 167, 31pa "hamIra mahAkAvya" 29, 176 hamuka 35, 143, 144 harapAladeva 156, 157, 191 ' harasiddha 435-437, 458 haripAla 38, 123, 142, 232, 368, 545 haribhadrasUri 273,279, 284,289, 291, 293,294, 301, 311, 316, 325, 484, papapa harirAja 179, 180 harivarmA 183, 194 harivikrama 18 harizcaMdra 81, 184 harihara (deva) 117, 185, 272, 316, 319, 383, 432, 478 harihara (kavi) 316, 319 haTala, De. 267, 315 harSa 170, 171, 185 harSa pura 298, 315 hastikuMDI 173, 181, 183 haMsapAla 166 hAjI-udabIra 110 hAthI 155 hArIja 368 hArIti 16 hAlola 464 himAlaya 364, 394, 536 hiraNyamukha 143, 144 hiraNyA 402, 496 hiMgaLajA 426, 429,435,452, 478 hiMmatanagara 410, 480 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K] hIrapura 432 hIrAdevI 142 hIrApura 416 hIro kaDiyA 416 humAyu 260 phI la hemacaMdra 6, 20, 27, 28, 30, 32-35, 37, 39, 40, 48, 51, 53, 54, 5-58, 60-64, }}-68, 70, 129, 133, 143, 144, 205, 212, 237, 238, 267, 270, 201, 273, 274, 286-28, 291, 292, 296, 297, 299-302, 304, 305, 307, 310, 316, 322, 326329, 337, 359, 370, 371, 384, 419, 129, 530, 147, 548, 550-553 hemaca dra maladhArI 233, 267, 292, 293, 297, 298, 301, 370, 384 haihaya 39 hoDIvAlA 109, 110, 113 ho jha 375, 380, 490 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArasvata maMDala thaka vA lo ya pathaka *vAlaya jorathala - Based upon Survey of India map with the permission | 1 aIlapATaka (pAna) 'viSaa pathaka mIna para naga2 4-5 of -- | ma idhANaka ) 3. - 2 -: the Surveyor General of India @ Government of India Copyright, 1976 11111, : ; 1. I ", FI. 1 eka diDAhI pathaka cAlIsA pAchA pathaka cAlIsA -re : - @ maMDalI - - - - 2) vaM pa thaka byuDI Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -25 -24 71 1. kasarA 2.pADaNa 2 3. kuMbhAriyA 4. sipura 21 -20 7.makSuda suhAvI 9seM'2 -22 10kanoDA 11.delamAla pasuka 6. pATaNa <<< ? -~-~ mahesAsa 1 32 banAsakAM 24. pIludA 5.chAla 12.moDheza 13.gorAda 26. dhoLakA 14.laoNTezrvara 23.vIramagAma 17.maMdapura 18. guMjA 19. vAlama 20 khaMDosaNa 21. dAvaDa 15.vaDanagara 2. naDiyAda 16. tAraMgA 29.kapaDavaMja bo sarAla 31.cAMpAnera 32.DabhoI 33.khaMDAvADA 34. IDara 22.gavADA 35 kheDabrahmA 23.AsoDA 39 zAmAjI 37 bAyaDa 72 jillo * M 73 sthApatyakIya smArako taLagujarAta jillo khaMbhAtano akhAta yo 1.raMgA 38 k` 36 sAbarakAMThA jillo damaNa (oN.1.:) kheDA jillo Nasie bharUca valasA pAvAgaDha jillo suraja jillo ki mITara paMcamahAla jillo 2. darA jilla 32 74 DAMga jillo jillo 5 P 74 * J nakala na 25na ka ra 20 Based upon Survey of India map with the person of the Surveyor General of India. @ Government of India copyright, 1976. The territorial waters of India extend into the sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate base line. pa Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i d thm m12 s * r ph 10 15 2 5 1 10 ho ho 15 10 5 60 a a 3000 OM i 1 2 a A A szrAzrA zrI grA ii 936 6 i. U Guai I. 3 33 33 33 3 3 33 (UU UU 31 U 157 a sa 3 jA U UU ja cha 6 kaLa & 33 3 aM a ka ka ka kaka ka sva va va rakharakha kha rava rava gjjaaaa gaga ma L pia| e spnyc puur udyy 19 ca tava taca varSa ca 10 Ta Ta palAlala 8 pha 4 5 6 1 ja A Ja 8 OM * 19 19 ee Pa tatraH na ta Ta 3|3|TaTa TaTaTa 2 Tha uTha uTha Tha Tha 5 5 33 3 3 3 3 3 a kA ka Dha t ThaThaka ba G U Uja jaja Wan Zi 5 va caca: s NE q|| re h Dha Na tata 2 3 4 1 8 atha 5 66 28 16 28 ca tava vasa na na na na pa pa pa pa pha da phphaphpha ba va va a bharu ruru bha A c ccc yaya yaya ya ra 2 2222 la la lala la la la paTTa 1 5 6 AkRti 1. sAlakIkAlIna lipi 111 1 6tha da da6 da varSa va basagha na manana o pa pa pha pha phapha vaba vabA. va. runa ta Ia ma ma jaya yaya gha 2 2 22 ti lala lAla vavava vava vava va aaa zazaza zazaza zaza za za zaza Sa Sa SaSaSa ba ba sasa sasa sasa sama sa sasa hahha rurula ha ha ha haha kA thA ki mI kutudu bhUrU kR kAmI OM turu tRhR vR ke ke dha ko kA gau ha ha hai ki kevikA logo kSakSmajJa madbhinyaijJadha ke ma janma hiM hi m Udhanuzra ayogava4 {laMta vyaMjano dharAtra maho kaM eAM kaH taH kU m tU lA avagraha saMcAnana maho 299 Gaon aMk 1122||6|dhar siDDI 666 377 488 198 000 cche jye ega kritsya ga zudra gu hijya visya praSThA pi mahastha 12345678 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 2 10 AkRti 2-11. vAsaNa vagere Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 3 in/l//link IIT/Iir LT INDIA HIJh L [NTwittle / | | mAmA.. || kha I[lT[D MIC / III) I | \\\hly Winning1 3 14 15 ///// 20 ce 24 hc AkRti 12-25. citrita vAsaNo, ramakaDAM, maNakA, dhAtumUti vagare Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 4 ka ja ka AkRti 26. saNakanA nIlakaMTha maMdiranuM taladazana, (pR. 452) Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para 5 he che. S AkRti 27. moDherAnA sUrya maMdiranuM taladarzana (pR. 464), Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padma 6 AkRti 28. kasarAnA tripuruSaprAsAdanuM taladarzIna (pR. 478) Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DA AkRti 29. pIThodaya (pR. 439) CHDIAN AkRti 5 7 30. maMDovara (pR. 440) Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 8 JIB AkRti 31. zikhara (pR. 442) AkRti 32. staMbha (pR. 444) Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (och ik) kiej Polsce a,b] Pre Bill Be ble? *ee pjzlle lohATakombhArada Iii re mA, hovA chatAM DHAN kAkI: . DAR2016 rApara MIRIP511) 12 PRE || A relI: 2h Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 10 lakamamurAra murAdadi roharAnAtarama ela parayaza paripAla ALSO masarasAmAzAyama malaralA viThThalAlAzi httm s stteH SA) riyAmA dAdA virAsata AkRti 34. tAmrapatra paranuM garuDanuM Alekhana (pR.531) Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Di hA .r: 1px sii DiI= ci }); fin/ { 1 AkRti 35-36. maDApoLa puradvAra, jhIMjhuvADA (pR. 414) Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 12 AkRti 37. udayamati vAva, pATaNa (pR.424) AkRti 38, prAcIna moTuM maMdira, saMDera (pR. 449) Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 13 - THAli TET Dil karagaDhaunIzuM AkRti 40. nIlaka & mu dira, suguka (pR. 452) AkRti 39. rANakadevI maMdira, vaDhavANa (pR. 450) Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 14 AkRti 41. 'harizcaMdranI corI' pAchaLanuM maMdira, zAmaLAjI (pR. 456) AkRti 42. 'harizcaMdranI cArI'nuM tAraNa, zAmaLAjI (pR. 457) Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti 43. navalakhA maMdira, sejakapura (pR. 458) AkRti 44. galatezvara, saranAla (pR. 459) paTTa 15 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ n * * * * * * * paTTa 16 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 20 DES kmshd ~bv. 2 var. 29 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti 49, navalakhI baMdara, dhUmalI (pR. 468) AkRti 48. zivamaMdira, kArAkoTa (pR. 467) Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti pa, rudramALa cAkI, siddhapura (3. 469) AkRti pa1. teAraNu, vaDanagara (pR. 448) 5 19 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti 52. ajitanAtha maMdira, tAra gA (pR. 472) A kesamAM 66, pha 1/4 jI karachako che je te , lA . AkRti 3. lakulIza mAM dira, pAvAgaDha (pR. 464) Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 21 AkRti 54. dUcAyatana maMdira, vIramagAma (pR. 478) kija para Ave AkRti 55. sAmbama dira, baraDiyA (pR. 459) Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karo : AkRti 56. tripuruSaprAsAda, kasarA (pR. 478) Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 23 AkRti 57. paMcAyatana maMdira, kheDAvADA (pR. 487) Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 % ja ra = 2 3 :" m78 2 2 - : hiM AkRti pa9, nomanAtha maMdira, kuMbhAriyA (pR. 48 2). Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti che. zAMtinAtha maMdira, kuMbhAriyA (pR. 482 AkRti 1. vimalavasahInA raMgamaMDapanI chata, Abu (5, 483) Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRti 62. staMbha-zirAvaTI vimalavasahI. Akhu pR. 484) AkRti 63. staMbha. vimalavasahI, Akhu (pR. 484) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " AkRtti 64. lUNavasahInA raMgamaMDapanI chata, Abu (pR. 487) Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 28 AkRti 71. aMbikA, Ayu (pR. 516) mAkRti 65 vinAyaka, pADaNa (pR. 114) Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tsho -wg ... tsh o 17 / 7 ddl ) Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sii 4 6 9 5 7chiichii 7 - 9 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 31. AkRti hara. kubera, uttara gujarAta (pR. 518) : 91c11th. 23. Feialdia en pjethe (dhabh *f). AkRti 82. dezabhuja ziva, prabhAsa (pR. 514) Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 32 AkRti 66. mAnasIdevI, Akhu (pR. 513) AkRti 79. dvAdazabhuja nRtyazakti DabhAi (pR. para3) AkRti 74. surasu MdarI, kreATAya (pR. 113) Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 33 AkRti 75. UbhA gaNeza, prabhAsa (pR. 514) AkRti 76. naTeza, prabhAsa (pR. 514) AkRti cha7. gaMgA, DabhoI (pR. 518) Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa 34 1hc + = - = 4 = * ri AkRti 78. devI, prabhAsa (pR. 514) AkRti 80. devI, jhIMjhuvADA (5, 515) Page #748 -------------------------------------------------------------------------- _