________________
यदयं विषये विषये नानालिङ्गमकार करोति कर्मण्यण्। आतोऽनुपसर्गे कः। इति तेन ज्ञायते नानुबन्धसंकरोऽस्तीति। यदि हि स्यान्नानालिङ्गकरणमनर्थक स्यात्। एकमेवायं सर्वगुणमुच्चारयेत्॥ नैतदस्ति ज्ञापकम्। इत्संज्ञाप्रक्लप्त्यर्थमेतत्स्यात्। न ह्ययमनुबन्धैः शल्यकवच्छक्य उपचेतुम् । इत्संज्ञायां हि दोषः स्यात्। आयम्य हि द्वयोरित्संज्ञा स्यात्। कयोः। आद्यन्तयोः ॥ एवं तर्हि विषयेण तु पुनर्लिङ्गकरणात्सिद्धम्। यदयं विषये विषये पुनर्लिङ्गमकार करोति प्राग्दीव्यतोऽण। शिवादिभ्योऽण।
વિશરિણા જિરિણા જેવાં રૂપોમાં એક સ્વરયુક્ત (અંગ) હોવાને કારણે 5 અન્ય સ્વર ઉદાત્ત થવાનો પ્રસંગ આવશે. અને દેન તતિ ઘટિ: નૌચવિઝન I (ઘડાની મદદથી પાર ઉતરનાર) માં બે અન્ યુક્ત હોવાને કારણે થતો ટન (૬)પ્રત્યય ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. દવ્યની જેમ વ્યવહાર કરવામાં આવે છે) || ૮ || જેમ પદાર્થની બાબતમાં વ્યવહાર કરવાનું બને છે (તેમ મેં-કારની બાબતમાં કરવું પડશે). જેમ વ્યોમાં પણ એક જ ઘડાથી એકી સાથે અનેક જણા કાર્ય કરી શકતા નથી તે જ રીતે આ -કાર એક જ હોવાથી અનેક જણા તેનું અકીસાથે ઉચ્ચારણ ન કરી શકે. જુદે જુદે સ્થળે ભિન્ન ભિન્ન ચિહનો મૂક્યાં છે તેથી કાર્ય સિદ્ધ થાય છે. ૯ / (સૂત્રકારે) ભિન્ન ભિન્ન સ્થળે વિવિધ ( વગેરે સૂચક) ચિહ્નયુકત અ-કાર મૂક્યો છે. જેમ કે સર્મથન્ ! (એસૂત્રમાં) માતોનુપ : ( સૂત્રમાં ) તેથી જાણી શકાય છે કે અનુબન્ધની બાબતમાં ગોટાળો થતો નથી. કારણ કે જો ગોટાળો) થતો હોત તો (અનુબન્ધ રૂ૫) વિવિધ લિંગ મૂકવાનો કોઈ અર્થ ન રહેતા અને (જો એમ હોત તો) એક જ નં-કારને એકી સાથે બધા જ સ્ત્ -વણ લગાડી ને (સૂત્રકારે) ઉચ્ચાર્યા હોત. (જુદા જુદા સ્થળે ભિન્ન ભિન્ન તૂ મૂકવા) એ (અનુબન્ધોમાં ગોટાળો નથી થતો તેનું) જ્ઞાપક નથી. પરંતુ તેમને ત્ સંજ્ઞા મળે (અને તેમનો લોપ થાય, એ જ તેનું પ્રયોજન છે. કારણ કે શાહુડીને અનેક સીસોળી હોય છે તેમ આ (મ-કાર) ને એકી સાથે અનેક અનુબન્ધોથી ભરી દેવો શકય નથી. તેમ કરવાથી તો તેમની ત્ સંજ્ઞા થવામાં વાંધો આવશે, કારણ કે વધારેમાં વધારે બે (વર્ણ)ની જ તૂ સંજ્ઞા થઇ શકે. કયા બેની? આદિ અને અન્ય (વણો)ની. જો આમ હોય તો પછી જુદે જુદે સ્થાને એક એક જ (ત્ રૂપી) ચિહ્ન ફરી ફરીને મૂકવાને કારણે (ગોટાળો ટાળવાનું) કાર્ય સિદ્ધ થાય છે, કારણ કે આ (સૂત્રકાર) સ્થળે સ્થળે એક જ સ્ થી યુક્ત -કારને વારં વાર મૂકે છે, જેમ કે પ્રાતોડ . વિવિખ્યોડમ્ (અહીં બન્ને સ્થળે ને જ ત્ રાખ્યો છે).
इति तेन ज्ञायते नानुबन्धसंकरोऽस्तीति। यदि हि स्यात्पुनर्लिङ्गकरणमनर्थक स्यात्॥ अथवा पुनरस्तु विषयेण तु नानालिङ्गकरणात्सिद्धमित्येव । ननु चोक्तमित्संज्ञाप्रक्लुप्त्यर्थमेतत्स्यादिति। नैष दोषः । लोकत एतत्सिद्धम् । तद्यथा। लोके कश्चिद्देवदत्तमाह। इह मुण्डो भव ।
અહીં વિવિણા વગેરેમાં ટુ-કાર એક હોવાથી તે સપ્તમીના ૩ પૂર્વે વિન્ ગણાય તો સાવેવિસ્તૃતીયારિર્વિઃિ સૂત્ર પ્રમાણે અન્ય સ્વર ઉદાત્ત સ્વર થવાનો પ્રસંગ આવશે તેમ જ દાટ શબ્દમાં બે -કાર છે પરંતુ એક જ છે એમ માનવાથી ધટ શબ્દ ન રહેતાં વજૂ થશે તેથી નૌચરકના પ્રમાણે નું પ્રત્યય લાગીને ટેન તરતિ એ અર્થમાં ઘટિઃ રૂપ નહીં થઇ શકે
& ધાતુ વગેરેની શરૂઆતમાં આવતા ગિ, ટુ અને હું એ વર્ણસમુદાય, પ્રત્યયની શરૂઆતમાં આવતા ૫-કાર, ૪ વર્ગનો વર્ણ તેમ જટ વર્ગના વર્ણની ત્ સંજ્ઞા થાય છે. તે પ્રમાણે ધાતુ વગેરેની શરૂઆતમાં આવતા વ્યંજનની રૂત સંજ્ઞા થાય છે. સૂત્રપાઠ વગેરેમાં અન્ય હ ની પણ ફત્ સંજ્ઞા થાય છે, પરંતુ વિભક્તિને અત્તે આવતા તે વર્ગના વર્ણ, સ-કાર અને મ-કારની રૂતુ સંજ્ઞા થતી. નથી.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
