Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

Author(s): Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 636

इह मा भूत् । जिज्ञापयिषति । अन्तरेणाप्यत्रहण सन सकारादिमपेक्षिष्यामहे ॥ प्रकृतयस्तपिक्ष्यन्ते एतासां प्रकृतीनां लोपो यथा स्यात् । इह मा भूत् । विपक्षति विवक्षति अन्तरेणाप्यत्रग्रहणमेताः प्रकृतीरपेक्षिष्यामहे ॥ विषयस्तपेिक्ष्यते। मुचोऽकर्मकस्य गुणो वा इति इह मा भूत्। मुमुक्षति गामिति अन्तरेणाप्यत्रग्रहणमेतं विषयमपेक्षिष्यामहे ।
1
જેથી આ નિજ્ઞાપિપતિ માં (અભ્યાસ લોપ) ન થાય. 4 અજ્ઞ નું ગ્રહણ કર્યા વિના પણ મ-કારાદિમન નો સંદર્ભ સમજીશું. તો પછી પ્રકૃતિઓની 5 અનુવૃત્તિ કરવામાં આવશે જેથી એ પ્રકૃતિઓનો લોપ થાય (પણ) આ ચિજાતિ વિકૃતિ માં ન થાય. ગંગ નું ગ્રહણ કર્યા વિના પણ એ પ્રકૃતિનો સંદર્ભ અમે સમજીશું. તો પછી મુષોઽર્મસ્ય ગુળો વા। માં વિષયની અપેક્ષા રહે છે (માટે સત્ર નું ગ્રહણ કરવું જરૂરી છે), જેથી મુમુક્ષુતિ ગામ્ । (જેવા)માં (ગુણ) નથાય. અત્ર નું ગ્રહણ કર્યા વિના પણ વિષયનો સંદર્ભ અમે સમજીશું.
24 નિજ્ઞાયિતિ--જ્ઞા નિર્ સન્--તિહી॰--જ્ઞા પુર્જા : સન્--ઞધધાતુવેદ્--જ્ઞાપ્ વિષે હૈં સન્--અન્યોઃ ।--નાજ્ઞાપિ રૂ સર્ - હૃસ્વઃ ।--નજ્ઞપિ રૂ સન્~-સત્ત્વતઃ ।--નિજ્ઞાપિ ર્ સ--સાર્વધાતુાર્ય--નિજ્ઞાયિ સ--ઝવેરાત્રત્યયયોઃ ।--નિજ્ઞાયિષ-- સનાદ્યન્તાઃ૦ રુદ્ ત્રી.પુ.એ.વ.નિજ્ઞાપચિતિ થાય છે. અત્ર હોવો માં સઃ સ્પાર્શ્વાતુ માંથી સિ (=સ-કારાદિ) ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી પ્રસ્તુત ઉદાહરણ સન્ અધિકાર નીચે આવેલ હોવા છતાં તે નેપ્ હોવાથી મેદ્ર છે તેથી મન પૂર્વે આધંધાનુ પ થી થએલ ૬ આવેલો છે તેથી, એટલે કે અંગની પર સ-કાદિ મનન હોવાથી, અભ્યાસ લોપ થયો નથી. જ્ઞા એ રાતિ ધાતુ મિત નથી તેથી મિત અવ થી હસ્વ નથી થયો.
205
પ્રવૃત્તવઃ અર્થાત્ નિ મીનમાવામનઃ ॥ આખ્વામીત્ તમ્બ ૬। અને મુોડર્મત્વ મુળો થા (૭-૪-૫૪ થી ૫૭) એ ચાર સૂત્રોમાંના મી, મા, ઘુ વગેરે, આત્ વગેરે તથા તમ્મૂ અને મુર્ એ પ્રકૃતિભૂત ધાતુઓનો પત્ર સાથે સંબંધ યોજીશું. એમ દલીલ છે. તેથી વિજાતિ, પિયકૃતિ માં અભ્યાસ લોપ નહીં થાય, કારણ કે ત્ અને વર્ષે એ પ્રકૃતિનો તેમાં સમાવેસ નથી.ચિયાંતિ--યન્ સન્--પત્ યન્ સન્--ય યત્ સ--સન્યતઃ ।--ચિયન્ સ--વશ્વસ્ત્રહ્મસૃનમુખવન॰ થી ગ્ નો પ્--વિયર્ સ--ષતોઃ ઃ સિ ।--ચિપ ્ સ--માવેશપ્રત્યયોઃ (૮-૩-૫૯)---ચિયo--વિક્ષ ધાતુ સંજ્ઞા ટ્ત્રી.પુ.એ,વ.ચિયક્ષતિ થશે. એ રીતે વર્ષે સન્-વિષર્ સ-ચોઃ ડ્યુઃ ।--વિષ ્ સ--વિપક્ષ--પિક્ષ તિ-- પિપતિ થાય છે. આ બે ઉદાહરણમાં અભ્યાસ લોપ નથી થયો, કારણ કે સૂત્રમાં અત્ર નું ગ્રહણ કર્યુ છે તેથી પ્રકૃતિનો ખ્યાલ આવે છે તેથી ત્ર નું ગ્રહણ આવશ્યક છે એમ અહીં દલીલ છે.પરંતુ તેમ કહેવું યોગ્ય નથી કારણ કે ઉપર જણાવેલ ચતુઃસૂત્રીની અનુવૃત્તિ થવાથી અન્ન ગ્રહણ વિના પણ પ્રકૃતિનો ખ્યાલ આવે છે. 20 અહીં સત્ર નું ગ્રહણ કરવાથી અભ્યાસલોપને લગતો વિષય છે તેમ સમજી વય છે, એટલે કે અહીં મુખ્ય, અકર્મક હોય ત્યારે જ અભ્યાસ લોપ થાય છે અન્યથા નહીં એમ સમજાય છે. જો ગત્ર નું ગ્રહણ ન કર્યું હોય તો વિષયનો ખ્યાલ નહીં આવે એમ દલીલ છે. સનિ મૌમામતભાવપતવવામજ રત અભ્યાસોપા। એમ કહેવાથી કાર્ય સિદ્ધ થાય છે છતાં સૂત્રમાં ગત્ર નું ગ્રહણ કર્યું છે તે લોપના વિષયને લગતો નિયમ કરવા માટે છે.જેથી સમજાય કે અહીં (સન્ ના અધિકાર (રહેલ ચતુઃસૂત્રીમાં) જ અભ્યાસનો લોપ થાય છે પરંતુ અમીમપત્, અવીવત્ જેવામાં, જયાં સન્નહ્રદ્યુનિ। પ્રમાણે સત્ત્વજ્ઞાવ થતો હોય ત્યાં, અભ્યાસ લોપ નહીં થાય.” (કા.).મુમુક્ષતિ ગામ્। એ ઉદાહરણમાં મુખ્યના સન્ના રૂપમાં અભ્યાસ લોપ ન થાય તે માટે લોપના વિષયનો ખ્યાલ જરૂરી છે એમ ઉપર કહ્યું, પરંતુ ભુજોડ મંજસ્ય માં અકર્મક એમ કહ્યું છે તેથી વિષય સ્પષ્ટ થાય છે તેથી મુ ્ ધાતુ અકર્મક હોય ત્યારે જ વિકલ્પે અભ્યાસ લોપ થશે. મોક્ષતે (મુમુક્ષતે વા) વત્સઃ સ્વયમેવ । જેવામાં અભ્યાસલોપ થયો છે, જ્યારે મુનુષ્કૃત નાં ટેવવત્તઃ । માં મુર્ સકર્મક છે, મોક્ષ કરાવનાર અન્ય (લેવત્તઃ) છે અને મ્ કર્મ છે, પરંતુ પ્રથમ દૃષ્ટાન્તમાં વર્મવર્મળા તુમિયઃ। પ્રમાણે કર્મકર્તાના અર્થમાં મુર્ અકર્મક છે અથવા તો વિરિષ્ટ કર્મની વિષા નથી તેથી અકર્મ છે.
।
чар
www.jainellbrary.org