________________
कथम्। अकर्मकस्येत्युच्यते। तेन यत्रैवायं मुचिरकर्मकस्तत्रैव भविष्यति ॥ तस्मान्नार्थोऽनया परिभाषया नानर्थकेऽलोऽन्त्यविधिरिति ॥
अलोऽन्त्यात्पूर्वोऽलुपधेति वा ॥७॥
अथवा व्यक्तमेव पठितव्यमलोऽन्त्यात्पूर्वोऽलुपधासंज्ञो भवति ॥ तत्तर्हि वक्तव्यम्। न वक्तव्यम्।
अवचनाल्लोकविज्ञानात्सिद्धम् ॥८॥ अन्तरेणापि वचन लोकविज्ञानात्सिद्धम्। तद्यथा। लोकेऽमीषां ब्राह्मणानामन्त्यात्पूर्व आनीयतामित्युक्ते यथाजातीयकोऽन्त्यस्तथा जातीयको -ડત્યપૂર્વ માનીયતે
तस्मिन्नितिनिर्दिष्टे पूर्वस्य ॥११६६ ॥ तस्मादित्युत्तरस्य ॥११६७॥
किमुदाहरणम्। इह तावत्तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्येति। इको यणचि दध्यत्र मघ्वत्र । इह तस्मादित्युत्तरस्येति यन्तरुपसर्गेभ्योऽप ईत् द्वीपम् अन्तरीपम् समीपम् ॥
કેવી રીતે ? (સૂત્રમાં) મર્મવાક્ય (અર્થાત અકર્મક મુન્ ધાતુનો) એમ કહ્યું છે તેથી જયાં જયાં આ મુન્ ધાતુ અકર્મક હોય ત્યાં જ (ગુણ) થશે તેથી આ નાનWડોડત્યયઃા એ પરિભાષાનો કોઈ અર્થ નથી. 207 અથવા અન્ય મન્ ની પૂર્વેના મન્ ની ઉપધા સંજ્ઞા થાય છે (એમ પાઠ કરીશું) liા 208 અથવા અન્યમ← ની પૂર્વેના અર્ ની ઉપધા સંજ્ઞા થાય છે એમ સ્પષ્ટ પાઠ કરવો જોઇએ. તો પછી એ કહેવું પડશે? નહીં કહેવું પડે, (કારણ કે ) કહ્યું ન હોય તો પણ સંસારના અનુભવ ઉપરથી સિદ્ધ થશાઢા કહ્યા વિના પણ સંસારના વ્યવહાર ઉપરથી એ સિદ્ધ થાય છે. તે એ રીતે કે આ બાહ્મણોમાંથી અન્યના પહેલાને લઈ આવો એમ કહેવામાં આવતાં જે જાતિનો અન્ય હોય તે જ જાતિના અન્યના પૂર્વે રહેલને લઇ આવવામાં આવે છે. સપ્તમીદારા નિર્દેશ કરીને કહેવામાં આવેલું કાર્ય તે સપ્તમ્યન્તની અવ્યવહિત રીતે પૂર્વે હોય તેને કરવામાં આવે છે l/૧૧૬ દા પંચમીદારા નિર્દેશ કરીને કહેવામાં આવેલું કાર્ય તે પંચમ્યન્તની અવ્યવહિત રીતે પર હોય તેને કરવામાં આવે છે ll૧/૧/૬ (એ સૂત્રોનું) ઉદાહરણ શું છે? 20 મિન્નિતિ નિર્દિષ્ટ પૂર્વચા નું તો દૃો ચાિ છે, જેથી ધ્યત્ર મખ્વત્ર (સિદ્ધ થાય છે) આ તસ્માદિત્યુત્તરચા નું વન્તપસોડા તા છે જેથી) દીપમ્ અન્તરીપમ્ સમીપમ્ (સિદ્ધ થાય છે).
207 ટૂંકમાં સત્ર રહણનાં જે અન્ય પ્રયોજનો કહ્યાં તે સર્વનું પ્રત્યાખ્યાન કરવામાં આવ્યું છે અને સૂત્રમાં તેનું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી જ સમગ્ર અભ્યાસનો લોપ થશે એમ સમજાય છે. પરિણામે માત્ર સોપો. એ સૂત્ર પણ નાનર્થ પરિભાષાનું પ્રયોજન નથી. આમ એ પરિભાષાના સમર્થનમાં જેટલાં પ્રયોજન એક પછી એક રજુ કર્યા તેનું પ્રત્યાખ્યાન થવાથી એ પરિભાષાનું જ પ્રત્યાખ્યાન થાય છે, કારણ કે તેનું કોઇ પ્રયોજન નથી. 208 આગળ (વા.૧ને અંતે) વિજ્ઞાનાત્કિંદમા એમ કહ્યું છે તેનું પ્રત્યાખ્યાન નથી કર્યું તેથી પ્રસ્તુત વા (૭) માં વા એમ કહ્યું છે, એટલે કે તેના વિકલ્પ રૂપે આ વાર્તિક મૂકી છે. 209 નૌઃ રતિ મયમ્ શાહ જેવાં સ્થળે રાતિ શબ્દ છે તે નો ( ) એ શબ્દસ્વરૂપ બતાવે છે તેમ અહીં તરિમન્નિતિ માં પણ રતિ શબ્દ તરિમન (ન્મ ન્ ૬ ૬) એ શબ્દ સ્વરૂપ જ બતાવે છે કે તેનો અર્થ બતાવે છે તે જાણવા માટે પ્રશ્ન કર્યો છે. જો શબ્દસ્વરૂપ જ દર્શાવતો હોય તો તમિન્ના ૨ યુગ્મવિમા અને તમાછો નઃ પુતિ જેવાં સૂત્રો કે જયાં તમિન્ અને તમન્ એ શબ્દ સ્વરૂપોનું સાક્ષાત્ ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે ત્યાં જ આ પરિભાષા લાગુ પડશે. ટૂંકમાં અહીં 4 d રાક્યા પ્રમાણે તમિન અને તમતું એ શબ્દસ્વરૂપોનું સાક્ષાત્ ગ્રહણ કરવાનું નથી, પરંતુ તેમના સપ્તમી અને પંચમી એ અર્થનું ગ્રહણ કરવાનું છે તેથી તેમનું એટલે સત્રમાં જેનો સપ્તમી વિભક્તિ દ્વારા નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય તે અને તમન્ એટલે સૂત્રમાં જેનો પંચમી વિભક્તિ દ્વારા
૫૭૨
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
