________________
यस्याचामादिग्रहणं कर्तव्यम् ॥ एवं तहनुवर्तते। कथं त्वात्पुत्रा इति। संबन्धमनुवर्तिष्यते। वृद्धिर्यस्याचामादिस्तद् वृद्धम्। त्यदादीनि च वृद्धसंज्ञानि भवन्ति । वृद्धिर्यस्याचामादिस्तद् वृद्धम् एङ् प्राचां देशे। यस्याचामादिग्रहणमनुवर्तते वृद्धिग्रहणं निवृत्तम्। तद्यथा। कश्चित्कान्तारे समुपस्थिते सार्थमुपादत्ते। स यदा निष्कान्तारीभूतो भवति तदा सार्थ जहाति ॥ एङ् प्राचां देशे ॥११॥७५॥ માં વાવામાઃિ એ (પદો) મૂકવાં પડશે 17 તો પછી (એની) અનુવૃત્તિ થાય છે એમ કહીશું). તો ત્વપુત્રા, મન્દુિત્રાઃ એ કેવી રીતે (થશે) ? સંબંધને અનુસરશે18 (એટલે કે પ્રથમ) વૃદિર્યાવાસ્તિત્ વૃદ્રમ્ (એ સૂત્ર) પછી (વિનિ જા એ સૂત્રમાં પૂર્વસૂત્ર વૃદિર્યચારવામાસ્તિત્ વૃઢમ્ ની અનુવૃત્તિ થતાં) નિ વૃદ્ધસંજ્ઞાનિ મન્તિા (ટૂ વગેરેની પણ વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે એમ અર્થ સમજાશે).(પછી) ઇન્દુ પ્રજા હેરો (એ સૂત્રમાં (પૂર્વ સૂત્રમાં) થવામાઃિ એ પદો લીધાં છે તેની અનુવૃત્તિ થાય છે, (પણ તેમાં જી. વૃદિઃ (શબ્દ અનવૃત્તિથી આવ્યો છે તે) ની (અહીં ) નિવૃત્તિ થાય છે, તે એ રીતે કે કોઇ (માણસ) ભયાનક વન પાસે આવતાં વણઝારનો સાથ લે છે અને (તે) ભયંકર વનમાંથી બહાર નીકળી ગયા પછી તેનો ત્યાગ કરે છે પૂર્વદેશવાસીઓના દેશવાચી શબ્દમાં આદિ (બ) ક્ (, મ હોય તો તેની વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે ||૧/૧૭પા
ત્યાદ્રિ આદિ હોય એમ યોજી શકાય તેમ નથી, કારણ કે ત્યાદ્રિ એ ગર્ નથી પરિણામે તેનું અર્ વર્ગોમાંથી નિર્ધારણ કરવું શક્ય નથી.
416વીય, મતીયઃ માં મુખ્યત્, અમરૈ તવ મમ્મ મ મમ્ એ અર્થમાં વૃદ્ધા થી -પુષ્મ/મમદ્ ઇ--પ્રત્યયોત્તર૦ --વૈદ્ /મદ્ (ર)-તૃતીયા, મહીઃ થયા છે. જો પ્રસ્તુત સૂત્રમાં વસ્યાવામાદ્રિ ની અનુવૃત્તિ થાય તો ત્વીય , મીર માં ચર્ વગેરે આદિમાં નથી પરંતુ તે કેવળ ત્ય છે તેથી સૂત્ર લાગુ નહીં પડે તેથી વૃદ્ધ સંજ્ઞા ન થતાં ઇષ્ટ રૂપ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે.
? પ્રસ્તુત સૂત્રમાં વાવામાદ્ધિની અનુવૃત્તિ નથી થતી એમ સ્વીકારવામાં આવે તો પણ પ્રશ્ન ઉકલતો નથી, કારણ કે પર સૂત્ર ક્ પ્રવાન્ડ માં વાવામાતિની અનુવૃત્તિ થાય તો જ સૂત્રનો ઉચિત અર્થ થઇ શકે. ત્યાં સામ્ અને દ્વિઃ બન્ને સાર્થક રીતે સંબંધ ધરાવે છે. યથાવામાદ્રિ પર્ વગેરે યોજના જરૂરી છે અન્યથા વૃદ્ધ સંજ્ઞા ન થઇ શકે. તેથી જો પૂર્વ સૂત્રમાં એ પદોની અનુવૃત્તિ ન થાય તો હું પામ્ સૂત્રમાં ચર્ચાવામાં એમ કહેવું પડશે તેમ કરવાથી ગૌરવ થાય છે તેથી અનુવૃત્તિ થાય છે તેમ કહેવું વધારે ઉચિત છે. 418 અનુવૃત્તિ થાય છે એમ કહો તો પણ આગળ જે દોષ બતાવ્યા તે ઊભા જ રહેશે. તેના ઉત્તરમાં કહે છે સંવૈધમનુર્તિષ્યતે” અર્થાત્ પૂર્વ સૂત્રમાંનાં પદોની અનુવૃત્તિ થાય તો પણ એ પદો પરસ્પરના સંબંધને અનુસરશે, એટલે કે વૃદ્ધિ એ પદની સાથે સંબદ્ધ પામ્ એ પદ એ સંબંધને ત્યજી નહીં દે, તેને અનુસરશે. તેથી વૃદિરમાદ્ધિઃ એમ લઇ શકાશે, પરંતુ ત્યાવીનિ માં એ પદો સાર્થક રીતે યોજી શકાય તેમ નથી, કારણ કે ત્યમ્ વગેરે અન્ ના સમાનજાતીય નથી તેથી તેને મવામાવિવૃદ્ધિઃ એ પદો સાથે તેનો સંબંધ ન થઇ શકે. પરંતુ અત્ પ્રવાન્ડ માં અનુવૃત્તિ થશે ત્યાં ગવાદ્રિઃ હું એમ યોજી શકાય છે. પૂર્વ સૂત્રમાં સ્વરિત કરેલ છે તેથી અનુવૃત્તિ થશે અને તેની પર સૂત્રમાં જરૂર છે પણ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં યોજી શકાય તેમ ન હોવાથી સૂત્રોની યોજના આ પ્રમાણે થશેઃ વૃર્વિચાવામાવિસ્ત૬વૃદ્ધમ્ પછી વનિ જા અર્થાત્ ત્યાદ્રિ વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે (અહીં અનુવૃત્તિથી આવેલ વૃર્થિસ્થાનમસ્તિત્ વૃદમ્ એ શબ્દો અલિપ્ત રહેશે). ત્યાર પછી પ્રદ્ ગાવા ફેરો એ સૂત્ર (સ્ વૃદ્ધિ નથી તેથી વૃદ્ધિ ની નિવૃત્તિ થઈને ચાવામાઃિ ની અનુવૃત્તિ થશે) તેથી પદ્ વેચાવામાસ્તિત્ વૃY એમ વાક્યર્થ સિદ્ધ થશે. 419 ભાગકાર દૃષ્ટાન્ત દ્વારા આ બાબતને સ્પષ્ટ સમજાવે છે. કોઈ માણસ પોતે એકલો જ મુસાફરી કરતો હોય ત્યાં માર્ગમાં ઘોર વન આવે તો તે સલામતિ ખાતર સાથ શોધે છે અને રસ્તે જતી વણઝારમાં જોડાઈ જાય છે, પરંતુ જયારે તે વ્યકિત એ ઘાડા વનને સંઘની સંગાથમાં પાર કરી લે ત્યારે તે સંઘ છોડીને એકલો આગળ વધે છે. તે પ્રમાણે પૂર્વ સૂત્રમાંનો વૃદ્ધિ શબ્દ ચાવીનિ જા માં વચારવામાઃિ એ શબ્દોની સાથે અનુવૃત્ત થાય છે પરંતુ તે પછી તેની નિવૃત્તિ થાય છે અર્થાત્ પર સૂત્ર રત્ કાવા ફેરા માં યાયમઃિ એ શબ્દોની સાથે તેની અનુવૃત્તિ થતી નથી.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
