________________
द्वन्द्वेऽन्त्यस्य लुमता लुप्ते प्रत्ययलक्षणं न भवतीति वक्तव्यम्। वाक्स्रक्त्वचम्।
इह अभूवन्निति प्रत्ययलक्षणेन जुस्भावः प्राप्नोति।
सिच उसोऽप्रसङ्ग आकारप्रकरणात् ॥८॥ सिच उसोऽप्रसङ्गः। किं कारणम्। आकारप्रकरणात्। आतः इत्येतन्नियमार्थ भविष्यति। आत एव च सिज्लुगन्तानान्यस्मात्सिज्लुगन्तादिति ॥ इह युष्मत्पुत्रो ददाति इत्यस्मत्पुत्रददातीत्यत्र प्रत्ययलक्षणेन युष्मदस्मदोः षष्ठचितुर्थीद्वितीयास्थयोर्वाम्नावौ इति वाम्नावादयः प्राप्नुवन्ति।
દ% (સમાસ) માં અન્ય (પદના પ્રત્યય) નો સુમન્ત (સંજ્ઞક) થી લોપ થયો હોય ત્યારે પ્રત્યયલક્ષણ નથી થતું એમ કહેવું જોઇએ. જેથી વાવઢવત્વમ્ (સિદ્ધ થાય). આ અમૂવન માં પ્રત્યયલક્ષણથી (શિનો) ખુન આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. ઇ.
સિન્ નો સન્ થવાનો પ્રસંગ નથી, કારણ કે મા-કારનો સંદર્ભ છે પાટા
સિજૂ નો હજૂ થવાનો પ્રસંગ નથી આવતો. શા કારણે ?કારણ કે મા-કારનો સંદર્ભ છે ..(માતઃ એ સૂત્રમાં) માતઃ એમ જ કહ્યું છે) તે સિદ્ નો જેની પછી ન થયો હોય તેવા મા-કારાન્ત (ધાતુઓ) પછી (જૂ થાય છે, પરંતુ) જેની પછી સિ નો સુન્ન થયો હોય તેવા અન્ય (મા-કારાન્ત સિવાયના ધાતુઓ) પછી (૩ન્) થતો નથી” એ નિયમ માટે થશે.આ રતિ પુખત્યુત્રો રિા રતિ રમત્યુત્તો લતિા માં પ્રત્યયલક્ષણથી જુવો ગષ્ઠી તુતીયાણાવા (ષષ્ઠી, ચતુર્થી અને દ્વિતીયા અને હોય ત્યારે પુખ અને ગમ ના અનુક્રમે રામ, નૈ આદેશ થાયછે) એ સૂત્ર) પ્રમાણે વાન, નૈ (આદેશ) થવાનો પ્રસંગ આવે છે.
14મ્ ના સુત્રી.પુ.એ.વ.માં મ્ સિદ્ સિ એ સ્થિતિમાં નાતિચામુખ્ય થી પરસ્મપદમાં સિ નો સુન્ન થાય છે. અહીં પ્રત્યયલક્ષણ થાય તો સિન્ પર છે તેમ સમજાશે તેથી સિનવ્યસ્તવિખ્યિા થી શિ નો ગુન્ આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ અહીં દલીલ છે. Iઇસિનખ્યd૦ (૩-૪-૧૦૯) પછી માતઃ (૩-૪-૧૧૦) સૂત્ર છે. તદનુસાર સિન્ અને મા-કારાન્ત ધાતુઓની પર થતા શિ નો ગુન્ થાય છે. જો કે સિન્ અને મા-કારાન્ત ધાતુ બન્ને એક સાથે અનન્તર પૂર્વ ન હોઈ શકે, પરંતુ સિદ્ સુ થયા પછી પ્રત્યયલક્ષણથી સિદ્ અનન્તર પૂર્વ થશે અને પ્રત્યક્ષશ્રવણ થવાથી મા-કાર અનન્તર પૂર્વ થશે. આમ મા-કારશ્રવણ થતું હોય ત્યાં જ (દા.ત.મહુ
વધુ માં) સુન્ન થશે, પરંતુ અમૂવન માં નહીં થાય, કારણ કે ત્યાં મા નું શ્રવણ નથી અને પૂર્વ સૂત્રથી સિદ્ધ થતા નુકૂ ની બાબતમાં માતા દ્વારા નિયમ કરવામાં આવે છે કે સિદ્ સુફ્ફ થયો હોય તેવા આકારાન્ત ધાતુ પછી આવતા ફિ નો ગુન્ન થાય છે. માતઃ પ્રરણાત્ એટલે મા-કાર નો નિયમ માટે પ્રસ્તાવ કર્યો છે તેથી, અર્થાત્ માતઃ એમ કહ્યું છે તેથી અથવા તો માતઃા સૂત્રમાં સિદ્ અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી (પ્ર,ઉ) 15% ગુલામો પ્રમાણે પુત્, મત્ જયારે અન્ય પદની પછી આવ્યા હોય અને તે ષષ્ઠી, ચતુર્થી અને દ્ધિતીયામાં રહેલ હોય ત્યારે તેમને સ્થાને દ્ધિ.વ. માં અનુક્રમે વાન, નૌ આદેશ થાય છે. શંકાકાર કહે છે કે રતિ યુપ્રત્યુત્રો તતિા વગેરેમાં પણ ષષ્ઠીસમાસ
५५७
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
