________________
एवं तर्हि सिद्धे सति यच्शित्सर्वस्येत्याह तज्ज्ञापयत्याचार्योऽस्त्येषा परिभाषा नानुबन्धकतमनेकाल्त्वं भवतीति। किमेतस्य ज्ञापने प्रयोजनम्। तत्रासरूपसर्वादेशदाप्प्रतिषेधेषु पृथक्त्वनिर्देशोऽनाकारान्तत्वादित्युक्तं तन्न वक्तव्यं भवतीति ॥ इति श्रीमद्भगवत्पतञ्जलिविरचितव्याकरणमहाभाष्ये प्रथमाध्यायप्रथमपादस्य गुर्जरभाषानुवादस्य तरलाटीकायां सप्तममाह्निकम् ॥७॥
આ આ રીતે (સર્વાદેશ) સિદ્ધ થાય છે છતાં (સૂત્રકારે) રાત્સર્વએ એમ (કહ્યું)છે તે ઉપરથી આચાર્ય જ્ઞાપન કરે છે કે અનુબન્ધને કારણે પ્રત્યય અને બનતો નથી.269 એનું જ્ઞાપન કરવાનું શું પ્રયોજન? (પ્રયોજન એ કે તેમ કરવાથી મનપસર્વવિદ્વિતિષ પૃથર્વીનરોડનારા -તંત્વાન્ એમ (વાર્તિકદારા) જે કહ્યું છે તે કહેવું ન પડે.270
इति श्रीमद्भगवत्पतञ्जलिविरचितव्याकरणमहाभाष्ये प्रथमाध्यायप्रथमपादस्य गुर्जरभाषानुवादस्य तरलाटीकायां सप्तममाह्निकम् ॥७॥
પ્રમાણે થાય છે. મહૂ અને ૪. એ બન્નેમાં મૂળ પ્રત્યય માં છે એટલે કે તે સમાન રૂપ છે પરંતુ તેમને લાગેલા અનુબંધને કારણે તે અસમાન ( ૫) લાગે છે તેથી વાડસપોડત્રિયમ્ પ્રમાણે વિકલ્પ થવાનો પ્રસંગ આવે. 269 પરંતુ નાનુવધતનેત્વિમ્ (અનુબંધને કારણે આદેશ વગેરે અનેકાન્ થતા નથી.) એ પરિભાષા દ્વારા સૂચવાય છે કે અનુબંધને ન્ ગણવામાં આવતા નથી. તેથી જ અનુબંધને કારણે થતાં ગુણ-વૃદ્ધિ અથવા તેમનો નિષેધ જેવાં કાર્યો કરવાનાં હોય ત્યાં નત્વિથી એમ કહીને સ્થાનિવદ્ભાવનો જે નિષેધ કર્યો છે તે લાગુ પડતો નથી. એમ ન હોય તો સમાનપૂર્વે પ્રમાણે વત્વા ને સ્થાને જે (ચ) થાય છે તે ત્િન થાત.નોધઃ અનુબંધનો લોપ કરવાથી સ્થાની અનુબંધ રહિત જ થશે, પરંતુ તેથી તે સ્થાનીનો અવયવ નથી થતો એમ નથી, કારણ કે સૂત્રમાં જેનું સ્થાનષષ્ઠી સાથે ઉચ્ચારણ કરવામાં આવ્યું હોય તેને સ્થાની કહેવામાં આવે છે અને કાર ષષ્ઠીનિર્દિષ્ટનો અવયવ છે તેથી તે પણ સ્થાનીનો અવયવ જ છે. નહીં તો મહીલૂ જેવામાં ૮ ટિા પ્રમાણે દીર્ઘ ન થાત. આ વાત આગળના સૂત્રમાં સ્પષ્ટ થશે. 27 જ્ઞાપનનાં પ્રયોજન દર્શાવતાં ભાષ્યકારે ત્રણ દોષ બતાવ્યા છે. આ પરિભાષા હોય તો તે દોષોને નિવારી શકાય. (૧)ગરપ૦ જયાં જ થતો હોય ત્યાં જ થવાનો પ્રસંગ આવશે.(૨) સદ્વિરા સર્વાદશ થાય છે ત્યાં વિવ મૌતા જવામાં સદિશ થવાનો પ્રસંગ આવશે. એટલે કે હિ પ્રાતિપદિકના અન્યનો સૌ થવાને બદલે સર્વાદશ થવા જશે, (૩) અનીવારન્તિત્વતિ-(ાતિય) --રાધધ્વા એ સૂત્ર પ્રમાણે થતી સંજ્ઞામાં તાપૂ અને સૈન્ ને એમ કહીને સંજ્ઞાનો પ્રતિષેધ કર્યો છે ત્યાં હા ની સાથે તૈમ્ નું પૃથક ગ્રહણ કરવું પડશે, કારણ કે સૈન્ ધાતુ ગા-કારાન્ત નથી. અનુબંધ અનેકાન્ત હોય તો જ્ઞાપન આવશ્યક નથી, પરંતુ જો તેને એકાન્ત ગણવામાં આવે તો જ્ઞાપન જરૂરી છે એ જ મુખ્ય પક્ષ છે (ના.)
इति श्रीभगवत्पतञ्जलिविरचितव्याकरणमहाभाष्यस्य प्रथमाध्यायस्य प्रथमपादे सप्तममाह्निकस्य तरला नाम टीका समाप्ता ॥७॥
કરર
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
