________________
यतो न लघीयः। कुत एतत् । लघ्वर्थ हि संज्ञाकरणम्। तत्र महत्याः संज्ञायाः करणे एतत्प्रयोजनमुभयोः संज्ञा यथा विज्ञायेत नेति च वेति च। तत्र या तावदप्राप्ते विभाषा तत्र प्रतिषेध्यं नास्तीति कत्वा वेत्यनेन विकल्पो भविष्यति। या हि प्राप्ते विभाषा तत्रोभयमुप -स्थितं भवति नेति वेति। तत्र नेत्यनेन प्रतिषिद्धे वेत्यनेन विकल्पो भविष्यति॥ एवमपि-- विधिप्रतिषेधयोयुगपद्वचनानुपपत्तिः ॥१०॥ विधिप्रतिषेधयोर्युगपद्वचनं नोपपद्यते। शुशाव शुशुवतुः शुशुवुः। शिश्वाय शिश्वियतुः शिश्वियुः। किं कारणम् । भवतीति चेन्न प्रतिषेधः॥१॥ भवतीति चेत्प्रतिषेधो न प्राप्नोति ।
નેતિ ચેન્ન વિધિઃ રર .
એવી હોવી જોઇએ કે જેનાથી ટૂંકું કંઈ ન હોય. તે શા ઉપરથી ? કારણ કે સંજ્ઞા લાઘવ માટે કરવામાં આવે છે. તેમ છતાં) લાંબી સંજ્ઞા કરવાનું એ પ્રયોજન છે કે તેથી સમજાય કે “ન (અર્થાત્ નિષેધ) અને વા (અર્થાત્ વિકલ્પ) ' એમ બન્નેની (વિભાષા) સંજ્ઞા થાય. તેમ હોવાથી જે અપ્રાપ્ત વિભાષા છે તેમાં પ્રતિષેધ કરવા યોગ્ય કંઇ નથી તે કારણે ત્યાં વા ના. અર્થદ્વારા વિકલ્પ થશે.પણ જે પ્રાપ્ત વિભાષા છે ત્યાં ન અર્થાત્ નિષેધ અને વા અર્થાત્ વિકલ્પ એ બન્ને ઉપસ્થિત થાય છે. ત્યાં જ એ (શબ્દ) થી નિષેધ થયા પછી વા એ (શબ્દ) થી વિકલ્પ થશે.એમ છતાં પણ--
વિધિ અને પ્રતિષેધ એકીસાથે કહેવા તે યોગ્ય નથી૦ ||૧માં
વિધિ અને પ્રતિષધ બન્નેને એક સાથે કહેવામાં આવે તે યોગ્ય નથી,(તેથી) મુરાવિ રાજીવતુઃ ગુરૂ વિશ્વા શિ%િચતુઃ વિશ્વઘુ (સિદ્ધ નહીં થાય). શા માટે ?
‘થાય છે” એમ કહો તો પ્રતિષેધ નહીં થાય ૧૧ ‘( વિધિ પ્રમાણે કાર્ય) થાય છે” એમ કહેવામાં આવે તો પ્રતિષેધ લાગુ નહીં પડે. (અને)
‘નથી થતું એમ કહો ૪ તો વિધિ (સિદ્ધ) નહીં થાય.૧ર
नेति चेद्विधिन सिध्यति ॥ सिद्धं तु पूर्वस्योत्तरेण बाधितत्वात् ॥१३॥
270 ન અને વા એ પરસ્પર વિરુદ્ધ અર્થના નિપાત છે છતાં તેમની વિમા એમ એક જ સંજ્ઞા કરી છે તેથી આ પ્રમાણે દલીલ કરી છે.શું કાકારને ખ્યાલ નથી કે વિમાથી એ સંજ્ઞાના ન અને વા એ બે સંજ્ઞીઓની એક સાથે (યુપત્) ઉપસ્થિતિ થતી નથી પણ વારાફરતી મોપચાન) થાય છે તેથી કહે છે કે આ બેની એક જ સંજ્ઞા કરી છે પણ વિભાષા પ્રદેશોમાં એ જયારે એકીસાથે આવે ત્યારે બન્ને પરસ્પર વિરુદ્ધ હોવાથી ભાવ (વિધિ) અને અભાવ (પ્રતિષધ) નું સાથોસાથ વિધાન કરવું શક્ય નથી, તેથી %િ નાં ત્િન વૈકલ્પિક રૂપો શક્ય નહીં બને, એટલે કે પિત્ અને વિત્ બન્નેમાં જે સંપ્રસારણયુક્ત અને સંપ્રસારણરહિત રૂપો પ્રાપ્ત થાય છે તે નહીં થાય. 271 ‘કાર્ય થાય છે એમ જો કહેવામાં આવે તો તે નથી થતું એમ તો દેખીતી રીતે ન જ કહેવાય, કારણ કે એક જ શ્વાસે બન્ને વિરુદ્ધ વસ્તુઓ ન જ કહી શકાય. પરિણામે પ્રતિષેધ નહીં થાય. એમ શંકાકારની દલીલ છે. 272 ‘કાર્ય નથી થતું’ એમ કહેવામાં આવે તો સાથોસાથ ‘કાર્ય થાય છે એમ કહેવું તે યોગ્ય નથી. એ તો વધતોવ્યાઘાત થયો. અને જો એમ હોય તો વિધિ નહીં થાય. એમ શંકાકારની દલીલ છે.
३१९
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
