________________
यदयं यासुटो डिवचन शास्ति तज्ज्ञापयत्याचार्यों न डिदादेशा डितो भवन्तीति। यद्येतज्ज्ञाप्यते कथं नित्यं डितः। इतश्च । इति। डितो यत्कार्य तद्भवति ङिति यत्कार्य तन्न भवतीति। किं वक्तव्यमेतत् । न हि । कथमनुच्यमान गस्यते। यासुट एव डिद्वचनात्। अपर्याप्तश्चैव हि यासुट समुदायस्य ङित्त्वे ङित चैन करोति। तस्यैतत्प्रयोजन ङितो यत्कार्य तद्यथा स्यात् । डिति यत्कार्य तन्मा भूदिति ॥ હીદીવીટામ્ ૨ ૨ દા
એમણે વાસુત્ (ચાલુ વરશ્નકૂવા દિશા ને એ સૂત્ર દ્વારા સિદ્ ને થતા વાસુદું આગમને ) હિન્ કહ્યો છે તે ઉપરથી આચાર્ય સૂચવે છે કે હિન્ ના આદેશો હિ લેતા નથી. જો આ રીતે સૂચવવામાં આવતું હોય તો નિત્ય ડિતઃા (પ્રમાણે માવાન વેમ) અને ફુતા પ્રમાણે મપત્ અને શ્વેત્ કેવી રીતે થશે? “ (તેનો અર્થ એટલો જ કે) હિ ને જે કાર્ય થાય છે તે તેના આદેશને પણ થાય છે પરંતુ હિન્ પાછળ આવ્યો હોય ત્યારે જે કાર્ય થવું જોઇએ તે કાર્ય (આદેશ પાછળ આવતાં) નથી થતું. “ તો એ કહેવું પડશે? ના રે. તો પછી કહ્યા વિના શી રીતે સમજાશે? વાસુ જ હિનૂ કહ્યો છે તે ઉપરથી (સમજાશે). યાસુદ્દે તો સમગ્ર સમુદાયને હિત્ કરવાને સમર્થ નથી જ” છતાં તેને હિન્દુ કર્યો છે તેનું પ્રયોજન એટલું જ કે હિન્દુ ને જે કાર્ય થાય તે વાસુદ્દે ને પણ થઇ શકે, પરંતુ હિન્ પાછળ. આવ્યો હોય ત્યારે જે કાર્ય થાય તે વાસુદ્દે પાછળ આવ્યો હોય ત્યારે ન થાય. લીધી ધાતુને, તેવી ધાતુને અને ડું આગમને ગુણવૃદ્ધિ થતાં નથી ||૧/૧૬l.
કિસ્ ૪-કારમાં પરસ્મપદમાં લાગતો યાસુદ્દે એ દિત આગમ આઘાવયવ થવાથી થામ છે એ ન્યાયે હિનૂ થઇ જાય છે તેથી યાકુ પરમૈપપુ દિશા માં તેને હિન્દુ કહ્યો છે તે નિરર્થક થઇને જ્ઞાપન કરે છે કે હિન્ ના આદેશ ત્િ હોતા નથી. વાસ્તવમાં ચાતુર્ ને હિન્દુ કર્યો છે તો પણ આગમના હિત્ત્વ નો કશો ઉપયોગ નથી તેથી આગમ યુક્ત હિરા રૂ૫ સમગ્ર સમુદાય હિન્ થાય છે, હિત્ ના આદેશ હિત્ થતા હોત તો આ સૂત્રમાં કરેલું હિત્ત્વ નિરર્થક થઇને ઉપર કહ્યા પ્રમાણે જ્ઞાપન કરે છે એમ સ્વીકારી શકાય. બીજી રીતે કહીએ તો ચાલુ હિમ્ નો આગમ હોવાથી તેના ભાગરૂપ છે તેથી સ્થાનિવભાવથી તેનું હિત્ત્વ સિદ્ધ થશે પરંતુ આચાર્ય જાણે છે કે સ્થાનિવભાવથી ડિત્ત્વ સિદ્ધ થતું નથી તેથી તેમણે વાસુ હિ કર્યો છે 65 શંકાકારની દલીલ આ પ્રમાણે છે ઃ સૂત્રકારે વાસુદ્દે આગમને હિન્દુ કહ્યો છે તે દ્વારા ડિત્ ના આદેશ હિત્ નથી હોતા એમ શાપન થતું હોય તો ડિસ્ -કાર કિમ્ ના આદેશો વત્ , મ , તિ વગેરે હિન્દુ નહીં થાય પરિણામે મવેમ એ રૂપમાં નિત્ય હિતઃા પ્રમાણે સ-કાર લોપ નહીં થઇ શકે તેથી નિત્ય હિત વગેરે સૂત્રો અનવકાશ થશે.. 66 વાસુદ્ ને હિન્દુ કર્યો છે તેને કારણે સ્થાનીનું પોતાનું હિત્ત્વ નષ્ટ થતું નથી તેથી તો માત્ર એટલું જ સૂચવાય છે કે ડિત્ પૂર્વે જે કાર્ય પ્રાપ્ત થાય છે તે સ્થાનિવભાવથી ડિસ્ થએલા 8-કારના આદેશ પૂર્વે નથી થતું. દા.ત. ટસ્ એ હિતુ ત્ર-કાર છે તેનો આદેશ મિર્ () પિન્ન હોવા છતાં સ્થાનિવભાવથી હિન્દુ થશે. તેથી ચિ ધાતુના પ્ર.પુ.
એ.વ.માં મનુ મિપૂ-વિનુ અમ્ એ સ્થિતિમાં સાર્વધાતુર્વ પ્રમાણે ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે તેનો વિડતિ થી નિષેધ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે મિન્ એ પિત હોવા છતાં સ્થાનિવર્ભાવથી ડિ થવા જશે. પરંતુ ટિસ્ પૂર્વે જે કોઇ કાર્ય પ્રાપ્ત થાય તો તે હિન્ ના આદેશ પૂર્વે થતું નથી માટે ગુણનો નિષેધ ન થતાં મનવમ્ એ રૂપ સિદ્ધ
થશે.
67 કે, અહીં સુ ધૈવ હિ વાણુ વગેરે પાઠાન્તર નોંધે છે. તદનુસાર અનુવાદ આમ થશે : સમગ્ર સમુદાયને હિન્દુ બનાવવા માટે તદ્દન પૂરતો છે (અર્થાત્ અવયવભૂત યાકુ ને હિન્ કરવાથી તેનાથી વિશિષ્ટ સમુદાય પણ હિન્દુ થશે).અહીં હિત જૈન તિા દ્વારા સમુદાયનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે તેમ કૈ. સૂચવે છે.
१४८
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
