________________
प्रनिमिनोति प्रनिमीनाति अत्रापि प्राप्नोति। अथाक्रियमाणेऽपि प्रकृतिग्रहण इह कस्मान्न भवति प्रनिमाता प्रनिमातुम् प्रनिमातव्यमिति। आकारान्तस्य ङितो ग्रहणं विज्ञास्यते। यथैव तयक्रियमाणे प्रकृतिग्रहणे आकारान्तस्य ङितो ग्रहणं विज्ञायत एवं क्रियमाणे ऽपि प्रकृतिग्रहण आकारान्तस्य ङितो ग्रहणं विज्ञास्यते॥ विकृतार्थेन चापि नार्थः। दोष एवैतस्याः परिभाषाया लक्षणप्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्येवेति गामादाग्रहणेष्वविशेष इति ॥ समानशद्वप्रतिषेधः ॥२॥ નિમિતિ નિમીનતિ વગેરેમાં તન નો ) કેમ નથી થતો? 1 તો પછી પ્રતિ શબ્દનું ગ્રહણ ન કરવામાં આવે તો પછી આ નિર્માતા નિમમ નિમતિવ્યમ્ વગેરેમાં જીત્વ કેમ નથી થતું? જેને અને હિન્ મા-કાર આવ્યો હોય તેવા (મા એટલે કે માત્ર ધાતુનું સૂત્રમાં) ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું) છે તેમ સમજાશે. તો પછી પ્રકૃતિ શબ્દ (સૂત્રમાં) ન મૂકવામાં આવ્યો હોય ત્યારે જેમ હિશ્ન સાકાર જેને અન્તઆવ્યો હોય તેવા (મા એટલે કે માત્ ધાતુનું સૂત્રમાં) ગ્રહણ (કરવામાં આવ્યું) છે તેમ સમજાય છે તેમ પ્રતિ શબ્દ (સૂમાં) ન મૂકવામાં આવ્યો હોય તો પણ હિન્ મા-કાર જેને અને આવ્યો હોય તેવા (કા એટલે કે માત્ ધાતુનું સૂત્રમાં) ગ્રહણ(કરવામાં આવ્યું છે તેમ સમજાશે. વિકૃતને માટે પણ (સૂત્રમાં પ્રતિ શબ્દનું ગ્રહણ કરવાનો) અર્થ નથી, કારણ કે ક્ષતિજોયોઃ પ્રતિપોવા એ (પરિભાષા)માં દોષ આવે છે તેથી મલિકોમ્બવિરોષ એ (પરિભાષા કરવામાં આવી) છે.?
સમાન શબ્દોનો પ્રતિષેધ (કરવો જોઇએ) પરા
15 નિમિનોતિ માં સુમિન્ પ્રક્ષેપણે અર્થાત્ ફેકવું એ અર્થનો મિ (પ.ઉ.) ધાતુ છે અને પ્રનિમીનાતિ માં મીમ્ હિંસાયામ્ અર્થાત્ હિસાર્થક થી (૮.ઉ.) ધાતુ છે. આ ધાતુઓમાં મીનાતિમિનોતિડાં ચપ જા એ સૂત્ર પ્રમાણે માત્વ નું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તેથી જયાં ગુણ કે વૃદ્ધિ થતાં હોય તેવા સરિત્ પ્રત્યય પૂર્વે જૂ નો માં થાય છે. આમ મી અને નિ એ ધાતુ મારુતિ થાય છે તેથી ૯૦ સૂત્રમાં પ્રતિ શબ્દ મૂકવામાં આવે તો એ રૂપોમાં ગૂનો જૂ થઇને પ્રમિનતિ અને
મીનાતિ જેવાં અનિષ્ટ રૂપો થવાનો પ્રસંગ આવશે. 16 નિમાતા વગેરેમાં મા માને અર્થાત્ માવું,સમાવું એ અર્થનો મ ધાતુ છે. નેન માં જેમાં ધાતુનું ગ્રહણ કર્યું છે તે હિન્દુ છે અને તે દ્વારા માન્ મને અને મેન્ ગાલાને એ ધાતુઓ સૂચવાય છે ક્ષણપ્રતિજોયો. એ પરિભાષાને લીધે મીન્ અને મિન્ના આદેશોનું ગ્રહણ અટકાવી શકાય છે, પરંતુ એ પરિભાષાના અપવાદભૂત માનવાળેશ્ર્વવિરોષ. એ પરિભાષાને કારણે મા મને ન ગ્રહણ થતું અટકાવી શકાતું નથી તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જેમ નું ગ્રહણ કર્યું છે તેને હિત લેવાથી તે અટકાવી શકાશે. આ સૂત્રમાં મૂકેલ મા દ્વારા માત્ર અને મેન્ નું જ રહણ થાય છે, પરંતુ નિમ્, મીન્ કે મા (માને) એ ધાતુઓનું ગ્રહણ ન થાય એમ સૂત્રકાર ઇચ્છે છે, કારણ કે દત્તે જા અને માતરમ્ એ બે સૂત્રની ઉપેક્ષા કરીને પ્રસ્તુત સૂત્રમાં તેમણે પુનો પરનિપાત કરીને સૂચવ્યું છે કે આ સૂત્રને લાગે વળગે છે ત્યાં સુધી ઇચ્છાનુસાર વર્તવું શાસ્ત્રવચન પ્રમાણે નહીં. તેથી જેની ઇચ્છા હોય તેનું જ ગ્રહણ થાય છે. આમ ઇચ્છા અને લક્ષ્યને ધ્યાનમાં રાખીને મા અને મેન્ નું ગ્રહણ થશે અન્યનું નહીં (નાત્ર વવનાનુરોધેન પ્રવર્તિતવ્ય, માં તુ હૃતિ સૂજિતમ્ તેન રહ્યાનુોયાન્મમેહોને મવતીતિ ઘુમા તેથી જ ભાષ્યકારે ઇષ્ટિ કરી છેઃ મા તિ મોહમોન્યાસ.ભા.૬,પૃ.૬ ૨૬). Ti? ક્ષતિપવોપરિભાષા પ્રમાણે લક્ષણ દ્વારા મા-કારાન્ત બનતા હો, ટેટુ અને ઘેટું ધાતુઓનું સૂત્રદ્ધારા ગ્રહણ થતું નથી. પરંતુ તેના અપવાદ રામવિલાપ્રહ ને પ્રતાપે સૂત્રમાંનો ટ્રા અવિશિષ્ટ રીતે પ્રતિપદોક્ત તેમ જ લાક્ષણિક બન્નેનું ગ્રહણ કરે છે અને બન્નેનું ગ્રહણ થાય તો અહીં નિરyવન્યાને ન સાનુવન્યસ્થા અને ક્ષતિલોજી એ બે પરિભાષા ઉપસ્થિત થતી નથી. તેથી તો અને ઘેટુંબન્નેનું ગ્રહણ થઇ શકે છે.
૨૦૮ For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
