________________
કેટલાકને અર્થસિદ્ધિ isળ થાય છે બીજાને નથી થતી તેમ હવે કોઈ એક (વર્ણ) અર્થયુક્ત હોય તેથી કરીને બધા જ (વણ ) અર્થવાળા હોય તે શક્ય નથી અથવા કોઇ એક (વર્ણ) અર્થહીન હોય માટે બધા જ (વણ) અર્થહીન હોય તે પણ શક્ય નથી). તેમાં આપણે શું કરી શકીએ? એ તો સ્વાભાવિક છે કે જે ધાતુ, પ્રતિપદિક, પ્રત્યય અને નિપાત એક વર્ણના હોય તે અર્થયુક્ત છે તે સિવાયના (વર્ણ) અર્થરહિત , તો પછી વર્ષો અર્થયુક્ત હોવાની બાબતમાં આપે, ધાતુ, પ્રાતિપદિક, પ્રત્યય અને નિપાત એક વર્ણના હોય તો પણ અર્થત જોવામાં આવે છે, વર્ણવ્યત્યય થાય ત્યારે જુદો અર્થ સમજાય છે, વર્ણલોપ થાય તો (મૂળ) અર્થ સમજાતો નથી, તેમ જ વર્ણસમુદાય અર્થયુત હોય છે એમ કારણ દર્શાવ્યાં તે કેવી રીતે? સૂપઃ સૂપ ચૂપઃ એ તો ભિન્ન ભિન્ન અર્થ દર્શાવતા જુદા જુદા વર્ણસમુદાયો છે, કારણ કે જો વર્ણના ફેરફારને કારણે જુદો અર્થ સમજાતો હોય તો સૂપ શબ્દનો મોટા ભ પગનો અર્થ સૂપ માં હોત અને સૂપ નો અર્થ સૂપ માં, ફૂપ નો અર્થ ગૃપ માં અને ચૂપ નો અર્થ જૂ માં, સૂપ નો અર્થ ગૂપ માં અને ધૂપ નો અર્થ સૂપ માં હોત. પરંતુ ફૂપ માં સૂપ નું કે સૂપ માં જૂ૫ નું, અથવા સૂપ નું ધૂપ માં કે ધૂપ નું ફૂપ માં અથવા સૂપ નું ધૂપ માં કે સૂપ નું માં કંઈ પણ નથી તેથી અમે માનીએ છીએ કે એ જુદા જુદા અર્થ બતાવનારા ભિન્ન ભિન્ન વર્ણસમુદાયો હોય છે. इदं खल्वपि भवता वर्णानामर्थवत्ता ब्रुवता साधीयोऽनर्थकत्वं द्योतितम्। यो हि मन्यते यः कूपे कूपार्थः स ककारस्य यः सूपे सूपार्थः स सकारस्य यो यूपे यूपार्थः स यकारस्येत्यूपशब्दस्तस्यानर्थकः स्यात् ॥ तत्रेदमपरिहृतं संघतार्थत्त्वाच्चेति। एतस्यापि प्रातिपदिकसंज्ञायां परिहारं वक्ष्यति॥ अ इ उण ऋ लक् ए ओङ् ऐ औच् । प्रत्याहारेऽनुबन्धानां कथमज्ग्रहणेषु न। य एतेऽसू प्रत्याहारा अनुबन्धाः क्रियन्त एतेषामज्ग्रहणेषु ग्रहणं कस्मान्न भवति। किं च स्यात्। दधि णकारीयति मधु णकारीयतीतीको यणचि। इति यण प्रसज्येत ॥ आचारात् किमिदमाचारादिति। आचार्याणामुपचारात् नैतेष्वाचार्या अच्कार्याणि कृतवन्तः॥ વળી વર્ણી અર્થવાન છે એમ કહેતાં કહેતાં આપે વર્ણો અનર્થક છે એમ પણ સરસ રીતે સૂચવ્યું છે, કારણ કે જે માને છે કે સૂપ શબ્દમાં કૂવા રૂપી અર્થ છે તે -કારનો છે, સૂપ માં સૂપ રૂપી અર્થ છે તે સ-કારનો છે અને ચૂપ માં સ્તંભ રૂપી અર્થ છે તે ય-કારનો છે તેની દૃષ્ટિએ ૩૫ શબ્દ અર્થહીન થાય. તેમ તેવા છતાં વર્ણસમુદાય અર્થવાન હોય છે તેથી (વર્ષો અર્થયુક્ત છે) એ હેતુનો પરિહાર કરવામાં આવ્યો નથી. એનો પરિહાર પણ પ્રાતિપદિક સંજ્ઞાથી તેની ચર્ચા) માં (વાર્તિકકાર) કરશે. મ || ત્ર પ્રશ્નો
દર્શાવે છે અને તેમનું કાર્ય સિદ્ધ થાય છે તેથી ત્યાં વત્સન્નિધૌ ૦ એ ન્યાય અનુસાર તેમનો જુદો અર્થ કલ્પવાની જરૂર નથી.(ન
Nષયૂપનામન્વથોડા વિતા તતોર્થાન્તરવારિત્વે સંધતિથૈવ તે (વા.પ.બ.કા.) 159 અહીં મર્થ ઉપર શ્લેષ છે. સમનમાનાનાનામ્ સાથે મર્થ એટલે સંપત્તિ, ધન અને વર્ગ સાથે બર્થ એટલે માયનો, મતલબ. 10 : , સૂપ , ચૂપ વગેરેમાં શબ્દ સમાન છે. જો વણ અર્થયુક્ત હોય તો જ એ વર્ણસમુદાયનો અર્થ આ ત્રણે શબ્દોમાં ઊતરી આવે. પરંતુ તેમ જોવામાં આવતું નથી. તેથી સૂપ, સૂપ વગેરેમાં એક જ અર્થનો બોધ ન થતાં જે ભિન્ન અર્થ જોવામાં આવે છે તે વર્ણવ્યત્યય વગેરેને કારણે નહીં પરંતુ ભિન્ન વર્ણસમુદાયને પરિણામે થાય છે. એથી તો કપ શબ્દનો કોઈ અર્થ નથી થતો એમ સ્વીકારવા બરોબર થાય છે. 1ળા મર્થધાતુ એ સૂત્ર ઉપરના ભાષ્યમાં સંધાતાર્થ7ીતા એ દલીલનું ભાષ્યકારે આ રીતે ખંડન કર્યું છે સંધાતાર્થસ્વાતિ દ્ ટો દ્વતન ગુન ગુનોડર્થમાવઃ | અર્થાત્ જે કાર્યમાં અવયવ ઉપયોગી નથી થતો ત્યાં તેમનો સમુદાય ઉપયોગી થાય છે એમ જોવામાં આવે છે. દા.ત. ચક્ર, ધરી, ધૂંસરી જેવા રથના ભિન્ન ભિન્ન અવયવો સ્વતઃ ગમનક્રિયા કરવાને સમર્થ નથી, પરંતુ તેમના સમુદાય રૂ૫ રથ ગમનક્રિયા કરી શકે છે. તે જ રીતે સુરાના અંગભૂત વિવિધ ઘટકો માદક નથી હોતા પણ તેમનો સમુદાય મદજનક હોય છે. એ પ્રમાણે વર્ણસમુદાય પણ અર્થવાન છે, પરંતુ તેમાંનો પ્રત્યેક વર્ણ અનર્થક છે એમ જરૂર માની શકાય.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
