________________
પ્રવેશક
[ પ્રાચીન
પણ જે સમયથી આપણે આ ગ્રંથના વર્ણનને પ્રારંભ કરવાનો છે તે સમયે આર્યદેશમાં તે ઉપર જે વર્ણન કર્યું છે તે હીસાબેજ ગણત્રી લેવાતી હોઈ તે દેશની પ્રજાની ગણના પણ આર્યપ્રજમાં કરાતી હતી. ૬
એક પ્રદેશ તરીકે વર્ણવો હોય તો તેને પણ દીપક૫ (Indian Peninsula) કહી શકાય તેમ છે. આ બન્ને વિભાગો (ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતવર્ષ ) ભલે એકજ દેશના અંશ હોવા છતાં જે સમયે આપણા લેખનને પ્રારંભ કરવાને છે, તે સમયે તે સંસ્કૃતિમાં એક બીજાથી તદન ભિન્ન પડી જતા હતા, અને તેમાં સંસ્કૃતિની અપેક્ષાથી ઉત્તર વિભાગની પ્રજા વિશેષ આગળ વધેલ હોવાથી તેને આર્યપ્રજા તરીકે ઓળખાવાતી, અને તેની તુલનામાં દક્ષિણ વિભાગની પ્રજાને અનાર્યપ્રજા કહેવાતી. બાકી ખરી રીતે તે સકળ હિંદુસ્તાનને જ આર્યદેશ અને તેની પ્રજાને આર્યપ્રજા કહેવાનો રિવાજ વિશેષ પ્રચલિત હોવાથી તેની સર્વ પ્રજાને આર્યપ્રજાજ અને તે સિવાયની અન્યને અનાર્યપ્રજા કહેવાય અને તેમના દેશને અનાર્યદેશ કહી શકાય.
અત્યારે જેને આપણે બલુચીસ્તાન, અફગાનીસ્તાન તેમજ એશિઆઈ તુર્કસ્તાન અને ઇરાનના ઓમાન પ્રાંતે કહીએ છીએ તે સર્વ ભૂમિ, પૂર્વના સમયે જંબુદ્વીપના આર્ય દેશમાં સમાઈ જતી હોવાથી તેની પ્રજાની પણ આય પ્રજામાં જ ગણના કરવામાં આવતી; અને તેની પશ્ચિમને પ્રદેશ અસલના શાકદ્વીપમાં સમાતો હોવાથી તેની પ્રજાને અનાર્ય કહેવાતી.
દરેક દેશની પ્રજાની સંસ્કૃતિ, તે તે પ્રજાની ધાર્મિક રૂઢિઓ, પ્રથાઓ, અનુષ્ઠાન તેમજ
સામાજિક બંધને વ્યકુદરતને કાયદે વહારે તથા રહેણી કરણી અને તેને આર્ય ઈત્યાદિ પ્રવૃતિઓ સાથે સંસ્કૃતિ સાથે સંકલિત થયેલી હોય છે. સંબંધ વર્તમાનકાળે હિંદુસ્તાનમાં
જે જે ધાર્મિક વાડાઓ આપણે નિહાળીએ છીએ તે તે સર્વે અર્વાચીન સમયે ઉભવ્યા છે. બાકી જે સર્વથી પ્રાચીન છે તેમાં તે વેદ, જિન, બુદ્ધ અને ઇશુનાં પ્રરૂપેલાં દર્શને જ કહી શકાય તેમ છે; અને તેમાં પણ બુદ્ધની ઉત્પત્તિ ઈ. સ. પૂ. ની છડી સદીમાં અને ઈશુની, ઈ. સ. પૂ. ની પહેલી સદીમાં ગણાય છે એટલે જે સમય (ઈ. સ. પૂ. ૮ મી કે ૯ મી સદી)ને ઇતિહાસ આપણે આ ગ્રંથમાં આલેખવાનો પ્રારંભ કરવાનો છે તે વખતે તે કેવળ વૈદિક અને જૈન એમ બેજ દર્શને અસ્તિત્વ ધરાવતાં હતાં.
આર્યશાસ્ત્રમાં આ જગતને-વિશ્વને કુદરત
(૩) આર્યાવર્તન ભિન્નભિન્ન વિભાગની દષ્ટિથી આ સંબંધન આપી શકાય. ( સરખા નીચેની ટીકા (૪).
(૪) ઇતર પ્રદેશની સંસ્કૃતિની સાથે સરખામણીમાં આ (આર્ચ) સંબંધન વાપરી શકાય છે. (સરખા યોન અને યવન શબ્દની વ૫રાશ)
(૫) આ વિભાગ સંબંધી વિશેષ વર્ણન આગળ આવશે.
(૬) આ ઉપરથી સમજાશે કે વૈદિક મતની શ્રુતિ અને સ્મૃતિઓના કર્તાઓની જન્મભૂમિ પણ આર્યદેશમાં જ સમાઈ જતી હતી. જે વિશે આગળ ઉપર વર્ણન આવશે.
