________________
ભારતવર્ષ ]
એકછત્રી રાજ્ય
૩૮૫
કદંબ ક્ષત્રિય અ જમાવી બેઠા હતા, તેમને છતી લઈ તે ઉપર પોતાના ભાયાત-કાનંદ અને મૂળાનંદ જેવા સરદારો નીમ્યા. તે બાદ દક્ષિણ કાન, પાંડયા, ચોલા અને પલોને પણ નમાવીને આંધ્ર દેશમાં થઈ બિરાર અને મધ્ય પ્રાંતના રસ્તે છત મેળવતે તે સ્વદેશ પાછો આવી પહોંચ્યો. પાંડયા, ચોલા અને પલ્લવના મુલકમાં પિતાને પંજો બતાવ્યાબાદ, મગધમાં આવવાનો સહેલે રસ્તો તે કોઈને માટે કલિંગદેશ ચીરીને આવવા ને ગણાય. પણ તેના ઉપર તે ક્ષેમરાજનું શાસન જામી પડયું હતું, અને પોતે રાજધાનીથી ઘણું સમયથી બહાર નીકળી ગયો હતો એટલે સૈન્ય થાકીને લોથ થઈ ગયું હતું. તેમ મગધમાં દુષ્કાળ પડવાના સમાચાર આવી પહોંચ્યા હતા તેથી આંધ્રદેશ અને મધ્યપ્રાંતને લાંબો રસ્તો તેને ગ્રહણ કરે પડયો હતો. આથી કરીને એક વખત
આદરેલી પણ દૈવવશાત ત્યજી દેવી પડેલી કલિંગ ઉપરની છત ફરીને છોડી દેવાની તેને દેવીસંજોગેજ ફરજ પાડી હતી. એટલે ઉત્તર હિંદની માફક, દક્ષિણહિંદ ઉપર એકછત્રી રાજ્ય ચલાવવાની તેની મુરાદ મનમાં ને મનમાં જ રહી ગઈ હતી.
જેમ બીજા જીતેલા પ્રદેશમાં તેણે સૂબાઓ નીમ્યા હતા તેમ આ પ્રદેશ અને મધ્ય પ્રાંત માં પણ નીમવાની જરૂર પડી જ હતી. આ જગ્યાઓ ઉપર મહારથી ૯ નામના જે કેટલાક હોદ્દેદારો રાજા શ્રેણિકના સમયથી ચાલ્યા આવતા હતા તે દરજજાના અમલદારને નીમ્યા હતા. આ સર્વ હકીક્તને ઉપર પ્રમાણે જેમ
ઐતિહાસિક પુરાવાથી સમર્થન મળે છે તેમ સિક્કાઈ પુરાવાથી પણ ટેકે મળે છે. તેમજ સમ્રા2 ચંદ્રગુપ્ત જે પિતાના રાજય દરમ્યાન ગાદીત્યાગ કરીને દક્ષિણ હિંદમાં શ્રવણ બેલગલના તીર્થો
the province, which included the Western Deccan and the north of Mysore was ruled by the Nandis t€ al la 2913 તેમાં. નં. ૨ નં. ૯ તે બાજુ આવ્યાજ નથી. જ્યારે નં. ૩ થી ૮ ને માત્ર નામધારીજ થયા છે એટલે પછી બાકી નંદ નં. ૧ રહ્યો અને તેણેજ કુંતલ છતી લીધો ગણાય.
વળી પૃ. ૧૬૭ ઉપર લખેલ છે કે–નંદિવર્ધને અપરાંત અને કુંતલના દેશે જીતી લીધા હતા અને તેમ થતાં, તેનું રાજ્ય કે દક્ષિણમાં મહીસુર રાજ્યના સીમાડા સુધી લંબાયું હતું, વળી જુઓ સિક્કાના પરિકે ચુટુકાનંદ અને મૂળાનંદના સિક્કાનું વર્ણન King Nandivardhan conquered Aparanta and Kuntala extending his dominions, far south to the exkirts of Mysore ( vide coins of Mulu Nanda, Chudu Nanda).
૪૯
( ૩૮ ) આ સરદારે જે નંદિવર્ધન પછીના સમયે સ્વતંત્ર થઈ ગયા હતા તેનાં નામે છે. એટલે તેણે નીમ્યા તે દાજ સમજવાં, પણ વાચકને તે સરદારોની ઓળખ જલદી પડી જય, અને તેમને સમય તથા ઉત્પત્તિ જાણી શકાય માટે મેં અહીં ઉતાર્યા છે. પૃ. ૩૧૪ માં પલ્લવ અને કદંબને જ નંદિવર્ધને છત્યાનું અને બાકીના બેને બુદ્ધરાજે છત્યાનું લખાયું છે. કયું વિશેષ સંભવિત છે તે શોધવું રહે છે.
એટલે આ હકીક્તને જેમ ગયા પાનાંની (૩૮) કામાં જણાવ્યા પ્રમાણે ઐતિહાસિક પુરાવાથી ટેકો મળે ગણાય તેમ, અહીં જણાવેલ સિક્કાઈ પુરાવાથી પણ ટેકો મળે ગણાશે.
( ૩ ) જે સમયની આપણે આ હકીકત લખી રહ્યા છીએ તે ઈ. સ. પૂ. ૪૬૦ આશરેની છે. જ્યારે આવા એક મહારથીને બિરારના અધિકાર તરીકે આ પણે પાછા ઈ. સ. પૂ. ૪૦૦ ના અરસામાં, શતવહનવંશી બીન રાજ યજ્ઞશ્રી શૈતમીપુત્રના સસરા તરીકે
