________________
ભારતવર્ષ ]
સમાસ
એક બાજુ મહારાજા મહાનંદની ઉમર
વધતી જતી હતી. ખીજી તરફથી મહા અમાત્ય જેવી જોખમદાર પદવી ઉપર હુશિયાર અને દીધ ષ્ટિવાળા પુરૂષ નહીં મળવાથી કાઇ નામ શેષને મૂકવા પડ્યો હતા. તેમ ત્રીજી બાજુ અપ માનિત થયેલ ચાણાકયને પૂરતું બળ-સહાય અને સામગ્રી મળી ગઈ હાવાથી મગધના દૂરના સીમાપ્રાંતા, નાની નાની લૂંટફાટ અને ખેડા જગાવી, તેણે જેર કરવા માંડ્યા હતા. એટલે મહારાજા મહાનંદ હતાશ થતા જતા હતા. તેવામાં ચાણાકયને પોતાની રાજનીતિની ભૂલ૪૯ સમજાઇ અને તેણે અવ્યવસ્થિત હુમલા કરવાને બદલે પાસેના પાતીય પ્રદેશ ( ત્રિકલિંગના યુથમાં એક જે વંશદેશ હતા તેમાં નર્યાં પાને ત જ આવી રહેલ હાવાથી તેને પાર્વતીય પ્રદેશપ॰ કહ્યો છે. ) ના મહિપતિ વક્રગીવની૫૧ મદદ લઇને મગધ ઉપર ચઢાઈ લઇ ગયા. આ ચઢાઇનું પરિણામ, તિહાસમાં જેમ પ્રસિદ્ધ છે તેમ મહાનંદની હાર થવામાં આવ્યું હતું. એટલે ચાણાકયએ સ્વપ્રતિજ્ઞાના પાલનાર્થે નંદવંશના ઉચ્છેદ કરી નાંખી મૌર્યવંશી રાજા
( ૪૯ ) આ ભૂલ કેવા પ્રકારની હતી અને કચા સયેાગામાં સમજવામાં આવી હતી તે માટે ચંદ્રગુપ્તના વણને જુએ.
( ૫૦ ) પાત=પર્યંત ઉપર માંધેલા કિલ્લાને પણ પાત કહેવાય છે. અને તે ઉપરથી પણ પાર્વતીચ શબ્દ વપરાયો હેાય. સરખાવા વડાદરા સાહિત્યનું
૩૯૧
ચંદ્રગુપ્તને મગધના સમ્રાટ બનાવી દીધા. આ પ્રમાણે મોટા શિશુનાગવંશના અને નાના નાગવંશના અમલ દરમ્યાન રાજ્યવિસ્તારની હકીકત સ ંક્ષિપ્તમાંપ૨ જાણી લેવી.
આ પ્રમાણેનાં વર્ણન ઉપથી આ સધળા રાજાઓને આપણે નીચે જણાવેલાં ઉપનામા બિરૂદો આપી શકીશું આમાંના કેટલાંક તે અવારનવાર અનેક ગ્રંથકારાએ ઉપયાગમાં લીધાનુ જાણીએ છીએ તેમ આપણે પણ આ પુસ્તકમાં તે વાપરી ચૂકયા છીએ.
( ૧ ) બિંબિસાર the Organizer=શ્રેણિએ
સર્વ રાજાઓનાં ગુણ નિષ્પન્ન નામે
ના કરનાર.
( ૨ ) કૂણિક the Greedy or Avaricious. ( ૩ ) ઉદ્દયન the Good or the Warrior. ( ૪ ) નંદિવર્ધન the Increaser. ( ૫ ) મહાપદ્મ the Peaceful,
( ૬ ) મહાનંદ the Great or the Cruel. ( ૭ ) ખીજાના the Puppets.
ચંદ્રગુપ્ત નામનું પુસ્તક પૃ. ૫૩ થી આગળ.
( ૧૧ ) જીએ હાથીગુંફાના લેખ. તેમાં રાન ખારવેલની ગાદીએ આવનાર તેના પુત્રને વક્રગ્રીવ ક્યો છે. તેજ આ વક્રગ્રીવ સમજવા; મુદ્રારાક્ષસમાં જે મલચક્રતુ રાન લખ્યા છે તેના પિતા આ વક્રગ્રીવ હાવા સભવે છે. ( ૧૨ ) જીએ સિક્કા પરિચ્છેદે
