________________
ભારતવર્ષ ]
રાજ્ય
બને શબ્દના પ્રારંભકાળથી જ સંબંધ ચાલ્યો આવે છે એમ સમજવાનું નથી, પણ ઇતિહાસકારોએ પિતાની સગવડતા સાચવવા પૂરતેજ, સમયે સમયે ઉપયોગ કર્યો છે. એટલે કે ત્રિકલિંગ ' શબ્દની પેઠે, આ “ચેદિવંશ” અને “ચેદિદેશ ' ના૪૨ શબ્દનો ઉપયોગ પણ, ભિન્ન ભિન્ન સમયે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે કરવામાં આવ્યું છે. જેથી કરીને હવે સ્પષ્ટપણે વાચકવર્ગને સમજાશે કે ઇતિહાસકારોએ, સમ્રાટ ખારવેલના વંશને જે ચેદિવંશ તરીકે ઓળખાવ્યો છે તેને આદિકાળ પણ જુદો છે, તેમજ આપણે ( આ પુસ્તકમાં ) જે ચેદિવંશને આદિકાળ મહારાજા કરકંડુના સમયથી ગણીએ છીએ, તે પણ જુદો પડે છે; અને અર્વાચીન સમયે જે વળી બીજા બે ચેદિવશે ગણવામાં આવ્યા છે ( એક ઇ. સ. ૨૪૩ ના સમયે અને બીજો ઈ. સ. ની દશમી સદીમાં ) તેની કાળગણના પણ જુદી જ પડે છે. આ પ્રમાણે ચેદિવશો
અનેક ગણાયા છે, જ્યારે ચેદિદેશ તે સ્થાયીપણે એકજ દેશ-પ્રદેશનું નામ ગણાયું છે. અને જેમ ચેદિવશે અનેક થયા છે તેમ તેમની રાજ્યસત્તાને પ્રદેશ પણ ભિન્ન ભિન્ન વિસ્તારમાં પથરાઈ રહ્યો હતો. એટલે આ બે શબ્દનો પ્રયોગ કેટલી સાવધાનીથી કરો રહે છે. તે તે શબ્દપ્રયોગ કરનારાએ પોતે જ વિચારી લેવું રહે છે.
ઉપર પૃ. ૧૩૪ માં જણાવ્યું છે કે મહારાજા કરકંડુ, તે અંગપતિ રાજા દધિવાહનની રાણી
પદ્માવતીના પેટે જન્મેલ પુત્ર ચેરીવંશને હતે. પણ તેને જન્મ સ્થાપક કોણ? અંગદેશની ભૂમિ ઉપર
થવાને બદલે, વંશ અથવા ચેદિદેશના રાજનગર દંતપુરની પાસેના જંગલમાં થયો હતો. કાળે કરીને તેને આ દેશની હદ છોડી દેવી પડી હતી અને કલિંગ દેશની રાજધાની કંચનપુરમાં પ્રવેશ કરતાંજ, ભાગ્યના પ્રાબલ્યથી રાજગાદીને યોગ સાંપડ્યો હતો અને કલિંગપતિ બન્યા હતા.૪૪
( ૪૨ ) ચેદિદેશનું સ્થાન તો હમેશાં એકજ રહ્યું છે કે શ્રી મહાવીરે દીક્ષા લીધા પછી નવમું ચોમાસું છે ( જુઓ આ પારિગ્રાફમાં છેલ્લો ભાગ) પણ તેની - વજભૂમિમાં કર્યું હતું ( નવમું ચોમાસું એટલે ઈ. સીમા સંબંધે, જુદા જુદા ગ્રંથકારની માન્યતા જુદી સ. પૂ. ૫૬૮ માં દીક્ષા છે જેથી ઈ. સ. પૂ. ૫૫૯ ની જુદી થતી હોવાથી, સ્થાનનિર્દેશ જુદે દેખાઈ જય સાલ કહેવાય ) અને તે સમયે જે રાજા રાજ કરતો છે; બાકી તેનું સ્થાન સર્વ સમયે અચળ હતું હતે તે શ્રી મહાવીરના પિતા સિદ્ધાર્થને મિત્ર થતો એમ ગણવામાં વાંધો નથી.
હતો. એક હકીકત આ પ્રમાણે છે ( ૨ ) બીજી બાજુ (૪૩) વળી જેન આગમસૂત્ર નામે ઉત્તરા- રાજ દધિવાહન અને રાણી પદ્માવતીને લઈ હસ્તી ધ્યયનના નવમા અધ્યયનની ટીકા જુઓ.
જંગલમાંથી નાશી જવાની અને ત્યાં કરકને જન્મ (૪૪) આ અનુમાન ઉપર શા માટે મારે આવવું થવાની તથા નસીબના સિતારાએ જોર કરવાથી કુમાર પડયું છે તે માટેનાં કારણો નીચે પ્રમાણે છે. (૧) જેન કરસંડુ કલિંગપતિ બનવાની છે એમ જે હકીકત લખી ગયા ગ્રંથમાં ( જુઓ કલ્પસૂત્ર સુ. ટીકા પૃ. ૮ ) લખેલ છીએ તે છે; અને જેને સમય (કરકંડની ઉમર-યુવાન
[૧] વજ=Hard, લોખંડી, સખત; અને ભૂમિ= Soil પ્રદેશ, જમીન; it means hard soil, that is such country where religious preaching had very little effect on the minds of
the audience, (આગળ જુઓ ટીકા [૭]). લોખંડી માનસને પ્રદેશ એટલે એ દેશ કે જ્યાં શ્રોતાઓના મન પર ધાર્મિક ઉપદેશની ધણજ પડી અસર થાય.
