________________
=
ભારતવર્ષ ].
રાજે
(૧૩) અવંતિ. (ચાલુ) અત્રે આવેલ સ્તૂપની રચના, ચિત્રકામ, સ્થાપત્ય, સમયકાળ ઈત્યાદિ અનેક હકીકતોથી
જો કે વિદ્વાનોએ પુસ્તકને સંચીનગરીના પુસ્તકો ભરી દીધાં છે; ઇતિહાસ ઉપર તથાપિ આ નગરનાં મહત્ત્વ નવીન પ્રકાશ. વિશે અદ્યાપિ પર્યત
કોઈ પણ ઇતિહાસના પુસ્તકમાં વિવેચન કરેલું જણાયું નથી. એટલું જ નહીં, પણ જે ધર્મને આ સ્થાન સાથે નીકટનો સંબંધ છે, તે ધર્મના સામાન્ય કે ઐતિહાસિક પુસ્તકમાં પણ તે બાબતનો ઉલ્લેખ સરખુંયે કાંઈ જોવામાં આવતું નથી. તેથી કરીને, જ્ઞાનપિપાસુ વર્ગની જીજ્ઞાસા સંતોષવાની બેવડી ફરજ આપણે બજાવવી રહે છે. વળી એક તરફથી એમ પણ મનમાં રહ્યા કરે છે કે, જે શોધખોળમાંથી સાંપડી આવેલાં આ નગરને લગતાં, સ્મારકે, બહાર પડ્યાં ન હોત, તે આવું કોઈ નગર પૂર્વ સમયે હૈયાતીમાં આવ્યું હતું કે નહીં, તેની ઝાંખી સરખી પણ, હાલની જનતાને આવવા પામત નહીં. એટલે લંબાણ થવા છતાં પણ, આ આખા વિષયને કાંઈક સ્પષ્ટતાથી સમજાવવાની જરૂર રહે છે. આ પ્રમાણે ફરજ અને જરૂર, બન્ને મુદ્દાથી આપણને આગળ વધવાની પ્રેરણા મળે છે.
પ્રથમ તો એ હકીકત ખ્યાલમાં લેવાની
( ૧ ) માત્ર એક જૈન સ્તોત્રમાં હજી નિર્દેશ થયો જણાયેલ છે. જુઓ ઉપરના પરિચ્છેદે ટી. નં. ૧૦૮.
( ૨ ) આગળ જણાવવું પડશે કે સંચીપુરી નામ તે પાછળથીજ ગોઠવાયું લાગે છે. બાકી ખરૂં નામ સત્યપુરી હશે. (જુઓ પૃ. ૧૯૮ પારિગ્રાફ છઠ્ઠો તથા ૫. ૧૮૭ તથા ટી, નં. ૧૦૮ ની હકીક્ત. નં, ૧) જેને માગધી ભાષામાં સચ્ચપુરિ કહેવાય. અને તેનું રૂપાંતર થઈ સંચી-સંચયપુરી નામ પડયું લાગે છે.
કે જે પ્રદેશમાં, આ સંચીપુરી આવી રહેલ છે, તે અવંતિ પ્રદેશ ઉપર ઈ. સ. પૂ. છઠ્ઠી સદીમાં પ્રતવંશી રાજાઓને અમલ હતા. તે સર્વે જૈનધર્મી હતા; અને તેમાંય રાજા ચંડપ્રદ્યોત ત, તે સમયે વિચરતા જૈન ધર્મ પ્રવર્તક શ્રી મહાવીરને પરમ ભક્ત હતો. પ્રદ્યોતવંશની સમાપ્તિ, નંદિવર્ધન ઉર્ફે નંદ પહેલાના હસ્તે મ. સં. ૬૦-ઈ. સ. પૂ. ૪૬૭ માં થતાં, તેનો દેશ, મગધ સામ્રાજ્યને એક ભાગ બન્યો હતો. આ નંદવંશ પણ જૈન ધર્માનુયાયીજ હતો, એમ આપણે આગળના પરિછેદમાં જોઈશું. અને આ નંદવંશ ખતમ થતાં, મગધ સામ્રાજ્યની સાથે અવંતિ પ્રદેશને સ્વામિ. મૌર્યવંશને વારસાપણે મળ્યું હતું કે જેને આઘપુરૂષ સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત હતા. આ ચંદ્રગુપ્ત, તેની પૂર્વના અવંતિના સત્તાધારીની માફક, જૈનધર્મી હતો એટલું જ નહીં, પણ તે તે, તે સર્વે કરતાં વળી એક પગલું આગળ ગયો હતો; કેમકે તેણે તો જૈન ધર્મની દીક્ષા પણ અંગીકાર કરી હતી. બાદ પ્રિયદર્શિન ઉર્ફે સમ્રાટ સંપ્રતિજ થયો, જે પણ જૈન ધર્મને ધુરંધર પ્રણેતા અને ભક્ત હતો. મતલબ કહેવાની એ છે કે, ઠેઠ ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીથી, તે માર્યવંશનો અંત આવ્યો ત્યાં સુધી ( ઈ. પૂ. ૨૦૪ ),' એટલે ચાર સદી સુધી તે અખલિતપણે, આ પ્રદેશ ઉપર
(૩) જુઓ આ પરિછેદમાં આગળ ઉપર.
(૪) આ સ્થળ વાદ કરવાનું ન હોવાથી, ચંદ્રગુપ્ત પછી આવનાર બિંદુસાર અને અશોકના ધર્મ વિશે, નામોલ્લેખ કરવાનું દુરસ્ત વિચાયુ નથી, (તે માટે તેમના વૃત્તાંતે જુઓ ) તેમજ અરોક અને પ્રિયદર્શિન વચ્ચેની માન્યતામાં જે ભેદ અત્યારસુધી ચાલ્યો આવે છે તે પણ ખેટે છે. તે અંગે ચર્ચા યોગ્ય નથી. ( તે માટે જુઓ તેમના જીવનવૃત્તાંત )
( ૫ ) જુએ મૈર્યવંશની વંશાવળી.
