________________
ભારતવર્ષ ].
સત્તાકાળ
૩૨૩
શકે, તે મુદ્દો આપણે તેમના રાજ્યાધિકારનું વર્ણન કરતી વખતે જણાવીશું.
જેમ આ વંશના સમગ્ર સમય વિશે મત- ભેદ હોવાનું આપણે લખી ગયા છીએ તેમ, આ વંશ કયારે સત્તાધીશ થયો અને તેને અંત કયારે આવ્યો, તે પણ પાકે પાયે હજુ સુધી કઈ જણાવી શક્યું નથી. પણ અવંતિના પ્રદેશની હકુમતનો ઈતિહાસ લખતાં, આપણે સાબિત કરી ગયા છીએ કે, આ વંશને અંત મ. સ. ૧૫૫= ઈ. સ. પૂ. ૩૭૨ માં આવ્યું છે. જ્યારે તેનો રાજ્યઅમલ સો વર્ષ ચાલેલ હોઈને, તેનો આરંભ ઈ. સ. પૂ. ૪૭ર માં થયો ગણુ રહે છે.
આ વંશના આસ્તત્વ સાથે જેમ સે વર્ષના અકનો સંબંધ, એક રીતે આપણે ઉપરમાં બતાવી ગયા છીએ, તેમ બીજી રીતે પણ સો વર્ષની આંકસંખ્યા, આ વંશની સાથે સંકલિત થયેલી છે. અને તેથી પણ કેટલેક ગુંચવાડ ઈતિહાસકારોના મનમાં થવા પામ્યો હોય તે બનવા ગ્ય છે. તે હકીકત આ પ્રમાણે છે. પ્રજા કલ્યાણની દૃષ્ટિએ જે પ્રમાણે આ આખા વંશને રાજ્યઅમલ ગોઠવાયો છે. તે
પ્રમાણે તેના ત્રણ વિભાગ પાડી શકાય તેમ છે. પ્રથમ વિભાગમાં બે રાજા, બીજા વિભાગમાં છે અને ત્રીજા વિભાગમાં એક, એમ મળીને નવે રાજાના અમલના ત્રણ વિભાગ પડાય છે. પહેલા વિભાગનો આદિ મ. સં. ૫૫ માં અને અંત મ. સં. ૧૦૦૯માં (ઈ. સ. પૂ. ૭ર થી ઈ. સ. પૂ. ૪૨૭) થયા છે. તેવી જ રીતે બીજા વિભાગને આદિ મ.સં. ૧૦૦ માં અને અંત મ. સં. ૧૧૨ માં છે. અને ત્રીજાને પ્રારંભ મ. સં. ૧૧૨ માં હોઈ અંત મ. સં. ૧૫૫ માં છે. આ ત્રણે વિભાગના અમલની અનેક વિશિષ્ટતાઓ છે, જે આપણે આગળ ઉપર જોઈ શકીશું. એટલે પ્રથમ વિભાગનો અંત જે મ. સં. ૧૦૦ માં થયો છે તેને આ નંદવંશના ઇતિહાસની સાથે જોડીએ, તે એમ કહી શકાય કેનંદવંશ ૧૦૦ વર્ષ સુધી (upto 100; but not for 100 years ) ચાલ્યો હતો. જ્યારે બીજા વિભાગમાં તો કેવળ અંધાધુનીજ પ્રવર્તી રહેલ હોવાથી, ઇતિહાસની દષ્ટિએ તેનો હિસાબ જ કાંઈપણું લેખાયો નથી. અને તેથી તે અસ્તિત્વમાં કેમ જાણે ન હોય એમ પણ ગણી શકાય તેવું છે. જ્યારે
છે તે મહાનંદના ઠરાવી દેવાયા છે. અને કેટલાક મંદિવર્ધનના ગણાઈ ગયા છે, આ પ્રમાણે બન્યાનું તેમના પિતાનાજ શબ્દથી કહી શકાય છે. , 0. B. R. S. Vol. I. P. 86:-He has mistaken in chroniclizing Nandavardhan, then Mahananda and then Mahapadma and hence some of the events attributed to Mahapadma are applicable to Mahananda and some to Nandavardhan, which is clear from his own words.
ઉપરનાજ પુસ્તકે પૃ. ૯૧–દેખીતી રીતે જ આ ભલા ખવરાવનારે કિસે છે. જેમ ઔદ્ધ સાહિત્યમાં) મહાપદ્યને સમય નંદકાળાશકના સમયમાં ફેરવી નાંખે છે, તેમ અહીં તેણે (લેખકે પંડિત જયસવાલજીએ )
મહાપ ( અને તેના પુત્રના ) સમયને કાળાશક તરીકે ગણાવી દીધા છે. ( ટી. ૯૪ ) Ibid. P. 91:-Obviously here is a case of confusion as they ( Buddhists ) transferred the reign period of Nanda Mahapadma to Nanda Kalasoka; so also they have transferred from Mahapadma (his sons) to Kalasoka. (f.n. 94. )
(૮) આ વિષેની ચર્ચા મહાપદ્મના જીવનમાં આપણે કરવાની છે તેથી અહીં મૂકી દીધી છે,
(૯) જુઓ પૃ. ૩ર૪ ઉપર આપેલી વંશાવળી, જેમાં નંદ બીજના રાજ્યને અંત મ. સં. ૧૦૦=ઈ. સ. પૂ. ૪ર૭ માં જણાવે છે.
( ૧૦ ) ઉપર રૂ. ૩૨૧ ના કારણ સાથે સરખા
