________________
નંદિવધ નનું
૩૮૨
યલ છે. પણ રાજા તરીકેના સમય તે હવે ઈ. સ· પૂ. ૪૭૨ થીજ શરૂ થતા ગણાશે. એટલે અત્યાર સુધીના ત્રેવીસ સાડીત્રેવીસ વરસ સુધીમાં તેણે સૈન્યપતિ તરીકે જે દેશ જીતી લીધા હતા તે ખરીરીતે તો તેના ફાળે ચડાવી નજ શકાય. જેથી તે સ્રવે તું વૃત્તાંત આપણે અહીં લખી શકીશું' નહ?.
રાજ્યની લગામ હાથ ધરીને પ્રથમ તે તેણે પોતાનું ધરજ વ્યવસ્થિત કરવાનું, એટલે મગધદેશમાં સર્વ શાંતિ પ્રસારવાનું કાર્ય હાથ ધર્યું હતું. એક બે વરસ તેમાં ગાળીને તુરતજ લગાલગ આવેલ કાલંગપતિને પોતાની આણામાં લેવા ઉપર ધ્યાન દોડાવ્યું. અને ત્યાં ચડાઇ લઇ ગયા.પણુ પોતાને એકદમ યશ મળે તેવી સ્થિતિ ત્યાં નહાતી; કેમકે કલિંગપતિ ક્ષેમરાજ પણ તેની સાથે ટક્કર ઝીલે તેવા બરાબર સમેાવડીયા અને પરાક્રમી હતા. એટલે તેણે તેા વ્યૂહ રચના ગાઠવી દીધી હતી. છતાં નંદિવર્ધન કાંઇ હિંમત હારીને ખસી જાય તેવા તેા નહાતાજ, એકતા કલિંગપતિ કરતાં તે મોટા સામ્રાજ્યના સ્વામી હતા એટલે તેના કરતાં કેટલાય ગણી વિપુલ સામગ્રી ધરાવતા હતા. તેમ લશ્કરી ખમીરવાળા અને અનુભવથી રીઢ થયેલ
( ૨૭ ) જીએ પૃ. ૩ર૯ ઉપર પાટલીપુત્રમાં અતિવૃષ્ટિ થયાનું અને તે ભચમાં આવી પડથાનું વર્ણન
( ૨૮ ) જ. આં. હી. રી. સેા. પુ. ૨ ભાગ ૧ પૃ. ૪:-ન દિવને કલિ'ગદેશ જીતી લીધેા હતા એમ કહેવાય છે—Nandivardhana is said to have conquered Kalinga. ને કલિંગ ત્યાજ હાત તા, ક્ષેમરાજના વંશનુ અસ્તિત્વજ નાબુદ થઈ જત; તેમ હાર્યા પણ ન કહી શકાય, કેમકે તે ત્યાંથી જીન પ્રતિમા ઉપાડી જવા પામ્યો છે એટલે આ તેની તને, સંપૂર્ણ
ન માનતાં, “ કઉંઇક અંશે ” ( ૨ ) હાથીગુફાના
થયાનુ' લખવું પડયું છે. શિલાલેખમાં જે જીન
[ પ્રાચીન રાજદ્વારી પુરૂષ હતા. પણ અહીં કલિંગની ભૂમિ ઉપર સંપૂર્ણ જીત મેળવે તે અગાઉ તેની રાજધાનીમાં કુદરતી આફત આવી પડવાથી૨૭ તાત્કાલિક ત્યાં દોડી જવુ પડયુ. અને પોતે થાડે ઘણે અશે૨૮ પણુ ક્ષેમરાજ ઉપર જીત મેળવી છે તેની એંધાણી તરીકે, કલિંગપતિના રાજનગરે, જીનમંદિરમાં જે દેવાધિદેવની અલૌકિક પ્રભાવશાળી પ્રતિમા સ્થાપિત કરેલી હતી તે પાતાની સાથે મગધદેશમાં ઉપાડી ગયા૨૯ ( ઇ. સ. પૂ. ૪૬૮= મ. સ. પ૯ ).૩૦ આ પ્રમાણે પૂર્વ હિંદમાં બનાવ બની રહ્યા હતા, ત્યારે બીજી બાજુ માહદમાં વળી એર પ્રકારનું રાજકીય વાતાવરણ પ્રસરવા પામ્યું હતું.
આપણે આગળ ઉપર જોઈ ગયા છીએ કે વત્સપતિ ઉદયન નિશ મરણ પામતાં, તેની ગાદીએ દત્તકપુત્ર મણિપ્રભ બેઠા હતા. આ મણિપ્રભુને પાછળથી અતિની ગાદી મળતાં, તે વત્સ અને અતિ એમ બન્ને દેશના સ્વામી થયા હતા. અને સૌરાષ્ટ્રના દેશ પણ અતિપતિની હકુમતમાં હતો એટલે મહિના માટા ભાગ, અને વિધ્યાચળ પર્વતના સધળા ઉત્તર ભાગના પ્રદેશ ઉપર આ મણિપ્રભની સત્તા હતી. આ માણુપ્રલનુ
પ્રતિમાનો ઉલ્લેખ ચક્રવર્તી ખારવેલે કર્યો છે તે આ પ્રતિમા સમજવી, વિશેષ હુકીત માટે ઉપર જી પૃ. ૧૭૫ તથા આગળ ઉપર રાજા ખારવેલની હકીકત.
(૩૦) જૈ. સ, ઇં, પુ. ૨. પૃ. ૪-ઉપ્સલા શહેરના પ્રા, નલ કાપેટીઅર કહે છે કે, નંદરા~ જે જીનની પ્રતિમા ઉપાડી ગયા હતા, તે મનાવ સંભવીત છે કે શ્રી મહાવીરના નિર્વાણુ ખાદ લગભગ ૬૦ વર્ષે બન્યો હતા=Jarl Carpentier of Upsala says Nanda, took away the idol of Jina, possibly about 60 years after the death of Mahavira.
