________________
ભારતવર્ષ ]
ને લગતી હકીકત
૩૪૧
પૃથ્વીને નક્ષત્રિય બનાવી કાળો કેર વર્તાવ્યો હતે. આ પરશુરામ જન્મથી બ્રાહ્મણ હોવાને લીધે, પુરાણકારનાં પાને તેનું નામ પણ નોંધાયું છે. એટલે, અહીં પણ તેવાં જ કાળાં કૃત્ય કરનારનું નામ, પુરાણ ની નોંધમાં ચડાવાયું હોય એમ સંભવિત લાગે છે. ( જૈન ગ્રંથ નવમાં નંદ માટે કેમ મૂંગા રહી ગયા છે, તે પ્રશ્ન ખડો થાય છેજ. મારા વાંચવામાં કાંઈ આવ્યું નથી. બીજાઓએ વાંચ્યું હોય તો કૃપા કરી જણાવવું. ત્યાંસુધી જૈન લેખકે નવમાં નંદની બાબતમાં પક્ષપાત કર્યો હોવાનું માનવું જ રહે છે.)
હવે જે કત્યને લીધે, બિરૂદ દેવાયાનું ઠરતું હોય તો, મૌર્ય અશકે પણ તેવી નિંઘ ( અલબત ક્ષત્રિય કે અન્ય વર્ણને ભેદ રાખ્યા સિવાયની માનવહિંસા-વળી વિશેષ છેગું ચડે તેવી હિંસા કરી છે. કેમકે તેણે તે સ્ત્રાવર્ગને પણ ભોગ બનાવી હતી) કલ કરી છે અને તે કૃતિની અપેક્ષાએ તે બનેને “કાળાશક ” જ કહેવા પડશે. કેઈને ધર્મશાક ન કહી શકાય.
ઉપરના બને કારણોની તુલના કરતાં, લગ્નનું કારણ નિમૅળ દેખાય છે. જ્યારે કૃતિનું કારણ ઊચિત સમજાય છે. તે પછી તુલનાત્મક વિશેષણધર્મશાક અને કાળાશક-કેમ અને કોના માટે વપરાયા ગણી શકાય ?
નંદ બીજાના ચારિત્રમાં કલ જેવું સિંઘ કે ઘણીત કોઈ કાર્ય નોંધાયું નથી. જ્યારે નવમા નંદ વિશે તેમ કહી શકાય છે. એટલે આ બે નંદમાંથી એકબીજાની અપેક્ષાએ, નંદ બીજાને ધર્મા
શાક કહેવાય (દ્ધ સભાના અંગે ઉપર જે દલીલ આ બાબતમાં કરી છે તે સંખ્યાની દષ્ટિએ કરી છે. છતાં હવે ગુણની દષ્ટિથી પણ તે ઉપનામને લાયક ઠરે છે, જ્યારે નવમાં નંદને કાળાશક કહેવાય. એટલે સમજવું રહે છે કે કદાચ પુરાણ કારની દૃષ્ટિ આ પ્રકારે બંધાઈ હોય.
નંદવંશી રાજામાં આ પ્રકારે જેમ બે નંદને, આવાં ગુણવાચક બિરૂદ અપ શકાય છે, તેમ માર્ય વંશી બે રાજાઓને પણ તેવાં જ બિરૂદ અર્પી શકાય છે. ત્યાં બિંદુસારપુત્ર અશોકવર્ધનને “ કાળા શોક ” કહી શકાય તેમ છે, જ્યારે તેની પાછળ ગાદીએ આવનાર અને તેના મિત્ર સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનને ધર્માક કહી શકાય તેમ છે. રાજતરંગિણિમાં જે ધમરોકને કાશ્મિરપતિ તરીકે જણાવ્યું છે તે આ પ્રિયદર્શિન છે, નહીં કે તેને પિતામહ અશોકવર્ધન. આ પ્રકરણ વિસ્તારપૂર્વક આપણે આગળ ઉપર લખવું રહે છે. તે માટે બીજા પુસ્તકના અંતે તે બાબતનું સ્વતંત્ર પરિશિષ્ટ જુઓ.
આ પ્રમાણે બે ધર્માશોક૬૭ અને બે કાળાશકનાં યુગે થયાં કહેવાય. એક નંદવંશમાં અને બીજું મર્યવંશમાં. નંદવંશમાં પણ એકની પછીજ બીજો ગાદીએ બેઠો કહેવાય (વચ્ચે નામધારી રાજા થયા છે પણ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ તે ગણત્રીમાં લેવાયા નથી, તેમ મૌર્યવંશમાં પણ તેજ પ્રમાણે બન્યું કહેવાય. તે બને દષ્ટાંતમાં ફેર એટલેજ છે કે, નંદવંશમાં પ્રથમ જે થયો છે તે ધર્માશોક છે ને પાછળને કાળાશક છે, જ્યારે
(૬) બે ધર્માશોકઃ–પહેલાંને રાજ્યકાળ ૨૮ વર્ષ ચાલે છે. બીજાને ૫૪ વર્ષ લંબાય છે. અને રાજ્યાભિષેક પૂર્વેનાં ૧૪ વર્ષ ગણીએ તે ૬૮ વર્ષ ગણી શકાય તેમ છે.
( ૧૮ ) બે કાળાશકઃ–પહેલાંને રાજ્યકાળ ૪૩ વર્ષ ચાલે છે. બીજાને ૪૧ વર્ષ કહી શકાય. (બાકી
ખરી રીતે તે ર૭ વર્ષજ છે અને ૧૪ વર્ષ રીફંટ તરીકેનાં છે ) આ ચારેને રાજ્યકાળ આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે. એટલે જે જે ઠેકાણે અશોક નામધારી રાજનું વર્ણન જાણવામાં આવે ત્યાં, તેને સમય કેટલા વર્ષને જણાવ્યું છે તે તપાસવું; અને તે ઉપરથી સહજ ભણું શકાશે, કે તે ક્યા રાનને અનુલક્ષીને કહેવામાં આવે છે.
