________________
૩૭૦
સમગ્ર નાગવંશી રાજાઓના ભૂવિસ્તારનું દિગ્દ ન
ભૂવિસ્તારનુ
ઇતિહાસના અનેક પુસ્તકા અત્યાસુધી બહાર પડી ચુક્યાં છે. પણ તેમાં પ્રત્યેક રાજાએાની હારજીત, કે તેણે જે દેશ ગુમાવવા પડ્યો હાય કે ઉમેરી લીધા હાય, તે સર્વેનું વન, તે તે રાજાના વર્ષોંનેજ કરી નાંખેલુ હાય છે, અને તે પ્રમાણે સર્વે લેખા કરતા આવે છે. એટલે તે રીત ઉત્તમ લાગી હશેજ, છતાં તે ચાલી આવતી પ્રણાલિકાના ભંગ કરીને મારે ખીજી રીતે કામ લેવાની વૃત્તિ થઇ છે તે માટે વાચક વર્ગની પાસે તેનું યાજન રજુ કરવા જરૂર વિચારૂં છું.
ચાલુ પદ્ધતિથી ફાયદાતા છેજ, કેમકે પ્રત્યેક રાજાનાં જીવન વૃત્તાંત આલેખતાં તેમાંના દરેકે શું શું પરાક્રમ કર્યાં હતાં, તે જો જાણવામાં ન આવે અને એમને એમ બીજી હકીકતા રજી કયે જવાય, તેા તે તે રાજાનાં વીય અને શૌય થી આપણે અજ્ઞાત રહી જઇએજ. તેમ કેટલીક હકીકતા તેમની હારજીતની સાથે એવી રીતે સંકળાયેલી પડી હાય છે કે, જો એક કારની હકીકત રજુ ન કરવામાં આવી હાય તેા ખીજી હકીકત સમજી શકાય નહીં. અને પછી તે હકીકત સમજી નહીં શકવાથી, કાંતા ઇતિહાસનુ’ વાંચનજ નિરસ થઈ જાય છે અને કાંતા વાચકને કંટાળા રૂપ થઇ પડતાં તેને ત્યાગ કરવા પડે છે. એટલે આ દોષોનાં નિવારણ કરવા પૂરતા દરજ્જે ચાલુ પતિ આવકારદાયક તેા, છે જ. પણ આમ કરવામાં ખીજી એક મુશ્કેલી ઉભી રહે છે. તેનુ નિવારણ કરવા તરફ એલક્ષ રહેવાય તેા તે પણ તેટલીજ હાનીકર્તા થઇ પડે તેમ છે. તે એ છે કે પ્રત્યેક રાજાના વર્ણને તેમના રાજ્ય વિસ્તારની
જુદાજ પરિચ્છેદ પાડવ નું પ્રયાજન
[ પ્રાચીન
અને જય વિજયની હકીકત લખાય તા, એક રાજાની છતહાર સાથે તેની અગાઉના અને પાછળના આવનારને કેટલા કેટલા સંબંધ હતા, થા કયા બીજા સયાગા ઉભા થયા હતા, કે જેની અસર તેમના જય પરાજય ઉપર પડી હતી તથા તે ઉપરથી સામાજીક વ્યવહારમાં અન્ય પ્રકારના શું ફેરફારો થઈ પડ્યા હતા કે જેના પરિણામે વસ્તુસ્થિતિના પલટેજ નજરે પડતા હતા; આવા પ્રસંગાના યથાસ્થિત ખ્યાલ લાવવા માટે, વાચક તે કાંતા આગલાં પાછલાં પાનાં ઉથલાવવાં પડે છે અને કાંતા પોતાની સ્મરણ શકિતને તીવ્ર બના વવી પડે છે. અને આમ કરવામાં સ્મરણ શકિતને વિશેષ ખેંચવા જતાં, મગજ ઉપરના માજો વધે છે. એટલે પણ, ઇતિહાસના અભ્યાસમાં જે બે દેાષા ઉપર વણ્વ્યા તે પાછા આવીને ખડા થાય છે. તે ટાળવા માટે મેં અહીં પ્રણાલિકાનું રિવર્તન કરવા ધાર્યુ` છે. એટલે કે પ્રત્યેક રાજાના જયપરાજય સિવાયની અન્ય હકીકત લખતાંની સાથે સાથે, આપણા વિષય સમજવામાં કઠિન થઇ ન પડે તેટલા પુરતુ, ત્યાં તેમના જયપરાજયનું પણુ ખ્યાન આપવું; બાકી વિશેષ વિસ્તૃત વિવેચન તો જુદું પ્રકરણ લખીનેજ પુરૂ કરવુ, અને સાથે સાથે તે સ્થાને અન્ય સંકલિત વસ્તુને પણ પરિચય કરાવતા જવા. આટલા હેતુથી, આ પરિચ્છેદ સ્વતંત્ર રીતે લખ્યા છે.
જો એમ પ્રશ્ન થાય કે, આ પ્રમાણેજ હેતુ છે તેા પ્રથમ ખંડની સમાપ્તિ કરતી વખતે પણ
આ પ્રકારનું પગલું કેમ ભયું નથી ? અને માત્ર દ્વિતીય ખંડના સમયેજ તેની આદિ કરવી પડે છે. તા તેનેા જવાબ એમ છે કે, પ્રથમ ખંડમાં સાળે રાજ્યોના ટૂંક ખ્યાલ આપવાના હેતુ હતો. વળી
એક મીજી વસ્તુસ્થિતિ
