________________
ઉદ્ભયા પે મેળવેલી
૩૭૬
કહેવુ જોઇશે કે, તે દેશ જીતી લીધા હાય તેવું પુરવાર કરવાને પણ પુરાવા નથી. બાકી જે કાંઇક પ્રભાવ તેની રાણી પ્રભાવતીએ તેના ઉપર પાડ્યો હતા તે જોતાં, અને રાણી પ્રભાવતી કાશળદેશની રાજકન્યા હતી તેઃ એ પ્રમાણેના એ કારણા જોતાં, તે ઉલટું એમ માનવાને કારણુ મળે છે કે તે દેશ તરતા તેણે આડી આંખે પણ જોયુ હાવું ન જોઈએ. પણ તેને લેભા સ્વભાવ અને ચળવળીયું મન જોતાં, રાજકીય કારણુ પાસે સસરાના સંબંધને ગૌણુ લેખી, તે રાજ્ય ઉપર તેણે આગળની માફક હુમલા લઇ જઇને તેને પોતાના સામ્રાજ્યનુ એક ખંડિયું બનાવી દીધું હાય તેમ ધારવા માટે ખચકાવા જેવુ નથી. પછી રહી વત્સ અને અવંતિ દેશની વાત. તેમાં વત્સદેશના રાજા ઉડ્ડયન વેરે પોતાની પુત્રી પદ્માવતીને પરણાવી હતી એટલે ત્યાં તેના નિરૂપાયે મૌનજ સેવવું પડે તેમ હતું. એટલે હવે રહ્યુ. એકલું અવંતિનું રાજ્ય. પણ તેની અને પોતાની વચ્ચે કેટલીક હદ સુધી વત્સ રાજ્યની હદ હતી તેમ કેટલીક જે અડાડ હતી ત્યાં વિંધ્યાચળની શાખાઓ, પંતા અને ડુ ંગરાઓ તથા નદીનાળાં આડે આવીને ઉભાં હતાં. એટલે તે બાજુ પણ પ્રયાસ કરવાનું માંડી વાળ્યું હાય એમ માનવાને કારણ રહે છે. પછીતેા એકજ માર્ગ ઉઘાડા રહ્યો કહેવાય; કે કેમે કરીને જો વિન્ધ્યાપતની પેલી પાર જવાય તે આખા દક્ષિણ ભરતખંડ તેને ચરી ખાવાને મળે, આ કામ એ રીતે પાર પડી શકાય તેમ હતું. એક એ કે, તે પર્યંત ઉપર લશ્કર લઇ જઇ તેને ઓળ'ગાય તે। અને બીજું, કાષ્ટ બાટ જેવા રસ્તા હોય તે તેમાં થને પેલી પાર જવાય. તે સમયે આ બન્ને માર્ગો બંધ જેવાજ હતા. એટલે તે એમાંથી જે વધારે સતર જેવા તેને દેખાયા તે ગ્રહણ કરવાને પ્રેરાયા. તે પ્રમાણે પવ તને વીંધીને માર્ગ કરવા જતાં
[ પ્રાચીન
તેને કેમ જાન ગુમાવવા પડ્યો હતા, તે આપણે ઉપર જોઈ ગયા છીએ. એટલે અતિ લાભ તે પાપનું મૂળ તે હિસાબે, તે નથી તે પેાતાના રાજ્યમાં વધુ મુલકના ઉમેરા કરી શક્યો, કે નથી તેા પોતાના સતપતિયા સ્વભાવને લીધે બહુ શાંતિથી જીવન ગુજારી શક્યો. એટલેકે આખી જી ંદગી તેણે લગભગ રચવાયાપણેજ પૂરી કરી છે. ઉદ્દયન
રાજા અજાતશત્રુના મરણ પછી તેને પુત્ર ઉદયન ગાદીએ આવ્યા. તેણે પણ પેાતાના પિતામહ અને પિતાની પેઠે રાજ્યપાટ ફેરવવાની જરૂરિરત જોઇ હતી. અને કેવી રીતે તે અમલમાં મૂકી હતી, તે આપણે જણાવી ગયા છીએ. જો કે વિજ્યાચળ પર્વતમાં થઇને દક્ષિણ હિંદમાં જવાના માર્ગ તેના પિતાના મરણ બાદ તેને માટે ખુલ્લા થયા હતા, છતાં તે માર્ગ દૂર જેવા થઇ પડ્યો હતા. કેમકે હવે તેનું પાટનગર ચંપા નગરીમાંથી ફેરવીને પાટલીપુત્રમાં આવી ગયું હતુ. એટલે દક્ષિણ દેશ તરફ જવાની પોતાની મનોકામના અમલમાં મૂકવાને, વિધ્યાના માર્ગ ન લેતાં મગધની હદને લગાલગ જે કલિંગદેશ આવી પડ્યો હતા અને જે રસ્તે પાટલીપુત્રથી જવું નજક પડતુ હતું તે રસ્તા તેણે ગ્રહણ કર્યાં. આ વખતે કલિંગપતિ તરીકે જે રાજા હતા તે ખરી રીતે, કલિંગના મહારાજા કરક ુના પોતાના ચેદિવ`શના પુરૂષ તે નહેાતેાજ, પણ તેના જમાઇના વંશને હતા, એટલે તેનેા હક મજબૂત ન પણુ ગણ્યા હાય તેથી, કે પછી જે રાજા અત્યારે ગાદી ઉપર હતા તેનું મરણ નીપજ્યુ હાય તેથી કે, પછી કાળદેવના પ્રભાવ વર્ષો જતા હેાવાથી રાજા ઉદયનની ભાવનામાં રાજ્ય લાભની વૃતિ વિશેષ પ્રબળ પણે ઉદ્ભવી હાય તેથી, કે પછી સના સંજોગ એકઠા થયા હાય—ગમે તેમ હાય, પણ અત્યાર સુધી ચાલી
