________________
સિ હલદ્વીપ સુધીની છત
ભારતવષ
આવતી ગણતંત્ર રાજ્યની પ્રથાને રાજા ઉદયને ઠોકરે મારવા માંડી અને કલિ'ગ ઉપર પેાતાની સ્વતંત્ર આણુ વર્તાવવાનું મન ઉપર લીધુ. એટલે પાટલીપુત્રમાં ગાદી ફેરવી લીધા બાદ જેવું મન સ્થિર થયું કે તુરતજ કલિંગ ઉપર ચડાઈ લઇ ગયા અને તે કબજે કર્યાં. ( ઇ. સ. પૂ. ૪૯૦ ) પછી તે દેશને મગધ સામ્રાજ્યના ભાગ બનાવ્યે કે તેના ઉપર ચડરાયને એક ખડિયા તરીકે નીમીતે ચાલુ રાખ્યા, તે નિશ્ચયપૂર્વક કહી શકાતું નથી.
અત્ર જણાવી દેવું જરૂરી છે કે, ગાદીએ આવીને ખીજા વર્ષેજ તેણે પોતાના કુટુબીજન નાગદશકની સૈન્યપતિ તરીકે નિમણુંક કરી દીધી હતી અને સૈન્યની સુધારણા અને વ્યવસ્થાને લગતાં ધારાધેારણ ઘડી કાઢી અમલ કરવા મડી પડયા હતા. જેથી બીજા બે વરસમાં મનમાનતી તાલીમ દેવાઇ રહી દેખી કે, તુરત વધારેના પ્રદેશ જીતવામાં તેના ઉપયાગ કરવા માંડ્યો. અને સમજાય છે કે તેના પ્રથમ અખતરા કલિંગ ઉપરની આ ચડાઇ વખતેજ કરી જોયા હતા. અને તેમાં સતોષકારક પરિણામ આવેલું દેખાતાં, વધારે આગળ વધવાનું તેને ઉત્તેજન મળ્યું હતું.
ઉપર કહી ગયા પ્રમાણે કલિંગ જીતી તેણે આગળ વધવા માંડયું. પણ આ લડાઈ લઈ જવામાં
( ૧૭ ) દખ તિના પ્રદેશ, હાલના મુંબઈ ઈલાકાના પશ્ચિમ કિનારે આવેલ કાકણ દેશવાળા ભાગ હતા, તેને તે સમયે અપરાંત કહેવામાં આવતા હતા, અને આ ભાગ તા રાજ નદિવને જતા હતા, નહીં ૐ રાન ઉદયાને (જીએ આગળ ઉપર ટી. ન. ૩૭.) એટલે ખરી રીતે ક"ખ જાતિને વસવાટ અને નિમણૂ` પણ તેના સમયેજ થવી જોઇએ. પણ અત્રે તેનું નામ ઉતારવાનાં બે કારણ છે (૧) કો પ્રદેશ ખાસ કરીને અને અપાયા હતા તેની હદ
re
૩૯૭
કેટલા કાળ જશે તથા કયાં સુધીની જમીન ઉપર પ્રયાણ કરવું પડશે તે બધું અનિશ્ચિત હોવાથી (કેમકે તે મા હજુ સુધી અણુદી અને અણુ ખેડાયલ હતા એમ કહીએ તે પણ ચાલે )લશ્કરની સરદારી ધારણ કરી, સાથે જવુ પેાતાને પરવડે તેમ નહેાતું. કેમકે જો પોતે લશ્કરમાં જાય તો રાજનગર, રાજા વિના અનિશ્ચિત સમય સુધી ખાલી રહે; માટે પેાતાના વિશ્વાસુ એવા સૈન્યપતિનેજ તે કામ સાધ્યું. અને પોતાના સ્થાને પેાતાના પ્રતિનિધિ તરીકે અથવા તે પ્રસંગ પડે ત્યારે પેાતાના જેટલાજ અધિકાર ભોગવી શકે તેવા પેાતાના યુવરાજ શ્રી અનુરૂદ્ધને તેની સાથે મેાકલ્યા. આ પ્રમાણે દક્ષિણ હિંદના એક પછી એક દેશ જીતી લેતા, લગભગ આઠ નવ વરસ નીકળી ગયા. ( ઇ. સ. પૂ. ૪૮૩–૨) અને દરેક જીતેલા દેશ ઉપર પેાતાની સત્રિષ્ટક્ષત્રિયની પેટા શાખાઓવાળા ભાયાત જેવા કે પાંડય, પલ્લવ, ચેાલા, ક૬૧૭ આદિ હતા, ૧૮ તેને પેાતાના સૂબા તરીકે રાજ્ય વહીવટ ચલાવવા અને શાંતિ જાળવવા મૂકતા ગયા અને આગળ વધતા ગયા. જેમ દરેક ઠેકાણે સૂબા તરીકે પેાતાના ભાયાતાને મૂકા, તેમ સાથે સાથે અમલદાર વર્ગ પણ મૂકવા જોઇએ. અને તેમનાં બાળ બચ્ચાં તથા સગાંવહાલાં પણ સાથે આવેજ;
ખરાખર લીંટી દોરીને પાડી શકાતી નથી તેથી ( ૨ ) તેમજ અન્ય પ્રજાનું સર મગધમાંથી થયુ હોય તે સમયે, બીજા કુળા અને ગાત્રનાં સ્રો પુરૂષા પણ સાથે સાથે નીકળી પડયાં હોય તે મનવા ોગ છે. પછી ભલે તેમના પક્ષના કોઈ અમલદાર વર્ગના દરજ્જે નીમાયા ન હેાચ એમ પણ બને. આ એ કારણથી તેમનું નામ અહીં જોડી દેવામાં આવ્યું છે.
( ૧૮ ) બ્રુ ઉપર પૃ. ૩૧૩ ની તથા તેના ઉપર લખેલ ટીપણુ નં. ૮૦ ની હકીકત,
