________________
૩૭૪
રાજા કૃણિકને
[ પ્રાચીન
રાજ્ય સાથે યુદ્ધ તે નહોતું જ આદર્યું, તોપણ ચંપાના રાજ્ય ઉપર એટલે કે અંગદેશ ઉપર પોતાની સત્તા હોય તે સારૂં, એમ તેના મનની ભાવના તો હતી જ. વળી અંગદેશ ઉપર તેને પક્ષપાત હોવાનાં અનેક કારણ પણ છે. કેમકે (૧) તે દેશની રાજધાની ચંપાનગરીમાં તેના ધર્મના બારમા તીર્થકર શ્રી વાસુપૂજ્યનું નિર્વાણ થયું હતું એટલે કે તે એક તીર્થભૂમિ હતી (૨) તેમ બીજું કારણ તેના પરમ ઉપકારી અને ધર્મના વિદ્યમાન પ્રવર્તક શ્રી મહાવીરને જ્યાં કેવળ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું હતું તે સ્થાન પણ આ દેશમાંજ આવેલ હતું. આવાં બે તીર્થો જ્યાં આવી રહેલ હોય ત્યાં તેનું મન ઝંખ્યા કરે તે સ્વભાવિક હતું. પણ તે અંગદેશનું રાજ્ય તેનું સહધર્મી હોવાથી તેમજ તેને પોતાને તે ધર્મના રહસ્યનું આદર્શ જ્ઞાન હોવાથી, તેમજ રાજ્યભને તેના હૃદયને તલ ભાર પણ સ્પર્શ થયેલ ન હોવાથી ઉપર : માણે સ્થિતિ નભાવી લીધી હતી. વળી કઈ રીતે અન્યા
થતો ન જ થવો જોઈએ તે સૂત્રનો પક્ષપાતી હોવાથી૧૨ પોતાની તે બળ ઇચ્છા મનમાં જ સમાવી રાખી હતી. છતાં તેનો રાજા દધિવાહન નિર્વશ૧૩ મરણ પામ્યો છે એમ તેના સાંભળવામાં આવ્યું કે તુરતજ પોતાની શક્તિ ફેરવી તે અંગદેશનું રાજય તેણે મગધમાં ભેળવી લીધું હતું. ત્યારથી તે અંગ-મગધાન ૧૪ સ્વામી છે. અને હવે અંગદેશ, મગધ સામ્રાજ્યને એક ભાગ થઈ જવાથી, રાજા શ્રેણિકના મરણ બાદ તેને પુત્ર કૂણિક જ્યારે અજાતશત્રુ તરીકે ગાદીએ આવ્યો તથા તેનું મન રાજગૃહીમાં રહેવાને ખટકવા માંડયું ત્યારે તેણે આ ચંપા નગરીને રાજધાની બનાવી હતી. અલબત તેણે રાજપાટ બનાવ્યું ત્યારે તે ભગ્નાવસ્થામાં હોવાથી તેના કેટલાક ભાગને સમરાવી કરીને જીર્ણોદ્ધાર કરવો પડ્યો હતો. આ બનાવ ઈ. સ. પૂ. પ૨૪ માં બનવા પામ્યો હતો. ઉપરાંત પિતે તેજ ધર્મનો પરમભકત હોવાથી તે કૈવલ્યકલ્યાણકની તીર્થભૂમિ ઉપર જેમ કેશળ
( ૧૦ ) જે જગ્યાએ પ્રિયદર્શિન રાજએ રૂ૫નાથને લેખ ઉભો કરાવી રાખ્યો છે તે સ્થાન.
( ૧૧ ) જૈન ધર્મમાં પાંચ કલ્યાણકોમાંનું એક કલ્યાણક કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિને ગમ્યું છે. અને તેથી તેના સ્થાનને પણ એક તીર્થભૂમિ તરીકે લેખે છે.
હાલના મધ્યપ્રાંતમાં આવેલ નાગડ રાજયની સત્તામાં ભારહુત નામનું ગામડું જે આવી રહેલ છે તે સ્થાન આ તીર્થભૂમિ સમજવી, પાટલીપુત્ર શહેરવાળી સેન નદીની શાખાનદી ઉપર તે આવેલું છે; તેમજ રેલ્વે લાઈનના સતના જંકશનથી થેડાક માઈલ ઉપર તે સ્થાન આવેલું છે ત્યાં “ ભારહતતૂપ ” નામથી ઓળખાતો મોટે સ્તુપ ઉભે કરાયેલ છે. તથા તેના દરવાજામાં કેશળપતિ રાજ પ્રસેનજિતે, અને આ મગધપતિ રાજ અાતશત્રુએ પોતપોતાના નામે મોટા સ્તંભે ઉભા કરાવ્યા છે તથા રાજ પ્રિયદશિને પણ પિતાને હિમ્સ પૂરાવ્યો છે.
વળી પૂ. રેલ્પ માં પાટનગરના સ્થાનાંતરવાળા પારિગ્રાફનું વર્ણન અને તેને લગતી ટીકાની હકીકત
જુઓ. તેમજ હવે પછી બહાર પડનાર મારું પુસ્તક નામે “Life of Shree Mahavira-શ્રી મહાવીર ચરિત્ર જુઓ.”
( ૧૨ ) સરખાવ તેના જીવન ચરિત્રે પૃ. ૨૭૭ ઉપરની તેના ચારિત્રની સમાલોચના ટી. નં. ૫૯ (a) અને (g) તથા પૃ. ૨૭૮ માં ટી. નં. ૬૨ નું લખાણ.
(૧૩) ખરી રીતે તો તે નિર્વશ નહોતોજ; કેમકે તેને પુત્ર મહામેધવાહન કરઠંડુ નામે હતો. પણ તે પોતે લિંગપતિ તરીકે અભિષિક્ત થયો હતો એટલે અંગદેશ ઉપર તેને હક વિશેષ કહી ન શકાય. આ ગણ ત્રીથી તેને નિવ"શ ગણવામાં આવ્યો છે એમ સમજવું.
( ૧૪ ) જુઓ અંગદેશની હકીકતે આ બનાવ ઈ. સ. પૂ. ૫૩૭ માં બન્યો હતો.
( ૧૫ ) ઈ. સ. પૂ. ૫૫૭ માં વસપતિ રાજ શતાનિકે, ચંપા ઉપર હલ્લે કરી ભાંગી નાંખી હતી ( જુઓ પૃ. ૧૧૪ ઉ૫ર ) એટલે કે આશરે પચીસ વર્ષે તેને પુનરૂદ્ધાર થયો એમ ગણવું.
