________________
રાજા શ્રેણિકના
રાજ
સહાયથી, વિધવિધ પ્રકારની શ્રેણિ ઉભી કરી દીધી. અને તે પ્રમાણે સુવ્યવસ્થિત રાજ્યરચના તેમજ સંસારના બંધારણ ઘડી કાઢવાં. આ શ્રેણિ અને બંધારણ અનુસાર શ્રેણિકની પછી આવનારી સઘળી પ્રજાએ બધા વ્યવહાર ચલાવ્યે રાખ્યા હતા; તેમાં જોકે કાળાનુસાર સુધારા વધારા કરાતા રહ્યો છે? ખરા, છતાં જે સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિએ વિચારીશું તા હાલમાં પ્રવર્તી રહેલી સધળી રાજ્ય વ્યવસ્થાને, તથા વ્યવહારનાં બંધારણનાં સર્વ સૂત્રાને, મૂળ પુરૂષ રાજા શ્રેણિક તથા તેના પુત્ર મંત્રી અભયકુમારજ જણાઈ આવશે.
રાજા શ્રેણિકના મૃત્યુ બાદ પાંચ વર્ષેજ, કાળની સ્થિતિમાં મહાપલટ આવ્યા હતા. અને તે પરિવર્તનના પ્રારંભ થતાંજ, તેને પ્રભાવ-પ્રાદુર્ભાવ તેજ શ્રેણિકના પુત્ર અને સમ્રાટ એવા ખુદ કૂણિકમાંજ પ્રગટપણે દેખાવા લાગ્યા હતા. જેના પરિણામે તેને પેાતાના માતામહ રાજા ચેટક ઉપર ચઢાઇ લઇ જતા આપણે નિહાળી શકીએ છીએ. તેમજ તેણે પાતાના આખા જીવનકાળ જમીન મેળવવાના વ્યામાહ અને આક્તિમાં, તથા આડાશીપાડેાશીનાં રાજ્યે સાથે તકરાર અને ખખેડાએ કરવામાંજ વિતાડ્યો છે. એટલુ જ નહી પણ તે ને તે મેાહનો ઘેલછામાં અધ
( ૪ ) સરખાવા પૃ. ૪૩ ઉપર, સામાન્ય વનવાળા આખા પારિ, ની હકીકત,
( ૫ ) એ પૃ. ૩૦૧ ઉપર તેનાં મરણને લગતી હકીકત વાળુ' લખાણ. આ પ્રકરણ કાંઈક ધાર્મિક તત્ત્વ ચતુ કહી શકાય તેવુ' છે, એટલે અહીં ઉતારવું યોગ્ય નથી ધાયું, માત્ર તેનો સાર જ ક્યો છે.
ધાર્મિક તત્ત્વ એટલા માટે કહ્યું છે કે તે હકીક્ત જડવાદમાં માનનારને અને જેટલી પ્રત્યક્ષ વસ્તુ જીએ તેટલીજ સત્ય, બાકી બધુ ટાઢા પહેારના ગપ્પાં તરીકે માનનારને ગળે ઉતરે તેવી નથી, પણ જેમ જેમ શાસ્ત્રની અનેક હકીકતા બુદ્દિગમ્ય અને સાધારણ અલમાં ન ઉતરી શકે તેવી હાવા છતાં, કાળક્રમે વૈજ્ઞાનિક શોધથી
[ પ્રાચીન
અની પોતાની શકિતનું માપ જાણ્યા સિવાય પેાતાના ધમડમાં આગળ વધ્યાંજ કર્યાં હતા. અને પરિણામે વિધ્યાચળ પર્વતની એક ખીણુઅથવા ગુફામાં તેને પોતાના જાન ગુમાવવા પડયા હતા.૫ અલબત્ત આથી કરીને તેના શરીરનું જો કે બળીદાન દેવાયું હતું, પણ ભારતવર્ષને એક ફ્રાય દો તે। જરૂર થયેાજ. તે એકે અત્યાર સુધી વિધ્યાને ચીરીને દક્ષિણ ભારતમાં જવાના માર્ગે જે તદન બંધ હતા તે ખુલ્લા થયા. અને પરિણામે દાક્ષણુ ભારત અનાય મટી આ પણા તરફ વળવા મંડયા. આ સ્થિતિને સૌથી પ્રથમ લાભ, કૂણિકની પછી તુરતજ ગાદીએ આવનાર અને તેનાજ પુત્ર ઉર્દૂયનભટે લીધા હતા. તે આપણે આગળ ઉપર જોઇ શકીશું.
આટલું પ્રસ્તાવક વવેચન કરીને હવે આપ.ણે પ્રત્યેક સમ્રાટના રાજ્ય વિસ્તાર તથા તેમ થવાનાં કારણેા અને સંજોગેાના ઉલ્લેખ કરીશું. ખિખિસાર : શ્રેણિક
રાજા શ્રેણિકના સમયના લગભગ આખા ઉત્તર ભાગ, વ્યવહારની રચના કરવામાંજ વ્યતીત થયા હતા. એટલે કાઈ ખીજા રાજ્ય સાથે આખ ડવાના પ્રસંગ તેને માટે ઉપસ્થિત થાય તેટલા
તે હકીકતા પૂરવાર થઇ સત્ય તરીકે સ્વીકારાતી નય છે ( જેમ કે, વનસ્પતિમાં જીવ હોવાનું સાબિત થયુ· ઇં.) તેમ તેમ શાસ્ત્ર ક્શન ઉપર માણસને વિશ્વાસ ચોંટતા નય છે. તે પ્રમાણે આ ધાર્મિક તત્ત્વ પણ કાળક્રમે તે કક્ષામાં કદાચ ઉભું રહે તેા આશ્ચર્ય પામવા જેવું નહીં ગણાય.
આના જેવી કેટલીએ પ્રાચીન વસ્તુઓને, કાળના પ્રભાવથી વિનાશ થતા ગયા છે, ને થતા જાય છે, તે ભલે બુદ્ધિગમ્ય ન હેાય, પણ જ્યારે હાથીગુફા જેવા શિલાલેખના આધારે કેટલીક હકીકતા જણાઇ છે, ત્યારે તા તેને માન્યા વિના છુટકા રહે તેમ નથી—( જીએ તેનું વર્ણન અને મા કાળની સાથે શ્રુતલેખનના
સબંધ )
