________________
ભારતવર્ષ ] છ નંદ રાજાએ
૩૪૭ (૩ થી ૮) નંદ ત્રીજાથી નંદ આઠમા ભોગવતા નાના જાગીરદારે તેઓ હેવાનું, જાહેર કર્યું સુધીના છ રાજાઓ
છે. તેમ આમાંના કેટલાક રાજાઓનાં નામને છેડે નંદ બીજા પછી તેની ક્ષત્રિયાણી રાણી પેટે મિત્ર શબ્દ આવેલ છે. વળી જાણીતા શુંગવંશી જન્મેલા છ પુત્રો એક પછી એક નંદ ત્રીજે, રાજાઓ, જેવા કે પુષ્યમિત્ર, અગ્નિમિત્ર વિગેરે
નંદ ,નંદ પાંચમે,નંદ વત્સપતિઓ હતા. એટલે, આ સિકકાઓમાં જણતેમનાં નામે શી છઠ, નંદ સાતમો અને વેલા મિત્ર નામધારી નૃપતિઓ પણ ઉપરના, રીતે મળી આવ્યાં નંદ આઠમ એમ અનુક્રમે શુંગવંશી રાજાઓના સંબંધી હશે, તેમજ તે
નામ ધારણ કરી મગધની સમયની આસપાસ કદાચ થઈ ગયા હશે એવું અનુગાદીએ આવવા પામ્યા છે. આટલું સત્ય તો માન તેમણે દેર્યું છે. પણ સિક્કા ઉપરનાં ચિત્રો ઇતિહાસકારોએ અદ્યાપિ પર્યત જાહેર કરેલું છે. બારીકાઈથી નિહાળતાં જણાય છે, કે તેમાં ચૈત્ય પણ જેમ આખા નંદવંશ વિશે કેટલીક માહિતી અને સંધ જેવાં ચિન્હ જે સ્પષ્ટપણે કોતરેલાં છે, અપ્રકાશિત પડી રહી છે, તેમ આ છએ રાજવીનાં તે જૈન ધર્મનાં હોવા સંભવ છે. અને જે તે નામો પણ અંધારામાં જ રહ્યાં છે. અકસ્માતથી ચિન્હ જેન ધર્મનાં ઠરે તો, શુંગવંશ-મિત્રવંશ તો, તે બાબત ઉપર પ્રકાશ મળી ગયો હતો, જે આ વૈદિક સંપ્રદાયને માનનારો હતો. એટલે તે સિક્કાઓ નીચે જવું છું. અલબત્ત તેમનાં નામ વિશે તો તેને લગતા તો કેમ સંભવી શકે! હરગીજ નહીં. હવે બહુ શક રહ્યો નથી. પણ તેમને જે અનુક્રમ ત્યારે પ્રશ્ન એ થયો કે, એવા ક્યા વત્સપતિએ ગોઠવી નાંખ્યો છે, તે હજુ ખામીવાળો ગણી હતા કે જે, જૈન ધર્માનુયાયી પણ હતા, તેમ આ શકાય ખરે. કેમકે તે ગોઠવવામાં કોઈ આધાર સિક્કાવાળા પ્રદેશ ઉપર આધિપત્ય પણ ભોગવતા મળી શક્યો નથી.
હતા. વત્સદેશનો ઇતિહાસ આગળ લખી ગયા નામ કેમ મળી આવ્યાં તે બનાવ રજુ કરૂં છીએ અને તેથી જાણ્યું છે કે, તે ઉપર જેન છું. સર કનિંગહામે પોતાના પુસ્તકમાં કેટલાક રાજાઓમાં તો, શતાનિક, ઉદયન વિગેરેની સત્તા સિકકાનું વર્ણન કર્યું છે. તે મળી આવ્યાં છે તે પ્રથમ હતી અને પછી, મગધપતિ નંદવંશની સત્તા સંયુક્ત પ્રાંતોના કોઈ વિભાગેથી, પણ તેના ઉપર જામી હતી. શતાનિક વિગેરેનાં કાઈ બીજા વ્યક્તિગત વત્સનું ચિત્ર હોવાથી તે સિક્કાઓને કૌશંબીપતિના રાજ્ય ચિન્હ હોવાનું જાણમાં નથી. એટલે તે ઠરાવ્યા છે, કારણકે કોસંબીપતિનું રાજ્યચિન્હ કેનાં હવા સંભવ છે તે તારવી કાઢવાની મુશ્કેલી વત્સ છે. અને જેનાં નામો તેના ઉપર આલે- પાછી આવી પડી. પણ વળી બારીકીથી ખેલાં છે, તે નામ વાળી વ્યક્તિઓને કૌશંબી- તે સિક્કાઓ જોતાં, તેમાં નીચે સર્પ જેવી વાંકી પતિના ખંડિયા રાજ હોવાનું, અને જે સ્થાને- ' ચૂકી લીટીઓ આલેખેલી નજરે પડી. અને આવી માંથી તે જડી આવ્યા છે તે સ્થાન ઉપર હકુમત લીટીઓને, સિકકાશાસ્ત્રીઓએ, સર્પનું નામ આપી
. (૧) આ રાણી માટે કાંઈક પ્રકાશ પાડતી હકીકત હાથ લાગી છે. તે માટે જુઓ નંદ આઠમાની
(૨) જુઓ કે, એ. ઈ. નામે પુસ્તકમાં કૌશંબીનું પ્રકરણ તથા તૃતીયખંડે, દ્વિતીય પરિચ્છેદે તેમના અવતરણ કરેલાં સિક્કાચિત્રો અને તેને લગતું વિવેચન,
હકીકતે.
