________________
પદ પેલી ત્રિપુટીનાં
[ પ્રાચીન વાનું છે. આગળ જુઓ). આ પ્રમાણે તેણે એક મહાન રાજદારી પુરૂષ તરીકે ઇતિહાસ વિખ્યાત સમસ્ત ઉત્તરહિંદ જીતી લીધા બાદ, પાછો પિતાના
થયેલ છે. જ્યારે વરરૂચિ સ્થાને આવી ગયો. પછી દક્ષિણ તરફ વિચાર પેલી જગપ્રસિદ્ધ પિતાના ઉપરના બે મિત્ર દોડાવ્યો. પણ ત્યાં તે હિંદી દ્વીપકલ્પના આખા ત્રિપુટીકોણ હતી, કરતાં જે કે કાંઈક ઓછી પૂર્વ કિનારે તથા દક્ષિણહિંદ ઉપર, ચક્રવતી ખાર- ક્યાંથી આવીહતી શકિતવાળા હોઈને ન્યૂનશે વિલનું રાજ્ય તપતું હતું. તેમ વળી તે મહાસમર્થ, અને કયારે આવી જાતે થયો છે, છતાં અને પ્રતાપી રાજા હતો એટલે તેની સાથે બાથ ભીડ- હતી ? તેણે પાણિની મહાશયના વાનું યોગ્ય લાગ્યું નહીં. તેમ દ્વીપકલ્પના બાકી
રચેલા વ્યાકરણ ઉપર રહેલ મધ્યભાગ તથા પશ્ચિમ કિનારા ઉપર તે પિતા- પ્રભાવશાળી એક ટીકા લખી છે. વળી તેનું ગોત્ર નાજ ભાઈઓ? ( શતવહનવંશી રાજા શ્રીમુખ, કાત્યાયન હોઈને તે વરરૂચિના પિતાના સાદા નામને તેનો પુત્ર અને તેનો ભાઈ શ્રીકૃષ્ણ ) રાજ્ય અમલ બદલે, બ્રાહ્મણ ગ્રંથમાં કાત્યાયનના૨૪ નામથી ચલાવી રહ્યા હતા. એટલે તેમના ઉપર પણ વિના ઓળખાય છે. આ પ્રમાણે આ ત્રણે પુરૂષો મોટા કારણે ચડાઈ લઈ જવાનું ડહાપણવાળું ગયું વિદ્વાન હતા, અને સહચારી હેઈ મીત્ર પણ નહીં. જેથી, પોતે ભૂમિવિસ્તાર વધારવાનું છોડી હતા. તેથી આપણે તેમને ત્રિપુટીર કહી સંબોધદઈ, રાજ્ય સુદઢ કરવામાં અને બીજી રીતે વાનું માન ભર્યું ગયું છે. હવે તેઓ સંબંધી પ્રજોપગી કાર્યો કરવામાં તેણે શેષ જીવનકાળ કાંઈક માહિતી આપીશું. ક્યતીત કર્યું હતું.
પ્રથમ તેમના સ્થાન વિશે વિચારણા કરીશું. પ્રાચીન હિંદના ઇતિહાસ સંબંધી લેશમાત્ર એક ગ્રંથકારે પાણિનીની જન્મભૂમિ તરીકે પણ જ્ઞાન ધરાવનારી સર્વે પ્રજાએ, પાણિની, ગોનાડ દેશ જણાવ્યા છે. અને સિંધુ નદીમાં ચાણક્ય અને વરરૂચિ એ ત્રણ નામે વધતા ઓછા જયાં આગળ કાબુલ નદી મળે છે તેની આસઅંશે સાંભળ્યા તે હોવા જોઈએ જ. તેમાંને પાણિની પાસના પ્રદેશને ગોનાર્ડ દેશ તરીકે તેણે ગણાવ્યું એક મેટા વ્યાકરણશાસ્ત્રી તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. ચાણક્ય છે. જ્યારે એક બીજા લેખકે જણાવ્યું છે કે
(૨૩) કારણકે, જેમ પતે નંદ બીજનો શક રાણીના પેટે જન્મ્યો હતો, તેમ રાજ શ્રીમુખ પણ બીજ નંદની શદ્ર રાણીના પેટે જ જન્મ્યા હતા. એટલે બધા ભાઈઓજ થયા કહેવાય. પછી ભલે માતા એર- માન હતી. જુઓ પૃ. ૩૩૪ અને આગળનાં પાનાંઓ.
(૨૪) શાકતાયન નામે જે વૈયાકરણી થયે મનાય છે અને જેના આધાર પતંજલીએ લીધા છે તે
અને આ પુરૂષ એકજ હશે કે? અથવા શાતાયન અને કાત્યાયન અપભ્રંશ તે નહીં હોય કે? . ( ૨૫ ) નીચેનું ટીપણુ ૩૧ જુઓ
( ૬ ) ડે, એ. છે, ૫.૧૬-જ્યાં કાબુલ નદી
સિંધુ નદીમાં મળે છે તે પ્રદેશને ગોનાડ કહેતા અને પાણિનીની જન્મભૂમિ ત્યાંજ છે. Dey's Ant, Geo. India, p. 16 “Panini's birthplace in Gopard country where the river Kabul falls into the Indus.
(૨૭) જ. એ. બી. પી. સે. પુ.૧.૫, ૮૨. તેના પૂર્વજ નંદિએ પાણિનીની જન્મભૂમિને પ્રદેશ જીતી લીધો હોય એમ અનુમાન કરાય છે, તેથી કરીને તક્ષશિલા અને પાટલીપુત્રને સંબંધ નજીક આ હતા અને કદાચ પાણિની પોતે પણ પાટલીપુત્રમાં આવ્યો હોય એમ સંભવિત છે.J.O.B. R. S. Vol. I. p•82-His
