________________
૩૫૨
નવમે નંદ કેમ
[ પ્રાચીન
બૃહસ્પતિને યશોમતી નામે એક પુત્રી હતી. તેણીને મથુરાના રાજા વેરે પરણાવી હતી. હવે જ્યારે તેની પુત્રીને પરણાવ્યાનું જાહેર થાય છે, ત્યારે બૃહસ્પતિ ની પિતાની ઉમર, તે હિસાબે કમમાં કમ ૩૫ વર્ષ ની તો ગણી શકાશેજ. તેમજ પોતે, મહાપદ્મઃ નંદ બીજાના ક્ષત્રિયાણી પેટે જન્મેલા સર્વ પુત્રોમાંને સૌથી નાનો હતો. તથા મહાપદ્મના મરણ બાદ બારેક વર્ષે ગાદીએ બેસવા પામ્યો હતો. અને તે સમયે મહા પાન દ્રાણીપુત્ર જે નાનામાં નાનો હતો. તે મહા નંદ નામ ધારણ કરી પછીથી ગાદીએ બેઠો હતો. તે વખતે તે ૨૧-૨૩ વર્ષની ઉમરને હતો; આ પ્રમા- Pની સર્વે પરિસ્થિતિ સરખાવી જોતાં, રાજા બહસ્પતિની ઉમર પણ સહેજેજ ૩૦-૩૫ ની તે કલ્પી શકાય છેજ. વળી એમ જણાયું છે કે પાંચાલ દેશની રાજધાની અહિચ્છત્રનો રાજા આષાઢસેન આ બૃહસ્પતિમિત્રનો માટે થતો હતો. એટલે એમ થયું કે રાજા આષાઢસેનની બહેન તે મગધપતિ નંદ બીજાની રાણી થતી હતી. અને તે ક્ષત્રિયાણીના પેટેજ, નંદ ત્રીજાથી નંદ આઠ સુધીના છ પુત્રો જમ્યા હશે. વળી એમ પણ જણાય છે કે મગધપતિઓ આ મથુરા અને પાંચાલ દેશના રાજવીઓમાંથી કન્યાઓ લેતા૧૦ પણ હતા તેમ દેતા પણ હતા.
હવે આપણે નવમાં નંદના રાજય અમલ વિશે ચર્ચા કરીશું. (૯) નવમે નંદ: મહાનંદઃ ધનનંદ
મહારાજા મહાપદ્મ મરણ પામતાં ગાદીએ કેને બેસાર તે પ્રશ્ન જેમ ઉપસ્થિત થયો હતો. તેમ તેજ પ્રશ્ન પાછો આઠમ નદ ઉર્ફે બૃહસ્પતિ
મિત્ર મરણ પામતાં ઉભો થવા પામ્યો હતો. કારણકે
આ છએ નંદમાંથી કોઈને પાછી એને પુત્ર નહતો. અને બધાય એજ સ્થિતિ નાની ઉમરમાંજ કપાઈને
સ્વધામ પહોંચી ગયા હતા. મહાપાના સમયે તો પ્રશ્નનો ઉકેલ હજી એકદમ આણી શકાયું હતું. કેમકે તે વખતે તે એટલુંજ જોવાનું રહ્યું હતું કે, સૌથી સેટ પુત્ર જે શદ્વાણીના પેટે જન્મ્યો હતો તેનો રાજ્યાભિષેક કરવો કે, તેનાથી નાના હોય પણ ક્ષત્રિપાણી પુત્ર હોય, તેનેજ રાજગાદીએ બેસાર. છેવટે મેટાને હક બાવીને તેનાથી નાનાને, પણ ક્ષત્રિયાણી પુત્રને ગાદીપતિ બનાવ્યો હતો. પણ આ સમયે તો કઈ મહાપવનો ક્ષત્રિયાણી જાય પણ રહ્યો નહતો. તેમ જે હતા તે બધા અપુત્રિયાજ મરી પરવાર્યા હતા. કેવળ જે એક જીવંત રહેવા પામ્યો હતો અને લગભગ ૨૨-૨૩ વર્ષની ઉમરે પહોંચી ચુક્યો હતો, તે મહાપદ્મને એક દરાણ જાયો કુંવરજ હૈયાત હતા. હવે જે તેને ગાદી સુપ્રત કરવામાં આવે, તો પ્રથમ વખતે પોતેજ ભરેલું પગલું અને તેને ન્યાય સ્વહસ્તેજ ઉલટાવી નાખેલ ગણાય. તેમજ જે કુંવરને અપમાન લગાડાયું હતું, તે હવે તે કાંઈક વધારે બળવાન સ્થિતિમાં આવ્યો હતો. એટલે પિતાને થયેલ અપમાનને બદલે લેવા મગધ ઉપર ચડી આવે પણ ખરો. આ પ્રમાણે અમાત્ય મંડળની સ્થિતિ ત્રિશંકના જેવી થઈ પડી હતી. અંતે લાંબી વિચારણાના પરિણામે એવું ઠરાવ્યું, કે રાજ્યની હાથણી જે છે તેને પંચદિવ્ય સાથે શહેરમાં ફેરવવી અને જે
(૯) જુએ એ. ઇ. પુ. ૨. પૃ. ૨૪૨.
( ૧૦ ) સરખા રાજ શ્રેણિકની માતા અને ન પ્રસેનજિતની રાણી ભદ્રિય રાણીને દષ્ટાંત (પૃ. ૨૫૨ ની હકીક્ત તથા તેને લગતી ટી. નં. ૬૨ અને ૬૩)
તેણી પણ આ દેશનીજ પુત્રી હતી,
( ૧૧ ) જળપૂર્ણ રૂપાનો કળશ, ફૂલમાળા, છત્ર અને બે ચામર: આ પાંચ દિવ્ય પંચદિવ્યા કહેવાય છે,
