________________
ભારતવર્ષ ]
અન્ય હકીકત
૩૫૧
પડતાં હતાં. મહાઅમાત્ય કલ્પક જે નંદિવર્ધનના સમયથી હાદો ભગવતે આવ્યો હતો, તેના વંશજે એક પછી એક તે પદ ઉપર આવી ગયા હતા. આ પ્રમાણે તે પદ ઉપર પણ છઠ્ઠો પુરૂષ નિયુકત થઈ ચૂક્યો હતો. આ છએ રાજાઓને એકદર રાજ્યકાળ બાર વર્ષ ચાલ્યાનું જણાવાયું છે." તેમાં પ્રત્યેકે કેટલા વર્ષ રાજ્ય ભોગવ્યું તે જણ- વ્યું નથી, અને જણાવાયું હોય તો તે અતિ ઉપયોગી પણ નથી. એટલે હાલ તે તે છએ જણા વચ્ચે દરેકનાં બે બે વર્ષ ગણાવી કાઢયાં છે. કદાચ ફેરફાર હશે તે તે બાબત ભલે અન્ય શેકે જણાવે. છેવટે મ. સં. ૧૧૦ થી ૧૧૨=ઈ. પૂ. ૪૧૭થી ૪૧૫ સુધી આઠમે નંદ: બૃહસ્પતિમિત્ર ગાદીપતિ બન્યો. તેના રાજ્યના બીજા જ વર્ષે એટલે મ. સં. ૧૧૧ માં=ઈ. સ. પૂ. ૪૧૬ માં કલિંગપતિ ખારવેલ મગધદેશ ઉપર ચડી આવ્યો હતો. અને બૃહસ્પતિમિત્રને હરાવી જે જૈન મૂર્તિ કેટલાંક વર્ષ પૂર્વે કલિંગમાંથી ઉપાડી જવામાં આવી હતી તે મૂર્તિ પાછી, પોતાના દેશમાં લેતા આવ્યો હતો. અને ભવ્ય મંદિર બંધાવરાવી પિનાતી રાજધાનીમાં તેની પુનઃપ્રાતષ્ઠા કરી દીધી હતી.
બીજે વરસે રાજા બહસ્પતિમિત્રનું મરણ નીપજ્યું. એટલે આ સર્વે રાજાઓને રાજ્યઅમલ ઈ. સ. પૂ. ૪૧૫ માં ખતમ થયો કહેવાય. આમાં નો દરેકે દરેક નંદ રાજા, પિતપોતાના કુદરતી મેતે મરણ પામ્યો હતો, કે એક બીજાએ અંદર અંદર કલ કરી નાંખી હતી, કે કેાઈ બળવાખોરના હાથે કાવત્રાંને ભેગા થઈ પડયો હતો, તે
હકીકત સ્પષ્ટપણે જણાઈ નથી. પણ વિશેષ સંભવ છે કે કુદરતી મોતે તેઓ કોઈ મૃત્યુ પામ્યા નથી.
આ પ્રમાણે રાજા મહાનંદના આઠ પુત્રોનો ઈતિહાસ મગધ દેશની સાથેના સંબંધ પર કરી ગયા. હવે નવમાં પુત્ર વિશે લખીશું.
હાથીગુંફાના લેખમાં, બૃહસ્પતિમિત્રને ખાર વેલે નમાવ્યા બાદ જે એમ હકીકત જણાવાઈ છે, કે ખારવેલની જીત થઈ સાંભળી, ૫રદેશી રાજા મથુરાથી પાછો વળી ગયો અને જેનો અર્થ વિધાનોએ એમ કર્યો છે કે, તે પરદેશી રાજા યવને ડીમેટ્રીઅસ હતા. પણ તે હકીકત તેમ નથી તથા તેને મદુરા સાથે સંબંધ પણ નથી. આ સર્વ બાબત રાજા ખારવેલના જીવનચરિત્ર લખતાં જણાવી છે. તેમ મગધદેશની સાથે કે રાજા બૃહસ્પતિમિત્રની સાથે તે સંબંધ ધરાવતી ન હોવાથી અત્રે જણાવવા જરૂર પણ જોઈ નથી.
બૃહસ્પતિમિત્રને આઠમે નંદ સાબિત કર્યા પછી તેને લગતી જે થોડી ઘણી માહિતી મળી
શકી છે તે અને જણાવી બૃહસ્પતિ મિત્ર લઈએ. ઉપરમાંસિકાઓની વિષેવળી કંઇક વાત કરી છે. અને તે ઉપ
રથી આ નંદવંશના રાજા ઓનાં નામનો પત્તો મેળવવા શકિતવંત થયા છીએ. વળી તે જીલ્લાઓમાંથી કેટલીક ઈટ મળી આવી છે. તેમાંથી આ પ્રમાણે હકીકત તારવી શકાય છે. સને ૧૯૧૧ માં મૌરા અને ગણેશ નામનાં સ્થળેથી જે ઈટા મળી આવી છે તેમાં કોતરેલ શબ્દોથી સમજાય છે કે, આ મગધપતિ
(૫) કે. હી, ઈ ના ૫, ૩૧૨ ઉ૫ર જે પુરાણો- માંનું કેષ્ટક ઉતારેલું છે તે જુઓ.
(૬) જુએ હાથીગુફાને શિલાલેખ
(૭) શ્રીમુખે અને શ્રીકૃષ્ણ મગધને ત્યાગ કર્યો હતા તે જણાવી ગયા છીએ. અને બીજ ને ફેજ આ પારિગ્રાફમાં જણાવ્યા પ્રમાણે થયે, એમ મળીને
આઠ પુત્રની હકીક્ત લખાઈ કહેવાશે.
( ૮) જુઓ “ગંગા” નામના માસિક ૧૯૩૩ જન્યુઆરીને પુરાતત્વ નામને ખાસ અંક. પૃ. ૧૭૦समेत जीवपुताये राजभर्याये बृहास्वाति मिति ધિતુ જામતા રિતમ્ બૃહસ્પતિમિત્રની દુહિતા ચમતિ, જે મથુરાના રાજની ભાય હતી તેણે બનાવ્યું,
