________________
૩૨૬
નંદિવર્ધન
[ પ્રાચીન
જોતાં કમમાં કમ દશેક વર્ષ બાદ એટલે ઈ. સ. પૂ. ૪૮૦૨૦ના અરસામાં થયું હોવું જોઈએ.
એક બીજો મુદ્દો અને જણાવી દેવાની જરૂર રહે છે કે, જ્યારે રાજા નંદિવર્ધનને ઉદયનનો જમાઈ ઠરાવાયો છે, ત્યારે તેને વત્સપતિ ઉદયન ગણો કે મગધપતિ ઉદયન ગણવો. તે પ્રશ્ન પણ વિચારી લેવો જરૂરી છે. પણ આ વાતને નિર્ણય તો સહજમાં કરી શકાય તેમ છે. કેમકે, રાજા ઉદયન મગધપતિ તે પણ શિશુનાગવંશી છે. તેમજ નંદિવર્ધન પણ તે જ વંશને કુળદીપક છે. અને લગ્નગ્રંથીને એ તે એક સિદ્ધાંતજ છે કે, એકજ કુળના એટલે એકજ પિતૃપક્ષના પુરૂષ અને સ્ત્રી પરણી શકે નહીં. તેથી સિદ્ધ થયું કે, નંદિવર્ધનને સસરો ઉદયન, તે શિશુનાગવંશી હોઈ શકે નહીં. એટલે તે વસ્ત્રપતિ ઉદયનની પુત્રી વેરેજ પરણ્ય હતો, એમ સાબિત થયું ગણાય.
તેની રાજદ્વારી કારકિર્દીની શરૂઆત, રાજા ઉદયાશ્વના સેનાધપતિ તરીકે થઈ છે. અને તે બનાવ,
તેને રાજ્યાભિષેક ઇ. સ. પૂ. તેની ઉમર અને ૪૯૬ માં થયા બાદ, સુરત રાજ્ય અમલ પહેલા વર્ષેજ બન્યો છે.'
કારણકે જે તે મોડેથી સૈન્ય. પતિ બન્યું હોત, તે રાજા ઉદયનના રાજ્યકાળના સેળ વરસ જેટલા ટૂંક અવધિમાંજ આખા સિન્યની નવેસરથી રચના કરીને ઠેઠ દક્ષિણ ભરતખંડના નાકા સુધી જીત મેળવવાને તે ભાગ્યશાળી થઈ શકો હોત નહીં. એટલે આપણે તેને ઈ. સ. પૂ. ૪૯૫ માં
સેનાનાયક નીમાયાનું લેખીશું. અને આવા ઉચ્ચ હદે જે અમલદાર નિયુક્ત થાય, તે કમમાં કમ ૨૫ કે ૩૦ વર્ષને હેયજ,૧૨ એટલે તેનો જન્મ ઈ. સ. ૫૨૫ની આસપાસ નોંધીશું. વળી મગધપતિ અનુરૂદ્ધ અને મુંદના મરણબાદ, તે મગધપતિ બન્યો છે એ પણ ચોક્કસ છે. જેથી તે ગાદીપતિ બન્યો તેની સાલ ઈ. સ. પૂ. ૪૭૨ માં ગણાશે. અને સાળ વરસ રાજ્ય કરીને મરણ પામ્યો છે. એટલે તેનું મરણ પણ ઈ. સ. પૂ. ૪૫૬ માં થયું હતું, એમ ચોકકસ ગણવું રહે છે. આથી કરીને મરણ સમયે તેની ઉમર પર૫-૪૫૬ ૬૯ વર્ષની આશરે હોવાનું નક્કી થાય છે.
કેટલાકના મતે તેનું રાજ્ય સોળને બદલે વીસ વર્ષ ચાલ્યાનું કહેવાય છે. તેમજ ચાળીસ વર્ષ૨૪ પણ ચાલ્યાનું ગણાય છે. આ બન્ને માન્યતા તે સાચીજ છે. પણ તે એવી ગણત્રીથી કે, જે સમયે તે સિન્યપતિ હતા, એટલે કે, સત્તાધિકાર ભોગવી રહ્યો હતો, તે કાળ પણ તેની સાથે ગણવામાં આવે તેજ. એટલે ઊદયાશ્વના સમયે તે અમલદાર હતો, ત્યાંથી જે ગણો તે તેના ૧૬+અનુરૂદ્ધ અને મુંદના ૮+૧૬ પિતાના મળીને ૪૦ થાશે; અને જે અનુરૂદ્ધ-મુંદને સમય તથા તેના પિતાને રાયકાળ ગણીએ તે ૨૪ થાશે. બાકી તેને પિતાને એકલાને રાજ્યકાળ તે ૧૬ વર્ષ જ ચાલ્યો કહી શકાશે.
તેને મહાપદ્મ નામે એક કુંવર હતા, કે જે તેની પછી, નંદ બીજાનું નામ ધારણ કરી ગાદીએ
તેના
જ
SR.
( ૨૦ ) જ્યારે લગ્ન ઈ. સ. . ૪૮૦માં છે ત્યારે જન્મ ઈ. સ. પૂ. ૪૯૪ માં કહેવાશેઃ જુઓ ઉપરની ટીકા ૧૯ તથા આગળ છઠ્ઠા પરિચ્છેદે ઉદયનના વૃત્તાંતે.
( ૨૧ ) નીચેના પારિગ્રાફમાં ટી. નં. ૨૩-૨૪ નું લખાણ જુઓ.
( રર ) ને યુવરાજ હોય અને તે પદવી ઉપર
નિયુક્ત થાય છે, તેની ઉમર તેના કરતાં પણ નાની હોઈ શકે? પણ નંદિવર્ધન કાંઈ યુવરાજ તે નહોતે તે ચોક્કસ છે. એટલેજ આવો માટે હેદો સ્વીકારવાને જે કમમાં કમ તેની ઉમર ગણાય તે આપણે લીધી છે.
(૨૩-૨૪ ) પાઈટર સાહેબે રચેલી “ડાઇનેસ્ટીઝ એક કલીયુગ” નામની બુક જુએ.
