________________
કુદરતી આફતા
ભારતવર્ષ ]
""
પ્રમાણે ઇ. સ. પૂ. ૪૫૮ માં કનાજ અને મથુરા શહેરમાં નંદસંવત વપરાતા હતા. જો કે મિ. આલબનીએ તે એટલુ જ જણાવેલ છે ૬૮ નંદરાજાના સમય બાદ આશરે ત્રણસો વર્ષે કાઇક હિંદુ રાજાએ કાંઈક બનાવ્યાનું હાથીગુ કાના શિલાલેખમાં કાતરાવાયુ છે. આના ઉપર તે લેખક ડૉ. મજુમદારના અભિપ્રાય ટાંકીને સમર્થન કરે છે કે જે હવન થઇ ગયા છે તે જ આ નદિવન સમજવા.૪૦ ( હર્ષ સંવત તે કેટલાક શિલાલેખમાં ચેાખ્ખા શબ્દે લખાયલ છે. એટલે પછી હાથીગુ ક્ામાં લખેલ અને પોતે અનુમાનથી બાંધેલ આ હર્ષ સંવતઃ તે બન્નેને એકજ નંદ સંવત તરીકે લખવવાના આશય તે લેખક ધરાવતા હશે એમ આ ઉપરથી સમજાય છે ) પણ આગળ જતાં તે લેખક મહાશય અન્ય વિદ્વાનાના મત જણાવતા કહે છે ૩૪૧ “ હાથીગુ ંકાના શિલાલે ખમાં પંકિત ૬ અને ૧૧ માં જે સમયસુચક અક્ષરા લખાયલા છે, તે કાઇ સંવતની કાળગણના કર્યાં વિના તે કાંઇ વાપરવામાં આવ્યા નજ હાય’ વળી અન્ય વિદ્વાનના મત ટાંકી જણાવે છે કુ૪૨ “ વિક્રમ સંવતમાં ૪૦૦ ઉમેરવાથી નંદ સવત આવતા હતા. આ ગણત્રી આલબનીએ આપેલી
૨૪૦–૨૪૫. J. O- B. R. S. Vol. XIII, P. 240-245:—The Nanda era was in use at Kanoj and Mattura in B, C, 458: as Alburini says, on the strength of his informants.
( ૩ ) તેજ પુસ્તક. પૃ. ૪૫. Ibid P. 45; Alburini says:-A reference is made in the Hathigumpha inscription of something having been made by a Hindu king 300 years, since the time of Nanda Kings,
( ૪૦ ) કૌંસમાં લખેલ વાચ મારૂં અનુમાન છે. ( ૪ ) તેજ પુસ્તક પૃ. ૨૩૭, ડૉ. સ્ટેનકાનાઉ
૧
છે. આ સવતના ઉપયાગ હાથીગુફાના લેખમાં કરેલ છે તથા ચૌલુકયવંશી વિક્રમાદિત્ય ઠ્ઠાએ તે સંવતના વપરાશ કાઢી નાંખ્યા છે. ” આ પ્રમાણે ઉપરના સર્વે અવતરણાનું એકીકરણુ જો કરીશું, તા લેખક મહાશય એમ મનાવ વાને મથી રહ્યા જણાય છે કે ( ૧ ) હાથીગુ ા ના લેખમાં જે આંક વપરાય છે તે નંદ સંવત ઉફે હર્ષ સંવતના હતા (૨ ) જો તે સંવતના આંક કાઢવા હાય તા, વિક્રમ સંવતમાં આશરે ચારસાની સ ંખ્યા ઉમેરવી જોઇએ (૩) આવા સંવત ઇ. સ. પૂ. ૪૫૮ માં પણ કનેાજ અને મથુરા શહેરમાં વપરાતા હતા. (૪) વળી ચૌલુકયવંશી વિક્રમાદિત્ય ડ્રાએ આ સવતના વપરાશ અધ કરી નાંખ્યા છે. આ બધાં અનુમાન મિ. આલખફનીએ જે કાંઇ સમાચાર (કવતિ તરીકે જે સાંભળ્યું હતું તેના આધારેજ ) મેળવ્યા હતા, તેના ઉપરથીજ ઘડી કાઢવાં છે. પણ પ્રશ્ન એ થાય છે કે જે સમાચાર મિ. આલબરનીને મળ્યા હતા તેના આધાર કેવા પ્રમાણભૂત કે સંગીન હતા તે માટે તા એક અક્ષરવટીક પણ કાઇવિદ્વાન ઉચ્ચારતાજ નથી. તે તે માત્ર સમાચારરૂપે હતા એટલુ જ લખે છે, હજી ક પક ચાલી આવતી તે દંતકથા
( એ. એ. ઇ. પૃ. ૨૪–૨૬). ડૉ. આર. સી. મજમુદાર જ, એ. બી. રી. સા. પુ. ૯. પૃ. ૧૪૭ “ Long periods mentioned in lines 6 & 11 of Hathigumpha inscriptions, could not have been reckoned without an era."
( ૪૨ ) જૈ,સા, સરોાધક પુ. ૩: પૃ, ૮૭૨. According to Alburini's theory, the figure of the Nanda Era was got by an addition of 400 to that of Vikram era: the Nand era has been used in the Hathigumpha inscription & it was abolished by Vikramaditya VI of the Chaulukya dynasty.
