________________
૩૦૮
તિને, પુત્રિયેા હૈાવાનું જણાવાયું છે; જ્યારે મગધપતિ ઉદયનને તે અનુરૂદ્દ અને મુંદ નામે ખે પુત્રા હતા અને તે તેના મરણ બાદ મગધની ગાદીએ પણ ખેઠા છે. ત્યારે વત્સપતિ ઉદયનની ગાદી તેના દત્તકપુત્ર, મણીપ્રભને દેવાઈ છે. ( જીએ પૃ. ૧૧૨, ૧૨૧, અને ૨૧૭.) આવાં અનેક કારણથી એમ માનવુંજ રહે છે કે, ખૂનથી માયે ગયેલ ઉદયન, તે મગધપતિ નહીં પણ વત્સપતિજ ઉદયન હતા.
અર્જી અને
(૯) અનુરૂદ્ધ અને મુ
છ
રાજા ઉદયનના મરણ બાદ તેના યુવરાજ અનુદ્ધ મગધપતિ બન્યા. પણ તે કેવળ છ વર્ષોમાં જ મરણ પામ્યા હતા એટલે તેનેા ભાઈ મુંદ ગાદીએ આવ્યા હતા. અને તેનું રાજ્ય પણ માત્ર એ વરસજ ચાલ્યું હતું. એટલે કે, અનુરૂ અને મુંદ ખન્નેનુ' મળીને એકંદર આઠ વજ રાજ્ય ચાલેલુ છે.૬૪ તેમજ ક્રાઇ રાજદ્વારી મહત્ત્વપૂર્ણ અથવા તેમને જેમ આપે તેવા બનાવ બનેલ ન હાવાથી, બલ્કે હીણપત ભરેલ કલંક લાગે તેવા પ્રસંગેા બનવા પામેલ હેાવાથી, તે બન્નેના એકજ અમલ ગણી કાઢ્યો છે. જેથી તેમના એકત્ર અમલ ઈ. સ. પૂ. ૪૮૦ થી ૪૭૨ સુધી ૮ વર્ષી ચાલ્યાનું લેખાશે.
આ બ-તે ભાઇ યુવાન હતા એમ કહીએ
ગાદીએ આવ્યા ત્યારે ભરતેા ચાલી શકે, છતાં તેમનું રાજ્ય બહુજ ટૂંકું ખÈ મુખ્ય મુખ્ય આખા શિશુનાગવંશના નવે અનાવા રાજકર્તાઓમાં સૌથી ટૂંકુંચાલ્યું છે એમ કહી શકાય. આમ હેાવાથી તેમાંથી અનેક વિચારણીય મુદ્દા ઉભા
[ પ્રાચીન
ચાય છે. તે નબળા પણ નહેાતા કે જેથી તેમનાં જીવન નામશેષ માત્ર થઈ જાય. તેમ અનુરૂÆની બાબતમાં તે એમ પણ જોઇ ગયા છીએ કે તેણે સિંહલદ્વીપ સુધીના સ મુલક તામે કરી મગધ સમ્રાજ્યની પ્રીતિને જવલંત અને ઉજળી બનાવી મૂકી હતી.૬૫ ત્યારે એવું શું કારણ ઉપસ્થિત થયું હોય કે તેઓ બન્નેના રાજ્યકાળ અતિ અલ્પ
સમયી થઇ ગયા!
( ૬૪ ) ભા. પ્રા. વ. પુ. બીજી, પૃ. ૩૦-૩૧ જુ; મહાવશ અને અરોાકાવદાનના આધારે તેમાં જણાવ્યું છે કે, ઉદયનની પછી અનુરૂ અને મુ`દના
પ્રાચીન સમયના ઇતિહાસ જેમ અનેક બાબતમાં અંધકારમય છે તેમ આ કિસ્સામાં પણ તેવાજ છે. એટલે જે કાંઇ માહિતી મળી આવે તેમાંથી આ સર્વે મુદ્દા આપણે તેા તારવી કાઢવાજ રહે છે. પ્રથમ વાત અનુરૂદ્ધની હાથ ધરીએ.
એમાંથી તે મોટા હાઇને, ઉદ્દયાશ્વની પછી તુરતજ તે મગધપતિ બન્યા હતા અને તેનુ` રાજ્ય કેવળ છ વર્ષ એટલે ઈ. સ. પૂ. ૪૮૦ થી ૪૭૪-૫ સુધી ચાલ્યું છે. જેથી તેનું મરણ ૪૭૪ માં થયેલ ગણાય. અને તેની પાછળ તેના ભાઇ ગાદીપતિ અન્યા છે એટલે તે અત્રિયાજ હાવા જોઇએ એમ સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે. છ વર્ષ જેટલા અલ્પકાળમાં જ્યારે તેનું મરણ નીપજ્યું છે ત્યારે તે અકાળે એટલે કે આકસ્મિક સંજોગામાં થયુ હાવુ જોઇએ એમ અનુમાન ઉપર આવવુ રહે છે. તે માટે નીચેનાં કારણુ કલ્પી શકાય છેઃ—
( ૧ ) રાજા ઉદયાશ્વ યાત્રાએ જતાં, અનુરૂદ્ધને ગાદી હાથ લેવી પડી છે. એટલે, ઉદયાશ્વ યાત્રાએ ગયા હોય અને ત્યાં સ્થિતિ કરી રહ્યો હાય. તેવામાં ત્યાં કાંઇ ઉપદ્રવ કે મહામારી ફાટી નીકળ્યા હાય. એટલે પિતાને જોવા પુત્ર ત્યાં ગયા હાય અને ત્યાંને ત્યાંજ ઉદયાશ્વ તેમજ પુત્ર અનુરૂદ્ધ
રાજ્યવહીવટ આઠ વર્ષ સુધી ચાલ્યા છે. વળી જી મહાવ’શ, ૪ઃ ઇ, એ. ૧૯૧૪ પૃ. ૧૬૮,
(૬૫) આ ઉપરથી એમ સમઇ શકાય છે કે
