________________
ઉદયાધના
૩૦૬
હતું, ત્યાંથી માંડીને હિંદના ઠેઠ દક્ષિણ કિનારા સુધીની જમીન મગધને તાબે કરી વાળી હતી. ત્યાંથી આગળ વધીને સિંહલદ્વીપમાં પણ મગધપતિનું લશ્કર દાખલ થઇ ચૂકયું હતું. અને જીત મેળવી, ત્યાં તેના સ્મારક માટે માઢુ નગર વસાવી રાજધાની તરીકે તેને જાહેર કરી દીધું હતું. તેનું નામ અનુરુપુરપપ પાડયું હતું. કે જે અત્યારે તેના મદિર, મઠ, વિહાર આદિના ભગ્નાવશેષપણે જળવાઇ રહ્યું છે. પછી આ પ્રમાણે જે બનાવ બનવા પામ્યા તે (૧) રાજા ઉદયનનાજ અમલ દરમ્યાન સિ ંહલદ્રીપ ઉપર ચડાઈ લઈ જવામાં આવી હાય અને તેની સરદારી તેના યુવરાજ અનુરુદ્ધને દેવાઇ હાય, અને તેણે જીત મેળવી તે બદલ તેના નામ ઉપરથી અનુરુપુર નગરનું નામ પાડવામાં આવ્યું હોય કે (૨) પછી ખુદ અનુરુદ્ધનાજ રાજ્યે ત્યાં ચડાઈ લઈ જવામાં આવી હાય-આ બેમાંથી કઈ વસ્તુસ્થિતિ સત્ય હતી તે નક્કી કરી શકાતું નથી.૧૬ પણ એમાંથી એક સ્થિતિ તા હતીજ તેટલુ ઉધાડુ' છે. અલબત્ત
પેાતાના નિચ કરવા રહે છે. સરખાવે ઉપરની ટી. ન', ૩૮ તથા નીચેની ટી, ન, ૫૭ અને ૯,
( ૫૫ ) દક્ષિણ હિંદમાં તે ગયા હતા કેમ તેના આધાર સ્પષ્ટપણે આપણને કોઈ ગ્રંથમાંથી મળી શકે અને તે બતાવી શકાય તેમ નથીજ એટલે અહીં આધાર ટાંકયેા નથી પણ તે વિશેના ઐતિહાસિક પુરાવા અનેક મળી આવે છે. જે હકીકત આપણને ચુટુકાન'દના ( શિક્કા ચિત્રે ત્રુએ ) નવી માચપ્રાના ( જુ માય ચદ્રગુપ્ત) અને પદ્મવાઝ ( દ્વિતીયખડે, ભ્રમ પરિચ્છેદે જુઓ) વિગેરેના ઇતિહાસ અને ઉત્પત્તિ ઉપરથી સમજી શકાય તેમ છે; વળી નીચેનું લખાણ તેમજ ટીપણ ન, ૨૬ જીએ તથા આગળ જુએ પૃ, ૩૧૨,
( ૫૬ ) જીએ અનુરૂના વૃત્તાંતે મારાં અનુમાન, વિરોષ સંભવ ઉદયનના સમયને છે માટે અહીં દર્શોન્યા છે, અનુરૂધ્ધના સમયમાં ન હોવાનું કારણ એમ
[ પ્રાચીન
આ બધી લડાઇમાં સૈન્યપતિ નાગદશકની કુશળતાની કિંમત ઓછી આંકવાની નથીજ. બાકી રાજા ઉદયન પોતે યુદ્ધ સમયે ઉપસ્થિત થતા હતા કે નહીં તે ભલે સ્પષ્ટ ન થતું હાય છતાં તેનું લડાયક ખમીર બતાવતું નામ જેપ૭ ભટ્ટ: યાદ્દો હતું તે તે તેણે યુદ્ધ વિષયક સૈન્યની રચના ફેરવી નાંખીને તથા આખા દક્ષિણ હિંદને મગધની સત્તામાં લાવીને સાક્ષીભૂત-પ્રમાણપૂર્વક સાર્થક કરી બતાવ્યું છે૫૮ એમ જરૂર કહી શકાશે.
પોતે યુદ્ઘપ્રિય સ્વભાવ ધરાવતા હેાવા છતાં
તેના અત
બહુજ સરળ સ્વભાવી હતા.પ૯ એટલે ઉપર પ્રમાણે જીત મેળવી, પાતે યુદ્ધ પરિણત પાપનું નિવારણ કરવા પાા તીર્થંયાત્રાએ નીકળ્યા હતા અને રાજગાદી પેાતાના યુવરાજ અનુરુષને આપી હતી. પોતે કયાં અને કેવા સંજોગામાં મરણ પામ્યા તે સ્પષ્ટ રીતે જણાયું નથી. પણ સમજાય છે કે યાત્રાએ ગયા
છે કે, તેનું રાજ્યજ માત્ર બે કે છ વ ́જ ચાલ્યું છે. વળી તે માટે વિશેષ ખુલાસા નીચેના ટી, નં. ૬૪ માં જી,
( ૧૭ ) ઉપર ટી. નં ૩૮ માં “ ભટ્ટ ” શબ્દ છે પણ સ ́ભવ છે કે કદાચ તે શબ્દ ભદ્દે પણ હૅાય, અને એમ હોય તે, તેને અ “ ભદ્ર ”=ભલે। the good એમ થઈ શકે, અને તેમ હાય તા તે વિરોષણ પણ તેને લાગુ પડી શકે છે. જુઓ નીચેની ટી, નં. પ, તથા સરખાવા ઉપરની ટી, નં. ૫૪,
( ૧૮ ) જીએ આગળ ઉપર છમ પરિચ્છેદે, ( પ૯ ) જ. એ, બી, રી, સે।. પુ. ૧ પૃ. ૭૫:“ Udayana the good-Dharmatma-on the authority of Garga-samhita: ગગ સંહિતાના અભિપ્રાય પ્રમાણે “ ધર્માત્મા ઉદયન ’
( ૬૦ ) તેને બે પુત્ર હતા, અનુરૂ અને મુદ, ( જુએ તેમના વૃત્તાંતે.)
