________________
ભારતવર્ષ ]
હતા ત્યાં મા માંજ મરણને શરણ થયા હશે.૬૧ કેટલાક ગ્રંથકારા તેનું ખૂન થયાનુ અને અપુત્રિયા મરણ પામવાનું જાહેર૧૨ કરે છે તે વિચારવા જેવુ છે ખરૂં. બાકી મારૂં માનવું એમ છે કે, જેનું ખૂન થયું છે. અને જે અપુત્રિયા મરણુ પામ્યા છે તે તેા વત્સપતિ શતાનિકના પુત્ર, રાજા ઉદયન હતા. બન્નેનાં નામ એક સરખા હૈાવાથી, એકને બદલે ખીજો માની લેવામાં ગફલત કરવામાં આવી છે. હું જે નિણૅય ઉપર આવ્યા . તે માટેનાં કેટલાંક કારણા નીચે જણાવું. તેનું ખૂન કરનાર એક ડાળધારી સાધુ હતા. તેને રાજા ઉદયનની સાથે વૈર હતું. આ વૈર ઉત્પન્ન થવામાં તે ડાળધારી સાધુ જ્યારે સ સારીપણામાં હતા ત્યારે તેને રાજા ઉદયને નેકરીમાંથી કાંઇક કારણસર દૂર કર્યાં હતા. એટલે ત્યાંથી નીકળી વૈરવૃત્તિ પોષવા માટે અવત ગયા હતા . અને તે રાજ્યના આશ્રય લઈ પોતાના ભાવિક્રમ તેણે ગાઠવી કાઢ્યો હતા. આ પ્રમાણે હકીકત જણાવવામાં આવી છે. હવે જો આ પ્રમાણેજ સ્થિતિ છે તેા પ્રશ્ન એ થાય છે કે (૧) શું અવંતિના માણસ નાકરી માટે પાસેના વસદેશક જવાનું વિચારી શકે કે મગધપતિ જેવા દૂર દેશે ? ( ૨ ) કદાચ નાકરી માટે દૂર દેશે જવાના સંભવ દેખાય. પણ શું આગ
રાજ્યના અંત
( ૬ ) નુએ પૃ. ૩૦૨ ની હકીકત.
( ૬૨ ) ભ, ખા, વૃ, ભા, પૃ. ૫૬ માં જણાવાયું છે કે, તે પોતાના પુત્રને ગાદી આપી ચાત્રાએ ગયા, ( અપુત્રિયે। હતા તેા પુત્ર કયાંથી આવ્યો ) તેમ જૈનેતર ગ્રંથ પણ તેને પુત્ર હોવાનું જણાવે છે (જીએ અનુરૂદ્ધના વૃત્તાંતે ) ત્યારે પરિશિષ્ટપ જેવા જૈન ગ્રંથમાં તેને અપુત્રિયે હાવાનું જણાવે છે. તેમજ શ. ખા, રૃ. માં અન્ય ઠેકાણે તે જ હકીકત જણાવી છે: ( આ પ્રમાણે ભ, ખા, વૃ, માંજ એક સ્થળે પુત્ર હાવાનુ અને ખીજે સ્થળે અપુત્રિયા ઢાવાનુ જણાવે છે)
૩૦૭
ગાડી વિહુણા તે સમયના જમાનામાં તેમ કરવું સુગમ હતું કે ? ( ૩ ) જ્યારે તે વૈર લેવાનું પગલું ભરવા પ્રેરાયા છે અને અવ ંતિ રાજ્યે તે ભાવનાને પાષી છે, તેા શું અતિ રાજ્યને, વત્સના રાજ્યની સાથે કાંઇ અંટસ ડાવા સંભવ છે કે મગધના રાજ્ય સાથે ? જ્યાં સુધી ઇતિહાસ સાક્ષી આપે છે ત્યાં સુધી તા, આ સમયે મગધ અને અતિ વચ્ચે ભલે મૈત્રી જેવું ન હોય પણ કલેશ જેવું કાંખ ઢાય તેવું તે લેશમાત્ર પણ જણાતું નથી: ઉલટું અવંતિ અને વત્સદેશ વચ્ચે તે ખડાબાખડું ચાલ્યાજ કરતું હતું તે તદ્ન દેખીતું છે. કેમકે ઉદયનની માતા મૃગાવતી ઉપર અવંતિપતિ ચ’પ્રદ્યોતે કૂડી નજર રાખી હતી. અને અનેક વીતકા વીતાડ્યાં હતાં; કે જેના પ્રતિકાર તરીકે, રાજા ઉદયને પણ ચંડની પુત્રી વાસવદત્તાનું હરણ કર્યું હતું. આ સધળી મીના ઇતિહાસ પ્રસિદ્ધ છે એટલે જ્યારે કિંચિત્ પણ કારણ મળી આવતુ' દેખાતુ, ત્યારે આ બે રાજ્યામાંનુ કાઈ પણ, એક ખીજાની સામે પેાતાનુ ખળ અજમાવવાને ભૂલી જાય તેવું બનતું નહાતુ જ. જેથી સ`ભવ છે કે, આ કિસ્સામાં પણ વત્સના દરબારમાં અપમાન પામેલા નાકરે અવતિના આશ્રય લીધે। હાય. (૪) વળી, ખૂનથી મરણ પામેલ ઉદયન સૂપ
આમ ઉલટાસુલટી હકીકત મળી આવે છેઃ બાકી ખરી સ્થિતિ શુ' છે તે આગળ વાંચવાથી જણાઈ આવશે.
( ૬૩ ) કારણકે અહીં વત્સપતિ ઉદયન (કે જે ઉદયનનુ" ખૂન થયું · લેખું છુ' ) કે મગધપતિ ઉદચન ( કે જેનુ' ખૂન થયાની માન્યતા ચાલુ આવી છે ) બેમાંથી કાણ હૃદયન હાઈ શકે તે જેવુ... રહે છે, આ મુશ્કેલી તેટલા ઉપરથી ઉભી થાય છે કે, આ બન્ને રાનએ એકજ નામધારી તેમજ એક બીજાના સમકાલીન પણ હતા. જી વત્સદેશની હકીકતે રાજ ઉદયનનુ' વૃત્તાંત અને ખાસ કરીને પૂ, ૧૧૭ ટી, ન, ૪૭ નું લખાણ.
