________________
ભારતવર્ષ ].
ના સ્થાપક વિશે
૩૧૧
પાંસઠ વર્ષના ગાળામાં મહાપરાક્રમી રાજામાં કોઈ ની ગણત્રી કરી શકાય તેમ હોય તે તે, મગધપતિ અને કલિંગપતિજ હતા. દક્ષિણ હિંદમાં પરાક્રમશીલ રાજવીઓની ગણનામાં આંધ્રપતિને જરૂર મૂકી શકાય તેમ છેજ. પણ તેમનો ઉદયજ કેવળ ઈ. સ. પૂ. ૪ર૭ થી થયો છે (જુઓ તેમનું વૃત્તાંત.) એટલે જે સમયની વિચારણું આપણે કરવાની છે, તે સમયે તે તેમનું લેખું કરવાનું રહેતું જ નથી. જેથી વિચારવા રહે છે, મગધપતિ અને કલિંગપતિઃ હવે જે તેમની વંશાવળી તપાસીશું તે સ્પષ્ટ થાય છે કે, આ પાંસઠ વર્ષના ગાળામાં, મગધપતિ તરીકે, ઉદયન, અનુરદ્ધ, મુંદ, નંદિવર્ધન પહેલ, અને નંદ બીજો એમ મળીને પાંચ રાજાઓ, અને કલિંગપતિ તરીકે ક્ષેમરાજ તથા બુદ્ધરાજ એમ મળી બે રાજા થયા છે.
હવે જ્યારે એમ જણાયું છે કે, બુદ્ધરાજના યુવરાજ ભિખુરાજે (પાછળથી રાજા ખારવેલ નામ ધારણ કર્યું છે તે ) દક્ષિણ હિંદને મૂલક જીતી લીધો છે, ત્યારે એમ સિદ્ધ થઈ ચૂક્યું જ કહેવાય કે, તે ભૂમિ ઉપર બુદ્ધરાજ અને તેના પિતા ક્ષેમરાજના સમય સુધી કલિંગની સત્તા નહતીજ. અને તેથી જ તેને તે મુલક છતવો પડ્યો હતો. જેથી ઉપરના સાતની ગણત્રીમાંથી કલિંગપતિનાં બે નામો આપણે બાદ કરી નાંખવાં રહ્યાં. એટલે આપ આપ સાબિત થઈ જાય છે કે, ક્ષેમરાજ પિતે સ્વતંત્ર કલિંગપતિ થયે ત્યારે ( એટલે કે ઈ. સ. પૂ. ૪૭૪ પૂર્વે ) અથવા ત્યાં સુધી કોઈ બીજાની આણ ચાલુ હતી. અને તે દેશ ઉપર જે કાઇની આણ પડી ચૂકી હોય તે ઉપરના પાંચ મગધપતિમાંથીજ
કેઈની હોઈ શકે. આ વ્યક્તિ કોણ હોઈ શકે તેનો વિચાર કરવા માટે પાછી આપણે ઇ. સ. પૂ. ૪૯૬ થી ઈ. સ. પૂ.૪૭૪ સુધીના બાવીસ વર્ષમાં થયેલ મગધપતિની નામાવળી જોવી રહી. તે સમયના ગાળામાં તેવાં ત્રણજ નામે છે. ઉદયન, અનુરૂદ્ધ અને મુંદર એટલે નક્કી થયું કે આ ત્રણમાંથી એક જણના રાજ્ય અમલે દક્ષિણ તરફની જીત મેળવી હતી. હવે આ ત્રણમાંથી અનુરૂદ્ધ અને મુંદનું રાજ્ય તે કેવળ આઠ વર્ષજ ટકવા પામ્યું છે. અને તે દરમ્યાન શું શું બનવા પામ્યું હતું તે આપણે ઉપરનાજ પારિગ્રાફમાં જોઈ શક્યા છીએ. એટલે તે ઉપરથી સમજી શકાય છે કે, દક્ષિણ હિંદની છત તેમના રાજે થવા પામી નથી.૭૩ પછી રહ્યો સવાલ માત્ર ઉદયન વિષેનો જ. અને તેથી જ આપણે રાજા ઉદયાશ્વનું જીવન વૃત્તાંત લખતાં જણાવવું પડયું છે કે, તેણે પોતાના પરાક્રમથી ઠેઠ દક્ષિણ હિંદ સુધીને મૂલક જીતીને મગધના સામ્રાજ્યમાં ભેળવી દીધો હતો.
આટલી હકીકત પૂરવાર કર્યા પછી હવે આપણે અનુરૂદ્ધપુર નગર જે દેશમાં આવેલું છે તે સિંહલદ્વીપનો થોડોક ઇતિહાસ તપાસવો પડશે. બૌદ્ધ ગ્રંથમાં જણાવાયું છે કે ત્યાંના રાજા વિજયે અનુરૂદ્ધપુર વસાવ્યું હતું. રાજા વિજયને સમય ઈ. સ. પૂ. પર૦ થી ૪૮૨ સુધી ગણાય છે.૭૪ અલબત્ત તેમાં એમ નથી જણાવાયું કે, કઈ સાલમાં તે વસાવ્યું હતું. પણ આપણે એમ જણાવીએ છીએ કે, રાજા ઉદયાશ્વના સમયે ઈ. સ. પૂ. ૪૯૬ થી ૪૮૦ સુધીમાં તે વસાવાયું હતું. આ બન્ને કથનને સમય તે લગભગ એકજ છે. પણ અત્રવિચારવું જ રહે છે તે એ
દળ
(૭૩) જુઓ આ પરિચછેદને અંતે, વધુ પ્રકાશવાળ હકીકત,
(૭૪) જુએ રાબ પ્રિયદર્શિનના અને અશોક વર્ધનના વૃત્તાંતે ત્યાં આ સિંહલદ્વીપના રાજાની વંશા-
વળી આપી છે કે જેથી કણ કણ સમકાલીન હતા તે જોઈ શકાય. વળી આ દ્વિતીય ખંડમાંના છેલ્લા પરિચ્છેદે, જુઓ, ત્યાં સર્વે શિશુનાગવંશી અને નંદવંશી રાબઓના રાજ્ય વિસ્તાર વર્ણવ્યા છે તેમાં ઉદયનને વૃત્તાંત,
