________________
૩૧૬
શિશુનાગ વિષે
[ પ્રાચીન
લીધું. એટલે તે હિસાબે શિશુનાગવંશના નવ રાજ્ય લેખ્યાં. અને પછી નંદિવર્ધનને દશક દશમ ગણ્યો હશે. આ પ્રમાણે સ્થિતિ ધારી લેવાથી ઉપરથી છએ હકીકત સત્ય તરીકે બન્યાનું ઘટાવી શકાય છે.
ઉપર પ્રમાણે અનુરૂદ્ધના સત્તાકાળ ( નહીં કે રાજ્યકાળ) ને અંત ઈ. સ. પૂ. ૪૭૫–૪ માં ગણી લેવાથી તેમજ રાજા ઉદયનનું મરણ થયેલું પણ માની લેવાથી, ક્ષેમરાજ ચેદિ, તથા લિચ્છવી પ્રજામાંના ચેલા,પાંય, કદંબાદિના ઉદ્ભવ પણ સાથે સાથે જોડી શકાય તેમ છે. ઉપરાંત પિતાની પટરાણીનું મૃત્યુ થયું એટલે રાજકીય અને સાંસારિક ચક્રમાં બહળી ઉથલપાથલ થઈ જતાં, રાજા મુંદ જેવા ઉગતી વયના પુરૂષનું મગજ સમતોલપણું ગુમાવી પાગલ જેવી દશા ભગવતું બની જાય, તે બધું સમજી શકાય તેમ છે. હવે એક જ પ્રશ્ન વિચારો રહે છે કે કુમાર અનુરૂહનું મરણ કેવા સંગમાં નીપજયું હોવું જોઈએ. તેનું મરણ ઈ. સ. પૂ. ૪૭૪-૫ માં જ થયું ગણીએ અને પૃ. ૩૦૮ ઉપર દર્શાવેલ ચારે કારણોને ફરીને વિચાર કરીએ તે, ત્યાં જણાવ્યા પ્રમાણે નં. ૨ અને ૩ નાં કારણો જ વધારે સંભવિત દેખાય છે. એટલે કે તેનું મરણ આકસ્મિક સંયોગોમાં, પણ મગધની ભૂમિ બહાર,
થયું ગણાય. પણ જયારે રાજા મુંદની રાણીનું મૃત્યુ પણ તે જ સમયે થયાનું જણાયેલું છે, ત્યારે તેની સાથે તે વસ્તુને જો ઘટાવવા માગીએ, તે વિશેષપણે એમજ માનવું વ્યાજબી ગણાશે કે, કુમાર અનુરૂદ્ધનું અને મુંદની પટરાણીનું એમ બન્નેનાં મરણ મગધદેશ માં ફાટી નીકળેલ કેઈ મહારોગને લીધેજ બનવાં પામ્યાં હશે. નહીં તે એક રાજકીય દરજજો ધરાવતી વ્યક્તિનું અને બીજી ગૃહસંસાર ભગવતી
વ્યક્તિતું મરણ ટૂંક સમયે બન્યાનું શી રીતે કલ્પી શકાય ?
કેબ્રીજ હીસ્ટરી ઓફ ઈડીઆમાં જણાવ્યું છે કે, પાટલીપુત્રના રાજા મુંદને, પિતાની રાણી
| ભદ્દાના મરણ પામવાથી, શિશુનાગવંશ વિષે એટલે બધો આઘાત થયો અન્ય માહિતી હતી કે તેણીના શબને તે
સમયના રીવાજ પ્રમાણે અંતિમ ક્રિયા કરવા પણ દેતે રહેત. છેવટે નારદ નામના એક સ્થવીર સાધુએ સમજાવવાથી તેને પિતાની ભૂલ સમજાઈ હતી : બીજા એક ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે૮૭ રાજા મુંદ તે રાજા અજાતશત્રુને પૌત્ર થતા હતા અને તેને રાજ્ય કાળ બુદ્ધ સંવત ૪૦ માં શરૂ થયું હતું :
માટે તેનું મરણ પહેલું થયું હતું એમ લખવું પડે છે..
( 4 ) C, H. I. p. 189:- on the authority of Aguttar III, 57-63:-a king Munda, dwelling at Pataliputra is so overwhelmed with grief at the death of his wife Bhadda, that he refuses to have the cremation carried out, according to the custom but after a simple talk with a thera ( a monk ) named Narad, he recovers his self-possession, (આ વાક્યને
ગુજરાતી ભાવાર્થ મૂળ લખાણમાં ઉતારવામાં આવે છે એટલે અહીં ટીપણુમાં લખવા જરૂર રહેતી નથી),
(49) Mahavansa IV 2. 3. Divyavadana 36, V. We learn from the chronicles that king Munda was the grand son of Ajatsatru and began to reign about the year 40 A. B. ( 520–40=B. c. 480) “ ક્રનિાકક્સ ” ઉપરથી સમય છે કે મુંદરા તે અજાતશત્રુને પાત્ર થતો હતો, અને તેના રાજ્યને આરંભ બુદ્ધ સંવત ૪૦ થી થયો છે અને બુધ સંવત ૪૦ એટલે ૫૨૦-૪૦=ઈ. સ. 4. ૪૮૦ થાય છે.
