________________
અજિતશત્રુએ
૯૬
હાવાથી તે સ્થાન તેણે પસંદ કર્યું. જોકે ત્યાં તે ઉલટુ તેને, એક દૃષ્ટિએ જોતાં એ ત્રણ કારણથી રંજિત થવાનું હતું, એટલે વિશેષ ઉલ્લાસથી ત્યાં રહેવાનું મન કર્યું. રજિત થવાના કારણમાં, એક તેા તે નગરી, પેાતાના ધર્મના બારમા તીર્થંકર શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામિના જન્મની, દીક્ષાની, કૈવલ્થની અને મેાક્ષ પામ્યાની ભૂમિ તરીકે તીર્થભૂમિ હતી. તેમજ, જે શ્રી મહાવીરા પોતે અનુયાયી અને અનન્ય ભક્ત હૈાવાનું પેાતાના માતાપિતાની પેઠે અભિમાન ધરાવતા હતા, તે શ્રા મહાવીર અન્નનું કૈવલ્પ સ્થાન પણ તેજ અંગદેશમાં હતુ.૧૧ મહત્ત્વનાં આ છે કારણથી તે વિશેષ આહ્લાદને અનુભવતા હતા. વળી તે નગરી સર્વથા નાશ પામેલ નહાતી એટલે બે ત્રણ વરસમાંજ તેને પુનરદ્વાર કરાવી રાજપાટ ફેરવી ત્યાં રહેવા લાગ્યા.૧૬ તથા સ્વધર્મ પ્રત્યે ભક્તિભાવ બતાવવા, શ્રી મહાવીરના કૈવલ્યજ્ઞાન પામવાના આ સ્થળને પણ તીર્થભૂમિ ગણી, ત્યાં તેણે એક મેટા સ્તંભ ઉભા કરાવ્યા. જે હાલ પણ ‘ અજાતશત્રુ
( ૧૪ ) આ સ્થાન હાલમાં, મહારાજ પ્રિયદર્શનના રૂપનાથના ખડક લેખ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. ( વિશેષ માટે ાએ મહારાન્ત પ્રિયદર્શિનના વૃત્તાંતે, )
( ૧૫ ) આ સ્થાન હાલ ભારહુત નામના ગામ તરીકે ઓળખીશું', કે જે ઉપર જણાવેલ રૂપનાથના ખંડક લેખવાળા સ્થળથી, માત્ર ૨૫ માઇલના અ’તરે જ આવી રહેલ છે. આ ભારહુત ગામે જે મોટા સ્તૂપ અદ્યાપિ પ ́ત ઉભા રહેલ જોવામાં આવે છે; તેમાં એક સ્તંભ રાજ અજાતશત્રુએ પણ, પેાતાના ધર્મ પ્રત્યેની ભક્તિરૂપે ઉભા કરાવેલ છે: જ્યારે એક ખીને સ્થભ કોશલપતિ રાજા પ્રસેનજિત, કે જે રાજા શ્રેણિકના સસરા થતા હતા અને રાજા કૂણિકના મોટા સસરા થતા હતા, તેણે ઉભેા કરાવ્યા છે. આ સ્થળનું બધું વન જાણવુ હોય તા સર કનિ’ગહામે લખેલુ· ‘ ભારહુત સ્તૂપ ' નામનું પુસ્તક જોઈ લેવુ..
'
[ પ્રાચી.
રાજાના સ્તંભ ' તરીકે પ્રસિદ્ધ છે અને તેનું વર્ણન
ભારદ્ભુત સ્તૂપ ’ નામક ગ્રંથમાં અચ્છી રીતે આલેખાયું છે. આ તીર્થની કલ્યાણકની ભૂમિને છ રાજા અજિતશત્રુ એટલું બધું મહત્ત્વ આપતા હતા કે, જ્યારે તેજ મહાવીરના પ્રથમ પટ્ટધર શ્રી સુધર્માં સ્વામી, તે સ્થાને વિહાર કરતા કરતા પધાર્યાં ત્યારે, નગરપ્રવેશને ટાણે સામૈયું કરવામાં અપૂર્વ ઠાઠમાઠ કર્યાં હતો. અને તેમ કરવામાં એટલું તે અઢળક દ્રવ્ય તેણે વાપર્યું હતું કે જૈન સાહિત્યમાં૧૮ તે પ્રસંગને એક અદ્વિતીય અને અજોડ બનાવ તરીકે વર્ણવ્યો છે. અને તે પ્રસંગનું દશ્ય રાજા અજાતશત્રુએ પોતે ઉભા કરાવેલ સ્તંભમાં કાતરી બતાવી, ભવિષ્યની પ્રજાને તેનું સ્મરણ થયાં કરે, તે માટે ખડુ' કરી રાખ્યુ છે.૧૯ આ પાટનગરના સ્થાનાંતર વાળેા બનાવ પાતે ગાદી ઉપર આવ્યા પછી ચેાથા વષૅ એટલે ઇ. સ. પૂ. ૫૨૪ માં બન્યા છે.
*
આ ઉપરથી જણાશે કે, રાજા અજાતશત્રુએજ ચંપાપુરીમાં ગાદી બનાવી હતી. પણુ બૌત્ર થામાં એમ જણાવાયુ છે કે, તેણે પા
( ૧૬ ) જીએ ત્ર. શ. પુ, ચરિત્ર પર્વ ૧૦, સ ૧૨.
( ૧૭ ) કલ્યાણક: એટલે કલ્યાણુનુ કરનાર એમ શબ્દા થાય છે; પણ જૈન ધર્મમાં ખાસ કરીને, તેમના દરેક તીર્થંકરના પાંચ ક્લ્યાણક ગણાવાય છે. અને જે સ્થળે તેવા પ્રસંગ અને તેને ક્લ્યાણકની ભૂમિ કહે છે. તે પાંચ કલ્યાણક નીચે પ્રમાણે જાણવા. (૧) ચવન: માતાના ગર્ભમાં અવતરવુ. તે (૨) જન્મ (૩) દીક્ષા (૪) કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થવી અને (૫) મેક્ષ પામવુ તે; આ પાંચ બનાવને પાંચ કલ્યાણક કહેવામાં આવે છે.
( ૧૮ ) જીએ પરિશિષ્ટ પર્વ પ્રકરણ પ ́દરમુ’: ભ. ખા. વૃ. ભા, પૃ. ૧૩૨: જૈનયુગ નામનુ` માસિક, પુ, બીજી, ૧૯૮૩ પૃ. ૩૬ર.
( ૧૯ ) આ ચિત્ર માટે જીએ ભા. તૂ. ના પુસ્તકમાં પ્લેઈટ નં. ૧૬ અને ૧૭,
