________________
ભારતવર્ષ ]
પાટનગર
૩૦૩
તે વૃક્ષનું નામ પાટલ (રોયડા) હોવાથી, નગરનું વામાં આવ્યો હતો. તે કોટને ૫૭૦ મિનારાઓ અને નામ પાટલીપટ્ટન અથવા પાટલીપુત્ર૪૪ પાડવામાં ૬૪ દરવાજા હતા. તથા કોટની બહાર ફરતી આવ્યું તેમ તે વૃક્ષ પોતાનાં વિકસાયમાન અને મોટી ખાઈ ખોદવામાં આવી હતી. તેની પહોળાઈ ખુલ્લાં, રાતા રંગનાં તથા સૂર્યનાં કિરણો પડવાથી છસો ફીટ, અને ઊંડાઈ ત્રીસ ફીટ હતી. અતિ મનોહર દેખાતાં કુસુમને લીધે દેદિય બની ઇજનેરી કળાના નિષ્ણાત તથા વિશ્વકર્માઓ રહ્યું હતું. તે ઉપરથી તેનું નામ કુસુમપુર પણ કહેવાયું વર્તમાનકાળે જે એમ માનતા જણાય છે કે, છે. આ શહેરની રચના કેટલા મોટા પથારામાં થઈ તેમની કળાને લગતું હાલના સમયે જેવું પદ્ધતિ રહી હતી, તે ઈ. સ. પૂ. ૩૦૪ માં તે સમયના મગધ પૂર્વક જ્ઞાન છે અને જેવી ઝડપથી અને કુશળતાથી પતિ અશોકવર્ધનના દરબારમાં જે ગ્રીક એલચી તેઓ કામ કરી શકે છે તેટલા પ્રમાણમાં, પૂર્વના મેગેસ્થનીઝ આવી રહ્યો હતો તેના કથનના આધારે સમયે આ હુન્નર તથા કળા ખીલેલાં નહોતાં. તે જણાય છે; કેપ તેને રહેણાક વસ્તીવાળો ભાગ આ પ્રસ્તાવને તેમના ચરણમાં સાદર ભેટ કરવી લંબાઈમાં એંસી અને પહોળાઈમાં પંદર સ્ટડીઆ પડે છે. વળી જણાવવાનું કે આપણું ભારતવર્ષની હતો. તથા શહેરની આસપાસ લાકડાનો કાટ બનાવ.. સાંપ્રતકાળની નૂતન રાજધાની, જેને “ જુદીલ્હી ”
ઉપરનું ટી. ૨ અને પૃ. ૩૯ ઉપરનું ટી. 1:-વાયુ- પુરાણમાં ખાત્રીપૂર્વક જણાવ્યું છે કે ઉદયને પોતાના રાજ્યના ચોથા વર્ષે, ગંગા નદીના દક્ષિણ તટ ઉપર, પાટલીપુત્ર શહેર વસાવ્યું હતું. E. H. I. by Smith 3rd Edi. P. 36. fn. 2 & P. 39 fn, 1. The building of the city of Patliputra on the south bank of the Ganges in his fourth year by Udayan is asserted by the Vayupurana.
વળી જુઓ ભ. બા, 9. પૃ. ૫૫.
વળી જુઓ જ. એ. બી. પી. સે. પુ. ૧, પૃ. ૭૪ નું ટી. ૪૧–પુરાણગ્રંથે, ગર્ગ સંહિતા અને જૈન ગ્રંશે એમ સર્વે સંમત થઇને જણાવે છે કે, ઉદયને પાટલીપુત્રની સ્થાપના કરી છે. J. O. B. R. S, Vol. I. P. 74, fn, 41:-Udayan has founded the city of Patliputra according to the unanimous testimony of the Puranas, Gurgasamhita and the Jain traditions,
સરખા ઉપરમાં ટી. નં. ૨૦ ની હકીક્ત, તથા તેનું લખાણું.
આ પાટલવૃક્ષને ઉદ્દભવ શા કારણથી અને ક્યારે થવા પામ્યું હતું તે જાણવું હોય તો જુઓ નીચેનું
ટીપણ નં. ૪૪ ને અંત ભાગ.
(૪૪) પાટલીપુત્ર એટલે પાટલી રાણીને પુત્ર એમ નહીં. ( જુઓ ઉપરનું ટી. નં ૩૨) પણ પુત્ર એટલે પુત્ત: પટ્ટણ અથવા શહેર (જુઓ પૃ. ૧૦૬ ઉપર ટી. નં. ૧). આ પાટલવૃક્ષના સ્થળના ભૂત ઇતિહાસ વિશે અનેક મનોરંજક દંતકથાઓ કહેવાય છે. જુઓ ભ. બા. વૃ, ભા. પૃ. પપ થી ૬૦. જુઓ રે. વે. વ. પુ. ૨. 4. <?, C3.
( ૪૫ ) કે. હ. ઈ.પૂ.૪૧૧ [લંબારસ. ૮૦૪૧૫ સ્ટડીઆ માઈલ લાંબી અને ૧ માઈલ ૧૨૭૦ વાર પહેળી; તેની ખાઈ ૩૦ કયુબીટ ( ૧૬૦ ફીટ ઉડી ); ૬ પ્લેથરી= ૨૦૦ યાર્ડ પહેળી હતી] C. H. I. P. 411. [oblong 80x15 studias=9+ miles by 1 mile & 1270 yds: ditch 30 cubits ( 6o ft.) deep by 6 plethra ( 200 yds ) vide ]
ઈ. કે. ઈ. ની પ્રસ્તાવના પૃ. ૩૭:–વસ્તીવાળે તેને ભાગ લંબાઈમાં બન્ને બાજુએ એંસી અને પહોળાઇમાં પંદર ટુડીઆ હતું, અને તેની ચારે તરફ ફરતી ખાઈ આવી રહી હતી, જે ૬૦૦ ફીટ પહોળી (કે. હ. ઈ. વાળા ઉપરના લખાણમાં ૨૦૦ ફીટ લખી છે) અને ૩૦ કયુબીટ (૬૦ ફીટ ઉડી હતી. વળી તે કોટને ૫૭૦ કોઠાઓ અને ૬૪ દરવાજા
છે.
કા.
