________________
૩૦૦
છે.
નામ પાટલી હતું એમ લખી પણ વાળ્યું પણ આ નામ માટે મને તે શંકા રહે છે. તેને વારસામાં મગધપ્રાંત તથા અંગદેશ ૩ અને કાશીના પ્રાંતા મળ્યા હતા. ઉપરાંત પોતે ગાદી ઉપર બેઠા પછી તુરત પોતાના માતા મહુ રાજા ચેટકના વિદેહવૈશાળાનગરીના દેશ મેળવી લીધા હતા, તે બતાવી ગયા છીએ. આ સિવાય ખીજી કાઈ લડાઇ તેને લડવી પડી હાય તેમ જણાયું નથી. પણ પોતાના પિતાના રાજ્ય અમલે, કાશળપતિની સાથે લગભગ ૧૦-૧૨ વખત તેને યુદ્ધ ખેડવુ પડયું હતું. તેમાં અવારનવાર તેના જય અને પરાજય પણ થતા રહ્યો હતો. જો કે છેવટે જીત મેળવીને તે બન્ને દેશ વચ્ચે મિત્રાચારીની સધિ થઇ હતી અને પરિણામે કાશળ રાજવંશની એ કન્યા મેળવી હતી. એક પેતાના પિતા શ્રેણિક માટે અને ખીજી પાતાના માટે. આ વૃત્તાંત આપણે આગળ ઉપર વર્ણવી ગયા છીએ. કાઇ ગ્રંથકારનું એમ માનવુ જે થયું છે ૩,૩૪ આ યુદ્ધોમાં છેવટે તે, કૂણિકની હાર થઇ
અજાતશત્રુના
રાજ્ય વિસ્તાર અને મરણ
તપાસ થાય તે ખોટું નથી, સરખાવા નીચેની ટી. ન’. ૪૪, ( ૩૩ ) જોકે આ દેશ ખરી રીતે તા કલિંગપતિની અણુમાંજ હતા એમ નવું રહે છે. પણ પુરાતત્ત્વકારે, જ્યારે અગમગધા: એવા શબ્દપ્રયોગ કર્યા છે ત્યારે આપણે એને વળગી રહેવું પડયું છે. સશોધકાએ તપાસ કરવા યોગ્ય આ બાબત છે.
અ'ગદેશના રાજા મગધના ખડિયા કદાચ હાય એમ ચેદિવ’શના ઇતિહાસથી કલ્પના બાંધી શકાય છે. (જીએ પૃ. ૧૭૩ અને પછી) પણ જ્યારે અજાતશત્રુએ રાજગાદીજ અંગદેશની ચંપા નગરીમાં કર્યોનું સિદ્ધ છે, તા પછી તે દેશ મગધ સામ્રાજ્યમાંજ હતા એમ વિશેષત: માનવું પડશે.
[ પ્રાચીન
હતી અને તેને બંદીવાન થવું પડયું હતું, તે વાત ઘણીજ અસંગત લાગે છે. કેમકે, જો કુંવર કૂણિકની હારજ થઇ હૈાત તેા, સ ંધિની શરતમાં, કાશળપતિની કન્યા તેને ન મળત; કારણ કે દુનિયાના રિવાજ છે કે, જે પક્ષ હારે તે નામેાશી ભરેલી શરતા કરે, અને જે પક્ષ વિજેતા નીવડે તેના હાથ તા ઉપરવટ રહેઃ તેમ પેાતાની કન્યા મીજાને આપવી પડે તે તેા નામેાશી ભરેલી શરત કહી શકાય છે. એટલે સૌથી આખરે કૂણિક કુમારની તે। છતજ થઈ હાવી જોઇએ એમ અનુમાન દારવું રહે છે.
આ પ્રમાણે તેનું રાજ્ય, પૂર્વ ભારતના સધળા ઉત્તર ભાગ રાકી પડયું હતું. તેમ કાશળ સાથે મંત્રીની ગાંઠ હતી. એટલે તેણે દક્ષિણ જીતવા તરફ પેાતાનું ધ્યાન દોર્યું હતું. પણ વિંધ્યાચળ પર્વતમાં થઈને રસ્તા કરવા જતાં, આકસ્મિક સંજોગા વચ્ચે તેનું અકાળ મરણ થઇ ગયું હતું. પ
અત્ર એક બાબત વાચકવર્ગના ખાસ લક્ષ ઉપર મૂકવાની છે. તે એ કે, જેમ તેના પિતાને એટલે રાજા શ્રેણિકને, વર્તમાનકાળની સંસારવ્યવસ્થાની રચના કરવાનું માન આપવુ પડયુ છે,
( ૩૪ ) E. H. I. 3rd Edition P. 35:— It is said Ajatsatru was carried away as a captive in chains to his opponents' capital: ultimately peace was restored and a princess of Koshal was given in marriage to the king of Magadh. અ. હી. ૪. ત્રીજી આકૃતિ પૃ. ૨૫:–એમ કહેવાય છે કે, રાજા અજાતશત્રુને બેડી પહેરાવીને, તેના શત્રુની રાજધાનીમાં લઈ જવામાં આવ્યા હતા. અંતે સુલેહ કરવામાં આવી હતી, અને કાાળ રાજની કુંવરીને, મગધપતિ વેરે પરણાવવામાં આવી હતી.
( ૩૫ ) જીએ પૃ. ૨૯૬ ઉપર ટી. ન, ૧૩,
