________________
ભારતવર્ષ ]
: રાજ્ય
૨૧
ગુંથાયેલી હોવાથી, તેમજ વિદ્વાનોને અન્ય ઐતિહાસિક વિગતેની માહિતી નહીં હોવાથી, તેમણે સ્વ-અત્યાનુસાર અર્થે બેસારી દીધો. એટલે તેમના હાથે બે દોષ થઈ ગયા. ( ૧ ). ઐતિહાસિક સત્ય માર્યું ગયું અને ( ૨ ) ઇતિહાસના વિષયમાં આધક ઉપકારી ગણી શકાય તેવા મહાન પુરૂષ—પરિશિષ્ટકારને અપ્રમાણિક ઠરાવી દીધો.
હવે તે સર્વ વિદ્વાનને કબૂલ કરવું પડશે કે તેમાં પરિશિષ્ટકારને દોષ તે કિંચિત માત્ર પણ નથી; બાકી મુખ્યતયા તે અર્થ ન સમજવામાં તેમની પોતાની મતિનું સ્થલપણુંજ જવાબદાર હતું.
(૧) પુનિક પૃ. ૯૭ ઉપર આપણે જોઈ ગયા છીએ કે, જ્યારે રાજા શિશુનાગ કાશીપતિ થયો
ત્યારે અવંતિ ઉપર વિતિપ્રોતવંશી હોત્રીઓનું રાજ્ય ચાલતું રાજાઓનાં જીવન- હતું, અને આ વિતિ- ચરિત્રો હોત્રીઓ બાદ તુરત પ્રદ્યોત
વંશી રાજા પુનિકનો રાજ્યઅમલ શરૂ થયો છે. અને પ્રદ્યોતવંશના આઘ પુરૂષ, આ રાજા પુનિકના રાજ્યને અંત અને દ્વિતીય રાજા ચંડનું ગાદીનશીન થવું ઈ. સ. પૂ. ૫૭૪ માં ગયું છે. વળી રાજા પુનિકને અમલ ૨૦-૨૧ વર્ષ પર્યત ચાલ્યાનું પણ જણાવી ગયા છીએ. એટલે પુનિકનું રાજ્ય ઈ. સ. પૂ. ૫૯૫ થી ૫૭૪ સુધીનું થયું. આ વિતિeત્રીઓ પાસેથી રાજા પુનિકે કેવી રીતે રાજયપ્રાપ્તિ કરી તથા તે બને (વિતિહોત્રી અને પ્રદ્યોત ) વંશ વચ્ચે કાંઈ સગપણ સંબંધ હતું કે કેમ? તે હકીકત જણાઈ નથી; પણ જ્યારે રાજા
શિશુનાગે પોતાના વંશની સ્થાપના (ઈ. સ. પૂ. ૮૦૪ માં )૪૭ કરી હતી, ત્યારે વિતિહાત્રીએ અવંતિપતિ હતા. અને તેમનો અંત ઈ. સ. પૂ. ૫૯૬ માં થયો છે એટલે ઓછામાં ઓછા તેમને અમલ અવંતિ ઉપર ૮૦૪-૫૯૬ ૨૦૮ વર્ષથી વધારે વર્ષ પર્યત ચાલ્યાજ ગણી શકાય.
તે સિવાય અન્ય કોઈ હકીકત આ રાજા પુનિક વિશે આપણી જાણમાં આવતી નથી.
જો કે આડકતરી રીતે તેના કારભાર-જીવનચર્ચા વિશે પૃ. ૨૦૫ માં એટલે ઈસાર થઈ ગયો છે કે તે બહુ દંભી રાજકર્તા હતા. તેમ જુલ્મી પણ કદાચ તે હશે. એટલે તેના અમલદારે તેના વિશે બહુમાન ધરાવતા નહોતા. અને પોતે ભલે વૈદિક મતાનુયાયી હતો છતાં, મત્સ્યપુરાણ જેવાએ પણ તેના નામનો કે રાજ્યનો ઉલ્લેખ સરખોયે કરવાનું ઉચિત વિચાર્યું નથી. આ ઉપરથી એટલું જ તારણ કરી શકાય છે કે તેને આખેયે રાજ્યકાળ ઇતિહાસની દષ્ટિએ તદન કેરેજ પસાર થઈ ગયો હશે. આટલું જણાવી આપણે આગળ વધીશું.
( ૨ ) ચંડપ્રદ્યોત તે ગાદીએ આવ્યો ત્યારે લગભગ પચીસત્રીસ વરસનો ભર યુવાવસ્થામાં હતો. એટલે સ્વાભાવિક છે કે, તેનું રાજ્ય કાંઈક ૪૮ વર્ષ પર્યંતના દીર્ધકાળ સુધી ચાલ્યું સંભવી શકે. તે મહાપરાક્રમી અને બાહુબળી લડવૈયે હતો, તેથી અતિ મગરૂર હતો. એક તો યુવાવસ્થા, બીજુ મોટા રાજ્યને ધણી અને ત્રીજું લડવૈયા તરીકે બળને મદ-આમ ત્રણ પ્રકારના કેફને લીધે તે સ્વભાવે પણ અતિક્રર૪૮ બની ગયો હતો, તેમ વિધવિધ પ્રકારના વેગવાન સૈન્યના લડાયક
(૪૭) જુએ મગધ દેશના વણને શિશુનાગ વંશની નામાવલી,
(૪૮) આપણે તે ચંડપ્રદ્યોતને આ વિરોષણ લગાડવાનું છે, બાકી ગ્રંથકારે પાલકને અંગે ગેરસમજથી
