________________
ભારતવર્ષ ]
નું મરણ
આ સમયે કુમાર કૂણિકની રાણી પ્રભાવતીને પેટ, કુમાર ઉદયનનો જન્મ થઇ ગયો હતો અને લગભગ બેએક વર્ષની ઉમર પણ થઈ હતી. ધીમે ધીમે શિશકુમાર મોટો થતાં, તેને રમવા કરવા તેમજ ક્રિડા કરવામાં સ્વારી ચડવા માટે હાથી હોય તે સારૂં એવી યુવરાશીના દછા થઈ. એટલે તે માટે પેલા સચેનક હાથીની માંગણી કરી. યુવરાજ કૂકે, તે વાત રાજા શ્રેણિકને કાને નાંખી. પિતે આપેલું દાન કદાપિ પણ પાછું લઈ નથી શક્તો એમ રાજાએ રોકડું પરખાવી દીધું એટલે ભાઈ સાહેબ-યુવરાજશ્રીને ક્રોધ વ્યાખ્યો. એકતિ પોતે યુવરાજ હતા, વળી અઠ્ઠાવીસ વર્ષની યુવાવસ્થામાં (ગદ્ધાપચીસીમાં) હતા. વળી કેશળપતિની સાથે યુદ્ધ કરી વિજય મેળવી આપવામાં પિતાના પિતાને ખાસ મદદ રૂપ થઇ પડ્યો હતો. તેમાં વળી આ પ્રસં- ગતે, તેજ કેશળપતિની કન્યા ( રાણી પ્રભાવતી તે કેશલ દેશની જ પુત્રી હતી)૯૧ ના પુત્ર-કુમાર માટે ક્રિડા ખેલનના અંગે ઉભે થયો હતો. વળી પોતે યુવરાજ પદે આવ્યા બાદ, રાજકાજમાં એટલા બહોળા પ્રમાણમાં ભાગ લેવા માંડ્યો હતે (કેમકે રાજાનું ઘડપણ બેસી ગયું હતું) કે તેણે સર્વ ખાતાના મુખ્ય મુખ્ય અમલદારોને સ્વપક્ષે કરી લીધા હતા. એટલે પોતે ગમે તેવું અવિચારી કે અન્યાયી કૃત્ય કરશે તે પણ કોઈની મગદૂર નથી, કે પિતાની સામે માથું ઉચકી શકે અને કદાપિ જો કોઈએ તેમ કરવા હિંમત ધરી, તે પછી વખત આવ્યે વિચારી જેવાશે, કારણકે અંતે તે પોતે જ રાજયને માલિક નિર્મિત થઈ ચુક્યો હતેજ. આવી આવી વિચારણાના અંતે, રાજા શ્રેણિકને તેણે કેદખાનામાં પૂરી દીધું. છતાં રાજાએ પોતાનો વટ ન દોડ્યો. એટલે તેમને હમેશાં(સે સો) ફટકા
મારવાનો તેણે હુકમ કાઢો. રાણી ચિલણાએ પણ પિતાના પુત્રને, આવું અકાર્ય કરતો અટકાવવા ઘણું ઘણું સમજાવ્યો. પણ જ્યારે પિતાના સર્વ પ્રયત નિષ્ફળ ગયા ત્યારે મુંગે મોઢે બેસી રહી પ્રસંગ આવ્યે તકનો લાભ લેવા ધાર્યું. આ પ્રમાણે સ્થિતિ ચાલી જતી હતી. તેવામાં, એમ બન્યું કે યુવરાજ કૂણિક ભોજન લેતો હતો અને પાસે રાણી ચિલણ તથા યુવરાશી પ્રભાવતી બેઠાં હતાં, જ્યારે બાળકુમાર ઉદયન રમત હતા. તેટલામાં બાળકુમારે રમતમાં ને રમતમાં, યુવરાજના ભાણામાં લઘુશંકા કરીવાળી,૯૨ આથી કૂણિકે, જરાક નાક મચકેડિયું તે ખરું, પણ જાણે કાંઈ જ બન્યું નથી એવો દેખાવ કરી, પ્રસંગ તરફ આંખ મિચામણાં કરવા માંડયાં. એટલે રાણી ચિલણાએ પુત્રને કહ્યું કે બેટા, હમેશાં પુત્ર પ્રેમજ એ છે કે, પુત્રને ગમે તેવો બૃહદગુન્હ હેય તોપણ, પિતા કોઈ દિવસ પોતાના પુત્રને શિક્ષા કરતા નથી. જેમ અત્રે તે પુત્રપ્રેમ દાખવ્યો છે તેમ તારા પિતાએ પણ તારા પ્રત્યે કાંઈ થડા ઉપકાર કર્યા નથી. તું જ્યારે નાને હતું અને તારી આંગળીમાં ક્ષત પડ્યાં હતાં તથા તેની પીડાને લીધે અસહ્ય વેદના થતી હતી, તેમ નિદ્રા પણ આવતી નહોતી, ત્યારે તારા પિતા પિતાની જંદગીની લેશમાત્ર પણ દરકાર કર્યા વિના, તારી આંગળીઓમાંથી લોહી તથા પરૂ ચૂસી લઈ ઘૂંકી નાંખતા અને કોઈ કોઈ વખત તે તારી દુઃખતી આંગળી મોંમાં ને મોંમાં લાંબો વખત સુધી રાખી મૂકતા. પરિણામે તને શાંતિ વળતી અને નિદ્રાવશ થઈ જતું. આ પ્રમાણે પોતાના જીવના જોખમે (બાળકુમારે જે લઘુશંકા કરી તે પ્રસંગ છે, આ બનાવની પાસે કાંઈ વિસાતમાંજ નથી) તને તારા પિતાએ ઉછેર્યો છે. જ્યારે તેને બદલે તું પોતે જ
( ૯ ) જુએ ઉ૫ર ૫. ૨૮૪,
( ૨ ) જુએ ભ, બા. ૧. ભા. ૫. ૧૦૭,
